Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve Şizofreni

  • Upload
    soyluu

  • View
    264

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    1/55

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    2/55

    KAPTALZM VEZ0FRENI1GEBEBLM NCELEMES: SAVA MAKNASI GILLES DELEUZE FELIX GUATTARI

    BN YAYLA

    Trkesi: Ali Akay

    BALAMBalam Yaynlar / 29 nceleme - Aratrma / 9 Birinci Basm : Temmuz 1990SBN: 975-7696-10-2 975-7696-11-0Captalisme et Schzoprenie Mille Plateaux'dan'Trait de Nomadologie' adl blmn evirisi. (Edition de Minuit, 1980)Kapak : Siyah Kalem, Gebe Kampndan detayDizgi : Ayyldz Matbaas Bask : Erenler MatbaasBALAM YAYINCILIKAnkara Cd. 13/1 34410 Caalolu - ST. Tel : 513 59 68EVRENN NSZGilles Deleuze'n, Felix Guattarj ile yapt Kapitalizm ve izofreni almasnn bir blmnTrkeye evirmek istedik. Deleuze'n gebe zihniyetinin, rneklerle sunulduu bu almada,devletlerle sa-va makinas arasndaki iliki gsterilmitir. Sava makinas adnn belirttii gibi savadeil, savamamay ierir. nemli gibi duran sava makinasnm merkezka kuvveti ve hz ile olanilikisidir: Arlk merkezi, gravitas, devletin tzdr. Bu devletin hz bilmediinden dolay deil,ama onun hareketin en hzlsnn prtkl olan bu mekanda bir noktadan baka bir noktaya giderek,grece bir deri deitirmesi karakteri haline gelmek iin, kaygan mekan igal eden devingenin saltkdurumunda olmaktan kmasna ihtiyac olduun* dandr. Celeritas sava makinasnm kaygan mekankatetmesidir. Devletlerin ise prtkl mekanlar kurduklar dorudur.

    Deleuze ve Guattari iin kaygan mekan go oyunudur. Talar arasnda bir hiyerari yoktur. Halbukisatran oyununda her piyonun yeri ve oyun biimi belli olduu gibi, vezirin, atn ynleri de ncedenbelirlenmitir.Devletler sava makinasnm darsndadr ve sava maknasn kendilerine ekerler. Ondan bir ordu,

    polis, asker, ii oluturmaya alrlar.Gebebilimi adn verdikleri bilim gebelerin buluudur ve devletler bunlar kullanmlardr. Tpkgebe dnrleri olan bilim adamlarnn devlet memuru konumuna indirilip devletin amalan iin a-ltrlmalar gibi bir eydir bu: gcn yerleikletirmek, saptamak, i akmnn deviniminikurallatrmak, ona kanal ve su yollan ayrmak, rgt anlamnda loncalar oluturmak ve gerisi iin,zoraki, emek gcn armak bu yerlerde (angarya) veya yoksullarn rinden (yardmseverlikatlyelerinde) ie almak-bu daima bedenin gebeliini ve ete serserilerini yenmeyi kendine hedefedinen devletin ilk ilerinden biri olmutur.Deleuze ve Guattari devletlerin ideolojileriyle kartrlmamas gereken nooloji'yi sunarlar. Nooloji

    dncenin imgesine verilen addr. Dncenin tarih olarak aratrlmasdr. Nooloji'nin hz veabukluuna kar ideoloji ar ve merkezdir. Dnrler arasndan en hareket-illerinden Nietzschekar dncelerini sunan filozoftur.Deleuze ve Guattari'nin ilk olarak 1972'de yaymlanan L'Anti-Oedipe (Anti-Oidipus) kitab, 1968sonrasnn Marx, Freud ikilisinin (Marcuse) yeniden dzenlenmesi olmutur. Ama Deleuze bu kitaptane Marx' Marx, ne de Freud' Freud olarak ele alr. Aralarna bir gebe dnr katar: Nietzsche.Marx ve Freud, Nietzsche'nin bak asndan okunmaya giriilir. Ve zaten Guattari, Lacan ile kopan

    pskanalistlerden biridir, Deleuze ise 1962'den beri Nietzsche'ci bir dnrdr (G. Deleuze, Nietzscheet la philosophie, P.U.F., Paris 1962).Yaptmz eviri, birinci cildinin ad Anti-Oidpus olan Kapitalizm ve izofren'nin ikinci cildi olanMille Plateauoc (Bin yayla) kitabndan bir blm ierir: Gebebilimi incelemesi.Kapitalizm ve izofreni arasndaki ba udur: Psikanaliz de Kapitalizm de bunalmlarn sistemidir.Bunalmlar sayesinde yaarlar. Luc-rece'in demi olduu gibi, ktidarlarn hastalkl kiilere ihtiyalar

    vardr ki, bunlar hastalklarn salkl kiilere geirebilsinler sylemi Kapitalizm iin de Psikanaliziin de geerlidir. Yani Kapitalizm bunalmlar ve elikileri sonucu yklacaktr tezi burada bir duvaratoslar (kr yzdelerinin d eilimi). Asla kimse elikiden lmedi. Deleuze ve Guattari iin

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    3/55

    kapitalizm elikilerinden yklmaz, tersine eliki ve bunalmlar sayesinde kendini yeniler ve aar.Bunalmlar sayesinde yaamn srdrr. Tpk psikanalizin de bunalml insanlara gereksinimi olmasgibidir bu. Sistemin dnda kalan ise izofrenidir.Deleuze ve Guattari Gebebilmi incelemesi blmnde gebe-bilminin evrimsel olmadn,epistemolojik olarak (Clastres) gsterirler. Bu Kuhn'un paradigmalar veya Foucaut'nun episteme'sine

    benzetilebilir. Aralarnda hiyerari yoktur, ne de evrimsellik vardr .Clastres'-dan yola karak devletin

    sava makinasnn dnda olduu epistemolojik olarak gsterilir. Sava makinas gebelerinbuluudur ve askeri kurumlardan farkldr. Bu tarih olarak sorunlatrlr ve incelenir. Sava makinasbir gebe varln gerektirir ve gebelerin nu-marasal bir rgtlenme biimi vardr. Saylayc saygebelerin rgtlenme biimidir. Bu fethedilen kaygan mekann doasndan kaynaklanr. Bylecesay zne haline gelir. Say ne hesaplama, ne de lme aracdr, o bir yer deitirme aracdr. Dev-letlerin geometrileri vardr. Bu geometri kulelerle, kalelerle prtklmekan ortaya karr. Onlar, yzler ve binler sisteminin, onba, yzba, binbas gebelerin

    buluudur. Bozkrlarda Cengiz Han kendi byk bileimini oluturduu zaman, soydalarnnumaralayarak rgtler ve soyda grubun savalar ifrelerle ve eflere tabii tutulurlar {onluklar,yzlkler, binlikler). Devletin saylar, saylayc say deildir; onlarn ritimleri resmi geit ritimleridir.Gebebiliminin yersiz-yurdsuzlamaarnn eylemine kar devletlerin yerineyurduna sokma, kodlamamekanizmalar vardr.En zgn, ada filozoflardan biri olarak tannan G. Deleuze'n Trk diline aktarlmasnda baz

    zorluklar ortaya kmaktadr. Foucault fgibi Deleuze ve Guattari de dilbiliminin ve szdizimininbaskc etkisinden uzaklaan izofrenik bir yazy ortaya atarlar: nk izofrenler .kapitalist sistemindnda duran ve sisteme boyun emeyenlerdir; buradan izofrenlerin devrimci olduklar gibi bir eyalglanmamaldr, nk onlar da belirli izgileri izleyebilirler. izofrenlerin gebebilmi ve kayganmekanlarla balar, yaratc olduklarnda ortaya kabilecektir.Aynca Deleuze'n dostu, F. Chtelet'nin ansna 1987'de College International de Philosophie'deyapt konumann metni de bu yl (1988) Minuit Yaynlannca yaymland. Bu metnin Trkesin deortaya karp, gebebiimiyle birletirdik. nk bu kadar ksa ve zgn bir metnin tek banayaynlanma zorluu bagsterecekti. Bylece yukardaki metinle gebebiliminin (ilgisini degstermek istedik, iki metin de ayn dncenin (Tekil dncenin) yanstlmasdr. Ve ikisi de gebedncesinin fikridir. Chatelet de Deleuze ile ayn niversitede derslerini verdi ve iFoucault ile birlikteParis VIII Vincennes niversitesinin Felsefe blmnn kuruluunda n planda rol ald. Foucault'nundaha sonra Paris Vlll'i brakmasna karn Deleuze ve Chatelet bu niversiteyi hi bir zaman terk

    etmediler (*).Ali Akay, Paris, 27 Kasm 1988(*) Bu niversitenin tarihinde bir ykm ve bir g sz konusudur. lk olarak 1968 sonras VincennesOrmanlarnda kurulan niversite 1980 ylmda Paris Belediye Bakan J. Chirac'm arzusuyla

    belediyenin alan olarak hukuk bir konuma sahip olduundan, buldozerlerle ve balyoz darbeleriyle birka saatte ykld. niversite Saint-Denis banliysne g etmek zorunda kald. Bu uzun yryniversitenin konumunu ve ismini de deitirdi. Buna ramen eski Vincennes'liler hl ona Sa-int-Dens'deki Vincennes niversitesi adn vermekteler.Kapakta niin 'Siyah Kalem"?Deleuze ve Guattari'nin ortak olarak yazdklar kitaplarda nemli olan 'yazar'n ortadan kaldrlmas,anonimann n plana kmasdr. Kimin neyi yazd belli olmadan, zne, yazar olmadan, bireyolmadan bir zneisellik srecine girebilmek, bu ite M.. Ipirolu'nun Siyah Kalem ressamlaradn verdii kimlii belli olmayan bir sanatlar grubunu belirtmesinden gelmektedir. Gebekampnn gcebebilmiyle bir mnasebeti olduu kadar, Siyah Kalem ressamlarnn anonimli deDeleuze ve Guattari'nin dncesine tam oturmaktadr. Deleuze ve Guattari'nin kendilerine 'std'diyemeyecekleri, her trl iktidardan kamalar gibi siyah kalemlerin de kendilerine 'std*diyecekleri dnlemez. (1) Ostd Mehmet Siyah Kalem adnn da bu eserleri yapann imzasntamaktan ok, tek bir ustann eserleri olmadn da belirtir Ipirolu. Deleuze ve Guattari deProust'un anlatan kii olarak yazarlktan kurtulduunu belirtirler; Proust'un kitabnda da, zamanunsuru nemliyse, bu, her gerein aslnda bir zaman gerei olmasndan dolaydr. te burada Proust"filozofi ile bir ilikiye girer." (2)Yaznn bir hz olduu gibi dilbiliminin ve szdiziminin bir ideolojisi vardr. nemli olan dili bozmak,dili maynlamak, kendi dilinde yabanc olmaksa, biz de Trkemizin bozukluunun ya damahvo-musluunun tartmalarna girmektense, hzl bir ekilde dilimizi kat-edip, ondan yabanc brdil oluturmaya altmzda ancak dilin altnda, onun aknl altnda ezilmeden kendi ikinlik

    planlarmz oluturabiliriz.Al Akay(1) M.. pirolu, slamda Resim, Trkiye Bankas Kltr Yay., Sanat dizisi: 14, 1973, s. 63.

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    4/55

    (2) G. Deleuze, Proust et les sgnes P.U.F. 1964, s. 115, Aratrma, yani Gemi Zaman Peinde.8Chatelet'nin ansna:Perdes'den Verdi'ye Franois Chatelet'nin felsefesi. (*)G. DeleuzeChtelet daima kendini bir usu olarak tanmlamtr, ama hangi usuluk? Marx'a, Hegel'e ve Platon'a

    bavururdurur. Her eyden nce, ve buna ramen Chtelet Aristocudur, yleyse onu bir AzizThomas'dan ayran nedir? phesiz tanry itme biimi, ve her trl aknlk. Btn aknlklar, brdnyaya duyulan btn inanlar, o bunlara ie burnunu sokanlar* adn verir. Ondan daha nce bylesakin bir tanrtanmaz olmad, tabi ki Nietzsche hari. Sakin tanrtanmazlktan, Tanr'nn bir sorunolmamasn, Tanr'nn varln veya, hatta onun lmnn sorun olmadn sanmayalm, tersinekazanlm koullarn hakiki sorunlar dourduunu anlayalm. Bundan baka alak gnlllk yoktur.Asla felsefe byle salt ikin bir alana daha kuvvetle yerlemedi.Bizim felsefe jargonumuzda, her trl aklamann kayna ve stn bir gerek olarak konulan bir il-(*) Bu metin F. Chtelefnin ansna yaplan bir kollokyumu kapatan konumann metnidir. (.N.).keye aknlk deriz. Szck ho ve gndelik. Bakasnn iine burnunu sokanlar, kk veya byk birgrubun liderinden Amerika Birleik Devletleri'in Cumhurbakanna kadar, psikiyatristten genelmdre kadar, bunlar aknlk darbeleriyle igrrler, tpk bir sokak arapsnn krmz arapdarbeleriyle i grmesi gibi bir ey. Ortaa Tanr s derin bilimsel balndan ve gcnden bir ey

    kaybetmeden dald: Bilim, ii snf, vatan, ilerleme, salk, emniyet, demokrasi, sosyalizm - listeok uzayabilir. Bunlar hep o Tanr'dan arta kalanlardr. Bu aknlklar onun yerini aldlar. (Oradahlihazrda beklediini sylemek yeterlidir). Onlar mahvetme ve rgtleme grevlerini i bir vahetleyrtrler (Les annees de demolition, s. 263) (F. Chtelet'nin ykm yllar kitab).kinlik, ikinlik alan, Eylen-Kuvvet ilikisinde belirir. Bu iki kavram yalnzca beraber varolabilirler,

    birbirlerinden ayrlamazlar. Chtelet, ite bu nedenden dolay Aristo'cudur. Ve ncelikle kuvvet iin birhayranlk duyar: nsan kuvvetlidir, nsan maddedir...Politik iktidar beni kesinlikle ekmemitir. Kar-iktidar iktidarn kars, benim gzmde tuzaktr.Beni ilgilendiren kuvvettir, iktidar da iktidar yapan zaten budur. Halbuki kuvvet, kesinlikle sylemekgerekirse, her birisidir. Yapabildiimi yapmaktan - haber aldm burada ve burada kuvvetinkaplmas mekanizmalarm anlamak ve maskesini indirmek iin, kuvvetimi belli etmekten haz duyarm.Belki de kuvvet tadm gelitirmek, bunu benim iin de canl klmak ve etrafmda bir kuvvetiuyandrmak ve uyank tutmak iin. Kuvvet, buna zgrlk de denir. CChronique des idees perdues, s

    218) (F. Chtelet, Kaybolan Yllarn Gncesi).10

    Nasl eyleme gemek ve bu kuvvetin eylemi hangisidir? Eylem akldr. Anlayalm ki, akl bir yetideildir, ama bir sretir ve bir maddeyi biimlendirmeyi veya kuvveti glendirmeyi ierir. Akim biroulluu vardr; nk maddeyi dnmek iin hi bir motifimiz yoktur, ne de tek olan eylemimizvardr. Herhangi bir oklukta, bir btnde, her seferinde belli bir maddede insani ilikilerikurduumuzda bir usuluk sureci yaratr ve tanmlarz. Eylemin kendisi, iliki olarak daima siyasidir.Bu sitede olabilir, ama benim iimde, baka gruplarda, kk gruplarda da olabilir, sadece benimiimde de. Psikoloji veya tek kabul edilebilmen psikoloji bir siyasettir, nk kendimle insan ilikiler,her zaman, lzmdr. Psikoloji deil, denin bir siyaseti vardr. Metafizik deil, varln siyaseti vardr.Bilim deil maddenin siyaseti, nk insann kendisi maddeyle doludur. Hatta hastalk bile,yemlemedii vakit, ynetilmesi gereken bir eydir ve zorunlu olarak insan ilikileri bunayerletirmek l-zjmdr. Ya da sesli bir madde : Gam veya bir gam (mzikte) bu madde yle ki,kuvvetini gcelletirsin ve kendisi insan olsun diye, insan ilikileri ieren bir usuluk surecidir.Marx bu anlamda duyu organlarn zmlemekteydi ve onlarca insan-doa ikinliinigstermekteydi : kulak, sesli nesne mzikal olduu zaman insanileir. Klglar ve klgy, insanneylemini veya oluunu ieren birok usuluk srecinin btndr bu. Bu adan bir jenerik veya tarih

    bak alnca, bir insan btnlk var m yok mu bilemiyoruz.Salt bir kuvvetin, eylemden ayr olduu bizi hayran brakacak insan bir madde var mdr? Bizde, bu-nun tersi olmadan, zgrlk olamaz : Demin Chtelet kopmadan bahsetmekteydi. Herhalde, bu,kuvvetin kapal bir eylemi, onu gerekletirmeye kabil olan ey-11leme kart olmal. Akln tersi olmaktan ok onun bir bryz, bir kstlama, bir yabanclama, amainsan iliki yokmucasma sanki, insan ilikinin kendisine ikin veya ieriden bir iliki, insana ait birinsansz-lk : nsann insan yenmeye veya insana yenilmeye alt bir g olan zgrlk. Kuvvet

    pathos'tur, yani edilgenliktir, alglamadr, ama alglama ncelikle darbe alma, darbe vurma kuvvetidir .-tuhaf bir dayankllk. phesiz her seferinde efendilerin eylemi olan hakimiyet sistemlerinin tarihiyaplabilir; ama bu yedikleri tekmeler adna tekme atmak itah olmadan bir hitir. Spinoza'nn

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    5/55

    sylemi olduu gibi insanlar sanki zgrlk iin mcadele edermicesine hizmetkrlklar iinmcadele etmektedirler. yle ki, tekme atlsn veya yenilsin, iktidar insann doal varlnn edilgenliiolmadan insann sosyal varlnn eylemi olamaz. Chtelet'nin Claude Simon'da izlerini bulduu toprakve sava btnl. Yahut Marksizm ki, o asla tarih insann eylemini, onun ifti olmadan doalvarln edilgenliinden ayrmanutr :Akl ve ussuzluu, bu Marx'n temasnn kendisi olduu gibi, bizimkidir de... nsanln toprana

    bal, effektif edilgenliin eletirisinin bilimi olmak ister. nsan lml olduu iin lmez (yalancolduundan dolay da yalan sylemez) ne de sevgi olduu iin ak olur : nsan lr, nk hayvanyerine konulur; nk ldrlr. Tarih materyalizm bu olgular bize anmsatr ve Marx Kapital'de belli

    bir dnemde -ayrca ok belirgin bir dnemde- edilgenliin olgusunu veren bir dnemde yndenzmleme mekanizmalarn salayan yntemin belli ana hatlarn ortaya karmtr (Questions,Objectons, s. 115) (F. Chtelet, Soru ve tirazlar).12Chtelet'de daimi olarak, en azndan dnyann bir mitsizlii iin, mthi nezaket dolu Pathos'a ait de-erler yok mudur? Eer insanlar kendi aralarnda birbirlerini ykma uratyorlarsa, belki de kendikendisinin kuyusunu kazmak yelenebilir; hem de romanesk ve hatta gzel koullarda. FitzgeraldTm yaam tabi ki bir ykm srecidir diyordu. Bu tabi ki bir ikinlik belirtisidir: nsannkendisinin insanlk d olan bir ilikisi. Chtelet'nin tek roman olan 'Ykm Yllar' (Les annees dedemoltion) Fitzgeraldiyan bir ilhama, felketin bir zerafetine elik eder. lnse bile, mzik gibi

    muhteem bir ede lmn denemesini, arzunun yerine, yatrma koymak niye yaplmasn? Bupsikanalizin deil, ama siyasetin uradr. Bir kimseyi veya bir topluluu katedebile bu ykmvektrn kayda almak gerekir, Atina veya Perikles. Perkes, Chtelet'nin ilk kitab olmutur.Chtelet'ye gre Perikles bir kahramann veya byk bir adamn imgesi olarak kalmtr :Edilgenliinde bile, veya demokrasinin yokolmas olan Perikles'in kaybmda ve hatta bu phe vericivektr takip ettiinde bile...Pathos'un ikinci bir deeri daha vardr, nezaket. Bandan beri akln bir eyleminin balangc, insanlararas ilikilerin bir eskizi olan gerekte olan Yunan nezaketi. nsan ilikileri bir lyle, siteyideerlendiren mekann rgtyle balar, insanlar arasndaki geometrik olan, hiyerarik olmayan tam birmesafenin kurulmas sanat, darbe vurmamak veya almamak iin, ne ok yakn ne de ok uzak olmak.nsanlarn birbirleriyle kar]amalarndan bir rit, iin iinde biraz izofreni de olsa bir ikinlik ritiyapmak. Vernant'-u ve Genet'nin bize hatrlatm olduklar, Eski Yunanllarn bize retmi olduklargibi, kurulu bir merkeze ivilenip kalmamak ve zgr insanlarca gerek-

    13letirilen dei toku edilebilen ve simetrik ilikiler kimilerini rgtleyebilmek iin insann kendisiyle

    birlikte bir merkezi tayabilme kabiliyetine sahip olmak. Belki de dnyanm mitsiz durumundankurtulmann yeterli yolu budur: Gitgide nazik insan says azalmaktadr, halbuki en az iki nazik insanlzmdr ki bir iliki kurulabilsin. F. Chtelet'nin ar nezaketi de pat-hos'un nc bir deeri iin birmaskeydi ve buna scak bir iyi dileklilik ad verilebilir. Buna ramen hatta bu deer, bu kaliteChtelet'ye atfedilse bile, bu ad da uygun deildir : Ama bir kalite veya bir deerden ok bunadncenin dzenlenmesi, eylemi denilebilir. Bu unu ierir : Birinin kendinde veya kendisinin dnda,usuluk srecini yerletirmeye nasl kabil olacan bilmemek. phesiz neye ihtiyac vardr, ykmdankmak iin hangi ynteme bavurmaldr? Byk bir ihtimalle hepimiz bir ykm sreci iinde douyo-ruz, ama hi bir ans karmamalyz. Mutlak akl diye bir ey veya tamamen bir usuluk yoktur. Kii-lere gruplara, dnemlere, yerlere gre ok deiik, ayrk usuluk sreleri vardr. Bunlar l do-makta, kaymakta, kmazlara saplanmaktadrlar, ama baka yerlerde yeniden ortaya karlar ve

    buralarda yeni llerle, yeni ritimlerle ve tavrlarla ilerler. Usuluk srelerinin okluu gerekepistemolojik (Koyre, Bachelard, Canguilhem) gerekse sosyo-politik (Max Weber) zmlemelerinnesnesi oldular. Ve Foucault son kitaplarnda bu okluu yeni bir etik projesini oluturacak olar insanilikilerinin zmlemesine doru ynlendirdi. Foucault, buna znelsellik sreleri adnvermekteydi: nsan kendi kendisiyle kurduu ilikilerde yabanclama veya zgrleme konumlarndaduran bir akim tarih krkln, yol deitirmelerini, sapmalarn gsteriyordu. Ve bunun iin daim birak-14m mucizesini, her trl sefil mucizeyi bulmak iin deil, ama sadece bakalarnn bambaka tarzlardave koullarda onlar izleyecekleri bir sr usulama srelerinin belki de birincisini oluturandiagnostii yapmak iin, Foucault eski Yunanllara kadar uzanmak zorunda kald. Foucault, Yunansitesini yeni bir mekann rgtlemesi olarak deil, ama zgr insanlar veya vatandalar aras rakipolarak tanmlanabilecek insan ilikiler olarak belirtiyordu (siyasette olduu gibi, sevgide, jimnastikte,hukukta...) : Bir znelsellii ve usuluun uzantsnda zgr insan, kendi kendini, ancak ilkede,ynetmeye kabil olduu zaman dierlerini ynetmeye kabildir. Kurucu eylem olarak nitele-

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    6/55

    yemeyeceimiz, ama krk bir zincirde tekil bir olay olarak sunabileceimiz tamamen Yunanl eylemiveya sr budur. Ve phesiz Chtelet kendi hesabna bu nedenden dolay Yunan sitesinden yolakmakta ve burada bir k noktas bulmaktayd. Bylece Foucault ile akt. Adalet fikri Chtelet'yeYunan sitesini tanmlatyordu, sadece dier kavramlarla olan ayrmnda deil, (papaz, imparatorlukmemuru) ama buna ait olan uslama srecinde ortaya kan ve bunlara bal olduunda da (rneinans oyunlar). ans oyunlar nasl bir akl eyleminde alnd, kimse bunu Chtelet'-den iyi gstermedi.

    Chtelet iin de uslama tarih ve siyas bir sretir ve Atina'da ilk olarak bagsterdii gibi kaybn da,yokoluunu da tanmtr; Perikles'den aynlan olaylar baka srelerde, baka ekilde olay halinegelmilerdir. Atina ebed bir akim olay deil, ama geici bir usuluk srecinin tekil bir olay olmakladaha byk bir paralellik kazanmtr.Hukuk olarak tek ve evrensel bir akl olarak dndmzde Chtelet'nin burnunu sokmak adnverdii metafizik bir nezaketsizlie deriz. Bunun te-15hisini Platon da yapmtr; ama aklda sadece ve sadece insan bir yeti, insann sonunun bir yetisini

    bulduumuzda hl teolojik bir akmlk iindeyizdir. Srelerin okluu yerine sanki iddet syleminiinde yuvasn kurup, ona bir sr ynlendirme yaparm gibi iddete kar duran sylemin ikiliinidikeriz. Chtelet uzun sre Eric We'in derin etkisiyle, Hegel'ci ve Pla-ton'cu bir modeli takib ederek,sylem ve iddet kartlna inand. Ama kendinin bulduu, tersine insana has bir insanlk diiliinkonuulduu sylem oldu : Kendi usuluk srecinde, bu sreci ortaya koymak syleme aittir ve bu baz

    motiflerin etkisi sadece bir oluumda ve baz olaylarn yararna mmkndr. Tarihin douu(Naissance de Fhistoire), onun nemini yapan Chtelet'nin Platon ve Hegel'den ok Tsidid'e yakn birlogos'un veya sylemin imgesini kurmasdr. Ve ikisini de evrensel akl doktrini itmektedir: ideal birsitenin topik gereksinimini anmsatmak veya hukuk olarak evrensel bir devlet ki, bu hep demokratikolulara kar evrilmitir; bir sapmay iaret eden kainatn sonuna gereksinme, bir kerede hepsi iinretilecek akim tm insanlk d veya iddet darbesinde birleecek akln temel yabanclamas. Bu aynburnunu sokma, akla bir akmla ve bu akln ahlknn bozulmasna yol aar ve Flaton'dan beridierini iftletirir.Chtelet usu bir grglclk (emprisme) veya oul ve grglc bir usuluk gelitirir. Grgl adnverdii ncelikle olumsuz bir biimde iki ilkeye baldr : Soyut hi bir eyi aklamaz, aklanmasgereken soyuttur; evrensel hi olmamtr tek olan tekil, tekilliktir. Tekillik bireysel olan deildir,

    belli bir durumu ierendir, olay, gizil, veya daha dorusu gizi]lklerin belli bir maddeyeyerletirilmesidir. Bir grubun,

    16bir kimsenin, bir toplumun siyas haritasn izmek birbirlerinden ok ayn eyler deildir : nemli olanbir tekillii, komusununkine kadar, olay beraberlii yaratmak amacyla, uzatmaktr, yani en doluveya en zengin btne tamaktr. Bunu bir tarihiymi gibi yapabiliriz: rnein Atina tarihi: Ama,ancak Perikles'in yapm olduu ilemi yeniden ele almam bilirsek tarihi olabiliriz, bu kesimeninadna hakkyla Perikles denebilen, siyasetsiz yalnz ve sakl bekleyen tekilliklerin kesimesi olmadantarihi olamayz. Bir birey herhangi biri de olsa bir tekillik alannn kendisidir. Bu tekillik alanuzatlabilecek ortak-biimleri ortaya karmak iin komusunda ve kendi zerinde ele alndnda zel

    bir ad kazanabilir. Bunu Chtelet'nin kendisi sylemektedir : Kk burjuva bir eitim grdm;Hegel'den etkilendim, her duygusal ruhu hasta edebilecek tarihi dnemlerden birinde yaadm... te olgu, grnte hi alakasz gibi duruyor, ksaca oul bir btn, bir kii olmay gerektirmeyecek bireyin geniletilmesi. Maddenin neminden bamsz bir ekilde grgl veya imdiki zamann tarihiad verilecek olan. Bu ne yaanm olan ki, bu kendinde tekilliklere haz duyar ve onlar yalnz birekilde ayn brakr, ne de evrensel de olanlar boan ve onlardan basit anlar oluturan kavramdr. Buen dolu grn biimini retmek iin atlan zarlarn ilemidir, gizil iinde en ok tekillii belirleyeneri izgidir, bir noktadan dier bir noktaya giden onca insan ilikiyi ren genileme eylemidir.Aktif olu veya gc gncelletirmek buna denir: Konu olan yaamdan ve yaamm uzatlmasndan yolakar, tpk akln ve onun srecinin lm zerindeki bir zaferi gibi, nk bu yaanan imdikizamandan baka tarih bir lmszlk yoktur, komuluklar rp, birletiren yaamdan bakas yok-Sava Makinas F. 217tur. Chtelet buna karar adn verir ve tm felsefesi bir karar felsefesidir, bir karar verme tekilliidirve iletiim, idnme evrenselliklerine bunlarla kar kar. ster Atina'da isterse odamda olsun, hertrl eylem Perikles'idir ve Perikles'i bir eylemden ortaya kan, bir karardr.oul bir btn veya bir oulluk gibi indirgene-mezcesine grgln arl ortaya kar. Grgl.Buna tarih de denilebilir, ama tarihinin yapt anlamnda deil ki, bu nesnellik zorunluluuyznden mesafe koymak zorunda kalr, ama gemi gibi kabul edilen bir nesnenin (konunun) imdikizaman tarihi olarak kurulmasdr. Bylece, benim iin, bu iinde bulunduum alan grgldr ve bu

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    7/55

    yaanana tabi ki karttr -temel olmayan bir doallkla- ve baka bir kayta bal olan kavramsala dakarttr. CChroni-que des idees perdues).Usuluk sreci ite byle tanmlanr : Bir gc gncelletirmek, aktif olutur, bir insan iliki kur-maktr, tekillikleri uzatmaktr, karar vermektir. Ksaca, Eylemde bulunmaktr. Btn bu anlatmlaredeerli midirler? Somutu anmsatan her filozof her zaman evrenselin soyutlamasnda dnmektense,eylemde bulunmay yeledi. Evrensel asla ne kotu ne de yzd, ama kuru kum zerinde yzermi gibi

    hareket etti ve olduu yerde koarm gibi durdu, nk sadece amacna ulamak istedi. Bunun dmdaher ey yaamn ikinliinde atlayan tekil akln eylemidir, nk kendine hareket edecek hareketliliklerverir. Byle bir insann imgesini kurmak mmkn olsayd, evrensel bir devletin vatanda, siyasiolarak eylem yapmaya ihtiya kalmazd, en azndan imgelemde hayal temsilini kurmak yeterliolurdu. (Questions objections, s,18271). Eylem, bu gcn kendisinin hareketidir. Hareket etmek, eylemi dnmektir, insani ilikiyikurmaktr. Karar vermek hareket etmek istemek deildir, ama bu hareketi yapmaktr. Her hareketin birusuluk sreci olmad dorudur. Eer Chtelet derinden derine Aristo'cuysa, bu doal eylem vezoraki eylem arasndaki ayrma rnek tarihi bir nem verdiinden dolaydr. Zoraki eylem daimayukardan gelir, bir sonu veren bir akmlktan gelir, ona bir yol tayin eden soyut dnceninmeditasyonundan gelir ve bunu ele almadan evvel doru dz izgilerle eylemi yeniden ortayakarmaktan bkmamaktan gelir: Ayrca Evrensel olarak kabul edilen bir Akl'a danmaz m, hele hi

    bir ekilde, lmclce olduu kadar soyut olarak da yeniden balanana kadar giden evreni etkileyen birfelkete bile girmeden. Tekillikleri ortaya karan doal eylemin tersidir ve bu komuluklar oaltr,emelerine ve dnlerine gre yaratt mekanda geniler, nceden belirli olmayan kesimelerleynlenir, bireyselden kollektife ve kollektiften bireysele gider. Komuluklarn kefedilmesi,tekilliklerin yaylmas, karar akln eylemleridir. Eer akl doal bir yeti olarak kabul edilirse, bukendisinin tekil eylemlerde birbirine girmi yollarn rn olarak, oradan gelen geni bir mekankurarak ilerleyen, kendi iine kapanan, bakalaryla karan, patlayan, kendini yok eden, genileyen birsre olduundandr. CChroniqu des idees perdues, s. 237).Bana yle geliyor ki, felaketler, byk zntler niceliksel ve niteliksel olarak zoraki eylemlerindoal eylemler karsndaki galibiyetlerin anmdan itibaren ortaya kmaktadrlar. klim ve nfushareketleriyle gmek zorunda kalan halklar, genelde, Pizarre, L rben, kei Pierre gibi saygszlarcakarar verilen yol-19

    culuklardan, en azndan, daha az lmcldrler; 1789* da Fransa'daki devrimci eylemler ve ahlki vefizik sefaletinin dourduu bakaldrmalar, 19. yzyldaki ulusal ve ii mdahaleleri, 1905 ve ubat1917 Rus mdahaleleri benim gzmde doal eylemlerin tipleridir, bireyleri eik noktalar zerinetayan toplumlara ait g biimleri tipleridir. Zorbalar saygsz glerini buralara sokar dururlar ki,neeli ve gzel dinamikler snrlansn ve onlarn ellerine gesin: Onlar zorlamak, kendi ilerineevirmek, ve hatta mmknse Devlet davas haline getirmek iin. Bylece de ldrmeler ba-gsterirve kurumlar yeniden ortaya kar, yani ksk atete kymlar ve hizmetkrlatrma yollan kurulur. (Lesannees de demolition, s. 225-256).Franois Chtelet mziin yaknnda yaad durdu. Mzii srekli evinde dinleyen sesli bir varlkolmas fikrine kar kyordu: Mzik eylemin kendisidir. Onda iki karakter buluyordu: Mzik bize nezaman ne de ebedilii verir, ama sadece eylemi retir; Ne kavram, ne de yaanm dorular, amaduygulu Akln eylemini oluturur. phesiz Wagner'den bahsetmiyordu, nk Wagner aknlkla okuram, zoraki eylemlere balanm, Evrensel ve ykmn evrenselliine gnl vermiti. Sz konusuolan Mozart't ve talyan Operasyd, Verdi'ydi. Chtelet'nin her eyden ok arzulad Verdi'ninPerikles zerine yapt opera olabilirdi. Mzik ona en mthi bir karar olarak gzkyordu, daimayeniden alman ve yeniden ele alnacak oland. Ve Chtelet'nin mzik zerine yazd sayfalarmthitir, nk bunlar bize dncesinin kendine has sesliliini son anma kadar vermektedirler.Mzik sanatnn iki grnm vardr: Biri genelde ruha atfedilen eylemlerin maddliini ortayakaran sesli molekllerin dans gibidir ve kendi sahnesi gibi20genileyen tm bedenin stnde hareket eder; dieriy-se genelde psikolojiyle ifade edilen etkileridolaysz olarak reten bu sesli maddede insan ilikilerin kurulmas gibidir. Verdi'de etkiyi belirleyenuyumlardaki vokal uyumluluun kuvvetini ierir, halbuki melodi tm maddeyi tayan eylemlerikazanan melodidir: Mzik bir siyasettir. Ruh olmadan ve aknlk olmadan, madd ve bantl mzikinsann en usu eylemidir. Mzik eylem yapar ve bize eylem yaptrr. Yaknlmz salar ve onutekilliklerle doldurur. Bize akln temsil etmek ilevi deil, ama gc gncelletirme ilevi olduunuhatrlatr, yani (sesli) bir maddede insan ilikileri kurmak. Bu operann tanmdr. Ayrca mziksayesinde, sonunda, iki szcn birlikteliini anlayabiliriz, tarih materyalizm.

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    8/55

    Mziin bilekeni farkl dzeylerde ve derecelerde genileyerek bir yzeydeymi gibi olduunda ey-lemcileir. Mziin hi derin bir etkisi yoktur, sadece kaslar geren ve iorganlan titreten bir eyolduunda madd bir anlam vardr o kadar. Resmin dz yzeyin bir teknii olmad, heykelin

    boyutlu bir mekann teknii olmad gibi, mzik de zamann bir llle-mesi veya oyunu deildir.phesiz, akp giden zamann, hzlanan veya duraklayan bir olayn hissini verebilir. Ama bu sadece birgrntr. Kullandm eretilemelerin hepsinin ortak bir hatas vardr: Bunlar mziin etkisini

    temsiliyet alanna yerletirirler. Halbuki mzik n sunar ne de bir eyi temsil eder, grnte bile bunuyapmaz: Yapaylnda mziin bedenin tm yzeyini duygusal klma zellii vardr, hatta bedenin enderin ufak ksmlarn bile, sesli nicelikler ve onlarn bileiminin arpmasn bile...eyin, fikrin epistemolojik, insann ve dnyann antropolojik, maddenin ve tinin varlkbilimselfarkl-21llk]alrn tesinde - klgsal ilikileri aydnlatmaya yaraya bilgilerin sistematik olmayan ve birleik bir

    btn11^11' niceliksel bir fiziin projesini dndm ^jlum. Halbuki, bana yle geliyor ki, kklerini^fr^e'de ^u^an ve biraz da praxis olan, Aristo'nun an]ad anlamda, yani yarattnn zerindedeitir-me taklit etmede, bir eser olarak, sanatn emei, bu ^zgin eleri olan yapay gerekliklerretir. Bu ara-tnnanm iinde, mzikal sanat u ekilde ayr durur: g^gisnda grntyle ilgili olantemsiliyeti darda kakarak ve bylece muhtekir - tasavvur tuzam aa-rak tanma gc ve hazz olanglere sahip olan oto-ma^Lar kurma iinde ok ileriye gider...

    phesiz bu erdeme sahiptir : nce maddeyle hareke genelde ruha atfedilen eylemlerin maddliini his-sj ^lmak. Guiseppe Verdi'nin kahramanlarnn birin-Cjj psikolojisine g ve gereklik veren budur.Ayn ne-denien dolay Moliere'in dahiyanilii ona Mozart'n ver-fa mzikal cmleleri ncedendnemezdi: don Gio-vaEni iin Elvira'nm duyduu ateli arzu, korku, ten-sej ihtiras, kin ki,idnsel ve bilimsel psikoloji t-^g/anr veya tmdengelir, mzik ise tekil konumlarm-ja onlarvareder (Chronique des idees perdes, s.237241).22KAPTALZM VE ZOFRENBlN YAYLA Gebebilimi ncelemesi : Sava MakinasBeHt I: Sava makinesi Devlet aygtnn dndadr.nerme I: Bu dardalk ncelikle mitologia, destan, dram ve oyunlar tarafndan belirlenmitir.

    *Hint-Avrupa mitologialarnn ok kesin zmlemelerinde Georges Dumezil politik egemenliin veyahkmdarln iki bal olduunu gsterdi : byc-kraln politik egemenlii, hukuku-papazm politikegemenlii. Rex ve flamen, raj ve Brahman, Romulus ve Numa, Varuna ve Mitra, despot ve kanunyapc, balayc ve organize edici (rgenleyici). Ve phesiz bu iki kutub terimi terimine, tpk koyu

    bir aklk, iddetli ve sakin, hzl ve ar korkun ve kurallatnl-m, ba ve anlama^ gibi vs.birbirlerinin kartdrlar (1). Fakat kartlklar sadece grecelidir, ift olarak ilem grr, kendileriegemen bir birlik oluturur, ya da Birin blnmesini alternatif olarak ifade ederler, hem tamamlayc,hem de 'antitetik', biri dierine gerekli ve sonuta birbirlerine dman, atma mitologias olmadan :Planlar zerindeki her zel be-ti) Georges Dumezi, M itfa-Varuna, Gallimard ba ve szleme zerine) (bkz. s: 118-124).(Nexum ve mutun m,25lirtme mekanik olarak, dierinin zerinde ayn zel belirtmeye arr; ve onlarn ikisi birden ilevinalann tketirler. Onlar bir-iki de i gren, ikili ayrmlar datan ve ieriliklik ortam kuran bir devletaygtnn en nemli eleridir. Devlet aygtndan bir kerte yapan ikili eklemlenmedir. Savan buaygtn iinde olmadna dikkat ekilecektir. Yahut devlet, sava tarafndan olumayan, bir iddetesahiptir.- Devlet savalar deil, polisi ve gardiyanlar kullanr, devletin silahlar yoktur, o ani byselkapmayla hareket eder; her eit kavgay nleyerek yakalar ve balar. Yahut devlet bir orduyasahip olur, ama bu ordu savan hukuki bir btnlemesini ve asker bir ilevin rgtlenmesini ngrr(2).Sava makinasmm kendisine gelince, devlet aygtna indirgenemez, onun egemenliinin dnda, onunhukukundan nce gelen bir eymi gibi durur. O dardan gelir. Sava tanrs, Indra, Mitra'ya,Varuna'dan daha az kart deildir (3). Indra ne bir ncy oluturur ne de ikisinden birineindirgenebilir. O deiimin kuvveti ve geiciliin frlamas, sr, ar bir eitlilik ve lszlk gibidir.Anlamaya sadk kalmad gibi ba da zer. lye kar bir fke, arla kar bir abukluk,kamuya kar bir giz, egemenlie kar bir kuvvet, aygta kar bir makina deerini ta-(2) Devlet, ilk kutubuna gre (Varuna, Ourana, Romulus) byse! bir bala iler, ani kapma veya alma:

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    9/55

    kavga etmez ve sava makinas yoktur, devlet balar ve hepsi o kadar. Dier kutubuna gre (JVitra,Zeus, Numa) bir orduya sahip olur, ama onu hukuk ve kurumsal kurallara sokarak, ki bunlar Devletaygtnn tek bir ksmn olutururlar: bylece Mars-Twaz, sadece bir sava tannsdr, ama savarnhukuku tannsdr. Dumezil, Mitra-Varuna, s: 113, 148'den alnt. {3} Dumezil, Heur et mafheur duguerrer (Savann Talihi ve Talihsizlii), P.U.F.26

    r. O baka bir adaletin ahitidir; hatta bazen hi anlalmayan bir vahetin adaleti, bazense taranmayanbir acmann (balar zmesine gre...) ahitidir (4). Durumlar aras ikili ayrlmalarda ilemgrecei yerde, her eyi bir olu ilikileri iinde yaadna gre, kadnlarla ve hayvanlarla zellikle

    baka ilikilerin ahitidir. likilerin haberlemesi kadar terimlerin ikiliklerini de geip giden tm birkadn-olu, savann hayvan-oluu vardr. Her bakmdan, sava ma-kias baka bir trdendir, baka

    bir doaya sahiptir ve devlet aygtnn kkeninden ayrdr.Kastl bir rnek ele alp, devlet aygtn ve sava makinasn, oyun kavramlarna gre karlatrmakgerekebilir. lgili uzamdan ve ksmlar aras ilikilerden ve bak asndan satran oyunu ve go oyunu.Satran talarnn oyunu bir devlet'lilik yahut bir saray oyunudur; in imparatoru onu sarayda oynar.Satran talar kodlanr, onlarn hareketlerinin, durumlarnn ve arpmalarnn meydana geldii izellikleri ve i doalar vardr. Bir piyon, piyon, bir piyade eri, piyade eri, bir atl, atl olarak kalr;onlarn nicelikleri verilmitir. Her bir anlatm znesi gibi greceli bir erk tar; ve bu greceli erkleranlatm znesinde, satran oyuncusunun kendisi veya oyunun i ekilleriyle tasarlanrlar. Buna karm

    go oyununun piyonlar tane tanedir, pastildir, basit aritmetik birimleridir ve nc ahs veya kollektifanonimden baka ilevleri yoktur: o ilerler, bu bir erkek, bir kadm, bir pire, bir fil olabilir. Go'nun

    piyonlar znelememi bir makinasal dzenlemenin eleridir; onlarn i zellikleri yoktur, sa-(4) Savann rol zerine, hukuk bir szleme olduu kadar bysel olan baa kar kan ve onuzen olarak bkz. Mitra-Varma, s: 124-132. Ve Domezil'deki fkenin zmlenmesi iin de.27dece durumlar vardr. Ayn ekilde iki kta da ilikiler ok deiik deil midirler? ortamlarndasatran talan aralarnda ikili - bir ynllk ilikilerini saklarlar ve ayn ekilde hasmlannnkiyle de :ilevleri yapsalc deildir. Halbuki bir Go piyonunun sadece bir d ortam vardr; yahut yldzlar

    burcuyla, belirsiz bulutlarla dsal ilikileri vardr. Ve bunlara gre, patlama, durum veya araya katmailemlerini yerine getirir. O tek bana, tm bir yldzlar burcunu esremli olarak yok edebilir, halbukisatran ta bunu baaramaz (yahut da bunu artsremli bir ekilde yapabilir). Satran bir savatr, amakurumlam bir sava, kodlanm, ku-rallatrlm, bir cephe, geri gleri, savalaryla bir savatr.

    Ama kavga izgisi olmayan bir sava, ne geri gleri, ne de cephesi olandr, hatta kavgaszdr o; bugo'nun zelliidir: tamamen salt bir strateji, halbuki satran bir gstergebilimdir. Sonunda, ikisinin me-kan ayn deildir: satranta kapal bir mekan datmak, yani bir noktadan dierine gitmek, en az talaen fazla mekan doldurmak sz konusudur. Go oyu-nundaysa, ak bir mekana yaylmak, mekantutmak, herhangi bir noktadan ortaya, aniden frlamak sz konusudur: hareket bir noktadan dierinedoru giden deil, var, kalk olmayan, ne belli getii yeri, ne de ambar olan, srekli oluan bireydir. Go'nun kaygan mekannn kart Satrancn prtkl mekan. Devletin satrancnn kartGo'nu Nomos'u, polise karn namos. Yani satran mekan kodlar ve kodtan karr (izikli klar),halbuki go baka trl hareket eder; o mekan yerine yeniden koyar (territorialise) ve onuyersizyurdsuzlatrr (*). (Mekanda bir yurdtan(*} Yersizyurdsuzlama, Deleuze ve Guattari'nin bulduklar Franszca lgatfarda olmayan brszcktr. Bu anlamda zel bir anlam tar. (De-terrtoriaJisatJon) szc Franszca territoireszcnden rer. Ama28darsn oluturmak, komu bir yeryurd daha kurarak bu yeriyurdu salamlatrmak, dmannnyerini-yurdunu iten patlatp, onu yersizyurdsuzlatrmak, baka yere giderek, kendini yadsyarak,kendi kendini yersizyurdsuzlatrmak..) Baka bir adalet, baka bir eylem, baka bir zaman-mekan.Amasz, hesaba katmadan, hi bir ilgisi olmadan, sebepsiz tpk bir mukadderat gibi geliyorlar....Bakente kadar nasl geldiklerini anlamann imkn yok, buna ramen iste ordalar ve her sabah sankisaylar oalmakta...

    Luc de Heusch bizi ayn emaya gnderen bir Bantu mitosunu ortaya kartt: Nkongolo, yerliimparator, byk ilerin yapmnn rgtleyicisi, kamunun ve polisin insan, vey kzkardelerini avcMbidi'ye veriyor ve o ona yardm ediyor ve sonra ban alp gidiyor; gizin insan Mbidi'nin olumarnlamayacak bir eklide dardan geri gelmek iin, bir orduyla ve isterse yeni bir devlet kurmak

    pahasna, Nkongolo'yu ldrmek iin, babasnn yanna geliyor (5). Bysel-despot bir devlet vehukuk bir orduyu ieren, hukukterritoire lke, deildir; Orta Asya Trklerinde ve Moolanndak yurd anlamn tar, nkzellikle gebe halklarn yaam biimini anlatmak ister. Gebelerin adrlarn kurduklar yeri

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    10/55

    brakp, baka bir yere adrlarn kurmalar ilemidir. Yurt szc ulusal Devlet anlamnageldiinden, szcn sonuna (d) harfi konulduunda, bu ilk anlamn kaybeder. Hem yer hem de yurdanlam iin yerszyurdsuza-ma szcn kullandk.(5) Luc de Heusch, Le Rol vre ou Toriine de I'Eiat (Sarho Kral veya Devletin Kayna), bu kitaptaLuc de Heusch, Mbidi'nin ve olunun gizli hareketlerine karn Nkongoo'nun hareketlerinin kamukarakteri zerinde srarla duruyor: biri halkn nnde yemek yer halbuki dierleri yemek esnasnda

    gizlenirler. Sava makinasmn gizlilikle olan esas ilikisini hem ilke, hem de sonu asndaninceleyeceiz: casusluk, stratejik, diplomas; yorum yapanlar sk sk bu baa iaret ettiler.bir devlet arasnda, dardan gelen bir sava maki-nasnn sessiz fkrmas diye bir ey vardr.Devletin bak asmca sava adamnm orijinallii ve onun ayrksl zorunlu olarak olumsuz birekilde gzkr: aptallk, lgnlk, biimsizlik, gayri meruluk, gnah, zorbalk... Dumezil, Hint-Avrupa geleneinde savann gnahn inceler: krala kar, papaza kar, devletin yaptkanunlara kar (ya kadnlarn ve erkeklerin letirilmesini tehlikeye sokan cinsel kar kma, ya dadevlet tarafndan kurumlatrlan kanunlarn sava yasalarna ihaneti) (6). Sava, asker ilev dahilolmak zere her eye ihanet etmek durumundadr ya da hi bir ey anlamamaktadr. Burjuva tarihilerive Sovyetler Birlii tarihilerinin bu olumsuz gelenei srdrp, Cengiz Han'n hi bir ey anlamad-n akladklar olmutur : Devleti grngden hi bir ey anlamyor, ehir grngsnden hi birey anlamyor. Sylemesi kolay. Aslnda sava makinasnm devlet aygtna nazaran dardanl heryerde ortaya kar; ama dnmesi kolay gibi gzkmyor. Maki-nanm aygtn dmda olduunu

    sylemek yeterli deildir, sava makinasnn kendisinin salt bir dandanlk biimi olduunudnebilmek gerekmektedir, halbuki devlet aygt, genellikle model olarak aldmz bir ieridenlik

    biimi oluturur; buna gre onu bu ekilde dnme alkanln ediniriz: Hereyi atalat-ran, bazdurumlarda, sava makinasmn d gcnn kendisinin devlet aygtnn balarndan biri veya dieriylekarmaya doru gitmesidir. Bazen devletin b-ysel iddetiyle bazen ise devletin askeri kurumuylakarr. rnein sava makinas gizi ve hz bulmu-(6) Dumezii, Mythe et Epopee (Mitos ve Destan), Gallimard ilf s: 17-19; Hint tanrs ndra'nn,skandinav kahramann, Starcatherus'un, Yunan kahraman Heracles'in durumlarnda grlen gnahincelemesi.30tur; fakat buna ramen devlete ait greceli olarak ikincil belli bir giz ve belli bir hz da vardr. yleysesava kuvvetiyle beraber bu iki kutbun dinamik ilikisiyle, politik egemenliin iki kutbu arasndayapsal ilikiyi zdetirmeye varan byk bir tehlike vardr. Dumezil Roma krallarnn izgilerini

    zikreder: Romu-lus-Numa ilikisi her ikisinin de yasal olduu egemenlik tipleri arasndaki almaaylave deiiklikle uzun bir seriyi yeniden titretir, ama ayrca kt bir kral ile ilikiyi, Tulus, Hostilius,muhteem Tarquin, yasal, merak verici kimse olarak savann bagstermesini yeniden retir (7).Shakespeare'in krallar da anmsa-tabilinir : iddet, cinayetler ve ahlkszlklar bile devlet izgisininiyi krallara sahip olmasn nleyememitir; ama bu arada tuhaf bir kimse kayarak gelir, bandan beriniyetinin sava makinasn yeniden bulmak ve izgisini kabul ettirmek olduunu haber veren ncRichard (ekilsiz, kalle ve hain, levlet iktidarnn igalinden apayr bir gizli amatan bahsetmekteve kadnlarla baka bir tip ilikiye girmektedir) . Ksaca, her seferinde devletin bakasnn izgisiylesavan kuvvetinin bagstermesi kartrlr ve sava makinasn olumsuz biimde anlamaktan teyegidilmez; nk devletin kendisi dardanlktan baka bir ey deildir. Ama dandanlk ortamnayeniden yerletirilen sava makinasn baka bir trden, baka bir doadan, baka bir kkten gelmiolduu gzkr. Devletin sanki iki bann arasnda, iki eklemlenmenin arasnda yerini alm ve

    birinden dierine gemek iin ona ihtiyac varm gibi grnr. Ama dosdoru olarak ikisininarasnda geici de olsa, iddet-(7) Dumezi, Mltra-Varuna, s: 136. Dumezi ekonomik deiiklikleri tutabilecek kahramannnedenlerini ve tehlikesini inceler, ss: 153-159.le gelip, annda, indirgenemez olduunu koyar. Devletin kendisinin sava makinas yoktur; onuyalnzca asker kurum eklinde ele geirir ve bu ona sorun karr durur. Devletlerin asker kurumlarnakar kukulan buradan gelmektedir; nk bu asker kurum dardan gelen bir sava makinasnnmirasdr. Saltk sava akmn bir Fikir gibi kullandnda politikalarnn gereklerine gre devletlerinksm olarak elde etmeleri ve saltk savaa nazaran onlarn aa yukan iyi yneticiler olduklarn,Clausewitz, bu genel durumda, hisseder. Siyaset egemenliinin iki kutbu arasnda skm kalm olansava alm, mahkum edilmi, geleceksiz, kendi kendine dndrd kendi fkesine indirilmi gibidurur. Herakles'in ailesinden Achille, ardndan Ajax eski devlet adam Agamemntn'a kar

    bamszlklarn syleyecek gce hl sahiptirler; ama ilk modern devlet adam, domakta olanmodern devletin adam Ulysse'e kar hi bir ey yapamazlar. Kullanmlarn deitirmek ve devletinhukukuna boyun edirmek iin Achille'in silahlarn ele alan Ulysse olmutur, kendisine kar gnahileyen, ayaklar altna ald tanra tarafndan mahkum edilen, Ajax olmamtr (8).

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    11/55

    Ayn zamanda, hem ayrls hem mahkm edilmi sava insannn bu durumunu Kieist'ten daha iyigsteren olmamtr. nk, Penthesilee'de, Achille bandan beri kuvvetten yoksundur.- adaletleri vedinleri, aklar sadece sava biiminde rgtlenmi sava makinas, devletsiz kadm-hak Amazonlarntarafna gemitir. skitlerden gelen Amazonlar, Yunan ve Tru-(8) Ajax ve Sophokes tragedias zenne, Jean Starobinski'nn incelemesine bkz. fke, Gaimard.Starobinski Devlet sava sorunlarn aklar ve anlatr.

    32vah, iki devlet arasndan yldrm gibi geip frlarlar ortaya. nlerine gelen her eyi yerle bir ederler.Achil-le kendisinin benzeriyle, Penthesilee'yle, kar karya gelin Ve anlam tam belli olmayansavata, Achille sava Biakinasyla birlemekten veya Penthesilee'y ak olmaktan kendini alamaz,yani hem Agamem-non'a, hem de Ulysee'e ihanet eder. Buna ramen hl Yunan devletininmensubudur, nk Penthesileu de onunla birlikte, kendi halknn ortak yasasn inemeden savantutkulu ilikisine giremez; bu sr yasasna gre, dmann semek ve onunla kar karya gelmekveya ikili ayrmlar yapmak yasaktr. Kle-ist tm eseri boyunca bir sava makinasnn trksn sylerve devlet aygtn, daha bamdan beri kaybedilmi kavgada, sava makinasnn karsna yerletirir.phesiz Arminius ordularla ve ittifaklarla mparatorluk dzeniyle ilikiyi kesen Germen sava maki-nasn haber verir ve sonsuza dek Roma Devleti'nin karsna dikilir. Ama Hamburg prensi sadece bird iinde yaamaktadr ve devletin yasasma uymadan zafer kazand iin mahkm edilmitir.Kohlhaas'a gelince, onun sava makinas haydutluktan teye gemez. Devlet ykseldike seenekte

    (alternatifte) kalmak, byle bir makinann yazgs mdr : yahut devlet aygtnn disiplini altna alnmve onun askeri organ haline girmek, yahut da kendisine srtn dnerek ikili bir intihar makinas olu,yalnz bir erkek veya bir kadn iin bir yazg mdr? Devlet zerine dnrlerden Goethe ve Hegel,Kleist'i bir canavarm gibi grmektedirler; ve Kleist daha bamdan kaybetmi durumdadr. Ama, bunaramen niin en tuhaf modem zaman andan yanadr? nk eserin eleri, hz, giz veSava Makinas F. 333etkidir de ondan (9). Ve giz, onda, ieridenlik biiminde alnan bir ierik deildir, tersine onun kendisi

    biim olur ve daima kendisinin dnda dandanlk biimiyle zdeir. Ayn ekilde duygularmancnn gcn, olaanst bir hz onlara ileten salt bir dandanlk ortamnda iddetli olarakizdrlm olmak iin bir znenin ieridenliinden kopanlmlardr : ak ve kin, bunlar duygudeildir, fakat etkidir. Bu etkiler o lde savann kadn-oluu, hayvan-oluudur (ay, kpekler).Etkiler bedeni ok gibi geerler-, bunlar sava silahlandr. Etkinin yersizyursuzlama hz. Ryalar bile

    (Hamburg prensinin, Penthesilee'nin ryalan) sava makinasna ait olan d zincirlenmeler, dalbudaksarmalar ve ara istasyon sistemi tarafndan dandan-lamtrlar. Atlan yzkler. Kleistln edebiyatta

    bulmu olduu hereye egemen olan bu dandanlk esi, ki Kleist bunun ilk bulucusudur, zamanayeni bir ritim, sonsuz katatoniler ve baygnlklar sreklilii ve hzlandrmalar yahut grltsz gk

    parltlar verecektir. Katatoni, bu benim iin ok kuvvetli bir etkidir ve grltsz gk panlts, buetkinin gc beni alp gtrr. Ben, lmek pahasna da olsa, hareketleri ve heyecanl duygulanznesizletirilmi bir kimseden baka bir ey deilim. Kleist'in kiisel forml ite budur : hi birieridenlik, znellii kalmayan dondurulmu katatoniler ve lgn konumalar. Kleist'de ok Dou

    bulunur : biteviye kmldamayan, ama belli edilmek zere ok hzl bir hareket yapan Japon greisi.Go oyuncusu. Modern sanatta grlen bir ok ey Kleist'den gelmedir. Goethe ve Hegel, Kleist'e greihtiyar bunaklardr. Tam sava makinasmn yok olduu, devlet tarafndan yenilgiye uratld andasava(9) Kleist zerine yaynlanmam bir incelemesinde Matheu Cani-ere'in analiz ettii temalar.34makinas indirgenemezliinin en yksek noktasnn ahitliini yapar, galip gelen devletin yasallnpheye dren devrimci veya canl glere sahip olan, yaratmaya, lmeye, sevmeye, dnmeyeyarayan ma-kinalarda yaylmakta mdr? Sava makinas, ayn hareket iinde mahkum edilmi,alnmtr ve o yeni biimlere brnr, ekil deitirir, dardanln, indir-genemezliini olumluklar : Batl devlet adamnn yahut batl dnrn indirgemekten eksik etmedii bu saf dardanlkortamm geniletmek?Sorun I: Devlet aygtnn oluumuna svmek imkn var mdr? (yahut onun bir gruptaki edeerine)nerme II: Sava makinasmm dardanh ayn zamanda etnoloji tarafndan da ger-eklenmitir(Pierre Clastres'n ansna sayg)Para para ilkel toplumlar sk sk devletsiz toplumlar gibi tanmladlar, yani ayr duran iktidar or-ganlarnn olmad toplumlar. Fakat devlet aygtnn olumasn mmkn ve kanlmaz klan siyasfarkllamalarn dzeyine veya ekonomik gelime derecesine, bu toplumlarca, eriilmedii sonucunavarld : bylece de ilkeller bu kadar kark bir aygt anlamadlar dendi. Clastres'n tezlerinin ilknemi evrimci bir konutu (postulat) krmasdr. O devletin meydana getirilen ekonomik bir gelimenin

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    12/55

    rn olduu tezine pheyle bakmakla kalmaz, ayn zamanda anlayamadklar bu canavarn meydanakn ngrmek ve ona svmek gibi gizil endiesi olmayan bu ilkel toplumlarn, gerekten byle miolduklarn sorgular. Bir devlet aygtnn oluumuna svmek, byle35

    bir oluumu olanaksz klmak onlarn ak bilincini asa da, bir takm ilkel sosyal mekanizmalarnnesnesi olacaktr, phesiz ilkel toplumlarn efleri var mdr. Ama devlet eflerin varlyla

    tanmlanamaz, iktidar organlarnn saklanmas veya srekliliiyle tanmlanr. Devletin endiesi,yleyse, kendine saklamaktr. Bir efin devlet adam olabilmesi iin zel kurumlarn varl gereklidir,ama bir efin devlet adam olmasm nlemek iin yaygn ortak mekanizmalara da ihtiya yok deildir.Svc veya koruyucu mekanizmalar efliin iindedir ve sosyal bedenden ayr bir aygttakristallemesini nlemektedirler. Clastres, grubun arzularnn nsezisinden baka kural olmayan,inandrmadan baka arac olmayan, prestijinden baka kurumlam bir ordusu olmayan efindurumunu betimler : ef bir iktidar adamndan ok bir yldza, veya bir lidere benzer ve her zamanyandalar tarafndan terkedilme, yadsnma tehlikesi tar. Ama, dahas, Clastres ilkel savatoplumlarda devletin oluumuna kar ynlendirilen en emin mekanizma olarak efi gsterir: Yanisava grubun paralanmasm ve blnmesini nler ve savan kendisi, iktidarsz prestij dolu bir lmeve yalnzla srkleyen baarlarnn birikimi srecinde alnmtr (10). Bylece Clastres en nemlinermeyi ters yz ederek, Doal hukuktan yana olduunu syleyebilir: Ayn ekilde, Hobbes da dev-letin savaa kar olduunu grmtr. Sava devlete kardr ve devleti olanaksz klar. Savan bir

    doa(10) Pierre Clastres, La socete contre TEtat (Devlete Karr Toplum), Mintit; iddetin kazblimi vevahi savann talihsizlii, Libre I ve H'de, Payot Yaynevi. Bu son metinde Castres ilkeltoplumdaki savann aln yazsnn portresini yapar ve iktidarn younlamasn nleyenmekanizmay zmler. (Ayn ekilde Mauss potlatch kavramnda zenginliinin younlamasnnleyen mekanizmay gsterir).36durumu olduu sonucuna varlmaz, ama tersine devleti nleyen ve ona sven sosyal bir durum olduugsterilir. lkel sava devletten ortaya kmad gibi, devleti de retmez. Hele devlet tarafndan hi mihi aklanamaz : baarszl cezalandrmak iin bile deil, dei tokutan gelmekten uzak olan savadei tokuu kstlayandr, ittifak erevesinde onlar tutandr; bu onlarn devletin bir esiolmalarn ve gruplarn birlemesini nler.Bu tezin nemi ncelikle kollektif yasaklama mekanizmalar zerine dikkat ekmesidir. Bu mekaniz-

    malar ince, kurnazca olabilir ve mikro-mekanizmalar gibi ilev grebilirler. Baz sr ve toplulukgrnglerinde grlebilir bu. rnein, Bogota'nn ufak ocuklarnn etesi zerine yazsnda, JacquesMeunier, liderin salam bir iktidar kuramn nleyen ara sayar : etenin yeleri toplanrlar ve ortakalma rpma eylemlerini ortak bir ganimette srdrrler; ama sonra birbirlerinden ayrlrlar ve yemekyemek, uyumak iin birlikte kalmazlar, ayrca ve zellikle etenin her ferdi bir, iki veya yeyleelemitir, yle ki, efle kan bir anlamazlk srasmda bunlar tek balarna gitmezler, ittifak halindeolduklarm da beraberinde srklerler, bunlarn gidii tm eteyi tkayabilir. Sonuta yaygn bir yasnn vardr ve buna gre ete mensuplar on be yama doru zorunlu olarak, oradan kalkp gitmekzere eteyi terk etmek zorunda kalacaklardr (11).(11) Jacques Meunier, Les gamins de Bogota (Bogota Pileri), Lattes Vay., s. 159. ("aynlmaya antaj")s. 177 : ihtiyaca gre, dier ocuk-ar kark utandrma ve sessizlik oyunlaryla, onun eteyi terketmek zorunda olduu fikrine inandrrlar onu. Meunier eski ufakln aln yazsmn ne ldeuzlama halinde olduunun altn izer : sadece salk yznden deil, ama mafa iine de pek iyigiremezler. Mafia37Bu mekanizmalar anlayabilmek iin srden veya eteden daha az rgtlenen ve kstl sosyal bir

    biim ortaya karan evrimci bak asndan vazgemek gerekir. Hayvan srlerinde bile, eflik(sistem) en kuvvetli olan nermeyen, ama ikin ilikilerin bir dokusu yararna kalc iktidarlarnyerletirilmesini yasaklayan kark bir mekanizmadr (12). nsanlarn en gelimilerinde sosyallik

    biimine kar kibarlar lemine mensup biim kart olarak konulabilir. Kibarlar lemine mensupkmeler etelere yakndr ve sosyal gruplarda olduu gibi iktidar merkezlerine gnderme yapmaktanok, prestij yaymayla yrrle girerler. (Proust sosyal deerler ve kibarlar alemi deerleri arasndaki

    bu ilintisizlii gstermitir). Eugne Sue, hem kibarlar alemine mensup hem dandy, ki ya-salclarOrleans ailesiyle grmesi yznden ona sitem ediyorlard, yle syler.- Aileye katlmyorum,srye katlyorum. Srler, eteler iktidar organlar younlaan aavari tiplere karn, kksap tiplerigruplardr. Genelde, bu yzden, eteler, haydut eteleri yahut kibarlar alemi eteleri de dahil olmakzere, tm devlet aygtndan biimsel olarak farkl olan yahut merkezi toplumlarda yapsallaarakedeeri olan sava makinasmm deiime uramasdr. Disiplinin sava makinasna has olduu

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    13/55

    sylenmeyecek phesiz : disiplin devletin onlar kendine edindiinde ortaya kan ordularn zorunlukarakteridir, fakat sava makinas, daha iyi olduunu syleyemeyeceimiz baka kurallara uyar.Bunlar, bir kere daha, devletin olu-ocuk in ok merkezilemi, ok hyerarklemi, ok fazla iktidar organlar zerine eilmitir (s.178). ocuk eteleri zerine Amado'nun romanna bkz. Capfaines des Sables (Kumlarn Kaptanlar),Gallimard. (12) Bkz. I.S. Bernstein, La domnance socafe chez es prmates, (lkellerde Sosyal

    Basknlk) Rechersche No. 91, Temmuz 1978.38masn elikiye sokan savann en nemli disiplinsizliini, hiyerarinin sorgulanmasn, terk etmeyedegin srekli bir antaj canlandrrlar.Buna ramen bu tezin bizi tatmin etmemesini salayan nedir? Devletin ne retim ilikilerinin gelime-siyle ne de politik glerin farkllamasyla aklanabileceini gsteren Clastres' izliyoruz. lgili kamuilevlerinin rgtlenmesini, artk-rnn olumasm byk bayndrlk ilerinin giriimini olanaklklan, tersine devlettir. Ynetilenler ve ynetenler ayrmn olanakl klan da odur. Onun ngrdyle,isterse diyalektie bavursun, devletin nasl aklanacan pek gremiyoruz. Anlalana gre, devletaniden, mparatorluk biiminde meydana kvermitir ve geliimci elere gnderimde bulunmaz.Devletin yerinde ba-gsterivermesi tpk bir stn yetenek darbesi gibi olan Athena'nn douudur. Birsava makinasnm devlete kar ynlendirildiini, ya oluumunu bandan beri svm olduu gizildevletlere kar ya da ykmlarn nerdii gncel devletlere kar ynlendirildiini gsterdiinde

    Clastres'i yeniden izliyoruz. Aslnda, sava makinas, phesiz, ilkel toplumlarn vahidzenlemelerinden ok gebe barbar savalarnn dzenlemelerinde gereklemitir. Herhalkarda savan bir devlet retmesi yahut da galiplerin, yendiklerine yeni bir kanunu zorunlu kld

    bir savan sonucu olan devletin retilmesi, sava rnakinasnn gncel veya gelecekteki devlet biiminekar ynlendirildiine gre, tamamen bir kenara atlmaldr. Devleti anlamak iin politik ve ekonomikglerin gelimesi, onun savan bir sonucu olmasndan daha tatmin edici deildir. Buradan itibarenPierre Clastres kopma'y kazyor : ilkel denilen devlete kar toplumlarla, canavanms denilen devletlitoplumlar arasnda,39onlarn nasl olutuklarn grmek olanaksz hale geliyor. Clastres tpk La Boetie'de olduu gibi,istekli bir hizmetkrlk sorunuyla yanp tutuuyor : mtebcssiu ve isten d savatan ortayakmayan bir hizmetkrl insanlar nasl arzu ettiler veya istediler? Hani devlete kar birmekanizmalar vard : yleyse, niin ve nasl devlet olutu? Niin devlet bu zaferi kazand? Pierre

    Clastres, sorunu genilete genilete, sorunu zme yollarn kaybetti (13). O ilkel toplumlardan kendikendine yeterli bir btn, bir uknun (hipostaz) (*) yapmaya doru gitmekteydi. (Bu nokta zerine oksrar ediyordu). Biimsel dardanlktan gerek bir bamszlk oluturuyordu. Bu nedenle de evrimcikalmaktayd ve kendini doa durumuna bal hissediyordu. Fakat, bu doa durumu salt bir kavramolacana, Clastres'a gre, tamamen sosyal bir geree balyd ve bir evrim, bir geliim olacana, an

    bir deiinim (mtasyon) oluyordu. nk, bir yandan devlet ou-(f3) Clastres, (Devlete Kar Toplum), s. 170. Devletin bagsterme-si Uygarlar ve Vahilerarasndaki byk topolojk paylamay ous-turdu. Onun tesinden sonrasndaki silinmeyen kopmayr(kesintiyi) tamamen deitirerek kayda geirdi, nk zaman Tarih olmaya balad. Bu bagstermeyianlamak iin Clastres ncelikle demografik br ey anmsatt fakat ekonomik determinizmin yerinedemografik br determinizm getirmeye kalkmay dnmeden..., ve ayn ekilde sava makinanmolaylara bal zvanadan kmas (?), veyahut hi beklenmeyen bir biimde nce eflere kar olan,sonra baka trl korkun bir iktidar retecek olan bir ekilde peygamberliin dolaysz rol. Fakat,Clastres'in bu soruna vermi olduu zmlerden daha iyisini n-yarglamak, tabii ki, olanakszdr.Peygamberliin olaylara bal rol zerine, Heiene Ciastres'in kitabna bavurulur. La terre ans mal, le

    pro-phetsme tup guarani. (Acsz Toprak, Tupi Guarani Peygamberlii) Seuii Yay.(*) Ayrks kii: rnein Tann'nn uknumu vardrr Tannbifminde (.N.)* f40mu olarak ansdn frlyor, dier yandan is

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    14/55

    dorulanm gibi gzkyor, devlet insanln en eski zamanlarna kadar gidiyor. lkel toplumlarnbyk mparatorluk devletleriyle ilikide olup, iyi denetlenmemi alanlarda ve evrede yaadklarndnemiyoruz. Fakat en nen^isi, bunun tam tersi olan varsaymdr : yani devleti* kendisi daimadansyla iliki halindeydi ve bu ilikinin dnda onu dnebilmek mmkn deildir. Devitin ya-salar, bunlarn hepsi veya hibiri deildir (Devletli toplumlar veya devletsiz toplumlar) ama darsnnve ierisinin toplumlar vardr. Devlet egemenlik demektir. Ama egemenlik iine ald, zerinde yerel

    olarak kendine edindii lde hkm srebilin Hem evrensel devlet yoktur, hem de devletlerind&r*81 d politikaya indirgenemez, yani devletler aras ilikilere indirgenemez. D&rs aynanda iki ynde durur : devletlere nazaran ok geni bir zerklik sahibi olan ve belli bir anda t#oecumene'e (evrensel -dini anlam-41da-) dalm olan byk dnyasal makinalar (rnein byk ticaret irketleri tipindeki rgtler, ya-hut sanayilemi yaplar, hem de mesihilik, peygam-bercilik vb. gibi hareketler, slmiyet,Hristiyanlk gi-~bi dini oluumlar); ama ayn zamanda etelerin, kenarda kalanlarn, devletin iktidarorganlarna kar para para toplumlarn haklarn dorulamaya devam eden aznlklarn yerelmekanizmalar. ada dnya bu iki ynde, zellikle gelimekte olan imgeleri, bugn, hem evrensel-dinsel dnyevi makinalarn yannda, hem de Mac Luhan'n betimlemi olduu yeni klanc bir toplumunyeni-ilkelliinde bize sunar. Bu ynler, her zaman olduu gibi tm sosyal alanlarda yok deildir. Hemde ksm olarak bunlar birbirlerine bile kanabilirler, rnein bir ticar rgt birok iinde ve yolunun

    bir blmnde, bir korsan yahut yama etesidir; yahut dinsel bir oluum eteler tarafndan iler.Burada ortaya kan, dnyasal rgtlerden daha az nemli olmayan etelerin devlete indirgenemez bir

    biim sunmalardr ve bu dardanlk biimi yaygn ve ok biimli, zorunlu olarak bir savamakinasmn biimi gibi ortaya kar. Bu yasadan ok deiik bir nomostur. Devlet-biimi ieridenlik

    biimi olarak daima kamu bilgisine hitap ederek, rahata kutuplarnn snrnda tannabilen deiikliklersresince kendisine zde ve kendi kendini yeniden retmeye yatkndr. (Maske takm bir devletmmkn deildir) . Ama sava makinasmm dardanik biimi kendi deimelerinde varolmasnngrr. Sava makina-s hem sanayici bulularda, dini yaratclklarda, teknolojik bulularda, devlettarafndan ikincil olarak edinilmeye braklan tm akmlarda ve aklarda varln gsterir.mparatorluklar byk makinalan, krallklar ve eteleri devlete zde aygtlar ve deiken42sava makinalarn, ieridenlii ve dardanl, bamszlk terimlerinde deil, daima birbirleriyleilgili srekli bir alanda, rekabet ve birliktelik varolma terimlerinde dnmek lzmdr. Ayn alan

    ieridenliini devletlerde gsterdii gibi, devlete kar dikilen veya devletlerden kurtulanlarmdakindekidardanl da betimler.nerme III: Sava makinasmn dardanl bir gebe veya aznlk biliminin varln vesrekliliini hissettirmeye brakan epistemoloji tarafndan da gsterilmitir.Hem tarihini izlemenin ok g olduu hem de snflamann zor olduu bir bilim ilemi veya bilimcinsi vardr. Bunlar geleneksel kabullenmeleri srdren teknikler deildir. Ama tarih tarafndan kurulanyasal veya kraliyeti anlamnda bilimler de deildir. Mic-hel Serres'in yeni bir kitabmda gstermiolduu gibi, bunun izini hem Lucrece'den Demokritos'a atom fiziinde hem de Arimet geometrisinde

    bulabiliriz (14). Bylece ayrksn, bir bilimin karakteri unlardr :1 Akkanlklar zel bir ok gibi kabul edecek katlarn bir kuram yerine, ncelikle, biliminhidrolik bir modeli vardr; yani antik atom kuram akmlarndan ayn tutulamaz; akm gereinkendisidir veya dopdolu dayanadr.2 Sabit olana, zdee, ebedilie, oturaklla kart olan bir ayrklk ve olu modelidir.Oluun(14) Michel Serres, La nassunce de la physque dans le tevte de Lucrece Fleuves et turibulences,Minuit yaynlan. Birbirini izleyen noktay ilk ortaya karan Serres'dir, drdncs, bize dierleri ilezincirlenmi gibi gelmektedir.43kendisini bir model yapmak ve bir kopyann ikinci karakterini oluturmamak iin paradokstur;Platon, Timee'de bu olasl anmsatmaktayd, ama o byk bir bilimin adna, bunu dlamak ve onasvmek iin yapmaktayd. Halbuki, tersine atomculukta atomun mehur alm byle ayrk birmodeli ayrklk iinde oluta veya geite sunmaktayd Clina-men en ufak bir a olarak bir eik vedz izgi, eik ve teet arasnda bir anlam tamakta ve atomun ilk hareketinin eiini oluturmaktadr.Clinamen, atomun en ufak ada dz izgiden ayrlmasdr, Bu bir geitir veya en azndan bir tketme,tketici paradoksal bir modeldir. Bir noktadan dierine en yakn yol olduu tanmlanan dz izgiliArimet geometrisinde olan prediferansiyel hesap da bir erinin uzunluunu tanmlamann amacndan

    baka bir ey deildir.3 Srmal (maden kr) veya laminaryal (deniz yosunlu) akta bir dz izgiden onun paraleline

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    15/55

    doru gidilemez artk, ama erili almdan (sapmadan) , eri b|r plan zerinde hava evrintisinin(kasrga) ve sarmallarn oluumuna doru gidilir; En kk a iin en byk einim. Turba veyaTurbo'dan yeni atom srlerinden veya etelerinden byk hava ev-rintisi organlarna. Model kat veizgisel eyler iin kapal bir mekanda dalma yerine, akm-eylerin ak bir mekanda kendilerinindattklar hava evrintisel bir modeldir. Prtkl mekanla (metreli) kaygan mekan (topolojik veya

    projektif, vektoryel) arasndaki fark budur : birinde hesap yaplmadan mekan igal edilir, dierinde

    ise igal etmek iin hesap yaplr (15).(15) Mziin mekan zamann i>u ekilde ayran Boulez'dir : prtkiil444 Sonunda model problematiktir (sorunsaldr). Teorematik deildir : izdmler, katlmalar, kesipkarmalar, ksmlar, bunlara gelen etkilerin ilevlerine gre, ekiller kabul edilirler. Bir cinsten trlerene belirli ayrmlarla, ne tmdengelimle, ne de zelliklerinin ortaya kt deimez zlerle gidilir, birsoruna onu artlandran ve zmeye alan kazalarla gidilir. Burada geiin her trl ekildeitirmesi, baka bir maddeye dnmesi sz konusudur, en azndan her seklin, bu zden ok, dahagzel olan bir olay belirleyen ilemleri vardr : bir kare drdllemeden bamsz varolamaz, kp

    birimleriyle llmeden bir kp olamaz, dorultulmadan bir dz izgi varolamaz. Halbuki teoremakllarn dzeyindedir, sorun etkileyicidir ve deiimcilerden ayr tutulamaz, bu bilimde yaratma veretmedir. Gabriel Marcel'in sylemi olduunun tersine problem bir engel deildir, problemengelin almasdr, nceden yaplan bir atlmdr, yani bu bir sava makinasdr. Problem enin

    bir parasn en mmkn olana indirgedii ve teorem-genin yerine bunu koyduu zaman bykbilimin engellemeye alt hareket olur (16).mekanda l hem kurall hem de kurald olabilir, bu her zaman bel-i olabilir, halbuki kaygan mekaniin kesinti veya fark istenilen her yerde yaplabilir. Penser la musique d'aujourd'hui (Bugn MziiDnmek), Gonthier, s. 95-107.(16) Eski Yunan geometrisi bu iki kutbun kartl tarafndan geilmitir, bunlar teorematik ve

    problematiktir ve birincisinin zaferiyle e-ik sona ermitir. Eukleides (klid)'in elerinin birincikitab zerine yorumlarnda (Desclee de Brouwer'in yeni basm) Proclus iki kutub arasndaki farkinceler ve Speusippe-Menechme kartlyia bunu ssler. Matematik bu iddet tarafndan geilmekteneksik olmayacaktr ve rnein belitsel e probematik akmla kar karya gelecektir, sezgisel*veya kurucu ki, bunlar btn teorematiin ve belitseliin (ak-siyomatiin) ok deiik problemlerinhesabnn deerini verirler: Bkz.45

    Bu Arirnet bilimi yahut bilimin bu tip anlay zellikle sava makinasma baldr : problemata'larnkendileri t sava makinalardr ve bunlar eik planlardan geilerden, en azmdan izdmlerden vehava evrintilerinde ayn tutulamazlar. Sava makinasnm devlet aygtn sollayan bir soyut bilgidenok deiik biimde bir soyut bilgide, izdmnde olduu sylenecektir. Gebe biimli tm bilimindardarlk olarak gelitii, imparatoiuku veya kraliyeti bilimlerden ok farkl olduusylenecektir. Dahas, bu gebe bilim devlet biliminin koullar ve zorlamalar tarafndanyasaklanacak, yahut tresel olarak kar klacak, yolu kapanacaktr. Roma Devleti tarafndanyenilgiye uratlan Arimet bir sembol olacaktr (17). Formalizasyon tarzmca bu iki bilim arasndakifark g-ebebiliminin bulularn egemenliki biimiyle baskya alan devletin bilimi olmasdr, devlet

    bilimi, gebebi-limden kendine edinebildiini alkoyar, gerisini gayet kstl bir reete haline sokar vebunda gerek bilimsel bir konum brakmaz veya en basit ekliyle gebilimini yasaklar, baskya alr,yani gebebiliminin -bilgini iki ate arasnda, onu esinlendiren ve doyuran sava makinasmmateiyle akl dzenini ona zorla kabul ettiren devletin atei arasnda kalmtr sanki. Mhendis denilenkii (ve zellikle askeri mhendis) eitli deerleriyle bu durumu gsterir. O kadar ki, en nemlisi,gebebilimin devlet bilimi zerinde bir bask uygulad-Boulignard, Le dedin des absolus mathematice-logiques (Mantk-Ma-tematik Saltklarn k) Ed.d'enseignement Superieur. (17) Vrilio, L'insecuite du territoire (Alann Gvensizlii], s, 120. :Arimet ile yaratc serbest aratrma olan geometrinin devrinin nasl tamamlanm olduunu

    biliyoruz. (...) Bir Romal askerin klcj gelenek denilen ipi kesip att. Bylece, geometrik yaratclyok ederek, Roma Devlet Bat'nn geometrik emperyalizmini kurdu.46 ve tersine, devlet biliminin gebebiliminin verilerini deitirip, kendine edindii snrlardakisorunlar bunlardr. Kamp sanat iin, eik planlar ve izdmleri her dnemde harekete geirenkastrametrasyon iin dorudur bu: devlet gebebiliminin yerini belirleyerek, kontrol ederek,olduka kstlayarak ll (metrik) ve sivil kurallara boyun emeden ve sosyal alan boyunca savamakina^ma sonularn gelitirmesini yasaklamadan, sava makinasnm bu boyutunu kendine edinemez(bu adan Vauban (*), Arimet'in yeniden ele alnmas gibidir ve Arimet'inkine benzer bir yenilgiyeurar). Daha stn olduu sylenen kraliyeti bilimin analitik geometriden pratik bir bamllk yap-

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    16/55

    mak istedii izdmc ve betimleyici geometri iin de dorudur bu (Poncelet ve Monge'un bilginolarak ok yanl durumlar da buradan gelir) (18). Diferansiyel hesap iin de dorudur bu: diferansiyelhesap uzun zaman boyunca bilimsellik d bir konum tad. Onu gotik bir hipotez olarak suladlar,kraliyeti bilim onda uysal bir uzlama deeri yahut iyi kurulmu bir yapnt deeri tanmaktan teyegitmedi. Devletin byk matematikileri ona daha kapal bir konum vermeye altlar, ama tamanlamyla srekli deiim, gei, sonsuzcasna kk, ayrklk, olu kavramlan-

    (*) Sebastien Le Prestre de Vauban (1633-1707) yllan arasnda yaam Fransz marealidir. Franszsnrlarnn bir ounun salamat-nlmasna alm bir genel komiserdir. Lille'e, Namus'a seferlerdzenlemitir (1607 ve 1692). XIV. Louis'nin politikasn eletirmesi yznden kraln saygsnyitirmitir. (. N.).(18) Monge ve zellikle Poncelet ile duygusal veya uzamsal prtlk mekan temsiliyetinin snrlanalmtr; ama soyut bir sembollln kuvvetine doru olmaktan ok trans-uzamc veya trans sezgisel(sreklilik) bir hayalgcne doru almtr. Poncelet zenne Brunschvieg'-in yorumlarnadayanlacaktr. (Matematik Felsefenin Devreleri, U.U.F.)47n, yani gebe ve dinamik tm kavramlar elemek artyla buna giritiler ve sra saylar iin kullanlanor-dinal ve statik sivil kurallar ona zorla kabul ettirdiler (bu adan Carnot'nun tam belli olmayankonumu) . Bu hidrolik model iin de dorudur: nk phesiz devletin kendisinin hidrolik (sumhendislii) bir bilime ihtiyac vardr (bir imparatorlukta hidrolik almalarm nemini kapsayan

    Wittfogel'in tezleri zerine yeniden dnmeye gerek yoktur). Bir hareketin bir noktadan baka birnoktaya gitmesini, mekann kendisinin prtkl ve ll olmasn, akkann katya bal olmasn veakmn paralel laminaryac paralarla yrrle girmesini zorla kabul ettiren, hava evintisiniengelleyen kylara, kanallara, su yollarna hidrolik gc buyruk altna almak ihtiyac olan devletolduuna gre bu ok deiik bir biimde olmaktadr. Halbuki, sava makinasnn ve gebebilimininhidrolik modeli kaygan bir mekanda hava evrintile-riyle yaylmay, mekan tutan bir hareket retmeyi,

    bir noktadan dierine doru giden yerel harekette olduu gibi yapacana, ayn anda tm noktalar etkialtna almay ierir. (19) Demokrit, Menechome, Ari-net, Vauban, Desargues, Bernoulli, Monge,Carnot, Pocelet, Perronet vb.: bu bilginlerin zel konumlarnn anlalmas iin her seferinde bir hayathikayesi gereklidir. Devletin bilimi onlan bask altna almadan,(19) Michel Serres, a.g.e., s, 105. Bu adan Alembert-Bernoulii kar-rtlm inceler; genelde ki mekanmodeli arasndaki fark nemli deildir: Akdeniz havzasnda su eksiktir ve iktidan elinde bulunduranda, ak-alayan da zorunlu akm kabul etmeyen bu hava evrintisi olduuna gre, Clinamen'in zgrlk

    gibi duran ve akaamamn z gibi duran fiziki dnyas bu yzdendir. Bilimsel kuramla anlalmaz;sularn fati-hiyle anlalmaz (...) askeri makinann ve dalgal cisimlerin ustas : Arimet'n bykkiilii buradan gelmektedir.48kstlamadan politik veya sosyal grnlerini bask altna almadan kullanamaz.Kaygan mekan, deniz sava makiasnm zel konumlu bir sorunudur. 'Fleet in being' sorunu, Virilio'-nun gstermi olduu gibi, denizin stnde konulur; yani etkisi herhangi bir noktadan fkrabilenkasr-gams bir hareketle ak mekan igal etmek grevi budur. Bu bakmdan, ritim zerine, kavramnortaya k noktas zerine yaplan yeni incelemeler bize ye-terliymi gibi grnmezler. nk bizceritimin dalgalarn hareketiyle hi bir ilgisi olmad ve daha zel olarak dzenlilii ll birhareketin biimini belirledii sylenir. (20) Halbuki, ritim ve l asla birbirlerine kantnlmamtr.Ve eer atomcu Demokrit kesinkes ritmi biim anlammda kullanan biriyse atom biimlerinin ncelikle,yer (magnae res), deniz, hava gibi kaygan mekanlarn alkantlarnn en kesin artlarnda oluturduunuunutmamak gerekir. Kylarn arasmdaki rman akna veya prtkl bir mekann biiminegnderimde bulunan dzenli, ll bir ritim vardr; ama bir akmn akkanlna gnderimde

    bulunan, yani sv bir maddenin kaygan bir mekann biimine gnderen lsz bir ritim de vardr.Bu iki bilim arasnda, bu devlet bilimi ve sava makinasnn gebebilimi arasndaki bu kartlk veyadaha dorusu bu snrda kalan gerilim, baz deiik anlarda ve seviyelerde bulunur. Anne Querrien'inalmalar bu iki an bulmak iin ok yararldr, biri 12.(20) Bkz. Benvenste, Problemes de Hngustique generale (Gene! Dilbilimin Sorunlar), dilbilimselanlamnda ritim kavram, s: 324, 375. Sk sk bu metin olduu gibi kabul edilmitir. Bunun anlam

    bizce tuhaftr, nk hidrolik sorununun nemini dnmeden atomculuk ve Demokrit'i anmsar venk ritimden bedensel biimin ikincil derecede zelleenini ortaya kartmtr.Sava Makinas F. 449yzylda gotik kiliselerin yaplmasyla, dieriyse 18. ve 19. yzyllarda kprlerin kurulmasylailgilidir. (21) Ksaca gotik, roman kiliselerinden daha yksek ve daha uzun kiliseler ina etmekistencinden ayrlamaz bu. Daima daha uzaklara, daha ykseklere... Ama bu fark sadece nicelik fark

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    17/55

    deildir; nitelik farkn da belirtir : madde-biim statik ilikisi, ata-g dinamik ilikisine doru kayar.Tatan yakalamaya msait itim glerini meydana getirmek iin, daha uzun ve daha yksek kubbelerina etmek iin ie yarar olan yksekliktir. Kubbe artk bir biim deil, ama talanl sreklideikenliinin bir izgisi olmutur. Bu sanki gotik kaygan bir mekann, roman ise ksmi bir prtklmekann igal edilmesi gibidir (ki orada kubbe paralel ayak direklerinin yan yana koyulusuna baldr),Oysa talarm boyu bir taraftan dzlem snr olarak yerde bile ileyen bir izdm planndan, dier

    taraf-tansa oylumlu talarn deiiklie sokulmasnn veya birbirini izleyen yaklakln serisinden(dik a eklinde yontma) ayr tutulamaz. almay oturtmak iin, phesiz, klid'in teorematik bilimidnlr : saylar ve denklemler, oylumlar (hacimleri) ve yzeyleri rgteyebilen aklc bir biimolur... Fakat, destana gre, Bernard de Clairvaux, orada, abuka vazgeer, tpk ok zormu gibi, vemateolojiden ok na-tegrafi olan aznlk bilimi olarak tanmlanan, betimle-yici ve izdmc,Arimedi ilevsel bir geometrinin zelliini savunur. Onun yolda, duvarc-papaz, Tru-val Grainnce renmeye balayan birinin izmesine olanak veren ilevsel hareketin bir mantn, sonra ise(2!) Anne Ouerrien, Devenir fonctionnare ou e travai! de TEtat (Memur Oimak veya Devetn i),Cerf; Anne Ouerren'in yaynlanmam almalarna ve bu kitaba bavuruyoruz.50mekanda iice girmekte olan oylumlar kesmeyi ve izginin sayy itmesini salamay anmsatr (22).Temsil edilmez, dorulanr ve yol katedilir. Bu bilimin karakterlerini belirleyen denklemlerinyokluundan ok onlarn rastlatsallklarnn deiik rolleri olmas bu yzdendir. Maddeyi rgtleyen

    tamamen muhteem ekillerin yerine denklemler en ufak niteliksel bir hesapta, ara tarafndan itilmiolarak, rerler. Tm bu Arimet geometrisi en byk anlatma sahip olur, ama ayrca 17. yzyldakiartc bir matematiki olan Desargues ile ve onun geici durayla karlalr. Kendine benzeyen

    birok insanlarda olduu gibi Desargues da ok az yazmtr; halbuki yaamnda ok nemli ey-lemlerde etkin olmutur ve daima olay-sorunlar zerine toplanm projeler, msveddeler, taslaklar

    brakmtr: Karanlklar dersi, talarn kesilii projesinin msveddesi, bir planla bir koni (huni)nin karlama olaylarna zarar projesi msveddesi... Oysa Desargues Paris Parlamentosunca mahkumedilmitir, ona kraln sekreteri kar kmtr; onun perspektif pratikleri yasaklanmtr (23). Kraliyet

    bilimi veya devlet bilimi talarn boylarn, panolarca biimin, saynn ve lnn sabit modelininnceliini oluturan artlarda kabul edebilir ve kendine ekebilir, (bu panolar, talar dik aylayontmann tersidir). Kraliyet bilimi perspektifi sadece statik olarak, onun tm gezingen ve ristik(aratrmann kurallarn ortaya karan) yetkinliini kaldran merkezi bir kara delie boyun e-(22) Bkz. Raouf Verges, Les iflumnes de Tart Royal (Byk Kraliyet Sanatn Ustalar), Julliard.

    (23) Desergues, Oeuvres (Eserleri), Ed. Leiber (Michel Charles'n Desargues le sreklilik tayan,Monge ve Poncelet'nm modern geometrinin kurucusu olmas zerine yazm olduu metni).51direrek kabul eder ve kendine eker. Fakat Desargues serveni veya olay, gotik ustalarn raklarnnortaklaa balarna gelenin aynsdr; nk Kilise, mparatorluk biiminde, bu gebebilimininhareketini ciddi bir ekilde denetlemek ihtiyacn duymakla kalmaz, inaatlar denetim altna almay,antiyeleri ynetmeyi, nesneleri ve inaat yerlerini kendisi semek ihtimamn Temple tarikatvalyelerine brakr; ama dahas, laik devlet kraliyeti biiminde valyelerin kendilerine srtn dner,raklarn kompanyon sisteminin her trl motifini ki, bunlardan biri bu aznlk veya ilevcigeometrinin yasaklanmasn ierir, mahkm eder.Anne Querrien 18. yzylda kprler konusunda, ayn hikayenin bir yanksn bulduu zaman hakszmdr? blm devlet normlarna gre edindiine gre, phesiz artlar ok deimitir. Amakprler ve yollarn hareketlerinin tmnde yollar tamamen merkeziletirilmi bir ynetimin iidir,halbuki kprler ortak dinamik ve etken bir deneyimin maddesi olmakta devam etmitir. Trudaineevinde zgr, genel tuhaf toplantlar dzenlemekteydi. Perronet Doudan edinilmi yumuak birmodelden esinlenmekteydi : kpr akarsuyun gidiine nlem koymalyd veya onu tkamakzorundayd. Bu kprnn arlna, dzenli ve kaln kemer ayaklannca prtkl mekanna kar kemerayaklarnn sreksizliini ve incelemesini, kubbenin indirilmesini, btndeki srekli deiiklii ve ha-fiflii savunmaktayd. Fakat bu giriim hemen ilkeci kartlklarla arpt ve sk sk yaplan biruygulamaya gre Perronet'yi okulun mdr yapan devlet onun deneyine ta giydirmediine gre, budeneyi yasaklamaktayd. Tm kprler ve yollar okulunun tarihi ki bize nasl bu eski ve yolcu

    biimin yerini Madenler52Okuluna, kamu almalarna braktn, ve ayn zamanda, yaptklar almalarn gittikenormalletiini gsterir (24). O halde soruna gelelim: kollektif bir beden nedir? Ve phesiz budevletin byk bedenleri (cisimleri) bir taraftan bir ilemin veya bir iktidarn monopolnde hazr olan,dier tarafta ise temsilcilerini yerel olarak datan hiyerarik ve farkllam organizmadr. Onlarn aileile zel bir ilikileri vardr, nk iki uca aile modelini ve devlet modelini ulatrrlar ve kendileri

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    18/55

    byk ailenin grevlileri, hizmetileri, iftileri veya kahyalar gibi yaarlar. Byle olmakla beraber,bu bedenin ounda bir emaya uymayan ve eyleme giren bir ey vardr. Bu sadece zelliklerinin ko-runmas demek deildir. Ayn zamanda devlete baka modeller de sunar, kar kar; baka birdinamizm, gebe bir ihtiras, sava makinas olarak ortaya kmak ok karikatrms hatta okekilsizletirilmis bir tutum olur. rnein ok eski bir lobi sorunu, etkili evresi olan bir grup, devletekar tavr tam belli olmayan ve devletin kendi etkisine almak istedii sorunlar vardr ve sonucu ne

    olursa olsun, devletin kendine gre nceden hareket ettirmek istedii bir sava makinas vardr (25).Nasl bir bedenin tini organizmann ruhuna indirgenemez, bir beden de bir organizmaya indirgeneme-di Anne Ouerrien, s. 26-27 : Devlet iflas eden deneyin zerine m kurulur? (...) Devlet antiye halindedeil, onun antiyeleri hareket halinde olmaldr. Bir ekip sosyal olarak ina etmek iin deil, ilevleriniyerine getirmek iin yaplr : bu bak asndan alacak olursak devlet sadece devletin isteklerini yerinegetirmek maallara yahut devletin emirlerinin modelini yerine getirmek zorunda olanlara ina etmekarsnda bulunur.(25) Colbert lobisinin sorunu zerine bkz. Dessert ve Journet, An-nales Dergisi, Kasm 1975.53mektedir. Tin daha mkemmel bir ey deildir, o uucudur halbuki ruh ardr, bir arlk merkezidir.Bedenin tininin ve askeri kknn anmsatlmas m gerekir? nemli olan asker olan deil, fakatonun uzaktan gelen gebe kkdr. bn Haldun gebe sava makinasm yle tanmlamt: ailelerveya soysop ve bedenin tini. Sava makinas ailelerle, devletinki ile olan ilikisinden ok deiik bir

    ilikiye girer. Aile, ona destek olaca yerde etenin ynn tayin eder, yle ki bir soykt biraileden dierine gre, herhangi bir ailenin elverililiine gre, belli bir anda, en fazla ^agnatikdanmay gerekletirmeyi baarandr. Bir devlet organizmas iinde yerini belirleyen ailenin kamusalrn deildir; bunun tersidir geerli olan, buna bir sava bedeninde nl olmay bekleyen soykt-ne degin hareketliliin veya danmann gizli erdemi veya kuvveti denir (26). Orada ne organik birik-darn tekeline, ne de yerel bir temsiliyete gnderim-(26) Ibn Haldun, La Muqaddima, Hachette. Bu eserin en nemli temalarndan biri bedenn tinininsosyolojik sorunu ve onun anlamnn belirsizliidir. bn Haldun bedevilie (budun olarak deil deyaam biimi olarak) kar yerlemeyi veya ehirlemeyi koyar. Bu kartln tm ynleri arasndakamusal ve gizli arasndaki ters iliki vardr : devletin ehirlisinin reklamna kar sava maknasmm birgizlilii vardr, ama ilk kta, dayanma gizli nden ortaya kar, halbuki dier kta gizlilik yerininn zorunluluuna brakr. kinci olarak, bedevilik soysop-lann ve onlarn soyktnn hemsaltkln hem de deiikliini oynat*; halbuki ehirli karakteri soysoptan salt olmayan hem de sabit

    ve kat olan bir ey ortaya karr : bir kutubtan dierine doru dayanmann yn deiiklie urar.nc olarak ve zellikle, bedevi soysoplar ^bir beden tini olutururlar ve ona sanki yeni bir boyut-m gibi itirak ederler : buna Assabya veya tirak denir. Ve oradan arap sosyalizminin ad ortayakacaktr. (bn Haldun klan efinin iktidarszl, devlet kurmaya zorunlu olmamas zerine srareder). Halbuki ehirlilik bedenin tininde bir iktidar boyutu oluturur ve onu otokrasiye verir.54de bulunan vardr, fakat gebe bir mekanda kasr-gams bir bedenin kuvvetine gnderen bir eyvardr. Ve phesiz modern bir devletin byk cisimlerini arap kabileleriymi gibi kabul etmek okzordur. Bir bilini, bir teknik kurmak gibi yahut mzik yapmak gibi yahut da yarglamak gibi, kiliseler,kprler ina etmek gibi belirli dzenlemelerde, bazen hi beklenmedik biimlerde sava makinasnaedeer kollektif bedenlerin daima aznlklar veya psklleri olduunu sylemek istiyoruz... Biryzba alay gerekliliklerini subaylar alay tarafndan veya assubaylar rgtnce deerlendirir. Birorganizma gibi devletin kendi bedenleriyle sorunlar olduu ve bu bedenlerin, ayrcalklar isteyerek,onlara ramen, taan bir eye almak zorunda kald ksa bir devrimci an, deney yapan bir atl devrihep kagelmektedir. Her seferinde kutub-larm ve eilimlerin hareketlerinin, doalarnn incelenmekzorunda kalnan kark bir konumu vardr. Aniden, sanki noterler alay, Araplarn iinde veyaHintlilerin iinde ilerlermi gibi durur, sonra yeniden oradan kp, yeniden rgtlenirler.- sonunda neolaca belli olmayan bir operakomik. (Orada Polis bizimle... diye barrlar bile.)Husserl tam belli olmayan morfolojik tzlere seslenen bir foto-geometrinin varlndan bahseder, yanigebeler veya yersizyurtsuzlar. Bu tzler duygun eylerden ayrldklar gibi imparatorluku, kraliyetiveya idealist tzlerden de ayrlrlar. Proto-geometrinin kendisi olan bu tzleri ileyecek bilim evsiz veyurt-suzluk anlamn tayarak belirlenmez : ne duygun eyler gibi doru ne de ideal tzler gibi doruolabilir, fakat dorusuz ve buna ramen sert olabilir (rastlantya gre deil, znde doru olmayan).Daire organik, ideal, sabit bir zdr, ama yuvarlak tam belli olma-55yan, akkm, hem daireden hem de yuvarlaklam eylerden ayr bir ze sahiptir o (bir vazo, birtekerlek, gne...) Teorematik bir ekil sabit bir zdr, ama onun deiiklikleri, ekilsizlikleri, artp vekesilip kartmalar, tm deiirlikleri, botanikte emsiye denilen iek durumu, yuvarlak tuzluk

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    19/55

    veya mercimek eklinde, belirsiz ve byle olmasna ramen kesin, sorunsal ekiller olutururlar.Belirsiz zlerin eylerden bedensellik olan bir eyden daha fazla bir belirlilik meydana getirdikleri ve

    bedenin tinini bile ierdikleri sylenecektir (27). Fakat niin Husserl orada bir eit arac, bir proto-geometri grmektedir ve salt bir bilim grmemektedir? Her gei tamamen belirsiz olana ait olduuhalde niin snrda olan bir geiin salt zne bal kalmak zorundadr? Orada biimsel olarak bir-

    birinden farkl iki bilimin kavramlar vardr ve varlk-bilimsel olarak da belirsiz veya gebe bilimin

    ieriini kraliyeti bir bilimin kendine almasndan vazgeemedii tek ve ayn eylemler birbirlerininiine gemi olarak vardr, ve yine orada gebe bir bilim kraliyeti bilimin ieriini karr durur.Hatta srekli hareket halindeki bir snrdan baka bir eye bel balamaz. HusseTde (ve de tersi olarak,yuvarlan dairenin emas olmas ekliyle Kant'da) gebebilimm(27) Husseri'in bellibal metinleri dees I Fikirler I, s. 74, Galimarcl Yay. ve L'origine de lageometre Geometrinin Kkdr, P.U.F. (Der-rida'nm ok nemli yorumuyla s, 125-138). Sorun

    belirsizdir ve buna ramen kesin olarak bir bilimin sorunu olduundan Salinon denilen eyiyorumlayan Michel Serres'in formlne gnderimde bulunuyoruz: O serttir, dorusuzdur. Doruolmayan doru kesin olamaz. Bu sadece metrik bir doru olabilir (Fiziin ortaya k, s. 29).Bachelard'n kitab bilimde yaratcln roln ve dorusuziuun kuvvetini oluturan yol ve ynteminincelemesinin en nemlisi olarak kalacaktr: Aa yukar) bilginin zerine deneme, Vrin Yaynevi.56indirgenemezliinin ok doru bir deer biilmesiii farkna varlmaktadr, ama ayn zamanda bir

    devlet adamnn veya devletin yannda yer alan kiinin ya-sallnu ncelii ve kraliyeti bilimioluturann endiesi grlr. Ne zaman bu ncelie bal kalnsa g-ebebilimden bilimst, bilimdveya bilimncesi bir bekinme meydana gelir. Ve zellikle gebebilimi pratik veya basit bir teknikolmad, ama iinde ilikilerin sorununun konulduu ve kraliyeti bilimin bak asndan bambaka

    bir ekilde zld bilimsel bir alana kayldna gre, pratik-bilim, teknik-bilin ilikileri pekanlalamaz. Devlet ideal daireleri retir ve yenidenretir durur, ama yuvarlak yapmak iin bir savamakinasna ihtiya vardr. Boyun emek zorunda kald basky ve iinde tutunduu birbiri iinegemi eylemleri anlamak iin gebebiliminin kendine zg karakterlerini belirlemek gereklidir.Gebebiliminin emekle ilikisi kraliyeti bilimin ilikilerine sahip deildir. Bu i blmnn daha az-yapldndan dolay deil, baka olduundan dolaydr. Devletin daima kompanyonajlarla, gebe

    bedenlerle veya demirci, tahtac, duvarc vb. tipindeki yollara degin bedenlerle sorunlar olduubilinen bir eydir. gcn yerleikletirmek, saptamak, i akmnn devinimini kurallatrmak, ona kanal ye su yollar

    ayrmak, rgt anlamnda loncalar oluturmak ve gerisi iin, zoraki emek gcn armak bu yerlerde(angarya) veya yoksullarn iinden (yardmseverlik atlyelerinde) ie almak bu daima bedeningebeliini ve ete serseriliini yenmeyi kendine hedef edinen devletin ilk ilerinden biri olmutur.Eer gotik rneine dnersek bu kompanyonan orada veya burada kil-57se na ederken, devletin iine gelmeyen etken ve edilgen (hareketlilik ve grev) bir kuvvete sahipolarak, antiylerde alarak, ne kadar sk yolculuk ettiklerini anmsatmak yeter. Devletin bunlaraverdii yant ise, antiyelerin ilerini ynetmek ve ynetenler ve ynetilenler farkll zerine kopyaedilmi kuramsaln ve pratiin, el iisinin ve kafa iisinin en byk ayrmnn hepsini iblmnntm blgelerine geirmek olmutur. Kraliyeti bilimlerde olduu kadar g-ebebilimlerinde de birplan m varl sz konusudur; ama bu ayn ekilde yaplmaz. Gotik kompanyo-nun toprann

    planna karn, antiye dndaki mimarn kat stnde yapt ll-metrik plan vardr. Bileim veyadayankllk planma karn oluumun rgtlenmesinin bir baka plan vardr. Drdlletiri-len talarn

    boylarna karn yeniden retmeye yarayan bir modelin fkrmasn ieren panolarn boyu vardr.Yalnzca nitelikli bir emee ihtiya duyulduu sylenmeyecek : Emein niteliksizliine, nitelikten yok-sunluuna ihtiya vardr. Devlet mnevverlerine veya kavramalarna bir erk brakmaz, tersine onlardankendine sk skya bal, dten baka bir yerde zerklii olmayan, ama devletin emirlerini yerinegetirmekten veya onlar yeniden retmekten baka bir ey yapmayanlarn btn kuvvetini ekip almayayeten bir organ oluturur. Ama bu politik ve gebe ihtiraslarn deerlendiren, devletin kendisinindourduu mnevverlerin bedeniyle devletin hl zorluklarla karlamas da nlenemez. Her eyeramen, eer devlet srekli olarak gebe ve aznlk bilimlerini bask altna alrsa, belirsiz zlere,izginin ilcvci geometrisine kar gelirse, bunun nedeni ne bilimlerin mkemmel veya gerek olanieriklerinden, ne de altrlan veya buy-sel karakterleri yzndendir, ama devletin normlar-58kar kan iblmn ierdii iindir. Farkllk dsal deildir: Bir bilimin veya bir bilim kavramnnsosyal alann rgtlenmesine katl biimi ve zellikle bir iblm biimini buraya sokma biimi bu

    bilimin kendisinin bir blmn oluturmaktadr. Kra-liyeti bilim biimi iin hazrlanm bir maddeve de madde iin rgtlenmi bir biimi ieren hylemorphi-que (hilemorfik) bir modelden ayr

  • 7/29/2019 Gilles Deleuze, Felix Guattari - Kapitalizm ve izofreni

    20/55

    tutulamaz; bu emailin nce ynetilen-yneten, sonra el iisi-kafa iisi halinde blnen toplumdan,yaamdan veya teknikten ok, nasl ortaya kt, sk sk gsterildi. Bunun karakterlerini veren, tmmaddenin ieriin yannda yer almas, her trl biimin anlatmn yannda yer almasdr.Gebebilimin anlatmn ve ieriin birlemesine aniden kendisini daha yakn hissetmesi ve bu ikiterimin hem biim hem madde olmas daha doru gzkmektedir. te bu yzden dolay gebebilimiin, madde asla hazrlanmamtr, yani badakla-mamtr; o sadece tekillikler tar. (Bu tekillikler

    ieriin biimini olutururlar). Ve anlatm daha biimsel deildir, fakat yerinde izgilerden deayrlamamaktadr (bu yerindelik anlatmn maddesini oluturmaktadr). Greceimiz gibi, bu bambakabir emadr. Dayanan ve sslemelerin dinamik bir ekilde zincirlenmesinin diyalektik madde-biiminyerini ald gebe sanatnn genel karakteri dnldnde bu konuma ait bir fikiredinebilmekteyiz. Bylece sanat olduu kadar teknik olarak kendini gsteren bir bilim asndan i

    bolm tamamyle geerlidir, ama bunu madde-bi-im ikiliinden almaz (ikili-tekynllklerinrastla-malarvla bile olsa). Daha dorusu maddenin tekilliklerinin birlemesiyle anlatm izgilerinin

    birlemesi oagsterir ve zoraki veya doal birlemeler dzeyin-59de, bu, yerini alr (28). Bu baka bir emek ve emek etrafnda sosyal alann rgtdr Platon'un Timeeadl kitabnda yapm olduu gibi ki bilimsel modeli kartrmamak gerekmektedir (29) Birine comparsdierine dispars denmektedir, compars kraliyeti bilimden dn alnm yasal veya corulanmmodeldirler. Kanunlarn aratrmasn, sabitleri ortaya karmay, bu sabitler sadece deikealer aras

    ilikiler bile olsa, iermektedir (denklemler) Deikenin deimez bir biimi deimezin deiir birmaddesi; hilemorfik emay kuran budur. Ama dispars, bir gebebiliminin esi olarak madde-

    biimden ok alet-gce gnderimde bulunur. Tam olarak deikenlerden sabitleri karmak konu deil,ama deikenlerin kendilerini srekli deikenlik durumuna koymaktr nemli olan Eer hl denklemkaldysa, bunlar artk eksiksiz olanlardr, denk olmayanlardr, cebir biimine indirgeneme-yen deiikdenklemlerdir ve bunlar kendi hesaplarna deikenin duygusal sezgisinden ayr tutulamazlar.(28) Glbert Simondon bu hilemorfik erranm ve onun sosyal olaslk-larmn eletirisini vezmlemesini ok ileriye gtrmtr : (emir verdii zaman : biim, yleyse, anlatlabiienindzenindedir, *biim emir veren insana, kendisini dnene ve etken biimde anlatmak zorundaolduklarna edeerdir). Bu biim-nadde emasna Simondan dinamik bir emayla kar kar, madde

    bir sistemin enerji artlarna veya tekillik glerine baldr. Bilim-tekiik ilikilerinin, burada, bam-baka bir kavram ortaya kar. (Bkz. Lfr,dvdu et sa genese psyco-biologique (Fiziko-BiyolojikOluum ve Birey), P.U.F., s. 42-56.

    (29) Platofi, Tmee'deki metninde ksa br sre Olu'un yeniden retilmelerin veya kopmalarn sadecekanlmaz karakterleri olduunu dnmekle kalmyor, onun kendisinin tek biim ve zde ile yanan

    bir model olduunu da dnyor. Bu hipotezi sadece ortaya karmak iin anmsyor ve eer Olu birmodelse s