Droits, remèdes et représentation : un rapport sur l'accès des enfants à la justice dans le monde

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Dans son dernier rapport rendu public ce lundi 15 février, Child Rights International Network (CRIN) classe Haïti à la 137ème place mondiale sur 197 avec un score de 103.5 points sur 261, sur la capacité des enfants à se servir des tribunaux pour défendre leurs droits efficacement.Ce rapport, intitulé « Droits, remèdes et représentation », prend en compte la capacité des enfants à porter une affaire en justice lorsque leurs droits sont violés, les ressources que le système judiciaire met à leur disposition, les considérations pratiques pour saisir la justice, et si le droit international est ou non applicable devant les juridictions nationales.

Citation preview

  • RsumdurapportDroits,remdesetreprsentation:unrapportsurl'accsdesenfantslajusticedanslemondeLamiseenuvredelaccsdesenfantslajusticeestenconstantevolution.Cerapportdonneunaperudesmcanismesdveloppsdanslespaysdumondepourprotgerlesdroitsdelenfantetgarantirdesrecoursencasdeviolation.Cerapportglobalnestquelesommetdeliceberg,puisquilanalyselesconclusionsde197rapportspays,reprsentantdesmilliersdepagesderecherche,accessibleswww.crin.org/fr/accueil/droit/acces.ClassementmondialLeclassementdestatsatlaborenattribuantunenotechaquepays,auregarddesstandardsinternationauxenmatiredaccsdesenfantslajustice. Cesnormesproviennentdestraitsratifis1parlestats,desrsolutionsngocieslONUetdeslignesdirectricesdesagencesdelONU.Ilnesagitpasdunclassementsurlesuccsdestatsprotgerlesdroitsdelenfant,maissurleurhabilitassurerlaccsdesenfantslajustice.Ilestcependantdifficiledenierquelespaysdontlebilanenmatirededroitsdelhommeestdplorablesontenbasduclassementpourcequiestdelaccsdesenfantslajustice.LehautduclassementestdominpardespaysdEuropeoccidentale,tandisquenbasduclassement,onretrouvelesrgimesautoritairesetlespaysdontlesystmejuridiqueesttellementpeudveloppquilestincapabledeprotgerlesdroitsdelenfant.Ceclassementdmontreaussiquaucunpaysaumondeneprotgeparfaitementlaccsdesenfantslajustice.Ilyaunemargedeprogrsmmeparmilespaysquioccupentlehautduclassement,ettouslestatspourraientapprendrebeaucouplesunsdesautres.Nosconclusionssontdivisesenquatrechapitres.LechapitresurlestatutjuridiquedelaCDEquestionnelincorporationdelaCDEdansledroitnational,saprimautsurledroitinterne,etsonapplicabilitdevantlestribunaux.Lechapitresurlestatutjuridiquedelenfantdcritletraitementrservparledroitauxenfantsimpliqusdansdesprocduresjudiciaires.Lechapitresurlesrecourstraitelesmoyensjuridiquesdobtenirrparationpouruneviolation,enutilisantlestribunauxoudautresmcanismesdeplaintes.Enfin,undernierchapitreestconsacrauxconsidrationspratiquesprendreencompteenutilisantlesystmejudiciairepourcontesterlesviolationsdesdroitsdelenfant.LestatutjuridiquedelaConventionrelativeauxdroitsdelenfantLaConventionrelativeauxdroitsdelenfant(CDE)estlapierreangulairedesdroitsdelenfantendroitinternational.Elletablitlventaildesdroitsdelenfant,delinterdictiondelatorturelaccslducation.TouslestatslexceptiondestatsUnisontratifilaConvention,pourtantbeaucoupdesystmesjuridiquesnationauxnontpasvraimentintgrcetinstrumentquasiuniversel.cejour,94

    1Pourplusdedtails,voirCRIN,AccesstoJusticeforChildren:ModelReport.

  • paysonttotalementincorporlaConventiondansleurdroitinterne,tandisque29lontfaitavecdesrservesquienlimitentlapplication.UnpeumoinsdelamoitidespayspermettentdappliquerlaConventiondirectementdevantlestribunaux,cestdirequilsautorisentlesenfantscontesterdesloisetpratiquesquiviolentlesdroitscontenusdanslaCDE.LespaysduCommonwealthsontrticentsadoptercettepossibilit,relguantlaCDEunsimpleoutildinterprtationdudroitnational,etrefusantainsiauxenfantslebnficecompletdesaprotection.Lestribunauxdumondeentier,conscientsquelesnormesjuridiquesnontquepeudevaleursiellesnesontpasappliques,sinterrogentsurlamaniredutiliserlaCDEdansleursdcisions.CeprojetatabliquelaConventionavaittcitedans60pourcentdespays detouteslesrgionsettraditions2juridiques,maisseulement20pourcentdespaysontutilislaCDEassezfrquemmentetsystmatiquementpourquecelaconstitueunejurisprudencetablie.LestatutjuridiquedelenfantLemanquedautonomieetdecapacitjuridiquepeutsavrertreunobstacledetailledanslaccsdesenfantslajustice.biendesgards,lamaniredontuntatformulelesrglesapplicablesauxplaintesdenfantsestreprsentativedelamaniredontceluiciconsidrelesdroitsdelenfant:lesenfantspeuventtresoitresponsabiliss,soitjetsdanslombredeleursparents.Mmesilaplupartdestatsreconnaissentlapossibilitdintroduireuneplainteaunomdunenfant(unprincipedebasequireconnatquelenfantestunepersonnedotedintrtspropres),lacapacitdesenfantsinteragiraveclesystmejuridiquesestfortemententravepartoutdanslemonde.Lesdispositionsgnralesexigeantquetoutepersonneendessousduncertaingepasseparunreprsentantsonttrsrpandues,alorsquelesrglesplusnuancesprenantencomptelacapacitindividuelledunenfantinteragiravecuntribunalsontbeaucoupplusrares.Lessystmesfavorisantlimplicationdesparentsdanslaprotectiondesdroitsdeleursenfantssontsouventpertinents,laplupartdesparentsayantcurlintrtdeleursenfants,maislesrglesrestrictivesexigeantuneautorisationparentalesontcourantesetpeuventporterprjudicelaccsdesenfantsauxtribunaux.CeciestdevenuunproblmemajeurtraversleMoyenOrientetlAfriqueduNord,olautoritparentaleestsouventstrictementrserveauxpresetgrandspres,ajoutantunediscriminationsupplmentairelaccsdesenfantsauxtribunauxetautresmcanismesdeplainte.traverslAsieduSudEst,plusieurspaysontgalementdveloppdesrglesempchantlesenfantsdeporterplaintecontreleursparents,unepratiquequirisquedefavoriserlimpunitpourlesabuslencontredesenfantsauseindelafamille.Unpetitgroupede14tatsdetraditionsjuridiquesdiffrentesontouvertlavoielabaissementdecesobstacles,exigeantquelereprsentantdelenfant,quiquilsoit,agissedanslintrtsuprieurdelenfant. 3Laprotectiondudroitdelenfanttreentendudanslesprocduresjuridiquesestpartieintgrantedelagarantiedelaccsdesenfantsjustice,caruntribunalnepeutprotgerlesintrtsdunenfantquesilalesmoyensdeconnatrecesintrts.Pourtant,uncinquimedesenfantsdumondenontpasledroittreentendudanslesprocduresquilesconcerne.Unpeuplusdunquartdespaysgarantissentcedroitdanstouslestypesdaffaires,84paysappliquentcettenormedemanireplusrestreinte,etleslgislationsde58paysnereconnaissentpasdutoutledroitdelenfanttreentendu.Recours

    2ConsulterlabasededonnesdeCRINsurlaCDEdanslestribunauxpourrechercherlesaffairesparjuridiction.Disponible:http://www.crin.org/fr/bibliothque/basededonnesjuridique. 3Bahamas,Bahren,Bolivie,CostaRica,Djibouti,quateur,Islande,Irak,Isral,Kowet,Roumanie,Espagne,Tanzanie,Venezuela.

  • Pourquelesdroitsaientunsens,desrecoursefficacesdoiventtredisponiblespourremdierauxviolations. Pourgarantirlaccsdesenfantscesrecours,ilsdoiventpouvoiravoiraccstousles4tribunauxetmcanismesdeplaintesexistantspourfaireappliquerleursdroits.Danscetteoptique,nousavonsplaclesrecoursaucurdesrapportpaysproduitsaucoursdeceprojet. 5Ilseraitimpossiblederpertoriericilventailcompletdesmoyensjuridiquesdeprotectiondesdroitsdelenfant:lesrapportspaysdonnentcesinformationsdansdeplusamplesdtails.Cerapportglobalcherchesoulignercertainsdesmoyensinnovantsetdesmoyensdommageablesquelessystmesjuridiquesnationauxontdegrercesquestions.Latroisimepartiedecerapportanalyselesmoyensinnovantsquontdvelopplessystmesettraditionsjuridiquespourtraiterlesabusdedroit:leslitigesconstitutionnelsouadministratifsquidominentsouventlaprotectiondesdroitsdelhomme,lesorganesquasijuridiquestelsquelesmdiateursetOmbudspersons,etlespoursuitespriveslorsqueltatsemontrerticentengagerdespoursuitespnalespubliques.Ceprojetexamineenparticulierledveloppementdesactionsdegroupeetdeslitigesdintrtpublicdanslemondeentantquemoyenefficacedecombattrelesviolationsgnralisesdesdroitsdelenfant.Cesmesuresoffrentunerelleopportunit,maisnesontpasencoreunepratiquecourante.Mmesi148tatspermettentlapratiquemoinscontroversedecombinerdescassimilaires,moinsdelamoitidespaysautorisentleslitigescollectifsdanscertainstypesdaffaires,etenviron15pourcentlesautorisentsystmatiquement.Cetoutilnestdoncpassuffisammentdveloppetapourtantlepotentieldamliorerconsidrablementlaprotectiondesdroitsdelenfant.Lesorganisationsnongouvernementalessontsouventbienplacespourcontesterlesviolationsgnralisesdesdroitsdelenfant,ousimplementpoursoutenirunenfantdanssademandederparation.PourtantlesprocduresautorisantlesONGlefairesontloindtreuniverselles:environlamoitidestatsautorisentlesONGporterdesplaintesenleurnompropre,etunemajoritpeinepluslarge(54pourcent)donnentauxONGlepouvoirpluslimitdintervenirdansdesplaintesdjdposes.LeprojetmontregalementuneaugmentationducontrledesgouvernementssurlesONGhabilitesagirenjustice,processusquirisquedassujettirlaccslajusticedesconsidrationspolitiques.ConsidrationspratiquesBiendesobstacleslesplusimportantsdanslaccsdesenfantslajusticesesituentdanslesconditionspratiques.Lepoidsfinancierdunconseiljuridique,lessallesdaudienceintimidantesetlesprocdureslabyrinthiquespeuventtredifficilessurmonterpourbeaucoupdadultes,maispourlesenfants,ilspeuventrendrelaccslajusticecompltementillusoire.Lassistancejuridiqueetlaidejuridictionnellejouentunrlecentraldanslamiseenuvredelaccslajustice.Pourtant,42paysnontpasdesystmefonctionneldassistancejuridiquesubventionneparltat,cequiveutdireque220millionsdenfantsdanslemondenontaccsaucuneassistancejuridique,quelquesoitletypedaffaire.Danslesautrespays,lassistancejuridiqueestaccessibledansdesconditionslimites.Seuls28tatsfournissentuneassistancejuridiquedanstouslescas. Cette6tudemontrequelesavocatsfournissantdesservicestitregracieux(probono)comblentprogressivementleslacunesdessystmesdassistancefournisparltat.Lesrecherchesontpermisde

    4Comitdesdroitsdelenfant,Observationgnralen5surlesmesuresdapplicationgnrales,para.24.5Lesrapportspayssontdisponibleswww.crin.org/fr/accueil/droit/acces.6Cestdirequelassistancejuridiqueyestdisponiblepourlesaffairespnales,civiles,administratives,familiales,etdanstoutautrejuridiction,cequinesignifiepasquilnyaitpasdeconditionsremplirpourenbnficier.

  • rpertorierdesservicesprobonodans60pourcentdespays.Danscertainsdentreeux,ilsagissaitdelaseuleformedaidejuridiquegratuiteaccessible.Mmelorsquelesplaintesdesenfantsparviennentjusquauxtribunaux,lesobstaclesprocdurierspriventsouventlesenfantsdunerelleparticipationauxprocdures,etpeuventlesempcherdedfendreleurcause.Prsdunquartdestatsnerpondentpasauxexigenceslesplusbasiquesenmatirededroitdesenfantstmoigner:ilsimposentungeminimumpourcomparatrecommetmoinoubienaccordentunpoidsmoindreautmoignagedesenfants.Denombreuxsystmesjudiciairesempchentencorelesenfantsdetmoignerenexigeantuneautorisationparentale,oubienensoumettantlenfantunevrificationdepersonnalitavantquilpuissetmoignerdansdesaffairesdabussexuels. Malgrcesrglesarchaques,unpetitgroupedepaysacommencerrejeter7leslimitesrigidesdgeetintroduiredesnormesquireconnaissentquelescapacitsvarientdunenfantlautreetquecertainsenfantssontcapabledetmoignerungeplusjeunequedautres.Prsdestroisquartsdestatsontadoptdesloisprotgeantdunemanireouduneautrelavieprivedesenfants,reconnaissantlesrisquespublierdesinformationssurdesenfantsimpliqusdanslesystmejudiciaire,quilsagissederisquesderevictimisationdesenfantsquidemandentjustice,oulesrisquesdestigmatisationdesenfantsaccussdecrimes.Cesprotectionssontdequalitvariable,allantdaudiencescompltementclosesquipeuventnuireunecertainevigilancepubliqueparfoisncessairelatenuedunprocsquitable,desinterdictionsdepublicationdinformationspermettantdidentifierlesenfantsimpliqusdansdesprocduresjudiciaires. Lesdlaisdeprescription(lapriodedetempsaprslinfractionaudeldelaquelleilnestpluspossiblededengageruneactionenjustice)peuvententraverlaccsdesenfantslajustice,etlestatsoffrentdeplusenplusdesolutionspourcontrecarrerceproblme.Lefaitquelesenfantspuissenttreempchsdechercherobtenirrparationunefoisquilsontrussisurmonterlesabusquilsontsubiestunrisquetablidepuislongtempsdanslescasdabussexuels,maisquipeuttretranspospourlesautresabusauxquelsfontfacelesenfants.84paysdumondeassouplissentlesdlaisdeprescriptiondanscertainescirconstances,laplupartdutempsjusqucequelenfantatteignentlgeadulteetsoientenmesuredeporteruneactionenjustice.Endpitdeceprogrs,lesdlaisdeprescriptionsontsouventappliqusdemanirestricteetrestentunobstacleimportantlaccsdesenfantslajustice.Unprojetencourscertainsgardscerapportpeintuntableausombredelaccsdesenfantslajusticedanslemonde,maislespoiresttoutdemmepermis.Beaucoupdesystmesjuridiquessontmaladaptslaprotectiondesenfants,maisilyaaussidenombreuxexemplesdemcanismesingnieuxetinventifsquiresponsabilisedesenfantsetpermettentdecombattrelesabussystmatiquesetrpandus,etcedanstouteslestraditionsjuridiques.Cerapportestuneintroductionauxrecherchesplusapprofondiesquiontconstituesceprojetjusqu'maintenant,etnousespronsutilisercesrsultats,avecdespartenaires,commeoutilpourplaiderpourunerformedelaccsdesenfantslajusticetraverslemonde.

    7SaoTomeetPrincipe,Codedeprocdurepnale,Article114.2.