79
ير ل اول، اول و دوم، و د اد ١٣٩ و ار ر و ا ، ر............... ... ........... . ............... ..... ... ........ 1 ......... ... ........................................ ... .... 15 ﻮرد ي ﻣﻨﺎﻃﻖ22 ﮔﺎﻧﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان.( ... . 40 ................................................ .... ....... 60 و ر ا د ا ر ر ت رﻳﺰي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮي رﻳﺰي در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان. ............................... ، دﻛﺘﺮ ﺟﻤﻴﻠﻪ ﺗﻮﻛﻠﻲ ﻧﻴﺎ، ﻣﻬﺪي ﭼﻤﻨﻲ ﻣﻘﺪم ﻌﻴﺖ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار ﺷﻬﺮي در ﺗﻬﺮان................. ، دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻛﻼﻧﺘﺮي ﻓﻀﺎ ﻳﻲ ﺴﺘﻢ ﻣﺪ ﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮ ي) ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮ ﻠﻮي، ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻮﻻﺋﻲ ﻗﻠﻴﭽﻲ، ﻫﺎدي ﺟﻮادزاده اﻗﺪم، ﺑﻬﻤﻦ ﻧﺠﻒ ﭘﻮر ﺳﺎزﻣﺎﻧ ﺷﻬﺮدار ي ﺗﻬﺮان ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺪلEFQM ................ ﺪﭘﻮر زرﻧﺪي، ﺟﻌﻔﺮ ﻗﺎدري ت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ر دﻛﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ ﺻﺮاﻓﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮ وﺿﻌ دﻛﺘﺮ ﺳﺘﺎر ﭘﺮوﻳﻦ، اوﻟﻮ ﺑﻨﺪ ي دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪﻋﻠﻲ ﻋﻠ ارز ﺎﺑ ﺗﻌﺎﻟ دﻛﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻤ

ت67˚ 1 9: 8 ١٣٩ دد و ، مود و لو ر ،لو ل

  • Upload
    others

  • View
    16

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

شهري �١٣٩ ��داد ��� و ، اول و دوم� ��ل اول، ���ر�

��� ����و�ر(�، )�'&% $#"� و ا!�ر �را

................................................................................... ........1

....................................................................... ....15

40. ...).تهران شهر گانه 22 مناطق يمورد

................................................................... .......60

ر(� را�34د�012/� -.�-,+*ار� و ���

�6�7تشهري ريزي توسعهبرنامه

.............................................. ريزي شهر تهرانريزي در فرايند برنامه

نيا، مهدي چمني مقدمجميله توكلي، دكتر مظفر صرافي

.........................تهران هاي توسعه پايدار شهري در تحليلي بر وضعيت شاخص

دكتر ستار پروين، دكتر عبدالحسين كلانتري

مورد مطالعه( يشهر مناطق كپارچهي تيريمد ستميس ييفضا

پورقليچي، هادي جوادزاده اقدم، بهمن نجفدكتر سيدعلي علوي، محمد مولائي

............................................................... EFQM مدل براساس تهران يشهردار يسازمان

دكتر حسين محمدپور زرندي، جعفر قادري

�6�7ت �:ی8�1 برنامه

ريزي در فرايند برنامهجايگاه برنامه

مظفر صرافيدكتر

تحليلي بر وضعيت شاخص

دكتر ستار پروين، دكتر عبدالحسين كلانتري

فضا يبند تياولو

دكتر سيدعلي علوي، محمد مولائي

سازمان يتعال يابيارز

دكتر حسين محمدپور زرندي، جعفر قادري

سخن نخست

كه طوري . ي اخير، زندگي بشر را از ابعاد مختلف تحت تأثير قرار داده استي سريع شهري در چند دههتوسعهناپايداري در جهان به يعامل اصلي ايجاد كنندهرا امروزه شهرها ي تأثيرات فوق تا حدي بوده كه و دامنه گسترهاند كه شهرها به اين نتيجه رسيدهكلان بويژهشهري گيران و تصميممديران غالب اكنونآورند از اينرو، ميشمار

استفاده از دانش و دستاوردهاي جديد ،به شهروندان شهريخدمات ارائه ي موضوعات شهري و نحوهاهم در ي امور مديريت، لذا همه گيردقرار و مسائل ي امور بايستي در سرلوحهي مديريت شهري علمي در حوزه

استفاده از دستاوردهاي اي بايستي اقدام توسعهو عملي تصميم ي شهري قبل از هر نوع ريزي و توسعهبرنامهفرهنگ ، نقاط ضعف و قوت سيستمضمن شناسايي تا دهدقرار علمي و دانش تخصصي را مورد توجه لازم

و يك ضرورت ي مديريت شهري را ز رساني دانش تخصصي در حوزهروعلمي، بهي تازهاستفاده از دستاردهاي از اين مسير ،درواقع. دهندي مديريت شهري مورد توجه قرار در حوزهكلان يماتبراي تصمي عملياتي مبنا

ي هاي توسعهها و فرصتنگري، شناخت چالشريزي، آيندههاي مديريت شهري، براساس برنامهنظام است كه .گيرنديرو شكل مپيش

ي ي بهينهي شهري در ادارهريزي و توسعهاز اين رو، با توجه با اهميت و جايگاه غيرقابل انكار امر برنامه جزوهاي اجرا شده در اين خصوص را ي مقالات و پژوهش، اين معاونت انتشار گزيدهشهرهابويژه كلان شهرها

ي زمينهضمن اينكه ي چنين رويكرد و اقدامي، دستور كار خود قرار داده و بر اين باور است كه به واسطهريزي ي برنامهدر حوزهدستيابي هر چه بيشتر و بهتر مديران و كارشناسان به جديدترين توليدات نظري و تجربي

در امر م پيوند دانش نظري و تجربي خواهد آورد، به ترويج، تثبيت و تحكيي شهري را فراهم و توسعههاي جديد و كسب تجربهكاركنان و مديران براي توانمندسازي سازي و در نتيجه به گيري و تصميمتصميم

.خواهد شدمنجر مديريتي

ناصر اماني

ي شهري و امور شوراريزي، توسعهمعاون برنامه

يادداشت

هاي علمي و دانشگاهي هستيم كه به طور علمي حاصل از انجام پژوهش مقالاتهمه روزه شاهد توليد و انتشار پراكندگي . يابندهاي علمي معتبر انتشار ميرسند و يا از طريق پايگاهاچ ميچهاي گواناگون به مستمر در نشريه

است كه گيرند به حدي موضوعي اين مقالات و گستردگي منابعي كه آنها از آن طريق در دسترس قرار ميهنگام جستجو در خصوص موضوعي خاص با حجم . سازدجستجو و دستيابي به آنها را تا حد زيادي دشوار مي

شويم كه براي تشخيص اعتبار و سودمندي آنها به بسيار زيادي از مداخل و منابع معتبر و غيرمعتبر روبرم مي .هاي خاصي نياز داريممهارت

ي مديريت و روز در زمينههاي مرتبط و بهبه موضوعات و پژوهشاز اينرو به منظور سهولت دسترسي ي علم و عمل و همچنين ترويج علم و گسترش فرهنگ استفاده از ي شهري و در دو حيطهريزي توسعهبرنامهي حاضر تهيه شده و به مديران و كارشناسان كمك ريزي، مجموعهي مديريت و برنامههاي علمي در تجربهيافته

هاي علمي، به ها و كمبود وقت براي جستجو و دسترسي به آخرين يافتهايد تا با توجه به حجم فعاليتنمميهاي معتبر علمي چاپ شده در اين مجموعه منتخبي است از مقاله. اي از آنها دسترسي داشته باشندگزيده

) گان(پژوهشي معتبر داخلي كه بدون هيچگونه دخل و تصرفي و با رعايت امانت كامل نويسنده -نشريات علمي ها و الات سعي بر اين بوده تا محتواي آنها به نوعي با مأموريتقدر انتخاب م. اندگردآوري شده ي منبعو نشريه

همچنين براي . رتباط داشته باشدي شهري و امور شورا اريزي، توسعهي معاونت برنامهوظايف واحدهاي تابعهاستفاده شده است و Zero Costسازماني و استراتژي هاي دروني نسخ الكترونيكي از ظرفيتسازي و تهيهآماده

ي دانش اي تلاش شده است تا با ايجاد رويه و سبكي نوآورانه در امر ترويج و اشاعهبدون صرف هيچگونه هزينه .شته شودتخصصي گامي هرچند كوچك بردا

اعتقاد داريم كه اين مجموعه كامل نيست و همواره بايد رو به بهبود باشد، از اينرو از هر پيشنهاد و ي همكاران خوبم در در پايان از كليه. كنيممي بالهتر شده شكل و محتواي آن استقانتقادي در راستاي هر چه ب

اين مجموعه يهاي آنها تهيهن پيگيري و تلاشوبد كه ريزي راهبرديي مديريت سياستگذاري و برنامهمجموعه . پاسگزاري را دارمو سشد، كمال تشكر محقق نمي

نياد اهرپور فيضومحم

ريزي راهبرديمديرسياستگذاري و برنامه

ي شهري و امور شوراريزي، توسعهمعاونت برنامه

مظفر صرافی - استادیار دانشگاه شهید بهشتی، دکترای برنامه ریزی شهری و منطقه ایجمیله توکلی ریزی شهری

مقدم1- دانشجوی دکترای رشته ی جغرافیا و برنامه ریزی شهری - دانشگاه شهید بهشتی

[email protected] :1 نویسنده مسئول مقاله

چکیده:برنامه ریزان به عنوان میانجی ها در فرایند برنامه ریزی که مبتنی بر اجتماع و سیاسی شدن فرایند برنامه ریزی و بالطبع، دور شدن از هر جامعه ای دارند. روند رویکردهای اخیر کالبدی و عقلانی بوده است، ذهنیت تغییر در بسیاری از راهبردهای برنامه ریزی را سبب شده فرایند برنامه ریزی صرفا فنی، است. برنامه ریزان در رویکردهای جدیدتر ترغیب شده اند تمامی تلاششان را معطوف به استفاده از تمامی نیروها، جهت کنند. رسیدن به این وضعیت، اصلا روندی ساده و در دسترسی نبوده است. هنوز پیشبرد اهداف، برای خلق جهانی بهتر کشور ما(، بخش عمده ای از تلاش برنامه ریزان در فرایند برنامه ریزی به سبب تعریف کشورها )و ازجمله در در بسیاری از کارآمد و همچنین دخالت های دولتی، عملا بی نتیجه مانده است. این مقاله می کوشد با نگاهی انتقادی، فرایند ناقص و ناکشور را بررسی و ضرورت تغییر روش برنامه ریزی، به روش های کنونی برنامه ریزی و جایگاه برنامه ریزان علم گرا و فن گرای کند و برنامه ریزان را به بازتعریف جایگاه خود در برنامه ریزی دعوت نماید. در این اجتماع محور و سیاست محور را یادآوری مقاله تلاش شده است ابتدا از طریق مطالعات اسنادی انتقادهای اصلی واردشده بر برنامه ریزی فنی و سنتی که برنامه ریزی گیرند. ازآنجایی که بخش کنکاش قرار کشور مورد کشور است، بررسی شود و سپس این انتقادها در روند مطالعات غالب در عامل مدیران با مصاحبه طریق از می گیرد؛ صــورت مشاور، مهندسان شرکت های توسط کشور مطالعات از عمده ای کشور، چالش های پیش روی برنامه ریزان مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. این بزرگ ترین شرکت های مهندسین مشاور مطالعه نشان می دهد نقش برنامه ریزان در بین اضلاع اصلی جامعه یعنی دولت و اجتماع جانب دارانه، ناقص و پر ایراد است، برداشت های برنامه ریزان از برنامه ریزی نیز بسیار ناپخته، یخ زده و تغییرنیافته است و برنامه ریزی به واسطه ویژگی

کاسب کارانه شکل گرفته است. جانب دارانه و درونی شده در درون ساختار دولت یک طرفه و

گان کلیدی: جایگاه برنامه ریزان، برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی سنتی، طرح جامع، دولت، ایران واژ

کنش، جایگاه مهمی در به ثمر رسیدن مطلوب گران بین شناخت و

1

نیا- استادیار دانشگاه شهید بهشتی، دکترای جغرافیا و برنامهمهدی چمنی

موفقیت آنها دارد. چارچوب تیپی و شرح خدمات انعطاف ناپذیر طرح های موجود حتی در مورد شهرهای زلزله زده ی بم و شهرهای ــه مــحــدودیــت هــای ک ــادان و مــهــران ــ جـــنـــگ زده ی خــرمــشــهــر، آبـنبوده موفقیت آمیز نیز نداشتند را دیگر شهرهای در برنامه ریزی است )Maatouf,2004 & 2006(. تلاش های اندک انجام شده برای تغییر و جایگزینی این طرح ها با انواع طرح های دیگر نیز عملا به به تغییر طرح ها بــرای این تلاش ها اســت. شکست منتهی شده الگوی بسیاری از شهرهای

که معمول خصوص در پایتخت ایران

کشور قرار می گیرد هرچند در ظاهر به تهیه طرح های توسعه دیگر طرح های و شهری مجموعه ی آن، نفوذ حــوزه و شهر عمران و راهــبــردی - ساختاری2 منجر شــده اســت، ولــی به اذعــان بخش عمده ای از برنامه ریزان و حتی تهیه کنندگان )به خصوص در طرح اخیر تهران( در نهایت بازگشت به چارچوب های طرح جامع را به Farivar sadri,2014:160-165 & ISNA News( همراه داشته استAgency A, 2006& ISNA News Agency B, 2006(3. حرف ها و حدیث های بسیاری در مورد نقش تعدادی از برنامه ریزان ذی نفوذ و مخالفت آنها با انجام طرح ها به شیوه ای غیر از شیوه موجود تهیه ISNA News Agency A, 2006& ISNA News Agency( طرح هاB, 2006(، لزوم تلاش برای ارتقای سطح دانش برنامه ریزی در بین

برنامه ریزان را بار دیگر یادآوری می کند. کشور برنامه ریزی در که دربــاره جایگاه زیــادی با وجود مطالعات مــــورد نقش مــطــالــعــات مستقل چــنــدانــی در ولـــی ــام شـــده ــج انکنار در اســت؛ نشده انجام برنامه ریزی فرایند در برنامه ریزان پیرامون نوشته هایی معدود بتوان شاید برنامه ریزی مطالعات ناصر مطالعه بــه مــی تــوان جمله از یــافــت. بــرنــامــه ریــزان جایگاه کرد اشــاره ایــران شهرسازی رودرروی چالش های پیرامون براتی در زیــادی بسیار مطالعات جهانی سطح در ولی .)Barati,2006(مورد نقش و جایگاه برنامه ریزان انجام شده است از جمله می توان به مطالعات معروف پری و ویس در ارائه مقیاس انگیزه خدمات عمومی )Perry and Wise,1990(، بروکز و ارائه جایگاه های متفاوت برای برنامه ریزان )Brooks, 2002( وسو و سنجش تلقی برنامه ریزان تغییر پیرامون و بحث های آلبرشت )Vasu,1979( از جایگاه خود کید نقش و جایگاه برنامه ریزان )Albrechts, 1991( اینز و بوئر و تأبر جایگاه بی طرفی برنامه ریزان )Innes and Booher, 2000( فاستر و بونیه )Forester, 2013( شنونده برنامه ریزان و روایــت نقش و

کرد. فرهنگ حرفه ای خدمات عمومی)Bonnie,2009( اشاره

2 طرح راهبردی - ساختاری تهران بارزترین این طرح ها است و تهیه کنندگان آن اذعان داشته اند به دلیل مختلف امکان تهیه آن طرح فراهم کنون در نبوده است و در نهایت طرح جامع و تفصیلی تهیه شده است و ااغلب ارجاعات به این طرح از عنوان طرح جامع و تفصیلی تهران استفاده

می شود.کارگاه نقد طرح کنید به هفت جلسه 3 برای مطالعه بیشتر مراجعه کننده طرح جامع و همچنین نامه های رد و بدل شده بین نهاد تهیه دکتر براتی، دکتر )همچون مختلف متخصصان و کارشناسان و جامع شده منتشر خبرگزاری همین در که دیگران( و منصوری دکتر مطوف،

است.

1. مقدمه:به تبع نظام حکومتی و نظریه ی غالب برنامه ریزی، نقش و جایگاه فریدمن1 قول به و برنامه ریزی متغیر است فرایند در برنامه ریزان گون، انواع مختلف برنامه ریزی را تولید گونا »فرهنگ های سیاسی فعالیتی باید را برنامه ریزی به واقع .)Ejlali,2012:46( می کنند« »در .)Forester,2013:7( اســت قــدرت تأثیر تحت کــه دانــســت که تنها دولت برنامه ها را تهیه می کند، معمول شرایطی کشورهایی مورد اهــداف روی بر کــار ــرای ب متخصصان که می شود تحمیل .)Davidoff,2012:64( »حمایت نهاد دولتی به خدمت گرفته شوندکه، اهداف موردحمایت دولت حال این سؤالت مطرح می شوند راستای در ــداف اه ایــن که دارد وجــود تضمینی چه و کدامند؟ گیرند؟ در حقیقت تردیدها از آنجا آغاز می شود منافع عمومی قرار مسئولیت نیز و مــشــروع خشونت اعــمــال مسئولیت دولـــت، کــه امور امنیتی، قانون گذاری، اجرایی و قضایی را هم بر عهده دارد، نیز گاهی و نمی گذارد احترام افــراد و مــردم آزادی به همیشه اما عوامل این .)Ozer,2007:3( می کند اقــدام همگانی منافع علیه کنند، ارائــه را بدبینانه ای نگاه مارکسیست ها است شده باعث خدمت سطح، هر در برنامه ریزی »اقــدامــات که معتقدند آنها بنابراین اعضای جامعه است؛ بقیه با هزینه ی منافع سرمایه به به مدیریت کمک و راستای منافع سرمایه برنامه ریزان در تلاش تضادهای اجتناب ناپذیر توسعه ی اجتماعی و کالبدی شهر ارزیابی از انتقادهایی و انتقادها این .)klosterman,2009:262( می شود« این دست در دهه ی 1980 به اوج خود رسید. اصلی ترین انتقادها نفع به ارزیابی مغرضانه برای از روش هــای مرسوم به استفاده ی مشارکت نادیده گیری و عدالت به مربوط مسائل و موجود وضع مرتبط بودند )Dabinett and Richardson,1999:222(. در سایه ی برنامه ریزی از روزبــه روز برنامه ریزی عمل و دانــش انتقاد ها، این متمرکز، دراز مدت، آمرانه و دولتی دور شد و به سمت برنامه ریزی کوتاه مدت، تدریجی، دموکراتیک و مشارکتی تمایل یافت. این گونه تغییرات در فرایند برنامه ریزی، جایگاه بازیگران اصلی برنامه ریزی گر زمانی دولت با اتکا بر محوریت خود با استخدام را نیز تغییر داد. ابه اقـــدام اجتماع، وضعیت گرفتن نظر در بــدون متخصصان، که هستند محلی اجتماعات این کنون ا می نمود، برنامه ریزی با اتکا بر دموکراسی های محلی، اراده ی خود را تحمیل می کنند. کنون ا بــودنــد، ــت دول استخدام در فقط زمانی که برنامه ریزان کشور ما از تبدیل به فرمان هدایت اجتماعات محلی شده اند. در زمان اجرای نخستین برنامه اقتصادی - اجتماعی در سال 1327 رأس در و شهری مطالعات نخستین شکل گیری آن دنبال به و طرح ها مطالعاتی وضعیت 40 دهــه ی در جامع طــرح هــای آنها این در آنکه به رغم اســت؛ نداشته ملموسی تغییر برنامه ها، و و اقتصادی اجتماعی، سیاسی، عظیم تحولت کنون تا فاصله گاهی و دانش اجتماع خ داده و باعث افزایش سطح آ تکنولوژیکی رکشور روی نداده شده است، اما تحولی در نحوه ی برنامه ریزی در و روال همان با و گذشته همانند تفصیلی و جامع طرح های و سیاق تهیه می شوند، بازخوردهای این طرح ها نیز نشان از عدم

1 John Friedmann

2

کشورهای اما همزمان در بیشتر به فعالیت هستند؛ ما، مشغول که می شود قلمداد سیاسی1 فرایندی برنامه ریزی توسعه یافته، به اجتماعی سرشار از تعارض و تضاد در منافع، خواسته ها، نیات بین »میانجی گران را، برنامه ریزان فریدمن، دارد. بــاور آرزوهــا و هیلیر2 و می کند تعریف )Friedman,2008:26( کنش« و شناخت اجتماع اجماع در مسایل مختلف یک ایجاد باعث که را کسانی شوند را برنامه ریز می خواند. داویدف3 برنامه ریزان را در نقش وکلا و الکساندر4 برخی از برنامه ریزان را در نقش تاجر می بیند، اتزیونی5 را مصلح اجتماعی می داند و فریدمن در رویکردهای برنامه ریزان مصاحبه شوندگان مــی خــوانــد. شــورش فرمانده را آنها اخــیــرش از آنها دیدگاه به بیشتر که می گیرند کار به را مختلفی تعابیر نیز برنامه ریزی مرتبط است. برنامه ریز میانجی همه نیروها و عوامل ،)M2( خصوصی( دولتی- )عمومی- اســت برنامه ریزی در مؤثر زمینه ای به بستگی او کار نحوه ی و کــاردان است برنامه ریز یک متنوع، تعابیر این .)M9( می گیرد قــرار آن در که دارد )concept(

بی پایان است.

4. روند تحول جایگاه برنامه ریزانمهندسان زدنـــد، بــرنــامــه ریــزی بــه دســت کــه کسانی نخستین مهندسان این شهری، برنامه ریزی رشته ی نبود در زیــرا بودند؛ درست و شدند عمل وارد که بودند شهری عمران گران و معمار در درون زا نظریه ی یــک »فــقــدان همچنین و دلــیــل همین بــه که دیدگاه برنامه ریزی« )Ejlali,2012:48( مباحث »علمی و فنی« شهری برنامه ریزی مباحث در را خود راه بــود، مهندسان غالب کرد. در این مباحث »برنامه ریزی بر ماورای ارزشی بودن اصرار باز این در اســت. اســتــوار مهندسی و ریاضی منطق بر غالبا و دارد است کم حا سلسله مراتب، و دیوان سالر نظام برنامه ریزی، نوع اساس بر کالبدی برنامه ریزی به محدود شهری برنامه ریزی و توزیع زمین بر پایه استانداردها و اهداف عملیاتی موردنظر است« برنامه ریزی، نوع این در برنامه ریزان، .)Mehdizade,2006:70(ایــن هستند، ــت دولـ خــدمــت در کــم دســـت ــا ی و ــتــی دول بیشتر جامعیت توجیهش، ازایـــن رو و اســت تمامیت خواه برنامه ریزی را جامعه شر و خیر قادرند که می پندارند این گونه آنها است. آن دهند. تشخیص به تنهایی دارنــد که تخصصی به واسطه ی خود میزان مشارکت مردم افزایش و اجتماعی گاهی های آ گسترش با سیاسی قــدرت ساختار در مشارکت ــرای ب توقعات اجتماع، در سر با همراه مــردم، سیاسی مشارکت ترتیب بدین افزایش یافت،

که انسان 1 سیاست یک فعالیت گسترده است که در تمام عرصه هایی شامل که می دهد. خ ر است خود زندگی بازتولید و تولید درگیر آنها در تقابل و همکاری و انباشت و حل وفصل مسائل از طریق تصمیم گیری های جمعی می شود. سیاست های شهری در مورد تصمیم سازی هایی است که موجب محافظت یا تضعیف ]جایگاه[ شهروند خوب بودن، در چنین

. )MacLeod and Jones,2011:2446( اجتماعاتی است2 Hillier3 Davidof4 Alexander5 Etzioni

2. روش تحقیق:کنونی برنامه ریزی دیدگاه این مقاله، دیدگاهی انتقادی به روش با نگاهی تحلیلی ایران است. در بخش نخست مقاله شهری در و بررسی شده فعلی، مسلط پــارادایــم چارچوب های انتقادی -سپس از طریق روایت پژوهی و بر اساس رویکرد تحلیل روایت ها، مورد و استخراج دارد، وجــود داستان ها بطن در که مضامینی منظور این برای .)Creswell,2012:75( است گرفته قرار استفاده از طریق مصاحبه با مدیرعامل شرکت های مهندسین مشاور بزرگ کشور، ایرادات روش سنتی موجود بررسی شده و شناخته شده ی پاسخ دهندگان شناسایی و مهم ایــن به دستیابی بــرای اســت. مناسب با تجربه ی کافی )حداقل 20 سال(، در زمینه تهیه محتوا در برنامه ریزی شهری و تجربه ی مدیریتی در شرکت های مهندسین مشاور دو معیار مد نظر ما بوده اند. معیار نخست از این نظر مهم که مدیران در زمان های مختلف و در انواع مختلف طرح ها و است کار کرده باشند تا قضاوت ها و نظراتشان بیشتر نقاط مختلف کشور با واقعیت منطبق باشند؛ اهمیت معیار دوم به ارتباط مدیران عامل شرکت ها با مسئولین و مدیران شهری مرتبط است، در حقیقت بیشتر که پروژه ها مدیران و کارشناسان برخلاف آنها تجربه این در زمینه ی تهیه محتوا فعالیت دارند، حاوی نکات با اهمیتی، به خصوص در فرایند تصویب و اجرا است. با توجه به این معیارهای از مدیران، گروهی دیگر و همچنین عدم همکاری محدود کننده کس کل مصاحبه شوندگان به 15 نفر محدود شده است. فا تعداد که بر روی راهبردهای برنامه ریزی راجر و همکارانش در مطالعه ای محلی در ایرلند داشته اند در جامعه ی آماری به مراتب بزرگتر، از 20 کرده اند. ماسان در تحقیق خود بر روی 2533 مصاحبه استفاده بودند، کرده استفاده کیفی رویکردهای از که پژوهش و مطالعه نشان می دهد معمول ترین اندازه نمونه ها برای این گونه مطالعات 20 و 30 است )Fox et.al,2014:254(. بعد از مصاحبه، داستان ها آنها از و شــده پیاده سازی و ثبت مصاحبه شوندگان نقدهای و برای نقد پارادایم مسلط بر برنامه ریزی و جایگاه فعلی برنامه ریزان استفاده شده است. از آنجایی که برخی از مصاحبه شوندگان تمایلی برای نام برده شدن از آنها در مطالعه نداشته اند و نیز در استفاده مصاحبه شوندگان، از بعضی به داده شــده ارجاع نقل قول های از انتقادهایی به خود مصاحبه شوندگان وارد شده است، لذا از نام کرده ایم. در این مقاله بردن تمامی مصاحبه شوندگان، صرف نظر که با حرف M مشخص شده اند، مربوط به مصاحبه نقل قول هایی

کنار آن نمایانگر فرد موردنظر است. ج شده در و شماره ی در

3. برنامه ریز شهری کیست؟گرچند دهه ی پیش پاسخ به این سؤال بسیار دشوار است شاید اکه را افــرادی می توانستیم به صراحت می شد، مطرح سؤال این با و بــودنــد مهندسی و فنی دانشگاهی تحصیلات دارای غالبا روش های علمی در دفاتر کاری، نقشه های شهری تهیه می کردند را نشان دهیم. این افراد به واسطه ی تحصیلات دانشگاهی و آموختن را طرح ها در مداخله مشروعیت مهندسی، و علمی روش هــای کشور در کنون هم ا برنامه ریزان از این گونه مصداق می یافتند.

3

تحصیلات دانشگاهی در رشته های مربوطه و عرصه های حرفه ای، تسهیل را فنی دانــش و علمی شناخت به آنها ممتاز دسترسی عام به طور شناخت این که مدعی اند همچنین آنها می نماید. عملی( تجربه بر مثال )بــرای روش هــا دیگر از حاصله شناخت بر شناخت کــه اســـت حــالــی در ایـــن .)Ibid:57(»دارد ارجــحــیــت زیادی افــراد نــدارد، پدیده ها به فضامندی کافی توجه تخصصی گیدنز2 بر مباحث زمان و مکان مثل آلمیندینگر1 تحت تأثیر افکار کید دارند و برای برنامه ریزی در جوامع مختلف در برنامه ریزی تأقائل به تفاوت هستند )مثلا برنامه ریزی مشارکتی اسکاتلندی یا مشکل این با عموما بومی و تجربی دانش سانفرانسیسکویی(. مواجه نیست و به خوبی می تواند از پس تحلیل فضای برخاسته بــررســی و شناخت جامع از طــرف دیــگــر، درحــالــی کــه بــرآیــد. از آن می آید؛ به حساب آن قــوت نقطه ی علمی، و سنتی دیــدگــاه در و ذهنی قابلیت های محدودیت بر پوپر3، چــون نظریه پردازانی کید دارند و معتقدند محدودیت های دانش قابل دسترسی بشر، تأکه عملا هر دوی این محدودیت ها از جامعیت در تحلیل جلوگیری می کنند )Faludi,2012:81(. بدین صورت، تفکر جامعیت با نقصان بزرگی روبرو می شود. به تصور فرا اثبات گراها، برنامه ریزان مشاوران کس دیگر در دنیای پیچیده ای که مانند هر خطاپذیری هستند بلکه ــــدارد«، ن وجــود مشخص پاسخ آن در »کــه می کنند، عمل .)Allmendinger,2005:65( گزینه های متنوع و نامعین وجود داردهــاروی4 نیز اشــاره ی بسیار ظریف و زیبایی به مساله ی شناخت »پیکارهای و نیست« خنثی هــرگــز »چــشــم می نویسد: او دارد می دهد« روی دیــدن، مناسب شیوه سیطره ی برای بی شماری دارد اشــاره نکته این به هــاروی حقیقت در .)Harvey,2013:14(که برندگان یک نبرد پنهان، شیوه شناخت ما از مسایل را تعیین می کنند. این نقل قول یادآور بحث فوکو5 در تحلیل های مربوط به

دانش و قدرت است.2.5. برنامه ریزان و مسئله حقیقت

فریدمن انتقاد خود از نظریه ی سنتی را با تشریح جدایی مفهوم ارزش و حقیقت در این رویکرد، آغاز می کند. طرفداران این رویکرد که هستند پــایــداری نسبتا اولــویــت هــای ارزش هـــا، که معتقدند نشأت شخصی مصلحت و اجتماعی سنت های ــی، آدم ذات از از بخش هایی فی نفسه، ــع«، ــ واق »امـــور درحــالــی کــه مــی گــیــرنــد، کند. کشف را آنها که فقط خرد علمی می تواند حقیقت هستند فــن گــرا و علمی ــکــردی روی را وارد بــرنــامــه ریــزی پــیــش فــرض، ایــن این نمود. سیاسی و اقتصادی اجتماعی، مسایل با رابطه در با نیچه و هگل هــیــوم، نظیر نویسندگانی کــه اســـت حــالــی در معتقدند و می دانند نسبی مفهومی را حقیقت کید، تأ کم وبیش تفاوت فرهنگ و زبــان به بسته مختلف، شرایط در حقیقت که

1 Allmendingerبه خوبی زمان - فضا قالب در را آن )Giddens(گیدنز که 2 مفهومی گیدنز مدرنیت، کنید به آنتونی توضیح می دهد )برای مطالعه بیشتر نگاه

زمان، فضا نوشته ی حامد حاجی حیدری،1388، نشر اختران3 Popper4 Harvey5 Foucault

برآوردن دموکراسی های محلی، باعث اعمال فشار و در نهایت تغییر رویکردهای برنامه ریزی و طرد اندیشه ی جامعیت شد )به خصوص طرح های جامع(. این اندیشه زیر فشار انتقادهای جدی به شرح

گرفت: زیر قرار نخست، برنامه ریزی جامع مستلزم سطحی از شناخت، تحلیل و گر محال نباشد، پیچیده است. این که ا هماهنگی سازمانی است

گام به گام رهنمون شد. انتقاد به مطرح شدن برنامه ریزی دوم، فرض برنامه ریزی جامع وجود منافع عمومی مشترک بود، اما نتیجه، دفاع از یک منفعت، چشم پوشی از نیازهای فقرا بود. این Compbell and( نقد به فراخوانی برنامه ریزی حمایتی رهنمون شد

.)Fainstein,2009:24برنامه ریزی مختلف مراحل در اجتماعی مشارکت ضعف ســوم،

سنتی توجه روزافزون به برنامه ریزی مشارکتی را سبب شد.

5. دیدگاه سنتی برنامه ریزیبه دو دلیل زیر بحث پیرامون دیدگاه فن گرا و علمی یا همان دیدگاه

گرفت: سنتی، به صورت مبسوط تری مورد بررسی قرار خواهد 1- تقریبا تمامی نظریه های بعد از دیدگاه فن گرا به نوعی هستی و بنیان خود را مدیون انتقاد از این نظریه در ابعاد مختلف هستند؛ نظریه های سایر فهم امکان می تواند آن بهتر شناخت بنابراین

کند. برنامه ریزی را تسهیل گسترده بر گذشت سالیان دراز و نقدهای کشور ما، با وجود 2- در نحوه ی مطالعه و اجرای آن، این رویکرد همچنان پارادایم مسلط می تواند آن ضعف نقاط شناخت بنابراین مــی شــود؛ محسوب

کند. خواست عمومی برنامه ریزان برای تغییر را همسو رویــکــردی بــا را بــررســی ایــن کــردیــم اشـــاره کــه پیش تر همان گونه گرفت و نکات مهم و اساسی نقدهای وارد انتقادی، پی خواهیم

شده بر دیدگاه سنتی را به تفصیل، موردبحث قرار خواهیم داد.بسیاری از پژوهشگران شهری معتقدند که نظریه سنتی و علم گرا در حقیقت دچار قلب واقعیت شده است و این قلب واقعیت، بیشتر بر روی مفاهیمی مثل »شناخت«، »حقیقت«، »عقلانیت«، »ارزش«

گرفته است. و »سیاست« صورت 1.5. برنامه ریزان و مسئله شناخت

علمی، خرد آیا می یابند؟ دست شناخت به چگونه برنامه ریزان قادر است شناخت همه جانبه ای را میسر گرداند؟ جایگاه تجربه در کجاست؟ پاسخ به این سوال ها نخستین شک فرایند برنامه ریزی و شبهه ها، نسبت به برنامه ریزی علمی و فن گرا را سبب می شوند که می توانند بنیان شناخت ما از برنامه ریزی را متحول به طوری راه حل ها، جستجوی بــرای معاصر »برنامه ریزی واقــع به سازند. به طور ویژه از دو نوع شناخت تخصصی و تجربی استفاده می کند. ازآنجایی که شناخت تجربی مدون نیست به همین دلیل عمدتا عملا بنابراین )Friedman,2008:235(»ــد ــابـ ــی یـ مـ تظاهر گفتار در دلیل به وسیع، سطح در تجربی« »دانـــش ایــن انتقال قابلیت برای عرصه، ازایـــن رو می یابد؛ کاهش کلامی، محدودیت های »شناخت تخصصی« )که وابسته به تحصیلات دانشگاهی است و گسترش یابد( باز می شود. »به زعم برنامه ریزان، می تواند به سرعت

4

گذاشتن زیرپا به قیمت به منافع خودشان کمک برای می شود( ضمن نیز مصاحبه شوندگان ــد. ــ دادن نــشــان را ــگــران دی منافع اعتراف به نفوذ این قدرت ها می گویند: »اعمال نفوذها بستگی به بتوانند گر ا دارد. قدرتمندان جانب از تأثیرگذار افــراد کردن پیدا می کنند اعمال نفوذ همان جا در کنند پیدا مشاور در را کسانی از که صاحب نظر هستند و یا به سراغ سازمان های دیگر می روند مصاحبه ها، همه در تقریبا .)M14(»می کنند اقــدام آنها طریق به عنوان شهرداری ها و دولت دخالت های به مصاحبه شوندگان و کــیــن مــلا ــفــروش هــا، دللن، بــســازب ذیــنــفــع، ــا ــرف ه از ط یــکــی مصاحبه شوندگان از دیگر یکی داشــتــه انــد، کید تأ ــوذان ــف ذی نمی گوید »من فکر می کنم دولت هم به مثابه یک بخش خصوصی منافع بیشتر درواقــع یعنی می شود، عمل وارد مواقع بیشتر در خیلی حقیر و بازاری را طلب می کند و به عنوان یک رقیب وارد بازار شهر می شود و به نوعی دنبال منافع است. نوع مشارکتش هم در بخش کارهای و ساز با دولتی سرمایه گذاری یــادآور به نوعی شهر خصوصی و طمع های بخش خصوصی است، درواقــع می خواهد سود ببرد درحالی که در جوامع پیشرفته، سرمایه گذاری ها در بخش کارهای عام المنفعه عمومی جنبه سود و نفع ندارد و دولت محلی

.)M10(»را انجام می دهدکه در حقیقت حتی در دنیای کید دارد این موارد بر این نکته تأاز بازی قواعد و مقررات ناب، بازی بر اساس قواعد، فقط بخشی به روشنی می تواند نیز عقلانیت ها4 ــواع ان سیطره ی سیر اســت. نشانگر دگرگونی منابع شناخت ما و عدم قطعیت یک شیوه عقلانی که طرفداران روش برنامه ریزی باشند. درواقع آن گونه خاص، در ــزاری، اب عقلانیت به معطوف علمی روش می کنند، ادعــا علمی تنها روش درست نیست، در انواع عقلانیت های دیگر، روش های

دیگری برای شناخت، به کار برده شده است.4.5. برنامه ریزان و ارزش ها، تجارب و ذهنیت ها

وقتی برنامه ریزان مدعی عمل حرفه ای هستند این بدان معناست گیر که آنها تحت تأثیر عوامل دیگر قرار نداشته یا احتمال تأثیر فراجامعه بر خود را دست کم می گیرند. چگونه برنامه ریزان می توانند آمــــوزش، هنجارهای مــانــنــد کــه مــوضــوعــاتــی بــاشــنــد مــدعــی آن بــود؟ نــخــواهــد اثـــرگـــذار حــرفــه شــان بــر تصمیمات، ــا ی اجتماعی مارکسیست ها و اجتماعی منتقدین .)Allmendinger,2010:65(ــه شکل ب آنــهــا نیستند، تـــوده هـــای خـــام انــســان هــا مــعــتــقــدنــد، بر سنتی برنامه ریزی کنش که داده انـــد نشان متقاعدکننده ای در

عمدتا عمومی، منافع و خنثی فنی صلاحیت های محمل

داشته قرار جامعه اعضای ثروتمندترین و قدرتمندترین خدمت که انسان به است )klosterman,2009:265(. هایدگر5 معتقد است که انسان ها در خلأ جهان پرتاب نشده است و منظور او این است که دارای زندگی نمی کنند بلکه در فرهنگ خاصی به دنیا می آیند

گونی گونا انواع از اندیشمندان مختلف، پدیده های تحلیل 4 برای ارائه نیز را متنوعی تقسیم بندی های و جسته اند بهره عقلانیت ها از اخلاقی، عقلانیت ابزاری، عقلانیت عقلانیت ها: این مهم ترین کرده اند.

عقلانیت انتقادی، عقلانیت ارتباطی هستند.5 Heidegger

می کند )Allmendinger,2010:52(. این مفهوم نسبی در نقدهای بسیار کید تأ با نیز پسامدرن نقدهای در خصوص به و جدیدتر که در ایــن اســت از رویــکــرد نسبی ــاد تکرار شــده اســت. منظور زیوجود »مطلق« و »حقیقت« پسامدرن شناخت شناسی دیدگاه خارجی ندارند. پس نظریه های علمی دربرگیرنده ی حقایق عینی از نظر ماهیت باید که گزاره هایی هستند و قطعی نیستند، بلکه که محصول تعامل میان آنها را »سازه های اجتماعی« به شمار آورد عوامل مختلف، در یک لحظه ی زمانی معین هستند. عواملی مثل قدرت، منفعت، ارزش ها، منزلت اجتماعی اندیشمندان، ساختار گزاره ها تأثیر سازمانی نهاد تولید دانش، همه و همه در تولید این می کند تغییر شرایط به توجه با »حقیقت دیگر سخن به دارنــد. تأثیر تولیدشده آن در کــه فرهنگی و فضایی بستر و متن از و در آلمندینگر .)Ejlali,2012:35 و Irazabal,2009:125( می پذیرد« گفتمان مربوط به علم، تایید این دیدگاه اشاره می کند، قدرت به علمی« »حقیقت نام سایه ی در زیرا است داده باارزشی جایگاه که فراتر از سایر روش های علمی ارزش گذاری می شود، مشروعیت است معرفت این طریق از و 1)Allmendinger,2005:58( می یابد و مهارت حرفه ای فنی تکنیک های از استفاده با برنامه ریزان که البته در )و نفع سرمایه به در جهت مشروعیت مداخله ی دولت علمی( عقلانیت و خنثی تخصص گرایی عمومی، منافع لفافه ی عمل می کنند )klosterman,2009:262(. یکی از مصاحبه شوندگان جلسه های در علمی استدلل های از استفاده که می کند کید تأتصویب می تواند مقاومت ها و مخالفت ها را در هم بشکند، زیرا این

.)M11( مفاهیم علمی و فنی قانع کننده هستند3.5. برنامه ریزان و مسئله عقلانیت

سومین مسئله عقلانیت است؛ منتقدین می پرسند: آیا برنامه ریزی عمومی امـــور در عقلانیت ــا آی حــــدودی؟ چــه تــا و ــت اس عقلانی امکان پذیر است؟ در این عرصه، معنای عقلانیت چیست؟ چگونه بــرخــوردار بیشتری عقلانیت از اقــدامــات می توانند و تصمیمات کنش عقلانی، شوند؟ برنامه ریزان سنتی به دلیل باور به امکانات کیدا بر طبیعت علمی فراخوان خوداتکا دارند، همین باور بیانگر اتردید و دو دلی آنها نسبت به سیاست به مثابه بدیلی برای محاسبه را مسئله این منتقدان .)Friedman,2008:110( است ارزیابی و که به دست اندازی دولت ها و صاحبان زمانی مورد توجه قرار دادند قدرت از جمله قدرت اقتصادی در نتایج برنامه ریزی، پی بردند، مطالعات مهم فلایبرگ2 )در مورد قدرت و برنامه ریزی در شهرک صنعتی آلبورگ(، آلبرشت3 )در مورد سطوح شش گانه برنامه ریزی موسوم به فلاندر و نفوذ جناح های حزبی در بلژیک( هیلیر )چالش و رقابت بر سر بهره برداری از جنگل های استرالیای غربی( توانایی اقشار قدرتمند برای اعمال قدرت بر فرایند برنامه ریزی را با اتخاذ یک راهبرد انطباق با اصول عقلانی )که با عنوان عقلانیت معرفی

در فوکو تحلیل تایید به نوعی آلمندینگر مطلب این حقیقت 1 در که بی واسطه خود بحث قدرت و دانش است. فوکو معتقد است قدرتی

را با معرفت یکی می داند، خود پدیدآورنده ی معرفت است.2 Flyvbjerg3 Albrechts

5

محیط های اجتماعی شان نقش خود را از تکنسین به کارگزار یا حتی بسیج کننده تغییر دهند )Bonnie,2009:6(. درواقع برنامه ریزی به

دو صورت در ارتباط با سیاست قرار می گیرد:الف- برنامه ریزی در درون سیاست ها است و نمی تواند از سیاست ها کند )ولی خودش سیاست نیست( )Albrechts,2003:251(؛ از فرار این سیاست ها با عنوان »سیاست های بر برنامه ریزی« یاد می شود، به اشــاره و می شوند اعمال برنامه ریزی بر عمودی به صورت که کشور و یا شهر دارند. هدف این سیاست ها کلان قدرت در سطح سیاسی ــداف اهـ بــه دستیابی بـــرای بــرنــامــه ریــزی« از »اســتــفــاده اشــاره ای به ازاین دست سیاست ها ارائــه ی نمونه ای برای است. از مدیران عامل شرکت های مهندسان مشاور مصاحبه ی دو تن می کنند اشـــاره دو ایــن می کنیم. تــهــران جامع طــرح در دخیل »باوجود این که مطالعات طرح جامع شهر تهران توسط 22 مشاور مشاور( مهندسین 30 )مجموعا تخصصی مشاور 8 و منطقه ای گهان کم ها تعیین گردیدند؛ نا انجام شد و تمام منطقه بندی ها و تراتهران شهر در را جمعیت به تبع و کم ترا افزایش پیشنهاد دولت کم ها افزوده شد )M1(( هدف دولت در زمان داد )20درصد به تراشغل های تثبیت و ساختمان صنعت به رونق بخشی تحریم ها، موجود و افزایش تعداد شاغلان بود ولی تمام طرح ها و مطالعات برد«2 بین از و فی البداهه کارشناسی نشده با یک پیشنهاد را ما

.)M12(کارگیری ب- برنامه ریزی برای رسیدن به آرمان خود، نیازمند به که آن را »سیاست های سیاست، برای پیشبرد اهداف خود است بین افقی به صورت سیاست ها ایــن می نامیم. برنامه ریزی« در و بــازیــگــران طــریــق از و می شوند اعــمــال بــرنــامــه ریــزی کنشگران و منافع دارای عمومی، حــوزه ی درون در که مختلف کنشگران کثر منافع، اهداف متعارض با هم هستند، به قصد رسیدن به حدااز سیاست ها این متداول ترین از برخی می شوند. اجرا و طراحی کوچکی از آنها هستند( نظر مصاحبه شوندگان )که تنها نمونه های که این سیاست ها در کید می کنیم در زیر آورده شده است؛ ولی تأمکان ها و زمان های مختلف می توانند بسیار متنوع و دور از ذهن

باشند.)مشاور - 1 کارفرما طــرف از مشاور هدفمند و گاهانه آ انتخاب

.)M2()خدمتکار بله قربان گو و میرزا بنویس دولتلبی - 2 طریق از

معمول پنج مــاده کمیسیون در طرح ها تغییر

.)M2( کردن و انواع ارتباطات کردن، سفارش رقابت بین بخشی در درون ساختار قدرت )وجود دولت هایی - 3

.)M3( )مستقل در دل دولتفشار مالکان بر صاحبان قدرت مثلا شهرداری ها )مالک برای - 4

.)M4( )کثر دریافت کثر سود و شهرداری برای حدا کسب حدارقبا - 5 بر سایر به اطلاعات جهت پیروزی برای دستیابی رقابت

.)M4( )مثلا دستیابی به اطلاعات جهت توسعه ی آتی شهر(در و دولتی برنامه ریزی نوعی را آن سنتی، برنامه ریزی منتقدان که از طریق روش های خدمت سرمایه داران و قدرتمندان می دانند

که در بین 2 این سخنان اشاره به مصوبه هشت ماده ای دولت دارد کارشناسان به مصوبه هشت بندی شهرت یافته است.

Azad( اســت متفاوتی جهان بینی های و برداشت ها و ارزش هـــا می کند کید تأ نیز هــاروی .)Armaki and Lajevardi,2003:107و امیدها تداعی ها، و پنداشت ها از طیفی با تفسیرهایمان که .)Harvey,2013:14( هراس ها، خواست ها و میل ها آبستن می شودبه این موارد باید موقعیت های و وضعیت های متفاوت را نیز اضافه که ممکن است که در آن افراد دست به تصمیم هایی می زنند کنیم تنش های به مصاحبه شوندگان نباشند، موافق آن با نیز خــود کارشناسان مهندسان کارشناسان مختلف دولتی با هم و با بین اظهارنظرهای مــوارد، برخی در می گویند و می کنند اشــاره مشاور مطرح شده در جلسات تصویب طرح ها، شخصی و از سر لجبازی وسیله ای به عنوان طرح ها تصویب جلسات از حقیقت در است از برخی توسط )M3( کم کنی« »رو یا )M2( وجـــود« ــراز »ابـ ــرای بکارشناسان استفاده می شود. متأسفانه تعداد این چالش ها کم هم نیست و ممکن است ناشی از عناد فرد با اشخاص و یا طرح مسئله و یا صرفا سود فردی باشد )M6(. بسیاری از محققان بر این عقیده بر برنامه ریز بی طرف وجود ندارد و برنامه ریزان

که اصول هستند

اساس ارزش هــا و ذهنیت ها و تجارب خود اقدام می کنند و نباید کنند بلکه انتظار داشت برنامه ریزان با ذهنی خنثی برنامه ریزی کار باید با تمامی تعصبات و ارزش ها و پیش داوری ها دست به این

بزنند.5.5. برنامه ریزان و سیاست

دیدگاه سنتی، بدیل سیاست به جای روش علمی، در برنامه ریزی را به عنوان فرایندی غیرسیاسی و فاقد ارزش و را نمی پذیرد و آن اســت. عامه منفعت خدمت در کــه می کند فــرض تکنوکراتیک بر زیرا فرضشان دارنــد؛ پلورالیستی برداشت هایی ماهیتی چنین است توزیع شده جامعه در مساوی به طور قــدرت که است این گروه های خاص، نمی توانند بر فرایندهای برنامه ریزی و افراد و و سیاست گذاری تسلط داشته باشند )Fox et.al,2014:247(. سوال گر برنامه ریزی بر اساس روش های علمی، بی طرف که ا اینجاست از ارزش عمل می کند، پس چرا جهان های متفاوت، خلق و بری می شوند؟ پاسخ به این سوال از یک سو تفاوت های ذاتی جغرافیایی گوشزد می کند و به کارگیری روش های یکسان نگر علمی، آن گونه را که برنامه ریزان سنتی در پی آن هستند را در جهان تقبیح می کند که »برنامه ریزی در کننده ی این نکته است و از سوی دیگر تأیید ایدئولوژی های مختلف، چهره های جغرافیایی مختلفی به وجود سهم و مــیــزان جغرافیایی، گون گونا چهره های ایــن و ــی آورد مـمی دهند« نشان را سیاسی ایدئولوژی های در همگانی منافع که پلوجر1 نیز به آن )Shokoei,2003:50(. این همان نکته ای است و است سیاسی فعالیتی »برنامه ریزی می نویسد: و می کند اشاره برخلاف ادعای برنامه ریزی سنتی، در حوزه عمومی به ناسازگاری ها .)Ploger, 2004:72( مـــی پـــردازد« سیاسی ــداف اهـ و ستیزها و که دانشگاهیان باید به برنامه ریزان آینده کریستن نیز ادعا می کند بیاموزند که چگونه به خط مشی های سیاسی بپردازند و درک کنند کنند. او به برنامه ریزان که سازمان های دولتی چگونه عمل می گاه باشند و بسته به که باید از خط مشی سیاسی آ توصیه می کند

1 Ploger

6

روند از دور و عقلانی و جامع برنامه ریزی به باید که عقیده شان یا سیاسی گزینه دو »بین مثلا شده اند گرفتار بــپــردازد، سیاسی علمی بودن برنامه ریزی، بیشتر، علمی بودن و یا محتاطانه هر دو برنامه ریزی بر ناسازگار کاملا انتخابی در آنها می کردند انتخاب را آنها ــرای ب می کردند. کید تأ اثباتی برنامه ریزی بجای هنجاری مشروعیت مردمی، مهم تر از تایید دولتی بود« )خلاصه ای از نتایج می دهند انجام که برنامه هایی در درحالی که مصاحبه ها( همه کارفرما )دولت( را در نخستین اولویت خود قرار می دهند؛ رضایت همان گونه که اینز اشاره می کند، نظریه ی برنامه ریزی تصور چندانی از محتوا و منطق این موضع ترکیبی ارائه نمی دهد، بلکه آن را ازنظر منطقی و روانی غیرقابل دفاع می داند )Innes,2012:3(. شاید بتوان گفت این نتایج، با مرحله ی انتقالی، تغییر پارادایم برنامه ریزی در کشور ارتباط دارند و این پاسخ ها نخستین نشانه ها از تردیدهای کشور برنامه ریزان نسبت به پارادایم برنامه ریزی سنتی مسلط در می بایست و است تغییر شرف در برنامه ریزی حال هر به اســت. برنامه ریزی سمت به و شــود دور فن گرا برنامه ریزی از ــه روز روزبـکند. در این نوع برنامه ریزی، حوزه ی عمومی اجتماع محور حرکت که یک عرصه ی سیاسی است، از اهمیت فراوانی برخوردار است. به عبارت دیگر، برنامه ریزی، تبدیل به صحنه تعامل یا برخورد ارکان اصلی یک جامعه یعنی مردم و دولت می شود. در این میان جایگاه برنامه ریز را می توان در سه حالت حامی یکی از طرفین یا واسط و کرد. وزنه ی برنامه ریزان در جانب داری از هر یک از بی طرف تعریف ارکان جامعه در طول فرایند برنامه ریزی، می تواند تعیین کننده ی کلنگ بازی های سیاسی باشد. بخش عمده ای از طرف پیروز در الاین جای گیری برنامه ریزان بستگی به بازتعریف جایگاه شان دارد، اینکه در سمت یا را جانب دار عوامل قدرتمند بدانند اینکه خود

مردم و اقشار در معرض ستم باشند )تصویر 1(.حقیقت آن است که تعریف این جایگاه برای برنامه ریزان اصلا آسان

نیست، زیرا:• که بازیگران برای آنکه مؤثر واقع شوند، می بایست ما می دانیم

کنش های دیگران و غلبه بر مقاومت کافی برای تصحیح قدرت .)Friedman,2008:61( باشند داشته را هم سود گــروه هــای داشته را هرکسی بــرای قــدرت تصور می توانیم دیگر طــرف از Booher and( هستند آن فاقد برنامه ریزان قطعا اما باشیم،

تبصره ها گنجاندن و کمیسیون ها ایجاد )مثلا قانونی و رسمی جــذب( و تهدید )تطمیع، غیررسمی روش هــــای و قــوانــیــن( در خواسته های خود را در طرح ها وارد می کنند. مصاحبه شوندگان

کید داشته اند: نیز بر این انتقادها تأباشد، داشــتــه وجـــود نباید پنج مـــاده کمیسیون مــن نظر »بــه کاملا و نیست کمیسیون مستقل این که این است دلیلش هم طرح ها، در تغییر »بیشترین .)M6( اســت« کارفرمایان با مرتبط در خصوص بــه مــی شــود، انــجــام طــرح تصویب مرحله ی از بعد ح کمیسیون ماده پنج می گویم کمیسیون طر کمیسیون ها؛ من به کمیسیون ک کنی؛ زیرا 80 درصد پیشنهادهای برنامه توسط این پا

.)M4( »ک می شود پاطرح ندارند، قــدرت که فقیر مــردم بــرای فقط شهری طرح های محسوب می شود وگرنه سرمایه و سرمایه دار با شهرداری ها و دولت .)M2( به نوعی ذی نفع اند با هم و همه قــدرت شریک هستند و تصمیم سازی فرآیندهای می کنند، استدلل همچنین منتقدان که برنامه ریزان با آن درگیر هستند، به ویژه در ارتباط با توسعه زمین و ملک، فرایندهای پیچیده ای هستند و نمی توان آنها را صرفا از از گروه های مختلفی این که زیــرا نخست کــرد؛ بررسی علمی نگاه عوامل دخیل، در آن نقش دارند )صاحبان زمین، بسازبفروش ها، استفاده کنندگان سرمایه گذاران، عمومی، مختلف سازمان های راهبردهای به دخیل عوامل این و ک( امــلا دللن و مشاوران و گون پاسخ می دهند. دوم آنکه عملکردهای گونا یکدیگر به اشکال بسیاری از عوامل دخیل، بر بیشتر از یک هدف مبتنی است. سوم، که رابطه ای قوی بین بطن بسیاری از مطالعات ثابت شده است بسازبفروش ها( و بین شهرداری )مثلا بازار فرایندهای و سازمانی دخیل عوامل راهبردهای انتها در اســت ممکن که دارد وجــود که در آن را تغییر دهد و درنهایت، بین تصمیمات عوامل دخیل از آنها تأثیر یا از عوامل بر تصمیم سایر عوامل تأثیر می گذارد یکی

)Samsura and et al,2010:564( می پذیرد، وابستگی وجود دارد

6. جایگاه برنامه ریز:تطابق در آنها مصاحبه شده است با که برنامه ریزانی از بسیاری مواجه شناختی ناهماهنگی مشکل با واســو1 کار نتایج با کامل و کثرت باورانه سیاسی واقعیت از گاهی شان آ بین آنها هستند.

تصویر 1- جایگاه برنامه ریز در میان ارکان جامعه - ماخذ: نگارنده

1 Vasu

7

سیاسی ساختار از جزئی به عنوان برنامه ریز دولتی: برنامه ریز -1با حقوق بگیر، به عنوان و حکومتی دیــوان ســالر بخش متمرکز، کار است. ساختار فرایند از بال به پایین مشغول به کاملا جریان برنامه ریزی سلسله مراتبی است، مشارکت مردمی وجود ندارد و به برنامه ریزی در علمی روش می گیرد. تصمیم قیم مآبانه دولت کادمیک کارشناسان دارای تحصیلات آ گرفته می شود و اغلب کار اقــدام به ابژه )مکان ها( از طریق دفتری و بدون دیدن هستند و برنامه ریزی از راه دور و تدوین و ترسیم برنامه ها می کنند2. »نه تنها جریان اطلاعات یک طرفه از بال به پائین است، بلکه هر سطح از یعنی مدیر، از سلسله مراتب سه مولفه ای، آمیزه ای برنامه ریزی، هماهنگ شکلی به همگی که است یدی کارگر و دفتری کارمند

.)Friedman,2008:108 (»کار می کنند ذیل هدایت عام برنامه بر که برنامه ریز و وظایفی برنامه ریز در خدمت دولت: جایگاه -2تفاوت این با اســت، دولتی بخش برنامه ریز به مانند دارد عهده که برنامه ریز جزئی از ساختار دیوان سالر نیست و می تواند جزئی از ساختار شبه دولتی و یا خصوصی باشد و به صورت مشاوره ای، انجام حق الزحمه دریافت قبال در را دولتی بخش سفارش های مشارکت و فنی و علمی روش همچنان برنامه ریزی روش دهــد. گزارش هاست. مشاوران در آن صوری و در حد عکس های تزئینی ارزش داوری بر را، علی رغم اصرار » می بایست رضایت خاطر رؤسا سنتی بــرنــامــه ریــزی .)Ibid:169(»3نـــمـــایـــنـــد جلب مستقل شان

نمونه ی بارز این روش برنامه ریزی است.3- برنامه ریز بی طرف: جایگاه برنامه ریز در اینجا نقشی واسطه گونه، دلل منشانه و در حقیقت رابط بین دولت و مردم، برای نزدیکی بیشتر دیدگاه هاست. ابزار در این نوع برنامه ریزی، گفتگو می باشد. روش این در هستند. زمان بر و تکراری مــداوم

معمول گفتگوها

کثر رساندن منافع خود چانه زنی های گروه های ذی نفع برای به حداپی در پی و خستگی ناپذیری را شروع می کنند. نقش برنامه ریز در این نوع برنامه ریزی در قانون مجموع صفرها رسیدن به نقطه صفر است بدون داشتن طرف مثبت و منفی )متضرر و منتفع(. بهترین نمونه برنامه ریزی برای این نوع برنامه ریزان، برنامه ریزی تعاملی فاصل حد برنامه ریزی نــوع ایــن در برنامه ریزان جایگاه اســت. بین حوزه ی عمومی و بوروکراسی دولتی است. در 15 مصاحبه ی را بهترین جایگاه انجام شده 13 مصاحبه شونده جایگاه بی طرف

برای برنامه ریزان در نظر داشتند.4- بــرنــامــه ریــز در خــدمــت مـــردم: بــرنــامــه ریــز در قــالــب نــهــادهــا و دولتی بخش زیاده خواهی های برعلیه و غیردولتی سازمان های در قالب هنجارهای زمانه و با پذیرش قدرت حکومت در چارچوب قانونی عمل می کند. برنامه ریز در این نوع برنامه ریزی در جایگاه و مــوازی طرح های

و معمول برای لشکر« عمل می کند »فرمانده

دانشمند شخصیت افراد از این گونه برای زیبا بسیار 2 تمثیل گزوپری است. کوچولو نوشته ی دوسنت ا جغرافیدان در داستان شازده

این که بالقوه ای تأثیرات میزان سنجش و بیشتر مطالعه 3 برای کتاب اعترافات برنامه ریزان می توانند داشته باشند. پیشنهاد می کنیم محمود میر مترجمان پرکینز جان نوشته ی اقتصادی جنایتکار یک

کنید. نبوی/ خلیل شهابی نشر اختران تهران 1385 را مطالعه

را آنانی هــمــواره برنامه ریزان آیــا بنابراین )Innes,2002:221کنشی آغــاز بــرای کافی که به قدر قــرار می دهند مــورد خطاب گر چنین باشد، آیا می توانیم موفقیت آمیز قدرتمند هستند؟ ابازیگرانی دست در سلطه ابزار عمدتا برنامه ریزی که بگوییم که قدرت ارتقای منافع خود را دارند؟ در غیر این صورت، است گر برنامه ریزی، فرودستان را مورد خطاب قرار می دهد، چگونه ا .)Friedman,2008:61( درآورد؟ اجرا به را برنامه ها می توان، قدرتمندان اعمال نفوذ توجیه در مصاحبه شوندگان از یکی گروه های منافع نتوانم گر »ا می کند بیان این گونه طرح ها در مــی رونــد، ــورت ص هــر در آنها بگیرم نظر در را ــدرت ق صاحب

.)M9( »سیستم را دور می زنند و بدترش را انجام می دهند• برنامه ریزان، کارگزارانی آزاد نیستند که به شکل عینی بتوانند

بررسی و چالش قرار گفتمان ها یا نظریه های موجود را مــورد )Allmendinger,2010:72 & Friedman,2009:233( دهند سازمان های یا و دولت به برنامه ریزان وابستگی حقیقت در آنها بــرای را مستقل جایگاه یک بر نشستن خــود، متبوعه ی غیر سیاسی هرچند برنامه ریزان، تصویری نمی سازد. مقدور و فنی از خود ارائــه می کنند، اما نزدیک به هشتاد درصد آنها در استخدام بخش عمومی هستند و بنابراین متهم اند که سیاست های ترجیحی دولــت هــای مرکزی و محلی را به اجر

.)Allmendinger,2010:72( می گذارنددوبل1 مستأصل و ناامید از فرایند برنامه ریزی و برنامه ریزان، چنین آنجا که در برنامه ریزی دنیای فرسایش اخلاقی است می نویسد: نارسایی سرخوردگی، ... قدرت، اسید در صداقت ها، و آرمان ها به برنامه ریزان آن در که دنیایی می شوند، حل محدودیت ها و کاری ندارند و دانسته چشم خود سرانجام طرح پیشنهادی شان برای اطــلاعــات تــدارک سازشکارانه راه و می بندند آن روی بر را سیاست مداران را در پیش می گیرند )Hiller,2009:266(. الکساندر بــازار اجازه این بــازار وجود دارد؛ نیز برای نظریه نیز معتقد است، نگرش یا عملکرد توجیه برای را نظریه ها برنامه ریزان، می دهد، کار برند )Allmendinger,2010:68(. آیا ما مانند خویش برگزیده و به برنامه ریزان مدنظر دوبل و الکساندر عمل نمی کنیم؟ مقایسه کنید است، پزشکی مثل »برنامه ریزی را مصاحبه ها از یکی نقل قول آمــپــول هــوا مخالفین رضــاشــاه را بــا زمــانــی مثل پزشک احــمــدی می کشد و زمانی دیگر می رود جبهه و رزمندگان را نجات می دهد. که مشتری می آید و از آن استفاده برنامه ریز دارای تخصصی است گر برنامه ریز در زمان سلطنت فلان شاه باشد باید ببیند می کند. ا

)M9(»آرمان های آن شاه چیست؟به تأمل بیشتری با که ما به نظر می رسد زمان آن رسیده است برای واضح و صریح پاسخی برنامه ریزی، فرایند در خود جایگاه

کنیم، باید بیشتر بیندیشیم. کجا ایستاده ایم؟« ارائه سوال »ما گفته شده، برای برنامه ریز می توان پنج جایگاه با توجه به مطالب که این جایگاه ها در جوامع زیر را متصور بود. لزم به یادآوری است مختلف، به شدت تحت تأثیر ساختار سیاسی و نظام ایدئولوژیک

کم قرار می گیرد: حا

1 Dobel

8

خیالتی و خاطی حکومت، ضد به عنوان رادیکال و دگرگون ساز که با شناخته می شوند. هدفشان به وضوح نبرد و براندازی است کنترل امور از کردن ج مشارکت در عملیات اپوزیسیون، قصد خارانتقاد آنها به دست قدرت را دارند )Miraftab,2009:33( عمده ی بودن ساختارهای فعلی است و غیرقابل اصلاح وضعیت موجود که بر و معتقد به تغییر اساسی و ریشه ای ساختار هستند. نقدی که با خراب و دوباره این دسته از برنامه ریزان واردشده، این است ساختن یک ساختار، عملا تجارب انباشته ی گذشته به کنار می رود کسی، تجربه ها، هر بار از نو شروع می شود، کسی متر یک تا و مانند تاکردن ساختار جدید ضمن اینکه هیچ تضمینی برای درست عمل )مانند اصلاح طلبانه روش یک پیگیری درحالی که نــدارد، وجود آنچه برنامه ریزان در خدمت مردم به آن معتقدند( بجای براندازانه

مسیر آسان تر و مطمئن تری برای رسیدن به مقصود است.گونه ی بال جایگاه برنامه ریزان در برابر ارکان اصلی یک شکل نقاله مقایسه جایگاه با نشان می دهد. را و دولت یعنی مردم اجتماع برنامه ریز در دسته بندی بال می توان برنامه ریز دولتی و برنامه ریز زاویه ی هرچه )تصویر2(. دانست یکدیگر مقابل نقطه را مردمی کمتر باشد، تمایل بین جایگاه برنامه ریز و هر یک از ارکان اجتماع برنامه ریز به آن رکن بیشتر است و برعکس. برنامه ریزان بی طرف سایر و می گیرند جایی درجـــه ای، 180 زاویـــه ی ایــن میانه ی در که مردم برنامه ریزان با توجه به نزدیکی بین دو سمت یک پاره خط

و دولت هستند، جایگاه خود را تعریف می کنند.

7. چالش های برنامه ریزان در تغییر روش برنامه ریزیدرواقـــع مــی شــود، متحول سخت کــشــوری در بــرنــامــه ریــزی گــر ابخش عمده از مسئولیت آن متوجه ضعف برنامه ریزان و یا عدم دیگر سخن بــه اســت، مــوجــود سیستم از انتقاد بــه آنها تمایل هماهنگ سیستم با را خود »مفیستو«وار1 برنامه ریزان از برخی

1 منظور شخصیت مفیستو در فیلم )Mephisto( ساخته ی ایستوان کارگردان مجارستانی و برنده ی جایزه اسکار سال 1981 است )این سابو که استعاره ای گوته ساخته شده فیلم بر اساس نمایش نامه ی فاوست از انسان مسخ شده به وسیله ی دانش است( در این فیلم تغییر ساختار تبدیل و تئاتر مردمی بازیگر یک دیدگاه های آن با منطبق و دولت

شدنش به رییس جامعه هنرمندان نازی نمایش داده شده است.

یا مخالف طرح پیشنهادی را برای جوامع محلی ارائه می دهد؛ از که این برنامه ریزان مشروعیت خود را از اجتماع اخذ می کنند، آنجاگروه های تلاش اســت. عمومی اجماع طرح ها، مبنای بنابراین کمیت در تولید برنامه های جایگزین می تواند ج از حا ذی نفع خارگاهی برنامه ریزی شهری را به طرق مختلف تحرک بخشد و سطح آرا بال ببرد. این نوع برنامه ریزی طیف وسیعی از انواع برنامه ریزی حمایتی. برنامه ریزی تا پاسخگو برنامه ریزی از می گیرد، بر در را برنامه ریزی است. نوع این برنامه ریزان مطرح در از یکی اتزیونی دولت آن در که داد پیشنهاد را اجتماعی مدیریت از الگویی او و داده نشان کنش وا مــردم تقاضاهای به پاسخ هایی تمهید با دولت و پذیرفته را دولــت اقتدار شده اند( طلب آشتی )که مــردم فراهم سیاست هایش برای را اجتماعی مبنایی خود، به نوبه نیز می سازد )Etzioni,2012(. فریدمن یکی از سرسخت ترین منتقدان روش این در برنامه ریزان نقش و است برنامه ریزان از دسته این حقیقت »گفتن افتاده، پیش پا چارچوب در فقط را برنامه ریزی نوع این سخت گیرانه بسیار مقایسه ی با او می داند. قــدرت« به با دلقک ها و پیشکاران دربار، می نویسد: در روزگاران برنامه ریزان پرجلال و شکوه سلطنت این جایگاه ]گفتن حقیقت به حکومت[ از امتیازات پیشکاران امین و دلقک های دربار بود که اینک بر عهده

.)Friedman,2008:30( برنامه ریزان محول شده است5- برنامه ریز مردمی: برنامه ریز مردمی، به مانند هر یک از اعضای کنش اجتماع خود را متأثر از تغییرات می داند و با این استدلل به داوطلبانه مشارکت ها و عملکردها بیشتر مــی پــردازد؛ اجتماع در است و حساسیت بیشتری نسبت به اقشار ضعیف جامعه وجود مــردم، خدمت در برنامه ریزان برخلاف برنامه ریزان ایــن دارد. به خود برنامه ریز ندارند. حکومتی ساختار پذیرش برای قیدی با اجتماع کامل گروه، در تعامل و همکاری از یک عنوان بخشی در چه و قانونی چارچوب در چه دولــت، زیاده خواهی های علیه ج از چارچوب قانونی، پیگیر دستیابی به حقوق شهروندی و خاراز مستقیما برنامه مردمی، برنامه ریزان برای است. عمومی رفاه مشارکت آنها در جنبش های اجتماعی سرچشمه می گیرد. »آنان نقش پژوهشگر فعالی را در برنامه ریزی دارند که بر اساس سنت های است« رادیکال یا دگرگون ساز برنامه ریزی با منطبق برنامه ریزی، روش هـــای می نویسد: میرآفتاب .)Siemiatycki,2012:154(

تصویر 2- طیف بندی جایگاه برنامه ریزان- ماخذ: نگارنده

9

است بیان شده چنین موجز به صورت مصاحبه شوندگان از .)M2(»مشاور در حال حاضر تبدیل به مباشر شده است«

• چشم انداز جــدیــد: نقش قــبــول بـــرای اجتماع آمــادگــی عــدم آغوش با که از عمل است آن گونه برنامه ریزی شامل آینده ی تا اســت ارزش هـــای مختلف اجتماعی و سیاسی پــذیــرای بــاز این و )Davidoff,2012:62( گیرد قــرار مطالعه و بحث مــورد ضرورت بدون مشارکت مردم میسر نخواهد شد، مردم علاوه بر آماده بودن چارچوب های حقوقی و سازمانی )که زمینه ساز از وضعیت باید گاهی دارنــد. مردم آ به نیاز مشارکت هستند( گاهی داشته باشند و تهدیدات زندگی در محیط پیرامون خود آو کند بسیار فرایند گاهی آ کسب بشناسند. را مخاطره ها و گاهی نیز در حین زمان بر است. به علاوه بخش عمده ای از این آبتوانند اینکه بــرای مــردم می شود. کسب کنش در مشارکت باشند، داشته شهری طرح های در خودانگیخته مشارکتی نیاز به انگیزه دارند در غیر این صورت مشارکت شکلی صوری گاهی، می یابد. از طرف دیگر بخشی از مردم نیز باوجود داشتن آهمان گونه که کلوسترمن4 اشاره می کند، همواره منتظر »سواری رایگانklosterman,2009:251(»5( استفاده از محیطی مطلوب که درنهایت آنها را به هزینه دیگران می نشینند، امیدی واهی،

کرد. به سواری دادن به قدرتمندان مجبور خواهد • روی پیش چالش های از دیگر یکی حــرفــه ای: بــرنــامــه ریــزان

برنامه ریزان، خود آنها به عنوان حرفه مندان هستند؛ زیرا:عملا برنامه ریزی، حرفه مالی جنبه های بر بیش ازحد کید تأ -1نوین روش هـــای بــا آشنایی و پیگیری از را بــرنــامــه ریــزان بیشتر از کاسب کارانه یکی نگاه اشتباه و به بازداشته است. برنامه ریزی

مصاحبه شوندگان دقت کنید:»مشاور به طور طبیعی »تجارت علم« می کند یعنی انجام مطالعات

.)M6( »در ازای حق الزحمهبه نزدیک کشور ما، برنامه ریزان به خصوص در که بیشتر آنجا از گرفته اند، برنامه ریزی، خو که به شیوه موجود پنجاه سال است از تغییر روندهای موجود دارند؛ بنابراین در ترس و واهمه زیادی

مقابل هرگونه تغییر، مقاومت می کنند.که هاروی اشاره می کند »جهان بینی 2- از طرف دیگر همان گونه که به منزله ی شناخت ضروری برای مداخله ی مناسب برنامه ریز کنش موجه و مشروع تعریف می شود، و ایدئولوژی شایسته برای برنامه ریز، جهان بینی بنیادی دگرگونی نمی کند، تغییر یک شب این و رویدادهاست فشار زیر ایده ها هجوم بحران، بروز مستلزم .)Harvey,2009:303(»می گیرند شکل به کندی بنیادی تغییرات یکی از مصاحبه شوندگان می گوید: »من معتقدم دانش شرکت های بدتر، وضعیت دانش آن از ولی نیست، بــه روز تا حــدودی مشاور کافی کارشناسان دولتی است، اغلب آنها بی سواد هستند و یا وقت

.)M15( برای مطالعه و بررسی طرح ها نمی گذارندکه 3- برنامه ریزان، درون سازمان های مختلفی فعالیت می کنند تعاملی حکومت روابط از به نوبه ی خود در مجموعه پیچیده ای

4 Klosterman5 Free Ride

کرده اند و یا به قول بکمن1 عشق به ارزش های رژیم را پذیرفته اند سایر بــرای شده اند. آن مدافعان به تبدیل و )Bonnie,2009:6(دارند، اجتماعی عدالت و عمومی رفاه دغدغه ی برنامه ریزان که که اســت فــراوانــی چالش های با همراه برنامه ریزی، روش تغییر

مهم ترین آنها به شرح زیر می باشند:• روش دربــاره اجماع به رسیدن برنامه ریزان چالش مهم ترین

بــایــد بسیار مراقب بــرنــامــه ریــزان بــرنــامــه ریــزی اســـت. جــدیــد باشند تا در روش جدید برنامه ریزی، شناخت و عمل، محتوا به عنوان صــرفــا نباید فرایند و شــونــد ترکیب بــاهــم فرایند و گرفته نظر در محتوایی پایان یک به رسیدن برای وسیله ای تفویض و شهروندان مشارکت .)fainshtain,2005:125( شود اختیارات دولتی به اجتماعات محلی )به هر روش مورد توافق(اینکه به بخش گنجانده شود و در آخر باید در طرح منتخب باید خلاء ها و رخنه ها بستن و )shadow( برنامه ریزی تاریک .)Fox et.al,2014:244 & Flyvbjerg,2002:355( توجه ویژه شود

• است. برنامه ریزان روی پیش دوم چالش دولتی، مقاومت »نمی توان و وابسته اند هم به برنامه ریزی سیستم و دولــت برنامه ریزی امــروز، دولت و سیستم که در جامعه ی کرد انکار Groth and( ــد« ــ ــ دارن ــم ــاه ب زیـــــادی بــســیــار ــنــیــدگــی درهــم تکشور ما، فرایند برنامه ریزی شهری، Corijn,2005:504( اما در فراتر از درهم تنیدگی، تبدیل به فرایندی خطی و یک طرفه شده و دولت در این فرایند همه کاره است. هم سیاست گذار است، هم تصمیم گیر، هم کارفرماست و هم پیمانکار. )دولت صلاحیت شرکت های مهندسان مشاور برنامه ریزی را با اعطای رتبه بندی آنها حق الزحمه ی می گیرد، خدمت به را آنها می کند2. تایید تأیید را مشاوران توسط تهیه شده طرح می کند، پرداخت را و تصویب می کند و درنهایت ابلاغ و اجرا می کند(. در حقیقت دولت برای تحقق »آرزوهای بزرگ« و »رویاپردازی های« خود، احساس نیاز به برنامه ریزی متمرکز دارد و این نیاز را در قالب این برنامه ریزی به جوامع شهری تحمیل می کند. طرح های هستند آهنینی دست های فریدمن، زیبای تعبیر به طرح ها نمی توانند دولــت هــا تفاسیر ایــن بــا مخملین. دستکش بــا با که قــدرت اعمال ابــزارهــای بهترین از یکی نمی خواهند و توجیه های علمی مستور شده است را از دست بدهند. بخشی از این مقاومت ناشی از برداشت اشتباه دولت مردان از مفهوم برنامه ریزی فالودی3 می نویسد، آندریاس است، برنامه ریزی

گرفتن است، ولی در وضع موجود معمول درواقع نوعی تصمیم نقش مقامات اداری و برنامه ریزان به صورت ارباب - خدمتکار )Master-Servant( درآمده است؛ زیرا: 1- بر یک تصور آرمانی و غیرواقعی از قدرت مدیران مبتنی است و 2- قبول این وضعیت کنند از پایه های نادرست که مدیران حق دارند اهداف را تعیین یکی جمله ی در نکته ایــن .)Mehdizade,2006:74( اســت

1 Beckmanشماره مشاوران، صلاحیت تشخیص آیین نامه به استناد 2 به محترم هیات مصوب 1383 تیرماه 23 خ مور ه 28437 20637/ت

وزیران3 Faludi

10

برنامه ریزی و بودجه ریاست راه و شهرسازی و نه معاونت وزارت کلان، قــدرت سیاسی در سطح با دخالت بلکه اســت؛ جمهوری باواسطه یا بی واسطه به عهده ی وزارت کشور )نهاد تنظیم کننده ی خصوص به شهرها برای برنامه ریزی اما است؛ داخلی( سیاست وجه سیاسی ندارد.

در »طرح های جامع و تفصیلی« و جز آن، ابدا

برنامه ریزان برای یک پدیده ی سیاسی )شهر( به نام یک فعالیت سیاسی )برنامه ریزی( با استفاده از بودجه ی حکومتی و عمومی، وزارتخانه ای نظر زیر که می دهند ارائــه کالبدی صرفا برنامه ای و با دموکراسی ای صوری )راه و شهرسازی( و شهرداری تخصصی یا شبه دموکراتیک2 می بایست به مرحله ی عمل برسد. محصول ارائه شده در ساختاری بخشی و سلسله مراتبی با حداقل ارتباطات کارآمد، عملا افقی در بستر قوانینی به شدت مغشوش، مبهم و نامحصول گرای برنامه ریزی دیگر، طرف از نمی یابد. تحقق امکان فعلی، عملا فرایندی مناسب برای اجرا ندارد، جدایی بین محصول این اســت. شده سبب را کنش و شناخت بین شکاف فرایند، و کارشناسان دو سمت این شکاف، شکاف، فرصت بی نظیری برای کرده است. در بسیاری از جهت مقصر جلوه دادن دیگری، فراهم قسمت های این فرایند نیز خلأهای فراوانی وجود دارد و به انحای مسیر تغییر و آن بــه نــفــوذ امــکــان غیررسمی و رســمــی مختلف

کنید: برنامه ریزی، میسر است؛ مثلا به نقل قول زیر دقت که در کسانی »کمیسیون های مختلف تبدیل به راه حل شده اند و مورد ملک خود به بن بست می رسند، دنبال یک راه فرار در قوانین کمیسیون ها هستند. به همین دلیل و ماده ها و تبصره های این

.)M6( »تبصره های ذیل ماده ها بیشتر از ماده ها هستند

8. نتیجه گیری:ــتــصــادی، اجــتــمــاعــی و گــســتــرده ســیــاســی، اق ــحــولت ــا وجـــود ت بدانش و گاهی آ سطح افزایش آن تبع به و کشور در تکنولوژیکی چندانی تغییر ایـــران در شهری بــرنــامــه ریــزی وضعیت عمومی، نکرده است و طرح های شهری همچنان بر همان سبک و سیاق جا در و رخــوت ایــن از عــمــده ای بخش می شوند. تهیه گذشته است جایگاه شان نادرست تعریف و برنامه ریزان متوجه ماندگی شناخت، چون مفاهیمی از نادرست برداشت های سبب ساز که حقیقت، عقلانیت و همچنین نادیده گیری ارزش ها و سیاست ها در گذرا به بازخورد طرح های شهری برنامه ریزی شده است. نگاهی کشور می تواند تردیدهای جدی ای را نسبت به روش اجرا شده در برنامه ریزی حقیقت در کند، ایجاد برنامه ریزی سنتی و کنونی که کشور با همان انتقادهای جدی ای روبرو است کم بر سنتی حابر این طرح ها در دهه 1980 وارد شد. ریشه های اصلی برنامه ریزی سنتی بر درک نادرست و ترجیح اشتباه مفاهیمی چون شناخت ابــزاری عقلانیت از استفاده با حقیقت به رسیدن روش و علمی کید بر روش فنی و علمی و استوار است. این نوع برنامه ریزی با تأ

کتاب از را شبه دموکراتیک و صوری دموکراسی واژه ی دو 2 ما دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران نوشته حسین بشیریه با همان بر آن زمانی تقسیم بندی که تفاوت این با گرفته ایم عاریت به مفهوم

مطالعه ما تطبیق ندارد.

سخت بسیار .)Innes,2012:10( دارند قرار خصوصی گروه های و ساختاری چنین درون از بتوانند برنامه ریزان که است دشــوار و بعد از

بــه صــورت مستقل، فــریــاد »راهـــی دیــگــر« بــرآرنــد: »مــعــمــولبعدازآن بیکاری منتظر باید دولتی اصــرار هــای برابر در مقاومت به لحاظ

که مطیع ترند معمول باشید« )M9( »مهندسان مشاوری

اقتصادی موفق ترند و در طرح های بعدی در شرایطی قرار می گیرند .)M3( »که در نهایت باعث برنده شدنشان در مناقصه ها می شود

شــروع به تأسیس نهادهایی کشورها بیشتر در برنامه ریزان -4مثل مؤسسه بــرنــامــه ریــزی شــهــری آمــریــکــا، مؤسسه حــرفــه ای، انجمن صنفی مهندسان یا ]و برنامه ریزی شهری بریتانیای کبیر تصویر می کنند ایــن سازمان ها، شهرساز ایـــران[ و معمار مشاور شیوه عــنــوان حــل مساله بــه بــه بــرنــامــه ریــزی از ای خودساخته عقلانی، غیرسیاسی و جهان شمول ارائــه می کنند؛ اما به محض داشته باشد، همان راهی آن کــه برنامه ریزی، سازمانی حرفه ای ارتباطی حرفه ها بــرای استقرار را در پیش خواهد گرفت که دیگر ــــت اتــخــاذ ــا دول ــر هــم زیــســتــی مــیــان اعــضــا و حــکــومــت ی مبتنی بمی کنند. اینک می توان پایه ی ارتباطی دوسویه را درک نمود. دولت نیازمند برنامه ریزان است تا سیاست های خود را اجرا کند. برنامه ریزان و ارگان حرفه ای آنها، نیازمند دولت به مثابه کارفرما و مشروعیت بخش به ادعایشان در حرفه مندی هستند. بخشی از الزامات حرفه مندی، بی طرفی و جایگاه کارشناسی است؛ بنابراین برنامه ریزان به دلیل جایگاه کارشناسی خود، تمایلی به مواضع یا چشم اندازهای سیاسی که آشکارا مغایر با اعتبار آنهاست ندارند منظور بتوانیم اینکه بــرای اینجا در .)Allmendinger,2010:70(کوچکی از یک مصاحبه اشاره کنیم به بخش خود را واضح تر بیان گــذاری وا نحوه ی به مصاحبه شونده مصاحبه، این در می کنیم. یکی از طرح های شهری شهر تهران اشاره می کند و آن را این گونه تشریح می کند: »انجمن صنفی جامعه ی مهندسان مشاور شهرساز شهردار 1)...( معاون )...( آقــای با حسنه ای روابــط آن اعضای و وقت تهران داشتند، بر این اساس در یک جلسه ی غیررسمی ما توانستیم نظر مثبت ایشان را برای تهیه ی طرح )...( شهر تهران بین را شــهــری مناطق و کنیم جلب عضو شــرکــت هــای تــوســط که کردیم )M14(«. می بینیم شرکت های مهندسان مشاور تقسیم کاملا وابسته به دولت هم ماهیت و هم نفع مالی این گونه شرکت ها حرفه ای، برنامه ریزان به عبارت دیگر اســت. محلی دولت های و

خود بخشی از مشکل هستند نه راه حل.• یکی شهری قوانین و برنامه ریزی ساختار بازطراحی

برنامه ریزی اســت؛ تحول بــرای برنامه ریزان چالش های از دیگر گروه های مختلف است. کشمکش بین افراد و شهری، محل تمرکز شهر امکان تمرکز قدرت سیاسی را نیز فراهم می آورد و این قدرت سازمان ها، وزارتخانه ها، بین متمرکز دولت های در خصوص به نهادها و ... توزیع می شود. این قدرت ها نمی خواهند و نمی توانند که نتیجه آن تعارض و تضاد در ساختار در شهر بی تفاوت بمانند برنامه ریزی است؛ مثلا اداره ی شهر و منطقه در ایران نه بر عهده ی

1 در مصاحبه هم به نام و هم به سمت فرد موردنظر اشاره شده است. در اینجا بنا به ملاحظات اخلاقی از آوردن اسامی معذوریم.

11

References:• Albrechts Louis)2013( Reframing strategic spatial

planning by using a coproduction perspective, Planning Theory 12,p 46-63

• Albrechts, Louis,)2003(, Reconstructing Decision-Making: Planning Versus Politics, Planning Theory 2: 249

• Albrechts, Louis. 1991. Changing Roles and Positions of Planners. Urban Studies 28 )1(:123-137.

• Allmendinger, P. )2005( Towards a Post-Positivist Typology of Planning Theory, Persian translation by Taqizade, Journal of Plan and Project, No. 92, pp. 51-80

• Allmendinger, P. )2010( Planning Theory, Persian translation by Bahman Teymouri, 1st edition Azarakhsh

• Azad Armaki, T., Lajevardi, H. )2003( Hermeneutics: Reconstruction and Dialogue, Periodical of Social Sciences, No. 21, October 2003, pp. 93-112.

• Barati, N., )2006(. Challenges Faced by Urbanism in Iran at the Beginning of the 21st Century, Baq e Nazar Journal, 3rd time, No. 6, winter 2006.

• Bonnie J. Johnson)2009( City Planners, Professional Culture, and Public Service Motivation, Journal of Planning Education and Research

• Booher, David E and Innes, Judith E )2002( Network Power in Collaborative Planning, Journal of Planning Education and Research, 21: 221

• Brooks, Michael P. 2002. Planning Theory for Practitioners. Chicago, IL: Planners Press.Camilleri, Emanuel. 2007. Antecedents Affecting Public Service Motivation. Personnel Review 36 )3(:356-377.

• Compbell, S. and Fainstein, S )2009 (Structure and problems of planning theory, in readings in planning theory, edited by Compbell, S. and Fainstein, S. Persian translation by Aqvami Moqadam, A., 1st edition, Azarakhsh Publication

• Creswell, J. )2012(. Qualitative inquiry and Research design,choosingfive approaches Persian translation by Danaeifard, H., and Kazemi, H. 1st edition, Saffar Publication

• Dabinett, Gordon and Richardson, Tim)1999( The European Spatial Approach: The Role of Power and Knowledge in Strategic Planning and Policy Evaluation, Evaluation1999 5:220

• Davidoff, P )2012( Advocacy and Pluralism in Planning,

حتی و اجتماعی و اقتصادی سیاسی، واقعیت های نادیده گیری گذاشته است. ارزش های شخصی، بنا را بر بی طرفی برنامه ریزان چون مفاهیمی بر کید تأ با جدید نظریه های بیشتر که حالی در عدالت و مشارکت، برنامه ریزان را از افراد در خدمت دولت با تصور در برنامه ریزانی سمت به برنامه ریزی فرایند در بی طرف جایگاه خدمت مردم و دارای ارزش های والی انسانی پیش برده است. با این توضیحات برنامه ریزان را می توان با توجه به نزدیکی به هر یک از ارکان جامعه یعنی دولت و مردم در قالب یکی از جایگاه های

کرد: زیر تصور 1- برنامه ریزان دولتی، 2- برنامه ریز در خدمت دولت، 3- برنامه ریز

بی طرف، 4- برنامه ریز در خدمت مردم و 5- برنامه ریز مردمیکه برنامه ریزان در ایران در چارچوب برنامه ریزی سنتی از آنجایی فعالیت مشاور مهندسان شرکت های قالب در ادعاها همان با و می کنند و برچسب علمی بودن و بی طرفی بین دو رکن جامعه یعنی شد تلاش اینجا در می کشند، یدک همچنان را اجتماع و دولــت این ادعاها را با استفاده از مفاهیم شناخت، حقیقت و عقلانیت، بر تغییر در پندارها و تعریف ارزش و سیاست به چالش بکشیم و چند هر کنیم. کید تأ برنامه ریزان بــرای جدید جایگاه دوبــاره ی که از می دانیم این تغییر جایگاه خود با چالش هایی همراه است، آن میان می توان به چالش اجماع بر سر روش جدید برنامه ریزی، برای اجتماع آمــادگــی عــدم دولــتــی، فشارهای برابر در مقاومت کنونی کل قبول نقش جدید و عدول برنامه ریزان از جایگاه دانای کنند زیرا را آماده برنامه ریزان باید خود با این تفاسیر کرد. اشاره که با »چشم انداز آینده ی برنامه ریزی شامل آن گونه از عمل است آغوش باز پذیرای ارزش های مختلف اجتماعی و سیاسی است تا گیرند. اخذ چنین موضعی به معنی نفی مورد بحث و مطالعه قرار که برنامه ریز را یک فاعل منفرد و نسخه هایی از برنامه ریزی است به )Davidoff,2012:62( می کنند« مطرح تکنسین یک به عنوان عبارت دیگر ما نیازمند تغییر روش برنامه ریزی خود هستیم؛ که این تغییر به هیچ وجهی پیش از تغییر ذهنیت برنامه ریزان و بازتعریف تکلیف باید ما نیست. میسر خودشان، برای جدید جایگاه یک تغییر، تا ایستاده ایم کجا که بدانیم و کنیم را مشخص خودمان

اندک اندک اتفاق بیفتد.

12

prudence in Land- Use planning, Persian translation by Pouladi, K. 1st edition, Association of Consulting Engineers Publications

• Innes, J., )2012(. Reducing the Distance between Theory and Practice of Planning, Persian translation by Shafiei, Abadname Periodical, No. 5, Fall 2012, pp. 1-24.

• Innes, Judith E., and David E. Booher. 2000. Public Participation in Planning: New Strategies for the 21st Century. In Association of Collegiate Schools of Planning. Atlanta, GA.

• Irazábal Clara)2009( Realizing Planning’s Emancipatory Promise: Learning From Regime Theory To Strengthen Communicative Action, Planning Theory 8: 115-139

• ISNA News Agency A )2006( Detailed Report of the Second Review Workshop for Tehran Master Plan, Released on: 28th July, http://isna.ir/fa/print/8505-14515.43643

• ISNA News Agency B )2006( Dr. Barati’s Response to the Organization for Preparation of Tehran Master and Detailed Plans, Released on 8th January http://isna.ir/fa/news/8510-087

• klosterman, R., A. )2009( Arguments For and Against Planning, in readings in planning theory, edited by Compbell, S. and Fainstein, S. Persian translation by Aqvami Moqadam, A., 1st edition, Azarakhsh Publication

• Maatouf, S. )2004(. Analyzing the Reconstruction Planning of Abadan and Khoramshahr from Theoretical Perspectives, Baq-I Nazar Periodical, No. 1

• Maatouf, S., )2006(. Theoretical Challenges in Reconstruction of Khoramshahr, the Third Congress of Architecture and Urbanism History, Organization of Cultural Heritage, Vol. II, pp. 67-86

• MacLeod, Gordon and Jones, Martin)2011( Renewing Urban Politics, Urban Studies 48: 2443

• Mehdizade, J. )2006(. Strategic Planning of Urban Development of the Recent Universal Experiences and its Position in Iran, 2nd edition, Architecture and Urbanism Publication

• Miraftab, F.) 2009( Insurgent planning: Situating radical planning in the Global South, Planning Theory 8 )1)

• Ozer, A. )2007(. Government in the Western Thought, Persian translation by Bagheri, A. 1st edition, Farzan Publication.

• Perry, James L., and Lois Recascino Wise. 1990. The Motivational Bases of Public Service. Public

Persian translation by Shafiei A., Abadname Journal, No. 3, pp. 60-78

• Ejlali, P., Rafieyan, M. Asgari, A. )2012(. Theory of Planning: Traditional and Modern Views, 1st edition, Nashr-e Agah.

• Etzioni, E.)2012( Mixed Scanning: Third approach to Decision Making, Persian translation by Mehdizade, H., and Azad, M., Abadane Periodical, Fall 2012, No. 5, pp. 122-133.

• Fainstein, Susan)2005( Planning Theory and the City, Journal of Planning Education and Research 2005 25: 121

• Faludi, A )2012( Critical Rationalism and PlanningMethodology, Persian translation by jalali, A., Abadname Journal, No. 3, pp. 60-78

• Farivar sadri)2014(Changes in urban planning of Iran, 1nd edition, Architecture and Urbanism Publication

• Flyvbjerg, Bent)2002( Bringing Power to Planning Research : One Researcher’s Praxis Story, Journal of Planning Education and Research 2002 21: 353

• Forester, John)2013(On the theory and practice of critical pragmatism:Deliberative practice and creative negotiations, Planning Theory 2013 12: 5

• Fox-Rogers Linda and Murphy Enda)2014( Informal strategies of power in the local planning system, Planning Theory 13: 244

• Friedman, J )2008( Planning in Public Domain: From knowledge to action, Persian translation by Aqvami Moqadam, A. 1st edition, Study and Research Center for Urbanism and Architecture

• Friedman, J. )2009( Toward a Non-Euclidean Mode of Planning, in readings in planning theory, edited by Compbell, S. and Fainstein, S. Persian translation by Aqvami Moqadam, A., 1st edition, Azarakhsh Publication

• Groth, Jacqueline and Corijn,Eric)2005( Reclaiming Urbanity: Indeterminate Spaces, Informal Actors and Urban Agenda Setting, Urban Studies 2005 42: 503

• Harvey, D. )2009( On planning the ideology of planning , in readings in planning theory, edited by Compbell, S. and Fainstein, S. Persian translation by Aqvami Moqadam, A., 1st edition, Azarakhsh Publication

• Harvey, D. )2013(. Urban Experience, Persian translation by Aqvami Moqadam, A. 1st edition, Pejvak Publications.

• Hiller, J. )2009( Shadows of power: an allegory of

13

Administration Review 50 )3(:367-373• Pløger, John,)2004(, Strife: Urban Planning and Agonism,

Planning Theory 3)1(: 71-92• Samsura, D. Ary A., Krabben, Erwin van der, Deemen,

A.M.A. van, )2010(A game theory approach to the analysis of land and property development processes, Land Use Policy, Volume 27, 564-578

• Shokoei, H. )2003(, Critical Rationalism and Methodology of Planning, gitashenasi Publication, tehran

• Siemiatycki, Matti,)2012( The Role of the Planning Scholar: Research, Conflict, and Social Change, Journal of Planning Education and Research 32: 147

• Vasu, Michael Lee. 1979. Politics and Planning: A National Study of American Planners. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press.

14

چکیذ٢ آ زض قط تطا ب قبذم ت٥يقبذت٣ تؾ١ پب٤ساض قط٢ ب١ حبيط ث ثطضؾ٣ رب ٢ اؾبز٢ب ضــ ب، تطو٥ج٣ اظ ز. ضپطزاظ ٣ب٢ رز اؾبؼ زاز ثط ا٢ تح٥ـ ـ وتبثربـ

٣ ـ٢ تؾـ١ پب٤ـساض قـط٢ ضا ـب قبذمب تر ث آى . ث ببت رز اؾت ب زاز ثـ تـاوـ زض زـس ٣ ــب٢ رـز كـب ثس٢ وطز، زاز ٢ ح٣٥، ارتب٣ التهبز٢ تمؿ٥ب قبذم٢ ح٣٥ ٥عا ثبلا٢ آلا٤س٣ ا ٥ع هطف ظ٤بز اطغ٢ ت٥س فطاا پؿـبس، كـب ب قبذم

٢ ح٣٥ تؾ١ پب٤ساض زاضز. اظ ؾـ٢ ز٤ـط قـط ب قبذمة اظ ي٥ت قط تطااظ فبن١ ٢ ارتب٣ بس كبضوت ارتب٣ سات ارتب٣ زض ث٥ بك قب٣ ب قبذمتطا ث حب

٣٤ بـس ث٥ىـبض٢ قـس٤س زض ثطذـ٣ ب قبذمب٤ت زض؛ رث٣، قطا٤ اؾتبساضز ث٣ ساضز٢ التهبز٢ زض تـطا ب قبذمچ٥، ي٥ت بة ٢ ا٤اضز ب ؾبذتببك فطؾز٣

٢ ـب قـبذم و قط تطا ث حب زس ٣و٣، تب٤ذ ب كب ض . ثزس ٣ضا كب ـ ؾـ ١ ب فق زض ي٥ت بؾج٣ لطاض ساضز.

گبنياژ کلیذ ٢ ح٣٥ب قبذم التهبز٢،٢ ب قبذم٢ ارتب٣، ب قبذمتطا، ، تؾ١ پب٤ساض قط٢

15

مسئلطزح ح٣٥ ثط ذـضز تـبز ٥ـب اؿـب ب٢ ظ٤ؿت زغسغپب٤ساض قط٢ اظ ١تؾ ٠ا٤س

ز. ط٥ ٣ ؾطچكظ٤ؿت ج٣٥ تؾ نت ح٥ ج٣٥ چ٥ ترط٤ت ح٥ ١تؾـقطكـ٣٥ تـثح٥طات ٠ا٢ ضا زضثـبض ٢ ـ٣ فعا٤ـس ـب ٣طا٣ ،رس٤س٢ ٥ؿت ٠پب٤ساض ا٤س (.650: 2005 ،وبظ) سو ٣ىؽ

تؾ رـب ؾـ ثـب حب زض وكضب٢ زض قطب ولا٤ػ اطظ ثؿ٥بض٢ اظ قطب ث ئ ؿب پؿبسبقس ض_ا، آة ح٣٥ بس آز٣ ظ٤ؿتئؿب اـس ٣ اظ ا٤ زؾت ارـ

تر٣ ث ان ض كرم ث٣ ت. ثاؾ ظ٤ؿت ؿ حبيط آ٤س آ ترط٤ت ح٥ ١و ت٥زتـر٣ آـب ثـ ـب٤د ذـز زض لجـب پب٤ساض اظ ؾ٢ قطسا اظ ٤ه طف ثـ٣ ١تؾ٢ ـس٤ط٤ت قـط٢ اظ اـ ب ٢ع٤ض تر٣ ث ا٤ ان زض ثطب ظ٤ؿت چ٥ ث٣ ح٥ .اؾتوس تكس٤س

، ؾجت وبفوس ٣ضا ثطا٢ ظس٣ فطا ٥٣حپب٤ساض قط٢، ببت فب٣٤ ١تؾ ؾـبظز ٣ ـ٢ قـط٢ ضا فـطا ـب فطنـت ، زؾتطؾ٣ ثـ ـبث قز ٣طات ح٣٥ بر

اؾـت فطا٤س٢قس، ثى ٤ ف ٤ه ي٥ت تبس. او ٣كبضوت قطسا ضا حمك ب زض وبض لطاض بنط ظس٣ قط٢ ثطا٢ افعا٤ف قبز٢ ؾلات اؿ ١آ ٥١ؾ ثو ت اؾ ـآ رس٤س اظ قط ا٤س ٥١ؿت، ثى ٤ه ؿر ٢پب٤ساض قط٢ ف رس٤س ١ؾس. تزاض (.650ـ 1: 2005 ،وبظ)

س. ث ـظ٤ؿت يبت طتج ثب ـ ؿـت ، نت ح٥ ـ ١ ـاظات تؾـت. لطاض طفتـ اؾ ـ ظ٤ؿت ٥ع ضز تطو آز٣ ح٥، ٢ ضظ زض ظس٣ و٣ ثكطب ٢فبض

آ٥ع آز٣ ث ج٥ـت تجـس٤ آ ثـ ـ٣ تج٥ط ب٤سط، تىغ٢ ج٥ تطو ذكتث حبثـت اؾـت. زض ؾـش وكـضب، ٠ج ٤ب شذ٥ط ح٥ـ٣ زض وكـضب٢ ٢ ظ٤ؿـت ـب ٣آـز

تؾ رب ؾ ثؿ٥بض ث٥كتط اظ وكضب٢ پ٥كطفت رب ا اؾت وـ ثركـ٣ اظ حب زض٤بفت ثرك٣ اظ آ ٥ع، بق٣ اظ ٣ اظ بثطاثط٢ وكضب٢ رب ؾ وكضب٢ تؾآ بق زض وكضب٢ رب ؾ اؾت. ٣ ط٥غ٢ بزضؾت ب ٢ع٤ض ثطب ت٤ط٤ؾء س

زض قطب اظ يـبت ففـ زض ذهل ثظ٤ؿت ي ح٥ تثؾفبزض ا٤طا ٥ع طثـ طف ؿئظ ٤ه . ازاضز٤ ي ذز ز ثس ات. ا٢ اؾ ٢ تؾب ٢صاض ؾ٥بؾت

ـب ٢ـصاض ث قطسا اؾت اظ طف ز٤ط ي طث ث ؾ٥بؾت ٢ ـب ٢ع٤ ـض ثطبـ .لا٥ بؾت كسببؾت ٤ب ارطا ثب

16

ب ، ث ـرز زض رب قط ولا ٥124بفت زض ث٥ تؾ قط ولا 10ا ٤ى٣ اظ تطا ثز٣ آة، كىلات تطاف٥ى٣، وجـز ، آكىلات ثؿ٥بض٢ اظ لج٥ آز٣ ا، آز٣ نت٣

ج٥ـ٣ اظ ١پص٤ط٢ زض ثطاثط حازث غ٥طتطلج ، آؾ٥ت ظ٤ؿت ؿى، اظ ث٥ ضفت بثز٢ ح٥ تز٥عات قط٢، فمـط بزـبض٢ ؿبت٥تثؾ، ب ، ؾطاجز ذسبت، واف، ضلج٥ ظع

، ئ(. ضا ح ا٤ ؿـب 1390 ىبضا،طح رب تطا ث م اظ فطز٢ ) تاؾار ... جـب .اؾـت پب٤ـساض قـط٢ ١تر رس٢ ث ي تؾ پب٤ـساض قـط٢ يـ٣ ١تؾـ

٣ چ ا٤ـ يـ تـب قـئ ح٥ـبت رـ٣ قطكـ٥ب ضا زض ثـط ،ا٢ اؾت ضقت ٥بپب٤ساض قط٢ و ثـ ١تؾ .س ط لطاض زازقى ارتب٣ اثبز ا ضا ث ١ تا ٣ طز٥ ٣

، ي ا٤ى ٥بظب٢ تسز ؿ وـ٣ قز حمك ٣ظ٤ؿت زجب تاظ ٥ب تؾ ح٥ قبضز. حتط ٣ ضا آث حمق ؿ آ٤س ٥ع چك زاضز ؾبظز ٣ ثطآضزضا

پب٤ساض قط٢، ١ ط٢ تؾ پ٥ك١٥ تزطث٣ ي ثطضؾ٣ قز ٣حبيط تلاـ ١زض ب٢ رـز ـب قـبذم اؾـبؼ آ، ث ثطضؾ٣ ي٥ت قط تطا ثـط ٢ب قبذم طض٢ ثط پطزاذت قز.

تجزبی ۀپیطیى س٣ »ا٢ ثـب ـا پض زض مبـ ض٤ـع٢ حىطاـ٣ تؾـ١ پب٤ـساض، ض٤رـت قـط٢، ثطبـپـطزاظز. اظ ـط ٢ ب٢ قط٢ زض تطا ـ٣ چبفتط٤ ث ثطضؾ٣ «قط٢ زض تطا ولاح٥ـ٣، تطاف٥ـه، ـس٤ط٤ت ضقـس قـط٢، س اظ آز٣ ظ٤ؿتا ب جبضت تط٤ ا٤ چبف

بـ١ جـبضو٣ ز٤ـطا زض قـط (. 2011پـض، قىبف ارتب٣ ذطات ح٣٥ )ـس٣ زض ا٤ـ قـط، ثـ اقـىب بپب٤ـساض التهـبز٢، 1لبـس٠ قـط٢ زس و ضقس ث٣ اض٥ كب ٣

(.2012قز )جبضو٣ ىبضا، ارتب٣ ح٣٥ زط ٣ضؾـ٣ تؾـ١ پب٤ـساض ـب٢ غ٥ـط بك٣ زض ٤ه ب ث ثطضؾ٣ ضاث١ ٥ب ؾـىتب

ـب ضا ـب٣ زض پـػف تؾـ١ پب٤ـساض قـط٢ پطزاظز ا٤ ؾـىتب قط٢ زض كس ٣وطز تؿ٥لات ذسبت٣ التهبز٢ ٥ـع افـعا٤ف ـبرطا . ث ط ٢، تطوعقطز ثط٣

بؾت. ب٤تب ا٤ى وس٠ ا٤ ؾىتب فمسا لسضت التهبز٢ برطا ضؾتب٣٤ اظ ا ا٤زبزظ ٤ؿس كبضوت ؾبوب رس٤س قـط٢ اظ ـاظ تحمـك تؾـ١ پب٤ـساض قـط٢ اؾـت ث

، حب٤ــت اظ ٣ ــاضز٢ بــس تم٤ــت التهــبز قــط٢، وــبف فمــط (. و٥ــا2009)تبكــ٣،

1. Sprawl

17

عـ١ ب٢ ح٣ ضا ث ظ٤ؿت تم٤ت س٤ط٤ت ب٣ قط٢ افعا٤ف ثزر ح٥ تـط٤ ـ (.٥2009طز ) ضاجطزب٢ پػف تؾ١ پب٤ساض قط٢ زض ط ٣

ـب٢ ارتـب٣ فطز٢ ىبضا ث ثطضؾ٣ قبذم ١ پب٤ـساض ــ التهـبز٢،وبجس٢ تؾـ ثطاؾـبؼ ـب، ث ط آ اس. قط تطا پطزاذت 17قط٢ زض م١ ـب٢ ط٤ـ قـط ١تؾـ

حـض، ذـز ـسات اـطاف ح٥ اوغ٤ه تا ثط تى٥ ثب و اؾت پب٤ساض ،قط٢ پب٤ساض،

ي٥تاؾبؼ تب٤ذ ا٤ پػف، ثط ثبقس؛ ٥كت ظ٤ؿت و٥ف٥ت ؾش ثبلاتط٤ ثب ر نطف

ـب ح ا٤ ١تؾ اؾت پب٥٤ ث تؾ اظ تطا قطزاض٢ ١17 زض م ا٢ ح پب٤ساض٢

ي٥ت فلاح ١ح تب ٢ ا٤ م،ب ح ث٥ زض .قز ٣ ازب پب٤ساض وبلا ي٥ت زض

زض پب٤ساض٢ ط اظ ،ح ا٤ و زاضز ب ح ؾب٤ط ث ؿجت تط٢ بؾت اؾـت ؾـش تؾـتا ث ؾب٤ط بك كبث زـاض مـ١ ا٤ ي٥ت ضا ٣ .(1390)فطز٢ ىبضا،

زض قط تطا ت٥ زاز.17 زض ب٢ تؾ١ پب٤ساض قـط٢ قبذم ٥١و ثطضؾ٣اؾبؼ ب١ ضب٣٤ پضؾ٢، ثط

ب قبذم ١و٥ زض ،اؾت ارتب٣ـ التهبز٢ بثطاثط٢ ث٥بط تطا پـط ٣ـاح ؾـبوب تـطاو

تحـلات ضس لا ث. زاضس بث٣ قطا٤ تطا قط ا٢ حبق٥ رث٣ طوع٢، تـطا

زض ضا ا٥تـ٣ بپب٤ساض٢ ب٢ ظ٥ واؾت ثز ا٢ ث اذ٥ط ز١ چس زض قـط ا٤ـ فـطا

ـ ر٥ـت، افـعا٤ف ـط چـبض زض تا ٣ ضا تحلات ا٤ تط٤ س .اؾت آضز ؿـتط

تطاو ث زط تحلات ا٤وطز. ثس٢ جم تطوع ض ؾبذتبض٢ تحلات وبجس٢،ـ فب٣٤

ـب٢ ـط غ٥طضؾـ٣ اؾىب پ٥طا، اح٣ تطا ث برطت افعا٤ف ر٥ت، اج٣

الـبض٢ قـطب٢ ث پ٥طا٣ ك٥ب حبق٥ تجس٤ قط٢، ١م زض زضآس و ٥ـط٢ قـى

طوع رة قب زض ٣غ فم٥ط فب٣٤ ثس٢ تل ثبلاذط قط٢ ١ پ٥طاـ

ـب٢ وب ؿتطـ ارتب٣ احطافبت ؾبظ ظ٥ ا٥ت٣ قبؾ٣ آؾ٥ت ط اظ و اؾت قس

اؾـت )ضـب٣٤ پضؾـ٢، بپب٤ـساض٢ زض زذ٥ بنط ضاث ث ثرك٥س قست ثحطا1385).

پبیذار ضزی ۀملاحظبت وظزی تسع٣ ـ٣ ا ـ ٥ثض٤عا ثطب ،صاضا بؾت٥ؾضز تر 1970 ١پب٤ساض زض ز ١ي تؾ

ارتب٣ قط ثب حب٤ت حف بث ظـ٥ ـ التهبز٢ ١اؾبؼ ا٤ ف تؾ طت. ثلطاض طفظ٤ؿـت رب٣ ح٥ ١و٥ت 1987بظب زض ؾب ز. ؾ٢ آت٣ و٣ پ٥س زاضب ؿثطا٢

18

(WCED) تؾ «آ٤س٠ كـتطن ـب » ؾ٥ؽ وطز. زض ا٤ ؾب، زض عاضق٣ و ثب اثضا ت 1 پب٤ـساض اضائـ قـس ١طف قس، چ٥ تط٤ف٣ اظ تؾ «عاضـ ثطات س» و ثسب ثب ا

ا٢ اؾت و ٥بظب٢ حبيـط ضا ثـس ثـ ذـط اـساذت تاـب٣٤ تؾ١ پب٤ساض تؾ» اؾت: «.(UN, 1987) وس ٣ ٥تثوطز ٥بظب٤كب، ثطآضز٢ آ٤س زض ب ؿ

ثطاؾبؼ ا٤ ١عاضـ، و اطظ زض جبحج تؾـ ٤ىـ٣ اظ ـبث تجـط عـ١ پب٤ـساض ثـپب٤ـساض٢ تط٤ـد قـز. حؿـت ثـط ارتـب٣ ثب٤ـس ـ التهـبز٢ ١، اساف تؾقز ٣قبذت ٥ك آـبز٣ ثحـطا اوـغ٤ى٣ ،رب٣ و فمط بثطاثط٢ زض آ قب٤ ثبقسزض چ٥

ز. زرز زاض ب ثحطاز٤ط پب٤ـساض ثـ ١ض عاضـ ثطات س، پذ ان كـرم ثـطا٢ تؾـ صاضا تن٥ قس اؾت: ؾ٥بؾت ـس٤ط٤ت٣ وـ ىـ اؾـت احـطات ف٥٥ط اب٢ ضقس التهبز٢، تىغ٤ى٣، ت٥ست .1

؛ف٣ ثط ح٥ ر٥ت زاقت ثبقس ؛اقتفب، غصا، اطغ٢، آة ؾب ذسبت ثساقت٣ ثطا٢ ب ٥تث .2 ؛وتط ضقس ر٥ت رب٣ .3 ؛٢ آ٤سب ؿحب٤ت اظ بث ج٣٥ ثطا٢ .4 ٢ ؾ٥بؾ٣ب ٢ط٥ ته٥ ب ٢ع٤ض ح٣٥ التهبز٢ زض ثطب، ر٥ت٣ئز٥ ؿبت .5

(. 159: 2005تس٤ط ثز، )ضفـ ٥بظـب٢ ثـطا٢ ب٢ تف٥٥ط تـطاو وـبضثط٢ اضايـ٣ قـط٢ پب٤ساض قط٢ ث ١تؾ

ؿى، ح ١اؾبؾ٣ طز زض ظ٥ م، فطاغت غ٥ـط ثـ ا٢ اؾـت وـ قـط اظ ـط ـزا اظ ـط ارتـب٣ زاضا٢ ثطاثـط٢ ، اظ ط التهبز٢ لبثـ ح٣٥ لبث ؾىت ظس٣

، ؿــى قــطا٤ ثبقــس ثــ حــ٢ وــ ا٤ــ تف٥٥ــطات فبضاــ نــت٣، حفــ اقــتفب (.343: 1382 ،٢ ثبقس )پبپ٣ ٤عز٢ ضرج٣ ؾبرطزح٣٥ بؾت ضا زض ثط زاقت ظ٤ؿت

س اظ: ا پب٤ساض قط٢ چبض ض٤ىطز رز زاضز و جبضت ١ؿجت ث ي تؾ ٢التهبز٢ ب ت٥فبوطز ث ف ح٣ ٤ىطز قط ذزوفب:ض .1 ح٣٥، ثـ ا٢ ـ

؛تا اوغ٤ه م وفب٤ت قط٢ ثبقس ١پب٤ ثط ب ت٥فب ٢قطؾبظوبض ١و چطذــطز: ض .2 ــط فك ــطز ق ــطا٢ ٤ى ــط٢ ث ــبضا ق ــب ــ٥ طاح ــطز زض ث ــ ض٤ى ا٤ ـ قب نطف٢ بق٣ اظ آ و ب ٣٤ر نطف ، ذـسبت اؾـت ١ر٣٤ زض هطف اـطغ٢ اضائ

ص٤طفتپ

1. World Commission on Environment and Development

قس اؾت؛

19

ب وـ قـطب، ـبث ـضز ٥ـبظ ذـز ضا اظ زاظ آ ض٤ىطز قط تى٣ ثط بث ذبضر٣: .3

ـبك اـطاف پـؽ وـس ٣ ـآـبز ـب وطاـ ـب ـس ٤آلانـضت ـاز ظائـس آ ضا ثـ

قـس ضا پطزاذـت ٢ ح٥ـ٣ ا٤زـبز ـب ٣آزبچبض ثب٤س ثس٣ وب ، ثطزاس ٣ح٥ ثط ث ؛وس

قـطب ـبث ج٥ـ٣ ضا ف. چ ـتبز ثـ٥ ٥ـبظ هـط :حض سات٤ىطز قط ض .4٢ ح٥ـ٣ ضا ثـ وتـط٤ حـس ىـ ب ت٥آؾ، ثب٤س ؾ٥ؿت٣ زاقت ثبقس و وس ٣هطف

(.1390 ىبضا،بت ث م اظ فطز٢ ) سثطؾب

ثس٢ ز٤ط، بت ف٥س ززظ، ض٤ىطز زض ٤ه تمؿ٥ پب٤ـساض ضا ثـ ـاضز ظ٤ـط ١ـب٢ تؾـ

:وس ٣ثس٢ تمؿ٥

؛اؾتض٤ىطز ٤تط ٤قبو 1س پب٤ساضآ٤ىطز زضض .1

؛2اوغ٤ى٣ ض٤ىطز حف و٥ت .2

؛ح٣٥ طات٥تثح٤ىطز بثطاثط٢، بزب ض .3

؛ 3ض٤ىطز كبضوت ضفب پب٤ساض .4 . (2000 ،)ززظ ٤4ىطزب٢ اذلال٣ رب٤ع٤ض .5 ٣٣ ظ٤ط لبث تمؿ٥ اؾت و ث ١پب٤ساض زض چبض م ٢١ ان٣ تؾب بؾت٥ؾ تـا

:وس ٣پب٤ساض ا٤ اساف ضا زجب ٢١ تؾب بؾت٥ؾفت و ٢ فؿـ٣٥ ـبث ب ؾذتبس ط٤بپص س٤تزس حسال ضؾبس هطف بث ج٣٥ ث .1 ؛وبف٣بن ، ذ ـ٢ ظ٤طظ٥ـ٣ ـب آةبـس ) ط٤بپـص س٤ ـتزسؾبذت هطف بث ج٥ـ٣ ب٤ساضپ .2

؛٥بب(زض ٥عا طف٥ت رصة ح٣ رب٣ بس ب ٣آززاقت حس ت٥س يب٤بت .3

؛ب٢ ؾ٣ اظ ظثب ٠ا٢، از ق٥٥ب٣٤ بثزوس بظب٢ رباؿب٣ ارتب٣ بس زؾتطؾ٣ ث ٥كت، كـبضوت ارتـب٣ ٥١بظب٢ پب٤ ٥تث .4

(.1388، ىبضا٣ الاؾلا د٥قبز٢ ث م اظ ) زؾتطؾ٣ ث ح٥ ؾب ذسبت پب٤

1. Sustainable income 2. Maintaining ecological integrity 3. Participation and sustainable well-being 4. Alternative ethical approaches

20

:وس ٣پب٤ساض ضا زض اضز ظ٤ط ذلان ١تؾ ١ب ؾان 2ط ت 1بت

احطات ثط تاب٣٤ ،، زض ط فب٥ت اؿب٣ 3ن سات ث٥ ؿ٣ا .1 ٢ آ٤ـس ـب ؿـ

انـ ؿـ ع١ ثظ ا٤ ان ز. اثطا٢ ثطآضز ٥بظب آضظب٤كب ثب٤س ضز تر لطاض ٥ط

؛قز ٥٣ع ٤بز 4آ٤س

ت. ر ـ٢ حبيـط ـطتج اؾ ـ ـب ؿ٤ ان ثب ، ا 5ن سات ارتب٣ا .2 ب٣٤ وـ زض آ

ــ ــط ث ــ١ فم ــ ع ــط طفت ــب٤ف زض ــ٣ فطؾ ــ ان ــب ــ ٣ ز. پق ــس آ ــساض٢ ٥بظ ب٤

اؾبؾــ٣ ــض بزلاــ، ثــب زض ــط ــطفت ٥بظــب٢ وتــط ثــط تظ٤ــ ــبث ثــ اؾــت وــ

ــب ٢آضظ ــ ــ٣ ق ز. اكــتطن ــ ــ انــ ث ــ١ ظ ا٤ ــسات زض ع ــبز 6ؿــ٣ انــ ٤

؛قز ٣

٤ـػ ت. ثؾح، بضت ثط ح٥ رب٣ لاظ اؾ ١ض ز ؛ ٣٤7 ب٣ ن پبؾدا .3

8 ٤ػ آز٣ ب٣ ث ،ـبت ـتط ) ز، ٥بظس آ اؾت تب س٤ط٤ت ؾبظبس٣ قـ

٢ ذـز ـب ت٥ئؿ ـؿجت ث ضفتبضب ب ط ب ؾبظب ١ا٤ ان، ثب ث(. 16: 2003

؛ ثبقس ثب٤س پبؾد

٥ـع ثـطا٢ ـب قـبذم ٥ـط٢ ت٥ـ٥ اـساظ ط٢ ض٤ىطز٢ ، ٢ب تفبتثب تر ث

پب٤ـساض قـط٢ يـ٣ كـى اؾـت. ١تؾ ـب قـبذم ـب٣ وـ ا٤ـ ذهـل ثـ

ز. ض ث٢ اضظق٣ زبض٢ ح٣ ث ذز ٥ط حـب، ـط ثـ ا٤ىـ قـبذم ـط اـب ثـ

١تؾ٥ب اساف ١فبن تاس ٣ وس اؿب٣ ضا اضظ٤بث٣ ٣ ١ثز تؾ پب٤ساض، پب٤ساض ١تؾ

ساؿـب٣ پ٥كـ٥ط٢ و ـ ك، اظ ث رـز آـس فزـب٤ ظ٤ؿـت پب٤ساض ضا كب زس اظ ا٤ ط٤

ـب قـبذم ( ثطضؾـ٣ ا٤ـ 1390 ىـبضا، ث م اظ فطز٢ 2007 ، ا 2008، ض٢)

ا يطض٢

1. Haughton 2. Hunter 3. Principle of inter-generational equity 4. Futurity 5. Principle of social justice 6. Iintragenerationalequity 7. Principle of transfrontier responsibility 8. Transfrontier pollution

ؾت.

21

تولید اطلاعات

منابع ها پاسخ

(7: 1991مگا ي پذرسه، ) ی اجزایی تسؼۀ پایذار شزیا شاخصچارچب مفمی . 1شکل

٢ ظ٤ط ضا زض ـط ب قبذمقط آط٤ىب ازب زاز اؾت 25ا٢ و زض زض ب ضت ٣پ طفت اؾت:

اـساف ثساقـت٣، ،اساف ح٥ـ٣ ،ض٤ع٢ ؿتطز رب طث ث م رز ٤ه ثطب

٢ ظـس٣ يـبت ـب قـبذم التهبز حـ٣، و٥ف٥ـت ١س٢، اساف طث ث تؾآوبض

ــب٣، ــسات ارت ــ٣ ــ٣ زض ح٥ ــبضوت ح ــ٣ ك ــ حىطا ــ ث ــبت طث ي

فب٢ ب پبضناظ، ١، و٥ف٥ت ا، اطغ٢ تف٥٥طات آة ا٣٤، ترط٤ت لا٤ب ٢ط٥ ته٥ؾجع، ضقس ر٥ت، الابت ٣ كـط افىـبض اظ ط٤ـك آـظـ، پؿـبسب٢ ذكـه،

ذبـب، ساز ؾبوب ثـ٣ ٢، تقطزاضب٢ ظ٤ؿت ع٤ م و٥ف٥ت آة، حف ح٥ حم ٣، ح ١ثب وزوب، تؾ ضفتبض ءؾ، فطاا٣ ٤تساز رطائ ذك، ٥عا و٣ رطا

(.163: 2005...)تس٤ط ثز، زاجبؾاض٢، ؾش فب٥ت زچطذ

پبؾد ي٥ت فكبض

ی اتیفؼال اوساوی نت مح اطغ٢ ذسبت ؾبذتب

٢ بت٥فب٣

رساض٢ قط٢ ؾب٤ط

محیط اجتماػی ـ اقتصادی

ي فیشیکی قط٢ ا آة ظ٥ اقتفب زضاس ع٤ ؿى رط

ؾطنسا ث فبب٢ ٣

ػامل

ذباضب بثب باز

س٤ط٤ت حلات

22

ـ ) انـ٣ فـط قـط٢ ١پب٤ـساض قـط٢ ضا ثـ ؾـ زؾـت ٢١ تؾب قبذمخ٢ ٥ع ) ب٢ ذ٥بثب، وبضثط٢ ظ٥(، پب٤ساض٢ ح٣٥ؾبذتب، ا مـ هـطف اـطغ٢ حـ

٢ طث ث حـلات، ؾـلات ست٤ضيبتب ارتب٣، ) آز٣ ا( پب٤ساض٢ ارتب٣ف٣ چبضچةقس قى ظ٤ط (. ثب تر ث بت شوط2007)خ٢، وس ٣ا٥ت( تمؿ٥

ضا كـب اؾـت ـصاض زض ا٤ـ يـ احط اپب٤ساض قط٢ و ١تؾ ٣٤ارطا ٢ب قبذم .زس ٣

پب٤ساض قط٢ ثؿ٥بض تسز اؾـت. اـب زض ا٤ـ بـ ١تؾ ٢ب قبذم ط٤ظذلان آى ـب٢ رـز ثطذـ٣ ز٤ـط اظ پطزاذت قس اؾت ثـب ترـ ثـ زاز ب آتب ث ثطذ٣ اظ

ب قبذم ب آجب٢ تح٥ لطاض طفت. ب پسضؾ ٢ب قبذم، ب ت٤حسز ٢١ تؾـ ضا پب٤ساض قط٢ ضا ـب آ سو ـ ٣ ـثـس٢ ث ؾ پبضاتط ح٣٥، التهبز٢ ارتب٣ تمؿـ٥

قبضس: ثس٤ تطت٥ت ثط٣ا٤ قبذم ث تساز ضظب٣٤ زض ؾـب اقـبض زاضز وـ اظ ؾـح قبذم و٥ف٥ت ا: .1 ؛وس ٣قس، تزبظ ذط و ثب٤ؿت٣ پب٥٤ ثبض كساـب٢ اؾـتفبز اظ ا٤ قبذم ث م پبن: رب٣٤ قط٢ ٤ب قبذم ح قبذم ربث .2

؛م زؾتساض ج٥ت اؾت ؾب٤ حقس تؾ ـط س٥پؿبس تا٤ قبذم ث ٥عا و : (ظثبس )قبذم س٤ط٤ت پؿب .3

؛فطز ٤ب زض ؾب اقبض زاضزا٤ قبذم ث ٥عا هطف اطغ٢ تؾ ط فـطز ٤ـب زض ؾـب قبذم هطف اطغ٢: .4

؛قز ٤٣ هطف قب هبضف ذب٣، نت٣، ثرف ؾ فبب٢ ٣ ز. ااقبض زاضا٤ قبذم ث ٥عا و٣ هطف آة تؾ ط فـطز ٤ـب زض ؾـب قبذم هطف آة: .5

٣ ئذتب، ذسبت رعقب هبضف ذب٣، نت٣، ثرف ؾب ستبهطف آة ز. اقبض زاض ؛قز ٣ حف فبب٢ ٣

ز. نت٣ زاض٤ب ث٤ب٣٤ ،ب٢ ثهط٢ و اقبض ث آلا٤س : 1قبذم عاحت .6 نـسا ؾـطجـج اظ اؾبؾبعاحت ث٤ب٣٤ ت. ا٢ ا اؾ تطاف٥ه ض٣٤ ربز ،بق٣ اظ نت لا

فطؾــب٤ف 2ذـسبت، نــت تطاف٥ــه اؾــت آــز٣ ثهــط٢ بقــ٣ اظ ظــ٥ تطوــ ؛اؾت 3ارتب٣

1. Nuisance Indicator 2. Derelict land 3. Social degradation

23

بلـس ، فا٤ قبذم ب٤ـبط زضنـس افـطاز زض ـطو فمـط، ث٥ىـبض٢ سات ارتب٣: .7

؛ت زاضزغزؾتطؾ٣ ث ت٥ تطث٥ت، الابت، آظـ البت فطا٣ اقبض زاضز وـ اظ قـطا٤ ؿـى با٤ قبذم ث ٥عا ؾبو قبذم و٥ف٥ت ؿى: .8

ط٥تـثح تحـت اـس ٤ـب . چ٥ اقبض ث زضنس افطاز٢ زاضز و فبلس ؿىثطس ٣ببؾت ضذ ؛ذبب زض ا٤ قبذم لطاض زاضز ساز افطاز ث٣س. ت٢ ؿى٣ ببؾت ؿتب ٥ح

طاز٢ اقبض زاضز و اظ جز ا٥ت زچـبض : ا٤ قبذم ث تساز اف1قبذم ا٥ت قط٢ .9ض رس٢ زض طو رط ٤ب جبضت ز٤ط اقبض ث تساز افطاز٢ زاضز و ثس. ثق ٣آؾ٥ت

؛تهبزفبت ضاس٣ ؿتسو٥س ثا٤ قبذم ثط وبضا٣٤ پب٤ساض٢ التهبز قط٢ ت قبذم پب٤ساض٢ التهبز قط٢: .10

آزض) س قط٢آضلا ا٤ قبذم اقبض ث ز ز. ثزاض ط سب٢ و٣ فطز٢(، وؿـط٢ ـب٣ قـ ر) ب٢ ح٣٥ ٢ قط(، ع٤ب بت٥ب ب )ثزر مـ آض٢ ظثبـ، فبيـلاة، حـ

ا، آة ظ٥( ثطا٢ ط فـطز ٤ـب زض ؾـب ) ٢ بق٣ اظ آز٣ب ذؿبضت ( س٤ط٤ت آة ؛زاضز

ا٤ قبذم ث ٥عا فـبب٢ ؾجع:، فبب٢ ٣ ٢2 صقت١ تبض٤ر٣ب قبذم .11 ؛٣ ؾجع ثطا٢ ط فطز زض ؾش قطب اقبض زاضز، تبض٤ر٣ صقت

وــسب وــ ر٥ــت زض كــبضوتثــ ٥ــعا وــ٣ قــبذم كــبضوت قــطس٢: .12 فب زض ٢، اتربثبت ثجز و٥ف٥ت ح٣ ظس٣ ابب ٢ط٥ ته٥ ترـ ـب ازـ

و٥س زاضز.ثتثس٢ قس ثس٤ ب وـ ان٣ زؾت لطش٤ ؾ تاس ٣ب زاظز ٢ب قبذما٤

تبض٤ر٣، ١م پبن، هطف اطغ٢، صقت آز٣ ا، ح ٢ب قبذمح٣٥ ( لطاد (ة .طز٥ ـ ٣ ـفب٢ ؾجع س٤ط٤ت پؿبس ضا زض ثط ٢ـب قـبذم ارتـب٣ قـب لـط

(ب٤ـت د زض قز ٣ سات ارتب٣ كبضوت ارتب٣، ا٥ت قط٢ التهـبز٢ لـط .اؾت ٢ىبض٥ ثو٥ف٥ت ؿى فمط ٢ب قبذمجت٣ ثط

قس، زض ازا ثـ ثطضؾـ٣ يـ٥ت قـط تـطا طح ١ب زاظز٢ ب قبذمثب تر ث .3قز ٣ب٢ رز، پطزاذت ثب تر ث زاز ب قبذم٢ ا٤ جب ثط

1. Urban safety 2. Heritage

بو تأثزـب تج ب آوک بز افزاد ي اجتمبػبت اوسـب ضد زرسـب ب سىدگبن مؼتقدود ک ضبخعـ. و3 گزود. ب اجتمبػ قزار م گذارود مگ در سمز ضبخع م

24

ريش پژيص . ثاؾتب٢ پ٥ك٥ ، تح٥ ببت زازا٤ ب پػفضـ ضـ ،ـبثطا٤

.اؾت)رز( ب زازا٢ تح٥

تزان ضز کلانپبیذار ضزی در ۀی تسعب ضبخصتحلیل محیطی الف( قلمزي

ضبخص آلدگی اـ 132 ١ضتج ـوكض رـب، وكـض ا٤ـطا ٣146 پب٤ساض٢، زض ٥ب ا ٥ث٢ ب قبذم ١ثب مب٤ؿحؿـت ض تطا ثط ظ ا٤ت. ا٣ اؾا ٥ثثطاثط اؾتبساضزب٢ 8ب٢ آ آلا٤س ضا زاضزرب

وب اؾـت. تـطا ٤ـه قـط ١تطا ٤ه . ٥ؿتپب٤ساض٢ اظ ي٥ت پب٤ساض٢ ثطذضزاض ازـب قـط ٢ التهـبز٢ وكـض زض ا٤ـ ب ت٥فباظ زضنس 40ض٢ و وس اؾت ث هطف

آآز٣ اؾت ؾبظب ـ حؿت ثط٤ قط ٤ى٣ اظ ثستط٤ قطب٢ رب ز. اط٤پص ٣آبض ؾبظب ثساقت رـب٣ ـط ثب ث. سقبؾ ٣قطب٢ رب ٤تط آز٤ى٣ اظ ع١ ث ضا

٢ بقـ٣ اظ آـز٣ ـا٢ ذـب٣ ب ٢بض٥ث ١فط زض قطب زض ت٥ز عاض 340ؾب حسز (. 184: 2008 ،٥عا ض٥س. )ط٥ ٣فط اظ آز٣ ا٢ ث٥ط٣ عاض 400حسز

(114مان: ) نی ا در جاا یآلدگای واشی اس میز ي زگم. 2شکل

پـػف، تطو٥ج٣ اظ ضـ وتبثرب

25

ـستب ٥طـب ٤ ـطي س. از ٢٣ بق٣ اظ آز٣ ا ضا زض رب كب ب طي .2 ىق ثقطب ثطا٢ ٤تط آز. طز٥ ٣زض وكضب٢ رب ؾ آؾ٥ب٣٤ نضت ـب٢ ظ٤ـط پـذ چـ

اؾبؼ ا٤ـ آبضـب، (. ثط184ب ) سطا وىت ؿت، تبب٢، ق1ى، پؾب ىع٤ىؾ٥ت٣وـ زـس ٣ ـ٤ آبض كب ز. اچبض رب ث حب ٥عا آلا٤س٣ ا لطاض زاض ١تطا زض ضتج

پب٤ساض قط٢ اظ ط آز٣ پبن زض ي٥ت ببؾج٣ لـطاض زاضز. ١تؾتطا اظ ط قبذم رتد )اظ ر قـطوت وتـط و٥ف٥ـت ـا( تـطا ٤ىـ٣ اظ ب٢ اؾبؼ آبضب عاضـ ثط

تب ث ف ـس . آز٣ ا٢ قطب اطظ زق ٣قطب٢ رب حؿة ٤تط آزـطفت حمـق ارتـب٣ ح٣٥ قط، ثى ـلا ثـط آ، ثـ فـ بز٤ـس پب٤ساض٢ ظ٤ؿت

آض چ٥ ث ذط ب٢ التهبز٢ ارتب٣ ؾطؾب تح ع٤ ٥ز ثقطسا آ قط ظـب٣ ٠ظ٤ط ي٥ت آـز٣ ـا ضا زض قـط تـطا زض زض قى. اؾتافتبز ؾلات٣ آب

(.1388 ذبوؿبض٢،) زس ٣ؾب كب ز

1317تا 1371ی ا سال. يضؼیت آلدگی ای تزان طی 3لشک ج: قطوت وتط و٥ف٥ت ا٢ تطا

وقل پبک ي ضبخص حمل رب٣٤ م ربث ح ثطا٢ ب ٥بقثرف آز٣ قط تطا بق٣ اظ تطزز ذزضب

، و ا٤ ي ذز اثؿت ث اضز٢ بس ، ؾـطت اؾتقطسا ذسبت قط٢ .اؾتم ٥عا ؾفطب تىغ٢ ؾب٤ ح

1. Beijing

26

الكبض قـطسا اظ ١حض ثبقس ثس٤ ب و م قط٢ ثب٤ؿت٣ ارتب٣ ح قـس ٢ اؾتفبزب ؿت٥ؾر نساب٢ ذبـ ثب٤س زؾتطؾ٣ ثطاثط٢ زاقت ثبقس ا٤ى

٥ؾظ٤ؿت ثبقـس. قـط تـطا ثـ حـب زاض ح٥ م قط٢ ثب٤س زؾت زض ح ٢ ـب ؿـتتطا س٤ط٤ت قط٢ ضغ تلاـ ؿئلا ثو ض٢ ، ثاؾتم ٣ زچبض كى ح

ثـز بوـبف٣ ٥ز ثقط٢ قطسا، م ٣ زض ؾفطب٢ زض ثطا٢ افعا٤ف ؾ ح ب ؿت٥ؾزضنس ؾفطب٢ قط٢ تطا ثب 48حسز ٢ رز،ب ؿت٥ؾ مـ ـ٣ ٢ حـ

حط٢ ـ ضغ ا٤ى زض چس ؾب صقت السابت ـ ث(. 1388 ،ذبوؿبض٢) طز٥ ٣نضت ازـب قـس ٢BRTـب اتثؼذ ١ذ تط٢ قط٢ تؾ ١زض تطا بس تؾ

و تاؿت اؾت كـىلات اؾت ٣ ثب تر ث كىلات ثؿ٥بض قط تطا ا٤ السابت تببق٣ اظ اؾتفبز اظ ؾب٤ قره٣ تض٢ اؾت ح ستبضا و آح٣٥ تطاف٥ى٣ ظ٤ؿت

وس.. قز ٣ح٣٥ تسز ظ٤ؿتئ٣ ا ؿبآزا٤ ؾب٤ رت اظ حس اظ ث٥ف ٠اؾتفبز

زاض تـض٢ بـس زچطذـ اظ رـ ؾـب٤ زؾـت مـ قرهـ٣ غ٥ـط ٢ حب ؿت٥ؾض٤عا قط٢ لطاض طفت ظ٤ؿت اؾت و اطظ زض اوخط قطب٢ رب ضز تر ثطب ح٥

٢ ـب ٣٤رـب ربث ـحب ا٤ ؾب٤ اطظ زض قـط تـطا وتـط٤ مـف ضا زض ا٤ بت. ثاؾ٢ فـطاا ب ت٤عا٢ بس زچطذ ثب رز ؾ٥ ا٤ى تث ي ثؿ٥بض لبثز. قط٢ زاض

ا خب قط تطا آز٣ ـا٣٤ ت. ثقطسا ار اؾ ٠اؾتفبز ثطا٢اطظ ثب ا٣ ظ طف ز٤ـط قـط ز. اق ٣ثبلا٣٤ زاضز صا اؾتفبز اظ زچطذ ؾجت تفؽ ث٥كتط زض ا٤ ا

تطا ذ كره٣ ثطا٢ ت٥هـس اؾـتفبز اظ آ احتـبلا ـساضز ؾـاض٢ زچطذـب٤ـت زض اـساظز ٣ ـتهبزفبت٣ ضا ث زجب ذاس زاقت ا٥ت رب٣ افطاز ضا ثـ رـبط

وـ اظ رـة تـب قـب ا٤ـ قـط قـ٥ت زس ٣ا٤ى، ل٥ت رفطاف٥ب٣٤ قط تطا كب س. لاج ٣اطغ٢ ثؿ٥بض ثبلا٣٤ رز زاضز، صا اؾتفبز اظ زچطذ ٣فطاا ١ظ اؾـت زض تؾـ

ز.تض٢ بس زچطذ ث اضز فق تر ق م قره٣ غ٥ط ؾب٤ ح ب ؿت٥ؾ ٤تط ٣ارتب ٥ؾمـ قـط٢ قـب ٢ حـ ـب ؿـت مـ قرهـ٣ ٢ حـ

. ظ٤ـطا ا٤ـ ؿـتس م ـ٣ ٢ حب ؿت٥ؾض٢( ٢ )بس زچطذ پ٥بزتض ط٥غ زض نضت٣ و ثب و٥ت تبؾت ث ب ؿت٥ؾ ـسات ٠وـس ض و٥ف٣ اضائـ قـس، تـ٥

ح٣٥ ضا ب٤ـس ربـ ث٥كتط٤ بف ارتب٣، التهبز٢ ظ٤ؿت ؿتسارتب٣ زض قط ا٤ـ زض وكض تطا ظ قس ازب٢ ب تلاـضغ تب ث تثؾفب و ٣حب ذاس وطز. زض

27

ـ ح ٢١ تؾب بؾت٥ؾ ب ثطبزض ا٤ت اس تاؿت ب ؿت٥ؾ سم قـط٢ لـطاض ٥ط تا ٣ ،و٣ ض (. ث1388 ،ذبوؿبض٢) ١فت وـ ـس تؾـ مـ بؾـت ؾـب٤ حـ

ثبلا اظ ؾـب٤ قرهـ٣ تـض٢ بـس ٠ چ٥ اؾتفبزـ فطؾز لس٣٤ ستبـ ٣ ـب قـبذم ؾاض٢ اظ ا ٣ اؾت وـ قـط تـطا ضا اظ ذزضب٢ پب٤ـساض ٢١ تؾـ

م زض قط تطا ـ اظ ؾ٥ؿت ح اؾت٤ قطا٤ رت قس ت. اح٣٥ زض وطز اؾ حض فبن ٥طز. ي٥ت ارتب

ضبخص فضبی سبز پب٤ساض رز فبب بك ؾـجع ثطاثـط٢ آ زض ؾـش ٢١ ح٣٥ تؾب قبذم٤ى٣ اظ

، 10، 9، 8، 7 و بك رث٣ تطا بـس ـبك زس ٣بضب كب ت. آبك ٤ه قط اؾ ـ فب٢ ؾجع اظ يـ٥ت ببؾـج٣ ١ث حب زاقت ؾطا 17 12، 11 اؾـبؼ طثطذضزاضـس. ث

.زاضسط بك ثبلاتط٢ ؿجت ث ؾب٤ ١ؾطا 19 22بك 4قى

مىثغ سایت شزداری تزان(.ن )زاوۀ فضای سثش در مىاطق شز تزاس .4لشک

28

تبریخی ۀضبخص گذضت طضؾـ٣ ت. ثفبب ابو تبض٤ر٣ ٤ى٣ اظ يبت بنـط ـ زض ٤ـت قـط٢ اؾ ـ

تبض٤ر٣ ذـز لـ اضتجـب وـطز اؾـت ١و تطا ثب صقت زس ٣ي٥ت قط تطا كب ٣ ث رـب٢ آ، ز. ض٢ و اطظ وتط كب٣ اظ اث٥ آحبض تبض٤ر٣ قط تطا رز زاض ث

. اؾـت ب٢ سض بس ثطد ٥لاز ثـطد آظاز٢ ؾبظ ثركس ٣آچ اطظ ث ا٤ قط ٤ت تبض٤ر٣ قط تطا تب ثب حف آحبض تبض٤ر٣ آ ى ٥ؿط اؾت. ١حف صقت ،بثطا٤ث

صزف اوزژیضبخص م هطف ثـطق زض قـط تـطا ثطاثـط ١و ؾطا زس ٣هطف اطغ٢ زض قط تطا كب ١ؾطا

وكـضب٢ ثـب 19 ٤١ـطا زض ضتج ـ ت. اات اؾ و٥ 900و٥ات اؾت. اؾتبساضز رب٣ 2900. اؾـت ٥تـط 250هـطف آة زض تـطا ثطاثـط ١چـ٥ ؾـطا ز. هطف ظ٤بز ثـطق لـطاض زاض

ضنس كتطو٥ فبيـلاة قـط٢ . زاؾت٥تط زض ضظ 150ب٣ هطف آة زض ز٥ب ؾتبساضز راس. ذباضب٢ تطا٣ كتطن فبيـلاة قـط٢ ؿـت زضنس 30و تب زس ٣زض تطا كب

هطف ثع٤ زض قط تطا ١طا. ؾاؾت زضنس ٤80 ضل زض وكضب٢ نت٣ ز٥ب، ثبلاتط اظ ا 4 عا٥تؾ رب٣ ا٤ . اؾت٥تط 8/10ثطاثط ثب 5/2 تـب ٤2بفتـ ٥تط زض وكضب٢ تؾـ

ز ٤ ي اضتجب عز٤ى٣ ثب آز٣ ـا زض قـط تـطا زاض . ااؾت٥تط زض اظا٢ ط ذزض وـ زض تـطا ٥ـعا زس ٢٣ س٤ط٤ت قط٢ قط تطا(.ا٤ آبضب كب ب قبذمؾب٤ت )

٢ ح٥ـ٣ ـب قـبذم قط اظ ثز ا٤ ولا زض ث٥بط ثبلا٣٤ اظ هطف اطغ٢ رز زاضز و پب٤ساض زاضز. ١تؾ

ضبخص مذیزیت پسمبوذ ٢ ظ٤ؿتب قبذمت٥س پؿبس ظثب ٤ى٣ ز٤ط اظ . اؾـت پب٤ـساض قـط٢ ١ح٥ـ٣ تؾـ

٥٥ ظثب 5/2 ؾب٥ب حسز ت 7000و زض قط تطا ضظا حسز زس ٣بضب كب آ (.1385، تمـ٢ فطيـ٣ ز٤ـط٢ ز )و كب اظ ت٥س ثبلا٢ آ زض قط تطا زاض قز ٣ ت٥س

وتط٤ ت٥س ظثب ضا زض قـط 9 ١ث٥كتط٤ ت٥س م 18 4و بك زس ٣آبضب كب ٥و 875ثجئ٣ ثب ،ض ث٥ قطب٢ رباس. ز زازتطا ث ذز اذتهبل ـط ، ت٥ـس ؾـطا

ت٥ـس ١و٥ط ث٥كتط٤ ؾطا 610و٥ط ثس اظ آ تو٥ ثب 720 ؾطا١ت٥س ثب٤٥ضن تطا، كس انفب ث٥كتط٤ ؾ ت٥ـس ظثبـ ،ض ث٥ قطب٢ ا٤طا. زسؾبلا ضا زاض ١ظثب (.1386 ىبضا،اؾىسض٢ ز ) زاضسضا

29

اجتمبعیة( قلمزي یضبخص مطبرکت اجتمبع

ارتب٣ اطظ ١ب٢ ؾطب٤ ف٤ى٣ اظ ع١ كبضوت ارتب٣ ث ـا زض ؾش رب ثـ٢ فـطاا زض ب تلاـطظ ثب رز ز. اق ٣پب٤ساض قط٢ قبذت ٤١ى٣ اظ بنط تؾ

وطز كبضوت ارتب٣ زض تب ؾح س٤ط٤ت٣ بس تكى٥ قـضاب٢ اؾـلا٣ بز٤ ١ظ٥ ضؾتب زض ؾش وكض تكى٥ قضا٤بضا ؾطاب٢ ح٣ زض ؾش قط تطا، تب٤ذ قط

و يـ٥ت كـبضوت ارتـب٣ زض ؾـش قـط تـطا اظ يـ٥ت زس ٣كب ب پػف .٥ؿتبؾج٣ ثطذضزاض

ض كرم، كبضوت ارتب٣ ث ب٢ ؾت٣ آ زض ث ثؿتط رب رز زاضز ث ، ا٥ـبز ـب ركبس قز ٣ازب ب آثؿ٥بض٢ اظ اض طز، تؾ ذز ـصج٣، طاؾـ

ث٢ سض رس٤س ث ذز طفت اؾت ا٤زبؾت و ا٤ كبضوت ؾت٣ ض ؿئ٣ ٢ ـب ت٥آؾ ئح ؿب ثطا٢ ب ت٥طفت اؾت اظ رز ا٤ ثؿتطب س٤ط٤ت قط٢ تاؿ

٤ـب زضنس اظ پبؾـد 2/29و زس ٣وس٢ كب ١(. ب1391 ،پط٤) سقط٢ اؾتفبز وزضنـس كـبضوت ثـبلا 4/5زضنـس كـبضوت تؾـ 4/65 ٥عا كبضوت ارتب٣ پـب٥٤،

ا٢، ثس ضؾـ٣ غ٥طضؾـ٣ كـبضوت زض قـط (. چ٥ زض ب1386 ،وس٢) اس زاقتوـ ٥ـعا كـبضوت زض ثـس ضؾـ٣ آ، بـس زس ٣اؾت، تب٤ذ كب ٥س قستطا ؾز

ظ٤ؿـت، ـ٤ت ٢ حف ح٥ب از٢ غ٥طزت٣ بس ب ؾبظب٢ ب ت٥فبكبضوت زض ضؾـ٣ آ بـس س غ٥ـط ٢ ذ٥ط٤ اضز٢ اظ ا٤ لج٥، وتـط اظ ث ـ ب ، اززض قضا٢ قط

پــض ــبك ١(. بــ1388 ،ثــ مــ اظ ؾــ٥س٢ت )ا٢ اؾــ ذ٥ط٤ـــ ٢ ــصج٣ــب كــبضوتـ كـبضوت زضنس اظ ر٥ت قط تطا زض ٥چ4/54و حسز زس ٣ف٥طظآثبز٢ كب

1384 ،پـض ف٥طظآثـبز٢ بك) سضؾ٣ حض ساض ـب٢ پػكـ٣ ؾـ٢ كـب (. ٤بفتـ ـ زضنس اظ پبؾد6/91و زس ٣ ٤ـب زض بزـب٢ ـس٣ ـ٥چ كـبضوت٣ ساض ،٢س )ؾـ

1386.) و ٥عا كبضوت ٣٥ تب٤ ث كـبضوت زض قـط زس ٣ؾب٣٤ كب ١تب٤ذ ب

تطا زض ؾش ثؿ٥بض بظ٣ لطاض زاضز. ا٤ پس٤س زربج اؾت؛ ٣٤ اظ ربت طز ـ تطا زض وتط اظ ٤ـه ؾـس ١ض٤ ضقس ث٣ و اؾت. زض ضز ا ثب٤س فت اظ ربت قطزاض٢

٢ ذبل ث٣ ا٤ قط ضا اظ ث٥ ثطز اؾـت ب ؾت ز ٥٥ فط٢، تب ٣ تز ر٥ت

30

طـ٣ )زض حـس ٢ ارتب٣ زضب قجى»و زض آ زاضز٢ ا شضحت٣ ب فط٣ ٤ چس ٣ ثبفتيـ٣ وـ ثـطا٢ « ط٣ اؾت ٢ ثطب قجىاظ تط ٢لاتت ط ذباز ذ٤كبس٢( ثارتب٣ ثؿ٥بض ط اؾت. ؾبذتبض س٤ط٤ت٣ زض وكـض ٥١ط٢ ؾطب٤ كبضوت ارتب٣ قى

حـسز٢ اظ ذـز مبـت ب زض ثطاثط تحلات رس٤ـس ت ـ ستبا٤طا تطوع مجى اؾت پص٤ط٢ ضا ؿجت ث قطسا ث رز ؿئ٥ت٣٤ . ا٤ اط ٣ س پبؾدزس ٣كب

ـس٤ط٤ت٣ قـطزاض٢ تـطا الاـبت وـبف٣ ١آضز اؾت. ث ٥ ز٥ ثرف ٣٥ اظ ثسو ثب وس ٣ثس٤ ز٥ ثطذ٣ س٤طا تهض س ؿجت ث كبضوت تاسؾبظ٢ طز ضا ساض

اض قـط ٠ اظ ا٤ى ازاض ضز ٣ ؾ ا٣٤ س٤ط٤ت٣ آب ظ٤ط اضزذبت طز زض اض قط٢، وب ـ تا ٣. ث ث٥ب ز٤ط ضظس ٣ضا ث طز اصاض وس اتب ١فـت ثحـج كـبضوت زض ثس

ـا ثـط ـبف . زقبض٢ زاض ١رج نطفقطزاض٢ بز٤ كس اؾت ، لـا٥ مـطضات ٤ قـز ٣ ـ٥ـع كـبس ٢ كبضوت٣ زض ثـ٥ ـس٤طا اضقـس ٥ـب٣ ب زؾتضاارطا٣٤

وـ كـبضوت ارتـب٣ زس ٣پ٥ك٥ كب ب٢ پػفتب٤ذ ،و٣ ض (. ث1386 ،٣٤ؾب)كبضوت ارتـب٣ ٤٠ػ٣ سس. رب٤ب بكرم ج٣ زض س٤ط٤ت قط زض تطا زاض

غ٥طضؾ٣ ثز آ اؾت. زض قط تطا ؾت٣قـطس٢، كـبضوت نـساب٢ ذـبـ ي ـ ز٤ـط زض اضتجـب ثـب كـبضوت

٤ب٢ آ اؾت و نساب٢ ذـبـ بـس ظـب، ب ت٥ت. الپص٤ط زض قط تطا اؾ آؾ٥تب٢ قـط٢ زض ، وتط٤ كبضوت ارتب٣ زض ث٥ ط٤ػ ؾبسا لا وزوب ث

٤ ـس. ا٢ س٤ط٤ت٣ زض قط تطا زاضب ٢ط٥ ته٥ ؿـئ حـبزتط ا٢ ـلا ٤ـػ ثـط ثـ وـس ٣ ـ٢ ذـززاض بذاؾت اظ تطزز زض فبب٢ ٣ ض٢ و لا اؾت،تط قس٤س

.قس ٣ تسز٢ ار ئزض نضت حض ثب ا ؿب

ضبخص امىیت ضزی ب قبذم٤ى٣ ز٤ط اظ ٢ ـب ت٥آؾ ـپب٤ـساض، يـ ا٥ـت رـطائ ٢١ ارتب٣ تؾـ

ـ٥ ٣ ـا٢ اؾت و زض لبت قـبذم ا٥ـت قـط٢ لـطاض فبت ربزارتب٣ تهبز ض س. زطاؾـت، ازب قـس ٢ وكض ب اؾتبا٢ و زض ي ٥عا احؿبؼ ا٥ت ارتب٣ زض ب

٢ ب اؾتبو قط تطا ثبلاتط٤ ٥عا احؿبؼ با٣ زض ث٥ زس ٣تب٤ذ كب ضا رـاض ـ .زاضز

31

در تزان ي شزای مزاکش استان اطزاف. يضؼیت واامىی 1لجذي احؿبؼ با٣ قط

ظ٤بز تؾ و 7/49 2/26 24 اضان 61 2/24 8/14 تطا 4/50 1/26 8/23 ؾبض٢ 2/48 7/26 1/25 ؾب 8/42 3/23 9/33 لع٤ 5/41 9/27 6/30 ل 9/51 3/23 8/24 ب اؾتب٥ب٥

1388 ،ج:نس٤ك ؾطؾتب٣

٢ ا٤طا٥ب، ي٥ت احؿبؼ با٣ زض قط ب طـ ب اضظـاؾبؼ الابت پ٥ب٤ف ثط

تطا ؿجت ث ٥ب٥ و وكض قطب٢ طاوع اؾتب تطا ث٥كـتط اؾـت. يـ٥ت قـط

زضنس پبؾد احؿبؼ با٣ ظ٤بز ؿجت ث ؾب٤ط قطب٢ 61و ا٤ قط ثب زس ٣تطا كب قطب٢ طاوع ٥ب٥ و راض ٢ وكـض اظ ثـبلاتط٤ ٥ـعا احؿـبؼ ـبا٣ ـب اؾـتب

(.1388 ،نس٤ك ؾطؾتب٣) تثطذضزاض اؾ قط تطا ثب تر ثـ قـطا٤ ارتـب٣، فطـ٣ التهـبز٢ ٤ىـ٣ اظ ولا ٢ ـب ىـب

اؾـت، رطائ ٠ر٥ت٣ پطآقة زض حظ چـب وـ جـك ؾطقـبض٢ فـؼ ؿـى ؾـب ـ ط٥ ـغآبض الاـبت ضؾـ٣ ا ث 1385 لتـ ـس، ٠پطـس 2015وكـض، اظ ١حطب

زضنس ث تـطا اذتهـبل زاقـت اؾـت اظ حـسز كـتبز ـعاض پطـس يـطة 15حسز ـعاض ـضز تـك ثـ تـطا ثـز اؾـت وـ زض مب٤ؿـ ر٥ـت 24 رطح ٥ـع ثـ٥ف اظ

ــ٥ت ــب اظ آؾ ــق، ك ــب ف ــ اضل ــجت ث ــض ؿ ــطا وك ــ زض ت ــطا زاضز. ا٤ ــز ت ظا ث

٢ ـبظ لط٤ـت ثـ ٥ـ٣ اظ ـب ؾـطلت زضنـس اظ زـ 30اؾـت وـ حـسز قطا٣٤

ث مـ اظ ظا 1385آبض٢ ١)ؾبب ٢ اتج٥ زض تطا اتفبق افتبز اؾتب ؾطلت ،ـس٢ انـزض ثـ٥ ـب ؾـطلت و اؾتب تـطا ثـبلاتط٤ ٥ـعا زس ٣(. لا ثط ا٤ آبضب كب 1388

ز چ٥ آبضب كبط ضس ض ث ضقـس ا٤ـ آؾـ٥ت ارتـب٣ زاض ، ضا زاضز٢ وكض ب اؾتب

ب(.)

32

1314تا 1375ی ا سالیشان سزقت در استان تزان در فاصلۀ م .5شکل

و اؾتب تـطا ثـب زس ٣لا ثط ؾطلت، آبضب٢ ظاضت وكض زض ي عا، كب تفط زض ط نس عاض فط ث٥كتط٤ ٥عا ـعا ضا ثـ ذـز اذتهـبل زاز اؾ ـ 2/44 ٥ب٥

(.1391، فبتح٣ پط٤)

ضبخص عذالت اجتمبعی سات ثطاثـط٢ ارتـب٣ پب٤ساض قط٢، يـ ـ ٢١ زض تؾب قبذم٤ى٣ ز٤ط اظ

ثز ا٤ـ تؾ لج٣ حب زض وكضب٢ رب ؾ زض قطب ولا٢ ب ٣ػ٤اظ ٤٣ىت. اؾ ١و زض چس ز زس ٣ي٥ت قط تطا كب ت. قطبؾ ثـب رـز ثطذـ٣ صقـتزض قب ا٤ قط لـطاض ستب٢ اذ٥ط، چب ثطذ٣ بك قط تطا و ب ؾبزض ب تلاـ

٢ ارتب٣ ؿجت ث ـبك رـث٣ قـط ثطاثط٢ رتد طث ث ب قبذمزاضس ث حب وـ زض زـس ٣ ـ٢ تـبض٤ر٣ كـب ب ت٥. الؿتس تط ٤بفت تؾ ٢1340 ثـس اظ ـب ؾـب

ثـ زاض٢ برطت فعا٤س رس٤س زض ثؿ بؾجبت ؾطب٤ ١انلاحبت اضي٣ ضز ث طحض ؾـت ت. ز٥ـب ـاح٣ ؿـى٣ افـعا٤ف ٤بف ـ ب ٢بثطاثطع٣٤ ارتب٣ تطا، رسا٣٤

ترههب ؾـبو قـسس طا٥ث حمقب٢ قب قب غطث٣ قطق جمبت ثبلا، ط ـ ١فمطا برط٤ رس٤س ث طا ؾب٤ط الكبض جم ـ رـة ٤١بفت ـ وـبضط زض ـاح٣ ؿـتط

ـا (.1385 ،٢ؾ پضضب٣٤ ) ؾبو قسسغطث٣ رة قطل٣ رة ٤ كـب ؿـئـبز . تزاضزتبض٤ر٣ ؾـبذتبض٢ ١و ي بثطاثط٢ ارتب٣ زض قط تطا، ض٤ك زس ٣

میزان سرقت در استان تهران 1375-84

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

1 2 3 4 5 6 7 8 9

سال

فر ن

10000ر

هدر

د عدا

ت

Series1

33

تمبث ٥ب بك قب رة قط تطا و زض ازث٥بت ب٥بـ ضظـط زض قـط تـطا و زض ثرف قب قـط ـبك ض٢ ث ،قز ٣ذث٣ ز٤س ، زض قب تطا ثظس ٣د اؾت ثب بك ال زض قطق غطة تبز رس٤س پس٤ساض قس 7 6، 3، 2 ٢طوع ىـؽ ثـ

ذسبت قط٢ آـز٣ ٠ز٥ بضؾب٣٤ ؿتطز زض حلات رث٣ قط٢، ٣ ث٥كتط٢ ث٣٤ و ثـطا٢ ب وقفضغ اذ٥ط ث ١ز ز ٣ىزض ٤ اثطا٣٥ ث م اظ ب(. ا٥طز )رز زاض

٥تث٢ فبؾبظ٢، ظ٤جبؾبظ٢ احساث ثعضطا ب ت٥فب ـب٢ ـب ذـسبت زض حـض ز. زـصاض ٣ ـث حب رفطاف٥ب٣٤، ا٤ قط ب٣ ثعض٣ ضا ث ـب٤ف ،تطا ازب قس

٣٤ وبف ٤بفت، اـب ب ٥ظس ٤ب زض ٢ ؿج٣ زض پبعز ؾب اذ٥ط بض قب ٢بثطاثطتطا اط ٥ؽ زاب ث م اظ ب(.ئض) تث ض ك افعا٤ف ٤بفت اؾ ب ٢بثطاثطا٤

یافتگی گاوۀ تزان تزحسة سطح تسؼ 22ىاطق م .2جذيل ضز٤د م ات٥بظ ضز٤د م ات٥بظ

72/52 10 12 100 1 1

56/52 22 13 96/89 3 2

34/52 20 14 91/89 6 3

05/52 14 15 94/77 2 4

49/51 9 16 48/72 7 5

08/51 21 17 79/59 4 6

66/50 15 18 08/58 5 7

51/50 16 19 05/57 8 8

15/50 19 20 27/55 12 9

84/49 17 21 17/55 11 10

32/49 18 22 1/54 13 11

(1389 ىبضا، ان ج حس٢ ظاز)

ا٤ـ ط ٢ ضفب ارتب٣ زض تطا حىب٤ـت اظ يـ٥ت ـبثطاث ب قبذما٢ ي٥ت مب٤ؿ ،زض بك رث٣ قب تطا زاضز ب قبذم ـض٢ ثـ 2 6، 3، 1ـبك تطت٥ـت وـ ثـ

زض 19 16، 18، 17 ــبك اــس زازثــبلاتط٤ ؾــش ضفــب قــط٢ ضا ثــ ذــز اذتهــبل زـس ٣(.رس ظ٤ط كب 1389 ىبضا،ان ظاز س )حسؾش ضفب لطاض زاض ٤تط ٥٤پب

٥بفت قط تطا، ثـ ، ؿجت ث بك تؾضسب٢ رؿت ضا زا بك طف٣ و ضتج حـب

34

ا ـسات ٤بفت ؿتس و ا٤ يـ كـبط زض٢ اظ قـطا٤ ا٤ـس تؾ ز ثطاثطات٥بظ٢ .اؾتاض قط٢ پب٤س ٢١ تؾب قبذم٤ى٣ اظ ع١ ؿ٣ ث زض

اقتصبدیج( قلمزي ضبخص کیفیت مسکه

و زض ثطذ٣ ـبك قـط بـس؛ زس ٣اظ ط ط ؾبظ كب ب ؾبذتبي٥ت و٥ف٥ت ؾـب زاضـس 40قس ط٢ ثـ٥ف اظ زضنس احسب٢ ؾبذت 50ث٥ف اظ 10 11، 12بك

پص٤ط٢ و ٥عا ثبلا٢ آؾ٥ت اس قسزا ؾبذت زا ٤ب ث٣ اظ هبش و ب ؾبظث٥ف اظ ٣٥ اظ ـب٢ . رسزس ٣قس ضا زض ثطاثط حازث احتب٣ كب فبب٢ ؾبذت ا٢ اظ ظ٤ـط ذلانـ :زس ٣زض تطا ضا كب ب ؾبذتبي٥ت و٥ف٣

شذ اس وظز وع ساس ضؼیت فضاای ساختي .3لجذيب٢ زضنس ؾبظ ؾبظ بك

زا فلاز٢ ثت ثب ؿش

بكرم ؾب٤ط ثت ؿش فلاز٢

52 3 45 11 41 و تطا 1388، پض ث م اظ ر 11 ١ج: كبض پبضت، عاضـ تفه٣٥ م

ب ؾبذتبزض ؾش قط حسز ٣٥ اظ زس ٣رس صوض كب زا اظ هـبش وـ. ثـب ترـ ثـ اس قسزا ؾبذت اظ هبش و ب آزضنس 60قط ث٥ف اظ تط ٤٣لسزض بك ـ ٥عا آؾ٥ت ب ؾبذتبو٥ف٥ت اؾـبؼ احتـب٣ ثـط ١پص٤ط٢ احسب٢ ؿى٣ زض مبث ظع

ؾبض٤ب٢ رتد زض رس ظ٤ط كرم قس اؾت: اساس سىاریای مختلف پذیزی ياحذای مسکوی در مقاتل سلشل تز رصذ آسیةد .4لجذي

س ؿ بك ض٢

ؿ قب تطا

ؿ كبء

س قبض

و احسب٢ ؾبذتب٣

875509 9/50 9/12 7/35 2/55 تطاثبلاتط٤ آؾ٥ت زض

)م(82% (17)

6/61 (1)

6/31 (12)

7/67 (12)

-

آؾ٥ت زض ٤تط ٥٤پب )م(

28 (4)

3/25 (18)

8/6 (19

22)

2/42 (19)

ج: ب

35

ز٥ـ تـطاو تـساز ث 17 ١م ،و زض ؿ قط ض٢ زس ٣آبضب كب ـب ؾـبذتب 80 زض حـسز 20تـب 16، 12، 11چ٥ ذؿـبضت زض ـبك س. ث٥كتط٤ آؾ٥ت ضا ذاس ز٤

ثـز مب ط٥غپص٤ط٢ اؾت و ز٥ آ آؾ٥ت پـض ضـب٣٤ )ؾـت ب ؾـبذتب ،٢ؾـ1385.)

تطاو ذباض زض احـس ؿـى٣ زض ،زض ثرف ؿى تطا رز زاضزكى ز٤ط٢ و ت. پـص٤ط اؾ ـ زا زض ـبك آؾـ٥ت بك طوع٢ رث٣ قط ثطذضزاض٢ اظ هـبش وـ

ؿى٣ ذباض و٥ف٥ت ؿى، ـبك قـط٢ ١و اظ ط ؾطا زس ٣كب ب زازطضؾ٣ ثتظ٤ رفطاف٥ـب٣٤ زضنـس ب(.س )ط٥ ٣ضز لطاض ٤تط ٥٤پبزض 16 17، 20، 19، 18، 15

وـ زـس ٣ ـبـ كـب 22فط ث ثبلا٢ ؾبو زض ٤ه اتبق ثطحؿت بك ذباضب٢ چبضتطا تب ٤ه اتبق ثـطا٢ ؾـىت زض 19 ١فط ث ثبلا زض م زضنس اظ ذباضب٢ چبض 2/11

ـا٥ـب٥ ت. زضنس اؾ 1 ثطاثط ثب تطا 5 ١ل تبط ثطا٢ مس. ضاذت٥بض زاض ثـطا٢ عا٥ ـ ٤زض يـ٥ت 20 19 ،18، 17، 16، 15، 12فت م قـب ـبك . اؾت 5/4قط تطا

ا٤ تطت٥ت زض بك فق و اظ ط رفطاف٥ـب٣٤ س. ثبث٣ ؿجت ث ٥ب٥ قط لطاض زاض زق ٣ث٥كتط٤ فمط حط٥ت التهبز٢ اظ ط ؿى كبس اس قسزض رة قط ال

(.1386 ،ه٥ط٢)

ضبخص فقز ي بیکبری زضنـس 1375و زض ؾب زس ٢٣ وكض كب ب اؾتبثطضؾ٣ قبذم تبث٢ فمط اؿب٣ زض ضلـ وـ وكـض ٤ـ٣ ثـب جـب ٤تمطثـز اؾـت وـ 4/19ر٥ت ظ٤ط ذ فمط تـطا ـبز

چ زض ضز قبذم فمط ر٥ت ظ٤ط ذط فمط ثـ تفى٥ـه ـاح٣ . اطوس ٣ثطاثط٢ 7/19٤ػ ظ٤ط زاذ٣ تطا، آبض الابت لبث زؾتطؾ٣ رز ساضز اب ثب تر ث ؾب٤ط ا ث

زض٤بفت و بثطاثط٢ قس٤س التهبز٢ ٥ب بك رتـد تا ٢٣ اقتفب ؿى ب قبذمـس آ٢ ظ٤بز٢ حىب٤ـت اظ آ زاضـس وـ يـط٤ت تظ٤ـ زض ثطآضزب فطبؾت. حىقط تطا

ض تطا ؿجت وؿـب٣ وـ ت. زر٣٥ زض تطا ثبلاتط اظ ؾب٤ط مب قط٢ ضؾتب٣٤ وكض اؾ٤ـػ قـطب٢ رـث٣ بك قط٢ ث ١قب٤س اظ وس ٣زض ظ٤ط ذط فمط ك ظس٣

ت. ـضل ثؿ٥بض ثبلا٣٤ اؾحب ٥ قطل٣ وكض ث٥كتط جبقس ٣ زض ٤ـػ قـب طخ تـض )ثـؿ٥بض ثبلاؾت ا٤ زض حب٣ اؾت و ثطا٢ ال٥ت حسز٢ زض تطا ا٤ تـض ( ثؿى ١ع٤

٥ؽ زاب ث م ئض) سؿت ضظافع زض ضذ آ٣ اوخط٤ت طز اظ ،٢ ولا اؾتكث ؾزب (.1385 ،٢ؾ پضاظ ضب٣٤

36

و٣، ٥ـعا ث٥ىـبض٢ زض قـط تـطا ثـ ض و ث زس ٣زض تطا كب ي٥ت ث٥ىبض٢ ي٥ت طي تمبيب٢ ٥ط٢ وـبض ت. اظات ثحطا ث٥ىبض٢ زض و وكض افعا٤ف ٤بفت اؾ

1379زضنـس زض ؾـب 2/18زض و وكض، كب اظ افعا٤ف طخ ث٥ىبض٢ اظ زضنـس زض 8/37 ثـوـ ـض٢ ث ،ب ٥ع بثطاثط٢ زض ؾش قط ب٤ب اؾتاقتف ١ب(. زض ظ٥زاضز ) 1388ؾب

زض ا٤ـ ـبك، اـس ث٥كتط٤ زضنس ث٥ىـبضا ضا زض ذـز رـب٢ زاز 9 19، 17، 16بك ب(.) اؾت 4 3، 1زضنس ث٥ىبضا ز ثطاثط بك

٣ارتب٣ زض قط تطا، ـ ٣ التهبز٢بفت٤ تؾ٢ ب قبذماؾبؼ ثط ،و٣ ض ث تـا 6 3، 1وـ ـبك ـض٢ فت و ث٥ بك رث٣ قب٣ تطا بثطاثط٢ رز زاضز، ث

.ضا زاضسب قط تطا 22ضتج زض ث٥ بك ٤تط بظ 18 17، 19ثبلاتط٤ ضتج بك

گیزی وتیج پب٤ساض قط٢ كـب زاز وـ ا٤ـ فـ ؾـ قـبذم انـ٣ ١ثطضؾ٣ ف٣ ط٢ تؾ قـس ٢ ط٢ و زض ا٤ ب اؾتفبز ب قبذم ٤تط . زاضزح٣٥، ارتب٣ التهبز٢

س،مـ پـبن، ـس٤ط٤ت پؿـب رب٣٤ قط٢ ٤ب قبذم ح جبضت ثزس اظ و٥ف٥ت ا، ربث٥ت ؿى، ا٥ت قط٢، پب٤ساض٢ هطف اطغ٢، هطف آة، عاحت، سات ارتب٣، و٥ف

٢ تبض٤ر٣ صقت، فبب٢ ٣ ؾجع.ب قبذمالتهبز قط٢، كبضوت قطس٢ قس كب زاز و قط تطا ث شوط ١ب زاظز٢ ب قبذمثطضؾ٣ آـز٣ ـا اظ حـب

بز اظ اؾـتفبز٠ ظ٤ ـ آز٣ طث ثـ ٤اقطب٢ رب ؿت و ثرف ٣٥ اظ ٤تط س٤آلا ي٥ت كـبضوت قـطس٢ كـب زاز وـ ا٤ـ فـ . اؾت ٣قره ذزضب٢ ضغـ ثـ

س٤ ـا ٤قـطا تحمك ثطا٢ظ رب٤ب ال٣ ذز ضا ،٢ ثؿ٥بضب تلاـ پب٤ـساض پ٥ـسا ١ا تؾـض . ز٥ؿـت قطسا فـطا ٠كبضوت بزس ؾبظس ثطا٢ىطز اؾت ثؿتطب٢ بؾج٣

ب٢ قط٢ زاضس. ط٥٢ ذبـ بس لا وتط٤ مف ضا زض ته٥ا٤ ث٥ نساب٢ ٣ زض ا٤ـ بـ كـب زاز وـ ثـ٥ بفت٤ ـ تؾ٢ ب قبذمثطضؾ٣ سات ارتب٣

ـسات ٠وـس ثـس٢ رـز زاضز وـ ا٤ـ يـ مـى بك رث٣ قب٣ تطا لتفت وـ زض قـط تـطا اضاز ذـطز تا ٣ ،و٣ ض٢ . ثاؾتؿ٣ ث٥ قطسا زض

زض آپب٤ـساض قـط٢ وـ ٥١ ث تؾ ثطا٢ر٣ ؿـ٣ ـ ـسات ـ ـسات زض٢ ـب قـبذم ـب٢ رـز كـب زاز وـ ؿ٣ ش ط لطاض ٥طز رز ـساضز زاز ث٥

،ح٣٥ بؾـت پب٤ـساض قـط٢ زض قـط تـطا اظ يـ٥ت ب ١ارتب٣ التهبز٢ تؾـ

37

٥ ثـ ثطا٢ض كرم ثؿ٥بض زاضز. ث ١ ذز فبنآ ا٤س ١بث٣ ثطذضزاض اؾت ثب م٢ ـب ت٥ئؿ ـا٤ م ة س٤ط٤ت قط٢، ثرف ذهن٣ قطسا ب٤د

اساظس. ٣ضا ث زـ ز٤ط٢ ت٥ئؿا٤ تاس ٣ ب آوسا اظ ٥چ زاضسكرم

مىببع

ب مکبو تلد سببلـ در ضـز تـزان، زرس ي تحلل يابستگ( ب1386ن )اسکىدر ود ي دگزا .1 سمه مبص مل مدزت پسمبود

ب ضز ي پزامن، اوتطـبرات ظز( و1382) پبپل شد، محمدحسه ي حسه رجب سىبجزد .2 سمت

مـدزت در حـس ( بزرس ػملکزد ضزدار تزان ي وقص مطبرکت اجتمبػ 1391ر )پزيه، ستب .3 رش ضز تزان اجتمبػ ضز، ضزدار تزان مزکش مطبلؼبت ي بزوبمب بآس

مؼمـبر ي ضزسـبس، ضـزدار تـزان مزکـش ت ( بؼد اجتمـبػ مؼبيو ـ 1388د )پر، محم جمؼ .4 رش ضز تزان مطبلؼبت ي بزوبم

وقل ي تزافک ضز، ضزدار تـزان مزکـش ي ( بؼد اجتمبػ مؼبيوت حمل1388) ل، ػکسبرخب .5 رش ضز تزان مطبلؼبت ي بزوبم

ضـز امىتـ کـلان ـب داروبپبزرس ب»( 1385) مس پرتق ي سد مس رىمب، محمد .6 57، ضمبر جغزافبب پژيص، « تسؼ پبدار ضزب ضبخعاسبس تزان بز

رش ضز اجتمبػ، ضزدار تزان مزکش مطبلؼبت ي بزوبمب ب( آس1388د )ساد اغل، محم .7 تزان

مدزت ضز ضز تزانب ضبخعسبت .8

1388سؼد، محمدرضب) .9 رـش ضـز (مطبرکت اجتمبػ، ضزدار تزان مزکش مطبلؼبت ي بزوبمـ تزان

، فػـلىبم «ضزاس ضز کلانرسبب تسؼ پبدار ضز ا»( 1388ن )دگزارضب ي ، ػلالاسلام خض .10 2ضمبر اوداس ساگزس چطمجغزافب

1388الله) غدق سزيستبو، رحمت .11 رـش ( بؼد اجتمبػ مدزت ضز، مزکـش مطبلؼـبت ي بزوبمـ ضز تزان

-1375ن )خطـه در اـزا زرسـ ريوـد جـزام ب»( 1391ه )فبتح دبقبو، ابالقبسم ي ستبر پـزي .12 ضىبس ازان اجتمبػ اوجمه جبمؼب بآسکد مقبلات ديمه مبص ، چ(«1388

ب ضز بب استفبد اس مىطق ىجص تسؼ پبدار محلس»( 1390) مکبراني الله فزد، رحمت .13 ـب پـژيص ، «ضـزدار تـزان( 17مطبلؼ مرد مىطقـ ) فبس ي سستم اطلاػبت جغزافب

77ضمبر جغزافب اوسبو

ب»( 1386ب )رض کلد، ػل .14 ، مبىبمـ «زرسـ وگـزش ضـزيودان اس مطـبرکت در مـدزت ضـز .79سبل فتم ضمبر ،ب رش در مدزت ضز ضزدار رسبو بزوبم آمسض، اطلاع ،پژيط

38

رفب ضز مىـبطق متتلـش ضـز ب ضبخعبىد تبر»( 1389ن )گزاي داغل، وبس ساد محمد .15

1ضمبر رش ضز پژيص ي بزوبم، مجل «تزان

(، طزاح الگب مطـبرکت ضـزيودان در امـر ضـز، مزکـش مطبلؼـبت ي 1386مسب، مثم ) .16 رش ضزدار تزان بزوبم

19ضمبر ،رفب اجتمبػػلىبم ، ف«حلل مطبرکت اجتمبػ در تزانت»( 1386ز )مس، مزطب .17

محمـد ،پـر وبطق .18 زمب اجتمـبػ ي ػامـل مـ ثز بـز س ـ»( 1384) جـاد ي سـداحمد فزيسآبـبد 4ضمبر ضىبس ازان جبمؼجل ، م«گز آن در تزان ضکل

دار در مىـبطق سغ جغزافب فقز مسکه ي پزاکىدگ سوبن مطلق خبوت»( 1386 )وػز، مؼػم .19 24ضمبر فب اجتمبػ ر، فػلىبم «گبو تزان 22

زرس مدزت پسمبود خطک ضـز تـزان، سـمه ( ب1385) وق، رضب ي ػبدالامز فزض دز .20 مبص مل مدزت پسمبود

21. Benton, Lisa& john rennie (2008), cities and nature, rout ledge press. 22. Caves. W .Roger (2005) encyclopedia of the city. Routledge pub. 23. Gottdiener, mark and Leslie budd (2005 the concepts in urban studies, sage pub. 24. Hatfield Dodds, S. (2000) Pathways and paradigms for sustaining human

communities. In Lawrence, R.J. (ed.) Sustaining Human Settlement: A Challenge for the New Millennium, North Shields, Urban International Press.

25. Haughton Graham and Colin Hunter (2003) Sustainable Cities. Routledge pub. 26. Keivani ,Ramin(2009) A review of the main challenges to urban sustainability.

International Journal of Urban Sustainable Development Vol. 1, Nos. 1–2. 27. M Masnavi(2007) Measuring Urban Sustainability: Developing a Conceptual

Framework for Bridging the Gap Between theoretical Levels and the Operational Levels. Int. J. Environ. Res., 1(2): 188-197, Spring 2007.

28. Madanipour, Ali(2011) Sustainable Development, Urban Form, and Megacity Governance and Planning in Tehran. Library for Sustainable Urban Regeneration Volume 10.

29. Mega, Voula and Jørn Pedersen (1998) Urban Sustainability Indicators. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.

30. Mobaraki, Omid; Mohammadi, Jamal; Zarabi, Asghar)2012) Urban Form and

Sustainable Development: The Case of Urmia City. Journal of Geography &

Geology . Vol. 4 Issue 2. 31. Taleshi Mostafa(2009) Informal Settlements and Sustainable Urban

Development Case Study: Metropolis of Mashhad in Northeastern of Iran. World

Applied Sciences Journal 7. 32. UN (1987) the Brundtland Commission.

39

$%�&��� !"!"�#$ �%&" '(!)*)+,(�$ -.*/+ ���0� 12�3/*4 �+�/+5���/�(�67 �8�9%: �";�+( <� !=>�8 �?).&$ @A��$ B9� C�$9DE C����@$ FG+ C�8�HI �J�3.7( >@A3KLJ 1

�:��%$ M��$ ��M�N� -/3=>�/H OD $�H/��.'(�Q�I !:�8�=AJ R9S��S �� 1�HT��8>��U)3J>�(O"�K V��W (�X C�+( ;�+(�" Y4� �8>�?).&$ !:��'�+�/-.* �8>M�N� >�� V��W $��9 C$�Z(9 B(9�( �?).&$ '(([7(>O/D%\@A8� (� -.*/+ ���+�A �93�.�"!79 !"Y4� ����@$ !S��]D� >�� !"Z(9AJ -.*/+ 1O$�J ^�.A: ��(@8 1M�N� >�� ��ZL:C�8��

$_�Z(9 '(�`�AJ �a 2��N� ����@$ ��� \@ �_bc�A$ �AW _>�(��� !"Z(9AJ �`�AJ O/D%\@A8� -.*/+ >�� M�� ��" .'(���c �d�� �W+1 �H@A:(�� 1ZL:�8�� �/@A$'� ^��W

�� -QE �/)3J�,+�A.$ �"Z(9 ZI$�@A �".( '( e@8�4a f/b9X1(��@A">�0� ��+/-.*@$������� !S��]U>Z(�� bc�A$ !"�9NA$@$ Og�*$ OE ������ >�+( \�9" .�1�4a/( �� b�f!X�4$`9 2�9` 1� !" /?�5)a /)��+( !.��H 2�9` .!".+� �9NA$/"��e@8 !"

40

81T�_'( Y�1� �8>3= /-H/�>S_@AW$/C\��^@$ �8>)a /)�)VIKOR 1AHP ( ��7!i�@A">�� bc�A$ >�+( \@ \��?.+( Z(�� .�.��$ '( !h \�(� Z�%� Y81T� '( O`�E n/Z�

�� bc�A$>!4GA$ CZ(�� o�(��� >!Xp*$ '(</�[��� bc�A$ f>\�9" � ZI '( q� C/[�� bc�A$>�1�j�+( !. (��(�K .-8AS/�.� f�( n��� bc�A$ !h \�(� Z�%� ^@$ f>�oC�

1��+ �N� '(/@$ -.*����� �>-h 2LU%$ �>� !" �i*� ��+( \�9"(�(� bc�A$ �d .�������)a/O�8>�0� ��9X1( ��7 ��@A">�0� ��+/@$ -.*������� !S��]U>!4GA$ ��

� 1 !.��H 2�9` !WX�G$ ��9$/(���A%��/��H !g(�( [��+( \@.

'�( )�*�+���:@$����� �>C9X1( ��@A">�0� ��^@$ CVIKORZ(�� C

-��.�

� �"/r�[" 2LU%$ 1 Og�*$ �" Z�*�( C�8�� !W+9 1 s$(97 ���% �>"1� !�+( \@ 1� .W37 !. �H ��/�� 1 C-h �Z�$'�+ 1 �8 �8>�(�( V).&$ >��Q 1>H��.*H !" C�'1�$(

\�9i�!$���" 1��[>@$ 1���( ��� Z(@AS CB�3.7( tS9h u9G+ f/v/�9i� \@ .@ � �" �$(W37/� 1 �/w9X9AU ���%>r�[" Og�*$ �" '1� �8 Z�*�( C�>�+( \@ 1�"1� .H@�'�

!<�S '1�$( Z�*�((>( '( �ZI OE 1 Og�*$ ��Q 8�+( �.� '1�$(/W+ �%" C!. �H @A��$ [����\(� f.��OE�8��V).&$ u9G+ �� �979$ 2LU%$ 1 Og�*$ Z�93� e�c�" ��7

J�3.7(���=.K( C>dA8�� C�+ C/+��' 1��*a$/G�\(� x�+( OE�8��@K�� !h �!i��7 t�d�>1 \�9" !. �H � �"�@>!38 � !" !i��7�!%�"��Z��h e�c�" 1 Og�*$ ZI�8�'(��]"

�1�y>�+( .( �"�!J93Q$ �� Cz�� f(>Z�$'�+ �W$ {"(1� 1 �`�AJ '( !.��/!h �+( f�+ t/J�3.7( -.*�9��4) '�" 1 ����U)3J 1 \@ >�+( !. (� @A3�@8 1 |&%$ .�� !"Z(9AJ �+ t/'( C-.*��(@W '( Ce�c t>+/-.* �8>J�� ��' ��+ �/U% -.*/O

�c '( 1 C\@ � e�!" C�dg[7 Z(9AJ�'(�+ t/-.*r�[" ���� !h \�93� O3J �9< �(�� ��+( !. (� �(�K O"�4.$ YAh(1 1 YAh .@$ Y4�������� !S��]U>�<�A C@A3�9��K>

+/-.* (@8 1 �8���U)3J 1 �ZI�8�+( \�9" R9)G$ ^��W ��7 �� )Y�(��� C���� :o.(

41

Z@/+� !"!W+9 �(@��� �� >OiK '(�8[/S M[).*$ -.*/+ ����@$ �� >!S��]D� �� u9G+ V).&$ �+�/+�(�H>C!$���"[��>C-/3='�+>C-/3=�/H>1\�9" (�7(�+( .� '(f�( b��c @�(9." }([7( 1�`�AJ \@�'�+ -.*/+ ����@$ �� >(���~�i�( -8 �" ��

1 !.��H �N� '(�8!�9H ��U)3J��1� !" !i��7 t\�9" �( ����.+(� f���K !"�9d&+���!" �8'�/�>Z1[�('1� �8�� 1OE1O=� 2LD%$ 1Og�*$ !"1� @ � ZI�8@ �" \�9" .

�� Z(��( ����@$ �� >����/.<( �1@E �kZ�H�( C�+( ��.<�+ �� >C,+�A$�� �8Og�*$ '1� \@/v/��>(��"2LD%$ �8�� \�1[�( �+( .�8 (��' �$'�+���"!79 !"2���D$( 1@W" ��:>�9< !"Og�*$ �� >\�d� \�93� 1@��>s$�7 �+( !. (@� �971.

f�( Z�$'�+ �8[/� 2�c�i�( ���'>!. (@� -8 �" 1���� Og�*$>�"-8,+�A$ �:��%$!. (@� @�()@3a$>C���� :��.(

�U�'()`(���1�(�� s�(9$ f>@$����� �>C!"�9=< �� ZLh�� >@A��$ H���@AS CZ(���@$����� �>+ !`�J �� /�+��(�H>3= C/-'�+>!$���" C��[>C

(@8��+( 2��N� 1 �.+ �� /3.*��8��.<�+ !h !. (� '�" >(�+ f/(�(� M(@h �8 -.*>�8��h��h>�+( \�9" �9< ��< .(�� �� �8��h��h 1 �8��U)3J f/d.+9���$' ���U$ 1�5

�0����E �� 6 ^//Av38 1 ^9a 1 �/X9 '�" ^�E �� f/@�(@ .X�E ���@$ !h ����� �>�� 1 @$I��h�)a$ �9$( C�(@�+/�" (� �� -.*�.*��!$���" !S��]U��[>+ C/�+��(�H>C

(@8�8@��$�+ C��dA8�38 1 2��N� C��3� �@))h/A/@$ t����� �>C���� :�.(

�-/01� )�

���U�<( Z�K 1� /�1�.+� ��8�>@7�3)J @�A� 1�� C/���%�8>.WA` �@ � �J�" W37/[h�3 1 �ZI�8�8�� �� >.WA` ���H �� 1 ,K�W.$ !h C\@�( @$I�@� f�^�4.�( C\@

w9X9AU>�8�9%h !" f�1 -)J >�/��/([�( C!.��%�37 Y/(�H C�W�ZI Y%��� !" �8/A��+( \�9" .( '( -8 �$ �9%h�1 C\@��3� ��Ah�" �9$ f�� J Z(��/A/( �9)i 1 ��WK(1 f/�

�+( . 9%6$ !J93Q$ Z(���'(Z�3.<�+ �8?).&$ �`�AJ 1�!h �+( �1� !" !�9H�8 '( W$/��3W$ {"(9y1 ��>!$���" 1��[>�� >!W+9 �W37 s"� 1 !.��/��.*H �9< Z1�� �

42

��+( !.�� .(�)"�K 1 Y%h f/J�Q�( ��$�" '1� !" '1� e�c���S '( ZI ZI ��E Og�*$�([�(�@.�"��" 1 �*�@�9c !"@7>H(�� 1/( �" ��@� f�� \@/�~�4� 1 �93� !)"�4$ ���$ O"�K

�<�+ e�c�" (� Y?Wy)"/X@d�C��U38 1���o :���.(

R9S��S ���\�d� tM�N�@A$�� !W+9 !" >*$ 1� C/)h �/@>$' �� /�+� !A�"��!"�1�1>�8>(�" M'� >�� !W+9 >��(� �971 .*$/A.i$ ^1( ���"(�\@C�8�N��!1 �81���8��U>!��KL< (>� 1 f8� '( !h �+( ��9�*$ 1 Z(@�1�� \�H@ 1 �+( \@ O`�E Z�� R��Q ;�+( �" ��*$ �� �8�� �d/!" !W+9 ��+( \@$I �+� .(�*$ f/�" ��93W$ ���" @�/$9" ���" 1 �8'��!4GA$ �8 �iG �� �/�(� b(�( Z�U$( � \@ \��8��U8(� !>(� ,+�A$

�'�+ -8(�� ZI !W+9 �� .*$/A.i$ CM1� ���+�A �" ��I 1 ^�E 2LU%$ 1 Og�*$ �\@A��+( �� t.( �"�!Xp*$ C;�+( f�"���+�A 1��!" �� �� �979$ 2LU%$ Z(9AJ�U�'(�1�1>�8>)h/@>�� !W+9 >+� �� C/*$ -/I ��\@A�C�� t%4��)h/@>(��?$�@AAh)C�� Y�(����� :k.(�*$��� 2LU%$ 1 O>��!%�8>�9H��9H �!. (�

�*$ '( C�+(�' O�a$ �*/G�A� {"(9y � !.��H ��(�3J 1�.�1 (�X/!$���" !?���� [>�+�A ��(�OU Oa$ 1 2LU%$ fH/�>ZI�+�89X1( �" � C�%&" ��1 2LU%$ !" �8�0�>OU H/�>(�OE !" 2LU%$ fZI�8�9 !.<(��� .

( C!Xp*$ u�c !" !79 �"�9d&+�� �@`�� Y81T� f��( !" �!h �+( \�9" Y+�� f9X1(��@A">�0� ��+/@$ -.*����� �>��� bc�A$ !S��]U>3= Z(�� /3�,+�A$

�+( \�9"�< �/��

2(! ( ������

4a �1�/( �� b�`9 2�9` 1� !" Y81T� f/?�_)a/)��+( !.��H 2�9` .Y&"`9/?�!"2�9`!��&"�.h (>_��A+( >��$I ^1(@7 '( \��?.+( 1>�1I��H >�+( \@ .

)a Y&"/)��/\��" �" [H/�>'(�1� �8>3= /-H/�>@AS W$/\��)VIKOR ()a 1/O!)*)+i(�$�C!"�9NA$ 9X1(��@A">�0���+/-.* @$������ >��Z(�� 2�9` H!.���+(.

43

*"/��>'(3=/-(�(� �8>W$/�8��>3h Z9H��9H �h 1/?�\��� �� !h \�9" (>sK(9$ '( �� �" z��W�@U��d$�( C@A �"�3= B9� f/-H/�>3= (� /-H/�>W$@AS /\��$�@A$��)A$9$�C��U38 1���k :��� .(( ���3= f/-H/�>"!�7>'( \��?.+( �W$ t/'( YQA+ ��

@AS�W$ f/\��?.+( fU3$ ��$��9 .

(�f^@$ �8*4 !.+� 1� !" /-$�@�9 :

�5^@$ �8>!�@8 @AS �5^@$ �8>!=<� @AS

^@$ �8>E(�c �9NA$ !" !�@8@AS �" 9Q.*7 1!��9`( 1 !.�� ��h^@$ �8>I�� �@A@A.*8 �(@$ .( ���f^@$ �8W$/�W e(@8( {+9 �8���[H �(@W 1 V�!A�8>U3$ �1@a$�� f

$�@ �" .�.�" !)37 '(�3= �1� f/-H/�>@AS !�@8$�!$���" !" Z(9��[>��$�I �\�� ( ��h)C�9��6`(���� :j�.(

^@$ �8>!" !=<� @AS '�( �9NA$�"��!" R�&.�( 1��9`( 1 !.�� ��h^@$ �8>.�/!Q@A.*8 �(@$ .( ���W$ ^@$ f/�W 2�?` {+9 �8���[H �(@W 1 V�!A�8>�1@a$ fU3$

$�@ �" .�.�"�[H f��� !A�)a � @$ t/)�)MCDM (�[H t�y�� !A�!h �9" @8(9< F7�( ��"9)G$ �'�( f/W$ �8 '( �/$p (� �979$ ��/f$��3��@)Z�38:j�.(�1� �8>?).&$�(�" >.%� /��i�(�� '( �3= @A/-H/�>@AS W$/!h \@ !g(�( \��$�Z(9ZI�81� !" (�

�(�i7 !.+��)�1� �8>TOPSIS CSAW CWP (� 1/��(�i7�)�y� �1���CM�J Y&"�y� �1���� �1� 1 {)* �1� C��< Y&"/i�9X1( �.�(U?/��h t.^@$ �8>

�(�i7�H�" �� /\@���1� �8��" �� !X��i$ !h �+( /f|<� �8��ZI�8'�Q$ $�@ �" .�AW�!"�9c6 ^�#$ //�)tS9h ���3.E( (���|<� t$�6 {+9 @�(9//�>�� VX�&$

=<� ����9 Z(�i7 �d .� ^@$/�(�i7��O$� �1� �8���� !h �+( ZI�8�� !X��i$ "/f|<� �8'�Q$ 3��@A �" .( '(��� VWy 1� f�{+9 |<� t|<� �8>���d

Z(�i73���9 ))Wa.��C��U38 1���� :k.((�"�A"�( �� f�f�1� �88'( O4.*$ |<� �|<� �8>��3= �� �d/-H/�>�+( ��9$ .

44

�1�VIKOR )\(� '�+ OE��" 1/!A'�+>AS@W$/��>(!"Z(9AJ�t�1�3=/-H/�>W$@AS /(�" \��>OE�*$ tp3= !X/-H/�>!.**HW$ �" /���8>,+�A.$��

)�8@E(1>\'(@�(H/�>V).&$ (�+( \@ \�(� !W+9 z��W.$ 1)Opricovic & Tzeng 2004(.(�f�" @.$ !i�@A">'( R�&.�( 1����.XI !.+� t/9W 1 C�8//\(� fOE�8>��H'�+ k

(�">*$pW$ �" !X/���8>$ !h �+( \@ [h�3.$ z��W.$ �@�(93= !" /-H/(�" Z�H@��>+�/!" Z@3=/��� -��@Ah t3h .\(� ��H'�+ OE�\(� tOEX�3.E(�o!h �+( �[��t��f\(�!" OE (�\@�+( ^I'( �9NA$ 1��H'�+>�/["(97�\(� ;�+( �" !h �+( 4�(9 OE��

O`�E$��9 .

M�H �8>1 �1� �!" �9U' �� !`L< �9c��+( \@ \��1I �:

���$ !i+�a$�C^�$�� q)<�" �� !.iX(�( C2�WX�G$ '( �!i+�a$ M�H f3��1 �9 4.*$/� �(@J( �" -/( ^�$�� ��9dX�!$(�( -.$��@"�(.

�( !i+�a$�\@�i#$ ^()fi+(?A$ 1�)fi-(* m ax ; m ini ij i ijjj

f f f f−= =

�|<� !i+�a$

�"9)G$/�)S(�y��� |<� 1�.�)R((�">[H�8 �!A* *

* *1

; maxn

i ij i ijj i j iii i i i i

f f f fS w R w

f f f f− −=

− −= ⋅ = ⋅

− − ∑

WjW$ Z'1/��j�+( .

�1 |<� !i+�a$�.$( Z�38 !h �9U/��� '���[H �8 �CZI Z�9" �.3h 1 !AR9)G$ �' !G"(� '( \��?.+( �" C�+( �!" ��+�$�I�@)(Opricovic, and Tzeng, 2006:

5- Compromise solution 6- easible Solution 7- Mutual Concession

45

ZI �� !h S*= min Sj, S-= max Sj

R*= min Rj, R-= max Rj

v�y�i�38( !h �+( /�8 ��([7( '( t>�"(�" ,)�( C\�(� Z�%� (� �9� !G"(� k/�*? !.iX( C�+(/" �/\��"�� �.%v@"�!S �8 !h �+( 2�9` fv-h�8�N� !" C@ �" �>

�(�?�(>"/38( �.%/\�(� �$��9 )@A��$�X�E �8��Z��h �� bE !h )91 (3= ��/-H/�>@ �" !. (� �971 (�(@4$ !S �8 CqUJ�" 1vr�[" �!" @ �" W37 �N���79 C�"/�.%

@ @8(9<.

2��iJ !"���d:

�H( V> 0.5!" AW$�b�(9 �#h(@E Q

�H(V< 0.5AW$ !" �b�(9 OK(@E Q

�H( V=0.5"AW$ !�81�H b�(9 ��"(�"

�'( \@ ,�$ �+��� !+ Z��1I �+� !"S1R1Q

�" R(97/!A) '�+�([H�!A(>-h !h �*8 ��fQ@ �" !. (� �971 ~� 1� �H( C��(� (� :

VX( (�(�K�" ^1( ~� >' !G"(� ��+( �:

DQAQAQ ≥− )()( )1()2(

ZI �� !h A(1) 1A(2) !"�/[H C,�1 @A.*8 M1� 1 ^1( !A )1(

1−

=i

DQ 1i�(@W

���.XI/�+( �89.

[H 1� �8 ^1( ~� �4� 2�9` ����" R(97 !J93Q$ �� !A/�(�K !A$�H/@��.

46

R(( CM1� ~� �!h �+( fA(1) �" �-8 @AS/�N� '( fS��R�/�.�" [� (� (� !i� f!.@ �".

�" R(97 !J93Q$ CM1� ~� �4� 2�9` ��/[H C!A�� ^1( !Am@8(9< O$� (� M( !" @ �9c>!hm�" �' ~� �� @�@Ah �@` �.

DQAQAQ m <− )()( )1()(

I���� ^1( M�H�)a @A/!)*)+ Oi(�$�Cb/4a f�( ��(���Q�!)*)+ ��.<�+ ti(�$�'(+��" ��9$ B9y9$�$�@ �" .�S@W" M�H ��>I�� �� �)a @A/!)*)+ Oi(�$�!i+�a$

�y�38( ,/W$ �/' 1 �8���W$�/�y !i+�a$ C�8���38( ,/�[H�!A.$( !i+�a$ C�8/��� '���[H�!A+��" 1 �8���H'�+ >4GA$ �21�0K �8O$� (� $��9 )C�+��"'����:��(!h

( �� !.iX(�4a f/Z'1 '( ��A b8��W$/a$ �� �8��/{M���([�(Expert Choice \��?.+($��9 .�Ai$>Z'1 8��W$ !" /�1� �� �8��AHP ^1@7 ��)�(�+( \@$I.

3(��)(�67��)�( ���8� - �2(! !� ��!�AHP

9����� � : ; < �(#(=(>

�W�V38(/�1�*$>

38(/h@�( ��"/�.%

38(/�"/�.%

38(/< �/)�"/�.%

38(/b)G$ � $ �X�E/�!�

?@0�) :)���:�:(

-8/�A� �!�� &�(���

Z(�� �� W37��/���( �� f�+ !h �+( Z(�/!" 2�7��$ O(�^�+ '( �� f���� ��H '��I�@.( ,K�W.$�f2�7��$ �8�� 2LU%$ >�(1(�� ��H�Z�iH/( ��@ �� f.�"

.*&� ;�+(/��3 �+ f>3+� �^�+ �� !h ����( C���H M�Q�( ��� f������� �?� W37/C�C!. (�-8AS/�<I ;�+( �" f���3 �+ f>3+� �^�+ �� !h ���� C���H M�Q�( W37/�(��� fC�������\�9" �?� �+()( ��$I [h�$�Z(� .(�E�*$ Z(�� �� �1@E ��� h/�.$9)$s"� $�@ �" .�� Z(�� �";�+( *4/2�3 �(��� >Z(�� (�(�>��

�+( \�9" !4GA$))K�� 1 \�('�CZ(�d���� :��.(

47

B$C)(-8/�A� �!�� &�(���

W$/�8��>p�/�9X1( �� �(�H��@A">�0� ��+/@$ -.*����� �>

( ���W$ Y81T� f/�8��>p�/���7 ��(@��.+( !" !79 �" �(�H��9X1( ��7 ��@A">�0� ��+/@$ -.*����� �>��H R�&.�( �'( @A��iJ !h �+( \@ :�5O3E 1O4� 1�(�/t�5

��3W$>1'�+�� >�52�$@< �� >j5'��*a$/G�k5@$����Z(�a" o5J�3.7( �1dA8����5X�$ �1�$�+�!�(�H>�5@$�����1�A�>1�(�3UE��� >�5A��1Z(�3J.

48

B$C)�(�DEF D�G �6��/(�FH�6 ��IE �F��� J91FDFHF�C -%!�K$D�?@0� :)�*��!�L�

F-9E���M� (

!"4a M�Q�( �9NA$/W$ b/�8��>4a e@8 �" ,+�A.$ /�1I��H b>�+( \@ .(�W$ f/�8�� 9X1( ��7��@A">�0� ��+/@$ -.*����� �>�+�A ��^1@7 �� !h @ )�(�([H@h>

��H�@�@:3(��)�(8����!���/(� !� DN�� FH�6 ���� J91FDFD�C H�

��8�! كد ���8! كد�J�3.7( 1�dA8�� X6 O3E 1O4� 1t/�(� X1

�X�$ 1!��$�+>�(�H X7 >��3W$ 1>'�+�� X2

����@$ >�1�A� 1��(�3UE >�� X8 2�$@< >�� X3

�A� 1Z(�3J X9 �*�' �G/a$ X4

����@$ Z(�a" X5

��!��8� O�P9�� ( �F��6C

)�(��!��8� ���)AHP(

�/(�HF�6 �HFDF�� J91� �F�IE

QDR� S�8/�A�

&���"�����G 3�� ���vikor

��G��IE B�F)GIS(

����G T�6$G U�V�G�)GIS Wvikor(

49

9X1( ��7��@A">�0� ��+/@$ -.*����� �>OE(�$ ��')3J /���+( \@ :3(��)�(G ���!��8� XFDG��0HF�/(� �!�?*D�N-%!�K$F �D�C HFDF�� J91� �F�IE ��6

-.A6� /!��8� X1X2X3X4X5X6X7X8X9

14855410276289658825635104351147344423411363566536124956894671136774322361028231105132945321612310 56144626411 46123633212 683441024513 594541033414 684451335515 45233935216 45132622317 55223612618 465341137319 34433805520 55244613521 26211748122 110202021

?@0�)ZD�C [����<\ :;(

3(� -�]D�:( �����$ (@."( !)E�$ f�3= q/-H/�>'( OU%.$ !h [H�!A�8)�8�G+ (1W$/�8��)Z9.+ �8(U% �+(/��H O�@.[H�!A�8>�$bc�A$ ��Z(�� �� !��H$�1 @ �"W$/�8��>�$�W$/��>!" !h @A.*8 ZI�8�(�H@h 1 @ \�� ( >��H �@�@)X1� (X9C!"

Z(9AJ ^�#$ X5AW$ !" �W$/@$ �����Z(�a" �$�@ �")^1@7�.(��$ �� �979$ �(@J(�q

50

!Xp*$ �(@W �d��%�</[>W$/�8��$�@ �" .!"�9cA$ �� !�93� !4Gk' !Xp*$ !+ C��*a$/G�( !h ��(� �971 ��(��� 2�WX�G$ '( !.��H�" 2�JLc( f>Z(�� $�@ �".

�(� -�]D� :( ���!)E�$ f���"��'�( ffi+�� 1/�f��f�'�( fi

-W$ s"(9 /��'( (� ��$�3= q/-H/�>�+( \@ �(�&.+( )^1@7j.(

* m ax ; m ini ij i ijjjf f f f−= =

3(��)#(DG�� F( ��"�F�DGF2�!� �8����!�

�'�( �8/W$/��X1X2X3X4X5X6X7X8X9

fi+81066813497

fi-110102001

?@0�))�*��!�L�(

�� -�]D�:( ���W '( q� !)E�$ f//8� Z'1 C�'�( OK(@E 1 �#h(@E f�W$/�8��)w(�+( !.��H 2�9` .@"��9NA$ f�1� �8>?) /4��@W.$ >@A��$ AHPCANP�1�.�I C�

1 Z9�� ...� �" ,+�A.$ !h C��(� �971/'( '�ZI�8\��?.+( $��9 .( ���4a f/�1� '( bAHP �+( \@ \��?.+(COU )�(^1@7 1)k.(

B$C)�(8� )�(���!�� -!� &��^ H�Expert choice

51

3(��):()�( ���8����!��G0N��/(� !� !�?*DFH�6 ��IE �F��� J91FDFD�C H�

8��!�( B.� ( B�]

E�DG�T!��8��(

��D�C�D�C S���@��FH1

���A���FDFH

)�D� )�( ���/����/��k�/����/����/�

8��!�J�3.7(�1dA8���

X�$�1�$�+�!�(�H>

@$����1�A� �>1�(�3UE��� >

A��1Z(�3J

Z('1( s37

)�( �k�/����/����/����/�)?@0� :)�*��!�L�(

�y���H'�+ ,>�4$ �W$ !*/� �8��/$ !" [/Z([��/�^9iK O"�K @E '( !h �+( \�9" �/���AHP �+( ,+�A$ 1 \�9" �.3h.

�!��% -�]D�:i*� Z'1 !i+�a$ '( @W" M���S !)E�$ ���W$/�" C�8���@�'�(Sj)"9)G$/�(1Rj)�y��� |<� �.�(�9 !i+�a$ .@"�(@."( �9NA$ fZ'1 �8>"!a$ �� \@$I �+�/{

AHP ��$ ���3= q/-H/�>' ^9$�� bic q]+ C\@ R�y ��Sj1Rj"!\@$I �+��+( )^1@7o:(

* *

* *1

; maxn

i ij i ijj i j iii i i i i

f f f fS w R w

f f f f− −=

− −= ⋅ = ⋅

− − ∑

3(��)=(J��_G XFDG�� !� ��!��8� )��(� OD` -7��� ( �D�*Si(Ri(Qi

X1X2X3X4X5X6X7X8X9SjRjQj 10.0630.0230.0270.0220.0590.0410.0390.0160.0170.3060.0630.85520.000 0.0110.0000.0220.0000.0680.0390.0320.0170.1890.0680.90430.0480.0000.0530.0650.0440.0270.0000.0160.0670.3200.0670.82740.0630.0690.1060.0650.0590.0270.0200.0240.0670.5000.1060.53450.0320.0460.0270.0650.0300.0140.0000.0000.0340.2460.0650.88560.000 0.0110.0530.0000.0150.0270.0200.0240.0000.1500.053170.0630.0800.1060.0860.0740.0950.0590.0710.0840.7190.1060.40080.0950.0800.1330.1080.1180.1090.0590.0470.0840.8330.1330.20490.0630.0570.0800.0860.1030.0950.0590.0550.0670.6660.1030.44510 0.0480.0460.1330.0430.0590.0950.0390.0240.0510.5370.1330.387

52

11 0.0630.0460.1330.0860.0740.0950.0200.0470.0840.6480.1330.31812 0.0320.0230.0800.0430.0590.0410.0390.0390.0340.3890.0800.72713 0.0480.0110.0530.0220.0590.0410.0200.0470.0510.3510.0590.84814 0.0320.0230.0530.0430.0440.0000.0200.0320.0340.2800.0530.92015 0.0630.0570.1060.0650.0740.0550.0200.0320.0840.5550.1060.50016 0.0630.0570.1330.0650.0890.0950.03 0.0550.0670.6630.1330.30917 0.0480.0570.1060.0860.0740.0950.0590.0550.0170.5970.1060.47518 0.0630.0460.0270.0650.0590.0270.0200.0160.0670.3890.0670.78519 0.0790.0690.0530.0650.0740.0680.0780.0320.0340.5510.0790.62920 0.0480.0570.1060.0430.0590.0950.0590.0470.0340.5480.1060.50521 0.0950.0460.1060.1080.1030.0820.0000.0080.1010.6490.1080.43322 0.111 0.1030.1590.0860.1180.1500.0780.0550.1010.9620.1590

)?@��:)�*��!�L�(

J�6" -�]D�:( ���1 |<� !)E�$ f�.$( Z�38 !h�9U/��� '���[H �8 �!i+�a$ �+( !A!" ZI �(@4$ Z�9" �.3h �+( \@ "9)G$ !X[A$/��" �>W$/"(� '( \��?.+( �" !h �+( �� !G

'�" �!�+( \@$I �+�)^1@7o.(

!i�@A">�� bc�A$ >�'�( ;�+(�" Q!" �+( !.��H 2�9` �9c>-h !h ��f���" �'�(�9X1( f��0� ���(�!"�9<�+( \�(� ��=.<( .(�"�A"�" f/Y��!Xp*$ f</[>W$ �N� '(/�8��>�p /!4GA$ !" ~9"�$ �(�H�o�+( \�9" Z(�� .�� bc�A$>��!h �d

"/Y���*$ f��� 2LU%$ 1 O>(�!. (� @�('( @A��iJ :

!i�j:!4GA$k�� >�'�( CQ=��k/�

-8AS/-h f��!Xp*$ f</[>W$ �N� '( /�8��>p�/!4GA$ !" ~9"�$ �(�H����� Z(��$�@ �" .�� bc�A$>��-h !h �d���*$ f��� 2LU%$ 1 O>(�!. (� @�(

'( @A��iJ:

�/��� = Q �'�( C>�� �j !4GA$ :� !i��/��j = Q �'�( C>�� � !4GA$ :� !i�

53

!i��:!4GA$��'�( CQ=��j/�!i��:!4GA$�o�'�( CQ=���/�!i�j:!4GA$���'�( CQ=���/�

3(��);(��� -7G!�F�/(� FH�6 ��IE �F��� J91FDFD�C H�FD�C Ua�6� -%!�K$��G)�D

Ua�6� 1234567891011

Qi0.8550.9040.8270.5340.88510.4 0.2040.4450.3870.318

��� !i���53711411721151819

3(�� -����);(Ua�6� 12 13141516171819202122

Qi 0.7270.8480.92 0.5 0.3090.4750.7850.6290.5050.4330

��� !i���962132014810121622

)?@0� :)�*��!�L� S�7���(

B$C)#(�/(�FH�6 ��IE�F��� J91FDFD�C H�F-%!�K$D�C Ua�6��)�D�G ?@0� :)�*��!�L� S�7���

54

Z�38" !h �9c/��H Z��@C!4GA$ o" Z(�� �� /Y���(@4$ fQjC�+( !. (� (�(�"�A"�< !Xp*$ �N� '( (� ^1( !i� f/[>!i� sK(1 �� C�+( \�9" (�(� @A">)a ^@$ �� /)�

1�!" �9U!�9H(>-h !h !.��H 2�9` ���.�" �'�( f�[H f��+( \�9" !A .�7 ZI '(��!h( '( e@8�4a f/�+�A b��[H�!A�8>!Xp*$ </�� [>(�"�A" C�+( \�9" �" f/Y��f

�(@4$Q���"�f( �� (� !i��$' f/�+( \�9" (�(� !A.

(�!" ~1� tA� 2�9`���H Z9$'I O��+( \@.:

•DQ=1/(22-1)=0/047 1�+(.

.(0.107- 0 ≥ 0.047)

3(� bDC:

•DQ=1/(22-1)=0/047 1

•�'�( Oy�? sK(1 ��Q[H �!A�8>�" ^1( 1 M1� ��(@4$ '( @DQ r�[" ���1�*$>@ �" ."!�9c>!h(0.107- 0 ≥ 0.047)

(�"�A"�p ^1( ~� f/�@$�!4GA$ 1 �9 ���.�" Z(�� �� �[H f��+( \�9" !A.

�(� bDC:

•(�[H !h �+( f��" ^1( !A�Av38 @/�N� '( fS��R�/�.�" [�!. (� (� !i� f@ �" .!4GA$���.�" !h Z(�� �� �|<� �N� '( (� !i� fQ'( C� (� �N� |<� �8>S1R�.�"�� (�(� (� !i� f/�*.(�"�A"��4� M1� ~� f$��9 .

�" R(97 !J93Q$ CM1� ~� �4� 2�9` ��/[H C!A�� ^1( !Am@8(9< O$� (� M( �9c !" @ >!hm�" �' ~� �� @�@Ah �@` �.

DQAQAQ m <− )()( )1()(

( !" !79 �"�f!hDQ �" �"(�"�j�/�C�+( \�9" (�"�A" �!4GA$ ��A f���� >!h �+(

55

�'�(Q'( ZI DQ �+( \�9" �.3h ..� ��/�" R(97 !Q/(�" !A>!4GA$ -8 '�" M1� ~� ���.�" !h �+( \�9" ��N� '( (� !i� f-h��!Xp*$ f</[>�9< !"�+( \�(� ��=.<( .

-��9��D�*

��.*H C�A/%��� Og�*$ 12LD%$ ��< �H@�' C>�� Y/" Y/� '( 2�1�y !79 !38!i��7 !"�8��i8(� 1\��S @�(�!%�8>!�(@A$�9+ ��7 !A/�">'�+ �H@�' Z�A:�+ �� >(�f 1� �+( !.<�+ .��(��J9y9$ �.+(� f�@A��$ �(� 1 O4� 1 O3E/�� t>C��3W$>'�+�� 1>�� 2�$@< C>' C�a$ �*/G�@$ C���J�3.7( CZ(�a" ��dA8�� 1�CX�$��+ 1�$�!�(�H>@$ C����1�A� �>�(�3UE 1��� >CA��@$ CZ(�3J 1����� �>!"��/*" 1 ;�*E O$(9J Z(9AJ -�$ !:�/�p \@A�([� 1f//W\@AA:>(�"�H@�' >��

�+( \@ u�G$ C!. (�.����@$ >�� @��" (���!$���" @AX9`( >[���C�/X�W�>�8 >�� (� 8@��$'�+�1\�93� 2��N� 71���"�9$(/C!A d�(/�[�8>M'� (�Z�$'�+ �� ����@$

>�� 1-8AS/fZ(@�1�� ��Q�( @��3�.

(�" Y81T� f!9H �+�� ^�i����( !" �I !h Y+�� f�9X1( ���@A">�� bc�A$ >��+ ��i8(� �" !WX�G$ ��9$ !4GA$/@$ -.*����� �>�3= !S��]U/3�a` 1 !��94W$ /F

�+( \�9"��</( �(�"�A" ��+( \@ M�Q��AU '( f/t�8>?) /4�1�)a 1 �9U/�0� O��+/�(�67 2�JLc( -.*/���)GIS (+��" ��7�'�( 1�"��W$/�8��>[H�" �\@ \��?.+( \@

�+( .�.��( '( O`�E n�$ '( !h �+ \�(� Z�%� Y81T� f/�� bc�A$ Z�>!4GA$ CZ(�� �� >o�U�!Xp*$ '( </�[��� bc�A$ f>�+( \�9" Z(�� C� !" ZI '( q� 1/,

�� bc�A$>�Ck1�j!. (� �(�K @�( .AS -8/+��" f�)a /)�(��+( \�(� Z�%� ^@$ f�� bc�A$ !h>�C�oC�� 1��(�(� >-h Og�*$ �>� !" �i*� ��� bc�A$ �d>\�9"

(�"�A" C�+(��+� ��7 �� f�"��+ !" /@$ -.*������� !S��]U>1[X OE !" !79 M�� Og�*$>(�(� bc�A$ >���" �*$ fp!X</[>�� >�1�y >.� !h C�+( \�9" /!Q

( OE !" !79�( 2LU%$ Y8�h ,i+ COg�*$ f�Ad38 1 bc�A$ f�" !S�8 /Y" �/f�* ,79$ 1 bc�A$�(�� s�+ @A/@$ -.*������� !S��]U>!WX�G$ ��9$ !4GA$ ��

��H��+( \@.

56

c �6� _( ;(1 M��1�)�" C/).�)���j(C» ������!�9C�� !� 3�7��9� -�F�" -8�G &!� !� FD�C !���«C

h !37�/4E �h(� �9��/4�'�+�� 1 fU*$ 2�('1 C>�WX�G$ [h�$ C�4a 1/�4�'�+�� >��3W$ 1>Z(�� C.

_�(97@3a$ C�9��6`()����(C»�_G�J*�D�8��6% �&!�«CZ(�� \�d%�(� 2(��%.�( C@)7�.

_"/X@d�VGX 1 !�X( C@3a$>Z�HT$ C)���o(C»�+������8>@$����� �>Z(�� �� «C$���S/9Q%�(� q�(�?Ah f��|` CZ(�3J ��� 5���.

_"/�)d>�� C>)����(C»'�(�"��@$ ��U)3J ����� �>�� ����(@>!)a$ (>E�� /!��(��� >!4GA$jZ(�� «�� C�Z�+�A ��h !$���@ �( �(�67 /!$���" 1 ���[>�� >M9)J \@U%�(� C��*�(�"� \�d%�(� /;�@$ �.

_S/"� C�3/�)����(C»YX�S �8>@$����� �>@$ ������� �>%$ 1 {< ��1I9� 1 �8>�8�8�9%h ��>!W+9 ^�E ��«1�� !37� C�@8(' [>!$���" 1 �'(��� �h� 2(��%.�( C��[>

�� >.

_*E/f+ C�9�/)J@�)����(C»)a/( s�(9$ O�@$ ��Q������� !S��]U> �" ph/Y4� �" @�8����>.$9UE �)��9$ !�93�>:Z(�� ��%�Lh(«�� C�Z�+�A ��h !$���'�+�� @ �( >C

��3W$ 1 �A8 \@U%�(�>"� \�d%�(� /;�@$ �

_Y�(� �� )����(C»1�0-/F ���� !� FDFD�C H�«!$���" 1 2�WX�G$ [h�$ C��[>�� >\��3 CZ(����.

_@A?+( C�+��"'���)����(C»I�� ��"��h�)a @A/)�!)*)+ i(�$�!$���" ����[>�� >1!4GA$(>«CZ(�� CDd�F��D6� -��F�7\��3 C��C��5��.

_EL` ,7��*E C/f)����(C»��� H��$] !�9@���� ZFDFD�C H�!��D�C (�-���D Z!Fe��� (FDFC HD��DR� B �1� f�([/�% ��� D�G �«CZ(�� C�(��� 2(��%.�(>�8.

_W+/�@/@3E( C�)����(C»-�����O�9+ ���!��D�C e7 ��� ZFDFD�C H�«@)7 C�C-8�'��(��� Z�$'�+ 2(��%.�(>�8>�9%h .

57

_ /J�3+( C!W/O)����(C»@$ ^9a M1[X����� �>( �� �Z(�«CE�Dg� -����-8�G ( �Co�5��.

_)Wa.��$ 1 �?W7 C/XL7��!. �� C2(��+)����(C»Z�U$�"��'( \��?.+( �" Z�A3+ \�H�1�� �1� �8>*�� /Z�U$ 1 q�"��[h�$ «CB.� ( B�] -��6d�(h" \��3 C-% ^�+ Cj.

_9X'9H(�K C)J��y� 1C�H'�" Q$/@)����(C»-���D !Fe����!^�� &��V9� (! ��F�D$AHP �H�� �6-���+DG�i/�G��«.

_)K�@3a$ C\�('*E/� 1 f�Z(�d)����(C»~�i�( H�9XI�(98 �"r�$1$/�W37/��� Z(��«Cd�(h" -����$]�J\�1� C��\��3 C�|` C��5ok.

_3��h/�y�$L� CZ�)���o(C»@$���(�H9� CZ(�� ��%�Lh �����U)3J >�0� 1��«C!��8��(��D�C�C\��3 �8>�o1��.

_)h/A/@$ t����� �>)����(C»__PG &!(�d� e+D���D7��! �! -���D Fe��� (FDFHD�C�«Z(�� C.

_@3a$>\1�h C)����(C»����@$ �� >!S��]D� 1e(@8( Z(��( �j��«C-��6��� !��D�C���C\��3 ��Z(�� C.

_M1@&$ @/Q$ 1Z(��D38)����(C»� �F�!� �D (-���eF! l��� H1F� � -���� S��ma��F��E�Dg�«C2(��%.�( \�d%�(� CZ(�� Z(��.

_A$9$�J�3+( 1 �9=A$ C/)/Q$ CZ�/@)���k(C»i ��"��h/!'�+>3c( M@J ��/(�� Z�A�@A3=/-H/�>@AS W$/\��)MCDM(«C��1�� ���� n!�� -��6�_E�\�1� C��\��3 Cj.

_�.����3 �+ n>;9?� bc�A$ fU*$ 1��Z(�� �� !��H )���k(( ��$I [h�$ C�Z(�.

_qh��$ C�"1)��o�(C»)��� !?* !� D�C« !37� C/1�h (9����$��+ �h� CZ(�� C���%.�( .

- Cengiz, K, Ufuk, C, Ziya, U (2003), “Multi-criteria supplier selection using fuzzy AHP” .Logistics Information Management

- Opricovic, Serafim and Tzeng, Gwo-Hshiung, (2004),“Compromise Solution by MCDM Methods: A Comparative Analysis of VIKOR

58

and TOPSIS”, European Journal of Operational Research, Vol. 156, No. 2, pp. 445-455

- Opricovic, Serafim and Tzeng, Gwo-Hshiung (2006), “Extended VIKOR Method in Comparison with Outranking Methods”, European Journal of Operational Research.

- Ronald McGill, (1998), “Urban management in developing countries”, Cities, Vol. 15, No. 6, pp. 463-471

- Whitaker, R, (2001), “Validation Examples of the Analytic Hierarchy Process and Analytic Network Process”, Creative Decisions Foundation, Pittsburgh, USA.

59

EFQMمدل اساس ارزيابي تعالي سازماني شهرداري تهران بر

عملكرد و كيفيت به اهسازمان دستيابي ميزان و ضعف و قوت نقاط شناسايي منظور به هاسازمان عملكرد ارزيابي در

بهتر، به

.باشد مي EFQMاساس مدل تعالي

از ديدگاه تهران شهرداري ازمانيس تعالي ارزيابي به كه است مقطعي و ميداني توصيفي، ايمطالعه حاضر، پژوهش

نفر از مديران منابع انساني 31 پژوهش شامل جامعه .است پرداخته 1392 سال مديران منابع انساني شهرداري تهران در

كه EFQM پرسشنامه استاندارد مدل از هاگردآوري داده جهت .شدند انتخاب سرشماري صورت به باشد كه مي شهرداري تهران

از سازي و روايي آن با استفاده سؤالات پرسشنامه براساس شرايط شهرداري تهران، متناسب .شد استفاده ،ال استسؤ 51شامل

تأييد گرديد. 88/1نظرات خبرگان، سنجيده شد و پايايي آن با محاسبه آلفاي كرونباخ

شدند. تحليل و توصيف ريانس،تک گروهي و آزمون تحليل وا t، آزمون توصيفي آمار هاي روش از استفاده با هاداده

امتياز به شهرداري تهران اختصاص دادند كه حوزه توانمندسازها 85/619مديران منابع انساني شهرداري تهران در اين ارزيابي

توصيف مدل قالب در دهد كه ارزيابينتايج پژوهش نشان مي .امتياز كسب كردند 51/313امتياز و حوزه نتايج 34/296

است كه اجراي بديهي. بهبود شهرداري تهران است قابل و قوت نقاط و عملكرد وضعيت شناسايي براي مناسبي ابزار شده،

در خصوص شود. همچنين نتايج پژوهش نشان داد كه پذير مي امكان مستمر، همكاري تعالي، با به دستيابي و هابهتر برنامه

داري معني تفاوت ،سطح تحصيلاتو برحسب متغيرهاي سابقه كار تكيفي معيارهاي زمينه در مديران منابع انسانيارزيابي

ندارد.وجود

تعالي سازماني، EFQM شهرداري تهران، مدل عملكرد، ارزيابي، :كليدي هايواژه

كارگيري مدلهاي تعالي سازماني مؤثر است. هدف پژوهش حاضر، ارزيابي تعالي سازماني شهرداري تهران از ديدگاه

مديريت منابع انساني آن بر

چكيده

D23, C52, N12, D01 :JEL طبقهبندي

60

عصر حاضر مبتني بر اقتصاد دانشي است كه كليد

، سرمايه انساني اصلي آن را منابع انساني يا به عبارتي

ها بايد با سازمان دهد. در چنين شرايطي،تشكيل مي

تجهيز منابع انساني خود به دانش، نگرش و مهارت

تكامل شتابنده علم و فناوري و شرايط متغير جديد، با

هادي، محيطي، سازگاري يابند )فتحي واجارگاه و محمد

1392.)

هدف اصلي مديريت منابع انساني در هر سازماني،

فكمک به عملكرد بهتر سازمان براي نيل به اهدا

سازماني است و از آنجا كه ارزيابي عملكرد، مديران را از

نيازهاي منابع انساني سازمان، فرهنگ سازماني و نگرش

هاي لازم براي سازد و شناسايي فعاليت آنها آگاه مي

پذير ها را امكان بهبود كيفيت خدمات و كاهش هزينه

كند؛ مديريت منابع انساني، براي كاهش معضلات، مي

اساس آن ميزان موفقيت خود را ه مدلي دارد كه برنياز ب

سنجش كار، مورد و ها و راهبردهاي كسب در نيل به آرمان

(.1388گيري قرار دهد )اقبال و همكاران، و اندازه

مديران سازماني و علاقمندي تعاليگسترش فرهنگ

به بهبود مستمر، منجر به افزايش تقاضا براي استقرار

ترين اين شده است كه يكي از مهمهاي تعالي سيستم

1(EFQMها، مدل بنياد مديريت كيفيت اروپا ) مدل

(. 1389باشد )نجمي، مي

كار گرفته كه به درستي به در صورتي EFQMمدل

خودارزيابي هاي تواند روش است كه مي كارآمدي ابزارشود

ها نهادينه نموده و امكان و بهبود مداوم را در سازمان

كاوي را فراهم هترين فرايندها و انجام بهينهشناسايي ب

(.1392آور، آورد )ادب و گل

هاي يكي از معيارهاي مهم در ارزيابي مبتني بر مدل

. در واقع، هستندتعالي سازماني، كاركنان و منابع انساني

با اهداف استراتژيک هاي همسو گذاري ها با هدف سازمان

كردها و يف و اجراي روخود، در حوزه منابع انساني و تعري

1 - European Foundation for Quality Management

كنند تا در يک سيستميندهاي مناسب، تلاش ميافر

.يكپارچه، به سمت تعالي حركت كنند

پيشينه تحقيق -2

هاي رزيابي سازمانا»در تحقيقي با عنوان 2مولر

نتايج ارزيابي عملكرد را به شرح زير « خدمات بهداشتي

، درصد 45 گذاري سياست درصد، 58 اعلام كرد: رهبرى

درصد، 44 فرايندها، درصد 69 منابع، درصد 41 كاركنان

نتايج درصد، 46 كاركنان نتايج درصد، 55 مشترى نتايج

درصد 35 عملكرد كليدى نتايج و درصد 63 جامعه

(Moeller, 2001). ( در تحقيقي با عنوان1388اقبال و همكاران )

با رويكرد سيستم اطلاعاتي EFQMكاربرد مدل تعالي »

در ارزيابي عملكرد مديريت منابع انساني دانشگاه 3رماپروف

شرح زير نتايج ارزيابي عملكرد را به «علوم پزشكي اصفهان

، درصد 75 گذاري سياست درصد، 61 اعلام كردند: رهبرى

درصد، 53 فرايندها، درصد 52 منابع، درصد 58 كاركنان

نتايج درصد، 29 كاركنان نتايج درصد، 43 مشترى نتايج

درصد. آنها 52 عملكرد كليدى نتايج و درصد 55 امعهج

بيان كردند كه اجراي رويكرد سيستم اطلاعاتي پروفرما

در اين مدل، منجر به تهيه يک سيستم اطلاعاتي از نقاط

حوزه مديريت منابع انساني دانشگاه 9قوت و ضعف در

علوم پزشكي اصفهان شد كه بر اين اساس و با استفاده از

هاي بهبود، نقاط ضعف به عنوان حوزه 4RADAR منطق

مورد مداخله قرار گرفتند و تغييرات پيگيري شدند.

( در تحقيقي با عنوان1389) فتحي و همكاران

منابع )پشتيباني( و مديريت توسعه معاونت عملكرد ارزيابي»

« EFQMاساس مدل كشور بر پزشكي علوم هايدانشگاه

هادانشگاه امتياز رها، بيشترينمعيا با رابطه دريافتند كه در

بقيه درصد و در 91با اخذ فرايندها معيار به مربوط

65 ها، شراكت و منابع درصد معيار 67 ترتيب به معيارها

كليدي درصد نتايج 93/42 ها، استراتژي و درصد سياست

2 - Moeller

3 - Performa 4 - Result-Approach-Deployment-Assessment-Refinement

5- مقدمه

61

مشتري درصد نتايج 13/38 رهبري، درصد 7/42عملكرد،

.باشدمي كاركنان درصد معيار 56/35 و

( در تحقيقي با عنوان 1388فرج پهلو و آخشيک )

هاي دانشگاه سنجش كيفيت عملكرد مديريت كتابخانه»

« EFQMشهيد چمران اهواز با استفاده از مدل

هاي دانشگاه كتابخانه كيفيت مديريت دردريافتند كه

1111امتياز از 3/421به كسب توجهشهيد چمران با

تر از سطحي پايين درازماني، امتياز الگوي تعالي س

الگوي تعالي سازماني هستند و بيان داشتند كهمتوسط

بنياد اروپايي مديريت كيفيت كه تاكنون بيشتر در

مؤسسات صنعتي و در موارد اندكي در مؤسسات خدماتي

غيركتابداري به كار گرفته شده بود، اين قابليت را

با محيط ،هاييكه با اندك تغييرات و تعديل دارد

سازگار شده و در اين محيط نيز ،كتابخانه و خدمات آن

.به كار گرفته شود

عملكرد ( در ارزيابي1391و پورسلطاني ) فرجي

اساس مدل بر ايران هاياستان بدني تربيت كل ادارات

معيار رهبري با نرخ به اين نتيجه رسيدند كه تعالي،

اركنان با درصد امتياز، در رديف اول و معيار ك 73/51

و دارددرصد امتياز، در رديف آخر قرار 74/38نرخ

براي كسب نتايج قابل قبول در ادارات دادند كهپيشنهاد

بايد به ترتيب بهتربيت بدني و حركت به سوي تعالي

.يندها توجه بيشتري شوداكاركنان، منابع، استراتژي و فر

( در تحقيقي با عنوان 1391و اباذري ) كذاكرشهر

نوجوانان و كودكان فكري پرورش كانون عملكرد رزيابيا»

اروپا كيفيت بنياد تعالي مدل از استفاده با ايران در

(EFQM) المللي بين كتابخانه ايجاد پيشنهادي مدل ارائه و

فكري كانون پرورشدريافتند كه « نوجوانان و كودكان

1111را از كل 278/ 15امتياز ،كودكان و نوجوانان

مين اقدامات لازم، أبا تو ده استكرممكن كسب امتياز

المللي كودكان و نوجوانان در امكان ايجاد كتابخانه بين

.ايران وجود دارد

(، در تحقيقي با عنوان 2114) 1رودريگز و آلوارز

اطلاعات هاي استفاده ازقابليت و توانايي EFQMآيا مدل »

ه اين ب« كند؟مي تقويت و را در يک سازمان، شناسايي

متأثر مستقيم، طور اطلاعات به نتيجه رسيدند كه كيفيت

به كيفيت تواند مي شركت زماني يک و از نتايج است

كه ظرفيت و توانايي استفاده از كند تكيه اطلاعات،

اطلاعات را داشته باشد. استقرار مدل مديريت كيفيت

TQMجامع 2

در يک EFQMو در كنار آن مدل

فيت استفاده از اطلاعات سازماني را تواند ظر ميسازمان

تقويت كند.

(، در تحقيقي با عنوان 2111و همكاران ) 3كارتمل

تعالي مدل توان مي چگونه تحولي؛ رهبري گسترده بخش»

EFQM استفاده مورد مؤثر طور به آموزشي بخش در را

مدل از استفاده به اين نتيجه رسيدند كه بين« داد؟ قرار

EFQM مالي، رابطه وضعيت بهبود و وزشيآم بخش در

اين مدل، از استفاده كه طوري دارد؛ به وجود مثبت

.است شده فرايندها بهبود و نفعان ذي انتظارات تعادل باعث

دنبال به حاضر پژوهش شده، بيان موارد به توجه با

اساس بر تهران شهرداري سازماني تعالي ارزيابي بررسي

ذيل پژوهشي سؤالات تاراس اين در و بوده EFQM مدل

:گردد مي مطرح

در EFQMگانـه مـدل هر يک از معيارهاي نـه -1

شهرداري تهران در چه وضعيتي قرار دارند؟

تهران شهرداري انساني منابع مديران ارزيابي بين -2

برحسب EFQMمعيارهاي كيفيت مدل خصوص در

سابقه و تحصيلي )مدرك شناختي جمعيت يها ويژگي

دارد؟ تفاوتي وجودكار( چه

مباني نظري -2

ها بدون توجه به نوع فعاليت، اندازه، سازمان

در يا ميزان بلوغ سازماني، به منظور كسب موفقيت ساختار

به نياز ،ردي خودـها و اهداف راهب دستيابي به آرمان

1 - Rodrigues and Alvarez 2 - Total Quality Management

3 - Cartmell

62

هاي مديريتي مناسب دارند. مدل استقرار سيستم

ها براي انتعالي سازماني، ابزاري جهت كمک به سازم

اطمينان از تحقق استقرار سيستم مديريتي مناسب

(.1389باشد )واعظي و وثوقي، مي

چارچوب يک (EFQM) الگوي تعالي بنياد اروپايي

هاي فعاليت هدايت و حركت موجب كه است ارزيابي

يک EFQM مدل. گردد مي مستمر سازمان به سمت بهبود

باشد مي (TQM) جامع كيفيت مديريت استقرار رويكرد

.(Rodriguez & Alvarez, 2014) تعالي بررسي

خودارزيابي با ،كيفيت مديريت بنياد اروپايي مدل اساس بر

الگوي ،منظم خودارزيابي با ها سازمان .شود مي آغاز

هاي و زمينه زده محک شده، معرفي مدل با را شان مديريتي

سيدنرا جهت ر بهبود هاي پروژه و شناسايي را خود بهبود

.Allur, 2010)) نمايند مي اجرا كار و كسب در برتري به

د كه استفاده از نده نشان مي يتحقيقات متعدد

ها داشته مدل تأثير مثبتي بر عملكـرد سازمان اين

.(Jonker & Eskildsen, 2009) است

كردن برآورده امروزه جهت كه رويكردهايي از يكي

ارائه يا طراحي فرايند به آن انتقال و مشتريان انتظارات

كاركرد گسترش رويكرد شود، گرفته مي كار به خدمت

مديران با .(Chen & Kom, 2008)است كيفيت

ارزيابي كيفيت خدماتشان، مسير حركت سازمان خود را

(.1392زرندي و همكاران، پورمحمد)كنند تعيين مي

EFQM 2014بنيادين مدل مفاهيم -5شكل

(WWW.EFQM.ORGبع: )من

EFQMمدل بنيادين مفاهيم دهنده نشان 1شكل

د.نگرد كه در ادامه تشريح ميباشد مي 2014

5آفريني براي مشتريان ارزش

مشتريان براي مداوم طور به متعالي هاي سازمان

مشتريان و انتظارات بيني نيازها و پيش درك و با خود

كنند.آفريني مي آنها ارزش انجام

2پايدار آينده يک جاداي

شرايط پيشرفت با همزمان متعالي هايسازمان

مستمر بهبود با جوامع، در اجتماعي و محيطي زيست اقتصادي،

.گذارند مي خود اطراف جهانبر مثبتي تأثير عملكردشان،

3هاي سازمانيظرفيت توسعه

تغييرات درمديريت از طريق ،هاي متعالي سازمان

بهرا خود يها توانايي سازمان، زهايمر از خارج و داخل

.دهندتوسعه ميمؤثر طور

8نوآوري و از خلاقيت برداري بهره

را خود عملكرد سطوح و هاارزش متعالي، هايسازمان

خلاقيت از برداري بهره با و مستمر بهبود طريق از

.دهند مي افزايش خود سهامداران كليه

1دقانهبخشي و صا دورانديشي، الهام با رهبري

سازمان آينده كه دارند رهبراني متعالي، هايسازمان

اخلاق و ها ارزش براي الگويي عنوان به و سازندمي را

.كنندمي عمل

0چابكي با مديريت

طور خود به هاياز توانايي ،متعالي هايسازمان

به كارآمد و مؤثر واكنش و شناسايي براياي گسترده

كنند.مياستفاده تهديدات وها فرصت

8كاركنان استعداد طريق از كسب موفقيت

ها متعالي براي كاركنان و استعداد آن هايسازمان

براي سازي را توانمند فرهنگ و ارزش قائل هستند

كنند.ايجاد مي فردي و سازماني اهداف به دستيابي

1 - Adding Value for Customers

2 - Creating a Sustainable Future

3 - Developing Organizational Capability

4 - Harnessing of Creativity and Innovation

5 - Leading with Vision, Inspiration and Integrity

6 - Managing with Agility

7 - Succeeding through the Talent of People

آفريني براي مشتريانارزش

پايدار آينده يک ايجاد

هاي ظرفيت توسعه

سازماني

و خلاقيت از برداريبهره

آورينو

تقويت و پايداري نتايج

طريق از كسب موفقيت

كاركنان استعداد

چابكي با مديريت

بخشي و دورانديشي، الهام با رهبري

صادقانه

63

5تقويت و پايداري نتايج

ينيازها اي كهبرجسته نتايجبه متعالي، هايسازمان

چارچوب دررا انشنفعان ذي همه مدت بلند و مدت كوتاه

يابند كند، دست ميپايدار برآورده مي استقرار محيط

(Fisher, 2011.)

:شوند ميتقسيم دسته دوبه EFQMمدل معيارهاي

،گذاري سياسترهبري، ؛پنج معيار شامل: 2توانمندسازها -1

مان را براي باشند كه ساز مي فرايندها و منابع، كاركنان

: نتايجي3نتايج -2كنند رسيدن به نتايج عالي توانمند مي

هاي مختلف )نتايج متعالي، در حوزه هاي هستند كه سازمان

( به كار و كسب نتايج و جامعه نتايج كاركنان، نتايج، مشترى

كننده دستاوردهاي حاصل كنند و بيان آنها دست پيدا مي

. (Faraji, 2012) تنداز اجراي مناسب توانمندسازها هس

گذاري، سياست هاي حوزهمعيار و چهار داراي رهبريحوزه

معيار و پنج داراي هر كدام فرايندها و منابعكاركنان،

و نتايج جامعه كاركنان، نتايج، مشترى نتايج هاي حوزه

يعني ؛هستندمعيار دو داراي هر كدام كار و نتايج كسب

هر كدام از اين معيارها معيار، ضمن اينكه در 32جمعا

نكاتي كه بايد مورد بررسي قرار گيرند نيز به خوبي مشخص

.(Hakes, 2007)اند شده

عبارتند از: معيارهاي مورد بررسي، 4در حوزه رهبري

كننده فرهنگ هاي ايجاد ها و ارزش تهيه مأموريت -

جويي سازماني برتري

مشاركت شخصي مديريت جهت اطمينان از -

هاي مديريتي كارگيري و بهبود مستمر سيستم هب ،ايجاد

مذاكرات مديريت با مشتريان، شركا و نمايندگان جامعهو

ايجاد انگيزه پشتيباني و هويت بخشيدن به -

پرسنل سازمان

.شناسايي تغييرات سازماني و راهبري آنها -

معيارهاي مورد بررسي، 5مشي و راهبرد خط در حوزه

عبارتند از:

1 - Sustaining Outstanding Results

2 - Enablers

3 - Results 4 - Leadership

5 - Strategies

پايه نيازهاي حال و بر مشي و راهبرد د خطايجا -

نفعان سازمان ذي آينده

مشي بر پايه اطلاعات حاصل از ايجاد خط -

هاي ها و خلاقيت گيري عملكرد، تحقيقات، آموخته اندازه

كاري

مشي و راهبرد بازنگري و به روز كردن مستمر خط -

مشي و راهبرد در چارچوب كارگيري خط هب -

ديفرايندهاي كلي

مشي و راهبرد و مرتبط بودن كارگيري خط هب -

.آنها با هم

عبارتند از: معيارهاي مورد بررسي 6كاركنانحوزه در

ريزي، مديريت و بهبود منابع انساني برنامه -

و هاي پرسنل و توسعه ها و شايستگيتعريف مهارت -

نگهداري آنها

افزايي پرسنل مشاركت و توان -

اط دوطرفه بين سازمان و پرسنلتبادل نظر و ارتب -

توجه داشتن به پرسنل و قدرداني و پاداش دادن -

.به آنها

معيارهاي مورد بررسي، 7و منابع احوزه شركدر

از: عبارتند

اي خارجيه مديريت مشاركت -

مديريت منابع مالي -

ها، تجهيزات و مواد مديريت ساختمان -

يژمديريت تكنولو -

.دانش مديريت اطلاعات و -

عبارتند از: معيارهاي مورد بررسي، 8حوزه فرايندهادر

مديريت سيستماتيک طراحي فرايندها -

جهت رضايت نوآوريو نيازدر صورت فرايندهابهبود -

نفعان افزوده مشتريان و ساير ذي كامل و افزايش ارزش

طراحي و توسعه محصولات و خدمات بر پايه -

نيازها و توقعات مشتري

6 - People 7 - Resources and Partnerships 8 - Processes

64

حمل و سرويس مناسب محصولات و خدمات -

شركتتوليدي

.مديريت روابط با مشتريان و تقويت آن -

معيارهاي مورد بررسي، 1حوزه نتايج مشتريدر

عبارتند از:

هاي ادراكي )تصوير سازمان، ارتباطات، مقياس -

پذيري و ...( شفافيت، انعطاف

هاي عملكـردي )وفاداري، صداقت، شاخص -

ت، نرخ پاسخگويي و ...(. ايري، رسيدگي به شكايپذ رقابت

معيارهاي مورد بررسي، 2كاركنانحوزه نتايج در

عبارتند از:

هاي ادراكي )انگيزش، توانمندسازي، مقياس -

قدرداني و ...(

هاي سنجش عملكرد در ارتباط با شاخص -

و مندي رضايت ،ايجاد انگيزه و مشاركت ،دستاوردها

.براي پرسنل سازمان خدمات مهيا شده

معيارهاي مورد بررسي، 3حوزه نتايج جامعهدر

عبارتند از:

مشاركت در بر اقتصاد، : هاي ادراكي مقياس -

گذارند. تأثير مي آموزش و ...

بايد يک شهروند مسئولي: هاي عملكرد شاخص -

كاهش يا ، هاي محلي مشاركت با انجمن و گروه درصدد

،ز فرايندها يا چرخه عمر محصولجلوگيري از صدمات ناشي ا

باشد. محيطي و نگهداري منابع هاي زيست اعلام فعاليت

معيارهاي مورد بررسي، 4كار و كسبحوزه نتايج در

عبارتند از:

رد در ارتباط باـدي عملكـدستاوردهاي كلي -

غيرمالي و دستاوردهاي مالي

هاي سنجش عملكرد در ارتباط با شاخص -

ها، ساختمان ،مالي ،ها خارجي و شراكتمنابع ،فرايندها

.اطلاعات و تكنولوژي و تجهيزات و مواد

1 - Customer Results 2 - People Results 3 - Society Results 4 - Business Results

هاي برتري نسبت به ساير مدل EFQM مدل

از توانايي بيشتري در تعيين نواحي قابل بهبود ،سازماني

و امتيازدهي واحدهاي توليدي و خدماتي برخوردار

(Cartmell et al., 2011). باشد مي

مدلها در مسير استقرار زمانكه سا در صورتي

EFQM شود هيچ سابقه اجرايي نداشته باشند، توصيه مي

هاي از روش پرسشنامه استفاده نمايند. اگر سازمان در سال

كاركنان و گذشته نسبت به خودارزيابي اقدام كرده و

آشنايي داشته باشند، در اين EFQMمديران با مفاهيم

فاكتور آتي، روش پيش صورت، روش كارگاهي و در مراحل

.(1389شود )جلوداري ممقاني، كار گرفته مي و جايزه به

روش تحقيق -8

از روش در پژوهش حاضر كه از نوع كاربردي است،

بررسي مقطعي استفاده شده و به -تحقيق توصيفي، ميداني

شهرداري تهران از ديدگاه مديران منابع انساني آن عملكرد

شامل پژوهش شده است. جامعه پرداخته 1392 در سال

سال در تهران شهرداري انساني منابع مديران از نفر 31

براي .شدند انتخاب سرشماري صورت به كه است 1392

EFQM مدل استاندارد شده پرسشنامه از هاداده گردآوري

پرسشنامه سؤالات. گرديد استفاده است، سؤال 51 شاملكه

و شدند سازي تناسبم تهران، شرايط شهرداري براساس

و شد سنجيده خبرگان، نظرات از استفاده با آنها روايي

. گرديد تأييد 88/1 كرونباخ آلفاي محاسبه با آن پايايي

آمار هاي روش از هاداده وتحليل به منظور تجزيه

5واريانس تحليل گروهي و آزمون تک tاستنباطي، آزمون

استفاده شده است. 6و آزمون تعقيبي توكي

هاي تحقيقيافته -1

بررسي معناداري منظوردر تحليل استنباطي، به

معيارهايوضعيت خصوص درپاسخگويان اظهارات انگينمي

استفاده شده است « متغيره تکt »از آزمون ،سازماني تعالي

5 - Analysis of Variance 6 - Tukey's Test

65

گروهي تک tاساس آزمون وضعيت معيارهاي تعالي بر -5جدول

داري معني سطح t df آماره دارداستان انحراف ميانگين معيارهاي تعالي

111/1 29 32/9 42/1 71/3 رهبرى

111/1 29 39/15 33/1 93/3 گذاري و استراتژي سياست

111/1 29 23/11 41/1 71/3 كاركنان

111/1 29 84/7 45/1 64/3 منابع و شركا

111/1 29 88/11 33/1 65/3 فرايندها

111/1 29 41/4 53/1 43/3 مشترى نتايج

47/1 53/3 كاركنان نتايج 17/6 29 111/1

111/1 29 73/13 35/1 87/3 جامعه نتايج

111/1 29 5 22/1 78/3 كار و كسب نتايج

منبع: )محاسبات نگارندگان(

سطوح تمامي دهد، مي نشان 1 جدول كه گونه همان

اين بدان باشد؛ مي 15/1از كمتر 000/0 داري معني

را شهرداري تهران عملكرد ،پاسخگويان كه مفهوم است

ها شراكت راهبرد، كاركنان، رهبري، معيار 9 از يک هر در

نتايج كاركنان، نتايج مشتريان، نتايج فرايندها، منابع، و

ارزيابي بالاتر از حد ميانگين، كار، و كسب و نتايج جامعه

.اند كرده

تحصيلي مديران منابع مدرك به توجه با تهران رداريشه در EFQMگانه معيارهاي نه نمره ميانگين مقايسه -2جدول

اساس آزمون تحليل واريانس يک طرفه انساني بر

مهارت دكتري ليسانس فوق ليسانس

F sig انحراف معيار ميانگين انحراف معيار ميانگين انحراف معيار ميانگين

414/1 91/1 32/1 71/3 53/1 88/3 39/1 63/3 رهبرى

235/1 53/1 13/1 11/4 38/1 91/3 35/1 85/3 استراتژيگذاري و سياست

169/1 19/3 38/1 61/3 19/1 91/3 39/1 63/3 كاركنان

199/1 54/2 36/1 49/3 16/1 92/3 33/1 56/3 منابع و شركا

188/1 66/2 18/1 66/3 44/1 86/3 28/1 54/3 فرايندها

317/1 21/1 52/1 41/3 63/1 66/3 47/1 31/3 مشترى نتايج

115/1 35/2 46/1 49/3 42/1 83/3 48/1 41/3 كاركنان نتايج

791/1 237/1 32/1 91/3 43/1 92/3 33/1 82/3 جامعه نتايج

313/1 21/1 18/1 71/3 26/1 88/3 21/1 75/3 كار و كسب نتايج

131/1 97/3 17/1 67/3 31/1 88/3 21/1 61/3 كل معيارها

منبع: )محاسبات نگارندگان(

66

هايمحاسبه شده در تمام معيار Fقدار آماره م

جدول Fاز مقدار 27و 2درجه آزادي با EFQMگانه نه

براي انساني منابع مديران تر است؛ بنابراين ارزيابي كوچک

ليسانس فوق ليسانس، تحصيلات سطوح براساس هامعيار تمام

(.2داري وجود ندارد )جدول دكتري، تفاوت معني و

داد كه بين تايج آزمون تحليل واريانس نشانبنابراين ن

زمينه در مديران منابع انساني ارزيابي و تحصيلات

تفاوت رداري تهران،ـشه كيفيت در معيارهاي تک تک

ندارد؛ ولي در كل معيارها چون مقدار وجود داري معني

از مقدار 27و 2محاسبه شده با درجه آزادي Fآماره

( از131/1داري ) معني تر است و سطحجدول بزرگ

تر است؛ پس حداقل بين ديدگاه دو گروه، كوچک 15/1

وجود دارد؛ بنابراين از آزمون توكي يدار تفاوت معني

كنيم.استفاده مي

(F= 97/3 ، sig= 131/1 )

گويان در خصوص مدل هاي اظهارات پاسخنتايج آزمون تعقيبي توكي براي بررسي تفاوت ميانگين -3جدول

حسب تحصيلات بر EFQM تعالي

sig تفاوت ميانگين هاگروه

125/1 272/1 ليسانس ليسانس با فوق

منبع: )محاسبات نگارندگان(

دهد نشان مي 3نتايج آزمون تعقيبي توكي در جدول

ليسانس بين ديدگاه مديران منابع انساني ليسانس و فوق

اري ددر كل تفاوت معني EFQMدر خصوص معيارهاي

ليسانس، ارزيابي طوري كه مديران فوق وجود دارد؛ به

ليسانس داشتند. بالاتري را نسبت به

سابقه خدمت مديران منابع به توجه با تهران شهرداري در EFQMگانه نهمعيارهاي نمره ميانگين مقايسه -8جدول

اساس آزمون تحليل واريانس يک طرفه انساني بر

مهارت

سال 28بالاي سال 28تا 58بين سال 58زير

F sig انحراف معيار ميانگين انحراف معيار ميانگين انحراف معيار ميانگين

839/1 17/1 34/1 66/3 36/1 71/3 57/1 77/3 رهبرى

423/1 89/1 24/1 11/4 27/1 95/1 46/1 81/3 گذاري و استراتژي سياست

171/1 92/2 38/1 64/3 38/1 63/3 35/1 12/4 كاركنان

356/1 17/1 34/1 56/3 32/1 56/3 64/1 82/3 منابع و شركا

188/1 66/2 18/1 66/3 28/1 54/3 44/1 86/3 فرايندها

437/1 727/1 51/1 371/3 49/1 33/3 62/1 61/3 مشترى نتايج

182/1 81/1 49/1 44/3 47/1 42/3 42/1 78/3 كاركنان نتايج

798/1 228/1 32/1 87/3 32/1 82/3 41/1 93/3 جامعه نتايج

173/1 87/1 19/1 74/3 21/1 71/3 25/1 89/3 كار و كسب نتايج

221/1 61/1 18/1 66/3 18/1 64/3 34/1 82/3 كل معيارها

منبع: )محاسبات نگارندگان(

67

Fاز مقدار 27و

منابع مديران تر است؛ بنابراين ارزيابي كوچک جدول

؛ها بين سطوح سابقه خدمتبراي تمام معيار انساني

سال، 21سال و بالاي 21تا 11سال، بين 11زير يعني

آزمون نتايج داري وجود ندارد. بنابراين معني تفاوت

منابع مديران ارزيابي كه داد نشان واريانس تحليل

تهران، شهرداري در كيفيت رهايمعيا زمينه در انساني

ندارد داري معني تفاوت خدمت سابقه متغير براساس

(.4 جدول)

(F= 61/1 , sig= 221/1 )

دست آمده به نتايج تعالي، مدل معيارهاي بخش در

امتياز مربوط به حوزه 34/296اين است كه از حاكي

امتياز مربوط به حوزه نتايج 51/313و سازها توانمند

امتياز را 1111امتياز از 85/619ر مجموع است كه د

مديران منابع انساني شهرداري تهران از ديدگاه مديران

اند.منابع انساني كسب كرده

حسب هر يک از معيارها، در بررسي امتيازات بر

نتايج بيانگر اين است كه در حوزه توانمندسازها، اولويت

، برىگذاري و استراتژي، ره معيارها به صورت سياست

كاركنان، فرايندها و منابع و شركا است. در حوزه

جامعه، نتايج نتايج، اولويت معيارها به صورت نتايج

5)جدول كار، نتايج كاركنان و نتايج مشتري است و كسب

(.1و نمودار

به ترتيب نقاط قوت و 7و 6همچنين در جدول

ضعف تعيين شده در ارزيابي تعالي شهرداري تهران از

اه مديران منابع انساني آن، بيان شده است.ديدگ

تهران براساس هر كدام از معيارها امتياز و درصد ارزيابي عملكرد مديريت منابع انساني شهرداري -1جدول

معيارهاي اصلي EFQM

سقف نمره درصد امتياز كسب شده معيارهاي اطلاعاتي

هاـاز

دسمن

وانت

111 41/63 41/63 رهبرى

111 63/67 63/67 و استراتژي گذاري سياست

111 71/62 71/62 كاركنان

111 91/41 91/41 منابع و شركا

111 71/61 71/61 فرايندها

ـجتاي

ن

151 91/59 85/89 مشترى نتايج

111 18/61 18/61 كاركنان نتايج

111 83/66 83/66 جامعه نتايج

151 51/64 75/96 كار و كسب نتايج

1111 85/619 85/619 تجمع امتيازا

85/61 76/67 ميانگين

كاركنان منبع: )محاسبات نگارندگان(

ها منابع و شركت فرايندها

مقدار آماره F محاسبه شده در تمام معيارهاي

نه گانه EFQM با درجه آزادي 2

68

رادار و امتيازات اخذ شده در هر حوزه -5نمودار

هاي نگارندگان( منبع: )يافته

ان از ديدگاه مديران منابع انساني آننقاط قوت تعيين شده در ارزيابي تعالي شهرداري تهر -0جدول

درصد معيار مربوطه نقاط قوت رديف

1 بهبود باعث كاركناني كه جديت و تلاش از موقع به و سازنده قدرداني دسترس بودن مديران و در

شوند.مي 92 رهبري

2 ،منابع تخصيص و مقاصد ،ها طرح ،ها مشي وسيله خط به ،سازمان يها ارزش و استراتژيک اهداف

هستند. قبول قابل و پذير امكان ،سازماني عالي سطح و مقاصد ها طرح و گردندمي حمايت 91 استراتژي

3 تلقي ارزش با ، گرفته قرار تقدير مورد، سازمان موفقيت گسترش و بهبود ايجاد در كاركنان هاي تلاش

شود. مي داده پاداشا( ه مهارت و خدمت سابقه، پاداش مانند) عوامل ساير با متناسب و شده 87 كاركنان

4 و پايدار و سطح بهبود به رو روند رجوع، ارباب وفاداري و رضايت با سازمان مرتبط داخلي يها شاخص

دهد.مي نشان را عملكرد از بالايي 85 نتايج مشتري

5

محيط ندمان سازماني مختلف موضوعات بر روي كاركنان يها ديدگاه و نظرات با رابطه در سازمان

كلي، رضايت و آموزش پاداش، و پرداخت ارزيابي شغلي، انتظارات ارتباطات، ايمني، كاري، بهداشت،

اين در و كند مي دريافت( و غيره تمركز يها گروه مصاحبه، پرسشنامه، طريق از) خوردهاي منظمي باز

است. نموده تعيين را ي مربوطهها شاخص ارتباط

82 نتايج كاركنان

6

تحت خدمات، انجام جهت شده گرفته كار به يها تمامي فعاليت اينكه از اطمينان كسب براي نسازما

استفاده از طريق از مثلا) شده تشريح الزامات يا اساس استاندارد بر سيستمي دارند، قرار كنترل

دارد. اختيار ( درISO 10015استاندارد

81 فرايند

81 كار و نتايج كسب دهد.مي نشان را بهبود به رو سازمان، روند مالي غير و مالي كليدي دستاوردهاي نتايج 7

8 اهداف راستاي در مالي، منابع كارگيري تخصيص و به دهدمي اطمينان كه دارد رويكردي سازمان،

نمايد. مي تضمين سازمان را پايدار موفقيت و بوده سازماني يها ارزش و مقاصد ،استراتژيک 79 منابع

هاي نگارندگان( افتهمنبع: )ي

مشي استراتژي و خط

رهبري

ا مشترياننتايج مرتبط ب

نتايج مرتبط با كاركنان

نتايج مرتبط با جامعه

كار و نتايج كسب

منابع و شركا

فرايندها

كاركنان

69

نقاط ضعف تعيين شده در ارزيابي تعالي شهرداري تهران از ديدگاه مديران منابع انساني آن -8جدول

درصد معيار مربوطه نقاط ضعف رديف

1

در كالا، موجودي ذخيره و مواد اوليه، تجهيزاتها، ساختمان نظير فيزيكي يها دارايي

شده منابع، مديريت حفظ و مقاصد استراتژيک، اهداف ملاحظه و با سازمان منافع راستاي

يابد.مي بهبود مستمر صورت به و

18 منابع و همكاران تجاري

2

اختيارات بر و دارد بهبود ايجاد كاركنان در تمامي مشاركت جهت فرايندي مستمر سازمان،

ايجاد ات بدونتغيير ايجاد و گيري تصميم صلاحيت بتوانند تا شده افزوده سازمان كاركنان

د.نآور دست بهرا سازمان مخاطره براي

22 نتايج كاركنان

3

جديد و جايگزين يها كارگيري فناوري به توسعه از اطمينان كسب براي متداولي روش

خدمات استفاده در به مزيت دستيابي جهت در دانايي و دارايي معنوي از دارد و وجود

شود. مي

23 منابع و همكاران تجاري

4 ي ها داده تحليل طريق از و نيازها ها فرصت شناسايي بر مبتني كهها فرايند مستمر بهبود

افتد.مي اتفاق باشد، الگو يها سازمان و عملياتي 25 فرايند

5 دارند، دخالت خدمات ارائه بر طور مستقيم به كه( فرايندهايي) ييها فعاليت همه عملكرد

شوند.مي هشناخت و گيري به طور كامل اندازه 25 كار و نتايج كسب

6

اقدامات و كردارها طريق از سازمان را يها ارزش به نسبت خود تأكيد و حمايت، مديران

ي عمل و قبولم سطح سازمان، در گسترده طور بهها ارزش اين دهند و نشان مي عملي،

شوند. مي

26 رهبري

هاي نگارندگان( منبع: )يافته

نهادگيري و پيش نتيجه -0

توان نتيجه گرفت مي پژوهش هاي با توجه به يافته

هاي شاخص بين در از ديدگاه مديران منابع انساني، كه

منابع و شركا معيار شهرداري تهران ضعف نقطه ارزيابي،

توجه هماهنگ شهرداري تهران ضمن . بنابراينباشد مي

ارتباطات بايد سازمان در كيفيت معيارهاي كليه به

و نگر رويكرد آينده يک طريق ماني خود را ازسازبرون

شناسايي باعث تا اين ارتباطات دهد توسعه يافته، ساخت

ارائه خدمات زمينه بيشتري در يها فرصت به دستيابي و

شهرداري تهران بايد رويكردي اتخاذ كند تا د.نشو

مربوط يها شامل داده اطلاعات؛ تمامي كه يابد اطمينان

،(آنها عملكرد شامل)كنندگان تأمين ،فرايند عملكرد به

يها و سازمان( رجوع ارباب رضايت شامل) رجوعان ارباب

آساني به و قابل دسترس سريعا روز، به اعتماد، قابل الگو،

و مناسب هستند. منابع سازماني توسط استفاده قابل

كرده رداري تهران رويكردي اتخاذ ـشهرو از اين

كارگيري به خصيص وت دهد مي اطمينان كه است

و مقاصد ،استراتژيک اهداف راستاي در مالي، منابع

سازمان را پايدار موفقيت و هستند سازماني يها ارزش

نظير فيزيكي؛ يها همچنين دارايي. كنند مي تضمين

سازمان منافع راستاي در خود را و تجهيزاتها ساختمان

ع، مناب حفظ و مقاصد استراتژيک، اهداف ملاحظه و با

. بخشد مي بهبود مستمر صورت به و كند مي مديريت

در استقرار تهران شهرداري انساني منابع مديريت

استعدادها را نمايد، همچنين ميتلاش مديريت دانش

دانايي خود به و هاي معنوي از دارايي كند تا ميمديريت

بهره ببرد. مزيتبه دستيابي جهت در شكل بهترين

توان نتيجه گرفت مي پژوهش ايه با توجه به يافته

و گذاري شاخص سياست هاي ارزيابي،شاخص بين در كه

رداري تهران است كه باـقوت شه نقطه راتژي،ـاست

خواني دارد و نشان ( هم1388هاي اقبال و همكاران ) يافته

استراتژي خود را براساس ،دهد كه شهرداري تهرانمي

مان و اطلاعات حاصل نيازها و انتظارات حال و آينده ساز

گيري عملكرد، تعيين كرده است. در اين راستا از اندازه

70

به نظر مديران منابع اقداماتي كه شهرداري تهران با توجه

رجوع ارباب رضايت و ها نيازمندي، كنندگان تأمين عملكرد

باشد. مي

به، شهرداري هايارزش و استراتژيک اهداف -

به، منابع تخصيص و مقاصد ها،طرح ها،مشي وسيله خط

عالي سطح و مقاصد هاطرح و گرددمي حمايت طور كامل

گرايانه هستند. قبول و واقع قابل، پذير امكان ،سازماني

مناسب توانايي شناخت زمان شهرداري تهران -

هاپيشنهاد و هامشي خط ها، استراتژي در اعمال تغيير

.را دارد

همچنين نتايج پژوهش نشان داد كه ارزيابي

معيارهاي تهران از شهرداري انساني منابع مديران

تفاوت كار سابقه و لاتتحصي بر حسب متغيرهاي كيفيت

.نداشت وجود داري معني

براي رسيدن به كيفيت مطلوب، اقدامات زير پيشنهاد

:شودمي

گيري ميزان نظرسنجي از كاركنان براي اندازه -

رضايت كاركنان از عملكرد سازمان

ها، نيازها وها، تواناييبه مهارتبيشتر توجه -

نيروي انساني هاي خواسته

هايبه سرمايهنيروي انساني جهت تبديل تلاش در -

انساني

توجه به امكانات رفاهي سازمان براي كاركنان -

توجه به فراهم كردن شرايط براي بروز خلاقيت -

كاركنان و استقرار مديريت خلاقيت

سازمان براساس مقايسه عملكرد هايفعاليت ارزيابي -

ريزي شدهواقعي با عملكرد برنامه

ملكرد كاركنان به طور پيوسته وارزيابي ع -

مستمر عدالت و برابري بين كاركنان وسعهتتوجه به -

توجه به آموزش و بهسازي كاركنان -

توجه به مديريت استقرار كاركنان با توجه به -

هاهاي آنها و شايستگيمهارت

توجه به مديريت استعداد در سازمان -

زمانكارگيري مديريت دانش در ساتوجه و به -

هاي آموزشي مستمر براي كاركنان انجام نيازسنجي -

هابراي بهبود مستمر آن

كارگيري منابع مالي توجه بيشتر به تخصيص و به -

در راستاي اهداف راهبردي

و كردارها طريق از ارشد مديران تأكيد و حمايت -

سازمان يها ارزش به ها نسبتعملي آن اقدامات

با مرتبط سازماني با اهداف آشنا ساختن كاركنان -

يشانها فعاليت

ها هاي فيزيكي شهرداري توجه بيشتر به دارايي -

در راستاي مقاصد سازماني

كاركنان تمامي تدوين استراتژي مبني بر مشاركت -

مستمر بهبود ايجاد در

توسعه از اطمينان كسب براي متداولي ايجاد روش -

جديد توسط كاركنان و جايگزين يها كارگيري فناوري به

شناسايي بر مبتني كهها فرايند مستمر بهبود -

و ي عملياتيها داده تحليل طريق از و نيازها ها فرصت

باشد. الگو يها سازمان

منابع -8

(. ارزيابي تعالي سازماني 1392آور، مرتضي، ) ادب، حسين؛ گل

فصلنامه ، EFQMشركت ملي گاز ايران بر اساس مدل

،23(71)، ات مديريت )بهبود و تحول(علمي مطالع

46-25.

فرزانه؛ يارمحمديان، محمد حسين؛ سيادت، سيد علي، اقبال،

با رويكرد سيستم EFQM(. كاربرد مدل تعالي 1388)

اطلاعاتي پروفرما در ارزيابي عملكرد مديريت منابع

مديريت اطلاعات انساني دانشگاه علوم پزشكي اصفهان،

.31-48، 1(6سلامت، )

، تهران: هاي متعالي سازمان(. 1389جلوداري ممقاني، بهرام، )

انتشارات مركز آموزش و تحقيقات صنعتي تهران.

71

انساني آن انجام داده است عبارتند از:

- شهرداري تهران جهت تدوين استراتژي خود، از

دادهها و درو ندادهاي گسترده و مناسب استفاده ميكند

و اين درون دادها شامل عملكرد فرايندهاي داخلي،

كانون عملكرد ارزيابي (.1391، )زهرا ،اباذري ، مينا؛كذاكرشهر

از استفاده با ايران در نوجوانان و كودكان فكري پرورش

مدل ارائه و (EFQM) اروپا كيفيت بنياد تعالي مدل

و كودكان المللي بين كتابخانه ايجاد پيشنهادي

رساني اطلاع و كتابداري تحقيقات نشريه نوجوانان،

.129-149 ،59دانشگاهي، شماره

اعظم؛ كاظميني، نسيم؛ سيده پنجكي، فتحي، محمد؛ حسيني

معاونت توسعه عملكرد ارزيابي (.1389، )يوسفيان، شيوا

پزشكي علوم هاي گاهمنابع )پشتيباني( دانش و مديريت

.17-24 ،(1)22 ،طب و تزكيه، EFQMمدل اساس بركشور

(. مباني 1392هادي، فريبرز، ) فتحي واجارگاه، كورش؛ محمد

، مديريت كيفيت در آموزش و بهسازي منابع انساني

تهران: انتشارات آييژ.

(. 1388، )سميه سادات ،آخشيک ؛عبدالحسين ،پهلو فرج

هاي دانشگاه سنجش كيفيت عملكرد مديريت كتابخانه

نشريه ،EFQM شهيد چمران اهواز با استفاده از مدل

.31-47، 45رساني، شماره اطلاع و كتابداري

عملكرد ارزيابي (.1391، حسين، )پورسلطاني ؛رسول ،فرجي

مدل اساس بر ايران يها استان بدني تربيت كل داراتا

EFQM، (،9)8ورزشي، مديريت مطالعات نشريه

192-177.

طباطبايي مزدآبادي، سيد محسن؛ محمدپور زرندي، حسين؛

مديريت منابع انساني در (. 1392كريمي، سمانه، )

تهران: انتشارات كوهسار.ها. شهرداري

، چاپ EFQM 2010يزه مدل جا(. 1389نجمي، منوچهر، )

دوم، تهران: انتشارات سرآمد.

(. اجراي مدل تعالي سازماني1389واعظي، رضا؛ وثوقي، فاطمه، )

وري نيروي انساني پژوهشي در شركت اي بهرهـو ارتق

(، 19)8 ،فصلنامه مديريت صنعتينفت تهران، پالايش

96-73.

Allur, E. (2010). The Dissemination of the

EFQM Self-evaluation Model Across

Europe. Review of International

Comparative Management, 11(5). Amblard, Marc. (2013). EFQM Excellence

Awards 2013. EFQM Recognition Book

2013.

Cartmell, Jonathan., Binsardi, Ben., McLean,

Alexis. (2011). Sector-Wide Transformational

Leadership-How Effectively Is the EFQM

Excellence Model Used in the UK FE

Sector? Research in Post-Compulsory

Education, 16(2), 189-214.

Chen, L.H., Kom, W.C. (2008). Fuzzy linear

programming models for new product

design using QFD with FMEA,

Applied Mathematical Modeling,

11(5), 46-58.

EFQM FUNDAMENTAL CONCEPTS.

Available from URL:

http://www.efqm.org/efqmmodel/funda

mental-concepts. Accessed Oct 22, 2013.

European Foundation for Quality Management

(1999). The EFQM Excellence Model.

Belgium: Brussels Representative.

Office.

Faraji, R. (2012). The Relationship Between Job

Satisfaction And Organizational Excellence

In Sport Organizations. International

Journal of Academic Research in Business

and Social Sciences, 2(6).

Fisher, Matt. (2011) Introducing the EFQM

Excellence Model. Publisher: Kindle,

10-100.

Hakes, Chris. (2007). The EFQM Excellence

Model for Assessing Organizational

Performance. Publisher: van Haren

Publishing, 20-60.

Jonker, Jan., Eskildsen, Jacob. (2009).

Management Models for the Future.

Springer. Verlag Berlin Heidelberg.

Moeller, J. (2001). Sonntag AK. Evaluation

of health services organizations– German

experiences with the EFQM excellence

Approach in Healthcare. The TQM

Magazine, 13(5), 7-361.

Rodríguez, Marta., Álvarez, M. Jesús. (2014).

Does the EFQM Model Identify and

Reinforce Information Capability?

Journal of Social and Behavioral

Sciences, vol 109, 716-721.

Sharma, A.,Talvar, E. (2007). Evaluation

universal business excellence model:

incorporation philosophy business

excellence, 11(3).

72

Planning Status in the planning process

Dr. Mozafar Sarafi, Dr. Jamileh Tavakolinia, Mahdi Chamani

An Analysis of urban sustainable development indicators in Tehran …………………...

Dr. Sattar Parvin, Dr. Abdolhossein Kalantari

Spatial Prioritizing of the Integrated Management System in Municipal districts (Case

Study: 22 districts of Tehran Mu

Dr. Seyed Ali Alavi, Mohammad Molaei Ghelichi, Hadi Javadzadeh Aghdam, Bahman Najafpour

Organizational Excellence Assessment of Te

Dr. Hossein Mohammadpour Zarandi, Jaefar Ghaderi

Policymaking & Strategic Planning Management

Urban Development PlanningAn Anthology

planning process of Tehran City………..…………………………...

Jamileh Tavakolinia, Mahdi Chamani-e Moghadam

An Analysis of urban sustainable development indicators in Tehran …………………...

Dr. Sattar Parvin, Dr. Abdolhossein Kalantari

Integrated Management System in Municipal districts (Case

districts of Tehran Municipality)…………………………………………………

Dr. Seyed Ali Alavi, Mohammad Molaei Ghelichi, Hadi Javadzadeh Aghdam, Bahman Najafpour

Organizational Excellence Assessment of Tehran Municipality Based on EFQM …

Dr. Hossein Mohammadpour Zarandi, Jaefar Ghaderi

Policymaking & Strategic Planning Management

Urban Development Planning:

Aug & July 2016, Year.

Planning, Urban Development and the Council Affairs Deputy

…………………………... 1

An Analysis of urban sustainable development indicators in Tehran …………………..... 15

Integrated Management System in Municipal districts (Case

nicipality)………………………………………………… 40

Dr. Seyed Ali Alavi, Mohammad Molaei Ghelichi, Hadi Javadzadeh Aghdam, Bahman Najafpour

an Municipality Based on EFQM …….... 60

, Year. 1 No.1&2

Planning, Urban Development and the Council Affairs Deputy