La Renaissance SOMMAIRE - GE.CH – République et canton ... · II. L’HUMANISME 1. L’Humanisme...

Preview:

Citation preview

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

1

LaRenaissanceSOMMAIRE:IntroductionI.QUES’EST-ILDONCPASSÉDE1425À1575?

1.LesGrandesdécouvertes(1492)2.Lesprogrèstechniques

L'imprimerie(1450) L'artillerie

3.Lesgrandsévénementspolitiquesetreligieux ChutedeConstantinople(1453) Reconquista(1492) Chasseauxsorcières(1487MarteaudesSorcières) Réforme(début:1517)

II.L’HUMANISME1.L’Humanismeetl’Église2.L’Humanismeetl’éducation3.L’Humanismeetlascience4.Humanismeetpolitique

III.LARENAISSANCEDESARTSConclusionDoc.Cardan"Parmilesprodigesnaturels,lepremieretleplusrare,c’estquejesuisnédanscesiècleoùlaTerreaétédécouverte,alorsquelesAnciensn’enconnaissaientguèreplusdutiers(...).Lesconnaissancessesontétendues.Qu’ya-t-ildeplusmerveilleuxquel’artillerie,cettefoudredesmortelsbienplusdangereusequecelledesdieux(...)?Ajoutons-y(...)l’inventiondel’imprimerie,conçueparl’espritdeshommes,réaliséeparleursmains,quipeutrivaliseraveclesmiraclesdivins.Quenousmanque-t-ilencoresinondeprendrepossessionduciel?"Cardan,Autobiographie,1576.Q:Quellessont,selonCardan,lesgrandesnouveautésdel’époque?LesgrandesdécouvertesLesprogrèstechniquesL’imprimerieL'artillerie

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

2

Doc.VoyagesGrandesDécouvertesLesPortugais

• Maroc:1415• Madère:1419• Açores:1427• IlesduCap-Vert:1434• CapdeBonne-Espérance:1488(BarthélemyDiaz)• Calicut(Inde):1498(VascodeGama)

C.Colomb(Espagne)• Bahamas,Haïti,Cuba,StDomingue(1492)

JeanCabot(Angleterre)

• Canada:1497

JacquesCartier(France)• Canada:1534

Magellan(Espagne)• Premiertourdumondede1519à1522.

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

3

Doc.Diffusionimprimerie

Doc.Fichet"Vousm'avezenvoyé,ilyaquelquestemps,lesdélicieuseslettresdeGasparinodeBergame,quenonseulementvousavezcorrigéesavecsoin,maisquevousavezfaitreproduireavecuneremarquablenettetéparvosimprimeursallemands.Gasparinovousdoitdelareconnaissance(...)[pouravoirrendu]àsonoeuvrelaperfectionquedesaltérationsluiavaientfaitperdre.Touslessavantsvousdoiventunereconnaissanceplusgrandeencore,àvousqui(...)vousappliquezenmêmetempsàrétablirlestextesdesauteurslatinsdanstouteleurpureté(...)Vousfaites,dureste,laplusgrandeattentionàcequ’ilsn’imprimentriensansqueletexten’aitétéconfrontéavectouslesmanuscritsquevousréunissezetcorrigezplusieursfois."LettredeGuillaumeFichet(1433-v.1480),Doc.teurenthéologie,àJeandeLaPierre,prieurdelaSorbonneQ:LeprincipalméritequeGuillaumeFichetreconnaîtautravaildeJeandelaPierreest-ildudomainedelatechnique?Réponse:Non:onparlebiendelaremarquablenetteté,maisl’essentielestdansletravaildecritiqueetl’établissementdutexte.

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

4

Doc.RésuméRéformeprotestanteDansl'EuropeduXVIesiècle,deshommescritiquentl'Églisecatholique–onlesappellelesprotestants;ilscréentuneÉglisedifférente,dite«réformée».D'oùl'expression«Réformeprotestante».Commentcemouvementest-ilapparu?

I.Lacritiquedel'ÉgliseparLuther

•MartinLuther(1483-1546)estunmoineallemand,professeurdethéologieàl'universitédeWittenberg,enSaxe.Ilreprocheàl'Églisecatholiquedesabus,telsquelasimonie(l'achatdebiensspirituelsoudechargesecclésiastiques).Ils'opposesurtoutàlaventedesindulgences(quidispensentlepécheurdespeinesduespoursespéchés),dontleproduitsertàterminerlaconstructiondelabasiliqueSaint-PierredeRome.•Le31octobre1517,Lutheraffichesurlaportedel'égliseduchâteaudeWittenbergses95thèses.Ilydénoncelesystèmedesindulgences.Lutherestimequel'achatd'uneindulgencenepermetenriend'obtenirlesalut.Plusquelesbonnesactions(afortioriquandonles«achète»),lafoiseuleassurelesalutauxyeuxdeDieu.•SesthéoriesdansledomainespirituelfontscandaleetserépandentpartoutenEurope.Sibienqu'en1520,lepapeLéonXpublieunebulleluidemandantdecessersescritiquesetdereconnaîtreseserreurs.Lutherrefuseetbrûlepubliquementlabulle.Ilestalorsexcommunié,c'est-à-direexpulsédelacommunautédescroyants.

II.Lafondationd'uneautreÉglise

•Laruptureestconsommée.Luthervas'efforcerdecréerunenouvelleÉglise.Ilneconservequedeuxdesseptsacrements,lebaptêmeetlacommunion;ilacceptelemariagedesprêtres(lui-mêmesemarieen1525),rejettelecultedessaints,etdonnebeaucoupd'importanceàlaconnaissancedelaBible.•Enfin,àladifférencedel'Églisecatholiquequiestcentralisée(sonchef,lepape,vitauVatican)ethiérarchisée,l'Égliseluthérienneestdécentraliséeetnonhiérarchisée(ellesetrouvecependantenpartiesousladépendancedesprincesallemands).•Vers1550,leluthéranismeestimplantédanspresquetoutleSaintEmpireromaingermaniqueetdansunegrandepartiedespaysscandinaves.Mais,enFrance,laRéformeluthérienneneparvientpasàs'installer.

III.Lesautresréformateurs

DuvivantdeLuther,d'autresréformateurssontactifs.S'ilsontlamêmehostilitéàl'égarddel'Églisecatholique,ilssoutiennentparfoisdesidéesetdesDoc.trinesdifférentes.•LeSuisseUlrichZwingli(1484-1531)estlepremieràécrireunouvragepourexposerdemanièresystématiquelathéologieprotestante.•LeFrançaisJeanCalvin(1509-1564)seconvertitauluthéranismeen1533;ilséjourneàStrasbourgoùilcréelecalvinisme.Puis,en1541,ils'installeàGenève.ÀladifférencedeLuther,ilestimequelesalutdel'hommeneprovientpasdesafoi,maisdelagrâcequeDieuchoisitd'accorderàl'avanceàunpetitnombred'élus:c'estcequ'onappellelaprédestination.Calvinimposeunereligionaustère.SoninfluenceestimportanteenSuisseetenFrance,maisaussiauxPays-BasetenHongrie.Après1550,lescalvinistesfrançaissontpourchassésparlepouvoirroyal.ÉclatentalorslesguerresdeReligion.Assistancescolairepersonnalisée,http://www.assistancescolaire.com/eleve/5e/histoire/reviser-une-notion/la-reforme-protestante-5hrr01

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

5

Doc.DéfinitionhumanismeL'humanismeestunmouvementdepenséequis'estdéveloppéenItaliependantlaRenaissance,enréactionaudogmatismerigideduMoyenAge.Ilproposederenoueraveclesvaleurs,laphilosophie,lalittératureetl'artdel'Antiquitéclassique,qu'ilconsidèrecommelefondementdelaconnaissance.LeshumanistesdelaRenaissancesontdeséruditsquiontsoifdesavoir.Ilsaffirmentleurfoidansl'êtrehumainqu'ilsmettentaucentredeleurspréoccupationsetdontilsrecherchentl'épanouissement.L'humanismeproposedenouvellesvaleursfondéessurlaraisonetlelibrearbitre.Grâceàl'inventiondel'imprimerie,ils'estdéveloppédanstoutel'EuropeetanotammentdonnénaissanceàlaRéforme.LaToupie,http://www.toupie.org/Dictionnaire/Humanisme.htmDoc.L'éducationselonRabelais«J’entendsquetuapprennesleslanguesparfaitement:premièrement,laGrecque.Secondement,laLatine.Etpuisl’HébraïquepourlessaintesLettresetlaChaldaïqueetl’Arabiquepareillement.Qu’iln’yaithistoirequetunetiennesenmémoireprésente.(...)Desartslibéraux,Géométrie,ArithmétiqueetMusique,jet’endonnaiquelquegoûtquandtuétaisencorepetit;poursuislereste;etd’Astronomiesaches-entouslescanons.(...).Etquantàlaconnaissancedesfaitsdenature,jeveuxquetut’yadonnescurieusement;qu’iln’yaitmer,rivière,nifontaine,donttuneconnaisseslespoissons;touslesoiseauxdel’air,touslesarbres,arbustesetfructicesdesforêts,touteslesherbesdelaterre,(...)queriennetesoitinconnu.(...)Ensomme,quejevoieunabîmedescience.(...)Maisparceque(...)sciencesansconsciencen’estqueruinedel’âme,ilteconvientservir,aimeretcraindreDieu»Rabelais,Pantagruel,VIII,1532.Q:Quelssontlesgrandsprincipesdel’éducationprônéeparRabelais?Encyclopédisme,sciencesdelanature,respectdeDieu,Doc.L'éducationselonMontaigne"On*necessedecriaillerànosoreilles,commequiverseraitdansunentonnoir;etnotrecharge,cen’estqueredirecequ’onnousadit.(...)Qu’ilneluidemandepasseulementcomptedesmotsdesaleçon,maisdusensetdelasubstance;etqu’iljugeduprofitqu’ilaurafait,nonparletémoignagedesamémoire,maisdesavie."*On:lesenseignantsquirespectentlatradition.Montaigne,livre1desEssais,chapitreXXVI,1580.«Cen’estpasassezderaidirl’âme;illuifautaussiraidirsesmuscles.Lesjeuxetlesexercicesserontunebonnepartiedel’étude:lacourse,lalutte,lamusique,ladanse,lemaniementdeschevauxetdesarmes.Jeveuxquelabienséanceextérieureetladispositiondelapersonnesefaçonnentenmêmetempsquel’âme.Cen’estpasuneâme,cen’estpasuncorpsqu’ondresse,c’estunhomme»D’aprèsMontaigne,Essais,livre1,1580.Q:QuellecritiqueMontaigneadresse-t-ilàl'éducationduMoyen-Age?Quellesqualitéscherche-t-ilàdévelopperchezl’élève?têtebienfaiteplutôtquebienpleine,pasmémorisation(uniquementutiliséecommesoutien)maisintégration,compréhensiondescontenus,capacités'approprierMenssanaincorporesano,(espritetcorps,ons'éloigneducorpsdontilfautseméfier,duMA)

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

6

Doc.Vinci«J'aiimaginétoutescesmachinesparcequej'étaispossédé,commetousleshommesdemontemps,parunevolontédepuissance.J'aivouludompterlemonde.Maisj'aivouluaussipassionnémentconnaîtreetcomprendrelanaturehumaine,savoircequ'ilyavaitàl'intérieurdenoscorps.Pourcela,desnuitsentières,j'aidisséquédescadavres,bravantainsil'interdictiondupape.Riennemerebutait.Tout,pourmoi,étaitsujetd'étude.(...)Cequej'aicherchéfinalement,àtraverstousmestravaux,etparticulièrementàtraversmapeinture,cequej'aicherchétoutemavie,c'estàcomprendrelemystèredelanaturehumaine.»LéonarddeVinci,Carnets,vers1510Q: QuellesraisonsdonneLéonarddeVinciàsasoifdeconnaître?Enquoicelapeuts’avérerpositifpourlaconnaissancescientifique?Ilveutconnaîtreetcomprendre.Doc.LesbasesdufuturessorscientifiqueMathématiques:Lecalculécrit,avecleschiffresarabes,remplacepeuàpeuledifficileetlongcalculauboulier.Lecalculalgébrique,pratiquédepuislongtempsenIndeetdanslespaysarabes,estperfectionnéparCardan(1501-1586)quirésoutleséquationsdutroisièmedegré.Demême,Viète(1540-1603)inventeunsymbolismelittéral:ilchoisitlespremièreslettresdel'alphabetpourdésignerlesinconnuesetlesdernièrespourlesparamètres(nousavonsinversécettehabitude).Ilestvraiquelesprogrèsdel'algèbre,del'anatomieetdel'astronomiesemblentêtreignorésdelaplupartd'entreeux.Montaigne,l'undesplusgrandséruditsdesontemps,nesaitpascompter.Médecine:L'intérêtpourl'hommesuscitel'essordelamédecineetlachirurgie.L'observationetl'expérimentation(ex:dissections)permettentunemeilleureconnaissanceducorpshumain:GrâceauxétudesanatomiquesdeVésale(1514-1564),laconnaissanceducorpshumainseprécise.MichelServet(1511-1553)découvrelemécanismedelacirculationsanguine.Cependant,silesdissectionsdeviennentpossiblesàPadoue,àFlorence,ellessontencorerarementautoriséesenFrance.Créateurdelachirurgiemoderne,AmbroiseParé(1509-1590)substitue,pourarrêterleshémorragies,laligaturedesvaisseauxàlacautérisationauferrouge.Cartographie:Lesgrandesdécouvertesmaritimesamènentdesprogrèsdanslacartographie.Lesatlasdel'AllemandMünster(1488-1552)etduFlamandMercator(1512-1594)renouvellentlacartographie.Autres:Lazoologie,labotaniqueetlagéographiebénéficientdesdécouvertesdesexplorateursetdesprogrèsdelagravuresurboisousurcuivreetdel'imprimerie.Copernic(1473-1543)émetl’idéequelaTerren’estpaslecentreduMonde.ElletourneraitautourduSoleil.

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

7

Doc.Copernic

Q: Ceschémadel’UniversselonCopernicprésenteuneerreurauxyeuxdelasciencemoderne.Laquelle?Réponse:Lesoleiln’estpaslecentredel’Univers.Parailleursilpensequ'ilyaunfirmamentsupportantlesétoiles.Lacune:l’échelle!Copernicn’estpasarrivéàl’idéed’unUniversinfini,leSoleiln’étantqu’uneétoileparmilesautres.Doc.Lomazzo"Lecorpshumain,quiestuneœuvreaccomplieetpleinedebeauté,faitparDieuàlaressemblancedesonimage,aétéappelé,àjustetitre,unmondeenpetit.Ilcontienteneffet,d'unefaçonparfaite,selonl'harmonielaplussûre,touslesnombres,touteslesmesures,touslespoids,lesmouvementsetleséléments.C'estdeluiessentiellement,etnond'unautreobjetfaitdelamaindeDieu,quefurentpris,d'aprèssesmembres,lesmodèlesdestemples,desthéâtres,etdetouslesédificesavecleursparties,tellesquecolonnes,chapiteaux...etautresélémentssemblables."Traitédel’artdelapeinturedeLomazzo(1584)Lecorpshumainestmagnifié(≠MA),ilestlamesuredetouteschoses,aucentredumondeDoc.Vasari"Ilyaunautrestyleappelégothique,dontlesélémentsdécoratifsetlesproportionssonttrèsdifférentsdesantiquesetdesmodernes.Lesbonsarchitectesd'aujourd'huinel'emploientpas,ilslefuientcommemonstrueuxetbarbare.(...)CestylefutcrééparlesGoths.Aprèsavoirravagélesconstructionsantiquesettuélesarchitectesdanslesguerres,ilsélevèrentaveclessurvivantsdesédificesdecestyle:ilscouvrirentdecesmauditesconstructionstoutel'Italie(...).Leurdifformitéenregarddelabeautédenosmonumentsfaitquecesouvragesneméritentpasqu'onenparlepluslongtemps."Vasari(1568)Q:L'artdescathédralesgothiquesnes'estjamaisvraimentimplantéenItalie.Peut-ontrouveruneraisonàcequiapparaîtcommeuneévidentemauvaisefoi?unevolontéderuptureaveccequiaprécédé.

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

8

Doc.DonatelloetRaphaël

LeDaviddeDonatellovers1430LaMadonnedeLorette,parRaphaël1510Q:Cesdeuxoeuvresempruntentleursujetàl’AncienetaunouveauTestament.Lesœuvressont-ellespourautantreligieuses?Qu’est-cequiémanedechacuned’elles?Réponse:àl’évidence:lasensualité(pournepasdirelasexualité,pourceDavid,queDonatellovient,ébloui,dedraguerdanslesruedeFlorence!).LesartistesdelaRenaissancesecachentsouventderrièred’irréprochablessujetsreligieuxpourdireleurgoûtducorps,duluxe,delasensualité,desbellesétoffes,desbellescouleurs.Doc.NocesdeCana

LesNocesdeCana,parVéronèse,1562Q:Repérezleslignesdeslinteauxetdescornichesainsiqueleurintersection.Aquoisert,entreautres,laprésencedecettearchitecturepourlemoinsimprobable?Commentappelle-t-onleprocédéutilisé?Amettreenoeuvrelaperspective.PerspectivegéométriqueDoc.Perspective"Ilyatroissortesdeperspectives.Lapremièrerelativeauxcausesdeladiminution,ou,commeonl’appelle,àlaperspectivediminutivedesobjetsàmesurequ’ilss’éloignentdel’œil.Lasecondeestlamanièredontlescouleurssemodifientens’éloignantdel’œil.Latroisièmeetdernièreconsisteàdéfinircommentlesobjetsdoiventêtreachevésavecd’autantmoinsdeminutiequ’ilssontpluséloignés."LéonarddeVinci

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

9

Doc.MariagedelaVierge,Raphaël

LeMariagedelaViergedeRaphaël,1504Q:QuelssontlestraitscommunsaveclesNocesdeCana?Laprésenced’unearchitectureimaginaireLeméprisdelavraisemblancehistoriqueL’impressiondeprofondeurDoc.Viergeetl'enfant,RaphaëletCimabue

LaViergeetl’enfant,deRaphaël,1507 LaViergeetl’enfant,deCimabue,1280Doc.Michel-Ange

LeDaviddeMichel-Ange,1501-1504

CollègeMadamedeStaël–Histoire2015-2016–1eAnnée

10

Doc.DiffusionRenaissanceartistique

Recommended