18
votre façade à schaerbeek LA CONNAÎTRE ET LA PRÉSERVER uw gevel in schaarbeek LEREN KENNEN EN BEWAREN commune de schaerbeek gemeente schaarbeek

votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

Embed Size (px)

DESCRIPTION

 

Citation preview

Page 1: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

votre façade à schaerbeekLA CONNAÎTRE ET LA PRÉSERVER

uw gevel in schaarbeekL E R E N K E N N E N E N B E WA R E N

commune de schaerbeek gemeente schaarbeek

Page 2: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

1

Schaerbeek, commune où le patrimoine est omniprésent. Châssis, sgraffites, loggias, corni-

ches, balcons,… dans tous les quartiers, les façades regorgent de ces trésors qui participent

à l’harmonie des espaces publics.

Malheureusement, trop souvent des éléments disparaissent ou sont remplacés sans souci

d’intégration à l’ensemble alors qu’il existe des solutions pour concilier préservation du

patrimoine et évolution de l’habitat.

Cette publication, sous forme de petit manuel pratique, s’adresse à tous les Schaerbeekois(es),

occupants et propriétaires. Grâce à l’expérience et au savoir-faire du Centre urbain, je me

réjouis que cette brochure contribue à élargir les connaissances, aide à comprendre les carac-

téristiques de chaque façade et soit un outil concret pour les particuliers dans leurs

démarches de rénovation et d’entretien.

CécileJodogne Bourgmestreff

Échevinedel’urbanisme,delarénovationurbaineetdupatrimoine

Schaarbeek, gemeente waar het erfgoed alomtegenwoordig is. In alle wijken zitten de voor-

gevels vol van kleine schatten zoals vensters, sgrafitti, erkers, kroonlijsten, balkons,… die

bijdragen tot de harmonie en de kwaliteit van de openbare ruimtes.

Jammer genoeg verdwijnen al te vaak gevelelementen of worden ze vervangen zonder enige

bekommernis voor integratie in het geheel, niettegenstaande er oplossingen bestaan voor

de bewaring van het erfgoed verenigbaar met de verbetering van het woonpark.

Deze publicatie, in de vorm van een praktisch handboekje, richt zich naar alle Schaarbekena-

ren, gebruikers en eigenaars. Het verheugt mij dat dankzij de expertise van de Stadswinkel,

deze brochure iedereen wegwijs maakt in de materie van de voorgevel en al haar kenmer-

kende elementen en dat zij een concreet hulpmiddel voor de particulieren zal zijn in hun

renovatie- en onderhoudsplannen

CécileJodogne WndBurgemeester

Schepenvanstedenbouw,stadsrenovatieenerfgoed

Préface

Voorwoord

PATRIMOINESCHAERBEEK

SCHAARBEEKERFGOED

Sommaire

Préface 1

Reconnaissez-vous votre façade ?

Schaerbeek en quelques styles 2

Néoclassicisme 4

Éclectisme 6

Artnouveau 8

Beaux-Arts 10

Cottage 11

ArtDéco 12

Modernisme 14

Votre façade a besoin d’entretien ?

Un patrimoine à dorloter… 15

Lesparements 16

Laported’entréeenbois 18

Lechâssisdefenêtreenbois 20

Lechâssisetlaportemétallique 23

Lebalcon 24

Labretècheenbois 26

Lesgraffite 27

Lacorniche 28

Lejardinetdefaçade 30

Permis ou pas permis ?

Les règles d’urbanisme 31

Orientationbibliographique 32

Colophon 32

Inhoud

Voorwoord 1

Herkent u uw gevel ?

Schaarbeek in enkele stijlen 3

Neoclassicisme 5

Eclecticisme 7

Artnouveau 9

Beaux-Arts 10

Cottage 11

Artdeco 13

Modernisme 14

Heeft uw gevel onderhoud nodig ?

Een te koesteren erfgoed… 15

Deparementen 16

Dehoutenvoordeur 19

Houtenschrijnwerk 21

Metalenraamendeur 23

Hetbalkon 25

Deerkerinhout 26

Hetsgraffito 27

Dekroonlijst 29

Hetgeveltuintje 30

Wel of geen vergunning ?

Stedenbouwkundige regels 31

Bibliografie 32

Colofon 32

Page 3: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

3

HethuisgebouwdopeensmalperceelvormtdebasiseenheidvandeverstedelijkingvanBrussel.Opheteindevande19deeeuwenaanhetbeginvande20steeeuwwakkerthetver-langenvanelkeeigenaaromaanzijngeveleenpersoonlijkkaraktertegeven,dedecoratievevindingrijkheidvandearchitectenendeknowhowvandeambachtsluiaan.Devoordeur,devensters,hetbalkon,deerker,dekroonlijst,elkarchitecturaalelementparticipeertinhettotaalef fectvandegevel,diedikwijlseenechtkunstwerkis.HetisgedurendedezebijzondercreatieveperiodedatSchaarbeekzijnfundamenteleontwikkelingheeftgekend.BijgevolgbiedtdegemeenteeenvolledigoverzichtvandeevolutievanhetBrusselsehuisenvanhetkleineflatgebouwtotaandeTweedeWereldoorlog.Dehieropvolgendebladzijdengevenenkelestilistischeoriëntatiepuntendieeeniederkunnenhelpenomteontdekkentotwelke«familie»zijngevelbehoort.Hetbegrip familiemoetevenwelinruimezinwordenopgevat.Ineenzelfdegevelkunnenontleningenaanoudestijlen(KlassiekeOudheid,Middeleeuwen,Renaissance,Barok,LodewijkXV,LodewijkXVI…)vrolijksamengaanmetvormenuitdeperiode1900(artnouveau)ofvandejaren1920(artdeco).Demodernistischegevelsdoenzelfzeldenafstandvandeverleidingenvandeversieringen.

Schaarbeek in enkele stijlen

«Degevelvaneenhuisbehoortniettoeaandegenediehetbewoont,

maaraandegenedieernaarkijkt».Lao-Tseu

2

Lamaisonconstruitesurparcelleétroiteconstituel’unitédebasedel’urbanisationdeBruxelles.ÀlafinduXIXesiècleetaudébutduXXesiècle,lesouhaitdechaquepro-priétairedepersonnalisersafaçadestimulel’inventivitédécorativedesarchitectesetlesavoir-fairedesartisans.Laported’entrée,lesfenêtres,lebalcon,labretèche,lacor-niche,chaqueélémentarchitecturalparticipeàl’effetd’ensembledelafaçade,souventconçuecommeunevéritableœuvred’art.C’estdurantcettepériodeparticulièrementfécondequeSchaerbeekaconnul’essentieldesondéveloppement.Lacommuneoffredecefaitunpanoramacompletdel’évolutiondelamaisonbruxelloiseetdupetitimmeubleàappartementsjusqu’àlaSecondeGuerremondiale.Lespagesquisuiventproposentquelquespointsderepèresstylistiquesquiaideronttoutunchacunàdécouvriràquelle«famille»appartientsafaçade.Lanotiondefamilleestcependantàprendreausenslarge.Dansunemêmefaçade,desempruntsauxstylesanciens(Antiquitéclassique,MoyenÂge,Renaissance,Baroque,LouisXV,LouisXVI…)peuventcôtoyerjoyeusementdesformesdelapériode1900(Artnouveau)oudesannées1920(ArtDéco).Lesfaçadesmodernistes,elles-mêmes,renoncentrarementauxséductionsdudécor.

Reconnaissez-vous votre façade ?

Herkent u uw gevel ?

Schaerbeek en quelques styles

«Lafaçaded’unemaisonn’appartientpasàceluiquil’habite,

maisàceluiquilaregarde».Lao-Tseu

Page 4: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

5

Neoclassicisme

Deneoklassiekegevelsvanbaksteenmetselwerkdatineenlichtetintbepleisterdengeverfdis,wordengekenmerktdooreengroteeenvoud.Dekwaliteitvanhuntekeningberustvóórallesophetevenwichtindeverhoudingen.Degevelbestaatmeestaluitdrieniveausdiedoorstenenlijstenzijnafgebakend.HijwordtbekroondmeteenkroonlijstgeïnspireerdopdievandeGrieksetempel.Elkniveauwordtgeritmeerddoordriemuuropeningenvangelijkebreedte.Delichteverdelingenvandevensterramenvervolledigenopsoberewijzedegevelcompositie.Hetneoclassicismegeeftveeleerdevoorrangaanhetgeheeldanelkeindividuelegeveltebenadrukken.Dezestijlkentverlengingentotaanheteindevande19deeeuwdoorheendehuizenineenlateneoklassiekestijl.Veelvandezehuizenwerdendooraannemers-ontwerpersgebouwd.

VerspreidingsgebiedDemeestestratentussenhetNoordstation,deKoninklijkeSinte-MariakerkenhetGemeentehuis:Brabantstraat,KoninklijkeSinte-Mariastraat,Rogierlaan,Paleizenstraat,Haachtsesteenweg…

CouvercledetroudeboulinDekselvansteigergat

t RuedeLocht-Lochtstraat.

Barred’appuiSteunleuning

ModillonModillon

CornicheKroonlijst

FriseFries

LinteaubombéGewelfdelatei

EncadrementmouluréLijstwerk

AppuidefenêtreVensterdorpel

FenêtreàdoubleouvrantetimpostefixeVenstermetbewegendevleugelsenvastbovenlicht

Balconàgarde-corpsmétalliqueBalkonmetmetalenborstwering

BandeauGladdelijst

ConsolesConsoles

SoubassementOndermuur

bewegende

4

Néoclassicisme

p RueRoyaleSainte-Marie201-KoninklijkeSinte-Mariastraat201.

Forméesdemaçonneriesdebriquerecouvertesd’unenduitpeintdansun ton clair, les façades néoclassi-quessecaractérisentparunegrandesimplicité.Laqualitédeleurdessinreposeavanttoutsurl’équilibredesproportions.Lafaçadecomprendengénéral troisniveauxdélimitéspardesbandeauxdepierre.Elleestcou-ronnéeparunecornicheinspiréedecelledutemplegrec.Chaqueniveauestrythmépartroisbaiesdelargeurégale.Lesdivisionslégèresdeschâs-sis de fenêtre complètent avecsobr iété la composi t ion de lafaçade.Lenéoclassicismeprivilégie l’unitéd’ensemble plutôt que la mise envaleurdechaquefaçadeindividuelle.Ilestassociéàdesruesautracérec-tilignequicaractérisentlespremièresphasesdedéveloppementdeSchaer-beekaumilieuduXIXesiècle.Cestyleconnaîtdesprolongementsjusqu’àlafinduXIXesiècleàtraversdesmai-sonsdestylenéoclassiquetardif.

AiredediffusionLamajoritédesruescomprisesentrela Gare du Nord, L’Eglise RoyaleSainte-Marieet l’Hôtelcommunal:ruedeBrabant, rueRoyaleSainte-Marie,avenueRogier,ruedesPalais,chausséedeHaecht…

Page 5: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

ÉpisdefaîtageNokspitsen

LucarneàcroupeDakkapelmetschilddak

Lucarne-pignonDakvenster

ArcBoog

Balconàgarde-corpsmétalliqueBalkonmetmetalenborstwering

ConsolesConsoles

Baied’imposteBovenvenster

Fenêtrevénitienne(àtroisdivisions)Venetiaansvenster(metdrieonderverdelingen)

Fenêtredecuisine-caveVenstervankelderkeuken

SoubassementOndermuur

7

Vanafdejaren1870maakthetneo-classicismegeleidelijkplaatsvooreenarchitectuurdiehaarinspiratieputuitdestijlenvanhetverledenvanBelgië.Enkele gevels verwijzen naar éénenkelestijl,maarmeestalgaathetom een vrije interpretatie vanuituiteenlopendebronnen,vandaardeterm«eclecticisme».Eenvandetendensendiehetmeestintrekis,isdezogenaamde«Vlaamseneorenaissance» stijl,geïnspireerdop de gevels van de 16de en 17deeeuw. De parementen wisselen afmetbaksteen,blauwesteenenwittesteen. De toename van het aantalbalkonsenhetverschijnenvanerkersbreken de vlakheid van de gevels,terwijldakkapellendiedoendenkenaandeoudetopgevels,degebouweneenhoelangerhoemeerlevendigsil-houet geven. Elke gevel heeft eeneigenkarakterenparticipeert tochaan een perfect geharmoniseerdgeheel.Dehuizenvandezeperiodezijn doorgaans uitgerust met eenkelder-keukenverdieping.

VerspreidingsgebiedWijken van het Gemeentehuis,Huart Hamoir, Dailly of Linthout,LouisBertrandlaan…

Eclecticisme

p RuedesAiles82-Vleugelsstraat82.6

Éclectisme

uBalconàgarde-corps

enferforgé,rueRubens79.

Balkonmetsmeed-ijzerenborstwering,

Rubensstraat79.

uBretèche

(oubow-window),rueVerhas38.

Erker(ofbow-window),

Verhasstraat38.

PlaceColignon.Colignonplein.Photo/foto©Schaack-dePange.q

Àpartirdesannées1870,lenéoclassicismelaisseprogressivementlaplaceàunearchitecturequipuisesoninspirationdanslesstylesdupassédelaBelgique.Quelquesfaçadesfontréférenceàunseulstyle,maisdanslaplupartdescas,ils’agitd’uneinterprétationlibreaudépartdesourcesvariées,d’oùleterme«éclectisme».L’unedestendanceslesplusenvogueestlestyledit«néo-Renaissanceflamande»quis’inspiredesfaçadesdesXVIeetXVIIesiècles.Lesparementsalternentbrique,pierrebleueetpierreblanche.Lamul-tiplicationdesbalconset l’apparitiondesbretèchesrompentlaplanéitédesfaçades,tandisquedeslucarnesévoquantlesancienspignonsdonnentauxbâtimentsunesilhouettedeplusenplusani-mée.Chaquefaçadeestpersonnaliséeetparticipecependantàunensembleparfaitementorchestré.Lesmaisonsdecetteépoquesontgénéralementpourvuesd’unniveaudecuisine-cave.

AiredediffusionQuartiersdel’Hôtelcommunal,HuartHamoir,DaillyouLinthout,avenueLouisBertrand…

Page 6: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

9

DebouwvanhetTasselhuisdoorVictorHortain1893wordtbeschouwdalsdegeboortedatumvandeartnouveau.Inditbouwwerk-waarvanhetAutrique-huis,enkelemaandeneerderafgewerktinSchaarbeek,eenvoorproefjegeeft-wijzigtHortaradicaalhetgangbaregrondplanvanhetburgerhuisdoorhetrondeenlichtbroninterichten.Hijneemttegelijkertijdeenvolledignieuwedecoratievewoordenschatingebruik,geïnspireerdopdeplantenwereld.Horta,evenalsPaulHankarenHenryVandeVelde,detweeanderegrotebaanbrekersvandeartnouveaubeweging,zullengedurendeeentientaljareneenechteexplosievantalentbinneneenhelegeneratiejongearchitectendoenontstaan.OnderhenhebbenHenriJacobs,GustaveStrauvenenFransHemelsoethunstempelgedruktophetaanzienvanSchaarbeek.Alsnelverspreidtdeartnouveauzichtotdegangbarearchitectuurwaarinhijzichmanifesteertindevormvanzeerbekoorlijkedecoratievedetails:delijnmet«zweepslag»vaneensiersmeedwerk,debloemmotievenvaneensgraffito,vaneenversieringvangeëmailleerdekeramiek,vaneenglasraam…

VerspreidingsgebiedLouisBertrandlaan,EugèneDemolderlaan,MaarschalkFochlaan,PrinsesElisabethlaan…

Art nouveau

Ferforgé,boulevardLambermont150. Smeedijzer,Lambermontlaan150.

Céramiqueémaillée,rueJenatzy5-Geëmailleerdekeramiek,Jenatzystraat5.q

Vitrail,rueRenkin90.Glasraam,Renkinstraat90.q

u

8

Laconstructiondel’hôtelTasselparVictorHortaen1893estconsidéréecommeladatedenaissancedel’Artnouveau.Danscetteœuvre-quepréfigurelamaisonAutriqueachevéequel-quesmoisplustôtàSchaerbeek-Hortarévolutionneleplandelamaisonbourgeoiseenl’organisantautourd’unpuitsdelumière.Ilinaugureenmêmetempsunvocabulairedécoratifentièrementneufinspiréparlemondevégétal.Horta,ainsiquePaulHankaretHenryVandeVelde,lesdeuxautresgrandsinitiateursdumouvementArtnouveau,susciterontdurantunedizained’annéesunevéritableexplosiondetalentsauseindetouteunegénérationdejeunesarchitectes.Parmiceux-ci,HenriJacobs,GustaveStrauvenetFransHemelsoetontmar-quélaphysionomiedeSchaerbeek.Rapidement,l’Artnouveauinfluencel’architecturecourantedanslaquelleilsemanifestesouslaformededétailsdécoratifspleinsdecharme:laligneen«coupdefouet»d’uneferronnerie,lesmotifsflorauxd’unsgraffite,d’undécordecéramiqueémaillée,d’unvitrail…

AiredediffusionAvenuesLouisBertrand,EugèneDemolder,MaréchalFoch,PrincesseElisabeth…

Art nouveau

GustaveStrauven,boulevardLambermont150.GustaveStrauven,Lambermontlaan150.

Photo/foto©Schaack-dePange.

Sgraffite,PaulCauchie,avenueSleeckx31.Sgraffito,PaulCauchie,Sleeckxlaan31.q

Page 7: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

11

Letermeanglais«cottage»faitréférenceàunepetitemai-sondecampagne.AucoursdelasecondemoitiéduXIXesiècle,l’Angleterreadéveloppéuneconceptionnouvelleduconfortdel’habitation.L’architecture«cottage»s’ins-piredesprincipesdel’architectureruraletraditionnelle.Elleévitelesréférencesauxstyleshistoriques.Onobserveuneprésencemarquéeduboisdanslesfaçades.L’influenceducottageanglaissefaitsentircheznousdanslaconstruc-tiondevillasàtroisouquatrefaçadesdèslafinduXIXesiècle,parallèlementaudéveloppementdel’Artnouveau.L’intérêt pour ce style se renforce encore au début desannées1920,lorsque,toujourssousl’influenceanglaise(ethollandaise),s’implanteenBelgiquelemouvementdescités-jardinsquirépondaumanquecrueldelogementsàbonmarché.

AiredediffusionQuartier des Fleurs, cités-jardins Terdelt et Chômé,boulevardGénéralWahis,avenueErnestCambier…

De Engelse term «cottage» verwijst naar een kleinlandhuis.Tijdensdetweedehelftvande19deeeuwheeftEngelandeennieuwbegripvanwooncomfortontwikkeld.De«cottage»architectuurinspireertzichopdeprincipesvan de traditionele landelijke architectuur. Ze vermijdtverwijzingen naar historische stijlen. Men ziet eenuitgesproken aanwezigheid van hout in de gevels. DeinvloedvandeEngelsecottagelaatzichbijonsvoelenindebouwvanvilla’smetdrieofviergevelsvanafheteindevande19deeeuw,parallelaandeontwikkelingvandeartnouveau.Debelangstellingvoordezestijlneemtnogtoeinhetbeginvandejaren1920,wanneer,nogsteedsonderdeEngelse(enHollandse)invloed,inBelgiëdebewegingvan de tuinwijken ingang vindt als antwoord op hetschromelijktekortaangoedkopewoningen.

VerspreidingsgebiedBloemenwijk, tuinwijken Terdelt en Chômé, GeneraalWahislaan,ErnestCambierlaan…

CharlesRoulet,CitéTerdelt,rueduTilleul180-184,1922.CharlesRoulet,Terdeltwijk,Lindestraat180-184,1922.q

CottageCottage

J.VanderErg,maisondupeintreRenéMagritte,ruedesMimosas97,1924.J.VanderErg,huisvandeschilderRenéMagritte,Mimosasstraat97,1924.q

Photo/foto©Schaack-dePange.

10

Àpartirde1905,lesgrandsstylesfrançaisdesXVIIeetXVIIIesièclesconstituentunenouvellesourced’inspirationsousl’influencedel’EcoledesBeaux-ArtsdeParis.Cestyletouchelesgrandsmonuments-PalaisduCinquantenaire,MuséedeTervueren-maisestrapidementadoptéaussiparlamaisonparticulière.LesimmeublesBeaux-ArtssecaractérisentparungoûtprononcépourlapierredeFrance,souventimitéeaumoyend’enduitssimili.Lesfaçadess’ornentd’unrichedécorsculptéetsontgénéreusementajouréesdefenêtresauxélégantesdivisionsdepetits-bois.CestyleconnaîtraencoredebeauxjoursaprèslaPremièreGuerremondialedansledomainedelamaisonunifamiliale,maisaussidansceluidesimmeublesàappartementsquirencontrentunsuccèscroissantàpartirdesannées1920.

AiredediffusionAvenuesEugèneDemolder,EugènePlasky,Milcamps,HuartHamoir,boulevardLambermont…

Vanaf1905vormendegroteFransestijlenvande17deen18deeeuweennieuweinspiratiebrononderinvloedvandeEcoledesBeaux-ArtsdeParis.Dezestijlbereiktdegrotemonumenten-Jubelparkpaleis,MuseumvanTervuren-maarwordtooksnelovergenomendoordeparticulierewoning.DeBeaux-Artsgebouwenwordengekenmerkt door een uitgesproken smaak voor deFransesteen,vaakgeïmiteerddoormiddelvansimili-bepleistering. De gevels zijn ver fraaid met eenweelderiggesculpteerdeversieringenzijnrijkelijkopen-gewerkt met vensters met sierlijke verdelingen vanglasroeden.DezestijlzalnogmooiedagenkennennadeEersteWereldoorlogophetgebiedvandeeengezinswo-ning,maarookopdatvandeappartementsgebouwendievanafdejaren1920eentoenemendsucceskennen.

VerspreidingsgebiedEugèneDemolderlaan,EugènePlaskylaan,Milcamps-laan,HuartHamoirlaan,Lambermontlaan…

Beaux-ArtsBeaux-Arts

tLéonJanlet,rueArtan83.LéonJanlet,Artanstraat83.

Page 8: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

13

DeExpositionUniverselledesArtsDéco-ratifsetIndustrielsteParijsin1925isgetuigevandeofficiëleerkenningvandeartdeco.Dezestijlmanifesteertzichinwerkelijkheidvanafhetbeginvandejaren 1920 en drukt gedurende eentientaljarenzijnstempelopduizendengevels van Brusselse huizen enappartementsgebouwen. Hij wordtgekenmerktdooreennieuwtypevanarchitecturaaldecor,gebaseerdopeensterk geometrisch karakter van demotieven.Dezekunnenabstract zijn(driehoeken,spiralen,golvingen...)ofinverbandstaanmetdewereldvanhetlevende: sterk gestileerde fruit-ofbloemenkorven,dierenfiguren...Deartdecoschenktinhetbijzonderaandachtaanhetspelvantexturenenkleurenvandematerialen.Hijcombineertdebaksteen,simili-bepleistering,granito(pleisterwerkopbasisvanvergruisd-marmer), c imorné-bepleis ter ing(op basis van gekleurde glaskorrels).De kleur van het buitenschrijnwerkdoetvaakeenberoepopuitgesprokenkleuren(rood,groen,zwart,geel…).Deartdecogeefteenbijzondereplaatsaanhetglasraamenhetsmeedijzer.

VerspreidingsgebiedDeschanellaan, Lambermontlaan,Bloemenwijk, Kerselarenlaan, Vergote-plein…

Art deco

pJeanCoppieters,rueHenryVillard17-19,1925.

JeanCoppieters,HenryVillardstraat17-19,1925.

tDécorfloral,avenuePaulDeschanel58.Bloemmotief,PaulDeschanellaan58.Photo/foto©Schaack-dePange.

Vitraux,avenueLatinis21.Glasramen,Latinislaan21.

q

12

L’ExpositionUniverselledesArtsDécoratifsetIndustrielsdeParisen1925voitlareconnaissanceofficielledel’ArtDéco.Cestylesemanifesteenréalitédèsledébutdesannées1920.Durantunedizained’années,ilmarquedesonempreintedesmilliersdefaçadesdemaisonsetd’immeublesàappartementsbruxellois.Ilsecaractériseparunnouveautypededécorarchitecturalbasésurunefortegéométrisationdesmotifs.Ceux-cipeuventêtreabstraits(triangles,spirales,ondu-lations…)ouserattacheraumondeduvivant:corbeillesdefruitsoudefleursfor-tementstylisées,figuresanimales...L’ArtDécoapprécieparticulièrement lesjeuxdetexturesetdecouleursdesmaté-riaux.Ilcombinelabrique,l’enduitsimili,le granito (enduit à base de marbreconcassé), lecimorné(enduitàbasedegrenailledeverrecoloré).Lacouleurdesmenuiseriesextérieuresfaitsouventappelà des tons af firmés (rouge, vert, noir,jaune…).L’ArtDécodonneuneplacepar-ticulièreauvitrailetauferforgé.

AiredediffusionAvenuePaulDeschanel,boulevardLam-bermont,quartierdesFleurs,avenuedesCerisiers,squareVergote…

Art Déco

uAvenuePaulDeschanel72.

PaulDeschanellaan72.

Garde-corpsenferforgé.Smeedijzerenborstwering.q

Page 9: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

15

Un patrimoine à dorloter…Een te koesteren erfgoed…

Lenettoyage,laremiseenpeintureetlespetitstravauxderéparationpermettentdeconserverdesélémentsdevenusirrem-plaçables aujourd’hui. La recherche dumatériau«sansentretien»etlavolontéd’adapter les immeubles anciens à denouvellesnormesproduisentsouventdes«faussesnotes»quitroublentnotreper-ception de la façade et de l’ensemblequ’elleformeavecsesvoisines.Ilestutilederappelerquelestravauxquimodifientl’aspect architectural d’un bâtimentnécessitentl’introductiond’unedemandedepermisd’urbanisme(voirp.31).

Schoonmaken, herschilderen en kleineherstellingswerkenmakenhetmogelijkom vandaag onvervangbaar gewordenonderdelentebehouden.Hetstrevennaar«onderhoudsvrije»materialenendewilomoudegebouwenaan tepassenaannieuwe normen leiden vaak tot «valsenoten»dieonzeperceptieverstorenvaneengevelenvanhetgeheeldathijvormtmetzijnburen.Belangrijkomtewetenisdatwerkendiehetarchitecturaleuitzichtvaneengebouwveranderendeaanvraagvaneenstedenbouwkundigevergunningvereisen(ziep.31).

Lafaçadedegaucheasubidestravauxderénovationinadéquats:miseenpeinturedesbriquesinitialementnon-peintes;remplace-mentdesmenuiseriesextérieurespardesmodèlesenaluminiumsansrapportavecl’aspectdesélémentsoriginaux.

Degevellinksheeftinadequaterenovatiewerkenondergaan:schilderenvandeoorspronkelijkniet-geschilderdebakstenen,vervangingvanhetbuitenschrijnwerkdoormodelleninaluminiumzonderverbandmethetuitzichtvandeoorspronkelijkeelementen.

Photo/foto©CRMS-PhilipedeGobert.

Votre façade a besoin d’entretien ?

Heeft uw gevel onderhoud nodig ?

14

L’architecturemodernistenaîtdanslesannées1920,àlamêmeépoquequel’ArtDéco.Lesarchitectesmodernistesprônentunrejetradicaldesréférencesauxstylesdupassé.Ilssefixentdesrèglesconstructivesnouvelles:toituresplates,fenêtreshorizontalespermisesparl’usagedubétonarmé,suppressiondel’ornement.Enpratique,lesprinci-pesdumodernismeserontrarementappliquésdanstouteleurrigueuràl’habitationprivéeàBruxelles.Laplupartdutemps,lafaçades’agrémentededétailsornementauxprin-cipalementd’inspirationArtDéco.Danslesannées1930lestendancesmodernistesgagnentduterrain.Lemouve-mentneconnaîtracependantréellementlesuccèsqu’aprèslaSecondeGuerremondialeetàBruxelles,enparticulier,aumomentdel’ExpositionUniversellede1958.

AiredediffusionAnnées20et30:quartierdesFleurs,quartierDiamant…Années50et60:abordsdesboulevardsLéopold IIIetReyers,quartierdesJardins…

Demodernistischearchitectuurontstaatindejaren1920,inhetzelfdetijdperkalsdeartdeco.Demodernistischearchi-tectenloveneenradicaleafwijzingvandeverwijzingennaardestijlenuithetverleden.Zeleggennieuweconstructieveregelsvast:platdak,horizontalevenstersmogelijkdoorhetgebruikvangewapendbeton,afschaffingvanhetornament.Indepraktijkzullendeprincipesvanhetmodernismezeldeninheelhunstriktheidwordentoegepastindeprivé-woninginBrussel.Meestalwordtdegevelversierdmetornementeledetailsdiehoofdzakelijkgeïnspireerdzijnopdeartdeco.Indejaren1930winnendemodernistischetendensenterrein.DebewegingzalevenwelmaarechtsucceskennennadeTweedeWereldoorlogeninBrussel,inhetbijzonder,tentijdevandeWereldtentoonstellingvan1958.

VerspreidingsgebiedJaren20en30:Bloemenwijk,Diamantwijk…Jaren50en60:omgevingvanLeopoldIII-laanenvandeReyerslaan,Tuinenwijk…

ModernismeModernisme

Photo/foto©Schaack-dePange.t AvenuedesJacinthes19,vers1930.Hyacintenlaan19,rond1930.

Page 10: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

17

GEVELREINIGING:OPGELET,GEVOELIGEHUID!Hetiseenillusietedenkendateengevelzijnoorspronkelijkaanzichtkanherkrijgen,wantdetijdlaatzijnsporennaendematerialenzijnverweerd.Daarommoetdoordereinigingeenvoldoendestaatvannetheidwordenverkregen,waarbijeentegroteveranderingvandematerialenwordtverme-den.Dekeuzevaneenreinigingstechniekisdelicaatenzalvanmeerderefactorenafhangen:hettypevantereinigenmateriaal(poreusofeffen,hardofzacht…);degraadvanvervuiling van de gevel… Aangezien gevels dikwijlsverschillendematerialeninzichverenigen,kanhetnodigzijnverschillendereinigingsmethodestecombineren.

FAÇADESANETTOYER:ATTENTION,PEAUXFRAGILES!Ilestillusoiredecroirequ’unefaçadepeutretrouversonaspectd’origine,carletempsyalaissésamarqueetlesmatériauxontacquisunepatine.Aussilenettoyagedoit-ilpermettred’obtenirunétatsuffisantdepropretétoutenévitantunetropgrandealtérationdesmatériaux.Lechoixd’une technique de nettoyage appropriée est délicat. Ildépendradeplusieursfacteurs:letypedematériauxànet-toyer (poreux ou lisse, dur ou tendre); le degréd’encrassementdelafaçade…Commelesfaçadesasso-cientfréquemmentdesmatériauxdifférents, ilpeutêtrenécessairedecombinerplusieursméthodesdenettoyage.

Unnettoyageàl’aided’uneméthodeinadaptéepeutendommagerlesmatériaux

demanièreirréversible.Reinigingmetbehulpvaneenonaangepaste

methodekandematerialenonherroepelijkbeschadigen.

u

Lafaçadedegaucheaéténettoyéeàl’aided’uneméthodeadaptéequiaremisenvaleurlejeudescouleursdesmatériaux.Degevellinkswerdgereinigdmetbehulpvaneenaangepastemethodediehetkleurenspelvandematerialenterugtotzijnrechtheeftdoenkomen.q

Une petite astuce Avantledémarragedestravaux,demandezunessaidenettoyage

surunesurfacelimitéeafindedéterminerlesparamètres

detravail.

Een goede raad Vraagvooraleerdewerken

startenomeenreinigingstestopeenkleineoppervlakte,omdewerkparameterstebepalen.werkparameters te bepalen.

16

FAÇADESAPEINDRE:ANNONCERLACOULEUR…Les travaux de peinture concernent principalement lesfaçadesnéoclassiquesprotégéesparunenduitcomposédemortieràlachaux.Laqualitéetladurabilitédel’inter-vention dépendront du soin appor té aux travauxpréparatoires:grattage,dépoussiérage,réparationdesfis-sures. La remise en peinture d’une façade conduitinévitablementàs’interrogersurlechoixdelacouleur.LarèglequiprévautàBruxellesestl’emploidetonsclairsquioffrentl’avantagededonnerunegrandeluminositéauxenfiladesderues.Lechoixdecouleursquis’écartentdeceprincipenécessitel’obtentiond’unpermisd’urbanisme.

Les matériaux de parementParementmaterialen

GEVELBESCHILDERING:KLEURBEKENNEN…Deschilderwerkenhebbenvooralbetrekkingopdeneoklas-siekegevelsdiebeschermdwordendooreenbepleisteringsamengesteld uit kalkmortel. De kwaliteit en de duur-zaamheidvandeingreepzullenafhangenvandezorgvoorde voorbereidende werken: afkrabben, stofvrij maken,herstellenvanscheuren.Bijhetherschilderenvaneengevelmoetmenonvermijdelijknadenkenoverdekeuzevandekleur. De regel die in Brussel de overhand heeft, is hetgebruikvanhelderetonen,diehetvoordeelhebbendatzeaandehuizenrijeneengroteklaarheidverlenen.Kiestmenvoorkleurendieafwijkenvanditbasisprincipe,daniseenstedenbouwkundigevergunningvereist.

Une petite astuce Lechoixd’unepeintureprésentantune

bonneperméabilitéàlavapeurd’eaupermetuneconservationoptimaledesenduitsdefaçadetoutenlimitantlesrisquesdedécollementdelapeinture.

Een goede raadDoortekiezenvooreenverfmetgoede

doorlaatbaarheidvoorstoomiseenoptimalebewaringvandegevelbepleiste-ringmogelijk,waarbijhetrisicodatdeverf

losgaat,wordtbeperkt

Unéchafaudageposéausolpermetuntravaildemeilleurequalitéqu’un

échafaudagesuspendu.Meteensteigerconstructieopdegrondis

eenbeterekwaliteitvanhetwerkmogelijkdanmeteenhangstelling.

u

Page 11: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

De houten voordeur

HETVISITEKAARTJEVANHETHUISDevoordeur,symboolvanbeschermingengastvrijheidiseenkleinmeesterwerkjewaarinallerhandedecoratievedetailsgeconcentreerdzijn:brievenbus,deurkruk,slot,deurklopper,bel,smeedijzerentraliewerk…Doorgaansbevindtzichbovendebewegendedeurvleugel,eenvastgedeeltemetglasin,datbovenlichtgenoemdwordtennatuurlijklichtindehalbrengt.Zezijnuiteikofgrenen,zijngevernistofgeverfdenbestaanuitverticalestijlenendwarsbalkenwaarinvanlijstwerkvoorzienepanelengevatzijn.Eenoudedeurmoetzeldenvervangenworden.Mitsregelmatigonderhoudkanzeeenhelelangelevensduurhebben.Zekanookhelemaaluiteengehaaldworden,waardoorverschillendereparatiesmogelijkzijn.Hetisookmogelijkomdethermischeenakoestischeisolatievaneenoorspronkelijkedeurteverbeterenenereenveiligheidsslotinteplaatsen.

Une petite astuceL’arrêtéministérieldu20avril2007fixecertaines

exigencesausujetdesboîtesauxlettres.Lesobligationsquiconcernentlesdimensionsde

l’ouverturenes’appliquentpasauxbâtimentsmisenserviceavantle31décembre2007.Lesjoliesentrées

deboîtesauxlettresanciennespeuventdoncêtreconservées!

Een goede raadHetministerieelbesluitvan20april2007stelt

bepaaldeeisenvastmetbetrekkingtotdebrievenbussen.Deverplichtingenaangaandede

afmetingenvandeopeningzijnnietvantoepassingopdegebouwendieingebruikzijngesteldvóór31december2007.Demooiekleppenvanoude

brievenbussenkunnendusbewaardblijven!

Réparationdeporteaumoyend’unegreffedeboispratiquéedanslemontantdestinéàrecevoirlaserrure(menuiserieCabay).Deurvleugelwaarineennieuwstukhoutisingezetindestijlwaarinhetslotkomt(schrijnwerkerijCabay).

q

Schaerbeek,ruedesPâquerettes62.Schaarbeek,Madeliefjesstraat62.

q

19

Une petite astuceUne petite astuceUne petite astuceUne petite astuceUne petite astuceUne petite astuce

18

La porte d’entrée en bois

LACARTEDEVISITEDELAMAISONSymbolisant à la fois l’accueil et la protection, la porteconstituesouventunpetitchef-d’oeuvrequiconcentredesdétailsdécoratifs:entréedeboîteauxlettres,poignéedeporte,serrure,heurtoir,sonnette,grilleenferronnerie…Habituellement,lapartieouvrantedelaporte,levantail,estsurmontéed’unepartiefixevitrée,appeléeimposte,quiéclairelehalld’entrée.Enchêneouensapin,peinteouver-nie,laportesecomposedemontantsetdetraversesquienserrentdespanneauxmoulurés.Uneporteanciennedoitrarementêtreremplacée.Unentretienrégulierluiconfèreunetrèsgrandelongévité.Lesassemblagespeuventêtreaisémentdémontés,cequipermetdifférentesréparations.Ilestégalementpossibled’améliorerl’isolationthermiqueet acoustique d’une porte d’origine et d’y placer uneserruredesécurité.

uSchaerbeek,rueJenatzy7.

Schaarbeek,Jenatzystraat7.Vantaildeporteencoursderestauration(menuiserieCabay).Deurvleugelinrestauratie(schrijnwerkerijCabay).

q

Page 12: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

21

DEBLIKVANEENGEVEL…Vensterslatenlichtbinnen,biedenuitzichtopdebui-tenomgeving, maken ver luchten mogelijk enbeschermentegenregen,wind,kouenlawaai.Maarafgezienvanhunpraktischefunctiesdragenzeookbijtotdecompositievandegevel,doorhunvormen,hunindelingenverdeling,devormvanhunprofielenendoordebijzondereeigenschappenvanhetglasdaterinzit:geblazenglas,glasmetgeslepenranden,gekleurdglas,bedruktglas,glas-in-lood…Binnenbepalendevenstersonzewaarnemingvandewereldrondomonsendragenzebijtotdesfeervandewoning.Erbestaateenhelewaaieraanmogelijkeingrepenombestaandevensterstebehoudenenerdethermischeenakoestis-cheprestatiesvanteverbeteren.

Het houten venster

uChâssisàguillotine,

Schaerbeek,avenuePaulDeschanel20,vers1920.Guillotineraam,

Schaarbeek,PaulDeschanellaan20,rond1920.

BPosed’unsecondchâssis.Plaatsenvaneentweederaam.

DPosed’undoublevitrage.Plaatsenvandubbelglas.

CPosed’unvitragefeuilleté àbasseémissivité. Plaatsenvangelaagdglas metlageemissie.

20

LEREGARDDELAFAÇADE…Lesfenêtresfontpénétrerlalumière,offrentdesvuesversl’extérieur,permettentl’aéra-tion,protègentdelapluie,duvent,dufroid,delachaleur,dubruit…Au-delàdecesfonc-tions pratiques, elles par ticipent à lacompositionde la façadepar leurs formes,leursdivisions,lamoulurationdeleursprofils,maiségalementparlesqualitésparticulièresdeleursvitrages:verresoufflé,glacebiseau-tée, verre coloré, verre imprimé, vitrail…Àl’intérieur, lesfenêtresdéterminentnotreperceptiondumondeenvironnantetpartici-pentàl’ambiancedel’habitation.Unelargepaletted’interventionspermetdeconserverlesfenêtresexistantestoutenaméliorantleursperformancesthermiquesetacoustiques.

Le châssis de fenêtre en bois

Fenêtresàdeuxouvrantssurmontésd’uneimpostefixe,Schaerbeek,ruedesPâquerettes60,vers1900.

Venstersmettweeopenslaandevleugelsenbovenlicht,Schaarbeek,Madeliefjesstraat60,rond1900.

p

Techniquesd’améliorationdesperformancesdesfenêtresexistantes:Techniekenomdeprestatiesvanbestaandevenstersteverbeteren:

u A u BTechniquesquipréserventlevitraged’origine.Techniekendiehetoorspronkelijkeglasbewaren.

u C u DTechniquesquientraînentleremplacementduvitraged’origine.Techniekendiedevervangingvanhetoorspronkelijkeglasmetzichmeebrengen.

APosed’unsurvitrage.Plaatsenvaneenvoorzetraam.

Dessin/tekening©PierreBertrand.

Page 13: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

23

IJZERENGLASMetdeartnouveauverschijnendeeerstemetalendeurenindegevelsvanwoningen,maarvooraltijdenshetinter-bellumzaldemetalendeurinappartementsgebouweneenopmerkelijkebloeikennen.Hetstalenraam,indejaren1920uitEngelandgeïmporteerd,zalalgauweenvandeparade-paardjeswordenvandeBelgischemetaalindustrie.Hethorizontalevenstermetzijnfijneprofielen,draagtbijtotdesobere lijnvoering van de modernistische architectuur.Bestaandevensterskunnenvaakgerestaureerdworden.Detechniekenvoorhetverbeterenvandeprestatiesvanhou-tenvensterszijnooktoepasbaarbijstaal.

LEFERETLEVERREL’Artnouveauintroduitpourlapremièrefoislaportemétal-lique dans la façade de l’habitation, mais c’est surtoutpendant l’entre-deux-guerres qu’elle connaît un essorremarquabledansl’immeubleàappartements.Importéd’Angleterre dans les années 1920, le châssis en acierdevientrapidementundesfleuronsdel’industriemétal-lurgique belge. Associés à la fenêtre horizontale, sesmincesprofilscontribuentauxlignesépuréesdel’architec-ture moderniste. Ces éléments peuvent souvent êtrerestaurés.Lestechniquesd’améliorationdesperformancesprésentéespourlechâssisenboissontégalementappli-cablesauchâssisenacier.

Châssis de fenêtre et porte métalliquesMetalen vensters en deuren

Une petite astuceLafinessedesprofilsenaciernepeutêtre

obtenueàl’aided’unautrematériau.Ilexisteaujourd’huideschâssisenacieràcoupure

thermiqueetàdoublevitrage.

Een goede raadDergelijkefijneprofielenalsbijstaalzijnmetgeenenkelandermateriaaltebenaderen.Er

bestaanvandaagstalenvenstersmetthermischeisolatieendubbelglas.isolatie en dubbel glas.

p Saint-Gilles,avenuedelaJonction2,1937.Sint-Gillis,Verbindingslaan2,1937.

Lesportesetleschâssismétalliquesprésentent

unegrandedurabilitélorsqu’ilssontbien

entretenus.u

Metalenvenstersendeurenhebbenalsze

goedonderhoudenwordeneengrote

duurzaamheid.

22

p Remplacementd’unjetd’eau(atelierHenkLutjeharms).Vervangenvaneenwaterlijst(atelierHenkLutjeharms).

Une petite astuceUnmasticdéfectueuxdoitêtrerenouvelérapidementpour

éviterdesinfiltrationsd’eaudanslebois.

Een goede raadEenbeschadigdestopverfmoetsnelvervangenwordenom

waterinsijpelinginhethouttevermijden.waterinsijpeling

Châssisréalisésselonlestechniquesactuelles,maisdontl’aspectextérieurestprochedeceluideschâssisanciens,Forest,avenueMolière.tVenstersuitgevoerdvolgensdehuidigetechniekenmaarwaarvanhetbuitenaanzichtnauwaansluitbijdatvandeoudevensters,Vorst,Molièrelaan.

Une petite astuceLorsquevouspeignezunchâssis,donnez

unecoucheenplusàl’intérieurqu’àl’extérieuretoptezpourunepeinture

perméableàlavapeurd’eau.

Een goede raadWanneerueenraamverft,geefeen

extralaagjezowelaandebinnenkantalsaandebuitenkant,enkiesvooreen

waterdampdoorlaatbareverf.waterdampdoorlaatbare

Photo/foto©AAC-FredericHossey.

Page 14: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

Legonflementdumétalsousl’effetdelarouille,combinéaugel,provoquedescassuresdansl’assiseen

pierre.Undéfautdefixationdugarde-corpsreprésenteundangerpotentiel.

uDoorhetopzwellenvanhetmetaalonderinvloedvan

roest,incombinatiemetheteffectvandevorst,zalhetmetaalloskomenop

deplaatswaarhetindesteenverankerd

is.Eenslechtebevestiginghoudt

eenpotentieelgevaarin.

25

BORSTWERINGINGIETIJZEROFINSMEEDIJZER?Dankzijhetsuccesvandeindustriëleproductievandecoratiefgietijzerverschijnenrond1850aandemeesteBrusselsegevelsbalkonsmeteenmetalenborstwering.Gietijzerdatineenvormgegotenwordtmaaktdeserieproductiemogelijkvandecoratieveelementen.Hetmateriaalheeftweléénnadeel:hetisbreekbaar.Degietijzerenpanelenwordendaaromgeassembleerdineenijzerenraamwerkdatdestevigheidvandeborstweringmoetgaranderen.Tegenheteindevande19deeeuwdoenhetmiddeleeuwsgeïnspireerdeeclecticismeenvervolgensdeartnouveaudeambachtelijkeproductievansmeedijzerheropleven.Hetgebruiktemateriaaliseenzeerzuiverijzerdatzichleenttotallerhandewarmeenkoudebewerkingen,zoalsbuigenendraaien…

Lamaincouranteenboisparticipeàlaprotectiondelaferronnerieetàlasécuritédubalcon.Aprèsunepériodesansentretien,sonremplacementestsouventindispensable.tDehoutenleuningdraagtbijtotdebeschermingvanhetijzerwerkendeveiligheidvanhetbalkon.Naeenperiodezonderonderhoudzalzichmeestaleenvervangingopdringen.

Legarde-corpsenfontepossèdepeuderésistanceauchoc.Ilestdoncabsolumentdéconseillédel’utilisercommesupportàunéchafaudageouàunélévateurextérieur.t Degietijzerenborstweringisnieterggoedbestandtegenschokken.Hetisdaaromabsoluutafgeradenomersteigersofeengoederenliftaantebevestigen.

Het balkon

24

GARDE-CORPSENFONTEOUENFERFORGÉ?Vers1850,grâceà l’essorde laproduction industriellede la fontedécorative,desbalconsàgarde-corpsenmétalcommencentàapparaîtresurlaplupartdesfaçadesbruxelloises.Couléedansunmoule,lafontepermetlaproductionenséried’élémentsornementaux.Lematériauprésentecependantuninconvénient:ilestcassant.Lespanneauxenfontesontdoncassemblésdansunbâtienferquiassurelasoliditédugarde-corps.ÀlafinduXIXesiècle,l’éclectismed’inspirationmédiévaleetensuitel’Artnouveauremettentàl’honneurlaproductionartisanaleduferforgé.Lemétalutiliséestunfertrèspurquiseprêteàtoutessortesd’opérationsdefaçonnageàchaudetàfroid:cintrage,torsade…

FonderieNestorMartin,AlbumdesArticlesdeBâtimentsetdeJardins,1911.

Col.AAM,Bruxelles.u

GieterijNestorMartin,AlbumdesArticlesdeBâtimentsetdeJardins,1911.

Col.AAM,Brussel.

Détaild’ungarde-corpsenferforgé,Schaerbeek,rueJenatzy5.tDetailvaneensmeedijzerenborstwering,Schaarbeek,Jenatzystraat5.

Une petite astuceProtégeztoutparticulièrementlespartiesenfer

quisontfixéesdansladalledepierrebleue.

Een goede raadBeschermvooraldeijzerendelendiezijn

vastgezetindenatuursteen.vastgezet de natuursteen.

Le balcon

Page 15: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

27

Le sgraffiteHet sgraffito

Symboledel’architecture«1900»àBruxelles,lesgraffiteestcomposéd’unecouchedefondenmortierdecouleursombresurlaquelleestappliquéeunecouched’enduitdecouleurclaire.Lescontoursdudessinsontgravésdansl’épaisseurdelacouchesupérieurelorsqu’elleestencorefraîchedemanièreàcequ’apparaisseletonfoncédelacouchedefond.Lescouleurssontensuiteappliquées,soitselonlatechniquedelafresque,soitaprèsséchagedel’en-duit.Touteinterventionsurunsgraffitedoitêtreconfiéeàunspécialistedelaconservation-restaurationdespeintu-resmurales.Tropde«restaurations»maladroitesonteneffetaboutiàl’effetopposéàceluirecherché:remiseenpeinturedétruisantlapolychromieoriginale,applicationdeproduitsdeprotectionoudeconsolidationinadéquatsprovoquantledécollementdel’enduit…

pSgraffiteencoursderestauration.Sgraffitiinrestauratiefase.

Hetsgraffito,symboolvandeBrusselsearchitectuurvan«1900», bestaat uit een donkere grondlaag mortelwaarovereenlaaghelderebepeisteringisaangebracht.Deomtrekkenvandetekeningenwordenindediktevandebovenstelaaggegraveerdwanneerdezenogversis,zodatde donkere laag van de ondergrond uitkomt. Daarnawordendekleurennueensvolgensdefrescotechniek,danweernadatdebepleisteringdroogis,aangebracht.Elkeingreepopeensgraffitomoetaaneenspecialistvanhetbehoudenderestauratievanmuurschilderingen,wordentoevertrouwd.Teveelonhandige«restauraties»hebbengeleid tot het tegenovergestelde effect van wat werdbeoogd: herschilderingen die de originele polychromievernielen, aanbrengen van ongeschikte beschermings-ofverstevigingsproductenwaardoordebepleisteringloslaat…

Une petite astuceLorsd’uneopérationdenettoyagedefaçade,les

sgraffitesdoiventêtreprotégésavecsoin.Lapose

depanneauxrigidescomplétésparunjoint

étancheestlatechniquelaplusefficace.

Een goede raadBijeengevelreinigingsope-

ratiemoetendesgraffitizorgvuldigbeschermd

worden.Hetplaatsenvanstijvepanelenvervolledigd

meteendichtevoegisdemeestefficiëntetechniek.

Photo/Foto©BTA,NV-Antwerpen.

26

La bretèche en boisDe Erker in hout

Autourde 1900,lavoguedesbretèches,bow-windowsetorielsestétroitementliéeàlarecherched’animationetd’individualisationdesfaçadesquicaractérisel’éclec-tisme puis l’Ar t nouveau. Sor te de petit édif ice enminiature, labretècheconcentreàelleseuledenom-breux problèmes d’entretien et de conservation quinécessitentlerecoursàdescorpsdemétiersdif férents.Dupointdevuethermiqueetacoustique, labretècheprésentedesfaiblessesparticulièresliéesàl’importancedessurfacesvitréesetpanneauxlégers.Cesdif ficultésconduisenttropsouventàdessolutionsderemplace-ment à l’aide d’éléments standards dont l’aspect esttotalementinadéquat,alorsqu’unebretècheestpres-que toujours réparable à un coût inférieur à celui duremplacement. Dif férentes interventions permettentaussi de renforcer les per formances thermiques etacoustiques.

Rond 1900 is de mode van erkers en bow-windowsnauwverbondenmethetzoekennaarlevendigheidenindividualiseringvangevelsdatkenmerkendisvoorhetEclecticisme en later de ar t nouveau. Als een soortminiatuurgebouwconcentreertdeerkeropzijneentjevele problemen op het gebied van onderhoud enbewaring, die vereisen dat beroep wordt gedaan opverschillendevakgroepen.Vanuitthermischenakoestischstandpuntvertoontdeerkerspecifiekezwakkepuntendieverbandhoudenmetdeomvangvanglasoppervlakkenenlichtepanelen.Dezeproblemenleidenaltevaaktotdevervangingmetbehulpvanstandaardelementenwaar-vanhetuitzichttotaalongeschikt is, terwijleenerkerbijnaaltijdhersteldkanwordenaanlagerekostendandie van een vervanging. Met verschillende ingrepenkunnen ook de thermische en akoestische prestatiesversterktworden.

Une petite astuceUnesolutionapplicabledanscertainscaspour

renforcerl’isolationdubâtimentconsisteàséparerlabretècheduvolumechaufféenplaçantune

porte-fenêtredansleplandelafaçade.

Een goede raadEenoplossingdieinsommigegevallenkanworden

gebruiktomdeisolatievanhetgebouwteverstevigen,ishetaanbrengenvaneenscheidingtussendeerkerenhetverwarmdevolume,doorinhetvlakvandegeveleenvensterdeurteplaatsen.

tSchaerbeek,rueVanOost68,vers1900.Schaarbeek,VanOoststraat68,rond1900.

Page 16: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

29

ALTEVAAKVERGETEN…Dekroonlijstdraagtdedakgootdiehetregenwatervanhetdakopvangtenbeschermtdebovenkantvandegeveltegenzwareregenval.InBrusselisvaneenveralgemeendgebruikvandekroonlijstmaarsprakein de loop van de 18de eeuw. Het is een periodegekenmerktdoorhetclassicismeenzeinspireertzichdanooknogalsterkopdearchitectuuruitdeoud-heid.Hetklassiekemodelblijftgebruikelijktothetbeginvande20steeeuw.Rond1900gaanbepaaldeart-nouveau-architectendevormvandekroonlijstherinterpreteren:zevormteenbredeoverstekbovendegevel,isonregelmatigvanvormenrustsomsopsmeedijzerenconsoles…Omdatzezichbuitenonsgezichtsveldbevindtenniettoegankelijkis,wordtdekroonlijstnietaltijdgenoegonderhouden.

De kroonlijst

pL’habillagedelacornichepardeslattesdePVCappauvritlafaçadeetfavoriselepourrissementdubois.HetbekledenvaneenkroonlijstmetPVC-lattenverarmteengevel.Doordeslechteverluchtinggaathethoutsnellerrotten.

Ledécapagepermetunepréparationdequalitédesmenuiseriesàremettreenpeinture.t Decaperengarandeerteenvoorbereidingvangoedekwaliteitvoorhetteherschilderenschrijnwerk.28

La corniche

UNEGRANDEOUBLIÉE…Lacornichesupporte lechéneauquirecueille leseauxpluvialesdelatoitureetprotègelehautdelafaçaded’unehumi-dificationexcessive.ÀBruxelles,l’usagedelacornichenesegénéralisequ’auXVIIIesiècle.Durantcettepériodemarquéeparleclassicisme,elles’inspireétroitementdel’architectureantique.Lemodèleclassiquedemeureenusagejusqu’audébutduXXesiècle.Autourde1900,certainsarchitectesArtnouveauréinterprètentcomplètementlaformedelacorni-che:elleformeunelargesaillieau-dessusdelafaçade,adopteundessinondoyantetreposeparfoissurdesconsolesenferforgé…Éloignéeduregardetpeuaccessible,lacornichesouffresouventd’unmanqued’entretien.

p Saint-Gilles,rueduMont-Blanc31.Sint-Gillis,WitteBergstraat31.

p GustaveStrauven,Bruxelles,rueSaint-Quentin30et32.GustaveStrauven,Brussel,Saint-Quentinstraat30en32.

Une petite astuceL’étatdelapenteetdel’étanchéitéduchéneaudoitêtrevérifiérégulièrement.Lesdébrisobstruantles

descentesd’eaudoiventêtreéliminés.

Een goede raadDeafwateringendewaterdichtheidvandedakgoot

dienenregelmatiggecontroleerdteworden.Afvaldatderegenpijpverstoptdientverwijderdteworden.

Photo/foto©AAM-EricHennaut.

Page 17: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

31

Permis ou pas permis ?Les règles d’urbanisme

Lalégislationrégionale-CodeBruxelloisdel’AménagementduTerritoire(CoBAT)conditionnelaréalisationdetravauxquimodifientl’aspectextérieurd’uneconstructionàl’obtentionpréa-labled’unpermisd’urbanisme.Parexemple,repeindreunefaçadecôtéruedansunecouleurdif férentedecelled’origine,remplacerdeschâssisdefenêtre,uneported’entrée,ungarde-corpsdebalcon,unecornicheparunmodèledifférentdeceluid’originenécessitedonctoujoursunpermisd’urbanisme.Certainstravauxdeminimeimportancepeuventêtredispensésdepermis,pourautantqu’ilsres-pectentdesrèglesbienprécises(ArrêtéduGouvernementdelaRégiondeBruxelles-Capitaledu13novembre2008),saufsil’immeublebénéficiedemesuresdeprotectionouestsoumisàdesprescriptionsplusprécisesviaunpland’affectationdusolouunrèglementd’urbanisme.Lacom-munedeSchaerbeekadopteratrèsprochainementunnouveaurèglementd’urbanismeetplusieursrèglementsd’urbanismezonésquimettrontl’accentsurlaconservationdu«petitpatrimoine».Alors,saufs’ils’agitdesimplestravauxd’entretien,mieuxvauttoujoursserenseignerauprèsduserviced’urbanismecommunalavantd’intervenirsurunefaçade!

Wel of geen vergunning ? De stedenbouwkundige regels

Degewestelijkewetgeving-BrusselsWetboekvanRuimtelijkeOrdening(BWRO)conditioneertde uitvoering van werken die het buitenaanzicht wijzigen van een bouwwerk tot hetvoorafgaandverkrijgenvaneenstedenbouwkundigevergunning.Bijvoorbeeld,eengevelaandestraatkantherschilderen ineenanderekleurdandeoorspronkelijke,hetvervangenvanvensterramen,eeningangsdeur,eenborstweringvaneenbalkonofeendaklijst,dooreenmodeldatverschillendisvanhetorigineel,vereistdusaltijdeenstedenbouwkundigevergunning.Sommigewerkenvangeringeomvangkunnenwordenvrijgesteldvanvergunning,voorzoverze precieze voorschrif ten naleven (Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van13november 2008), behalve indien het gebouw beschermingsmaatregelen geniet ofonderworpenisaanmeerpreciezevoorschriftenviaeengrondbestemmingsplanofeensteden-bouwkundige verordening. De gemeente Schaarbeek zal heel binnenkort een nieuwestedenbouwkundigeverordeningenverschillendestedenbouwkundigeverordeningenperzoneaannemen,diedenadrukzullenleggenophetbehoudvanhet«kleineerfgoed».Hetisdusbeterzichteinformerenbijdedienststedenbouwvandegemeentevooraleeropeengevelintegrijpen,behalveindienhetgaatomeenvoudigeonderhoudswerken!30

Le jardinet de façadeHet geveltuintje

Héritageprécieuxdel’urbanismepaysagerquiaprésidéaudéveloppementdelacommuneautourdu1900,leszonesdereculoccupéespardesjardinetsdefaçadesontnom-breusesàSchaerbeek.Engénérald’unmodèletrèssimple,lagrilledeclôturedujardinetpeutêtreagrémentéedemotifsdécoratifsdontlestyles’accordeavecceluidesfer-ronneriesde la façade.Tropsouvent, les jardinetssontvictimesdumanqued’entretiendelagrilleetdesplanta-tionsoudeleurtransformationsauvageenemplacementdestationnementautomobile.Aujourd’hui,uneréglemen-tation appliquée avec rigueur impose le maintien desjardinetsdefaçade.Uneprimecommunalestimulelares-taurationdesanciennesgrillesdeclôtureetlaréalisationdeplantationsdequalité.

Deachteruitbouwstrokenmetgeveltuintjes,kostbareerfe-nisvandelandschapsstedenbouwdiebepalendwasvoorde ontwikkeling van de gemeente rond 1900, zijn inSchaarbeektalrijk.Deomheiningvanhettuintje,meestaleenzeereenvoudigmodel,kanversierdzijnmetdecora-tievemotievenwaarvandestijlharmonieertmetdievanhetsiersmeedwerkvandegevel.Detuintjeszijnaltevaakhet slachtoffer van een gebrek aan onderhoud van deomheiningendebeplantingenofvanhunongecontro-leerde transformatie in een parkeerplaats voor auto’s.Vandaagschrijfteenstrikttoegepastereglementeringhetonderhoudvoorvandegeveltuintjes.Eengemeentelijkepremiestimuleertderestauratievandeoudeomheiningenenderealisatievankwaliteitsvollebeplantingen.

Lemaintienenbonétatdelagrilledépenddusoinaccordéàl’entretiendesancragesmétalliquesetàlaprotectiondespierres.tHetvlotteonderhoudvandeomheininghangtafvandezorgbesteedaanhetonderhoudvandemetalenverankeringenendebeschermingvandestenen.

Lesjardinetsdefaçadeembellissentlesruesetrenforcentl’intimitédeshabitations,Schaerbeek,avenueClays.Degeveltuintjesverfraaiendestratenenversterkenhetintiemekaraktervandewoningen,Schaarbeek,Clayslaan.q

Une petite astuceSivousenvisagezderéaménagerlesalléesdu

jardinet,optezpourdesmatériauxperméablesàl’eaudepluie.

Een goede raadIndienuvanplanbentomdelanenvanhettuintje

teherinrichten,kiesdanvoormaterialendieregenwaterdichtzijn.regenwaterdicht zijn.

Page 18: votre façade à Schaerbeek - uw gevel in Schaarbeek

32

Bibliographie

BERTRAND,Jérôme,LeBalcon,Lesoupirail,Lacorniche(…),dépliantsInfoPatrimoine,LeCentreUrbain,Bruxelles,1991-2009.

BERTRAND,Jérôme,Lechâssisdefenêtreenbois,concilierpatrimoineetconfort,carnetd’entretien,DirectiondesMonumentsetdesSitesdelaRégiondeBruxelles-Capitale,Bruxelles,2005,réédition2008.

dePANGE,IsabelleetvanPRAET-SCHAACK,Cécile,Schaerbeekàlacarte,DirectiondesMonumentsetdesSitesdelaRégiondeBruxelles-Capitale,Bruxelles,2009.

HENNAUT,EricetDEMANET,Marie,BoisetmétaldanslesfaçadesàBruxelles,FondationRoiBaudouinetArchivesd’ArchitectureModerne,Bruxelles,1997.

JACQMIN,Yves,Schaerbeek,GuidesdescommunesdelaRégionbruxelloise,CFC-Editions,Bruxelles,2009.

Bibliografie

BERTRAND,Jérôme,HetBalkon,Hetkelderraam,Dedaklijst(…),foldersInfoPatrimonium,DeStadswinkel,Brussel,1991-2009.

BERTRAND,Jérôme,Houtenschrijnwerk,erfgoedencomfortverenigen,onderhoudsboekje,DirectieMonumentenenLandschappenvanhetBrusselsHoofdstedelijkGewest,Brussel,2005,heruitgave2008.

dePANGE,IsabelleenvanPRAET-SCHAACK,Cécile,Schaarbeekàlacarte,DirectieMonumentenenLandschappenvanhetBrusselsHoofdstedelijkGewest,Brussel,2009.

HENNAUT,Eric,DEMANET,Marie,HoutenmetaalindeBrusselsegevel,KoningBoudewijnstichtingenArchivesd’ArchitectureModerne,Brussel,1997.

JACQMIN,Yves,Schaerbeek,GuidesdescommunesdelaRégionbruxelloise,CFC-Editions,Bruxelles,2009.

Colophon

Une initiative de Cécile JODOGNE, Bourgmestre ff, Échevine de l’Urbanisme, du Patrimoine et du Tourisme

Rédaction : Jérôme BERTRAND Traduction : Karin BRySENSLe Centre Urbain - ABEA.

Conception graphique : Pierre BERTRAND.

Crédits photographiques : Le Centre Urbain - Jérôme BERTRAND, sauf autres mentions.

Carte de Schaerbeek : Atelier Perspective.

Editeur responsable : Collège des Bourgmestre et Echevins de Schaerbeek.

Cette publication a été réalisée suite à la présentation à Schaerbeek de l’exposition itinérante « Des ensembles architecturaux à préserver » du 15 novembre 2009 au 15 février 2010, conçue par Le Centre Urbain avec le soutien de la Direction des Monuments et des Sites de la Région de Bruxelles-Capitale.

Remerciements :

Colofon

Op initiatief van Cécile JODOGNE, Burgemeester wnd, Schepen van Stedenbouw, Erfgoed en Toerisme

Redactie : Jérôme BERTRAND Vertaling : Karin BRySENSDe Stadswinkel - ABEA.

Grafische vormgeving : Pierre BERTRAND.

Fotoverantwoording : De Stadswinkel - Jérôme BERTRAND, behalve indien anders vermeld.

Kaart van Schaarbeek : Atelier Perspective.

Verantwoordelijke uitgever : College van Burgemeester en Schepenen van Schaarbeek.

Deze publicatie werd gerealiseerd naar aanleiding van de voorstelling van de reizende tentoonstelling « Te bewaren architecturale gehelen » in Schaarbeek van 15 november 2009 tot 15 februari 2010, ontworpen door de Stadswinkel met de steun van de Directie Monumenten en Landschappen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Met dank aan :Pierre Bertrand, Romain Bertrand, Karin Brysens, Céline Cheron, Isabelle de Pange, Patrick Herregods, Anne Lernout, Anne-Cécile Maréchal, Cécile Podziemski, Marguerite Van Overbeke, Benoît Velghe.

production

produktie

Adresses utiles

Pour toute information sur les permis d’urbanisme, sur les réglementations en vigueur ou pour la consultation des archives :

LeserviceUrbanismedelacommunedeSchaerbeekHôtel communal Place Colignon 1030 BruxellesTél. : 02/244 71 50 ou 02/244 71 12www.schaerbeek.irisnet.be

Pour toute information sur les primes à la rénovation ou pour obtenir des conseils techniques :

LeConseilenrénovationdel’asblRenovaS Place Colignon 41 1030 BruxellesTél. : 02/215 85 16 ou 02/246 91 62 [email protected]

LeCentreUrbainasbl-ABEA Halles Saint-Géry Place Saint-Géry 1 1000 Bruxelles Tél. : 02/219 40 60 [email protected]

Pour toute information concernant un bien protégé :

LaDirectiondesMonumentsetdesSitesdelaRégiondeBruxelles-Capitale Rue du Progrès 80 1035 Bruxelles Tél. : 02/204 25 75 www.monument.irisnet.be

Nuttige adressen

Voor alle informatie over de stedenbouwkundige vergunningen en de reglementatie, of voor de raadpleging van de archieven, kunt u terecht bij :

DedienstStedenbouwvandegemeenteSchaarbeekGemeentehuis Colignonplein 1030 BrusselTel. : 02/244 71 50 of 02/244 71 12www.schaarbeek.irisnet.be

Voor alle informatie over de premies of voor technisch advies kunt u terecht bij :

HetrenovatieadviesvandevzwRenovaSColignonplein 41 1030 BrusselTel. : 02/215 85 16 of 02/246 91 62 [email protected]

DeStadswinkelvzw-ABEASint-Gorikshallen Sint-Goriksplein 1 1000 Brussel Tel. : 02/219 40 60 [email protected] www.curbain.be

Voor alle informatie met betrekking tot een beschermd gebouw :

DeDirectieMonumentenenLandschappenvanhetBrusselsHoofdstedelijkGewestVooruitgangstraat 80 1035 Brussel Tel. : 02/204 25 75 www.monument.irisnet.be

LE CENTRE URBAIN ASBL - DE STADSWINKEL VZW