Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection
« Idlisen-nne$ » initiée par la Direction de la Promotion Culturelle
du Haut Commissariat à l’Amazighité
Tous droits réservés Dépôt Légal 3358-2005 - ISBN 9961-789-32-6
Conception & PAO : HCA
Achevé d’imprimer sur les presses de L’Imprimerie Les Oliviers – Tizi-Ouzou
Abdellah ARKOUB
Nnig wurfan Ammud n isefra
Haut Commissariat à l’Amazighité, 2006
1
Ibuddan
I setti : Ïuê Werdya n Lêao Saâid
I Muêend U Yeêya i $-d-yeooan agerruj ur nfennu
2
Ad awen- d-awi$ tamacahut Meâna ur iyi - ttamnet ara ééi$ snat n tneqlin Yiwet teqqur, tayev ur tesâi ara Ooant-d sin yeêbuben Yiwen ijjex wayev yr yevâin ara âebbe$-ten $ef sin isuka Yiwen icerreg, wayev ur ixav ara Wwi$-ten $er sin leswaq Sawmen-ten-id- sin yergazen Yiwen ulac wayev ur yesâi ara
Tenna-t-id Favma IZEM
3
1. Seg wasmi i kem- ssne$
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
£ef tem$er valle$ asirem i uzekka
ansi akk i d- âedda$ ur –iyi –- tewwi lexla
I tzuzar-nni îîfe$
Ad êize$ akerfa f uclim Ma yella d$a zerâe$ Ad zioowe$ i t$altin
4
seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Acëêal i tejreê tasa-m Mi ttem$unzun warraw-im
Acêal i tendef tasa-m Mi kem $unzan warraw-im
Acêal i issefran fell-am
Mi tettewtev deg uxxam S wayagi akk êsan
Ixef-is yugi ad d-iban
5
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Aqerdac ooan wulman D acu i d ssebba n waya Ur iyi-d-qqar d yir zzman
Ne$ kullec yettruê s nnuba
A îîlam ooan yitran Anda neqqen i nebra Neoâel neqveâ zzman Netta zi$en d ssimra
6
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Ay akal i $ -d- yessekkren Rriêa-k ur t$elli
Agerruj deg-k yefren Ssuma-s ur tettali
A tiyita deg-ne$ yersen
Nerra zzerb i tmu$li Neooa ayen zeddigen
Neâceq deg wayen n diri
7
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
âedda$ -d s yiwet n taddart Sli$ i zzebôa uêeddad
Imù$aren ççuren taênayt Meqqar zgan-d di lmendad
Kecme$ taddart ufella Tala teççur d lxalat
Deg isugam ttmuqule$ Ttbanen-iyi-d lexyalat
8
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Dinna kan i nttezzi £as abrid maççi yiwen Ëkan-a$ -id $ef yiéri
Acêal n win yettewten
Dinna kan i nttezzi Aêeq nekk i issnen
Yal wa d acu d-–ifetti Ad yili Öebbi d lmumen
9
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Ibeddel zzhir n tme$ra Mùaççi d winna i wulfe$
Yeggugem ucewwiq ssne$ Acêal mazal ad ére$
Acêal mazal ad ére$
Yiwet ur tt-neîîif Xas b$i$ ad îîse$
Yessaki- iyi-d ukuîîif
10
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Yessaki- iyi-d ukuîîif Tezgiv tettebbiv deg-i Tadukli d beîîu bessif
Iberdan âerqen-iyi
Tadukli d beîîu ddukklen £as abrid maççi yiwen
wid n yivelli âussen ulawen-–nnsen zmumgen
11
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur thenna$
Lule$-d nekk d ameéyan Timsal xvant-iyi
ÊëËettmen felli wussan A yemma sâetben-iyi
Azrug –nni –s-id- kki$
£as yedyeq deg-s âedda$-d I wahruêu i wumi sli$
D$a ula d nekk gurrâe$-d
12
Seg wasmi i kem-ssne$ Seg was-nni ur tnhenna$
lêi$ ufi$-d d asawen £as akken maççi weêdi simmal ifadden ttkawen
Iga-yi tab$est leb$i
Iga-–yi tab$est leb$i ttwali$ deg ubrid ivul
gar- –ane$ akk i nemserwi neâdez i tigin n lmul
13
A ticrav idammen A ticrav n tyemmatin
“ Ay i$ezfanen n yiles
ay iwezlanen n ôôay ay iberkanen n wul
ay ….ime$ban n laâqel”
14
2. Yeîîes armi t-id- ufan
Yeîîes armi t-id- ufan Wagi d inzi i illa
Ne$ win yettargun tafsut Yella ula deg yisefra
Yeîîes armi t-id -ufan Ur d- icliâ ur issetêa
Yesdukkel ussan d wuvan Acu n wul i isâa
Yeîîes armi t-id -ufan
Deg wass i ittargu A wi ddren di Marikan
Xersum yiwwas ad yettu
15
Yeîîes armi t-id- ufan Awal-agi d lmeâna
Wur numin s wayen nnan Wissen ma ad t -tefddu tussôa
Yeîîes armi t-id -ufan Ilaq ad nbeddel tikli
Ad neddu d wid isselêan Ad tt-nawwi akken d tanumi
16
3. Gurrâe$-d asefru
Akken i d -neréa asalu Asmi akken i nettwaêres
Adrar mi t-yuli wagu Lhiba-s yes-s netwennes
Newwi abrid nleêêu Urâad nuli asawen
Yal wa d acu yettargu Ne$ acu illan deg ulawen
Netta igurreâ- seksu Nek gurrâe$-d asefru
17
Yettamen s wayen yesla Nekk ttamne$ s wayen éerre$
Ddunit akken i tt-ne$ra Yal wa d acu i d-yeéra
Ass-a… ass-a…
Netta igurreâ-d seksu Nek gurrâe$-d isefra!
18
4. D acu n wulawen i tesâam
I wacu imeréi ? Nekkni deg-wen nettmuqul Nâudd tesdukkel-iken tayri Am uxxam yebnan s lmul
Necfa-d akka mi nmeééi Ur neéri d acu yellan D leb$i ur nufi leb$i
Taggara ifveê-iken-id zzman
19
Taggara ifveê-iken-id zzman Issem$er –a$- id am kunwi
N$il di ddunit tezham Kunwi kulci-nwen ur yefri
Kunwi kulci-nwen ur yefri Nedda kan di loeôôa-nwen
Yewâer uxxam i lebni Anda jerêen wulawen
20
Anda jerêen wulawen Dinna i $- d –tesnernam
Surfet –-a$ ma nenna-awen D acu n wulawen i tesâam
D acu n wulawen i tesâam Mi $-id- txelqem $er ddunit
Ur txemmem ur tegzam Ival was $ef tmeddit
21
Ival was $ef tmeddit Tudert-nwen d a$ilif
Ayen i d- yusan nbubb-it Wala ad $- yezde$ wurrif
Wal ad $- yezde$ wurrif
Tayri-nwen truê d iceqfan Imi akka nejgugel di nnif
Gar-ane$ anwa yethennan
22
Gar-ane$ anwa yethennan Nêus s tudert-nwen Tiyita anwi tt-yeççan
Nettekki nekkni yid-wen
Nettekki nekkni yid-wen Yesdukkel-a$ uxxam tebnam
Yak êsut d arraw-nwen Nêemmel- –iken $as terfam
23
Nêemmel-iken xas terfam Ilha -–a$ ad sent-necfu Yal win ara igen axxam
F tayri meqqar ad t-yebnu
F tayri ùmeqqar ad t-yebnu Ahat ad as- lhun wussan Ur d-imegger meréagu Ur ites aman n qevran
24
5. Yiwen wawal kan
Ivelli d awal Ass-a d awal
Lxiq yettnerni Yiwen wawal! Yiwen wawal!
Nekka-d s wakal Ad nu$al s akal
Nekker-d nettim$ur Nettnerni nettiwsir
Nâedda –- d s yenni
Yal wa d abrid i d- yewwi Wa yewwi t-id s tsusmi Wa yewwi t-id s dderz
25
S dderz s tsusmi
Ar yiwen akk ad neffe$ Ad nu$al ar din!
Ad nu$al ansi d- nekka
26
6.
Yid-m i d - bdi$ tikli Asmi akken umne$ yis-sem
Deg awal tenniv-iyi
Ttaowe$ -d deg-k asirem
Umne$ kem -txedâev-iyi Tayri-m teooa-d deg-i ssem
27
Tayri teooa-d deg-i ssem Ar ass-a deg-i tetteqqes
Rebbi s waîîan-iw yeâlem
Zzher-iw mazal yeîîes
Tettsummuv deg-i am uzrem Anda i tt-zerâe$ teâkes
28
Andda i tt-zerâe$ teâkes Aîîan iwâer i êellu
Ul -iw irfed yessers
Tiâkemt zzayet ad tt-yernu
I wayen nniven yebges Ddunit d awez$i ad tt-yerwu
29
Ddunit d awez$i ad tt-yerwu “ddunit d ddunit kan”
nnan-t-id nekkni ad-as necfu
Ïîmeâ neooa-t i wussan
30
7. nadit …walit…
Nadit walit
Nadit deg yidles_nwen Villet $ef wiyav
ëËizet aclim f ukerfa mùmelt- –tt i yimelsa
nadit …walit
ddut d umussnaw
ddut d umaru d unazur , d umazray
31
seqsit…muqlet…nadit…
nadit di tira…di tmussni di tzuri…deg umezruy
sbeddet yis-s idles-nwen
tamu$li $er zadt d lwaoeb tamu$li $er deffir d aêezzeb
asnerni n tmussniwin d ameyyez acebbeê n tmu$liwin d ddheb
32
Tamu$li-nne$ $er udrar
Tamu$li-nnsen d asawen Tamu$li-nne$ $er udrar
£as akken kkawen ifadden tamu$li-nnsen d asawen nutni d abrid- –a i fernen
muqlet …nadit… tidet attan deg yidles
tamussni attan deg yidles lefhama attan deg yidles
muqlet… nadit… ddunit tebna $ef yidles
anda-k a leâqel ? si teglest1 ar ass-a
seg azermazruy2 ar ass-a d idles i isbedden timura
1 Taglest : Antiquité 2 Azermazruy : Préhistoire
33
8. ifer ibawen
“ifer ibawen
yegman d asawen” ass-a ur tt-xlin âecra
ur tt-yeêyi yiwen
awal d ccix i t-yennan ivelli maççi akka i tella ass-a nu$al d tiveswa i wid akk nif di ccetla
34
ay im$i n leêrir–igren a win i cebbêen iger
wehmen deg isem i ak -fkan ired deg ukufi yenger
Ay a$eddu n wakli Awin f yessefra zzman
Amek akka nbeddel tikli Tu$alev d ase$wen yer$an
35
9. Bab n wuzzal yawi-tt
£ef asmi tezweo tnina Yal a$ersiw teârev-it
Tenna yasen ad awen- sle$ Ula d ssibus tseêder-it £ef yis$i i terna cbaêa
Mi d- yeêver zzwao te$der-it
Mi d-yeêver zzwao te$der-it Nettat d lbaz i tefren Tiyita n wuzzal yif-it
S wayagi is$i yumùen Za$en akka i tebna ddunit
Ula ar i$ersiwen!
36
10. Ad nna$e$ d yiman-iw
Ad nna$e$ d yiman-iw Ur nnu$e$ d medden
Ad lumme$ rray-iw Ur lumme$ medden
Tudert tezder deg umennu$ Akka seg wasmi d- necfa
Nni$ lemmer ad rekde$
Nni$ lemer ad avne$
Îttavne$ êellu$ Aîîan yugar êellu
Ul-iw, leb$-iw, rray-iw
Nettidir i wiyav
£ur-ek ay ul-iw £ur-ek a rray-iw
Ah! yakk taggara ad nemseglu
Taggara ad nemseglu Agama ad $-yeg leqrar
Ad d- nem$i akk d a$eddu Deg wakal- –is ad nennerni
Lêebb-is ad yefruri Yal wa anda ara d- –yegri
37
11. Ayenni akk slemde$
Ayenni akk slemde$ Ayenni akk lemde$
Ayenni akk nni$
Ufi$ ur slemde$ Ur lmide$ Ur nni$
Zi$enni d awal kan!
Ih d awal… D acu n wawal i slemde$? D acu n wawal i lemde$?
D acu n wawal i nni$?
Awal…. Awal…. Dagi i ijerreê bab n wawal
Awal…. Awal…. Dagi i ittmâebber bab n wakal !