38
บทที2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวของ การวิจัยนี้ตองการศึกษาผลการเคลือบหลุมรองฟนที่มีตอการเกิดโรคฟนผุในนักเรียน ประถมศึกษา 3 โรงเรียนประถมศึกษา อําเภอบาเจาะ จังหวัดนราธิวาส เก็บขอมูลดวยการตรวจ สุขภาพฟน และสัมภาษณนักเรียนชั้นประถมปที3 ซึ่งไดมีการศึกษาแนวคิดจากหองสมุด อินเตอรเนต หนังสือ และวราสาร ตลอดจนงานวิจัยที่เกี่ยวของตาง มาวิเคราะหสังเคราะห และ นําเสนอเนื้อหาเรียงตามลําดับ ดังนี1. แนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับโรคฟนผุ 2.โรคฟนผุในเด็กนักเรียนประถมศึกษา 3. มาตรการการสงเสริมและปองกันทันตสุขภาพชองปากในเด็กวัยเรียน 4. การปองกันโรคฟนผุ ดวยสารเคลือบหลุมรองฟน 5. งานวิจัยที่เกี่ยวของ แนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับโรคฟนผุ โรคฟนผุ (Dental caries) เกิดไดทั้งหญิงและชาย เปนไดกับคนทุกอายุและมักจะเริ่มเปน ตั้งแตมีฟนงอกขึ้นมา (สมชาย สุพันธุวณิช, 2551, Module 2) เปนโรคของเนื้อเยื่อฟน โดยมีการ ทําลายแรธาตุที่เปนองคประกอบสําคัญของเนื้อเยื่อเหลานีจนทําใหเกิดเปนโพรงหรือรูผุ จน สามารถลุกลามจนเกิดการสูญเสียฟนได จัดเปนโรคติดเชื้อจากแบคทีเรีย (จินตกร คูวัฒนสุชาติ , 2549, หนา 239 - 397) ซึ่งแบคทีเรียบางชนิดในชองปาก ที่มีบทบาทสําคัญตอกระบวนการเกิดโรค ฟนผุ คือมิวแทนสสเตรปโตคอคไค (Mutans Strepto-cocci) (Bodovinac, & et al, 2005, p. 203) เปนแบคทีเรียที่เชื่อวา เกี่ยวของกับกระบวนการเกิดโรคฟนผุมากที่สุด ทั้งนี้เนื่องจากมิวแทนส สเตรปโตคอคไค สามารถยึดเกาะ กับผิวฟน และสรางกรดไดปริมาณมาก เชื้อนี้สามารถดํารงชีวิต และทําการสันดาปในสภาวะที่เปนกรด มีผลทําใหเกิดการยอยสลายแรธาตุ (Demineralization) ของ เคลือบฟนและเนื้อฟน (ขวัญชัย คัมธมธุรพจน , 2550, หนา 8) โดยแบคทีเรีย จะอาศัยอยูในคราบ จุลินทรีย (คราบเศษอาหาร และ แบคทีเรีย) เปนตัวการที่สรางกรด โดยเฉพาะกรดแลกติก จะไปทํา ใหเกิดการละลายตัวของแรธาตุ การสูญเสียแรธาตุจากฟน เชน แคลเซียม ฟอสเฟต และแรธาตุอื่น โดยปกติตัวฟนจะมีองคประกอบหลักเปนสารอนินทรีย ในรูปผลึกไฮดรอกซีอพาไทด ซึ่งแวดลอมดวยน้ําลาย และเชื้อจุลินทรีย กระบวนการแลกเปลี่ยนแรธาตุ ระหวางตัวฟนและแรธาตุ ที่มีอยูในน้ําลายโดยจะมีทั้งการสูญเสียแรธาตุ (DemineraliZation) และการคืนกลับ

บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

  • Upload
    others

  • View
    12

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยนตองการศกษาผลการเคลอบหลมรองฟนทมตอการเกดโรคฟนผในนกเรยนประถมศกษา 3 โรงเรยนประถมศกษา อาเภอบาเจาะ จงหวดนราธวาส เกบขอมลดวยการตรวจสขภาพฟน และสมภาษณนกเรยนชนประถมปท 3 ซงไดมการศกษาแนวคดจากหองสมด อนเตอรเนต หนงสอ และวราสาร ตลอดจนงานวจยทเกยวของตาง ๆ มาวเคราะหสงเคราะห และนาเสนอเนอหาเรยงตามลาดบ ดงน 1. แนวคดทฤษฎเกยวกบโรคฟนผ 2.โรคฟนผในเดกนกเรยนประถมศกษา 3. มาตรการการสงเสรมและปองกนทนตสขภาพชองปากในเดกวยเรยน 4. การปองกนโรคฟนผ ดวยสารเคลอบหลมรองฟน 5. งานวจยทเกยวของ

แนวคดทฤษฎเกยวกบโรคฟนผ โรคฟนผ (Dental caries) เกดไดทงหญงและชาย เปนไดกบคนทกอายและมกจะเรมเปนตงแตมฟนงอกขนมา (สมชาย สพนธวณช, 2551, Module 2) เปนโรคของเนอเยอฟน โดยมการทาลายแรธาตทเปนองคประกอบสาคญของเนอเยอเหลาน จนทาใหเกดเปนโพรงหรอรผ จนสามารถลกลามจนเกดการสญเสยฟนได จดเปนโรคตดเชอจากแบคทเรย (จนตกร ควฒนสชาต, 2549, หนา 239 - 397) ซงแบคทเรยบางชนดในชองปาก ทมบทบาทสาคญตอกระบวนการเกดโรคฟนผ คอมวแทนสสเตรปโตคอคไค (Mutans Strepto-cocci) (Bodovinac, & et al, 2005, p. 203) เปนแบคทเรยทเชอวา เกยวของกบกระบวนการเกดโรคฟนผมากทสด ทงนเนองจากมวแทนส สเตรปโตคอคไค สามารถยดเกาะ กบผวฟน และสรางกรดไดปรมาณมาก เชอนสามารถดารงชวต และทาการสนดาปในสภาวะทเปนกรด มผลทาใหเกดการยอยสลายแรธาต (Demineralization) ของเคลอบฟนและเนอฟน (ขวญชย คมธมธรพจน, 2550, หนา 8) โดยแบคทเรย จะอาศยอยในคราบ จลนทรย (คราบเศษอาหาร และ แบคทเรย) เปนตวการทสรางกรด โดยเฉพาะกรดแลกตก จะไปทาใหเกดการละลายตวของแรธาต การสญเสยแรธาตจากฟน เชน แคลเซยม ฟอสเฟต และแรธาตอน ๆ โดยปกตตวฟนจะมองคประกอบหลกเปนสารอนนทรย ในรปผลกไฮดรอกซอพาไทด ซงแวดลอมดวยนาลาย และเชอจลนทรย กระบวนการแลกเปลยนแรธาต ระหวางตวฟนและแรธาตทมอยในนาลายโดยจะมทงการสญเสยแรธาต (DemineraliZation) และการคนกลบ

Page 2: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

9

(Remineralization) ในสภาวะทเปนกลาง เมอมการรบประทานอาหารโดยเฉพาะอาหารพวกแปงและอาหารรสหวานสมผสฟนบอย ๆ และนาน สภาพในชองปาก จะมความเปนกรดมากขน เนองมาจากคราบจลนทรย จะยอยสลายนาตาล เชน กลโคส ฟรกโตส ซโครส โดยกระบวนการไกลโคไลตค (Glycolytic Pathway) ทาใหเกดพลงงาน และเกดกรด ซงเปนผลพลอยไดจากการสนดาป กรดทเกดจากคราบจลนทรย อาจจะเพมจนถงจด ททาใหเกดการสลายแรธาตทตวฟน(Demineralization) ซงอตราการสลายของแรธาตน ขนอยกบระยะเวลา และคาความเปนกรดดาง (pH) ซงเพยงพอทจะทาใหเคลอบฟนสลายตว จดวกฤตททาใหเกดการสลายตวของแรธาต แตกตางกน ในแตละบคคล เรมจากกรดทาลายชนเคลอบฟน เกดเปนรอยขาวขน หรอมสเทาดาและยงไมปรากฏอาการ ตอเมอการกดกรอนลกลงไปถงชนเนอฟน จะมสเทาดา เหนรผชดเจนขน อาจมอาการเสยวฟนบางครง ถาการทาลายลกลงไปถงโพรงประสาทฟน เกดการอกเสบของเนอเยอ อาจมอาการปวดรนแรงหรอ ตลอดเวลา การลกลาม อาจจะดาเนนตอไปจนทาใหเนอเยอโพรงประสาทฟนถกทาลายจนหมด ลกลามไปยงปลายราก และลกลามตอไปยงเนอเยอขางเคยงโดยรอบ เกดเปนหนองฝเหงอกอกเสบ และอาจบวมบรเวณใบหนาและลาคอ (จนตกร ควฒนสชาต, 2549, หนา 239 - 397) ในทางตรงกนขาม คาความเปนกรดดางรอบ ๆ ฟน อาจเพมขน เนองจากแบคทเรยไมมอาหารทจะทาการสนดาป ปรมาณแบคทเรยในคราบจลนทรยมนอยลง การหลงของนาลายเพมขน นาลายจะทาหนาทเปนบฟเฟอรไดสง การมไอออนอนนทรยในนาลาย การกาจดเศษอาหารตกคางในชองปาก ใหหมดไปอยางรวดเรว ปจจยเหลานจะสงผลใหแบคทเรย ลดการผลตกรด หรอความเปนกรดของคราบจลนทรยไดรวดเรว ความมากนอยในการเกดฟนผในแตละบคคลไมเทากน ขนอยกบองคประกอบ หรอปจจยสาคญ 4 ประการ คอ 1. ตวฟน (Tooth) ซงจะประกอบดวย สวนประกอบของตวฟน (Composition) ลกษณะรปราง พนผวของตวฟน (Morphologic characteristic) และตาแหนงของฟน (Position) โดยถาฟนมความขรขระมาก กจะกอใหเกดฟนผไดมาก ผวฟนในลกษณะและตาแหนงทเออตอการเกด โรคฟนผ โครงสรางของผลกอนาเมล ประกอบดวยแทงอนาเมล (Enamel rods) จานวนมาก วางตงฉากกบผวเคลอบฟนแตละแทงเตมไปดวยผลกของเกลอแรทสาคญคอ แคลเซยมและฟอสเฟต อนาเมล รอยละ 90 มสวน ประกอบเปนเกลอแร อกรอยละ 10 เปน นา โปรตน และไขมน อยในชองวางระหวางแทง ในฟนขนใหม ๆ ผลกอนาเมลยงไมสมบรณ ยงมบางสวนเปนคารบอเนตหรอ แมกนเซยมทาใหตาแหนงนสญเสยเกลอแรไดงาย ฟนเดกทขนใหม ๆ จงมโอกาสผไดงาย เนองจากโครงสรางฟนไมแขงแรง เมอจลนทรยในแผนคราบจลนทรยยอยคารโบไฮเดรตทาใหเกดกรด กรด

Page 3: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

10

จะแทรกเขาไประหวางแทงอนาเมลทาใหเกลอแรสลาย ตวจนเกดรผ (กองทนตสาธารณสข, 2548, หนา 17) โดยเฉพาะฟนกราม ทมรปรางของฟน หลมและรองฟนทางดานบดเคยวทลกและแคบจะทาใหแผนคราบจลนทรยยดเกาะไดดกวาปกต เปนทเกบกกเศษอาหารและคราบจลนทรย ทาความสะอาดยากและอาจผไดอยางรวดเรว (โคสต อบสวรรณ, 2551, หนา 53) 2. เชอจลนทรย (Microflora) โรคฟนผ (Dental caries) เปนโรคตดเชอทถายทอดถง กนไดเรมตนโดยมวแทรนส สแตรปโตคอคไค (S.mutans) จดเปนจลนทรยทมอทธพลตอการเกดฟนผมากท สด (รอยละ 90) ซงเชอมคณสมบตพเศษ ททาใหเกดฟนผ คอ สามารถยดตดกบผวฟนโดยอาศยโปรตนในนาลายและอาศยนาตาลซโครสสรางเอกซตราเซลลลาโพลแซคคาไรด (Extracellular polysaccharide) ทาใหคราบจลนทรยตดแนนไมละลายนาได ความสามารถสรางกรดและทนตอกรดจากนาตาลโดย เฉพาะซโครส โดยขบวนการสงเคราะหไกลโคเจน (Glycolysis) เพอใหไดพลงงานในการดารงชวตไดกรดแลกตก (Lactic acid) ทมผลตอการละลายของเกลอแรในฟน (Decalcification) จลนทรยทอยประจาในชองปากเปนแหลงทมอณหภม ความชนและสาร อาหารเหมาะตอการดารงชวต และการเจรญ เตบโตทาใหเชอสามารถเพมจานวนมากขนทงนขนอยกบความเขมขนของแบคทเรย ความสามารถในการผลตกรดออกมาไดของแบคทเรย อกทงเชอแลคโตบาซลไล กสามารถกอใหเกดโรคฟนผไดเชนกน (จนตกร ควฒนสชาต, 2549, หนา 239 - 397) 3. Diet อาหารทเรารบประทานเขาไป โดยเฉพาะนาตาลและอาหารทคอนขางเหนยว จะเปนปจจยเสยงททาใหเกดฟนผไดมากขนอยกบลกษณะอาหาร และชนดของอาหาร ผลของอาหารตอการเกดฟนผ มาจากสวนประกอบของอาหารและวธการรบประทานอาหารททาใหเกดฟนผไดดคอ อาหารประเภทคารโบไฮเดรตในรปนาตาล โดย เฉพาะซโครสซงมศกยภาพสงทาใหเกดฟนผมากกวานาตาลชนดอน เพราะนาตาลซโครสมโมเลกลขนาดเลกไมมประจ สรางกรดและไมสามารถเกบสารอาหารทยบยงฟนผ ถามซโครสเพมขน แผนคราบจลนทรยจะเพมขน นอกจากนความถของการบรโภคนาตาลจะสาคญกวาจานวนของนาตาล ความเสยงของการเกดฟนผจะเพมขน ถามการบรโภคอาหารวางทมสวนผสมของนาตาล (พายพ วะชงเงน, และชมนาค ทบศรนวล, 2551, หนา 165) และจะเพมขนถารบประทานอาหารหวานทตกคางบนผวฟนได 4. Saliva โดยปกตแลวเราจะมนาลายคอยชะลาง สงสกปรกออกไปบาง เปนการชวยปองกนฟนผทางหนง แต ในเวลากลางคนนาลายจะหลงออกมานอย ตวทจะมาคอยชะลางแบคทเรย กนอย ดงนน การรบประทานอาหารกอนนอนโดยไมแปรงฟน จะมโอกาสเกดฟนผไดมากกวาการรบประทานในชวงเวลากลางวน โดยไมได แปรงฟน นาลายเปนปจจยสาคญอนหนงททาใหเกด ฟนผขนเนองจากฟนสมผสนาลายตลอดเวลา ความเขมขนของ Inorganic calcium และ Phosphorusของนาลายจะมระดบตางกนขนอยกบการไหลของนาลาย เกยวกบคา pH ของนาลาย ปรมาณของ

Page 4: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

11

นาลาย Viscosity และ Antibacterial properties ของนาลายเปนปจจยทเกยวของกบการเกดโรคฟนผเชนเดยวกน นาลายมบทบาทสาคญตอสขภาพชองปากเปนอยางมาก นาลายทาหนาทเปนตวกลางในทกๆ กระบวนการของการปองกนหรอซอมแซมฟนทผ นาลายทาหนาทปองกนฟนผไดโดยธรรมชาตดงนคอ ชะลางเศษอาหารออกจากชองปาก (Oral clearance) ปรมาณนาลายทมากพอ และความเรวในการเคลอนตวของนาลายชวยกาจดแปงและนาตาลใหหมดไปจากปากโดยเรว ตาแหนงในปากทนาลายไหลเวยนไดด เชน ดานลนของฟนลาง ตาแหนงทนาลายไหลไดนอย คอดานหนา (Labial surface) ของฟนหนาบนดานประชด นอกจากน ความสามารถในการทาใหกรดซงผลตโดยจลนทรยเกดความเปนกลางทาใหเสยงตอฟนผลดลง นาลายประกอบดวยสารตางๆทสามารถยบยงเชอแบคทเรยได (Bacteriostatic) ซงสารเหลานแตกตางกนในแตละคน ชวงเวลาทเหมาะสม (Time) การเกดโรคฟนผจะไมเกดขนทนททนใด แตจะคอยเปนคอยไป มระยะการดาเนนไปของโรคเปนไปอยางชา ๆ ในคนทมโครงสรางฟนปกต แตคนทมโครง สรางฟนออนแอการดาเนนของโรคจะรวดเรวขน โดยเฉพาะถาปลอยใหกรดสมผสกบตวฟนตลอด เวลา เชนการอมลกอมตลอดเวลา การอมขาว การไมแปรงฟนกอนนอน ทาใหมแผนคราบจลนทรยและเศษอาหารในชองปาก เปนตน จะทาใหเกดโรคฟนผไดรวดเรวและรนแรงมากขน การเกดโรคฟนผเปนกระบวนการพลวตร (Feigal, & Donly, 2006, p.143) จะมการทาลายเนอเยอฟน โดยแบคทเรยภายใตสภาวะแวดลอมทเหมาะสม จะเรมตนดวยมการละลายตวของสารประกอบพวกแรธาต (Demineralization) บรเวณเลก ๆ บนผวเคลอบฟน แลวดาเนนการตอไปเรอย ๆ จนทะลโพรงประสาทฟนถาไมไดรบการรกษาทเหมาะสม การสลายตวของสารประกอบแรธาตบรเวณผวเคลอบฟน เกดจากกรดโดยเฉพาะกรดแลกตกทเกดจากการแบคทเรย โดยการหมกของอาหารชนดคารโบไฮเดรต การทกระบวนการเกดโรคฟนผตองใชระยะเวลานานในชวงตนของการเกดรอยผ (Incipient lesion) และจะสามารถซอมแซมตวเอง (Reversible) กลบคนสสภาพเดมไดหากมสงแวดลอมทเหมาะสม แตหากละเลยการดแลจนม การลกลามเกดรผ (Cavity) ขนจะไมสามารถซอมแซมตวเองไดอก (Irreversible) ดงนนจงเปนสงดทจะปองกนกอนการเกดรอยโรค ฟนผกมชอเรยกแตกตางกนไปตามลกษณะทผ ดงน pit and fissure caries คอ การผตามหลมรองฟน smooth surface caries คอ การผในบรเวณผวฟนทคอนขางเรยบ cemental caries คอ การผบรเวณผวเคลอบฟน recurrence caries คอ การผบรเวณใตวสดอด

Page 5: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

12

การเกดโรคฟนผไมเกดขนทนททนใด แตจะคอยเปนคอยไป มระยะการดาเนนไปของโรคเปนไปอยางชา ๆ ในคนทมโครงสรางฟนปกต แตคนทมโครง สรางฟนออนแอการดาเนนของโรคจะรวดเรวขน ซงระยะการเกดโรคฟนผ มดงน ระยะท 1 กรดเรมทาลายชนเคลอบฟน อาจเหนเปนรอยสขาวขน บรเวณทเปนผวเรยบของฟนหรอตามหลมรองฟน มสเทาดา ยงไมมอาการ การแปรงฟนใหสะอาด และใชฟลออไรดเฉพาะท อาจจะชวยยบยงการลกลามได การรกษาโดยการปดหลมรองฟนและอดฟน

ภาพท 2 ลกษณะฟนผระยะท 1 (กรมอนามย, 2544) ระยะท 2 การกดกรอน ลกลงไปถงชนเนอฟนมสเทาดา เหนรผชดเจนขน มเศษอาหารตด การผชนนจะลกลามเรวกวาระยะแรก เนองจากเนอฟนแขงแรงนอยกวาชนเคลอบฟน จะเรมมอาการเสยวฟน เมอถกของรอน เยน หรอหวานจด ระยะนจาเปนตองพบทนตแพทย เพอทาการรกษาโดยการอดฟนซงปจจบนสามารถเลอกใชวสดอดสโลหะหรอสเหมอนฟนไดตามความเหมาะสม

Page 6: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

13

ภาพท 3 ลกษณะฟนผระยะท 2 (กรมอนามย, 2544) ระยะท 3 เปนขนรนแรงขน มการทาลายลก ถงโพรงประสาทฟน เกดการอกเสบของเนอเยอ ภายในโพรงประสาทฟน มอาการปวดรนแรงมาก อาจปวดตลอดเวลา หรอปวดเปนพก ๆ เคยวอาหารลาบาก มการตกคางของเศษอาหาร ในโพรงฟน สกปรก มกลนเหมน เมอถงระยะน มกจะนกถงทนตแพทย อยากจะถอนฟน เพราะรบประทานยาแลว อาการยงไมทเลาลงทนท การมาพบทนตแพทยในระยะนคอนขางสายไป เพราะเมอฟนผ ทะลถงโพรงประสาทฟน การอดฟน ตามปกตทาไมไดจะปวด การรกษาจะยงยากขนการอดฟนตามปกตทาไมได ซงทาไดเพยงบางซ ทมสภาพเหมาะสมเทานน และคาใชจาย รวมทงเวลาทใชกมากกวา

ภาพท 4 ลกษณะฟนผระยะท 3 (กรมอนามย, 2544)

Page 7: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

14

ระยะท 4 ถาผปวยอดทนตอความเจบปวดของการอกเสบ จนผานเขาสระยะนทเนอเยอโพรงประสาทฟนถกทาลายจนหมด การเนาลกลามไปทปลายราก อาจจะเจบ ๆ หาย ๆ เปนชวง ๆอาจเกดฝหนอง บรเวณปลายราก เกดการบวมบรเวณใบหนา หรอฝทะลมาทเหงอก แกม ฟนโยก แตกหก เชอโรคลกลามเขาสกระแสเลอด และระบบนาเหลองของรางกายได การรกษา ถารกษาไมไดกจาเปนตองถอน และหลงการถอน บางตาแหนงตองใสฟนปลอมทดแทน เพอความสวยงาม เพอการบดเคยว และปองกนฟนขางเคยง ไมใหลมเอยง หรอฟนคสบยนยาว เขาสรางกายได

ภาพท 5 ลกษณะฟนผระยะท 4 (กรมอนามย, 2544)

การผของผวเคลอบฟน สามารถลกลามเขาไปยงเนอฟนและจะมการแพรกระจายของเชอจลนทรย ไปยงคลองรากฟนหากไมมการรกษาทเหมาะสม จะมผลทาใหเกดการลกลามของเชอจลนทรยไปยงเนอเยอในโพรงประสาทฟนทาใหเกดการอกเสบและเนอเยอในตายในทสด การอกเสบของเนอเยอใน (Dental pulp) จะไมมอาการในระยะแรก ยกเวนไดรบการกระตน ภาพถายรงสจะไมพบความผดปกตหรอการเปลยนแปลงบรเวณรอบ ๆ ปลายรากฟน เสนเลอดภายในเนอเยอในจะขยายตว ชนของเซลลโอดอนโตบลาสทสลายไปบางสวน มเมดเลอดแดงออกมานอกเสนเลอดและเมดเลอดขาวออกจากเสนเลอดฝอยดวย มการเปลยนแปลงเกดขนเฉพาะทในโพรงประสาทฟนตรงฐานทเกยวของกบ Dentinal tubule ซงการเปลยนแปลงนสามารถกลบคนสสภาพเดมไดหากไดรบการวนจฉยทรวดเรวและมการรกษาอยางถกตองเหมาะสม (จนตกร ควฒนสชาต, 2549, หนา 239 - 397) การอกเสบของเนอเยอในทมการลกลามและทาลายเนอเยออยางมากจะเกดจากรผททะลโพรงประสาทในตวฟน มการดนเชอแบคทเรยเขาไปภายใน มการขยายของเสนเลอดและมการบวม

Page 8: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

15

นารอบ ๆ เสนเลอด มทางเปดใหโพลมอรพเคลอนตวเขาสชองวางของเนอเยอ มเมดเลอดขาวจานวนมากแทรกตวอยใกล ๆ บรเวณรผโพรงประสาทฟน มเนอตายเกดขนมา อาจมอาการแบบเฉยบพลนหรอแบบเรอรงเกดขน และเมอถกกระตนจะมอาการปวดมาก โดยทอาการปวดอาจเกดขนทนททนใดหรออาจปวดซา ๆ กนไดหลาย ๆ ครง ภาพถายรงสอาจพบเนอเยอในเปนปกตแตมเงาสขาวของแคลเซยมและมโพรงในตวฟนแคบลง พบเนอเยออกเสบและเอนยดปรทนตมขนาดกวางขน มการละลายของปลายรากฟน อาจมหรอไมมอาการของโรค รอบ ๆ ปลายรากฟน ผลทเกดขนจากเชอจลนทรยทลกลามเขาไปทาลายเนอเยอรอบๆปลายรากฟนจะทาใหคลองรากฟนเปนหนองอาจทาใหเกดการตดเชอแบบเปนเฉพาะทหรอแบบทมการตดเชอแพรกระจายออกไป (Periapical ostetis) (จนตกร ควฒนสชาต, 2549, หนา 239 - 397) ทงนการเกดโรคฟนผ มปจจยทเกยวของและมความสมพนธในระดบทแตกตางกน คอ 1. ปจจยทจาเปนตอการเกดโรคฟนผ คอ ปจจยทจาเปนจะตองมในการเกดโรคฟนผ ไดแก ตวฟน ความเปนกรด และเชอจลนทรย ซงปจจยแตละตวจะมความแตกตางกน ตวฟน ขนอยกบองคประกอบของธาตในตวฟน ตวฟนทมฟลออไรดเปนองคประกอบอยจะมความทนทานตอการสญเสยแรธาตมากกวาฟนทไมมฟลออไรดเปนองคประกอบ และฟนทมลกษณะรปรางเปนหลมรองลก กจะเกดโรคฟนผไดงายกวาฟนทมหลมรองฟนตน นอกจากสวนประกอบของตวฟน (Composition) ลกษณะรปรางและพนผวของตวฟน (Morphologic characteristic) โดยถาฟนมาความขรขระมาก กจะกอใหเกดฟนผไดมากแลว ตาแหนงของฟน(Position) การเรยงตวของฟน กมสวนสงเสรมใหเกดโรคฟนผไดดวยเชนกน ฟนทมลกษณะเปนหลมรองลก ฟนทมการเรยงตวซอนเก จะเกดภาวะการณเกาะตดของคราบจลนทรยไดงาย ทาใหเกดความเสยงตอการเปนโรคฟนผ การใสเครองมอตาง ๆ เชนผทมการเครองมอจดฟน หรอผทใสฟนปลอม หากไมไดดแลทาความสะอาดฟนอยางด จะทาใหเกดการสะสมของคราบจลนทรยไดงาย เกดความเสยงตอการเปนโรคฟนผ เชนเดยวกน ลกษณะทตรวจพบ สวนใหญมกพบโรคฟนผทบรเวณหลมและรองฟน คนทตรวจพบวา มฟนผบรเวณหนาลาง ฟนผบรเวณซอกฟน หรอมฟนผทไมไดรบการรกษาเปนจานวนมากในปาก จดวาเปนผทมความเสยงสงตอการเกดโรคฟนผ เชอจลนทรย โดยทวไปในสภาวะปกตเชอในชองปากของคนเราจะมอยในปรมาณทไมทาใหเกดโรค แตเมอไดรบอาหารพวกแปงและนาตาล เชอจลนทรยเหลานจะมความสามารถในการยอยสลายหาหารพวกนและทาใหสภาพในชองปากเปนกรด เกดปฏกรยาการสญเสยแรธาต(Demineralization) มากกวาการคนกลบ (Remineralization) หากความเปนกรด ในสภาวะแวดลอม

Page 9: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

16

ของซฟนคงอยนาน และ บอย ๆ จะทาเกดการสญเสยรแรธาตของฟนเปนไปอยางตอเนองและเกดเปนรผได 2. ปจจยทมสมพนธตอการเกดโรคฟนผ คอปจจยทเปนตวกาหนดปฏกรยา เชน อตราการไหลของนาลาย สภาวะปากแหงจากนาลายนอย ฟลออไรด ระดบบฟเฟอรของนาลาย นอกจากนปจจยทเกยวกบสภาวะสขภาพ และโรคทางรางกาย กเปนอกปจจยทสงเสรมการเกดโรคฟนผ เชน คนทเปนโรคเบาหวาน คนทมการเปลยนแปลงฮอรโมน หรอคนทเปนโรคทางระบบบางชนด การรกษาโรคททาใหมการหลงของนาลายนอย เชน การไดรบรงส ไดรบเคมบาบด เพอการรกษาโรคมะเรง หรอไดรบยาบางชนด นาลายจะมลกษณะเหนยว อาจพบเยอเมอกในชองปากแหงหรอหลดลอกได คนกลมนจงมการสะสมของเชอจลนทรยและมความเสยงตอการเกดโรคฟนผสง นอกจากนคนทมอายเพมขน มกมอาการปากแหง เนองจากนาลายนอยลง จงเสยงตอการเกดโรคฟนผทรากฟน โดยเฉพาะในคนทมโรคอยกอนแลว รวมกบการมความสามารถในการทาความสะอาดชองปากลดลง จงอาจบมคราบจลนทรยสะสมอยตามคอฟน ทาใหเกดโรคในชองปากไดงาย 3. ปจจยทางดานพฤตกรรมและสงคมทมความสมพนธตอการเกดโรคฟนผ เชน พฤตกรรมการบรโภค ความถในการบรโภค พฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก พฤตกรรมการแปรงฟน การรบบรการทนตกรรม เศรษฐานะ การศกษา เปนตน ซงพฤตกรรมทเกยวของกบการเกดโรคฟนผในเดกนกเรยนประถมศกษา ไดแก 3.1 การไมแปรงฟน แปรงฟนไมสมาเสมอ แปรงฟนไมสะอาด รอยละ 21.7 ของเดกนกเรยนชนประถมปท 6 แปรงฟนหลงอาหารกลางวน มากวาครงหนงไมแปรง การแปรงฟนกอนนอนของเดกกลมน มเพยง รอยละ 40.2และมเดกอก 11.4 ทไมแปรงฟนกอนนอน และยงพบวาเดกยงคงบรโภคอาหาร และเครองดมหลงการแปรงฟนและจะลมแปรงฟนซากอนนอน รอยละ 15.4 ในเดกอาย 12 ป พฤตกรรมเชนนสะทอนใหเหนถงความรความเขาใจเรองการแปรงฟนเพอทาความสะอาด เพราะหากแปรงฟนแลวกนอาหารอกจะไมเกดประโยชนในแงของการทาความสะอาดและความเสยงของการเกดโรคฟนผจะเปนเชนเดยวกนกบการไมแปรงฟนกอนนอน (กรมอนามย, 2551, หนา 29) นอกจากน จากการศกษาประสทธภาพการแปรงฟนของเดกไทยโดยใชเมดสยอมฟน พบวา เดกสวนใหญยงขาดทกษะการแปรงฟนใหสะอาด 3.2 การกนอาหารหวานมากขน กนจบจบ กนอาหารทมเสนใยลดลง จากการศกษาพฤตกรรมการเลยงดเดก 0 - 12 ป ทมผลตอสขภาพชองปาก (กรมอนามย, 2548, หนา 17) พบวา เดกกนขนมวนละ 3 - 5 ครง ใชเงนคาขนมวนละ 13 บาท และพบวาเดกนกเรยนประถมศกษาชนปท 6 มเพยงรอยละ 4.5 เทานนทเคยดมนาอดลม ทง ๆ ท นาอดลม เปนเครองดมทมผลเสยตอสขภาพ

Page 10: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

17

ฟนอยางชดเจน เนองจากสวนประกอบหลกของนาอดลม คอ นาตาลซงเปนสาเหตททาใหกดโรคฟนผ นอกจากนนาอดลมยงมคาความเปนกรดสง คอ pH ประมาณ 2.7 - 3.0 ทาใหนาอดลมมผลทาใหเกดฟนกรอนไดดวย โดยเดกสวนใหญ รอยละ 45. 5 ดมนาอดลมเปนบางวน เดกทดมนาอดลมเปนประจารอยละ 11.7โดยรวมแลวนาอดลมเปนเครองดมทอยในชวตประจาวนของเดก (กรมอนามย, 2551, หนา 27) นอกจากนการบรโภคขนมถงกรบกรอบ ซงปนขนมทบรรจขาย เปนอกพฤตกรรมหนงททาใหเกดภาวะเสยงตอการเกดโรคฟนผ เนองจากขนมเหลานมกมแปงและนาตาลเปนสวนประกอบหลก จากการสารวจพบวา อตราสวนการบรโภคขนมถงกรบกรอบเปนไปในทศทางเดยวกบการดมนาอดลมของเดก หากแตพบวา การบรโภคขนมชนดนเปนประจามอตราสวนมากกวาการดมนาอดลม โดยพบวา รอยละ 28.2 ของเดกอาย 12 ป บรโภคขนมเหลานทกวน 3.3 ปจจยทเกยวกบ การไดรบบรการทนตกรรมลดลง โดยเฉพาะบรการสงเสรมปองกนจากการประเมนผลการจดบรการสขภาพชองปากตามชดสทธประโยชนทนตกรรม ภายใตโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา ป 2547 เดกไดรบบรการทนตกรรมลดลงจากรอยละ 20.3 ในป 2537 (กรมอนามย ,2548, หนา 17) เปนรอยละ 16.5 ในป 2546 นอกจากน ยงมความครอบคลมบรการเคลอบหลมรองฟนในอตราทตามาก จากการสารวจสภาวะทนตสขภาพแหงชาต ป 2543 - 2544 พบวาเดกอาย 12 ปไดรบการเคลอบหลมรองฟนกรามแทซแรกเพยงรอยละ 5.3

โรคฟนผในเดกนกเรยนประถมศกษา ฟนนานมผมาก ทงจานวนคนและจานวนซทผ จากการสารวจสภาวะทนตสขภาพแหงชาตซงดาเนนการสารวจทก 5 ป พบวาเดกลมอาย 3 ปมอตราฟนนานมผเฉลยรอยละ 65.7 ในป 2545 ขณะทเดกกลมอาย 5 - 6 ป พบอตราฟนนานมผเพมขนอยางชดเจน จากรอยละ 71.6 ในป 2527 เปนรอยละ 87.4 ในป 2543 - 2544 อกทงความรนแรงของโรคเพมสงขน จากคาเฉลยผถอนอด 4.9 ซตอคน เปน 6.0 ซตอคน (กรมอนามย, 2551, หนา 8 - 11) แสดงใหเหนวา เดกปฐมวยมปญหาฟนผสงมาก จาเปนตองไดรบการดแลอยางใกลชด ทงนในชวงทเดกยงเลก เดกสวนใหญจะไดรบการดแลอยทบาน แตเมอเดกโตขน (ชวงอาย 2 - 5 ป)เดกสวนใหญจะไดรบการดแลในศนยเดกเลกและโรงเรยน ฟนแทมแนวโนมผมากขน ฟนทผมากทสดคอ ฟนซทหก (Sixth-year molar) เปนฟนแทซแรกทโผลขนมาในชองปากเมออาย 6 โดยพบวารอยละ 51.4 ของเดกอาย 12 ปมการผของฟนกรามแทซแรก ฟนกรามแทซแรกลางมอตราการเปนโรคฟนผสงกวาฟนกรามแทซแรกบน โดยพบฟนลางผรอยละ 36.4 สวนฟนบนรอยละ 17.5 ซงหากนบรวมฟนทเพงเรมผและเสยงตอการผ จะสง

Page 11: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

18

ถงรอยละ 55.2ในฟนกรามแทซทหนงลาง และ 41.0 ในฟนกรามแทซทหนงบน (กรมอนามย, 2548, หนา 17) สถานการณการเกดโรคฟนผในเดกนกเรยนประถมศกษา จะมงเนนทโรคฟนแทผ ซงเรมขนในชองปากตงแตอาย 6 ป เปนตนมา ทงนอาจแบงกลมกลมปญหาของการเกดโรคเดกกลมนเปน 3 ชวงอาย ดวยกนคอ กลม 6 - 8 ป 9 - 12 ป 13 - 15 ป กลม 6 - 8 ป เปนชวงวยทเดกเรมเขาสระบบการศกษาเปนทางการจงทาใหเดกสมผสตอสงแวดลอมททาใหเกดโรคฟนผไดมากขนประกอบกบเปนชวงอายทเรมมการผลดเปลยนจากฟนนานมเปนฟนแท จงมกทาใหเกดปญหาอนามยในชองปาก เนองจากฟนนานมทกาลงหลดจะเปนเงอนไขสาคญททาใหเดกไมสามารถทาความสะอาดไดด และการหลดของฟนนานมทาใหเดกเคยวอาหารไมไดงาย จงมกพบวาเดกกลมนจะเลอกรบประทานอาหารทมลกษณะนม และบรโภคขนมเปนจานวนมาก สงผลใหเกดการผของฟนกรามแทซทหนง (วราภรณ จระพงษา และปยะดา ประเสรฐสม, 2549, หนา 64 - 78) การกระจายของการเกดโรคฟนผในชองปากของเดกจะพบในฟนกรามแทซทหนงสงสด จากขอมลทางระบาดวทยาของโรคฟนผ ป 2544 (กรมอนามย, 2544, หนา 4) พบวา เดกมอตราการผของฟนกรามแทซทหนงในชองปาก คอ รอยละ 51.4 ของเดกอาย 12 ป โดยมการผของฟนกรามแทซทหนงของขากรรไกรลางในสดสวนทชดเจน คอ รอยละ 36.4 รองลงมาเปนการผในขากรรไกรบน รอยละ 17.5 การปองกนการเกดโรคฟนผในฟนแทซแรก จะสามารถลดการเกดโรคฟนผในภาพรวมได และฟนกรามแทซแรกมความสาคญอยางยงตอลกษณะการสบฟนซงมผลตอเนองตอการใชงานตลอดชวต การปองกนการเกดฟนผในซน ไดแกการทาการเคลอบรองฟนในชวงวยทฟนเรมขนมาในชองปาก เนองจากดานบดเคยวของฟนกรามแทเปนดานทมความเสยงสง พบวาฟนทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟน มโอกาสเกดโรคฟนผสงเปน 2.5 เทาของฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน (บานเยน ศรสกลเวโรจน และสกญญา เธยรววฒน, 2551, หนา 131) จากการสารวจสภาวะทนตสขภาพแหงชาตในเดกอาย 12 ป ซงเปนตวชวดผลการดาเนนงานทนตสาธารณสขในกลมนกเรยนประถมศกษา พบวามแนวโนมการเปนฟนผเพม มากขนโดยในป 2532 2537 และ 2544 มสดสวนผเปนโรคฟนผรอยละ 49.2 53.9 และ 57.3 ตามลาดบ และการสารวจทนตสขภาพระดบจงหวด ของกองทนตสาธารณสข กรมอนามย ป 2548 - 2550 โดยสารวจสภาวะปราศจากฟนผ (Caries free) ของเดกนกเรยนอาย 12 ป พบวา Caries free ของเดก 12 ป ในภาพรวมประทศ คอ รอยละ 41.4 42.6 และ 42.0 ตามลาดบ คาเฉลย ฟนผ ถอน อด ของเดก อาย 12 ป ป 2550 เทากบ 1.95 ซ/ คน (กรมอนามย, 2551, หนา 8)

Page 12: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

19

สถานการณสขภาพชองปากเดกประถมศกษาระดบประเทศ ป 2551 เดกอาย 12 ป ปราศจากฟนผรอยละ 43.83 คาเฉลย ฟนผ ถอน อด ของเดก อาย 12 ป 1.75 ซ/ คน เปาหมายการดาเนนงานสงเสรมสขภาพชองปากเดกประถมศกษา คอเดกอาย 12 ป ปราศจากฟนผไมนอยกวา รอยละ 45 คาเฉลย ฟนผ ถอน อด ของเดก อาย 12 ป 1.55 ซ/ คน (กรมอนามย, 2552, หนา 50 - 53) สถานการณสขภาพชองปากเดกประถมศกษาภาคใต ป 2548 - 2551 เดกอาย 12 ป ปราศจากฟนผรอยละ 37.21 31.57 37.13 และ 53.31 ตามลาดบ สถานการณสขภาพชองปากเดกประถมศกษาศนยเขต 12 ป 2548 - 2551 เดกอาย 12 ป ปราศจากฟนผรอยละ 24.5 24.9 27.5 และ 28.4 ตามลาดบ สวนสถานการณสขภาพชองปากเดกประถมศกษาจงหวดนราธวาส ป 2548-2551 เดกอาย 12 ป ปราศจากฟนผรอยละ 16.2 9.3 13.4 และ 12.3 ตามลาดบ (กรมอนามย, 2552, หนา 50 - 53)

มาตรการการสงเสรมและปองกนทนตสขภาพในเดกวยเรยน

จากสถานการณสภาวะสขภาพชองปากของคนไทย และแนวโนมการเกดโรคในชองปากประเทศไทยจงมความจาเปนทตองพฒนานโยบายการสรางเสรมสขภาพชองปากในทกกลมวย โดยแบงนโยบายและกลยทธออกเปน 4 กลมอายหลก คอ กลมเดกปฐมวย กลมเดกวยเรยน กลมวยทางาน และกลมสงอาย โดยประยกตหลกการแนวทาง Ottawa Charter For Health Promotion และ Bangkok Charter For Health Promotion เปนแนวทางในการพฒนานโยบายกลยทธ และมาตรการทดาเนนการไดอยางเปนรปธรรม และพฒนาระบบสรางเสรมสขภาพในทกกลมวยใหสอดรบกบระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต การสรางเสรมสขภาพชองปากในเดกวยเรยนมงเนน การสรางสขนสยทางทนตสขภาพทดในเดกนกเรยน ดวยมาตรการดงตอไปน มาตรการท 1 การสรางนโยบายสาธารณะในการควบคมโฆษณาอาหารวางและเครองดม และการเขาถงอาหารในสถานศกษาโดย การพฒนานโยบายระดบทองถนและโรงเรยน การจากดการจาหนายและลดการบรโภคอาหาร ขนมและเครองดมในโรงเรยน มาตรการท 2 การสรางบรรทดฐานในสงคมเพอสรางคานยมเรองการดแลสขภาพชองปาก และความสวยงามในเดกวยเรยน มาตรการท 3 พฒนาทกษะบคลากรสาธารณะสขใหมทกษะในการเปนผสนบสนนการเรยนร และพฒนาศกยภาพครใหสามารถจดกระบวนการเรยนรในโรงเรยนอยางเปนระบบ

Page 13: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

20

มาตรการท 4 พฒนาระบบการจดบรการสรางเสรมสขภาพชองปากใหครอบคลมเดกวยเรยนอยางเปนระบบ (กรมอนามย, 2551, หนา 10 - 11) ในภาพรวม โรงเรยนดาเนนการแปรงฟนหลงอาหารกลางวนและควบคมการจาหนายอาหารในโรงเรยนในระดบปานกลาง มการสอนทนตสขศกษาซงเปนสวนหนงของหลกสตรสาระการเรยนรสขศกษา รอยละ 94.74 ปญหาในการดแลทนตสขภาพเดกในทศนะโรงเรยนสามอนดบแรก คอ ขาดความรวมมอจากผปกครอง มปญหาเรองสถานทและกอกนาทไมเพยงพอสาหรบการแปรงฟนหลงอาหารกลางวน (กรมอนามย, 2549, หนา 21 - 31) จากการสารวจของกองทนตสาธารณสข พบวาเดกนกเรยนประถมศกษามปญหาฟนผเพมขนมาโดยตลอด ในชวง 15 ปทผานมา สาเหตมาจากวถชวตทเปลยนไปตามการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทย (กรมอนามย, 2551, หนา 8 - 11) ดวยเหตนการดาเนนงานสงเสรมทนตสขภาพและแกปญหาฟนผในเดกวยเรยนจาเปนทจะตองปรบแนวคดและแนวทางการดาเนนงานใหเปนระบบ โดยผลการทบทวนและสรปบทเรยนการทางานทผานมานาไปสการสงเสรมสขภาพชองปากเดกนกเรยนประถมศกษา ทปรบเขาเปนสวนหนงของวถชวตครและนกเรยน โดยการบรณาการเขากบการจดการเรยนรหรอระบบการเรยนการสอนในโรงเรยน ในขณะเดยวกนกบรณาการเขากบการจดกจกรรมสงเสรมสขภาพและสงแวดลอมในโรงเรยน โดยหลกคอโครงการ โรงเรยนสงเสรมสขภาพ โครงการเดกไทยทาไดซงดาเนนการครอบคลมทวประเทศ นอกจากนยงมการจดใหมระบบบรการทนตสขภาพโครงการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคดานทนตกรรมสาหรบเดก ภายใตโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา “ยมสดใส เดกไทยฟนด”

โครงการยมสดใสเดกไทยฟนด (กรมอนามย, 2548, หนา 1 - 56) เปนการดาเนนงานโครงการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคดานทนตกรรมสาหรบเดก ภายใตโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา มเปาหมายและวธการดาเนนงานคอตรวจสขภาพเดกประถมศกษาปท 1 และ 3 ทกคน เคลอบหลมรองฟน (Sealant) เพอปองกนฟนผ ในฟนกรามแทซแรก ใหเดกนกเรยนประถมศกษาชนปท 1 เปาหมายการดาเนนการรอยละ 50 ไดรบการเคลอบหลมรองฟนและจดใหมกจกรรมแปรงฟนหลงอาหารกลางวน ทมาของโครงการ สบเนองมาจากฟนและอวยวะในชองปากเปนดานแรกของระบบยอยอาหาร และมความสาคญสาหรบการตดตอสอสารของผคนในสงคม แตจากรายไดทเพมขนของประชาชนและสภาพสงคมทเรงรบ ทาใหพฤตกรรมการบรโภคของคนเปลยนแปลงไป ในขณะทระบบบรการสขภาพและระบบการพฒนาคนยงไมสามารถปรบตวรองรบไดทนกบการเปลยนแปลงดงกลาว เดกไทยในปจจบนจงประสบปญหาทนตสขภาพ ดงน

Page 14: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

21

1. ฟนผเพมขน จากการสารวจทนตสขภาพแหงชาต 5 ป พบวาเดก 12 ป (ซงเปนตวชวดผลการดาเนนงานในกลมประถมศกษา) มแนวโนมการเปนโรคฟนผเพมมากขน โดยมสดสวนผเปนโรคฟนผรอยละ 49.5 53.9 และ 57.3 ในป 2532 2537 และ 2544 ตามลาดบ มคาเฉลยฟนผ อด ถอน 1.5 1.55 และ1.64 ซตอคน ในเวลาเดยวกน 2. แปรงฟนทโรงเรยนลดลง จากรอยละ 83.7 ในป 2536 เปนรอยละ 26.3.ในป 2544 และแปรงฟนสมาเสมอ จากรอยละ 70.6 ในป 2536 และเปน รอยละ 56.1 ในป 2544 3. กนขนมมากขน แตกนอาหารเสนใยลดลง จากการศกษาพฤตกรรมการเลยงดเดก 0 - 12 ป ทมผลตอสขภาพชองปาก ป 2547 พบวาเดกกนขนมวนละ 3 - 5 ครง ใชเงนคาขนมวนละ 13 บาท 4. ไดรบบรการทนตกรรมลดลง จากการประเมนผลการจดบรการสขภาพชองปากตามชดสทธประโยชนทางทนตกรรมภายใตโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนา ป 2547 พบวา เดกไดรบบรการทนตกรรมลดลงจากรอยละ 20.3 ในป 2537 เปนรอยละ 16.5 ในป 2546 5. ความครอบคลมบรการเคลอบหลมรองฟนมอตราตามากจากการสารวจสภาวะทนตสขภาพแหงชาต ป 2544 พบวา เดกอาย 12 ปไดรบการเคลอบหลมรองฟนการมแทซทหนงเพยงรอยละ 5.3 (กรมอนามย, 2548, หนา 1 - 56) จากขอมลทางระบาดวทยาของโรคฟนผ ป 2544 พบวาเดกมอตราการผของฟนกรามแทซทหนง (หรอถานบตาม Location ในปากคอฟนซทหก) สงกวาฟนแทซอน ๆ ในชองปากคอ รอยละ 51.4 ของเดกอาย 12 ป โดยการผของฟนกรามแทซทหนงของขากรรไกรลางในสดสวนทสงอยางชดเจน คอรอยละ 36.4 รองลงมาเปนการผในขากรรไกรบน รอยละ 17.5 ซงฟนกรามแทซทหนงมความสาคญอยางยงตอลกษณะการสบฟนทมผลตอเนองตอ การใชงานของฟนแทตลอดชวต การปองกนการเกดฟนผในซนจงมความสาคญอยางยงเนองจากสงผลกระทบตอการดารงชวตดวย วธการปองกนฟนโรคฟนผในฟนซนไดแก การทาการเคลอบรองฟน (Sealant) ในชวงวยทฟนเรมขนในชองปาก (อาย 6 ป) โครงการนมจดมงหมายทจะสนบสนนใหเดกวยเรยนทกคนในสถานศกษาระดบประถมศกษาไดรบการดแลทนตสขภาพอยางเหมาะสม โดยคาดวา จะสามารถลดอตราการเกดโรคฟนผในฟนกรามแทซทหนงลดลงไดรอยละ 50 ในเดกกลมอาย 12ป โดยโครงการยมสดใสเดกไทยฟนด มวตถประสงค ดงน 1. ปองกนฟนแทไมใหผ โดยเนนฟนกรามแทซทหนง 2. สรางสขนสยและทกษะการดแลความสะอาดชองปากเดก 3. สรางความมสวนรวมของทกฝายทเกยวของในการสงเสรมปองกนทนตสขภาพเดก

Page 15: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

22

เปาหมายการดาเนนงาน ในโครงการยมสดใสเดกไทยฟนด คอ 1. รอยละ 50 ของเดกนกเรยน ป.1 ไดรบการเคลอบหลมรองฟน 2. รอยละ 100 ของเดกชนประถมปท 1 และ 3 ไดรบการตรวจสขภาพชองปาก 3. รอยละ 100 ของสถานศกษาระดบประถมศกษาจดกจรรมแปรงฟนดวยยาสฟนผสมฟลออไรดหลงอาหารกลางวนทกวน เทคโนโลยทางทนตกรรม ทเลอกใชในโครงการ 1. การเคลอบหลมรองฟน ในโครงการนใหความสาคญกบการเคลอบปดหลมรองฟนในฟนกรามแทซทหนงลางเปนอนดบหนง และสามารถพจารณาจดบรการในฟนกรามแทซทหนงบนเปนอนดบตอไป ถามความจาเปนและทรพยากรเพยงพอ 2. การแปรงฟนดวยยาสฟนผสมฟลออไรด เปนเทคโนโลยสงเสรมทนตสขภาพรวมกบทนตกรรมปองกน 3. การตรวจสขภาพชองปากเดกนกเรยนใน 2 ชนป ชนประถมศกษาปท 1 เพอคดกรองเดกทมความจาเปนตองไดรบการเคลอบหลมรองฟนและ Full Mouth Examination เพอจดทาบนทกทนตสขภาพเดก ชนประถมศกษาปท 3 Full Mouth Examination เพอจดทาบนทกทนตสขภาพเดกและเปน Baseline สาหรบประเมนผลกระทบของโครงการ กจกรรมสาคญ ในการดาเนนงารภายใตโครงการยมสดใส เดกไทยฟนด ประกอบดวยกจกรรมดงตอไปน 1. การตรวจคดกรอง และตรวจสขภาพชองปากพรอมลงบนทกในฐานขอมลของเดกประถมศกษาท 1 และ 3 โดยทนตบคลากร หรอเจาหนาทสาธารณสข ทงนใหสอดคลองกบศกยภาพ ละสภาพพนทของแตละจงหวด ในกรณทผตรวจไมใชทนตบคลากรจาเปนจะตองมการพฒนาศกยภาพ 2. การจดบรการเคลอบหลมรองฟนใหแกเดกชนประถมปท 1 โดยทนตบคลากร ทงทจดในสถานบรการและนอกสถานบรการ โดยใชวสดและเครองมอทมมาตรฐานใหบรการเคลอบหลมรองฟนทมคณภาพ โดยจงหวดจดระบบตรวจสอบคณภาพบรการเคลอบหลมรองฟนทเดกไดรบอยางสมาเสมอ 3. การจดกจกรรมแปรงฟนดวยยาสฟนผสมฟลออไรดในสถานศกษาหลงอาหารกลางวนทกวนโดยครอบคลมทงเดกกอนประถมและเดกชนประถมศกษา 1 - 6 ซงสถานศกษาจะมบทบาทหลกในการจดสถานทและนาใชในการแปรงฟน จดหาและจดเกบอปกรณแปรงฟน จดกจกรรมแปรงฟนอยางเปนระบบ

Page 16: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

23

การปองกนโรคฟนผ ดวยสารเคลอบหลมรองฟน สขภาพชองปากเปนสวนหนงของการมสขภาพดชวยเสรมคณภาพชวต เพราะปญหาสขภาพชองปากจะสงผลตอระบบอน ๆ ของรางกาย ดงนน เราจงจาเปนตองดแลสขภาพชองปากใหสมบรณ ซงในปจจบนแนวคดการดแลสขภาพชองปาก มใชการกาจดโรคอยางเดยวเทานน แตตองดแลสขภาพชองปากใหดตงแตแรกเรมและคงสภาพทดไว นนคอ ใหความสาคญในการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค ซงดกวาการรกษาเพราะกระทาในสภาพปกต ไมกอใหเกดความเจบปวด ไมตองทนทกขทรมานในการปวดฟน ไมตองยงยาก ไมเสยเวลาในการกษา ไมตองเสยเงนคารกษา และทสาคญไมตองสญเสยฟน แมวา ฟลออไรดจะเปนสารทใชในการปองกนโรคฟนผได อยางมประสทธภาพกตาม แตสารฟลออไรดจะมผลอยางชดเจน เฉพาะบรเวณดานเรยบของฟนเปนหลก สาหรบบรเวณดานบดเคยว จะเปนดานทมหลมและรองฟน ซงสารฟลออไรดจะมผลในการปองกนฟนผ ในดานนไดนอย ดงนน การเกดโรคฟนผทบรเวณน จงเปนปญหาทพบไดบอย หากตองการปองกนไมใหเกดโรคฟนผในบรเวณนดวย ทนตแพทยจงใชสารเคลอบหลมรองฟน เพอใหดานบดเคยวเรยบ ไมเปนทกกเกบของอาหาร ทเปนตวชกนาใหฟนผได สารเคลอบหลมรองฟนเหลาน ทาจากวสดจาพวก เรซนซงสามารถยดตดกบตวฟนได โดยทวไป การเคลอบหลมรองฟน มกจะทาในฟนกรามนานม และฟนกรามแท ทเพงขนมาในชองปาก เนองจากฟนทขนใหม ๆ จะมหลมและรองฟนลก และยงมการสะสมของแรธาตไมสมบรณ จงทาใหฟนบรเวณน มความเสยงตอการผสง ดงนน สารเคลอบหลมรองฟน จะสามารถปองกนโรคฟนผได (สวมล เมธวทย, ธนส เหมนทร และชตมา ไตรรตนวรกล, 2548, หนา 159) เนองจากรปรางของฟน บรเวณดานบดเคยว จะเปนดานทมหลมและรองฟนลก เปนทเกบกกเศษอาหารและคราบจลนทรยไดงาย ดงนน การเกดโรคฟนผทบรเวณน จงเปนปญหาทพบไดบอย หากตองการปองกนไมใหเกดโรคฟนผในบรเวณนดวย ทนตแพทยจงใชสารเคลอบหลมรองฟน เพอใหดานบดเคยวเรยบ ไมเปนทกกเกบของอาหาร ทเปนตวชกนาใหฟนผได สารเคลอบหลมรองฟนเหลาน ทาจากวสดจาพวกเรซนซงสามารถยดตดกบตวฟนได โดยทวไป การเคลอบหลมรองฟน มกจะทาในฟนกรามนานม และฟนกรามแท ทเพงขนมาในชองปาก เนองจากฟนทขนใหม ๆ จะมหลมและรองฟนลก และยงมการสะสมของแรธาตไมสมบรณ จงทาใหฟนบรเวณน มความเสยงตอการผสง ดงนน การใชสารฟลออไรด และสารเคลอบหลมรองฟน จะสามารถปองกนโรคฟนผได (กนกพร โพธหอม, 2552, หนา 51 - 58) การเคลอบหลมและรองฟน เปนวธปองกนโรคฟนผดานบดเคยวทด และรบกวนเนอฟนนอยทสด ผลลพธในการควบคม และปองกนฟนผ โดยการเคลอบหลมและรองฟนดานบดเคยว

Page 17: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

24

เปนทนาพอใจ ประสทธผลในการยดตด ชวยลดฟนผดานบดเคยว การลดจานวนเชอจลนทรยในบรเวณหลมรองฟน (วลลภ ภวพานช, 2552) ดวยโรคฟนผมกระบวนการคอนขางชดเจนวา เปนกระบวนการพลวต (Dynamic) ระหวางการสญเสยแรธาต (Demineralization) และการเสรมสรางแรธาตกลบคน (Remineralization) (1) การดาเนนงานของโรค เรมตนทชนผวเคลอบฟน เมอการสญเสยแรธาตมมากกวา การเสรมสรางแรธาตกลบคอ และดาเนนไปเรอย ๆ กจะเกดรอยผใหสามารถสงเกตเหนได จากการศกษาธรรมชาตวทยาของโรคฟนผ พบวา ฟนผสามารถเกดไดตงแตฟนเรมขนมาในชองปาก และเกอบทกคนมกเกดฟนผตงแตวยตน ๆ ของ มาตรการปองกน และรกษาโรคฟนผสวนใหญทวโลก จงใหความสาคญกบเดก และวยรน มการศกษาตอมา พบวา ดานบดเคยว ซงเปนดานทมหลมและรองฟน ทเสยงตอการเกดฟนผสง ฟนกราม มโอกาสจะเกดฟนผ บนดานบดเคยวไดหลายปนบตงแตฟนเรมขนมาในชองปาก

ภาพท 6 การผของหลมรองฟนดานบดเคยว (ณพงษ พวพรพงศ, 2009)

จงสรปไดวา การจดมาตรการปองกนฟนผ จงควรดาเนนการ ตงแตระยะแรกทฟนขนมาในชองปาก และวธการปองกนฟนผดานบดเคยว ทเปนทยอมรบวา มประสทธผลในระยะยาววธหนง กคอ การเคลอบหลม และรองฟน (วลลภ ภวพานช, 2552) การเคลอบหลมและรองฟน เปนวธปองกนโรคฟนผดานบดเคยวทด และรบกวนเนอฟนนอยทสดโดยการใชกรดออนปรบสภาพผวฟน (Acid etching) การยดตด (Adhesion) และวสดเคลอบหลมรองฟน เพอการปองกนฟนผบนหลมและรองฟน วธการยดแนนของวสดเคลอบหลม

Page 18: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

25

รองฟน เปนวธทอนรกษโครงสรางของฟนทดไว รบกวนเนอฟนนอยทสด ทงนเพราะสามารถทาได ทงฟนทไมไดผ และฟนทเรมมรอยโรคฟนผระยะแรก โดยไมจาเปนตองใชยาชา ไมตองตดชนสวนของฟน เพอทาการอดฟน เปนวธการทางคลนกทไมแพง สามารถทาซาเมอใดกได โดยไมทาลายเนอฟน ซงการเคลอบหลมรองฟน เปนมาตรการปองกนฟนผวธหนงททนสมย เปนวทยาศาสตร และมเหตผลทางคลนก ทควรจะใหความสาคญ ในการนามาใชปองกนฟนผ แทนทการจดการรอยโรคฟนผ ตามแนวคดเดม เปนหตถการทเปน “Prevention-oriented practice” ประสทธผลในการยดตด และการลดฟนผดานบดเคยว ของการเคลอบหลมและรองฟน จะใหประสทธภาพสง ในการปองกนฟนผบนหลมและรองฟน และใหผล 100% ตราบเทาทยงยดตดแนน แมวา อตราการยดตดแนนจะลดลง เมอเวลาผานไป การศกษาของ Tianviwat, Chongsuvivatwong and Sirisakulveroj. (2008) พบการเกดฟนผในฟนทไดรบเคลอบหลมรองฟน ภายหลง 2 ป รอยละ 5.4 สงกวาผลการศกษาของ Parnell, O’Farrell, Howell and Herarty. (2003) ทพบการเกดฟนผในฟนทไดรบเคลอบหลมรองฟน ภายหลง 2.3 ป รอยละ 2.9 ในป ค.ศ. 2001 Weintraub ไดทบทวนวรรณกรรม ตงแตป ค.ศ.1988-2000 ทศกษาประสทธผลของวสดเคลอบหลมรองฟน ในเดกทมความเสยงตอการเกดฟนผสง โดยผาน "The Research Triangle Institute/ University of North Carolina" เพอบรรยาย และอภปรายในการประชม "NIH Consensus Development Conference on Diagnosis and Management of Dental Caries throughout Life" เมอวนท 26-28 มนาคม ค.ศ. 2001 และไดสรปการทบทวนวรรณกรรมไว 4 ประการ 1. การเคลอบหลมรองฟน มประสทธภาพสง ในการปองกนฟนผ บรเวณหลม และ รองฟน ตราบทยงยดตดแนนกบผวฟน 2. การศกษาเกยวกบการเคลอบหลมรองฟน สวนใหญทาการศกษาในเดก โดยไมไดจาแนกความเสยงตอการเกดโรคฟนผ จงทาใหประสทธผลของการเคลอบหลม และรองฟน แตกตางกนในแตละการศกษา 3. มหลกฐานพบวา การเคลอบหลมและรองฟนในกลมทเสยงตอการเกดฟนผสง จะมประสทธผลดกวา และคมทนกวาการเคลอบหลมและรองฟน ในกลมทเสยงตา แมวา จะเปนเพยงชวงเวลาสน ๆ กตาม 4. สวนใหญการประเมนความเสยงตอการเกดโรคฟนผ มกจะประเมนจากประสบการณการเกดโรคฟนผ ซงหากสามารถประเมนผทมความเสยง ตอการเกดโรคสง (High risk group) จากปจจยอน ๆ ไดกอนเกดรอยโรค การเคลอบหลมรองฟนจะเปนวธการปองกนฟน ทมความไว ตอการผ ในผทมความเสยงสงไดตลอดชวต

Page 19: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

26

นอกจากน การประชมในครงน ไดสรปยนยนวา มาตรการปองกนฟนผทควรเลอกใช ไดแก การใชฟลออไรด การใชผลตภณฑทไมมนาตาลเปนสวนประกอบ (Sugarless products) และการเคลอบหลมและรองฟน (Weintraub, 2001, pp.1084 - 90.) Rozier (2001) ไดทบทวนวรรณกรรมทศกษาถง ประสทธผลของมาตรการปองกนโรคฟนผ โดยทนตบคลากร (Dental professionals) จาก MEDLINE จานวน 821 เรอง และ EMBASE 206 เรอง พบวา การใชฟลออไรดเจล ฟลออไรดวานช คลอเฮกซดน (Chlohexidine) และการเคลอบหลมรองฟน จะปองกนฟนผในฟนแทของเดก และวยรนไดผลด โดยเฉพาะการเคลอบหลมรองฟน จะมประสทธผล และตนทน-ประสทธผลสงขน ถาทาในฟนกรามแท ทมการผในระยะแรก (Incipient caries) และผเชยวชาญทเขารวมประชม กแนะนาใหเคลอบหลมรองฟน แกบคคลทมความเสยงปานกลาง และสง ภายในสถานบรการ (Clinical settings) บานเยน ศรสกลเวโรจนและคณะ (2551)ได ศกษาทเกยวของกบความเสยงของการเกดฟนผกบการตดอยของวสดเคลอบหลมและรองฟน พบวา ความเสยงของการเกดโรคฟนผในคนทไมไดเคลอบรองฟนเปน 2.5 เทาหรอฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟนสามารถปองกนฟนผได 2.5เทา ในการศกษาของ ปรญญา คงทวเลศ (2550) พบวา การตดแนนของวสดเคลอบหลมและรองฟน บนฟนกรามแทซท 1 ในระยะเวลา 2 ป พบการตดแนนทงหมด รอยละ 36.0 หลดบางสวน รอยละ 15 และหลดทงหมด รอยละ 49.0 พบอตราการผของฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน (14.5) นอยกวาในกลมทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟน (19.1) อยางมนยสาคญทางสถตท (p< 0.05) ในทานองเดยวกน เดชา ธรรมธาดาววฒน (2551) ไดศกษาประสทธผลของโครงการเคลอบหลมรองฟนในเดกนกเรยนประถมศกษาปท 1 อาเภอชะอา จงหวดเพชรบร พบวา ในเวลา 24 เดอน การยดตดสมบรณ รอยละ 41.8 ยดตดบางสวน รอยละ 24.7 และหลดทงหมด รอยละ 33.5 พบอตราการผของฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน รอยละ 16.3 ฟนทวสดเคลอบหลมรองฟนการยดตดสมบรณไมพบฟนผ ประสทธผลของการเคลอบหลมและรองฟน ตอการลดจานวนเชอจลนทรย เนองจากการเปลยนแปลง สเทคโนโลยททนสมย ทาใหความรความเขาใจเกยวกบกระบวนการเกดโรคฟนผดขน การจดการฟนผในกรณทเปนฟนผระยะแรก (Incipient or initial lesion) ใหความสาคญกบการปองกน การรกษาโครงสรางของฟน และใหการรกษาโรคฟนผแบบโรคตดเชอ Handelman และคณะ (1985) ศกษาถงประสทธภาพของการเคลอบหลมรองฟน ตอการลดจานวนเชอจลนทรย ในคนเปนครงแรก โดยเลอกฟนทมการผบรเวณหลมและรองฟน ในระยะแรก รวมทงฟนทผวเคลอบฟน ยงไมเปนรผ และไมเคยอด ซงถาตรวจดวยเอกซเรย พบการผไมเกนครงหนงของชนเนอฟน

Page 20: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

27

และฟนซนนขนมาไมเกน 4 ป ทาการเคลอบหลมและรองฟน โดยใชวสดชนดทใชแสงอลตราไวโอเลต ระยะเวลาการศกษา 1 เดอน พบวา ฟนทเคลอบหลมรองฟน มจานวนเชอจลนทรยนอยกวา ฟนทไมไดเคลอบหลมและรองฟน 50 เทา และไดศกษาเกยวกบ ศกษาการลกลามของรอยโรคฟนผ (Caries progression) ในฟนทเคลอบหลมและรองฟน โดยการตรวจดวยเอกซเรยกอนศกษา และภายหลงเคลอบหลมรองฟนทกป ไมพบการลกลามในฟนทเคลอบหลมรองฟน และผลนคงอยถง 3 ป การศกษาทเกยวของกบตนทน - ประสทธผล (Cost-effective) ของวสดเคลอบหลมรองฟน ควรใหความสาคญกบเทคนค วธการในแตละขนตอน การศกษาแบบ Retrospective cohort analysis ในเดกทอยภายใต The North Carolina Medicaid Program จานวน 15,438 คน ตงแตป ค.ศ.1985-1992 พบวา สามารถประหยดคาใชจายไดมากกวา 2 เทา เมอเปรยบเทยบกบคาใชจาย ในการบรณะฟนแบบเดม (Weintraub, 2001, pp.1877 - 81.) จากแนวคดในการปองกนโรคฟนผ ของการเคลอบหลมและรองฟน ประเทศไทย ไดมการนามาตรการ การเคลอบหลมและรองฟนมาใช ในการปองกนฟนผในฟนกรามแทซแรก ของนกเรยนชนประถมศกษาปท 1 ตามโครงการเฝาระวง และสงเสรมทนตสขภาพนกเรยน วยประถมศกษา ภายใตโครงการยมสดใสเดกไทยฟน ซงสามารถครอบคลมกลมนกเรยนเปาหมาย ขณะทการยดตด และการลดโรคฟนผ ในฟนทเคลอบหลมและรองฟน ในประเทศไทย ยงตา จงมความจาเปนอยางยง ททนตบคลากรผใหบรการเคลอบหลมรองฟน ตองศกษา หลกการ แนวคด ตลอดจนขอพจารณา ในการทาการเลอกใชวสด และเทคนคการเคลอบหลมรองฟน ซงจะทาใหการเคลอบหลมรองฟน เพอปองกนฟนผ เปนไปอยางมประสทธภาพ คมเวลา และคมทน ขอพจารณาในการเคลอบหลมและรองฟน (ทพวรรณ ธราภวฒนา, 2552) การเคลอบหลมและรองฟนมประโยชน ในการปองกนฟนผ แตเนองจากมราคาคอนขางสง ดงนน การเคลอบหลมและรองฟน เพอการปองกนฟนผ จงไมจาเปนตองทาในเดกทกคน หรอทกหลมและรองฟน แตควรจะเลอกทาในหลมและรองฟน ทมความเสยงตอการเกดฟนผสง ดวยวธน จะสามารถลดอตราการเกดฟนผไดสงสก โดยเสยคาใชจาย และเวลานอยทสด (Cost and time effectiveness) อยางไรกด ในกรณทสงสย หรอไมแนใจ ในโอกาสเสยงตอการเกดฟนผของฟน กควรจะทาการเคลอบหลมและรองฟน ในฟนซนน เพราะการเคลอบหลมและรองฟนไมทาให เกดผลเสยใดๆ ตอฟน และตอผรบบรการ การพจารณาทาเคลอบหลมและรองฟน ในผรบบรการแตละราย (Individual program) ควรพจารณาจาก ทงสภาพผรบบรการ และสภาพฟนรวมกน และผรบบรการทพจารณาวา ควรไดรบการเคลอบหลมและรองฟน ควรไดรบมาตรการปองกนฟนผอน ๆ รวมดวย เพอปองกนฟนผ

Page 21: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

28

ทดานประชด และควรเปนผทสามารถกลบมารบการตรวจฟน เปนประจาได เพอตรวจการยดของวสดเคลอบหลมและรองฟน และทาซา หากมการหลดไป 1. การพจารณาจากสภาพผรบบรการ ผรบบรการทมความเสยงสง ในการเกดฟนผดานหลมและรองฟน เชน มการผ หรออดบนดานหลมและรองฟน หรอพฤตกรรมการบรโภค ทาใหเสยงตอการเกดฟนผ ผรบบรการกลมนควรไดรบ การปองกนดวยการทาเคลอบหลมและรองฟน ผรบบรการทมความเสยงสง ในการเกดฟนผ เชน ผทมโรคทางระบบ หรอผทไดรบการฉายรงส รกษาบรเวณใบหนา หรอผพการ ทาใหมขอจากดในการทาความสะอาดชองปาก และมขอจากดในการใหการรกษาทางทนตกรรม บรการทนตกรรมปองกน จงเปนสงสาคญ สาหรบผรบบรการในการ ใหการรกษาทางทนตกรรม บรการทนตกรรมปองกน จงเปนสงสาคญ สาหรบผรบบรการในกลมน ดงนน จงควรทาการเคลอบหลมและรองฟน ใหกบผรบบรการในกลมน ความสามารถในการใหความรวมมอของผรบบรการ เนองจากการเคลอบหลมและรองฟน ตองระมดระวงการปนเปอนของนาลาย และนา ดงนน ความรวมมอของผรบบรการจงเปนปจจยหนง ทมผลตอความสาเรจ ของการเคลอบหลมและรองฟน ผรบบรการ นอกเหนอจากทกลาวมาแลว ทมความเขาใจ และตองทจะทา เพอปองกนฟนผ 2. การพจารณาจากสภาพฟนลกษณะของหลมและรองฟน พจารณาทาการเคลอบหลมและรองฟน เพอการปองกนฟนผ ในฟนซทลกษณะของหลมและรองฟน เสยงตอการผมาก ซงไดแก ฟนทมหลมและรองฟนแคบ และลก กรณฟนหลายซทมลกษณะของหลมและรองฟน เสยงตอการเกดการผนอย ซงเปนฟนทมหลมและรองฟนกวาง และตน หากผรบบรการมความเขาใจ และตองการทจะทาการเคลอบหลมรองฟน เพอการปองกนฟนผ กควรใหบรการเคลอบหลมรองฟน 3. ระยะเวลาทฟนขนมาในชองปาก การผดานบดเคยวพบไดมากในชวง 3 - 4 ปแรก หลงจากฟนขน จงเปนชวงทควรจะใหความสาคญ เปนพเศษ กบการปองกนการผบนดานบดเคยว อยางไรกด นอกจากน ยงพบวา ในวยรนและผใหญตอนตน ยงมอตราการเกดฟนผบนดานบดเคยวสง ดงนน การปองกนฟนผบนดานบดเคยว จงตองประเมนความเสยงในการเกดการผของฟนซ นน ๆ หรอผรบบรการคนนน ๆ ประกอบดวย ไมใชประเมนจากอายการขนของฟน หรออายผรบบรการแตเพยงอยางเดยว 4. ระดบการขนของฟน ความสาเรจในการเคลอบหลมรองฟน ขนกบความสามารถในการปองกนการปนเปอน ของนาลาย ซงปจจยหนงทมความสมพนธ กบความสามารถในการปนเปอน โดยนาลายในระหวางการทาเคลอบหลมรองฟน คอ ระดบการขนของฟน จงควรพจารณาทาการเคลอบหลมรองฟน ในกรณทระดบการขนของฟน เอออานวยใหสามารถกนนาลายได

Page 22: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

29

5. การผบนดานบดเคยวของฟน พจารณาทาการเคลอบหลมรองฟน ในกรณทยงไมพบการผ ทบรเวณหลมรองฟน หรอพบการผในระยะเรมแรก เฉพาะชนผวเคลอบฟน (Inciopient caries of Enamel caries) เทานน ไมพจารณาทาการเคลอบหลมรองฟน ในกรณทพบการผทบรเวณหลมและรองฟน ลกถงชนเนอฟน (Dentine caries) กรณพบการผบนดานบดเคยว ของฟนกรามซใดซหนง กควรทาการเคลอบหลมรองฟน ในฟนกรามซทยงไมผ 6. การผดานประชดของฟน ไมพจารณาทาการเคลอบหลมรองฟน ในฟนซทมการผทดานประชดของฟน 7. ระยะเวลาทฟนจะอยในชองปาก ไมควรพจารณาทาการเคลอบหลมรองฟน กรณฟนนานมทจะอยในชองปาก อกไมนานเทาไร ขอพจารณาในการจดทาโครงการเคลอบหลมรองฟน ในชมชน (Community-base program) การพจารณาเคลอบหลมรองฟนในชมชน ควรดาเนนการใหเกดประโยชน ตอประชาชนสวนใหญในชมชน โดยคานงถงงบประมาณทมจากด เพอใหเกดประโยชนสงสด ดงนน การจดทาโครงการเคลอบหลมรองฟน ในชมชน ควรกาหนดกลมเปาหมาย โดยพจารณาจากปจจยตอไปน โดยลาดบ 1. ความเสยงในการเกดฟนผ ของกลมประชาชนในชมชม เลอกทาการเคลอบหลมรองฟน ในกลมประชากรทมความเสยงในการเกดฟนผทหลม และรองฟนสงกอน เพอใหเกดประโยชนสงสด เชน ชมชนทมเดกมาก ๆ อาจพจารณาเคลอบหลมรองฟน ในกลมประชากรเดก ทมอตราการเกดฟนผ ทหลมและรองฟนสง กลมประชากรเดก ทมอตราการอดทหลมและรองฟนสง กลมประชากรทมมคาฟนผ ถอน อดสง หากไมสามารถทาการสารวจไดโดยตรง อาจพจารณาความเสยงจากปจจยทางออม เชน กลมเดกทมผปกครองมรายไดนอย กลมเดกทอยหางไกล และมโอกาสนอย ทจะเขาถงบรการทางทนตสาธารณสข เปนตน หากมงบประมาณมากพอ จงขยายกลมเปาหมาย ไปยงกลมประชากรทมความเสยง ในการเกดฟนผปานกลาง และนอย ตามลาดบตอไป 2. ความเสยงในการเกดฟนผของซฟน และอายทเสยงตอการเกดฟนผ ดานหลมและรองฟน ของฟนซนน ๆ ฟนกรามแทมความเสยงตอการผบรเวณหลมและรองฟน มากกวาฟนกรามนอย และฟนกรามนานม ซงเปนผลเนองมาจากลกษณะทางกายภาพ ของดานบดเคยวของฟน ดงนน ฟนกรามแทจงควรไดรบการพจารณา ใหเปนกลมเปาหมายแรก ในการจดทาโครงการเคลอบหลมรองฟน ในชมชน หากมงบประมาณเพยงพอ จงขยายกลมเปาหมายไปยง ฟนกรามนอย และฟนกรามนานมตอไป 3 อายทเหมาะสมในการทาโครงการเคลอบหลมรองฟน ในชมชน เมอพจารณาจากอายทเสยงตอการเกดฟนผ ดานหลมและรองฟน ของฟนแตละซ พบวา

Page 23: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

30

ฟนกรามแทซแรก กลมเปาหมาย คอ เดกอายระหวาง 6 - 8 ป ฟนกรามแทซทสอง กลมเปาหมาย คอ เดกอายระหวาง 11 - 13 ป ฟนกรามนอย กลมเปาหมาย คอ เดกอายระหวาง 11 - 13 ป ฟนกรามนานม กลมเปาหมาย คอ เดกอายระหวาง 3 - 4 ป 4. ลกษณะทางกายภาพของหลมและรองฟน ในการคดกรองซฟน เพอจะพจารณาทาการเคลอบหลมและรองฟน ใหพจารณาจากลกษณะทางกายภาพ ของหลมและรองฟน และการผทดานประชดของฟนซนน ๆ กลาวคอ พจารณาทาการเคลอบหลมรองฟน ในฟนซทมลกษณะของหลมและรองฟน เสยงตอการเกดการผ คอ มหลมและรองฟนทลก และแคบ และไมมการผทบรเวณดานประชดของฟน สรป ขอบงช การใชสารเคลอบหลมรองฟน บคคลทมความเสยงตอโรคฟนผในระดบปานกลางหรอสง และมลกษณะทางกายภาพของฟนเหมาะสม ตอการใชสารเคลอบหลมรองฟน หรอ บคคลทมรอยโรคฟนผบรเวณหลมรองฟนในระยะเรมตน (จากดเฉพาะในชนเคลอบฟน) เรยกวา การเคลอบหลมรองฟนเพอการรกษา (Therapeutic sealants) ทงน การเคลอบหลมรองฟนไมควรพจารณาเฉพาะอายของฟนขนเปนหลก เนองจาก มการศกษาพบวาการผของหลมรองฟนยงคงมโอกาสเกดขนอกไดแมจะผานวยเดกไปแลว ประโยชนของการเคลอบหลมรองฟน มหลายประการ คอ ไมสญเสยเนอฟน ถาอตราการคงอย (Retention rate) ของการเคลอบหลมรองฟนยาวนาน และถาอยในสภาพด จะมผลในการปองกน 100% แตมขอจากดการใชสารเคลอบหลม รองฟน คอ เทคนคในการทามผลตอการคงอยของสารเคลอบหลมรองฟนหลงทามาก การกนนาลาย (Isolation) ตองด และเทคนคการทาเปนสงทตองระมดระวงเปนพเศษ ขอควรพจารณาในการเคลอบหลมรองฟน คอ ฟนกรามมโอกาสเสยงตอฟนผมากทสด รองลงมาตามลาดบ ไดแก ฟนกรามนานม ฟนกรามนอย และฟนหนาบน อกทง ปจจยของบคคลเองเปนสงทตองนามาเปนขอพจารณา เชนกรณทฟนยงขนไมเตมท การทาใหฟนแหง เปนไปไดยาก แตถาจะรอใหฟนขนใหเตมทแลวคอยทาผปวยนน ๆ จะไดมาพบทนตแพทยหรอไม หรอการดแลอนามยชองปากจะครอบคลมทวถงฟนซนน ๆ หรอไม เทคนควธการเคลอบหลมรองฟนดวยเรซน (อารยา พงษหาญ, 2552) ชนดแขงตวดวยแสง 1. การเตรยมฟน ดวยการทาความสะอาดฟน ในการเคลอบหลมและรองฟน ควร ทาความสะอาด โดยใชผงขดทไมมฟลออไรด หรอนามนเปนสวนประกอบ (Pumice) ผสมกบนา ขดฟนดวยหวขดยาง (Rubber cup) หรอหวแปรงทใชขดฟน (Rubber brush) ดวยความเรวชา ตามหลมและรองฟน เพอขจดแผนคราบจลนทรยออก ขดฟนใหทวทงซฟน แลวลางฟนใหสะอาด ดวย

Page 24: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

31

การพนนา และลม ใชเครองมอตรวจฟนผ (Explorer) เขยตามหลมและรองฟน เพอนาผงขด และแผนคราบจลนทรย ทอาจตดอยตามหลมและรองฟน และลางดวยนาอกครง เศษผงขดทหลงเหลออย จะขดขวางการปรบสภาพผวเคลอบฟนดวยกรด Geiger และคณะ (2000) ไดสรปการใช Tapered diamond bur จะลดรอยรวขนาดเลก (Microleakage) ไดดกวาการใช Carbide bur ชนดกลม อยางไรกตาม วธการเหลาน ยงคงตองรองานวจยทางคลนก ทสนบสนน ดงนน การใชวธทาความสะอาดฟน ดวยหวขดฟน รปแปรง หรอหวขดยาง โดยการใช หรอไมใชผงขดกยงเปนวธการทเชอถอไดวา สามารถใหคายดตด ของสารเคลอบหลมรองฟนทสง วธการทดอกวธหนง คอ ควรใหเดกแปรงฟนใหสะอาด กอนการเคลอบรองฟน จะชวยใหการกาจดคราบจลนทรยดยงขน 2. การกนนาลายดวยมวนสาล หลงจากเตรยมฟนใหสะอาด และลางนาแลว กนนาลายดวยมวนสาล ทงดาน Buccal และ Lingual ในฟนลาง สวนในฟนบน ใหกนนาลายเฉพาะดาน Buccal และใชหวเปาลมใหแหง แมวาการใชแผนยางกนนาลาย จะสามารถกนนาลายไดดกวา มวนสาล แตพบวา คาการยดตดของสารเคลอบหลมรองฟน ในฟนทกนนาลายดวยสาล และแผนยางกนนาลาย (Rubber dam) ไมแตกตางกน อยางไรกตาม ในกรณทกนนาลายไดยาก การใชแผนยางกนนาลาย กเปนสงทควรพจารณา โดยใสแผนยางกนนาลายกอนการขดฟน ซงมกจะตองฉดยา ดวยวธการ Infiltrate เพยงเลกนอยกอน เพอปองกนมใหเดกรสกเจบจากการใช Clamp นอกจากนน เครองชวยในการกนนาลาย ทจาเปนในขนตอนน คอ หวดดนาลาย ทงชนดทมความเรวสง (High power suction) และหวดดนาลายชนดความเรวตา 3. การปรบสภาพผวเคลอบฟนดวยกรด ปรบสภาพผวเคลอบฟนดวยกรด โดยกรดฟอสฟอรก (Phosphoric acid) หรอกรดออโธฟอสฟอรก (Orthophosphoric acid) 35 - 50% ขนกบบรษทผผลต หยดกรดลงไปในถาดหลมทมา พรอมกบชดเคลอบฟน ปรมาณของกรดทบบออกมา ใหพอดกบจานวนฟนทจะทา การทากรดอาจใชสาลกอนเลก ๆ ฟองนา หรอพกนทากได ทากรดประมาณ 2/3 ของระยะทางจากรองฟน ถงยอดของฟน โดยวธใชแปรงถไปมาเบา ๆ การถอยางแรงอาจทาให enamel rod แตกหก การใชกรดชนดเจล อาจเกดปญหาทาเจลไมทวตวฟน (Skipping effect) โดยมบางบรเวณทฟนไมไดสมผส กบเจล ในกรณน ตองทาการทาดวยกรดอกครง ใชเครองมอตรวจฟนผ หรอ Dycal carrier เขยเบา ๆ ไปตามหลมรองฟน เพอนากรดใหไหลลงไปตามหลมรองลก (ระวงอยาใชเครองมอตรวจฟนผ ไปขดเคลอบฟนใหแตกออก) ใชเวลาทากรดประมาณ 20 - 60 วนาท ตามคาแนะนาของบรษทผผลต ทงในฟนนานม และฟนแท 4. ลางกรดออกดวยนาสะอาด ควรลางกรดประมาณ 20 - 40 วนาท ถาเปนกรดชนดเจล ควรลางในเวลาทนานกวา การใชเครองดดนาลาย ทมความแรงสง จะชวยปองกนมใหนาไหล

Page 25: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

32

ลงคอ ควรปลอยนาจากหวฉดนา (Triple syringe) อยางสมาเสมอ และพอเหมาะ การปลอยนาใหไหลแรงเกนไป จะทาใหเดกสาลกไดขนตอนลางกรดดวยนา จงเปนขนตอนทสาคญมาก การใชเครองดดนาลาย 2 หว ทงชนดความเรวสง และความเรวตา จะชวยปองกนการสาลกไดดยงขน วางเครองดดนาลายทางดาน Distal ของฟน เพอดดนาไดทนทไมใหไหลลงคอ การใช Mouth gag ใหผปวยอาปาก จะชวยปองกนการสาลกนา ไดวธหนง เปลยนมวนสาลใหมหลงจากลางนา ควรนาสาลกอนใหมมาวางบนสาลเปยกกอน แลวจงคอย ๆ เอากอนสาลเปยกขางใตออก ถาสาลเปยกมาก และอมนาลาย ควรใชทดดนาลายดดใหแหง กอนดงกอนสาลออก วธการนจะปองกนไมใหนาลายมาสมผสตวฟน 5. เปาฟนใหแหง อยางนอย 10 วนาท ขณะเปาฟน ตองระวงไมใหมการปนเปอนของนามน จากเครองเปาลม (Air syringe) ฟนทถกกรดกด จะมลกษณะขนขาว ไมเปนมน (Frosty white) ขนตอนน ตองระวงไมใหมการสมผสกบนาลาย ถามการสมผสกบนาลาย ควรใชกรดกดใหมอกครง ดวยเวลาเดม การลางดวยนาจะไมเพยงพอ การสมผสนาลายเพยง 1 วนาท จะทาใหสภาพผวเคลอบฟน เปลยนไปไมเหมาะสมในการยดตด ของสารเคลอบรองฟน ในกรณน จะสงเกตวา ฟนจะไมเกดลกษณะขาวขน หลงจากเปาลมใหฟนแหง 6. ทาสารเคลอบหลมรองฟนบนตวฟน เครองมอทใชทา แลวแตบรษทผผลตอาจเปน หลอดพลาสตก (Disposable tube) ซงตองใสเขาไปใน Applicator หรออาจเปนพกน ทาสารเคลอบหลมรองฟน ใหทวหลมและรองฟน ในฟนบน ตองคลมถง Lingual groove ในฟนลางใหคลมถง Buccal groove และ/ หรอ Buccal pit ดวย แมวาสารเคลอบหลมรองฟน จะแขงตวเมอไดรบแสงจากเครองฉายแสง (Visible light) แตกสามารถแขงตวไดบางสวน เมอไดรบแสงไฟจากยนตทาฟน ดงนน จงไมควรหยดสารเคลอบหลมรองฟน เตรยมไวในถาดหลมในปรมาณมาก ควรเตรยมไวสาหรบ ในการใชแตละคนเทานน การหยดเตรยมไวจานวนมาก อาจทาใหมวสดบางสวนแขงตว ไมสามารถนามาทาบนตวฟนได ควรใชฝาผดวสดทเตรยมไว ในถาดหลมตลอดเวลา ไมควรนาสารเคลอบหลมและรองฟนทเตรยมไวทา สาหรบผปวยหลายคน เพราะอาจมการปนเปอน ทาใหเกดการแพรกระจาย ของเชอได สารเคลอบหลมรองฟนทไมไดใสสารฟลเลอร จะมการไหลของวสดไดด ควรปลอยใหวสดมการไหลจนทวตว แนะนาใหทาทบรเวณ Distal aspect ของฟนลาง เพอใหวสดไหลมาจนคลมหลม และรองฟนดาน Mesial สวนในฟนบน แนะนาใหทาทบรเวณ Mesial aspect เพอใหสารเคลอบหลมรองฟน ไหลไปทาง Distal การปลอยใหมการไหลของวสด จะลดการเกดฟองอากาศได ในกรณทเลอกใช สารเคลอบหลมและรองฟนทมฟลเลอร มกมความหนดมาก ตองใชเครองมอตรวจฟน หรอ Dycal carrier เปนตวนาสารเคลอบหลมรองฟน ใหไหลไปตาม

Page 26: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

33

หลมและรองฟนจนทว ระวงอยาใหเกดฟองอากาศ ถาพบวามฟองอากาศใหใช เครองมอตรวจฟน หรอ Dycal carrier ปาดเอาฟองอากาศออก การนาสารเคลอบหลมรองฟนจากถาดหลมทเตรยมมา ทาบนหลมรองฟน ควรใชจานวนนอย กรณทใชแปรง ควรตรวจดวา แปรงทใชมลกษณะบานหรอไม ถามลกษณะบาน ควรเปลยน เพราะเมอแตะแปรงไปยงสารเคลอบหลมรองฟน เพอนามาทาทตวฟน จะแตะไดสารจานวนมากเกนไป สารเคลอบหลมรองฟนควรทาพอด ในรอง และทาไปท Inclined plane เลกนอย แตอยาใหหนาเกนไป สารเคลอบรองฟนทหนา จะทาใหเกดขอบแตกหก เกดรอยรว และตดสตามขอบไดในภายหลง (Geiger, Gulayev, &Weiss, 2000, p. 407- 412) บรเวณทมกพบวามความหนา คอ บรเวณดาน distal ของฟนบน โดยเฉพาะเมอใชสารเคลอบรองฟนทไมมฟลเลอร ดงนน จงควรใสสารเคลอบหลมรองฟนอยางระมดระวง ถาเกนควรปาดออก แลวฉายแสงเพอใหสารเคลอบหลมรองฟนแขงตว โดยวางหลอดนาแสงในลกษณะตงฉากกบตวฟน บรเวณทตองการ ใหหางจากตวฟนประมาณ 1-2 มลลเมตร ในกรณทเคลอบหลมรองฟนบรเวณดาน Buccal หรอ Lingual ใหวางหลอดนาแสง ฉายไปยงดานดงกลาวดวย เวลาทใชฉายแสงใชดานละ 20 - 40 วนาท (ตามคาแนะนาของบรษทผผลต) ควรใหแนใจวา สารเคลอบรองฟนไดรบแสงตามตองการ ไมควรเลอนทอนาแสงไปมา ระหวางการฉายแสง ถาสารเคลอบหลมรองฟนไมเกดการแขงตว อยางสมบรณ จะมผลทาใหการยดตดของสาร กบตวฟนไมเพยงพอ ลดความแขงแรงของสาร และทาใหสารเคลอบหลมรองฟนหลดได ดงนน อาจฉายแสงเพมอกประมาณ 10 วนาท เพอชวยใหสารเกดการแขงตวทสมบรณ เนองจากประสทธผลจองสารเคลอบหลมรองฟน ขนกบความเขมของแสง ดงนน จงตองตรวจดเครองฉายแสงเปนระยะ ๆ วา มความเขมของแสงพอเหมาะหรอไม ควรดแลอยาใหหลอดนาแสงสกปรก สามารถตรวจเชคความเขมของแสงได โดยลองฉายแสงไปยงวสดอด Composite ขนาดหนาประมาณ 1 - 1.5 มลลเมตร บนกระดาษ วสดควรแขงภายใน 20 วนาท และตรวจดวา วสดมความแขงหรอไม โดยใชเครองมอตรวจฟนผ หลงจากสารเคลอบหลมรองฟนแขงตวแลว ใหใชสาลชบเอทลแอลกอฮอล หรอชบนากอนเลก ๆ เชดบนผวเคลอบรองฟน หรออยางนอยใชนาฉดลาง ผวเคลอบรองฟน ทมลกษณะมนเยม (Greary) เนองจากเปนบรเวณทไมแขงตว ซงนอกจากจะเปนการลดรสขมแลว ยงเปนการลดการเปนพษของสาร ทเปนสวนประกอบในสารเคลอบหลมรองฟน 7. ตรวจเชคสภาพการเกาะตดของสารเคลอบหลมรองฟน และเชคการสบฟน ใชเครองมอตรวจฟน ตรวจตามขอบวา สารเคลอบหลมรองฟนแนบสนทกบตวฟน มการหลดเมอยกขอบ และครอบคลมทก ๆ รองและหลมฟนหรอไม (ถาหลดตองเรมทาใหม ตงแตขนตอนขดฟน) เคลอบรองฟนทด ควรตองมขอบเรยบ และไมมฟองอากาศ ตรวจดวา มสารเคลอบรองฟนม

Page 27: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

34

ลกษณะหนา บนดาน Distal ของตวฟน หรอไหลไปดานขางของฟน ทาใหเกดขอบแหลมหรอไม ถามใหกรอออก (Geiger, Gulayev, & Weiss, 2000, p. 407 - 412) ตรวจเชคการสบฟนดวยกระดาษสคารบอน กรอแกสงในกรณทเคลอบรองฟนตดส สารเคลอบหลมรองฟนทมฟลเลอร จาเปนตองกรอแตงกอนใหผปวยกลบ สวนสารเคลอบหลมรองฟน ชนดไมมฟลเลอร สวนทเกนหรอสง จะสกไดรวดเรว และกลบสตาแหนงปกตประมาณ 2 - 3 วน ภาพท 7 การเคลอบปดหลมรองฟนดานบดเคยว (ณพงษ พวพรพงศ, 2009) 8. การตรวจเชคเคลอบรองฟนเปนระยะ ๆ เนองจากวสดเคลอบหลมรองฟน จะสกตลอดเวลา และการยดตดของสาร จะลดลงเมอเวลาเพมขน จงจาเปนตองนดเดกมาตรวจเชคดทก 6 เดอน โดยเฉพาะอยางยง 6 เดอนแรก หลงจากเคลอบรองฟน การตรวจเชคใชเครองมอตรวจฟนผ เขยตามขอบ เพอดความแนบสนทของสารเคลอบหลมรองฟน ดการเปลยนสตามขอบ และการเกดฟนผในกรณทมบางสวน ของสารเคลอบหลมรองฟนหลดไป กรณทตองเตมสารเคลอบหลมรองฟนใหม ควรสะกดเอาสารเคลอบรองฟนทตกคางอยออก ถาสะกดไมออก กใหเตมสารเคลอบหลมรองฟนไปไดเลย โดยทาขนตอนใหเหมอนกบฟนทยงไมไดรบการเคลอบรองฟน

Page 28: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

35

ภาพท 8 การเคลอบปดหลมรองฟนดานบดเคยว (ณพงษ พวพรพงศ, 2009) การเคลอบหลมและรองฟนในฟนทยาก ตอการกนนาลาย ใหใชสารบอนดง (Bonding agent) ทาทตวฟน หลงจากปรบสภาพฟนดวยกรด และเปาใหแหงแลว โดยทาสารบอนดง เปาลมเบา ๆ แลวใหทาทบดวยสารเคลอบหลมรองฟน หลงจากนนจงฉายแสงเปนเวลา 40 วนาท โดยท สารบอนดงจะชวยทาใหสารเคลอบหลมรองฟนมแรงยด (Bone strength) มากกวา และมรอยรว (Leakage) นอยกวา เมอใชในฟนทมนาลายปนเปอน ทาใหมแรงการตดแนน ของสารเคลอบหลมรองฟนมากขน และชวยใหสารเคลอบหลมรองฟน ทมฟลเลอร ไหลไปตามรองฟนไดลกยงขน Feigal และคณะ (2000) ไดรายงานวา การใชสารบอนดง ชนดทมสารบอนดง และไพรเมอรอยในขวดเดยวกน (Single-bottle systems) จะใหผลการยดตดของสารเคลอบหลมรองฟน ไดดกวาสารบอนดงชนดทมสารบอนดง และไพรเมอร แยกเปน 2 ขวด (Two-bottle systems) และสรปวา สาเหตของการเกดความลมเหลวของ การเคลอบหลมและรองฟน คอ การเคลอบหลมและรองฟน ในฟนทขนมาใหม (มความเสยง 3 เทา) ในฟนซทขนไมเตม (มความเสยง 2 เทา) พฤตกรรมของผปวยทไมรวมมอ (มความเสยง 2 เทา) ความแตกตางของสภาวะผวเคลอบฟน ในแตละคน และการเคลอบหลมและรองฟน ในฟนบน จะเกดความลมเหลวมากกวา ในฟนลาง การใช Acetone ซงเปนสารททาใหฟนแหง โดยหลงจากทากรด และเปาลมใหแหงแลว จงทาดวยสารเคลอบรองฟน โดยพบวา ฟนททาดวย Acetone จะทาใหแหงแลว ทา Acetone ทฟน 2 ครง ประมาณ 10 วนาท เปาฟนใหแหงแลว จงทาดวยสารเคลอบรองฟน โดยพบวา ฟนททาดวย Acetone จะทาใหสารเคลอบรองฟน แทรกซมไดลกขน (Kersten, Lutz, & Schupbach, 2001, pp. 127 - 231)

Page 29: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

36

การยดตดของสารเคลอบหลมรองฟน มกนามาใชในการประเมน ประสทธผลของ สารเคลอบหลมรองฟน การยดตดของสารเคลอบหลมรองฟน จากงานวจยตาง ๆ จะแปรเปลยนไปตามวสดทใช วสดอปกรณ วธการวจย และเกณฑการประเมน เนองจากสารเคลอบรองฟน จะปองกนฟนผได ตราบใดทสารมการยดตด ทหลมและรองฟนอยางสมบรณ (Complete retention) การศกษาผลของวสดเคลอบหลมรองฟนในระยะยาว (Long-term) ของ Jodkowska (2008) พบวา หลงการเคลอบหลมรองฟนในฟนกรามแท ในเดก 360 คน อายระหวาง 7 - 8 ป ตดตามผลทก 6 เดอนใน 2 ปแรกหลงการเคลอบหลมรองฟนและตดตามสงเกตอกทก 1 ป ตลอดระเวลา 15 ป พบวา รอยละ 22.0 ของกลมตวอยางทศกษามวสดเคลอบหลมรองฟนยดตดอยางสมบรณ (Complete retention) รอยละ 35.0 หลดบางสวน สวนการศกษาการยดตดของวสดเคลอบหลมรองฟน ในเดกนกเรยน Kuwaiti school children จานวน 452 คน อาย 6 - 8 ป ของ Francis, Mascarenhas, Soparkar, & Al-Mutawaa. (2008) พบวาการยดตดของสารเคลอบหลมรองฟน ภายหลงการเคลอบ 2 ป รอยละ 75 ยดตดอยางสมบรณ (Complete retention) สารเคลอบหลมรองฟนหลดบางสวน (Partially loss) รอยละ 2.9 สารเคลอบหลมรองฟนหลดหมด (Complete loss) รอยละ 7.3 และยงพบวารอยละ 14.8 มการอดฟน สดสวนของอตราการเกดโรคฟนผเกดขนเลกนอย รอยละ 0.9 ปจจยทมผลตอการยดแนน ปจจยสาคญทสด คอ การปนเปอนของนาลาย หลงจากทใชกรดทาตวฟน เพอปรบสภาพผวฟนแลว วธทจะชวยในการปองกนการปนเปอน คอ การทางานเปนทม การทมผชวยในการเคลอบหลมและรองฟน จะชวยปองกนการปนเปอนของนาลาย ไดดกวาทาคนเดยว ควรฝกผชวยถงวธการสงเครองมอ การดดนาลาย เพอใหการทางานทาไดสมพนธกน และรวดเรว ผชวยทนตแพทยควรสงอปกรณ และเครองมอเพอใหทนตแพทยสามารถมองทฟน กาลงเคลอบรองฟนไดตลอดเวลา โดยไมตองหนไปมา เชน รบ สง สาล สงแปรง เปนตน นอกจากนนผชวยทนตแพทยควรชวยกนนาลาย พรอมทงดดนาลาย โดยใชทดดนาลาย ชวยกนลนขณะทดดนาลาย การใชเครองดดนาลายทมความเรวสง จะชวยดดนาทลางตวฟน และดดนาลายไดดกวา เครองดดนาลายทมความเรวตา กรณทมเครองดดนาลาย ทงสองแบบ การใชรวมกน จะยงทาใหการดดนาลาย และนาดขน ไมควรขยบเครองดดนาลายบอย เพราะอาจไปรวบรวมลน และคอ ทาใหผปวยสาลกไดงาย และควรวางทดดนาลาย ใหใกลตวฟน โดยไมไปรบกวนเนอเยอในชองปากของผปวย กรณไมมผชวย Operator ควรเตรยมเครองมอใหพรอม และอยใกลมอ เพอใหสามารถใชเครองมอ และอปกรณตาง ๆ ได โดยไมตองหนไปมา สายตาควรจบอยทตวฟนตลอดเวลา ไมควร

Page 30: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

37

เลอกผปวยทสาลกงาย หรอไมรวมมอ อาจใหผปวยชวยดดนาลาย ขณะทาโดยฝกวธการดดนาลาย ใหผปวยกอน ทาการเคลอบหลมและรองฟน การเตรยมเครองมอใหพรอม เนองจากการเคลอบหลมและรองฟน ตองการความรวดเรวในการทา เครองมอตาง ๆ จงควรเตรยมใหพรอม เชน ตรวจสอบวา หวเปาลมมการปนเปอน ของนา หรอนามนหรอไม โดยตรวจสอบกบกระจกหรอทมอ ควรตรวจเครองฉายแสงดวา มสภาพดพอ ในการใชงานหรอไม เครองดดนาลายสามารถดดนาไดดหรอไม จากการศกษาการยดตดของสารเคลอบหลมรองฟนอยางสมบรณ (Complete retention)ของ เพญแข ลาภยง และคณะ (2549) พบวาการยดตดของสารเคลอบรองฟนอยางสมบรณ ณ เวลา 6 เดอน มการยดตดอยางสมบรณ รอยละ 86.7 ของเดกทไดรบการเคลอบหลมรองฟน โดยเดกประถมศกษาปท 2 มการยดตดอยางสมบรณ (รอยละ 87.4 )มากกวาประถมศกษาปท 1 (รอยละ 85.6) แตไมมความแตกตางอยางมนยสาคญ และศกษาการยดตดของสารเคลอบรองฟนอยางสมบรณ ณ เวลา 12 เดอน โดยตรวจตามซฟนทหลงทา 6 เดอนพบวา มการยดตดอยางสมบรณ รอยละ 83.0 ลดลงจากการตรวจหลงทา 6 เดอน นอกจากนการตรวจฟนผทสมพนธกบการเคลอบหลมรองฟนของเพญแข ลาภยง และคณะ (2549) พบวา ณ เวลา 6 เดอนหลงเคลอบ เดกมฟนผรอยละ 1.8 (n = 338) ณ เวลา 12 เดอนหลงเคลอบ เดกมฟนผรอยละ 4.8 (n = 315) ปรญญา คงทวเลศ (2550) ประเมนการการยดตดของการเคลอบหลมรองฟนกรามแทซทหนงในเดกนกเรยนประถมศกษาปท 1 ทไดใหบรการโดยเจาพนกงานทนตสาธารณสขในระดบสถานอนามยภายใตโครงการยมสดใส เดกไทยฟนด ในระยะเวลา 2 ป และเปรยบเทยบการเกดโรคฟนผในฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน กบฟนทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟนในพ.ศ. 2548 และศกษาผลใน พ.ศ. 2550 พบวา ความครอบคลมการเคลอบหลมรองฟนรอยละ 65.4 เฉลย 2.53 ซ/ คน พบการตดแนนทงหมดรอยละ 36.02 หลดบางสวนรอยละ 15 และหลดทงหมดรอยละ 49.0 การเกดฟนผในฟนกรามแทซทหนง รอยละ 23.5 เมอเปรยบเทยบอตราการเกดฟนผของฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน (รอยละ 14.5) นอยกวาในกลมฟนทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟน(รอยละ 19.2) อยางมนยสาคญทางสถต การดาเนนงานเคลอบหลมรองฟนในโรงเรยน ภายใตโครงการยมสดใส เดกไทยฟนด โรงพยาบาลบาเจาะ ซงเปนโครงการทดาเนนการในระดบประเทศตงแตป 2548 โดยมงหวงในการลดโรคฟนผในเดกประถมศกษาดวยมาตรการการปองกนการเกดโรคฟนผดวยการเคลอบหลมรองฟนโดยเฉพาะอยางยงในฟนกรามแทซทหนง ซงจงหวดนราธวาสไดเขารวมดาเนนการตามแนวทางทไดมการทาขอตกลงไวกบกรมอนามย นบตงแตเรมตนโครงการในปแรกจนถงปจจบน

Page 31: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

38

โรงพยาบาลบาเจาะไดใหบรการเคลอบหลมรองฟนแกเดกนกเรยนในโรงเรยนประถมศกษาทตงอยในสถานททปลอดภยตอการใหบรการ กาหนดพนททตดเขตทางหลวงและไมเคยมเหตการณความไมสงบ จานวน 9 โรง จากจานวนโรงเรยนในประถมศกษาในอาเภอบาเจาะทงหมด 27 โรง ทงนผใหบรการไดแก ทนตพทยและเจาพนกงานทนตสาธารณสข ซงปฏบตงานในโรงพยาบาลบาเจาะ การดาเนนงานเรมตงแตการประสานโรงเรยนจดเดกนกเรยนกลมเปาหมาย เพอตรวจสขภาพชองปาก และวางแผนเลอกฟนทตองใหบรการเคลอบหลมรองฟน โดยบนทกสภาวะสขภาพฟนในแบบฟอรมการตรวจสขภาพชองปากและความตองการเคลอบหลมรองฟนตามโครงการยมสดใสเดกไทยฟนด เปนขอมลรายบคคล ซงมเกณฑการตรวจสภาวะฟนดงน ฟนผ คอ ฟนทมผนงและพนนม ทงนหมายรวมถงฟนทไดรบการอดแลวและมการผใหมหรอผซา ฟนผระยะแรก คอ ฟนทมลกษณะขาวขนหรอมเงาดา การบนทกลงรหส (status) ฟนแท 0 ปกต (Sound) 1 ผ (Decayed) 2 อดแลวผ (Filled. with decay) 3 อดไมผ (Filled. no decay) 4 ถอน (Missing from caries) 5 เคลอบหลมรองฟน (Sealant) 6 ผไมลกลาม (Inactive caries) 8 ฟนยงไมขน (Unerupted tooth) 9 อน ๆ (Excluded) การบรการเคลอบหลมรองฟนในฟนกรามแทลางซทหนง เปนไปตามเกณฑการให บรการ คอ เปนฟนทขนเตมซแลวและมหลมรองฟนลก เปนฟนทไมมประสบการณการเปนโรคฟนผ โดยวสดทใชเปนชนด Composite ยหอ 3M ชนดฉายแสงและปฏบตตามขนตอนมาตรฐาน เทคนควธการเคลอบหลมรองฟน ดวยเรซนชนดแขงตวดวยแสง ดงน 1. การเตรยมฟน ดวยการทาความสะอาดฟน โดยใชผงขดเปนสวนประกอบ (Pumice) ทไมมฟลออไรด หรอนามนผสมกบนา ขดฟนดวยหวขดยาง (Rubber cup) หรอหวแปรง

Page 32: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

39

ทใชขดฟน (Rubber brush) ดวยความเรวชา ตามหลมและรองฟน ขดฟนใหทวทงซฟน แลวลางฟนใหสะอาด ดวยการพนนา และลม 2. ใชเครองมอตรวจฟนผ (Explorer) เขยตามหลมและรองฟน เพอขจดผงขด และแผนคราบจลนทรย ทอาจตดอยตามหลมและรองฟน และลางดวยนาอก 3. สาลหลงจากเตรยมฟนใหสะอาด และลางนาแลว กนนาลายดวยมวนสาล ทงดาน Buccal และ Lingual ในฟนลาง (สวนในฟนบน ใหกนนาลายเฉพาะดาน Buccal) ทาการดดนาลาย(Suction) และใชหวเปาลมใหแหง เครองชวยในการกนนาลาย ทจาเปนในขนตอนน คอ หวดดนาลาย ทงชนดทมความเรวสง (High power suction) และหวดดนาลายชนดความเรวตา 4. เมอฟนแหงแลว ทาการปรบสภาพผวเคลอบฟนดวยกรด โดยกรดฟอสฟอรก (Phosphoric acid) 35% หยดกรดลงไปในถาดหลมทมา พรอมกบชดเคลอบฟน ปรมาณของกรดทบบออกมา ใหพอดกบจานวนฟนทจะทา ทากรดโดยใชพกนทาบรเวณดานบดเคยวของฟน ประมาณ 2/3 ของระยะทางจากรองฟน ถงยอดของฟน โดยวธใชแปรงถไปมาเบา ๆ ปองกน Enamel rod แตกหก และปญหาทากรดไมทวตวฟน (Skipping effect) หรออาจใชเครองมอตรวจฟนผ หรอ Dycal carrier เขยเบา ๆ ไปตามหลมรองฟน เพอนากรดใหไหลลงไปตามหลมรองลก (ระวงอยาใชเครองมอตรวจฟนผ ไปขดเคลอบฟนใหแตกออก) ใชเวลาทากรดประมาณ 60 วนาท 5. ลางกรดออกดวยนาสะอาด โดยใชเวลาลางกรดประมาณ 20 - 40 วนาท และใชเครองดดนาลายชวยปองกนมใหนาไหลลงคอ ปลอยนาจากหวฉดนา (Triple syringe) อยางสมาเสมอ และพอเหมาะ ปองกนไมใหเดกสาลกได โดยวางเครองดดนาลายทางดาน Distal ของฟน เพอดดนาไดทนทไมใหไหลลงคอ แลวเปลยนมวนสาลใหมหลงจากลางนา โดยนาสาลกอนใหมมาวางบนสาลเปยกกอนแลวจงคอย ๆ เอากอนสาลเปยกขางใตออก ทงนถาสาลเปยกมากและอมนาลาย จะใชทดดนาลายดดใหแหงกอน แลวคอยดงกอนสาลออก ปองกนไมใหนาลายมาสมผสตวฟน 6. เปาฟนใหแหง อยางนอย 10 วนาท (ขณะเปาฟน ตองระวงไมใหมการปนเปอนของนามน จากเครองเปาลม (Air syringe)) จนฟนทถกกรดกด มลกษณะขนขาว ระวงไมใหมการสมผสกบนาลาย หากมการสมผสกบนาลาย จะใชกรดกดใหมอกครง ดวยเวลาเดม เพอปองกนสภาพผวเคลอบฟน อนไมเหมาะสมในการยดตด ของสารเคลอบรองฟน ซงจะสงเกตวา ฟนทมสภาพพรอมตอการยดตดของสารเคลอบรองฟนจะมลกษณะขาวขน หลงจากเปาลมใหฟนแหง 7. ทาสารเคลอบหลมรองฟนบนตวฟน โดยใชพกน ทาสารเคลอบหลมรองฟน ใหทวหลมและรองฟน (ในฟนบน ตองคลมถง Lingual groove ในฟนลางใหคลมถง Buccal groove และ/ หรอ Buccal pit ดวย) (ทงนการหยดสารเคลอบหลมรองฟน เตรยมไวในถาดหลมจะเตรยม

Page 33: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

40

ไวสาหรบ ในการใชแตละคนเทานน เพอปองกนการปนเปอน และการแพรกระจายเชอ) และใชเครองมอตรวจฟนลากเบาๆนาสารเคลอบหลมรองฟน ใหไหลไปตามหลมและรองฟนจนทว ปองกนการเกดฟองอากาศ ถาพบวามฟองอากาศใช เครองมอตรวจฟน ปาดเอาฟองอากาศออกพจารณาจานวนสารเคลอบหลมรองฟนบรเวณททาไมใหมจานวนมากเกนไป ควรพอด ในรอง และไปท Inclined plane เลกนอย อยาใหหนาเกนไป (สารเคลอบรองฟนทหนา จะทาใหเกดขอบแตกหก เกดรอยรว และตดสตามขอบไดในภายหลง) ดงนน จงควรใสสารเคลอบหลมรองฟนอยางระมดระวง ถาเกนควรปาดออก 8. ฉายแสงเพอใหสารเคลอบหลมรองฟนแขงตว โดยวางหลอดนาแสงในลกษณะตงฉากกบตวฟน บรเวณทตองการ ใหหางจากตวฟนประมาณ 1 - 2 มลลเมตร ในกรณทเคลอบหลมรองฟนบรเวณดาน Buccal หรอ Lingual ใหวางหลอดนาแสง ฉายไปยงดานดงกลาวดวย เวลาทใชฉายแสงใชดานละ 40 วนาท ในระหวางการฉายแสง ไมควรเลอนทอนาแสงไปมา เพอปองกนสารเคลอบหลมรองฟนเกดการแขงตว อยางไมสมบรณ การฉายแสงตองมนใจวาสารเคลอบหลมรองฟนเกดการแขงตวทสมบรณ โดยใชเครองมอตรวจฟนผ หลงจากสารเคลอบหลมรองฟนแขงตวแลว ตรวจดวา วสดมความแขงหรอไม 9. ใชสาลชบนากอนเลก ๆ เชดบนผวเคลอบรองฟน ซงชวยลดรสขมและลดการเปนพษของสาร ทอาจเปนสวนประกอบในสารเคลอบหลมรองฟน 10. ตรวจเชคสภาพการเกาะตดของสารเคลอบหลมรองฟน และเชคการสบฟนโดยใชเครองมอตรวจฟน ตรวจตามขอบวา สารเคลอบหลมรองฟนแนบสนทกบตวฟน มขอบเรยบ และไมมฟองอากาศ และครอบคลมทก ๆ รองและหลมฟนหรอไม (ถาหลดตองเรมทาใหม ตงแตขนตอนขดฟน) หากพบวา มสารเคลอบรองฟนมลกษณะหนา บนดาน Distal ของตวฟน หรอไหลไปดานขางของฟน ทาใหเกดขอบแหลมจะทาการกรอออก 11. ตรวจเชคการสบฟนดวยกระดาษสคารบอน กรอแกสงในกรณทเคลอบรองฟน ตดส 12. การตรวจเชคเคลอบรองฟนเปนโดยนดเดกมาตรวจเชคดทก 6 เดอน ตรวจเชคโดยใชเครองมอตรวจฟนผ เขยตามขอบ เพอดความแนบสนทของสารเคลอบหลมรองฟน ดการเปลยนสตามขอบ และการเกดฟนผเพอวางแผนแกไขหรอใหการรกษาตอไป (ในกรณทมบางสวน ของสารเคลอบหลมรองฟนหลดไป ตองเตมสารเคลอบหลมรองฟนใหม โดยสะกดเอาสารเคลอบรองฟนทตกคางอยออก ถาสะกดไมออก กใหเตมสารเคลอบหลมรองฟนไปไดเลย โดยทาขนตอนใหเหมอนกบฟนทยงไมไดรบการเคลอบรองฟนอ

Page 34: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

41

ผลการดาเนนงาน โรงพยาบาลบาเจาะเปนโรงพยาบาลขนาด 30 เตยง มโรงเรยนประถม ศกษาทงหมด 27 โรง เปนโรงเรยนประถมศกษาในเขตรบผดชอบโรงพยาบาล 5 โรง ทนตบคลากร ประกอบดวย ทนตแพทย 2 คน ทนตภบาลประจาโรงพยาบาล 3 คน ทนตภบาลประจา PCU 1 คน นกเรยนไดรบการตรวจฟนและเคลอบหลมรองฟน ในแตละปแตกตางกน ขนอยกบสถานการณเหตการณความไมสงบ ซงมผลทาใหโรงเรยนปดการเรยนการสอนเปนบางชวง อกทง ขวญและกาลงใจของผปฏบตงาน หรอ อตรากาลงของทนตบคลากร ในแตละชวงเวลา ทาใหผลการดาเนนงานแตกตางกนในแตละป ดงตารางท 1 ตารางท 1 จานวนนกเรยนชนประถมศกษาทไดรบบรการตรวจฟนและเคลอบ หลมรองฟน จาแนกรายป รายการ 2548 2549 2550 2551 จานวนนกเรยนทงหมด (คน) 27 โรง

5,436

5,538

5,401 5,478

จานวนนกเรยนชน ป.3 จานวนนกเรยนชน ป.1 รวม

939 992

1,831

932 1,001

1,933

998 895

1,983

989 833

1,822 จานวนทนกเรยน ป. 1ไดรบ sealant (คน )

748

584

289

218

แหลงทมา: (รายงานผลการปฏบตงานโครงการ “ยมสดใส เดกไทยฟนด” โรงพยาบาลบาเจาะ ป 2548-2551)

งานวจยทเกยวของ Bravo และคณะ (2005) ศกษาเปรยบเทยบประสทธผลในการปองกนฟนกรามแทซทหนงผ เมอระยะเวลามากกวา 9 ปโดยการทดลองทางคลนก (Clinical trial) ระหวางการเคลอบหลมรองฟนและการเคลอบฟลออไรดวานช ในเดกอาย 6 - 8 ป โดยมกลมควบคม (จานวน 113 และ

Page 35: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

42

129 ซ) ตามลาดบ พบวาการเคลอบหลมรองฟนสามารถปองกนผไดรอยละ 65.4 เมอเทยบกบกบกลมควบคม (SE = 8.5%) ขณะทการทาฟลออไรดวานชปองกนไดเพยงรอยละ 27.3 เมอเทยบกบกลมควบคม (SE = 10.2%) ขนตอนในการเคลอบหลมรองฟนประกอบดวย การขดทาความสะอาดผวฟนเพอขจดคราบอาหารและเมอกในนาลายโดยทวไปใชหวขด (Prophy cup) กบผงขด (Pumice) และการแยกฟนไมใหสมผสนาลาย เปนขนตอนททาทายและวกฤตทสดตอความสาเรจในการเคลอบหลมรองฟน โดยตองกนไมใหลนสมผสถกฟน หากฟนยงขนไมพนเหงอกหรอขนไมเตมดานบดเคยว กจะมเหงอกคลมดานบดเคยวอย (Operculum) กมปญหาความชนจากนาลาย ถาสามารถทาใหฟนแหงไดกไมมขอบงชใหใช Dentine bonding ขณะท Venker และคณะ (2004) วเคราะหขอมลการเคลอบหลมรองฟนเดกทโรงเรยนในไอโอวา 5 โรงเรยน ดวยแบบจาลองถดถอย (Logistic regression model) เปรยบเทยบเทคนคการทาการเตรยมผวฟนดวยการใช Self- etching primer adhesive และดวยกรดฟอสฟอรก (Phosphoric acid) ซงเปนวธปกตพบวา หลงจากทาไป 1 ป การใชกรดฟอสฟอรกมการยดตดสมบรณเปน 6 เทาของการใช Primer ในภาพรวม เดกทเคลอบหลมรองฟนซามถงรอยละ 60 ซงบอกถงความลมเหลวทมากกวาการศกษา อน ๆ ทผานมา เพญแข ลาภยง และคณะ (2549) กพบวาการยดตดของสารเคลอบรองฟนอยางสมบรณ ณ เวลา 6 เดอน มการยดตดอยางสมบรณ รอยละ 86.7 ของเดกทไดรบการเคลอบหลม รองฟน โดยเดกประถมศกษาปท 2 มการยดตดอยางสมบรณ (รอยละ 87.4 )มากกวาประถมศกษาปท 1 (รอยละ 85.6) แตไมมความแตกตางอยางมนยสาคญ และพบวาการยดตดของสารเคลอบรองฟนอยางสมบรณ ณ เวลา 12 เดอน โดยตรวจตามซฟนทหลงทา 6 เดอนพบวา มการยดตดอยางสมบรณ รอยละ 83.04 ลดลงจากการตรวจหลงทา 6 เดอน นอกจากนการตรวจฟนผทสมพนธกบการเคลอบหลมรองฟนของเพญแข และคณะ(2549) พบวา ณ เวลา 6 เดอนหลงเคลอบ เดกมฟนผรอยละ 1.8 (n = 338) ณ เวลา 12 เดอนหลงเคลอบ เดกมฟนผรอยละ 4.8 (n = 315) ปรญญา คงทวเลศ (2550, หนา 86 - 95) ประเมนการการยดตดของการเคลอบหลมรองฟนกรามแทซทหนงในเดกนกเรยนประถมศกษาปท 1 ทไดใหบรการโดยเจาพนกงานทนตสาธารณสขในระดบสถานอนามยภายใตโครงการยมสดใส เดกไทยฟนด ในระยะเวลา 2 ป และเปรยบเทยบการเกดโรคฟนผในฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน กบฟนทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟนใน พ.ศ. 2548 และศกษาผลใน พ.ศ. 2550 พบวา ความครอบคลมการเคลอบหลมรองฟนรอยละ 65.4 เฉลย 2.53 ซ/ คน พบการตดแนนทงหมดรอยละ 36.02 หลดบางสวนรอยละ 15 และหลดทงหมดรอยละ 49.0 การเกดฟนผในฟนกรามแทซทหนง รอยละ 23.5 เมอเปรยบเทยบ

Page 36: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

43

อตราการเกดฟนผของฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน (รอยละ 14.5) นอยกวาในกลมฟนทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟน (รอยละ 19.1) อยางมนยสาคญทางสถต พบวา ฟนทสารเคลอบหลมรองฟนหลดหมด มอตราการเกดโรคฟนผ (รอยละ 23.5) มากกวาวสดหลดหลดบางสวน (รอยละ 18.5) และพบวา กลมทไดรบการเคลอบหลมรองฟนมอตราการเกดโรคฟนผตากวากลมทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟน (RR 95%CI = 0.76) เชนเดยวกบการศกษาของขวญชย คมธมธรพจน (2550) ทพบวา ดชนฟนผในนกเรยนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน ตากวานกเรยนทไมไดเคลอบหลมรองฟนแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต นกเรยนจะไดรบการเคลอบหลมรองฟน เฉลย 2.52 ซ/ คน สวนการศกษาของวรพนธ ลมสนธะโรภาส (2550) นกเรยนจะไดรบการเคลอบหลมรองฟน เฉลย 3 ซ/ คน ขวญชย คมธมธรพจน (2550) พบวาการคงอยครบไมหลด รอยละ 33.2 หลดบางสวน รอยละ 26.8 และหลดหมดรอยละ 40.0 การหลดหมดของวสดเคลอบหลมรองฟนในฟนบน มากกวาหลดบางสวน ทงนความแตกตาง อาจเกดจากปจจยทแตกตางกนทงปจจยดาน ผใหบรการ ซงความเมอยลาในขณะใหบรการกอาจทาใหคณภาพของงานดอยลง ความชานาญหรอประสบการณทแตกตางกนทาใหผลงานตางกน หรออาจจะเกดจากปจจยดานเทคนค เชนระยะเวลาฉายแสง การควบคมนาลายหรอความชนในขณะทา และอาจเกดจากปจจยดานครภณฑ เชนหวเปาลม เครองดดนาลาย ไมด ตลอดจนความรวมมอของเดกนกเรยน เปนตน ประสทธผลของโครงการเคลอบหลมรองฟน ในเดกนกเรยนประถมศกษาปท 1 จงหวดกาแพงเพชร และตดตามผลเมอระยะเวลาผานไป 20 เดอน พบวา นกเรยนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน มอตราการเกดโรคฟนผนอยกวา นกเรยนทไมไดรบการเคลอบหลมมอตราการเกดโรคฟนผ รอยละ 29.7 และ รอยละ 37.3 แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) สอดคลองกบการศกษาผลการเคลอบหลมรองฟนในเดกชนประถมปท3 ภายหลงการเคลอบหลมรองฟน 3 ป จงหวดระนอง ของ ศภนช ชาญวานชพร (2550) กพบวา ดชนฟนผในนกเรยนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน (Χ = 0.32) ตากวานกเรยนทไมไดเคลอบหลมรองฟน (Χ =0.88) การคงอยครบทงหมดของวสด รอยละ 52.1 หลดบางสวน รอยละ 7.3 และหลดทงหมด รอยละ 28.73 ซงการประเมนผลโครงการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคดานทนตกรรมสาหรบเดก “ยมสดใส เดกไทยฟนด” จงหวดกระบ ของเสรมสข ฟชเชอร (2551) กพบวา นกเรยนทเคลอบหลมรองฟน มดชนฟนผ 1 ซ ตอคน (Χ = 0.86) ทงนเพราะการเคลอบหลมรองฟน เปนวธการทางคลนกทไดรบการยอมรบในการปองกนฟนผของหลมรองฟน โดยกลไกการปองกนฟนผของสารเคลอบหลมรองฟน คอ ตวสารจะทาหนาทเปนสงกดขวางทางกายภาพ (Physical barrier) ปองกน

Page 37: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

44

การกกเกบสะสมของเชอจลนทรยและสารอาหารทเปนเหตของการเกดฟนผทบรเวณหลมรองฟน (Feigal & Donly, 2006, p. 143) การศกษาของ บานเยน ศรสกลเวโรจน และสกญญา เธยรววฒน (2551) พบการคงอยครบทงหมดมากทสด รองลงมาพบวสดหลดบางสวนและวสดหลดหมดตามลาดบ คอพบการคงอยครบทงหมดของวสด รอยละ 34.6 หลดบางสวน รอยละ 25.9 และหลดทงหมด รอยละ 18.1 มฟนผในวสดหลดบางสวน (รอยละ 13.0) มากกวาวสดหลดหมด (รอยละ 8.4) ทงนการทฟนมวสดเคลอบหลมรองฟนแตกหกหรอหลงเหลออยบางสวน จะทาใหบรเวณสวนแตกหกดงกลาว เกดการตดของเศษอาหารและคราบจลนทรยไดงาย เปนจดเสยงตอการหมกหมม และทาความสะอาดไดยากจงทาใหเกดความเสยงตอการเกดฟนผสงกวาฟนทมวสดเคลอบหลมรองฟนหลดไปทงหมดและยงพบวา ความเสยงของการเกดโรคฟนผในคนทไมไดเคลอบรองฟนเปน 2.5 เทาของคนทไมเคลอบหลมรองฟน ผลการศกษาของ เดชา ธรรมธาดาววฒน (2551) พบอตราการผของฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟนรอยละ 16.3 ซงสงกวา การศกษาของ Tianviwat, Chongsuvivatwong and Sirisakulveroj (2008) ทพบการเกดฟนผในฟนทไดรบเคลอบหลมรองฟน ภายหลง 2 ป รอยละ 5.4 และผลการศกษาของ Parnell, O’Farrell, Howell, and Herarty (2003) พบการเกดฟนผในฟนทไดรบเคลอบหลมรองฟน ภายหลง 2.3 ป รอยละ 2.9 ในเวลา 24 เดอน เดชา ธรรมธาดาววฒน. (2551) พบวา วสดอยครบไมหลด รอยละ 41.8 ยดตดบางสวน รอยละ 24.7 และหลดทงหมด รอยละ 33.5 และพบวา ฟนทวสดเคลอบหลมรองฟนการยดตดสมบรณไมพบฟนผ แตกตางจากการศกษาของ Jodkowska (2008) ทพบวามอตราการเกดโรคฟนผในฟนทมวสดเคลอบหลมรองฟนยงอยครบไมหลด รอยละ 7.4 ภายหลงการตดตามผล 15 ป อาจเนองมาจากระยะเวลาการศกษาทนานกวา อาจมการรวซมของวสดเคลอบหลมรองฟน และแตกตางจากการศกษาของปรญญา คงทวเลศ (2550) พบการผในฟนทมวสดคงอยทงหมดอก รอยละ 0.75 การศกษาโคสต อบสวรรณ (2551), เสรมสข ฟชเชอร (2551). และ เดชา ธรรมธาดาววฒน (2551) พบวา ฟนบนมอตราการหลดของวสดเคลอบหลมรองฟนในฟนบนพบมากกวาฟนลาง พบวสดอยครบไมหลดในฟนลางมากกวาฟนบน เชนเดยวกนกบการศกษาของ สวมล เมธวทย, ธนส เหมนทร, และชตมา ไตรรตนวรกล (2548) ทงนตาแหนงของฟนบนในชองปากและแรงโนมถวงของโลก จะทาใหการใชสารเคลอบหลมรองฟน ในฟนบนมการไหลออกนอกผวฟนดานบดเคยว และไหลไปทางหลมไกลกลาง (Distal) มากกวาจงทาใหรองกลางฟนเหลอเพยงวสดบาง ๆ ทาใหการยดตดไมดและหลดไดงาย อกทงตาแหนงของฟนบนยากตอการมองเหนมากกวาฟนลาง ตาแหนงทเขาทายาก เครองฉายแสงเขาถงลาบาก การทาตองมองผานกระจกสอง

Page 38: บทที่ 2 สมบูรณ์ - Burapha Universitydigital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/51928143/...10 จะแทรกเข าไประหว างแท งอนาเมลท

45

ฟน ไมสามารถมองไดโดยตรง และในทานอนหงายเงยหนาขนในการทาฟนบน ทาใหวสดไหลตามแรงโนมถวง ในขณะทฟนลางสามารถมองเหนไดโดยตรง มปญหาในการเขาถงนอยกวาฟนบน การไหลรวมของวสดตามแรงโนมถวงกไหลไปยงหลมรองฟนมากกวา ทาใหการยดตดสงกวา วราภรณ จระพงษา, และปยะดา ประเสรฐสม (2549) กพบวา หลงการเคลอบหลมรองฟน 2 ป เดกกลมทไดรบการเคลอบหลมรองฟนมอตราการเกดโรคฟนผรอยละ 49.5 สวนเดกทไมไดเคลอบหลมรองฟนมอตราการเกดโรคฟนผรอยละ 66.9 ซงศภนช ชาญวานชพร (2550) กพบวา อตราการเกดโรคฟนผของกลมนกเรยนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน พบรอยละ 21.5 นอยกวากลมทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟนทพบอตราการเกดโรคฟนผ รอยละ 41.5 แตแตกตางจากโคสต อบสวรรณ (2551) ทศกษาประสทธผลของงานเคลอบหลมรองฟน ในโครงการยมสดใสเดกไทยฟนด จงหวดเชยงราย พบวานกเรยนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน หลงครบระยะเวลา 24 เดอน มอตราการเกดโรคฟนผ ไมแตกตางกบนกเรยนทไมไดรบการเคลอบหลมรองฟน รอยละ 32.6 และ รอยละ 31.8 อาจเนองมาจากเทคนคการเคลอบหลมรองฟน เพราะจากการศกษาน พบการหลดของวสดเคลอบหลมรองฟนคอนขางสง คอ หลงการเคลอบ 6 เดอนมการหลดหมดของวสดถง รอยละ 41.0 ทาใหฟนทเคลอบหลมรองฟนมโอกาสเกดฟนผไมแตกตางกบฟนทไมไดเคลอบ การศกษาของ เสรมสข ฟชเชอร (2551) พบวา หลงการเคลอบหลมรองฟน 2 ป ฟนทไดรบการเคลอบหลมรองฟน ปองกนฟนผไดรอยละ 88.9 เชนเดยวกบการศกษาของ Bravo และคณะ (2005) ศกษาเปรยบเทยบประสทธผลในการปองกนฟนกรามแทซทหนงเมอระยะเวลามากกวา 9 ปโดยการทดลองทางคลนก (Clinical trial) พบวาการเคลอบหลมรองฟนสามารถปองกนผไดรอยละ 65.4 แตดวยระยะเวลาตดตามการศกษาของ Bravo และคณะ ยาวนานกวาจงทาใหคาทไดตากวาการศกษาครงนทใชเวลาเพยง 2 ป ซงหากศกษาในระยะยาวการปองกนการเกดโรคฟนผกอาจจะลดลง และการศกษาของ ปรญญา คงทวเลศ (2550) พบอตราการปองกนฟนผ รอยละ 24.1 ซงตากวาการศกษาในครงนอาจเนองมาจาก อตราการหลดทคอนขางสง ความเสยงของการเกดโรคฟนผจากการศกษาของ ศภนช ชาญวานชพร (2550) กพบวาความเสยงของการเกดโรคฟนผในคนทไมไดเคลอบรองฟนเปน 2.95 เทาของคนทไมเคลอบหลมรองฟน (OR = 2.95 OR 95% CI = 1.97 – 4.42) เนองจาก การเคลอบหลมรองฟนจะทาหนาทเปนสงกดขวางทางกายภาพ (Physical barrier) ปองกนการกกเกบสะสมของเชอจลนทรยและสารอาหารทเปนเหตของการเกดฟนผทบรเวณหลมรองฟน แมจะมอตราการคงอยลดลงเมอเวลาผานไป แตกเปนการยดระยะเวลาการเกดฟนผใหนานออกไปเทาทยงมวสดเคลอบหลมรองฟนอย จงทาใหลดโอกาสเสยงตอการเกดโรคฟนผไดมากกวาคนทไมไดเคลอบหลมรองฟน