44

Il est 10h, et c’est la fin de la récréation. L’ambiance passe des cris, des jeux, des courses des enfants au calme presque absolu.

Dans chaque salle l’enseignant reprend le travail. Enseigner, parler, expliquer, écrire au tableau, crier (parfois !). Et les élèves suivent, réagissent, écrivent, apprennent.

Mais cette année certaines salles de classe sont spéciales : les CI ! Des couleurs, des lettres et des chiffres, des dessins affichés un peu partout, des mots en Sango (la langue nationale), des cours plus adaptés et mieux structurés pour aider les petits qui entrent pour la première fois à l’école pour apprendre plus facilement, en partant de la langue maternelle et des mots connus.

Merci aux enseignants, qui ont eu le courage de se lancer dans cette innovation !

Merci à SIRIRI et tous les amis qui nous ont appuyé depuis la République tchèque !

P. Aurelio Gazzera OCD, Bozoum

3

A aATA, MO BA LA.MAMA A VO MAPA.LA A SU LA SO.

Mama a vo mapa.La a su la so.Ata, mo ba la.

taga dala ba

baba kaAfrika mamaananasata

DATABAGALA

ATA ANANASMAMABABAAFRIKAKA

4 5

B bBABA A GA.YALO A KA BAGARA.BÉ TI BI.AKOTARA A TIRI BIRA NA ABAMARA.

Baba a ga.Akotara a tiri bira na abamara. Yalo a ka bagara.Bé ti bi.

BABEBIBOBU

BOBOBEBÉBÉBAGARABABABAKANJABADABAMARA

bebobu babi

be bébébagara bobo bakanjabababamarabada

DANDA A BA DA.DADI A DIKO ANDÉKÉ TI LIDO.DOLI A DU NDURU NA DA TI BADA.

Dadi a diko andéké ti Lido.Danda a ba da.Doli a du nduru na da ti Bada.

Doba dolidaOdileDudu doOdo dididekou daléAdumadodoro Dobodé Adala

D dDAODILE DOLIDUDU DODODORODIDIDALÉADUMAODODOBADEKOUADALADOBODÉ

6 7

E eERIC A TI NA LÉGÉ.EMILE A FA MBETI.E GWÉ NA DA MBETI !

E gwé na da mbeti !Emile a fa mbeti.Eric a ti na légé.

ÉCOLE LEEVA KEKE MEELIE BE EMILE LÉGÉMOLENGÉ PELE

leEliekeke Evaécole me légé molengé pele be Emile MOLENGÉ A FONO

NA FONDO NA GALA.FUKU A FU MAFUTA.

Molengé a fono nafondo na gala.Fuku a fu mafuta.

Fatu fondoFatima finiFani fukufutamafutaFido fono

FONDOFINIFUKUFUTAFATIMA MAFUTAFONO FANIFATUFIDO

F f

8 9

MAMA A PIKA GOZO.GABI A GwÉ.GOTO A TUMA UGA.GOLÉ A GA TI LO NA TABA.

Mama a pika gozo.Gabi a gwé.Goto a tuma uga.Golé a ga ti lo na taba.

GAGEGIGOGU

GOZOGAUGAGOLEGEGALAGOGOROGURUGABIGUGUGERE

gu gigage go

guruGabigozo gugugere ga ugagolegegogorogala

G g

11

HAUSA A HO NA LÉGÉ.POHONDE A HINI TERE TI LO NA MAFUTA.

Pohonde a hini tere ti lo na mafuta.Hausa a ho na légé.

handa hé HotoHonorineHoHausahinihondé

HOTOHOHAUSAHINIHONORINEHÉHONDÉHANDA

H h I iLIINGOBILINATIIDADOLIIRÉNELI TO ZO

bi lidoliingo Linali to zo Iréne tiIda

SINGILA MINGI. TÉRÉ TI MBI A SO. INGALA A GA TI BA MBI.

Téré ti mbi a so. Ingala a ga ti ba mbi. Singila mingi.

12 13

KUTU-KUTU A LUTI NA GALA.KALI A TOTO.KÉTA A MU KOBE, BABA A KU GÉ.

Kéta a mu kobe, baba a ku gé. Kutu-kutu a luti na gala.Kali a toto.

kondokakilokutu-kutu kopokobekolikekekadaKéta karakokpoka

KOBEKOLI KA KEKE KONDOKILOKUTU-KUTU KARAKOKADAKPOKA KÉTAKOPO

K kALA BA LI TI LO.LI TI BABA A VULU.

Ala ba li ti lo.Li ti baba a vulu.

laLola lolégé Ali Léonlélé laparali

L lLAPARALALOALILÉONLILOLALÉLÉLÉGÉ

14 15

M mMAMA A PIKA MABOKO.LO KO MANGO.MADO A FA YAKA.

Mama a pika maboko.Lo ko mango.Mado a fa yaka.

mamambambomangomaboko mbéti mbimapamakara

MAPA MABOKO MBIMAMAMBAMANGO MBOMAKARA MBÉTI TÉNÉ TI MANU

A NZÉRÉ NA NATA. NANA NA NADINE A TÈNÈ TÈNÈ.

Nana na Nadine a tènè tènè.Téné ti Manu a nzéré na Nata.

ndongo ndonyengungoNana nyama Nadina ngbanzoningonda nyaungassa nzala Natandéko

NGASSANANANYENGUNDONGONGONYAMANDONYAUNGBANZONINZALA NGONDANADINANDÉKONATA

N n

16 17

LO VO FONDO.OMARO A SAMBÉLA.

Omaro a sambéla.Lo vo fondo.

Odilekopo tongolo onko ! ko ! Omarooto omba

O oONOTOOMAROOMBAODILETONGOLOKO ! KO !KOPO PUPU A ULU, A MU

PELE TI DA.LO PIKA GOZO.MAPUKA A PIKA ITA TI LO.LO TI PEPE.

Lo pika gozo. Pupu a ulu, a mu pele ti da.Mapuka a pika ita ti lo.Lo ti pepe.

P ppe popu papi

papapupu poropembepikaparapata potopoto pelepepepara

PAPEPIPOPU

POROPAPAPEMBEPARAPUPUPOTOPOTOPIKAPELEPATAPEPEPARA

18

rombayerumbarigarotarabirikibirakororumbatévorotirikékérékéRiamaRenéMorikirikiri

RIAMA A TARA KOBÉ. BIRI RIO A TIRI BIRA. RÉNÉ A LÉKÉRÉ BIRIKI.

Biri Rio a tiri bira.Réné a lékéré biriki. Riama a tara kobé.

R rRIGA KÉKÉRÉKÉROMBAYERUMBARUMBATÉBIRIKIRENÉ TIRI KOROBIRAKIRIKIRIRIAMA TARAVOROROMORI

20 21

MOSITO A SALA DA USE. SAMEDI A SU LE TI KEKE. LA SO MUSA A SALA KUSALA.SIRIKI TI SARA A SURU.

Siriki ti sara a suru. Samedi a su le ti keke. Mosito a sala da use. La so Musa a sala kusala.

sembesususukusukulasambasarasirisiririsiriki

S sSUKULA SUSUSARA SUKUSEMBESIRISAMBASIRIKISIRIRI

TATI A TOTO TÉNÉ TI TÉRÉ TI LO SO A SÔ.TIKO NA TÉRÉ TI ATA PEPE. TOTO NA THÉRÈSE A TIRI, TÉNÉ TI TATALITA.

Tiko na téré ti ata pepe. Toto na Thérèse a tiri, téné ti tatalita. Tati a toto téné ti téré ti lo so a sô.

T ttè tê te

tene-tene tataratabataraturugutawaTatiti

TETÈTÊ

TAwATENE-TENETI TATI TATARATARA TABATURUGU

22 23

KOLI A PUSUPUSUPUSU.KUTU-KUTU A LUTINA GALA.LO TÉ OLENGO SUSU.

Lo té olengo susu. Kutu-kutu a luti na gala.Koli a pusu pusupusu.

USESUSUULÉKUTU-KUTUGUGUNGUVUMA

gugu ulé usevuma susu ngu kutu-kutu

U uVIVIANE AVO VUKO BONGO.VULU VÉKÉ.MAFUTA TI LAVU A VUKO.TATI A VO VEKE NA MAPA.LI TI BABA A VULU.

Vulu véké.Mafuta ti lavu a vuko.Viviane a vo vuko bongo.Li ti baba a vulu.Tati a vo veke na mapa.

vukoViviane veke vovoro Valo vukoni vuluvulunilavu

V vVEKEVUKOVOVORO VULUVIVIANEVALOVULUNILAVU VUKONI

24 25

wokowatara wataka wotoro awe waliwawala

wALIwAwOTOROwALAwATAKAwOKOwATARA AwE

w wwALI A SALA wA, TÉRÉ TI LO A wOKO.wAKARA A TUKU GOZO NA LÉGÉ.BABA A TUKU MAFUTA TI wOTORO.

wali a sala wa, téré ti lo a woko.wakara a tuku gozo na légé.Baba a tuku mafuta ti wotoro.

YAYA A YEKE YINGI GOZO. YAO A YEKE NA NYAMA.NYAMA A NYON NGU.ZAYO A YEKE NYON NGU YEKE.

Yaya a yeke yingi gozo. Yao a yeke na nyama.Nyama a nyon ngu.Zayo a yeke nyon ngu yeke.

yangoyayamayakayayayoroYaloyingiyeke nyamanyon

Y yYAYAYINGI YOROYEKE YANGONYAMAYALOYANYON YAMAYAKA

26 27

AZO A PIKA ZÉKÉ. MU GOZO NA YA TI BOZO.ZAOLO A FA ZÉ NA ZEMBE. ZIZU A ZIA KAZAKA TI LO NA ZITA. ZO wA LA A ZIA ZEMBE SO GÉ ?

Azo a pika zéké. Mu gozo na ya ti bozo.Zaolo a fa zé na zembe. Zizu a zia kazaka ti lo na Zita. Zo wa la a zia zembe so gé ?

zembezoZarazéZaolo azogozokozobozo zékéSanzenzalanzenze

ZÉZAOLO AZONZENZE GOZOZOZARABOZO NZALA ZÉKÉZEMBEKOZOSANZE

Z z

28 29

KOBÉ TI KOTA LA

LA SO MAMA A GwÉ GALA. LO KIRI, LO TO OLÉNGO SUSU NA KOKO. MBI YÉ MAMA MINGI. NDALI TI SO LO TO PENDÉRÉ KOBÉ NA MBI LAKwE.

Kobé ti kota la

La so mama a gwé gala. Lo kiri, lo to oléngo susu na koko. Mbi yé mama mingi. Ndali ti so lo to pendéré kobé na mbi lakwe.

DA MBETI

BABA, MBI YÉ TI GwÉ NA DA MBETI. MAMA, MBI YÉ TI GwÉ NA DA MBETI TI MANDA MBETI NA AITA TI MBI.

Da mbeti

Baba, mbi yé ti gwé na da mbeti. Mama, mbi yé ti gwé na da mbeti ti manda mbeti na aita ti mbi.

NDARAMBA

BABA A FA KOTA NDARAMBA. MAMA A TO-NI NA KOTA TAwA. É TÉ-NI LANGO USE. É KwE É TÉNÉ SINGILA NA BABA.

Ndaramba

Baba a fa kota ndaramba. Mama a to-ni na kota tawa. É té-ni lango use. É kwe é téné singila na baba.

YAKA

LA SO MBI GwÉ NA YAKA NA MAMA. MBI TÉ BABOLO NA FONDO. YA TI MBI A SI. MBI LANGO NA DÉ TI KOTA KÉKÉ. MBI MA PENDÉRÉ DEKONGO TI ANDÉKE NA YA TI GBAKO : KU-KU, KU-KU, KUKU-RUKU-KUKU.

Yaka

La so mbi gwé na yaka na mama. Mbi té babolo na fondo. Ya ti mbi a si. Mbi lango na dé ti kota kéké. Mbi ma pendéré dekongo ti andéke na ya ti gbako : ku-ku, ku-ku, kuku-ruku-kuku.

GALA

NA GALA TI É, É wARA AKOBÉ KwE : NYAMA TI BAGARA, NYAMA TI NGONDA, SUSU NA AKONDO KwÉ. AKOBÉ TI YAKA : LANGA, BABOLO, GBUDU, FUKU. NGA NA KUNGBA TI ABUBANGÉRÉ. GALA TI KODRO TI É A YÉKÈ PENDERÉ.

Gala

Na gala ti é, é wara akobé kwe : nyama ti bagara, nyama ti ngonda, susu na akondo kwé. Akobé ti yaka : langa, babolo, gbudu, fuku. Nga na kungba ti abubangéré. Gala ti kodro ti é a yékè penderé.

SUSU

YAYA TI MBI A GwÉ NA NGU. LO GwÉ TI BI YANGO. LO FA ASUSU, A SI BOZO. A TO-NI, É TÉ LASO, É SARA KOTA MATANGA NA DA TI É.

Susu

Yaya ti mbi a gwé na ngu. Lo gwé ti bi yango. Lo fa asusu, a si bozo. A to-ni, é té laso, é sara kota matanga na da ti é.

30 31

BOZOUM KODORO TI MBI

BOZOUM Kodoro so mbi yé.Kodoro so séssé ni alé kobé.Lé ti kobé ndé ndéBOZOUM, séssé ti yakaSéssé ti lolo na diamantSéssé ti a wandara.Nzoni ngu ti mo ayéké KoyaléNa Ouham so susu ayéké da.Hoto ti mo so ayéké pendereTongana Binon.BOZOUM, séssé so ayé siriri.Bissy Menthy Gildas

SONGA wOZO !

Angé baba !Angé mama !Angé aïta koliAngé aïta waliSONGA wOZOAyéké

ZIGO TI RENEBalao bababalao mamaCatherine ayeke na ndowa ?Lo gba na gbogbo !Ngambe !Mo londomama a to theso a gba wati niyon na gateaux osio

Ko ! Ko ! Ko !

Ko ! Ko ! Ko ! Zo wa la ?Ayéké mo Denis ?Mbi, mbi yéké Rémi !Mbi yéké na camarade Pepe.Ga !Sara – mbeto ape.Mu na mbi maboko ti moHa ! Ayeke nzoni !Maboko ti mo na ya !Ti maboko ti mbi !Yves woko

Légé ti tumba kobéla na tere ti akete molengé

Ababa na amama kue a yé ti wala amolengé mingi : ala yé amolengéni a yeke ngangu, a yeke pendere.

Ti tene mbeni molengé a ga ngangu, a yeke nzoni, lo te kobe mbilimbili, lo lango nzoni, lo sukula ngu lakue si.

Tongana kete molenge a yeke ngangu pepe, fadé kobéla a gbu lo hio.

Yé so a yeke sala sioni na akete molengé, ni la : angungu na anzenenzene nyama na sioni ngu na fuku ti sese, yé so kue a yeke mu kobéla na amolengé.

Ndani la si a yeke nzoni, ababa na amama a bata akete molengé ti ala tongana le ti ala.

32 33

34 35

36 37

38 39

A la version finale ont participé :Ludmila Böhmová, Václava Bratinková, Jan Korda, Terezie Imlaufová, Vojtěch Bílý, Pavel Fischer, P. Pavel Vojtěch Kohut OCD, Bissy Menthy Gildas, Timossi Martin, Donon David, Ngandoko Sylvain, Yves woko, Mathieu Yapende, Elisée Nzeouango, Loïc Ouedane EredenamseConception graphique : Adéla SvobodováIllustration : David BöhmTraduction : Solène Villeneuve, Hana ZemenováPhotographies : P. Aurelio Gazzera OCD, les archives SIRIRIChargé de projet : SIRIRI o.p.s. (www.siriri.org) en collaboration avec P. Aurelio Gazzera OCD1ère édition : ABC na yanga ti Sango, 2015Impression : Carter, République tchèque2ème édition : ABC na yanga ti Sango, 2016 Impression : MACACOS, Cameroun

© SIRIRI, 2016

ABC na yanga ti Sango est né dans le cadre du projet “Apprendre en jouant en République Centrafricaine”