Obstacles et Opportunits
/,^
W/''
Septembre 2012
SOMMAIRE
RSuM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
IntROductIOn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
LES bLOcAgES Et fREInS StRuctuRELS LA cROISSAncE dE LIntERnEt . 13
hE,2Es>hZ^^Zs/^/EdZEdKEdZN>KhdEKhdWZ^KEd>. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
A. Le Segment internAtionAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
>^KEd> . . . . . . . . 15
> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
B. Le Segment nAtionAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
>^KEd> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
C. LACCS LoCAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
&/ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
/>^KEd> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
/d . . . . . . . . . . . . 24
/D' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
hEEZDEdZ'>DEd/Z&/>d^K^/KE^DEYh^WZ>ZdWWZKDKhsK/ZhEDZ,KEhZZEd/>^^Zs/^/EdZEd . . . . . . . . . . . . . . . 27
A. Le Segment de mArCh de LA CApACit internAtionALe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
B. Le Segment de mArCh de LA CApACit nAtionALe: LA LoCAtion de CApACit 29
C. Le Segment de mArCh de LACCS LoCAL: LA trAnSmiSSion de donneS . . . . . 29
hE^E^dZd'/WZKDKd/KE^^Zs/^/EdZEdK^d>KD^ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
A. LABSenCe de poLitique et de StrAtgie nAtionALe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
B. Le dgroupAge de LA BouCLe LoCALe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
C. LeS eSpoirS duS du nouveAu Code deS tLComS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
h/ . . . . 36
> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
KE>h^/KE^^hZ>^>K'^d&Z/E^^dZhdhZ>^>ZK/^^E>/EdZEd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
cAS pRAtIquES Et AppROchES LgALES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
/EdZKhd/KE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
WZ/yd^>EW^^Ed/EdZEd/KE> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
KWd/KEhE>'/^>d/KE^W/&/YhhZZ/s^>^^Kh^mArinS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
B. LeS fondementS de LA rgLementAtion de LA CedeAo Sur LACCS Aux StAtionS ddZZ/^^DEd>^^Kh^DZ/E^ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
>s>KWWDEdd> ^hy/E&Z^dZhdhZ^Ed/KE>^d>KhsZdhZ> ^>K> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
A. LexempLe de LAfrique du Sud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
B. LexempLe du KenyA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
C. Le dgroupAge de LA BouCLe LoCALe: LCheC du mAroC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
d. LintroduCtion et LA promotion de teChnoLogieS ALternAtiveS pour Atteindre Le CLient finAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
REcOMMAndAtIOnS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
/EdZKhd/KE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
ZKDDEd/KE^hZ>^'DEd/EdZEd/KE> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
ZKDDEd/KE^hZ>^'DEdEd/KE> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
ZKDDEd/KE^hZ>^>K> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
ZKDDEd/KE^hZ>Z'h>d/KE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
ZKDDEd/KE^hZ>WK>/d/Yhd>KD^d/h'KhsZEDEd . . . . . . . . . 68
>/^d^'ZW,^'W/
luit 7
'Wh^D
'^KEd>^>
RSuM
7> / / 1 D 2 ^
D '
8E / ^
W ^ / ^
> / >
&/ /
> d /
Z ZdW/
^KEd> / W h
&/
>
les hotSpot Wifi et le WimAx
/ ^ ^
> K
Z>
linternet:
W / &/ Ed
& Z
par la CedeAo et adopt en 2011
d
& ZdW
IntROductIOn
11
' abonnements3 / ZdW4^ K / ^ ^ & ^ KE'
/^
/ ' D ^ / &/ / Z/^KEd>>^ KEd>/
dans le segment de linternet sans d K ^KEd>d/'Kd/ ^ K dd/'K ' /
& ^ /
/ /
/
> D ^
>
> /
hZdWd
12
/
LES bLOcAgES Et fREInS StRuctuRELS LA cROISSAncE dE LIntERnEt
14
hE,2Es>hZ^^Zs/^/EdZEd
KEdZN>KhdEKhdWZ^KEd>
> d
>d5
>>^d
^KEd>tW
>/
1. 2. 3.
^ /d /^>
15
> / dominant.
/^ ^ KEd>
Z / / /
> / ^KEd>K d/'K
> ^KEd>/^
>^'DEd/EdZEd/KE>
1. > ^KEd>
D ^ d>Ed/^^d ^ ^ W>^d^KEd>^
^d / s ' d 'EE/d/^ KEd>^> K ^KEd>
h6 ' d E E h^D
'DK >
16
sont de lordre de 150 dollars uS par
D> t^
>>
W ^ W ^7.
'Wh^D
Niger Cote d'Ivoire Ghana Mauritanie Nigeria Kenya Senegal
Srie1 514 400 225 212 175 120 45
0
100
200
300
400
500
600Prix par Mbit/s sur STM1 (en USD)
2. >
^ ' ' ' ^d > ^ &d^KEd> d
Libasse Diop
17
Z
>W&d^
d ds
dollars uS
/ ^ ^ '8 ^KEd>
/'
/ >
B. >^'DEdEd/KE>
1. >^KEd>
d^KEd>
18
>^KEd>^ ' ' ' D D
Z^KEd>
Vers Mauritanie
ACE
SAT 3
Attantis 2
DakarThis
Louga
Richard Toll
Matam
Lingure
BakelKidira
Kdougou
Ourossogui
Mbour
Velingara
Koungheul
Kaolack
Diourbel
Mback
Kolda
Banjul
Ziguinchor
Tambacounda
Vers MaliBurkina Faso etCte d'Ivoire
Vers Guine Conakry
Vers Guine BissauGuine Bissau
2. >
/
^ ^KEd>^ d / / ^E> D^K'D
d d
E'E
>/> /
/ ' ^ >>d
19
Z/
^E>^K'DKDs^ ^E>
'&K d ^ s ^E> ,D Z dd^ ^D^K'D D ^
D / K ^KDs^ D D ^ h ^KEd> DD^KEd>
3. W
20
d K dK K11 > D^dD> rgion dont le Sngal.
dWh^D
s
Sngal D / nigeria
Z 497 928 497 928 1 019 592
Conclusion/
&/ ^KEd>Y &/
^ ^KEd> D&&h^ D D ^dD h^ D / ^KEd>
^
> DDZdWWZ
D ^ /E > ^
/
21
Sngal ? d ^KEd> >Y^
/ d 12 ^
C. >^>K>
1. &/
>d//K>d//dd/DWt
^ / 14 / ^KEd>Z / d d/'K ^&/K&/
&/ DZ / t ^ /W
&/ KE' d
&/ h& h d W^
&/ 15Z/
&/ ^KEd> D &/^KEd> s d &/
22
/
2. />^KEd>
h/&/&/ ^KEd>
&/ ^KEd>/ ^KEd> &/ /
^KEd>
'^KEd>^>
23
/>^> //
^K
W ^> &&K^KEd>^>&mois.
>Z d ^ //17 .
24
'^>
exemple
0
5
10
15
20
25
30
0%
20%
40%
60%
80%
Sonatel Telkom SA Maroc
Poids de l'accs la ligne dans les offres ADSLPart de la ligne dans le prix total
Prix minimumde la ligne
>D D EZd ^KEd> h^&& h^ &&h^
/
1. > ^KEd>
2. >
^
/ ^KEd>
3. / d
>^ tDy /
Dd^KEd>
>ZdW
Y D
18 D
25
tDy
z : t& E > Z
d
4. /D'
'/
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
350,000
400,000
450,000
Dece
mbr
e 20
10
Mar
s 201
1
Juin
201
1
Sept
embr
e 20
11
Dece
mbr
e 20
11
Mar
s 201
2
Abonns ADSL
Abonns 3G
Abonns - autres offres Internet
Total abonns
/> ' ^> > ' ' ^> '
Y ^ ' d K '
K/K/ 19.
26
>20/ s^>'/ ^
'
0
5
10
15
20
25
30
35
Dece
mbr
e 20
10
Mar
s 201
1
Juin
201
1
Sept
embr
e 20
11
Dece
mbr
e 20
11
32.0%
33.0%
34.0%
35.0%
36.0%
37.0% Nbre d'U!lisateursde l'Internet mobileen million
Nbre total d'abonnesmobiles en million
Taux de penetra!on
W ' / / K dd/'K
D^:
27
hEEZDEdZ'>DEd/Z&/>d^K^/KE^DEYh^WZ>ZdWWZKDKhsK/ZhE
DZ,KEhZZEd/>^^Zs/^/EdZEd
ZdW >ZdW
/ d/W /
d>ZdW
Esegment
/
disponibilit
/
d
aterminaison
sentrantes K
b
s
E
transit
ssngalais
E
d transit
s
K
d eterminaison
sentrantes K
d
f transmission de donnes E ^>E
^capacit
g >
de liaisons
Es>hZ
h transit ip sDtransit ipEs>hZ
^complmentaires
i
^
d
K
s
non
28
ZdW /W ^KEd> /W 21 .
^KEd> D D D
^KEd> 22 .
^KEd> 23^KEd> 24
> ZdW^KEd> ^KEd>
quen est-il des prix sur ces trois segments de march 4/5 ans plus tard25 ?
>^'DEdDZ,>W/d/EdZEd/KE>
^ KEd>/W^KEd> ZdW
^ZdW^ZdW>^&/^>WKd^^ZdW^Zs//EdZKEEy/KE^KEd>^Zs//EdZKEEy/KE^KEd>
29
B. >^'DEdDZ,>W/dEd/KE>>>Kd/KEW/d
^ ZdW>DD
^ ZdW^KEd> >
C. >^'DEdDZ,> ^>K>>dZE^D/^^/KEKEE^
>^KEd>^KEd> ZdW
&>
>^ &/ ^>
^
30
>ZdW/^^KEd>/^
31
hE^E^dZd'/WZKDKd/KE^^Zs/^/EdZEdK^d>KD^
/ d//>&/ /^
> ^EWK>/d/Yhd^dZd'/Ed/KE>
d/ d E d / > Wt ^ > W Z^WZEd/
^ ^Ed/sEd/^> d/
d/>W ^ >W^ d >
' d/ ^ ^ > ^ d/ d/26h d/^
d/ W > / ^ 'd/d
/^/d/d
32
^ / d
W ^ temps au Kenya et au ghana.
33
W /
^> '^D 'WZ^' ,^W ,^W / ' D t& 29 tDy 30 .
B. >'ZKhW'>Kh>>K>
^
&>
&>
> >
> /
>
^>>
/
dDtDyd
34
> KW d /
KWd/ d/ D
C. >^^WK/Z^h^hEKhshK^d>KD^
1. >d
> d
> K
E
^ W > d des missions de lArtp.
2. h/
>d
W K& d 200831
> >
35
> Z W Z W D & D d
>
>> d
/ /W W d ZdW
> d
K
> ^ E>^ K'DKDs^ / d
W d ZdW/
>d
D
36
>
K
d ZdW > ZdW ^KEd>/
1. h /
dd / / //
> liaison dun ou de plusieurs rseaux de existants....
/ d &/ /
2. >
>d> /
37
/ &/ d internet.
> d
Y d
38
KE>h^/KE^^hZ>^>K'^d&Z/E^^dZhdhZ>^>ZK/^^E>/EdZEd
/ ^
> ^KEd>
^
Y ^KEd> /
^KEd>
&/ / ^KEd>
^ / D /^KEd> d ' d/'K ^KEd> d mobile.
>
Segment E E/ 1 SonAteLE 2 ^KEd>d/ 2 ^KEd>Z// 2 ^KEd>dinternet mobile 2 ^KEd>d
h
^ ZdW ^KEd> D
&/
>ZdW ^
39
/&/
h d/^
s ^ ^ ^ h > W^^
^ > &/
cAS pRAtIquES Et AppROchES LgALES
41
/EdZKhd/KE
D ^
42
WZ/yd^>EW^^Ed/EdZEd/KE>
> / d/^
> ^KEd> ^
^ d d
D d D &
> d/KE^W/&/YhhZZ/s^>^^Kh^DZ/E^
43
32 :
>
44
d>
CompAny nAmeEE>^^>d/^t:d>DdE>^>^^>dtd>
> 2008 et 2011.
> 34
45
B. >^&KEDEd^>Z'>DEdd/KE>K^hZ>^hy^dd/KE^ ddZZ/^^DEd>^^Kh^DZ/E^
1. >
'/'/^,/dW^^,/W^^/dh/dhW/dh/dhWtt/dh/dhWttdZKdK>//Ddd
K ZdK '/35 et hipSSA36 ' D>201037 d/ K > dentre le 22et 25 mars 2011.
> ZdK38 ZdK' ^^KD K z/ 2011.
E K 'K39 .
2. >
>
46
> //
E
47
>s>KWWDEdd> ^hy/E&Z^dZhdhZ^Ed/KE>^d>KhsZdhZ> ^>K>
d^ ^KEd> / > / W
^ D /
h internet.
>yDW>> &Z/Yhh^h
^ t t t / ^ > /
/^/ ^ / /^
48
dE/W^
^ date nombre dabonnss s' s DdE DdE' d^> ,^W t neotel CdmA 8ta E
WW^d/dWZssW^/d^WZ
W/^ :
>42 :
E ^ E^
^^
^ s E ^ sE^ / > E^ ^
49
>
sE^>sE^
E^E^
&
^^
d^E&ED
>
/
/ internet.
D d ^ ^
/
& & E> onedotCom .
d ^ > d^43 .
d^
50
Zd^
> &/&
Z&
& / ^ / W & 'd
Z&^E
51
Z/
&/ 44 / :Wd EW
Z/^
Z&
>&&/s /ss
Z&^
^ /^ E^ ^
d^E&ED
52
/^^/D^Z'tttW>/^^/D^Z'tttW>
> 45
'E
283344
414
552597
June 2005 June 2006 June 2007 June 2009 Dec 2009
VANS / ECS / ECNS licensees 2005 - 2009
tt t /
/ / &/ WW
&/ /
^^ /y/^/^
>46 / / grand nombre de possibilits.
'E/
726
603
520
443
355
310270
210170
104112137
101
432007
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Number of ISPs / ASPs in South Africa
53
B. >yDW>h&
54
Catgorie de
nombre E
&
4Ed^>d
&
17
&KE>'d/^t:d>>DdE>^^>^>t'td>
&
8
t>D>,^>/dd>ZE^>^>
>
55
> ^
56
W
^ // >2010 et 2011.
d/ 3.69
&
66.97 337.43
& 25 25 0.00 25 0.00
d/7 21.55 95.63
C. >'ZKhW'>Kh>>K>>,hDZK
> /
D E >^ d ^ > h
57
h 50
D ^ Dd / > / D
>
D EZd W
51 .
D ,,d&& &/ > EZd
, ,d &&
, ,d && 52 .
d &/ D d D D >53 donne les parts de ^>
ZZZdd
K WDd Wana Corporate
Dd ^> D54 .
58
'W^>D^EZdD
0,12%
99,88%
IAM
WANA CORPORATE
Parts de march du parc Internet ADSL ( Mars 2012 )
//D
> D /
D h h
D. >/EdZKhd/KEd>WZKDKd/KEd,EK>K'/^>dZEd/s^WKhZdd/EZ>>/Ed&/E>
&/
/ W/
>
59
/
d&/W
W
E
^t&tDyD''
dEsDdE/^/^Dttt^s
nigeria t&tDyD''
E'DDdEDd^Dd>^>s>DdZd/ E>s'DdEdKEKdZ>Wd^d'KWW>/WEyE
KdE>'EDd^>
/ /t'ds//W55h
60
^>d^E^D /
>
REcOMMAndAtIOnS
62
/EdZKhd/KE
^ Dd> D , > > d/'K
^ / / /
/ ^ donnes.
>
> / ^
63
ZKDDEd/KE^hZ>^'DEd/EdZEd/KE>
&Z
K
' ^d ^ > ne sera probablement pas ralise en
> ^ ^^KD K z/ DK
d / 57 .
^ K W ^ h / d h/d h/d d/^,/W^^58 > ^ Z d K ZdK
ZZ'marins/dh/dhW
64
ZKDDEd/KE^hZ>^'DEdEd/KE>
d
> ^KEd> / /^KEd> d Z /d / ^KEd>
> dadopt par le Sngal en 2011 ne
K.
.
h
Dd>
d/'K&//
^E>^ K'DKDs^
65
/
/ d d
/ / / /
66
ZKDDEd/KE^hZ>^>K>
W/&/E
d
d /
d / ^ /
67
ZKDDEd/KE^hZ>Z'h>d/KE
& ZdW
ZdW > ^KEd>
W ZdW
ZdW ^KEd> ^KEd> /
W ZdW ^KEd>
D/>d
68
ZKDDEd/KE^hZ>WK>/d/Yhd>KD^d/h'KhsZEDEd
^W'/&WD&s&W,DE^
69
W
W
W
W
^