Compassie of empathie is geen statische toestand, noch is het een doel op zich. Het is ook geen vak dat geleerd kan worden. Compassie is een manier van verbondenheid - in handelen en samenwerken. Wel bestaan er bepaalde praktijken die deze manier van zijn kunnen cultiveren. Geweldloze Communicatie is hiervoor de meest praktische en krachtigste methode.

Sura Hart and Victoria Kindle Hodson

Inhoud Brief van de auteurs aan leerkrachten .................................................................... 1

Voorwoord ................................................................................................................. 2

Ter inleiding ............................................................................................................... 4

Wat leerkrachten vertellen ....................................................................................... 7

Deel I Inleiding ........................................................................................................ 12

Hoofdstuk 1: Veiligheid en vertrouwen creëren ................................................. 13

Veiligheid voor alles ........................................................................................... 14

Veilig leren in onderlinge verbondenheid ....................................................... 16

Hoofdstuk 2: Relaties in de klas ............................................................................ 20

1. De relatie met jezelf ......................................................................................... 21

2. De relatie tussen jou en de leerlingen ........................................................... 22

3. Het contact tussen leerlingen onderling ...................................................... 25

4. De relatie van de leerling met het leerproces .............................................. 30

Deel II Inleiding ....................................................................................................... 36

Hoofdstuk 3: Herontdek je gevende en ontvangende aard .............................. 37

Vijf stellingen rondom geven en ontvangen ................................................... 38

Hoofdstuk 4: De taal van geven en ontvangen opnieuw leren ......................... 58

Jakhalstaal ............................................................................................................. 58

Giraffetaal ............................................................................................................. 60

Uiten als een giraf ................................................................................................ 68

Luisteren als een giraf / empathie .................................................................... 69

Stap 1: Waarnemen ............................................................................................. 70

Stap 2: Gevoelens ................................................................................................. 72

Stap 3: Behoeften ................................................................................................. 76

Stap 4: Verzoeken ................................................................................................ 79

Alles tot een geheel samenvoegen .................................................................... 88

Hoofdstuk 5: Vaardigheden ontwikkelen door activiteiten en spel ................ 98

1. Waarnemen | Luister! Luister! Luister! ........................................... 101

2. Waarnemen | Interpretatie of waarneming? .................................. 102

3. Waarnemen | Boswandeling ............................................................. 106

4. Waarnemen | Wij zijn detectives! ..................................................... 107

5. Waarnemen | Gelukskoekjes ............................................................ 110

6. Gevoelens | Boek met gevoelens ...................................................... 111

7. Gevoelens | Gevoelsboom ................................................................. 112

8. Gevoelens | Emotie driehoek ............................................................ 113

9. Gevoelens | Drie kleine woorden ..................................................... 115

10. Gevoelens | Seven-Up ........................................................................ 117

11. Behoeften | Schatkist .......................................................................... 119

12. Behoeften | Collage van behoeften .................................................. 120

13. Behoeften | Plezier voor jou .............................................................. 121

14. Behoeften | Kaarten van plezier ....................................................... 122

15. Behoeften | Ketting van erbij horen ................................................. 124

16. Hele model | De puzzel ..................................................................... 126

17. Hele model | Verhalen ....................................................................... 127

18. Luisteren | De vier oren ..................................................................... 129

19. Luisteren | Met welke oren luister je? ............................................. 131

20. Luisteren | Empathie rollenspel ....................................................... 134

21. Boosheid | Rode vlaggen ................................................................... 137

22. Boosheid | Waar is de boosheid?...................................................... 139

23. Boosheid | Boosheidsthermometer .................................................. 140

24. Boosheid | Boosheid vertalen naar gevoelens ................................ 142

25. Giraffetaal | De communicatiebuis .................................................. 144

26. Giraffetaal | Rollenspel ...................................................................... 146

27. Giraffetaal | Mediation ...................................................................... 148

28. Giraffetaal | Samen regels opstellen ................................................ 150

29. Giraffetaal | De kaartenshow ............................................................ 151

30. Gevoelskaarten .................................................................................... 152

31. Behoeftenkaarten ................................................................................. 153

32. Giraffetaal | Raad ................................................................................ 154

33. Giraffetaal | Girafkaarten .................................................................. 156

Inleiding deel III .................................................................................................... 159

Lesroostersuggesties ............................................................................................. 160

Deel I: Verbindend lesgeven en leren ............................................................. 160

Deel II: Handvatten en bronnen om een klas gebaseerd op verbondenheid te creëren ............................................................................................... 163

APPENDIX ............................................................................................................. 165

Online cursus: Woorden die werken .............................................................. 166

Aanvullende leestips......................................................................................... 168

Verklarende woordenlijst ................................................................................. 171

Trainingscyclus zinnen ..................................................................................... 181

Mededogen uiten............................................................................................... 181

Empathisch ontvangen ..................................................................................... 181

Lijst met gevoelens ............................................................................................ 183

Gevoelens versus gedachten, vermomd als gevoelens ................................ 187

Raden naar behoeften in kindertaal ................................................................ 193

Geweldloze Communicatie: De vier onderdelen .......................................... 197

Over Geweldloze Communicatie .................................................................... 198

PuddleDancer Press .......................................................................................... 199

The Center for Nonviolent Communication ................................................. 200

Over de auteurs ................................................................................................. 201

1 | P a g i n a

Brief van de auteurs aan leerkrachten Beste leerkracht,

Vraag je je regelmatig af waarom leerlingen niet goed opletten in de klas, waarom ze elkaar pesten en waarom ze hun huiswerk niet (altijd) maken?

In De veilige klas - inspireren en leren - lees je waar dit gedrag vandaan komt, hoe je hiermee om kunt gaan en hoe je dit kunt voorkomen. Met de informatie en de oefeningen uit dit boek creëer je een veilige sfeer in de klas, met toegewijde en betrokken leerlingen.

Dit werkboek kun je als handleiding gebruiken voor het:

observeren van de vier soorten relaties in je klas, bepalen of je klas een veilige sfeer biedt, motiveren van je leerlingen, zonder straffen of belonen, herkennen van uitdagend gedrag, pesten en achterblijvende

leerprestaties als symptomen met een diepere oorzaak, communiceren vol vertrouwen, zonder angst, benutten van de aangeboren leergierigheid van je leerlingen.

De oefeningen en spellen uit dit werkboek kun je gebruiken om je leerlingen te ondersteunen bij

het zelf oplossen van conflicten, het samenwerken in wederzijds respect en begrip voor elkaar en hoe ze zelf verantwoordelijkheid kunnen nemen voor wat ze leren.

Wij hopen dat De veilige klas je bij het lesgeven en leren zal inspireren.

Veel succes! Sura & Victoria

2 | P a g i n a

Voorwoord Eén van mijn inspiratiebronnen in communicatie is Barry, een forse, grote jongen uit 2 lbo/mavo, met een luide en zware stem. Ik was in die tijd, zo’n twintig jaar geleden, zijn lerares Frans. Barry zat voor in de klas, naast de deur. Als hij bewoog, leek er veel meer te bewegen dan één leerling. Als hij fluisterde, was het in het hele lokaal hoorbaar. Barry - geboren en getogen in Beverwijk - had een prachtige Franse uitspraak: vloeiend en zonder Nederlandse intonatie. Dat verraste mij, vanwege zijn Beverwijkse accent. Iedere keer als hij iets in het Frans zei of voorlas, werd ik enthousiast. Daar veerde hij van op.

We konden elkaar ontzettend in de weg zitten. Als hij er van alles uitfloepte bijvoorbeeld. In mijn beleving altijd precies op het moment dat ik de aandacht van de klas had. Dan was ik hem wel eens zat. Er volgde protest en gemopper - niks deugde er dan nog. “Barry”, zei ik dan, “ga maar naar de gang. Kunnen wij hier verder.” Het was niet mijn bedoeling om hem te straffen. Ik wilde alleen maar rust en voortgang en hij had blijkbaar andere behoeften waarvoor ik op dat moment niet open stond. Na de les wachtte hij me regelmatig op bij het lokaal. Ik was dan niet altijd in de stemming voor Barry; verlangde naar mijn pauze en de koffie. Ik herinner me dat als hij me aansprak, ik soms antwoordde: “Nee, nu niet Barry,” en doorliep.

Aan het eind van dat schooljaar nam ik afscheid van de klas. Ik bedankte de leerlingen en vroeg: “Wat vind je dat ik volgend jaar beter kan doen?” Talloze tips kreeg ik: draag pumps tijdens een proefwerk, dan horen we precies waar je loopt en kunnen we veilig spieken. Zorg dat je uitgeslapen bent, anders ben je zo snel boos. Of: geef eens minder huiswerk. Ook van Barry kreeg ik een tip: “Je moet niet zo arrogant doen als ik ruzie met je heb.” Ik vroeg om een toelichting: “Nou, stuur jij mij naar de gang, word ik er rustig en blijf jij boos.” Daar had ik niets op te zeggen. Het was zijn beleving, die ik feilloos herkende.

Nu, zo’n 20 jaar later, inspireert Barry’s tip me nog steeds. Mijn behoefte aan rust zag hij als arrogantie. Zijn behoefte aan contact maken zag ik als verstoring van mijn behoefte aan rust. Barry’s advies stimuleert me omdat het onze menselijkheid laat zien. En dat is wat me in Geweldloze Communicatie raakt: het zichtbaar maken van wat er in ieder van ons leeft. Van gevoelens en behoeften bij leerkracht, leerling, ouder, begeleider en directie. Ongeacht hoe ze aanvankelijk onder woorden worden gebracht .

Dit boek is in mijn ogen één grote ode aan alle Barry’s en leerkrachten:

3 | P a g i n a

mensen met behoeften die gezien willen worden en mensen die zich laten zien als ze er de ruimte voor krijgen en maken. Dan ontstaat verbinding ‘als vanzelf’.

De vele en gevarieerde oefeningen in dit boek, aangevuld met praktijkvoorbeelden, nodigen uit om daar mee aan de slag te gaan.

José Boone

Oprichter Via dialoog Deventer Trainer en procesbegeleider

4 | P a g i n a

Ter inleiding Dit boek hebben wij - Sura Hart en Victoria Kindle Hodson - gemeenschappelijk geschreven en het heeft ons leven in menig opzicht verrijkt. Wij hebben onze gemeenschappelijke ervaring van 45 jaar lesgeven gebundeld en in dit boek verweven om te laten zien hoe betrokkenheid en leren in de klas kan opbloeien.

Wij hebben de basisfilosofie van Geweldloze Communicatie gebruikt en de taal aangepast zodat leerkrachten deze in hun communicatie met leerlingen en jongeren direct kunnen gebruiken. Wij hopen dat dit boek leerkrachten en ouders in verbinding brengt met een methodiek die op een krachtige wijze de intelligentie van de geest met de intelligentie van het hart combineert. Onze grootste wens is, leerkrachten te voorzien van praktische gereedschappen die hen ondersteunen bij het vitaliseren van het leren en het creëren van oprechte betrokkenheid in hun klas.

Geweldloze Communicatie is tegelijk het herkennen van onze aangeboren behoefte aan betrokkenheid en een wijze tot verbindende communicatie. Toen wij over Geweldloze Communicatie schreven, probeerden wij de methodiek en het taalgebruik ervan helder te verwoorden, zonder te vervallen in de beschrijving van de technische structuur of aan te duiden dat er een ‘juiste’ wijze van communicatie bestaat. Het resultaat hiervan was dat onze kennis over Geweldloze Communicatie enorm toenam. De uitdaging om een open, creatieve, op improvisatie gebaseerde wijze van communicatie te beschrijven helpt ons nog steeds onze vaardigheden hierin te vergroten. Wij zijn Marshall B. Rosenberg uiterst dankbaar voor het ontwikkelen van Geweldloze Communicatie, die daarmee de harten van veel mensen over de hele wereld bereikte, zodat zij een weg kunnen vinden naar een leven vol vitaliteit en betrokkenheid.

Marshall B. Rosenberg ontwikkelde Geweldloze Communicatie (Nonviolent Communication™) omdat hij de wens had de betrokkenheid in de relaties tussen mensen te vergroten. Tijdens zijn eigen opleiding en praktijk als klinisch psycholoog, vielen hem de negatieve uitwerkingen op van diagnostische oordelen en zag hij de kracht die taal heeft op het vormgeven van het denken en bewustzijn. Hij bestudeerde de grote spirituele stromingen en besteedde aandacht aan mensen, wiens taal - die hieraan ten grondslag lag - een leven in liefde en betrokkenheid voortbrachten. Uit deze studies concludeerde Dr. Rosenberg dat het creëren van een vreedzame samenleving het elimineren behelst van een taal die beschuldigt, beschaamt, bekritiseert en eist - een taal gebaseerd op het overheersende denken,

5 | P a g i n a

medeleven remt en bijdraagt aan agressie. Hij ontwikkelde een weg om taal zodanig te gebruiken dat deze een verbinding schept naar de kern van onze menselijkheid - onze waarden, dromen, verlangens en behoeften. Taal, die op deze wijze gesproken wordt schept bij mensen de helderheid om tegemoet te komen aan hun eigen behoeften en stelt hèn wederom in staat met plezier een bijdrage te leveren aan het vervullen van de behoeften van anderen.

Marshall B. Rosenberg gebruikte Geweldloze Communicatie in de VS eerst bij, door de overheid gefinancierde, projecten om mediation- en communicatievaardigheden te stimuleren bij rassenintegratie op scholen. Sindsdien heeft hij deze krachtige vredestichtende taal wereldwijd verspreid. Hij bemiddelde en gaf trainingen aan in door oorlog verscheurde landen zoals Israël, de Palestijnse Autoriteiten, Rwanda, Sri Lanka, Kroatië, Servië, Columbia, Sierra Leone en Burundi. In 1985 stichtte hij the Center for Nonviolent Communication (CNVC), een internationale organisatie met trainers die over de hele wereld trainingen op scholen, gevangenissen, de gezondheidszorg en overheidsinstellingen geven.

In 1999, lanceerde het CNVC een leerproject om lesmateriaal voor scholen en trainingen voor leerkrachten te ontwikkelen. Dit project ontving steun van o.a. the New Earth Foundation, the Treshold Foundation en ontving vele individuele donaties. Uit dit project vloeide ook de oorspronkelijke uitgave van De Veilige Klas voort.

Dit boek hebben wij hoofdzakelijk geschreven voor leerkrachten in het basisonderwijs. Wij hopen dat leerkrachten - die reeds het gedachtegoed van compassie en betrokkenheid in hun klassen uitdragen of willen uitdragen - ondersteuning vinden door de inzichten, de gereedschappen, oefeningen en hulpmiddelen in dit boek. Wij hebben over de jaren heen naar leerkrachten geluisterd. Bij het schrijven van dit boek kwamen wij tot de ontdekking dat wij steeds intensiever naar hun wensen en dromen, zorgen en frustraties gingen luisteren. Hun stemmen begeleidden ons van omslag tot omslag en wij beginnen het boek dan ook met het hoofdstuk: Met erkenning luisteren naar leerkrachten. Het eerste deel van het boek laat zien hoe onderlinge relaties invloed hebben op het lesgeven en leren en vestigt de aandacht op vier vitale relaties in de klas:

de relatie van de leerkracht met zichzelf, de relatie tussen leerkracht en leerling, het contact tussen leerlingen onderling en de relatie van de leerling met het leerproces.

6 | P a g i n a

Als je deze relaties koestert en met wederzijds respect bezielt, dan planten wij de zaadjes van compassie.

Het tweede deel biedt je een praktische handleiding voor het creëren van De Veilige Klas. Vijf stellingen helpen je bij het ontwikkelen van het besef van onze medelevende aard, die het hart van Geweldloos Communiceren vormt. De verschillende onderdelen van het proces van Geweldloos Communiceren bieden je richtlijnen om het besef van betrokkenheid en medeleven te leren. Vier voorbeelddialogen laten de kracht van deze taal zien bij gesprekken in de klas of op school. Een - door leerkrachten - ontworpen grote variëteit aan oefeningen en spellen bieden inspiratie de vaardigheden te stimuleren om deze taal te leren spreken. Je vindt in de handleiding suggesties hoe de voorbeelden en oefeningen in dit boek makkelijk te combineren zijn bij het samenstellen van een lesrooster.

Wij hopen dat je als lezer van De Veilige Klas, geïnspireerd raakt Geweldloze Communicatie te leren gebruiken en dat je hierbij ontdekt op welke wijze je persoonlijk leven en je contacten verrijkt kunnen worden.

Sura Hart en Victoria Kindle Hodson