20
l r e Année — N a 31 JOURNAL HEBDOMADAIRE Abonnement ordinaire : 25 fr. par an Rédaction-Administration il, rue Louis-Postei - rennesi (i .-&-v.)| abonnement d ' rionneur : SO fr. par an C/C ; L . AN DOUAR D 35.420 RENNES 3 Août 1941 " La langue bretonne est drue, riche et belle. Elle mérite autant de respect que sa soeur la langue galloise, que ses cousins, l'erse et le gaélique. " I. BIZOQUE, « La Tempête » l'hebdomadaire du « FEU », 17 mai 1941. A propos de t exclusion du breton de certaines églises UNE S I TUAT I ON LAMENTABLE A la suite des articles parus dans te journal sous la rubrique « Notre <A>mbat », un catholique du diocèse de Quimper nous adresse la lettre suivante que, vu son importance, jioiis reproduisons en entier. Monsieur le Directeur, Dans le dernier numéro d'AR- VOR (20 juillet), parlant de l'ex- clusion du breton do certaines églises, vous disiez : « IL NE FAUDRAIT PAS CROIRE QUE C'EST PAR ESPRIT ANTI-BRETON QUE CETTE EX- CLUSION SE FAIT. CETTE SUB8- TITION DU FRANÇAIS AU BRE- TON EST UN SIMPLE RESULTAT DE LA LOI DU MOINDRE EFFORT. » Vous avez parfaitement rai- son, et vous abordez une ques- tion d'une importance exception- nelle pour l'avenir de la langue bretonne. A leur sortie du séminaire, nos prêtres pourraient cartes appren- dre à Mon lire et à bien écrira Je breton. Cala leur serait, du moins à la plupart, assez facile. Mais, — ET C'EST LA LE POINT CAPITAL SUR LEQUEL JE VEUX INSISTER, — ce qui serait bien plus facile, — E T PLUS NORMAL, c'est qu'ils l'apprennent pendant leurs an- nées d'études. Comment ? Voilà des prêtres qui sont appelés à exercer leur ministère au sein de populations exclusivement bretonnantes, et qui, au collège, au petit sémi- naire, au grand séminaire, n'ont sas une heure, ...PAS UNE SEULE MEURE OFFICIELLE d'en- seignement de cette langue qui doit leur servir I... Voilà des prêtres qui sont appelés à faire LE CATECHISME EN BRETON..., A CONFESSER EN BRETON..., A PRECHER EN BRETON..., A REDIGER DES BULLETINS PA- ROISSIAUX EN BRETON..., et qui, après douze ans d'études, lisent péniblement le breton et sont incapables de bâtir correctement une phrase bretonne il! Voilà un cas au moins EXTRA- ORDINAIRE et peut-être UNIQUE DANS L'HISTOIRE DE L'EGLISE 1 Les résultats, vous les connais- sez aussi bien que moi : les ser- mons sont très souvent de qua- lité inférieure ; dans les bulletins paroissiaux, on ignore et l'ortho- 3BE 3EE 3 NOTRE COMBAT Le mois de Marie en français... a Lanarvily ! Lanarvily est une excellente pe- tite paroisse, toute entière breton- nante, située dans les environs de Lesnevcn. Elle possède une école chrétienne tenue par des reli- gieuses de Saint-Jacut... qui ne savent pas un mot de breton, mais qui font le catéchisme quand même à nos petits Bretons ! Elles se ti- rent d'affaire comme elles peuvent, mais ne serait-ce pas mieux tout de même, si, à Lanarvily, l'école était tenue par des soeurs parlant breton !... Mais ce qu'il y a de beaucoup plus fort, c'est que, dans cette paroisse, cette année même, le mois de Marie a été lu par l'une des soeurs... en français bien entendu ! !... A Lanarvily ! ! ! graphe et les règles les plus élé- mentaires de la syntaxe ; en un mot, nos prêtres manient très difficilement la langue bretonne, qu'ils n'ont pas étudiée, et, par une tendance très naturelle, ils se sentent portés à utiliser, dans leurs catéchismes, leur prédica- tion et leur ministère en général, une langue parfaitement connue : le français. L'enseignement officiel du bre- ton au collège, au petit séminaire, au grand séminaire, et, par là même, une préparation sérieuse du jeune prêtre à son futur mi- nistère, voilà l'unique remède à cette situation lamentable que les prêtres eux-mêmes sont les premiers à déplorer. Etant donné l'attachement bien connu de nos Evêques à nos traditions, particulièrement à notre langue, c'est un résultat qui ne devrait pas être difficile à obtenir... me semble-t-ll I Mais, pas d'Illusions..., il est Du travail pour les étudiants Prenez votre bicyclette et ALLEZ VENDRE des LIVRES BRETONS à la campagne plus que temps d'agir i vous prie d'agréer, Jfa vous prie d* agréer, Mon- sieur le Directeur, mes senti- ments les plus sympathiques. UN CATHOLIQUE DU DIOCESE DE QUIMPER. Beaucoup d'étudiants et d'élèves des lycées et collèges sont aujour- d'hui rentrés dans les villages et petites villes de Basse-Bretagne ils passeront leurs vacances. Après quelques jours passés à jouir d'un repos bien gagné, — du moins nous l'espérons, — ils se deman- deront ce qu'ils pourront bien faire. La réponse est toute trouvée pour nos amis. Travailler pour la Bretagne, évidemment ! Comment V Cela n'est pas difficile. Dans notre numéro du 20 juillet, nous avons déjà signalé qu'ils pou- vaient se livrer à une enquête sur la situation du breton dans leur commune ou leur canton. Nous connaissons un étudiant qui, il y a quelque dix ans, avait dénombré les maisons où l'on ne parlait que français, celles l'on ne parlait -que breton et celles l'on parlait les deux langues dans une impor- tante commune du Léon. Il avait pu ainsi établir un tableau précis de la situation de la langue. En l'absence de toute statistique offl- Charlez ROLLAND gant Evnig Penn-ar-c'hoad tJ'an 3 a vîz mezeven 1862, Gwim Holland. 30 vloaz, labourer-douar •e Keruskar-Goz, war barrez Lan- neanon, hag e wreg. Katell ar Mat, t c'hane d'ezo eur paotrig a voe jinvet Charlez. Ken na 'z eas d'ar skol, ar bu- ^el ne glevas ket eur ger gallck. Hogen e vamm he ' doa desket d'ezan komz ervat ha karout start he yez-hi, ar Brezoneg. bel oun pell, er skoliou yallek ; Atlas ! ouien nemet brezoneg. fiankout raen deski. tamm ha lamm, Soniou (lister 'tal re ma mamm, Du kanerez kaer.... Krennard, o vesa eur vuoc'h, cur c'havr ha daou zanvad, holl beadra e dud, Charlez a ganc so- niou brezonek. Martolod yaouank. er broiou pell. en cm lakaas da sevel barzo- negou e yez e gavcl. Dirak Aljer, •d'an 22 a viz Here 1884, skeudenn £ vro, atao en c spered, Charlez Itolland a skrive : l'Iijout rae d'in klevet en oabl an [aldhoueder S) c'houlenn, diwar nij, digor digant [Sant Per ! Krozmol tenu ar gwenan, mouez voan [ar marc'h-radenn Hag hini mistr ar skrilh, er brug pe [er foubenn. Plijout rae d'in gwelet ar malvennigou [skunv O tarnijal, diboell 'n o gwiskaman- [cliou kanv. Mouez ar ?nesaer a gan eun ton ye [er mené ; Bcrjeleun 'vel hekleo, p'her c'hlev a [gan inc. Xeuze, beuzet er stad, me. 'gerze skanv [d'ar gêr En eur gana, d'am zro, meuleudi d'ar [(." h rouer. A Charlez Rolland a vage evil Breiz eur garantez wirion : « Perak ne doun kel Barz evel Mar- zin, Taliesin, evit diskouez ivez ar garantez uhel am eus bet a viskoaz evit va Bro Breiz-lzel..., diskouez c'hoaz, gant va biz, va Bro garet d'ar Bed, hag hc lakaat er renk kenta Da viz gwengolo 1886 être Nou- méa ha Sidney, e skrive : (Da genderc'hel war en eil pajenn) Vers renseignement du breton " Me a zesk brezoneg " "Mon premier livre en breton' *m *m »* Ce manuel est, avant tout, une méthode de lecture. %\ est rédigé en dialecte unifié K. L. T. (Kerne, Léon, Treger). On y trouvera : A) Dans la première partie : Une série de tableaux de lecture gradués destinés, en principe, aux élèves du cours élémentaire, et sont étudiées, une à une, les diffi- cultés de la lecture. 2" Les tableaux de la conjugaison du verbe régulier modèle SKRIVA et de celle des trois verbes auxiliaires OBER, BEZA, KAOUT. (Une bonne connaissance des terminaisons verbales est nécessaire à l'élève pour abor- der avec profit les textes de la partie.) B) Dans la deuxième partie : Un choix de textes suivis empruntés à quelques-uns de nos meil- leurs écrivains. Chacun de ces textes est suivi de la traduction des mots et expressions difficiles. Les autres mots sont donnés avec leur significa- tion dans le vocabulaire de la 3" partie. De plus, chaque texte a été l'occasion de remarques grammaticales très simples donnant lieu à des exercices d'application destinés surtout aux élèves des « cours moyen et supérieur » pour lesquels ils constitue- ront une excellente initiation a l'orthographe bretonne. C) Dans la troisième partie : Un vocabulaire des mots du breton usuel, classés méthodiquement, d'après le sens, par M. Roparz HÉMON, l'écrivain connu, qui nous a aima- blement autorisés à utiliser son travail, ce dont nous le remercions bien vivement. (Ce vocabulaire, dont l'étude peut aller de pair avec celle de la 2' partie, pourra être appris par l'élève en dehors de la classe.) 6" Ces mêmes mots ont été disposés a la fin du livre, dans l'ordre alphabétique, sous la forme d'un lexique, pour la consultation duquel des indications importantes sont données aux pages 34 et 35. OBSERVATIONS. Tous les textes de ce manuel peuvent servir d'exercices de copie et de dictée. Un passage de chaque lecture a été spécialement indiqué à cet effet. D'une façon générale, ce livre peut convenir a tous les « oours ». 11 pourra servir provisoirement de « livre unique de breton », étant donné qu'il est à la fois, un syllabaire, une grammaire, un vocabulaire, une anthologie, et pourrait même constituer, pour les élèves avancés, un recueil de versions. Ha blijo gant Itron Varia ar Folgoad ha Sant Erwan, Paeron Dreiz, benniga al tcvrig-mail, hag e lakaat da zougen frouez, «vit brasa mad : « ...Hor brezoneg ken kaer, hor feiz ken birvidik, Hon laka, ha ni paour, da veza pinvidik ! » Casimir UGUEN, Méloir SEITE. S'adresser ù : Ecole libre, Roscoff (Finistère). cielle, des enquêtes de ce genre sont infiniment précieuses. Mais il est possible que ce tra- vail ne convienne pas à certains étudiants qui ne veulent absolu- ment pas passer leur temps à noir- cir du papier. Dans ce cas, qu'ils prennent leur bicyclette et s'en aillent vendre des livres bretons de ferme en ferme. Voilà, au moins, un travail qui n'a rien d'intellec- tuel et qui, entre autres avantages, leur permettra d'acquérir une con- naissance intime de leur région et de sa langue. En même temps, ils auront rendu un signalé service à la Bretagne, car les modestes livres qu'ils auront laissés sur leur pas- sage seront lus et relus pendant les longues soirées d'hiver et c'est en eux que le peuple breton pui- sera la connaissance et l'amour de sa langue. EUqui sait c^-que devien- dra un jour le petit pâtre qui lit aujourd'hui, avidement et difficile- ment, « Nijadenn an Aotrou Skatt- vik », perché sur un talus, au flanc des Montagnes Noires ? Plus d'un de nos bardes passés et présents, plus d'un des mainteneurs de la langue, a été autrefois ce petit pûtre. Et surtout, que les étudiants qui voudraient ressusciter le métier de colporteur n'aient pas peur d'être mal reçus. Presque partout, le peu- ple breton qui, au fond, est resté attaché à sa langue, les attend et leur fera bon accueil. Lisez plutôt ce que nous raconte un ami, au retour de ses deux premières tour- nées : « Cher Compatriote, Une tournée en vélo faite par un camarade et moi aux environs de Q... m'a permis de voir clairement que le peuple breton lit avec plaisir les livres en breton. Samedi 19, nous avons vu qua- rante fermes, dans trente au moins on nous a acheté quelque chose. Nous avons fait une recette de 165 francs. Bon accueil dans toutes les mai- sons. Nous avons^ïm un enfant qui li- sait facilement le livre « Nija- denn ». En plusieurs endroits on nous a dit que les enfants savaient lire le breton et qu'on leur apprenait à lire dans le « Courrier ». Le dimanche 20, vingt-neuf mai- sons vues, cinq ou six seulement n'ont rien pris. Vendu en tout pour 145 francs. Il faudrait faire un numéro d' « Arvor » de propagande sur six pages si possible pour la diffu- sion à la campagne. Avec des textes faciles (contes, chansons..,). » Allons, étudiants, jeunes gens et jeunes filles, amis du breton, n'at- tendez pas plus longtemps, prenez votre bicyclette et allez de ferme en ferme vendre des livres et des journaux bretons. L,E BRETON 8'APPREND PAR CORRESPONDANCE Demandez tous renseignements à " SKOL OBER " Rue de la Corderle, DOUARNENEZ (Klnlstèrc)

Arvor 1941 août

  • Upload
    melenig

  • View
    187

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

l r e A n n é e — N a 3 1

J O U R N A L H E B D O M A D A I R E

Abonnement ordinaire : 25 fr. par an Rédaction-Administration

i l , r u e L o u i s - P o s t e i - r e n n e s i (i.-&-v.)| abonnement d'rionneur : SO fr. par an C / C ; L . A N D O U A R D 3 5 . 4 2 0 R E N N E S

3 A o û t 1 9 4 1

" La langue bretonne es t drue, riche e t belle. Elle mérite autant de respect q u e s a s œ u r l a l a n g u e galloise, que ses cousins, l'erse et le gaélique. "

I . BIZOQUE, « La Tempête »

l 'hebdomadaire du « FEU », 17 mai 1941.

A propos de t exclusion du breton de certaines églises

UNE SITUATION LAMENTABLE A la suite des articles parus dans

te journal sous la rubrique « Notre <A>mbat », un catholique du diocèse de Quimper nous adresse la lettre suivante que, vu son importance, jioiis reproduisons en entier.

Monsieur le Directeur,

Dans le dernier numéro d'AR­V O R ( 2 0 ju i l l e t ) , parlant de l'ex­clusion du breton do certaines églises, vous disiez :

« I L NE FAUDRAIT PAS C R O I R E QUE C'EST PAR ESPRIT ANTI -BRETON QUE CETTE EX­CLUSION SE FAIT . CETTE SUB8-T I T I O N D U FRANÇAIS AU BRE­T O N EST U N SIMPLE RESULTAT D E LA LOI DU MOINDRE EFFORT. »

Vous avez parfaitement ra i ­son, e t vous abordez là une ques­t ion d'une importance exception­nel le pour l'avenir de la langue bretonne.

A leur sortie du séminaire, nos prê t res pourraient cartes appren­d r e à Mon lire et à bien écrira Je breton. Cala leur serait, du moins à la plupart, assez facile.

Mais, — ET C'EST LA LE POINT CAPITAL SUR LEQUEL J E VEUX INSISTER, — ce qui serait bien plus facile, — ET P L U S NORMAL, — c'est qu'ils l 'apprennent pendant leurs an­nées d'études.

Comment ? Voilà des prêtres qu i sont appelés à exercer leur ministère au sein de populations exclusivement bretonnantes, e t qui, au collège, au peti t sémi­naire, au grand séminaire, n'ont s a s une heure, .. .PAS UNE S E U L E MEURE OFFICIELLE d'en­seignement de cet te langue qui doit leur servir I... Voilà des

prêtres qui sont appelés à faire LE CATECHISME EN BRETON.. . , A CONFESSER EN BRETON.. . , A PRECHER EN BRETON.. . , A REDIGER DES BULLETINS PA­ROISSIAUX EN BRETON.. . , et qui, après douze ans d'études, lisent péniblement le breton e t sont incapables de bâtir correctement une phrase bretonne i l !

Voilà un cas au moins EXTRA­ORDINAIRE e t peut-être UNIQUE DANS L'HISTOIRE DE L'EGLISE 1

Les résultats, vous les connais­sez aussi bien que moi : les ser­mons sont très souvent de qua­lité inférieure ; dans les bulletins paroissiaux, on ignore e t l'ortho-

3BE 3EE 3

NOTRE COMBAT Le mois de Marie en français...

a Lanarvily ! Lanarvily est une excellente pe­

tite paroisse, toute entière breton-nante, située dans les environs de Lesnevcn. Elle possède une école chrétienne tenue par des reli­gieuses de Saint-Jacut... qui ne savent pas un mot de breton, mais qui font le catéchisme quand même à nos petits Bretons ! Elles se t i­rent d'affaire comme elles peuvent, mais ne serait-ce pas mieux tout de même, si, à Lanarvily, l'école était tenue par des soeurs parlant breton !... Mais ce qu'il y a de beaucoup plus fort, c'est que, dans cette paroisse, cette année même, le mois de Marie a été lu par l'une des sœurs... en français bien entendu ! !... A Lanarvily ! ! !

graphe e t les règles les plus élé­mentaires de la syntaxe ; en un mot, nos prêtres manient t rès difficilement la langue bretonne, qu'ils n'ont pas étudiée, et , par une tendance t rès naturelle, ils se sentent portés à utiliser, dans leurs catéchismes, leur prédica­t ion e t leur ministère en général, une langue parfaitement connue : le français.

L'enseignement officiel du bre­ton au collège, au petit séminaire, au grand séminaire, et , par là même, une préparation sérieuse du jeune prêtre à son futur mi­nistère, voilà l'unique remède à cette situation lamentable que les prêtres eux-mêmes sont les premiers à déplorer.

Etant donné l'attachement bien connu de nos Evêques à nos traditions, particulièrement à notre langue, c'est là un résultat qui ne devrait pas être difficile à obtenir... me semble-t-ll I

Mais, pas d'Illusions..., il est

Du travail pour les étudiants

Prenez votre bicyclette et ALLEZ VENDRE des LIVRES BRETONS

à la campagne

plus que temps d'agir i vous prie d'agréer, Jfa vous prie d* agréer, Mon­

sieur le Directeur, mes senti­ments les plus sympathiques.

UN CATHOLIQUE DU DIOCESE DE QUIMPER.

Beaucoup d'étudiants et d'élèves des lycées et collèges sont aujour­d'hui rentrés dans les villages et petites villes de Basse-Bretagne où ils passeront leurs vacances. Après quelques jours passés à jouir d'un repos bien gagné, — du moins nous l'espérons, — ils se deman­deront ce qu'ils pourront bien faire. La réponse est toute trouvée pour nos amis. Travailler pour la Bretagne, évidemment ! Comment V Cela n'est pas difficile.

Dans notre numéro du 20 juillet, nous avons déjà signalé qu'ils pou­vaient se livrer à une enquête sur la situation du breton dans leur commune ou leur canton. Nous connaissons un étudiant qui, il y a quelque dix ans, avait dénombré les maisons où l'on ne parlait que français, celles où l'on ne parlait -que breton et celles où l'on parlait les deux langues dans une impor­tante commune du Léon. Il avait pu ainsi établir un tableau précis de la situation de la langue. En l'absence de toute statistique offl-

Charlez ROLLAND gant Evnig Penn-ar-c'hoad

tJ'an 3 a vîz mezeven 1862, Gwim Holland. 30 vloaz, labourer-douar •e Keruskar-Goz, war barrez Lan-neanon, hag e wreg. Katell ar Mat, t c'hane d'ezo eur paotrig a voe jinvet Charlez.

Ken na 'z eas d'ar skol, ar bu-^el ne glevas ket eur ger gallck. Hogen e vamm he ' doa desket d'ezan komz ervat ha karout start he yez-hi, ar Brezoneg.

bel oun pell, er skoliou yallek ; Atlas ! ouien nemet brezoneg. fiankout raen deski. tamm ha lamm, Soniou (lister 'tal re ma mamm,

Du kanerez kaer....

Krennard, o vesa eur vuoc'h, cur c'havr ha daou zanvad, holl beadra e dud, Charlez a ganc so­niou brezonek.

Martolod yaouank. er broiou pell. en cm lakaas da sevel barzo-negou e yez e gavcl. Dirak Aljer, •d'an 22 a viz Here 1884, skeudenn £ vro, atao en c spered, Charlez Itolland a skrive :

l'Iijout rae d'in klevet en oabl an [aldhoueder

S) c'houlenn, diwar nij, digor digant [Sant Per !

Krozmol tenu ar gwenan, mouez voan [ar marc'h-radenn

Hag hini mistr ar skrilh, er brug pe [er foubenn.

Plijout rae d'in gwelet ar malvennigou [skunv

O tarnijal, diboell 'n o gwiskaman-[cliou kanv.

Mouez ar ?nesaer a gan eun ton ye [er mené ;

Bcrjeleun 'vel hekleo, p'her c'hlev a [gan inc.

Xeuze, beuzet er stad, me. 'gerze skanv [d'ar gêr

En eur gana, d'am zro, meuleudi d'ar [(." h rouer.

A Charlez Rolland a vage evil

Breiz eur garantez wirion : « Perak ne doun kel Barz evel Mar-

zin, Taliesin, evit diskouez ivez ar garantez uhel am eus bet a viskoaz evit va Bro Breiz-lzel..., diskouez c'hoaz, gant va biz, va Bro garet d'ar Bed, hag hc lakaat er renk kenta

Da viz gwengolo 1886 être Nou­méa ha Sidney, e skrive :

(Da genderc'hel war en eil pajenn)

Vers renseignement du breton

" Me a zesk brezoneg " "Mon premier livre en breton'

*m *m »*

Ce manuel est, avant tout, une méthode de lecture. %\ est rédigé en dialecte unifié K. L. T. (Kerne, Léon, Treger).

On y trouvera : A) — Dans la première partie :

1° Une série de tableaux de lecture gradués destinés, en principe, aux élèves du cours élémentaire, et où sont étudiées, une à une, les diffi­cultés de la lecture.

2" Les tableaux de la conjugaison du verbe régulier modèle SKRIVA et de celle des trois verbes auxiliaires OBER, BEZA, KAOUT. (Une bonne connaissance des terminaisons verbales est nécessaire à l'élève pour abor­der avec profit les textes de la 2° partie.) B) — Dans la deuxième partie :

3° Un choix de textes suivis empruntés à quelques-uns de nos meil­leurs écrivains. Chacun de ces textes est suivi de la traduction des mots et expressions difficiles. Les autres mots sont donnés avec leur significa­tion dans le vocabulaire de la 3" partie.

4° De plus, chaque texte a été l'occasion de remarques grammaticales très simples donnant lieu à des exercices d'application destinés surtout aux élèves des « cours moyen et supérieur » pour lesquels ils constitue­ront une excellente initiation a l'orthographe bretonne. C) — Dans la troisième partie :

5° Un vocabulaire des mots du breton usuel, classés méthodiquement, d'après le sens, par M. Roparz HÉMON, l 'écrivain connu, qui nous a aima­blement autorisés à utiliser son travail, ce dont nous le remercions bien vivement.

(Ce vocabulaire, dont l'étude peut aller de pair avec celle de la 2' partie, pourra être appris par l'élève en dehors de la classe.)

6" Ces mêmes mots ont été disposés a la fin du livre, dans l'ordre alphabétique, sous la forme d'un lexique, pour la consultation duquel des indications importantes sont données aux pages 34 et 35.

OBSERVATIONS. — Tous les textes de ce manuel peuvent servir d'exercices de copie et de dictée. Un passage de chaque lecture a été spécialement indiqué à cet effet.

D'une façon générale, ce livre peut convenir a tous les « oours ». 11 pourra servir provisoirement de « livre unique de breton », étant donné qu'il est à la fois, un syllabaire, une grammaire, un vocabulaire, une anthologie, et pourrait même constituer, pour les élèves avancés, un recueil de versions.

Ha blijo gant Itron Varia ar Folgoad ha Sant Erwan, Paeron Dreiz, benniga al tcvrig-mail, hag e lakaat da zougen frouez, «vit brasa mad :

« ...Hor brezoneg ken kaer, hor feiz ken birvidik, Hon laka, ha ni paour, da veza pinvidik ! »

Casimir UGUEN, Méloir SEITE. S'adresser ù : Ecole libre, Roscoff (Finistère).

cielle, des enquêtes de ce genre sont infiniment précieuses.

Mais il est possible que ce tra­vail ne convienne pas à certains étudiants qui ne veulent absolu­ment pas passer leur temps à noir­cir du papier. Dans ce cas, qu'ils prennent leur bicyclette et s'en aillent vendre des livres bretons de ferme en ferme. Voilà, au moins, un travail qui n'a rien d'intellec­tuel et qui, entre autres avantages, leur permettra d'acquérir une con­naissance intime de leur région et de sa langue. En même temps, ils auront rendu un signalé service à la Bretagne, car les modestes livres qu'ils auront laissés sur leur pas­sage seront lus et relus pendant les longues soirées d'hiver et c'est en eux que le peuple breton pui­sera la connaissance et l'amour de sa langue. EUqui sait c^-que devien­dra un jour le petit pâtre qui lit aujourd'hui, avidement et difficile­ment, « Nijadenn an Aotrou Skatt-vik », perché sur un talus, au flanc des Montagnes Noires ? Plus d'un de nos bardes passés et présents, plus d'un des mainteneurs de la langue, a été autrefois ce petit pûtre.

Et surtout, que les étudiants qui voudraient ressusciter le métier de colporteur n'aient pas peur d'être mal reçus. Presque partout, le peu­ple breton qui, au fond, est resté attaché à sa langue, les attend et leur fera bon accueil. Lisez plutôt ce que nous raconte un ami, au retour de ses deux premières tour­nées :

« Cher Compatriote, Une tournée en vélo faite par un

camarade et moi aux environs de Q... m'a permis de voir clairement que le peuple breton lit avec plaisir les livres en breton.

Samedi 19, nous avons vu qua­rante fermes, dans trente au moins on nous a acheté quelque chose. Nous avons fait une recette de 165 francs.

Bon accueil dans toutes les mai­sons.

Nous avons^ïm un enfant qui li­sait facilement le livre « Nija­denn ».

En plusieurs endroits on nous a dit que les enfants savaient lire le breton et qu'on leur apprenait à lire dans le « Courrier ».

Le dimanche 20, vingt-neuf mai­sons vues, cinq ou six seulement n'ont rien pris. Vendu en tout pour 145 francs.

Il faudrait faire un numéro d' « Arvor » de propagande sur six pages si possible pour la diffu­sion à la campagne. Avec des textes faciles (contes, chansons..,). » •

Allons, étudiants, jeunes gens et jeunes filles, amis du breton, n'at­tendez pas plus longtemps, prenez votre bicyclette et allez de ferme en ferme vendre des livres et des journaux bretons.

L , E B R E T O N 8'APPREND

PAR CORRESPONDANCE Demandez tous renseignements à

" S K O L OBER " Rue de la Corderle,

DOUARNENEZ (Klnlstèrc)

2 A R V O R

L'Histoire de Bretagne a - t - e l l e d é j à é t é e n s e i g n é e ?

La question de l'histoire de Bre­tagne continue à faire couler de l'encre dans la presse bretonne et elle continuera à en faire couler.

Jusqu'à ces dernières années l'enseignement de l'histoire se fai­sait-il dans les écoles ? Comment s'y faisait-il ? Il y aurait là une enquête intéressante à faire.

Des renseignements que nous avons pu recueillir çà et là, on peut dire que l'enseignement de l'Histoire de Bretagne se faisait sur une petite échelle.

Un certain nombre de manuels d'Histoire de Bretagne et de Géo­graphies départementales, dans lesquels on trouve de menus dé­tails sur le passé de la région, ont été publiés depuis quelques années. Nous citerons l'Histoire de Bre­tagne de Du Cleuziou, celle de l'abbé Poisson, celle de Le Bê­chée. Cette dernière est trop nou­vellement éditée pour qu'on puisse juger de son expansion, quant aux deux autres elles semblent avoir fait jusqu'ici leurs preuves. Elles ont été admises dans un bon non> bre d'écoles libres de Bretagne. Si l'on ajoute les Géographies dé­partementales qui donnent quel­ques renseignements sur l'histoire locale, on peut donc dire que des instituteurs et institutrices pu­blics ou privés ont enseigné l'His­toire de Bretagne aux enfants sans attendre l 'ordre de M. Carcopino. Les évêques de Bretagne avaient bien demandé de donner l'ensei­gnement de l'Histoire de Bretagne dans les écoles libres mais leur dé­cision ne fut jamais prise au sé­rieux, pas même par MM. les Ins­pecteurs, de sorte que si l'Histoire de Bretagne a été enseignée dans certaines écoles, on peut dire que c'est grâce au patriotisme éclairé de certains instituteurs et institu­trices dont le nombre n'a jamais été élevé.

Comment les maîtres auraient-ils enseigné une histoire dont ils ne savaient pas eux-mêmes le pre­mier mot ?

Combien d'enfants ont pu être touchés par l'enseignement de l'Histoire de Bretagne pendant ces •vingt dernières années ?

D'après les calculs que nous avons pu faire, basés sur le tirage des différentes éditions en vente, environ 70.000 à 80.000 enfants ont pu recevoir quelques bribes d'His­toire dans les écoles primaires. C'est peu si l'on *on;(e que la population scolaire du seul dé­partement d'Illc-et-Vilaine, pour une année, 'est d'envïron 03.000 élèves.

Parlons maintenant des manuels. A tout Seigneur tout honneur !

Celui de Du Cleuziou est le pre­mier en date. Publié en 1910, il vient d'être réédité par le libraire Prud'homme avec quelques modi­fications qui le rendent plus pé­dagogique. Tel qu'il se présente actuellement il est le manuel qui répond à ce que l'on peut exiger dans les cours supérieurs des éco­les primaires.

Celui de l'abbé Poisson, publié par la Maison Lafolye de Vannes, est composé sur le modèle (les manuels d'Histoire édités par les Grands Frères. Un résumé concis

que l'élève doit apprendre par cœur, suivi d'une lecture. Il ré­pond à ce que l'on peut normale­ment exiger d'un élève qui se pré­pare au C. E. F.

Ces deux derniers manuels, ce­lui de Du Cleuziou el celui de l'abbé Poisson, sont les seuls qui puissent être adoptés dans l'en­seignement libre.

Le manuel de M. Le Béchec est nettement destiné à l'enseigne­ment officiel. Il est fort bien pré­senté. Bien que rédigé, croyons-nous, par un instituteur, il est plutôt un livre de lecture qu'un manuel d'Histoire. L'auteur s'est efforcé de garder une neutralité, empreinte de scepticisme dans l'exposé de l'Histoire religieuse de la Bretagne et de présenter les faits sans commentaires. Y a-t-il réussi ? Il est difficile en histoire de faire abstraction de son moi ?

Reste maintenant à voir ce que sera l'ouvrage de M. Réblllon dont toute la presse parle — un peu trop sans doute au gré de son auteur lui-même., et de ses édi­teurs — et celui qu'après tout la Coin mission présidée par M. Dur-telle de Saint-Sauveur pourrait bien préparer. N'a-t-clle pas été nommée un peu pour cela.

Selaouit 'fol « h a r l e z R O L I . À N D

• On dit que la chaire d'his­toire de Bretagne que le gouver­nement va créer à la Faculté de Rennes serait occupée par M. Pocquet du Haut-Jussé, qui fut chargé autrefois d'achever la volumineuse « Histoire de Bre­t a g n e » de La Borderie. On sait que si la compétence de M. Poc­quet du Haut-Jussé ne p'eut être mise en doute, la façon dont il s'acquitta de sa tâche ne fut pas sans soulever quelques critiques.

Dans notre dernier numéro nous avons signalé la publication de plus en plus fréquente d'étu­des linguistiques en breton.

Ajoutons que la même ten­dance existe actuellement en ce qui concerne l'histoire l i t téraire. Nous croyons qu'il sera difficile au futur historien de notre Lit té­rature de Langue Bretonne d'igno­rer des documents de l'impor­tance de « Efkvorennou eur b re -ZOnegOUr » (Souvenirs d'un lin­guiste bretonnant) de François Vallée, et la correspondance échangée entre l'Abbé Henry et l'Abbé Yves Moal et publiée ré­cemment par Yeun ar Go sous le t i t re « An abad Ivon ar Moal, eur skr ivagnèr brezonek dianvez » . Nous ne parlons évidemment que des plus récents.

I •

Sonj eun ezel eus Kuzul Istor Breiz er Skoliou

War-lerc'h eur pennad-skrid em-bannet war eur gazetenn bemdeziek, mignoned Vreiz o deux en em chalet e gaou.

Ar c'huzelenner a gonle d'e vod eun troe'h-kont en doa bet gant an Ao. Durtelle de Ut-Sauveur hug a lavare : « en aon bet an Ao. Réblllon, czel eus Kuzul Istor Breiz er Skoliou, kc-fridi digant nr gouarnamant du aoza eul levr a vije ret implijout. An izili ail, pemp anezo, n'o dije bet nemet ober evel Yann an Asanter ».

Ac'hanta, kement-se n'eo nemet kao-ziou toull.

Setu aman penaos e fell cennà un traou.

An Ao. Rébillon, kelenner Istor dre vicher, en deus war ar stern, hervez e wir, eul levr Istor Rreiz. Xemet al levr-se a zo deraouet pell 'zo ha n'eo ket tamm ebet ar gouarnamant en deus goure'hemennel d'ezan hen dan-zen,

Selu ar pez en tiens embannet an Ao. Rébillon e-unan war ar gazetenn he doa lakaet an hotiud da nijal.

Peadra a zo aze da luoucnanl Brei-ziz ; met gwelloc'h a zo ha lét eo lier rei da c'houzout da lennerien •• Arvor », kazelenn gouestlet da zi­fenn gwiriou ha frankiz ion ar vro.

Setu aman élu eun nebeudig keleier diembann :

Ar Guzulierien dibttbet gant ar gouar­namant en em t'rx^i e Roazon war-dro penn kenta miz cost.

Ar rener anezo, an Ao. de Saint-Sauveur, en deus degemeret reolen­nou digant ministr an Deskadurez diwar-benn an doare da labourât. Setu aman hinienuou hag a blijo d'eoc'h :

« La Commission arrêtera le plan et l'esprit de l'ouvrage. 11 sera bon d'envisager deux livres : l'un pour le primaire, l'autre pour le secondaire... Il y a la une œuvre donnera par­tiellement satisfaction aux désirs des Bretons. C'est un début ».

Ar reolennou kasel a zo sinet gant an Ao. Galletier.

Taolit evez d'ar geriou : « partiel­lement •> ha " c'est un début ». Dal­c'hit sonj hor boa goulennet er « l'ia-cet » tri zra : 1) Deskadurez an Istor ; 2) Deskadurez ar Yez ; !') An emrene-rez rannvroadel gant eur gouarnour.

Ar poent kenta a zo sevenet pe a vezo hep dale.

An eil poent a zo war ar studi. « C'est un début ». kemeromp fiziuns, na dorromp netra, ha c'hoariomp mat Difennourien hon eus.

An trede poent a sell ouz ar poli-tik, ha ne c'hell beza diazezet da vat nemet pa vezo graet ar peoc'h.

Eun dra a lavarin c'hoaz evit ar re a zo techet da fallgaloni o veza ma ne den ket buun a-walc'h sevenadurez o c'hoantegeziou.

Emaomp en eun amzer galet-spon-lus, e-lec'h m'eo trec'h ezommou ar c'horf da ezommou ar spered. Izel omp kouezet holl asamblez, ken Fransizien, ken Bretoned.

Met gant lakaat zoken e vije yonl fall eii't rei d'imp anaoudegez hor gwiriou ijezek, da biou e vezo roet da gredi ne zeuio ket eun deiz bugale ha mislri-skol Dreiz da c'houlenn holl a-unan « Ar Brezoneg er Skol », ruk-tut m'a devo anavezet o istor broadel?

l'rederiomp matI An Istor eo nl-e'houez bon dieubidigez. An darnvw'a, dre belra int deut da zizolei Breiz? Dre an Istor.

l'a ouezo tri e'hant mil bugel istor Breiz, ar gounid a vo losl.

TALDIR.

NOTKXX. — N'eus nemel Breiz, c-touez hol 1 provinsou nr Frans, bag he dije bet urz da gaout hec'h istor kelenncl.

(Kendalc'h ar bajenn 1") Rak-se, 'lec'h en em glemm, Breiziz

[holl me ho ped Savit uhel ho penn, ho mouez hag ho

spered ; Ha dalc'hit da ziskouez 'vel peus graet

[a viskoaz Penaos gwad hon gouenn-dud na n'eo

[ket maro c'hoaz.

Skridou Charlez Rolland a zo founnus a-walc'h : gwerziou, kana­ouennou e pep doare ha diwar-benn pep tra. Da genta dreist-holl, hor skrivagnèr ne selle ket berr ouz e vrezoneg.. Eman dirak va daoulagad « Avantur eur martolod yaouank a Vreiz-Izel », eun ugent pajennad, enno wardro 800 gwer-zenn ; hag evel el levr « Ar pevar mab Emon » e kavan cur bern geriou gallek evelhën : inkompa-i-abl, conzideri, ignorant, éblouis­sant, indignation, hag ail. An dra-se a oa ar c'hiz d'ar c'houlz-se.

Koulskoude, Rolland a ouie bre­zoneg mat ha pinvidik e oa ar stal vrezonek en c benn,

Eun tamm tabut, pe da vihana kevezerez, être Ar Garreg hag hen ne reas tret a zroug d'e zoare-skriva. An Aotrou Emil Ernault a-hendall a ginnigas d'ezan eur yezadur gant ar poziou-mafi : O digne favori du brave populo, Rolland qui, lotir à tour, sublime el

[rigolo Fait battre tous les cœurs, toutes les

[lèvres rire, Prends ce livre, une clé pour accorder

\ta Igre ; Et, ne la perds jamais dans ton sacré

délire.

l'a ne vi 'mui dirait Te vo dispar I

Mu 'zentez ket d'ar slur Fur ha gouiek

Te vo bruzunet, znr, Ouz ar Garreg I...

Selaou a reas Rolland eun me-beudig. Ar pez-c'hoari « Ar Vez-vend » a red dre ar vro. Hogen ar maout a ya gant Ar Garreg e kens-trivadeg ar c'honriva, e Kempcrle, er bloaz 1901.

Daoust ma 'z oun disler me raio Tarbar d'ar Garreg, pa garo.

* **

Neuze Charlez Rolland a ziroll da embann war baperou distag, eur bern kanaouennou ha gwerziou : Klemgan Cornic-Diichesne, Plac'h Breiz, Paotr Dreiz, Yez Breiz, Dez ar Darz, Sant Erwan, Sant Alar, Lnzel, Renan, hag ail, kollet kalz anezo ; ivez troidigeziou diwar ar galleg.

« Roll-diroll » setu lesano ar barz. Ankonnac'haat e ra alies,

3 0 E

« G W A L A R N » LES BUREAUX DE « GWA­

LARN » NE SE TROUVANT PLUS A BREST, LE SERVICE DES EN-VOIS EST SUSPENDU JUSQU'A NOUVEL ORDRE.

SEULS PEUVENT ETRE AC­CEPTES LES ABONNEMENTS ET REABONNEMENTS AUX REVUES « OWALARN » ET « STERENN ».

ADRESSER PROVISOIREMENT LES MANDATS A L'ADRESSE S U I V A N T E : M. L. NEMO, 1 1 0 , BOULEVARD DE METZ, RENNES. C. C. 1 2 . 1 1 0 RENNES.

kentel an Aotrou Ernault... Hag e* tiroll ivez d'ar politikerez.

E-pad brezel 1914-1918, Charlez. Rolland a sav bep seurt kanou, zoken e galleg : Kan Breiziz er Bre­zel, Paotrtg Dreiz hag ail.

Goude ar brezel e kan adarre : Meuleudi da Prosper Proit.v, bag ail.

Hogen, pedet da lakaat e ano evit beza degemeret e skol-veur ar Var-zed, « lioll-diroll » a respont : « Daoust hag hen ne oan ket m<r Barz, a-raok na oa ganet hini ebet eus an aotrounez-se ?

Asanti ' ra, koulskoude, hag an­vet e voe drouiz e gorsedd Rosko. e 1934.

Eno eo c welis evit a wech kenta-d'ar sul 29 a viz gouere. Tomni bervet e oa an amzer da e'houde-kVeisteiz.

Yann Sohier, Doue ra e bardono. ha me a zistanc cun nebeudig hor gouzeug, war ar riblcnn-straed dirak eun ostaleri, en eur ziviz diwar-benn Breiz hag ar Brezoneg. Charlez Rolland, sqc'hed ivez d'ezan a azezaz en hor c'hichen, hag hor mennoziou a reas, e ber r -amzer d'e wad birvi.

Ha setu dirazomp, ar gourenner koz o prezeg, henvel-beo ouz nr poltred a rae anezan Anatol ar Bras, e bloaz 1901, ouspenn 30 vloaver en araok :

« Je me souviendrai constamment de la première rencontre que je fis de vous. C'était dans un wagon de i!" classe, sur la petite ligne de Lan-nlon à Plouarel. Sept on huit pay­sans écoutaient, les mains aux ge­noux, un gaillard de fière mine qui. debout au milieu d'eux, discourait d'une voix retentissante, dominant de son verbe sonore le fracas du train. Il avait les traits animés, le geste large, le regard plein de feu, la pa­role naturellement éloquente.

A Charlez Rolland a gare ar bre­

zoneg dreist pep tra ; priza a r ae ar brezoneg muioe'h eget ar yezou brudetoe'h. E vrasa plijadur a veze diskouez pinvidigez, talvoudegez hor yez : « ènr befiveg dispar pa ouezer ober gantan ». Ha gant lorc'h e kane e brezoneg ar « Mar­seillaise », « Les Montagnards » pe « La Chanson des Blés d'Or ».

Evel ma lavare, cun deiz. vu-mignon Olier Guyon : « L'intention

'couvre l'action ».

A Gwelet am.eus Charlez Rolland

o vont da 77 vloaz da werza c soniou c Gwerleskin hag er par re ­ziou nesa. Gant gwir abeg c c'helle lavaret.

l'a oan yaouank me a gane l'a 'z oun deut koz me 'gan ive.

Gant e bluenn, gant e vouez, en deus, a-hed e vuhez, difennet start. harpel kevrenn ar brezoncg. Setu perak e ano a chomo engravet w a r steudennad hir paolred ar stour-ni ad.

Charlez Rolland a varvas e Gwerleskin d'ar gwener 23 a viz ç'houevrer 1940. Doue ra e bnr-d'ono.

Er sul wnrlerc'h e voe dougcl d'ar vered, eun niver bras a dud ouz e ambroug, hag, en o zouez. me a sonje :

Setu d'ezan a berz Gwerleskiniz eun testent kaer a anaoudegez evil beza karet ha meulet o yez.

Gwerleskin, 13 a viz gouere 1911 •

Méthode rapide de bieton par ROPARZ HÉMON

LEÇON 24

644. Peliez broz kaer a zo ganeoc 'h !

645. Peliez inouchouer lotis a zo gan tan !

640. Peliez gouriz brao a zo gant i !

047. Peliez botou divalo a zo ganto !

048. Pebez amzer l'ail a rae dec 'h !

049. Peliez glao spon tus s r r a e b r e m a i k !

650. Pebez sellou du a ra d ' i m p !

644. Quelle belle robe vous avez !

645. Quel mouchoir sale il a I 646. Quelle belle ceinture elle

a ! 647. Quels vilains souliers ils

ont !

(ilS. Quel mauvais temps il faisait hier !

649. Quelle pluie épouvanta­ble il faisait tout de suite !

650. Quels regards noirs il nous jette (il nous fait) !

Pebez (quel), employé surtout dans des phrases exelamalives, esl nrccntuc sur la dernière syllabe.

651. Pegen sioit'l en an ti hizio !

652. Pegen koant eo ar plac 'h-hon t !

653. Pegen divalo oa gwreg henhez !

054. Pegen skuizus eo baie d i e a m a n !

055. Nu tenval eo ar c 'hoad en tu -se !

050. Na hir eo an hent-'inafi ! 057. Na gwir eo koinzou ho

m a m n i !

051 . Combien tranquille est la maison aujouni'.hui !-

052. Combien jolie est cette jeune fille là-bas !

053. Combien laide était la femme de cet homme-là !

054. Combien fatigant c'est de marcher par ici !

655. Combien sombre esl le. bois de ce côté-là !

656. Combien longue est cette route-ci !

657. Combien vraies sont les paroles de votre mère !

l'egen est accentué sur la dernière syllabe.

658. An amzer a zo ken brao ! —' ken brao-se ?

059. An ti a zo ken b ihan ! — ken bihan-se ?

000. Ho mignoned a zo ken s t ank ! — ken s lank-se '.'

(î01. Ar poull-se a oa ken doun ! — ken doun-se ?

002. Ar voger a oa ken teo ! — n 'oa ket ken teo-se !

003. Ken skuiz oun bel abanc ! — ken skutz-se ?

004. Ken ker eo lieva ! — ken ker-se ?

005. Ken marc'had - mal e oant ! — ken marc'had-mat-se ?

000. Ken diaes c vo d 'ober ! ken diaes-se ?

058. Le temps est -si beau ! si beau que cela ?

059. La maison est si petite ! — si petite que cela ? ,

000. Vos amis sont si nom­breux .' — si nombreux que cela?

001. Cette mare était si pro­fonde ! — si profonde que cela '?

002. Le mur était si épais ! — il n'était pas si épais que cela !

003. J'ai été si fatigué depuis ! - si fatigué que cela ?

004. C'est si cher de vivre ! — si cher que cela ?

005. Ils étaient si bon marché! — si bon marché que cela ?

000. Ce sera si difficile à faire! — si difficile que celn ?

007. A m a n ez eus k e m e n t a dud ! kemen t - se ?

008. Eue e oa kemenl a d rouz !

—- n 'oa ket kement - se ! 009; Kement a avalou a zo èr"

b loaz-man ! 070. Kement a boan a oa gan l

ar vugale ! 071 . Rogel eo bet kement !

ken roget-se ? 672. Broustet eo bet kemenl '

— kcment - se ? 073. Ken alies co bet lavaret '

— ken alies-se '?

007. / / y a tant de yens ici f — tant que cela ?

008. / / y avait tant de bruit là —- il n'y en avait pus telle­ment !

009. 7/ ;/ a tant de pommes; cette année !

070. On avait tant de peine uvec les enfants !

671. Il a été si déchiré ! — sf déchiré que cela ?

672. / / a été tant brossé ! — tant que cela ?

673. On l'a dit si souvent ! — si souvent que cela ?

( A suivre.>

i

Bloavez kenta . — Niv. 3 1 3 Eost 1 9 4 1

K A Z E T E N N S I Z U N I E K

Paotred yaouank ]

Ar brezoneg a yelo da goll ma

ne rit netra evitan.

Savit war ho marc'h-houarn

ha kit da werza levriou brezonek.

K E L E I E R A R V R O FINISTER

BREST DISKARET GANT EUR C'HAMION.

— An 28 a viz gouere, an dimezell Husson a oa o vont d'eun interamant, pa voe stoket war ar Pont Bras gant eur c'hamion, ha diskaret d'an douar. Gwall c'hloazet co het he divesker, ha kaset eo bet an dimezell da glanvdi an ao. D' Pouliquen.

EUR VALIZENN LAERET. - - An itron Perherin he doa lezet e-barz trépas eun ti-eur valizenn, a oa enni gloan hag eur rc sandalennou. Laeret eo bet ar valizenn Klemm a zo bet savet ouz ar polis.

LANDERNE EUR GWALL STOK ETRE DAOU

•CAMION. — Ar sadorn ail, war-dro 7 eur d'abardacz, e oa eun dek miche­rour bennak, échu o devez ganto, o tont eus ar Roe'h gant eur c'hamio-: nig. E korn-tro Kcr-Izel ez cas ar c'hamionig a-benn d'eur c'hamion bras o tont eus Brest. Eur stokadenn spon­tus a voe. hag an darnvuia eus ar vicherourien a voe taolet war an hent. Pemp anezo a voe gwall vlcset ha kaset dioustu da ospital Landerne. Unan anezo, Eujcn ar Faouder, 48 vloaz. eus Brest, a varve buan. Ar pevar ail a yafe war wellaat eun tam­mig.

LESNEVEN PAOTRED ONEST. — Fransez Kc-

rouanton, 12 vloaz, eus Plouzeniel, ha Charlcz Hamon, 27 vloaz, eus Lcsnc-ycn. o deus kavet arc'hant war o hent an eil hag egile. Kaset eo bet ar c'havadennou da di an archerien da veza rentet d'o fcrc'henn.

MONTROULEZ RED E VO PE NE VO ? — Yann

Chevalier, perc'henn milin Kerloagen e Plouigno, en deus gwerzet ar vilin-sc d'eun amezeg, Loeiz ar Rouz, boulofi-jcr. Nenwt miret en deus droet da gaout darn eus ar red clektrik graet er vllin, evit sklerijenna c di. An aotrou Rouz en dije graet labouriou war an orjalennou clektrik, eme an ao. Chevalier, hag abaoe an 11 a viz gouere n'en dije hcman tamm red electrlk ebet ken. Eur bapereun a zo bet kaset eta d'an ao. Rouz. Heman a zo l'achet ha gourdrouzet en dije skei gant e amezeg. An ao. Chevalier en deus savet klemm. Ha setu labour cTan archerien 1

KASTELLIN KOUEZET ER C'HANAL. — Eman

:\n aotrou Marsel Benoit, 28 vloaz, eus l'aiis. o chom dindan eun deltenn war kae Naoned. An deiz ail, tost goudd 11 eur. <• klevas trouz eun cira bennak o kouezu e-barz an dour, ha nebeut goude. e c'halved d'ar sikour. Skoa-zellet gant eun isofiscr alaman, c teuas a-benn an ao. Benoit da savetei cur micherour a oa o veuzi. Trom-plct gant an dciivalijcnn e oa kouezet ar paour kaez er c'hanal. Gourc'he­mennou d'an daou saveteer.

AL LAER KEZEG. — Yann-Vari Mcrrot, HO vloaz, labourcr-dou.ir e Kollorcg, n'en deus ket kavet gwel­loc'h eget mont e-barz marchosi an ao. NcdcleC, eus ar C'hloast-Pleihen, ha laerez cur marc'h-sailhcr. Paket eo bet buan gant an archerien ha kaset dioustu dirak ar Prokurcur c Kastelliu.

MORBIHAN

GWENED GOUDE BARN AN TRIBUNAL ALA­

MAN. — Sonj o deus hol lennericn eo bet barnet ao. Prefed ar Morbihan, ha tud ail gantan, gant an trlburiàPbrczel, evit beza bel a-enep urziou ar admi-nisliasion alaman. Bez' c tleent mont e prizon en deiziou-maû : lezet int bet lihr betek fin ar brezel.

AN ORIANT Al. LENNEREZ - PLAltEDENNOU

HAC HE MAB. — An itron Perrot a oar lenn ar blanedcnn er c'hartou : anavezet mat eo en Oriant. N'eus ket pell, he doa •• tennet ar c'hartou » evit he mal) Jakez. 14 vloaz, ha petra a welas ! « Jezuz va Doue 1 me 'wel :>'i archerien o redek war da lerc'h... N'ez ket da ober troiou fall d'an ne­

beuta... » N'ouzomp ket ha graet en doa troiou fall, met... aet eo kuit ar paotr yaouank diouz ti e vamm, ha peadra zo da gredi co aet kuit gantan eur paotr fall 25 vloaz, bet dija 3 bloaz e penitaîisier ar Ccrveur. Ha, war glemm ar vamm he doa gwelet re sklaer, eman ar archerien ouz o c'hlask.

GWISKRIW EU'R C'HROG-GOUREN. — Disul .3

a viz eost c vo eur c'hrog-gouren être Youcn Toullgoat, kiger e Skaer, ha Loeiz ar Bourhis, kiger e Gwiskriw. Daoust d'an difcraûs pouez a zo être an daou baotr, 48 kgr. d'an hini kenta hag ouspenn 65 d'an eil, start e vo ar grogadenn hag e talvezo ar boan mont d'he gwelout.

LOAR.IZELA LA BAULE

PREZEGENN DIWAR-BENN 15RE1Z. — Savet eo bet er Bol abaoc fin ar bloaz 1940 eur strollad anvet <• .4;/s el Lettres » a zo karget (la aoza pep sizun eur brezegenn diwar-benn an Traou kaer. al levriou, ar beajou h. a...

Er sizun diweza eo bet graet ar brezegenn gant an Ao. Emil Guil­laume, anezan cul livour donezonet-dreist, d'ezan eun doare-liva breizut-rik, evel Meheut, Le Mordant, R. Y. Creston.

« Panorama armoricain » a oa ano ar brezegenn-se. Da genta e komzas an Ao. Guillaume diwar-benn ar vro hag an Istor ha goude eus an dilhad koz hag ar c'hoefou. Dre ma komze c trese war an daolenn du koefou pep korn-bro. Goude c komzas eus an tiez hag eus ar brezoneg. Lenn a reas zoken soniou ha gwerziou Breiz-Izel lakaet e galleg. Da echui c c'houlennas ar prezegenner ma vije selaouet gant ar gouarnamant ouz goulennou ar Vre­toned. x

Prezcgenn an Ao. Guillaume a zo bet kavel mat gant an holl.

IL-HA.GWH.EN ROAZON

TUD BREIZ-UHEL A ZANS HAG A GAN. liez' ez eus e Roazon cur strollad paotred ha merc'hed dreo anvet Cercle Gallo-Breton hag a ya da gana ha da gansai er bourkou war ar maez tro-war-dro da gèrbenn Vreiz.

Evel-just, n'eus ganto nemet ka-naouennou koz eus ar vro ha ne zansont nemet dansou koz hag a oa anaveze! gant an holl gwechall c Breiz-Uhel hag a zo hizio ankouna-c'haet-krenn. Rak ez eo c'hoarvczct gwasoc'h c'hoaz e Breiz-Uhel eget e Breiz-Izel. Kement Ira a oa brelon er vro-se a zo aet da get. Nemet ar spered. An dud, en deiz a hizio c'hoaz. a zo lorc'll enno da veza Bretoned. Selu perak e vez graet eun degemer ker birvidik da baotred ha da ver-c'hed strollad an Dimezell Morand.

Ar sul ail int bet da Snnt-Bricg-an-Ivincnncd. Kana à rejont, da genta, en oferenn-bred ha goude lein war eul leur-c'hoari a oa bet savet dindan gwez bras kastell koz Montmuran.

Personed parreziou an Ivincnncd, Kardrok, Sant-Gondran, La Chapelle-Chaussée, Scurczed an Ivincnncd hag ar Chapel, o skolidi ganto, hag eun toullad aotrouien eus ar inaneriou tro-war-dro a oa deut d'o c'hlevout ha d'o gwelout. N'am eus ket ezomm da lavarout e ou eno ivez eun niver a dud diwar ar maez hag c voe hep mar ebet au abadenn diouz o blaz.

l'a voe échu houman tud ar strol­lad a voe degemeret er presbilal e-lec'h ma voent trugarekaet gant nr person evit al labour mat a reont o rei tro da (lad diwar ar maez da ge­mer eun tammig chat hag o ici si­kour d'ar brizonidi.

Pa gimiadas paotred ha inerc'heil ar Strollad (iallo-ha-Breizat e kan-jont holl asamblez kan broadel an holl Vretoned, ar « Bro Goz va Za-dou •>.

Radio-Roazon

S K R I V I T ! Pehini ac'hanoc'h n'en deus

het selaouet Radio-Roazon, eur

wech da vihana A Pehini ac'ha­

noc'h n'eo ket bet plijet, pe zis-

plijet, ganl ar pez a gleve ?

Pehini ac'hanoc'h n'en deus ket

eur ger da lavarout diwar-benn

kudenn ar skingomzercz, pe evit

tneuli, pe evit tamall, pe c'hoaz

evit goulenn tra pe dra digant

ar renerien ?

Moulet eo bet war « A r v o r » darn eus al lizerou kaset gant

selaouerien. Lizerou ail a ze-

gouez e bureo Radio-Roazon.

Marteze c vez skrivet ivez da

gazetenn pe gazetenn ail eus ar

vro.

Va lezit da lavarout d'eoc'h

n'eo ket a-walc'h. Stourmet e

vez, stourmet kalet alies gant

tud ' zo evit rei da Vreiz, evit rei

d'ar brezoneg o lec'h dereat cr

radio. Mut ez a an traou, peogwir

ne ra an amzer roet d'hon aba­

dennou hreizek nemet hiraat

abaoe ar goanv, peogwir e vez

graet breman kalz muioe'h eget

a-raok. Va c'hredit, nvat : gwel­

loc'h ez afent, ma vefe kaset e.ur

wech ar mare, gant pep seluouer

eur gerig da renerien Radio-

Roazon.

Ha kavet hoc'h eus brao eun

abadenn ? Skrivit.

Hag enoeet oe'h het er c'hon-

trol ? Skrivit.

Ha c'hoant hoc'h eus da gle­

vout eur ganaouenn, eur pez-

c'hoari, eur brezegenn ? Hag eun

ali bennak hoc'h eus da rei, eur

c'hinnig da ober ? Skrivit.

K broiou ' zo n'eman ket rene­

rien ar radio evit dont a-benn

eus al lizerou a vez skrivet d'ezo

bemdez. E Breiz, avat, lavaret e.

vefe omp dizeblant. Gouzout a

ouzon n'omp ket. Hor skingom­

zercz breizek a zo gwan-meurbet

evit c'hoaz. N'eo nemet eur

c'hrouadurig. Skoazell a rank

kaout da greski. N'hellomp ket

holl gwitibunan c'hoari, kana,

prezegenni dirak ar mikro. Bez'

<• c'hellomp holl avat skriva, —

e brezoneg pe e galleg, — da

hencha ar renerien pe da rei

kalon d'ezo. Skrivit, lennericn

Arvor. Eun dlead eo.

S K I N . L O N K .

AN AOTROU SCAI'INI a zo en Ala­magn. (ioi.de beza het eun nebeut dei-ziou e Berlin, eo aet da viziln kam-pou prizonidi dre ar vro-se.

857 PRIZONIAD, soudarded koz eas 1914-18, a zo erruet e Sathonay (Frans dizalc'h). Resevct int bel gant gouar-nour-brczcl Lyon. 2.5(10 prizoniad ail a zo erruet e Châlons-sur-Marnc. e-lec'h m'inl het resevct gant an Ao. Hébert, a-berz an Ao. 'Scaplni, hag an Ao. Blvollct, ministr lioz ar l'an-slonoti.

BERR HA BERR

• Goude an !t a viz eost, ne vo ket kaset al lizerou d'ar gèr diouz ar sul. Serret c vo ar bureviou-post eus ar sadorn d'an noz d'al lu n mintin.

• Gopr ar vartoloded-konvers a c'hounez nebcutoc'h eget 2.500 lur hep miz a vo kresket : 175 lur ouspenn o devo. Mêmes Ira a vo evil marto­loded ar chalulerleii.

ffi:;W::;::::':;::::;::::!:|:;:::!:::!^^/«!> •.•••'W.U'fi*

25JVJMZGOJERE. • Kenderc'hel a ra an emgann

e Bro-Rusi. • War aod Mor Breiz, 33

karr-nij saoz a zo diskaret. • Er Mor Kreizdouarek ar

C'hirri-nij italian a gendalc'h da daga al listri-koAvers hag al listri-brezel, bet taget ganto dija an deiz a-raok. Tri lestr-konvers a zo kaset d'ar strad ha daou lestr-brezel tizet. 26j*J GOJUERE.

BJ Eun emgleo a zo savet être ar Japaned hag ar FraAsizien evlt difenn Indez-Sina asamblez. Da heul an emgleo-se an Amerikaned hag ar Saozon a laka o c'hraban war madou ar Japaned en Ame-rika hag e Bro-Saoz.

• En emgann war vor hag en aer en deus padet meur a zevez er Mor Kreizdouarek an Italia­ned o deus kaset d'ar strad 70.000 toneliad listri-konvers ha daou lestr-brezel saoz. 10 lestr ail a vije bet tizet hag 21 karr-nij diskaret.

Ensavadw Breizh Goulenn ar miz :

an enskrivadurioù

Tamm-ha-tamm, kammed-lta-kammed, emaomp oe'h astenn war Breizh-lzel a-bezh hor roue-dad kenskriverien. Bennozh Doue d'hor c'henskriverien e pep lec'h. Bennozh Doue dreist-holl d'hor penngenskriverien, an Ao. Omnes e kelc'hiad Gwcngamp, an Ao. Berthou e kelc'hiad Brest, an Ao. Kerlann c kelc'hiad Kemper, an Ao. Sausse e kelc'hiad Gwe­ned. Bep sizhun, abaoe pell, e kasont d'imp danevellskridoù a ro d'imp klokaA taolenn a zo bet graet biskoazh eus stad ar braz-honeg. Embannet e vo dizale eun dastumad hag eur c'hrennad eus o labouriou.

Emaomp war an hent mat. E penn an hent-se eman an trec'h.

Tra souezhus : tud 'zo a chom mouzet, hep kompren, den ne oar perak. Kelc'hiad Kastellin, da skouer, n'eus bet graet ennaA netra, hag eun druez eo. Salv ma tihuno d'e dro. Lodenn ebet eus Breizh-lzel ne die chom war-lerc'h er stourm bras.

Hor mennad diwar vremaA eo ober bep miz eur goulenn, o pe-diA hor c'henskriverien da res­pont gwellaA ma c'hellont. Setu aman goulenn miz-eost : ha bez' ez eus en ho parrez enskrivadu­rioù brezhonek 7 skritelloù, tal-bennoù, hag ail 7 Lavarit d'imp pere, e pelec'h emaint, gant piv in bet lakaet ha pegoulz. Mar gelllt, o adskrivit dres aval m'emaint.

Respontit buan, mar pllj. Bre-maik hor bezo goulennou ail da ober.

• E Bro-Finland kêriou Kotka ha Pogge a zo bombezennet gant kirri-nij ruslat.

• Ar gelennadurez er FraAs a vije adaozet.

An Ao. Marx Dormoy, bat ministr a gouarnamant Blum, a zo bet lazet an eun ostaleri a Montellmart. Eur vombezenn eo he dije tarzet en e gambr, war a greder.

• Er tav-heol, an emgann bras a zo o ran abaoa meur a zevez a kostaz Smolensk a vije war-nes echui.

A-raok dilezel ar Bessarabl ar soudarded ruz o dija lakaat an tan da gregi e pep lec'h. « Ar gêrbenn a zo truezus da welout. War-hed meur a gllometr na gaver nemet tiez tangwallet, ha dismantrou bern-war-vern. Bloa-veziadou-labour a vp. rat evlt adsavel ar gêr. »

• 150.000 soudard a zo bat galvet d'an arma an Inlzl Flllppln. 2J9jA VIZ IOJUERIL ,

• Er sav-heol, ar Roumaned a erru war ribl abar an Dniester.

Emgannou start atao a kostaz Smolensk.

Ar c'hirrl-nlj alaman a vombez an uzinou hag an hentou-houarn a kostez Moskov.

• Er mor Atlantik, al listri-spluj alaman o deus kaset d'ar strad, en deiziou-man, 10 lestr-koAvers ha daou lestr-brezel.

• An emgleo être ar Japaned hag ar FraAsizien a zo sinet e Vichi.

Ar Japaned a zilestr soudarded e pleg-mor Cam-Ranh, en Indez-Sina.

• Er FraAs, daou jeneral a oa a-enep gouarnamant Vichi a zo lakaet en toull-bac'h.

ffj An Italianed a oa aet da daga porz La Valette, en enez Malt, a gemenn o deus kollot diou vag herrek. Eul lestr-brezel saoz a zo bet kaset d'ar strad.

• Ar Pérou hag an Equateur, en Amerlka an TraoA, o dija en em glevet evit echui ar brezel. 30 j VJZ OOUERE.

• An emgann être ar Rusia­ned kelc'hiet hag an Alamaned e koitez Smolensk a bad atao.

• E Bro-Saoz, porz Great-Yarmouth a zo bombezet gant ar c'hirri-nij alaman.

• En enez Chlpr, porz Lar-kana a zo ' bombezet gant ar c'hirri-nij Italian.

BJ Kambr-Gannaded ar Sta­dou-Unanet a nac'h rei d'ar pre­zidant Roosevelt ar gwir da la» kaat an uzinou dindan ar gouar­namant.

• Er Sav-haol polla emaA an traou o vont war wasaat bepred atra ar Japaned diouz eun tu, an Amerikaned hag ar Saozon diouz an tu ail.

4 A R V O R

HOR C'HONTADENN

DIAOUL AR YEUC'H Neb a yaje e-barz iliz a r

Yeuc 'h , eur barrez v ihan e-tal Douarnenez , a welje eno skeu­denn an diaoul . Skeudenn an... diaoul , en eun iliz ? Mal ! evelse e m a n kou l skoude . Evit gwir s k e u d e n n Sant Mikael e koad pe e m a e n an h in i eo, o skei taol ar m a r o gant al loen inilliget dislon-ket gant dor an ifern. H e m a n , an ae rouan t -man , a oa aze da dao lenni an diaoul i lastrel d in­dan treid gal loudus an Ar'c'hael.

B r e m a n , se tu pe t ra a c 'hoar­vezas g a n t a n eun devez. E u r sadornvez, pao t red d r a n t eus (Douarnenez a oa deut d 'ar Yeuc 'h , holl en eur vandennad , hag e oant chomet da lusa en eur c 'hoad nepell diouz ar vourc 'h . « D e o m p d a ober e varo da ziaoul a r Yeuc 'h ! » eme u n a n . N'ouzon ket penaos e oa tarzet a r menoz-se e penn u n a n eus hor c 'hanfar ted . Ar pez a ouzon ervat eo e voe graet evel-hen : m o n t a r eas a r baot red en iliz, e kei t h a ne oa den e-barz. Tos taa t a re jont ouz s k e u d e n n a r sant , h a g ouz an ae rouan t i'u-loret d igor- f rank g a n t a n e c 'he­nou evel evit lonka an holl gr is-tenien . Neuze avat e voe frotet lus d 'ezan t ro-dro d'e veg, w a r e zremm-hoill, ha na chir te , ken na s t r i nke a r c h u g er-maez eus a r frouez, o liva eur baro du-holl d 'hor p a o u r kaez diaoul dizifenn.

P iou a voe souezet an t ronoz vint in pa voe lavaret an oferenn? Par rez ian iz a r Yeuc 'h a -dra -sur ! Ar beleg en e gador-brezeg ne g o m p r e n a s ket d ious tu p e r a k e oa k e m e n t a c 'hoarz en iliz. E n e berzegenn-hen, e sonje ne ca ne t ra kou l skoude da lakaa t tud a r ba r rez da c 'hoarzin.

Ha pada l an holl a chuchu-mute , h a g a vousc 'hcarze : « Graet e va ro da ziaoul a r Yeuc 'h ! ' P e u s ke t gwelet e benn ? Piou en deus graet an taol ? » Den ebet ne ouie, h a pao t red Douarnenez a oa pell . Ne l ava ran ket ne vijent ke t bet laouen, m a vijent bet aze o we­lout o z r o g a m m oe 'h ober berz. Feiz, m a t e oa graet d ' an diaoul , a soiijas pep hini hag a r veleien ivez.

Klevet am eus an i s to r -man gant eur vamm-goz koz h a g he doa dalc 'het son j . Ha chomet eo du a t ao beg an diaoul en iliz ar

C ' H O A R Z O M P . . . Ar paour. — Tonton Yann, bezit

triiez ouzin, mar plij ; n'em eus ket eun tammig bara da lakaat dindan r,a dant.

Tonton Yann. — Na me, siouaz, eun dant da lakaat ivar va zamm bara.

Yeuc'h, abaoc ? Kerzit da welout m a r kir i t , ha c 'houi a zeuio d'hel lavarout d ' in -me.

KERLANN.

Ar g w e n a e n n o u N'oun ka t eur medisin. Arabat

d 'eoc 'h gor toz aman pennad eur medisin diwar-benn ar wenaenn. N'eo ke t r e t d 'eoc 'h kennebeut kredi er pez a lavarln. Nebeut a dra a fell d'in lavarout. Penaos e teu ar gwenaennou war an

K r e d e n n o u

d i w a r - b e n n a r

d i b o e l l

B r e z o n e g

Displeget oui eus d'eoc'h en deiz ail eun nebeut kredennou diboell diwar-benn ar brezoneg. Lavaret em eus ivez n'em boa ket échu. Setu perak e krogan hizio adarre gant va frozo-genn.

An holl vistri-skol a gar ar brezo­neg hag a lak ar vugale da lenn hor yez a gav atao eun tad pe eur vamm a diegez da rebech d'ezo pez a reont.

u Ya bugel ", eme an tad pc ar vamin-se, « a zesk brezoneg a-walc'li er gèr ».

An tadou hag ar mainmou-sc n'int ket ar rc ziwcza koulskoude da gaout plijadur pa zigor ar paotrig cul levr Buhez ar Sent, pe eul levr rimadellou brezonek, pe eur gazetenn evel « Arvor », •< Ar Vuhez kristen » pc « Feiz ha Breiz », ha pa zistag a vouez uhel pez a zo merket. Neuze

| avat ez eus lorc'h er gèrent. Ne vez ket tamallel d'ar mestr-skol, evit ar

| mare, ar boan en deus kemeret da j zeski lenn brezoneg d'ar mic'hicg...

nemet kredet c vije en dije desket i kenkoulz dre e'hras ar Spered Santel.

Gouzout lenn brezoneg dre e'hras ar Spered Santel : bez' cz eus kalz tud a zo o c'hredcnn start c c'heller hen ober. Nag alies ez eo bet kavet abeg er skridou brezonek war zigarez e oa enno geriou ha troicnnou-lavar na vczent ket intentet gant an holl. <• Grit eveldoun », a lavare d'in cur skrivagner a Vro-Gerne, « morse ne skrivan eur ger ha na vije ket kom­prenet dioustu gant an holl dud diwar ar maez. » Ha me da gemer unan eus e bennadou, ha da ziskouez d'ezan en doa implijet e tregont linenn eun dousen geriou da vihana a vije bet koulz ha saozneg pe gre-gueh evit tud Bro-Leon pc Bro-Dregcr, hep mciiegi tud Wcned.

Ar wirionez eo e ranker studia eun tammig a-raok gouzout lenn eur yez, zoken pa gomzer mat ar ycz-se. Pet den, avat, a gemer ar boan da studia ervat ar brezoneg ? Konta a c'hellfec'li anezo war begou ho pizied c meur a barrez, siouaz. 'A zo gwasoc'h, ur re n'o deus ket studiet hor yez a zo atao ar re genta da gomz diwar he fenn evel pa vijent gouizicien vras.

Nag alies, da skouer, c vez klevet an dra-maii : ar brezoneg a zo paour: n'en deus ket geriou n-walc'h da envel meur a dra. Eun nebeut bloave­ziou 'zo e voe moulct eur pennad e galleg war unan eus brasa kazetennou pcmdczlck Breiz. Er pennad-se c tis-kleried ne oa nemet pemp ger brezo­nek da envel al liviou : du, <jwenn, ruz, glas, melen. An aotrou a skrive an diotach-se n'en doa biskoaz a dra sur klevet ano eus : gwer, louet, kann, mouk, limestra, pers, gell, flimin ; hep menegi an doarcou nevirus hon eus da zisplega an arliviou : dam-

( K i l L o d e n n )

Gant ROPARZ HÉMON c'hlas, arc'hlas, glazik, glus-ruz. glas-gwenn, glas-glizin, lia . nie 'oar.

It da c'houlenn gant ar rc o deus tremenet eveldoun bloaveziou hir o tastum hag o renka ar geriou brezo­nek da sevel levriou-studl ha geria-duriou. Respont a raint d'eoc'h cz eo hor yez unan binvidik eus ur pinvi-dika. ken pinvidik zoken m'o dije karet a-wechou e vije eun tammig paouroe'h, kuit d'ezo da gaout kement a drabus hag a drubuilh ganti. -

Paour, ya, paour-raz zoken, co ar brezoneg a vez komzet gant bourc'hi-zien hor c'hèriadennou damc'hounc-zel gant ar galleg. Ar vourc'hizien-se koulskoude a gred alies e ouzont ar yez kenkoulz hag ar gouerien, ho kalz gwelloc'h, n'eus ket ezomm da lava­rout, eget ar skrivagnerien hag ar c'hrainadcgouricn vrezonck.

Selu aman eun istor fenlus, hag eun istor gwir ouspenn. C'hoarvezct eo an dra er bloaz-man en eur skol a Vro-Gerne. Ar mestr-skol en doa lakaet ar vugale da skriva war ar voger anoiou ar pevar avel : hanter­noz, kornog, kreisteiz, reter. Deut eun den-u-garg uhel, eun cnscllcr, da weladenni ar skol, e chômas abat' dirak ar ger « reter », a dalv, evel ouzoe'h emichans, kement ha « sav-licol », hag a zo gwelloc'h egetan. War-bouez nebeut en dije tamallel an aotrou-sc d'ar mestr-skol beza iji-nel eur ger nevez. Arabat beza souezet ela pa glever seurt aotrounez, desket-bras, war a gredont, o rebech d'hor yez lie faourentez, tud ha n'anavezont ket zoken anoiou ar pevar avel !

Ar brezoneg a zo rc baour ! Setu ar gnnaouenn a glever abaoc ouspenn kant vloaz gant ar re na fell ket d'ezo

Daou levr brezonek

war ar stern :

ME A ZESK BREZONEG hag

e u l l e v r t o n i o u

e v i t a r b i n i o u .

hennit ar pez a zo embannet diwar o fenn ha kasit hoc'h

ano d'an embannerieri

e vije desket hor yez er skoliou. Darn a ya pelloc'h c'hoaz : hor yez a vije ken gouez, ma ne vije tu ebet da sevel gramadegou pc yezaduriou brezonek. Kaer a zo diskouez d'ar sodien-sc ar bern gramadegou brezonek aozet lia moulet c meur a yez, respont n reont : ar reoleniiou displeget cl levrlou-sc a zo bet i J i net gant an oberourien. Kaer a zo lavarout n'eus yez ebet war c'horre an douar ha na hcuilhfe ket reolennou 'zo, ha pa vije yez Laponiz pe Patagoniz, n'int ket evit kompren an dra-se.

Pa ne glever ket an diou ganaoùenn-se, ar brezoneg yez paour, ar brezoneg yez direol, e klever eun trede kana-ouenn : ar brezoneg yez dizunvan.

« Ha ma vije desket ho prezoneg er skol », a c'houlcnne n'eus ket pell eun aotrou bras ail ouz cur skolacr, « pe rannyez a vije desket ? Rak, war am eus klevet, ez co dlsheïïvcl ar brezoneg komzet en eur barrez diouz ar brezoneg komzet cr barrez e-kichen.

» Daoust, aotrou », a c'houlennas ar skolacr d'e dro, " ha n'eo ket disheiivcl ar galleg komzet en cur barrez diouz ar galleg komzet cr barrez e-kichen ?

An aotrou bras, tupet berr, a anza-vas c veze komzet galleg a bep seurt e parreziou Bro-C'hall, nemet, eme­zan, ne veze kelennet nemet eun doare galleg, anvet galleg unvan.

« E skoliou Breiz-Izel », eme neuze nr skolacr, « pa vo kelennet ar bre­zoneg drc-holl, ne vo kelennet nemet eun doare brezoneg, ar brezoneg unvan. »

A-boan ma talvcz d'in nicncgl an dud a lavar ne vez moulct netra e brezoneg. Tud dall lut moarvat, pa n'o deus gwelet biskoaz eul levr brezonek en eur stal, pc eur gazetenn vrezonek evel " Arvor » pe « Ar Chourrier ». No dremen eur bloaz evelato hep ma teufe d'in cul lizer digant hini pe hini a zo o paouez klevout e vez skrivet, kenkoulz ha komzet, c brezoneg.

Da echui, c lavarln e vez skignet an holl ziotachou-se, ha rc ail c'hoaz, gant tud dizesk ha gant enebourien eus hor yez, hag 1 ken dizesk peur­liesa. Seul vuioc'h e kresk niver ar c'hazetennou hag al levriou brezonek, seul vuioc'h c kresk niver ar skoliou digoret d'ar brezoneg, ha seul vuioc'h c koaz ar fais kredennou. Ar brezoneg, n'eo ket eun dra Iskls nag eun dra fentus nag eun dra dister cz eo : bez' ez eo eur yez evel ar re ail, eur benveg evel or rc ail graet da scrvljout d'an dud u gomz anezan. Ar gwir en deus evel ur re ail da veza doujel, desket, implijet c pep giz lia difennet diouz ar rc a lavar sotoniou ha gcvler diwar c benn.

daouarn 7 An dra -se na ouzon ke t . Hogen a r paz a ouzar a o n ' eo k a t b rao . Ha n ' eo k e t aaa a-wachou labourât gan to . Peur­liesa aur stoklg bihan a vez a-walc'h evlt o lakaat da wada . Ha diaes- t re eo lakaat anezo da lam-mat kuit . Penaos ober ?

Tud 'zo hag a ra war-dro o re dre an diabarz. Lonka a r e o n t kachedou p rana t a tl an apot lker . Hogen dra a r paz am eus klavat ne zeu ke t ma t -ma t an t r a o u gan to .

Tud ail a laka dourennou war ­no. Hag evel-se ao o doa g r a a t va c 'heren t evidoun pa oan bi­han. Eur wanaann am boa war eur biz, hag a-vec'h o doa lakaa t eur banne eus an dourann warni ma oa be t devet . Hogen na o a k e t a e s kaou t al louzaouonn-se. Sofij am eus a oa be t r a t d 'am zad he goulenn digant aun eont r d 'eomp hag a oa apot lker . Eun dourann iskls-meurbet a oa houmaA, ha na r a e nemet dlvo-gedl pa veza t a n n a t a r a touv diouz a r vured. Llou gwar a oa gant i , eul llou gwer espar , ha t r e t e t e oa war a r vurad aur c 'hlopen ha daou askourn l akaa t a kroaz .

Ar paz a raar Ivez breman alies ao davl a r gwenaennou gan t aun nadoz- t redan .

Hogen a r gwella a vaz g r a a t ao, ma 'gav d'in, DRE ATIZ. Kle-vit I Anavezet am eus eun dan yaouank hag en doa gwenaennou leun e zaouarn . Setu-hen a t l a r medisin, ha se tu aman a r paz a lavaras a r mezeg d 'ezan i « Gwe­lout a r i t a r voutallhlg-maA, eun dourenn disllv enni. Bemdez la­kai t aur banna war ho kwenaen-nou. Hag a-bann aun daiziou ben­nak na chomo mui ne t ra . Hogen taol l t avez I Ma kouez aur banna war ho t l lhad a vint deve t dious­tu el lec'h ma vo koueze t an dou­renn. Taolit avez I Pa vo échu an t r aou deui t d 'am gwelout ».

A-benn eun delzlou bennak a oa échu an t r a o u . No chôme gwenaenn a b e t I Piou a ehomas sebezet-mik a v a t neme t an dan yaouank pa lavaras d 'ezan a r medisin ne oa an dourann ne­met. . . dour, dour feunteun I Hon tadou koz a anavaza m a t an t u -sa moarva t . Int-I ao a lavara i Aes eo lakaa t a r gwenaennou da vont kuit . N 'eus nemet g o r t o z amzer ar c 'hann-loar ; ha neuze, a r penn t r o e t davedi, lavarout meur a wech :

« Kann, kann, kann, " « Tenn ar re-maA ac 'han I »

Andreo QELLEO, Skolaer, Baftleg.

Le Gérant : G. BERTHOU.

IMPRIMERIE CENTRALE HE RENNES.

. . . E U N T A M M I G I 0 TISKENN EUS AN TRAM.

A-raok m'edo tardet da vat eun Itronugouez war he feadra da azeza.

Eun Itron ail ha lavaret : « Près-tik e vije bet torret ho reor ouzoe'h. »

« 'Vijen ket bet souezet », eme eben, « abaoe an amzer ez eo faout. »

Niv. 2 6

A R P E S K A O U R

Edo al l izer-diskarg être va biz-yod ha va biz-meud. Gwelout a raen a r c 'houezenn o lugerni d indan e vleo louet.

E zaou ibil-lagad, disliv b re ­m a n , a oa en tane t , evel o k lask t reuzi a r pape r . E sellou a oa sellou eu r c 'haz-t igr . San tou t a r i s n ' edon ket e suren tez d i rak an den-se.

H a me da s a n k a ar bape renn em godell.

E u r mousc 'hoa rz glas a reas . « Mat oun », a c 'hrozmolas ,

<< kalz re vat. Setu pe rak e vez grae t em c 'henver evel pa vijen eu r bugel . Da werza d ' in ar c'hoz t a m m paper-se eo hoc 'h eus va d i renke t , ao t rou ? »

« Nann , Aotrou Bruant . . . ha kou l skoude , ma fofec'h d ' in eu r pr iz derea t ? »

« P e t r a a gav d'eoc'h a vije e u r pr iz derea t ? »

gant PAOL FEVAL

« En a rc 'han t , ne ouzon ket . N'hel lan ket ober a r gont. Pez a c 'houlennfen diganeoe 'h , aval , eo m a n e r Keroulaz, an tiez t ro-war -d ro , koadou a r Gozker, t r i a t an t ar Mètre, milin Lokmener , t i -peske ta Kervoro>, ha k e m e n t t r a a veze piaouet gant an tie­gez b rude t h a g enorus e m a o u n o paouez lavarout e ano ».

P E N N A D 23

Ar Bruan t a zirollas da c 'hoar­zin.

« Biskoaz kemend-a l l ! » eme­zan. « Kresket em eus talvou­degez madou Keroulaz. Pevar-ugen t mil lur levé a d e n n a n diouto . Ha tost pevar -ugent mil l u r ail a d e n n a n diouz m a d o u Penni l iz . Koment-se en urz ; n ' eus ke t eun dachenn-doua r hep eu r bape renn s tag outi . Mal, mat , va mignon y a o u a n k ! Me

ivez a oar farsal ; c 'hoarzin a r a n a-wechou, hag ho. pedi a r an da goania ganin en ostaler i a r C h o m Karo e-lec'h ma lojan. Do ni a reot ? »

« 'M eus aon, Aotrou B r u a n t », emezoun, « n 'ho pezoï ke l kalz a c 'hoant da goania fenoz. »

Kriza a reas e dal en eur sel­lout piz ouzin.

« Aotrou Korbier », emezaïï, « y a o u a n k o c ' h oe 'h c 'hoaz eget ma kreden . N 'hen rebechan ket d'eoc'h ; er c 'hontro l . Ha da zis­kouez d'eoc'h em eus bolonlcz vat, e k inn igan muioe 'h d 'eoc'h h a d 'ho mignoined. E u n d r a ben­n a k a roin d 'a r pao t r Pennil iz , daous t na dlean ne t ra d 'ezan. E u n t e s l a m a n t a r i n da rei va holl beadra d 'an Dimezell Ke­roulaz, ha se d i r ak an noter , m a r fell d'ezi dimezi gan in . Evel-se ez echuo a n tabut. . . h a g evi-doe'h, Aotrou Korbier. . . evi-doe'h. . . e vezoï mi l pez aour . Pe t ra sonji t eus an d ra -se ? »

Mil pez aour en eun taol ! Hennez h a g a oa ken piz m a ne zispigne ket mil skoed ar bloaz !

Ar c 'homzou diweza-niaîî a voe evel eun taol I rompi lb o t i h u n i eur soudard morgouske t .

« Aotrou B r u a n t », a respon-tis evel en desped d ' in va -unan , « ha kred i a rafec 'h goulenn an Dimezell Keroulaz e dimezi di­gant he zad ? »

« Digant he zad-koz '? » « Lava re t em eus : d igan t he

zad. an Aotrou E r w a n Kerou­laz. »

Tenva l e t euas e sellou. « Maro eo... » a valbouzas . Evit an eil gwech e tennis al

l izer -d iskarg eus va godell. E zisplega a r is gous tad .

Al Hou a yeas diouz c z remm, e n d r a ma lavare , evel er-maez anezan e -unan :

« Maro eo... maro- in ik ! »

An dud-se a zalc 'h sonj eus an t a m m o u pape r t imbre t evel m a ta lc 'h a r vn rc ' hadour i en -gezeg sonj eus al loened o deus gwerzet . Diouz a r sell k e n t a e n doa anavezet al l izer -d iskarg , a ziskouezen d 'ezan a bell kou ls ­koude .

E-pad eur p e n n a d e c h ô m a s evel skoet gan t a r c ' h u r u n . Neuze "e frotas e va lvennou-lagad ruziet . E u r g r id ienn a r edas dre e gorf. *

<> B r e m a n e k o m p r e n i t p e r a k em eus ho kalvet , Aot rou Bruan t », emezoun .

« Glabouserez ! » emezan evel dre voaz, « glabouserez ! E n e ­bour ien a m eus ! An noblansou koz en em glev kenet rezo da hegasi servi jer ien leal a r v ro . Hogen n 'em eus ket aon. Sel lomp ouz ar paper -mai ï ! »

Edo oi l akaa t e lunedou- w a r c f r i . Nac 'h k r e n n a r is e lezel da gemer al l izer-diskarg ê t re e zaoua rn .

« Neuze eo eul lizer faos », a lavaras .

« N'eo ke t eul lizer faos, h e n gouzout a rit », emezoun . « Sellit mat . An Aotrou E r w a n K e r o u ­laz, w a r a greder , a zo bet beuzet pevar bloaz 'zo. Ha krede t e vije eo chomet ar bnperenn-maï ï pevar bloaz e-barz an d o u r ? »

(Da genderc'hel.)

1 " A n n é e — I V 4 3 2 P r i x s i l . Î O A o û t 1 9 4 1

J O U R N A L H E B D O M A D A I R E

Abonnement ordinaire : 2 5 fr. par an R é d a c t i o n - A d m i n i s t r a t i o n

11, rue Louis-Postel - R E N N E S (I.-&-V.) C | C ; L . A N D O U A R D — 3 5 . 4 2 0 R E N N E S

Abonnement d'honneur : 5 0 fr. par an

Puisqu'il plait à

M . Dupouy de dire qu'A

n'existe pas de littéra­

ture bretonnet pourquoi

ne dirions-nous pas

quil n existe pas de

littérature française ?

A propcs de l'exclusion du breton de certaines églises

A BRIGNOGAN, 1

"on ne veut pas chasser le breton" mais la part qu'on lui fait est de plus en plus restreinte

Le 1" août les rédacteurs «T « ARVOR » étaient désagréa­blement surpris de lire dans le journal « LA BRETAGNE », qui mène depuis sa fondation le com­bat que l'on sait pour la Bretagne « t sa langue, l'écho que nous publions ci-dessous et qui pouvait laisser supposer que sur le ter­ra in qui lui est propre — celui de fia défense de la langue bretonne — notre journal pouvait être mal informé .:

SLE BRETON A BRIGNOGAN

« Sur la foi d'un hebdomadaire, ..'< ami de la langue bretonne, et « -auquel nous laissions, bien en-« tendu., la paternité de son <•< .information, en le citant par a son -nom, nous avions par ail-

leurs mentionné qu'à Brigno-<*> -gan- -auact Vvsetg* - d u breton ,v< était banni de la chaire. Un de « nos abonnés de cette char-•'.( mante paroisse nous rassure à (X ;ce sujet et nous écrit que la (Si nouvelle est inexacte. « Il n'est .:( pas question de bannir la lan-\< gue bretonne de la chaire de la .« paroisse. ON NE LE VEUT PAS, <•.< écrit- i l , ET LE VOUDRAIT-ON, *< QU'ON NE LE POURRAIT PAS, « DANS CE PAYS SI BRETON-« NANT. » C'est avec le plus

.« grand empressement que nous ni saisissons l'occasion de recti -

. A fier l ' information erronée de (i. notre confrère. »

Nos lecteurs liront avec plaisir lia mise au point de notre corres­pondant. — N. D. L. R.

J'ai .été passablement surpris (de lire dans le numéro de « La Bretagne » en date du 1 " août dîne dénégation des fai ts que J'avais exposés dans un article

cd" « Arvor » du 6 juil let, sur la situation fa i te au breton dans la ^paroisse de Brignogan, article tqve J'avais écrit en parfaite con­naissance de cause. Je l'ai été d'autant plus que les quelques

l ignes publiées par « La Breta­g n e » (où j 'aurais bien aimé lire la l e t t re intégrale de son corres­

pondant .de Brignogan) sont accompagnées de la note sui­vante d'un rédacteur da ce journal ; « C'EST AVEC LE «PLUS GRAND EMPRESSEMENT (QUE NOUS SAISISSONS L'OCCA­S I O N DE RECTIFIER L'INFOR­M A T I O N ERRONÉE DE NOTRE CONFRÈRE. »

Or, il me paraît certain que le .correspondant en question ne «'est pas donné la peine de lire l 'article qu'il Incrimine. I l déna­tu re , en effet, une partie des fai ts que j ' y exposais, ne fa i t même pas allusion aux autres, et t i re pour conclusion, semble-t-i l , que la part fa i te au breton est royale dans ce pays de Brigno­gan.

Je n'ai jamais écrit que le français s'était ENTIEREMENT substitué au breton à la chaire de Brignogan, mais que « l'habi­tude des sermons français sem­blait vouloir s'établir » dans la

.paroisse. Et je citais un cas tout récent où les fidèles entendirent, i la messe de huit heures, un sermon français — excellent du

reste. Et ce n'était pas un cas isolé. Depuis la création récente de la paroisse on avait institué une messe pour « touristes » où le sermon, quand il y en avait, éta i t fa i t en français : rien è dire là contre. Mais peu à peu on s'était habitué ces dernières an­nées à donner de temps en temps un sermon français aux autres offices, y compris la grand* messe (où l'assistance des touristes a

toujours été infime) : c'est con­t re ceci que Je protestais, que Je proteste encore, e t je crois que ce fai t justifiait la remarque que je rappelle plus haut.

Mais Je n'envisageais pas le cas restreint du breton à la chaire, mais, de façon plus géné­rale, la part du breton dans la vie religieuse de la paroisse. Et ici le correspondant de « La tagne » est muet.

Est-il donc, oui ou non, exact :

1" que les chants bretons sont, certains dimanches, a la grand*-messe, extrêmement rares ;

2° que, fa i t bien symptoma-tique, les cantiques bretons sont TOTALEMENT PROSCRITS des processions (j 'avais écrit le der­nier article quelques jours après la procession de la Fête-Dieu) alors que ces mêmes paroissiens qui se rendaient il y a peu de temps encore à Plounéour-Trez N'Y CHANTAIENT QU'EN BRE­TON ;

3" que la part fa i te au breton

dans les t rès nombreuses ker­messes, fêtes, a séances théâ­trales organisées; par la paroisse EST EGALE A ZERO.

Du reste, une semaine après que parut l'article d' « Arvor », les Sœurs donnaient au patro­nage Une séance récréative au profit des prisonniers. La but était on ne peut plus louable e t la salle ce 1 3 juil let étai t comble. Eh bien, dans cette séance ré­créative de quatre heures, où l'on donna pièce, saynètes, mo­nologues, etc., pas la plus petite place ne fu t fai te au breton.

Ceci, oui ou non, est-il exact ? Si oui, comment une tel le a t t i ­

tude s'accorde-t-elle avec le « on ne veut pa t chasser le bre­ton » du correspondant de « La Bretagne ». Dans un pays où 'écrasante n^Jaiitte--est breton-

nante, comme il le reconnaît lui-même I

« Le voudrait-on », ajoute-t- i l , « on ne le pourrait pas » : mais les faits ci-dessus, au sujet des­quels j 'at tends tranquillement un démenti, montrent que c'est pré­cisément ce qui se passe aujour­d'hui même. Certes, le pays ne sera pas débretonnisé du Jour au lendemain. Mais peu à peu, en gr i ­gnotant toujours la place qui devrait être celle du breton.

A moins que le coup de frein nécessaire ne soit donné dès maintenant.

EUR BREZONEGER.

Vers renseignement du breton

" LE FRANÇAIS PAR L E BRETON " Nos lecteurs ont eu la joie de

lire dans nos deux derniers nu­méros les articles en français et en breton annonçant la parution prochaine du livre Me a zesk bre­zoneg. Ce livre qui constituera un admirable instrument d'étude du breton est destiné aux élèves des écoles libres et nous espérons qu'il sera largement utilisé par les maî­tres et maîtresses d'écoles à partir de la prochaine rentrée.

Cependant, nous ne devons pas oublier les efforts faits antérieu­rement pour arriver à un ensei­gnement rationnel du breton.

Lorsqu'il y a quelque dix ans les évèques de Quimper, de Saiflt-Bricuc et de Vannes eurent expri­mé clairement leur volonté de voir enseigner la langue bretonne dans les écoles libres de Basse-Bretagne, il se forma, sous l'impulsion du journal Breiz et de son dévoué di­recteur, M. Y. Le Moal, des Comités d'Action dont le but était préci­sément d'aider les maîtres et maî­tresses de l'enseignement libre à réaliser la volonté de leurs évè­ques. Il était en effet évident qu'un enseignement sérieux du breton ne pouvait se faire sans livres d'études. Or, c'est précisément ceux-ci que les Comités d'Action qui furent fondés dans les trois évèchés se proposaient d'éditer et de répandre dans les écoles.

A notre connaissance, seul parut le manuel bilingue Le Français par le Breton, dont M. l'abbé Bozec, curé-doyen de Corlay et vétéran de l'enseignement, était l'auteur.

Le livre de M. l'abbé Bozec mar­quait un tvéritable progrès dans l'enseignement de • notre langue. Bien édité, abondamment illustré, il connut un véritable succès dans certaines écoles. Une directrice pouvait écrire que parmi les livres mis ù la disposition des élèves La Méthode Bilingue surtout les inté­ressait et qu'ils la préféraient à leur grammaire française. « Cha­que jour, écrivait-elle encore, nous ;/ faisons une demi-heure de lec­ture. C'est pour les enfants le mo­ment le plus agréable de la jour­née. »

Cependant, ce livre qui eût pu faire tant de bien ne put, nous ne savons exactement pour quelle rai­son, être diffusé dans la mesure où on l'avait escompté. Nous som­mes heureux de signaler à nos lecteurs qu'ils peuvent encore se le procurer en s'adressant à l'im­primerie des Editions d'Arvor, 13, place du Centre, G U I N O A M P (Côtes-du-Nord).

L'exemplaire 10 francs ; ajouter 10 % pour les frais de port, Des remises sont faites aux écoles.

A B E O Z E N T r a d u c t e u r d e s " M a b i n o g i o n "

Nous tous qui avons consacré notre vie au breton, nous aime­rions bien voir chacun de nos écri­vains nous donner tous les ans, vers la Noël, un livre nouveau —

" ' A B E O Z E T V

très gros si possible. Mais tout le monde n'est pas Abeozen (ou un tel et un tel que leur modestie m'empêche de nommer), tout le monde ne travaille pas après sou­per.

Abeozen est surtout connu en Bretagne comme l'auteur de la tra­duction en breton des « Mabino­gion », les fameux romans gallois qui connurent le succès étonnant que l'on sait et qui sont appelés à devenir dans notre pays un livre classique, comme ils le sont depuis longtemps au Pays de Galles. A ce titre, Abeozen s'est acquis un droit incontestable à la reconnaissance des Bretonnants.

Veut-on l'histoire de sa traduc­tion des « Mabinogion » gallois ?

1925. — Pwyll Prins Dgfet (« Gwa­larn », n"" 1-3-4, épuisé).

1920. — Branwen, fille de Llgr ON"" 5 et 0, épuisé). Manawyddan, fils de Llgr (N° ,8, prix 5,50).

1927. — Math, fils de Mathonwg (N° 9, prix 5,50).

1928. — Le Rêve de Rhonabwy (N" 13, prix 5,50). '

1929. — Kulhwch et Olwen (N° 18, prix 8,25).

1930. — Suite de Kulwch et Olwen (N° 21, pr. 8,25 ; N" 25, pr. 2,75).

1931. — Owen et Lunet (N° 30, pr. 3,30).

1934. — Le Rêve de Maksen-Luz et Levelis (N° 62, pr. 4,40).

1936. — Geraint et Enid (N° 93, pr. 4,40).

1939. — Pereduv fils d'Evrog (N* 123). *

Mais il ne s'est pas borné, mal­gré son métier fatigant, malgré sa nombreuse famille, malgré les dif­ficultés que la vie ne lui a pas mé­nagées, à ce travail qui aurait pu suffire à un autre. Dans le même domaine, il a publié à « Gwalarn » une grammaire galloise (Yezadur berr ar C'hembraeg), un livre de lecture (Lennaduriou kembraek, XVII'-XIX" siècle, « Gwalarn », n° 108, nov, 1937) et les souvenirs si inté­ressants du barde gallois Twm o'r Nant.

Abeozen n'est pas seulement un traducteur consciencieux et précis. Ce qui rend son travail particuliè­rement intéressant pour les étu­diants de breton, c'est la qualité purement, ceJUauede la lanjjuûides « Mabinogion », ou d'un conte comme Kondle ar Flamm (publié en 1928 par « Gwalarn »). C'est une langue légère et poétique, qui paraît avoir gagné une sorte de tranquille distinction sous l'in­fluence de la syntaxe galloise. C'est la langue, me semble-t-il, de l'Abco-zen futur — celui qui nous don­nera une longue liste de longues œuvres — car il en donnera.

Il a donné en 1931, entre autres choses, quatre nouvelles, je devrais dire plutôt quatre souvenirs de guerre : Pevar Marvailh (« Gwa­larn », n" 28).

Elles se ressemblent toutes qua­tre, rapides (un peu trop rapides), réalistes, et aussi aigres que des pommes vertes, sauf celle que nous donnerons dans « Arvor » : Ar Bidoniad Dour, La philosophie de leur auteur, à cette époque, est cer­tainement celle de la vallée de larmes, mais sans ombre de rési­gnation. Bancune, révolte passion­née de celui qui a appris a se mé­fier. Mais nous pensons qu'Abeozcn a en lui trop de vitalité profonde pour en rester lu. Nous pensons qu'il se doit a lui-même — et à nous tous qui avons confiance en lui — de nous donner sans trop tarder le roman qu'il prépare, et qui sera l'œuvre d'un homme en pleine possession de son art et do sa langue.

•M

R O A Z O N - B R E I Z

La double tâche de Rennes=Bretagne

Ne parlons pas du Rennes-Bre­tagne d'avant-guerre. Ce n'était qu'une succursale de Paris, un instrument de plus entre, les mains de. lu Traisième. Républi­que pour abrutir un petit peuple nordique noble entre tous, et lui faire perdre la conscience de ses origines.

Parlons du Rennes-Bretagne d'aujourd'hui, de celui qui parle breton, qui parle à la Bretagne, qui parle de la Bretagne. S'il

n'est encore, nous le savons tous, qu'un poste breton en miniature, ne disposant que d'un horaire réduit, déjà se posent devant lui les problèmes qui seront ceux de notre radio de demain.

Il n'est pas de pays qui ne divise ses émissions en deux dusses : celles destinées au pays même et celles destinées à l'étranger. H ne peut être ques­tion de négliger les auditeurs de

(Suite à la 2» page.)

2 A R V O R

A R P U R C H B R B R B Z O N I K

Ar Farvel Goapaër C o m é d i e b o u f f o n n e e n b r e t o n

Plusieurs mois avant la présente guerre j'avais fait faire à Roparz Hemon la connaissance du manuscrit du Bot meur (cf. Gwalarn, n° 131, p. 61) et du Farvel Goapaër. R. Hemon avait pris copie et ce dernier, spéci­men unique en littérature bretonne d'une comédie bouffonne imitée de la comédie italienne. Arvor nous an­nonce sa prochaine parution dans la revue Sterenn. Excellente initiative.

C'est à l'occasion de recherches sur la vie et les oeuvres de Le Gonidee que les pages d'A. Le Braz dans son Théâtre celtique (382 et sq.) consa­crées au Farvel Goapaër m'aiguillè­rent vers ce manuscrit. A. Le Braz en attribue la copie à Le Gonidee, l'œuvre étant de Pascal de Kcrcnveyer.

Le Braz mettait là le nom de Le Gonidee très probablement parce que dans le catalogue des manuscrits des bibliothèques publiques de France ce manuscrit figure sous le titre « Don Le Gonidee » et que l'exemplaire de la bibliothèque de la Marine de Brest porte la mention « Rayon Le Goni­dee ». Or, les livres et manuscrits du rayon Le Gonidee sont un don de Laouénan fart par testament. Ce tes­tament est même aux archives.

Il me suffisait donc de comparer les écritures de Le Gonidee, de Laoué­nan et du Farvel Goapaër pour me convaincre que le manuscrit n'est pas do la main de Le Gonidee mais de celle du donataire. Cette comparaison, j'ai pu la poursuivre heureusement une dernière fois avant que tout ce que contenait de précieux la biliothè-qire ne s'en fut rejoindre au château de Kerjcan le fonds breton de la bi­bliothèque municipale de Brest.

Le manuscrit du Farvel détruit, il se pourrait qu'il en existe un exem­plaire dans la fameuse bibliothèque de Kerdanet. Vallée qui put y péné­trer y remarqua un autre travail de ce Pascal de Kcrenvcyer : la traduc­tion en vers bretons des oeuvres d'Ovide.

Le manuscrit de la Marine qu'édite Sterenn a ceci de curieux : c'est que la préface (mise à part la citation grecque du début) utilise le prétendu alphabet des anciens bretnos. Le R. P. Maunoir aurait crû il l'existence d'un tel alphabet. Nous n'avons pas vu ce qu'il en aurait écrit. Grégoire de Rostrcnen, dans son dictionnaire (p. 30) reproduit les caractères de 1' « alphabet des anciens bretons ar-moriques tiré d'un ancien calice de l'abbaye de Landévennec, d'une croix de pierre de Ploasané à deux lieues de Brest, du château de Lezascoët près de Douarnenez, dont les pierres de taille que j'ai vu en place en 1702 étaient toutes marquées de ces carac­tères et de linéiques autres anciens monumens de la Bretagne ».

Dom Le Pelletier ne se contente pas de reproduire, un peu modifié, cet alphabet, il donne les caractères d'un second alphabet des anciens bretons. Audren de Kerdrel commença à dé­molir ce bel échafaudage au congrès de Nantes de l'Association Bretonne, en 1845. Voir le Bulletin de cette société et aussi celui de la Société Archéologique du Finistère, séance du 28 décembre 18!).'! et annexe au P. V. de cette séance (p. 225-2.'tfi). En 1891, cette société reprit lu question par une " Note sur la question de l'alpha­bet ancien » (p. .1-7).

Une notice sur Kerlaz dans le Bul­letin de la Commission diocésaine de Quimper (1915. XV' année, p. 16) nous conduit it l.ezarseoët même. Nous lisons que .M. du Krétay avait fait déblayer, vers 1895, les sub'struc-tions de l'ancien manoir. Sur plu­sieurs pierres croient gravés des si­gnes étranges. Grégoire de Rostrcnen,

donnant une mission il Kerlaz, en 1701, avait fait leur relevé et en avait construit son « alphabet celtique très ancien », remontant :\ une époque très reculée. Il n'a pas remarqué que ces murailles de Lezarscoe't datent du XIV" ou du XV" et que ces signes ne sont antre chose que des marques de tâcherons destinés à faire reconnaî­tre les pierres travaillées pur chacun des ouvriers composant le chantier.

On peut voir des marques analogues au château de Maellicn, dans la même commune de Ploncvez-Porzay, dans l'intérieur de la sacristie de Locro-nan, sur quelques piliers de l'église de Beuzec-Cap-Sizun, sur quelques pierres extérieures du transept nord de la cathédrale de Quimper, plus haut que le toit des bas-côtés et sur le clocher de Pleslin-lcs-Grèves, lequel date du XIII" siècle. On en voit aussi en grand nombre sur les pierres du Pont-Saint-Esprit (Gard).

Venons en an Farvel, après liqui­dation de cette particularité du ma­nuscrit.

Un farvel, pour Grégoire de Ros-trenen, est celui qui divertit le pu­blic par ses plaisanteries, uii bouffon.

Le Pelletier dit n'avoir entendu ce mot qu'en Cornouaille et qu'il n'était pas connu de M. Roussel, qui savait seulement qu'en Léon. r'ariel est une niaiserie, une chose vive et de la va­leur du Klocci des Latins. Roussel était l'oracle de Dom Le Pelletier.

Pour Le Gonidee, Troude, Moal, farvel esl un charlatan, un farceur.

Victor Henry ne donne pas l'étymo-logie de faroucl, farvel, adjectif, comme historiquement ou littéraire­ment attestée : étourdi, bouffon, pour frav-el, dérivé de frav. frao. Cf. l'ex­pression française « comme une cor­beille qui abat des noix ». Au sens de bouffon la métathèse a peut-être été favorisée par l'existence du mot fars, « plaisanterie » (cmp. fr. farce) lequel a aussi agi sur falota, farlota (s'amuser), falot = bouffon.

Il serait intéressant d'en savoir plus long que n'en raconte Le Braz sur Kercnveyer, sur ses œuvres (car il serait surprenant qu'il se soit borné à cette farce et à Ovide) et sur les milieux qu'il fréquentait. Les soirées littéraires du chAteau de Brezal avant la Révolution ne nous ont pas livré leurs secrets. Et que n'ignorc-t-on pas de l'histoire de la littérature bre­tonne ?

L. LOK.

N.D.L.R. — Une adaptation du Far­vel goapaër sera donnée, sous le titre de Ar Farouell Goapaër, au micro de Rennes-Bretagne par la troupe Gwa­larn dans le courant du mois d'août. Sur le mot farouell, toujours connu et employé dans le Léon, voir la pré­face de R. Hemon dans le numéro de Sterenn consacré à la pièce.

Liste de souscriptions J. B. Plouguin (I.-et-V.i. 30 frs ; —

E. B., Courbettes (I.-et-V.), 5(1 frs ; — de B.. Lanvéoc (Pin.), 50 frs ; — C. H., Guiguen (I.-el-V.I, 25 frs : - -de N., Billion (C.-du-N.), 50 frs ; — L. <i. .Melgven (K.), 50 frs; — M., Con-carneau (F.), 10 frs; — Q.. Brest (F.), 100 frs ; .1. (,)., Santec, 100 fis.

On demande J E U N E F I L L E CA­THOLIQUE CONNAISSANT BIEN L E BRETON pour s'occuper d'à l'éducation de plusieurs enfants dans un château à la campagne. S'adresser au journal.

Les concours d'ARVOR

Troidigeziou pennad-skrid Verhae-ren («.Arvor », nivérenn 13) a zo bet mat-dreist an darn vuia anezo, gwel­loc'h c'hoaz eget b.oaz. Nec'hel-bras eo bet ar varnerien da rei ar priz. Divizet eo bet ez afe gant « Laouenanig Breiz » ; an troidlgeziou-man avat a zo tost kenkoulz : re an Aotrounez Chapel, Riou, Lçizet, « Segleun », a Mab Loïz », Praud, « Bodspern », a Landreger », A. Rousseau, Châtier. Setu aman ar skrid gallek, h<i ÎTa heul, troidigez » Laouenanig Breiz » :

Sur la bruyère longue infiniment, Voici le vent cornant Noveirthre, Sur la bruyère, infiniment,

Voici le vent Qui se déchire et se démembre.

Les vieux chaumes !\ cropetons, Autour de Iciirs^Élochers d'église, Sont soulevés sur leurs bâtons ; Les vieux chaumes et leurs auvents

Claquent au vent, Au vent sauvage de Novembre. Les croix du cimetière étroit, Les bras des morts que sont ces croix,

Tombent connue un grand vol, Rabattu noir, contre le sol.

Le vent sauvage de Novembre, Le vent,

L'avez-vous rencontré le vent, Au carrefour des trois cents routes ; L'avez-vous rencontré le vent, Celui des peurs et des déroutes ; L'avez-vous vu cette nuit-lit Quand il jeta lu lune à bas.

Et que, n'en pouvant plus, Tous les villages vermoulus

Criaient comme des bêtes Sous la tempête ?

Sur la bruyère, infiniment, Voici le vent hurlant,

Voici le vent cornant Novembre Emile V K I I H A E H B N .

(La Multiple Splendeur.»

Er brugeier ec'hon-divent, 'Man o kornal miz Du, ar yivcnt. Hep astali, er goueziri,

Setu ar gweut '.V em rog 'n eur goll e izili.

Ar souliou koz war o fuchou, En-dro d'o c'hloc'Hdiou-iliz En em zibrud war p frammou. Ar souliou koz, «n upoueilhou

'Stlak en aveiton, Aveliou feuls ar niizi'iu du. Ha kroaziou ar betedou slriz, Hag a zo hrcc'hjotl^tfud varo. fu-ha-tu, u gouez garo, Evel eun nijadeg veur Laboused du. war al leur.

An avel c'houez eus a viz Du, Ar gwent,

Ha kejet oe'h bet gant ar gwent E-tal kroazhent an. tri c'hant roud. Ha kejet oe'h bel gant ai gwent, Hader ar spont hag an darvoud ? Ha c'houi her gwèlns o liskar D'an douar, en ndz ail, al loar ?

Ha pa skrije evel loened, An holl bennkèriou prenvedet

Na oant ket evil herzel ken Er gorvenienn ?

Er brugeier, pell-diastul. Sed an avel à yudal,

O voudal ha korital miz Du.

B R O - W E N E D

UN L I V R E BRETON POUR L E S ECOLES :

Me a zesk brezoneg MON PREMIER LIVRE

DE BRETON Adresser toute demande ù :

Monsieur V. S É I T t Directeur Ecole Sainte-Barbe

ROSCOFF (Finistère) C. C. Postal Rennes 417-01.

EN DEHAN-SKOL D'en han, dré er fenestr degor ag en ti-skôl, E huélan d'en anderù sklerijenn kuer en héol. En éned c gleunn è kan hag è tiskan : Me garehè eltè bout disoursi m'unan.

Er skol, chetu, siouah ! èh on mé kubestret Avel un ènig peur ér gavidel dalhet, > Me sel e ia liés, liés tréma en nor : « Pcgours, e chonjan-mé, hé guélein mé degor ? »

Rak hirèh bras cm bè monet tréma er gér Ha chomel hep sellet doh lèvr na doh kuiér, Guel é genein ur ioh labourât ér parkeu Aveit torrein me fen get ur bern kentèlieu... »'

Meit breman ô tei bean amzér en diskuèh bras Hag é vein un herrad hep monet tam d'er hlas. luélet e vein nezé, èl ur hi dislnget, a redek, è fringal get pcbèh eurusted !

Nezé, ne gleuein mui er hloh è laret dein : Achlù é en honri, deit bremun de zeskeln, Kenevo u larcin aveit ur miz hnntér D'er mestr ha d'é halleg, d'er lèvr ha d'er huiér.

Brehoneg, hed e dé, genein e vo konzet : Er gér, n'em bè dobér a d'am gulleg erbet, Ne vennein ket kafinal meit sonneneu er vro, Er llagcnneu getè bamdé e zasono !

(De gunderhel.

La double tâche de Rennes-Bretagne

(Suite de la V" page) l'intérieur, mais ce serait une faute grave de. négliger ceux de l'extérieur. Se faire écouter des Bretons, c'est assurément pour Rennes-Bretagne le but capital. Se faire écouter an delà des fron­tières bretonnes n'est pas non plus sans intérêt pour le renom et l'avenir de notre pays.

Si j'avais voix au chapitre dans la composition des programmes de Rennes, je proposerais que les deux tiers fussent entièrement

A nos collaborateurs Nous prions Instamment

nos collaborateurs de bien vouloir se conformer aux prescriptions suivantes :

1 " Ecrire lisiblement et d'un seul côté de la feuille ;

2 Bien détacher les mots les uns des autres ;

3" Laisser un intervalle suffisant entre les lignes pour permettre d'intercaler des corrections ;

4" Se conformer i l'ortho­graphe du Journal.

Si nos amis voulaient se conformer aux prescriptions ci-dessus, le travail du rédac­teur d' « ARVOR » serait considérablement facilité.

Nous sommes sûrs de leur bonne volonté et profitons de l'occasion pour les remercier de l'aide qu'ils nous ont apportée jusqu'Ici dans la rédaction du Journal.

consacrés aux auditeurs bretons'.. et que l'autre tiers, tout en les intéressant et en les instruisant-put aussi être écouté sans ennuf de l'autre côté du Couesnon.

Dans ces deux tiers, je ferais une très large part à la langue-bretonne, sans oublier cepenr dant le dialecte gallo et les émis­sions destinées à la Haute-Bre­tagne. Pour le tiers restant, oîr la musique jouerait d'ailleurs vrr grand rôle, j'utiliserais le fran­çais, envisageant pour plus tard de le remplacer par une langue pliis répandue et d'une portée-plus internationale.

Comment répartir la matière de ces différentes émissions T Une séance tout entière serait-elle dé temps en temps faite pour l'étranger, ou bien chaque séance-contiendrait-elle ses quelques-minutes de » propagande exté­rieure » ? C'est une question que-je livre à vos méditations, me-réservant de la traiter dans un-article à venir.

SKINLONK. Non: . — Nous avons été s u r ­

pris, mercredi 30 juillet, du dé ­placement du programme de-Rennes, qui n passé n 16 h. 45" au lieu de 18 h. 20. Si ce chan­gement ne pouvait être évité, if eul clé nécessaire de prévenir à temps la presse bretonne. B e a u ­coup d'auditeurs ont ainsi man­qué l'intéressante émission con­sacrée à P. Ladmirault et air cours de laquelle on entendit deux de ses œuvres le» plus-agréables.

M é t h o d e r a p i d e d e b r e t o n par ROPARZ HEMON

LEÇON 25

Son-674. Kontil warnoun. jit en no un.

675. Fiziout a ran warnout. — arabat d'ezan mont belek ennout.

676. Kontit warnan. — kro-git ennan.

677. Fiziit warni! — arabat

kregi enni. 678. Arabat koueza warnomp.

~ - sav betek ennomp. 679. N*eùs ket da gonta war-

noe'h. — diskenn a rin betek ennoe'h.

680. Huchit warno. — it be­

tek enno.

674. Comptez sur moi. — pen­

sez à moi.

675. Je me fie à toi. — il ne faut pus qu'il nitle jusqu'à toi.

676. Comptez sur lui. - sai­

sissez-le.

677. Fiez-vous à elle. — U ne

faut pus la saisir.

678. H ne faut pas tomber

sur nous. — monte jusqu'à nous.

079. / / n'y a pas à compter

sur vous. — je descendrai jus­

qu'à vous.

680. Appelez-les (criez sur

eux). — allez jusqu'à eux.

Noter : warnoun (sur moi), war­nout (sur toi), etc. — ennoun (en moi), ennout (en toi), etc. — betek ennoun (jusqu'à moi), betek ennout (jusqu'à toi), etc.

681. Sell ouzin. arabat te­c'hout diouzin.

682. Arabat selloul nuzit. -— ret eo diwall diouzit.

083. Sent outan. tcc'homp dioutan.

084. Arabat komz outi. - kae

diouti. 085. Arabat , ske i ouzimp. —

it diotizinip. i 086. Arabat komz ouzoe'h. —

arabat mont diouzoe'h. 087. Arabat herzel outo. —

arabat redek diouto.

081. Regardç moi. — il ne

faut pas fuir devant moi.

082. / / ne faut pas te regarder.

— il faut prendre garde à toî.

683. Obéis-lui. - fuyons de­

vant lui.

084. / / ne faut pus lui par­

ler (à elle). éloignez-vous

d'elle.

085. / / ne faut pas nous frap­

per. — éloignez-vous de nous.

086. / / ne faut pas vous par­

ler. — il ne faut pas vous quit­

ter.

687. H ne faut pas les em­

pêcher. — il ne faut /m s'éloi­

gner d'eux en courant.

Ouzin (contre moi), ouzit (contre toi), etc. —- diouzin (de moi), diouzit (de toi), etc.

Noter : selloul ouz (regarder) ; sen­ti ouz (obéir ii) ; skei ouz (frapper contre) : herzel ouz (empêcher; résis­ter à) ; tec'hout diouz (fuir devant) ; diwall diouz (prendre garde à) ; mont diouz (s'éloigner de, quitter) ; redek diouz (quitter en courant).

088. Evit piou e reer-se ? — evidoun.

piou

689. Evit pieu e rez se ? — evidout.

pieu •

.090 . Evit piou e ra se ? -— evitan.

091. Evit piou e rninip se ? — eviti.

092. Evit piou e rae se ? — evidomp.

piou

093. Evlt piou e rit s e ? — evidoe'h.

piou

094. Evit piou e raio se ? — — evito.

piou

688. Pour qui fait-on cela ?

— pour moi.

689. Pour qui fais-tu cela ?

— pour toi.

690. Pour qui fait-il cela ? —

pour lui.

69f. Pour qui ferons-nous ce­

la ? — pour elle.

092. Pour qui faisait-il cela T

— pour nous.

093. Pour qui faites-vous ce­

la ? — pour vous.

694. Pour qui fera-t-il cela T

— pour etix.

Evidoun (pour moi), evidout (pouf toi), etc.

particule verbale, suit un adverbe-ou un complément Indirect ; il, parti­cule verbale, suit cujel nu le com­plément direct.

695. Chomit eur pennad eni' c'hichen.

696. Laka da vantell ez kichen.

697. Dcgasit eur gador en c gichen.

698. Arabat sponta diraze. 699. Digorit an nor dlrazomp. 700. Meulit va c'henderv d i ­

razi.

701. Kempennit ar gwele din> danniï,

(A suivre.)

B l o a v e z k e n t a . - N i v . 3 2 Î O E o s t 1 9 4 *

KAZETENN SIZUNIEK

Paotred yaouank !

Ar brezoneg a yelo da goll ma

ne rit netra evitaii.

Savit war ho marc'h - houarn

ha kit da werza levriou brezonek.

K E L E I E R A R V R O F I N I S T E R

B R E S T

EUN TORFED MISTERll S. — Eun torfed ne gomprcncr ket a zo bet graet e Brest, pe tro-war-dro, en noz eus an 31 a viz gouere d'an oeiz kenta a viz eost. Eur plac'h yaouank war-dre-18 vloaz a zo bet lazet. Kaset co bet he c'horf-maro e-pad an noz da Ospi­tal an dud-a-vor, gunt eur i harr-dro-dan. Ne voc lavaret d'ar c'homiset-polis nemet diwezat-tre d'ar gwener. iiirchal a voe graet dioustu, war urz tribunal Brest.

Abaoe, eo bet gouezet piou a oa ar plac'h kaez. Anavezet eo bet gant he mamm. Hec'h ano a zo Janin Ollivier, ganet e miz here 1926, o teski he •nicher gwrierez, o chom gant he zud e Kastell-Paol, ru an Dourig. Kuitaet he doa ar plac'h yaouank ti ne zud abaoe an 20 a viz gouere. Furchet e oa bet tro-war-dro da Gastell. An tad, pa leunas war ar gazetenn penaos e oa gwisket an hini varo a sofijas dioustu c oa e verc'h. Hag e teuas da Vrest gant e wreg hep mui gortoz.

Tavedek ha nervus e oa ar plac'h yaouank-se. Meur a wech dija e oa aet kuit eus ar gèr, ha daoust d'ezi beza bet gourdrouzet grons, n' he doa lava­ret morse da l>elec'h e oa aet. Ne auaveze paotr yaouank clx't. Desket ha speredet-mat e oa-hi.

K-pad ma oa c Brest, aet eo Janin Cilfvicr da welout eun dintin d'ezi, ah itron Prigent, o chom e Kcrigonan. « Edo oe'h erruout eus Montroulez war varc'h-houarn cmezi. Kouskct a reas e ti he ziutin, ha daou zevez goude. ez eas kuit adarre o lavarout ez ae da Vontroulez en-dro. Abaoe ne voc kelou ebet ken. Kenderc'hel a raer du glask.

GWALL-DAOLIÔU. — E Brest adarre, eur pried jalons en deus skoet gant eur mignon koz d'e wreg. Heman a guuczas hag a dorras e c'har. Kaset v vo an hini jalous da brizon Wen-gnrnp.

E i'iougastell, cur c'harter-mestr kunolier, deut en-dro eus an Alamagn nevez 'zo en deus skoet gant e vreur a daoliou falz. Heman a gollas kement a wad m'eo maro. Lakaet eo bet ar muntrer en toull-bac'h.

KOUEZET EN TOULL. — Eun toull a oa bet graet er ru c korn Koad-ar-Cevenn. Eur c'harr-dre-dan a zo koue­zet ennan. Droug ebet evit an dud a oa cr c'harr.

1.0(10 LUR O N1JAL KUIT. — K-keit jn'edo o labourât e-kiehen Pont-Plou-gastell, Andreo Trousellic, liver, en doa tenuet e chupenn. Eur bilhed 1.000 lur a oa enni a zo bet laeret digant an.

P L O U R I N - M O N T R O U L E Z

O PESKETA... YEB. — E deizion diweza u>iz mae. Alis Jcgaden he devoa gwelet Youen ar Bars, ;I7 vloaz, eus Montroulez, o vont e-barz porz-ar-yer he zintin, an intanvez Houz, a zalc'h konvers c Kerguz. Eur c'hi basset a oa gantan. Pa 'z ejont er-maez, e oa ivez eur yar lazet c-barz c baner-besketacr.

Ar Bars a oa o vale, en deiz-sc, gant eun itron Deshayes hag eur plac'hig. Houmaù a zisklcrias pelec'h e oa bet diblunvct ar yar... ha pelec'h e .>a bet • pesketuet » ivez cur yar a!l c Luzu-ria, c-ti an aotrou André. Setu ver hag a gousto ker d'ar Bars ha d'e vignonez !

K A R A N T E G

AN TAN ER RADEN. - - An tan a zo kroget dek devez zo er raden hag e-geot sec'h e-kichen Koad Pcnn-al-i.ann. Tud Penn-al-Lann, pomperien (iaranteg ha daou stroliad soudarded alaman o deus labourct kalet c-pad diou eurvez da laza an tangwall, a greske buan ; deut int a-benn.

B E U Z E O - K O N K

TRI MICHEROUR GWALL-DAPET. — Ar sizun ail e oa tri micherour o tispenn toenn an uzin koz « 3itria », e Kcramplein, Benzeg-Konk. E-kreiz o labour e kouezjont, gouliet e voent, ha kaset da ospital Konk-Kerne. Unan anezo, Fransez Rrigant, 66 vloaz, eus Penangcr, Rcuzcg, a zo maro tost goude beza bet degaset d'ar gér.

D O U A R N E N E Z

AN HINI KOZ HAG AR C'HAMION. — Fransez Doare, martolod koz, a oa o vale war gaeou ar Porz-Bras. Tre­men a rae e-kichen kainion ar stal « L'Abeille » dres pa oa heman o loc'ha, goude beza klaksonct. Hep teu-rel evez, c klakas Fransez Doare treiza ar ni, hag e voe stoket gant tu kleiz ar c'hamion. Koueza a reas war an douar. Torret e nu c c'har. Tri miz c vo en ospital. N'eus netra da damait ouz blenicr ar c'hamion.

A O D O U A N H A N T E R N O Z

G W E N G A M P

O LAEREZ DRE FINESA. — Klask a zo, a-berz an archerien, war Marsel Ogel, 39 vloaz, genidik eus Kergrist-Moclou. en deus laeret arc'hant, hag eur marc'h-houarn e Landerne. Ous-penn-se, mont a ra dre ar vro da we­lout tud ar brizonidi-vrezel, hag e lavar d'ezo ez eo-hen ivez prizoniad e koùje goude beza bet klanv. Eman war-ncs mont en-dro... ha dres c kamp paotr an ti m'emaiï. Boet e vez d'ezan neuze arc'hant. butun. boued. Laer tout ! Ar wech diweza n m'eo bet gwe­let e oa e Ploumagoar, e-lec'h" m'eo bet tost da veza paket gant an arche­rien.

S A N T - B R I E Q DIWALLIT HO SAC'H - DOL'HN,

ITRON ! — Al laer dianav a rae e vad eus seier-dourn an itronezed a zo adkroget gant e vicher. An itronezed Jan. eus l'zel, Bcuzé ha Le («ail, eus St-Brieg, an dimezell IMchcust, eus Langcu, a zo bet tapet nevez 'zo gant al laer fin-se ! « Diwallit, diwallit. merc'hed ! evel ma kane Fanch ar Moal...

K I N T I N

ER C'HLOERDI BIHAN : PRI-ZIOU D'AR VUGALE O DEUS HEULIET AR SKOL VREZONEK. — D'ar 1 7 a viz g o u e r e e o a ar priz iou e Kloerdi bihan Kintin h a g an Aotrou 'n E s k o b Serrand a o a d e u t da ren ar g o u e l . E miz h e r e ar b loaz t r e m e n e t ar rener e n d o a r o e t urz d'ar v u g a l e gi-nidik e u s e s k o p t i T r e g e r da h e u ­lia ar skol v r e z o n e k . E gwir ionez e vije b e t a -walc 'h g a n t e ber-mis ion rak al lodenn vrasa a n e z o a z e u e d'ar skol v r e z o n e k gant plijadur, c 'hoant g a n t o p e u r z e s k i y e z o bro. Evit o digoll e u s o foan an Ao. Moal (D irnador ) e n doa b e t ar s o n j mat da ginnig pri­z iou d ' ezo , en a n o « Strol iad Bre iz ».

RUMMAD KENTA :

K e n t a s k o l . — P r i z : J o z e b

Simon . O d e u s t o s t a e t : Yann Le Gour-

v è s h a g Erwan Lapous . E i l Skol . — P r i x : Erwan Le

R o l l a n d .

O d e u e t o s t a e t î J o z e b Le Balc'h ha Yann Le Dourion.

T r e d e s k o l . — P r i z i o u : Per

Kerrurieh ha R o b e r Burlot . O d e u s t o s t a e t : Loe ï z Le

Clec'h ha Yann Faucheur . EIL RUMMAD : P r i Z k e n t a : J'ermen F u s t e c . E H p r i z : Valent in C o u t e l l e c . O d e u s t o s t a e t : Adrian Henry,

Erwan Auffret ha Marse l Flouriot .

M O R B I H A N

Q W E N E D

AN TREC'H KENTA. — En arnodenn be t da lc 'he t e G w e n e d d'ar 2 5 a v iz g o u e r e , a z o b e t k a v e t barrek da c 'hounit an « Trec 'h k e n t a » :

An A O . J . L e P o u s s a i , gant ar m e n e g « Mat ».

M E U K O N

DISPARISET. — An Aotrou Simon a zo gward-chaseour e Kamp Meukon. Didruez eo evit ar vigrierien. Kultaat a reas e di d'ar sul 17 a viz gouere d'ober eun dro cr c'hoadou. N'eo ket bet gwelet abaoe. An itron Simon a

Ar strisaduriou Bl'TUNERIEN, A-C'HOUDE AB

1" A VIZ EOST n!ho. po ken ucmet daou bakad butun pe bevar bakad sigarctennou bep sizun. Pep unan ac'hanoc'h a die beza enskrivet en eur bureo-butun hag cur gartenn-vutun da c'hortoz a vo roet d'eoc'h.

E N S A V A D U R B R B I Z H

S t r o l i a d A r v o r E m b a n n s k r i d o ù b r e z h o n e k a

z o m a t . O s k i g n a A d r e b e v a r

e ' h o r n B r e i z h - l z e l a z o g w e l l o c ' h .

D a s e v e l e u n n i v e r e n n A R V O R e

v e z l a b o u r e t s t a r t h a g e v e z

d i s p i g n e t a r c ' h a n t . D o n t a r e e r

a - b e n n , k o u l s k o u d e , d ' h e n o b e r .

A r g u d e n n v r a s , a r g u d e n n a

r a n k o m p d i l u z i a A b u a n , e o p e n a o s

l a k a a t a r g a z e t e n n d a v e z a A l e n -

n e t e p o p t i m a k o m z e r h o r y e z h

e n n a n .

K r o u e t h o n e u s « S t r o l i a d A r ­

v o r » . E p e p p a r r e z , e f e l l d ' i m p

k a o u t e u r « s t r o l i a d o u r » , e u n

d e n a b o a n i o b e p s i z h u n d a z i -

g e r i n d ' h o r c ' h a z e t e n n e u n n o r ,

d i v z o r , m u i o e ' h m a r t e z e .

E p e p p a r r e z I v e z e f e l l d ' i m p

k a o u t e u r c ' h e n s k r i v e r d a E n s a ­

v a d u r B r e i z h , e u n d e n a z o e

g e f r l d i r e i n k e l o ù d ' i m p a - z i v o u t

k e m e n t t r a a s e l l o u z h s t a d a r

y e z h , r e s p o n t a r g o u l è n n ô ù a

r a n k o m p o b e r d a s a s d a b e n n h o n

e n k l a s k o ù .

P e s e u r t d a r e m p r e d a z o ê t r e

a r « s t r o l i a d o u r » h a g a r « c ' h e n ­

s k r i v e r » ? A n a t e o e c ' h e l l o n t

b e z a A d a o u z e n d i s h e A v e l . A n a t

e o i v e z e c ' h e l l o n t b e z a A , h a g e

r a n k o n t b e z a A a l i e s a n h e v e l e p

d e n .

H a s e t u b r e m a A a n d r a :

N i v e r u z i k a - w a l c ' h e o h l z i v h o r

c ' h e n s k r l V e r i o n . W a r g r e s k i A e z

a o n i v e r b e p m i z . D i s t e r , e r

c ' h o n t r o l , d a o u s t ( F a r g a l v g r a e t

b e t e k - h e n w a r A R V O R , n i v e r a r

s t r o l l a d o u r i o n .

S k l a e r e o e n t a d t e a d p e p k e n -

s k r i v e r : p e k l a s k d i o u z h t u e u r

s t r o l i a d o u r e n e b a r r e z , p e c h o u -

k a t a e - u n a n k a r g a r s t r o l i a d o u r .

K e n s k r i v e r i o n , c ' h o u i h a g a z o

o e ' h o b e r , d l d r o u z , h e p g o u z o u t

d ' e o c ' h a - w e c h o ù , b r a s a A l a b o u r

a z o b e t g r a e t b i e k o a z h e B r e i z h ,

p o u e z i t m a t k e m e n t - s e e n h o

s p e r e d .

R O P A R Z H E M O N .

G o u l e n n m i z e o s t d ' h o r c ' h e n -

s k r i v e r i o n : l a v a r o u t p e s e u r t e n -

s k r i v a d u r i o ù b r e z h o n e k a w e l e r

e n h o p a r r e z ; p e l e c ' h e m a i n t ;

g a n t p i v h a p e u r i n t b e t l a k a e t ;

o a d s k r i v a A m a r g e l l e r .

yeas da gaout an archerien d'ar ineurz pa ne wele ket lie gwaz o tont en-dro. KM aner o deus klasket an archerien. D'ar gwener war-lerc'h eur vandenilad ebaseonrien eus (ïwcned, gant o chas, o deus klasket ivez e-pad an deiz : roud ebet eus nr gward. Kredi a reer eo bet lazet gant eur bigrier bennak die zroukrnns.

L O A R - I Z E L A

N A O N E D

STROLLAD AR VREZONKGEIUEN. • - Disadorn 2 a viz eost ez eo en cm vodet evit aa teirvet gwech brezonege-l'ien eus Naoned.

Ar brezegenn n voe graet, nr wcch-nian, gant Gab ar Moal, segretour ar stroliad, a gomzns diwar-benn kclen-nudurez nr brezoncg. « Ne vank », cmcznfi, « nag nr skolidi i%g nr gclen-nerien met ma kn'rfe pep unan ober diouz nliou « Aritor » ha « Gwalarn » da lavarout co ma knrfe pep unan deski da unan ail cz afc buan wur gresk niver ar vrozonegerien o c'hou­zout lenn ha skriva o yez. »

Goude-sc c voe komzet diwar-benn Roazon-Brclz. Goulenn a ra nu hnll Snvcrten ma vo roet an abadenn goude koan, war-dro nnv eur.

Dn echui e voe sclnnuct gant plijn-

v t /

g g i ^ : ; : : ; s ! ' ' ! ' ' i i i : ! ' ! l ' ' l | a ' a ^ i >

ÏÏÏZCM . . w . . . . . . .'' .V***

l ^ A ^ V I Z ^ O S T .

• E B r o - F i n l a n d , p o r z i o u P e t -

s a m o h a L i n a h m a r i a z o b o m b e z e t

g a n t k i r r i - n i j s a o z . S o u e z u s e o a n

d r a p a s o A J e r n ' e o k e t b e t d i s k l e ­

r i e t a r b r e z e l ê t r e a n d i o u v r o .

• M o s k o v

a d a r r e .

a z o b o m b e z e t

• A r S a o z o n a a n z a v o d e u s

k e m e r e t 1 0 l e s t r - k o n v e r s g a l l

e - p a d a n t r i m i z d i w e z a .

• E r M o r K r e i z d o u a r e k , a r

S a o z o n a d a o l b o m b e z e n n o u w a r

B e n g a z i h a w a r g e r i o u ' z o e n

e n e z S i s i l . D i o u z o z u , a n I t a l i a ­

n e d a d a o l b o m b e z e n n o u w a r L a

V a l l e t t e , p o r z e n e z M a l t , h a g a n

A l a m a n e d w a r g a n o l S u e z .

• E u r s t r o l l a d - m i n i s t r e d n e v e z

a z o s a v e t e B r o - E j l p t .

^ A ^ J Z J E O S J r ^

• E r s a v - h e o l , k r o g a d o u s t a r t

e k o s t e z S m o l e n s k h a K i e v .

M o s k o v a z o b o m b e z e t a d a r r e .

• E r F r a n s d i z a l c ' h a n A o t r o u ­

n e z d e B r i n o n h a D e l o n c l e a z o

d e g e m e r e t g a n t a n a m i r a l D a r l a n .

4 ^ ^ E 0 8 T .

• E R u s l , e - p a d a n e m g a n n e n

d e u s p a d e t e u s a n 2 8 a v i z g o u e r e

b e t e k a r 1 ' a v i z e o s t , a n A l a ­

m a n e d o d e u s k e m e r e t 8 2 . 0 0 0

p r i z o n i a d , 7 7 3 k a r r - e m g a n n , 7 7 0

k a n o l , 1 8 1 k a n o l a - e n e p a r

c ' h l r r i - e m g a n n , 1 . 2 1 0 m i n d r a i l h e -

r e z , 2 . 4 9 2 k a r r - d r e - d a n , 1 . 2 0 0

D ' a r m e r c ' h e r 8 a v i z e o s t e

v o e c ' h o a r i e t e R o a z o n , e g a l l e g ,

La Q u e s t e du Graal. D a h e u l O k l e v j o d e u r b r e z e g e n n i g v r e z o n e k

g a n t R o p a r z H e m o n d i w a r - b e n n

p e u r u n v a n i d i g e z h o r y e z , h a g

e u r g a o z e a d e n n , e b r e z o n e g h a g

e g a l l e g , d i w a r - b e n n a l l a b o u r -

d o u a r .

D ' a r m e r c ' h e r 1 3 , d a b s s n p

e u r n e m e t k a r d ( e u r n e v e z ) ,

s e l a o u l t e u r p e z - c ' h o a r i f e n t u s ,

Ar Farouel l Goapaër , s a v e t e b r e ­

z o n e g , d a o u c ' h a n t v l o a z ' z o , g a n t

e u n d e n a n v e t K e r a n v e l e r . A r

p e z - c ' h o a r l - s e , d i w a r - b e n n d i o u

b l a c ' h y a o u a n k t a g e t g a n t a r

c ' h o a n t d i m e z i , a z o b e t m i r e t

e n e u r c ' h a i e r k o z e u s d a s t u m a d

A r G o n i d e g , e L e n n d l a r V e r d e a -

d u r e z e B r e s t . A d a o z e t e o b a t

g a n t R o p a r z H e m o n h a c ' h o a r i e t

e v o g a n t « S t r o l i a d Q w a l a r n » ,

e v i t a r w e c h k e n t a m a r t e z e a b a o e

a n a m z e r m a ' z e o b e t s k r i v e t .

P l i j a d u r e - l e l z a v o e - p a d e u n

e u r .

D a c ' h o u d e a v o e u r g a o z e a ­

d e n n d i w a r - b e n n a r s p o r t o u a

B r e i z , h a k e n d a l c ' h a r e ' h a o z e a -

d e n n o u d i w a r - b e n n a l l a b o u r -

d o u a r .

dur ouz ar barz Job Kergrist o kana « War sno » ha kanaouennou ail.

AR VODADEG A ZEU A VO GRAET D'AR B A VIZ GWENGOLO DA 8 EUR HANTER DIOUZ AN NOZ.

b a g o n h a 2 d r e n g w i s k e t g a n t

h o u a r n .

M o s k o v a z o b o m b e z e t a d a r r e .

• A l l e s t r - s p l u j s a o z « C a c h a ­

l o t » a z o b e t k a s e t d ' a r s t r a d

g a n t e u l l e s t r - t a r z e r I t a l i a n er>

d e u s s a v e t e e t a n d a r n v r a s a e u s

a n d u d a o a w a r e v o u r z .

D i o u z o z u a n I t a l i a n e d a g e ­

m e n n n ' e o k e t d e u t e n - d r o u n a n

e u s o l i s t r i - s p l u j .

• A n A o . d e B r i n o n o t o n t e n -

d r o e u s V i c h y a z o e r r u a P a r i s .

« B e t o u n b e t d a V i c h y » , « m e z a n ,

« e v i t k o m z o u z a r M a r i c h a l P é ­

t a i n h a g o u z a n a m i r a l D a r l a n ,

e v e l m a ' z e o v a d l e a d h e n o b a r

p e p g w e c h m a ' z e o r a t . »

S t r o l l a d - k r e i z a r P e e k e t a e r e -

z l o u a z o k r o u e t . E u n c i l - a m i r a l

a z o l a k a a t e r p e n n a n e z a f t h e r ­

v e z a r b o a z n e v a z a r F r a n s .

• Q c u a r n a m a n t o u B r o - S a o z

h a B r o - R u s i a c ' h o u l e n n o m

g o u a r n a m a n t o u B r o - l r a A h a B r o *

A f g a n i s t a A k a s k u i t a n A l a m a n e d

o c h o m e n d i o u v r o - s e , w a r z i g a ­

r e z e v l j e n t r e n i v e r u s . G o u a r n a ­

m a n t o u T é h é r a n h a K a b o u l a

n a c ' h k r e n n .

• E r S a v - h e o l p e l l a e m a n a n

t r a o u o v o n t w a r w a s a a t a t a o .

E m a n g o u a r n a m a n t W a s h i n g t o n

e s o A J t e r r i a n d a r e m p r e d o u - k o A -

v e r s a z o ê t r e a r S t a d o u - U n a n e t

h a g a r J a p a n .

S j ^ y j Z J D O S T ^

• E u n t o u l l a i l a z o b o t g r a e t

g a n t a n A l a m a n e d a l i n e n n - d i f e n n

a r R u s l a n a d w a r - h e d 1 0 0 k i l o -

m e t r e r c ' h r e l s t e l z d a S m o t e n o k .

E u l l o d e u s a n a r m a s o v l e d a t a

o a e n o a z o b e t k e l c ' h l e t h a d i s ­

t r u j e t .

E n E s t o n i a , T a p s a z o b e t k e ­

m e r e t g a n t a n A l a m a n e d .

• A r b r e z e l a g e n d a l c ' h w a r

v o r a - e n e p a l H s t r l - k o A v a r s s a o z :

d a o u a n e z o a z o k a s e t d ' a r s t r a d

g a n t k i r r i - n i j a l a m a n , e k o s t e z

a n I r l a n d h a d a o u a i l e p o r z S u a z ,

e B r o - E j l p t . v

• A - b e n n - b r e m a A B r o - R o u m a -

n l a n e g a s o m u i a b e t r o l d ' a n

T u r k i . B r o - S a o z a n h l n l e o a

r o l o d ' e z i 1 . 8 0 0 t o n e l l a d p o p s a ­

d o r n .

• E u r s t r o l i a d - l i s t r i - b r e z e l

s a o z a v i j e b e t g w e l e t e p l e g -

m o r S i a m .

8 A V I Z E O S T .

• A n A l a m a n e d a g e m e n n o

d e u s g r a e t 8 8 8 . 0 0 0 p r i z o n i a d h a

d i s t r u j e t p e k e m e r e t 1 8 . 1 4 8 .

k a r r - e m g a n n , 1 0 . 8 4 8 k a n o l h a

8 . 0 8 2 k a r r - n i j P r e s t a z I n t d a

v o n t w a r - r a o k a d a r r e .

8J A r F U h r e r a r o e - u n a n a r

g r O a z - h o u a r n d ' a r J e n e r a l A n t e -

n a s k o a z o o p a n n a r s o u d a r d e d )

r o u m a n l a t .

• H e r v e z r a d i o a r C ' k a w a d a

a n A o . C h u r c h i l l a v l j a e r r u a r

v r o - s e e - b a r z e u r c ' h a r r - n t i e v i t

a n a m g a v o u t g a n t a n A o . f r o a é e -

v e f t , p r e z i d a n t a r S t a O o u - U n a n e t .

• A n a m i r a l D a r i a A a a a e r r u

a P a r i a .

A R V O R

Dreist eo an dra-se . . .hag an ene ?

N'eus ket eur Breton, a gre­dan, ha na dridfe e galon gant ar

c'helou marzus bet dlgemennet, en daizlou ail, d'ar Vretoned.

Eur c'helou ken marzus, ken souezus, ken estlammus, m'en em c'houlennomp c'hoaz : « Ha gwir eo kement-se ? »

Netra gwiroc'h. An 2 9 a ve­zeven, o terc'hel d'ar gomz roet ha d'al le graet, ar Marichal Pé­tain en deus diskleriet e vo adla-kaet Breiz en he renk a Vro, da lavaret eo , en he ment rik, be­tek he harzou gwechall. Âr pez a vez anvet gant ar FraAs « rann­vro BrefZ » hag a zo evit ar Vre­toned o Bro int-i, a zistro adarre, goude kant hanter-kant vloaz a waskerez, d'he buhez-hi, d'he feadra ha d'an herez dispar hanter-ziframniet diganti, ha, sav-taol, nac'het diouti.

Ken bras e o an darvoud ha ken di c'hortoz, ma chom pep unan amlavar-tre ; kement e eil-penna hon doare-gwelout, ma ne c'hellomp ket c'hoaz kredi ; ke­ment a levenez a drid en hor c'hreiz ma kred d'eomp, a-we­chou, e z ao eun hunvre...

Ha n'eo ket eun hunvre ; eur wirionded, avat, ne lavaran ket !

Breiz a vezo eur « RANN­VRO », disheftvelaet diouz ar broiou ail, evel m'eo bet a-vis-koaz ; hanter-c'houarnet ganti hec'h-unan ha lezet ganti hec'h ano gwirion, BREIZ, e galleg BRE­TAGNE, peoez kelou evidomp-ni, Bretoned !

Klask a reomp muioe'h, a dra-sur. E-lec'h rann-vro, ar ger bro a blijfe gwelloc'h.

Gortozomp. Netra kollet. Mar n'emaft ket an ano en dremmwel e seblant d'eomp gwelout skleu-renn an dra. ttron-Varia an amzer a zo eur wall-aozerez...

N'oun ket evit displega nag evit lavarout ar stad a c'houzanvan, pa welan ac'han, diwar uhela kei-

nenn ar vro an taol-lagad dispar a zispak dirazoun : a-gleiz, er pellder, chadenn ar Meneziou-Du. betek en tu-all da C'hourin ; a-dal, Meneziou Arrez, gant ar Menez - Yom, Sant-Mikael-Bras-parz ha Roc'h-Trevezel ; a-zehou, keinenn Arrez o redek a-us da Galanher hag o vont da vervel dreist ha Vulat.

Bro meurbet karet, dishuai, digabestr ha diflastr, setu te adarre hor Bro-ni, hor Bro d'eomp ha nan ken eul lodenn dismeganset eus Bro-C'hall. Ar yeo pounner a zo tec'het diwar-nout. Bleunia a raio war da dal adarre braventez ha furnez, ha birviken mui ne vi goapaet gant dlavezourien didalvez...

O Breiz-Izel, nag e vi diwar vreman muioe'h karet gant da vlbion I

An dra-se a zo dreist. Hogen an dra-se n'eo ket a-

walc'h. N'eo nemet eur voulc'ha-denn d'al labour bras a c'horto-zomp. Da betra e servijo, evit gwir, rei d'ar Vretoned, korf o Bro, mar bez roet maro ?

Breiz a zo eur vro dis), peur-

vat en he doareou ; n'eo na krennet na mac'hagnet ha ne c'hell beza, e stumm ebet, stri-saet nag a zouar nag a spered, pe ne vezo mui Breiz.

Breiz n'eo ket maro I Biskoaz, en enep, n'ez eus bet

enni muioe'h a vuhez ha biskoaz n'he deus dalc'het brasoc'h lec'h na lakaet he bugale da brede-renni muioe'h ganti.

Eun ene he deus, setu ! Hag an ene-se eo ar BREZO­

NEG, he yez dudius ha birvldik, saourus ha pinvidik ; eur yez ha n'he deus ket he farez evit dis­plega menoziou ar galon ; sur yez hag he deus stourmet, ene-bet ouz ar c'hrisa brezeliou evit chom hor yez-ni ; eur yez hag a zo, war an dro, ene ar vro ha buhez speredel ar Vretoned.

Ac'hanta, ar pez a glaskomp, ar pez a c'houlennomp breman eo ma vezo roet d'eomp — da heuilh hor bro diwask — an ene anezi.

Ma vezo roet ar Brezoneg da Vreiz, evit ma c'hallo ar Vreto­ned lavarout laouen ha difazi : « Setu ni er gêr, en hor bro, gant hor yez , gant hor giziou ; bez' ez eo, evidomp, evel eun distro ; an dremmwel a zlgor dirazomp n'eo mui henvel, tamm ebet hen­vel ; savet diwar hor choug ar yeo pounner, tec'het ar goabren-nou du... Breiz da virviken I »

Rak ne dalvez lavarout na dis-lavarout, a-raok adaoza Breiz, ret eo diazeza anezi war ar yez.

Anez, ar pez a vezo graet a vezo kenkoulz ha netra...

AR YEODET.

HOR C'HONTADENN

Maro Job an Toueller Gant Aelig an Enez-Vihan

J o b n 'oa ket eun neudenn eeun ennan .

Nevez prene t en deus buoc 'h Yann .

« Daou bez aour a werzez da vuoc 'h ? » eme Job . « Pevar bez am eus : daou v ihan ha daou vras . Pere anezo az po ? »

« An daou vras , a d ra su r ! » eme Yann.

H e m a n , fouge e n n a n gant ar b l i jadur da yeza.. graet eur gwall varc 'had , a gemeras hen t ar gêr, eur pez aour l uge rnus ha ken b r a s hag e u r bill ig d i n d a n p e p kazel.

« Yann, leue », a l avaras d 'ezan e wreg, « a r peziou-se n ' in t ke t aour , hag evit daou d a m m kouevr ac 'h eus roet da vuoc 'h . Rivinet oun gani t , p e n n sod diouzit ! »

« Peoc 'h ! » eme Yann , « J o b en deus c 'hoariet eun d ro gamin d ' in. Mat ! laoski t anezan . Kaout a r in an tu da rei d 'ezan k e m m -ouz-kemm. E m a o u n o vont da garga an daou b o d - m a n gant pr i melen ; w a r c 'horre ar pr i e l aka in eur gwiskad mel. »

Tud kalonek h o r b r o - n i

E u r miz pe zaou goude ho pije gwelet Yann er m a r c ' h a d , ha daou bodad mel gan t an .

« Ho ! J o b ! e r rue t ou t : Daou bodad mel am eus a m a n , gwer­zet ar re ail ganin. Daous t h a ne brent'es ke t anezo ? E u r vuoc 'h vat a m boa gwerzet d'i t ; mel mat eo h e m a n ivez. »

« Feiz ava t ! a r mel ' z o m a t d 'a r vugale, p r ena a r a n an daou bod-man . »

Laouen oa bugale J o b o we­lout ar mel . E u n t a m m bara a c 'hou lennas pep hini d ious tu .

« Blaz fall ' z o d 'ar mel ! » eme a n h in i ken ta .

« N'eo ket mel eo ! » a lava­r a s a n eil ; h a g e taolas e va ra w a r a n doua r : « ec 'h ! ec 'h ! ec 'h ! »

« Yann, l ampon , te a baeo an d r a - s e », eme Job . Hag hen da di Yann gan t daou eus e vigno-ned.

Yann a oa o c 'houitel la gan t eur c 'houitell e penn e di. E n eur welout an t r i den, e soiïjas : « N ' i n t ket deut a m a n d 'ober vad d ' in. »

« E u r c 'houi tel l gaer a zo a m a n gani t », eme J o b .

« Y a », eme Yann, « eu r c 'houitel l v u r z u d u s eo. Gouest eci da l akaa t a n d u d va ro da

Bernicot oe'h ober tro ar bed e-unan en eur vagig

Eun nebeudig tud evel ar jGall Alan Gerbault o deus graet tro ar bed o-unan en eur vagig. An hini diweza a zo deuet a-benn da ober an taol kaer-se a zo eur Breton. Loeiz Bernicot e ano.

* **

Loeiz Bernicot a voe ganel e 1883 en Aber-Ac'h, war barrez Lan-deda, Bro Léon. N'en doa ket c'hoiiz dek vloaz ma veze gwelet o vont war ar mor.

Studia a reas en eur skol-vorae-rien hag er bloaz 1907 e antreas, evel kabiten, er Gompagnunez Treuzatlantel. Chom a reas enni e-pad 25 bloaz. Kemer a reas e retred e 1932 ha raktal e lakaas en e benn ober tro ar bed e-unan war vourz eur vag.

Lakaat a reas ober e Karanteg eur vag dre lien, an AnnaiUi, 12 metr hed d'ezi.

Prest pep tra gantan, Loeiz Ber­nicot a lakeas d'ar ouel d'an 22 a viz eost 193(i. Edo e-unan war vourz e vagig.

D'ar (i a viz gwengolo, an .4/»-naïta a oa dirak an enezenn Madera.

Krcnv e oa an avel. Ar stur ne due ket mat en-dro.I Setu ma voe ret da Vernicot teurel an cor e porz Funchal evit aoza e stur.

Eus Madera e. lakaas d'ar ouel war-du ar Su ha d'an 11 a viz kerzu ez errue ' e porz Mnr-del-Plata, en Arc'hantina. Daou viz e oa bet o treuzi ar mor Atlantel. Kosteziou e vag >a oa goloet penn-da-benn gant kiegin-mor. Bet e voe d'ezan chom eur pennad eno evit naetaat e vag.

Hag hen a-raok adarre elrezek slriz-mor Majellan. N'eus nemet unan ail en doa graet kcment-all, an Amerikan Slokuni.

ID'an 8 a viz genver 1937. e voe darbet d'an Annaïla mont d'ar strad e-kreiz eur' barr-avel spontus. Don! a reas a-berin, avat, da dreiza ar slriz-mor brudet hag ez erruas e Punta-Arenas e-lec'h ma chômas tri devez.

Lakaat a reas d'ar ouel en-dro, ar wcch-man evit treiza ar Mor l Jasifik. Krenv eo an avel hag uhel ar gwagennou. Bernicot a daol evez, avat. E zoiirn krog er stur e

stign hag e karg al lien hervez an avel. Koulskoude, hiniennou eus ar goueliou a zo roget. E Papeete, en enez Tahiti, e rank prena unan vras. Eus ar porz-se e ya d'ar Gwinea-Nevez. 40 devez e laka evit ober ar 4.000 mil-mor a zo être an diou enezenn-se. Goude-se e taol an eor adarre war aodou enez Thursday hag enez Kokos lesanvet enez an Tenzoriou.

Bloaz goude e zisparti eus Karan­teg e oa er Mor Indian. Mont a reas en enez Maoriz, en enez ar Réunion hag e Beg-douar ar Spi-Mat. Ac'hano c savas a-hed aodou Afrika ar Su betek porz ar Beg-du, er C'hongo. D'an 2 a viz meurz 1938 e save an eor eus ar porz-sc. Tri miz goude ez errue en enezen-nou Azorez.

D'an 29 a viz mae 1938, ar Bre­ton Bernicot, échu gantait e veaj en-dro d'ar bed, a wele o lintra tan tour Kordouan e genou ar Jirond.

Eur miz war-nugent è oa bel oe'h ober e dro.

(Hervez nr gazetenn An Oaled.)

zont ' d a veo. Deui t gan in ho- t r i . Me 'ya da laza va gwreg, h a g a n t teir c 'houi te l ladenn e teuio beo en-dro ».

Kerken t e roas eun taol k o n ­teli d'e wreg , h a g h o u m a n a gouezas en he hed w a r a n d o u a r . Gant a r c 'houi te l ladenn genta è fliivas a r vaouez. Gant an eil e oa h a n t e r sav. Gant an te i rve t e oa en he sav, ha l ieo-buhezek en-dro .

« P re s t d ' in du c 'houi tel l », eme Job .

Yann a bres tas e c 'houi tel l d a Job , ne voe ket re ezomm d'e bedi .

Ha J o b d'e d i gant ar c 'houi ­tell. Ne g laskas ke t laza e wreg , ha n 'oa ket er gêr d 'an a m p o e n t . Laza a r eas e varc 'h .

Met kae r en doe c 'houi te l la , ar m a r c ' h a c h ô m a s m a r o .

Y a n n a oa eul l o u a r n a zen. N'en doa ke t lazet e wreg . E u r c 'houezigell voe 'h leun a w a d oa en he b ruched , hag e oa bet toul le t gan t a n taol konte l i .

Droug b r a s ennan , J o b h a g an daou lakepod a voun ta s Y a n n en eu r sac 'h, h a g a g e m e r a s hen t a r mor . H a n t e r h e n t e s a ­vas c 'hoant d'ezo ober eu r ble-gadenn . Ha da vont d 'eur c 'hor-nig d i s t ro en eu r lezel a r sac 'h w a r ribl an hen t .

E u r p e n n a d i g amzer goude , eun den a d r e m e n a s e-biou. ,

« Digordëni t ar sac 'h ! Digor-deni t a r sac 'h ! » a azgoulenne Yann .

Ha setu Yann dieubet .

<< K a r g o m p a r sac 'h b r e m a n gant mein h a deliou, h a t r o u -c 'homp ku i t a c ' han ! »

« Ho ! Ho ! » eme Job , pa we las Y a n n eu r p e n n a d a m z e r goude. « Te 'zo beo c 'hoaz I N 'on t ke t beuzet ? »

« Nann , feiz ! Taolet ez poa a c ' h a n o u n er mor , e-lec'h ne oa ket doun a n dour . Mar ez pi je s t lapet ar sac 'h e toull ar C'ho-leou b ras , ne vijen ke t deu t e r -maez ! »

<< Deus da ziskouez an toul l -se d 'eonip-ni », eme J o b .

« Evel m a ke ro t ! »

Pa voe pignet w a r beg a r c 'herreg a-us d 'a r mor , Y a n n a voun ta s an t r i l a m p o n en toull d o u n anvet a r C'holeou b r a s h a g eno e voent beuzet .

3 Q E 3 0 G

Le Gérant : G. BERTHOU.

IMPRIMERIE CENTRALE DE RENNES.

 R P E S K A O U R Niv. 26

Ar J u d a z a daolas buan eut' sell d re z indan t ro -war -d ro d ' a r g a m b r . E zaoulagad gwadek a rel ie en e benn . Henvel oa ouz eul loen gouez pres t da l a m m a t . Ne o a ket ken spon tus avat ha m a seblante beza. N 'em boe ke t ezomm d'en em g a n n a gan tan . Al ies è m e u s hen gwelet : e u n den fa l lakr deu t p inv id ik n ' en deus ke t mu ioe 'h a galon eget eu r bleiz w a r e wa lc 'h .

Fe l lout a reas d 'ezan kaozeal . E vouez a c h ô m a s s t anke t en e .gorzai lhenn. Klask a reas sevel. Adkcueza a reas w a r e gador . E u r b a r r a d a grogas e n n a n . Den 'ne-tifor pe t r a n ' en dijé ke t roet 'd ' i r i 'neuze, k e m e n t a spont a oa 'ennan. ' '. Re t e.voe d ' in eta, rei bod d 'a r J u d a z cm zi. P a d r e m e n a s ar

' b a r r a d e vahas semple t . Gervel a r is va zud. Klasket e voe mëdi -

gant PAOL FEVAL

sined. An Aot rou B r u a n t a gous-kas e-barz va gwele.

PENNAD 24

W a r - d r o div eur eus ar min­t in, e oan en em s t lapet w a r cur va l a r a senn e-kichen va zaol-skniva. Daous l d ' in da veza skuiz-divi , ne oan kel evit kous-kel . X'hel'lan ke t l a v a r o u t pegen s t rafui lhet e oan . E n em c 'hou­lenn a raen petra n oa o vont da c 'hoarvezout . Dis tanet e oa va spered. B r e m a n ma c'hellen b a i n gwelloc 'h a r pez a m boa graet , difur e kaven, kemen t - se , evel eun is tor d i sk i an t na vije d 'ezan tin ebel.

Ha kou l skoude , e s imien edon w a r - n e s . kaout a n " t rec 'h . Ne vern penaos , b iken n ' em bije dilezet va mignoned Keroulaz. Al l izer-diskarg, an daouzek mil lu r n e oan t m u i ne t ra evidoun.

Milionou a telle d ' in, pc ne t ra . Evel-se e oa touke t an t raou da veza.

Kloc'hig va . ç 'hambi '-wele a d in t a s goushu l . t en noz d idrouz . Tre id noaz a glevis p vont en t répas , ha mouez Gaid o lava­rout d'in izel-izel :

« O kousket emaoc 'h , Aotrou Korbier ? »

« Pe t ra 'zo ? » emezoun o se­vel en eul latiim, gwisket-holl evel m 'edon .

« An ao t rou eus An Or i an t o roJikella. Emai l w a r e d rcn icn-van ha ne fell ket d 'ezan gwe­lout eur beleg. An I t r on Korbier a zo en e gichen. Met kae r he deus kaozeal, respont a ra n ' eus kel a Zone. »

Ha me rak ta l d 'ar ganibr-wele. Ne oa ket ar B r u a n t o ron-kel la t a m m ebet ; o lenva h a g o k l enun icha t ne ' l ava ran ket, en cur grial e oa deu t e eur diweza. Kofcs a felle d 'ezan c dorfedou d i razoun, a lavare .

Edo beuzet e n e zaerou pa e r ru i s . Ne oa ke t rc zro.uklivet ë z r e m m daous t da se. Konfor t i

a r i s d ious tu va m a m m , hag a san té di ja c 'houez an ifern e-barz an t i .

« IDfen y a o u a n k », eme a r J u d a z k e r k e n t h a m a ' m gwelas , « eun den ones t oe 'h, a ouzon. B rema ik e laoskin va h u a n a d diweza. Plega a r a n d i r a k a n Hini Meur, hogen n 'eo ke t va sk ian t evit degemer a r c 'h reden-nou ij inet gan t beleien leun a w id re . »

« Klevout a rez, va faotr ! » eme va m a m m . Daone t eo, a r paou r kaez ! »

Sin a r is d'ezi da vont ku i t hag c lavar is d 'ar B r u a n t :

« E m a o m p b o n - u n a n - p e n n . N 'eus kel ezomm a gomzou kaer . Ma hoc 'h eus eun d r a b e n n a k da anzav,* lavar i t buan . »

H u a n a d i a reas diou pe deir gwech en eur sec 'ha e zaoulagad ma rede an d o u r d iou to evel diouz feuntcuniot i .

« Aotrou Korbier », emezan, « barneUfal l oun bet. Va c'iire-dit , komzou eun den toc 'hor a zo sante l . Va menoz a oa digoll eun tiegez e n o r u s gwallgaset

gant a r b l anedenn , daous t n 'eo ke t bët a n tiegez-se derea t e m c'hefiver. N 'oun ke t gane t d i n d a n eun doenn a laoure t , ha koz o u n e gwir ionez. Hogen bevet em, eus ha inervel a r a n dellezek eus an Dimezell J a n e d Keroulaz . Ma teurvez gan t Doue mi rou t d ' in va buhez,' d'ezi e fell d ' in rei va holl bcadra . »

Stoui a reas w a r a r gwele o sellout ouzin en eun doare ken iskis ma souzis en desped d ' in va -unan . E-pad an aba rdaez e m boa inerzet dija e lice beza t r e -lalet e benn . Ar sell a reas ouz in a oa sell eun den d i sk ian t .

« Va holl beadra », eniezaîi ada r r e . « Pe t r a 'gav d 'eoc'h, Ao­t rou Korbier ? Ne lavari t g rons ! Milgurun, e m a o u n tqst da goll pas ian ted a-benn ar Un.. E u r wreg ail a gemer in . An dimezell n 'he devo ket eur gwenneg w a r va lerc 'h, pas eur gwenneg, p a s eu r gwenneg toull ! Kavout a r a d 'an d u d e vije diaes d ' in kavou t da zimezi ? »

(Da genderc'hel.)

A n n é e — IV" 3 3 P r i x t 1 f . 1 7 A o û t 1 9 4 1

JOURNAL HEBDOMADAIRE

Abonnement ordinaire : 2 5 fr. par an Rédaction-Administration

1 1 , r u e L o u i s - P o s t e l - R E N N E S ( I . - & - V . ) C / C : L . A N D O U A R D — 3 5 . 4 3 e R E N N E S

Abonnement d'honneur : 5 0 fr. par an

" Je voudrais que le

Breton ait de la fierté,

je voudra i s que le

Breton qui s'expatrie

conserve la fierté de

son pays, de sa race,

de sa langue, de lui-

même... " Docteur CHARLES COTONNEC,

Rénovateur

de la Lutte Bretonne.

BIBLIOTHEQUES Un des problèmes les plus

^graves de notre lutte culturelle « s t celui des bibliothèques.

D'une part , il nous faut con­cent re r en certains lieux les l i ­vres nécessaires i ceux qui veu­lent étendre leur culture bre­tonne.

D'autre part , dans les circons­tances présentes, il importe de disperser autant que possible les exemplaires de tous les ouvrages xtretons.

« L'Ensavadur Breizh », qui «tudie ce problème depuis des mois , vient de prendre une déci­sion k cet égard.

Un certain nombre d'ouvrages sera acheté chaque mois par les «oins de son bureau central . Ces ouvrages seront confiés i tous les correspondants qui en expri­m e r o n t le désir. Chaque corres­pondant créera ainsi dans sa •commune une bibliothèque.

Ceci aura en passant l'avan­t a g e de fournir gratuitement i «chaque correspondant des ins­truments de travail et de la lec­ture . « L'Ensavadur Breizh » é t a n t t rop pauvre pour rému­n é r e r en espèces ses correspon­dants , il sera heureux de pouvoir lies aider d'une autre manière.

Le règlement de ces bibliothè­ques, t rès simple d'ailleurs, a -été établi par Roparz Hemon e t sera publié en breton la semaine prochaine dans « Arvor ».

« L'Ensavadur Breizh » me j i r ie d'att irer l'attention sur un point : ne peuvent recevoir un fonds de bibliothèque que ses seuls correspondants. Si quel­qu'un désire donc son appui pour .fonder une bibliothèque dans sa commune, qu'il y devienne son correspondant. Sa tâche ne sera pas très lourde, puisqu'il lui suf­f i ra d'adresser une fois par se­maine une courte lettre annon­ç a n t toute nouvelle relative au Âretou dans la commune, ou ré­pondant à une question posée dans « Arvor ».

La formation, déjà très avan­cée en certaines régions, d'un

fi propos d'un livra récent

Masques" plutôt

que visages Jean Mcrricn, dans le numéro du

f août du journal La Bretagne, porte «in jugement très juste sur le livre récent " Visages de Bretagne », œuvre «collective de MM. C. Vall'aux, H. Wa­quet, A. Dupouy et Ch. Chassé, auteurs sjue tous ceux qui connaissent le vrai •visage de la Bretagne apprécient à leur juste valeur :

•• Quatre parties : Géographie hu­maine, de Camille Vallaux ; Histoire, ,dc Henri Waquet : « Bretagne intel­lectuelle et littéraire », d'Auguste Du­pouy ; et « La Bretagne et l'Art », de £harlcs Chassé.

Ces quatre auteurs, dont trois ne «ont pas Bretons et le quatrième d'as­cendance béarnaise, appartenant plus i>u moins au personnel de l'Ancien Régime, connus depuis longtemps dans le monde des lettres, auraient pu,

, cependant, s'ils l'avaient voulu, don­ner de notre pays une image fidèle.

Malheureusement, c'est la plus par­faite mauvaise foi, bi défaut de l'igno­rance, qui- se manifeste tout au long

./le ce livre. ; (Suite i la 2» page.)

cadre de correspondants est de toute première importance dans la lutte culturelle qui se déve­loppe méthodiquement sous l'im­pulsion de « l'Ensavadur Breizh ». C'est ce cadre, ne l'oublions pas, qui sera appelé, du jour au len­demain peut-être, à remplacer l'Université officielle si quelque « coup de balai » l'emporte, — et Dieu sait combien l'attache­ment de cette Université aux fa ­çons e t aUx pensers de l'ancien régime rend ce « coup de balai » probable, è l'heure où la Nouvelle Europe s'organisera pour de bon.

PENDARAN.

On me prie d'annoncer que, pour des raisons d'ordre Inté­rieur, le Kelc'hiad de Châteaulin est provisoirement rattaché au Kelo'hiad de Brest. L'organisa­t ion terr i toriale de l'Ensavadur en Basse-Bretagne sera donc la suivante : Kelc'hiad de Brest, comprenant les arrondissements de Brest, de Morlaix et de Châ­teaulin ; Kelc'hiad de Quimper, comprenant les arrondissements de Quimper e t de Qulmperlé ; Kelc'hiad de Guingamp, compre­nant la partie bretonnante des Cêtes-du-Nord; Kelc'hiad de Van­nes, comprenant la partie bre­tonnante du Morbihan.

On me prie aussi de faire re­marquer que « l'Ensavadur » dis­pose d'une petite somme d'ar­gent pour l'organisation de ses bibliothèques. I l est probable ce­pendant que dans l'avenir il de­vra solliciter des dons. Pour l'ins­tant , nous prions nos lecteurs de réserver leurs souscriptions pour la publication de nos affi­ches avec texte breton, dont deux séries sont è l'étude : l'une sur les sports, l 'autre sur les mé­tiers bretons.

A quand renseignement

du breton ? Un des responsables de « KER

V R E I Z » fait part à un rédacteur de la « Bretagne » des intéressants « son­dages » qu'il a pu effectuer sur la question de la langue au cours d'en­tretiens avec les nombreux Bretons et non-Bretons qu'il lui a été donné de voir.

La question du breton à l'école est suivie très attentivement par nos compatriotes. Il n'est qu'à voir la chaleur avec laquelle sont commentés les articles rf'Arvor et en général tout ce qui se rap­porte à ce sujet. Personne ne comprend l'ostracisme dont no­tre langue est l'vbjet de la part des Pouvoirs publics — qu'une revendication aussi légitime que le droit d'enseigner le breton dans les écoles,'-n'ait pas encore été prise en considération dé­route tous ceux, qui de loin ou de près, Bretonsïou non Bretons, s'intéressent à la Bretagne. Un sentiment de ré»oHe même perce chez un grand nombre de gens, blessés qu'ils sont dans leurs sentiments de la justice et de l'équité, sentiments dont notre race est si fortement imprégnée.

Et nous voudrions conclure en citant textuellement les paroles d'une personnalité éminente peu suspecte d'autonomisme puisque pas bretonne, paroles qui résu­ment notre impression générale sur cette question.

« Le gouvernement de Vichy est en train de s'aliéner tous les Bretons instruits et cultivés en s'obstinant à ignorer la ques­tion bretonne sur le plan cul­turel. »

Troidigeziou, mar plij ! En deiziou-man edon oe'h ober eun

dro e Bro-Dreger. Kavet em eus war va hent unan eus va mignoncd-skolaj, eur beleg. Pell 'zo ri'h'or boa ket en cm welet ; ha gant levenez em eus klevet gant va mignon ez eo • troct a-grenn gant traou Breiz. Eur penna-dig mat cz omp bet o komz diwar-benn hor bro, hag eus ar pez a zo da ober evit hec'h adscvel ! Komzet hon eus eus ar brezoneg na petra 'ta 1 ha setu va mignon o klemm dre ma oa o paouez kaout digant an Ao. 'n eskob, eul lizer gallek da lenn d'e barrezianiz : eur brezegenn co a oa, graet gant H. T. Santel ar Pab, d'ar merc'hed yaouank kristen a oa deut d'e welout, deiz yaou Bask... Klemm a rae o veza ma oa skrivet al lizer c galleg, hag en dije ranket e lakaat e brezoncg evit gallout c lenn d'e dud. Ha koulskoude n'eo ket al labour a vanke d'ezan ahcndall : « Kalz a ve-lein », emezan, » « ra eueldoun, met kalz a re ail ne gemeront ket kement a boan ! Pe e tisplegont an traou berr-hu-berr d'o c'hristenien, pe e len-nont pep tra e galleg, siouaz t Hag alies awalc'h e c'hoaruez kement-se peogwir n'eus nemet al lizer-koareiz a vez kaset d'eomp e brezoneg. Al lizerou-all, lakaomp ar c'hestou d'ober evit eun iliz bennak eus an eskopti, a zo holl e galleg penn-da-benn, d'an aotrounez beleien d'en em zibab /.., C'hoaz ez eus traou-atl. Bez 'ez eus pedennou a rankomp lenn dirak ar bobl evit ar goueliou-bras, evel evit

gouel ar Christ-Roue ! Ac'hanta I kaer ho po klask anezo e paperou ofisiel un eskopti, ne gavot ket anezo..., da vihana e brezoneg !

Chomet oun "bet souezet-meurbet o klevout traou cvelscl En unan eus nive-rennou diweza « Arvor » e tamallcd dar veleien o leziregez ; evit pez a sell ar yez. N'int ket holl evelse, a-drugarez Doue ! Met ret co kredi ne vez ket aezetact d'ezo o labour gant ar » Pcnnou-bras » ! Koulskoude cz co degouezet d'in klevout eur breze­genn kaer-meurbet, graet e brezoncg yac'h gant eur beleg a zo tost-meurbet d'Ao. 'n eskob St Bricg... Daoust hag-hen n'hellfe ket ober an troidigeziou pa vez ret ? Ouspenn, ne vije ket diaes kaout beleien d'ober al labour-se; skrivagnerien ampart a zo e-touez ar veleien goz koulz hag c-touez ar re yaouank, ha barrek e vijent. d'ober troidigeziou kaer eus ar gallcgaj uhel a gaver awccbou e kannadlgou an cskoptlou breizek...

Met muioe'h e fell d'in poueza war se ; rak gourc'hemcnnet ez eus bet gant Ao. 'n eskob St Brleg e-unan lakaat ar brezoneg ^cr skoliou, met siouaz 1 ar veleien a zo an tosta d'ezan ne reont seurt ebet evit traou ken talvoudus hag ar gelennadurez kristen e yez ar bobl ! Arru co poent clicnch penn d'ar vaz ha lakaat an oberou da glota gant ar c'homzou hag al lavarlou.

X..., beajour-kenw'erz.

ROAZON-BREIZ

L'opinion d'un Breton émigré

« Skrivit l » demande « Arvor » à ses lecteurs. Permettez-moi donc de m'exécuter ; je vous apporte à propos du problème de la Radio l'opinion d'un Breton émigré.

Croyez bien que ceux qui vivent loin de leur pays ne prennent pus moins d'intérêt que les Bretons de Bretagne, ù la question radiophonique — bien au contraire.

Roazon-Brciz est, avec les journaux, un des liens qui nous rattachent au pays breton, aux hommes de cœur qui luttent pour rendre ses droits spiri­tuels à notre patrie. C'est surtout pour ceux qui, comme moi, vivent isolés au fond d'une province lointaine qu'il est doux d'entendre chaque semaine, parler breton à la radio, du moins lorsque l'émission n'est pus trop dif­ficile à capter* Nous nous sentons en communion avec des milliers d'audi-

Vers l'enseignement de

P Histoire de Bretagne

La Commission ne rédigera pas

de manuel La Commission d'Enseignement de

l'Histoire de Bretagne, nommée par le Gouvernement, s'est réunie à la Faculté des Sciences de Rennes, en séance plénière.

Etaient présents : MM. Durtcllc de Saint-Sauveur, doyen de la Faculté de Droit, président ; A. Rébillon, pro­fesseur d'histoire à la Faculté des Lettres ; Pierre Le Roux, professeur de celtique à la Faculté des Lettres ; Léon Le Berrc, barde, publicistc, â Rennes ; Taldir Jaffrennou, barde, docteur de l'Université, n Carhaix,

Indisponible : M. Henri Waquet, archiviste du Finistère.

Les résolutions suivantes ont .été adoptées :

h) L'arrête de M. le Ministre de l'Education Nationale instituant lu Commission spécifie que celle-ci a pour mission de rédiger ou de choisir le ou les manuels qui seront intro­duits daj\s l'enseignement : qu'il est recommandé de prévoir deux ouvrages, l'un élémentaire, l'autre pour le se­cond degré, ,

La Commission ne. rédigera pas de livre obligatoire. Elle choisira dans les ouvrages parus ou à paraître, ceux qui répondront le mieux à l'usage scolaire, tant de l'enseignement public que de l'enseignement libre. Sur la liste qui sera arrêtée, par ses soins, les maîtres auront libre choix, de leurs auteurs.

Lu Commission tient à déclarer qu'aucun de ses membres n'a reçu mandat d'écrire un livre officiel. En cette matière, la concurrence doit être libre.

b) L'arrêté ministériel ne fixant pas la date de mise en application de la mesure, introduisant l'enseigne­ment de l'histoire de Bretagne à l'école et ne précisant pas les sanc­tions examinatotres qui consacreront son étude, M. le Président est habi­lité à solliciter de M. le Ministre des explications supplémentaires sur cette question que la commission juge pri-mordiule.

c) L'un des membres désignés de la commission étant dans l'impossi­bilité de siéger, la commission est d'accord pour présenter à M. le Mi­nistre une liste de trois noms, parnii lesquels sera désigné le remplaçant de M. Waquet, empêché. Ce sont : MM. Emile Gabory, Roger Grand, de la Rogerie.

leurs bretonnants. Voilà qui est récon­fortant pour nous, exilés ; nos espoirs sont ravivés ainsi que notre foi en la Bretagne ; notre soif insatiable de tout ce qui est breton est un peu étan-chée. Aussi, merci de tout cœur aux dirigeants de Rennes-Bretagne, à tous les lutteurs de la cause bretonne d'avoir ouvert, et d'élargir sans cesse, le domaine des ondes à notre langue nationale.

Lorsque te temps consacré au « bre­zoneg » sera suffisamment long, — dans un proche avenir, je l'espère, — il serait parfait de donner une émission spéciale aux Bretons épars à travers la France, de parler à ceux qui sont loin et ont besoin de récon­fort ; quel plaisir ce serait pour eux d'entendre, en breton, des nouvelles du pays, d'être entretenus de la vie intellectuelle ardente de la Bretagne d'aujourd'hui, vie à laquelle ils dé­plorent de ne pouvoir participer de toute leur âme, au patriotisme avivé par l'èloignement de la patrie bien aimée. •- »

Mais en attendant ce moment, je voudrais signaler, après d'autres d'ail­leurs, l'admirable instrument éducatif que pourrait être notre radio bre­tonne.

Nombre de jeunes gens, et aussi de grandes personnes, vivant hors d% Bre­tagne, s'adonnent maintenant à l'étude du breton. Mais s'il est ausji facile à l'étudiant de Quimper qu'à celui de Normandie d'apprendre les règles de grammaire, par contre, celui qui vit dans im milieu parlant exclusivement le fiançais éprouve beaucoup de di/-ficultés pour t prononcer correctement le breton. Il ne s'aperçoit pas de ses erreurs et prend de mauvaises habi­tudes dont il n'est pas commode de se débarrasser.

Ne serait-il donc pas possible de faire à la radio pendant quelque temps, à raison d'un quart d'heure par semaine tout nu plus, des leçons de prononciation consistant en la lec­ture à voix lente de mots, de piirases, voire même de textes simples qui fa­miliariseraient l'étudiant lointain avec le breton parlé ? A l'heure actuelle, l'audition de Rennes-Bretagne ne lui permet pas de le faire, car le speaker parle vite, et pour qui n'est pas fami­liarisé avec, la langue il est difficile de saisir la signification de son « speech ».

Et puisque l'histoire est à l'ordre du jour, pourquoi ne pas réaliser des reconstitution» historiques des grands faits de l'histoire bretonne ? Pourquoi ne pas retracer, de façon radiopho­nique, la vie des Bretons illustres ?

Lorsque les programmes en breton de Rennes-Bretagne seront ussez char­gés, il serait d'une grande commodité pour les lointains lecteurs d' » Arvor « qui ne peuvent lire les quotidiens bre­tons, de voir ces programmes publiés à l'avance par « Arvor ».

Voilà quelques suggestions qui, à défunt d'être originales, ont le mérite d'être réalisables assez facilement. Il faut en tout cas que la radio bre­tonne apporte lu contribution la plus grande à l'admirable relèvement spi­rituel de lu Bretagne. L'œuvre qu'elle a accomplie depuis quelques mois est déjà remarquable. Félicitons-en les dirigeants de Rennes-Bretagne et fai­sons-leur confiance pour rendre à no­tre langue nationale sa place au soleil.

Veuillez uyréer, Messieurs, l'expres­sion de ma sympathie la meilleure.

Ganeoc'h evit Breiz hag ar brezoneg, Eun B I IBIZAU nivROBT.

L E B R E T O N 8'APPREND

PAR CORRESPONDANCE Demandez tous renseignements à

" S K O L O B E R " Rue de la Corderle,

DOUARNINIZ (Finistère)

A R V O R

A R PURCHBR B R E Z O N E K

L'Abbé Yves MOAL La tristesse des temps est bien com­

pensée pour les amis de la langue bretonne, par une floraison d'eeuvres qui nous oblige à fouiller notre lit­térature trop ignorée de la masse.

Ycun Ar Go, dans le dernier nu­méro de Gwalarn, aura révélé à la plupart des Bretons le nom de l'abbé Yves Moal, recteur de Saint-Martin de Morlaix, de 1819 à 1856. Cepen­dant, le mot dianuez (inconnu) n'est pas exact, au point de vue biblio­graphique, en ce qui me concerne tout au moins, car j'ai eu entre les mains quelques ouvrages de cet ori­ginal et ardent bretonnant. Je l'ap­pelle original à cause de son ortho­graphe et aussi de son habitude de mettre en vers la plupart de ses idées. J'ai ainsi dénombré à peu prés 20.000 vers dans les trois ouvrages que j'ai pu étudier. Je dis trois parce qu'ils étaient groupés en trois volumes. En réalité, ils étaient au moins six.

Toù"s trois portaient une étiquette-adresse collée sous le titre « M. Laouénan, pro. à Plouesoat par St-Paul tle Léon ». Ce Laouénan, je vous l'ai fait connaître à l'occasion de la présentation du manuscrit de IBot-ineur (Gwalarn, n" 131, p. 61 et sq.). Vous referez sa connaissance dans la présentation du « Farouel goapaër ». Laouénan est aussi l'auteur dc« Kastel Keriann » (Gwalarn, p. 421) qui pa rut dans le journal L'Ocêmn et est cité par Troude dans la préface de « Bibl Santel », de Le Gonidee, p. XXIII. Son nom figure aussi dans l'Essai sur l'histoire de la littérature bretonne, de la Villemarqué, en tète du dictionnaire français-breton de Le Gonidee, p. LU. Nous retrouverons Laouénan à l'inauguration du monu­ment de Le Gonidee, à Lochrist, en 1845.

L'Abbé Moal nous conduit à la So­ciété d'Emulation- de Quimper, qui nous ramènera à Combeau. Un vrai labyrinthe.

Il m'a fallu recourir aux diction­naires, plus particulièrement celui de Le Pelletier, pour y voir clair dans le titre du premier ouvrage, en date, que j'ai ouvert :

Ar Breutaer Breizek, oriad ar ïez kaër [Brezounek

, er bloa 1843 he reo bet lakeat e gwaskellerez

gant gwaskeller dan holl, e Montroullez. A. Lédan

La typographie du titre est aussi orginalc que le titre lui-même. La plaquette est sans nom d'auteur. Mais Laouénan, en plus de son étiquette-adresse, a pris soin de noter, à la plume, « Gand onn Aotrou Moal, kurê e Zant Martin, Mountr... ».

L'auteur débute par un plaidoyer du Breutaer en faveur de la langue bretonne suivi de cinq pages intitu­lées " Ar Breutaer d'al lenner », sur le sujet : « Karet a die r'hoas he ies, a dreist

% [pep tra, o lakdt he holt boan, mad d'he harpa. »

Tout cela en vers. Après quoi, il nous apprend en

prose qu'une Commission d^Emula-tion, sur l'ordre du Préfet, se réunit à Brest, le 8 avril 1835, pour exa­miner les moyens de développer l'ins­truction parmi les Bretons,

« rae mar kirit er c'hredi, ne deus mui [skiant vad ebet

nemet an hini a elter da zeski gant [gallaouet. »

A cette réunion on ne put s'enten­dre ; les uns voulaient enterrer le breton, d'autres voulaient qu'on l'en­seignât pour apprendre le français. D'autres enfin proposaient de créer un prix au meilleur mémoire sur la

manière d'instruire les enfants en Basse-Bretagne.

Vn » breutaer gwiçzick » intervint par une lettre qui est reproduite. Voici quels étaient ses arguments (Moal ne dit pas que c'est lui) :

Au Pays de Galles on enseigne le gallois ; Charlcmagnc recommanda aux prêtres de Basse-Bretagne d'édu-quer leurs ouailles eu breton ; les Etats et le Parlement, à Château-Gontier, interdirent de donner une pa­roisse bretonne à qui ne sait pas le breton ; les Etats de Bretagne, en 1565, de même, à moins que le vi­caire ne fut bretonnant ; Dom Bou-tilher, trappiste, ne put être nommé, en 1655, au siège de Léon parce qu'il ne savait pas le breton ; le prince de Rohan dut abandonner l'évêché de Quimper, après la mort de Mgr Dom-bideau de Crouseilhes, parce qu'il, ne purlait pas le breton ; en 1742, le roi de France défendit à tout clerc ou prêtre, quelque savant qu'il fut, de concourir à une cure s'il ne savait pas le breton.

Un « breutaer breizek n ne peut donc écrire a la Commission qu'en breton ce qui lui prouvera en outre que cette langue n'est pas mystérieuse, ni un grec sauvage, sans règle ni science. Et le président étant très compétent il lui laisse le soin de la traduction.

Ce plaidoyer est daté du 26 mai 1836. C'est l'un des plus enthousiastes que nous connaissions en faveur de la langue bretonne et de

« ar c'his ma tle Breiçzad skrifa a comz he ïez kaër Brezonek heb he gwiska gant saë gallek. » Si vous voulez connaître les sen­

timents de l'auteur et son style (sans son orthographe) lisez « Galvadenn da Vreiziz d'en em staga ouz o yez », dans Feiz ha Breiz, 1927, p. 174.

Le livre « ir Breutaer breizek » contient une deuxième partie, un deuxième opuscule a vrai dire : « Pre-derennou Gwerçzet var ar vertus a religion », 30 pages de 1400 vers en­viron.

AVar' an ton : <, Kloarck Plu net » ; « Ouzoe'h Beleien nevez » ; pc : « Va Doue leun a drugarez » ; ac ive « Santez Mari, Main Doue ».

Vous pensez, à lire le titre, que ces 1400 vers ont été écrits dans un but apologétique. M. Moal nous aver­tit, in fine : .4/1 oberik-ma ken dister. n'en deveus

[ken abek nemet da zoughen a da lakat, an oll

[Vreiçziadet Da goms ha da skrifa er mêmes doaré,

[ho ïez flreizer, Da skouer var ghement-ze, hen deus

[he obeier he roet. L'article de Y. Ar Gô dit que « Ar

Breutaer » est dédié à La Villemar­qué. Je «'ai pas remarqué cette par­ticularité.

(A suivre.) L. LOK.

Musique bretonne

En écrivant dans Arvor : « La mu­sique bretonne — dont notre poste rennais rassemble en ce moment le répertoire, travail magnifique, jamais entrepris jusqu'ici... » nous ignorions que le fichier de notre collaborateur L. LOK renfermait ce répertoire. Il l'a mis à notre disposition avec la bibliographie des recueils de chansons bretonnes avec musique. Nous voyons là qu'il ne faut jamais s'avancer à dire qu'un auteur est inconnu ou que certains travaux n'ont jamais été en­trepris : la génération qui nous a précédés a connu des Bretons qui tra­vaillèrent en silence ; nous leur som­mes reconnaissants de pouvoir utili­ser leur labeur pour faciliter notre tâche. SKINLOXK.

E H S A V A P U R B R B I Z H

Kevrenn ar G'hermanegouriezh

Adal krouidigezh WALARN, • 1 9 2 5 , «z «o bet pouezet meur a wech war ar skiant hor boa ar tnuiafi ezhomm anezhi da ad-enaouin enen hor pobl : ar geltle-gouriezh, da lavarout eo studi ar yezhoù keltiek, studi istor, len-negezh, hengounioù ha sevena-durioù ar Gelted.

Dibaot, avat, ar menegoù hon eus graet eus eur skiant talvou-dus ail , hag a zeu da vout ta l -voudusoe'h bemdez er prantad-man : ar c'hermanegouriezh, stu­di ar yezhoù germanek, studi istor, iennegezm, hengounioù ha sevenadurioù pobloù hanternozel kar d'imp, ar Ç'hermaned.

Da dennan evezh an holl, ha dreist-holl hini an dud yaouank, war ar poent-maA, e fel l da EB sevel eur gevrenn nevez, « Ke­vrenn ar C'hermanegouriezh ».

Pep t ra en deus eun derou, eur bazenn izelan a dalv da si-chenn d'ar savadur a-bezh. Derou ar c'hermanegouriezh eo studi ar yezh a zigor dor ar Bed ger-man : an alamaneg.

Strollan a yennomp enta, da gentaA holl, eur bagad paotred ha merc'hed a lakay o foan, e-doug ar sizhùnioù hag ar mizioù-man, da zeskin pe da beurzeskin an alamaneg. O harpan a raimp gwellan ma c'hellimp. Hogen ara­bat d'ezho ankounac'haat e t leont ivez en em harpan o-unan.

GWALARN ha S T E R E N N a em-banno pennadou da heftehaft hor germanegourion da zont. Erbe-din a reomp ivez d'ezho ar ge­laouenn G A L V , hag he deus boui-c'het an erv. hep gortoz ac'ha­nomp. ROPARZ HEMON.

D'hor c'henskriverien :

1 ) Kelc'hiad Kastellin a zo staget evit ar mare ouzh Kel­c'hiad Brest. Pevar c'helc'hiad hon eus enta e Breizh-lzel : Brest (pastelloù-bro Brest, Kas­tellin ha Montroulez ) , Kemper (pastelloù-bro Kemper ha Kem­per l e ) , Gwened (brezhonegva departamant ar Mor-Bihan) , Gwengamp (brezhonegva depar­tamant Aodeù-an-Hanternoz) .

2 ) An Aotrou F. Kervella, Mez-manig, Loperhet, a zo anvet da benngenskriver 1 kelc'hiad Brest, e-lec'h an Aotrou G. Berthou, aet da chom e Roazhon. Ken-skrh/erlon-ganton ha kenskrlve-rlon-barrez kelc'hiad Brest a gaso hiviziken o danevellskridoù d'an Aotrou F. Kervella.

3 ) Goulenn miz Eost : ha bez' ez eus en ho parrez enskrlva-durioù brezhonek ? SkriteMoù, talbennoù, hag ail 7 Lavarit d'imp pore, e pelec'h emaint, gant plv int bet lakaet ; ha pegoulz. Mar gellit, o adskrivit dres evel m'emaint.

Programme de Rennes-Bretagne (431 m. 7)

MERCREDI 2 0 AOUT 1 9 4 1

1 6 h. 4 5 : « ANNE DE BRETAGNE, deux fois

Reine de France », chronique histo­rique de Floriari LE ROY. En deux épisodes.

Premier épisode : « La jeunesse d'Anne de Bretagne ».

Avec la troupe des Comédiens de Rennes-Bretagne. Arrangement musi­cal d'André VALLEE. L'orchestre de la Station sous la direction de Mau­rice HENDERICK.

1 7 h. 3 6 : „ Les Nouvelles du Mois. Causerie

en breton par Roparz HEMON.

1 7 h. 4 6 : Causerie agricole (en français et

en breton) : « Les caractères prin­cipaux des sols bretons », par M. BAILLARGE, Agronome.

1 8 heures : Fin de l'émission.

MERCREDI 2 7 AOUT 1 9 4 1

1 6 h. 4 8 i -« YANNIG KO KAKI) », Gwerzc.dc

Luzel, par ABEOZEN. Musique ori­ginale de Jef LE PENVEN. Avec le-concours de Mona PESQUER et de-Jean DAHOL'ET.

1 7 h. 1 5 i Causerie sur Yann Sohier, pion­

nier du breton il l'école, par ABEO­ZEN.

1 7 h. 3 0 : « En Kerneo », de VUILLEMAIN,

par l'orchestre de la Station sous la direction de Maurice HENDE­RICK.

1 7 h. 4 0 : Causerie sur ta vie intellectuelle:'

en Bretagne, par Roparz HEMON. 1 7 h. 4 6 t

Causerie agricole (en français et en breton) : « L'analyse et le*-signes extérieurs de la fertilité des' sols bretons », par M. BAILLAIl'.iK-Agronome.

1 8 heures t Fin de l'émission.

On demande JEUNE FILLE CA­THOLIQUE CONNAISSANT BIEN LE BRETON pour s'occuper de l'éducation de plusieurs enfants dans un château à la campagne. S'adresser au journal.

A propos d'un livre récent

(Suite de la 1" page) M. Camille Vallaux n'hésite pas à

interpréter l'économie bretonne à sa manière (notre minerai de fer, des plus riches, est traité de médiocre, etc.) et a affirmer, dans son dernier para­graphe:

« La Bretagne a reçu beaucoup de « la France... L'organisation politique " et militaire, la plus belle tradition « de civilisation et de culture humaine, » et l'afflux matériel de richesses qui « stimule et récompense ' le peuple a breton. »

Dans l'actuelle faillite politique, militaire, culturelle et matérielle de la France, alors que la Bretagne est un réservoir de richesses dans lequel on puise depuis de longs mois, cette phrase rend un son assez curieux.

M. Henri Wuquct, après avoir esca­moté beaucoup des difficultés qui se sont élevées entre le pouvoir central et la Bretagne, engage, par ses derniers mots, les Bretons à « cheminer dans la voie que leur a tracée leur his­toire » ; sait-on comment ? En « se résignant à tous les sacrifices... ».

M. Auguste Dupouy, cet écrivain qui connaît si parfaitement la Cornouaillc, et par son œuvre se range dans les bons écrivains de lu Bretagne, mais dont l'amour de la vérité, ou de ce qu'il croit pouvoir être tel, le pousse souvent dans une voie destructrice, conclut, lui aussi, par le venin. Après avoir longuement prouvé (?) qu'il n'existe pas de littérature de langue bretonne, que la Bretagne n'a d'autre génie que le génie français, après avoir cité en tout et pour tout, comme au­teurs bretonnants du xx* siècle, Mal-manche et Tuldir, il émet des doutes sur l'utilité et la possibilité de l'ensei­gnement de notre langue, affcc.c de considérer comme peut-être it envisa­ger un travail linguistique, en fait déjà accompli par » Gwalarn » et sa pléiade d'écrivains, qu'il ne cite même pas. Un ennemi de la Bretagne aurait-il fait pire, duns les circonstances actuelles ? Le tableau chronologique qui suit son article montre le même parti-pris et tend, comme les dernières lignes de cet article, à faire croire que les Bretons ne peuvent et ne doivent s'exprimer qu'en langue française.

** Cela, visage de la Bretagne ? Non. Un masque, aussi pcrllde que

hors de saison. »

Revue de la Presse Bretonne

QALV Sommaire du numéro d'avrll-mai»-

1941 : Emskiant-vro, par R. Kadig, ou l 'au­

teur exprime son opinion que la lutte" pour la langue et le mouvement cultu-rcl ont plus d'importance actuelle­ment que l'agitation politique.

Damskeud eus Reizadur Riez Vreizr

où Gw. B. Berthou s'efforoc de créei" une terminologie politique et admi­nistrative plus celtique que celle em­ployée couramment.

Ar Gelted, extrait traduit d'un o u ­vrage allemand de Schcinann, et pré­senté par R. Guyonvarc'h, où est e x p o ­sée la théorie du dualisme de la race" celtique.

Ar pez a die Roma d'ar Gelted, par -

Abeozen, où l'auteur, s'appuyant su>~ le témoignage de J. Carcopino, peu suspect de sympathie à notre égard-montre ce que les Romains ont dit aux Celtes.

Moged ezatls, article combatif de? K. R. A.

Une critique de publications récen­tes, des notes intéressantes, un peu? acerbes, signées Bos, terminent ce nu­méro d'une revue -qui peut devenir,-. par lu qualité de ses collaborateurs et les idées nouvelles qu'elle met e w circulation, une des plus importante»' de Bretagne.

Abonnement annuel : 30 francs ; ar adresser à M. Bruchct, 86, rue de Fou­gères, Rennes. C. C. 37-669 Rennes.

DEUX LIVRES BRETONS FOUR LES ECOLES l

Me a zesk brezoneg M O N PREMIER L IVRE

DE BRETON Adresser toute demande ù :

Monsieur V . S t t T t " Directeur Ecole Sainte-Barbc-

ROSCOFF (Finistère) C. C. Postul Rennes 417-04..

" L E F R A N Ç A I S P A R L E B R E T O N "

par M . l'Abbé BOZEC S'adresser à l'Imprimerie des Edi­

tions « ARVOR », 13, place du Centre.. GUINGAMP (C.-du-N.).

L'exemplaire : 10 francs.

M é t h o d e r a p i d e d e b r e t o n par ROPARZ HEMON

695. Restez un moment près de moi.

696. Mets ton manteau près de toi.

697. Apportez une chaise près de lui.

698. / / n e faut pas s'effrayer devant eux.

699. Ouvrez la porte devant nous.

700. Louez mon cousin de­vant elle.

701. Arrangez le lit sous lui.

LEÇON 26

702. Diwall i t da lezel ho ka-dor er -maez.

703. Diwall i t d a vont w a r a r geot.

704. Diwall i t da d r e m e n d r e a r pa rk - se .

705. Diwall i t d iouz a r e 'hi-se ; fall-tre eo.

706. Diwall i t diouz hounnez : n ' eus ket gwasoe 'h egeti.

707. Taol evez ou tan ; n ' eus ket da iiziout w a r n a n .

708. Taol i t evez outi ; da zis-fiziout ez eus diout i .

702. Prenez garde de ne pas laisser votre chaise dehors.

703. Prenez garde de ne pas aller sur l'herbe.

704. Prenez garde de ne pas passer par ce champ-là.

705. Prenez garde à ce chien-là ; il est très méchant.

706. Prenez garde à cette fem­me-là (celle-là) ; il n'y u pas pire qu'elle.

707. Prends garde à lui ; il n'y a pas à se fier à lui.

708. Prends garde à elle ; il faut se méfier d'elle.

709. N 'eus iforz ! m a 'z eo laeret, e vo prenet u n a n ail.

710. Gwell 'a se ! ma 'z eo kollet , e vo grae t mut .

711. Pe t r a r a s e ? ma 'z o m p paket , e v imp pake t .

712. S i o u a z ! m a _ 'z eo flas-Iret, e vije eun druez .

713. Araba t ! ma 'z eo torre t . e vijen gwall, nec 'het .

714. Mat ! ma 'z oun kaset kui t , ne r a n forz.

715. Gwaz a se ! nia 'z eo dis­t rujet , ne vo ket souez.

716. Ha goude ? m a '/. eo kem-met , ne vi ket nec 'het .

717. Bezit d inec 'h ! ma 'z eo nac 'he t , ne vo ke t échu.

709. N'importe ! si elle est volée, on en achètera une autre.

710. Tant mieux, si elle est perdue, ce sera bien fait.

711. Qu'est-ce que cela fait? si nous sommes pris, nous serons pris.

712. Hélas ! s'il est écrasé, ce serait pitié.

713. / / ne le faut pas ! s'il est

cassé, je serais désolé. 714. Eh bien ! si je suis ren­

voyé, peu m'importe. '7-15. Tant pis ! s'il est détruit,

cela ne sera pas étonnant. 716. Et après ? s'il est changé,

tu ne seras pas fâché. 717. Soyez sans crainte ! s'il

est refusé, ce ne sera pas fini.

718. Ma vijee'h b e t ' fur, e vi jee 'h d inec 'h .

719. Ma vije bet a m p a r t , ne vije ke t bet pake t .

720. Ma vijent ouest , ne vi­jen t ket kast izet .

721. Ma vijes bet skinntek, e vijes bet hegara toe 'b .

722. Ma vije bet hegarut , e vijen het seven.

723. Ma ne vije ket bet lezirek, ne vijen ket bet digalon.

724. Ma'z eo fall, e vint gwa­soc 'h c 'hoaz.

725. Ma n 'eo ket seven, ne vin ket seven kennebeu t .

718. $i vous aviez été sage, vous seriez sans inquiétude.

710: S'il avait été habile, il n'aurait pas été pris.

720. S'ils avaient été honnê­tes, ils ne seraient pas punis.

721. Si tu avais été raison­nable, tu aurais été plus aimable-

722. S'il amit été aimable r. j'aurais été poli.

723. S'il n'avait pas été pares­seux, je n'aurais pas été cruel-

724. S'il est mauvais, ils. se­ront encore plus mauvais.

725. S'il n'est pas poli, je ne-serai pas poli non plus.

726. P a vo a m a n , e vo lezire— koe 'h eget a- raok.

727. P a oa eno, e oa uketusoi- 'h eget b r e m a n .

728. P a veze ganto , e veze-furoe 'h a d r a sur .

729. Pa vez a m a n , e vez sioul" a t ao .

730. P a veze gant i , e veze hegara t a-walc 'h .

731. P a vez er gêr, ne vez ket alies o c 'hoar i .

732. P a ne vez ke t k lanv , n e vez ket digalon. (A suivre.)

B l o a v e z k e n t a . - N i v . 3 3 1 7 E o s t 1 9 4 1

KAZETENN SIZUNIEK

Paotred yaouank !

Ar brezoneg a yelo da goll ma

ne rit netra évitait.

~ Savit war ho marc'h-houarn

ha kit da werza levriou brezonek.

K E L E I E R A R V R O FINISTER

EN DEPARTAMANT NA GLAOU, NAG EZANS, NA TRA...

Ne vo ket a c'hlaou ar goanv-mafi, en deus diskleriet ar Prefed. En em ziba-bit eta, tud paour, evit prena taouarc'h. Eun ano iskis, avat, a zo gant an ti-kofivers parizian a zo karget da lo-denna taouarc'h Breiz... Ne oa ti-koû-vers breizat ebet evit-se ? Eun dekve-denn hepken eus an esans a vije ret kaout evit dourna an eost a vo roet ; glaoi: a vo evit-sc eun tammig, mes n'ouzer ket c'hoaz pegoulz ! Ma, keme­ret e vo an frcilh eta.

BREST AN OSPITAL-KER A ZO DILOJET.

— Kaset eo bet an ospital-kèr er-maez eus Brest. Ne chom mui nemet eun ti-sikour evit an dud klanv bras ne c'heller ket gortoz evit ober war o zro.

LAERONSIOU. — An Ao. Beurdeley, surjian-dcnt, a zo aet da chom e Kast. Darn eus e draou a zo chomet en c di, ru ar Werc'hez. Laeret eo bet eno, an deiz ail, eun arinel-levriou, kast.lo-rennou, eur valizenn, bidoniou eoul ha petrol.

Mari .festin a oa aet da brena ispiri e-ti an itron Richard en Dourjag. Ret e voc d'an itron-mafi kuitaat ht stal e-pad eur pcnnad-amzer. Pa zistroas e oa bet laeret diganti he yalc'h, 240 lur enni. Sonjal a reas e Mari Jcstin, hag houman, kaset dirak ar c'homiser, he deus anzavet he laera-denn.

Irène a oa koant, a gave d'an Ao. N..., kenta-mestr, en doa anavezet anezi en eur c'hafedi, ru Keravel. Prenet en doa d'ezi, mêmes, eur gouriz-ler ha... tri benn-articho ! Goude ez ejont da ober eun dro-vale, ha klask cul lec'h kuz da ziskleria o c'harantez... Goude eur pok pe zaou, Irène a dec'has... Hag hon ofiser-mariner a gavas buan e oa aet e beadra, 2.580 lur, gant ar plac'h divergont. Klemm a savas outi. Pnket e voc-hi, ha neuze e voe gouezet he doa laeret ivez amann ha krampoez e sal-gortoz ar 8AT, plasenn al Libren-tez. Kaset c vo Irène da brizon Wen-gamp.

GWALL-ZARVOUDOU'. — Jermen ar Gall, e Kerber, Yann Deroff, er Piler-Ruz, a zo bet diskaret diwar o marc'h-houarn gant kamionou ha gwall vie-set ; maro eo Yann Deroff, nebeut goude, en ospital an dud-a-vor.

SIBIRIL - . LES VRAIS JOYEUX » A GEN­

DALC'H O REUZ. — Lavaret hon eus sklaer ha fraez c oa eun dra vat, klask kas arc'hant, boued, ha traou ail d'ar brizonidi-vrezel, dre abaden-nou rnuzik ha kanaouennou evel ma vez graet cur pennad zo er vro. Eur volonté/ vat en em ziskonez eno. ^îemet, daoust hag ez omp e bro ar Bapoued pe er Betchouanaland 7 A'e glever ger brezonek ebet gant ar bao­tred a zo o ren an abadennou-se. Diwallomp !

f LANDERNE

PESKETA GANT KARBUR A ZO DIFENNET. — Dluzed hag eogcd a besketacr breman e-leiz, war hon eus klevet, gant karbur da ober asetilen. Tapet co bet reou zo eus ar besketae­rien giz-nevez-se. Ar re ail a daoler pied outo hag e vint paket d'o zro buan. Rak distruja ar pesked n'eo ken.

PLOURIN

O KLASK LAZA E Dl'l) ! — Mari-von Kcranvran, 33 vloaz, a zo o chom e-ti c vreur, c Kerinok. Hanter-foll eo, koulz lavarout, ha bet co dija en ospital Brest c-pad eur pennad, goude beza klasket lakaat cun ampoezon c boued ar familh. Dilun diweza c la­kaas l o u z o u a-enep an dorifor e-barz dour a vije evet da verenn. Blaz an dour a lakaas an dud da sonjal e oa cun dra bennak fall ennan, hag c teu-jont da ouzout tro fall Marivon. * Graet am eus an dra-se », emezi, « evit mirout outo da gousket ». Kaset e vo ar plac'h gaez dirak eur medisin adarre.

MIKAEL GWERZET GANT E C'HOAR. — Ar mêmes plac'h he deus gwerzet he breur d'an archerien...

.Mont a reas d'o e'haout, evit displcga d'ezo c oa cur c'hi tapet e-barz eur c'hrouglas e-kichen ar verouri. » Piou "ta en deus stignet ar c'hrouglas-se ? » emezo. <• Va breur Michel eo ! » Ha setu Michel o vont da veza kaset dirak an tribunal evit beza' chascet gant pejore difennet.

MONTROULEZ EUR WREG YAOUANK EN EM

STLAP ER BASIN. — Disadorn diweza, war-dro 7 eur, c voe souezet bras -an dud a dremene plasenn Cornic o we­lout eur wreg yaouank o c'haolia ar gael a zo en-dro d'ar basin hag oe'h en em stlepcl cr mor. Eun den kalonek a splujas dioustu eu dour hag a benn nebeut amzer c teue a-benn da zegas ar wreg paour war an douar en-dro. Houman, Leonie Cornet, 23 vloaz, eus Brest, eur bugel 8 miz d^zi, a zo bet kaset d'an ospital.

QWIPAVAS

BCDADENN AR C'HCZUL-PARREZ. — D'ar 26 a viz gouere co en em vodet ar c'huzul-parrez dindan rena-dur an Aotrou Goux, maer. Gourc'he­mcnnou a zo bet votet d'ar Maer ha d'ar Rescver, an Ao. Drezen, evit stad vat kontou ar c'humun.

KASTELLIN FOAR EOST. — Kalz a dud diwar

ar maez a zo deut da foar eost, a-raok kregi gant ar medi. Brao eo bet d'ar varc'hadourien.

KEMPER

LAERON EUS AR GWASA. — Daou hailhevod yaouank, Léon Rouzic, eus ar Faoud, ha Daniel Dufailly, cur Parizian, a zo bet harzet an deiz ail gant poliserien gêr. Armon difennet a oa ganto, ha paperiou laeret e godcll tud ail ivez. 14 marc'h-houarn o deus laeret, seiz pe eiz malizenn nevez-tlamm, hag eur bern traou ail. Kaset int bet da loja c Mesgloagen. Diwar ar pez o deus lavaret, cur vandenn laeron yaouank a « laboure » er vro, ha tapet e vo krog enno a-raok pell.

DOUARNENEZ PAOUR KAEZ PON'SINED ! — 38

ponsin, 11 houadig he doa Scur Tcreza ar Mabig Jczuz en he forz-yer, en Ospital. Eun deiz a voc e tisparisas al labousedigou, aet gant al laer. Kredi a ra d'an archerien e Tijcnt bet laeret gant tud yaouank war-dro 15 vKoaz... evit petra, va Doue ? Da lartaat, en gortoz ar marc'had kuz ?

DIWALLIT AR BIKERIEN ! — War sao-mein ar Porz Bras c kar an dud mont da vale goude koan. Eno e kaver holl yaouankizou Douarnenez. Ha c'hoarzadennou en avel ! Abaoe cun nebeut deiziou zo, e klever ivez kria-dennou ha klemmou : paotred, •— krennarded mic'hick, a dlefemp lava­rout kentoc'h, — o deus kavet eur c'hoari brao, pika diouhar ar merc'hed gant spilhennou. Diwall d'o fesken-nou ! emafi fest ar vaz o tostaat evit ar baotred divergont-sc 1

MALANOU LAERET. — An Ao. Neilde, labourer-douar e Toullbalan, Tréboul, en deus savet klemm ouz tud o doa laeret eun tregont malan gwi-niz bennak en c bark. Al laer a oa an it. Haskocd, c amezegez. Anzavet he deus, ha pact 200 lur, en gortoz ar peb ail eus hc flnijcnn.

TUD VREST A CHOMO. — War bedenn an Ao. Karn, maer Douarne­nez, eo permetet d'an dud eus Brest deut d'en cm repui e Douarnenez, chom e kèr. Bennoz Doue d'an Ao. Karn !

TREBOUL

EUR VAG NEVEZ. — Eman ar chanter Kerc-Gonidgg o paouez echui cur vag nevez, 11 metr d'ezi a vo anvet « Guy » (perak anoiou gullck atao ?) Morct eo bet an deiz ail, gant berz. Eur moteur 25 CV a vo warni. Kaset c vo da besketa ar sardin hag ar brezel. Enor a ra ar vag nevez d'e saverien.

BANLEO

EUN ABADENN DANS ALL. — Fran­sez Jègou, tavarnour e Pont-Trcbalou en deus lakaet tud da zafisal c Milin-Kerc'huz. Hcfi Ivez a zo bet paket hag o tlco paea, da genta evit beza graet eur bal,, pcz n zo difennet ; d'an cil

Ar strisaduriou HAG AR VUTUNERIEN A OA E

BEA.l ? N'o deus kcL gellet lakaat o ano c lnireô-bûtu'n d bro e koulz, ha nac'hct e voe butun diito war o distro. Urz a zo bet roet d'ar bureviou-butun evit cnskrtva an dud-se azalck ar 8 a viz cost. !

EVIT AR PRED DIOUZ AN NOZ ne c'hell an ostizien goulenn ouz an dud a /.eu da zibri eu o zi. nemet eun tiked druzoni â gramm.

evit beza dastumet arc'hant hep paea an tailh ; da c'houde, evit beza gwer­zet boued hep tikedou ; hag erlin evit beza serVijet da eva hep kofije. Treut c vo e c'hounid 1

AN ARCHERIEN NE GAR ONT KET AR SONERIEN. — Ar vrud a rede en doa Youen Pcron, eus Log-Naennou, lakaet yaouankizou ar vro da fringal ouz son e akordeons. Difennet co, siouaz ! ha setu an archerien ouz c glask. « Me ' gar kement c'hoari an akordeons », emezan da baotred-al-lezenn, " n'oun ket évit mirout lakaat an dud da zansal... » Ne die ket an archerien beza danserien, rak prose-verbal a zo bet savet ouz mab-bihan Matilin an Dali.

KONK-KERNE

EUR VAG-CHALL'TER BOMBEZET. — Ar vag - chaluter Aigrette, o pesketa pell diouz an aod, a zo bet taget gant eur c'harr-nij saoz, ha bombezennet. Daoust da doullou ar c'houc'h, ar mestr en deus gellet kas e vag d'ar porz cn-jdro.

MORBIHAN

• I I I »

AN ORIANT

EUR MARTOLOD DROUK. — An dundee IHcrre-Palifadeau, eus Groc, a oa cr porz-peslectuerez da gaout skou'rn, Ar mestr, J.'J. Métayer, a bro-iltas a gcinent-se da vont da ober eun dro e kèr. E-keit-sc, unan eus e varto-lodcd, Gweltaz Hugot, a guitaas ar vag, cun toun gantan. Pa zeuas Gweltaz en-dro, c voc lavaret d'ezan ez ac o vont da veza dibarket. Hag hefi ha mont e kounnar, hc skei gant ar mestr ha gant eur martolod ail. Klemm a zo bet savet ouz ar penn fall-se.

KAROUT A RAE- AR C'HAFE. — An Ao. Quémeneur, evezier c gar an Oriant, en deus tapet eul laer, dres pa edo o kemer cur sac'h 60 kilo kafe en eur vagon marc'hadourcz.

AN ALRE

DISKARET GANT EUR CHARR-DRE-DAN. — Disadorn mintin ar si­zun ail c oa an Ao. Cado, maer koz an Aire, o vale war hent an Oriant war c varc'h-houarn. Stoket ha diska­ret e voe gant eur c'harr-dre-dan c-kichen Toullchignaned. An dud a oa cr c'harr a ziskennas dioustu d'ober war e dro hag e kasjont anezan d'an ospital. Blcset e oa' an Ao. Cado ouz e c'har, met n'eo ket grevus.

PLOEREN

EUR VAMM EN EM LAZ. — Abaoe meur a sizun c hafivale an itron Jikcl beza direnket lie spered. Ar sul ail c roc 10.000 lur d'he fried, o lavarout : H Gant kement'se1,' k«z po peadra da ober. » D'ar meurz e kuitae he zi, da vont da di he c'herent, emezi. O welout ne oa ket deut he gwreg en-dro evil kreisteiz, an Ao. Jikcl a yeas d'he c'hlask. Kavet e voc ; krouget ouz eur wezenn, c-kichen ti ar vamm-goz.

KISTREBERC'H

EUR BUGELIG BEUZET. — Aet e on an Itron Oligo, merourez c Kistre-berc'h, da gas he loened d'ar park, ha goude, da labourât en cur park c-kichen. Fiziet c oa ar saout en hc mabig Loeiz, 4 vloaz, d'czafi da deurel evez ivez ouz c c'hoar vihan Suzanna, 2 vloaz. Koueza a reas Suzanna vihan er stèr, siouaz, ha rc ziwczat e tcuas ar vamm hag an itron Nue, hec'h amezegez, da savet ei ar plac'hig paour.

OIDEL

Kl HA... GAVR. — An Ao. Palet, eus ar Poulldu, en doa eur c'havr brao. Eur c'hi bras, a zo d'an Ao. D..., a zeuas d'ezan naon du en cun taol pa welas ar c'havr. Hag hefi da sailha outi, ha da gregi enni ken gwaz ma vos ret laza al loen paour. Digollct co bet an Ao. Palet.

• An Alamaned a gemenn ez eo échu emgann b ras Smolensk. T r e c ' h e t eo b e t a r Rusianed o deus kollet 3 1 0 . 0 0 0 prizoniad, 3 . 2 0 5 karr -emgann, 3 . 2 1 0 kanol ha 1.098 karr-ni j .

Moskov a zo bombeze t ada r re .

• 3 2 . 8 5 3 prizoniad gall la­kae t en o frankiz gan t an Ala­maned a erru e Châlons-sur-Marne .

Lezenn-veur al labour a vo embanne t e-pad miz gwengolo, war a greder . Hervez al lezenn-se a r sindikadou a vo anaveze t g a n t a r gouarnamant ha r e t e vo da bep micherour beza ezel sin-dikad e vicher.

• Ar c 'hàbi ten nijer Bruno Mussolini, anezan ail mab an Duce, a zo maro e kos tez Pise, e-pad eun nljadenn.

• E Kambr-Qannaded Bro-Saoz, an Ao. Attlee a anzav ez eo be t ka se t kalz listri saoz d 'a r s t r ad be tek-hen e-pad emgann an Atlantik.

• Ar ba rz b ras Rabindranath Tagore a varv e Bro-lndez. Bru-d e t e oa er bed-holl hag e levriou a zo b e t t roe t , koulz lavarout , a pop yez .

S^AJYIZJEOST.

• Eun a r m e rusian, kele 'h ie t en Ukrainia g a n t an Alamaned, a zo b e t dis trujet gan to . An Ala­maned o deus g r a e t 3 0 . 0 0 0 pri­zoniad. En o zouez e kaver a r jeneral a oa e penn e 'houee 'hve t a rme a r Soviedou.

• En Estonia, an Alamaned a gemer Wesenberg hag a e r ru war ribl pleg-mor Bro-Finland.

• War vor, 7 0 . 0 0 0 tonellad l is tr l-konvers saoz a zo k a s e t d 'ar s t r a d g a n t listri-spluj alaman ha 1 3 . 0 0 0 gan t kirri-nij.

• E Slrla, a r Jeneral Dentz a zo lakae t en toull-bac'h asamblez gan t 3 5 ofiser ail. Ar Saozon a lavar e vint mire t gan to keit ha ma ne vo k e t r oe t o frankiz d ' a r Saozon prlzoniet gan t a r Fransizien.

• En EJIpt, Aleksafldria a zo bombeze t .

• Ar Saozon a vije o t a s t u m soudarded e r sav-heol t o s t a evit t a g a a r C 'haokaz.

AR C'HENTA ROMANT BRAS E BREZONEO :

" ITRON VARIA GARMEZ Gant Youenn Drezen

Skeudennou gant R.-Y. Creston Kentakrid gant R. Hemon

Priz : 100 hir.

Skriva d'an Ao. F. GOINARD, 3 bit; rue Duguuy-Trouln, BREST (Finister). — C. C. Rennes 373-42.

EOST.

• E kos t ez Smolensk an Ala­maned a ra 3 8 . 0 0 0 prizoniad.

En Ukrainia, diou a rma ar soviedou, a r c 'houezekvet hag an daouzekvet , a zo dis t ru je t . Ar Jeneraled a oa e penn anezo a zo e- touez a r 1 0 3 . 0 0 0 prizoniad a zo b e t g r a e t .

• Ar Jeneral Weygand a zo e r ru a Vichy.

• En EJipt eo b a t k laske t laza minjstr an Traou a-zlabarz gan t eur vombezenn.

l l^M/IZJEOST.

• Er sav-heol, krogadou s t a r t a t a o en Ukrainia.

Maskov a zo bombeze t aur wech muioe 'h. »

An Alamaned a gemenn o delis d i skare t ouspenn 1 0 . 0 0 0 karr-nij rusian abaoa an 2 2 a viz mezeven.

• Er Mor Krelzdouarek, ka­nol Suez a zo bombeze t gan t a r e'hirri-nlj a laman. Eul lestr-spluj s aoz a zo kase t d 'a r s t r a d g a n t eur vagig he r rek Italian.

• An Ao. Bargary, kannad a r Frans an U. R. S. S., a zo deu t en-dro a Vlehy.

An Ao. Seapini a zo degamara t gan t a r Marichal Pé ta in .

1 2 J A ^ I Z ^ E 0 S T .

• Ar Marichal Pé ta in , an aur b rezegenn vras , a lavar a vo lakae t an Dlspae'h Broadel da von t en-dro . An amiral Darlan a zo k a r g e t da zifenn a r vro .

• Er sav-heol pella ez a an t r aou war -wasaa t a t a o . Ar Saozon a zo war-avez e Singapour.

• Llstr i-konvcrs saoz a zo t a g e t g a n t bagou her rek alaman nepell diouz aod Bro-Saoz.

• Smolensk a zo b e t dis t rujet g a n t soudarded a r sovledou. Ar boblans anezi a zo koueze t eue 1 8 0 . 0 0 0 den da 2 0 . 0 0 0 .

• Strol lad-ministred nevez a r Frans a zo ennan : an Amiral Darlan, ell prezidant a r C'huzul, Ministr an Traou a-ziavaez, kar ­g e t eo ouspenn da zifenn a r v ro ; an Ao. Herri Moysset , ministr a r s t ad , k a r g e t da saval lezenn* v ras navez a r s t a d ; an Ao. Pu* chou, ministr an Traou a-zla­barz ; a n Ao. Cazlot, ministr a l Labour-douar ; an Ao. Luslan Romier, ministr a r s t a d ; a n Ao. Paol Marion, s eg re tou r -b ra s a r c 'heleler hag an abos to le rez .

• An Alamaned a r ed war-lerc'h ar Rusianed o kila a kre is ­teiz Ukrainia.

Ar c'hirrl-nlj a laman a vombez an hentou-houarn a kos tez Mos­kov.

• E Bro-Saoz, uzinou Birmin­gham, porziou Oraet -Yarmouth ha Ramegate a z o bombeze t gan t hlrrl-nlj a laman.

4 2 karr-ni j s aoz a zo d i ska re t gan t an Alamaned a-us d 'an Ala­magn pa d 'ar broiou dalc 'he t .

4 A R V O R

HOR SENT KOZ H A G AN ISTOR Ma tigorit eul levr Istor Breiz, ne

vern pehini. e kavit, war ar pajcnnou kenta, eur mcncg evel-hen :

« Ar Vretoned. dre ma trcuzent ar mor du zont d'en em ziazeza e Breiz, a veze kaset d'ezo belcleu ha leancd eus ar vro goz, Brelz-Veur. An dud a iliz-se a skoazellc ar bobl da zifraosta an douar, en eur brezeg d'ezo ar feiz. O envor a zo bet miret betek hizio. Marvailhou e-leiz a vez kontet diwar o fenn. Pedet e vcznnt atao. Lidet p vez o goueliou. Ar brud o devez da barea klenvedou a bep seurt. •>

Ar scnt-se eta, hervez al levriou-istor. a veve d'ar mare ma teuas hon tadou-koz er vro-man, da lavarout eo. être ar pempvet hag an eizvet kant-ved, eun tammig diwezatoc'li zoken marteze. .

Breman, ar goulenn hag a c'heller ober, ar goulenn hag a dleer ober eo heman :

E-kcnver skiant an istor, e-kenver ar ouiziegez. daoust hag e ouzomp eun dra bennak résis, eun dra bennak diarvar diwar-benn ar scnt-se ? Daoust hag e c'hellomp anaout dar-voudou o buhez, evel ma anavezomp darvoudou buhez hor rouaned hon duged, hor skrivagnerien, hon arzou-rien,' hor c'hahitened, hor martoloded, •n eur ger, hon tud-veur eus an amzer war-lerc'h o hini ? Ha gwir eo zoken o deus bevet ar re-se a anvomp hor sent koz ?

Aze ez eus cur gudenn hag a dalv ar boan diluzia. eur gudenn na sonjer ket enni alies a-walc'h, d'am mcn<>. Lakaomp a-gostez evit eur pennad hor c'hredcnnou, lakaomp a-gostez hor c'harantez-vro. a ra d'imp gwelout an traou a-wechou en eur stumm re vrao, ha klaskomp barn hervez ar wirionez rik, evel ma rafe moarvat eun den a vro estren, c'hoant d'ezan skriva eun Istor Breiz.

Peseurt testeniou a c'hellomp das­tum diwar-benn hor sent koz ?

Da genta. eur bern marvailhou kontet a rumm da ru mm, lod anezo deut betek hon amzer a c'henou da c'henou, hag a glevfemp c'hoaz ma karfemp mont d'ober troiou war ar maez, lod ail bet lakaet dre skrld, koulz pe goulz, c brezoneg. e latin pc e galleg. Hini ebet eus ar mar-vailhou-se n'ep bet skrivet rag-eeun gant eur sant koz, na zoken gant eun den en doa gwelet unan. Ar re gosa eus ar skridou-se, bet miret pe adskri-vet evidomp, n'int ket kosoe'h eget an dekvet kantved. An darn vuia a voe savet être ar seitekvct hag an ugentvet kantved. Ha c'hoaz, n'int ket holl skridou a c'heller ober anezo skridou istorek : bez' ez eus en o zouez pcziou-c'hoari, kautikou, peden-nou, kontadennou, mojennou.

D'an eil. hon eus an ilizou, ar cha-peliou, ar feunteuniou, ar c'hizelladu-riou e koad pe e maen. ar gwerennou livet, graet en enor da sant pe sant eus hor bro. Warno e welomp skeu-dennet alies ar sant pe eun darvoud eus e vuhez. N'eus ket unan eus ar savaduriou, eus ar skultaduriou, eus al livaduriou-se n vije ken koz hag

E m a A « KENVREURIEZ

AR VINIAOUERIEN VRETON » war-nes embann

EUL LEVR TONIOU EVIT AR BINIOU

Rakprenit al leur ha kasit hoc'h ano da A' A V. 55), rue Boissière, PARIS (XV/«).

amzer hor sent koz. N'hon eus ket eur polticd gwirion eus hini anezo. Evit ar relegou a virer e-barz skrinou I rizius, n'eo ket eun artikl a feiz e vijent gwirion kennebeut. An Iliz ka-tolik, arabat h»n ankounac'haat, hag hi ken evezick e-kenver seurt traou, n'he deus biskoaz anavezet hor sent koz. hag, bep mar, ne raio biken.

Petra a ra d'imp kredi eta cz eus

bet tud santel o veva en hon louez être ar pempvet hag an eizvet kantved, o labourât evlt hon tadou, hag oe'h ober vad d'ezo c pep doare Y

Daou dra, hag a vefe .i-walch, pa ne vefe nemeto :

Da genta, evel ma lavarer, e-lec'h ez eus moged cz eus tan. Ne vefe ket bet miret betek hizio envor kement a dud, — biskoaz n'eur bet evit o

niveri, — m a n'o dije ket bevet, lod anezo da vihana.

D'an eil, ma n'heller ket degas eun testent rik ha fetis da ziskouez o deus bevet hor sent, n'heller ket, war an tu ail, diskouez eun testeni rik lia fetis n'o deus ket bevet.

Hogen muioe'h a zo. Eur wech das­tumet an holl varvailhou, an holl vojennou, un holl hengounioù a vez

HOR C'HONTADENN

Ar plac'h yaouank er c'harr

gant i ha}i he doa ivez. Staget e

Edo Anna - Vari o tehri m e r e n n - v ihan . O walc 'h i va d a o u a r n e oan. Dre a r p r enes t r e weled eur c 'har r , daou zen ennan , o t r emen w a r an hent .

« — Yann , emezi, o sellout ouz ar c 'harr -se eo deut sonj d ' in eus e u n da rvoud yaouank iz .

« — A ! Konti t 'ta.* » Eva a reas Anna-Var i eul lom-

mad kafe heiz. Gant he c'hil-d o u r n e nae t aas he muzel lou.

« — Daou vloaz-war-nugent e f an neuze. E P lon ieur • e oan matez gant Marjan Al Lay, Doue d'he farde no. Marjan Al Lay, gouzout a rit, a oa o chom e kichenig ar vourc 'h , w a r hen t a r Gelveneg. Stal-genwerz e oa

ostal ir i . Diou vuoc 'h veze a r

saout er Warenwn-C'h las , wa r -dro eun han te r -k i lo ine t rad eus a r vourc 'h . Me a veze o tihlasa al loened-se. Bez' e oa eun t a m ­mig bà leadenn d i sku izus . E-pad an amzer-se e c 'hellen sellout ouz an ed er parke ie r , selaou kan al laboused en avalenned, ha, dreist-holl , tpulla kaoz gant an amezeien.

« E u n deiz hanv; pa oan o vent d 'ober an drôad-se , e welis, e-kichen an ti, eu r c 'ha r r du. diou l inenn ruz t ro-dro d 'ezan. Ana-

i

vezout a ris hini ar Peron , eus Pendreff. Ha .sonjal a raen : Pli­j a d u r a m befe, ma vefen pedet da • bignat er c 'harr-se , ha dis-kuizoc 'h c 'hoaz e veffe d'in... Hag ez is gant va lient.

« Graet em boa eulr c 'han t me t r ad b e n n a k pa glevis t rouz a-drenv va c 'hein. Sellout a r i s . Edo ar c 'ha r r o tos taat d ' an drot . Gant ar Peron e oa e ga-malad Nedeleg, eus Keri lan. Kana a raen t :

Sav da bao ma gavez brao Ha warc'hoaz e, raio glao. « E r r u e t em c 'hichen ez eas

d 'ar paz. « — Demat , Anna-Var i . — Demat , paot red y a o u a n k ! — Brao an ainzer, hen ! Da

belec'h emaoc 'h o vont gant an tiz-se ?

—• Da ziblasa ar saout er Waren im-G 'h l a s .

— A ! Ya ! Dont a rit g a n i m p

er c 'har r ? Buanoc 'h e vo graet an taol ganeoe 'h .

— Feidoue, ya ! — Ho, Saïk ! » A-sav e c h ô m a s

ar marc ' h . P ignat a r is er c 'ha r r . « — E n em lakai t ê t re an Ne­

deleg ha me. Aze e viot b rao ha diwal le t d iouz an avel. »

Azeza a r is ê t re an daou ganfard. Skourjeza e va rc ' h a reas ar Peron . D'an drot a d a r r e .

Keuz a zeuas d'in d ious tu da veza pignet en t a m m kar r - se . Skourjez a r Peron ez ae en-dro : klak ! k lak ! w a r Saïk. B u h a n e tos tae a r W a r e m m -C'hlas. Da lc 'hmat e rede ar marc ' h . C'hoarzin a rae a r bao­tred y a o u a n k .

« — Ret e vo d 'eoc 'h paea d ' imp ea r b a n n e !

— A-benn disul , goude an oferenu.

— A-benn disul ? Hir io ! — Hirio ? Pelec 'h ? Kel e

Pendreff e m i c h a n s ? — Eo ! E Pendreff ! — A m a n e m a n a r W a r e m n i -

C'hlas. Va lezit da z i skenn. — Nann ! n a n n Da Ben-

dreff. Ya, Saïk ! » Ha klak ! ken e lanime a r inein b ihan d indan a r fodou.

« — Sonjal a rae d ' in e vijee 'h het anipoezon evel-se.

— Anipoezon pa garot ! Met da Bendreff e teuot !

— Degouezét oun ! E m a o u n o vont da z iskenn. » Sevel a r is er c 'har r .

« — Ya, Saïk ! D'an daou-lamni ! Chomit aze, dimezell gaer, pe e tor ro t ho kouzoug mis t r .

— Diskenn a r in bag a r in . » « Ha me kemer log s i s t r ( l )

an Nedeleg. Ha dao ! gant va holl nerz. Koueza a reas . en tu dehou, e-touez ar geot.

« — Ho ! Saïk ! » Hag a-raok d' in sonjal e t r a e oa a n Nede­leg w a r an hent , en eur lava­rou t : « Diwall anezi ma t ! N 'em clialez ket. »

« Dioustu ar Pe ron a l akaas e l l ipenn da s t r aka l . N 'em boa ket bet ainzer da z i skenn.

« — Alo ! Anna-Var i , bezit fnr », a lavaras pao t r Pendreff e-kreiz e c 'hoarz. Me n ' am boa tam m c 'hoant c 'hoarzin. Fu lore t e oan.

« — N'hoc 'h eus ket niez o chigarda (2) a c ' h a n o u n evel-se ? Sur. n ' ho p c b a n n e ebet. »

« Klask* e dog a rae a t ao an Nedeleg. Met d 'ar pi l t rot ez ae ar c 'har r da l c ' hma t . « Ho ! Saïk ! » a hopis . Twi ! Saïk a san té skourjez ar Peron w a r e gein. Ne welen ket penaos en em zizober diouz p a o t r Pendreff. A-greiz-ho.il, merzou t a ris ne oa ket ar foet gwall s t a r t e d a o u a r n a r Pe ron . T a p o u t a r is anezan, ha joup- la ! dreis t ar c 'hae e p rad an tu kleiz.

« — Gast ! a lavaras a r Pe­ron, setu a m a n eun abadenn ail ! Ho ! Saïk ! » Hag hen dis­kenn en eur dre i ar s ta rderez . Diskenn a ris ivez, s t rafui lhet c'hoaz... Ar P é r o u a glaske e foet hag an Nedeleg e oa atao. en e brad . Va u n a n e oan b r e m a n e-kichen ar c 'har r .

« E t r e va dent e lavar is : D' in-me b r e m a n ! » P igna t en-dro er c 'ha r r a r is ha lakaa t Saïk d 'ober t ro . Goude : « Ya ! marc 'h sot !... » E u n t a m m i g aon am boa, met ivez joa e-leiz va c 'halon o t is t re i e trezek va g w a r e m m . Ha me ivez a gane :

Sav da bao ma gavez brao...

« Kant me t r ad b e n n a k goude beza tizet p r ad an Nedeleg e le-zis va c ' ha r r w a r tu dehou an hen t . Ha b u h a n ez is war -d ro va loened e-pad ma kleven Peron o l ava rou t da bao t r Keri lan :

« — Bastagn ! h o u m a n a oar anezi ! iSur ne bigno mui em c 'har r . »

B. Y. G.

(1) Lesono an tog higouclen. (2) Hegasi.

o redek diwar-benn hor sent, cz eus cul labour d'ober : burutclla anezo, lakaat anezo au cil c-kichen egile, tos­taat anezo ouz ar marvailhou, ar mojennou, an hengounioù, henvel pe zamhcûvcl a gaver cr broiou ail. Daoust n'eo ket bet sevenet al labour-se a-zcvrl-kaer evit c'hoaz,- diouz ar pez a vo graet e c'hellomp kaout eun ulberz, eun dainskeud eus ur wirionez,

Ar inarvailhou-sc a zo euno eur c'hcmmcsk sebezus : envoriou eus rclijlon hon tadou-koz ar Gelted, envoriou eus eun amzer kosoe'h c'hoaz marteze, seurt ma kaver c marvailhou ar bobl e pep lec'h, envoriou o tenna d'ar relljion gristen, ha, dindan an holl draou-se, kuzct ha inouget ganto, darvoudou gwirion an istor,

Penuos, emezoe'h, disranna an dar­voudou gwirion diouz ur peurrest, ha n'eo, atao e-kcnver an istor, nemet cur bern gevler ? N'eo ket aes-tre, a c'hellit kredi. Ha kaer a vo ober, ne vo tizet biken en doare-se nemet mar-tezcadou.

'Arabat koll kalon koulskoude. Eun dra a chom, ha n'am eus ket meneget betek-hen, eun dra a souezo ac'ha­noc'h',' a gav d'in, eun dra hag a zis­kouez gwelloc'h eget an holl draou ail o deus bevet hor sent koz, eun dra a c'hellfe rcl d'imp zok*cn darn eus o istor, ha pa n'hor bije klevet morse ano anezo. Anaout a rit moar­vat nr skridou koz anvet parchennou warskrivet : bez* cz int follcnnou parch a zo bet skrivet warno diou wech ; ar skrld kenta a voe rasklct, ha skrlvct neuze war ar follenn eun eil skrld. Ar ouizieien a vremaft a zeu a-benn da lenn, dindan an eil skrld, an hini kenta. Ha meur a obe-renn dalvoudus a zo bet udkavet evel-se.

Ma I Breiz, hor bro, a zo eun dourc parchenn warskrivet : Istor hor sent koz, bet skrivet ganto war hon douar, het rasklet goude gant an amzer, a c'heller lenn sklaer a-walc'h. Da eun den, ha na ou ket breizat, ez a an enor da veza dizofoct an tu da lenn ae istor-se. Eur Gall e ou, Largllllcre e ano, Maro eo n'eus ket pell, yaoutmk-flanun. I.argillière en doa mclzct eun dra : hor c'hêriou, hor bourc'hlou, hor c'hèrladennou, hor feunteuniou, hor c'herreg, hon tiez, hor parkou a zoug, kalz diouto, ano cur sant. A zo muioe'h, an ano-sc a voe roet peur­liesa en amzer ar sant. Lcnnlt ol levr kaer savet gant I.argillière, goude fur-ch'adennou hir, diwar-benn sent koz Bro-Drcger, hag c welot penaos e tiz a-wechou merka piz o boajou, adal al lec'h ' ma touarjont en aod betek lec'h o maro. Eur skouer eo da veza heuliet gant ar re a blij d'ezo gwel­loc'h ar wirionez eget ur mojennou.

N'eo ket da lavarout e rankomp dispriza ur mojennou. Mojennou hor sent koz a zo eun tenvor bras evi­domp, eun dudi da viken. Deskomp, avat, rei he lod d'ar wirionez : ma ne fell ket d'imp studia hervez hent ar wirionez, ne raimp labour vad ebet war dachenn Istor Breiz.

R O J ' A U / , HEMON.

PLIJOUT A RA

«« A R V O R 9 9

D'EOC'H 1 Ma I Sikourlt anezi . PENAOS f

Dre glask lennerien d'ezi, dra gaa a r c ' h a n t d'ezi evit a r tkrl tel lou, dre ober brud en-dro d ' a i l .

Le Gérant : G. BERTHOU.

IMPRIMERIE CENTRALE DU RENNES.

A R P E S K A O U R Niv. 2 6

gan t PAOL FEVAL

Tevel a reas da c 'hortoz va respon t . E d o n o k l a sk u n a n a zerefe ouz s tad e spered pa a d k r o g a s a -dac l - t r umm :

« Klasker ien-vara , ao t rou ker , k l a ske r i en -va ra h a ne t r a k e n ! C'hoarzin a r a n k a n pa gomzit eus ho l izer-diskarg ! E u r pape r faos, hen lavarout a r a n d 'eoc 'h. E u n afer gaer ! E m a o c ' h spa r -let ! Ha gouzout a rit pe t ra a c 'hoarvezfe m a klaskfec 'h va laza ? A-raok dont d 'ho kwelout , e u n d i sk le r i adur a m eus grae t d ' a r c 'homiser-pol is . Ha d ' an daou vedisin a zo deut a m a n em eus lavare t : re t eo kaou t disft-z ians ! E m e u r o k lask ober d r o u g d ' in . Sebezet oe 'h a se ? He he ! gan t mel e vez pake t mu ioe 'h a gelien eget gan t gwi-negr ! Ma ne vije ket faos al lizer-se, sao t re t gan t d o u r sali e vi je . Ret c vije bet beza hegara t

e m c 'henver ha re i d ' in an d ime­zell. Anat eo, kollet oe 'h. »

Chom a r is saba tue t . Ar Bruan t , a vije bet lavaret neuze e oa mezo, a s t lakas e zàoÉarn en eur gana.

Neuze e lavaras , eun t a m m i g s iouloc 'b :

« Ma vije beo, e ziskouezet ho pije d' in, den yaouank , sklaer eo. Kontet eo bet d 'eoc 'h e oan d i sk ian t ? Ya da ! Ma vije beo, e lakaet ho pi je da sailhu diouz eun toull bennak , evel eun diaoul diouz e u r voest -vutun, da sponta ac ' hanoun . Ha piou 'oar h a n ' em bije ke t kavet eur res­p o n t ? F inoc 'h o u n eget eul louarn . Gwelet e vo. Klaous t re e teuy an Dimezell J a n e d da ve­za an I t ron B r u a n t . Va menoz eo. P a grog eur menoz e m penn , ne z iskrog ke t b u a n . Ha kollet

ho peze mil pez aour hag eur voestad gwin Spagn ».

Ne ouien m u i pe t ra sonja l . An d i sk ian ted a vir eun t a m m sk ian t a tao . Daoulagad a r J u ­daz a oa skoelf, ha daous t da se e oa gwir a-walc 'h e gomzou.

« C'hoant kouske t hoc 'h eus , Aotrou Korbier ? emezan a-greiz-holl gant eu r sell goapaus . Me a chomfe a-walc 'h eun eur c 'hoaz da gaozeal ganeoe 'h ; ne r a n forz. Tos ta i t ho kado r da selaou eun den toc 'hor oc'li an­zav e dorfedou. Iskis eo. N 'em eus fiziaiïs e n i k u n nemedoc 'h . Ne garfen ke t e vije tud ail , pe-get o s k o u a r n en tu ail d 'an nor . Biskoaz n ' e m eus lavaret da zen penaos e p a k e r ar Pesk Aour . Ha prest oe 'h da s e l a o u ? »

P E N N A D 25

Goapaat a g laske a tao , hogen disliv oa e z r e m m . Ha me, en e u r dos taa t , da lavarou t :

« Selaou a . r a n . » E-pad eur p e n n a d e k red i s e

oa o t e n n a l . Tevel a rae , t ra ma k r e n e e va lvennou d a m s e r r e t .

O adsevel a reas , avat . E zaou­lagad louet a zeve gant eun tan tenval .

« Pep h in i d'e d ro », eme­zan, izel e vouez ha s ta r t koul­skoude . « Mevel oun het. Ar c'hi a gar e vestr . N 'oun ket eur c'hi. Ar Bennil ized, a lavarer , a oa ma t e-kenver o mevelien. Ha nie 'otti'-me ? Pa oan b ihan , hep gwech ma welen eur marc ' h o sevel w a r e baoiou a-drenv hag o teurel e varc 'heger d 'an douar , e lavaren : gwell a se ! Mar frike penn an den gant e ga rnou , e lavaren : gwelloc 'h c 'hoaz ! Met a r març 'R a z iskar e vestr ne c'hell ket k e m e r e lec'h ha don t da veza nvarc'heger d'e dro . N'eo nemet eur m a r c ' h .

« N 'eus nemet a n den bag a oar talvezout a-zevri-kaer an dis-megarts graet d 'ezan. Kemer ma­dou egile, aze ' m a n an doare d 'hen ober. E-pad dek vloaz em (jus hunvree t e kouskfen eun noz ê t r e , l inser iou a r c 'hont Penni l iz .

« Se tu aze ur Pesk Aour : dont pinvidik gnnt a r c ' h a n t a r

re o "-deus d i smeganse t ac 'ha ­noc 'h . Ar pesk-se a bake r evel m a c'heller. Me a zo bet tost da goll a r vuhez d 'e baka . D'ur r e u lavar o u n eun didalvez da ober a n han te r eus a r pez a m e u s graet . D 'a r re a lavar oun e u n d i sk ian t da glask kaout mu ioe 'h a spered egedoun.

« Pegement ne rofec 'h ke t -c 'boui da gaout eun test a m a n , Aotrou Korbier ? Klevout a reot l ioc 'h -unan-penn . P rene t em e u s madou Penni l iz hervez va doare . N'eo ket gan t an h igenn e ' p a k e r a r Pesk Aour ; gan t a r gontel l ne l ava ran ket . I t du glask a r vnrner ien . Ne gredin t ke t uc 'ha -noe 'h . Emaoc 'h hoc ' h -unàn -penn , h a g a r c ' h a n t a m e u s . Morse n ' em eus bet k e m e n t a b l i j adu r h a g en nozvez-man. Anzav a r in d 'eoc 'h pep t r a , ha koulz e vo d 'eoc 'h chom hep gouzout n e t r a . Lava r i t e u r ger, ha d 'a r pr izon ez it. N 'oc 'h ket ken sot-se, m o a r ­vat. J a n e d a vezo gwreg d ' in . T u d Keroulaz o d e u s grae t goap ac ' hanoun gwechal l . Hen paea a ra in t d ' in. (Da genderc'hel.)

1™ Année — 34 Prix t 1 24 Août 1941

J O U R N A L H E B D O M A D A I R E

Abonnement ordinaire : 25 fr. par an Rédaction-Administration

1 1 , r u e L o u i s - P o s t e l - R E N N E S (I .-&-V.)

C / C ; L . A N D O U A R D — 3 5 . 4 2 8 R E N N E S

Abonnement d'honneur : 50 fr. par an

« CE DEPARTEMENT, (LE F I ­

NISTÈRE) E N EFFET, UN DES

PLUS IMPORTANTS D I FRANGE

PUISQU'IL C O M P T E ' 8 0 0 . 0 0 0 HA­

BITANTS, EST T O U T ENTIER BRE-

TONNANT. DES LORS, IL APPA­

RAIT T O U T A F A l f ANORMAL

QUE DES FONCTIONNAIRES, A P ,

PELES A EXERCER LEURS FONC­

TIONS DANS DES COMMUNES R U ­

RALES, NE CONNAISSENT PAS

LA LANGUE BRETONNE, QUI EST

CELLE DE 9 5 % DE LA POPU­

LATION. »

Yann FOUÉRË

« La Bretagne », 10 mal 1 9 4 1 .

LE BRETON A L'ECOLE La tache première de l'école

en Basse-Bretagne est d'ensei­gner le breton, la langue du pays. Toute école qui n'enseigne pas le breton, ou qui n'en fa i t pas la matière principale de son en­seignement est destinée, ou è êt re réformée, ou à disparaître.

Comment l'introduction du bre­ton dans les écoles, — celles qui ne l'ont pas encore admis, celles qui ne lui font pas encore une place suffisante, — s'opérera-t-«Ile ? C'est là un des problèmes que « l'Ensavadur Breizh » a étu­diés le plus attentivement.

Voyons la situation telle qu'elle • s t :

Pour enseigner le breton, il f a u t des maîtres e t il fau t des manuels.

La question des manuels doit ê t r e considérée comme résolue. A côté du petit livre de M . Bozec, qui peut suffire pour l'instant, existeront bientôt deux excel­lents ouvrages : « M E A ZESK BREZONEG », de M M . Uguen e t Séi té , e t « M E A LENNO », de Y a n n Sohler, ce dernier édité par les salua de «l 'Ensavadur » en

langue unifiée. D'autres manuels, déjà écrits, paraîtront par la suite.

La question des maîtres pré­sente plus de difficultés. Si la majorité de nos instituteurs et bon nombre de nos professeurs savent parler breton, assez ra ­res sont pour l'instant ceux qui connaissent à fond la grammaire, le vocabulaire e t l'orthographe de leur langue. La plupart sont de complets il lettrés à cet égard.

Voici comment l'on devra procéder :

t ) Une commission perma­nente sera nommée, comprenant des membres de tous les ordres d'enseignement, libre e t laïque, connus pour leur compétence en la matière.

2 ) Une liste sera dressée, — « l'Ensavadur Breizh » l'a déjà établie partiellement, — de tous les membres de l'enseignement, libre et laïque, capables dès au­jourd'hui d'enseigner le breton, à cette liste seront ajoutés les noms de personnes n'appar­tenant pas à renseignement,

Notre Combat FELICITATIONS à Monsieur le

Recteur !

l : n de nos amis nous écrit : Il g a des prêtres qui, dans leur

ministère, remplacent sans raison au­cune le breton par le français. .Vous ne pouvons que le déplorer... et pro­tester de toutes nos forces.

Il g en a d'autres, — et ils sont 1res nombreux. Dieu merci ! — qui tiennent compte des directives épis-copales et ont une compréhension plus exacte des besoins de leurs ouailles.

Ces jours derniers, passant par le .bourg de Plogonnec, près de Quimper, je descendis dans une maison où une cliannante petite fille de sept ans lisait attentivement notre illustré bre­ton O lo lé. Je lui demandai si elle .savait bien le breton :

m Jusqu'ici, je ne le savais pas bien, me répondil-elle, mais maintenant, papa et maman me parlent toujours preton, et je lis O 16 lé. En octobre, je dais aller au catéchisme, et Mon­sieur le Recteur a dit qu'il fallait que je l'apprenne en breton comme /es autres.

—- C'est vrai, ajouta la mère de la petite fille, Monsieur le Recteur tient nu catéchisme breton ; il a certaine-;nent raison. .Vous le comprenons jnaintenant, et désormais nous par­lerons toujours breton à nos enfants ».

Eli ! bien, oui, Monsieur le Recteur >i raison... plus que jamais !... lit jious le félicitons de tenir à l'unité linguistique de sa paroisse base de son unité spirituelle.

A PENVENAN (Pays de Tréguier) on enseigne maintenant le catéchisme en français.

Depuis environ un an on ne fait plus le catéchisme en breton dans ce petit bourg du pays de Tréguier. D'après ce qu'on nous a rapporté, cer­taines personnes riches auraient re­fusé d'envoyer leurs enfants au ca­téchisme s'il était fait en breton. Le recteur leur aurait cédé.

A PLEYBEN (Cornouaille) le prône n'est plus fa i t en bre­ton.

L'Heure Bretonne, dans son numéro du 9 août dernier, signale qu'a Plcy-Jren le prône n'est plus fait en bre­ton depuis un an environ.

Ce n'est pas d'aujourd'hui qu'on

s'efforce moyens bretonne.

de franciser par tous les cette paroisse pourtant si

SOUVENONS-NOUS de François LAURENT, de Mellionnec, vic­t ime de la politique de fran­cisation.

Le 5 août 1934 eut lieu à Mel­lionnec, la cérémonie de réhabilitation d'un enfant de la commune, François Laurent.

Qu'avait fait François Laurent ?

Il fut accusé au début de la guerre de 1914 de mutilation volontaire, tra­duit en conseil de guerre, condamné à mort et fusillé.

Or, François Laurent ne savait que le breton. Il fut démontré qu'il avait été jugé et condamné sans qu'il ait eu la possibilité de se faire entendre et de se détendre devant ses juges qui n'entendaient pas la langue bretonne. Il fut démontré également qu'il ne s'était pas rendu coupable de muti­lation, mais qu'il avait été blessé par une balle.

Dans ce mois anniversaire de la cérémonie de réhabilitation, souve­nons-nous de cette humble victime de la politique de francisation. Ce n'est malheureusement pas la seule !

mais susceptibles de prêter leur concours.

3 ) Dans chaque commune, une ou plusieurs personnes fi­gurant sur la liste seront char­gées des heures de breton dans plusieurs classes ou dans plu­sieurs écoles. Au besoin, le mê­me maître exercera dans deux ou trois communes. Une indem­nité spéciale, payée par le gou­vernement, tant aux maîtres de l'enseignement officiel qu'aux au­tres, sera attribuée aux person­nes ainsi désignées.

4 ) Un délai d» six mois sera accordé aux membres de l'en­seignement exerçant en Basse-Bretagne, depuis le maître-sup­pléant Jusqu'à l'inspecteur d'aca­démie, pour se préparer à l'exa­men du Trec'h Kentan. En cas de succès, un nouveau délai de six mois leur sera accordé pour se préparer à l'examen du Trec'h Meur. En cas d'échec à l'un ou l'autre de ces examens, une se­conde épreuve leur sera imposée trois mois plus tard .

5 ) Tout membre de l'ensei­gnement, quel que soit le lieu où il exerce, en Bretagne ou hors de Bretagne, sera autorisé à se présenter à ces examens.

6 ) Les membres de l'enseigne­ment qui n'auront pas satisfait aux épreuves du Trec'h Kentan et du Trec'h Meur dans les dé­lais voulus se verront ret irer le droit d'exercer leurs fonctions en Basse-Bretagne. Pendant la période d'organisation, qui pourra s'étendre sur plusieurs années, enseigner le breton donnera droit à une indemnité supplémentaire.

7 ) Le détail des différents problèmes à résoudre, la régle­mentation exacte de l'enseigne­ment du breton, la suppression des programmes d'études e t des programmes d'examens des ma­tières inutiles feront partie des travaux de la Commission, qui statuera en accord avec l'admi­nistration centrale de la pro-vince.*

Cette méthode permettra de ramener, dans le minimum de temps, les écoles de Basse-Bre­tagne au rôle qui aurait toujours dû être le leur : développer l'es­prit de nos enfants selon le gé­nie propre du groupement lin­guistique auquel ils appartiennent et non pas les déraciner intel­lectuellement au profit d'un grou­pement linguistique voisin.

PENDARAN.

Aux étudiants en breton

C o m m e n t o n a p p r e n d u n e l a n g u e

De nombreuses personnes aujour­d'hui désirent apprendre le breton. Beaucoup également reculent épou­vantées dès qu'elles se heurtent aux premières difficultés. Quelques-unes persévèrent, mais elles vont à petites journées, une leçon par semaine, ou une page de breton, leur suffit. Il en est peu à atteindre le but.

Le but n'est pourtant ni si éjoigné, ni si difficile à atteindre. Il suffit de quelques livres d'étude et de pas mal do volonté.

Panait Istrati, conteur roumain et écrivain renommé dc> langue fran­çaise, a raconté jadis dans Les Nou­velles Littéraires, comment il apprit le français ù l'Age de 32 ans.

" . . . a r m é d 'un dict ionnaire

et de ma volonté f é r o c e . . . "

Fatigué d'élever des cochons en Rou­manie il prit un jour la résolution de les vendre et le 30 mars 1916 il se présentait a la frontière suisse. 11 possédait en tout et pour tout 1.200 francs suisses. Mais, laissons le raconter lui-même son aventure :

d Je gagne directement Legsin où l'un de mes amis se. mourait. Je ve­nais de saluer la première alouette s'élevant an-dessus du noir terreau des grondes plaines braïloises, et voici que j'étais accueilli, en ce début d'avril, pur les imposantes masses neigeuses de Legsin-Village.

» Alors, je prends le taureau par les cornes : la langue française avait été

(.Suite page 2.)

ROAZOj»LBREIZ

AR GWERZIOU E-kichen ar peziou-c'hoari di-

bunet e Roazon-Breiz gant strol-ladou Gwalarn ha Kêr-Vreiz, n'eus bet netra talvoudusoc'h eget ar gwerziou, dibabet hag aozet gant Abeozen, eilet gant sonerez Jef Penven, ha disple-get gant stroliad Ti ar Shingom-zerez Roazon. Hor gwerziou bre­zonek koz a zo graet a-ratoz, a vije lavaret, evit ar radio. Petra int e gwirionez nemet peziou-c'hoari bihan, peziou-c'hoari ha n'heller ket koulskoude dis­kouez dirak an dud war eur c'hoariva gwirion ? Dirak ar mi-kro, gant skoazell eun displeger mat, tremen a reont dispar.

Betek-hen ne oa bet c'hoariet e Radio-Roazon nemet tammon trouc'het diouz gwerziou koz, gwerziou « Barzaz Breiz », pe gwerziou dastumet gant An Uhel. An abadenn a vo displeget d'ar meurz 27 a viz Eost a vezo eun doare nevezinti, peogwir e vezo displeget eur werz en he fez, hini « Yannig Kokard » pe « Ar Gakouzez », hag a gaver e ken­ta levr An Uhel, p. 253.

Anaout a rit moarvat istor Yannig Kokard, eus Plouilio, « Brava mab kouer a oa er vro », a gouezas e karantez eur plac'hig koant, Mari Tili, hag a zimezas ganti, daoust da rebechou e gè­rent. Mari Tili, "siouaz, a oa kakouzez, pe lovrez mar kirit gwell. Hag eun deiz, Yannig Ko­kard, o vont d'ar feunteun, a

welas e skeudenn en dour hag a gilas spontet pa verzas e oa krignet e zremm gant ar c'hleRr ved euzus. Ne chômas mui ne­met eun dra d'ober : kas ane­zan d'al lovrdi :

Kriz 'vije ' r galon na ouelje, E Plouil io neb a vije,' O welout a r groaz, a r bannie l O k a s Yann ig d'e d i nevez .

Talvoudus eo diskouez penaos e vez aozet eur seurt gwerz evit ar radio. Klevet c vo dimerc'her a zeu, ouspenn an Displeger (aman kentoc'h ar C'haner), an dud a gemer perz er c'hoari, da lavarout eo Yannig Kokard, Mari Tili, an Tad, ar Vamm hag eur bagad merc'hed, pep unan o kana ar poz pe al lodcnn eus eur poz a zo lakaet war e ano. Aes eo kompren pegen beo e teu ar werz da veza evel-se, buhezekoc'h ha bravoe'h eget ar werz koz hec'h-unqn pa veze displeget gant eur c'haner hep­ken en amzer gwechall.

Eur goulenn a rafen digant kanerien Roazon-Breiz : distaga ar geriou ken fraez ha ma c'hel­lont. Eur werz, evel pep doare kanaouenn ail, a zo graet da veza komprenet gant ar selaou-enien ; n'eo ket a-walc'h taUva braventez ar sonerez ha kaerder an toniou ; ret-mat eo gouzout petra a lavarer, pe e koller an hanter eus ar blijadur.

SKINLONK.

« L E M I R A C L E C A N A D I E N » En mai 1939, le voyage des souve­

rains anglais au Canada a rappelé aux Français un cuisant souvenir : le traité de Paris de 1763, par lequel les Anglais allaient régner sur les <i quelques arpents de neige », dont parlait si dédaigneusement le cynique Voltaire, ainsi que sur les 70.000 Fran­çais installés sur les bords du Saint-Laurent. « Sa/18 doute, écrit Antoine Leslra dans <• La Croix » du 28 mai 1939, la France a stipulé qu'ils joui­ront d'une entière liberté religieuse et qu'ils garderont leurs coutumes et leurs lois. Mais l'Angleterre ne tient pas su parole. Non contente d'abolir la langue el les lois françaises elle impose le serment du test », Aussitôt les Canadiens français entament la lutte et se serrent autour de leur curé qui, écrivait Mgr Landrieux, évéque de Dyon, « fait la classe aux petits enfants après le catéchisme (; et,) quand les difficultés surgissent pour l'enseignement officiel de la langue nationale, il les prend UN PAR UN en secret et le « parler français » passe quand même à travers les mailles de la loi ». C'est grâce a celte lutte de tous les instants que près de trois millions de Canadiens emploient aujourd'hui » le parler français », Ils ont reconstitué « l'an­cien régime scolaire de la France en l'adaptant si bien aux besoins mo­dernes qu'on ne trouve presque, point d'illettrés parmi eux. Sans budget de l'instruction publique ni contrainte de l'Etat, l'Eglise et les familles orga­nisent l'enseignement avec une en­tière liberté. Ils savent' que qui tient l'école tient l'avenir et c'est pourquoi, continue A. Lcstra, 'ils ont arraché à l'Angleterre la grande conquête d'une école où ils sont les maîtres. « Je « veux finir mon fils comme je l'ai » commencé. » Cette parole d'un père de famille traîné devant le tribunal parce qu'il refusait de laisser élever

son enfant dans l'ignorance de sa langue maternelle est le cri le plus profond qui soit jamais fbrti du cœur de tout un peuple. » L'Angle­terre a fini par s'incliner devant la ténacité des Canadiens.

Quelle leçon pour nous, Bretons t Des gens, issus pour une part de Bre­tagne, nous ont montré comment me­ner une lutte culturelle et comment la gagner. Le miracle breton existe aussi mais il est le résultat de la routine des Bretons non de leur vo­lonté déterminée de conserver leur langue. Ce miracle ne peut se pro­longer sans lutte. Qu'on se le tienne pour dit. « Unan da zeski da unan », méthode préconisée par « Arvor », fut la méthode' employée au Canada. Elle a porté ses fruits là-bas, elle doit aussi le faire ici.

fiUETHEN,

DEUX LIVRES BRETONS POUR LES ECOLES l

Me a zesk brezoneg MON PREMIER L IVRE

DE BRETON Adresser toute demande à :

Monsieur V . SEITE Directeur Ecole Sainte-Barbe

ROSCOFF (Finistère) C. C. Postal Rennes 417-04.

" L E F R A N Ç A I S P A R L E B R E T O N "

par M. l'Abbé BOZEC S'adresser a l'Imprimerie des Edi.

tions « ARVOR », 13, place du Centre, Gl'INGAMP (C.-du-N.).

L'exemplaire : 12 francs.

2 A R V O R

A R F U R C H R R B R B Z O N B K

L'Abbé Yves MOAL En 1843 également parut « Hent

ar Groas gant prederenhou var an ene dre ar Breûtaër Breizec, gwasket e Montronlhes, e tg A. Lédan ».

« Hamâ, lenher, dit Moal, he Kefhot eun doare oll nevez

ewit lakât war baper skriva deread hor ïez. »

On remarquera des modifications orthographiques.

Vingt-six pages sont consacrées aux quatorze stations du Chemin de la Croix.

Je pense que cette partie du vo­lume fut, plus tard, publiée à part sous le titre de <• Hent ar Groas bi­han » (sans auteur, ni date), car le catalogue de Lefournicr en 1886 donne à la suite l'un de l'autre les deux titres.

Le volume de 1843 que j'analyse contient en réalité trois fascicules. Le deuxième est intitulé « Prederenhou Talvoudec war an ene — pe ghen dizeiir e ve an nep Jie c'holfe » et comprend six chants.

Viennent ensuite, des pages 51 à 61 « Meur a lavarou Koz ha Talvou­dec », que La Villemarqué signala au Congrès de l'Association Bretonne de 1856 (cf. Arvor).

Ces proverbes sont suivis de cinq pages de discussions orthographiques, plaidoyer pour l'A et le çz.

Moal prie les lecteurs, que son orthographe surprendrait de lui faire leurs observations en « Brezounec pale fars ».

Et voici la dernière page qui vous donnera une idée de son originalité à tout versifier. Mar deo dà deoe'h an ober-mà, Lenher, Her c'hafhot ato e Montroulhez, e tg Alexandr LEDAN, ar Gwsker (sic) evit ho taouzee gwenhec ar pez ; Hac evil ho taou real même:, Mar Kemherhit douçzen e leac'h pez.

Au total dans ce volume 1.500 vers. *

Mais qu'est cela*à côté des 13.000 vers de 13 pieds que contiennent ses « Barzounegou var Drubarderez Jusas en henvor eus a viçzion Sand Martin

roet e mis Mae 1847. » (Sur la page de titre initiales Y. M.)

Gwasket e Montroulhez, e tg A. LEDAN 1847.

Au dos de la page de titre « Al le-vrig-màn a zo perc'hentiez an A. Y. Moal, Persoun Sajid Martin eus a Yontroulhez ». L'auteur désigne par la Jettre K les poésies à chanter et par la lettre N celles à lire et mé­diter.

Après un exorde de remerciements aux Pères qui prêchèrent la mission et de conseils à ses paroissiens on a la surprise de rencontrer une Diskle­riadur eus va doare da skriva ar Brezounec. Décidément il y tient, et aussi à l'introduire là où l'on ne s'attend pas à la trouver. Les 18 pre­miers vers sont d'ailleurs ceux d'Eiir goms d'al lenner de « Hent ar Groas ».

Cette déclaration est de six pages, mi-partie vers, mi-partie prose. Elle est suivie de <• Galvadenn d'ar Vreiç-ziaded d'en hem staga oe'h ho ïez ». Il y en a cinq pages en vers dont beaucoup de 18 pieds.

Il applique ses principes orthogra­phiques dans le reste du volume qui comporte un titre:

u Gwerçziou nevez hac a vras, " ivar Drubardereçziou Jusas »

Eus a Barhez Sand Martin, ar Persoun Hen deus lakeat al levr-mà e soiïn.

Y. M.

Il se recommande de Le Pelletier, dit le pourquoi de ses h et çz, repro­duit des pages de " Hent ar Groas », et termine par un appel à ses contra­dicteurs auxquels il ne répondra d'ailleurs pas en français, même riche Lakehont-ta e Brezounec, brezounec

[pale fars,

Kemend ho deus da damhal hen ober [peulghé-bars.

Cette petite étude sur Yves Moal confirme l'impression que l'on em­porte de la lecture de sa correspon­dance : un breton têtu, original, « Breiz Atao » avant la lettre.

Jaffrennou dans Breiziz, p. 108-100, attribue a tort à Jean Moal, l'auteur du Supplément lexico-grammatical, les Barzonegou de notre Yves Moal. Ce dernier naquit a Mcspaul, le 8 février 1782, fut ordonné prêtre le. 26 juin 1808 et nommé h Saint-Martin le 31 janvier 1819.

Jean Moal, né a Plouvorn en 1834, prêtre en 1858, vicaire à Querrien, Arzano, recteur de Guerlesquin, au­mônier des prisons de Brest où il mourut le 2 janvier 1893.

L. LOK. P. S. — Yves Moal se réfère, dans

ses lettres, a l'abbé Le Jeune et à l'abbé Ropars. Nous leur consacrerons un prochain article.

Comment on apprend une langue

(Suite de la' 1"', page) la grande nostalgie de mon adoles­cence...

» On le constatera en lisant « Mik­haïl », où je dis ma profonde admi­ration, et, en même temps, ma sur­prise, de voir ce jeune gueux dévo­rer « Jack » en original, tont mu fond de la banlieue miteuse d'une petite ville danubienne.

» Quelles multiples et vaines ten­tatives n'ai-je pas faites tout au long de ces neuf années d'ardente amitié avec Mikhaïl pour m'élancer à sa suite vers la conquête de la belle lan­gue internationale... Avec quelle émo­tion, aujourd'hui encore, je me plais à évoquer les minutes qui précédaient immédiatement notre sommeil et où il me disait de sa voix grave et ten­dre : « Répète après moi, Panait : Je dors, tu dors, il dort

» Mais il en était écrit autrement I Je n'ai jamais rien obtenu avec des demi-mesures. Se livrer tout entier ou pas du tout est le seul don qui convienne aux passionnés et leur as­sure les vraies conquêtes.

» Enfermé dans la petite chambre du chalet de bois, l'arpentant d'un pas fiévreux, armé d'un dictionnaire et de ma volonté féroce, j'ouvre le « Têlémaque » : Calypso-ne-pouvait-sc-consoler-du-départ...

» Je ne comprends que le mot consoler qui est aussi roumain.

» Le dictionnaire est mon seul ou- \ til. Je n'ai jamais ouvert une gram­maire. N'importe, de page en page, de livre en livre, sans guide, je dévore une trentaine de classiques : Voltaire, Rousseau, Montaigne, Montesquieu, Mm° de Staël, etc..

» Ce fut une fièvre de quatre mois. Double joie qui conjuguait en elle une double conquête, celle de la lan­gue et celle des belles idées bellement exprimées.

» Quatre mois de claustration ! Quand je me réveillai à la réalité, autour de moi les murs étaient en­tièrement piqués, couverts de fiches, mon dictionnaire était en loques, et il ne me restait qu'un franc suisse.

» Je descendis pour chercher du travail... Le premier homme ù qui je m'adressai — dans ma nouvelle langue — fut M. Creuze, Hollandais, entrepreneur de bâtiments el tubercu­leux depuis de longues années. Je fus embauché d'emblée, mais il me dit en souriant : « Cher monsieur, vous parlez comme dans les livres ».

» C'est avec ce parler savoureux el riche que je devais écrire, trois ans

E N S A V A D U R B R B I Z H

Levraouegoù Diwar ar i-an a viz gwengolo

e vo savet Levraouegoù EB. Setu aman ar reolenn :

1.. Pep levraoueg a zo fiziet être daouarn unan eu* kenskri-verion EB.

2 . Dalc'het e vo gantan en e di, pe el lec'h ma karo, gant ma vo miret an oberennoù e-ratre hag en urzh vat.

3 . Pep oberenn a vo kaset d'ar c'henskriver gant burev-kreiz EB. Dougen a raio eiell EB dlv wech : eur wech war ar golo hag eur wech war ar bajenn 7. Dougen a raio ivez dlv nivérenn, merket war gein an oberenn mar deo tev a-walc'h, war gorn de­hou uhelan an oberenn mar deo re voan. An nivérenn gentan a vo arouezh al levraoueg. An eil ni­vérenn a vo an hini roet d'an oberenn gant EB, hervez ar ren-kadur embannet war nivérenn 1 3 0 « Owalarn », p. 4 1 .

4 . Pep lève a vo kaset gant EB evit netra. Chom a raio perc'hen-nlezh EB.

5 . Ar genskriveripn a c'hell prestan oberennoù. levraoueg EB. Levr ebet, avat, ne die mont er-maez eus ar gumun.

6 . Dalc'het e vo gant pep ken-skriver eur c'haier, warnan eur roll eus oberennoù al levraoueg. Oberennoù estreget ar re kaset gant EB a c'hello bout lakaet ouzhpenn. Renket e vezint dis-tag diouzh ar re ail.

7. Pep oberenn dianket pe saotret dre fazl ar genskriverion a ranko bout adlakaet el le­vraoueg diwar o c'houst.

8 . Burev-kreiz EB a zlvlzo peseurt oberennoù a c'heller kas da bep levraoueg.

9 . Eun enseller a c'hello be-zaA kaset gant EB da welout e pe stad emaft al levraouegoù.

10 . Da zlgerlA eul levraoueg, n'en devo pep kenskriver nemet kas eul lizher-goulenn da vurev-kreiz EB, o tremen hervez boaz dre ar c'henskriver uheloc'h ege-taA ma 'z eus.

ROPARZ HEMON.

NOTENN. — Degas a reomp da goun da bep kenskriver e t le kas e holl llzheroù da EB o tre­men dre ar c'henskriver uhe­loc'h egetaA. Ar c'henskriver-kumun a die skrivaA d'ar c'hen-skriver-kanton, ha heman d'ar c'henskriver-kelc'hiad. Arabat da skouer kas respontoù ar miz rag-eeun da vurev-krelz EB, na ken­nebeut da ARVOR.

GOULENN AR MIZ. — Lava­rout peseurt enskrivadurioù brez-honek a weler en ho parrez ; pelec'h emaint ; gant piv ha peur int bet lakaet ; o adskrivan mar geller.

plus lard, lu lettre à laquelle Romain Rolland fait allusion dans sa préface à « Kgra », ainsi que mes deux premiers livres. »

Voilà comment on apprend une lan­gue et comment on devient même un grand écrivain en cette langue !

B R O - W E N E D

EN DEHAN-SKOL Avel rah me zud koh, me ven bout labourer Ha me hello nezé diialiut doh er vechér, Me llijadur e vo mont liés mitin mat De labourât d'er park ar un dro get me zad.

Meit ne vein ket alkent dalhniat è labourât, Eit ur hroèdur distôr é vehè huerù ur stad I Hag amzér e gavein meur a uèh de hoari Get Guenhaël, Patrik, Guénolé ha Tudi.

Aveit chervijein Doué, ne vè diskuéh erbet : Ag er uirionné-man chonj e zalhein bepred. De vitin ha d'en noz è larein me teden Ha d'er sul, riget mat, é kleuein en ovren.

De viz Héré éndro éh ein d'er skol arré, Kavet dein én diskuéh un nerh-kalon neùé, Nerh-kalon de gaerat me spered, me iné : Mar ne hadan breman, ne estein ket goudé.

BLEU-BENAL.

«•imBir UNVANIEZ AR SEIZ BREUR 1841

VOYAGE _DJÉTUDE

Unvanlcz ar Seiz Breur organise dans le courant du mois de septembre un voyage d'étude des grands cal­vaires de Bretagne pour les jeunes

* élèves des écoles des Beaux-Arts de Rennes et de Nantes et ceux des écoles d'artisanat (durée 20 jours).

Le but de ce voyage est de faire connaître à nos jeunes artistes et artisans les chefs-d'œuvre de notre art dans lequel ils pourront trouver de féconds exemples et des modes d'ins­piration surgis du plus profond de l'Ame du pays.

Ce voyage se fera en bicyclette. Les participants seront accompagnés par plusieurs membres de « Seiz Breur ». Des causeries et des conférences sur l'Art Breton, et en particulier sur les calvaires, églises, etc., visités au cours de ce voyage, seront faites par les membres de « Seiz Breur » accompa­gnant la tournée et par dlvcrrses per­sonnalités bretonnes des divers pays traversés.

« Seiz Breur » espère, de plus, déve­lopper au cours de ce voyage, parmi nos Jeunes artistes, l'esprit d'équipe qui a trop souvent fait défaut dans le passé.

Les participants à ce voyage devront emporter avec eux un matériel de campement réduit : assiette et gamelle métalliques, fourchette, cuiller, cou­teau, une couverture ; se munir de leurs tickets d'alimentation.

u Seiz Breur » s'efforcera de limiter au strict minimum les frais du voyage qui seront à la charge de chacun des participants.

Pour tous renseignements, s'adresser à : R. Y. Kreston, Président de « Un-vaniez ar Seiz Breur », 1, quai Lamen­nais, Rennes. (Joindre un timbre pour la réponse.

UN PREFET du Finistère ami du breton

La u Bretagne » parlait dernière­ment du préfet Colllgnon, préfet dur. Finistère, qui se révéla un ami sin­cère de la langue bretonne.

On pouvait lire dans le journal « Ltr Finistère » du 26 août 1906, ce compte-rendu de la session du Conseil générait du 23 août :

La question de la langue bretonne-— Un rapport de M. Danguy des D é ­serts propose d'attribuer une subven­tion de 1.000 francs pour frais d'étu­des de licence à M. Cufilandre, secré­taire de la Faculté des Sciences de-Rennes, fils d'un pêcheur de l'Ile Mo-lène : ce jeune homme a publié ré­cemment un volume de vers, Mouez' an Aochou, qui, selon l'avis très auto­risé de M. I.oth. le classe au premie*" rang des poètes bretons.

M. le Préfet (Colllgnon) demande-que le Conseil élève le chiffre He la-subvention à 1.500 francs, en témoi­gnage de sympathie pour le mouve­ment littéraire qui se manifeste actuel­lement en Bretagne. La conservations de la langue bretonne est à désirer, au même titre que celle de la langue-basque ou provençale, parce qu'elle-contient quelque chose du génie de In» race qui l'a parlée pendant des sjècles: si elle venait à disparaître, c'est l'Ame populaire elle-même qui subirait une-véritable diminution.

Il n'y a point à craindre, ajoute-M. le Préfet, que l'usage de la langue -bretonne nuise à la langue nationale . Au contraire, elles sont faites pour" se prêter un mutuel concours. A l'école, In méthode bilingue peut avoir de très heureux résultats ; clic serait la meilleure pour initier les j e u n e s Bretons à la langue française, tout Cl* leur inspirant le respect de l'idiome-original légué par leurs aïeux.

(De « La Bretagne »•>

U N I M P O R T A N T A R T I C L E s u r l a l a n g u e b r e t o n n e

La Nouvelle Revue Française, d a n s son n u m é r o d 'août , publie? u n ar t icle r e m a r q u a b l e de J e a n Merr ien su r la langue b r e t o n n e . Nous donne rons la semaine p rocha ine un compte - rendu détail lé-de cet art icle, des t iné à' faire époque . E n a t t endan t , nous conse i l lons à nos lec teurs de se procurer , au p lus vite, ce nHinéro de La Nou­velle Revue Française, qu ' i l sera peut -ô t re difficile de se p r o c u r e r le l* r s ep tembre , et qu i cons t i tue un documen t de p remie r ordre: p o u r l 'h is toire de no t re langue et de no t re l i t t é r a tu re .

M é t h o d e r a p i d e d e b r e t o n par ROPARZ HEMON

720. Quand il sera ici. il sera

plus paresseux qu'auparavant.

727. Quand il était là, il était

plus attentif qu'à présent.

728. Quund il était avec eux,

il était certainement plus sage.

729. Quand il est ici, il est

toujours tranquille.

730. Quand il était avec elle,

il était assez aimable.

731. Quand il est à la maison,

on ne l'entend pas souvent jouer.

732. Quand il n'est pas ma­

lade, il n'est pas sans courage.

Le verbe « être » possède des formes d'habitude ; au présent : e vez (il ou elle est habituellement) ; à l'impar­fait : e veze (il ou elle était habituel­lement).

L E Ç O N 27

733. C'hoarzin a ra, hag e v r e u r o v e r v e l !

734. Labourâ t a ri t , ha^ i

oe'h ober ne t ra !

735. C'hoari a ra , lia me o

lavarout d'ezi l aboura i !

730. Baie a rez, ha te k lanv !

7117. Klask labourât a rae, hag

hen mezo !

738. Kana a r eomp , hag ar re

ail o ouela !

733. Il rit, alors que son frère

meurt !

734. Vous travaillez, alors

qu'ils ne font rien !

735. Elle joue, alors que je

lui ai dit (à elle) de travailler I

730. Tu te mpromènes, alors

que tu es malade !

737. / / voulait (il cherchait à)

travailler, ulors qu'il était ivre !

738. Nous chantions, alors que

les autres pleuraient !

Les mots commençant par gou suivi d'une voyelle subissent en général la mutation comme s'ils commençaient par giv : gouela, o ouela.

739. Dont a ra io . daous t d 'e-

zaiï da veza skuiz .

740. Dansa i a ra int , daous t

d'ezo da veza koz.

741. Kompren a ra, daous t

d'ezi da veza bouzar .

742. Kerzout b u a n a ra, daous t

d 'ezan da veza k a m n i .

743. Deski mal u ra, eviti da

veza y a o u a n k .

744. Debr i kalz a reont , evito

da veza t reu t .

739. / / viendra, bien qu'il soit

fatigué.

740. Ils danseront, bien qu'ils

soient vieux.

741. Elle comprend, b i e n

qu'elle soit sourde.

742. / / marche vite, bien qu'il

soit boiteux.

743. Elle apprend bien, quoi­

qu'elle soit jeune.

744. Ils mangent beaucoup,

quoiqu'ils soient maigres.

745. Mont a r in, gant ma vo

brao an ainzer .

74(5. Chom a raio, gant ma vo

a-walc 'h da zebri .

747. Labourâ t a raîirip, gant

ma v i m p paeet .

748. Gortoz a ra in t , gant ma

ne vo ket re hi r .

749. Echu i a raio, gant nia vo

gortozet pell a-walc 'h .

750. Ober a r in, gant ma vin

lezet d 'ober.

74i>. J'irai, pourvu que le

temps soit beau.

746. / / restera, pourvu qu'il y

uit assez à manger.

747. Nous travaillerons, pour­

vu que nous soyons payés.

748. Ils attendront, pourvu

que cela ne soit pas trop long.

749. / / finira, pourvu qu'on

l'attende assez longtemps.

750. Je (te) ferai, .pourvu

qu'on me laisse faire.

751.'(Dont a (rin, nemet di ­

fennet e vije d ' in .

752. D i skenn a raio, nemet

lavaret e vije d 'ezan n a n n .

753. Kresk i a raio ar plant...

nemet re a heol e vije.

754. Diskare t e vo, nemet h a r -

zet e vije.

755.Distrujet e vint , nemet prene t e vi jent .

750. Miret e vo, nemet g w e r ­

zet e vije.

751. Je viendrai, à moins-

qu'on ne me (le) défende.

752. / / descendra, à moins-

qu'on ne lui dise non.

753. Les plantes croîtront, à-

moins qu'il n'y ait trop de soleil.

754. / / sera abattu, à moins

qu'on ne (V) empêche.

755. Ils seront détruits, à

moins qu'on ne les achète.

750. / / sera conservé, à moins

qu'on ne le vende. (A suivre.)

EëggSSB9BaBBB S S MMWMMBaell On demande JEUNE FILLE CA­

THOLIQUE CONNAISSANT BIEN LE BRETON pour e'occuper d» l'éducation de plusieurs enfante dans un château à le campagne. eS'adireaaer au journal.

B l o a v e z k e n t a . - N i v . 3 4 2 4 E o s t 1 9 4 1

KAZETENN SIZUNIEK

" Ra zigoro Sant Per d'in dor ar baradoz: - M'émeus hengou-nezet dre gement a zaelou : -Met penaos pardoni d'an AotrouSkolaer koz -D'ambeza kastizet 'vit komz yez hon Tadou : "

Per PRONOST, « E SKOL VA FARREZ »

K E L E I E R A R V R O F I N I S T E R

BREST DILHAD LAERET ADKAVET. —

Tapet eo bet Marc Blanche, 20 vloaz, en doa laeret e staliou zo, eus Brest, bet freuzet gant ar bombezadennou. Darn eus an traou laeret, dilhad drcist-holl, a zo bet adkavet. Tri la-kepod ail a oa gant al laer yaouank a zo klasket.

EUN DEN BEUZET. — Dilun di­weza e oa bet kavet korf maro an Ao. Bellamy, komis e Bureo an Dud-a-Vor, e-barz ster Elorn. Gouliou en doa ouz e c'houzoug ha war e zaouarn hag e sofijed e oa bet lazet marteze. Deut eo an Ao. medisin Sa-laun da welout petra oa, hag en deus diskleriet e oa bet beuzet an Ao. Bellamy. Kredi a raer eo kouezet en dour, e-pad an noz.

LAER AR C'HOC'HU. — Labourât a ra atao war c vicher vil. Dimeurz diweza eo bet laeret gantan yalc'h an dimezell Segalenn, 60 lur ennan.

AR YAR A ZO DINIJET. — An Ao. Quéré, koûversant, bali ar Maréchal-Foch, a sav ponsined. Diouz an noz e tastum anezo en eul lab sko ouz e stal. En deiziou-man en doa eur yar o c'hori. Eur mintin, ne oa mui yar ebet ; digloret e oa ar ponsined, nemet maro e oant holl. Klemm a zo bet savet.

LANDERNE EUR WETUR E-BARZ AR STAL. —

Eur «welur a zeue eus bali an Ti-Hent-Houarn. Spont a grogas er marc'h, hag al loen pennfollet a yeas d'en em deurel e gwerenn vras stal-ver-serez an Itron Saout, e krec'h ru ar Feunteun-Wenn. Didammet e voe ar werenn. Den ebet n'eo bet bleset avat. Eun ucher a zo deut da verka ar freuzou.

MONTROULEZ LAERONSI HA FREUZ-SKLOTLR.

— Eman an Itron Ar Skanv o chom en eun ti pell diouz ar re ail, e Milin ar Prajou, war vord ar C'hefleut, pe­var c'hilometr diouz kèr. D'an 8 eus ar miz-man, c-pad m'edo-hi e kêr gant he merc'h, c teuas al laer. Mont a reas heman e-barz an ti goude beza torret cur werenn ha dismantret koa-daj cur prenestr. Kavet e voe an armel digor, hag eun diretenn freuzet ; 600 lur ha daou bakad butun a zo bet kemeret ; ouspenn mil lur koll a zo en holl. Klask a ra an archerien.

LOKOURNAN AR MAB DROUK. — Harzet eo bet

Herri Bot, kemener e Brelez, gan' an archerien. D'ar 15 a viz eost c felle d'an hailhevod kaout arc'hant digant e vamm evit mont d'ar pardon. Na-c'het c voe outan. Droug a yeas en­nan hag e skoas gant e vamm gant eur gontell. Bleset co bet ar gaour kaez itron ; an doktor Lukas en deus graet war he zro.

KOMMANNA SKUIZ GANT AR VUHEZ. — Fran­

sez Thomas, 82 vloaz, a zo en em grouget en e c'hrignol. Ne oa ket reiz e spered eur pennad zo. An Ao. Boennec, medisin c Sizun, en deus roet ar paper evit an interamant.

PLOUENAN SEC'H E OA O GOUZOUG. — Pa

vezer boas da c'hlcbia ar staon, diaes eo chom hep kavout gwin pe sistr. Ar 15™ a viz cost, diouz an noz, c oa cur vandenn dud o pourmen dre ar vourc'h, goude beza evet o gwalc'h koulskoude. O tremen dirak tavarn an Ao. Inizan, e c'houlcnnjont ouz heman digeri e stal ha servijout d'ezo gwin da eva. Inizan o veza nac'hct, e voc stlapct mein ouz c brenestrou, a voc torret, hag Inizan a voe trouc'het e dal. Klemm en deus savet ouz an dud vil-se.

DOUARNENEZ AN TREN BIHAN O VONT EN-DRO.

Gant plijadur hon eus klevet ez afe en-dro treû bihan Douarncnez-Gwaien. Micherourien a zo krog da gempenn al linenn.

LAERON TAPET. — Daou baotr yaouank eus Douarnenez, Erwan Cor-•ec ha Joseb Quere, a oa deut da Vrcst da glask labour. Labourât a rejont e-pad cun devez bennak e

Porz-Trein met o welout ez ae war voanaat buan an arc'hant e-barz o chakod e tivizjont mont en-dro da Zouarnencz. Eno, e-kreiz an noz, cz ejont war vourz eul lestr-morueta a oa war ar chadenn er porz hag e kemerjont pez a gavjont da lavarout eo : 6!! boest-sardin, 4 boest piz bi­han, 16 boest alumetez, eun hanter-luriad te, 4 c'hiload kafe, 3 rc loc-rou, binviou, soavon, dilhad hag ail.

Dre zichaiis e voe dizoloet al lac-roiisi nebeut .goude ha kaset kelou gant archerien Gemper da archerien Vrest. Ar rc-man a bakas hon daou laer p'edont o tiskenn eus an tren, karget pounner, evel ma c'hellit son­jal.

Eur paotr i^ll, Loeiz Jugeot c ano, en doa kéineret perz el laeronsi a zo bet harzet ivez.

Lakaet int bet en toull c Montroulez.

A O D O U -

A N - H A N T E R N O Z

QWENQAMP KOUEZET DIWAR AR C'HEZEG-

KOAD. — Disul diweza, da genver pardon I. V. Gwir-Sikour, e oa fest war ar Vali. Trei a rae ar c'hezeg-koad ken na raent. Loeiz Le Marchand, 19 vloaz, eus ar Groaz-Santel, a zo kouezet diwar unan anezo, hag en cur goueza en deus torret gar eur plac'hig vihan 5 bloaz, Mari-Renea ar Fricc, a oa eno gant hc mamm o sellout.

PEMPOULL EUR MARO SPONTUS. — An Aotrou

Naour, o labourât evit ar Gompagnu-nez Lehon, a zo bet brevet être bago-niou marc'hadourez en ti hent-houarn. Maro co eun nebeut euriou goude. Bugale yaouank en doa.

Alla a reomp start hol lennerien hag a gar ar bre­zoneg hag a fell d'ezo la­bourât evitan mont a di da di hag a vereuri da vereuri, evel ma ra eun toulladig paotred vat e kostez Kem­per, da werza levriou pe gazetennou brezonek evel ARVOR.

Eul labour talvoudus -meurbet a reer evel-se o vont e-touez an dud hag ar re o devo ar galon da gregi gantan a vo sur-a-walc'h digollet eus o foan. « Eur frealz , eul I e v e n e z e o b e t d'imp g w e l o u t ar v u g a l e h a g an dud y a o u a n k dre i s t -holl d e d e n n e t gant ar bre ­z o n e g », a skriv'd'imp eur paotr yaouank a ro d'ar re a garo mont war e roudou an aliou fur-man :

— Komz d'an dud diwar-benn ar yez nemetken.

— Arabat mont da goun-nar pa vez kavet tud di-seven. Chom sioul ha dize-blant.

— Mont e pep ti. Tre­men hep chom e toull-dor

. eun ti. Mont da gaout eun daol ha diskouez al levriou pe ar c'hazetennou. Mat eo kaout levriou e brezo­neg aes ha marc'had-mat.

DAO D'EZI !

M O R B I H A N

DRE AN DEPARTAMANT GWERZ AN HOLEN. — Prefed ar

Morbihan a gemenn ez co difennet d'an holcncrien pc baluderien gwerza holen an cost 1941. Evel just an holc­ncrien a c'hello kemerout an holen o deus ezomm evito o-unan, o famil­hou ha re an dud a labour asambles ganto.

OOURIN MARO EN E BU<NS. — Yann Jour-

dren. 47 vloaz, a oa o klcuza cur puns. Mouget co bet eno, hag eur mevel d'ezan a glaskc sikour anezaû.

Ar strisaduriou BUTUN EVIT AR BRIZONIDI a vo

roet er burcviouibutun : evit hen kaout ret co lakaat c ano. An hini a yelo da lakaat e ano a dleo beza gan­tan eun dikedenn-bakad, pc cur bape­renn digant ar Maer, da ziskouez cz eo evit eur prizoniad co.

ROLL AL LODENNOU BOUED evit miz eost a zo bet embannet en e bed war ar c'hazetennou pcmdczick. Ar mêmes lodennou a vo evit ar c'hig, ar c'hafe bag ar fourmaj. 100 gr. eoul lie druzoni ouspenn a vo ; en holl c c'hellimp kaout 300 gr. eoul diouz eun tu ha 350 gr. amann (pe vloneg, pe vargarin) diouz an tu ail. Ne vo ket a chokolad nag a vermisel pe nouilhez evit miz eost.

GOUDE AR 1-a A VIZ EOST ne vo ket mui roet nouilhez, na makaroni, na vermisel d'an holl. Miret e vo ar boued-sc evit an d«d klanv, ar gwra-gez dougerez hag ar soudarded pe ar yaouankizou c pchnision.

50 MILION HEKTOLITR GWIN a c'hcllfcd gwerza er bloaz a zeu, dres ar pcz a zo ezomm.

CHENCHET EO AL LODENNOU LAEZ ; setu aman ar re nevez : evit ar vugale betek 6 vloaz, 3/4 litr ; evit ar vugale eus 6 da 18 vloaz, 1/4 litr ; evit ar guragez dougerezed, 1/2 litr ; laez pur a c'heller kaout Ivez evit ar re glanv pa vez merket gant ar medi­sin. Ar gartenn laez ne vo mui anezi : roet c vo bep miz en he lec'h eun tiked eus ar gartenn-voued.

RIZ A ZO EVIT AR C'HARTENNOL E, ,11, ,12 en eskemm d'an tiked 5 : 300 gr. evit «r c'iiartennou E, 200 gr. evit ar c'hartennou Jl ha J2.

LAVARET E OA E VUE BET ROET 300 GR. eoul e miz eost. Kcmpennet co bet ken mat an traou e departamant an Il-ha-Gwilcn ne vo roet d'an dud nemet 225 gr. hepken t

AL LOENED O-UNAN o devo eur gartenn-voued, war a lavarer, dreist-lioll ar re a labour evit mad an holl en uzinou hag cr mcnglcuziou.

MAR DEO FOUNNUS AN EOSTOU, ar pcz a c'hortozer, c vo kresket eun tammig al lodennou-boued

AI Lezennou Nevez AL LAERON LEGUMAJ pe traou

ail eus jardinou gounezet gant tud ail a vo kastizet garo. Da skouer, n'eus ket pell en deus eun den ta­pet 18 miz prizon evit beza laeret yer ha konikled.

ARABAT KAS KUIT an Implijldi n labour er staliou botou pe dilhad, war zigarez n'eus ket kalz a draou ken da werza ; pep unan anezo a die labourât d'e dro e-pad eiz deiz bep miz d'an nebeuta. Sikour o devo, im-plijidi ha konversaiïtcd, a-berz ar Stad.

C'Hoarzomp eun Tammig Eun nebeut bloavcziou zo, c oa

cun den eus Benodct o pesketa en Odet, pa welas eur pemoc'h-gouez o trcuzi ar stèr war-neufiv. O roenvat tacra ma c'helle, hor pesketaer a di-zas al loen, ha dont a reas a-benn da staga eur gordenn outi. Ha dao war-zu ar bord ! Ne voc ket ken brao d'ezan avat pa zouaras gant e bemoe'h-gouez : eno en em gave dres eur gward-forestou a savas prosez outan, a leuskas ar pcmoc'h da re­dek hag a gemeras ar vag, « evit beza chascet hep konjc e-pad an amzer difennet ! » Gwir eo 1

AR C'HENTA ROMANT BRAS E BREZONEG :

" ITRON VARIA 6ARMEZ Gant Youenn Drezen

S k e u d e n n o u gant R.-Y. Creston Kentakrid gant R. Hemon

Priz : 100 lur.

Skriva d'an Ao. F. GOINARD, 3 bis, rue Duguay-Trouln, BIUCST (Finister). — C. C. Rennes 373-42.

1 4 ^ J f l Z J E O T T j

• Er Rusi, an Alamaned asam-blez gant Roumanlz, Hungariz hag Italiz a ya war-raok être ar steriou Dnieper ha Dniester. Erru int war ribl ar Mor Du. Odessa a zo kelc'hiet gant Roumanlz ha Nikolaiev gant an Alamaned hag Hungariz. Mengleuziou glaou Ko-chovka a gouez e dalc'h an Ala­maned.

War ar Mor Du, daou lestr bras a zo kaset d'ar strad gant kirri-nij alaman ha pemp ail a zo tizet.

• Al lestr-treizer gall « Ma-réchal-Joffre » a gase 8 0 Amerl-kan d'an inizi Filiplnas a zo dal­c'het gant an Amerlkaned er vro-se.

1 5 ^ V I Z J E 0 S T ^

• An Alamaned a gendalc'h da vont war-raok en tu-all d'ar ster Bug.

• En emgann a-enep Bro-Saoz, 2 0 . 0 0 0 tonellad listri-koAvers saoz a zo kaset d'ar strad gant kirri-nij alaman.

• An Aotrounez Roosevelt ha Churchill, goude beza en em gavet war vourz al lestr « Poto-mac », a embann eun disklerla-dur.

• Tri lestr-treizer gall, war o bourz S .000 soudard eus arme ar Jeneral Dentz, a erru e Mar-seilh.

Hervez eul lezenn nevez-savet, an dud a zo bet distrujet o zi gant ar brezel a vo digollet gant ar gouarnamant. An digoil a vo diouz talvoudegez an t iez .

• Lord Beaverbrook a laVar n'eo ket kaset a-walc'h a bour-veziou-brezel da Vro-Saoz gant an Amerlkaned.

1 6 ^ A J / I Z J Î 0 S T ^

• E Bro-Saoz, uzinou a zo bombezet gant ar c'hirri-nij ala­man e kostez Kambridj.

• Er Frans, ar gargidi uhel hag ar soudarded a ranko hivl-ziken toui da chom fidel da rener ar Stad.

Eur vombezenn lakaet en eur valizennig a darz e Nis. 3 den a zo lazet.

• Er Rusi, Sebastopol a zo dilezet gant ar sivlied war urz renerien arme ar Sovledou.

ITJVJ^IZ^ÎOJBTj

• En Ukrenia, an Alamaned hag Hungariz a gemer Nikolaiev.

• Ar Saozon o klask taga aod Mor Breiz a goll 15 karr-nij.

18J^VIZ^EOST {

• Pemp lestr-spluj rualat a zo bet kaset d'ar strad er Mor Du.

Moskov a zo bombezet adarre.

• E Bro-Saoz, porz Hull a zo bombezet gant ar o'hlrrl-nij ala­man.

TXIZCM

• E nao devez ez ao bet dis­karet 2 5 8 karr-nij saoz.

lS^A^VJZ^EOSjn

• Ar vro a-bez er e'huz-haol d'ar ster Dnieper a zo breman o dalc'h an Alamaned.. Ar re-man o deus graet 6 0 . 0 0 0 prizoniad nevez ha kemeret 8 4 karr-em­gann ha 5 3 0 kanol. Ouspenn-sa, eul lestr-brezel bras, oui lestr-reder, pevar lestr-brezel ail ha daou lestr-spluj a zo kouezet a dalc'h an Alamaned « porz-brazal Nikolaiev.

- Emgannou start a zo Ivez o kostez Kiev ha Korosten e-lec'h ma 'z eo bet graet 1 7 . 7 5 0 pri­zoniad ha kemeret 1 4 2 karr-em­gann ha 1 2 3 pez-kanol abaoa an 8 a viz eost .

• War vor, ar c'hirri-nij ala­man a gas daou lestr-konvers saoz d'ar strad.

• En Amerika ez eo krogat an tan e daou lestr karget gant pourveziou-bVezel.

• En inlzl Filiplnas, al lestr-treizer gall « Maréchal-Joffre » a oa bet dalc'het gant an Amerl­kaned a zo lezet da vont kuit.

20jAJMZ^E0ST j

• Ar stourm a gendalc'h a kreistelz Ukrenia e-lec'h ma 'z eo bet distrujet 6 5 karr-emgann.

Listri koftvers ha listri-brezel ar Sovledou a zo taget gant kirri-nij alaman e porz Odessa.

• Kredi a raer muioc'h-mui eman Bro-Saoz o vont da daga Bro-lran.

• E Bro-EJipt, porz bras Alek-sandria a zo bet bombezet eur wech muioe'h gant ar c'hirri-nij alaman.

• 2 9 karr-nij saoz a zo dis­karet gant an Alamaned a-zioe'h Mor Breiz.

• Kirri-nij saoz a vombez e-pad an noz aod gwalarn an Ala­magn.

• Daou lestr-brezel saoz a vije bet gwelet dirak Djibouti.

• E Vichy ez eo bet kemen-net d'an Ao.Ao. Herrlot ha Jan-neney n'o doa mui ar gannadou-rien hag ar senedourien netra da ober er gêr-man.

Koll Amzer Jozon Kalvez, eur C'hernevad

koz eus Menez-Are u zo deut «la zebri e ti he merc'h. Dignset e vez chifretez (cheored) war an daol. Eman an tad-koz o klask « diblus-ka » al locnedigou munut être © vizied gros a labourer-douar. Evi­tai! avat n'eo ket boued an dra-se, rak ne deu ket a-benn outo e mod ebet :

— Ar re-sc n'int ket founnus* emezan, ar re-se 'zo mat da zebri ken eur wech ar sizun, da sul, p a vez amzer I

4 A R V O R

Sant Erwan ? LAVARENNOU... Sant Ewan pe An eil hag egile a zo mat-tre. | Me a c'houzanv eus ar gwella

klevout ha gwelout ivez skrivet Erwan, seul vuioc'h ma n'am eus klevet biskoaz, e Bro-Dreger, komz nemet a « Bardon Sant Er­wan » , « mont da Sant Erwan », « bet oun e Sant Erwan » ha c'hoaz, « Sant Erwan ar Wi-rionez » .

Hag evit ar pez a sell ar sant, ar bobl a lavar Erwan, distaget mat, e leiz genou.

Oberourien ar c'hantikou en enor d'ar sant n'o deus ket, a gement a oufemp, ijinet Erwan dre blijadur : miret o deus hep­ken an ano en doa Erwan He-loury.

Distank eo a-dra sur, klevout an dud diwar ar maez o lavarout Erwan da filhored niverus ar sant bras. Ewan a lavaront peur-vuia, hag Iwan ivez, end-eeun e Bro-Qerne, e-lec'h ma leverer c'hoaz daoust m'eo dibaot bre­man, Evenig .

Ar ger Y o u e n n , ho pet sonj, n'eo ket muioe'h kernevek eget tregeriek. A-daradost da Lanuon e klevis an ano da genta, douget gant eur c'hoziad tri-ugent vloaz.

A r stummou dishenvel-se da zistaga ar mêmes ano o deus meur a a beg hag o gwriziou a zo dounoe'h-doun e-barz doare-beva ar bobl. A belec'h e teuont? Hep mar ebet eus an doujans dleet, eus ar fent da ober, eus ar garantez o tihun, eus an dremm o tougen d'ar c'hoarz, pe eus siou mat pe fall pe eus envor ar re goz.

Bez' ez int bepred eun dudi hag eur binvidigez ha dastum anezo e stern rik eur ger hep­ken a vefe eun torfed.

Frankiz eta, en ano Doue, d'ar Vretoned da zispak o soAj er e'haera ha pinvidika yez a zo, enni geriou a zruilh evit lava­rout ha dishenvelout pep tra ; pep ger o virout, koulskoude, e dalvoudegez e-unan.

Hizio, muioe'h eget biskoaz, frankiz da glask ha da denna diouz mengleuz ar brezoneg an aterou founnus a zo kuzet enni hag a lakaio sebezet ar remziou d a ^ o n t .

.. Reizomp an doare-skriva, kem-pennomp ar geriou ; hogen na daolomp netra a-gostez !

A R Y E O D E T .

O. S . — Aman ez oun war vevenn Treger ha Kerne, Eskop-tlou'a lavaran. Hogen, war-bouez eun hopadenn ac'han, ez eus, e

E m a n

« KEN V R E U R I E Z A R VINIAOUERIEN VRETON »

war-nes embann

EUL LEVR TONIOU EVIT AR BINIOU

Rakprenit al leur ha kasit hoe'h ano da K A V, 59, rue Boissiùre, PARIS (XVP).

Le Gérant : G. BERTHOU.

IMPRIMERIE CENTRALE DE RENNES.

parrez Duhod, eur chapel da sant Erwan hag a vez graet anezi, er vro, chapel Sant E o z e n .

Ar chapel a rank beza koz. O komz anezi hepken e lavar an dud Sant Eozen ; a-hend ail e tistagont Iwan.

E n amzer va buga lea j , w a r eun t a m m beg-do.uar ê t re Lagad-Yar hag a r Bernioù-Piz , e-ki­chen Kameled , e oa e u n t i kozh d i rapar , savet m e u r a ganlved 'oa, e-kreiz eur park , gant eur vogerig mein lakae t h e p p r i n a raz an eil war egile t ro -war -dro ; eur pa rk , pe gentoe 'h eun d a r n eus al lanneg, r ak eno , ouzhj>enn eun nebeut r e n k a d o ù avaloù-douar , ne greske nemet lastez, banal hag askol , ha bleunioùigoù melen ha glas n ' em eus morse anavezet o anv .

E n ti-se, hep t a m m gwerenn ken w a r e brenester , aet a n han ­ter eus e doenn gan t a n avel, e ve-ve tr i d e n : an tad-kozh, ar v a m m -gozh h a g eur pao t r i g s e i zhpee i zh vloaz, o m a b - b i h a n . Gwisket e oant holl gant t ru i lhoù . P a veze b rav a n amzer e veze gwelet a tav u n a n eus an daou gozh, azezet d i r ak an ti j)e w a r veger a r pa rk , e u r c ' ho rn ig -bu tun du en e veg pe en he beg, o t iwal i eu r c 'havr d reu t s taget war-bouez eu r gor-den . Evi t a r paot r ig , gwelet e veze ivez o r edek el lanneier pe e-mesk reier an tevenn ha gwelet e veze bepred eus a-bell, e bennad-blev ruz- tan o luger-niîï evel eu r fia m m e-kreiz a r h r u g hag a r bana l .

Gouez e oa a n dud-se . Ne gomzent ouzh n i k u n . E u r wech m a tosta is ouzh a r wrac ' h , he c'hlevis c chaoka t mal lozhioù ê t re he m u n s u n o ù d izant . K i e -din a r ae mar teze e felle d' in laerezh he gavr d igant i . Evi t a r paotr , s k a m p a n a rae bep t ro m a raen v a n da dos taa t . E u r v u n u t e n n goude avat e kouezhe mouded ha bili t ro -war -dro d' in, hag e kleven eur c 'hoarzh ski l t r h a g e verzen ar pennad-b lev ruz o c 'hourni ja l a-us d 'eur bocl pe d 'eur gar reg .

Maer Kameled a gasas eun deiz a r gward-maez icù da c 'hou­lenn o u z h an tad-kozh p e r a k ne gase ke t e vab-b ihan d 'a r skol . Ne ouzon ket pe t ra a res­pon tas . Ar gward-maez ioù , h a g heiï eu r pao t r p e n n e k ha krenv , a grogas er c 'hanfa rd hag e boulzas , gwaske t ê t re e zivrec 'h, be tek a n t i -skol . Eno e s t l apas anezhan e-kreiz a r vugale a i l . P a o t r e vlev ruz a vanas abaf eur pennad . Neuze en em ledas e-giz eul leue e-harz tao l - skr i -

van ar mes t r : poan gollet k lask ober d 'ezhan chom en e sav. Da goulz an ehan-c 'hoar i e tec 'has dre eur prenes t r , ha den ne deas d'e g e r c ' h a t .

Me va-unan a welas eun deiz ail eun e m g a n n ê t re ar paot r h a g e vamni-gozh. A-zevri en c m gannen l ; n 'eo ket ober van a raen t . Ar bugel a oa en e zorn eu r gontell , h a g a r w r a c ' h , d 'en em zifenn, he doa kemere t eu r penn-bazh . An taolioù a gouczhe s t a n k w a r benn ruz ha w a r zis-koaz an hai lhevodig, a st leje e vamm-gozh d r e h e zavanjer a-d reuz d ' a r pa rk , en eur hejaî ï e gontell , hag ouzh he l akaa t da dreiiï evel e u r gomïge l l .

Bep t ro ma veze graet laeron-siou b ihan , mac 'hagne t eul loen pe freuzet eu r c'hleuz, e veze tamal le t an d ra da bac t r ig e vlev r u z . N ikun kou l skoude ne glem-me d 'an a rcher îon . An dud-se, an daou gozli h a g o mab-b ihan , ne oant ket kr î s ten ion moarva t . An d roug a c 'hel lent ober a r a n -ked k e m e r evel an d roug graet gant an a m z e r fall.

* **

Pemzek vloaz a d r e m e n a s . A-benn pemzek vloaz hepken e t i s t ro i s da Gameled. O vont gant

Ar c'hantikou brezonek

« AR C'HANTIKOU HAG A L LEVRIOU - PEDENNOU, B R E Z O ­NEG EUS AR F A L L A ENNO », ne oant ket re fall anezo. Bez' ez int evidomp eur mallh, eur stagell eus chadenn gant-vloaziek hor yez ha, panevet d'ezo, e vije kollet, marteze, ha blaz ar brezoneg hag ar pep gwella ane­zan. Na vezomp ket fallakr, ken-vroiz ker, ha miromp gant dou­jans hor brasa anaoudegez-vat d'ar falla skrivagnèr brezonek zoken, o virout sonj penaos, eun amzer a voe, eur c'halz a skri-vagnerien ha barzed a « voûte » e-leiz a c'heriou gallek en o skridou evit diskouez e oant tud desket. Lennit ar gwerziou koz !

Daoust da se, ar brezoneg S K R I V E T EUS AR F A L L A ha kemmesket a c'halleg en deus miret ar yez d'eomp a-dreuz ar c'hantvedou.

Na zrouk-komzomp ket re dioutan, mar plij I

AR YEODET.

D'an dud, . pa chomont a-sav war an hent

Chom da lavar war-bouez eur pao da c'hortoz ma raio glao 1

-•• Chom da lavarout hag e teuy

tonnn d'az chaosonou !

an h e n t a gas d ' a r Bern ioù-Piz e welis eun ti nevez-l lanim savet e lec'h an ti kozh, hag e sonj is en t r i den a oa bet eno gwechal l . Pe t ra , a c 'houlennis e n n o u n va-u n a n , a oa c 'hoarvezet ganto , abaoe keid-all ? Daous t h a g a n dud a zo a m a n a oar war - le rc 'h piv int deue t ? Ar p a r k ne oa m u i a n e z h a n : bez' e oa eul l iorzh koan t , leun a vleunioù, gant eun alezig t raezh flour be-venne l gan t k reg in Sant -Jakez , o kas eus a n hen t d ' an ti ; t ro-dro, eu r vogerig k e m p e n n , w a r n i eur gael hcaiarn livet-glas ; e-kreiz al l iorzh, w a r eu r peul , s k e u d e n n I t ron Varia P o n t m a i n .

Graet gan in an dro dre L a m m -Saoz ar Veri-Yar, e k.emeris hen t a r vourc 'h a d a r r e . Edon dres o t r emen e-biou d 'an ti nevez, pa welis c u r c ' ha r r -d re -dan o chom a-sav d i r a k dor al l iorzh. E u n i t ron y a o u a n k a z i skennas , eu r p o u p i g w a r he brec 'h , ha r a k t a l goude a n ao t rou yaouank , a oa bet ouzh a r rod-s tu r . Sebezet e chomis pa verzis liv e vlev : ruz- tan , evel ar pao t r ig a we-chall . D 'an ampoen t , eu r vaoûe-zig kozh d a o u g r o m m e t a zeuas er -maez eus an t i . Gwiske t -k ran e oa, gant he c'hoetf gwenn hag he brozh ledan mezer du ; ne ­met ouzh k o r n hc muzel loù e oa flchet eu r c 'horn ig -bu tun , dres evel ko rn ig -bu tun a r w r a c ' h eus an amzer d r emene t .

Fi lo, va mignonez , ma tezh kozh a n ostaler i , a z ibunas d ' in an is tor . Daou zen pinvidik, eun i j inour b r a s eus Naoned Tiag e wreg, o doa prene t eun t i -hanv e-kichen an Toul l - Inged. Penaos o doa graet , Fi lo ne ouie ket : pezh a zo sur , donvaet o doa paot r e vlev ruz . E-pad m e u r a vloaz ne voe m u i gwelet. E u n devezh e teuas da Gameled gant e w r e g yaouank , eun dimezell eus Porn iched . L a k a a t a reas d i ska r an ti kozh ; l akaa t a reas sevel an ti nevez. An tad-kozh a oa m a r v ; a r vamm-gozh , es-k e m m e t gant i he zru i lhoù ouzh d i lhad dereat , a veve gant he mab-b ihan , e bried h a g e groua.-du r .

« Ha peseu r t micher n r a -hen ? » enieve.

« Derc 'hel a ra e-kreiz a r vourc 'h eur étal v ras ispiser i . »

Roparz HEMON.

D'eur bablg,

o tiskouez blzied an dourn i Heman en deus diskoachet ar c'had, heman en deus redet war e lerc'h, heman en deus paket anezi, heman en deus debret anezi, hag heman, an hini bihan paour, a zo aet da lavar d'e vamm : Trouc'h d'ezan eur mel] pez tamm

[bara-amann I

Da bardon Penhorz ez a mern-vihan d'an dorz ; da bardon Tronoun, ez a mern-vihan da goan.

Petra zo nevez? Pikou bihan e r [Gernevez

la*tra zo degouezet? Lost ar vioe'h zo dimezet (u zo kouezet)

•*• Ar plac'h zo boazet da eva a bep hent holl ne dalv netra. Ouz pep lealded e scrr dor hag ouz pep pec'hed e tigor.

« ••-

Yann pa' vo mezo, frupet uneznfi dre e vleo,

staget nnezafi ouz pao ar bank, da vac'hata uneznfi gant eun dro-

jenn (trcuzcnn) lann, staget anezan ouz pao an daol,

baset anezan gunt eun drojenn guol, ban.net anezan en c wele,

troct d'ezaft e reor ouz ar penn-[wele.

. . .ha divunadennou 1. Pevar o terc'hel 'n toull,

daou o c'houezu 'n toull, daou o sellout ouz 'n toull, daou o selaou en toull, unan o skei ouz 'n tout,

— Eur pemoc'h en cun toull. 2. Petra a nez uhel, hag izel e vefe ? — An huzll (distaget er vro-maû :

huel, huul). 3. Piou a c'hoarz o vont d'an traon

hag a yud o tont d'ul laez ? — Ar snilh er pufls. 4. Petra a vez pell, ha tost e vefe ?

— Ar pell. 5. l'iou a vez utao gleb ha ne gouez

berad glao ebet warnafi ? — An tcod. 6. Petra u zeu eus ar c'hoad hag a

ga d'ar poutl ? ' * — Ar c'holvaz. 7. Petra a vrasa pa denner diou-

tan ? — Eun toull. 8. Ober eun dra hep kaout netra ?

— Yuim. 9. Petra a zo ganit,

hag a zo d'it, ha ne servij ket d'it, \-met d'in e servij ?

—i An ano. 10. Eur mell diegus a zo er bed

hag a ua atao war e gil d'al labour.

— 'Ar snilh er puns. 11. Petra eo sofa tra eus an ti ?

— An tnmouez. 12. Piou a y a d'ar foar war e benn ?

— An tnch, 13. .Ve dm eus em zi cun dra gant

kof hep kein, gant paoiou hep ivinou, gunt beg hep gellout debri.

— Ar billig. TI H 14. Piou a zo er melezour ha né

ivelez ket anezan ? , — An diaoul.

Kaset gant H. Biotf, eus Ptoneour-Lanvern.

PAOTR E VLEV RUZ

A R P E S K A O U R Niv. 3 2

« Doue en deus va gwelet. Doue n 'en deus na gar na brec 'h , pa n ' en deus ket kast izet ac 'ha­n o u n . U>a genta, aon am boa r ak Doue. Diotachou ! Laka i t a n Aotrou Doue gant ho lizer-dis­karg , hag e c h u o m p hon aba­denn ! »

E u r c 'hoarz raouliet a zeuas eus doun e gorza i lhenn.

« Ha klevet hoe 'h eus , den y a o u a n k », a gendalc 'has , « ez o u n eun neue r d i spa r ? Pe t r a oa a r Penniliz, ? N 'en doa ket a zisfizians ouzin. Ar barr-avel , setu aze va enebour ! P a voen w a r bag pla t a r br igadier , ye-noe 'h ' oa va d a o u a r n eget a r m a e n : h a g en eu r gregi er roëfivJ, "kr-eaa ; a raen evel eu r bëfri dël iou. Ret e oa ober t ro bëg-douar Gavr. Roet em bije an h a n t e r eus an a r c ' h a n t da Seveno

gant PAOL FEVAL

d'e gaout em c 'hichen. Penaos s tu r ia eur vag plat pa vez fall an amzer ? Ne vern, mon t a raen a tao .

« Graet an d ro ! Ne vije ket bet diaes da Zone derc 'hel ac 'ha ­noun neuze ha mi rou t ouzin da vont pelloc 'h. Gwelout a r is Seveno. E glevout a ris o nopal war an traez. Mab hena Penni l iz a oa ouz va gortoz w a r an truez en tu ail, ê t re Lokmaleu hag ar C'hastell . Fel lout a r ae d'ezan ku i t aa t a r vro. Ha kredi a ra d'eoc'h cm bije lezet eun t r u b a r d d 'ar Republ ik da dec 'hout ? En eur gui taa t , e 'felle d 'ezan kas g a n t a n an n e m o r a n t eus e zine-rou.

« Ha me da youc 'ha l :

« — Ho ! he ! aot rou !

« — T e eo, B r u a n t ? « — Me è"o. Deuit b u a n .

<> T a n Lokmaleu a oa ruz . Ha pa tifoitirkas a l loar eus a-dreiïv eu r goabrenn , e welis tour iliz Plehcneg, l e m m evel eur c'hleze. Lcski a rae va fenn. Ar gwad a save d ' am daoulagad . Ne vern ! ret e oa mont , ha mont a raen .

« Ar Pennil iz a lavaras d ' in :

« — Diwall ! Kemer ar sac 'h 1er, Bruan t , va mignon .

« Edo en dour betek e g/oaz-lez, rak a r vag-plat n 'hel le ket mont betek an traez. Ha me da gemer a r sac 'h . P o u n n e r e oa. Ar Pennil iz a savas er vag d'e dro .

« — Chans hor bezo, emezan, ma c 'he l lomp t r emen e-biou d 'a r C'hizier fenoz. *

Ar C'hizier eo ano ar beg-doua r e sav-heol Enez C'hroe. Ne oa ke t va sonj m o n t kei t -se .

« — E u n tac l -dourn a r a n k i n kaou t d iganeoe 'h , va mes t r , e m e ­zoun, ha t r emen a r a i m p e-biou kou l skoude ! »

« Azeza a reas d i razoun. Ha

ni da sacha war ar roenvou. Pebez tarziou ! E n t a n e t oa a r mor. Ha gwelet hoe 'h eus bis­koaz kemend-a l l ? Ar roenvou a soube e-barz flummou, f lammou a r w e n n ha disliv. S t raka l a rae a r vag. Ne vern ! mon l a raen atao !

« Edo ar sac 'h e t raon ar vag. Du eo al 1er, ha teo. Penaos eta e we len-me an a r c ' h a n t o lu-gerni ?

« Sleki a reas va zroad ouz a r sac 'h . E u n derz ienn a savas ennoun . Ha me da lavarou t d ' a r Penni l iz :

« — iDeomp d'ezi ! E m a o m p c'hoaz d i rak Gavr. S a c h o m p ! Sachomp kalet ! An hou lennou a vo h i roe 'h eur wech t r emene t ar beg-douar . A-du g a n i m p e vo al lano.

« Sacha a rae, pa r m'hel le , ha me ' ta !

« Va zroad u s tokas a d a r r e ouz a r sac 'h 1er. Klevout a r i s ar peziou aour o s t i r l inka . N ' em boa ket ezomm a gement-se .

E d o n a-benn neuze a-drenv d ' a r Penni l iz . Sevel a ris em sav, p lan te t ken s o u n n ha ma c 'hel-len w a r va divesker . A-greiz-hoâl, en eur gila betek penn a r vag, e t is tagis eun taol roeiïv w a r e glopenn.. .

« N'oc 'h ket souezet, Aot rou Korbier ? Bez' ez eus lezennou a-enep an droukprezeger ien . I t da gonla da Guzul ier ien Lezvarn an Impa lae r ez eo d iganin-n ïe hoe 'h eus klevet an istor-mafi ! Klaski t ! »

P E N N A D 26

Ar J u d a z u davas . Neuze e t i rol las da c 'hoarzin, eu r c 'hoar-zig berr , poan ius da glevout . Ev idoun-me, diaes e oa d ' in kred i : daous t hag o v rabansa l ne oa ken ?

E gwi r , souezet e oan, evel m a lavare . Kavout a rae d ' in edon oe 'h ober eu r wal l h u n v r e . Va gwad a sounne e m gwazied gan t an donje r .

E sellou a oa b r e m a n yen h a dil lach. (Da genderc'hel.)

J O U R N A L H E B D O M A D A I R E

Âboniement ordinaire : 25 fr. par an Rédaction-Administration

1 1 , r u e L o u i s - P o s t e l - R E N N E S ( I . -&-V. )

C / C : L . A N D O U A R D — 3 5 . 4 2 9 R E N N E S

Abonnement d'honneur : 50 fr. par an

Le breton

ne sera pas sauvé

par les paresseux.

AU TRAVAIL !

YJOJL Renseignement du breton

DEUX MÉTHODES La responsabilité

Certains de nos lecteurs ont pu se demander si les deux manuels «classiques : Me a zesk Brezoneg de MM. Uguen et Séité et Le Français pur le Breton de M. l'abbé Bozec, ouvrages apparemment similaincs. pour lesquels Arvor fait une large publicité, ne sont pas de nature .-à se combattre mutuellement. Nous ne le pensons pas.

Les deux manuels en question semblent, d'après leur titres res­pectifs, reposer sur deux concep­tions pédagogiques différentes et viser des buts également différents.

Le livre de l'abbé Bozec est un ouvragé d'enseignement bilingue. Dans l'esprit de l'auteur, le breton doit servir d'échelon à l'élève pour accéder â une meilleure connais­sance du français. Dans ce but, il a divisé son manuel en deux parties sensiblement égales, iden­tiques et symétriques, l'une en langue bretonne, l'autre en langue française. L'élève sera censé étu-•dier, *d*abord, la partfé bretonne, •ensuite, la part ie française corres­pondante. En somme, l'ouvrage est, â la fois, un cours de breton et un cours de français. Et, si la partie grammaticale française y avait été plus complète, l'élève aurai t pu se dispenser, sans dom­mage, de Tachât d'une grammaire française. La méthode de l'abbé Bozec. Le Français par le Breton. d'après )ee que nous venons de dire, semblerait donc s'adresser à •des élèves déjà assez avancés dont l'esprit est suffisamment ouvert pour profiter de la comparaison d e deux langues. Elle pourrait (être employée tant dans les écoles •de villes que dans les écoles ru­rales, car étant donné sa compo­sition, le titre en est réversible et pourra i ! aussi bien devenir : Le iBreton par le Français.

ILe .nouveau livre de MM. Uguen

et Séité, par contre, sera, plutôt, un ouvrage d'enseignement direct du breton ; tout au plus, pourra-t-il servir, du point de vue . du français, à enrichir le vocabulaire des élèves bretonnants ; car, en troisième partie, et ea guise de complément, les auteurs ont jugé bon d'ajouter à leur œuvre per­sonnelle le travail de Roparz He­mon, « Alc'houez ar Brezoneg Eeun », précieux répertoire dos « Mots du Breton Usuel », classés d'après le sens et dans l 'ordre alphabétique, avec leur traduction française.

Mais MM. Uguen et Séité ont surtout voulu composer une mé­thode de lecture bretonne, desti­née à tous les débutants en breton quel que soit leur âge.

La première partie de leur livre est constituée par des tableaux de lecture rigoureusement gradués. Tout élève, grand ou petit, qui pratiquera sérieusement ces dix-huit leçons acquerra rapidement une bonne lecture mécanique du breton. Après une brève étude de la conjugaison, il pourra ensuite aborder la lecture courante qui fait l'objet de la deuxième partie du manuel Me a zesk brezoneg. Les 34 textes suivis qui composent cette partie, sont accompagnés de quelques notions grammaticales bretonnes comportant des exerci­ces d'application. Cette partie grammaticale est, à l'intention des maîtres et grands élèves isolés, présentée en français.

(Donc, en résumé, l'ouvrage de l'abbé Bozec, se présentant comme auxiliaire de l'enseignement du français, est destiné surtout aux classes de français, tandis que Mon premier livre de Breton, de MM. Uguen et Séité, s'adresse prin­cipalement aux cours de breton soit scolaires, soit extra-scolaires.

Notre Combat Dans la parroisse natale de Mgr Tréhiou

Ja place du breton à l'église diminue sans cesse

'Nous avons reçu lu lettre suivante : <• Tressignaux, le 19 août 1941.

" Monsieur le Directeur, •• Tressignaux est une paroisse bre-

! minante. La langue (le tous les jours, pour les habitants du pays, est le breton. Cela n'empêche pas que la langue bretonne, si elle n'est pas en­core définitivement exclue de l'église, voit sa place diminuer sans cesse : Chaque dimanche, les prières sont dites en breton, la lecture des services de la semaine est également faite en breton d'abord, puis en français, et c'est tout. Le reste, les sermons, et les différentes communications que le prêtre fait à ses fidèles, est -fait ré­gulièrement en français.

<, 11 n'y a pourtant pas de touristes ù Tressignaux, et sans doute n'y a-t-il pas plus de cinq ou six personnes, venues des paroisses environnantes de Haute-Bretagne, a ignorer le breton. Mais combien y a-t-il de gens, a Tressignaux, parmi les personnes âgées surtout, qui comprennent mal le français ?

« La place faite au breton à l'église est donc tout a fait insuffisante. Le breton doit au moins être mis sur

,picd d'égalité avec le français. Il est

évident que ce n'est lu qu'un strict minimum et il n'y a, que je sache, aucune raison pour qu'il ne soit ac­cordé sans délai ù la population de Tressignaux.

« Veuillez agréer, Monsieur le Di­recteur, l'assurance de mes sentiments les plus dévoués.

« YEUX. »

Depuis que les Bretons ont pris conscience d'eux-mêmes et de la va­leur inestimable, pour eux, de leur langue il a été écrit des milliers de pages — tant en breton qu'en fran­çais — sur la question du breton. Parmi elles, il en est que tout Breton, tant soit peu passionné pour sa lan­gue, devrait savoir par cœur. C'est notamment le cas des magnifiques pa­ges que nous reproduisons aujour­d'hui et qui sont empruntées à ta re­marquable brochure de René Le Roux « L'enseignement du breton », parue en 1925.

Si, depuis, la langue bretonne a fait de remarquables progrès, si, notam­ment, de nombreux Bretonnants ins­truits ont entendu l'appel de R. Le Roux, elles n'en ont pas moins con­servé toute leur valeur.

Entre les mains des Breton­nants instruits et entre leurs mains seulement, est l'avenir da la langue, sa vie ou sa mort , son salut ou sa perte. Le peuple, abandonné à lui-même, ne refera pas l'unité de la langue, le peuple ne sauvera-pas là langue de son plein gré e t à lui tout seul. L i ­vré a ses seules forces le peu­ple ne refera pas une l i t térature bretonne digne du nom de l i t té­rature et digne de la langue bre­tonne. Complètement inutile et surtout terr iblement dangereux de se leurrer e t de leurrer les autres avec des espérances aussi enfantines que celles la. Si le peuple a conservé le breton jus­qu'ici c'est qu'il ne pouvait pas faire autrement parce que l'on ne change pas de langue aussi facilement que l'on change de costume. Mais le moment ap­proche, grâce aux écoles f ran­çaises répandues à profusion dans le pays, où il pourra le fa ire Malheur au breton si ce jour-là le peuple ne trouve pas devant lui et au-dessus de lui l'exemple des Bretonnfints instruits pour le guider dans la bonne vole de la fidélité à la langue.

Jusqu'ici cet exemple lui a manqué et c'est là principale­ment, bien plus que dans les divisions qui sont de tous les temps et de tous les pays, qu'il faut chercher les causes de la faiblesse du mouvement breton et de la quasi-nullité des résul­ta ts obtenus après cent années de « renaissance ». Tout ce qui en Basse-Bretagne s'élève au-dessus du commun par le talent et la science passe au français. Etonnez-vous donc que la lan­gue soit méprisée par ceux qui la parlent encore I Des Breton­nants de naissance tels que Ana­tole Le Braz, Charles Le Ooffic et Joseph Loth n'ont pas dans toute leur vie écrit vingt pages

des bretonnants instruits de breton. Ils sont les bienvenus après cela, eux et leurs pareils, de dire et de répéter au peu­ple : « PARLEZ LE BRETON I ECRIVEZ LE BRETON 1 CONSER­VEZ LE BRETON I APPRENEZ LE BRETON A VOS ENFANTS I » Le peuple est en droit de leur répondre : « COMMENCEZ DONC PAR DONNER L'EXEMPLE I VOUS TROUVEZ QUE LE BRE­TON N'EST PAS ASSEZ BON POUR VOUS, QUE V O T R E IN ­TERET ET VOTRE PROFIT CON­SISTE A PARLER ET A ECRIRE UNIQUEMENT EN FRANÇAIS. POURQUOI VOULEZ-VOUS QU' IL EN SOIT AUTREMENT POUR NOUS ?»

Compter sur îles générations a venir est aussi vain que de compter sur le peuple lui-même. Pourtant vous trouverez des Bretons qui vous diront sans rire que le breton redeviendra (peut-être I ) la langue des gens ins­truits en Bretagne dans deux cents, t rois cents, cinq' cents ou même mille ans. En vérité cela sert bien la fénéantlse et la lâcheté des vivants de se dé­charger sur ceux qui ne sont pas encore du travai l qu'ils devraient fa ire . Chaque génération a son œuvre à accomplir, c'est évident mais pour que les générations de l'avenir fassent la leur. I l faut d'abord que la génération présente commence par faire la sienne. I l f au t que le travai l soit entamé et il faut qu'il le soit sans re tard . Trop de temps a déjà été perdu. Encore une fois n'oubliez pas que le moment approche où le peuple' saura assez de français pour pouvoir se passer de breton, e t que le jour où il pourra se passer de breton, il l'abandonnera sans hé­sitation. Si le breton continue à

rester ce qu'i l est une langue exclusivement populaire, dana cent ans oa sera fa i t da lui, ' Les lettrés e t les savants a t ­tardés du XIX* siècle sont t rop vieux maintenant pour changer leur façon da penser e t d'agir, pour acquérir la force, l'audace et l 'activité qui leur manquant, pour secouer la carapace da pré-Jugés sons laquelle a été étouffé* jusqu'ici la V r a i * Bretagne, l a seule Bretagne, la Bretagne cel­tique, celle que nos pères ont fondée en ce pays voici quinze cents ans. C'est aux jeunes, i ceux qui seront les Bretonnant* Instruits d * demain, qu'il appar­t ient de donner l'exemple en marchant dans des voles nou­velles. Qu'ils ne comptent pas, comme les réglonallstes, aur l'Etat, sur l'Eglise, .sur l'Univer­sité, pour sauver I * breton I Qu'ils appronent par l'exemple d'autres peuples et d'autres ra ­ces les miracles que peut accom­plir la volonté e t I * t ravai l d * l'homme, du simple particulier. Qu'ils comptent uniquement sur •ux , sur leur t ravai l , sur leurs efforts, sur leur union. E t qu'ils n'oublient pas qu'il n'y a qu 'un* seule union qui soit fécond* et qui compte dans le monde s l'union des forts, dos hardis, des vaillants, des capables, des Ins­trui ts , de ceux qui ne craignent ni la peine, ni l'effort, qui n * comptent pas sur I * travai l des autres plus que sur leur propre travai l e t qui n'attendent pas que tout le monde marche pour aller de l'avant. Seule cette union là donne la victoire. Mais l'union des faibles, des timides, des Ignorants, des incapables e t des paresseux restera toujours par­tout impuissant* et stérile.

Eur brezhoneg hepken G a n t R O P A R Z H E M O N ,

L'Histoire de Bretagne à l'école

Trois nouveaux membres font partie de la commission Nous avons signalé a l'occasion de

la première réunion de la Commis­sion d'Histoire de Bretagne que M. Waquet, ne pouvant siéger, ses collè­gues avaient proposé, pour le rem­placer : MM. Emile Gabory, Roger Grand et Bourde de la Rogerie.

Nous apprenons que trois nouveaux membres ont été nommés pour faire partie de lu Commission. Ce sont : MM. Roger Grand, professeur à l'école des Chartes, Emile Gabory, archiviste honoraire de la Loire-Inférieure et Pocquct du Haut-Jussé, professeur

d'histoire a la Faculté des Lettres de Dijon dont les travaux sur l'Histoire de Bretagne sont bien connus.

L / E B R E T O N S'APPREND

PAR CORRESPONDANCE Demandez tous renseignements A

" S K O L O B E R " Rue do la Corderie,

DOUARNENEZ (Finistère)

Ar brezegennig-man, eun tammig, krennet, a zo bet displeget gant Roparz Hemon e. Radio-Roazon d'ar Merc'her 6 « viz Eost,

Nag alies e vez klevet gant enebou-rlon hor yezh : eur barn doarcoù dislienvel a zo da skrivuû ar brezho­neg. Penaos lakaat deskiû eur seurt' yezh er skoliou ?

An dra-se a oa gwir gwechall-gozh, lakaomp kant vloaz 'zo. Kn amzer-sc, pep unan a skrive eun tammig evel ' ma luire. Ne oa reolonn ebet anave­zet gant nn holl.

Pa zeuas Ar Gonidcg, avat, c-doug kentaù hanterenn ar c'hantved treme­net, c voe troet penn d'ar vazh. Ar Gonidcg, hag en doa studlet-ar c'hcni-braeg, eur yezh kar-ncs d'hon hini, a oad deut a-benn en amzer-sc da skriva il en eun doare reizh hag unvan, a fellas d'czhon ober kenieml-all evit ar brezhoneg. Dre hir labour e tizhas e bal. E zoare-skrivaû a voe degeme-rct wnr-bouez nebeut hag implijet gant ar pep gwcllnû eus hor skriva-gnerion e-kreiz an naontckvet kant­ved : Kervarker, Herri, Milln, Bri/.cug ha re arall c'hoazh.

Ar Gonidcg n oa Lconad. K zoarc-skrivan a ziazezas war rannyezh Bro-Leon. Arabat kredi fi e oa dre garantes ouzh Bro-Leon ha dre zismegnns ouzh ar rannvroioù ail. E-touez ar peder rannyezh pennan a vez komzet c Breizh-lzel, rannyezh Léon an hini eo

a zo chomet, dre vras, an tostan ouzh yezh hon tadoù-kozh, an hini he deus miret ar gwellan stumm kozh ar ge­riou. N'eo ket dn lavarout ez co mut kement Ira a glever gant Lconiz, hag Ar (ionideg, koulz hag e zlskibion, a implijas ailes en o levriou furmoù ar rannyezhoù ail, po gave d'ezho c oant gwelloc'h eget re Bro-Lcon,

Dizurzh a voe adarre war-dro dl-benn ar c'hantved diwczhun. Niver nr skrivagnerlon aheurtet, a nac'hc krenn pleguù da olioù fur ha da s k o u c Ar Gonidcg a yeas war greskifi. Ezhomm n oa da gaout cul levier nevez, eun den da adkreglû cr stur. An den-se a voe kavet. I'raûsez Vallée eo e ano. Gant c vestr Emil Ernault a reas d'e vignoned, kcnlabourcrlon c gazetenn " Kroaz ar Vretoned », savet c 1898, kompren c ou ret, n'eo ket terrifi rco-lcnnoù Ar Gonidcg, hogen o gwellaat tamm-ha-tamm, o lakaat da glo-tafl ouzh an amzcrlou nevez, Evel-se e teuas a-benn da lakaat slnftn cr bloaz 1908 cun cmglev, anavezet abaoc dindan an anv a » Emgleo ar Skrlva-guerien » : eun doare unvuniezh a voe skoulmct être Kcrncviz, Lconiz ha Tregcrlz da gkrlvafi holl en eur c'hiz hepken. Eun trec'h bras a voe goune­zet ; savet e voe an doare-skrivafl

•anvet gant darn an doarc-skrlvaft K. L. T., diouzh llzhcrcnnoù kcntnfl ar rannvroloù Kerne, Léon ha Tregcr.

(Sn//e page 2.)

A R V O R

• R PURCHBR B R E Z O N E K

Guillaume LE JEUNE Au premier rang de ses références,

Y. Moal, le « Breutacr Breizek », met­tait le savant et précieux 31. Le Jeune, recteur de Plougoulm.

Guillaume Le Jeune naquit à Lanni-lis en 1735; il exerça en sa paroisse natale, puis à Saint-Pabu ; il devient recteur de Landéda, au concours, en 1771. En 1784, il passa recteur de Plou­goulm, où il mourut à l'âge de 72 ans, le 28 mars 1807. Son acte de décès (n° 20 du registre) le dit curé, titre que reproduit Kerdanet (Notices chro­nologiques) et Levot qui reproduit Kerdanet.

Pendant la révolution il refusa le serment, continua à exercer le saint ministère dans sa paroisse jusqu'à son arrestation en décembre 1792. Empri­sonné à Saint-Pol-de-Léon, il fut di­rigé sur Morlaix, puis enfermé au châ­teau du Taureau. De là il fut embar­que pour l'Allemagne, où il passa la révolution. On trouvera des détails sur cette période de sa vie dans le Bulletin Diocésain de Quimper (« Jour­nal d'Anna-Louise du Parscou du Plcs-six), 1925-26; dans Monseigneur de La Marche, par Louis Kerbiriou, Quim­per, Le Goaziou, 1924, p. 373 ; et dans les Annales de Bretagne, XXXIV, n° 3, 1920, p. 269 sq.

A son retour, il reprit le gouverne­ment de sa paroisse jusqu'à sa mort (cf. Plougoulm, Notice paroissiale, par l'Abbé Tanguy).

Guillaume Le Jeune est connu .comme auteur de cantiques. Il devait cependant tenir sa notoriété d'autres œuvres que nous ne connaissons pas et être en relation avec des milieux intellectuels bretons qui l'amenèrent à faire partie de l'Académie Celtique. Son nom figure sur la liste des mem­bres « non résidens » au nombre des­quels est M. l'abbé Alain du Moulin, curé de Quimper, l'auteur de la Gram-matica Latino-Celtica, éditée à Prague en 1800, qui passa comme lui la révo­lution en pays de langue allemande. , De cette Académie est aussi Testant, secrétaire de la municipalité de Lesne-ven, fils de Mathurin et d'Olive Ker­danet. Nous ne notons que Ces noms parce que nous croyons qu'il faut cher­cher dans les milieux de la Chambre Littéraire de Lesnevcn, avec Kerdanet, Testard, de Lcsguern, etc., l'origine des relations entre bretonnants et celti-sants du Léon à cette époque, y com­pris Le Gonidec. Le Laé, qui était de Lannilis, parle de son compatriote au vers 485 de « Ar C'hi ».

M. Le Jeune était souvent appelé à participer aux Missions Bretonnes. Son expérience lui suggéra de compo­ser une prière quotidienne et des can­tiques. Il s'en ouvrit à son évêque daus une lettre du 2 juin 1783, que repro­duit le Bulletin Diocésain de Quimper (1916, p. 226). Il inséra ses composi­tions dans le recueil intitulé « Cuu-ticou Spirituel compose! evit usaich ur Misionou ", 1784.

Le Père Bourdoulous qui, sous la signature Eur Misioner Breizad, consa­cra de nombreux articles aux recueils de cantiques dans les première* années du nouveau « Feiz ha Breiz », dit que les cantiques de G. Le Jeune « ne man­quent pas de mérites au point de vue des idées, mais que la langue y est plus française que bretonne, et cepen­dant l'auteur était membre de l'Aca­démie Celtique » (Feiz ha Breiz, 1905, p. 14). Ce recueil eut un grand nombre d'éditions. M. J. Ollivier nous signale la présence à la Bibliothèque Natio­nale de Prais des 2", 3*, 5«, 6', 7" et 8% sous les cotes Yn 186, 187, 189, 190, 198, 200. La troisième édition fut tirée à 1.500 exemplaires. A la fin du xix" siècle, un nouveau recueil le rem­plaça. Des cantiques de Le Jeune, il ne subsista que le cantique du Juge­

ment Dernier, revu et corrigé. Aujourd'hui on chante encore « En

em gonsolit evit mad » et les prières du matin et du soir, les Commande­ments de Dieu et de l'Eglise que com­posa Le Jeune sont encore en usage dans le Léon.

On attribue au même auteur la « Gwerz Koz » d'Anne Le Saint de Plouénan, guillotinée pendant la Révo­lution. Elle est reproduite dans le Bul­letin Diocésain (1927, p. 349).

De lui serait aussi le cantique à N.-D. de Kercllon (cf. Plouênan, Notice paroissiale, par le Chan. Pérennès, Langonnct, Impr. de l'Orphelinat, 1941, p. 47), la « Gwerz war Basion J.-C. », qui serait son chef-d'oeuvre, — le « Cantic vnr hueziou Sant Florant, abad, ha Sant I.auranc, nicrzcr, patro-nct a barrez Lambézcllcc ». (Sur ces trois œuvres, voir Ollivier, Catalogue bibliographique de la chanson popu­laire bretonne sur feuilles volantes, Annales de Bretagne, 1938, pp. 302, 312, 324.)

Kerdanet, qui connaissait Le Jeune, ne lui consacre que quelques lignes de ses Notices Chronologiques, lignes que reproduit Levot dans sa « Biographie Bretonne » et où il n'est question que du cantique à saint Laurent.

Le Jeune serait aussi l'auteur d'une chanson satirique sur l'Assemblée Nationale.

En attirant l'attention des « Arvo-riz » sur Guillaume Le Jeune par les quelques notes ci-dessus, peut-être arriverons-nous à en savoir plus long.

L. LOK.

Strollad-Studi ar Peurunvani

Ar s t u d i a d e g k e n t a a z o b e t g r a e t a R o a z o n d'ar 2 6 a v i z e o s t 1 9 4 1 . An A o t r o u n e z Ar Floc 'h , Herr ieu , Maroui l le ha P e r r o t , h a n'o d o a k e t g e l l e t dont , o d o a k a s e t o m e n o z i o u dre skr id .

Eur rol l - labour a z o b e t s a v e t : OERIADUR : An A o . O. B e r ­

t h o u a z o k a r g e t da g lnnig s t u m m peurunvan g e r i o u a r B r e z o n e g Eeun .

YEZADUR : An A o . A o . A b e o ­z e n , P . B o u r d e l l e s , F . Kerve l la ha R o p a r z H e m o n a z o k a r g e t da s t u d i a ar y e z a d u r e -kef lver ar peurunvan i .

An d a n e v e l l o u - s k r i d diwar -b e n n ar c 'hudennou s e a v o ka ­s e t d'ar s e k r e t o u r a -benn ar 1 5 a v i z g w e n g o l o .

A n eil s t u d i a d e g a v o g r a e t d'an 1 8 a v i z g w e n g o l o .

Ar reo lennou- labour-maf l a z o b e t d i a z e z e t : REOLENNOU-LABOUR

1 . Ar s tro l lad-s tudi a z o kar­g e t da lakaat da d a l v e z o u t ar ro l ennou b e t d iv i ze t e b o d a d e g an 8 a v iz g o u e r e , ha n 'eo kar­g e t n e m e t e u s an d r a - s e h e p k e n .

2 . Pa v e z d i shenve l eur g e r e KLT h a g e G w e n e d , k e m e r pa c 'he l ler eur s t u m m e t r e - d a o u , g a n t na v o k e t direiz h e r v e z i s tor ar y e z .

3 . Diwall d a g e m m a h e p a b e g pa v e z dianav orln eur g e r .

Eur brczhoncg hepken

Ce n'est pas nous qui le disons !

Un Minisire Conservateur Ce n'est maintenant un secret pour

personne que la langue bretonne a un ennemi au sein du gouvernement en la personne du ministre de l'Edu­cation nationale lui-même, M. Carco-pino.

Le bulletin annuel de l'U.R.B., qui vient de paraître, rappelle qu'un des principaux ministres (M. Carcopino selon toute apparence) a écrit, il n'y a pas longtemps : » Qu'il s'opposerait de toutes ses forces à VENSE1GNE-MENT DE LA LANGUE BRETONNE dans les écoles primaires ».

Ce n'est d'ailleurs pas seulement à l'introduction du breton dans l'ensei­gnement que M. Carcopino est opposé, mais bien à tout ce qui pourrait bou­leverser les programmes, qu'en bon universitaire il trouve très bien com­me ils sont. Et pour atteindre son but M. Carcopino emploie une mé­thode qui a fait ses preuves : ne pas heurter l'ennemi de front. C'est ainsi qu'en ce qui concerne le breton M. Carcopino n'a jamais répondu : NON, aux signataires du placet qui lui de­mandaient notamment que la langue bretonne ait sa place clans renseigne­ment. Il s'est contenté tout simple­ment de ne rien leur répondre du tout.

Au sujet des singulières méthodes du ministre de l'Education nationale, l'hebdomadaire Je suis partout nous donne les détails suivants à propos de son opposition sourde aux deman­des du commissaire général aux Sports concernant l'éducation physique dans les établissements scolaires.

« L'année scolaire est finie, huit mois se sont écoulés : les emplois du

j temps n'ont pas varié. Les écoliers . ont eu, cette année, encore moins I d'heures de gymnastique, de détente

et de plein air que naguère. Comme ce n'est pas la faute du commissaire aux Sports, toujours aussi désireux d'aboutir, il faut bien se rendre à l'évidence : les bâtons dans les roses sont venus de l'Instruction publique,

ii L'Université excelle à temporiser. Elle joue en virtuose de tous les moyens dilatoires. ; Bonnes raisons, mauvaises excuses, tout lui convient quand il s'agit de gagner du temps. Cette année encore, M. Carcopino a réussi à atteindre la sortie sans tou­cher les programmes. C'est une vir­tuosité !

» Qu'cst-il advenu du plein accord de novembre dernier avec le Basque bondissant ? On l'a tout bonnement passé au bleu. Tenir les promesses, même celles des autres, ce slogan n'en­gage lias les subalternes. Les « ser­vices compétents » ' ont demandé un délai d'études — un de plus — et comme, tout de même, il ya une li­mite aux reculades et aux palinodies, on a concédé à Borotra l'aumône d'un essai au collège de Cannes — trois cents élèves ! Sur tant de millions d'écoliers, l'échelle de l'entreprise est plutôt menue !

« Dans l'ensemble, à quoi se ré­sume, pour l'Université, le bilan d'un an '? A ceci : on a repassé en bloc au commissariat général des Sports, le soin de s'occuper des professeurs d'éducation physique et de leur don­ner une doctrine. Le procédé est sans risque : ce service, dirigé par un ins­pecteur général franc-maçon, a déjà fait plusieurs fois la navette entre la rue de Grenelle et la rue de Tilsitt. Il peut bien, cette fois, éinigrer rue Auber.

. Eur c'bammed war-raok e oa. Ne oa. ket ar c'hammed dlwczhafi. Eur rannyezh a chôme er-maez, distag diouzh nr rc ail : rannyezh Wened. Gwenediz, ha n'o doa morse karet, daoust da skouer Brizeug, reolennou Ar Gonideg, o doa graet eun doarc cmglcv etrezho, o doa degemeret reo­lennou d'czho o-unan, merket c levr-yczhadur Gwilhcvig hag Ar Go, mou-let c 1902.

E-doug ar marevezh « être an daou vrezel », evel ma la va roui p breman, da lavarout eo être brezel 1914 ha hini 1939, e touos hufivrc ar vroga-rourion peurechui an unvaniezh : stn-guîi rannyezh Wened, dre ar skritur da vihannn, ouzh an teir rannyezh ail, sevel ar pezh a vije anvet ar brezho-neg peurunvan.

Dlacs-tre e voe kavet sevenin ar c'hoant-se. Tud 'zo, me va-unan da skouer, a grede c oa furoe'h gortoz. Betek ar bloaz-man c talc'his penn ouzh va mignoned ha na chanent ket da ganaû ha da ziskanan, uhcloc'h bep bloaz : pcurunvanomp, peurunva-nonip ; n'hcll ket cur vro vihan evel Breizh-Izcl knout div yezh skrivet ; unan hepken n fell d'imp.

Plegan a ris d'an devezh ma leuas anat d'in c oa deut ar poent da blc-gaîi, ma tcuas sklaer d'in ne oa mui aon ebet da gaout c vije diskaret gant ar peurunvanin labour Ar Gonideg, labour Vallée, labour Gwalarn ha la­

bour Gwenediz o-unan. D'an 8 a v i s Gouere 1941, Brezhoncd,.

cun ugcjit bennak anezho, en cm voda-c ti ar gazetenn « Lu Bretagne » e Roazhon evit echuifi da vat an tabut. Piv oa ar Vrezhoned-sc 1 Bez' e oa daou ruminud : tud ouiziek anavezet evit a llabourioù o deus graet diwar-benn ar brezhoneg, h» rencrion an darn vuiaiï eus ar c'hazetennou brezho­nek moulet breman.

Ar vodadenn a zigoras da ziv eul" hanter. War-dro peder eur hanter f oa échu. Ne ou ket bet czhomin da dnbutal pell. An holl dud a oa eno o doa studiet ar gudenn abaoe meur a vloaz, hag ouspenn se, n'o doa ken c'hoant nemet d'en cm glevout. Eur baperenn, sinet ganto holl, a verkas an trec'h, eun y^c'h, eun trec'h brn-soe'h c'hoHzh eget an trec'h gounezel gant « lOingleo ar Skrivagnericn » : pcurUfivnnidigczh ar brezhoneg, goude kant vloaz a striv hag a strafuilh.

Breman, ne choin mui nemet spisaaf ar reolennou degemeret gant Emglcv Roazhon. Fur strollad-studi a zo bet anvet, ennan un aotrounez-man: Aben--zen, Bourdelles, K. Kongar, L. ar Floc'h, Roparz Hemon, L. Herrieu, Ma l'y,, Marouille, Perrot, ha G. Berthou da sekretour. Hag c ranko huit enebourion klask abegoù ail ouzh hor" yezh mar kredont c'hoazh kenaerc'hcJ gant o brezel diskiant.

I l §m

B B O - W E N E D

E u r v é h é Er péh en des laret Arvor diarbenn

er vèléan hag er brehoncg, aveit eskopti Kemper ha Léon, a zo guir cùé aveit eskopti Guéned.

Falloh é hoah stad Bro Guéned, rak é Kloérdi Kemper é hrér skol breho-nek d'er gloércgcd. Hag ur mestr duah a zo karget d'ober skol dehè. E Gué­ned, setu meur a vlé n'en des mui skol brehonck erbet, eit laret er uirioné. Er gloéreged, a venn studiul cr brehoneg, a renk en cm-skolia étrézè, épad o diskuiheu hag o balén-denneu. Ha Doué a ouér penaos studi n hcllant obér elsé 1

Ncn dé ket souéhus nezé guélet ke­ment a vèléan hag a sell èl ul labour divourus tré, pakeln ur predeg bre­honck. Ncn dé ket souéhus muioh ma kleuér kement a vèléan é komz ur brehoncg ha ne hra ket sur kalz a inour dehè.

Ha penaos é vehè en traou én ur mod arall ? Er vèléan en des kuitclt o zud a oudé en oed a 12 vlé. Déhafi-nct o des nezé a gomz hag a gleuet komz brehoncg get ré kohoh egetè. Ncn dé ket épad en déhaflneu -skol é hcllant digoll, ar dachenn er breho­neg, er péh o des kollet ér skol. Setu ind beleg enta get en distér brehoneg a lie-11 bout chomet én o fenn a oudé o oed tinéran. Tristet un doéré aveit ur bèleg lonanK* lakeit én ur barrez brehonck 1

E ma Brcih ér stad truhekan e fchè bout aveit cr péh a sell er rclijion. Doh un tu, un troh tud koh hag a gomz brehoneg ha ne gomprennant ag er galleg nameit ur liant gir benak, ha doh o servij, bèléan hag a zo er galleg ieh o studi, o ich pamdiek, ha ne ouiant cr brehoncg nameit o dru-hégeh kaer, a p'cr gouiant,

Er bihan a vèléan brehonegerion a zu hoah de druh'ekat stad er vro ar en dachenn-sé. '

Anaùout a hran ohpenn ur barrez —• me hani de gctan — léh mah es tud ha ne ouiant ket galleg, hag ur huré ha ne gomprenn ket er breho­ncg. Guélet er bèleg-sé étal guélé un

dén klanù é tenu doh er marù, ha m** gomprenn ket er galleg. Ne hell nag; er hovèsat, na laret dehon er girieir a beuh en en des mnrsé dobér anche? én é zigaré devéhan.

Pell omb azé doh kemenneu er Pub' Benêt XV hag a larè én é lihér ar err Apostolercn « en en des pep dén e r guir de vout diskét a draou er rcli­jion én é ieh genedik ».

Klcuct é bet er gemenn-sé ér broie» goué, aveit en dud a liù. Er Vretoncu* a zo lakeit izéloh eget en dud dix ha melén ha hanter goué.

Ha kement-sé a zo ur véh.

Loeiz HERRIEU.

DEUX LIVRES BRETONS POUR LES ECOLES e

Me a zesk brezoneg M O N PREMIER L IVRE

DE BRETON Adresser toute demande à :

M o n s i e u r V. SEITE Directeur Ecole Sainte-Barbe^

ROSCOFF ( F i n i s t è r e ) C. C. Postal Rennes 417-04.

»

" L E F R A N Ç A I S P A R L E B R E T O N "

par M. l'Abbé BOZEC S'adresser à Vlmprimerie des Edi­

tions ii ARVOR », 13, place du Ccntre-GL'INGAMP (C.-dU-N.).

L'exemplaire : 12 francs.

SI VOUS AIMEZ LE B R E T O N .

SI VOUS VOULEZ

QU'IL VIVE,

P O U R Q U O I

NE VOUS ABONNEZ-VOUS P A S

A A R V O R T

Méthode rapide de breton par ROPARZ HEMON >

LEÇON 28

757. En em wiska a reont b r a o .

758. E n em vaga a r a d iwa r laez.

759. E n em grouga a raje su r a-walc 'h .

760. En em laza a ra jen dious­t u .

761 . E n em ru i lha a r a er pr i .

762. E n em drei a rae e t re­zek e n n o u n .

763. E n em veuzi a raio, ken nec 'het ha ma 'z eo.

757. Ils s'habillent bien (bel­lement).

758. / / se nourrit de lait. 759. / / se pendrait probable­

ment (assez sûrement). 760. Je me tuerais aussitôt. 761. / / se roule dans la boue.

762. / / se tournait vers moi. 763. / / se noiera, tellement il

est peiné.

En em est la particule qui précède à toutes les personnes un verbe ré­fléchi. Elle entraîne la mutation in­diquée de la phrase 198 à la phrase 205. Elle sert aussi à indiquer une action mutuelle, réciproque, comme le montrent les phrases suivantes :

764. E n c m glevout' : recuit

ma t - t r e . 765. En em garout a reont

kenet rezo .

766. E n em ganna : i ra in t

hepdale . 767. E n em gasaat i reont

spon tus . 768. E n em Hem m a : t n i en t

a lao .

764. Us s'entendent très bien. 765. Ils s'aiment entre eux.

766. Ils se battront sans tar­der.

767. Ils se haïssent terrible­ment. ,

768. Ils se taquinaient tou­jours.

769. Sonjal a r in ennoe 'h alies.

770. Derc 'hel sonj anezo a r in da viken.

771. Sevel a raio diwezat m a r ­teze.

772. Azeza a rae ar c 'h lasker-hara a m a n .

773. Klucha a rae e korn a r voger.

774. Stoui a rae e r -maez eus a r p renes t r .

775. K lemma a ra ar hugel-man a-ratoz.

776. Fazia a reont eur wech an amzer .

777. Tre i a r ae alies koul­skoude .

778. Tevel a r a i m p ma 'z eo

ret .

769. Je penserai à vous sou­

vent.

770. Je me souviendrai d'eux à tout jamais.

771. / / se lèvera tard peut-être. 1V1. Le mendiant s'asseyait

ici. 773. / / s'accroupissait au coin

du mur. 774. / / se penchait en dehors

de la fenêtre. 775. Cet enfant-ci se , plaint

exprès.

776. Ils se trompent de temps en temps.

777. / / se retournait souvent cependant.

778. Nous nous tairons si cela est nécessaire.

779. Fel lout a ra d'in monl da welout anezo.

780. Fel lout a rae d'it rei ar skouer vat .

781. Fel lout a raio d 'ezan mont war - r aok .

782. Fel lout a raje d'ezi ober t ro ar bed.

783. Ne fell kel d ' imp mont en ti-se.

784. "Ne felle k e t d 'eoc 'h c h o m war- le rc 'h .

785. Ne fello k e t d 'ezo kilav d i r azomp.

779. Je veux aller les voir. 780. Tu voulais donner le bon-

exemple. 781. / / \ioulait avancer (aller

en avant). 782. Elle voudrait faire -le

tour du monde. 783. Noiïs ne voulons pas aller

dans cette maison-là. 784. Vous ne vouliez pas res­

ter en arrière. 785. Ils ne voudront pas re­

culer devant nous.

Avis aux nouveaux abonnîtes Il n o u s e s t i m p o s s i b l e POUR

LE MOMENT do r é p o n d r e mw dés i r d e s n o u v e a u x a b o n n é s qui v o u d r a i e n t p o s s é d e r la collection" d 'ARVOR d e p u i s la n" 1 . N o u * la leur f e r o n s parvenir a u s s i t ô t : q u e p o s s i b l e .

B l o a v e z k e n t a . — N i v . 3 5 3 1 E o s t 1 9 4 1

KAZETENN SIZUNIER

E-touez yezou an Europ

n'eus nemet ar brezoneg n'eo ket desket er skoliou

Goulennit ganeomp

A r b r e z o n e g

e r s k o l

K E L E I E R A R V R O FINISTER

BREST

E-PAD MA OA EN DOUR. — Léon Colzant, Marsel Vaneberg hag Armand Meunier, a oa aet da bourmen e San-tez-Anna 'r Porzig, disul diweza, gant eur gamaradez. Sonj a zeuas d'ezo mont da ncui er mor. Pa zeuas Léon Colzant en-dro war ar c'hrae, e we­las unan eus e vignoned yaouank, Meunier, a furgute en e vragou. Sel­lout a reas dioustu : mankout a rae d'ezan 160 lur, ha paperou. Meunier a voe tapet krog ennan gant an archerien. Anzav a reas kaout warnan eur revolver, ha beza laeret 4 kilo bleud hag eur c'hilo hariko ouz an itron ma oa o lojan en he zi. Kavet e voe an traou lacret-se ; kavet e voe ivez an arc'hant hag ar paperou lae­ret. Kaset co bet ar Meunier da bri-zon Montroulez.

LAERONSI EN EUR STAL. — Dilun diweza, war-dro 10 eur 30 diouz an noz, laeron a zo bet tapet gant an archerien, pa edont c-barz stal an aotrou Tertagne, ru Yann Maze. An eil gwech eo e vez tapet laeron di. O veza n'emafi ket an Ao. Tertagne e Brest, n'heller ket gouzout ha kalz a draou a zo bet laeret.

DIWALLIT HO SAC'H ! — Dimcurz c oa an dimezell Mari .laouen oe'h ober he marc'had e koc'hu Sant-Mar-zin. Tra ma edo o sikour eun itron ail da lakaat traou en he sac'h, he sac'h-hi a .zo. bet laeret... gant an amann hag ar c'hig moe'h a oa en­ni, siouaz. Diwallit, itronezed 1

KERBER

GWARD-AR-MAEZIOU A ZO GLOA­ZET. — René Riou, 40 vloaz, gward-ar-maeziou, o chom er Ru, a zo bet diskaret gant eur c'hamion dirak an Ti-Kêr. Torret eo bet outaû e c'har dehou. En Ospital an dud-a-vor co bet kaset.

LANDERNE

MONT A RA A-BENN KLOUED AN HENT-HOU'ARN. — Youcn Gweganton, o labourât c Pyrotechnie Sant-Nikolaz, hag o chom e Gwipavaz, a oa o tont en-dro d'ar gêr eus Dirinon. Ne we­las ket e oa serret kloued an hent-houarn c kroaz-hent-houarn Kerabeg, cur c'hilometr diouz Landerne. Mont a reas a-benn d'ezi, ha spontus e voe ar stokadenn. Torret e oa e vrec'h kleiz ha gloazet e benn. Kaset eo bet dioustu gant an doktor Penquer da ospital Landerne.

AN AMZER 0 TREMEN

2 7 A VIZ EOST :

• Ar soudarded c'hall a-youl-vat a zo dastumet e Versailh, en eur c'hazarn, a-raok mont d'en em ganna a-enep ar Volcheviked, e Bro-Rusi.

An Ao. de Brinon, kannad ar gouarnamant or FraAs dalc'het, Laval, prezidant koz Strollad ar Vinistred ha Déat a oa deut d'o gwelout.

P'edont o vont kuit diouz ar c'hazarn, unan eus ar soudarded a-youl-vat en deus tennet warno. An Ao.Ao. Laval ha Déat a z o bet gouliet. Ar muntrer, eur c'homunist anezan, a zo bet har-z e t .

• E Bro-Rusi, 22'"' arme ar Soviedou a z o bet kaset da ne­tra être Smolensk hag al lenn llmen. 3 0 . 0 0 0 prizoniad a zo bet graet, 4 0 0 kanol a zo koue­z e t e dalc'h an Alamaned o deus kemeret ivez kêr Welikiji-Lukl.

• 2 3 karr-nij saoz a z o bet diskaret p'edont o vont da daga aod Bro-Alamagn hag aod Mor-Breiz.

BJ Ar brezel a gondalc'h e Bro-Iran.

Ar strisaduriou

LESNEVEN

SKEI A REONT GANT AN ARCHE­RIEN. — An archerien o doa harzet Robert I.inet, a gavent hanter-mezo. Mignoned d'al I.inet, o chom e Les-neven, a yeas da gaout an archerien : » Perak ne zeu ket er-maez eus an toull ? » emezo. « Pa vo divezvet... a-benn eun eur ac'han », a respontas paotred an urz. « Dont a ray er-maez dioustu, panevet-se... ». Ne gomzer ket e-giz-se d'an archerien, avat ! Pedet e voe ar vicherourien da gao-zeal donsoe'h. Met an dud sot-sc a grogas da dabutal ha da skei, ha di-vergont a-walc'h a voent zoken da vont da glemin ouz ar C'homandan-tur... Paket e voe an dispac'hcrien d'o zro. ha kaset da brizon Montrou­lez.

KLEDER

EUR VAG-PESKETA MINDRAILHh'I GANT EUR C'HARR-NIJ SAOZ. — P'edo ar vag-pesketa Espérance, eus Mogerieg, mestr Yann Abjean, war ar chadenn être Klcder ha Ploueskad, ez co bet mindrailhet gant cur c'harr-nij saoz. Unan eus ar besketacrien, Erwan Tanguy c ano, a zo bet treu-zet c zourn kleiz gant bilicnnou-ploumm.

Lavaret en deus Yann Abjean ne c'helle ket fazia ar Saozon peogwir e oa ar banniel gall e beg gwern ar vag.

KASTELL-PAOL

GWERZ AR PESKED. — Degas a raer da sofij d'ar besketacrien ne c'hellont gwerza an hanter-kant ki-load pesked, lezet d'ezo da werza, ne­met cr c'hoc'hu adalek 7 cur diouz ar mintin.

Ar besketaerien a wcrzfe pesked pe war ar c'hae pe en o zi a c'hellfe beza kastizet.

ROSKO

An Ao. Erwan Stcphan, sifidik nn dud a vor, abaoe meur a vloaz c Rosko, a zo bet aotrcet da c'houlenn e retred.

WAR-LERC'H EUR BALU'M. — Abaoe eun devez bennak paotred ar vag Pluteus ha pesketaerien Rosko o doa gwelet war ar mor eur balum, 20 metr bennak d'ezan, a ziskoueze beza gouliet.

Goude beza chomet cur pennad war an draezenn vras a zo être enez Vaz hag an enezennig anvet Ti-Saozon, en doa gellet ar pesk ramzel mont en dounvor adarre. Maro e oa pa voe kavet gant ar vag Ariel, a glaskas ramoka anezan betek porz Rosko.

Dre zichans ar ramok a dorras hag an Ariel a rankas lezel anezan da vont gant an dour.

Abaoe eo bet gwelet gant nr vag Sidélu. Edo ncpell diouz Ploueskad d'ar mare-se.

DOUARNENEZ

PESKETAEREZ AR SARDIN. — A-ziwar ar 25 a viz eost e c'hell ar bes­ketaerien ober gant ar roued-tro evit pesketa ar sardin.

BEZ' E C'HELLER' OBER KRAM­POUEZ e departamant nr Finister gant bleud gwiniz, gant na vo enno nemet bleud, dour hag holen. Orset ebet da lakaat viou, amann, laez.... Krampouez an tri draig 1 Ret c vo rei 100 gr. tikedou bara evit 75 gr. bleud aet da ober krampouez.

KLASK A REER DRE-HOLL AR METALOU koz : kouevr, arcm (bronz), mailhchor, plom, ni kel, staen. Goulenn ouz an ti-kOr pelec'h kas ar c'hoz traou-se. Paeet e vo 6 lur al lurpoucz plom, 30 lur al lur-pouez kouevr ha

•bronz, 75 lur al lur-pouez staen ha nikel.

MUIOC'H E VE ROET DA DIEGEZ ar brizonidi-vrezel. Evit ar c'henta hag an ci bugel, c vije roet : à) e kumuniou a chom muioe'h a 5.000 den enno : 7 lur, e-lcc'h 4 1. 50 ; b) e kumuniou a chom nebcutoc'h a 5.000 den enno : 5 1. 50, e-lec'h 4 1. 50.

KEMPER

SALVET GANT EUR SOUDARD. — Guy Le Donche, eus Erge-Vlhan, a oa o pourmen c Pont-Dolen, e-kichen kostez mil i ri Sant-Denez, hag c fellas d'ezan mont d'an dour gant kama-raded. Eno, ar ster a zo doun-tre. Eur c'hlizienn a grogas en c c'har hag e c'halvas d'e sikour. Re bell e oa e gainaladcd, nemet cur soudard ala­man a zeuas dioustu hag a donnas Le Donche cr-maez. Gourc'hemennou d'ezan.

LOAR-IZEL A NAONED

AL LEVRAOUEG VREZONEK A ZO DIGORET. — Diwar vreman eo digo­ret al levraoueg vrezonck savet gant Strollad ar Vrezonegerien, c Naoned, e ti ar gazetenn : l.a Bretagne, 20, quai de la Fosse, e korn ar ru Fourcroy. Mont e-barz dre ar ru Fourcroy, ni­vérenn 1", kenta dor a-gleiz, kenta solicradur. Digor co ar sal :

ar sul, eus 10* da'12* ; ar yaou, eus 17' da 19* hag ar sadorn, eus 17' da 19*.

Kavet e vo levriou skrivet e bre­zoneg penn-da-benn ha levriou e galleg diwarbcnn yez hag istor Breiz.

Prestet eo al levriou evit dek gwen­neg ar sizun.

BODADEG AR VREZONEGERIEN. — Ar vodadeg a oa da veza d'ar 6 a viz gwengolo ne vo ket anezi.

Kenta bodadeg : disadorn, 4 a viz here da 20-30.

2 j l j^VIZ^EOSTj^

• E kostez Oomel ez eus bet eun emgann bras e-lec'h ma 'z eo bet trec'het arme ar So­viedou. An Alamaned o deus graet 7 8 . 0 0 0 prizoniad ha kemeret 1 4 4 karr-emgann, 7 0 0 kanol ha 2 dren gwlsket gant houarn.

En Ukrenia, an Alamaned. a gemer Cherkov, anezi eur porz war aber an Dnieper.

En hanternoz, Narva, Novgo­rod ha Kingisep a gouez e dalc'h an Alamaned.

BJ Er FraAs, ar gouarnamant a verk priz an ed ( 2 9 0 - 3 1 5 lur ar c'hant ki lo) , ar c'herc'h (210-2 1 S lur ar c'hant), ar segal ( 245 lur ar c'hant ki lo) .

An Ao. Berthelot, sekretour ar Stad, a lavar da baotred an hentou-houarn : « Diwallit ouz abostoferez ar gommunisted hag an degaulisted ».

• Gouarnamant Bro-lrland a gemenn ne vo ket roet porziou gantan d'ar Stadou-Unanet.

22 A MZJEMTj

• An Alamaned a gemenn o deus graet, abaoe penn-kenta ar brezel a-enep ar Soviedou, 1 .250 .000 prizoniad. Ouspenn-te 1 4 . 0 0 0 karr-emgann ha 1 5 . 0 0 0 pez-kanol a zo bet distrujet pe gemeret. 1 1 . 2 5 0 karr-nij ar So­viedou a zo bet diskaret pe dis­trujet ouz an douar.

• E-pad an daou viz diweza, 9 3 1 karr-nij saoz a zo bet dis­karet a-us d'an Europ.

• Abaoe bloaz listri saoz oe'h ober ged dirak Djibouti a vlr ouz ar ger-mJaA da zegemer boued eus an diavaez. Kalz tud, mer­c'hed ha bugale dreist-holl, a zo maro gant an naon abalamour da se .

2 3 A VIZ EOST :

• An Alamaned ha Roumaniz a gelc'h Odessa strisoe'h-strisa. Eun toull a zo bet graet ganto e linenn-difenn ar gêr-se.

A-DREUZ AR CHAZETENNOU KOMZOMP EUN TAMMIG

EUS PAOTRED AR PRIZIOU.

Er gazetenn « La Bretagne », an Ao. Iwan An Diberder a gendalc'h da em­bann pennadou-skrid talvoudus-meur-bel diwar-benn an dad a zo karget da evezia ouz ar priziou hag a zo oe'h ober o reuz e Kerne. Hag e kont d'eomp an istorig-mah" a ziskouez p'enaos e ra o labour ar baotred-se a zo, sanset, o lakaat an Adsav broadel da vont en-dro.

An deiz ail, daon anezo, hel mal-touterien gwechall, a ya da di eur c'hon versant tamallel da Oerka e c'hounid evel gwechall, da lavarout eo, hervez priziou e varc'hadourez hag hep goulenn permision digant den. Setu ma 'z eo paket hon den gant paotred al lezenn abalamour du se end-eeun. Ar re-maiï, avat, o veza gwelet e oa e varc'hadourez eus un dibab a zeuas en-dro evel prenerien ar wech-maii. Hag int o prena hag o prena ken va grede ar paour kaez konversant e oa e slaliad a bu: o

vont ganto. t'a voe poent paea e reas d'ezo priziou ken izel ma werzas di­war goll. Evit beza gwelet-mat gant paotred al lezenn, kompren a rit. Ar re-man, avat, a zo tud digalon anezo, hag hor c'Iu(nvevsant lier gwelas hepdule. Souezet e voe ken na voe pa erruas gantan lizer paotr an tailhou o c'houlenn 500.000 lur digun-tan evil echui an afer. Netra ken !

Rak, n'eo ket a-walc'h ober eur mar­c'had mat ret eo ivez kaout arc'hant evit paea ha penaos o dije paeet hon daou valtouter ma n'o dije ket bet o zammig diskont wur an dell-gastiz a sav da zck dre gant anezi, da la­varout eo 50.000 lur.

Tenu eo bevu en deiz a hizio, vu zud kaez, lui ret eo da bep hini gounit c dammig kreun ha pu vije wur goust ar paour . Aviez « bougreed ».

EUR SKOL A NERZ-KALON.

Er gazetenn » La Dépêche », Bressac a gomz d'eomp eus al levr nevez-savet ganl ar c'habiten Lacroix, eus Nao­ned. hag a zo gouestlel d'al listri-

dre-lien bras u yae en tu-hont d'ar C'hab Horn hag u oa anezo eur skol dibur a nerz-kalon.

Kalet e. veze ar vuhez war o bourz. 12 eurvez labour bemdez pa 'z ac mat an traou hu pu 'z uent fall kement ha ma oa ret. Ar c'habiten a ou mestr goude Doue ha pa lavare eun dru bennak n'oa nemet senti da ober. Hag an dud ne c'hine ket evit labourât. Dibaot-a-ivalc'h wur o bourz ar bao­tred evel James Wait, morian brudet un » Narcisse » ma 'z eo bet kontet c istor d'eomp ganl Jozeb Conrad en eul levr brudet. Rak arabat disonjnl, un darnvuia anezo a ou Bretoned, paot ed vat hu martoloded dispont, a yae war vor n'eo ket dres evit o flijudur met evil gounit bara d'o gwreg ha d'o bugale, Diwallomp etu eus ar c'honchou-born a zo bet skrivet re alies diwar o fenn gant skrivuynerien disleal hu deomp du c'houlenn ar wi­rionez da dud evel Lacroix, anezan eur Breton hag unan eus nr gabite-ned-se o deus kaset meur a wech al listri-dre-lien bras diweza en tu-hont d'ar C'hab Horn hu war ar seiz mor-bras.

• Niver an dud dilabour or FraAs a zo tremenet eus eur million da dri c'hant mil e-pad an dek miz diweza.

Er FraAs dizalc'h e vo savot leziou-barn a-ratoz — soudarded enno — da varn ar gommunisted.

• An Ao. Menzles, prezidant strollad ministred Aostralia e ginnig rei e zilez.

2j» A IZ^EOBTJ • En hanternoz Bro-Rusi, an

Alamaned a ra 1 0 . 0 0 0 prizoniad. En Estonla e kerzont war-du Reval, anezi eur porz war ar Mor Baltek.

Finlandiz a ya war-raok a bep tu da lenn Ladoga.

M VJZJTOST :

• Er Mor Atlantek, al listri-spluj alaman o deus kaset d'ar strad 2 1 lestr-koAvers saoz o vont eus Bro-Saoz da Jlbrahtar. Tri lestr-brezel a zo bet kaset d'ar strad ganto ivez.

• E Bro-Saoz, porz Oreat-Yarmouth a zo bombezet gant ar c'hirri-nij alaman.

• Soudarded Bro-Saoz hag ar Soviedou a oa bet dastumet, abaoe eur sizun bennak, a-hed harzou Bro-lran a ya e-barz ar vro-se.

• Er FraAs, 5 . 0 0 0 soudard o tont eus Bro-SIrla a erru e Marseilh.

• An M O . A O . Pucheu, Benoist-Méchln ha Charbin, ministred, a erru e Paris.

An Ao. Pucheu, ministr an Traou a-ziabarz, a lavar d'ar gazetennerien ne vo ket lezet ar gommunisted da ober o reuz er vro.

26^A^yjZ^EOST^

• En Ukrenia, an Alamaned a gemer Dnlepronetrovsk, anezi eur gêr vras war an Dnieper.

Abaoe emgann Ouman, arme ar Jeneral von Klelt he deus graet 8 3 . 5 9 6 prizoniad ha kemerat 4 6 5 kanol ha 1 9 9 karr-emgann war ribl dehou ar stêr Dnieper.

• Enébl a ra Iranlz ouz ar Volcheviked hag ar Saozon. Ar Volcheviked a ya war-raok a bep tu d'ar mor Kasplan hag ar Saozon a zeu, war eun dro, eus Bro-lrak hag eus Bro-lndez.

Roue EJIpt, hag a zo breur-kaer mab hena roue Iran, en doua kinnlget beza hanterour etro Iran diouz eun tu, Bro-Saoz hag ar Rusl diouz an tu ail. Gouzout a raer e telle d'an diou vro-maft e vije bet kaset kuit an Alama­ned eus Iran war zlgarez e la­bourent evit an Alamagn er vro-se .

BJ Hizio e rank beza dastumet en eur c'hazarn eus Versailh ar FraAsizien o deus roet o ano evlt mont d'en em ganna ouz ar Vol­cheviked er Rusl. An Ao. de Bri­non a vo eno.

BJ Kredi a raer ez eo be t toullet kaoz être Bro-Japan diouz eun tu. Bro-Saoz hag . Amerlke diouz an tu ail, evlt diskoulm» « kudenn ar Mor Paslflk ».

A R V O R

A R C ' H I R R I - E M G A N N An holl dud a anavez breman

talvoudegez ar c'hirri-emgann er brezel. Bemdez e vez kelou anezo er c'hazetennou hag ar baotred a z o bet d'ar brezel diweza o deus gwelet anezo o tont a-benn-herr war-du enno hep ma vije posubl herzel outo.

Ar pez ne oar ket an dud, avat, eo eo bet graet a-viskoaz, koulz lavarout, gant kirri-emgann. Hon tadou-koz, ar Qelted, a rae gan­to ha setu penaos e oant savet :

« Karr-emgann ar Qelted a oa diou rod dindanan, stag ou­tan daou varc'h dindan ar yeo hag ennan e oa daou zen : ar paotr-karr hag ar brezelour. Ouz darn eus ar c'hirri-emgann e veze laonennou métal lemm pe filc'hier ».

Ha setu breman penaos, her­vez ar brezelour roman brudet Kezar, e rae ar Qelted ganto :

« Da genta • reont d'ezo nijal a-benn-herr en-dro d'an enebour en eur deurel daredou. Alies e vez a-walc'h an aon rak ar c'he­zeg ha tourni ar rodou da lakaat mesk e renkadou an enebour. P'o deus graet o hent en e grerz e sailh ar yrezelourien diwar o c'hirri d'en em ganna war droad. Neuze, ar baotred-karr a gil tamm ha tamm diouz ar veska-deg hag a chom a-hed taol, d'ar vrezelourien d'en em donna da-veto ma ne c'hellont ket trec'h! o enebourien » ( 1 ) .

N'eo ket hepken ar Qelted a raas gant kirri evit mont d'an emgann met ivez ar Bersed ha

poblou koz ail ar sav-heol tosta. En emgann Kunaksa ( 4 0 1 a-raok H. S.) Atakserksez a impll-Jas daou c'hant karr-emgann gant filc'hier evit stourm ouz e enebourien. En emgann bras Ar-belles ( 3 3 1 a-raok H. 8.) e voe graet ivez gant kirri-emgann hag e meur a emgann ail en amzer goz.

Buan e teuas ar soudarded d'en em voaza outo. Alies e veze lezet ar c'hirri-emgann da dos-taat ha pa vezent war hed taol e koueze stank neuze an dare­dou warno. Ar soudarded a you-c'he a bouez penn hag alies ar c'hezeg spontet a yae kuit a bep tu .

Gwechou ail e veze lezet ar c'hirri-emgann da dremen être daou renkad soudarded a doull-gofe ar c'hezeg gant o armou. Evel-se eo e voe trec'het Darius gant Aleksandr Meur en emgann Arbelles er bloaz 3 3 1 a-raok Hor Salver.

Dilezet e voe tamm-ha-tatmn ar c'hirri-emgann a rae alies muioe'h a zroug eget a vad d'an arme ma oant eul lod anezi. Ouspenn-se aes e oa laza pe sponta ar c'hezeg.

An Italian brudet Leonar de Vinci a IJinas eur seurt karr-em­gann a denn a-walc'h ouz ar re a anavezomp breman. Qoloet e oa ha gant e wiskad houarn e oa heftvel a-walc'h ouz eur vapt. Prenestrou bihan a oa toullet

KELENNADUREZ AL LABOUR DOUAR

Savet eo bet er miz tremenet eut lezenn a ou gortozet gant an holl dud diwar ar maez diwar-benn an doare da gelenn d'ar vugale micher al la­bour-douar.

Setu eun dra a bouez a raio kalz vad d'ar gouerien hag ivez da holl dud ar vro. Komprenet eo bet. a-benn ar fin, pegen talvoudus eo deski eur vicher a zo deut da veza diaesoe'h eget meur a vicher ail. Ret e vo eta lakaat al lezenn nevez da vont en-dro gant nerz ha gant gwir spered al labourerien-douar.

Ar Vretoned n'o doa ket gortozet betek breman evit mont war-raok, e pep tra a sell ouz kelennadurez al labour-douar : skoliou dre lizer evit ar baotred hag evit ar merc'hed, deveziou, sizunveziou kinniget d'ar c'hounidegez, skol-red evit ar plac'hcd yaouank, savet eo bet an holl draou-se gant ar gouerien o-unan dre o cmgleviou. Kement-se a ziskouez d'eomp penaos evit gwellaat al la­bour-douar e rank ar stad beza har-pet war youl ar gouerien, ar pcz a vezo acs da gempenn dre ar « Gorpo-rasion ».

Bcc'h o deus alies an dud e karg o kompren an dra-se ha pa vez gour-c'hemennet eun dra bennak gant ar Marichal e chomont war-lerc'h. N'eo ket a-walc'h lavarout penaos e vezo ret d'an holl, paotred ha merc'hed. betek o seitek vloaz, ar re anezo ne zeskont netra ail, deski kenteliou la­bour-douar pa 'z int bugale koucrien. An urz, avat, a die dont digant ar

c'herent, digant tud ar vicher o-unan. Mal eo ivez sevel klasou a labour-

douar cr skolajou. Arabat, avat, o lezel da veza darempredet gant ar rc ne la lu m l ' U N I ket niât. N'eus ket kalz a tlzians da gaout e kenteliou ar sko­lajou ken na vo chenchet spered ar vourc'ffizien war al labour-douar.

Evit pez a sell ouz kelennadurez uhel al labour-douar ez omp gwall-snuezet gant al lezenn nevez : ni, Bretoncd, hag hon eus labourct ke­ment lia kement war dachenn kelen­nadurez al labour-douar, ni a chomo dibcnnét eus hor skol.

Drc-sc e welomp, fraez lia sklaer, penaos e-barz eul lezenn talvoudus ha inat-kenan, ez eus poent pe boent a chom c'hoaz da gempenn.

Rei nrziou war-eeun d'un dud ne raio ket kalz a dra. Kas keriz lia inicherourien dilnbour da c'hounit an douar ne rafe ket ivez. Ouspenn evit heulia al lezennou nevez c vo ret en em harpa ouz ar gouerien o-unan, rei nerz ha galloud da oberennou nr « Gorporasion », kemerout skouer war ar broiou ail : cingle viou koucrien ! Bro-Veljlk, skoliou-pobl Bro-Denmark I (diskleriet dre ar nuiiind. pell 'zo, d'ar vrezonegerien, e Gwalarn), hag evit Breiz, kcndcrc'hcl da vale war an lient a gcrzonip gantan pell 'zo.

Eur c'hammed a vo graet gant al le­zenn nevez, eur wech kempennet, ar pez a ro d'eomp an esperans da vont pclloc'h war an lient mat.

ennan evit lezel geol ar c'hano-llou da dremen hag en doenn e oa toullou ail evit aveli an dia-barz. Met ar souezusa-tout er c'harr-se eo ne oa ket a gezeg evit e stloja. En o lec'h e ranke beza eur seurt mekanik en dije lakaet, war-bouez dournlkellou ha brec'hiou, ar rodou da vont en-dro.

Ar prins m'en doa Leonar kin­niget e IJinadenn a reas skouarn vouzar. Setu ma voe ret gortoz ar brezel bras evit gwelout kirri o vont d'an emgann o-unan.

L. F. A.

(1) Hervez Notennon diwar-benn ar Gelled koz, levr III.

S K O L ar skrivagnerien

Hor sonj eo dont war sikour ar re u skriv e brezoneg dre bennaoui en o skridou geriou pe troiou-lavar a gavomp fallpe direiz. Klask a rimp diskleria perak hag e roimp da anaout ar pez hor bije skrivet hon-unan.

Laouen e vijemp o welout re ail o lavarout deomp o sonj mar deo dishenvel diouz hon hini. Sklaer eo e c'hellomp fazia hon-unan.

• E vugale a vez galvet Erwan hu Kaourantin...

Gervel a dalv da denna evez u n a n b e n n a k pe d 'hen l akaa t da zont davedoe 'h . Anvet a vije bet gwelloc 'hik. Ni a lavarfe : E vu­gale a vez gruet Erwan ha Kuouruntin anezo. • Gant ma tenio a-benn da save-

tei ha du leda he yez. E u r pal lenn a vez ledet w a r

ar c 'barz, a m a n n a vez ledet w a r ar bara . E u r yez, avat, eu r feiz, eu r gredenn, eu r o u e n n a vez skignet. • Maout ha dreist-maout eo er

vicher-sc. Ni a lavarfe : war ar vicher-sc. Skouer iou : Beza a m p a r t war

eur vicher ; war pe seu r t micher emaiï o labourâ t ? • Dre nerz diskenn er puns.

IDre nerz a zo moarva t eur ga l l ekadur (à force de) Gwelloc'h eo lavarout : d re bouez, dre lies d i skenn er puns .

R. L. M.

A R P E S K A O U R

Au C'HOUEH K O Z .

Niv. 33

Àr Brezoneg er Skol !

Le Gérant : G. Bwvruou.

HOR C'HONTADENN

GWIN AR MUZIK Klevet hoe'h euz komz, sur a-

walc'h, eus muzik parrez Sant-Enole ? Tregont muziker e-barz, en o chupennou glazik, sounn ha surt, eus paotr gaouank ar gleri-netez betek hini koz ar gontre-basenn...

Ma, ar bloaz a-raok ar brezel, — brao e oa beva en umzer-se, — e tivizjont eun deiz mont d'ober eun dro-vale war ar sul betek Porspo-der. Sonjit 'ta, aze e-kreiz ar Menez Arre. ne vez gwelet nemet dour eur wazig bennak ! Ar mor, ar mor... Mont da dremen eun devez war vord ar mor, sonjit 'ta, nag a bli-jadur I

Ha ret e oa d'ezo kas ganto pea­dra da zebri hag eva. Ne oa ket paotred Sant-Enole mondian a-wale'h evit mont da breja en osta-leriou ma vez ptadou lipous ha gwin mat ; nann avat, — gac'hu-soe'h ha plijusoc'h kalz eo debri ar joskenn gig-sall hag eun tamm bara-g-amann war an traez, dirak ar mor.

Ouspenn d'ar boued, eta, c oa ganto kant litrad gwin... Ya. tadou, peadra da derri sec'hed tregont kanfard hag eun ugenl maouez bennak, hep konta ar vugale (ezomm ebet lavarout e oa mobili-zet tri c'harr-dre-dan bras d'o c'has d'an aod, hag e vije tri ble-nier-karr sec'hedik-bras ouspenn pa zegouezfent e Porspoder l)

Kant litrad gwin, klenket mat e panerou aozilh, eur gwisk plouz en-dro da bep hini. Nemet... ar baperenn o doa ankounac'haet. C'houi a oar, pa vez kement-se a voidailhadou gwin o veaji asam-blez, n'hellont ket mont hep eur baperenn evit diskouez da baotred an tailhou.

Setu e tegouez an tri c'harr gant

o c'hargamant laouen e - kiehen kêr Vrest, pa weljont paotred an « octroi ». N'eus ket gwasoc'h mal-touterien eget ar baotred-se pa reont o dever, hag e reont, m'hel lavar d'eoc'h 1 Ret-mat e voe d'hor Suntenolcïz diskoacha o fanerou chouk gant o gwin.

« A, al Pelec'h emafi ar c'hoflje? » — « Peseurt koilje? » — « Koiije evit kement-se a win, — alo, dillo, pelec'h emafi ar c'hoflje ? »

Selu paotred ar muzik tapet-berr. Koilje ebet n'o doa. Ha kaer ,e oa diskleria ne oa ar gtvin-se ganto nemet da c'hlebta o gourlaflchenn en eur verenna war an aod, ne oa nemet eun dra d'ober : Koilje bet ? mat, ne vije ket graet re zrouk outo, n'o dije tailh-kastiz ebet da baea, met... ret e oa gonllondert ar boutailhou ha leuskel ar gwin da redek er foz a-hed an hent, — tre­men a rufent-i, met pas ar gwin.

Peseurt glac'har... Kant litrad gwin ! Eun druez e vije... Penaos en cm gemer? Ola, setu Jobig Pikoumoan, — da eo d'in lavarout aman e oa kemener, — a laosk eur griadenn : « Gortoz, gortoz t! Ha ma vefe ar gwin... en lion diabarz, e-lec'h beza a-wel d'an holl, — e-barz hor c'hof e-lec'h... Ha tremen a rafe ?» — « 'M'eus netra da welout ouz ar gwin evet a-raok antren e kêr », a respont egile, ken dichck ha tra.

Setu kavet poell ar gudenn, — ha setu penaos, lennerien ger, e-lec'h distrei dreo d'ar ger (ar pez ne vije ket bet souezus) ec'h erruas bandennad muzik Sant-Enole tre-men-mezo war vord an aod. Laos o doa war ar mezur, pez n'eo ket brao evit sonerien !

LAOUIG.

Diaoul ar yeuc'h a zo unan nevez !

iMPBiMnniic CENTRALE DE RKNNES.

" — Pa ho pezo va c'hlevet, a genda lc 'has gous tad ik , ez ane -vezot a c ' h a n o u n eun t a m m i g gwelloc 'h eget i t-raok. Ar pez am eus grae t da c 'houni t va for­tuit a z iskeuezo d 'eoc'h ar pez a c 'hel lan ober d 'he mi rou t . N 'oun ket m a r o c 'hoaz. Klaski t ! Ne oa ket a destou eno. N 'eus ket a destou a m a n . P a go m / a n h a pa r a n t ra pe dra , morse n ' eus test ebet.

. « Evit b r a b a n s a l ne r a n ket . E u n n e u e r d i spar oun . Kerken t ha m a kouezas va roenv w a r benn a r Penni l iz ez eas ar vag a-dreuz hag e voe leun a zour en eun taol. E-lec 'h b r u z u n a e glopenn, r i sk la a reas ar c 'hoad ha mont da de r r i e skoaz. Hag hefi da drei w a r - d u e n n o u n en e u r yuda l . Klask a r i s skei a d a r r e . Met koueza a r is en dour . Ar vag ne deas ket d ' a r

gant PAOL FEVAL

s t rad l ak l a l . Amzer en doe d'en em stlepel w a r n o u n . E zourn a s t a rdas va gouzoug. Neuze e sa­vas eun larz, hag hor r a n n a s an eil diou/. egile.

« Doue en deus graet an dra-se ? L a v a n t d'in, den y a o u a n k !

« Ar sac 'h 1er ! Troet he doa an avel. Hor c 'has a rae etrezek a r sav-heol. E d o m p war-hed eun han t e r leo diouz an douar . Se n'eo ne t ra evil cun neuer a m ­pa r t . Va, met a r sac 'h 1er ! Ha bremaik e teuje til l ano d 'hor c 'has etrezek ar mor bras ! Son-j i t ' la, Aotrou Korbier !

" Dres d 'ar poent ma 'z eas ar vag d 'ar goueled e krogis er sac 'h gant va d a o u a r n , ha me da vonl d 'ar goueled ivez. Ne verzis kement -se avat nemet pa 'm boe ezomm da d e n n a va a lan . Betek neuze, br ia tae t em boa a r sac 'h evel eun den war -nes beuzi

hag a zalc 'h e n ' eus forz pe t ra . « Ar sac 'h a oa pounner . Ad-

scvel a r is kou l skoude en eun laol. Em c 'hicnen e wel is a r Penni l iz oe'h en ein zi fréta ganl eu r vrec 'h hepken ; eben a oa maro . Penni l iz a oa diskibl d ' in. Me eo a zeskas d 'ezan neui pa oa bugel. M'en dije gellet ober ganl e zivrec 'h en nczvez-se, e m bije bet hec'h. Ar sac 'h a sache w a r n o u n . Ha n 'em bije ket dis-krogel d iou tan da savetei va buhez, b r e m a n ma oa ganin .

« Ar c 'hoabr d i rak al loar a oa ken teo hag eur voger. Ar glao a goueze b r e m a n a d a k e n -nou ledan, hag edo regel an oabl gant al luc 'hed. O, sonj a m eus dalc 'het eus an nozvez-se. Eun neuer d i spar e oan. N'eo kel o c 'hoari eo am eus gounezet va a rc ' han t .

" Eul luc 'hedenn a z iskoue-zas d'in a r Penni l iz cun ugent gourhedad diouzin. Tre i -d is l re i u rae evel eu r pesk gouliet. O klask edo tizout eur roenv a yae w a r vordo en e gichen. Kaer n voe d ' in mirout , e k rogas er

Da heul va c'hontadenn, moulet war Aruor nevez 'zo, kelou ; I zo deuet d'in eus Diaoul ar Yeuc'h. Kdon o lenn nivorennou koz Mu­tiez Breiz pa gavis dindan va daoulagad, en niverenn 22 (here 11)22) eur pennadig-skrid « A-dreuz hag a-hed », diwar bluenn hor skrivagnèr poblek brudet Ivon Krog (Eostig Kerineg). Setu ar pez a gonter er pennud-skrid-se :

« Piou n'en deus ket klevet ano eus DIAOUL AR YEUC'H ?

« En iliz ar barrezig-se e oa — hag ez eus c'hoaz, rak unan ne­vez a zo bet prenet — eur skeu-denn a sant Mikael o fore'ha Paol Gornek. Da zevez ar pardon, e oa ar c'hiz gant merc'hed Tréboul ha Douarnenez da vrouda gant spil-hou feskennon al Losteg ; ha meur a vartolod a gave mat hu doujan-sus ouz Doue, Itttouza d'ezan c veg hag e gerniel, hag e skilfon kro-gennek, gant o chtkou distrempet. Mel, hervez ar vrud, gant eur

chatboler a ziwardro eo e oa tor­ret e c'houzoug da Ziaoul ar Yeuc'h.

roenv-se. Hag hen d 'he l akaa t d i n d a n e vrec 'h k lanv . N 'en doc mui ezomm da d re i evel-se.

« E lezel em bije da vervel d id rabas , nemet ret oa d'il kaou t a r roenv.

« Gortoz a r is al luc 'hedenn . Pell amzer e ta leas . A n . d a o u dan en Enez-C'hroe a selle ou-z imp evel eun daoulagad , ha kavout a rae d'in edomp kaset war -du an dounvor . N'hel len kel gortoz a tao .

« C'houi 'oar, a r Pennil iz a grede e oan maro . E glevout a raen o lavarout :

« — Kastizet eo bet gant Doue.

« N'oun ket evil mirout da c 'hoarzin pa soiîjan. Gwinta a ris va b ruchcd da d e n n a vn c 'hontel l eus va chakod . Ker­ken t he digoris gant va dent .

« A d r a sur , Aolrou Korbier , m a r dafec 'h da gonta an aba-denn-se da Visan t an Inosant , e klaskfe c 'hoar i eun d ro fall d ' in, ha d i zammet e vijen d iou tan da vi rv iken. Mignon eo da J aned , n 'eo ke t ' ta ? Ma ! derc 'he l a r a n

« Da ober eur weladenn d'ar skeudenn ez eas, eun devez ma oa dre eno, o charreal koad. Setu hen en iliz, e skourjez a oa cho­met gantait en-dro d'e c'houzoug. Evit diskouez d'an diaoul e ga­rantez ne gavas ket gwelloc'h eget diharpa gantafl eun taol skourjez, a-dro-vree'h, hag unan ma ouie ober ! Met al lerenn a gtldràas ouz ar skeudenn. Houmail a horjellas hag u gouezas, da ober bruzunou war leurenn an iliz. Ar chalboter — rak ar Yeuc'h ne c'helle ket chom hep diaoul — a rankas pre­na eun diaoul nevez...

Gwelout n reomp eta c on eur boa/ obqr vil miz .skeudenn an diaoul, da zevez ar pardon. An istor-ninn a zigas dn sonj d'in eus nr skeudennou sent-se a gnsc nr vartoloded ganto, war bourz o bu-, gou, gwcchull-goz, A veze poâel outo pn on eur bnrr-nmzer bennak, hag a oa staget ouz nr w e m hn skourjczct pa ne felle ket d'ezo laknnt an amzer dn veza brno en-dro. KERLANN.

da J a n e d evel ma ta lc 'hen d 'a r sac 'h 1er.

« Abaoe m'eo bet k roue t a r bed-man , n ' eus bet gwelet b is­koaz pez a weli t : eun den o lakaa t e c 'houzoug e -unan w a r an dic 'houzougerez . K laous t r e ne viot evit sacha w a r a r gor-den ! Re ver r eo. N 'eus tu ebet da gregi !

« Al luc 'hedenn a da rzas . Ha me da souba va fenn e-barz a n dour . Doue, u lavarer , eo m e s t r a r c ' hu run . E u r c 'hnnol ier d i -z a m p a r t eo neuze. Edon eno dres , ha c 'houi ta a r eas w a r e daol . Ar foeltr a gouezas w a r -hed t regont gourhedad d iouzin . Aon a m boe, met ne vern !

« Morse ne gouez a r c ' h u r u n diou wech en hevelcp lec 'h. Bez ' ez en e in silis betek a r Penni l i z h a g c l is lagis e u n taol konte l l e-kreiz è s tomok. Hag hen da leuskel eun h u a n a d hir en eu r lavarout :

« — Va Doue, ho pet t ruez ouz va' ene. »

(Da genderc'hel.)