ﻮﻴﻛ 1399 - دانشگاه تهران · Nathalie Heinich 1399 نﺎﺘﺴﻣ ز ، 4 ةرﺎﻤﺷ ، 12 ةرود ،ﺮﻨﻫ و ﮓﻨﻫﺮﻓ رد نز 522 ود :يدرﻮـﻣ

541ـ517: 1399 مستانز ،4، شمارة 12، دورة فرهنگ و هنرزن در DOI: 10.22059/jwica.2021.322045.1574

شناختي آثار نقاشي توسط زنان عوامل مؤثر بر ادراك زيبايي

با استفاده از روش كيو )1399شهرشيراز، سال :مطالعة موردي(

2، رسول يوسفي1⃰فريبا غروي منجيلي

چكيدهآثـار هـا در برابـر گيري رفتارهاي آن ها بر شكل هاي اين حيطه كنند كه مؤلفه اي عمومي زندگي مي افراد در حيطهكنـد و سـبب عنوان مخاطب آثار هنـري آگـاه مـي ها ما را از نگرش افراد به تحليل اين مؤلفه. گذارند هنري اثر مي

گـويي بـه ما در اين پژوهش به دنبال پاسـخ . ها خواهد شد هاي ادراكي آن شناخت بيشتر عوامل تأثيرگذار بر شيوهشـناختي هاي جامعـه كنند و چه ويژگي ونه درك و دريافت مياين پرسش هستيم كه زنان تابلوهاي نقاشي را چگ

يـك از هاي ادراكـي، تأكيـد را بـر كـدام نهايت اين شيوه شود و در هاي ادراكي يكسان ديده مي يكساني ميان شيوهتشافي پژوهش حاضر، كه از حيث هدف اكدر . شناختي يا محتوايي تابلوهاي نقاشي خواهند نهاد هاي زيبايي ويژگي

نفر در آن شركت 14در اين پژوهش، كه .بندي كيو استفاده شده است و از نظر روش تركيبي است، از روش طبقهاي كه درخصوص نامه داشتند، پنج الگوي ذهني متفاوت در ادراك آثار نقاشي شناسايي شد كه با استفاده از پرسش

يـك از ايـن الگوهـاي ذهنـي خـود بـود مشـخص شـد هـر بودن و ارتباط با دنياي هنر تدوين شده ميزان مذهبيواقع، نگرش و سليقة افراد از زيبـايي آثـار در. اند شناختي يا ساختاري متفاوتي اي، روان تأثير متغيرهاي زمينه تحت

.هاي فردي يا اجتماعي هر فرد بستگي دارد هنري به ويژگي

كليدواژگان .شناختي هاي زيبايي ، روش كيو، سليقه، ويژگيشناختي زيبايي ادراك آثار نقاشي، ادراك

[email protected] استاديار گروه هنر، دانشكدة هنر و معماري، دانشگاه شيراز 1. ، دانشكدة هنر و معماري، دانشگاه شيرازكارشناسي ارشد پژوهش هنر، گروه هنر. 2

[email protected] 10/2/1400: ، تاريخ پذيرش25/1/1400: تاريخ دريافت

1399 مستانز ،4، شمارة 12، دورة فرهنگ و هنرزن در 518

مقدمهشناختي، چه هنري و چه طبيعي، با ذوق و سليقه سـروكار دارنـد يـا متكـي همة تجارب زيبايي

تنوع عظيم ذوق و سليقة آدميـان، كـه حضـوري فراگيـر در جهـان دارد، همـواره نظـر . ندا بدانشناسي معاصر، برخي نويسـندگان در زيبايي. استمتفكران و انديشمندان را به خود جلب كرده

هاي آثار هنـري ها بر تحليل ويژگي اند كه اين نظريه هاي هنر ادامه داده همچنان به طرح نظريهدانند هاي ذهني و روحي هنرمند منتسب مي ها را به فعاليت گاهي اين ويژگي. مبتني بوده است

متفكرانـي كـه بـر ادراك يـا ].23[نده و گـاهي بـه هـر دو و در مواردي ديگر به مخاطب يا بينگذارند، او را عاملي مهم در فهم و دريافت يك اثر هنري به احساس مخاطب اثر هنري تأكيد مي

منزلـة حلقـه ارتبـاطي بـين اثـر هنـري و خـوانش آن تأكيـد آورند و بر مخاطب بـه حساب مي ].3[بسيار مهم دارد گذارند كه در فهم و دريافت يك اثر نقشي مي

اند و هاي گوناگون ها داراي ذوق و سليقه هاي مختلف انسان شناسان نيز معتقدند گروه جامعهكنند و هـر فـرد از اينكـه چـه چيـزي هاي فرهنگي برخورد مي هاي متفاوتي با فرآورده به شيوه

].9[ت متفـاوتي اسـت داراي مطبوعيت زيباشناختي است، نسبت به افـراد ديگـر داراي تصـورا كلـي حـرف زد، بلكـه از طـور مندان به هنر بـه توان از علاقه ها معتقدند كه ديگر نمي واقع، آن در

هاي مختلف اجتماعي متمـايز كنند كه برحسب موقعيت مندان بحت مي هاي مختلف علاقه دستهطبـان بـه انـواع هنرهـا را تنها امكـان دسترسـي مخا موقعيت اجتماعي نه. شوند و قشربندي مي

سازند نيـز در هاي ادراكي مخاطبان را مي فرض هاي فرهنگي كه پيش كند، بلكه زمينه تعيين ميهاي مصرف آثـار هنـري را در ارتبـاط بـا به همين دليل، بايد ادراك مخاطب و شيوه. خود دارد

].17[ها مورد مطالعه قرار داد موقعيت اجتماعي آنگيـرد كـه خواننـدگان بـا افقـي از ينه، نظرية دريافت نيز فـرض را بـر آن مـي در همين زم

مليـت، (شـناختي هـاي جمعيـت اي، از جملـه ويژگـي انتظارات، يعني با تمام خصوصيات زمينههـاي شخصـيتي خـود، بـه هاي اجتماعي و ويژگـي شبكه...) جنسيت، سن، نژاد، تمايل جنسي و

نتيجـه، در. خوانند ها متن را با توجه به افق انتظارات خود مي آن. ندآي سراغ متن و آثار هنري مياين نظريـه، در ].2[دهند، از اين زمينه تأثير خواهد پذيرفت ها به متن نسبت مي معنايي كه آن

فرد آيد، معناي منحصربه شكل ايدئال خود، دلالت بر آن دارد كه هر فردي كه به سراغ متني ميهاي متنـوع از مـتن كه به تعداد خوانندگان، خوانش طوري ا از آن برخواهد گرفت؛ بهويژة خود رشـود، بلكـه مطالعة دريافت درنهايت به درك بهتـر خـود آثـار رهنمـون نمـي ].24[وجود دارد

.كنند هاي هنري برقرار مي گران با پديده اي است كه كنش دستاورد آن شناخت رابطهانـد، شناسي، فيلسوفان مختلف به بحث دربارة هنر و تجربة هنري پرداخته در مباحث زيبايي

شـناختي هاي جامعه هاي ادراكي افراد از آثار هنري برمبناي ويژگي خصوص شيوه اما پژوهش دردر پژوهش حاضـر نيـز، سـعي شـده اسـت بـا . گيرد شناسي هنر قرار مي در حيطة دانش جامعه

519 ...شناختي زيبايي وامل مؤثر بر ادراكع

هـاي ادراكـي زنـان طبقـة متوسـط شـهر شـيراز از تفاوت شـيوه Qدي بن استفاده از روش طبقهاسـتفاده از ايـن روش مـا را قـادر . ها و مضامين گوناگون سـنجيده شـود تابلوهاي نقاشي با فرم

بنـدي كنـيم و ثانيـاً بـه خواهد سـاخت تـا اولاً ادراكـات و عقايـد فـردي را شناسـايي و طبقـه واقع، هدف اصـلي ايـن روش آشـكار در. س ادراكاتشان بپردازيمهاي افراد براسا بندي گروه دسته

در ].7[كردن الگوهاي مختلف تفكر است و نه شمارش تعداد افرادي كه تفكرات مختلفي دارند شـناختي مخاطبـان از جملـه سـن، اي و جامعـه هـاي زمينـه اين پژوهش، تأكيد بر روي ويژگي

هنري و همچنين ارتبـاط بـا فضـاهاي هنـري قـرار هاي مذهبي، رشتة تحصيلي، فعاليت ويژگيگونـه اي ايـن تـوان بـه صـورت مرحلـه سؤالات اصـلي پـژوهش حاضـر را نيـز مـي . گرفته است

هاي ادراكـي زنـان طبقـة متوسـط شـهر شـيراز از تابلوهـاي نقاشـي بندي كرد كه شيوه صورت ي ادراكي مؤثر دانست؟ها توان بر اين شيوه ند؟ و چه عوامل اجتماعي را ميا كدام

چارچوب نظري پژوهشهاي زيباشناسي و نقد آثار هنري، توجه به موقعيت مخاطـب هاي مهم در تحليل يكي از موضوع

شناسـان نيـز بـه ايـن بسياري از جامعه. و نقش وي در خوانش و دريافت متن و اثر هنري است. پردازند به خلق معنا در زندگي خود ميمندند كه افراد چگونه از طريق آثار هنري پرسش علاقه

مطالعات حوزة دريافت هنر توسط مخاطبان بر دو سنت كليدي مطالعات فرهنگـي و نقـد ادبـي انـد كـه همـه بـر اهميـت هاي متنوعي منجر شده اين دو جريان پژوهشي به نظريه. متكي است

].2[كننده در خلق معنا تكيه دارند دريافتسنگ بنـايي در زمينـة نظريـة دريافـت بـوده 1ي، پژوهش استوارت هالدر مطالعات فرهنگ

دهد كه برنامة تلويزيـوني او در مقالة رمزگذاري و رمزگشايي گفتمان تلويزيون توضيح مي. استعنوان گفتمانِ معنادار و براساس ساختار معناي مـورد نظـر سـازمان اي ديگر به يا هر متن رسانه

شـده براسـاس سـاختار معنـاي شود، اما متن رمزگـذاري رمزگذاري ميهاي جمعي توليد رسانههاي ارتبـاطي بـه وسـيلة واقع، پيام در. شود متفاوت و چارچوب معرفتي مخاطبان رمزگشايي مي

هـاي شـوند و ممكـن اسـت مخاطبـان مختلـف دريافـت ها رمزگذاري مـي توليدكنندگان برنامهشوند كه معنـا رهيافت، آثار هنري همچون متوني فرض مي در اين. متفاوتي از آن داشته باشند

خالق اثر هنري معاني را . اين معاني در رمزهاي گفتاري يا ديداري حاضرند. بخشند را تجسم ميكند و مخاطب براي اينكه چيـزي از اثـر هنـري بفهمـد، بايـد معـاني را درون آن رمزگذاري مي

شود؛ اما افـراد ظر مؤلف متن، معناي مرجح خواننده ميمعناي مورد ن. رمزگشايي يا خوانش كند ].2[ها استخراج كنند توانند با رمزگشايي متون به طرقي مختلف معاني متفاوتي را از آن مي

1. Stuart Hall


هـاي ارتبـاطي سنت تحليل دريافت به دنبال نحـوة برداشـت و قرائـت مخاطبـان از برنامـه لعات فرهنگي از ابتدا، قرائت توليـدات فرهنگـي، ترين استراتژي نظري مطا مشخص. هاست رسانه

اين مكتب بيشتر بـه ايـن مسـئله توجـه . عنوان متن است كردارها و حتي نهادهاي اجتماعي بههايي با داشتن حداقل قدرت، عملاً محصولات فرهنگي را بـه شـيوة خـاص دارد كه چگونه گروه

بـراي تفـريح، مقاومـت يـا (گيرنـد مـي ها را به شكل خاصـي بـه كـار كنند و آن خود قرائت مي ].21؛ 19[) دادن به هويت خود شكل

شناسـي دريافـت اسـت كـه در حـوزة نقـد ادبـي نظرية ديگر در اين زمينه، نظريـة زيبـايي گسترش يافت و محمل آن مباحثاتي است ناظر بر اين پرسش كـه معنـاي يـك مـتن در كجـا

مدرن بـه طـرح ايـن ايـده پرداخـت كـه ردازي پستپ تأثير نظريه تحليل ادبي تحت. نهفته استعنـوان يـك شناسـي بـه شناسـي دريافـت، زيبـايي زيبايي. كنند خوانندگان از متن معنا خلق مي

در ايـن نظريـه، بـيش از آنكـه بـه . موضوع فلسفي است و با خوانش مخاطب پيوند عميقي دارددر ايـن تفكـر، معنـا . توجه شده استمحور توليد و خلق توجه شود، به محور دريافت و خوانش در تـاريخ فلسـفة هنـر، ].22[گيـرد در فرايندي پيچيده و در مواجهة خواننده با متن شكل مي

ارسطو نخستين انديشمندي است كه در پوئتيك ضمن توجه به ساختار متن و موقعيت هنرمند شناسي دريافت را ارائه يدر خلق اثري تراژيك، نخستين مباني توجه به موقعيت مخاطب و زيباي

].11[كرده است ، توسط اسـتادان و 1970و دهة 1960هاي آخر دهة شناسي دريافت طي سال نظرية زيبايي

دانشجويان دانشگاه كنستانس در آلمان غربي ساخته و پرداخته شـد و بـه همـين دليـل بـه آن تــرين مهـم 3آيـزر و ولفگانـگ 2هـانس روبـرت يــاس . شـود نيـز گفتـه مــي 1مكتـب كنسـتانس

آمدن شناسي دريافت كوششي بود براي فائق در ديدگاه ياس، زيبايي. ندا پردازان اين مكتب نظريهدادن گرايي و نقـد ماركسيسـتي و ايـن كـار را بـا جـاي هاي دو نظرية مهم صورت بر محدوديت

كـردن توجـه بـه و همچنين معطـوف ) نقد ماركسيستي(تري از رخدادها ادبيات در طيف بزرگواسـطة شناسي عمـدتاً بـه ادغام تاريخ و زيبايي. انجام داد) گرايي نظرية صورت(گر آگاهي ادراك

اثر متضمن يـك افـق انتظـار ادبـي ].18[گيرد نامد صورت مي بررسيِ آنچه ياس افق انتظار ميكـه از قواعـد وابسته به عملكرد خود و تأثير آن و يك افـق فرعـي يعنـي افـق اجتمـاعي اسـت

خوانندگان از طريـق نخسـتين افـق شـروع بـه درك مـتن . خيزد زيباشناختي خوانندگان برميوشـنود را بـا درك خـاص خـود ها با دلالتي امروزين در تحليل خود نوعي گفت كنند، اما آن مي

اي تعيـين نامـه گردانند؛ دركي كه خـود توسـط جامعـه، طبقـه و زنـدگي معمول و ملموس مي ].4[شود كه متعلق به خود خوانندگان است مي

1. constance 2. Hans Robert Jauss 3. Wolfgang Iser


كوشد تا علل گرايش يا عدم گرايش مخاطبان به يك اثر يـا يـك شناسيِ دريافت مي زيباييبراساس اين نظريه، هنگامي كه يك اثر موجـب يـادآوري . جريان هنري و ادبي را شناسايي كند

يرد و هنگامي كه اثري نتواند چيـزي يـا گ هاي گذشته شود، مورد توجه و استقبال قرار مي لذتكم در برقراري ارتباط با مخاطب اولية خـود دچـار مشـكل خواهـد لذتي را يادآوري كند، دست

كـه شناسي را نيز به خود جلب كرده است؛ چنان شناسي دريافت نظر محققان جامعه زيبايي. شد؛ ]22[كننـد دبي يا هنري مطرح مـي شناسي ا بسياري از محققان اين نظريه را در مبحث جامعه

شناسي هنر را به سـه هاي متفاوت جامعه شناسي هنر، نسل در كتاب جامعه 1مثلاً ناتالي هينيكشــناختي، نســل تــاريخ اجتمــاعي هنــر و نســل شناســي جامعــه بخــش متفــاوت نســل زيبــايي

جموعـة نسـل دوم شناسـي دريافـت را زيرم كنـد و جامعـه شناسي پيمايشي تقسـيم مـي جامعهكند كه اين نسل بيشتر به مسئلة هنر در جامعه، يعني بندي و بيان مي شناسي هنر طبقه جامعه

منـد اسـت و مسـئلة توليد يا پذيرش آثار علاقه ـ اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، نهادي ـ به زمينةكـه مـردم يـك اثـر را اي شناختي، يعني شـيوه شناس را دريافت زيبايي اساسي براي يك جامعه

].24[داند خوانند مي فهمند يا مي بينند، مي ميتوان گفت نظرية دريافت، در شكل ايدئال خـود، دلالـت بـر آن دارد كـه هـر مجموع، مي در

فـرد و ويـژة خـود را از آن برخواهـد گرفـت؛ آيد، معناي منحصـربه فردي كه به سراغ متني ميبـه اعتقـاد ويكتوريـا . هـاي متنـوع از مـتن وجـود دارد گان، خوانشكه به تعداد خوانند طوري به

ايـدة . شـناختي نيسـت الكساندر، اين مطلب اگرچه بدون ترديد درسـت اسـت، چنـدان جامعـه اي از قراردادهـاي جماعت تفسيرگر، افرادي كه در مواجهه با هنر از سبك شناختي يا مجموعـه

شـناختي قابـل هاي دريافت در قلمرو تحقيق جامعـه دهكند تا اي مشترك برخوردارند، كمك مينظير (هاي تفسيرگر اصيل ترتيب، بسياري از مطالعات دريافت يا بر جماعت بدين. استفاده شوند

هاي مختلـف هاي خوانش در ميان گروه ، يا بر تفاوت)ها يا يك گروه قابل تشخيص فرهنگ خرده ].2[اند اجتماعي متمركز شده

پژوهش پيشينةهـاي گونـاگون ادراكـي افـراد تحقيقـات گـذار بـر شـيوه در زمينة ادراك و مسائل اجتماعي اثـر

اي صورت گرفته است، اما در زمينة هنر و در ارتباط با مخاطبان آثار هنري و بـا توجـه گستردهبه گستردگي و اهميت مطلب تحقيقات كمي در داخل كشور صورت گرفته است كه بيشتر ايـن

وجوهـاي نگارنـدگان در ماحصل جست. اند يقات نيز در زمينة مصرف كالاهاي فرهنگي بودهتحقتـوان بـه در ميان منابع فارسـي مـي : چنين بيان كرد توان به صورت خلاصه اين اين زمينه را مي

1. Nathalie Heinich


دو : مطالعـة مـوردي (شـناختيِ هنـر عوامل اجتماعي مؤثر بـر ادراك زيبـايي «اي با عنوان مقالهاشاره كـرد كـه بـا اسـتفاده از روش كيـو تفـاوت ادراكـي » )97نشكدة دانشگاه شيراز در سالدا

از جملـه نتـايج . دانشجويان دو دانشكدة هنر و معماري و فني مهندسـي سـنجيده شـده اسـت هاي هنري بيشـتر بـه سـمت مصـاديق عينـي بـراي تحقيق اين بوده است كه دانشجويان رشته

. كننـد ارند و از مصاديق ذهني براي بيـان ايـن تجـارب پرهيـز مـي توصيف آثار هنري گرايش ددهنـد كـه ها براي زيبا قلمداد كردن يك اثر خصوصياتي از يك اثر را مدنظر قرار مي واقع، آن در

اين امر در حالي است . قابل مشاهده بوده و بتوانند قضاوت خود را با ديگران به اشتراك بگذارندشـناختي خـود هاي ذهني، تجارب زيبايي هنري با استفاده از گزاره هاي غير كه دانشجويان رشته

].25[كنند را بيان ميهـاي هنـري در شـهر بررسـي سـليقه (توزيع اجتماعي الگوي مصـرف «اي با عنوان در مقاله

مدرن به بررسـي مصـرف كالاهـاي نويسندگان با استفاده از رويكردهاي بورديو و پست» )تهرانتوان به اين نكات اشاره آمده مي دست از جمله نتايج به. اند نگي و هنري در شهر تهران پرداختهفره

كرد كه ميان متغيرهايي مانند سن، جنسيت و شغل رابطة معناداري با سليقة فرهنگي يافته نشده هنري شدن در ميان الگوهاي مصرف كالاهاي فرهنگي و آميختگي و التقاطي اما نوعي درهم. است

نيز در پژوهش خود با استفاده از نظرية هومولوژي ) 1391(ملكي و رفيعي . نيز مشاهده شده استهـاي هنـري هـاي اقتصـادي و فرهنگـي بـا سـليقه پير بورديو، به بررسي ارتباط ميـان سـرمايه

ة فرهنگي و اند نقش معنادار سرماي از جمله نتايج تحقيق كه مؤلفان به آن اشاره كرده. اند پرداختهشناختي جوانان شـهر تهـران اسـت ها و سلايق زيبايي دهي به كيفيت انتخاب اقتصادي در شكل

هاي فردي، اجتماعي و به مسئلة تفاوت ميان ويژگي) 1391(همچنين، راودراد و شايگان ].20[ن داده شده كه در اين پژوهش، نشا. اند پسند پرداخته ذائقة هنريِ مخاطبانِ نقاشي مدرن و عامه

همچنـين، . داري برقـرار اسـت هاي مخاطب با نوع نقاشي مورد علاقة او رابطة معنـا ميان ويژگيبر تفاوت در ميزان سرماية مرتبط با ميدان، از حيث مشخصاتي همچون منزلـت مخاطبان، علاوه

].10[شغلي پدر و سبك زندگي نيز تفاوت معناداري با يكديگر دارند مـدل درك و دريافـت «اي از خانم زهره طباطبايي با عنـوان نامه توان به پايان ميهمچنين،

اشاره كرد كـه البتـه در ايـن » شناسي و هنري جهت حفاظت از ميراث هنري هاي زيبايي ارزشنامه تمركز روي مفهوم حفاظت در آثار هنري است و جريان درك و دريافت آثار هنـري از پايان

جايگـاه (اي ديگـر در مقالـه . خصوص ملاصدرا و گادامر بررسـي شـده اسـت و به ديدگاه فلسفينيـز، بـاز ) ارتباطي درك و دريافت مخاطبان آثار هنري از نظرگاه انديشمندان و اصول حفاظتي

خـوانش فراينـد ادراك و «در مقالة . هم به مسئلة ادراك از نظرگاه حفاظتي پرداخته شده است، »گاه مخاطبان آثار هنري براساس مقايسة آراي فلاسفة اسلامي و غربـي دريافت زيبايي در نظر

نامة خانم فرنوش شميلي در پايان .]15[مسئلة ادراك از ديدگاه فلسفي مدنظر قرار گرفته است


بـه بررسـي ايـن » بررسي تأثير آموزش هنر بر سازمان ادراكي و حافظة بصـري افـراد «با عنوان تواند بر عملكـرد ادراك افـراد، حافظـة هاي هنري مي آموزش مهارت سؤال پرداخته است كه آيا

در اين تحقيـق، . پديدآوري اشكال تأثير داشته باشد ها در باز بصري ايشان و نيز سرعت عمل آنتوان به اين نكتـه از نتايج اين تحقيق مي. ري استفاده شده است ـ بصري آندره ـ از آزمون ادراكي

].13[هاي هنري بر سازمان ادراكي افراد تأثير مثبت دارد زش مهارتاشاره كرد كه آموهاي مصـرف آثـار هنـري صـورت طور كه ذكر شد، مطالعات بسياري درخصوص شيوه همان

. انـد پذيرفته است كه بيشتر اين مطالعـات برمبنـاي رويكـرد همولـوژي يـا پسامدرنيسـم بـوده اند بيشتر به نظريات فلسفي در اين خصـوص بوده خصوص ادراك آثار هنري مطالعاتي هم كه در

هـاي ادراكـي آثـار هنـري بـر مبـاني اي كه به بررسـي شـيوه اند، اما جاي خالي مطالعه پرداختهبودن، ميزان ارتباط با دنياي هنر، سطح تحصيلات، رشتة تحصـيلي هايي همچون مذهبي ويژگي

هـاي ديگـر پـژوهش حاضـر، اسـتفاده از ويژگياز . شود و غيره پرداخته شده باشد، احساس ميروش كيو و تمركز آن بر مطالعات زنان است كه تاكنون از ايـن روش در جامعـة علمـي كشـور

اي كه بـا اسـتفاده از ايـن روش بـه بررسـي ادراك هنـري كمتر استفاده شده است و تنها مقالهر اينجا از تابلوهـاي نقاشـي بـراي كه ما د صورتي پرداخته است از كلمات استفاده كرده است؛ در

. ايـم هـاي ادراكـي اسـتفاده كـرده هاي آثار هنري براي تحليل بهتر شيوه شدن ويژگي تر ملموسعنوان مخاطبـاني ويـژه تأكيـد ها به همچنين در نظر گرفتن زنان باعث خواهد شد بر جايگاه آن

.نري آگاه شويمها به آثار ه هاي ادراكي آن شود و بيش از پيش از شيوه

شناسي پژوهش روش. شود هاي افراد نسبت به موضوعات مختلف استفاده مي بندي كيو براي شناخت ذهنيت روش طبقه

بنــدي شناســي كيـو، شـناخت ذهنيــت افـراد و دسـته هـدف كلـي از انجــام پژوهشـي بـا روش فردي از رداشت منحصربهكند و ب هر فردي دنيا را به صورت متفاوتي درك مي ].8[هاست ذهنيتهاي متفاوت استفاده شناسي ديدگاه ها براي ساخت گونه شناسي كيو از اين ديدگاه روش. آن دارد

سازد تا اولاً ادراكات و عقايد گر را قادر مي شناسي كيو فني است كه پژوهش واقع، روش در. كند ميهاي افـراد براسـاس ادراكاتشـان بندي گروه هبندي كند و ثانياً به دست فردي را شناسايي و طبقه

بر همين اساس، پژوهش حاضر از حيث هدف اكتشافي و از نظر روش تركيبي است ].7[بپردازد به . كه در مرحله بررسي تالار گفتمان نقش كيفي و در مرحلة تحليل عاملي كيو نقش كمي دارد

طراحي پژوهش، . 1: بندي كرد گونه دسته نتوان اي بندي كيو را مي صورت كلي، مراحل روش طبقه ].8[تفسير نتايج . 4تحليل عاملي و . 3ها، گردآوري داده. 2

هـاي پس از تعيين اهداف تحقيق، با استفاده از مباني نظريِ پـژوهش و همچنـين مصـاحبه شـي از تـابلوي نقا 77گرفته با استادان گروه هنر دانشكدة هنر و معماري دانشگاه شيراز، صورت


هـاي فرمـي و محتـوايي نقاشان معروف يا گمنام تاريخ هنر ايران و خارج از ايـران، كـه ويژگـي زنان طبقة متوسـط شـهر (كنندگان در اين پژوهش سپس از شركت. متنوع داشتند، انتخاب شد

خواسته شد بنابر سـلايق خـود تابلوهـاي نقاشـي را بـه ترتيـب اولويـت ) ساله 40تا 20شيراز، كننـدگان به اين صـورت كـه از شـركت . مرتب كنند 1يي در ديدگاهشان و مطابق با شكل زيبا

قرار دهند و تابلوي نقاشي را كـه از لحـاظ + 7خواسته شده بود زيباترين تابلوي نقاشي در خانة فـرد و طبق نظر دانـايي . قرار دهند -7ترين تابلو در ديدگاهشان است در خانة اهميت زيبايي كم

ها و اندازة مجموعه كيو نهايي به موضوع مورد بررسي بستگي نيز تعداد گزينه) 1392(ان همكار. گزينـه اسـت 80تـا 40ها در حـدود توان گفت تعداد استاندارد گزينه كلي، مي طور دارد، اما، به

77كه در پژوهش حاضر ] 8[ها فقط و فقط به نوع پژوهش بستگي دارد حال، تعداد گزينه هر درو بـا روش SPSSافـزار در قسمت تحليل نتايج نيز با استفاده از نـرم . گزينه انتخاب خواهند شد

.ها بررسي شد سازي كارت تحليل عاملي نتايج حاصل از مرتب

.شناسي كيو ها در فرايند روش جدول توزيع گويه. 1شكل

سـالة طبقـة متوسـط شـهر شـيراز 40تـا 20زنان جامعة آماري پژوهش حاضر نيز از ميانگيـري از مـوارد نمونه. گيري ناهمگون صورت پذيرفت انتخاب شدند كه با استفاده از روش نمونه

ةهايي از افراد اسـت كـه از جنب ـ شامل افراد يا گروهناهمگون يعني انتخاب هدفمند مواردي كه نفر براي پژوهش دعوت به عمـل 14يت، توانستيم از نها در ].6[ اي با يكديگر تفاوت دارند عمده

آوريم كه از طربق فضاي مجازي درخواست خود را ارسال كنند و از افرادي كه حاضر به شركت . در پژوهش بودند با حضور در مكاني خاص تابلوهاي نقاشي را براساس سلايق خود مرتب كننـد

دهد حجم نمونه براي تحليل عـاملي ن ميمحاسبه شده كه نشا 690/0نيز برابر با KMOمقدار .مناسب است


اي كه بايد در اينجا به آن توجه شود اين است كه ميان نمونة افراد در يك مطالعه كيـو نكتهو نمونة افراد در يك پيمايش تفاوتي اساسي وجود دارد كه از اختلاف اهداف اين دو نوع مطالعه

هـا از نمونـة افـراد بـه جامعـة ايشي در پي تعمـيم يافتـه معمولاً يك مطالعة پيم. شود ناشي مياي معرّف از جامعة آمـاري به همين دليل، نمونه. شود تري است كه نمونه از آن انتخاب مي بزرگ

شود تا براساس اين نمونه اطلاعاتي دربـارة توزيـع متغيرهـا در جامعـة تحت مطالعه انتخاب ميپذيري در مطالعة كيـو كـاملاً متفـاوت است كه مفهوم تعميم اين در حالي. آماري استنباط شود

است، زيرا اين مطالعه در پي آن است كه الگوهاي ذهني مختلف را كشـف كنـد و بـراي كشـف بـه عبـارت ديگـر، مطالعـة كيـو . يك الگو وجود فقط يك فرد با آن الگوي خـاص كـافي اسـت

دهد تا براي اثبات ادعاي خـود بـه نمونـة چگونگي توزيع افراد در الگوهاي مختلف را نشان نمي ].7[معرّفي از جامعة آماري نياز باشد، بلكه درصدد اثبات وجود الگوهاي ذهني است

همچنين، در مرحلـة اول تجزيـه و تحليـل اطلاعـات از روش تحليـل عـاملي اكتشـافي، بـا وني به دست خواهنـد آمـد هاي گوناگ در اين روش، عامل. استفاده شد SPSSافزار استفاده از نرم

ها به موضوع ها يا طرز فكر آن ها، ذهنيت كه هر عامل نمايندة يك گروه از افراد است كه ديدگاه. گيـرد بنـدي قـرار مـي پژوهش يكسان است يا حداقل بسيار به هم نزديك بوده و در يك دسته

محتـواي كيفـي اسـتفاده شـده ها نيز از روش تحليل هاي نگرش افراد و عامل براي تحليل شيوهگـام بـه واحـدهاي تحليلـي بـه مند و گام اي قاعده در تحليل محتواي كيفي، متن به شيوه. است

هـا براسـاس كـردن سـؤال اصـلي، يـا همـان مسـئلة پـژوهش، مقولـه شود و با دنبال تقسيم ميهاي لازم، تطـابق ازنگريهاي بازخورد و ب يابند و از طريق حلقه هاي نظري ويژه، تكوين مي جنبههمچنين، با در كنار هم قرار ].6[شود هاي تحليل تضمين مي ها در رابطه با نظريه و شيوه مقوله

هـايي را كـه سـبب شناختي افراد، ويژگـي ها و مشخصات جامعه دادن نتايج تحليل كيفي نقاشيهـاي آوردن ويژگـي دسـت بـه بـراي . شـوند شناسـايي كـرديم نوع نگاه خاصي به آثار نقاشي مي

نامه استفاده شد كه شامل سه بخـش مختلـف متغيرهـاي شناختي و فردي نيز از پرسش جامعهنكتـة . هاي مـذهبي افـراد بـود اي، ميزان آشنايي و ارتباط با دنياي هنر و همچنين ويژگي زمينه

ـ ارة توزيـع متغيرهـا بـه ديگري كه بايد در اينجا تذكر داد اين است كه مطالعة كيو اطلاعي دربهـاي ها بحث كرد، بلكـه دربـارة وجـود ذهنيـت پذيري آن دهد تا بتوان دربارة تعميم دست نمي

].7[كند مختلف صحبت مي

هاي پژوهش يافتههـاي افـرادي كـه در كنندگان برخي از ويژگي دادن نمايي كلي از مشاركت در ابتدا و براي نشان

.آورده شده است 1در جدول اين پژوهش شركت كردند


شناختي و فردي افراد حاضر در پژوهش هاي جامعه برخي از ويژگي. 1جدول

شركتشمارة

كنندگان

سن

وضعيت تأهلتحصيلات

رشتة تحصيلي

شغل

تحصيلات پدرتحصيلات مادر

مذهبي

بودنارتباط با دنياي

هنر

يكارشناس مجرد 22 1طيمح ستيز

متوسط پلميد پلميد - خيلي زياد

يليخ ييابتدا ييابتدا آزاد يحسابدار پلميد فوق متأهل 37 2خيلي كم

يكارشناس متأهل 30 3ارتباط

يريتصو اصلاً ييابتدا ديپلم -

خيلي زياد

متأهل 40 4 ارشد

يكارشناس

زبان فرانسهپژوهش

هنر كارمند

فوق پلميد

فوق پلميد

متوسطخيلي

دزيا

كم متوسط ييابتدا ييابتدا- حقوقفوق ديپلممجرد40 5

يكارشناس مجرد 21 6اتيادب

يفارس زياد اصلاً پلميد پلميد دانشجو

كم يليخ پلميد پلميدمعلميتيتربعلوميكارشناسمجرد21 7

اصلاً پلميد پلميد خانه دار كيگراف يكارشناس متأهل 30 8خيلي زياد

متوسط كم يدكتر يدكتردندانپزشكيدندانپزشكيدكترمجرد24 9 متوسط كم سانسيل سانسيلمعلمياضيريكارشناسمجرد25 10

يكارشناس مجرد 27 11جامعه يشناس

- فوق ديپلم

زياد اصلاً ديپلم

مجرد 26 12يكارشناس ارشد

اقتصاد ينظر

زياد اصلاً كليس كليس دانشجو

يدكتر مجرد 29 13پژوهش هنر

دانشجو فوق

پلميد فوق

پلميد كم

خيلي زياد

يكارشناس مجرد 22 14علوم ياجتماع

زياد اصلاً پلميد پلميد دانشجو

اولـين مرحلـه از . تحليـل شـد SPSSافزار سازي فضاي گفتمان با استفاده از نرم نتايج مرتبكيـو بـر شناسـي تحليـل همبسـتگي در روش . تحليل عاملي، تشكيل ماتريس همبستگي اسـت

اين مفهـوم اسـتوار اسـت كـه دو فـرد بـا ذهنيـت مشـابه، گزينـة كيوهـا را بـا روش مشـابهي دهنـد و هاي تقريباً يكساني به هر گزينـه اختصـاص مـي بدين معنا كه رتبه. كنند بندي مي رتبهكــه مــا بــه علــت ] 8[هــا تقريبــاً مشــابه يكــديگر خواهــد بــود نتيجــه نمــودار كيوهــاي آن در


هـاي مختلـف اكتفـا شدن فقط به ارائـة جـدول درصـد واريـانس و مقـادير ويـژة عامـل طولانيعنـوان بارهاي عاملي با مقدار ويـژة بـالاتر از يـك بـه . آورده شده است 2كنيم كه در جدول مي

شـود، پـنج عامـل مشـاهده مـي 2طور كه در جدول همان. شوند عوامل اصلي در نظر گرفته ميدرصـد واريـانس 68هـا را دارنـد كـه حـدود ست كه قابليت تبيين واريانسدر نظر گرفته شده ا

.دهند ها را تشكيل مي تجمعي عامل

هاي مختلف درصد واريانس و مقادير ويژة عامل. 2جدول مقادير ويژه مجموعه مجذورات بارها پس از چرخش

ملعا جمع درصد پراكندگي درصد تجمعي جمع درصد پراكندگي درصد تجمعي

057/15 057/15 110/2 192/27 192/27 807/3 1 121/30 046/15 106/2451/40 259/13 856/1 2 204/44 083/14 972/1047/51 597/10 484/1 3 538/57 334/13 867/1043/61 996/9 399/1 4 799/68 261/11 576/1799/68 755/7 086/1 5

057/15 217/75 418/6 899/0 6 205/80 988/4 698/0 7 941/84 737/4 663/0 8 421/88 479/3 487/0 9 643/91 223/3 451/0 10 368/94 725/2 381/0 11 425/96 057/2 288/0 12 259/98 834/1 257/0 13 100 741/1 244/0 14

ايـن . ا آورده شـده اسـت ه ـ نيز، نمودار تغييرات مقادير ويژه در ارتباط بـا عامـل 2در شكل

شـود با توجه به اين نمودار مشـاهده مـي . رود ها به كار مي نمودار براي تعيين تعداد بهينة مؤلفهعنـوان توان پـنج عامـل را بـه پس مي. شود كه از عامل پنجم به بعد، تغييرات مقدار ويژه كم مي .ا دارند استخراج كرده داده عوامل مهم كه بيشترين نقش را در تبيين واريانس


ها گراف براي تعيين تعداد عامل نمودار اسكري. 2 شكل

هاي اوليه و اعمال تبديلات خـاص منظور بهبود روابط بين متغيرها و عامل در مرحله بعد، به

چـرخش داده 1ها به شيوة واريمـاكس در ادامه عامل. شود ها، عمل دوران انجام مي بر روي عاملهـاي خروجـي را هاي دوران متعامد است كه اسـتقلال ميـان عامـل اين شيوه از روش. شوند مي

. دهـد تر را به كمترين تعداد تقليل مي اين روش متغيرهاي داراي بار عاملي بزرگ. كند حفظ ميهايي است كه داراي بار زيادي روي برخي از متغيرهـا در اين روش، هدف به دست آوردن عامل

هاي ماتريس عاملي كردن ستون بر متغيرهاي ديگر هستند و همچنين تأكيد بر ساده و بار كميكننـدگان پـس از دوران يـافتن مشـاهده هـاي شـركت بارهاي عاملي ذهنيت 3در جدول . است. ها ناديده گرفته شـده اسـت براي سادگي و سهولت در تفسير داده 3/0مقادير كمتر از . شود ميهـاي جداگانـه بـه تحليـل ايـم و در بخـش ارائـه نمـوده 3مـده را در جـدول آ دست هاي به داده

پس از پايان تحليل عاملي، يعنـي اسـتخراج و . هاي موجود در هر عامل خواهيم پرداخت نقاشيهاي مهم، نوبت به تفسير دقيق آمدن بارهاي عاملي معناداري و عامل دست ها و به چرخش عامل

بـرخلاف تحليـل عـاملي معمـولي كـه . رسـد هـا مـي نـا و تعريـف آن ها يعنـي تعيـين مع عاملهـا دسـت يابنـد، در توانند به تفسير عامـل گران با مراجعة مستقيم به بارهاي عاملي مي پژوهش

1. varimax


توان مستقيماً از بارهاي عاملي به اين هدف دسـت يافـت، زيـرا بارهـاي عـاملي تحليل كيو نميهـا بـه محتـواي كـه تفسـير عامـل دهند؛ درحالي ها نشان مي ملكنندگان را با عا رابطة مشاركت

هـا و در نظـر گـرفتن بارهـاي عـاملي و بـا تحليـل نقاشـي ].7[وابسته است ) ها نقاشي(عبارات كنندگان برحسب داشتن بارهاي عاملي يكسان، پنج الگوي ذهنـي بـه دسـت بندي شركت دسته. هـاي مثبـت و منفـي اسـتفاده خـواهيم كـرد ارت نقاشيها از عب در تحليل هريك از عامل. آمد

هايي است كه مورد علاقة الگوي ذهني در ارتبـاط بـا همـان هاي مثبت، نقاشي منظور از نقاشيهايي است كـه آن الگـوي ذهنـي نسـبت بـه آن هاي منفي، نقاشي عامل بوده و منظور از نقاشي

گرفتـه اسـت كـه هـايي قـرار مـي ها جزء نقاشـي نبندي آ ها ديد منفي داشته و در دسته نقاشي .ها اختصاص يافته است هاي پايين و منفي به آن نمره

يافته ماتريس عاملي دوران. 3جدول

عامل پنجم عامل چهارم عامل سوم عامل دوم عامل اول كنندگانشمارة شركت1 - - - - 733/0

2 389/0 - 401/0- 396/0- 326/0

3 - 618/0 - 448/0 - - 4 - - 805/0 - -

5 661/0 - - - -

6 - - - 831/0 -

7 880/0 - - - -

8 723/0- - 434/0 - - 9 - - - - 813/0 - 10 - - 694/0 - -

11 - 614/0 - 475/0 -

12 399/0- - 472/0 568/0 -

13 - 778/0 - - -

14 - 621/0 - - -

الگوي ذهني اولرابطـة مثبـت و 7و 5، 2كننـدگان شـمارة هده كرديم كه بين شركتدر اين الگوي ذهني، مشا

بـه . رابطة معكوس داشتند 12و 8كنندگان شمارة مستقيم وجود دارد كه اين سه فرد با شركتبـوده اسـت، 7و 5، 2كنندگان شـمارة هايي كه مورد علاقة شركت اين معنا كه برخي از نقاشي

پـس مـا نيـز بـه . سبت به آن نگرش منفي داشـتند و بـالعكس ن 12و 8كنندگان شمارة شركت 3هاي مشـترك را يـافتيم كـه در شـكل شـمارة ها پرداخته و نقاشي جو در ميان نقاشي و جست

شود، هر چهار اثر از آثار آقاي فرشچيان بوده كه با طور كه ديده مي همان. نشان داده شده است


مينياتورهايي هستند با جزئيات بسيار . طوط مواج هستندمضامين مذهبي و عرفاني كه داراي خ .جاي تصوير رها نشده است زياد كه از تمامي مستطيل كادر استفاده شده و هيچ

هاي مثبت الگوي ذهني اول نقاشي. 3 شكل

تـايي اين مجموعة هشت. ايم نشان داده 4هاي منفي الگوي ذهني اول را نيز در شكل نقاشيهـاي خاصـي هسـتند كـه بـا ي از نقاشان مدرن غربي است كه هريك داراي ويژگـي شامل آثار

توان نگرش منفي الگـوي ذهنـي اول بـه هاي بسياري دارند، اما در حالت كلي مي يكديگر تفاوت .ها مشاهده كرد هاي دوران مدرن را در اين نقاشي نقاشي


هاي منفي الگوي ذهني اول نقاشي. 4 شكل

اي از برخـي از هاي افراد موجـود در الگـوي ذهنـي اول خلاصـه و براي فهم ويژگي در ادامه

بـراي . ايـم آورده 4نامه به دست آمـده بـود، در جـدول ها را، كه از طريق پرسش هاي آن ويژگيرا كـه داراي الگـوي ذهنـي در جهـت 7و 5، 2كنندگان شـمارة شركتتر شدن نتايج، مشخص

طـور كـه ديـده همـان . ايـم هستند با رنـگ متفـاوت نشـان داده 12و 8ن كنندگا عكس شركتكننـدگان در ميـزان گـرايش بـه مـذهب و شود، تفاوت بارز و محسوسـي بـين ايـن شـركت مي

هاي مـذهبي يـا به اين معنا كه افراد داراي گرايش. شود همچنين ارتباط با دنياي هنر ديده ميرا دوست داشته كه داراي مفـاهيم 3تابلوهاي موجود در شكل سطح ارتباط پايين با دنياي هنر. كه مدرن هسـتند ندارنـد 4اي به تابلوهاي شكل كه علاقه صورتي و مضامين مذهبي هستند، در

توان گفت گرايش بـه مـذهب و همچنـين ارتبـاط بـا دنيـاي هنـر بـر روي نگـرش واقع، مي درشي اثر گذاشته و افـراد بـا گـرايش بـه مـذهب بيشـتر شناختي اين افراد به تابلوهاي نقا زيبايي

كه ارتباط و آشنايي با دنياي هنر سبب گـرايش افـراد صورتي پسندند؛ در تابلوهاي مذهبي را مي .شود به تابلوهاي مدرن غربي مي


هاي افراد موجود در الگوي ذهني اول برخي از ويژگي. 4جدول

شركتشمارة

كنندگان

سن

وضعيت تأهل

تحصيلات

رشته تحصيلي

شغل


مذهبي


هنر


كم متوسط ييابتدا ييابتدا-حقوقفوق ديپلممجرد40 5 يكارشناس مجرد 21 7

علوم يتيترب

كم يليخ پلميد پلميد معلم

كيگراف يكارشناس متأهل 30 8خانه دار

اصلاً پلميد پلميدخيلي زياد




الگوي ذهني دومهـا مشـاهده شـد كـه ميـان آن 14و 13، 11، 3كنندگان شمارة اين الگوي ذهني ميان شركتهـا توسـط ايـن گـروه، ه و با بررسي شيوة چيـنش نقاشـي در ادام. رابطة مستقيمي وجود داشت

ها نداشـتند اي به آن هايي كه علاقه هاي مشتركي را كه اين افراد دوست داشتند و نقاشي نقاشيمشـابهت ايـن الگوهـاي ذهنـي در جهـت . انـد به نمايش درآمده 6و 5هاي يافتيم كه در شكل

طـور كـه ديـده همچنـين، همـان . رايانه به انسان دانسـت گ توان ديد واقع را مي) 5شكل (مثبت اند كه نقاشان سعي داشتهاند ها افراد از طبقات مختلف به نمايش درآمده شود، در اين نقاشي مي

.تر جامعه و كارگران نيز به نمايش درآورند افراد را از طبقات پايين

هاي مثبت الگوي ذهني دوم نقاشي. 5 شكل


. ها نگرش منفـي داشـتند ايم كه الگوي ذهني دوم به آن هايي را آورده نيز، نقاشي 6در شكل هاي آن از هنرمندان داخل كشورند، به سه دستة متفـاوت تقسـيم اين مجموعه كه همة نقاشي

در سه نقاشي اول فضاهاي سنتي، دو نقاشي دوم مضامين عرفاني و دو نقاشي سوم به . شوند ميتـوان ايـن ها را مـي ويژگي كلي اين نقاشي. و مضامين مذهبي پرداخته شده استمفهوم عاشورا

.اند ها به دو مفهوم سنت و مذهب پرداخته دانست كه همة آن

هاي منفي الگوي ذهني دوم نقاشي. 6 شكل

. ايـم هـاي افـراد موجـود در ايـن الگـوي ذهنـي را آورده نيز، برخـي از ويژگـي 5در جدول بودن و ارتبـاط بـا دنيـاي شود، افراد حاضر در اين دسته از لحاظ مذهبي ور كه ديده ميط همان

هـاي مسئلة مهم ديگر در اينجا براي ما شـباهت در رشـته . هاي تقريباً يكساني دارند هنر ويژگيالتحصـيل رشـتة علـوم دانشجو يا فارغ 14و 11كنندگان شمارة تحصيلي افراد است كه شركت

نيز با وجود دانشجوي رشـتة پـژوهش هنـر 13كنندة شمارة همچنين شركت. ي هستنداجتماعتوان واقع، نقطة اشتراك اين افراد را مي در. شناسي هنر است بودن، زمينة تخصصي ايشان جامعه

هاي با مفاهيم طبقـاتي را بيشـتر دوسـت داشـته و بـه ها دانست كه تابلو نگرش ايدئولوژيك آن .دهند اي نشان نمي ي كه داراي نگرش ايدئولوژيك مذهبي و سنتي هستند علاقههاي نقاشي


هاي افراد موجود در الگوي ذهني دوم برخي از ويژگي. 5جدول

شركتشمارة

سننكنندگا



شغل


مذهبي


هنر

يارشناسك متأهل 30 3ارتباط


خيلي زياد

- علوم اجتماعي يكارشناس مجرد 27 11فوق ديپلم


دانشجو هنر پژوهش يدكتر مجرد 29 13 فوق

پلميد فوق

پلميد كم

خيلي زياد

زياد اصلاً پلميد پلميددانشجوياجتماععلوميكارشناسمجرد 222 14

ذهني سوم الگويمشــاهده شــد كــه ميــان 10و 8، 4، 2كننــدگان شــمارة ايــن الگــوي ذهنــي ميــان شــركت

رابطة معكـوس 2 كنندة شمارة رابطة مستقيم كه اين گروه با شركت 10و 8، 4كنندگان شركتهـاي مشـتركي كـه ها توسط اين گروه نقاشي در ادامه و با بررسي شيوة چينش نقاشي. داشتندهـا علاقـه نداشـت بـه آن 2كننـدة شـمارة دوست داشتند و شركت 10و 8، 4نندگان ك شركت

كننـدة هـا نداشـتند و شـركت اي بـه آن كنندگان علاقـه هايي را كه اين شركت همچنين نقاشيدر . انـد به نمـايش درآمـده 8و 7هاي شمارة ها علاقه داشت يافتيم كه در شكل به آن 2شمارة

هـاي هاي مدرن غربي و عدم تمايل به نقاشـي مندي به نقاشي ذهني نيز، شاهد علاقهاين الگوي ايـن 6هـاي موجـود در جـدول ايراني با موضوعات عرفاني و مذهبي هستيم كه با توجه بـه داده

كننـدگان هاي مذهبي و ارتباط و آشنايي با دنياي هنر توسط شركت تفاوت نيز با توجه به زمينه .ن استقابل تبيي

هاي مثبت الگوي ذهني سوم نقاشي. 7 شكل


.هاي منفي الگوي ذهني سوم نقاشي. 8 شكل

هاي افراد موجود در الگوي ذهني سوم برخي از ويژگي. 6 جدول

شركتشمارة

كنندگان

سن



شغل


مذهبي


هنر

يليخ ييابتدا ييابتدا آزاد يحسابدار پلميد فوق متأهل 37 2

خيلي كم

متأهل 40 4 ارشد

يكارشناس

زبان فرانسه

پژوهش هنر

كارمند فوق

پلميد فوق

پلميد متوسط

خيلي زياد

كيگراف يكارشناس متأهل 30 8خانه دار

اصلاً پلميد پلميدخيلي زياد

متوسط كم سانسيل سانسيلممعلياضيريكارشناسمجرد25 10 مجرد 26 12

يكارشناس ارشد



الگوي ذهني چهارممشـاهده شـد كـه ميـان 12و 11، 6، 3، 2كننـدگان شـمارة اين الگوي ذهنـي ميـان شـركت

رابطـة 3و 2 ةكنندگان شـمار رابطة مستقيم كه اين افراد با شركت 12و 11، 6كنندگان شركتهاي مشـترك ايـن الگـوي ذهنـي را يـافتيم كـه در همچون موارد قبل نقاشي. معكوس داشتند


كننـدگان، اي شـركت با توجه به متغيرهاي زمينه. اند به نمايش درآمده 10و 9هاي شمارة شكلهايي ه نقاشييعني دو فردي كه متأهل بودند ب. ها بود تفاوت ميان دو گروه در وضعيت تأهل آن

اي بـه ايـن دو كـه افـراد مجـرد علاقـه صورتي اند علاقه داشتند؛ در آمده 10كه در شكل شمارة اين دو نقاشـي اثـر . گيري منفي در قبال اين دو نقاشي اتخاذ كرده بودند نقاشي نداشته و موضع

هاي درخشان و نور گهستند كه با استفاده از رن 2و متعلق به سبك روكوكو 1ژان اونوره فراگونارزنـان در ايـن دو نقاشـي محـور . انگيزي به تابلوهاي نقاشي داده است هواي شهوت و لطيف حال

زنان ديگر . ها اتخاذ شده است اصلي تابلو هستند كه ديدگاهي شهواني و جنسي نيز در مورد آن .ها درك شود الاهگاني آسماني نيستند، بلكه زناني زميني هستند كه بايد زيبايي آن

هاي مثبت الگوي ذهني چهارم نقاشي. 9 شكل

هاي منفي الگوي ذهني چهارم نقاشي .10 شكل

1. Jean-Honoré Fragonard 2. Rococo


هاي افراد موجود در الگوي ذهني چهارم برخي از ويژگي. 7 جدول

شركتشمارة

كنندگان

سن



شغل


مذهبي

بودن

ارتباط با دنياي

هنر


يكارشناس متأهل 30 3ارتباط


خيلي زياد

يكارشناس مجرد 21 6اتيادب

يفارس زياد اصلاً پلميد پلميد دانشجو

يكارشناس مجرد 27 11علوم

اجتماعي-

فوق ديپلم



زياد اصلاً كليس كليس دانشجو ينظر اقتصاد

الگوي ذهني پنجم 2و 1كننـدة شـمارة ميـان شـركت . كننده مشـاهده شـد اين الگوي ذهني نيز ميان سه شركت

صـات با توجـه بـه مشخ . رابطة معكوس وجود داشت 9كنندة شمارة رابطة مستقيم كه با شركتبودن و ميزان ارتباط بـا دنيـاي اي و دو متغير مذهبي كنندگان در زمينة متغيرهاي زمينه شركت

كه درخصوص رابطـه بـا شدكننده درخواست از اين سه شركت. هنر رابطة خاصي مشاهده نشدو 1كنندة شـمارة پدر و مادر و شخصيت مرجعشان در زندگي توضيحاتي ارائه دهند كه شركت

كـه صورتي عنوان شخصيت مرجع معرفي كردند كه رابطة بهتري با او دارند؛ در در خود را بهما 2كـه . عنوان شخصيت مرجع در زندگي خويش معرفي كـرد پدر خود را به 9كنندة شمارة شركت

هاي ديگري نيـز در ايـن خصـوص توان با قطعيت بيان نمود و لازم پژوهش البته اين امر را نمي .ردصورت بپذي


هاي مثبت الگوي ذهني پنجم نقاشي. 11 شكل

هاي منفي الگوي ذهني پنجم نقاشي. 12 شكل

هاي افراد موجود در الگوي ذهني پنجم برخي از ويژگي. 8 جدول

شركتشمارةكنندگان

سن



شغل


مذهبي

بودن

ارتباط با دنياي هنر

خيلي زياد متوسط پلميد پلميد- ستيزطيمحيكارشناسمجرد22 1 خيلي كم يليخ ييابتدا ييابتداآزاديحسابدارپلميدفوقمتأهل37 2 متوسطكم يدكتر يدكتردندانپزشكيدندانپزشكيدكترمجرد24 9


گيري نتيجهي يك جامعـة معـين آن را بنگرنـد ارزش يك اثر هنري به اين امر بستگي دارد كه چگونه اعضا

آنچه مشخص است ايـن اسـت كـه . هايي مختلفي باشد تواند تابع ويژگي كه خود اين نگرش ميهـاي اجتمـاعي خصوص آثار هنري در يك جامعة معين بسيار متفاوت است و گـروه ها در نگرش

كننـد عمومي زندگي مـي اي افراد در حيطه. ها و ترجيحات خاص خود را دارند مختلف با سليقهذوق . گذارند ها در برابر آثار هنري اثر مي گيري رفتارهاي آن ها بر شكل هاي اين حيطه كه مؤلفه

توانـد داراي ايم و مـي و سليقه، بيش از هر چيز، به گروه اجتماعي بستگي دارد كه به آن وابستهراه حل ممكن تجربـي بـراي ايـن تنـاقض ير بورديو يك كاركردهاي متفاوتي نيز باشد؛ مثلاً پي

سليقه برگزيد با طرح اين ادعا كه هميشه سليقة طبقة حاكم در جامعـه سـليقة موجـه قلمـداد حقيقـت، در: سـليقگي واقعـي نيسـت اما به نظر وي اين سـليقة مشـروع همـان خـوش . شود مي

وب كـاملاً معتبـر و سليقة مشروع خود را سـليقة خ ـ . سليقگي واقعي امكان وجودي ندارد خوشكند؛ حال آنكه در عالم واقع فقط سليقة يك طبقة خاص يعني طبقة حـاكم طرف وانمود مي بي

مراتبـي طبقـة اجتمـاعي واقع، به اعتقاد او جهان آثار فرهنگي بـا جهـان سلسـله در]. 16[است .انستد مراتب طبقاتي مي بر سلسله ها را مبتني ارتباط دارد و هر دو اين جهان

هـا معتبـر نيسـتند و ممكـن هايي هستند كه لزوماً براي همة زمـان آثار هنري حامل ارزش» كننـد مصرف مي«هاي اجتماعي ويژه ها را در موقعيت هاي خاصي كه آن است صرفاً براي گروه

قضـاوتي واقع به ها بر بقيه در ما با انتخاب كالاهايي خاص و ترجيح آن. ارزشمند يا معتبر باشندزمينـة ذهنـي و زنيم كه از طريق آن موضع طبقاتي، پـس ذوقي يا نوعي اعمال سليقه دست مي

هـاي مصـرفي روزمـره از رابطة بين سليقه، هويت و فعاليت. كنيم مان را بيان مي هويت فرهنگيمـان به بيان ديگر، انتخـاب كـالايي خـاص و تـرجيح آن بـر بقيـه، يـا ه . آيد جا پديد مي همينبر ايـن اسـاس، . پذيري ما ريشه دارد هاي جامعه هاي ذوقي، در پيشينة خانوادگي و شيوه قضاوت

در . يعني اعمال سليقه و عمل انتخاب كالا، همانا سازوكار بازنمايي هويت است» سبك زندگي«فاده از پژوهش حاضر نيز، ما به بررسي عوامل مؤثر بر سليقة افراد در زمينة آثار نقاشـي بـا اسـت

هـاي نهايت پنج الگوي ذهني يافته شد كه برحسب ويژگـي پرداختيم كه در Qبندي روش طبقهدر الگـوي . هاي اجتماعي روي سليقة هنري پرداختيم اجتماعي به تبيين تأثيرگذاري اين ويژگي

ذهني اول، شاهد تأثيرگذاري گرايش به مذهب و همچنـين ارتبـاط بـا دنيـاي هنـر بـر نگـرش شناختي افراد به تابلوهاي نقاشي بوديم؛ به اين صورت كـه افـراد بـا گـرايش بـه مـذهب ييزيبا

ها پسندند و افرادي كه ميزان ارتباط و آشنايي با دنياي هنر در آن بيشتر تابلوهاي مذهبي را مي .بيشتر است به تابلوهاي مدرن غربي بيشتر علاقه دارند

هـاي بودن، ارتباط با دنياي هنر و رشته از لحاظ مذهبيافراد حاضر در الگوي ذهني دوم نيز تـوان واقع نقطـة اشـتراك ايـن افـراد را مـي در. هاي تقريباً يكساني بودند تحصيلي داراي ويژگي


هـاي بـا هاسـت، دانسـت كـه تـابلو ها، كه در ارتباط با رشتة تحصيلي آن نگرش ايدئولوژيك آنهايي كه داراي نگرش ايدئولوژيك مـذهبي و ته و به نقاشيمفاهيم طبقاتي را بيشتر دوست داش

منـدي بـه در الگـوي ذهنـي سـوم نيـز شـاهد علاقـه . دهنـد اي نشان نمـي سنتي هستند علاقههاي ايراني با موضوعيت عرفاني و مذهبي هستيم هاي مدرن غربي و عدم تمايل به نقاشي نقاشي

هـاي مـذهبي و افراد اين تفاوت نيز با توجه به زمينـه شناختي هاي جامعه كه با توجه به ويژگي .كنندگان قابل تبيين است ارتباط و آشنايي با دنياي هنر توسط شركت

كننـدگان، تفـاوت ميـان دو اي شـركت در الگوي ذهني چهارم، با توجه به متغيرهاي زمينهدادنـد كـه داراي ه نشـان مـي هايي علاق ـ زنان متأهل به نقاشي. ها بود گروه در وضعيت تأهل آن

زنان در ايـن دو نقاشـي محـور اصـلي تـابلو هسـتند كـه . هاي درخشان، نور لطيف هستند رنگها اتخاذ شده اسـت، زنـان ديگـر الاهگـاني آسـماني ديدگاهي شهواني و جنسي نيز در مورد آن

ي ذهنـي پـنجم نيـز در الگو. ها درك شود نيستند، بلكه زناني زميني هستند كه بايد زيبايي آنتـوان گفـت نهايت نيز مي در. شناختي افراد هستيم شاهد تأثير شخصيت مرجع بر نگرش زيبايي

لازم اسـت . شناختي و سليقة افراد دارد عوامل اجتماعي و فردي تأثيري بسزا روي نگرش زيباييهـاي هپـذيرد، در كنـار در نظـر گـرفتن سـرماي در تحقيقاتي كه درخصوص سليقه صـورت مـي چـون وضـعيت تأهـل، رشـتة تحصـيلي، ميـزان اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي عواملي ديگر هم

.ارتباط با دنياي هنر و شخصيت مرجع افراد نيز در نظر گرفته شود

منابع .مركز: ، تهرانحقيقت و زيبايي). 1393(احمدي، بابك ] 1[، ترجمة )شرحي بر اشكال زيبا و مردم پسند هنر( شناسي هنرها جامعه). 1390(الكساندر، ويكتوريا ] 2[

.انتشارات فرهنگستان هنر: اعظم راودراد، تهران .سمت: ، تهرانروانشناسي احساس و ادراك). 1385(ايرواني، محمود و خداپناهي، كريم ] 3[ .توس: هنر و جامعه، ترجمة غفار حسيني، تهران). 1374(باستيد، روژه ] 4[ .سوره: ، ترجمة محمدرحيم احمدي، تهراننقد ادبي در سدة بيستم). 1377( ايو تاديه، ژان] 5[ـ واحد علوم ، انتشارات دانشگاه آزاد اسلاميهاي پژوهش كيفي اصول و روش). 1385(حريري، نجلا ] 6[

.و تحقيقات .رانصدا و سيماي جمهوري اسلامي اي: ، تهرانشناسي كيو روش). 1386(فرد، عليرضا خوشگويان] 7[هـاي شـالوده : شناسـي كيـو روش). 1392(فرد، حسن؛ حسيني، سيد يعقوب؛ شيخها، روزبـه دانايي] 8[

.صفار: ، تهراننظري و چارچوب انجام پژوهش .ني: ، تهرانشناختي در هنر هاي فلسفي و جامعه نظريه). 1390(رامين، علي ] 9[هـاي اجتمـاعي مخاطبـان نقاشـي مـدرن و ژگـي وي«). 1391(راودراد، اعظم و شايگان، خشـايار ] 10[

.64ـ39، ص 2، ش4، سشناسي هنر و ادبيات جامعهنامة ، دوفصل»پسند در ايران مردم


شناسي دريافت در پوئتيك ارسطو و پوئتيك مدرن جهان متن و زيبايي«). 1397(رحيمي، فاطمه ] 11[ .20ـ13، ص 4، ش 23 ـ هنرهاي تجسمي، دورة ، نشرية هنرهاي زيبا»امبرتو اكو

.علمي: ، ترجمة محسن ثلاثي، تهرانشناسي در دوران معاصر نظريه جامعه). 1384(ريتزر، جورج ] 12[، »بررسي تأثير آموزش هنر بر سازمان ادراكـي و حافظـة بصـري افـراد «). 1394(شميلي، فرنوش ] 13[

.نامة دورة دكتري تخصصي، دانشكدة هنر، دانشگاه الزهرا پايان: ، تهـران الگوي ارتقاي سرماية فرهنگي در ايران). 1394(اميري، سيدرضا و سپهرنيا، رزيتا صالحي] 14[

.ققنوسشناسي و هنري جهت حفاظت هاي زيبايي مدل درك و دريافت ارزش«). 1393(طباطبايي، زهره ] 15[

.دانشگاه اصفهان نامة دورة دكتري تخصصي، دانشكدة حفاظت و مرمت، ، پايان»از ميراث هنري .، ترجمة مسعود كيانپور، نشر مركز، تهران، ايرانشناسي سليقه جامعه). 1392(گرونو، يوكا ] 16[شـناختي عناصـر سـاختاري بررسـي جامعـه «). 1384(زادگان، معصومه مريدي، محمدرضا و تقي] 17[

اه فردوسـي مشـهد، ، مجلة علوم اجتماعي دانشكدة ادبيات و علـوم انسـاني دانشـگ »سيستم هنر .191ـ163، ص2س

، ترجمة مهران مهاجر، محمد نبوي، هاي ادبي معاصر نامة نظريه دانش). 1385(مكاريك، ايرنا ريما ] 18[ .آگاه: تهران

دفتـر مطالعـات و : ، ترجمة مهدي منتظرقـائم، تهـران شناسي مخاطب). 1380(كوايل، دنيس مك] 19[ .توسعه رسانه

هـاي دسترسي افتراقي به سـرمايه و توزيـع نـابرابر سـليقه «). 1391(رفيعي، ملاكه ملكي، امير و] 20[نامـة ، فصـل »)با مصرف فرهنگي، هنـري جوانـان تهرانـي ةبين سرماي ةتحليل كمي رابط(هنري

.90ـ71، ص 29، ش 8، دورة انجمن ايراني مطالعات فرهنگي و ارتباطاتمركـز : ، تهـران بيقي نظريه كاشت و دريافـت در ارتباطـات مطالعة تط). 1384(زاده، محمد مهدي] 21[

.تحقيقات صدا و سيما، 3، سنامة فرهنگسـتان هنـر پژوهش، »نظرية دريافت: يائوس و آيزر«). 1387(نامورمطلق، بهمن ] 22[

.110ـ93، ص 11ش پياپي سـة تـأليف، ترجمـة بابـك محقـق، مؤس شناسي هنـر، شناسي و جامعه زيبايي). 1389(ولف، جنت] 23[

.فرهنگستان هنر: ترجمه و نشر آثار هنري متن، تهران .آگه: گهر، تهران ، ترجمة عبدالحسين نيكشناسي هنر جامعه). 1391(هينيك، ناتالي ] 24[مطالعـه (شناختي هنر عوامل مؤثر بر ادراك زيبايي«). 1397(االله خليلي، فتح يوسفي، رسول؛ زارع] 25[

، دورة شناسي هنـر و ادبيـات جامعه، نشرية »)1397لدانشگاه شيراز در سا ةدو دانشكد: موردي .171ـ145، ص2، ش 10

Documents

ﻮﻴﻛ 1399 - دانشگاه تهران · Nathalie Heinich 1399 نﺎﺘﺴﻣ ز ، 4 ةرﺎﻤﺷ ، 12 ةرود ،ﺮﻨﻫ و ﮓﻨﻫﺮﻓ رد نز 522 ود :يدرﻮـﻣ