Ruskino/ Geschiedenis van de Russische Film

Docenten: Dr. Otto Boele (Russische Studies, Universiteit

Leiden) o.f.boele@hum.leidenuniv.nl Dr. Gerwin van der Pol (Media Studies,

Universiteit van Amsterdam) g.w.vanderpol@uva.nl

College 1

De Russische film voor 1917

Begin van de film - De broers Lumière

La Sortie des Ouvriers

de L'Usine Lumière à Lyon (1895)

L’arrivée du train en

gare de Ciotat (1895 of 1896)

De film bereikt Rusland: Maksim Gorki n.a.v. film arriverende trein (1896)

Vanuit de verte komt een

trein op u afgereden – opgepast! Hij komt recht op U af en dreigt u te verpletteren; een perronchef rent er naast. De zwijgende, geruisloze locomotief [is al] bij de rand van het beeld… Het publiek draait nerveus op zijn stoelen – nog even en deze machine van ijzer en staal stort zich in de duisternis van de zaal en zal alles vermorzelen…

De film bereikt Rusland: Maksim Gorki n.a.v. film arriverende trein (1896)

Maar de locomotief die uit

de grijze muur tevoorschijn is gekomen, verdwijnt achter de rand van het beeld en de rij wagons komt tot stilstand. Er volgt de gebruikelijke drukte die gepaard gaat met het binnenlopen van een trein. Grijze mensen schreeuwen in stilte, lachen zwijgzaam, lopen geruisloos en kussen elkaar zonder een geluid te maken.

De film bereikt Rusland (1896) Camille Cerf filmt de kroning van tsaar Nicolaas II

(1896) [http://www.youtube.com/watch?v=2b-Cfe7fPok]

Tot 1908 vertoning van uitsluitend in het buitenland geproduceerde films

Filmaanbod min of meer hetzelfde als in de rest van Europa: actualities, beelden van exotische locaties, trucagefilms en korte melodrama’s.

Vroege film (1895-1904) Internationale context

Film was een attractie in de beginjaren

“Cinema of attractions” (Tom Gunning): trucages (achteruit spoelen van film), openlijke opstelling van camera/projector

“Genres”: “actualities” (registrerende beelden van exotische plekken, slechts enkele minuten lang), trucagefilms, korte melodrama’s.

Vertoning in kermistenten, barakken, boten. Echte filmtheaters verschenen in Rusland niet voor 1910.

Verduidelijking van het “verhaal” middels een explicateur. Daarna tussentitels en begeleiding met muziek.

De broers Pathé

Zoektocht naar de speelfilm (hoe vertaal je een verhaal met bewegende beelden?)

Broers Lumière: L’arrouseur arrosé (1895) Te zien op: http://www.youtube.com/watch?v=Kd4jSTBhYDw&mode

Verhaal opgebouwd volgens principe: één verhaallijn, één opname (met statische camera)

Mis-en-scène is allesoverheersend; cinematografie is nog nauwelijks ontwikkeld

Mis-en-scène: “All the elements placed in front of the camera to be photographed: the setting and props. Lighting, costumes and makeup, and figure behavior.”

Cinematografie: “A general term for all the manipulations of the film strip by the camera in the shooting phase and by the laboratory in the developing phase.” (Thompson and Bordwell)

Andere wegbereiders Georges Méliès (1861-1938)

Le voyage dans la lune (1902)

Nog steeds volledig vertrouwen op mis-en-scène, maar aan elkaar plakken van verschillende filmfragmenten (om op die manier een verhaal te vertellen) en gebruik van “stop-motion”

Verlaten van idee “één verhaallijn, één opname”

Andere wegbereiders Edwin Porter (1870-1941) – The

Great Train Robbery (1903). Anticipeert op “intercutting” (“crosscutting”)

Intercutting: “Editing that

alternates shots of two or more lines of action occuring in different places, usually simultaneously.” (Thompson and Bordwell)

D.W. Griffith (1875-1948) – perfectioneerde Porters vondsten, grondlegger van “Hollywood-style editing”

Griffith “vader van de Amerikaanse film” (Hollywood), maar ook ongekend invloedrijk op de Sovjetfilm van de jaren ’20.

Continuity editing

Continuity editing (“Hollywood-style editing”), ontwikkeld door o.a. D.W. Griffith: Birth of a Nation [1915] and Intolerance [1916];

Doel: het “gladstrijken” van overgangen in tijd en ruimte en het creëren van logische samenhang tussen de shots; het creëren van een dynamisch en vloeiend narratief zonder dat de kijker de montage opmerkt

Russische term voor “continuity editing” – прозрачный монтаж = “transparante montage”)

Voorbeelden: eye-line match, match on action.

Stenka Razin (1908)- Ruslands eerste speelfilm

Vasilij Surikov – Stenka Razin (1906, Russisch museum)

http://www.youtube.com/watch?v=oCJjXOC_I8c

Concurrenten van de Russische film Aleksandr Drankov: “Boris Godunov”

(1907), “Stenka Razin”(1908)

Chanzjonkov: “Drama in een zigeunerkamp” (1908)

Chanzjonkov – publiceerde highbrow tijdschriftl Pegas

Drankov: praktijk van “verpesten” en “verstoren” van producties concurrenten (Russ. sryv)

Дrankov: “Het driehonderdjarig

bewind van het huis der Romanov’s” (“Трехсетилетие царствования дома Романовых”) (1913)

Chanzjonkov: “De troonsbestijging van het huis der Romanov’s (“Воцарение дома Романовых”) (1913)

Aleksandr Drankov (1880-1949)

Aleksandr Khanzhonkov (1877-1945)

Russische film 1908-1918: genres

Historische films en Tableaux vivants-achtige kostuumdrama’s (met name in beginjaren)

Verfilmingen klassieke

Russische literatuur (onverminderd populair vanaf het begin)

Verfilming eigentijdse bestsellers (1913-1918)

In het heden gesitueerde melodrama’s (1913-1918: Evgenij Bauer)

Russische filmproductie 1909-1916 (speelfilms)

Jaar aantal releases 1909 19 1910 32 1911 73 1912 102 1913 129 1914 230 1915 370 1916 500

Source: Denise Youngblood, The Magic Mirror. Moviemaking in Russia 1908-1918 (Madison, 1999), pp. 9-11.

Kenmerken van de Russische film tot 1917 A. Oriëntatie op de “hoge” cultuur; B. “Precision staging” (als alternatief voor

Hollywood-style editing);

C. Laag tempo (hoger tempo Amerikaanse films)

D. Rol van tussentitels: logocentrisme/ literatuurcentrisme

E. Tragische ontknopingen (wederom i.t.t. tot happy end in Hollywood cinema)

Oriëntatie op hoge cultuur: verfilmingen van klassieke Russische literatuur, 1907-1912 Pushkin 21 Gogol 17 Chekhov 13 Krylov 7 Lermontov 7 L. Tolstoi 7 Dostoevskij 2

Pogingen om het medium film meer aanzien te verschaffen

Afwijzende reactie van vertegenwoordigers intelligentsia

Ook tegengeluiden: “verspreiding van hoge cultuur onder een grotendeels ongeletterde bevolking”

Source: Denise Youngblood, The Magic Mirror. Moviemaking in Russia 1908-1918 (Madison, 1999), p. 10.

Precision staging en laag tempo

Uitgewerkte choreografie, nauwgezette compositie van elk shot (voorbeeld “Vader Sergi”van Jakov Protazanov, 1918)

Laag tempo door 1) spaarzame montage en 2) Russische acteerstijl gericht op suggestie psychologische diepgang (vgl. Stanislavskij’s methode van maximale identificatie met personage, bekend als method acting) → Schoppendame (Jakov Protazanov, 1916)

Ivan Mozzjoechin “Het belangrijkste

technische principe van de cinema is absoluut stilzwijgen op het doek, en het belangrijkste creatieve principe is gebaseerd op innerlijke expressie, op de hypnose van de partner, op de pauze, op verontrustende toespelingen en onuitgesproken gedachten. De cinema kan worden zoals beeldhouwkunst klassiek streng is door de afwezigheid van kleuren.”

(Mozzjoechin in 1918)

Ivan Mozzjoechin “Nabij is de tijd waarin

scenario’s volgens dat principe zullen worden geschreven, waarin de tussentitels volledig zullen verdwijnen en het menselijk drama zich via het lichaam, het gezicht en de ogen van de acteur zal voltrekken.” (Mozzjoechin in 1918)

Jevgeni Bauer: A Life for a Life (1916)

Jevgeni Frantsevitsj Bauer (1865-1917)

Jevgeni Bauer Meer dan 80 films tussen

1913 en zomer 1917 (slechts 25 zijn – deels – bewaard)

Bijzonder innovatief: experimenteerde met mobile framing, belichting, zorgvuldige compositie van ieder shot

Begonnen als decorontwerper voor spectacelproducties van Michail Lentovskij (theatrale achtergrond zichtbaar in zijn films)

Geliefd genre: melodrama

Still uit Twilight of a Woman’s Soul (1913)

Jevgeni Bauer Melodrama: ongunstige

reputatie vanwege “middlebrow” image en moreel conservatisme

Melodrama begin 20e eeuw “progressiever”. Problematiseert de maatschappelijke status quo

Bauer: sterke, onafhankelijke vrouwen in de hoofdrol (“actriceregisseur”)

Vera Cholodnaja (1893-1919)

Vertoonde fragmenten op college 1 1. Stenka Razin (Aleksandr Drankov, 1908) 2. Vader Sergius (Jakov Protazanov, 1918) 3. Schoppenvrouw (Jakov Protazanov, 1916) 4. Twilight of a Woman’s Soul (Jevgeni Bauer,

1913) 5. A Life for a Life (Jevgeni Bauer, 1916)