«ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ԳՐՈՂ» ՀՐԱՏԱՐԱԿՉՈԻԹՑՈԻՆ,

ԵՐԵ4ԱՆ 1977

ձԱՅ ԴԱՍԱԿԱՆՆԵՐԻ Գ Ր Ա Դ Ա Ր Ա Ն

Դ Ե Ր Ե ՆԻ 4 ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ

Ե Ր Կ Ե Ր

ԵՐԿՈԻ ԳՐՔՈՎ

ՄԱՆՐԱՊԱՏՈՒՄՆԵՐ ԵՐԳԻԾԱՆՔ

ձՍ.3 ԴԱՍԱԿԱՆՆԵՐԻ Գ Ր Ա Դ Ա Ր Ա Ն

I Դ Ե Ր Ե Ն Ի Կ ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ

I

. Ե Ր Կ Ե Ր

8 ԵՐԿՈհ ԳՐ-ՔՈ4

ԳԻ№ ԵՐԿՐՈՐԴ

( ո ա տ ս տ ւ № №

է Ռ Ւ & Ա Ա

դ 703 03 ( 4035) 701 (01) 75

07, 75 «Տ»

,Սովետակա1 գրող* հրատարակչություն, 1977

հյԱՂ

Գյուղացին ինչպե՞ս է անցնում քաղաքի փողոցներով։ Ա ր ֊ դ1ոք մտի՞կ է տալիս չորս կողմը, մի բան տեսնո՞ւմ է ... Կարծես այո, կարծես' ոչ, Աչքերի մեջ ի ն չ ֊ո ր մշուշ կա, դեմքը կենտրոնա­ցած, մտքերով ծանրաբեռնված, Ասենք նա գործով է եկել քա­ղ ա ք ,- Ծախի, փոխանակի' գնա տուն, թերևս միայն այդ,

Բայց մի անգամ մի գյուղացի խուրջինն ուսին' կանգնել էր

մանկապարտեզի առշև։ ^Դասամիջոց էր կարծեմ, Բայց ո՞վ գիտե, գուցեև դա ս ...

Երեխաները դուրս էին թափվել փողոց ու վժվժում էին մ ա յ­թին թափած աղյուսի ու ավազի վրա, Գյուղացին աչքերը լարած հետաքրքիր հետևում էր նրանց, Երեխաներր գոգնոցներում մ ի ֊ մի աղյուս, ոմանք էլ իրենց փոքրիկ թիակներով ավազը պատգա­րակի վրա ածած' կրում էին բակը, վարպետների մոտ, (ներսը

ինչ-որ տուն էին շինում) ,— Ի՞նչ կար հետաքրքիր այդ մանուկների խա՞ղի, թե «դա ­

սի» մեջ.Շատ բան, Ախր շինարարություն' քաղաքացի թե գյուղացի

հասակավորների ձեռքով նա շատ էր տեսել և էլ չէր նայում, Եվ „Р դպրոցի երեխան շինարարություն խաղա, այդ էլ էր տեսել շատ, Բայց որ մանուկը շինարարության մասնակցի անմիջապես...

Ես չէի նկատել. Բայց նա նկատեց...Գյուղացին մանր ու չարաճճի ժպտում էր։ Հետո գլուխը թ *Փ

տվեց ու գնաց իր բանին, նրա աչքերում սրբվել էր սովորական մշուշը' աչքերը պայծառ էին, իմաստավոր։

5

ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԸ

_ Աերոպլանը թռա՜վ, աերոպլանը թ ռ ա ՜վ .. .- ճչում էր մի երեխա փողոցում և այնպիսի ահազանգի ձայնով, կարծես երկ-

րագունդը թռավւ ^Դեմքը շաոագունած, աչքերը կրակված, հիացած կասես

Հրաշքի էր հանդիպել։— Աերոպլանր թռա՜վ, աերոպլանը թռա վ . . .— գոռում է

գոզալով հուզմունքից, ականթս տակին վազվզելով գես ու դեն,Աերոպլանն էւ ի՞նչ է' մի ծաի պես ծալած թուղթ, որ երբ

փոքրիկ օգաչուն գցում է մի մետր վեր' մի վայրկյան թռչում է ևիսկույն հավորեն (ա յլ ոչ արծվորեն) իջնում գետին ու մնում տըպ-

Կած'Երբ ականջս ծակելով մի անգամ էլ կ ա ց « աերոպլանը

թռավ»։— Ո՞ւր է թե թ ռ ա վ , ֊ա ս ի ես,— տե՜ս, տպկել է գետնին։ Տզան ուղղակի հանգավ կրակի պես։_ Յա ՜... դրո՜ւստ որ...Ու այնպես կոտրած ժպտով, շփոթ, մոլոր նայեց գետնին,

շուրջը, հետո ինձ' կարծես ոպում էր փնտրել կորած իսկական մի

աերոպլան։Չկար աերոպլանը, չկար հրաշալի արծվային սլացքը ալմաստ

լեռներից ու փերուզ ծովերից վեր, Կար մի թղթի ճմչած կտոր, Ո՜չ, փոքրիկս, ներիր, որ քեզ խաբեցի — աերոպլանը կա ր,

աերոպլանը կա՜։ Դա քո ստեղծագործ ոգին է, որ ստեղծեց,Եվ աերոպլանն այդպես էլ ստեղծված է..-

ՍՈՎԵՏԱԿԱ՛Ն ՈՃԸ

Արդյոք ո՞րն է լինելու սովետական ոճը։Գա ի«կ»ւյն կզգաք* եթե մի քիչ երկար աչքերդ փակեք ու

նայեք.Տեր տեսողական դաշտում կբոնկի կայծակնային զիգզագների,

սլացիկ գծերի մի հսկայական փոթորիկ, հետո հ ե տ զ հ ե տ ե կպարզ­վի գերակշիռ գծերի լեյտմոտիվը, ե ձեր առջև կկանգնի մի հ ո յա ֊

կապ ամբողջություն։

Դեպի լայնքը՝ շեշտակի,Դեպի վեր' շեշտակի։Դա գործարանաշարանների, հեռացող ջրանցքների, կամախ­

ների, հիդրոպատվարների երկայնաձիգ տողերն են«Համարձա 1լ դեպի ՀեռունէՈրոնք պիտի մխրճվեն կոլտնագիգանտների, հսկայական կ „ մ ֊

բինատների. փախչող դաշտերի միագծոլթյան ոլորտներում, մյաս կողմից' տիտանական Էլևատորների, ռադիոկայանների երկնա­

կարկառների սլացիկ ծառացումը։Խիզախ' դեպի երկինք։Նրա գույների մեջ պիտի տիրապես,ի հնոցների ծխասևն ու

բոցակարմիրը, հանքահորերի, երկրային ընդերքի լավայական ալը պողպատի զուսպ սառնաշողյունի հետ։

Նրա ձայների մեջ' միլիոնավոր ոտքերի անլռելի տրոփը պի- տի հիշեցնի անխոնջ օվկիանի հավիտենական դղորդը եզերք­

ներին։Նա սիմֆոնիկ է լինելու գերազանցապես և մշտարնույթը հե­

րոյիկ ու ֆուգայիկ, ուր պիտի մռնչան համաշխարհային սոցիա­լական մրրիկները, փոթորկալի ֆորտիսիմոները, կայծակնային կոն֊ֆուռկոները, ուր նորանոր ուժերի կուտակները անհամբեր զե­ղումներով պիտի մակընթանան ցնցահարող սինկոպներով և ուր գիգանտ-մուրճերի մ արտելներով համերաշխված անդանտեներին պիտի ընկերակցի հավիտենական քաղաքների կոնտրաբասների

անլռելի լեգատոնւԱլեկոծ, հուժկու մրրկահույզ, բա յց հաղթական հանգիստ,

Շարունակ անավարտ, մշտանորոգ, վերակառուցվող ինչպես բնությունը' շինանյութերի կուտակումներից խոյացած շենքերը գոակող տախտաձեղունների զիգզագները պիտի մտնեն նրա ոճի մեջ իբրև հավերժ կառուցվող կյանքի սիմվոլ գիծը։

Ինչպես օվկիանը, ինչպես լեռնագագաթը, ինչպես բնությունը նա' այդ ոճը կլինի պարզ, մոնումենտալ, վսեմ։

7

մ ա յ ր ը

Անցնում էի գետափով։ Մարգագետնի վբա մի քանի կով ու հոներ էին արածում, Դալար խոտը ցողաթուրմ էր ու առատ։ վանասունները մեծ ախորժակով ծամում էին երկրի հյութերով լի

խոտը, Նրանք ցրված էին և գլուխները կախ,նրանցից երկուսը միայն կանգնած էին մեկուսի, Մինը եր­

բեմն դունչը քսում էր գալարին, թեթև պոկում ու ծամում, Իսկ մյուսը էիզում էր նրան, Լիգում էր գավակը, մեջքը, դունչը, Ապագագարում էր, նայում նրան, կրկին փղում,

Մյուսը կարծես չէր նկատում այգ,Մի փոքր ուշով նայեցի նրանց երկուսին,- Դե, իհարկ , այր

ու զավակ էին-..Եվ նոր նկատեցի - զավակն ավելի քնքուշ մորթ ուներ և ավե-

լի միամիտ, անփորձ ալքեր... Հասել էր, մեծացել, մարմնով հա­մարյա հավասարվել մորը, Եվ արգեն վերջին օրերն էին շուտով նա կգնար Իր սայլին, լծին ու ճիպոտին, Իր անուրախ կյանքը, Այլևս կարիք չկար նրան խնամելու, հսկելու, անգամ լիզեչու, Բա յց... մայրական սիրտ է, ասում է չլինի թե մի բա ի Կ^ՐԻՔ է զգում, չլինի՜ թ ե ... Մի խոսքով' չի Համբերում, կրկի ն, մի փո՜քր, էլի՜ գուրգուրում է, շտկում մազերը, լիզում...

Քիչ է մնում լացդ գա խանդաղատանքից...

ԳԱՐՈԻՆ

Բարձրանում էի փողոցով դեպի բլուրները■Արև օր էր և լուռ չորս կողմս, Հազիվ մի որևէ անցորդի քա յ­

լեր վրդովում էին փողոցի լռությունը, Հեռվից միայն լսվում էին ծտերի մոլեգին ղժժոցը և երեխաների սուր կանչերը, Առուն քըլ-

քըլում էր, զարթնած հողի հոտն էի առնում,Հարթ մայթի վրա երեխաները, դե նրանք կլինեին, ուրիշ էչ

„ “վ, կավճով գրել էին' գարուն,Անհուն զ գ ա ց մ ո ւ ն ք ո վ կարդացի այգ բառը և լցվեցի նրա

իմաստով, К նչ լավ էին ա րել գրել էին' գարուն, Դա շա 'տ գեղ ե­ցիկ բառ է, այո, գա ամենալա՜վ բառն է աշխարհիս երեսին, Դա մանկությո՜ւն է, պատանեկությո ւն, դա սե ր է, կյա նք կ, ուրա

խությո՜ւն,

ՃԱՆՃԸ

Նա վերջինն է իմ բնակարանում, Ինչպես է վերապրել նա դժնի դեկտեմբերը, ինչպե՛ս է հայտնվել այս հունվարին՝ անհաս­կանալի է, Բայց նա ապրում է և թռչում սենյակից սենյակ, պա­տուհանից պատուհան, Մեկ նստում է գրքիս վրա, թևիս, մեկ ճախ­րում է օդում, Բայց մեկ էլ որ չի' գալիս՝ ԲԸ՜Ը՜Գ ականջիս մոտով սլանում անցնում, իսկույն երևակայությանս մեջ պատկերվում է ամառը, անտառի մի ոսկելույս բացատ, ծառերի շշունջը, մեղու­ների բզզյունները, գետի խշշոցը և հեռավոր կանչը' չգիտես հով­

վ ի ՛ թ ե ինչ դաշտային աշխատողի..-Խոտերում օրորվում են ծաղիկները, վերևից ժպտում է երկնքի

խոր, թավիշ կապույտը, . . . . . . էւ Հ "ք ՀԵվ այսքան պատկերները զարթեցնում Է իմ մեջ մի ճա նճ...Ո՜չ, չի նեղացնում, ուրախացնում Է ինձ, գլուխը Քա ՐԸ, թ»Ղ

ապրի այս մեկ ճանճը,

ԼՈՒՍԱՆԿԱՐ

Անցնում Էի գավառական քաղաքով, գնացի այցելության մի վաղեմի բարեկամ յուսանկարչուհոս Նա ինձ հետ շատ Էր մտերիմեղել իմ պատանեկության խենթ օրերին.

Օրը ամպամած Էր, մռա յլ, երբ ձգտում ես մի հարմարավետ,

մտերմիկ անկյանւՄտա ընդունարանը, Նա ինձ ընդունեց այն մտերիմ, բարի

ժպիաով և մեղմաձայն բաբեով, որ իսկույն ջ ե ր մ ա ց ն ի է մար. գու հոգին և հանգստացնում է, տրամադրում,

_ Ես իսկայն կգամ, կխոսենք երկար, մի ր ո պ ե ,- ասաց

բարեկամուհիս և դուրս գնաց ընդունարանից.Ես մնացի' սպասելով նրան,Ընդունարանը մի կոկիկ սենյակ էր, մեղմ ^ւսավորված ու

խաղաղ, Գեղեցիկ լուսանկարներ, բարեկամուհուս խստապահանջ ճաշակով' հատուկ ընտրված իր համար, պատերից խաղաղ նա- յում էին և կենդանացնում սենյակի էութ յունը,

Ո ց ա ն կ ա ր կ ա ն ,ի , ,ր ա վ կ ‘Դ ՚։ լ -

կի<. (Г. Գ կ կ ի ՜կ էր & ♦ “ Г Ч " “ ‘ ( ՚ " И “ ‘4 ,4 -я «!• - ““ " " № տն < ^ Г Р 1 Г ^ » -

ձ վ և , Р- # г. Н Հաեացի է , Լ » е » у Ч . 4 - л -ս ա կ ո *[ մի Փ-քք Բ ^րԿ Ч ” 5" * ՛ “ 13 Ինւ "է ամ հ Հ ք

„ . V I է , V - « « . - 1 - « С “ « “ И

ծ„ այնպես զգացի, . Р նրա հետ կարելի Էր դիմանալ կյանքի բոլոր ձ ա խ ո ր դ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ն , նրա հետ կարելԻ Էր ս տ ե ղ ծա գոր ծ , աանել պայքարի րոլոր պերիպետիաները, նրա հետ կար լի Էր աշխարհն ըմբոնել իր ողջ խորությամբ, Տխուր օրեր չէին լինի, նա ինքը մ ի անսպառ ուրախություն կլիներ . . Եվ ի լ Կ Ժ Ի Բ

պատահեմ նրան*<* ՀըԵրբ բարեկամուհիս ներս մտավ' ես հայացքս չհեոացնելով

լուսանկարից' վեր կացա և մոտեցա պատին._ Սա ի՞նչ լուսանկար է,— Ախ, նա ձեր ուշադրությունը գրավե ց ...— նայում եմ և ուղղակի կասեմ, արտակարգ դեմք է, Ի նչ

խարակտեր,— Այո, վսեմ խարակտեր և սրտալի մարդ, այն որ ասում են

իսկական մարդ, հազվագյուտ,— Եվ գեղեցիկ,— հարեցի ես,— Այո՜, նա ափսոս անցյալ տարի վախճանվեց. ._ Ա ՚խ յ նա մեոա՜ծ է..*

10

ԿԻՆՏՈՆ

Անցնում էի ?բի լի »ի ի աղմկալի փողոցներից մեկով, Մի ցանկապատ բակի մեջ հավաքվել էր երեխաների բազմություն, Տան կենողները դուրս էին եկել պատշգամբ և զսպված ժպիտ ր„վ նայում էին ներքև, Երեխաների բազմության միջից, որ զար. մացած և զվարճանալով նայում էր բակում կատարվող մի բանի երբեմն լսվում էր մի քրքիջ т իսկույն դադարում,

ներս մտա բակը, Մի հասակավոր կինտո կրկին կինտոյա- կան կարտուզ գլխին, կոզիրյոկը ականջին թեքած, ալեխառն կարճ խուզած կզակով, արխալուղով ու լայն շալվարի մեկ տոտը բաց թողած, մյուս տոտը գուլպայի մեջ, ուսից կախել էր շարմանկան

և պտտեցնում էր կսթը* (Բայց Ի՞նչն էր զվարճալին և հետաքրքրականը շարմանկան

ձայն չէր հանում, Ոչ մի հնչյուն, Անգամ չէր լսվում շարմանկայիկռթի պտտվեյու ֆսսոցը, իսկ ինքը' կինտոն' լուռ էր և լուրջ,

Չէր նայում ոչ ոքի, չէր արձագանքում, ոչ մի նկատողռւթյա ,ոչ մի ծիծաղի, Վերևից երբեմն դրամներ էին նետում ներքև, նրա

ոտ ների մոտ, Չէր նայում.Չես հասկանում չէ՞ր կարողացել, թե՞ չէր կամենում ն ո ^

կոտրված շարմանկան, կատա՞կ էր անում այնպիսի լուրջ դեմքով, Եվ ի՞նչ էր նվագում' լռությո՞ւն, թե՞ անցյալ,

Բայց նրա անձայն շարմանկայի վրա դեռ մնում էին ծաղկա­վոր նախշերը, իսկ իր' կինտոյի հագուստի, կեցվածքի և կոմիկ- լուրջ դեմքին' հին օրերի հումորն ու աշխույժը,

ՀԱԿԱՌԱԿՈՐԴՆԵՐ

նրանք, այդ երկու երաժիշտները' իրար թշնամի էին, Ավելի ճիշտը' մինն էր թշնամի մյուսին, անտաղանդը և անհաջողակը։ Մյուսը' տաղանդավորը պաշտպանվում էր միայն իր նախանձորդի հարձակումներից, ու երբեմն էլ, երբ սա չափից դուրս էր գաչիս և փրփրալի կատաղությամբ չարախտում էր իր մասին, տազան-

И

դավորը մի զայրալի խոսք էր ասում, թերևս վիրավորիչ խոսք։Անտաղանդը զրպարտում էր իր արվեստակցին, թե սա է

պատճառն իր անհաջողության, Հարձակվում էր նաև հասարակու­թյան վրա, որ սա կողմնակալ և նախապաշարել վերաբերմունք ունի դեպի տաղանդավոր երաժիշտը և անարդար է դեպի ինքը,

Բայց, ինչպես միշտ, բնությունն ու հասարակությունն ան­տարբեր են այդ զանգատների ու հարձակումների դեմ, Եվ ահա տաղանդավորը բարձրանում էր օրեցօր դեպի իր փառքի գագաթ­նակետը, մինչ անտաղանդը տանջվում էր անփառունակ, Առաջի­նին հոբելյան տվին, համազգային պարծանք կոչեցին,

Անցավ ժամանակ, և տաղանդավորը մեռավ, Համազգային սուգը, որով արձագանքեց հասարակությունը այդ թանկագին կո­րուստի համար' ծանր ու չափազանց ուռեցրած թվաց անտա-

ղանդին.Սակայն մի գաղտնի ուրախություն սողաց նրա սիրտը։ Ս. ,

տաղանդավորը գնաց, և ասպարեզը մնա ց... երևի՜, արդե ն ... անտաղանդին, Կարծես եկավ ժամանակը, որ հիմա էլ սա ճա­շակի փառքի երջանկությունը, Եվ այդպես էլ պիտի լիներ ան- շուշտ։ Չէ՞ որ ասպարեզն էլ թափուր է։

Բայց օրեր անցան, մեջ ընկավ անտաղանդը, ջանք թափեց և

սպասեց ՀեաեանքէէՈչ մի հետևանք, Հասարակությունն անտարբեր Էր, ինչպես և

առաշ։Տաղանդավորն Էլ մեռավ, բա յց անտաղանդը երջանկություն

ձեռք չբերեց. Անտաղանդությունն' ինչպես մշուշ եկավ ավելի թանձր պաշարեց անտաղանդ վերապրողին,

Տխուր, անմխիթար օրերը շարունակեցին անցնել անպտուղ, անհետևանք, անփառունակ...

ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ

Ջլապինդ բազուկները լարած, քլունգը պրկուն ձեռքերում շարժելով նա զարկում Էր սարի կրծքին, շարժում, տեղահան Էր ուզում անել մեծ քարաբեկորը։

12

Նա մերկացել Էր, ե ուռուցիկ կրծքի վրայով կաթում, գլորվում Էին քրտնքի կաթիլները, Իսկ շառագույն դեմքը ժպտում Էր,

Երբեմն Էլ ատամները պինդ սեղմելով կծկում Էր դեմքի մկանները, զայրանում և մռնչալով քլունգը ետ Էր տանում ու ուժ­գին հարվածում սարի կրծքին, Ապա կրկին խաղաղ քանդում Էր քարաբեկորի շուրջը պնդացած քարահողը.

Երբեմն Էլ կատակով փնթփնթում Էր ու երգում,

Մ ոտեցա.— Հը, դժվա՛ր Է։Չդադարեց հարվածելուց։ Միայն հարվածների ռիթմի միջով

դեպի իմ կողմը նետեց.— Բա ի՞նչ... զոռո՜վ կլի, խաթրով չի' ըլի,— Աշխատա՞նքը։_ Աշխատանքը։ Խաթրով չի' տա, զոռո վ կտա,— ճշմարիտ Է։— Բա՜... կռվե'նք, որ վերցնենք.Ասաց, ուժգին հարվածեց ու երգեց, ինչպես կռիվ մտնող

մարտիկ։

ԵՐԱԺԻՇՏ

Նստած Էր երաժիշտը դաշնամուրի մոտ և շարադրում Էր մի վսեմ սիմֆոնիա, Ի՞նչ վսեմ, մի նորօրինա՛կ, ինքնատի՜պ ստեղ­ծագործություն։ Ալեգրոն հյուսվում Էր անդանտեի հետ, ընդհատ­վելով մի ինչ-որ չարաճճի սկերցոյով, կրկին վերադառնում հիմ­նական չափին, որպեսզի հանկարծ գրոհի մի բուռն պրեստոյով։

Քրտինքը հեղեղում Էր ստեզծագործողի ջերմ ճակատը, նա հևում Էր և գրում, գրում։

Եվ նա չէր նկատել, թե ինչպես իր հետևից թաքուն ներս էին մտել մի խումբ քննադատներ, որ դառն ճղավոցներով խորհրդակ­ցում էին երաժշտի սիմֆոնիայի մասին, Առավելապես նրանք զայրացած էին այն խրոմատիկ գամմաներից, որ գլխավոր թեմա­յից անկախ ընկերակցում էին սիմֆոնիային և խլացնում այն»

13

Անդանտեն շատ էր անհարմար կցվում ալեգրոյին, սկերցոն խան­գարում էր նրա վեհությանը' միջամտելով տեղի-անտեղի։ Իսկ այդ խրոմատիկ գամմանե՜րը, որ խենթացնում էին մարդու։

Հանկարծ քննադատներից մեկը բռնեց երաժշտի ականջից.— Սա ի՞նչ սկերցո է։ Ո՞ւր է քո անդանտեն։Երաժիշտն ականջն ուսին քսելով ազատեց և ետ դարձավ

դեպի քննադատը։ Բայց այդ վայրկյանին մյուսներն սկսեցին քա­շել նրա ականջը և ճղավել-

— Ինչո՞ւ չես ավարտում ալեգրոն, ալե'գրո տուր, ալե՜գրո...— Թողեք, հարկավոր չէ, բոլորովին հարկավոր չէ այդպես, —

խնդրում էր նրանց երաժիշտը, — ախր, ինչացո ւ է ա1Դ ձևը,— այ, սպասեցեք բացատրեմ, նոլ, ի՞նչ կարիք կա այդպես անելու...

Այդ ժամանակ քննադատներից մեկը եղունգով ճանկեց երա- ժըշտի ականջը և ճվաց.

— Փակի ր խրոմատիկ գամման։— Բայց նախ լսեցե՜ք ինձ, ես շատ հարգում եմ ձեր կարծի­

ք ը ֊. • լսեցե՜ք, սիրելի՛ բարեկամներս...Հանկարծ երաժիշտը զարթնեց ավելի սուր մի ծակոցից։ Ոչ

ոք չկար սենյակում։ Ինքը անկողնում էր, քնած։ Միայն ականջն իսկապես ճանկռտված էր։

Աոնետնե րն էին...

ՍԵՂԱՆԸ

Ով գիտե ինչ րոպեի կամ ինչ տրամադրության մեջ գրասե­ղանին մոտեցած էր փոքրիկ երեխան։ Նրան սիրող հայրն ասել էր,

— Այփ ևս որ մեռնեմ՝ իմ այս գրասեղանը քեզ կմնա։ Երեխան ուրախացած այնուհետև ուշի ուշով զննում էր հոր

գրասեղանը և երազում, որ մի օր էլ ինքը կնստի նրա մոտ և կսկսի գրել, կարդալ, ծխել, ալքերը կիսախուփ նայել հեոսւն, պա­տուհանից դուրսւ

Եվ օրեցար սպասում էր այգ օրվանւ Ս՛ի երկու անգամ անհուն բաղձանքով դիմեք հարը,

14

— Ես Է՜լ այս աթոռին կնստեմ, ես է*լ այս գրչո՜վ կգրեմ, ե

ե՜րբ ԿԺնԻ’— Կլինի, բալիկ ջան, կլինի։— Ախր ե՞րբ է, ե՞րբ..-Փոքրիկն այրվում էր բուռն ցանկությունից։ Բայց հայրը կ ը ր ֊

կին իր տեղն էր, դարձյալ նույն դիրքի մեջ և գրասեղանը դեռ չիանցնում փոքրիկին։

Մի օր էլ անհամբեր ու արտասվակալած դիմեց հորը._ Բա ե՞րբ պիտի գրասեղանն իմը լինի։Հայրը կրկին կատակեց.— Աի երբ ՈՐ մեռնեմ։— Ասում ես, ասում ու չես մեռնում, Բա ե՞րբ պիտի մեռնեսւ Հայրը ծիծաղեց, հետո մտախոհ ժպտով նայեց իր զավակին,

որ նույնպես տխուր նայում էր իրեն։— Կլինի՛, բալի'կ ջան, կլինի՜,— շշնջաց հայրը մեղմ ու

խուլ, և թախծալի նայեց մեռնող վերջալույսին, որ խորին տրտմու­թյա մբ մարում էր լեռների հետևում։

Երեխան հուսալից, բա յց ե համակված ի ն չ ֊ո ր վեհ մտքերով

նայեց հորը և սկսեց երազել։

ԷՔՍՊՈՆԱՏՆԵՐ

Արվեստի թանգարաններից մեկի վարիչն է։ Սիրում է իր գործը։ Հավաքել է բավականին նյութեր։ Կարգավորել է, սիստեմի վերածել, բաժանել.— արկղների, դարակների, էպոխաների, ըստ անձերի ու նյութերի։

Ուսումնասիրողներ է հավաքագրել։Գ՜րել է տալիս և ինքն էլ գրում է մոնոգրաֆիաներ կլասիկ ու

կենդանի նշանավոր անձերի մասին։ Շարունակում է հավաքել ամեն տեսակ նյութեր, պատառիկներ՝ հներից, նորերից, ինչ որ պիտի դաոնա պատմության ուսումնասիրության առարկա։

Մի հիշատակարան էլ ունի' դա իր անձնական գիրքն է ա ո ֊ ա յժմէ ուր ամեն &ր, ամեն դեպք գրի է առնում նշանավոր մ՜ամա-

15

նակակիցների, նրանց հես1 կապված մարդկանց պատմածներից' դեպքեր, խոսքեր, կատակներ... Ամեն, ամեն բան պիտի անցնի, գնա թանգարան, դառնա ցուցահանդեսների էքսպոնատ և քարանա։

Եվ այդպես վարվելով իրերի, դոկումենտների հետ' կա մա ց ֊ կամաց այդպես էլ սովորել է նաև իր շուրջն ապրող կենդանի մարդկանց։ Անցնում են նրանք, դառնում թանգարանային էքսպո- նատ։

Նրա ապագան անցյալն է* անցյալ կատարյալը։Թռչում է մտքով նա դեպի այդ ապագայի գիրկր։ Եվ ի ՞նչ...Ամեն, ամեն ինչ այնտեղ անցել է արդեն, դառել անրջոտ հուշ։

ՄՈՒՐԱՑԻԿԸ

Հենակն աջ թևի տակ, փայտե պրոտեզը ձախ ոտին և մուրաց- կանի պրոֆեսիոնալ աղաչական ժպիտը շրթունքներին անցնում էր նա ամառանոցի փողոցովէ

Երբեմն կանգ Էր առնում, ճակատի քրտինքը սրբում և դեմից եկող ամառանոցավոր մեկին ձեռքը մեկնում' ողորմություն հայ- ցելով,

Ստանալով կամ մերժվելով[' նա շրթունքների արանքում մի քանի բառ Էր ծամծմում դառը մաստակի նման և մռմռում ու լնգլնգալով անցնում առաջ։

Ուշի ուշով նայեցի նրան և հանկարծ հիշեցի։ Ծանոթ մուրաց­կան Էր։ Հաճախ տեսել Էի նրան քաղաքում ողորմություն հա յցե­լիս։ Նույն աղաչական կոտրված ժպիտը, նույն լնգլնգոցր, նույն անորոշ քրթմնջոցը դառնացած շրթունքներին։

Մոտեցավ ինձ և ձեռը մեկնել Էր ուզում, որ խոսեցի հետը.— Դու քաղաքի՞ց ես եկել։— Հա։

— Հիմա Էլ այս գյուղո՞ւմ պիտի ապրես։Մ ուրացկանը տխուր ծիծաղեց.— ՉԷ, ջանըմ, ի՞նչ Էստեղ ապրել։ Քազքցի մ ՈՎա արինե­

րիս Հետ եկել եմ ամառանոց, ԷԽ նք կերթան քաղաք, ես էլ Ս ա ­

ները կերթամ,_ Հիմա հասկացա,— ասացի ես,- Ապա ի ՞ ն չ , - տխուր խոսեց մուրա ցկա նը,- Իմ մարդիկ

են ուո էնոնք' էնտեղ էլ ես, Իմ էլ կյանքս էս է>

„ М Լ , ա է ալէ երի . *Ь р է,' - Ч - ք » ‘ Ь ^

Հ ըտ ա կր, » Ի » - լե ր . «ք " Ւ " 4" խ " ո " ՜կային վշտով...

О', ԵՐԵԽԱՆԵՐ, ԵՐԵԽԱ ՆԵՐ...

Կավիէն .ս լ ա # ,ա Գար լ » ձ ի ա ,. „ ա Ա ի ն ե ր ի Ա ռ ,ի ն . Ուր

Հ ա ս ն ,™ ե ն , „ . . . յ են' պ ա ա ե „,

Խ ^ ձ եո Տ ն ^ մԻ **< « - - * * ■ ; У : « դ -մար է», Տեսնես վրե՞ժն է հանել խեղճ աղջկանից կամ չար զգացմունք է ԴՐԴել դիմելու' իր դասընկերուհուն հրապարակովանարգեւու այս միամիտ միջոցին,

^ ե ն Ա կ ե ի էլ Ւ-ՓԿ ! ^ Ի ժ ւ Ч-» Ի աՂա՜

Ժ № 0-, սիրելի՜ երեխաներ, սիրեժ՛ Գորգեն կամ Սարե-ն,

որ ա „ Ս ի ր ե ի ն ա „ ե ս ա նփ .4 թ . . « г - էմա և անարգում՝ կարո՞ղ ես երևակայել, մի օր կգա, որ այդ ի րուշը կդառնա քո ամենախոր սիրո առարկան, այնպես կտանջի կարորի քեզ, այնպես կրարկացնի սիրտդ, որ երբ քո բազ աթ սիրո ակնարկներին մերժումով պատասխանած, կյանքից հուսա, հատ' մի օր էլ նրա գողունի ժպտի մեջ, աչքերի խորքու Կ Կա տես առաջին սիրո թաքուն ցոլքը, որքա՛ն երախտագետ պիտի ժ ’ նես նրան, որ քեզ փրկեց, կյանք տվեց, Պիտի երգես վ բ Կ ™ նժույգի պես, գտնես որ աշխարհն ուրախության ծով է, М *»«■վայելքի մակույկ նրա մեջ, Պիտի ոգ1ւ*րվե«* ձ+աես գ պ ,Տ *մ յ*Ա ֊

17

2 Դ, Դձմիր&յա&» Ьшшпр И

թյան, փառքի, սխրագործության, հերոսության, անգամ աշխարհը վերափոխելու։

Իսկ դո'ւ, ո'վ Բաբկեն, որ գրում ես Ռուրենը սատկի՝ գիտե՞ս, որ դու և նա պիտի դաոնաք մտերիմ ընկերներ, և երբ մի օր մ ա ր ֊ տի դաշտում լսես, որ նա ծանր վիրավոր է, որ նրան բերել են հիվանդանոց վիրահատելու, որ նա հազիվ թե ապրի՝ պիտի գլխիդ խփես մի այնպիսի ցավով, որ կարծես սրտիդ մեջ դաշույն են խաոնում։

ԲնՈԻԹՅՈԻՆ

Օրն այսօր դերասանի է նման։ Մեկ մռայլվում է, ամպակոլ. տակ ունքերը վրա տալիս, մեկ պայծառացնում է դեմքը և մ տ ա ֊ խոհ աչքերով նայում, երբեմն փոթորկում է, գոռում, շանթում հիազարհուր, երբեմն լաց լինում ողբաձայն, որ մի փոքր հետո քրքջա լիաթոք ու ագատ։ Ներկայացում է կատարյալ։ Օրն այսօր դերասանի է նման։

Ո՛վ բնություն, ի՞նչ ես զայրանում, գոռում, տանջվում, ծիծա­ղում, ի՞նչ ես խորհում։ Դերասա՞ն ես դու, խա՞ղ ես խազում, դե­րե՞ր զանազան, և ուրիշներին ես ներկայացնում։

Իսկ դո՛ւ, դու ի՞նչ ես, ո՞վ ես դու, ի՞նչ է քո իսկական իս­կությունը։

Բա"ց դեմքդ, ո՛վ անհանգիստ բնություն,

ԱՆՑՅԱԼԻ ՀՈԻՇԵՐ

— Լավ հիշողություն ունեմ, դա' Է վատը,Այսպես ասաց ինձ մի օր մի ծանոթ երաժիշտ. Ասաց տխուր

շեշտով, գլուխը ծանր շարժելով և մտքերով խորասուզված ի ն չ ֊ո ր Հուշերի մթին անդունդըւ

Էս առա_ Լավ հիշողությունը գանձ Է, բարեկամս, Դա օգնում Է գըլ-

խում պինդ պահելու որքան գիտելիքներ, որքան գեղեցիկ բաներ,

Երաժիշտն առարկեց-_ 0 ՛, մի' ասեք, Այնպիսի' մանրամասնություններով հիշու

եմ ով ինձ վիրավորեց, որտ եղ և ի'նչ խոսքերով, այնպե и ֊ շում եմ խոր մանկությունից մինչև այս հասակս բոլոր տգեղ ու վիրավորիչ դեպքերն ինձ հետ, ուրիշների հետ... Անհամար шЬ- վե՛րջ... և այդ ամենն այնքա՛ն կենդանի, վառ, ուժ ղ, կար այս րոպեիս Է կատարվում այդ բաները, Դաժա'ն բան Է...

Ես հարցրի.֊ Բայց չէ՞ որ ձեր ուժեղ հիշողությունը դաոն ու տխուր

դեպքերի հետ պետք է նաև ձեր հոգում զարթեցնի պայծառ անց­

քեր, ուրախ ժամեր։Երաժիշտը թախծալի նայեց աչքերիս մեջ և գլուխը ախուր թա­

փահարելով պատասխանեց.- Ա՛խ, տխուր, վիրավորիչ, տգեղ դեպքերի հուշերը թունա­

վորում են բոչոր պայծառն ու գեղեցիկը, Վ ի շ ա ը , վ ա տ ը ուժեղ ե , տպավորվում, վերքը սպիներ է թողնում, մինչ ուրախությանը ցնդում է արևի շողքի պես անհետ ու անվերադարձ,

ԱԲՈՎՅԱՆԸ

Հայրը պատմում էր, և սենյակի մտերիմ լռության մեջ նրա պատմությանը հեքիաթի նման կախարդիչ էր դառել՝ թեև պատ.

մում էր մեծ հայրենասերի մասին.Իսկ փոքրիկը հմայված լսում էր և երազում, Նա իր մանկա­

կան աչքերով կարծես տեսնում էր այդ անձնվեր, խանդավառ գրողին, հետևում էր նրա բոլոր շարժումներին,

Հայրն էլ տարված էր իր նյութով, Նրան թվում էր, թև ինքն էլ նվագում է մի երկարաշունչ, սքանչելի սիմֆոնիա,

Եքաժշաական դրվագների պես հնչեց „ ո ղ ի բա րկա նա լը

Արարատ, նրա Դորպատի երազներն ու հայրենակարոտը, նրա վերադարձը հայրենիք, նրա վսեմ ստեղծագործությունը, նրա այրվելր հայրենիքի սիրուց և անհայտացումր։

Հայրը վերջացրեց և սկսեց ծխեր Եվ սենյակի խորին լռու­թյան մեջ փոքրիկը ոտների ծայրերով մոտեցավ փարվեց հորը, նայեց շուրջն ու փսփսալով հարցրեց.

— Հիմա Արովյանի ոտնատեղերը կա՞ն Արարատի վրա,

ԱՆՄԻՏ ՀԱՐՑԵՐ

Մա՜րդ զարմանալի, Քեզ բնությունը կանչել Է կյանք, որ գործդ կատարես, աշխատես, պայքարես, ստեղծագործես, վա յե­լես, ուրախանաս, պարես, երգես և հետո, — դե ի՞նչ անենք... գնաս։

Իսկ դո՞ւ, գործդ թողած' րնկել ես բանի հետևից, ո՞ւր բերին քեզ, ինչո՞ւ բերին աշխարհ, ո՞րտեղից, ո՞ւր են տանելու։

Մեկը հարցնի քեզ,— ախր քե՞զ ինչ, ի՞նչ ես մաշում կյանքդ,

"•պրիր Էլի՞՛Անմի՜տ, անմի՛տ։

«ԱՐՎԵՍՏԻ ՕՐԵՆՍԴԻՐԸ»

Մի հնդուհավ եմ հիշում։ Դատարկ բակի մեջ մենակ շրջում Էր գոռոզ ու մեծամիտէ Այնքան զբաղված չէր կուտ ու խոտ ո ր ո ֊ նելով, որքան ուշքը տվել էր ձայներ որսալու օդի մեջ. . . Ձա յներ... ❁ , նրանցով լիքն էր օդը։ Կյանքն ապրում էր և ձայներ էր արձա­կում ամենուրեք։ Փողոցներն եռում էին մարդկանց բազմությամբ, աղմկում էին երեխաները, հեռվից հոսում էին Շոպենի վճիտ հըն- չյունները։

Հնդուհավն այդ բոլորն իրեն էր վերագրում։ Ուղղակի իր հաս­

ցեին, Վիրավորիչ էր համարում այդ ձայները, զայրանաչով

չում էր, փքվում և հանկարծ ղլվլում.

— Ա 'լղըլի~Վ ոլւԻ-ՂոււԻ--Այսինքն՝ այդ ո՞վ էր, ո՞ւմ էր ակնարկում, ի նձ, ինչպե

համարձակվեց, Ասացեք նրան, որ այստեղ հանճար է վիրավոր­վում, գեղարվեստական խոսքի մեծագույն օրենսդիրը...

Նվչում էր այսպես և հետո գչուխը... օ ՜ , այդ հիմարակա ն գոռոզությունից կապտած. ինքնաբավականությունից կարմրած, տխմար մտքերից անճոռնիացած, շլինքը կախ, գլուխը բարձրաց­նելով վեր՝ նայում էր շուրջը իբրև մի հրաշափառ հիմարությու ,

Կուշտ էր նա, հղփացած էր տափակ, ապաշնորհ մտքերով, հանգիստ ու ապահով էր նա իր փառքի հաստատունության մասի և կարծում էր թե աշխարհն ուշաթափված է իր չգիաես ո ր մո­նումենտալ գործի գեղեցկության ու վեհության առաջ։

Եթե հազա՜ր հառաչանք կարողանար մարդու թեթևացնել այդ

կոշմարային պատկերից...

ԿՈՇԿԱԿԱՐԸ

Կոշկակարի փոքրիկ մի արհեստանոցի առջև երեխաներ էին հավաքվել ու հետաքրքիր նայում ներսը, Այնտեղ մի առանձին բան չկար, Սովորական՝ մի տուփի չափ ծակուռ, որի մեջ հազիվ երկու մարդ կտեղավորվեին, Եվ իրոք' այնտեղ մի արկղի վբա նստած էր կոշկակարր, որ գլուխը կախ' կոշիկ էր կարկատում, Նրա կարկատած կոշիկն էլ մի երևելի բան չէր, ոչ էլ արհեստա­նոցի պատին կպցրած մի երկու խունացած պատկերը կարող էին գրավել փոքրիկների ուշադրությունր, Բայց երեխաները հոծ խ ը մ ֊

բով պաշարել էին արհեստանոցը։Այնտեղ, վարպետի կողքին նստել էր մի տասը տարեկան տղա

և շատ վարժ կարկատում էր կոշիկի տակը. Մերթ կուրծքը հպում էր կոշիկին և սուր դանակով կտրում կոշկատակի եզերքը, մերթ բզով ծակում ու շպիլկան դնեչով մեջը, մուրճով շնորհալի զարկում պնդացնում, մերթ թելը փաթաթում խոզի մաղին, մոմում, սրբում,

Չէր նայում էրեխաներին, լուրջ իր գործին էր։ Վարպետը չէր խանգարում երեխաներին։ Գործը գնում էր առաջ։ Իսկ երեխաները տարված, ժպիտները դեմքերին սառած ե աչքերը լայն բացած ն ա ֊ յում էին փոքրիկ աշակերտին։

Փո՜քր էր, գրավո՛ւմ էր...

ՏԻՆ

սիերը կանգնել չէին գնում։ Բաց ֆուրգոնը բեռնավորված էր քարով, պետք էր շենքի բակից անցնել և տանել ներսի բակը։ Բայց ձիերը չէին շարժվում։ Գուցե հոգնած էին, գուցե ֆուրգոնի ակները քարերի, կոշտերի դեմ առել' խանգարում էին ֆուրգոնը շարժել։

Սակայն բեռը ծանր չէր, և թվում էր, որ ձիերը կարող էին քաշել ֆուրգոնը։ Ֆուրգոնապանը մտրակը պտտեցրեց օդի մեջ, ձիերը մի շարժում արին, բա յց հանկարծ շինության վրա աշխա­տող մշակներն օգնելու համար վրա վազեցին և սկսեցին ձեռքե­րով ծեծել ձիերից մեկին։ Սա կանգնեց։ Մշակները փայտերը վերցրին, որ խփեն։

— Մի ծեծեք,— խիստ ձայնով արգելեց նրանց ֆուրգոնա­պանը և ձեռքը բարձրացնելով պաշտպանեց ձիերին։

— Բա ո՜նց, չեն գնում,— բացատրեցին մշակները։

— Ոչինչ, հանգիստ թողեք։

Մշակները ետ քաշվեցին ե զարմացած նայեցին անփույթ ֆօւրգոնապանին։ Սա ետ քաշվեց և ծխախոտ վառեց, ու ծխելով մեղմ նայեց ձիերից մեկի կողմը, որին զարկել էին մշակնեբըէ Անց ավ մի երկու րոպե։ Ֆուրգոնապանը քթի տակ ժպտաց, մոտե­ցավ ծեծված ձիուն և ականջին շատ փաղաքշոտ ու մտերմական ձայնով մեղմ ասաց.

Ну, Ва-аська, пое-едем!Ջին շարժվեց։ Մյուսն անմիջապես հետևեց նրան» Գնացին>Ջին նեզացել Էր...

ԱՆՀԱՆԳԻՍՏ ԺՈՂՈՎԱԿԱՆ

.<•<[»* ^ ւ ն> ~ ն: ? է ք " , մ ՞ ք , , ւ ;Л. /. մեօ, Զեեուոոդը ճգնում Է գոռոցով ծածկել այդ աղ։ {Ը

^ Ս ա կ ա յն ո՜վ Է աղմկում, Ուշացածների կ ո շի կ ն ե ր պատըշ գ ա մ բ ն ե ր ի ա ա խ տ ա կ ն ե ր ի М п , К , ա ի ^ ն ե ր ի ոա ն Ո -

մի Ակեր ■*»■<■* Է Ւ" Ւ " ' ՛ Շ" Դ հ ՛ նյ ղյ ՜ “ Լ ]

նրա ոամիկ. ան,աղա,ավարի կոնլ՞ՏԸ' " 2 г է

, ձ յ ա “ տ ի կ ն ք 'Է մւուսր։ Էւի' ղնճրտոց, էլի ճղավոց...1 \ ■'--«֊՛ у -,ք՚ш ф ш - ր կ - " /ա ա ի յ յ » Ր և ա ն < ա Ն ,ս ա ,ւ թ ։ , .

հսւոևան ?Րքապատի համար։Եվ հարց է ծագում՝ ինչո՞ւ չեն թողել տանը, կամ վերջապես

ի ն չ ո ՜ ւ չ ե ն դ ո ւ ր ս տանում ա յ դ . . . նոր ա ն հ ա ն գ ի ս տ մ ա ր դ ո ւ ն ո

երեկ աշխարհ եկել՝ այսօր հանգիստ չի տաչիս ժողովակա ր < Բա յց... ո \մ մոտ թողնեն տանը, Ո՞վ տանի դուրս, Հա յրը

նա բանվոր զեկուցողն է հենց, Ա ր և ս կասեք մա յրը, Նա ար-

վածային բանվորուհի է և ժողովական...Եվ քանի՞ հազարավոր զեկուցումներ, քանի ժոզովներ, երե­

կույթներ, ներկայացումներ լ3 ված են այժմ այսպիսի + Հ Ր - Ժ ճղավոցներով, ուր այս փոքրիկ նոր մարտիկները ու գի իլ րո Հ ա Լ Լ ո ւ մ են իրենց կյանքը Լ աճում հարվածային մայրիկի

գրկում...

ԵՐԱԽՏԱՎՈՐ գ ա յ լ ե ր ը

Չ է՜ , սիրում եմ նրանց, ա յգ գայլերին .. Խորապես հարգում եմ, անչափ երախտապարտ եմ նրանց» Ուղղակի նրանց պար „ա կա ն իմ առողջությունը։ Նրանք ինձ տափս են, ի նլ ք կար­

ծում, դեղորա՜յք, երկաթի կաթիլնե՞ր, էլեկտրոբուժո՞ւմ... Ո՜չ իհարկե, Ի՞նչ բաներ են սրանք, Նրանք ինձ շնորհում են ամենա­ճիշտ բուժման միջոցներ, բնության ամենամեծ բարիքը,

Երբ մտնում եմ անկողին և ինձ պաշարում են զանազան հոգ- սեր կամ զբաղեցնում ի ն չ ֊ո ր արտառոց միտք և քունս խանգա­րում“ ես ինձ հանձնում եմ զանազան երևակայական արկածների։ իբրև թե մենակ անցնում եմ անտառի միջով, Ջմեռային խուլ, ահավոր գիշեր է։ Ահա լսվում է մի ոռնոց... Հետո երկրորդը, եր- րորդը՛ Ահա բացատում երևացին նրանք' գա յլերը... Նրանք տես­նում են ինձ և... վազում դեպի ինձ... Ես մագլցում եմ բարձր ծառի վրա. Սկսվում է պաշարումը. Փաթաթվում եմ տաք մուշտա­կիս մեջ և սպասում լուսանալուն և անցորդներին։

Սահում են իբրև թե ժամերը, ես բոլորովին էլ չեմ շտապումг Հանկարծ հիշում եմ, որ գրպանումս ատրճանակ կա։ Հանում եմ, հանգիստ նշան բռնում գայլերից մեկի վրա և կրակում։ Գայլն ընկնում է վիրավոր, մյուսներն հարձակվում են վրան և սկսում նրան լափել։ Հետո կրակում եմ երկրորդին, երրորդին։ ժամանակ է անցնում։ Գայլերն սպասում են իմ իջնելուն։ Չեմ իջնում և ապա­հով բարձրությունից տաք, անվտանգ դիտում եմ նրանց, որ ճրագների նման նայում են ինձ, բա յց ձեռները չեմ ընկնում և հետո...

Ջարթնում եմ։ Առավոտ է։ Քնել եմ ամենաարդար, անվրդով քնով, կազդուրված ու պատրաստ նոր օրվա աշխատանքի,

Չէ՜, սիրում եմ այդ գայլերին։

ՖԻԶԻԿՈՍԸ

(Արտակարգ դեպք)

Երազումն էր այդ, թե՞ վառ երևակայություն, հալյուցինա- ցի ա. նա զգաց օդի սուլոց ականջի տա կին և հանկարծ րնկավ լուսնի սառ մակերևույթի վրա։

Այո, լուսնի սառ մակերևույթի վրա։

նա гш „ 1 * , м , т ч ֊ Խ п , И ' М I

» * . . < • г ч - Փ Կ ն “ ,ւտ լ " ' " 4 ՞ ’ք Ր, ի ն խ ա ռ ն ա ր ա ն ն ե ր , „ к ՝ * " - դ ա շ տ ա վ ա ^ ե ր ,

Եւամ նստեց։ , ,!■ յի յ : ւ՞.ր “ կ

( փՀ լՈ յ պզԱի Ի Ւ " ° Գ "4ն"վ ' • ' * ' ‘ М Г ՛

էր, ոչ երեկո, ի ն չ ֊ո ր մոխրագույն, պղաոր լույս, Ոչ մի յ , I

* ’ 1կկաՏ,աԱ, կրկին ն ա յե ,Ա „ - ա լ » : ն ի Վրա է ՒԿՐ- Ы

մի արարաէ, .ւ, մի էակ. - ! 4 Н » ւք, ” Ր ♦ * » “ ՚

, և վ յ , Լ , "<■ * և ն - ււն ■'“ “ ♦ ■ ■ Л " 16'չլինի, այս անմարդ, անէակ մենակությունը,

Ոչ ոք չկա ամբողջ լուսնի վրա...Սակայն ի՞նչ, ֆիզիկոսը վեր կացավ և “ Կսե9 Գևա1 -

ՊԱՌԱՎԸ

Աշխույժ փողոցը լիքն է երեխաների կանչերով, տրամվայի զնգոցներով և անլռելի, անորոշ մարդկային խոսակցության սի -

ֆոնիայով։ ,Երիտասարդ արևը խաղում է երկնքի թավիշ մովի մեջ, ճընճ-

ղուկները ծառերի վրայից հարձակվում են ի ն չ ֊ո ր չոր հացի կտո­րի վբա, իսկ փողոցի բացվածքից երևում են կապույտ լեոներիալիքները՝ ձյունեղեն փրփուրները գագաթներին,

Գարուն էւՄի ուրախ պառավ նստել է դռան առջև քարին և գիրկն առ /

մի փոքրիկ երեխա, թոռն է անշուշտ, Փոքրիկը ձեռները պարզում է, որ բռնի... ծառը, շենքերը, աշխարհը... Ու ժպտում է, ժպտում է և պառավը, Նա երկու ձեռների մատները հագցրել իրար պինդ բսնել է խայտացող երեխային, Չլինի թե ընկնի, Ու կպել է նրան,

25

Ինձ թվում է նա էւ կաոչել է երեխային... սինի թե ինքը ընկնի

անէության մ եք։Ու փարված կյանքին ժպտում է նա...

մ ր ջ յ ո ւ ն ն ե ր

Մրջյուններ էին վխտամ ճանապարհի վբա, Վազվզում ա րա գ ֊ արագ, խաչաձևում ճանապարհը, կ տ ր ո ւ մ ֊ա ն ցն ում ամեն ուղղու­թյա մբ, Եվ ինչ-որ շատ էին նրանք, Ահա նրանցից գիակիկներ կան այստեղ, այնտեղ, Այղ անցորգներն են ոտնակոխ արել նրանց, և երևում է, որ ամեն րոպե վտանգված է նրանց կյանքր,

Բայց... սա՞ ինչ բան է, Նրանք այստեղ մինչև անգամ բո ւյն ունեն, Ահա' թե ինչ, Եվ բույնը ուղղակի ճանապարհի վբա, Պա- շար են կրում, ձվիկներ են գրել արևի տակ չորացնելու, հող են դուրս ածում բնից, Մարդիկ կարգին գործի վրա են այստեղ, աշ­խատում են տենդորեն, Բայց ի՞նչ խելք է այսպիսի զոհերով, այս- քան անցորդների սարսափելի կոշիկների արանքում (երևակայո՞,մ ե ք ...) բույն ունենալ, չհեռանալ այստեղից, ապրել հանգիստ, աշ­խատել, դեռ ուրախանալ, հուսա՛լ, Եվ մինչև անգամ տևել...

Եվ նրանք չեն հեռանում, ապրում են այստեղ, աշխատում,

ուրախանում, հուսում. Եվ տևո ւմ...«է 'հ , հայրենիք է» — խորհեցի անցա, Կներեք, չգիտեմ, ար­

դյո՞ք մրջյուններն է՞լ այդպես կնայեին գործին։Գոնե ես այդպես խորհեցիէ

ՎԱՂԵՄԻ վ ա լ ս

Հրճվալից մի վալս եմ լսում, Նվագախմբում առանձնապես անհոգ սուլում, շնկշնկում, գժվում Է ֆլեյտըէ Ի նլ քաղցր Է, ինլ

К

թախծաժ քաղցր, Ախ, - Л А ' ^ « ա Ա կ ո Հ յա -ն իմ գիժ, անհոգ պատանեկությունը,

Կարելի Է այսպիսի խ *»Ք եԼ Վ * Р

վալսըւ ■

ՔՐՔԻՋԸ

Հեռու մայթից մի բ ա ր ձ ր ա ձ ա յ ն խմբական ք ր ք ի է Է լսՎում։

ք ա ր , բ ո ւ ռ ն ց ա լ ք ո ւ ն ն ե ր ո վ ,

Ա ղ ջի կ նե ր են դ ր ա ն ք ,

Միալար հոսում Է օդում նրանց քրքիէԸ՛ Երբեմն Էլ ա կար այնպիսի մի ժխորով Է պայթում այն, կարծես նորանոր ջրեր խ ո ւ ֊

ժեռին ջրերի մեջ։ . . . .«Անպատեա-ո ոչինչ չի պատահել այնտեղ, Գ Է , ր Ի " ա֊

սարդ են, ծիծաղում են որևէ մի դատարկագույն բանի վրա» խոր հում եմ ես իմաստունի հատուկ լրջությամբ.

Բայց թ ո ղ , ի սեր չ գ ի տ ե մ , ի ն չ ո ւ և ո ւ մ ,

Որքա՛ն կկամենայիր նաև դու ծիծաղել, քրքջալ այդպես որևէ

մ ի դատարկագույն բանի վրա։

Ե ր ի տ ա ս ա ր դ ո ւ թ յո ւն,Ա մ ե ն ա ի մ ա ս տ ո ւ ն բ ա ն ը ա շ խ ա ր հ ի ս ե ր ե ս ի ն ,

ՊԱՐՏԻԶԱՆԻ ԿՈՅԸ

Մի պարտիզանի էին կախում ֆաշիստները, Ողչ ավանի բնակ­չությանը հրացանի կոթերով հավաքել էին հրապարակը, ոՐ տ ս ֊ նեն, սարսափեն և հնազանդվեն ֆաշիզմին, Բնակիչները գետնին էին գցել, որ չտեսնեն հրապարակի մեջ ծառից կախված

պարանը, որ օձի պես օղակվել, կախվել էր և որի տակին բերել

կ ա ն գ ն ե ց ր ե լ է ի ն պ ա ր տ ի զ ա ն ի ն ։

Պարտիզանը մռայլ և հպարտ նայում էր բազմությանր, Նա այնպես էր սպասում մահվան, ինչպես մարտական պարտքի կա- տարմանը, Նա ցավում էր, որ բռնվել էր, բա յց և չէր վախենում մահից, Դա էլ գործ է, այդտեղ էլ պիտի օգտակար չիներ Եվ պար. տիզանը գործի անցավ, Մինչ օղակը գցում էին նրա վիզը, որ հ ե ֊ տո աթոռը դուրս քաշեն ոտերի տակից' նա հանկարծ կրակվեց, դեմքի ու վզի մկանները ուռեցին, դողացին, և նա հրացայտ աչ. քերը բազմությանը սևեռելով[' ուժգին մռնչաց.

— Վրեժխնդի՛ր եղեք։Հրապարակը ավելի լռեց, Սպառնալի այդ լռության մեշ զգա ց,

վեց, թե ինչպես բազմությունը կլանեց այդ խոսքերը։Եվ հանկարծ այդ լռությունը պատռվեց, և նրա խորքից դուրս

թռավ մի պատասխան գոչ.— Կլինե՜ե՛նք վրեժխնդիր...Ֆաշիստները իրար անցան, Նրանք հարձակվեցին դեպի ձա յ.

նը և չարագույժ սպառնալիքով գռռացին.— Ո՞վ էր, ո՞վ էր...Ձայնը լռել էր, ձայնողը կորել բազմության մեշ։ Սկսեցին

որոներ Բայց ո՛րտեղ կգտնես դրան, Նա թաքնվեց ողշ Ուկրաինայի մեծ սրտի մեջ. գնա գտի ր նրան։

ԵՐԵԽԱՅԻ ՃԻՁԸ

Կայարանը որոտում է։ Ռազմաճակատ մեկնողներին ճանա­պարհ է դնում ահագին բազմությունը։ Գնացքը լիքն է. նստում են հետզհետե։ Մեկնողներից ոմանք դեռ պլատֆորմի վրա են՝ իրենց հարազատների կողքին։ Հրաժեշտի խոսքեր։ Ասվում են, իսկույն մոռացվում և կրկին ասվում, Ասում է սիրտը, որ լեզու չունի։

Վերջին զանւքը ղողանջեց։ Սուլեց։ Շչակը ճչաց։ Բազմու­թյունը ցնցվեց, թնդաց, аԲարի ճանապարհ»։ «էԳնաք բարով»։ *Վերադարձեք հաղթանակով»։

Գ ն ա ,ո ,ա ր 4 Կ > Ь » г < ■ • * » ’ լ “ տ՜

,Ի Կ7 ի % ե խ ^ կ ա ն է ի չ <ա ն կ ա ր », կա րծես մ ի բա ն Դ ֊ք. 1 մհ ռան, որի մասին լսել Էր, սովորել, խաղա-

‘,Կ Է ի հ ^ ծ - « * ■ * ! մեէ և 4 մա <տն-

*ն'ս՜"՚ խփի՚՞նրանց...

ԱՏԱՄՆԵՐ

Նա ռազմաճակատում իրեն համար մի նոր գ ո ր ծ Է գտել նոր արհեստ, ոսկի ատամներ Է պոկում բերաններից, ավաքու

Հետո սկսեց վիրավորներին սպանել և ատամները ա լ, Վ Ր1 անցավ առողջ գերիներին և թիկունքում մնացած գյուղացիների

Հարստանալու կրքով մոլեգնած նա մի գլուխ ոսկի ատամներ Է որոնում, Ամենուրեք ոսկի ատամներ, որ հավաքում Է ու ավա- քում իր տոպրակը, Ագահության կրակն այրում Է նրա սիրտը- գազանային ուրախություն Է լցվում նրա անասնական աչքերը, երբ նա զգում Է, որ իր ոսկիների տոպրակը լցվում Է, ծանրանում ու

մեծանում, . . . յ>Այսպես կարելի Է սնդուկներ լցնել, միլիոններ կիտել, ուռճա­

նար Կիրքը արբեցրել Է նրան, Նա այլևս մարդ չի տեսնում իր շուրջը, աՈ ոսկի ատամներ, մանր, միջակ, խոշոր, փայլուն, որ լցվում են նրա տոպրակները, ծոցերը, սնդուկները, իր տունը,

ք ա ղ ա ք ը , հ ա յ ր ե ն ի ք ը . . .

Եվ այլևս նա մարդ չէր որոնում, ավելորդ էին բերանները, դեմքերը, գլուխները, աչքերը, մարմինները, Ավելորդ էին մար­դիկ, Նա ատում էր մարդկանց, մարդիկ խանգարում էին նրան փախցնելով, թաքցնելով ատամները, որոնց ծարավից այրվում էր

նա անասնական տանշանքուԼէ

ы * ։ . դ . ք 1 « - * ■ - < ‘ Ի * ք * - ;

^ ♦ - « . . - » * » * ^ Հ ձ է ձ . " " . ; г Լ ս " » ,

ՀՀձձ71:% \Հ> - ‘ ‘ք ^ Т < X "Մի վայրկյանում նա առաջին անգամ վերջապես տեսավ մար.

ղուն, Դա մի զարհուրելի էակ էր.Սարսափելի մի ատամ...

պ ա ր տ ի զ ա ն ի գ ն դ ա կ ը

«Իմ գնդակն իմ սրտից է թռչում»...Սրտից և ոչ հրացանից,Հ, պարտիզանի գնդակն է, Այդպես պարտիզանն ասաց, Уш

այն մարդու խոսՔն է, որ աչքով տեսել է երեխաների խողխողու­մը, նրանց մայրերի բռնաբարումը, գյուղացիների լսոշտանգու - ները, թշնամու դաման բռնություններն ու բորենական ծի-

* աղԸԱ յո , ոչ հրացանից, սրտից է թ4 " լմ պ^րաիզանի Գն1աԿ0 դեպի թշնամին, Սիրտը, սիրով դեպի մարդը լցված սիրտը չորա. նում է, հրացան է դառնում, գնդակ է նետում հիմա...

ԾԱՂԻԿՆԵՐ...

Ծազիկնե՜ր, սխունաչիկ, սիրելի' ծաղիկներ, ի՞նչ գործ ունեք դուք այստեղ, այս համաշխարհային, ահեղաշունչ արհավիրքի

տբերին.Մի՞թե չի հասնում ձեզ այս զարհուրելի հրետանիների ահագ*

%ազզսրզ բառաչը, Մի՞թե չի խեղդվում ձեր նազանի շունչը վա ոռ պի այս թանձրամած ամպերի մեջ։

Նայում եք այնպես մեղմ և հեզ ժպասւմւN

В < » фЬЛ են Щ , “ <■*/>*< « » ՛ 'ք

աւք 7 Հ 1 : ^ ՞ լ * ^ է « “ *■ հլ; ր \ նՀ ւ, » 2» * , ք . - Ր Ղ’ս1'ձ! “Ղ ա ^ պ ե - ^ ղ Կ Ի Հ " ՚ 1՛ «

ար,մ ամեն րոպե դուք մարդու աչքի առչևն եք,Ահա անցնում են սաղավարտավառ հերոսն րը դ ր Ղ րԻ

քաղաքների միջով ե դուք մատաղահաս աղջիկն րի ոքից

Վ Ո է մ Ա հ ա ^րորվքւմ կ քնկած հերոսների գլխին և նայում էլի ա յս ֊

պես ւիրիմնմերի ^ու վճիտ աչքերով էլի այսպես հ ե զ ա ն ա զ նայում, նայու . ..

Ո չ եք ուզում ասել, սիրելի' ծաղիկներ...

ՌԱԴԻՈՀԱՂՈՐԴՈՒՄ

Ջութակի հնչյուններ են ոստոստում, երբեմն սուրում երբեմն մարռւմ և մերթ հանկարծ սլանում երեկոյան ջինջ օդի մեջ, Հրա­չափ թռչուններ են դրանք, որոնց շարժմանը֊ Հետ ևեչչ и шид ու ,

Մի երջանիկ երիտասարդ կոմպոզիտոր է անցնում Լայպցիգի զմրուխտի դաշտերով, Հովը խաղում և շշնջում է նրա երկար ա ֊ ղերի ու լայնաթև փողպատի հետ, Նա կլասիկ է■ այ ցողակամեւանխոլիկ և հավասարակշիռ ու հանգիստ...

Բայց հովը նրա մազերի խռիվների մեջ դեռ խ ա ղ ո ւ մ է նրա պատանեկան օրերի « Ամառային գիշերվա երազի» ռոմանտիկա­կան թրթիռներով, Նրա շուրջը ծաղկող գ ե ր մ ա ն ա կ ա ն գյուղերի կոկիկ տների բնակիչներն իրենց հ ա ր ս ա ն ի ք ն ե ր ո ւ մ եկեղեցուց հարսին տուն բերելիս նվազել են տաԱ,ս այդ ուվերտյուրի «Հ ա ր ֊ սանեէիսն երգը»< Դ ա ա մ են ա ժողովրդական եղանակն է Р ա ֊

նիայում« ,Երիտասարդը հրեական խանդավառությամբ (նա չի զգա

ա յդ) խորհում է Հերդերի մասին, որը պատմությունը դիտում էը իբրս պրոցեսի պր*գրէ*ՒՎ զարգացում, յէստ որում, այդ պրոգրեսի

31

հիմքն էր համարում հումանիզմի նվաճումները' բանականություն, բարոյականություն և ազատություն։ Նա առաջ է քաշում մարդկա­յին բանականությունը, ժողովրդական ոգին...

Երիտասարդի սիրտն ուռչում է այդ վեհ մտքերի երազանքիցւՋութակի հնչյունները հովի պես օրորվել սկսեցին անտառի

բացատներում...Երիտասարդի հոդում արձանի պես վեր ելավ մի հոյակապ

դեմք։ Դա նա էր, որ վերակոչեց երկրի ոգուն և որոնում էր բա . ցարձակ ճշմարտություն, և հետո գնաց կլասիկ խաղաղության աշխարհը, այդ գեղեցիկ երևակայությունը։

Բայց ջութակի հնչյունները ուրախությունից իրենց կորցրած ճախրում են և պարում անհնարին արագությամբ։ Ահա, ահա նրանք օդում կդիպչեն մի բանի և կփշրվեն արծաթ ալիքների պես«

Այդպես էլ եղավ, նրանք ցնդեցին... Հենց որ նրանց դիպավ ռադիոյի խռպոտ շունչը։

Մենդելսոն Բարթոլդիի կոնցերտը վերջացավ։ Այժմ լսեցեք .. Զարթնում եմ։ Խուլ որոտում է Լևիտանի պատմական դարձող ֆրազը.

« Սովետական ինֆորմբյուրոյի կողմից»։

•

Գետնի մեջ կենդանի թաղվում են հրեաները և նրանց ճիչերը խլանում են հողի տակ... Գեղջկուհիները երեխաները գրկներին վազում են բոցերի մեջը... Թնդանոթներն ավերում են, հրդեհները լափում են և’ Մենդելսոնին, և' ինչ որ գեղեցիկ է թե <гերևութա^ կանությամր» և թե իսկության մեջ։

Ա8ՈԻՆ

Մի դեղնահեր կնոջ դեմք է գծագրվում աչքերիս' հեռավոր մի երկրռւմ, չգիտեմ Բեոլինի՞, թե վեստֆալիական մի փոքրիկ քա- զաքի անդորր տան պատուհանի մեջ։

Լարված է նրա մսոտ դեմքը։ Նա հիմա ընդոստ վեր կթռչի աթոռից, Բայց դեռ ականջ է դնում տան միջանցքի ոտնաձայներին։

32

Նրան թվում է, թե փ ոստային պաշտոնյան է մտել միջանցքը և քայլում դեպի իր բնակարանը։ Անպատճառ նա է ... Չարաժպիտ կծկվում են նրա ներվային այտերը, և նա գող կատվի դեղին աչ. քերը լայնացրած, զգույշ սողոսկում ով վեր է կենում։ Ահա և շարժ­վում է դեպի դուռը, որ դիմավորի փոստաբերին։ Մի վայրկյան վառվում է նրա երևակայությունը և ագահ գազանային կրքից աչ­քերը պսպղում են չարախինդ երջանկությամբ։

Դա Ֆրիցն է՝ նամակ է կամ ավելի շուտ ծանրո ց ։... Մետաքսեղեն' վարդի և շուշանի տերևների պես ծալ-ծալ

իրար վբա ... Մի բրիլիանտ պսպղուն աստղի նման դուրս է ճառա­գայթում փոքրիկ տուփի բամբակի միջի ց .. . Կզաքիսի վզնոց՝ շքեղ մուշտակի մետաքսե աստառի մեջ կծկված... Իսկ հատակին բու­րում է նրբակերտ կոշիկի ազնիվ հոտը...

...Իրե՛ր, իրեր' խլված մի հեքիաթական, վայրենի, հարուստ, ատելի երկրի բնիկներից' ատրճանակների, գնդացիրների, հրդեհ­ների ճարճատյունների մեջ... Երջանիկ կողոպուտ...

Դողում է կրքից և դուռը բաց անում...; ; ՛ * • • * * • * * • • *

Հողի ծանր, անճոռնի մի կույտ է ուռել հեռավոր այն երկրի գետնի երեսին։ Մի աններդաշնակ փայտե խաչ անխնամ, հապճեպ հյուսնած' խրվել է այդ կոշտերի մեջ և մի սառ սաղավարտ կոշ­մարային կրիայի պես կծկվել է խ աչի տակ...

1Լշունը մաղում է վերից' մա՛նր, սա ռն, անվե րջ, հավի­տյա՛ն..,

ՀԱ ՏԸ

Երբ հարկ եղավ քաղաքը արադ կարգով էվակուել ողջ ըն- տանիքը շատ մտածեց, թե ինչպես հետները տանեն տան զառա­մած տատիկինէ

Մտածեցին, մտածեցին' բան դուրս չեկավ։ Պետք եղավ թող­նել նրան։

Միևնույն Է, իրենք պետք Է ոտքով գնայինւ83

>) 'К 'ՒհէքիքՏյաէ, Бшшаг II

Ձյուն, սառնամանիք գնություն, արկածներ...Հետո' տատիկն է[ համարյա կույր էր, բավական խ ոզ, բա .

վակա'ն խարխուլ մի շինվածք, Կգար՝ կմնար ճանապարհին...

սոսկալի տեսարան։Իսկ այստե՞ղ՝ գե, ի՞նչ կարող ես ա նել ճակատագիր է, մի

քան կլինի, գուցե գտնվեն բարի մարդիկ գուցե շատով քաղաքը Լտ կաււնվի կարմիր Բանակի զենքով։ Մի կերպ կազատվք, նաև

խեղճ տատիկը։Խիստ ժամանակներ են. հնար որ չկա՝ չկա։Այդպես էլ եղավ, Իրենք թոզին քաղաքր անցան սառած գե-

տը, գնացին արևելք, Հետո կատարվեց այն ինչ ենթազրում Էին։ Շատ նեղություն քաշեցին ե բոլորովին չզղջացին, որ պառսսքին թողել են տանը, Այստեղ հիմա արդեն պարզ Էր որ նա ա նպ ա յ֊ ման կմնար ճանապարհին։

Օրեր անցան, ե քաղաքը ետ առնվեց Կարմիր Բանակի կող. մից։ Փախստականներից շատերն իսկույն վերադարձան հայրենի քաղաքը, Ընտանիքը ուշացավ, նա հեռու Էր գնացել և դեռ նոր Էր ճանապարհ Ը^կել դեպի աուն։

Մի օր, և դա քաղաքի վերագրավման չորրորդ օրն Էր, երբ արդեն վերականգնվել Էր լույսը, ջրմուղը և փռերը' փախած ը ն ֊ տանիքի հարևաններից մի քանիսը ներս մտան նրանց բնակարա. նը' նայեն ինչպես Է տան վիճակը.

Եվ ո՜վ հրաշք...Պառավն ապրել Էր։ ճիշտ Է' տաժանելի օրեր Էր քաշել։ Հա-

մարյա կիսամեռ։ Թե ի՞նչ Էր կերել, ո՞րտեղից գտել և արդյոք կե. րել Էր, թե ապրել իր հոգեվարքը, Չես հասկանա, Ինքն Է՜լ կարգին մի բան չասաց այդ մասին.

Մոտեցան պառավին։ Թույլ ընկած Էր անկողնին։ Մեռնո ւմ Է, ի՞նչ Է... Ո՛չ, կարծես ապրում Է, ուզում Է ապրեր Միայն չի տեսնում, չի հասկանում. թե ի՞նչ են ուզում իրենից։ նստել խո- Iէում են, նա Էլ լսում է ու լռում*

Գնացին ու շտապով հացի քարտ հանեցին նրա համար։ Հաց

բերինւ— Աո, անուշ արա,— ասացին նրան։— Ի՞նչ է դա, — խռպոտ ու մռայ[ ՛հարցրեց պառավը։

84

Նա չար հայացքով նայեց իր այցելուներին։ Չի հասկանում

ովքեր են...— Ստացիր հացդ, կեր, ուժի եկ։Պառավին նստեցրին տեղում, մոտեցրին հացի բոքոնը նրա

մոմե Առներին, նա շոշափեց բոքոնը, Բռնեց, պինդ սեղմեց, տա- րավ քթին և բոքոնի ձևից, հոտից հանկարծ ժպտաց կույր աչքն.

բով և ծոր տվեց._ ի ՞կ , ուրեմն եկե՜լ է Սովետական իշխան»ւթյոմւը...

ԶԱՎԱԿՆԵՐ, ՄԱՅՐԵՐ

0 ՛, երբեմն ինչե՜ր են քաշում մայրերը,Երբեմն չգիտես ինչ անես, ինչ ասես։Դե իհարկե' իսկապես կարելի է, և կանենք և կասենք ինչ-որ

պեաք է անենքէ ասենքէԵս հիշում եմ մի դեպք, քաղաքացիական պատերազմի ժա­

մանակ կար մի մայր, որի մի որդին Կարմիր Բանակումն Էր,մյուսը' ս պ ի տ ա կ գ վ ա ր դ ի ա կ ա ն ն ե ր ի մ ե ջ ։

Դեռ որդիները զարմանքով, զայրույթով, ատելությամբ կմտա- ծեին Իրար մասին։ Սպիտակգվարդիականը մի անգամ տեսավ մորը և ասաց. «ինչպե՞ս եղավ, ինչպե՞ս համարձակվեց անցնել կարմիրների կողմը։ Դրան այրելն անգամ քիչ Է», Մյուսն Էլ պա- տահեց մորը. (Гախր ինչպե՞ս եղավ, ինչպե՞ս համարձակվեց մտնել սպիտակների մեջ։ Ես ցույց կտամ նրան դավաճանել ժողովրդին»է

Լսո՜ւմ Էր այս ամենը նրանց մայրը։Մի անգամ Էլ տեսավ նա նրանց միասին, երբ կարմիրբանա­

կային որդին ընկավ սպիտակների ճանկը ե նրան տանում Էին գնդակահարելու, և այս տեսարանին ներկա Էին երեքով- երկու

եղբայրները և մա յրը...Պատկերացրեք այս մոր սիրտը։Իհարկե, մ են ք գի տ են ք, թ ե ի ՜նչ կա նեինք և ք ն չ կ ա սե ին ք, թ ե

կա րմիրբա նա կա յինին և թ ե ա զիտ ա կգվա բգիա կա նինէ

Բ ա յց մ ա ՜էբք , մ ա ՛յր ը .. .К

Իսկ ահա Հայրենական պատերազմում մարտնչող որդիներից մեկն իր և եղբայրների անունից այսպես գրեց իրենց մորր,

_ « Այնպե՜ս արա, որ մենք հպարտանանք մեր ծնողով» ,

Մի ուրիշ որդի գրում էր. ^— <Մենք ոչնչացնում ենք մարդկության թշնամուն, էյ ի նչ

դու, էլ ի՜նչ ես»։Բայց ահա մի մայր էլ այսպես գրեց իր զավակին._ «Միայն առա՛ջ. ո չ մի քայլ ետ. մի’ խնայիր կյանքդ,

ազատեցե'ք Ուկրաինա նէ>։Ահա,—Զավակնե՛ր...Մ այրե՜ր...

ԼՔՎԱԾ ՇՈԻՆԸ

Առաջ սիրելի Էր նա այն տան մեջ և բոլորի փայփայանքին արժանացած։ Շոյում Էին, խաղում հետը, կերակրում, զբոսանքի

տանում ։Բայց այն տանը հայտնվեց մի սիրունիկ մանուկ, և բնականա­

բար, չգիտեմ ինչպես՝ շանը մոռացան, Դե նա Էլ մի փոքր ծերա ­ցել Է և մոտենում Է իր վախճանին։

Հաճախ տեսնում եմ նրան մի անկյունում կծկված։Հազիվ լսելի նվում Է...Մեղքանո՛ւմ եմ...

ՀԱՇՄԱՆԴԱՄԸ

Տրամվայի վագոնը քանի գնաց այնքան լցվեց բազմությամբ, սր սկսեցին իրար սեղմելով ճիգեր անել մի կերպ տեղավորվեքուէ Պետք Է խոստովանեմ, այնքան նեղվածք Էր, որ մեծ փափկանկա-

36

տությունների ոչ մի հնար չկար, Չգիտեմ ինչպես, որտեղ, բա յց

կանգնեցի մի կերպ։Բազմությունը չէր կարողանում տեղավորվել, մարդիկ հ ը ր ֊

մըշտկվում, մեղադրում իրար, վիճում և անդադար ալեկոծվում էին ետ ֊ա ռա ջ, ետ, այս կողքի, այն կողքի.

Ուշադրությունս գրավեց կողքիս երկու հենակներր թևերի տակ մի երիտասարդ հաշմանդամ կիսազինվորական զգեստով, Ձեռքին մի ի ն չ ֊ո ր մեքենայի մաս ուներ, ըստ երևույթին իր արհեստի գործը, որ ձեռքի երկաթի մատներում պինդ սեղմել' երբեմն նա­

յում, սրբում, շոյում էր։Բազմությունը չէր հանգստանում և շարունակելով իր ալեկո­

ծումը, տանում, բերում, տրորում էր նաև ամենից շա տ ... հաշ­մանդամին։ Բայց նա չէր բողոքում։ Միայն հոգածու դեմքով, հան­գիստ կարգագրում էր. « Դուք այստեղ նստեք, բեռը դրեք իմ կող­քին, ընկեր, տեղ տվեք մորը, երեխան ինձ տուր...

— Ընկեր, դուք նստեք, դո ւք ախր, դուք, որ իսկի' էլ չպետք է կանգնեք,— ասաց կողքին կանգնած մի կին։

Հենց հա այդ էր, որ նա չէր նկատում։ Չլսեց, շարունակեց ուրիշներին տեղ զիջել, տեղավորել, հանգստացնել։

Ո՞րտեղից էր բերել նա ա յս ... հոգածությունը, ուրիշներին պաշտպանել, իրեն մերժել, ուրիշներին զիջելը, զոհելը։ Որտեղի ց էր, ուզում եմ ասել, այս գեղեցիկ սովորույթը, իրեն համար ան նկատելի, բնական գառած գիծը։ Հասկանալի էր- և այսպիսի բա ­ներ էր զիջել նա «ա յնտ եղ»... Իհարկե այնտեղից էր ա յս։ Նայեցի նրա հոգածու, մի փոքր թախծոտ դեմքին և խոստովանում եմ հարգեցի նրան և խորին ակնածանք զգացի դեպի նա։

ՎԵՐՋԻՆ Ի»ՈՍՔ

Շատ հերոսների վերջին խոսքերի մասին լսել ենք։ Ռազմա­դաշտերում, կախաղանների տակ նրանք դիմադրել են մահին խի­զախորեն, քաջաբար և թողել արիասիրտ մարտնչողների հիշելի խոսքեր։ Ազնվություն ու վեհություն է բխում նրանք խոսքերից,

97

^ վա ռել » ' V - ! « * № 1/4,1

* ' % * * - * - , » , -ք — 5 < - ч * < - № * - • * " ՞ 7 7 5ш* Гֆայքատների դատաստանի վճռով կայանանք իր մահապատ ից*:Х՝ /Р:х է т ի9, *.'« м -*-*կ-ժ„Լ ր ե ց ինձ, Ես դիմավորում եմ այն այնպիսի Հ ձ .նա յի տոնակատարության, Ո՜չ մի արցունք ^թիվ. ո ' չ թ ե արանքների, ա յ լ երդերի է ա ր ժ ա ն ի խ ի զ ա խ ն ե ր ի

յա Կ 1Լ ե՜ոռ մեաւն ե՜րգ Կոստաս Տա կ ռ ին , հզոր երդի' է ար-

յ^ է ^ ֊:,Հ յ^ ս * *■«*•* **դեմ թշնամու հարվածի, ընդդեմ մահի>

ԱՍՊԵՏՆ М* «ՕՐԴԵՆԻ»

Մտա մեքենագրուհու մոտ մի փոքրիկ բան թեչագթելոս Այն- աԽլ նսաած էր քառասունի մոտ մի առողջակազմ երիտասարդ, Ասե. նրա համար մռայլ' չէր կարելի, բա յց ինչ-որ ապրածի շաա р т ЪЬр տեսածի, տաժանելի կյանքից խրատվածի տպավորություն

էո թողնում նա։նա նս տ ա ծ Էր ա ն շա ր ժ , թ և ե ր ը կ ր ծք ի ն խ ա ղա ծ ե խ ս տ ա հ ա յա ց ,

%խրշնչված ա չքե ր ո վ ն ա յո ւ մ էր մի կ ե տ ի ,Եվ զգացվում էր, որ խորասուզվել էր մի մտքի մեջ,Ես թելադրեցի մի մանրանկար, որ գրել էր մեր գրողներից

մեկը, Այնտեղ նա խոսում էր մահապատժի ենթարկված հեըոսնե- րի վերջին խոսքի մասին, Որ շատ գեղեցիկ բաներ են ասել նրանք, Որ սակայն Հունաստանի հայրենասեր Կոստաս Ցակոսը ասել է. *Ո՜չ մի արցունք իմ մահվան առթիվ, Ո՜չ արցունքների, այլ միայն երգերի է արժանի խիզախների մահը», Ա յո , ե'րգ - ասում է հե­ղինակը,— միայն ե'րգ Կոստաս Յակոսին հզոր երդի է արժա ի նա, Ե'րդ՝ դա գերագույնն է մարդկային հոդա թոիչքի' ընգդեՀ Հահի և թշնամու հարվածիւ Գա կլինի ե՜ պսակ, ե պատիվ, ե

тгЛ ва^т տաքություն հերոսին» ։И

Ես կրկնեցի վերքին խոսքերը։— Շշշա' տ ճշմարիտ է ,— լսվեց անծանոթի թավ բարիտոնը

գրամեքենայի փակող չխկոցների մեջ, որ իսկույն կտրեցին, և նրա խոսքը գամվեց սենյակի լռության մեջ.

Ուրեմն նա հետևում էր իմ թելադրությանը. Անսպասելի էր, Ьы նայեցի նրան, Մենք համարեցինք մեզ ծանոթացած. Ես հարցրի

նրան.— Հավանեցի՜ ք,— Շատ ճշմարիտ է ,— կրկնեց նա միայն իր խոսքը,— «Այո,

միայն ե՛րգ, ո չ մի արցունք»։Մենք սկսեցինք զրուցել. Մեքենագրուհին, որ ըստ երևույթին

նրա ազգականուհին էր, սկսեց իր թղթերը ջոկջկել, դարսեր Խոս­քը փոխվեց զանազան նյութերի վրա։ Դուրս եկավ, որ նա գլխա­վոր հաշվապահ է եղել մի խոշոր արդյունաբերական օբյեկտի, եղբայրական ռեսպուբլիկաներից մեկում.

Ինչպես եղավ, խոսք բացվեց ապրուստի մասին։ Նա ասաց իր ռոճիկը՝ շատ համեստ բան,

— Երևի այլ եկամտի աղբյուր չունեք,— ասացի ես,_ Ո 'չ,_ գամեց նա, կարծես անախորժելով,— Եվ չեք էլ ունենաէ— Ո՜չ, — դարձ յալ գամեց նա.Ես սպասեցի և կրկին.— Գուցե մի հնա՞ր կարող եք գտնել.Նա խիստ նայեց աչքերիս մեշ, և հանդիմանորեն.— Ի՞նչ հնար...— Որևէ... ի՛՛նչպես ա սեմ... կողմնակի աշխատանք... կոմ­

բինացիա ( ինչո՞ւ ասացի այս հիմար բաները՝ չդիտեմՆրա աչքերը ծաղրեցին.— Նախ' ես ո՞րտեղից ունեմ ինձ համար ժամանակ և հետո'

ի՜նչ կոմբինացիա,,. ես ինքս եմ որսում այդ կոմբինատորներին, հանձնում դատախաղին։

Ես ճնշվեցի։ Միայն մեղմելու համար խոսքս' ասացի.. . .— Ուրեմն պետք է շատ հաշվով ապրեք։— Եվ ապրում եմ շատ հաշվով,— շեշտեց նա,— ապա ք^նչ։

ժամանակն այդպես էւ Л/Д սա% էֆմա եք?ե կասեն չապրել Հ ա շ ֊ մո՜մ»' վեա', աաոեւ Հաշվովս քձեռքը աատվէ է բռնում ցանքի

ճ»

յ „ ) . կ * . ե » «/■*/*■ , Հ 4 . ' ՚. « ■ * * , , ՝ М ‘ <*- « " • “ !•■ ՚ Ի 1՜ " ՜աե'ս պետք է լինենք, Պատրաստ ամե ն բանի.

Ես զորացրված զինվորական եմ, կռվել եմ ՀաՏրենական պա.

„ երազմում. այդպես եմ տեսել, այդպես եմ արերԵվ (սրտաշարժ պ ա ր զ ո ւ թ յ ո ւ ն . չէր ուզում երևի սին խոսքեր

ասած լինել) հանեց ծոցատետրը. այնտեղ իր լուսա կար- /».զինվորական՝ մայորի աստիճանով, կուրծքը լի շքանշաններով

Թերևս նա խստադնում էր, փայտը ծռում, դույները թանձ

բացնո՞ւմ ւԵրևիէ Չդիտեմ։... Բայց ազդե՛ց։

ԾԱՆՈԹՍ

նրան ճանաչում էի. Հասարակ երիտասարդ էր, Հետը ոչ կապ, „չ մի առանձին զգացում դեպի նա՝ համակրանք, հակակրանք։ Կար իրեն համար։ Միայն ճանաչում էի և ուրիշ ոչինչ։

նա պատերազմ գնաց։Մի օր էլ լսեցի, որ նա սպանված է,Չդիտեմ ինչու' սկսեցի այնուհետև մ ե կ ֊մ ե կ հիշել նրան, Ու

քանի միտքս զբաղվում էր նրանով, այնքան ափսոսում էի նրան, վշտանում անգամ, Եվ ասում էի' տես, երբ կար, կարևոր չէր թվում, սպանվեց' կարիքն զգացվամ է, Կենդանություն էր, յավ էր' ջերմացնում էր կյանքը, Ուրեմն նա կարևոր անհրաժեշտություն էր կյանքում և ես չէի նկատում, որ մ ե կ ֊մ ե կ մարդուց է բաղկա­ցած կյանքը։ Եվ ահա այդ կյանքը չկա, հանգավ կրակը իր չա­փով սառեցրեց կյանքը.

Այնուհետև ո՜րքան երագել եմ, թե ինչ չավ կլիներ, որ նա

չսպանվեր։Թանկացավ նա ինձ համար անսպասելիորեն, անհուն կեր­

պով։40

Բայց մի օր, ի՛նչ եք կարծում, նրան տեսա փողոցում, Նա Լենդանի էր մնացել, Զարմացա, չհավատացի աչքերիս։

0 ի՜նչ ուրախ եմ, ի՜նչ ուրախ եմ, Նրա գտնվելը, հավատա֊ ց ե'ք, դեպք եղավ ինձ համար, Կարծես մի շատ թանկարժեք նվեր

եմ ստացել։ ՀՈրովհետև գտնվեց մսւ'ւ*դը նրա մեջ,— խորհեցի շատ րա

մասին՝ իմաստավորվեց, «կիսատը» գաոավ ^ ի վ մաոդ...

ԱՐՏԸ

Մի սպիտակ արջ էր փախել գազանանոցից, Քաղկոմից զ ա ն ֊ գահարեցին զինվորական իշխանությանը, որ զինվորներ ուղարկեն ոչնչացնելու նրան՝ երկյուղ կրելով, որ անշուշտ կարող է վնասել

բնակիչներին։ .Զինվորներն եկան ավտոմատներով պաշարեցին աՈ ին։ Հենց

այն է հրամանատարը կարգադրում էր, որ կրակեն արջի վրա' մի սիբիրյակ նրանից թույլտվություն խնդրեց' փորձել արջին վերա­դարձնելու գազանանոց, Հրամանատարը թույլ տվեց, Զինվորր ան­վախ մոտեցավ արջին, կանգնեց շատ մոտ և ... ականջի տակ ինչ- որ բաներ փսփսաց, խոսեց, և արջը, կհավատա՜ք, իսկույն գլուխը կախեց ու հանդարտ վերադարձավ գազանանոց։

Բայց ի՞նչ մի այնպիսի բան ասաց զինվորր, ի՞նչ հասկացրեց արջին, Անշուշտ ոչինչ արտակարգ ու հանճարեղ, Արջն էլ հո լեզու չի՞ հասկանում, Պարզ է, գազանին ազդեց հանգիստ, բարյացա­կամ ձայնը, խաղաղ հայացքը, վստահ շարժումները...

Գազա՜նն անգամ հակամետ է դեպի խաղաղ կյանքը,

I •*41

ԱՐ9ՈԻՆՔ

„ , т . Л „ шЪ, „ ф է ' ա մ ' " ' է Արյ/ունքը Գ I « մ այ բողչ քառասունվեցЩ „ասնեբորգական աոկո տասներորդականա ոկոս օր գ ա ն ա կ ա ն ա ղ ե ր ի ց և զ ր "

ասկոս սեղանի աղից<

Яш,, ա/.*,»՞# “ ' / Г Г л . . . „ է мяИ/кЬ & «„ЛДЬ, թե ինԼ0 ' , եթե ա ր ցո ւն քնե ր ն ի ր ե ն ք լե զ ո I

են իրենք իսկապե՛ս...

Ե Ր Կ Ր Ա Գ Ո Ւ Ն Դ

է ւ ,է հ шпшя տհեսերյան տարածության մեչ

и * ■ * » » “ <

““՛ т е х , ’?, д а - - ^ м— *

ՄԻ ՐՈՊԵ

Մեկ մեկ թվում Է թե կյանքդ հեղեղի պես արագ սլանամ Է,

շռա յլում Է իզո՛ւր, անմտորե՜ն, հիմարաբա՜ր...կծկվում ես, ուզում ես բռնել, պահել, որ չշռայլվի , լ<ատնի ...

42

ՄԻ «Ա Տ ՊԱՐԶ «ՍՄԱՐՏՌԻԹՑՈԻՆ

Աշխարհ ի սկղԲի9 ("Ր * « Ժ ՚* ե9 * 0 * * ն1և ЬРШ(որ չի լինելու) ՝ ոչ մի հրաշք չի պ ա տ ա հ ե ր Ամեն ինչ որ պաաա- հե, Է' եղել Է, լինում Է և կլինի օրինաչափ ու բնական,

Սակա,ն ամենից զվարճալին այն Է, որ անգամ հրաշքը, որ պատկհրացրել Է այնքան գաբերում մարդկությունը - այդ հրաշ­քը ինքը ևս չունի ոչ մի հակաբնական, գերբնական ոչինչ, Նրան սաեղծող միտքը բխեցրել Է բնականից, բնականին նման, ' ի

պատկերի բնականին»,Բնականից դուրս ոչինչ չկա։

ՄԵՔԵՆԱՆԵՐԸ

Մեքենաների դղրդոց Է լսվում ի ն չ ֊ո ր տեղից, Հանգստանում եմ. սիրտս լցվում Է քաղցր ուրախությամբ և քեբմությամբ, Աշ­խատում են այնտեղ, աշխատանքի ձայներ են դրանք, Ինձ սիրտ են տալիս դրանք. (ավ Է կյանքը, կյանքն ապբում Է այնտեղ.

Եվ վերցնում եմ գրիչս՛

ԳԱՐՆԱՆ ԱՆ2ՐԵՎ

Գարնան վերջն Էր, Սկսեց մի բարակ անձրև անուշ ցողալ. Ջրերը օձերի նման աբագ-արագ սողեսող վազվզեցին ճա քկվա ծ

հողի վրայով.Այգու կավե պատին հենված կանգնել Էի։ Տեսնեմ ինձնից

ոչ շատ հեռու պատի անկյունում նույնպես մի գյուղացի Է կանգնել և նայում Է դաշտին, նրա գոհունակ դձմքփն մի մանր

4У

Х Г : г . ^ % Г Е Х ^ Г , '1եզը, որոնց ես չէի տեսնում,

Մի փոքր մոտեցա, օխա' ա' ա յ , - ասաց նա_ Խմի՜՛ի՜, ազի զ չան, խմի ի Ի > Iй

խանդաղատած, շերմագին щ ի տլյյկ չկա։

Գ^ ։Ի ! , « * - . կ - ■ հ « ՜ յ փովձ и հ է „ էՎ„ Կ Ւնրա առջև սևաՀողն Էր գոմշի Vերախով ֆռտացնում, խպշտում Էր կենսալի չուրը,

ՆԵՐԿԱՅԱՑՈԻՄ

м . . * , * « • * “ </■ ‘ ‘ « " “ " ՚ м " “ ' ! А‘ " ՞ ' 4, ' “ ։ Пվրա դեմ-դիմաց նստած։

_ Դու լավ կանես' ձալնդ կտրես,_ Լավը դու կանես. *» 'ւ ձայք-, կտրի, ապա ի նչ ճաշեր

ե ն , ո ր պ ա տ ր ա ս տ ո ւ մ ե ս ։

1 Ես Ի՞նչ մեղավոր եմ, Տվածդ Ի՞նչ փող Է, որ կարգին մը-

0երք բերեմ, կերակուր եփեմ։_ Դու որ անշնորհք ես' մթերքն ի՞նչ մեղավոր Է, անխե լքէ

— Անխելքր դո ւ ես։Մի փոքր լռում են, Ապա կրկին մի այլ վեճ, այլ վիրավորա-

կան խոսքեր։Տարօրինակ գործի վրա են կարծես, Բայց հասկանալի Է.

իրենց տան դեպքերն են խազում, իրենց կռվարար ծնողների, Ու պահանշում են' ա լս գնիր, ա լն կարիր, ա յս ձեռք բեր, ա' յս պատրաստիր, Ու իրար հայհոյում են, Հետո տղան վրա Է

վազում որ... «կնոջը» ծեծի.Ծնողնե՛ր, զգո՛ւյշ երեխաներից՝ նրանք ձեզ են խաղումէՎե՛հ գործեր կատարեցեք,

44

Խոսեցեք Հայրենիքի մասին։Հերոսական, սխրադործական դեպքերի' մասին, Ասպետնե՜ր եղեք, գեղեցիկ եղեք.

ՄՏՔԵՐ ԿՅԱՆՔԻ ՄԱՍԻՆ

Մարդ այն ժամանակ Է ապրում կյանքը, երբ չգիտի իր մահվան օրը, երբ չունի այնպիսի հիվանդություն, որից մեռնե­լու ժամանակը կամ գոնե հիվանդության մահացու լինելը հայտ­

նի Է իրեն։Հե՛նց որ իմացավ, նա արդեն մեռնող մարդ Է, մեռնում Է ար­

դեն, դա' Է արդեն մահը, դա մահ Է։Կյանքը պարադոքս Է։ Մենք միայն ապրում ենք և միայն

մեռնում։ Մեկն ու մեկը դրան ցից։Մահի ժամանակ հո չենք իմանա կյանքը, Դա պարզ Է, Բայց

կյանքի ժամանակ Էլ եր բեք չենք իմանում մահը.

ՆՎԻՐԱԿԱՆ ԱՆՈԻՆ

Մա՛յր . .. ո՛րքան նվիրական անուն։ Բնության պես խորի­մաստ, ամենակարող։

Եվ կարծում եք միայն երեխա՞ն Է, որ նեղն ընկած ժամա­նակ «մա յրիկ» Է կանչում։

Որքան պատահած կլինի վտանգավոր, ծանր հիվանդ պա­հին մտածել ես միամտորեն, որ մայրդ գար, նա կօգներ,

Շոլոխովը մեկին պատմել Է, որ Հայրենական պատերազ­մում մարտի ժամին իր կողքին կանգնած մի հայ մարտիկ ընկեր ծանր վիրավորվեց ու ընկավ և մեռնելիս հայերեն անծանոթ մի խոսք ասաց։ Ու Շոլոխովը միտն Էր պահել այդ խոսքը և հե­տո հայերին հարցրել,— Ի նչ Է նշանակում «՜օ ֆ, մայրի կ»։ Ա ր ֊

45

։

ձե4 Ժ ՛ պատահել երազում, վտանգի պահին .կա նչել— Մայրի՜կ.,.Դուք մի' ծիծաղեք, ինձ պատահել է։ Զարթնել եմ ու ի՛նքս

ծիծաղել վւ*սւս, բայց և լաց եմ եղել խանդաղատանքից։

ՄԻ ԳԵՂԵՑԻԿ ԱՂՋԻԿ

Մի գեղեցիկ ա,գւիկ սֆիտի մձճէքի այս աոսւվոտ։ .Բժիշկները

»չ մի հույս չեն այսլխուԲայց ինչպե՞ս պիտի լինի դա...Ախր արդեն գարունն եկե՜լ Է։ Ախր ծառերը ծաղկե'լ են, ա նդը ֊

թորեն գեղեցիկ փթթե՛լ են։ Հեոնկրը մանուշակագույն փայլո՜ւմ են հեռվումւ

Այսքան Էլ սև աոավո՚ս»...

ԼԵՋՈԻ

Նրանք, երկուսը, հանդիպեցին իրար։ Չէր սպասում նրանցից մեկը, որ 1էյ ուսը կենդանի Է։ Լսկ Էր, որ նրան դժբախտություն Է պատահել, որ նա չէր դիմանա այդ դժբախտությանը, կմեռներ»

Եվ ահա , ի նչ ուրախալի բան՝ նա կենդանի՛ Հ ...Իրար էին նայում և չէին խոսում։ ճիշտը՝ չէին կարո/լանոսէ

խոսել։ հ/ր^քը քիչ եղավ։Չկպր ս յն խոսքը...Միայն նայում են {իրպր ե ...— Հը մ , — ՛ժպտում Է աս։— Հա', ֊ ժպտում Է Հյուղը։Կրկին նայում ևն իրար ոտից գլուխ ոէ<յէլի... ժպտում.— Հա ', հը մ ...

Л*

Է՞Հ, նախամարդի՜՛կ՛ ե՛ն, ի՞նչ են, թե՞ ապագայի մարդիկ։ Ո՞ւր կորավ լեզուն, այսքան միլիոնավոր տարիների լեզուն... «Հա ', հը'մա, սրանով խոսք ու զրո ւյց կլինի։

Р'ш^д տե՞и, եղա վ։Եվ՝ որքաԴ նրբություններ, խոր մտքեր այս մի «հըմ, հա» ֊ի

մեջ...

ՄԻ ՄԱՅՐ ՈՐԴԵԿՈՐ Ո՚ԻՑՍ

Մի մայր կար որդեկորույս։ Մենք, երԼիւաներ անգետ ու ան­ցավ՝ միշտ պատահում Էինք նրան։ Այդ մոր զավակը խելագար Էր։ Երբեմն հիվանդությունը ծանրանում Էր, և նա օրերով կ ո ր ֊ չու մ Էր սրա ֊նր ա տունը, փողոցներում, դաշտերում ։ Գնում տուն

Էին բերումէՀարազատները, որոնց խնդրում Էր մայրը տուն բերել իր

զավակին' նեղվում Էին, անիծում խելագարին, տրտնջում Էին, որ նրա պատճառով հարկ Էր լինում զիջել մոր պահանջներին, ա ղա ֊ չանքներին, գնալ բերել, պահել նրան, սնել վերջապես։

Տանջվում Էր պառավը, չգիտեր ինչ անել։Մի նղաձ Էլ ձմռան բուքի' օրերին խելագարը գնաց դ ա շ ֊

տերն т անհետ կորավ։ Անշուշտ սառեց կամ գաբերին զոՀ գնաց։

Երբ մորը հայտնեցին նրա մահը, սաստիկ վշտից մայրն սկսեց.., պարե լ, երգե լ ...

Զարմացանք, անգամ զվարճացանք։Եվ այնուհետև պատահում Էր, որ մայրը ա յստ եղ ֊ա յնտ եղ

նստում, խոսում Էր իր կորած զավակի մասին։ Մենք, երեխաներս մոտ Էի՛նք' գնում) որ նայենքI ՛Սա լաց Էր լինում, ծնկները ծեծում> հառաչում։ Եվ ծալապատի՛կ նստած1 տեղը ա յս ֊ա յն կողմ Էր շրջվում և ռիթմիկ վշվշում.

— Վո՜ւշ Կա րա պ ե ՚տ ս, վուշ Կարապե՜տս)Ուղղակի ։գաբու։Ի Էր։Նայում' Էինք երեխասերս, ծիծաղում' ու 4նռանալով կրկնում

47

էինք նրա պարային շարժումներն ու խոսքերը' «վուշ Կարապն՜, տըս», «վուշ Կարապե աս»։

Զվարճանում էինք անվերջ։Անցել են շա՜տ, սարսափելի՜ շատ տարիներ, և ես գրող եմ

դառել, բա յց հիմա չեմ կարող նկարագրել այն զգացումը, այն ծանր թախիծը, որով լցվում եմ, երբ հիշում եմ որդեկորույս մո-

րը,Միայն այդ խոր ցավր, որ մտել է սիրտս իբրև պատիժ կա-

բոզանում է մի փոքր մեղմել իմ մանկական հանցանքը' ծիծաղը այն տարաբախտ մոր լ[2տ Ի վրա։

Եվ ո՛րքան կյանքումս բարձրացրել է ինձ այդ վիշտը, ազնը- վացրել, կրթել...

ԳՐԱԴԱՐԱՆ

Մի ամբողջ մարդկության աչքեր նայում են այս պահարան­ներից։

Բազմահազար այս գրքերում մտածում և լռում է պայքարող, հիացող և թախծող մի մարդկություն։

Ահա սեղ անների շուրջը բազմաթիվ գլուխներ, նույնպես խոր­հող և ստեղծագործող կքվել են այդ գրքերից շատերի վրա։ Մարդ­կային հոգու անհուն աշխարհը։

^ ն չ են որոնում նրանք այդ գրքերում։ Կյա՞նք և հավերժու­թյո՞ւն ։— Ապրե՞լ, մնալ անվե՞րջ, հասնել ապագայի՞ն, գնալ նրա հետ դեպի անմահությո՞ւն...

Բայց սա ի՞նչ է թրթռում օդի մեջ։Պլպլացող փոքրիկ ազոտ լույսի պես անցնում է նա այղ

գլուխների վրայով, կտրում գրադարանի տարածությունը։0՜, ցեցն է դա։^եցը գրադարանների տխուր բնակիչը։ Սպառնալիքը ամեն

տեսակ գրքերի։ Այնքան փոքրիկ է նա, բա յց ինչքան մեծ սառ­նություն է ւիչւսմ նրա թևիկներից։ Չար մահվան շունչ կա այգ

սառնության մեջ, Ես կարծեմ տեսնում եմ նրա փոքրիկ միկրոս- կոպիկ դեմքը, որ անհուն թախիծով և իրոնիայով նայում է չորս կողմ... Նայում բոլոր ստեղծագործողներին, մտածողներին, հա­

վերժության համար գրողներին։Կարծեմ ժպտում է նա օձային ժպտով, թե մռայլվում է

իբրև մահվան դիմակ։Եվ ճախրում է նա այդպես մարդկային մտքի և ստեղծագոր­

ծության վրայով։ Իմաստության վրայով։Զգո՜ւյշ նրանից։ Դա մտքի, հոգու ցեցն է։

ՄԱՀԸ Ի Ն Ք Ը

Ե'վ բժիշկն է հայտնել, և' ամեն ինչ պարզ է, վերջացել է, պատրաստ է — հիվանդը պիտի մեռնի, Հաշտված են ամենքը

թոլոավին:Բայց բոլորովին այլ բան զգացվեց և խորը ազդեց, երբ հի­

վանդը մեռավ։Մեկ ուրիշը ատելի, անտանելի մարդ էր, և ամենքն ուզում

էին, որ մեռնի։Հիվանդացավ, անբույժ էր. վճռված էր, որ կմեռնի։ Եվ մե-

ռավ։ի նի ոչ ոք ուրախ չէր։

Մի ծանր լռություն տիրեց նրա սենյակում, որ ժայռի պես

ճնշում էր։Ի՞նչ սենտիմենտալություն, ի՞նչ պատիվ նրա հանդեպ

կասի որևէ մեկը մեզանից։Ո՜չ, դա մարդկությունն է, այդ պատիվը մարդու մարդկայ­

նության «պաշտոնին» է տրվում, որ ամեն մարդու պոտենցիա­լում կա, Դա նրա մարդկային իրավունքն է։ Հակառակ իրեն՝ մար­դը ունի այդ իրավունքը։

Մարդո՜ւ իրավունքը։ Նա մարգ

4 Գ. Օ յիւ-նյւսէ, &Ш1ППГ II49

ԱՊՐՈՂԸ

— л ( р * * г » ‘ *р . № ՛ "Г <М " Ь’էր, պահանջկոտ, դժգոհ, քմահաճ’

Գքէաի' մեռներ — հաստատ, էր այդ։ լ,

2 / , է , ( ” 4Ի մամանակն ԷԲ)' ւ է թ տալՒԱ՝Բոլորը գնում' Էր Դվանդիե,Եվ մի օՐ հաՏՐը մեռավ, Նա, որ աոողջ Էր-,Լ ,Լ *-■> ь ‘ 7ո ձ ձ . «/■ "■ и " ь' " ■՞“ կ ՞

Ե '_ Է '_ Ե քՍ;.. Է {- » ' - Ե ' Ս . . .

Նախասովետական ժամանակ խմբագիրը մի տեղեկադրական ^ ա ր կ Էր տպել, իր ամսագրում, իր-ստ որա սությա մբ, Խ մբա գի յ վաղուց մեռել Էր: Ամսագրի աշխատակից մի գրողյա րունա Հ Հ ն գ ա տ ի Էր, ոը խմք,ագիՐՄ իր' չեմ հիշում' հոդվա ծ ն է ր յու. բացրել, թե՞ մտքերը, թե՞ գրողը պատմե՞լ Էր նյութը, թե գրած

Էր տվել այն/Հիշում եմ կաֆեում մինչև հոգու խորքը զայրացած գրողը

խոսում Էր այղ մասին, փաստարկում, ճշգրտում, ապացուցում, իր այլ հոդվածներր մեջ բերում, նշում որոշ բառեր, դարձվածք ֊ ներ: Եվ բռունցքով թակում Էր օդը, խեղդված ձայնով վնգում Էր,

Ծվ՛ում՛.— Ե ՜ ֊ե ՜ ֊ե ՚ս եմ դրել, ե ՜ ֊ե ՚- ե ՜ ս եմ գրել, ե՜ս, ե՜ս, ե ս ։Պետք Էր տեսնել, թե ինչպես Էր դողում նա, թե այդ պահին

ինչպես Էին ուռչում նրա վզի երակները, ինչպես կապուտկում Էք№ նրա դեմքի մղաննե՛րը, ինչպես արյուն կոխած աչքերի րիբերւ դուրս է թ ընկնում, չարության թույնով պսպղում\

0՜, այն մինչև հոգու հատակը- ատելավառ հայացքը՛, այՀկիրքը, այն վրդովմունքը, այն աններող ոգին, երբ կոկորդում խեղդվում էր բաոը և նա դողահար վնգում՛ էկւ.

— ծ՜ ֊ ե՜ -֊ե՜ ս եմ դրել, Ь - ե * ե սէ ե * ե - ե !/!/*»«ЯГ

Ո ՞", է .հիմա ЩР1 եսը, Կպըկի լիներ գտնել այն խմբագրին, խոստովանել տալ, որ յուրացրել է այս գրողի հոդվածը, Ապա և գտձկլ գլաւն М ասկլ. . ա յ ո ՛ , այո՜., ա յո՜, գո՜լ ես գրել, դո ւ, դո ւ, դո՜ւ, կարո՞ղ է այս գրողը հիմա լսել այս, հասկանալ, գոհա­

նա լ... Ո՜րտեղից...Ավա՜ղ, նա հիմա միայն մի' բան է կարողանում ա ն ե ր -փ ո -

շիանալ և փոշիանալ։ Ինչպես (Гամենահանցավորը», « ամենաա.տելի» այն մարդը, որ (ո ՜վ ոճիր) յուրացրել է այս գրողի հանճա­

րի արգասիքը։

ԵՐԵԽԱՆ

Որդեգրել են երեխային, և նա առաջին օրերից ազատ էր պահում իրեն, պահանջում էր, զայրանում, թավալվում հատակին,ոտներով ծեծում։

9ա յց որքան սաստկացնում էր այս բաները, որքան շատ էր նեղություն տալիս, ավելի էին սիրում նրան, կապվում հետը,

Այդպես է, Նեղությունը, ջանքը, տանջանքը, հոգսը՝ կապում

են...Մ ի անդամ էլ ձա նր Հիվանդացավ, հավիվ մա֊Դից .ազատվեց, Ավելի’ և ավելի' ու՛ժեղ կապվեցին<

ԿԱՏՈՒՆ

սագեր ունի, ուստի և ինչ տալիս ենք իրեն՝ չի ուտում, տա­լիս է նրանց։

Ուղղակի սպ ա ռվում է սննդից ղ ր կ վ ե լո վ ։ Ս տ իպ ում ե ն ք 4 հա -

.•մ ա ո ո ւմ է , չի чип ո ւմ ։ Փ ա կում ենք խ ո հ ա ն ո ց ո ւմ , մ ի սը դնում ա ռ-

•ջևըձ ՆէթրՀյալ >չի ,яипткք. .կանչում է ձա։գկրին։ 'Նրանք շա րվում

«1

Ա փ „ Կ М ‘ ֊ ‘

' ք 1, ՞ է „ * ,/■ < * « » ‘ ‘ ‘ * >’ 4 "յակն ու ք«ւք51ք* . . . է I

Եվ... ուտում է... աղիողորմ լաց քնելով,

ԿԱՏԱԿՆԵՐ

* * *

Ա ր ^ է ^ կ Ր օրը < ե » Լ ' . յ ք յ - ք « - Կ * 2“ ք“ -

ւ „ < , ւ յ „ ր նրան ,արէրա» աՈ 4 յ . ^ ‘ ՜

չ!ւ ւք այրամուտը.Իսկական արևապաշտ։

Զրադաշտական...

* * •

Երևակայեցե'ք, Ամբողջ կյանքում լարված հետևում Էր իր առոզջության, կատարում Էր առողջ կենցաղի բոլոր կանոնները, զգույշ Էր ամեն մի վնասակար բանից ե ի ՜նչ... վերջը - շատ եր­

կար ապրեց։Իսկ նրա բարեկամը, որ ընդհակառակը, անհոդ Էր այս բո­

լոր բաներում, անկանոն կյանք Էր վարում, երևա կա յեցե'ք... նա

ևս երկար ապրեց։Բայց ահա արդեն մի ուրիշը, որ և հետևում Էր, և չէր հետևում

կենցաղի կանոններին... նա ևս երկար ապրեց։

* * *

Փոքրահասակների ուսուցչուհին ելույթ ունեցավ գրողների գրական երեկոյին։ ( Ավելորդ է ավելացնել մեծահասակների...)>

62

Հիմա՝ խոսում է այսպես._ ЬгЬ{ишЬЬ'г: Ուրեմն այսպիսով մենք տեսնում ենք... պետք

է կարծել որ... Ես հույս ունեմ, որ եոեիւանեո, դուք մեր մանուկ- ների ընթերցանության համար կտաք լավ գրքեր... Ուրեմն այս- պիսով, եւ-եխանե'ր, սպասում ենք ձեր պաոտաևանուԹ, ան ևա-

տարմ անը։Շատ ծիծաղեցին։Հազիվ գլխի ընկավ...

* * *

Շատ գրողներ նման են շոֆերի, որը մեքենան քշելիս' կար- ծես ստարտից թռչում է դեպի ֆինիշ, շտապում է արաղ հասնել տեղ և տանից-օջախից հեռո՜ւ - եթե երկու րոպե ուշ հասնի, նը- րան շահագրգռում է այս երկու կետերից վերջինը միա յն,

Ինձ' իբրև գրողի շահագրգռում է այս երկու կետերի միջին տարածությունը, Այնտեղ է կյանքը, ապրումները, խոհերը, տարա- ծության զգացումր և ամեն բան։ ^

Մի' թռչեք, կա'նգ առեք ճանապարհին, դիտեցե ք, խորացե ք ։

ՄԵԾ ՍԻՐՏԸ

Հռչակավոր գյուտարարներ չէին Մոսկվայում ապրող Գավ- րիլին ամուսինները, Մարդը գիտությունների դոկտոր չէր. նա սովորական հաշվապահ էր գործարանում։ Իսկ կինը՝ տան տնտե­սուհի։ Մի վաղամեռ զավակ էին միայն ունեցել, Ապրել էին անզավակ և ծերացել, Կյանքը չորացել էր աշնան դաշտի պես և սկսեց փչել սառնաշունչ հյուսիսը։ Ի՞նչ էր սպասում ավելի հետու հորին ծերություն, մռա յլ տխրություն և մահ։

Հնար չկար առաջն առնելու։ Ծերության, մահի դեմ ի նչ հը-նար։

Թերևս մի գերհանճար գիտնական անի նաև ա յգ անհնարին

գրւտ ը***

л . . . „ յ ^ թ ն կ է - я « " ‘ ” 1 - < + ь г а ’ ,

№ . ւ Л - < А , « • * < № * *|ДЬ ?ր *> , կումի՞ս...

Ո՛չ այս և ո չ այն, երեխաներ, ԱռաքՆրանք որդեգրեցին պատերազմի զոհերի որբ Ր !» Г IսՀՀէ. ». *,«< ^ ^ Ра ^ с. Ь-л «

„ и , յ « ւ . 4 » Խ 4 *,™ *чН“ «' Ե1>Հ . է յ Լ , , Հ „ Ա ք » . . . ւ , , « * * այնպիսի Դ » - (■ » “ * ' " Հ յ Гվ՚" ՛ 1 Г ՝ 1 и ' м М ^ р С ս Վ Խ Ի Р Ч ' М Ы ‘ » ի " ՝ ն" Հ * > » -

> ա » ՚< л » ! - ՛ ' . 1- И - ™ ! , ц ; յ ՞ ՚ “ ՜

„ տատիկի ւնկնէքին, , ր ո - յ , յ " ՝ -Ա < ա ,ա ,վ կ и г - ™ ’ - ч М ՛ ‘ '■ " ՜

гш,Д երեխաներ, Եվ Ի՛նչ ուրախություն, ա'յդ ասա,Եվ հիմա ծերության ժամանակ էլ չկա, Եվ ո ւր է^ ա, ազիվ

մարդ ու կին հասնում են մանկության գործերին. ա յս մանկա­պարտեզ է, ա յս դպրոց է, ա յս ծնողական ժողով է, Ծերության

մի րոպե իսկ ժամանակ չկա...Մա՞հը, ո՞ւր է նա, Թող և նա' գա, Նրա համար է լ ժամանակ

Ժ լինի՛ ո сԱմուսինները, որ կորցրել էին իրենց երիտասարդությունը,

ինչպես երևաց մի բան չէին կորցրել և ղա փրկեց նրանց, Եվի՞նչ էր դա, որ գաոավ գյուտ ծերության և մահի դեմ, Հանճարեղ

ինտուի՞ցիա և երջանիկ վայրկյա՞ն,Ինչո՜ւ չէ, Այո, հանճարեղ ինտուիցիա և երջանիկ վայրկյան,

եթե կարելի է այդպես կոչել մեծ սիոոր:

ԴՈԳՈԼԻ ԱՐՁԱՆԸ

Պատմում են, որ Հայրենական պատերազմի Ժամանակ ֆա­շիստները վայր գլորեցին Գոգոլի արձանը և գնացին,

94

Բայց ինչո՜ւ արին այդ, Գոգոչին ոչնչացնելու համա ր, կարելի է ոչնչացնել մի շենք, ավերելով, ցրիվ տալով, ջար­

դելով գերանները... Բայց ի՞նչ կարելի է անել իրեն՝ Գոգոլին, վայր

գլորելով նրա արձանը և գնալով,Գոգոլը կծիծաղեր, թշնամու հետևից կնետեր իր խոսքի նետը

և կսպաներ։0 ՚, որքան վտանգավոր է ձեռք բարձրացնել Գոգոլի վրա,

* * *

Հասարակ լուսանկարներ են, որոնց նայում եմ հաճախ, Մարդկային փաստաթղթեր, Գործիքը եղել է մարդկանցից, նրանց կյանքի մի վայրկյանը և դրոշմել հասարակ թղթի վրա, Եվ այգ վայրկյանը մնացել է, քարացել պատկերազարդ հանդեսի մեջ,

Լուսանկարների բնութագծերը, նրանց գործերը, կյանքն ամ­բողջ' բոլորը կա նրանց հայացքում, դեմքին, կեցվածքում, պաշ-տոնի հանգամանքներում* ..

Կա ամբողջ մարդը, որ չես թաքցնի ոչ մի կերպ, որ միշտ

հայտնվում է, ուր էլ էինի.

ՌՈՔՈՆԸ

Շարքով կանգնեցրել են գերիներին նրանց հաց բաժանելու,Բարի կա րմիրբանակայինն իր լայն կրծքին բոքոններ գրկաձ

անցնում է նրանց աոջևով և ամեն մեկին տալիս երկուական բոքոն։Առատ, թող ուտեն...Նրանք առել են այդ բոքոնները.Նայում ես, թե ի'նչպես են ստանում նրանք բոքոնը. Նրան­

ցից մեկը հացը գոհունակ պահում է մի թևի մեջ և ուղիղ զինվո­րավարի ձգվում. Այսինքն՝ «զգա ստ »... Նրա համար ամեն ինչ

55

դիսցիպլին է• Գնաւ Կո^ ’ ե ր բ հւ ՚ա յա 1" ւ յ են' 7 7 } ’, , Բ թ

հրամայում են, գերի ընկնել, հաց ստանալ և զգաստ կանգնել, երթ

ինչպես նրան թվում է այգ, հրամայում են,Բայց այդպես չի կանգնած նրա կողքինը.

Սա հացերը սեղմել է մի թևի մեջ. մյուս թևը թափով վայր է

‘ ւ-- « - + ք գ լ յ ո յ " ^ " հաևեոել է գետին, Անհանգիստ է, նա խոր ապրումներ ունի, է^նչ Է

մ տածում նա էՒ^նչ Է մտածում նա։

Արդյոք ափսոսո՞ւմ Է, որ իրեն պոկել են սպանելու, ավերելոլգործից, Ինքնասիրությո՜ւնն Է վիրավորվել՝ թշնամու ձեռքից հաց ընդունելով, Գուցե տենչում Էր ձեռ գցել մի ամբողջ երկիր և ոչ թե

մի բոքոն և դա զայրացնո՛ւմ Է նրան.Գուցե խելքի Է գալիս' թե ինչացո՞ւ ԷՐ այս պատերազմը, Թվում է, թե նա մտածում է այդ հացի մասին, թե ինչպես

է ձեռք բերում այն.Ո՞վ գիտե։Մտածի'ր, մտածի'ր, Այդ հացը, որ դու բռնել ես քո զենքի

սովոր ձեռքում՝ բուսել է մի արդար երկրի աշխատավորի ձեռքովւ Դա երկրի մարդու հացն է, որ ապրեցնում է աշխարհը և քեզ,

ար այս րոպեիս բռնադատված ես մարդկայնորեն ստանալու ե

մարդու պես ապրելու նրանով,Առայժմ այդքանը' սոցիալիստական բոքոնը...

ՀԵՐՈՍԱՄԱՅՐԸ

Որքան նման է նա իր զավակին, Կարծես իր զավակն է ծնել նրան, Դե այդպես է' լուսանկարիչը նկարահանել է նրան հետո, երբ արդեն հռչակվել է նրա զավակը, նա հայտնի դառավ հերո­սացածի շնորհիվ։ Որքա ն նման է նա իր զավակին... Ահա նրա կամքի ուժով սեղմված շրթունքները, նրա բաց ու շիտակ դեմքը։ անձնվիրության պատրաստ հայացքը։

66

Կանգնած է մայրը, նա բանվորուհի է, գործարանում, սեղանի մոտ, մկրատը ձեռքին և մի պահ մտորմունքի մեջ խորասույզ' նայում է հեռուն։ Իսկ հեռուն, մայրը գիտե ինչ-որ մի տեղ օդում, կրակի մեջ այրեց իրեն նրա զավակը' հայրենիքի հաղթության

համար։Այդ իմացել է, գիտե մա յրը... իվ չի ողբում նա։ Աշ|սասւոս1 է:

ՄԵՐ ՀԵՐՈՍՆԵՐԸ

Ամբողջ աշխարհը նրանց է նայում, իսկ նրանք չեն նայում

ոչ ոքի։Նրանք հասարակ են, պարզ, մարդկային։ նրանք փոխում են

ամբողջ աշխարհր, նրանք գործեր են կատարում, որոնց դիմաց զարմացած ու հիացած է ամբողջ աշխարհր։

Սակայն նրանք չեն էլ տեսնում այդ, չգիտեն։Միայն երբեմն ծիծաղում են նրանք' երեխաների պես...Իսկակա՛ն սասունցի գավիթներ...

ԿՈՄԵՐԻՏԱԿԱՆԸ

Դիմել է ՀԼԿԵՄ կազմակերպության, որ կամենում է մարտի գնալ իբրև կոմերիտական։ Ցանկությունը հարգել են, նա քաջա­րի և անձնվեր մարտիկ է, և ահա քաղաքական բաժնի պետը ժպտալով նրան հանձնում է կոմերիտականի տոմսը։ նա ձեռքը մեկնել է, որ ընդունի։

Բայց նախքան տոմսն ստանալուն ներկայանալը.. . Լավ հագնվեք է, պատրաստվել» Ֆրան տա վար ի , կոկ սանրվել է, ճա­կատին ծեփել սև փայլուն մազերը, գլխարկը ծռել ե խնամքով

57

ւ ւ , ա օձհ*Ո կա նոնա վոր կ *ճ կ ե լ . . . Մաքուր ա ծ ի լ վ ի яякй մաէ/երհ վրա * * * * * ‘ . ւV է “ ՀՀԼէէոեն մատում Էէ'սՂ1.էյ 7.?Հ*ւ »-<■*-'<*'4 тМ!-"- -I"-"է կ ռ վ ե ք .. Գե, կա րի՜ճ է, երիաասա " . . .

ԱՆԱԱՈԻնՆԵՐԸ

ւ „А հոտո հրար մեջ անցած, հորթերի Կովերի նախիրը, ձ չ .. ԱԼ քանի մարդ էլ ք շ ^ մ Н

հետ խաոն անցնում եձ դաշտով կճղակների

•“ Ւ;;լ ֊ ա: ձ Հ-֊.աակին, Իսկ *■ ■ « * Դ^1տ*Ր кЬ Ч“ Ч Բ

' ՜ Ղ , , . . м ч * * ■< “ Г ' , ” 4 ՚ “ *“ ՞ ՚" ՝ Կ Գ1" "

* գ՚" ' Ղկ. հձ < * . ՛ » < « * ы ■ ■ + * “ ' • * ” ա կ Ա լ

4.Ш1РЧ։ , ւ с ւ 'ն , ևաոեռ կա հեռանալ ալ»ո \ո են օդում, ի*չո ւ, թ «է էաՐՐՔ *» \

Н 1 - 1 ч - г - հ Խ « < ;

կարելի ք “ զ“ “ Հ վ <Լ ,կա Տ նես նրան3 երկկանթԽեոճ անասուններ, ի նչ լեզվող ~ , ш Н а ւգազանների տաժանամիտ արարքները, Որ պետք Է գնալ, աղա

նրանցից, որ սլետք Է շտապե՜լ. 1 " " Հ ի ՝ ՝ ն ^Եվ ահա կովերից մեկը դունչը հպել Է գեանի

պոկում Է հյոէթա[ի խոտը,

<МА*М1Н<1»ЪМ*С

Լա յնա լիս , հեռաձիգ գ ե տ ա փ ո վ ձ գ վ ո ւ մ Է ե գ ծ ո ւ մ կ ո ր լ ւ ^

; '..ր ի ղ .4 յ կ , ,ե ա ն ի վե՛ր, Դ Ո Տ րազյ . Հ , - ձ к -

գ կ էկ . ^ կ » . * * , յ * կ 1 “ պ ն фг :կ ր ա ն ա է « » . 4 + մ ե - Վ » ; 4 ’ք ' ^

! ,ն վ ւր . ղաշտավս^րերի <«ղջ< Շուա *վ, ահա 2 ՞“ ՞ ՞ ^„ „ . , 1 ^ 1 < ш Ъ ф .С, գ ր ո - կ ն կ - վ ■■ » ա ,Ւկ ն կ Հ է ար,,աք-Լ Լ , „ , ղ ա 3 հ Կ ,ա ն գ ի մ ա վ . ^ . կ ա պ ^ ա ս ա “ ՜

,..4 յ№ . « « < * ‘ Ы " * « " ‘ " ս “ , ^ . ь *I * » « » № * ? ■ 4 - / *4 - М “ ««

ЬЬрВшЬ հեռուն. հեռուն,Զո՞ւր մտքեր, սա մի երկար, չա րա գուժ խրամատ Է. այստեղ

մարտ պիտի մղվի՝ * արյունահեղ...Մի պառավ կին, սակայն թողել Է մի պահ փորելԸ և կար

մեջքը դրստած նայում Է դեպի դետը, դեպի հեռուն, Նայում Է ե մտածում, Նա պնդակազմ Է կոճղի պեսէ կարճավիզ ու Կ ^ յ Հ * Նա լիքն Է ցասումո՞վ, ա նեծքո՞վ... ո՞չ, ավելի սարսափելի մի ուժով, Ահա՜, ահա ֊ վայր կշպրտի նա բահը, աշխատավոր ձեռքը կկարկառի օղի մեջ և գերբնական ուժով կորոտա դեպի հեռուն մի ինչ-ռր սասանիչ խոսքով և դրանից կավերվեն երկրներ, կկոր­ծանվեն պետություններ և աշխարհը ջղաձգորեն կցնցվի...

ՄԱՀԸ

Հասարակ լուսանկարը կանգնեցրել Է նրա ողջ կյանքը, և' գազանաբար սպանությունները, և' խժդժությունը, և' սարսափ սփռելը, և' կանանց, երեխաների խոշտանգումները, Նա պիտի

հրգեհեր ամբողջ երկրներ, պետք Է տիրեր ողջ աշխարհին, Ահա

այստեղ դադար առավ ամեն բան,Ընկած Է նա մեջքի վրա, թևերը տարածել այդ օտար երկրի

ընդարձակ դաշտի վրա.Նրա կողքին դադար Է առել նաև նրա ա նհա նգիստ մ ո տ *9 իկԱ ,

որի հետև կաշվե պատյանի վրա նկարված Է ոսկերոտֆ к դ ա ն գ.

Մա՛հ,

Щ

I

ми-л, լ;.-'1ք“ 4 * ն ՝4,ք" Վ " ՚ ն յ էր՝ երկրներ, ^ ղ Վ ՚՚լ ր դ -

Ծարավի էր մահվան...у шЧ տվեք նրան, միայն Ш ^ ^ ագլԱ^Եվ ահա գտել է նա այն, ինլին 1

հաթյամբ. ա նպես չէ այլանդակ ու լար,ք ա ւ , յ - կ , Ն“ Ь Լ ա ւա նի է,. Ո \, М “ 4 « ‘

քէ „ 1 » Ч « Г < “ 4 ' ՚ ն<"“ ք ,ГА ի ա ղ ա զ ւք է -ձ է 1 Ր "!յ Կտ-դ, քք ,!,քւ\յ յւ< »„*«.նքա դ ե կ Թ ‘ + “ 4 ՛ ' ! '

ՎԻՏՅՈԻՇԱ Ն

/} яиш/,А рш , թողնես՝ գնա ֆուտբղ Շատ Է երիտասարդ, Ուղղակի Բ 9 Р ^

խա?Բ:ղէՀ ** հ՛հ :ովհդ, ա ս տ ղ > ՝

1 նրՀտ%բ1նել էթՀՏՀՀ Ի*7ձհա՛' կ-մեն-մ * ոում՝* е д а ՚^Л1ЫШ 4 է լ հ ա ս ա կ ա վ ո ր չենէ

" " л ; т л ‘ ^Н - է ւ - ք < 5 . - * м « ■ * “ ‘ * քվակի երկու ուսը.

Հայրը զուսպ Է և լ ո աԴեմ>Տարօրինակ պատկեր Է սաացվել... ժամանաՀԿարծես հերոսը չարաճճի աղա լինի, որ հ

. է լ I. т ա ш п ե ւ և ա զ ա տ ե լ մ ա հ ի ց հար յմի շատ վտանգավոր գործ Է կատար լ Ղ

' “ Հ վ ՚ է ն ՚ զ Լ է լ գ Ւ է ն ՝ Կ ։ - - յ ք ե՜ ն ն^ ն - • ' ‘ { ՞ ' ' 4 ” '« „ * • „ կ ^ ր կ ի ! / ■ • - . / » * 1 "< ‘ ь ‘ I " - Ւ ^ 4 " ^ ։ - լ ն ք '

60

Ծնողներն իրար են նա յում...Եվ ահա այգ թեթև երկյուղի հետ խառն նրանը հայացթր

լցրել Է մի երջանիկ գյուտի ուրախությունն ու հպարտությունը,— Ախր նա հիմա ամբողջ աշխարհի առաջ հերոս Է... իրենց

Վիտյո ւշան

ն Ա հ Փ Ր Ճ

Բաքը խելապարվել, մոլեգնորեն գզգզում Էր անծայրածիր տափաստանը, Հովիվները շղթա կապած հուսահատ կովում Էին բուքի դեմ, կատաղի ճիգեր Էին թափում ահաբեկված նախիրը քշելու, փախցնելու դեպի արևելք.

Ժողովրդական մի հոծ զանգված նահանջի մեջ Էր,Հարկավոր Էր իրենց գցել որևէ ապաստան, փրկել նախիրը,

այլապես նա կթափվեր գետին, կմնար ձյան վրա։Շատ վաղուց բուքի համատարած վարագույրի մեկ երկու րո­

պե բացված ճեղքից երևացել էր հեռավոր մի գյուղ,Այնտեղ էին շտապում հասնել հովիվները, և կովերը կփ ըրկ ֊

վեին, եթե գյուղը հեռու չլիներ, Հովիվներն իրենք էլ շշմել, վայ­րենացել էին անքնությունից, հոգնածությունից, Հույսները

կտրվում էր.Եվ իրոք էլ բան դուրս չեկավ, անասունները վերջնականաւգես

ուժասպառվեցին և սկսեցին մեկ-մեկ չոքել և տփկած մնալ մերկ ստինքները խրելով սառը ձյան մեջ.

Ահա այստեղ էր, որ հովիվները խելքները կորցրին, կորց­րին ամեն հասկացողություն, Ի՞նչ, կովերը սառը ձյան վրա թափվա՞ծ . ■

Ղա արհավիրք էր արդեն. Խելքից մտքից վեր բան, Ղա ամենամեծ սարսափն է գյուղացու համար, որ միայն գյուղացին կհասկանա, Կաթի, անասունի շահից զրկվելու վտա նգըւ Ամենե- վին ոչ.

Այդտեղ ուրիշ բան կար. Արդյոք ի ն չ ֊ո ր մնացո ւկ նախնա­կան մարդուց, Ղա մի փոքր նման է այն զգացումին, որ լուռ դաշ-

«1

, . Վ л ш ф . -Ի ր« * է ■ » - « " • ' г - Ч - Р * - 1™ Ы г - ւ - ' * - ‘» < 1 է. յ ь . < " ° ն"-ւ V 7 7 " է Г Г ” :■ ы и 1 ь . О - * ■ - * « М / « » М , ‘ Г

4» ( * « . » - < *ч А ‘ 1“ ‘ м հ 1" " [ * а " " ’

1 . # & ե , հ յ Ւ է “ 4 “ 1 < " , 4ք ք 1 ’ ЧА ’/ “ ՜„ Հասորին, Եվ ահա " ւր հ անկարան /■“ » < * » ' " I *

‘ ^ ա հն կ , վ “ » * ■ »

կ . « Կ * - ‘ « “ ‘ ՚ " ” " » ’

‘ “ ■ 'Հ ' ' կ ա ^ ՚օ . մի М - * - ‘ յ ս ա ^ > . . թ ւ ^ < *-лА ‘ “ * ь“ ՝ ^ ք , , 4 . ^ ք ^ Կ - է М ‘ ™ Կ ՚ Վ Կ Ւ + " ? < ■ * -

րի տակ. բարձրացրին սատակների վրա և աարան Ի,М л ШШ,

’ " " 7 ր կ վ ւ ,ի ն ա յ ն ^ Դ .ի ր ե յ, կ Վ ե Ո . Ի՜նլ էա է ,.Ա и « « * ,

գըստութչուն։Բայց աբժի խորհել այն սարասփի մասին.

հ»ԱՂԱՂՈԻԹՅԱ.ն ԲՐԻԳԱԴԸ

Հասարակ լուսանկար Է «СовеТСКИЙ СОЮЗ» ժուռնալի ասա- քին կում, Տարին հազար ինը հարյուր հիսուն և մեկ, համսւք

աասնմ-եկ»Ես կխնդրեի նայե լ ։Դա մի վեհ պատկեր Է։Լենինի անվան գյուղատնտեսական արտեյի կոլտնտեսա­

կաններ։ Ստորագրել են Համաշխարհային Խորհրդի Խաղաղու­թյան Պակտի դիմումի տակ, Առչևում բրիգադիր Սոկո^ովան է, սեղանի հետև կանգնած, մի ձեոքոսէ գրիչը, որով ստորագրել Է,մյուսը' թղթի Վրա,

Վճիռն արձակված .Է, Բոլորն ստորագրկ են և կյսնգնել իրեն) բրիգադիրի հետևը հպարտ ու վճռական պոզաներումէ

Ն ր ա ն ք հասարակ գ յ ո ւ ղ ա ց ի ն ե ր ե ն , յ ս զ ն ի վ ա շ խ ա ա ա վ ո ք ն ե ը ,

բայց և հրաշալի հագնված են, կերպարանքները կիրթ, տեսքերնինտելիգենտ, աչքերը իմաստնալի,

Իսկ ֆոնի վրա ցորենի հսկա դեզն' Է նրանց աշխատանքի

արդյունքը։Պետք Է նայել սակայն նրանց աչքերին, Ի՛նչ ազնիվ կշտամ­

բանք. պահա՛նջ։ Նրանք պարզորեն խոսում են.— Ահա, ստորագրեցինք, Եթե դուք կարծում եք, թե մենք

չգիտենք, թե ինչեր եք անում դուք այդտեղ' դիացեք, որ գա շատ

լավ գիտենք, ( гԵթե 7ուք ուղում եք իմանալ, թե ինչ ենք վճռել մենք՝ ահա .

աշխատել և ազնվորեն ու հաստատ պաշտպանել խաղաղությունը։ Իսկ եթե դուք կարծում եք, թե մենք մոռացել ենք մեր վ ե ր ֊

քերն ու կորուստը՛Եթե դուք կարծում եք, թե մենք մոռացել ենք Մոսկվան, Լ ե ֊

նինգրագը, Ստալինգբադը, Օրյռլ֊Կուրսկը և Բեոլի նը:

Այդ մե նք ենք։Մի' վախեցնեք մեզ։Էյ դո ւ ֊ո ՚ւ ք . . .

Պ Ա ՏՐԱ Ն Ք

Երաղո՞ւմն Է սա, թե՞ արթմնի։Ի՞նչ առասպելական ֆիղարներ են եկել շարվել գետնի այս

մեծ պատռվածքի եզրին և ի ն չ ֊ո ր զոհերի սպասում,Հսկայական ընձուղտի երկարաձիգ վղների վրա թռչնի եր կ ա ֊

րակաուց գլուխներ.Իսկ գե անի վրա քառակուսի ձևով ծանրացել, ճնշում են հողը

չորս ֊չորս, կարճ ու հաստ ոտներ։Իխտիոզավրնե՞ր ենէ թե՞ նրանց կմախքները։Երեի հազարավոր դարերը ետ են դաոել, երկրի պա տ մու֊

թյունր կրկնություններ Է անում* տանելով մեղ դեպի այդ հրեշ՜ ների դարերը։

63

рмт;;; թե՞արթմնխՈէ ի խ տ ի ո զ ա վ ր ն ե ր և ոչ նրանց բ ր ա ծ ոԴրանք կ ո մ ո ւ ն ի զ մ ի ք ա յ լ ո ղ Է ք ս կ ա վ ա տ ո ր ն ե ր ն ե ն ,

Սա մեր հրաշալի իրականությունն Է,

ч г,*, *"■ м V I:;**..*! Հւ ակ.ոահէ՝ ■—» “ «<"**< **■»»щ ш ш գան ւ

Սլացել ե ն կ ո մ ո ւ ն ի զ մ ի ՛ ն ընդառաջ,Կ ո մ ո ւն ի ՛զմ ն Է ս կ ս վ ո ւմ ։

Եվ ի՛նչ սարսափ, պետք է 4Ր4Րս է

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԵՎՈԻՄՅԱՆ

Չեմ դիտեր թե 1800 բանիի՞ն աշխարհ եկավ այս հանճարը, սակայն աղեկ գիտեմ, որ աշխարհ գալուն պես անմիջաււլես ածիլ- վեցավ և հրամայեց, որ սենյակին կահկարասին փողոց թափեն, որով հասկցվեցավ թ ե ... ռեժիսոր մը աշխարհ եկավ։

Անշուշտ հայոց կաթողիկոսի մը պես վարվեցավ, որովհետև ամեն հայ կաթողիկոսի պարտականությունն Է կարծելը, թե ամեն բան իրենցմով կսկսի ե իրենցմով կվերջանա։

Աթոռները և սեղանները (որ սենյակին մեջ անկարգության կծառայեին) փողոց նետել տալեն քիչ ետքը օրորոց մը պահան­ջեց։ Երբ օրորոցը բերին ե անոբ ձողեն կախած հուլունքները տե­սավ' շատ սրտոդեցավ ե՝ <էԱյս հուլունքներուն հետ քչիկ մ ալ դափնի կախեիք նե' գե՞շ կըլլար, ավանակներ» , — ըսավ ու սկսավ չալ ապագա դերասանը։

Դավւնին բերվեցավ, որ օրորոցին ձողեն կախվեցավ և անոր շուքին տակ քնացավ Օվիկ, որ շատ դափնի պիտի տեսներ ապա­գա յին... « иոլպ V• երուն մեջ։

Սակայն ճշմարիտն ըսելու Է։ Որքան որ նեղսիրտ Էր Օվիկ, այնքան ալ դյուրին համոզվող Էր, Երբ բարկացած ըլլար ե օրորո­ցին մեջ լար, անմիջապես տնեցիք քովը կուգային և կծափահա­րեին, որով և ձայնը կկտրեր Օվիկ,

Կերածն Էր կաթ, դափնի և քիչ մըն ալ գովեստ, որով ե կա­ճեր և կմեծանար։

Իր դերասանական ե ռեժիսորական գործունեությունը շատ վաղ սկսավ ի դործ դնել։

5 1- Դեւ/|ւր6յա&, бшшпг И65

Փողոցին շները կբռներ ե ընչացքներն ու դունչերուն մազերը Կխուզեր, Իսկ երբ իր խաղընկերները սխաչմամբ իրենց տունը զային' երեսներուն Վ ա քս» կքսեր, վ ր ա ն ի ն կպոռար., կգանահա- բեր, և երբ ամեն բան կատարյալ կըլլար' ձեռները զրպանը կդներ ե գոհունակությամբ կխնդար իր ըրածին վրա,

Հայրը իր զավկին ընդունակությունները տեսներ,[' հուսա-հաաեցավ և ղինքը պատմելու համար Ներսիսյան դպրոց ղրկեց... որով պատմեց ներսիսյան դպրոցր... ռր ռեժիսոր չէր սակայն, Ազ- զային վարժարանը Օվիկին ալ դիմացավ, ինչպես և շատերո,ն

ղիմացեր էր.Քանի մը տարի աշակերտություն ըրավ, որ ավելի վարժապե­

տություն էր. քան աշակերտություն, Օր մը դասատուն նկատողու­

թյուն ըրավ ուղիղ նստելու— Գյոթե ասանկ կհրահանդե իր «Կանոնք ղերասաննեբոլ

Համ արՏ-ին մեջ,— կպատասխանե Օվիկ' մազաչափ մը տեղեն

չի շարժելով,— Բայց... բա յց... բա յց, չեմ գիտեր Գյոթեին հրահանգ­

ներն ի՞նչ առնչություն ոլնին դասին հետ,— կպոռար հուզված դասատուն։

— Առնչությունը վերջեն կիմանաք,— կըսեր Օվիկ, մազաչափ մը տեղեն չի շարժելով,

— Շատ հանդուգն եք,— պոռաց դասատուն,— Գեշ չէ, խճճումը կսկսի,— նկատեց Օվիկ մազաչափ մը

տեղեն չի շարժելով,— Դուրս կորեք սըկե,— պոռաց դասատուն սրդողած։— Տռամաթիք վայրկյան մը,— մռմռաց Օվիկ, ա։ւանց տեղեն

շարժելու։— Ըսել է ե՞ս պիտի երթամ,— ըսավ դասատուն և հեռա­

ցավ դասարանեն։— Խաղը լուծվեցավ,— դիտեց Օվիկ, առանց մազաչափ մ[

տեղեն շարժելու,— տզայք, խենթի պես կսիրեմ բեմը, խենթքւ պես... սակայն ի՞նչ հոյակապ տեսարան, տեսա՞ք աչքեբուն բի­բերը դուրս ինկան. Իրավցնե, գեղեցիկ վերջաբան,

Ըսավ, վճռական շարժումով մը տեղեն ելավ ու շիփշիսէակ ամբիոնը,

— Տզայք, ահ, սիրելի ընկերներ...

Ավելի մեծ մոնոլոգի մը պիտի գային ընկերները' եթե այդ ժամանակ դպրոցին տնօրենը ներս չի դար և դուրս չաղաչեր ապա­գա մեծ ռեժիսորը, որ ղեկն ու ղեկավարությունը քիչ մը յուրովի կըմբռներ,

Դասագիրքերը ձեռքը տվին և սանդուղքներեն վար հրավիրե֊

ցին ղինքը։— Պիտի փնտրեն զիս,— մրմռաց Օվիկ փողոց ելնելով,— Այս

մարգերը հանճարը չեն սիրեր, էհ, իրենց բանն է, թող չսիրեն։ Ե՞ս կզրկվիմ, թե" իրենք. Անշուշտ իրենք, ձգե, ձգե, խերն եմ անիծեր.

Այս մտմտուքով հասավ տուն,Ս ան դուղքն երեն վեր ելնելու ատեն ոտքին տակը փայլուն

բան մը նկատեց։ Վերցուց, տեսավ որ վ։առասիրություն է. խը- նամքով գրպանեց զայն ու սենյակ մտավ։

1906-ին հին գրավաճառե մը դիրք առած ատեն «Մարդա­կազմություն» մը ձեռքն ինկավ. Տարավ տուն, կարդաց և մար­դուն դեմքին նկաբագիրին մեջ ընչացքներոլ մասին համաձայնու­թյուն մը գտնելով, անմիջապես նոր մարդակազմության ձեռնար­կի մը ձեռնարկեց, որու մեջ կճգներ փառավորապես ապացուցանել թե մարդուս ընչացքները աչքերուն ու ճակտին միջև ըլլալու են և ոչ թե քիթին ու բերանին, ինչպես կուզեն հաստատել ոմանք, հետևապես ածի լելու է զան ոնք։

Ան գամ մը Ղարաքիլիսա գացի քիչ մը օդ առնելու, Գնացքեն իջնելուս պես երկու դերասան ղիս շրջապատն ցին, որ տոմսակ առնեմ, Դարավոր փորձը զիս ըսավ, թե սա մ ա րդերեն չս/իտի խալսիմ, ուստի և աղաչեցի իրենց, որ վարոնց տոմսակ մը տան ինձի.

Տոմսակը առնելով և փոխարենը դրամ տալով իրենց, վախով հարցուցի.

— Աս տոմսակը, որ առի, թատրո՞ն ալ պիտի գամ։— Գալն ալ խո՞սք է,— Ըսել է քաշելիք ունիք։— ւ ռ չ ,— պոռացին դերասանները երեսս ի վար-.. Ըսել է

մենք ազդին չե՞նք ծաոայեբ. Ըսել է ասոր-անոր տոմսակ տալով գեշությո՞ւն կընեք ազդին. Վա՜լ ապերախտներ, վա՛՜յ.

1

<Ա№. « « . ф ф թ ա փ ա ռ ե լո վ մեկնեցին Ւ ա ւ և թ ,ղին,որ առնեմ օղը, որո համար Ղարաքիլիսա 4ացԼՐ էի'

Իրիկունը թատրոն ճամփա ընկած ատենս բարեկամի մը հ ա ն ֊

դիպեցաէ_ Ո՞ւր կերթաս,— Հարցուց։ ^— Թատրոն,— Ը սԻ> դուն չե и գար»__ ՉԷ,— ըսավ,— իմ ակռաներս աղեկ են։

_ Ակռանե՜րդ։' _ Ա{ո, ակռաներս, ինչո՞ւ կզարմանաս։

֊ Ակռաներուն և թատրոնին մեջ ի նչ առնչություն կա

^ Ա ռ ն չո ւթ յո ւն ը վերջեն կիմանաս, դնա խերը տ ե ս ,-ը ս ա վ

բարեկամս ու քովի փողոցը շիտկեցավ,Տարակուսանք մը եկավ վրաս, Խենթ պիտի կոչեի բարեկամս,

եթե թատրոնին մոտեցած աաենս հանկարծ կանչվռտուք մը ական.

էըս չխածներ։Մտա թատրոն... և ո՜վ նկարագրության աստվածներ... շը-

նորհք տվեք նկարագրելու այն տեսարանը, որուն Ա՜հ, շնորհք տվեք, կամ ինքներդ նկարագրեցեք Իանթեի մը

գրչին արժանի։Բեմին վրա Սևումյան աղջիկ մը ափ առեր վրան անանկ

կպոռար, որպես թե ան իր սիրեկանը ըլլար և ժամը 7-ին աչ ժա­մադիր եղած և քառորդ մը ուշացած ըլլար։ Տաճիկ հարկահանի մը պես օձիքը բռնած երեսն ի վար կպոռար, թնդանոթի մը պես կորոտար, կփրփրեր, կգալարեր, քուլիսին տախաակներուն կղար, նըվեր, երբեմն ալ սանկ աղաչավոր դեմք կառներ, սուր աչքերովկնայեր աղջկան ու հանկարծ կպոռար...

Աղջիկը բեմին անկյունը քաշվեր կդողար։ Հանկարծ Սևումյան հարձակվեցավ վրան ու ալ չեմ գիտեր ինչպես ըրա վ... Սուր ճիչ մը պատռեց օդը... Ի՞նչ կրնար ըլլար։ Մոտեցա ունկնդիրներեն

մեկուն, հարցուցի.— Ըսե, աստծու սիրուն, աս ի նչ ճիչ Է։.— Բան մը չի կա, ըսավ, կարծեմ աղջկան ակռան կքաշեէ

/ — Սակայն երկար քաշեց, ատամի բան չէ։/ — Ատամը հաստ ըլլալու Է,— դիտեց խոսակիցս, որ պար­կեշտ գավառացի մըն Էր։

68

ճիչը սաստկացավ, անանկ կոպար ինձի, թե բեմին վրա կատուներու պարկ մը ափ առեր կգանահարեին, անանկ ճղրտոցմը աշխարհք բռներ Էր։

Հասարակությունը կխնդար և կծափահարեր, Կարծեմ ատամը հանվեցավ և հասարակության ի ցույց դրվեցավ,

Եթե չեք ձանձրանար, ձեզ դեպք մը պատմեմ,Հազար ինը հարյուր չեմ հիշեր քանիին երկու բանաստեղծ՝

մեկն ավագ, մյուսը կրտսեր՝ Բաքու գնացին՝ Եվրոպա երթալու միջոց գտնելու... փողոցներուն մեջ։

Հանի մ'օր փողոցները պտտելե և բացի պ ա ր ա պ ո ւ թ ե ն ե

ուրիշ բան մը չի գտնելեն ետքը, երբ կեսօրե վերջ փողոցի մը անկյունը կեցած կհարցնեին իրարու.

— Այսօր ո՞ւր պիտի քնինք։Դիմացի մայթեն գանգրահեր պատանի մը մոտեցավ իրենց

և ներկա յանալե վերջ' ըսավ.— Կարելի՞ Է ներկայանալ, Սևումյան։ Գիտե՞ք, բա րեկա մնե ֊

րըս, ամեն օր ճաշես ետքը, կուգամ հոս և բարեկամ մը, ծանոթ մը կբռնեմ, տունս կտանիմ և դերասանություններ ընելով ճա շա կ֊ նին կկրթեմ։ Ի՞նչ ընելու Է, ազգը խավար յա լ Է, կվարձեմ... սա­կա յն... չի կարծեք թե ձեզի վարձեցի...

— Ո՜չ, քա՜վ լիցի։— Լավ թեյ կունենանք ե քիչ մըն ալ ապուխտ։— Ապո՞ւխտ,— ը սին պուվետները,— ահ, երանի վայրկյան

մը շուտ ձեզի հանդիպեինք ու ձեր արտասանությունը լսեինք.., Օ՜ն, ուրեմն, առաջ,-- գոչեցին պուվետները և առաջ ընկան,

Սևումյան ետևներեն հևիհև կընթանար։

1916

Ս՚ԻՕՈ

Շատ կցկտուր և հապճեպ եղավ սրա աշխարհ գալըէ Իբրև մի թեթև Էսքիզ կամ կրոքի, ի միջի այլոց, կրծած մա­

տիտի ծայրով։69

Նավի կամ գործարանի տեղափոխության պես բան, Այսին-

որն' մասեխբով։Դրա համար էլ կիսատ պռաս, ու անկարգ տեղ հասավ,ճակատի կեսը ճամփին կոտրվեց. քիթը կորավ, շատ փընտ-

րեցին, վերջը ուրիշը գտան, բ ե ր ի ն ֊ դրին տեղը.Բայերը պակասավոր սաացվեցին, բազմաթիվ ենթակա մնաց

մյուս աշխարհում, շաղկապները գողացվեցին...Մի խոսքով' սաացվեց մի մարգ, որի ոճը կարելի էր կոչել

ոստոստուն,Մի տեսակ' АПедго сарпсюБО կամ Бчиегго»Ութ տարեկան էր, որ իր ընտանիքի հետ Ըիֆլիս գնաց և

սկսեց զանազան պանսիոններ մտնել ու դուրս գար Հետո սկսեց գիմնազիա մտնել, Ու երբ հաջողությամբ այգ գործն էլ վերջաց­րեց, եղբայրը, Լևոն Մանվելյան, նրան էջմիածին տարավ որ մի

քիչ էլ ճեմարան մտնի,Տեսչի հարցին' թե «Ի՞նչ գիտես», Միշոն կարճ պատասխա­

ն ե ց - «Ոչինչ», Բայց տեսուչը համենայն դեպս մի քանի հարց տը.

վեց։ Միշոն շատ զարմացավ.— Եթե դուք գիտեք, ինձ ինչո՞ւ եք հարցնում, իսկ եթե դուք

չգիտեք' ես որտեղի՞ց իմանամ,Դրանով էլ վերջացավ առանց սկսվելու ճեմարանական

ուսում ըւԵրեք տարի ճգնեց ճեմարանի շուրջը և չորրորդ տարին սի­

րահարվեց մի աղջկա վրա և խելքը առժամանակ կորցրեց, Եղբայ­րը նրան ուղարկեց Ըիֆլիս' հաշվապահական կուրսերը, որպեսզի հաշվապահություն սովորի և մի քիչ իրեն հաշիվ տա, թե ի՞նչ է անում, ի՞նչ է ուզում դառնալ։

Բայց Միշոն փոխանակ կուրսերը մտնելո,' դուրսերը մտավ և սկսեց Գալավինսկի բուլվարն ուսումնասիրել. Եղբայրն իմացավ, որ Միշոն կուրսերը չմտած արդեն դուրս է եկել' զայրացած նա- մաէլուԼ հարցրեց, թե ք?նչ է պատճառը*

Միշոն պատասխանեց.— Ավելի լավ է մի տեղից դուրս գալ, քան մտ նել, որովհե­

տև ուր էլ մտնենք' մի օր պիտի դուրս գանք։Դպրոցները չընդունվելու գործը ոսկե մեդալով վերջացնելուց

Հետո' Միշոն վերջապես մտածեց իրագործել իր մանկության վա~70

զեմի սպառնալիքը հայ թատրոնի դեմ, Եվ իրեն տվեց դերասանու­թյան կ մ, ինչպես ասում են, նվիրվեց թատրոնին։ Իհարկե, ինչ­պես միշտ և ամենքը, առանց հարցնելու, թե թատրոնն էլ ուզո՞ւմ

է այդ նվերը։Եվ իր արվեստը կատարելագործելու համար տնային ստուդիա

սարքեց տա նը, ուր սովորում էին իր եղբորորդին, քույրը և բար­ձերը, Երբորորդին ծառայում էր իբրև Կարլ Մոոր, քույրը Ամալիա, իսկ բարձերը' իբրև Դեզդեմոնա, Առավոտից մինչև երեկո գոռում էր սրանց վրա, խեղդում էր բարձերը ե շնչասպառ ընկնում հա- տակին։

եղբայրը տեսնելով այս տեսարաններըճ մի օր ասաց*— ներիր, Միշո, եթե ես իմանայի, որ դերասան դաոնալու

համար էիր ուսումից փախչում, մի թե ես չէի հասկանա, որ այդ պետք է քեզ և մի՞թե կխանգարեի։

Այսպիսով Միշոն ուղիղ երեսուն տարի առաջ մտավ հայ թատրոն, և որքան ձեռքից ֊ոտ քից քաշեցին' դուրս չեկավ այնտե-

ոՒց՛Միաժամանակ նետվեց գրականություն.Ու համառությամբ կպավ այս երկու արվեստին։— Ես կգրեմ, ես կխաղամ։Ոմանք կարծում էին, թե այս ասպարեզներն էլ կմտնի ու

դուրս կգա։ Բայց սխալվեցին,— Բավական է որքան ես դուրս եկա. հիմա էլ թող թատրոնն

ու գրականությունը ինձանից դուրս գան.Երեսուն տարի Յագո, Շեյլոկ և Ֆրանց խաղաց, խեղդվեց բե­

մի վրա ու... խեղդեց իր հերոսներին.Շեք սպիրն ու Շիլլերը տեսնելով, որ վերջը իրենց էլ պիտի

խեղդի' դիմեցին Երևանի մի խումբ գործիչների,— Մի հոբելյան տվեք դրան, թոզ մեր օձիքը բաց թողնի*Կազմվեց մի «փրկության կոմիտե», որ աոնելով Միշոյի

երեսնամյա բեմական և գրական գործունեությունը, մտադիր էր նրա բոլոր խեղդվելու չվանները ծախել և հոբելյանի ծախսերը ծածկել ու մի բան էլ շահել։

Միշոն միաժամանակ գրագետ լինելով^ 900-ական թվերից մեծ ծառայություն է մատուցել հայ գրականության' էացնելով հա( վեպի ու դրամայի մեջ ամերիկյան ոճ։ Հերոսները հանդես են

պաչիս ն իսկույն ծլկվում են, Սիրում է առաջ հերոսներին ծո­վում խեղդել, ապա հանդես բերել, որ քիչ խոսեն,

Համառոտագիր հեղինակ է։ Շատ գրվածքներ ունի, որ չի

գրում,— Այդպես ավելի գեղարվեստական է, Կարճ ու թեթև,

Միշոն կարճառոտ հասակով, համառոտ վերարկուով և մանր

Ժպիտով մարդ է*Բայց երեք բան ունի, որ երկար է. մաղերը, բարությունը և

համառությունը.Միշտ պատանի է։ Հոբելյանից հետո էլի սկսնակ կդառնա։

Սիր ում է միշտ կոկորդի ցավ ունենալ և վիզը մի բան փաթա-

թեչ,Ինչպես որ գրվածքները մ ի ֊մ ի պատառ թերթերի վրա են,

քիչ֊քիչ ու կցկտուր, այնպիսի մկրտված ու այլակերպ զգեստներ է սիրում հագնել։

Երեք բան քաղցր է Միշոյի մեջ. ժպիտը' դեմքի վրա, խոսքը' բերանում և միրգը' գրպանում։

Սահուն է, ինչպես ւ! ուզի կական ֆրազա կամ մենուետ։

Ման գալու ձևն էլ առանձին է' վետ ֊վ ե տ ։

Նավակի պես կգա. ե եթե աղջիկ էլ չես, որ փախցնի' համե- նայն դեպս էլ կմոտենա, մի երկու խոսքի ալիք կտա ու սուրալով կհեռանա,

Բայց երբեմն էլ այնպես վազել գիտե, որ կարծես Օթելլոյի ամ են ա դրամատիկ տեղը խոսքը մոռացել է և վաղում է կորցրած հուշարարի կոկորդից բռնելու։

Միշոն ընդհանրապես բարի ու հեզ մարգ է։ Երկու քաղցր խոսքով կարող ես իրեն լավ կոզոպտել։

Բայց երբեմն էլ այնպես ծածուկ և երկարատև խռովել գիտե, ար իսկի չես նկատի, ոչ էլ ինքր կասի. Եվ անպատճառ դատարկ թանից։

Այստեղ արդեն իսկական եպիսկոպոս է։

I

1124

12

ԻՍԱՀԱԿ ԱԼԻԻւԱՆՑԱՆ

Ծնվեց 1876-ին, Եվ այն էլ աոանձին պայմանով։ Որ աշխար­քի միզանսցենան ինքը պիտի մշակե. Համաձայնեցին. հա շվե ֊ լով որ աշխարքը սովոր է, որ եկողը միշտ իր գլխին միզանսցենա որոշող դառնա. Ուստի և աշխարք գալուն պես իրենց տան կահկա­րասին փողոց նետել տվեց, սեղաններն ու աթոռները ստիպեց որ պատերից կախեն, և այս խառնաշփոթությունից հասկացվեց, որ մի ռեժիսոր-դերասան ևս եկավ աշխարք։ Հետո օրորոց պահան­ջեց և մեջը պառկելով, սկսեց իր ապագա գործունեության ծրագի­րը ւ! շտկել. Եվ արդեն օրորոցում իր ամպլուան որոշեց։ Լացը։ Հենց որ տեսնում էր, թե իրեն ուշ չեն դարձնում' լաց էր լինում։ Անմիջապես հարևան աղջիկները գլխին էին թափվում և սկսում էին ծափահարել, որից կտրում էր ձայնը։

Երբ մի քիչ մեծացավ, սկսեց շներին ու կատուներին կռվաց­նել, որպեսզի դրաման ուսումնասիրի. Մի անգամ էլ, երբ էգիպ արքան մշակելոլ համար հարևան տղայի աչքը հանեց' ծնողները իրենից ազատվելու համար տարան Ներսիսյան դպրոցի բակը և իրենք ետ փախան տուն։ Այստեղ մնաց Ալիխանյանր յոթ տարի, և դասատուները ավարտելով նրան' 1896-ին դպրոցր հեռացավ նրանից։ Անմիջապես մտավ Աբելյանի խումբը և վերջինս նրան տանելով Հյուսիսային Կովկաս' պանդոկներում վարժեցնում էր խաղալ.., բակարա և պրեֆերանս. Հենց այդ պանդոկներում Ալի- խանյանը ուսումնասիրեց և մշակեց Խլեստակովի դերի պանդոկին վերաբերող մասերր և դառավ Խլեստակով... ներեցեք' դերասան։

Շատ արագ որոշեց իր դերերը և արագ էլ առաջ եկավ. Մա­նավանդ որ համակրելի ու գեղեցիկ էին թե իր րնտրած գերերր և թ ե... ինքը։ Վանահայրության հետ շատ էլ գլուխ չունեցավ և սի- րելով ծովն ու Սեդան' գերազանց աբեղա յությու նր, Ալիխան յանի դեմքը, ինչպես և խարակտերը, մի փոքր դժվար է նկատելը։ Ինչ­պես և հասկանալը Տար Իոհան Ֆյոգորովին։ Օսվայլդ, Միշկին, Աբեղա, Ցար Իոհան, Խլեստակով— ահա դերեր, որ դժվարացնում են հարցր, Իհարկե նրա գլխավոր գիծը բարությունն է և ար­վեստի չափազանց սերք, Փորձիր մի քանի հոգով գնա մոտը թե'

Ընկեր Ալիխան յա ն, Քոի ճամփան ո՜ր կողմն է ուղում ենք ընկնել մեշն ու խեղդվել։

78

Բ ա ր ե ժ պ ի տ կ պ ՚ ա ա ա ս խ ա ն հ .

- Ուոհղ գ ն ա ցե ք և ^ ծՈՀն!)եք է ,

- Հ Հ \ ս ”Ր շ 1 ՎՏ ” » ՞ " Կ Ի Ր >>մ Н Г * 1 " ” Ч Г1* ,

էՋ Հ Ո ՀՀՀՀ * — *լ "”“կհէ Փ ^ խ է 1 յ ^ ^ և ո^ եսզՒ ւ մ ս ր ՎՒ նրա/ է ա մ *է սիրուս ր* I ֊է յ ք „ վ և „ լշացնում է,

“% յւ՚ււձ»* *■• * կւ“,կ’ս!։ "р г ? тՄի ո ւ ն ս ւ ^ ւ V տարիներ, որ «կանգնում կ., ւ„Կ !»<*»• Հ : ^ ձ „ ^ „ 4 ( *™ւ ւէ:>Հ’: Հ ։^ *• л - г ;

փա^ , Հ * - « “ • ; < * * М * #

“ > » - * » ՛ ֊» “ ■<■“ ' « ■ " ք յ / , կայ Լ ~ щ ^ - ь ч ւ.л ог Ինքը ա14 բեմադրությունը գ ղ 94 9 ւէձ„ "*(. м *«■ аг“ --«-ւ՛*""' ‘V'; '՚ № Г7 Лпр* Է «,աՏանքոէմ: 5 -Л / 4 " ^ / * * " * > »Г Р““ ГГ~■քազա/1 փՈՐ" է *4 է ЛА»АЬ »Ы< /’ЬвЬ ք/ է բ ո ղ ո ք ո ւմ է„„ւ./ Д& թե ծույլ Է- Ես այգ կարծիքին # А -

‘ ■“ ' ( Լ , / , . _ 4 . . է է » < - » Ա Փ ի ա ն ^ կ , Аг -

- - ւ , - է - ւ . 4 յ - ^ ՝ ' А г - » ” Г « Д р * > *«,Г Н ՛ 2աա Վ ^ Գ Վ ե1 Է 4արադհիչնեբի9 .բա „

խ, բախաբ՝ Օսիպը միշտ իր ժ ա մ ա ն ա կ ի ն Հասցր լ Է պ "է "

տերի կառքը։ . ,Սակայն նա իր բպոր մանր մոնր մեղքերը քավում Է դ*պ*'

սեկի ա յն սկզբունքով, որ նրա պ ա շտ ա մունքն Է եղել միշտ*Նրա կյանքը մի ներդաշնակ երդ Է, որի մեշ լովում են ոֆ«*-

յ> ,ի ա ե ր ցի ա ն ե ր , ե ռ յա կ ն ե ր , Ա ր պ է ո ' *Երեք տեղ ամենից շատ խաղացել Է (կիխանյանը աշխարհ

վ ր ա ,- բեմի վրա, կանալ սեղանի վրա և փափուկ սրոերի </-*<«

Փ ա փ կ ա էի ր ա Է, փափկաձայն Է և փափկակյաց, Կամ' գեղեցիկ խոսում Է, գեղեցիկ խաղում Է և գեղեցիկ... խուսափում,

ԱՀխանյանը գեղեցկադեմ և համակրելի տղամարդ Է, Միշտ կյանքն անցկացնելով սիրանույշների և մ ի գան ույշների հետ' ձևե­րով և շարժումներով միանգամայն բարեկիրթ եվրոպացի Է,

Այնպես Է ժպտում երեսիդ կարծես Սեդայի հայրը լինես, Եվ փողոցում սւյնպիսի քայլվածք ունի, որ թվում Է թե վանահոր հետ կովել-Է ե հայր ԱԽոոնի լա ;ա ն Է փնտրում, որ ծլկվի<

1924

ՀԱՄԱՌՈՏ ԱՆՄԱՀՆԵՐ ԵՎ ՀԱՎԵՐԺԱԿԱՆ ՄԱՀԿԱՆԱՑՈՒՆԵՐ

( վ է պ մ ա ո ս ւվ ո ր Տայ ա ն ծ ա լ ի ց )

է». , , թիվ Հսկա. Я0

Ես մեր Գալուստի քաղաքական մեթոդին հավան չեմ։Ա/դ մարգը չկարողացավ եվրոպացի դաոնալ,Կպել Է հին ասիական մեթոդի պոչից ու պոկ չի գալիս,Շատ անդամ ենք վիճել հետը,Նա ասում Է.— պետք Է մեր հիմնարկներում տեղավորենք

միմիայն մեր լիդերներին ու գլխավոր ընկերներին, իսկ երկ­րորդականներին պետք Է դուրսը պահել, որ ինքնուրույն աշխա­տանքի չլինելով' գլուխը չբարձրացնեն, հնազանդ մնան կա զմա ֊ կերպոլթ քան. Երբեմն ասում Է, պետք Է բերանները մ ի ֊մ ի բան գցել, որ կախված մնան կազմակերպության լիդերներից.

Դա ի՞նչ մեթոդ Է։Այդ մեթոդով մենք պետական ապարատ չենք ստեղծի, Ւսկ

ես կասեմ, ոթ մեր բոլոր ընկերներին պետք Է ապրուստի լայն մփ- շոցներ տալ, տեղավորել հիմնարկներում, որպեսզի վարժվեն մեծ գործառնությունների, Թող սխալներ գործեն, թող թեկուզ գողա­նան, պանամաներ ստեղծենէ թող մի լավ խճճվեն մեշը, վնաս չունի. З а ТО, երբ կարողանան ճաբպէքռրեն տակիյք գռւրս դալ գուք

. 75

I

կունենաք պատրաստի պետական մարդիկ, Դա քաղաքական փոր.

ձառության շկոլա է։Ա յ ֊շի , ինչիս է պետք, թե այս ինչը գող է, այն ինչը' խար.

դախ, երրորդը' սրիկա, Եթե այդ գողը, խարդախը, սրիկան իմ ապսպրած պետական գործն առաջ կտանի — ուրիշ ի՞նչ եմ ուզում,

Պետք է գործնական լինել։Սա անգլիական մեթոդ է։թողնենք անգլիականը, վերցնենք ամերիկյանը, Մարդը դո-

ղանում է, գողանում, ու մեկ էլ տեսար' պուպուստ — դուրս եկավ հանրապետության նախագահ.

Տունգ չքանդվի Սայուզ Գարադով... ինչ հսկայական սիստեմ}

գործ է.Մեր ընկերներն այդտեղ քաղաքականորեն բացվեցին, շկոլա

անցան, և մենք այժմ ունենք վարժ տնտեսական կառավարիչներ, որակյալ ագենտներ և այլն, և այլն.

Չէ, պետք է պետականորեն նայել խնդիրների վրա։ Մեւլ պետք են մեծ մասշտաբի մարդիկ։ Եվ մեր Գալոլստի ուղեղը եվ. րոպական չէ։ Քանի անգամ ասել եմ իրան, տնաշեն, մի քիչ հե. տևիր եվ^րոպական դիպլոմատներին, փոխվիր։ Բայց ո՞ւմ Ьв ասում։ Ասիական չարչոլ պես պպզել է իր պզտիկ առուտուրի կող•

« քին ու իր թել֊ա սեզից դենը բան չի տեսնում։Ժամանակը մի քիչ ուրիշ տեսակ ժամանակ է։ Կովկասքւ

գործերն ուրիշ կողմն են շուռ գալիս։ Այս մեր նորաստեղծ Արա• րատյան Ռեսպուբլիկան, իմ վարավուրդով, մեծ ապագա է խոս­տանում 4

Այ, գործ։Սրա մոտ ի՞նչ են Սայուզ Գարադով, Ազգային Խորհուրդ,

կոոպերացիա։ Սա ֆիրմա է, դուքան չէ։Այ, այստեղ կարող ես ասել ВОТ ГДв оборот!

Մի տեսակ պետք է լրջանալ, փոխվել։ Պետք է խելացի դաոնալ, ուղղակի որոշել և արհեստական կերպով անել ա յդ։ Ի՞նչ կա, վարժության բան է, կարելի է այսպիսի որոշում անել։ Սա եվրո­պական ձև է։ Երեկ առավոտ Երևանից հեռագիր ստացա, որՎ հրավիրում են Երևան, Հայաստանի կառավարության մեջ րարկ պաշտոնի։ Հեռագրում ասված է. բարձր պետական պաշտոն։ Ուրե-

76

մըն կամ մինիստրական խորհրդի նախագահ, կամ մինիստր, կամ պառլամենտի նախագահ։

Անմիջապես զգացի, որ փոխվում եմ։ Ես հիմա պարզ գի­տակցում եմ, որ ուրիշ մարդ եմ։ Մի ամբողջ երկրի բախտ ինձ է հանձնվում։ Ես եմ լինելու երկրի փաստական ղեկավարը։ Հանաք բան չէ։ Պետք է ուղեղը մի տեսակ լարել, խորազնին մտածել, ը մ ֊ բըոնել, թե ինչ է կատարվում։

Շտապում եմ Թիֆլիսից մեկնելու։ Ուստի և պետք է շտապ կարգով վերջացնեմ մասնավոր գործերս։ Միքայելյան փողոցի նոր տուն գնելու հոգսը թո գնում եմ եղբորս։ Երկու տուն ունեմ գնած— այգ էլ հետը' երեք։ Առայժմ բավական է, Մյուս առևտ րա ֊ կան ձեռնարկներս կտամ հորս։ Սայուզ Գարադովից կա մի որոշ դում ար, որ Ս ոնիչկան’ ասուր պահում է։ Առևտրական գործերս չեմ դադարեցնի։ Գուցե Երևան — Բաթում գծով ապրանքների փոքրիկ կոմբինացիաներ էլ սարքեմ։ Դա հեշտ է։ Կապրենք մի կերպ։ Վաղր գնամ Սայուզ Գարադովից լիկվիգացիոնս ստանալու, որպեսզի մյուս շաբաթ մեկնեմ Հայաստան։ Սպասում եմ մինիս- տըրական սալոն֊վագոնին։

Զարմանալի բան է։ Ինչպե՜ս կյանքը փոխվեց։ Ո՞վ կմտածեր։ Հայ գիտի, հա՛, չորս տարի առաջ ծխական դպրոցի վարժապետ էի։ Տե սնենք, մեծ պերսպեկտիվների աոաջ ենք։

նոր էր Սաշան (դյուցազնիս անունն է) ներս մտնում դ ի վ ա ֊ նագիտական միսիայի սրահըէ որճ

—- Վա, Սա շա, քոլ հոգուտ մեռնեմ, այստե՞ղ ես։Ու մի դավաոական քրտնած թաթ բամփում Է նրա ուսը։Կամավոր Վաղոն Է} լագանի կլոր ժպիտը երեսին, բերանը

բաց —* պաստա յալի դվոր։Ծիծաղում է։— Մի քիչ քաղաքավարի,— կես կատակէ կես լուրջ մրմնջում

Է Սաշան։ <гՍաշա ն» որն Է։ Պաշտոնական անձի Հետ ես խոսում։~ ՉԷ, չէ, ղուն ու քու աստվածդ, ի՞նչ ես։՚— Մինիստր։— ճժե կռնըկիս, ջանըմ, մինիստռ։ Գլուխս շատ բարակ բ ա ֊

1 Կինն ի17

г

լ * . * , » * * ■ < - « * ' " ՜Л Ч - М - * Л * - * - ‘А1*- , , . շա,

_ 04ւ/ կարոդ, պետական գոթԾաթ

Ա *<զ~ մ է Վ ա զ ՚ժ Р “ П * Ուսն ազատեԼ>Բա III Վաղոն'

_ " յ Л * . « » * л ' " ՜

г ' * : « ՛ < * ■ » - ь ‘ л _ V И2--А”. *■«■»'»** *"г« А-կ <-1А с-‘

( , и , » 1 ь ( ֊ -""‘А1*՛ ք ’ " ^ 7 “Ա ь„г»ье, էЧ ‘ » ■» А.-**' "‘" 4’ “ յ ՛ "՚հին մեջ զգոտա։

Բայը Ս աշան հեռանում է։Վաղււն' հետևից.— Հայոց ազգււ զարմացուցիք՛_ 1Ա ■//»*</ * / > . ֊ հարցնում Է Վաղոյի ընկերը,

_ ? 6 ՞ս *ш М < * » ' ' ^ шЬА ԿռՎԻՆւ մե Հ ՞^ ՞ ՚ւա վ ո ր ի մ ' հեա,որ եկել' գըՓներուս կեցցե Հայաստան կբոռային, ու իրենք Լա յուղ

Գարադովի ապրանքները կզարնեին։— Ըսե տիլավոյ կռի սա' պրծի։ ^— ԿպԸ Ի՞նւ։ 3>*"նս,է?' ճՂե Կսյրապեա, այստեղ մրնիսաա

Ու ընկերոջ թևից քաշելով.— Ծո քելե, ք կ Խ Ֆ*Ա ֆ " ն * չԷ> »ր Գ "ն Ք"վդ յվ ֊ ա1ո 1ան։

ըսԱն։ Ասաևղ ր վ ա ձ գ չես կթնա բանա, ձեռաց թաքաոլամ^

կեձձն։Ու ձեռքն օդի մեջ ցայելովԱյ.հու, մինիստո ( . . . ) չեղած' աթար դաոաք։

1 9 . . . 24 Հոկտեմբերի

Մինիստրական սալան֊վագոնը դարձյալ չեկավ։ Աոնիչկայթ ասի' եկ խորհուրդ անենք դիպլոմատիական միսիայի ներկա յա-

ե ընկերների հետ, աձսԱնք' եթե գսնե այս մի անդաՀ շատ էլ անպատշաճ չի լինի, որ մասնավոր վագոնով գնանք գնանք մասնավոր վագոնով։ Այ-շի, ճամփին ո՞վ պիտի իման*,

թե մինիստր եմ։Ո

Բայց Առնի չկան կատաղեց* էսե'լ անգամ չի ուզում մասնավոր վագոնի մաււին։

Սպասենք մի օր էլ։

19.*. 25 հոկտեմբերի

Գնում եմ դիպլոմատիական միսիա իմանալու, թե ինչ եղավ սալոն-վադոնր։ Բարկությունս ղալիս է։ Ի՜նչ է մտածում կառավա~ րությունը...

19... 26 Հոկտեմբերի

Ա, ո ենք՝ Սոնիչկան էլ դրուստ է ասում ։ Քաղաքական չաւա֊ յո ունի< Դիպլոմատիական կյանք Է, իր մաներներն ունի։ ճիշտ Է՝ Հայաստանում սովն ու տիֆն и պա ռն ա հ ան չա։!ւ երի են հա սնում, Բայց պետք Է սառնասիրտ լինել և շտապելուց սայթաքում չանել։ Պետք Է սա լոն֊վագոնով գնալ։ Անոլիա ֊ ցիք լավ են այդ կողմից։ Սաոն են, և աղետի ժամանակ իրենց դիրքր չեն կորցնում։ Ինչ իմանամ, ախպեր, պետք Է վարժվել, ч о р т ВОЗЬМИ.

Այն օրը շատ ջիգրս եկավ, երբ կամավոր Վաղոն դիվանա- գիտական միսիայում ինձ «Սաշաս ասավ համարյա դիվանա դ ի ֊ տական կորպուսի առջև։ Մեկը հարցնի նրան, թե' ես ձեր ի՞նչ « Սս։շանи եմ։ Ղեո նա տգետ կամավոր Է։ Մեր կրթված ընկեր­ները — նրանք Է ի մեկ Էլ տեսար փողոցի մյուս մա յթից ձեն տվին' «Սաշա, Սաշայ»։ Ինչպե՞ս կարելի Է։ Այդ ո՞ր անգ/իացին կհամարձակվի Լոնդոնի փողոցում Լլոյդ Ջորջի հետևիд կանչել «կ « յդ . կ օ յդ ».- .

Չէ, պետական մտածողություն չունենք։ Սովոր չենք դիպլո­մատիական մաներների։ Մեր գլխավոր չարիքը։ Աոնիչկայի չուտյոն պետական Է։ Մենք պեաք Է փոխվենք։

Որոշեցի իմ բոլոր շարժուձեերս, խոսքս, ոճս մշակելէ Քիչ խոսել ամենքի հետ և խոսել դիպլոմատիկ ոճով։ Հիմի իմ ամեն ծպտունս, խոսքս քաղաքական մեծ նշանակություն ունի։

19-.. 28 Հոկտեմբերի

Տեսա ք ղուոումսաղ շուն ֊շա նորդին...Մինիստրական սա լօն ֊վա գոնը եկավ, բ ա յց մի քյ^փտդըԱէ

Ո

4

պատճառով ա ր անգամ չեմ կարող մեկնել Հայաստան, Մնում է

մյուս գնացքին.Լածիրակը պահպանողական լրագրում հոդված է գրել և ինձ

խառնել այն բամբակի պատմության մեջ, պարզապես գող դուրս բերելով, Պետք է մնամ Ըիֆլի", աշխատեմ մի կերպ, ընտանեա. բար վերջացնեմ խնգիրը, Անհարմար է, հիմար գրության մեջ եմ

ընկնում ւԵվ ժամանա՞կ գտավ իշու ձագն իր հին հաշիվները մաք.

րելու։Ի', հայ չե՞ն, նախանձն ուտում է, է՛, կտրաքվեն, չեն կարող

մարսել բարձր պաշտոնս, Մինն ասի, թե' տո, էշ քյոփօղլի, շաա էլ իմ արածի մեջ մի փոքրիկ թյուրիմացություն կա, նոլ, շատ-շատ մի սխալմունք, Դրա համար կարելի՞ է մի կոտորված ժողովուրդ պատժել, վտանգել, ինձ այստեղ պահելով,

Նոլ, սա ի՞նչ բարքերի այլանդակություն է ի՛նչ անազ. նըվություն... Րոպեի լրջությունը լեն ըմբռնում անասունները>

Եվ վերջապես, ի՞նչ եմ արել բամբակի գործի մեջ, որ այդ. քան ուռեցնում են։ Առևտրական գործ էր։ Կոմիտեի որոշմամր ես պիտի բամբակր ծախեի իտալական ֆիրմային։ Կոմիտեն գին էր նշանակել փթին մի որոշ գումար։ Ես այդ գնով էլ կարող էի ծախել։ Բայց ես ինքս ճամփին մի տեսակ' գնեցի այդ բամբակր և ավել դում արով ծախեցի իտալական ֆիրմային։ Դա մի առև- տըրական խաղ էր իտալական ֆիրմայի գլխին։ Հայաստանին ի՞նչ վնաս։ Նոլ, մեջը մի փոքրիկ աշխատանք արի։ Ես չեմ հաս­կանում, թե այգ պարոնների սիրտն ինչի՞ է այդքան ցավում իմ­պերիալիստական, իտալական բուրժուազիայի ավելորդ կոպեկների համար։

Տեղր որ դա, բերանները մի արշին կճոթռեն և մարքսիզմից կճառեն։ Դեռ չեն քաշվի' իրանց սոցիալիստ կանվանեն։

Չէ... փոքր ազգ ենք, գծուծ ժողովուրդ։? յո 'լ . . .Ռազմ ախ չկա, ռազմախ։ Ափսոս չե՞ն ռուսները։Երկտող Գալոլստին.—— Գալուստ ջան.Արշակ Կոլմ ան յանի հոդվածն իմ դեմ՝ պահպանողականների

դավադրությունն է մեր նորաստեղծ պետության դեմ։80

Ես դիպլոմատիկական գործերով եմ զբաղված և ժամանակ չունիմ հերքելու։ Կանչեցեք Կոլմանյանին մասնավոր բացատրու­թյան և հասկացրեք, որ իր արածը պետական դավաճանություն է։ Կիրակի ճւ^էին տղերանց առ և արի մեղ մոտ։ Նանը խաշ է դրել։ Ս ոնիչկան սպասում է բոլորիդ։

Ք ո Ս ս ւ շ ա :

Երկտող' ընկ. Քուչուբեկյանին.- -Ընկեր Քուչուկ.Իմ դեմ գրած հոդվածն ուղղակի դիպչում է մեր պետականու­

թյանէ Կոլմանյանին ։ղ ե տ ք Է լռեցնել։Կիրակի ճաշին արի։ Տղերբը մեղ մոտ կլինեն։ Լավ խաշ պիտի

ուտացնեմ քեզ։“ ո 1) ւ ս շ ա

19 . . . 28 Տ ո կ տ ե մ ք ե ր [ է

Ինչ դանդալոշ մարդ Է այդ Գալուստը։ Բան խնդրեցի, ապա՞ թե անի։ Անտարբեր Է. չի ըմբռնում պետական վտանգը։ Քու- չուկն Էլ ասում Է' թող մեր խմբադրությունը մտածի աչդ մասին։ Տարժե կաղմակերպություններին հանձնել այդ խնդիրը։ Դե որ պ ե ֊ տական մտածողություն չունենանք' իհարկե, ամեն բան Էլ լարժեւ

Երկտող պահպանողական թերթի խմ բա գիր Չ ապար յա նին .—Սիրելի Չ ապար.Կոլմ ան յանի հոդվածի տպագրությունը քեզնից չէի սպա­

սի։ Դու ինքդ շատ լավ գիտես, որ դա թյուրիմացություն է։ Ոնց ես անցկացրել այդ հոդվածը' չգիտեմ։ Ես կգամ քեզ մոտ ան­ձամբ բացատրելու։

Լսիր։ Ս ոնիչկան կիրակի օր ճաշ է սարքում մեր բոլոր ըն­կերների համար։ Ասում է' եթե Չ ապարը չգա, չգիտեմ ինչ կանեմ» Այնպես որ, սպասում ենք։ Անպատճառ գաս։ Վերջերս չես ե ր ե ֊ վոլմ, մեր տղա։

Քո Սաշա:

6 Бшшаг II81

Տիկին Սոնիչկայի քաղաքային նամակն իր ընկերուհի Վա

ոի ա յի ն * тՍիրեւի Վ ա ռ յա ,Սաշան մինիստրի պաշտոնով գնում է Երևան, Հեռագրով

կանչել են, Սպասում ենք մինիստրական սա լոն ֊վա գոնին, որ հատկապես այգ նպատակով Հայաստանի կառավարությունն ուղարկելու է Երևանի, , Խնգրում եմ կիրակի օրը գաս մեղ մոտ Հ ի Ես ուզում եմ քեգ ց ռ յց տալ նոր րաէնի և պաշտոնական այցելոլթյունների շորերս, Սաշան ասում Է. որ օտար պետություն-ն ե ր ի ներկայացուցիչների հետ շ ա տ պիտի ճաշկերույթներ լի­նեն, Նանը, մայրիկս և Նախշուն֊բաջին Էլ հետներս են քնելու, Չնայելով, որ նանի գլուխը հինա Էինք գրել, բա յց այսօր երեկո­յան բաղնիս պիտի տանենք, որովհետև շատ շտապում ենք, Հա- յոց կաոավարությունն անհամբեր մեղ Է սպասում,

Արի, սպասում ենք։Քո »)ո&իշկա

Մի ուրիշ նամակ.—Սիրելի Ման յա.Սաշան մինիստրի պաշտոնով Երևան Է գնում, Սպասում ենք

մինիստրական սալոն֊վագոնին որ հատկապես այգ նպատակով ուղարկելու Է Հայաստանի կառավարությունը Երևանից, Իմաց տուր Դարինկային, Լիզին, Օբային, ու միասին կիրակի օրը եկեք

մեզ մոտ ճաշի։Քո Սոնիչկսւ

— Անուշ բազեիս ըլի, Նույեմզար բաշի, իմանալուս Բրեվանեք գնում. Ի՞նչ խաբար ա, խե՞ր ա։

— Հա, Օսան ջան, գնում ենք։ Անտեղի Հայոց կաոավարութի-նը մենձ զուլռւզ ա տվել տղիս։

~~ ^ ն չ ղուլուղ. նույեմզար բաջի։Մինիստր ա կանչված,Մինիստիր, Ասել ա դուքան֊բազարը վերջացնո՞ւմ ա։

լ - Դուքանը պստիկ տղիս ա թողնում, Օսան ջան։ Ազգի։

հնկերության գործ ա, ի՛նչ արած, որ կարգադրութին ա, գնալ պրտի Ըրեվան մեջը նստի ու ընտեղանց Օսմանլվա տիրութեան հե­տը խոսալ պտի, որ բալքի բարիշութին գցի հայի ֊թուրքի մեջ,

— Աղչի, աղչի, Էն ի՞նչ խաբար ա։ Էն ո՞վ ա Էն անզգամ

կնիկը։Մի հավլաբրեքի կնիկ Սոնիչկայի ձեոից ուզում Է խլել վեգ-

րռնէ— (]ուր ես տանում, Էս իմ վեդրոն ա ։

— {Հ՛ո՜ղ ասում եմ, ղու չես իմանում թե ում հետ ես խոսում է— Կուղիս թագավորի կնիկը եղի, շատ վե ճս ա, տուր վեգ-

րոն։Քաշում Է։— քՒու մինիստրի կնոջից վեդրո խ լե՞ս։— Խնչեմ վրեդ* մինիստրի կնիկ եսг Օատ եմ վախում, այւ

Ршд թող վք-դրոն։Խլում Է։Ա ոնիչկան կատաղում Է.— Ես քեզ բռնել կտամ։ Այդ ո՞ւմ ես հայհոյում, անզգամ ։— Բանիդ գնա, թե չէ' ծամերդ կփաթաթեմ, հա։ Ցխեմ մ ա ր ֊

գուդ գլուխը, քաղցած վարժապետի մինը կըլի հալբաթ։Ս ոնիչկան հիստերիկայի մեջ է .— (Րվ կա այդտեղ. սա ի՞նչ անզգամություն է . շուտ արեք,

ասեք հեռագիր տան Հայոց կւսոավարու թյ ան։— Աչքն էլ կարեմ Հա յոց կառավարության։ Շատ ես քըր-

քըբվում.

Երեկո։— Սաշա, լսո՞ւմ ես։ Ես գնացի դիպլոմատիական միսիան»

Ասամ են սալոն֊վագոնը եկել է ։ Գնանք, էլի։ Ես չեմ կարլւզ այս գռեհիկ քաղաքում մնալ։

— է հ ... սպասի, դրա ժամանակը չի։— Ւ՞նչ է պատահելւ Չլինի՞ պաշտոնդ ուրիշին են ավել։ Լոութ լոլն,

8»

_ ! է « ш 2 ш , Բ“ ն է- />” 1"С А Ь “ * * 1 ս ֊

. . վ „ Ղն է՛, , 4 * ( . “ < > “ ք ” ■ * * “ > * “ >А'— Ւող դան։_ Ուրեմն դեռ մինի՞ստր ես,_ Բա ի ՞ն չ զ ա հր ումա ր ե մ ։

— Ապա ինչի՞ ես թթվել։— Ա յ՝շի > Р пч Է՛ ինձ լր ա դր ում գո1 են ղուրս р ь р ь 1*— Դա ի՞նչ խայտառակություն Է, Հեռադիր տուր Հայոց կա­

ռավարության, Ի՞նչ դողություն, ի՛նչ ես ասում,— Զանրմ, Էն բամբակի պատմությունն Է։— Ահ-հա... Ես որ քեզ ասում Էի։— Հետո՞, ի՞նչ Էիր ասում։— Լավ, Սաշա չան, ինչո՞ւ ես նեղանում, Քեզ չէի ասում,

„ г ամեն բան ամենքին մի պատմի, сԸնկեր, ընկեր, ասում ես ու դազտնիքներդ բաց անում, Ա՜յ, տեսնում ես ինչ են անում

ընկերներդ։Լռություն, Սաշայի միտքն ուրիշ տեղ է, Շրթունքները երկու

տաշտի պես իրար վրա դրած' գլխիկոր մտածում է։

— Հետո՞, պիտի հերքե՞ս լրադրում,— Ջանըմ, ի՞նչ ես կպել, վազ չես դալիս,

— Բա որ դողությունը վրադ հաստատվի՞,Աաւան վեր է կենում,— ‘Տո, դրանց օխտը պորտն էլ... ինձ ոչինչ չեն կարող աներ

— Դե, հերքիր լրադրում, Դու էլ նրանց դողությունները բաց

արա։— Ո՜չ, ես իմ վեհանձնությունը չեմ կորցնի,

— Ա'։> միշտ էդպես ես, Ուրիշին ազնվություն կանես, իսկ փւ,խար!,նը չես պահանջի,

էլի նայում է Սաշայի դեմքին.— Լավ։ Հերքելու չե ս։— (Լեզվի ծայրով) Ծը... (ծխում է )։ Չի կարելի, Հիմա չի

կարելի։— Մեթոդական սխալ կլինի, Նոր եմ անցնում պետական

բարձր պաշտոնի, Ղալմաղալր լավ չէ, Պետք է խելացի լինել։— Ես դրա մեջ ոչ մի խելք չեմ տեսնում։ Քեղ լրադրում

84

պարզապես դող են անվանում, դու լռում ես։ Ո՞նց ես անցնելու մինիստրական պաշտոնիդ։

— ՀլոյԴ Ջորշր ո նց է անցել, Դրեյը ո՞նց է անցել։— ԿոյԴ Ջորշը, Դրեյը էդպես չեն անի։Սաշան կատաղում է (շ ոլրթերի լագանները ծռմռելով)։— Դո՞ւ ինչ ես դուրս տալիս։ Լլոյդ Ջորջի տաք տիկը հիմի ե՞ս

եմ հասկանում, թե դու։ Քաղաքական պայքար է, մեթոդ է պահան­ջում, Մինիստրի վրա ընտրական պայքարի ժամանակ ամեն բան կխոսեն: Պետք է սառն ու խելացի լինես,

— Քեղ գող են դուրս բերում, դու սառն ու խելացի եղիր։Սաշ ան ոչխարի բերանը ծամածռում Է և բռունցքը սեղմում *— Բանը չհասնի լրագրական կամպանիայի։ Թե չէ ՝ թե ն ը ֊

րանք իւ1 կոմբինացիան գողություն կանվանեն^ ես նրանց էն գողությունները բաց ա նեմ, որ դուն ես իմ պարուն։ Ես որ գող եմ է ապա ո վ էր գաղթականական կոմիտեի պահեստից հիսուն թոփ չիթ թռցնոդր։ Հոդվածագիրը չէ՞ր ։ Ես որ ձայն չեմ հանում '

բան գիտեմ։ Սպասի մի պաշտոնի անցնեմ։— Ւ > էդպես որ ազնիվ ես պահում քեզ, մինիստր էլ որ

դառնաս ավելի շատ կգրեն։— Չեն դրի, (Գլուխն արգահատանքով շարժում է, և դեմքը

դառնացնում)։ Հավատացնում եմ քեզ, Մոնիչկա, չեն գրի։ Դեռ կգան ոտքերս կլիզեն, պաշտոն կխնդրեն։ Ես էլ կտամ,

— Քո թշնամիների ն։ Փոխ ան ակ պատժելո՞ւ։

ԻնԺ եմ պատժումւ Դեռ դողություններ, զեղծումներ էլ անել կտամ ու ձայն էլ չեմ հանի։

— Դա ինչո՞ւ համար։— Լնենց։ Դիպլոմատիական խաղ է.

Հազիր թող կեղտերի մեջ թավա քեն, ձեռս փաստեր տան, որ հետո, երբ ուզենամ բաց թողնեմ, երբ ուզենամ հուպ տամ, դարձնեմ հլու - հպատակ...

Եվ, վերջա պես, մինիստրությունն ուրիշ մեթոդի բան է։ Հա­վատացնում եմ քեղ, Մոնիչկա, այս բոլորը կանցնի. Մենք մեծ Հայաստան ենք ստեղծում. Ամեն դատարկ բանի առջև որ կանգ առնես, ո լր կմնաս։ (Խոսքը փոխելով) ։ Չանաղը չբերի՞ն փռնից։

— Շատ ես քաղցած երևի։Քոռանամ ես, Ո ւր է, Սերոբին ուղարկեի փուռը. Դեռ չի

«5

. ւ ւ \ Դա էւ դատ ես գործով տարվել։ Սա-

» " ■ ” - ■ ՛ • ' ՝ ի ։կ ն ւ ,ն ՝ ին

ընթրում, Ա„նհ>կա Խանում, Տունդ որ վանքի_ Փող Էինք դատում, Սոհրչգա /

վտ տ ն," “ ՛

լ “ _ , - г > «■ ւ ՚՚՚՚է ա ա \ Ժ: մ: է : կւ կա՚ Սաղ յ-զ-ՎՒ լն <' ** *< 1 4 ^ * *

I է ՝ ՝ ' ' Վ) Հ է ր 1յ . ՚, ™ ' ւ 4 ) ՛ ՞ "դ - ՚ւ Ա ո ՛ ” * ' • * ", ы . ^ н к ш Ъ < . 1 ~ , < ֊г ‘ г А

4 " ‘ и ‘ ‘ ! • 'А м “ ь : " 7» ш л н , ь м » - - * » * ՜ ь - г ч ֊“ “ * Պէ" : ' Ч ” Т , , ,

А _ « Հ . 1 , - 1 . » - ч г ՛թե՞ ժաոիւու

_ Ժաոիտ արա,Սոնիչկա.- Ինչի՞ ուշացար,Ս ե ր ո բ - (Լավաշի շուրթերը բանալով ծիծաղում Է)Սոնիչկա. — />՞ծշ ձս տնկվում, Հաց գցի’

П е . , . - ( » " * е - Ь ք " ^ " վ>' Պ“ ' " ն ’ ՚ Ի Իմ են ո Հայաստա՞ն ենքг г է

Սաշա.— (Խաշած ոչխարի ատամները ցցելով պտու )Հը, գիտակցո՞ւմ ես, Սերոբ, Հապա՞, մենք Հիմի անկախ պետու-

թ1Ո1\ե ր ո Քբ - (Ք ^ա լերվա ծ առաջ Է գա էիս), Պարոն շան, նոր քիչըմ առաջ փոնչուն քովն Էի, Հու վրագ խոսք եղավ, հարցուց,

թը ի՞նչ գործի ես, ըսի աղաս մինիստո Է,_ Լավ հասկացրի՞ր, որ իսկական մինիստր եմ,

— ՀԸԱ1Ը Ի ՞ ն Բ ՀԱԻ ա1աս * ш1пЭ մինիստո Է։_ Հետո", ք՞նչ ասավ,Ս ե ր ո բ . - (ժպտում Է)։ Ի՞նչ պիտի ըսե, Ուրախացավ, Ս ա շա .-(Վ եր թռչելով և արագ անցուդարձ անելով), № •

մեծ օրեր ենք ապրում, Անկախ Հայաստանը փաստ Է այլևս, ճիչ» Է, կոտո րվեցինք, բայց կոտորածներն անհրաժեշտ Էին, իր I

է»6

օգուտը տվին* (Խոսքը փոխելով), Դե, հաց գցեք, հաց, ես սովից

մեռա։_ Սոնիչկա, վերջապես վաղը գնում ենք։ Դիպլոմատիական

վագոնները եկան,— Դիպյոմ ատ ի ական վագոննե րը, Վագոններն Է լ դիպլոմ ա ֊

ս՝ ի ա կան են լինում,— Ը ', ուղում Էի ասել գնացքը։ Մի խոսքով՝ վաղը դնում

ենք։Սոնիչկան վեր կացավ։— Վերջապես ։— Մեղ հետ են ամերիկյան ներկ՛այացուցիչները և գերա­

գույնը»

Տղերքը ներս են լցվում ուրախ բացականչութ յուններով։ Գալուստն Է. Քուչուկը, ալեքպոլցի Չաթ ուլպ աշյանը, քյոսա

Կարապետը, «խողովակ» Մկրտիչը, կամ ավոր Վաղոն, որի սիրտը շահել Էին, նաև Կոլմանյանը, որ թեև բաց Էր արել Սաշայի գո­ղությունը, բա յց փողոցում պատահել իրար՝ հաշտվել Էին։

— Սա՞ ինչու համար եկավ,— դժգոհեց Սոնիչկան Սաշա­յի ականջին ։

— Սոնիչկա ջան, վնաս չունի, մի նեղանա, շատ լավ աղա Է, սիրտը բարի Է, գիտե՞ս։

— Տիկին Ս ոնիչկա յին մեր շնորհավորանքը«— Մեր ողջույնն հր լ։ Հայաստանի Հանրապետական կառավա­

րության ներկա յացու ս ժ ն> - դոոա ց 1հալ ուս աը։— Շն որհւսկալ եմ, համեցեք, տղերք, նստհցե ք։— Նոյեմզար րաքֆէ շնորհավորում ենքէ— Ապրեք է բա լեքս է Տառոսը ձեր ծնողին է^ п1пРС նստում ենս Ամբողջ սենյակը բոնում Է աշքս&ւյժ զրույ-

աէՒ Հ՛ոտը, անկախ Լա յա սա անի քաղաքական պերսպ եկա իվ ֊ ն կ ը . . .

— Պարոննե' ր, — վերցրեց բաժակը Գալուստը, — պ ա րոն ֊ ն ե ՚բ , վաղը մենք ճանապարհ ենք դնում մեր կառավար ութ յան սյուներին, որոնց հետ միասին առաջին անգամ Հայաստան պիտի ժամանեն նաև Հքսլսիււային Միացյալ Նահանգների ներկայացու­ցիչներդ, Էս առաջարկում եմ խմեչ Սաշայի կենացը, կցելով այս

«7

կենացին նաև գերագույնի կենացը, որ դժբախտաբար այստեղ

չէ'— Ուռա ։Խմում են։_ Գ ե ր ա գ ո ւ յն ն Է՞լ Է վաղը գնում,_ Ա ն պ ա տ ճա ռ , հեռագիր ե կ ա վ , ս պ ա ս ո ւմ են ,

— Ջանըմ, Էգ գ ե ր ա գ ո ւ յն ն ո ՞վ Է ֊ խ մ բ ա գ ր ա տ ո ւ ն ե մ գնում

գերագույն, միսիա եմ գնում՝ գերագույն,— Վահ, չգիտես ով Է գերագո՞ւյնը,_ Գերագո՞ւյն, գա ի՞նչ ջանավար Է,— Ավագ Սագինյանը,— Ավագ Սագինյա՞նը, Է՜, ինչի՞ են ասում գերագույն,— նախագահն Է բարձրագույն մարմնի,— Վահ, տո Էգ միթե՞լը...— Ա-հա՜յ,— բերանը պատռեց Վաղոն,— քյոփօղլու երկի.

րը Եվրոպա գառավ,— Է, լրչության պահեցեք, ե ղ բ ա յր ,- հանգիմանեց Սա-

շան, —դիպլոմատիական կյանքի սովոր չեք,_ Դե, մեր մեջն ենք խոսում, մի նեղանա,— Լավ, բայց Էդ դա նդա լոշին ո՞նց ընտրեցին նախագահ,— Ախպեր ջան, բանն ինչո՞ւմն Է , - մեջ րնկավ Ք ո ւչո ւկ ը , ֊

կազմակերպչական ժողովում հարցը որ գրվեց, դրա թեկնածու- թյան ժամանակ ամենքն Էլ միաբերան ասին, որ, նու, միթել Է, դանդալոշ Է, Բայց դես րնկան, դեն ընկան, ու վերջը բոլորն Էլի կանգ առան Էդ դանդալոշի վրա։

— Է, չէ՞ին կարող չընտրել։— Չընտրել չէր կարելի, ստաժ ունի։— Ւ՞նչ ս տ ա ժ ։

— նախ' տարիքը, ամենամեծն Է մեր մեջ, երկրորդ բարի մարգ է, տեսքով, միրուքով լավ տպավորություն կթողնի եվրո­պական դիպլոմատների վրա, Կտեսնեն բարի, համակրելի մարդ է, կհամակրեն մեր դատին, մեր պետության, զորք կուղարկեն. Հետո երրորդ... նու, գլխավորապես տարիքը, ճիշտ է' միթել է։ Այսինքն' այն մտքով եմ ասում, որ դանդաղ Է,

Սաշան բերանը թթվացրեց ե ծոեց խղճահարությամբ.— Ախր, տղերք,— թափ տվեց գլուխը,— միթելս ո՞րն է։ 1էի

88

քիչ դիպլոմաաիաբար մտածեցեք, ի՞նչ ասել է' միթել, նու, մարդը հանգիստ մարդ է, դանդաղ է շարժվում, խոսում. Եթե կուզեք դա է/ դիպլոմատիական մաներ է, չշտապել, ձգձգել, հոգնեցնել. Եվ ահա այդ գործի համար գերագույնը շատ հարմար է։ Այդպես պիտի անենք օրինակ' Մոսկվայի հետ, ինչպես Տաճկաստանի, Ադրրեջանի, Վրա ստ անի հետ։

_ Բայց համա լավ անուն են գտել գերա ֊գույն — երազեցէխողովակ» Մկրտիչը, — էգ ո՞վ հնարեց տո։

— Կարծեմ ինքը' Սագինյանը։— Չէ, ջանըմ, Հայոց կառավարության տերմինն է։ Ոմանք

էլ ասում են Երևանի կոմենդանտն է հնարեր Հեռագրի մեջ աս­ված էր. «-Ждем Керакуйналг Շատ մտածեցինք, թե ինչ բան է, վերջը գրություն որ եկավ, հասկացանք։

— է, տղերք, «Գերագույն, գերագույն», բա յց իմ փորը վեց- վեց է անում։

— Սեղանը պատրաստ է, պարոններ, համեցեք, — վեր կա­ցավ Սոնիչկան և ամենքին հրավիրեց սեղանատուն։ Սկսվեց կերուխումը։ Սեղանի գլխին նստեցին Գալուստն ու Սաշան, որը շամփուրը կուլ տված սալդաթի պես թիք ու ձիգ ն ստեց ու սկսեց ֆասոն բանեցնել։ Իհարկե, այդ ֆասոնը երկար չտևեց։ Հիմ արա­կան ծիծաղը, որը վաղուց խտտացնում էր նրա կուրծքը' հան­կարծ ճայթեց, և նա, երկար ատամները թափելով դուրս, բաց արեց ընդարձակ բերանը, հետո կա մա ց֊կա մա ց շիկնեց, ընկավ սենտիմենտալիզմի մեջ։

— Ջա ն, — գոռում էին տզերքր։— Ջա ն, տղերք, ջա ն, — գոռում էր Սաշան, գինով ու ոգե-

վորված,— Կոլման ջան, — դիմեց իր զեղծումը բաց անող հոդ­վածագրին, Կոլման ջան, խոսենք, վիճենք, պայքարենք, գաղա­փարական շիտակությունը, ազնիվ հակառակությունը իր տեղը, քեֆն իր տեղը։ Այնտեղ կռվենք, այստեղ քեֆ անենք։

— Պարոններ, բաժակները լցրեք, — որոտաց Գալուստը, Լըց- րին։ Սկսեց,

^ արոններէ մենք կանգնած ենք նոր դարաշրջան ի առջև է Անկախ Հայաստանը փաստ Է այսօր, Մենք հիմի երկյուղ ենք ազգում մեր հարևաններին. Եվրոպական դիպլոմատիան ստիպված եղավ ճանաչել մեզ, Մենք պետություն ենք հիմի իր բոլոր ֆ ո ւնկ ֊

89

Ы » Հ ա ւ ա ս տ ա ն ը և ն վ ա ճ կ

« ■ “ ' и Н Ч է - ։ - — * * հ

% * ■ * - < ■ * * * - * • » - « - ! " 1 ՛ 1❁յ ա^իական ш & » > р Ч * * *

Т , * . . ^ » 7 „ ' "

Վ ե ո ապե» ՎԿ ք “ձ “ք " ձ . 4 ч ‘ “ г » и г - Ь “ М г ‘ " Ч

_ Պ ա ր ո ն ն ե ր . . . Մ ե > ‘ . Ա ե ղ ե ր կ ր ա կ ա ն ի ք ա , Խ

ա ա մա ք֊մո^քը. Տրապիզ" Ի " ներքին ծովակները, Կ Վ

Լ , Ս Ա Փ ա կ > Н с - է - Г , ն ե " ա ն ՚ է ի ա կ ա ն , ա է ա է - ա

՝ ե? “ *ք .ա !Լ - Ո ք - " ‘ ՜ ' * ' -4ա*1ՈԼ°Ը * ՄՈԼԱԱ* «է է ք և մ ն ' կ ե ց ց ե մ ե ծ Հ ա յա ս տ ա ն ը . . .

• • & ա տ՞ լյ" յ ' , ք_ Հ ա լբ ա թ որ, որդի 1 * ն>

_ „ V , . V ■ > * » « ■ " ' » * • “ * * *

Վ“ ' է ^ ^ Ш С . . ( * - * + *

,, ի ^ Ղ , ա ն կ ա ն ն ե ր ի ն յ է „ ն ի լ կ ա ն , - . հ_ ГЬ> ա ն կ ի ր թ ն ե ք , հիմար ե ք , - 4 " 4 * Г И « ,

• V Л <Ь" ‘ *

ի ա լ \ 1 Ա ^ հ + * ^ " ՚ մ ի м ՜

է ա Ա Ո < ւա ևՂ: ? ' ^ . ա - ա „ ? и . ь , п к արատ « ֊Հ Հ ՀГ I г.п.и 0ևր նրա կնկան գոռգոռալով աոաք (ք

աակավոր մարդու և չ г Ը «■ « 4 Авг Н**ն , - ո ~ ժ - Ի ^ 4 ' ■ "■ “‘г"ч“- ,,Н, Р

" ■ ֊ - * » . - * * •

« ա Ա ֆ ա պ ա ք ա ^ ե ր ,М

— Քաշվեցեք, ինքը եկավ, — գոոաց կոմենդանտը և սկսեց ոտով բոթել գյուղացիներին։

Բայց ամբոխը մեծանում Հր, սեղմվում, գոռում, ալեկոծվումէԳերագույնը քրտինքների մեջ Էր։ Հազիվ մշմշալով և լընգ-

լընգալով ճամփա Էր բանում ամբոխի միջից։Ս ոնիչկան հիստերիկա ընկավ, կոմենդանտն սկսեց գյուղա­

ցիներին ծեծել, իսկ И աշան գլուխը պատուհանից չոտկի պես դուրս հանելով'՝ բռունցքներն ուղղեց ամբոխին։

֊ Սա ի՛նչ անկարգություն Է, ճամփա տվեք կառավարու­թյան։

— Բա մե՞նբ ոնղ անենք, պարոն ջան, — դոոում են ամբոխից ու ավելի առաջ մղվում։

Ս ոնիչկան արդեն ծվում Է.— Միլիցիա կանչել տուր, Սաշա, սա ի՞նչ լրբություն Է։

— Իսկապես որ միլիցիա։ Տո, հայվաններ, չե՞ք լսում, որ ասում են ճամփա տվեք կառավարության։ Առանց կառավարու­թյան գուք ի՞նչ եք։

Երկաթուղու միլիցիան միջամտում Է, և ամբոխը հեռանում ԷгԳերագույնին բոթում են դեպի վեր, վագոնը։

Ինչ֊որ արարածներ հավելյալ արժեքների պես կպչում են գերագույնին և ներս խցկվում։ Երբ ներս մտան վագոնի միջանց­քը' չնայած վագոնի «դիպլոմատիականս լինելուն, կամ հենց շնորհիվ դրա, որովհետև հայկական դիպլոմատիական վագոն ն բ ֊ շանակում Է Հայոց վանք, կոնսիստորիա գաղթականական պունկտ, լցվեչ Էին ի ն չ ֊ո ր անխուսափելի քելեխչիներ, հոբել- յանչիներ, թաղմ ան չ ի ն ե ր ֊ տիպեր, որ միշտ հայտնվում են ազգա­յին հանդեսների, թաղումների’ և հոբելյանների ժամանակ. հանդի­սավոր տիպեր, որոնցով լիքն Է մեր օրհնյալ հայ֊լուսա վորչա ­կան Հայաստանը։

Երեք վանեցի վաճառականներ՝ խուրջինները թևքերին ներս Էին խցկվում և, սրան֊նրան հր մշտելով աչ ու ձախ, հարցնում.

4 լՐ Է գերադույնը, հօգուտ Հայաստանի առաջարկ մ՛ունինք։

— Դուրս կորեք, սա ձեր տեղը չէ, — նկատեց մի ի ն չ ֊ո ր տիպ, "ՐԻ ՈՎ էինելը ոչ մի հեղինակ չի գտել ե որոշել։

91

վ ա ն կ ի , ЬЬРи պՐ4 Կ 4 'ի ր ե ն ց խ ո ւր ջի նն ե ր ը խ ո թ ե ց ի ն կուպ են. ^" Լ «Ջերաեզր լէա. Տեսա՞ր զհզեկի կտորը. Ի Կ " Լ ^ ն ք ազգ>ենյ, էշակ ք ե ր ա թ ա . . . վ ա ՚Տ պ ա պ ա ն ը ն ջա ն ը ն ա վ ա ր . .չօսք, տշա 4 Հ ւ , ւ լ „ . ա են և բ ա ղ ն ի ս ի ց ե կ ա -Վե րջ ապ ես գերագույնը ներս մ տ ա վ կուպ и Բ ճ / / Ե

* ^ Հ Հ Հ ^ աձ պ^ ն, „ Ч Н .

- Հ-,, Լ М р <.ր —մ"ն>“* ամ'"խ։! 4 3,Իհետ ևիցւ

Վերջապես ըոլոըը նստեցին կուպեներում մի ծ ա յր ի ց մյուսը

ծախու ս ա մ ո վ ա ր ն ե ր ի պես կարգով* գերագույնը նրա կնիկը տի. կին Սոֆիան, Քաչալ Պետրոսը, հետո գալիս էի ա րիկյա կայաց!ւցիԼնեըԸ> նոյեմզար բաջին, Սաշան, Սոնչ կա ն Առյուծյան „ , ն ը , որ էջմիածին ԷՐ գնում, երեք վանեցիները՝ իրենց ուրարտական քթերով, երկու չեխ առևտրական ֆիր. մաների ներկայացուցիչներ, մի քանի անակնկալ տիպեր, որ ըս- տանձնեցին անհայտ ու անակնկալ պաշտոններ.

Բոլորի տրամադրությունը գերազանց էր, Սաշան, որ երկար ժամանակ չէր կարոզ բերանը Փակ պահել և ծիծաղը զսպել թեԼ կարիք էր զգում ատամները дпЧд տալու աշխատում էր ֆասոնը պահել, ուստի և ցիլինդրը ձեոին լուսանկարվող ֆելտֆեբելի պ и անշարժ նստած էր, Լուրջ էր և ծանրագագաթ գերագույնը, որ Հա­լո տ ա ն ի թագավորի պես բազմած էր փափուկ բաղնիսի ավազան մտած մսավաճառի պես մշմշում էր, Սափրիչի լրջություն էր պահում Քաչալ Պետրոսը, որ Կովկասյան ֆրոնտի բոլոր (гучастка» ներում պտտեցրած էր քաչալը փայլ ց ք" պսպղեցնում էր իր սայուզ գարադովյան կրիսայի աչքերը,

Առյուծ յան սրբազանը մի «տեր ուղղյա» ասաց գերագույնին Սաշային ու, իր համահայկական քիթը մխըճելով մի զարհուրելի*- րեն էայն գունավոր թաշկինակի մեջ, աղմկալի խնչեց, ապա սըր-

րեց իր բաշի քրտինքը մռնչալով-— Շինեցավ տունն Թորգոմ յա ն...

Գնացքը սլանում էր, Ոչ ոք չէր խոսում. միայն գերագույ ը

երբեմն տնքում էր իր ահոելի ցիլինգըի տակ, որ ֆաբրիկայի92

ծխնելույզի պես տնկված էր նրա գլխին' չնայած, որ վագոնում շոգ էր,

— Ինչպե՞ս եք, գերագույն, հանգի՞ստ եք,— հարցրեց Ա ռ յռւծյան սրբազանը,

— Գիշերները չեմ քնում, սրբազան հայր։— Ինչո՞ւ, գերագույն։— էհ, Հայաստանի գործերը... հոգսը մեծ է, սրբազան... Եվ գերագույնը հորանջեց, Սրանից վարակվելով զարհուրեի

սրբազանն իր հերթին բացեց իր անհուն երախը և նույնպես հ ո ֊րանշեց։

Սոնիչկայի տրամադրությունը այնքան էլ լավ չ է ր ֊ գի պ լռ մատիական վագոնում «հազար տեսակ մարդ կաբա,

Վերջապես գնացքն աչքերը չՈած մոտեցավ Արարատյան Ռեսպուբլիկայի սահմանին, Սագախլուում վրացիները վագոնները քթվեցին և բավական հայկական «ո լի բ հանեցին,

Գնացքը սուլեց և անցավ սահմանը, Գերագույնը մի անգամ միայն եզան աչքերով նայեց պատուհանից դուրս և այնուհետև անշարժացավ։

Շուտով վագոնում ամեն ինչ լռեց, Ամենքը միայն իրար էին մտիկ տալիս և օրորվում, Գերագույնը չդիմացավ իր դիպլոմա- աիական կեցվածքին, ցիլինդրը հանեց, դրեց ցանցի մեջ, պառկեց ու մի րոպեից հետո սկսեց յ ի աննկարագրելի խռմփոց,

Այդ խռմփոցը հիշեցնում էր ի ն չ ֊ո ր մի արտառոց օրկես ֊ տըր ուր կարծես մասնակցելիս լինեին, բացի սովորական գոր_իքներից, ի ն չ ֊ո ր փուքսեր, եռացող ո, խ լթ /ս ^ա ցո ղ կաթսաներ,

բամբաձայն թմբուկներ, մի շարք ռպ իշներ, ոռնացող վիոլոնչել- սեր և հաչող շեփորներ.

Ինչ ֊որ հուսահատ կովի, փոթորկալի իրարանցման ձայներ էին գալիս նրա փորից, կ ր կ ի ց ոլ ռոլնգներհ> 9„ ոոլմ ^

էին այգ սիմֆոնիայի մեջ, խեղդում, խեղդվում էին և լեղա պ ա ֊ »ա ռ օգնություն կանչում, Դա խ ռմփոց չէր, աԱ կատարյալ պագ. բոմ կոտորած, ի ն չ ֊ո ր մի հայրենասիրական ատակա, ուր ա ո Լ

7 .յ7է :^ ,;::ւчН՜4-աւէէր՞ Փդն93

_ ч « - , . 1- * - ' ^ 7 7 ‘ г ; ' ՛1 < . Ц . ^ , * , - , . 4 Կ г - «<■ ՀՀ Հա .м ” ч ‘

(л « И ‘ /■"«" * Ь - ' ^ п -Վ -ք ‘ " " Р ‘ " л " հ ’ ■'А № ~ 4 ч - ! * ' ” ” ' «•■ А ■ Г " ’ * ՛ " ' 'г**"՛*4" “т? ‘;Г* Г ՛. է , . , Л . М - . Л « г А ™ ' * - » ' * ‘ •Р ” * " » ՛ ' 4 " -ռ ա վ ա ր ո ւթ յո ւն ը մ տ ա վ Շ իր ա կի դ ա շտ ը ,

Ո ս ո ւխ ա ն լո ս , .Ուրեմն մոտ էր Երևա նը , նորաթուխ, տնայնագործական Հա.

յ ա „ տ ա ն ի մ ա յր ա ք ա ղ ա ք ը ։

Ա րդեն վա ղ ո ւց լո ւ յս էր՛ լ , ք ւձ ծ Մ ա սիսն ա ր և ե լ յա ն բ ա խ կ ա լի պ ես ծ ա լ ա պ ա տ ի կ նսաեէ

էր՝ ա ռ չև ը դ ր ա ծ գլուխ շ աՔաՐԸ ՝ Փո? ? Մ ա ս Ի սԸ ։Եվ ծ խ ո ւմ էր իր ղ ա յլա ն ը ,Գ ն ա ցք ը կ ա ն գ ա ո ա վ Երևանի կ ա յա ր ա ն ո ւ մ ,

Բոլորը պ ա տ ր ա ս տ վ ե ց ի ն դուրս գ ա լո ւ ։

Ք ա չա լ Պ ետ ր ո ս ը մ ո տ ե ց ա վ վ ա գ ո ն ի ղ ռ ա ն և ա պ ա վազեց

Ն Ր _ Գ ե ր ա գ ո ւ յն , եկել են ձ ե զ դ ի մ ա վ ո ր ե լո ւ ։

Գ ե ր ա գո ւյն ը Հ ա զ ա ց և ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա բ ա ր վ ե ր կ ա ց ա վ , ցի լի ն դ ­

րը դ ր ե ց , Ս ա շա ն ' ո նց որ ձմ ե ր ո ւկ ն ա յգ ո ւ պ ա տ ի վ ր ա գլուխ/

կ ա խ ե ց պ ա տ ո ւհ ա ն ի ց դուրս և ն ա յե ց ։

Ա ն ա կ նկա լ բ ա ն ։Պ չա տ ֆ ո ր մ ը բ ո ն վ ա ծ էր դ ի մ ա վ ո ր ո ղ բ ա զ մ ո ւ թ յ ա մ բ , որ կա-

ո ա վ ա ր ա կ ա ն բա ր ձր շ ր ջա ն ն ե ր ի ց էին , Կ ա յա ր ա ն ո ւ մ կ ա ն գ ն ա ծ կ

պ ա տ վ ա վ ո ր պ ա հա կ, քիչ հեռու կ ո մ ե ն ղ ա ն տ ա կ ա ն բա տ ա լի ո ն ը

օ ր կ ե ս տ ր ը ։Ներս մ տ ա վ մի սպա և, մ ո տ ե ն ա լո վ գ ե ր ա գ ո ւ յն ի ն , հրավիրեք

դուրս։Գ ե ր ա գ ո ւ յն ը վեր կ ա ց ա վ , և ց ի լի ն գ ր ր գ լխ ի ն պաբավոպի պե*

ե ր և ա ց սա նդուղի վ ր ա ։ Օրկեստ րը ն վ ա գ ե ց բարի գալուստ։

Աոաէ վազեց կոմենդանտը ն *չե *ա » տալով' զեկուցեց գե­

րագույնին։

Գերագույնը տեսնելով այդ «չեստ ը»' ինքն Էլ իր ցիլինդրի «ե ղ . րին» «չեստ» բռնեց ու այդպես Էլ մնաց։

Աոաջ եկավ մի ճառախոս և ողչունեց գերագույնի ժամա- նո,մը, Բարևեցին նաև Սաշային, ոբ շատ դժգոհ Էր իրեն արած ըն գոլն ելոլթյ ո ւնից ։

Երբ ճառը վերջացավ' բոլորը կանգնեցին, սպասելով ի ն չ ֊ո ր բանիւ

Հանկարծ գերագույնը շառ եկավ և վազեց դեպի իր վագոնը, Այ տղա, չեմոդանները մոռացանք, չգողանան։

Կոմենդանտը ժուլիկ ժպիտով կտրեց գերագույնի առաջը ևՀ ա ն ւք սաացրԼд .

— Չեմոդաններն ավտոմոբիլի մեջ են, գերագույն։ Գերագույնը ետ եկավ ու կանգնեց, Սպասում Էին ինչ-ոբ

արարողությունների,

Այդ ժամանակ մի խումբ գյուղացիներ, որ զարմացած ու հե­տաքրքիր նայում են գերագույնին, որին իբրև «շտատսկի» մարդու «վայեննիներըձ (Г լեստ * են տսղիս' հետզհետե համ արձակվելով աոաջ եկան ու' երբ մոտ Էին կանգնած կոմենդանտին' նրա թևը բոթեցին և գերագույնին ցույց տայով հարցրին.

֊ Ո՞վ Է...

Կոմենդանտը, որի տրամադրությունը բարձր Էր, կատակեց' ֊ Անգլիայի թագավորի փեսան Է,Գյուղացիք ի ր ա ր հրելով կա մա ց. կամաց առաջ „ &

բավական մոտ Էին կանգնած գերագույնին' նրանցից մինը սիրտ արավ ու դիմեց գերագույնին ,

— Ադա չան, մի բան պիտի խնդրվենք,

— ի նչ խնդիր ունեն Հայաստանի քաղաքացիներն իրենց գե­րագույնին, ° т

֊ Պիտի խնդրվենք, որ մեզ Անգլիայի հպաէոակ գբևս,Եվ ի ն չո \ ոչ Հայաստանի հ պ ա տ ա կ , ֊ հարցրեց գերագույ­

նը սրբազանի պես։ *

Հա Г т ձեզնի9 ֊ Ի՞Կ սաներիս ա Հայաստանը։Л Ш . ե ^ ԲաԼՔԻ հա3հ ֊մ ա ց ի ց մի բանրնկնի բերա ններս- սովից կոտորվեցինք,

, ՜ ° 1’ ՜ պատասխանեց գերագույնը բարի ժ պ ի տ ո վ , ֊ դուքպիւոի Հայաստանի հպատակ մնաք,

95

„ Բա հա զ >ի՞ գ ա լու , հ ա ց ։

Դէ կ է ա Ա Կ Կ ' 4 - 2 - ” ^ “ “ քА5.Аг,Ь մոտ ե ն ր ա ն ց հ ե ռ ա ց ր ի ն ։

Գ1" 7 Ւ ' . Հ ի , « - Р Ч '/ - 6 ! ^ ' / у П

քաղաքը։Գ ,ո ,ո ա ո ի ք մ ն ա ց ի ն կ ա յա ր ա ն ո ւ մ , . - .

Լ յ , ես ձեր ցիլինդրնեըին նստեմ, հա, տեսա ք Էս ղ ո ւ

ռում սաղեերինէ

— /?|/рА> «А&1 7./ա7ա'_ «у-гА, ս « Վ * * վ ա ր դ ա պ ե տ ն ե ր , ը ղ ր ա ն ց . . . Էն ի ն ք ը . . .

ՂԻՊՏԻՄԻԶՍ*

Աէ, ք ^ է կ ա մ . .Н А . "/■ ^ ‘ " Г 1'? ’ ' ք* , » . ճ - » , А "/■ “ ‘ " “ ' ՞ * " ք ’ ГքԱ * . - է , ա ,խ » ~ Կ Ի Տ - . ‘ I 4- Ի նաէ հ է 4 . ի կ " * * • ♦/“ * «զուր տեղը մաշում/

Աշխարհիս երեսին, ասում Է, պեաք Է իմանալ, որ կարևորն

ա,ն չէ, Ի ւ 4 ֊ 4“ С‘ »Р «■ “ « 4 " ' Ь- ^ ՞ ' Ь ( ’ ՞ահա թե ինչն Է կարևոր,

Բ ա ր ե կա մ ի ս բ ա ր ե կ ա մ ի ա յս ա ս ա ծ ի վրա մ ի տ ք ս մ ի բան

^ Ա ր ա ն ի ց մի տասը տարի աոաչ Բաքվի նավթահանքերում

բանվորական թեյարանի կառավարիչ Էի՛Ընդարձակ սեղանատուն, ահա,,ին կաթսաներ, ծառայողն երի

շտատ և այղ ամենի գլխին Սավետ Սյեղոի մեծավորների կանանց մի խումբ, որ սեղանատան գերագույն հսկիչն ու հովանավորն տ

Մի ռուս Իվանով ծառայող անեինք, որ կաթսաներում թեյի

չուրն Էր տաքացնում.Հիմի՝ առավոտ Է, բանվորները լցված սեղանատանը թե{ի

են սպասում, Շտապում են, որ թեյ խմեն, ղնան բա ն ե ր ս Ժամա-նակ չկա, Ես իրար եմ անցնում, մոտենում եմ պատին ու այսկողմից ձայն եմ տալիս Իվանովին.

— Իվանով, կիպի՞տ...— ն ե ֊ե 'տ իշչո...Խայտառակ բան։ Բանվորներն առանց թեյի վեր են կենռմ ,

գ ն ա մ գործի*

Հետևյալ օրը մի կերպ չուրը եռում Էր, Երրորդ օրը Էլի մի կերպ, Բայց չորրորդ, հինգերորդ օրը...

— Իվանով, կիպի՞տ...— Նե~ե'տ իշչո...Կանչեցինք Իվանովին և հանդիմանեցինք.— Սիրելիս, սա իմ թեյը չէ, բանվորների թեյն է, Մարդիկ

դալիս են թեյի և հաճախ գնում առանց թեյի, Դոլ ծառայող ես, պետք է ժամանակին հասցնես, Ի՞նչ բանի ես,

(!ր Ժ եռում՝ ի՞նչ անեմ։— Պատճառն ի*նչ է,— Չեմ իմանում, կաթսաները վատ են։— Անկարելի է, Երևի մազութը ուշ ես վառում, ուշ էչ եռում

֊ Ուզում ես կեսգիշերին վառե՞մ,— Չեմ իմանում, մի բան արա, թե չէ խայտառակություն Է-.

յուս առավոտ Ւվանովը վաղ է վեր կենում, Այս անդամհույս կա, որ թեյը ժամանակին հասնի, Եվ ահա, երբ բանվորնե­րը նստարանների վ[։ա շարվաձ սպասում են' դառնում են դեպի պատըւ г ՛*

Իվանով , կիպի՞տ, > + ն ե ֊ ե ա Իշչո..,

Դարձյալ կո տ ր ող թ յո ւն ֊ բանվորները գն„ ւմ են առանց թեյի,

ռե 1 И 1П Ր ^ նչ1' 9 ^ ն ք ' ե Կա Վ> նայեց, ասավ՝ կաթսաները կար.

Տ հ ն հ ՞ ւ մ ռ 2ՎաՐաձ։ եԱ ԱկԱե9Ի անհան^ ա ն ա յ , կասկածերՀ ‘ :նամ՛ ‘-‘ան-յ <■ *« *»♦յց ի Ի ե ս էի մեղավոր, որ պատճառը չէի գտնում, ինժենե՞րն ԷՐ մեղավոր, որ, գուցե, լավ չնայհցւ չհասկացավ։ թե„ ի

%;;;ասոլմ բա<» ^ յւ։ ձ,մեո 1п Т м Р Т Ч & մաՐԴԻԿ եկան> կանչԿին իվանովին՝ թե ղուոոո I Լ չ Г 4Ր ԻԱ’ ԴՈ' ծ" 41 եԱ՚ անճաՐաԿ ե“ ' Հեզ չենք կա.Ր»ղ բավարարել և բանվորներին զրկեյ, Ազատ ես, ^

7 Գէւ/իրՏյսւՏ, бштог II 97

V

Ы ш Ь Н - Ւ Ո Կ . V է հ * ■ "ոոէթյան մասին բացաօ,րութւ*ձնԼր տվեց, բա յց ա ^ ա ^ ղ ա

! Լ „ „ < - > № . ։ ; հ * ~ 4թյուն որոնելու։

6ս կ , ն . , Ի լ .Հ ա - л " "„ , ‘ ‘ Տեսա ա,է աՐացի յւկք, ( . կ,ա ս,

Ս կ ի , պ ա ^ ա ի ք վ Կ Ւ ’ ’ ' № ' * ՛Աբղուլ, հիմա դու գիտես, ոնց պիտի անես,

Էս Աբգո,լս Էր' անցավ 4ոՐՏի ո։ ոնց որ դանակով կտրես թե-

լի հարցը վճոեց,Ա ոա մ„տ նե„, ժամանակն ! , թե ժամանակից վաղ է « %

,ա 4 . ' Ա Ո ,ա էի * ։ աՐվ ^ մ էն . կ ա Ա կ ի մ„ա * . Ы ,Ь են

լիս.-- Աբղուլ, կիպի տ։— Չեռաց._ Ղ ի պ ի » ,- գոռում Էր ւեզգու արա ա սան ութ լա մր,

- Բաց թողեք ծորակները,Եվ ջուրը բաց են թողնում, սեղանատունը տաքանում Է, հին

հարյուր մարգ թեյ Է խմում, քեֆդ գալիս Է,Գործներս ճամփա ընկավ, Ոգևորվեցի, Ախր լավ Է, երբ մե­

քենան սարքում ես ու բանի գցում, ոնց որ նժույգ նստես ո, գնաս, Առավոտները ամենից շուտ Էի գնում սեղանատունդ հա Պետրոս, հացը կոտորի, հա' Հակոբ, շաքարը բեր, Մաշա , գավաթները շս,-

րիր։ Բանվորները գալիս են, նստում։— Աբղուլ, կիպի տ։_ Ղիպի՜տ,— կպցնում Է ձյութի պես,— Рш'д արեք ծորակները։- Գործ չէ, ջիրիդ է, մաղերով ջուր ենք կրում, Գործը դոզոՏ

է ձեոներիս։- Մալաղեց, Աբղուլ, այ չոխ սաղօլ, Աբղուլ ապրես կ -

դ ո ,լ ,- ձայն են տալիս բանվորները, ես էլ ուրախանում եմ, Ւ- լորս էլ գոհ ենք արագաշարժ լեռնցու ծառայությունից։ նչ * ոա յութ յոլն- փրկություն, Իվանովն է ր - դանդաղ, անճարակ՛ .Կիպի՞տ», էնե'տ », Սա аղիպիտ» է, բա յց ամեն օր իր ժամանա­կին հասցնում է, Այսպիսով, գնաց կիպիտը, եկավ ղիպի*է>

98

Գ.ւրծը դրստեցինք։Մի առավոտ, հենց որ բանվորները եկան և արտասանվեց

«Աբղուլ, կիպիտ ֊ղիպ իտ ը»՝ պատահաբար անցա Արգոլլի բաժի- նը, Ներս մտա, ասի, տեսնեմ, ո՞նց է սա կրակի պես հասցնում. Չլինի խեղճ մարդը կեսգիշերին է վեր կենում, թե ինչ է ժա մ ա ֊ նակին թեյ պիտի հասցնի. Եվ մտածեցի, որ մինչև այն ժամանակ այս մասին չեմ մտածել։ Ախր նա էլ մարդ է։ ներս մտա' այնտեղ չէր։ Մի րոպե դուրս էր գնացել,

Պատահմամբ բաց արի կաթսաների խուփը, Եվ ի՞նչ տես­նեմ — 1 ոլՐԸ չէր եռում.

Սա ինչ բան է, երբ « ղիպիտԽ ասվեց' օգնականս ուղարկեցի, որ գնա տեսնի ջուրը եռո՞ւմ է.

Գնաց եկավ, թե ջուրը չի եռում, Երրորդ-չորրորղ օրը նույն ժամը։ Պահո, ասի։ Այս մեր Աբդուլն ուրեմն ամբողջ վեց ամիս «ղիպիտ» էր ածել բանվորների փորը... այ քեզ բա ն։ Դե, գնա'.

Արդյոք շարունակե՞մ պատմությունը, Կարիք չկա։Երբեմն միտս է ընկնում այս դեպքը և մտածում եմ. տեսնես

ինչ եղավ խեղճ կիպիտը և ուր է ճարպիկ ղիպիտը,

Բսյյց կիպիտն ու ղիպիտը աշխարհի ցավերից մինն է, Ինչ­քան զիպիաներ անցյալում հում ջուր են ածե1 բանվորների փ*րը և ինչքան անճարակ եմ եղել ժամանակին բռնելու նրանը։

Հիմա, մեր այս խ ի„տ դարո,մ , ղիպիտների համար տեղչկա, Հիմա կիպիտներն են, որ գլուխները քարին են տալիս,քարը գլուխներին ու կարողանում են եռացնել մեր պետության ջուրը։

Բայց ղիպիտը կենսունակ էր և բախտավոր, մ ի ն ֊մ ի ն ստվերի տակ կուզենար փորձել բանեցնելու իր արհեստը՝ եթե չլիներ

֊ն , որ իսկույն նրա գլխին տալով այդ ղիպիտիզմը վերածում է կիպիտիզմի,

1Ш թ.

9»

\

ՄԻԱՄԻՏ ՛ՍՈՐԵԿԻ ԱՐԿԱԾՆԵՐԸ

(ЦЬг р(ш Ц »г .( .* ‘ Р-«1> Ա РЬЦЬГП.Р)ШП)

Թե թ֊իֆլիսում, թե Ւիֆլիսի ճամփին ղեպի Երևան ե թե Երե. վանում քանի անգամ, որ խոսք է թա9 վել Երևանի ա ր և ն ե ր ի ա ֊ սին' նկաակ եմ մի բան, Օրինակ' ԼՐԲ մի կևա նցու հարցնում եք, թե « լ ա վ , այդքան որ գովում եք Երևանը' ի նչ կա Երևանում, խոսակիցդ միշտ կենդանանում է և պատասխանում.

_ Ի՞նչ եք ասում, ինչե'ր չկան մեր Երևանում,

- Օրինակ, ի՞նչ կա,- Ի՞նչ, խաղող, կոնյակ... և վերջապես Մասիսր,

Ուրիշները մի քիչ ավելի են խմբաղրում, Երբ հարցնում ես՝

ի՞նչ կա Երևանում.- Ի՜նչ, այ, խաղող, կոնյակ, իշխան ձուկ... և վերջապես

Մասիսը, Ըիֆլիսում մեկին հարցրին.- Լավ, ասում եք' գամ Երևան, Երեսուն ռուբլի ռոճիկ որ

տան' ինչպե՞ս ապրեմ ընտանիքով,_ Այո, երեսուն ռուբլի կստանաք, և կապրեք հիանաք,

Ափսոս չէ' Երևանը, Լավ կտեղավորվեք ձեզ համար, այնպես,

էլի'... և դիմացներդ Մասի՜սը..-Վերջապես մի օր պայթեցի.- Ախպեր ջան, ռոճիկիս մեջ Մ ասի՞սն ինչ գործ ունի,

Մասիսը կուտվի՞, Փռնչին որ դա տունս պարտքն ուզի՝ Մասի՚սը պիտի տամ իրեն, թե՞ փորս, որ ցավի՝ վրան Մասիսր պիտի դը- նեմ։ Ինչ իդեալիստներ եք երևանցիքդ, Մասիսր շինել եք վալ-

յուտա:Իհարկե, երբ եկա Երևան և տեսա Մ ասիսը' ասացի վնաս

չունի, երես պարզ անող բան է, Եվ իբրև միակ արժեքավոր բա- նը Երևանում ծոցատետրիս մեջ գրեցի.

«Առայժմ Մասիսր»։Դե Մասիսր լավ բան է, բա յց սենյակը ավելի լավ բան է'

ասում է չինական առածր. Ուստի գալուս պես' սկսեցի սենյակ

որոնել։Մի օր բարեկամիս հետ նստել Երևանի «Տաղա վարի»

100

խոսում էինք Մասիսի գեղեցկության և Երևանի բնակարանային պայմանների մասին։

— Ասացե'ք խնդրեմ,— դիմեցի նրան,— ի նչ դրության մեջ է իսկապես Երևանի բնակարանների խնդիրը։

— Լավ դրության,— Եվ ի՞նչպես եք գտնում Երևանի սենյակները,— Ես պարզապես ոչ մի սենյակ չեմ գտնում*— Ի՞նչպես, Ես եկել եմ պաշտոնով և պիտի ապրեմ Ե րե ֊

վանում. Ասել է չպիտի՞ կարողանամ այս շաբաթ մի սենյակճարել։

— Այս շաբա՞թ. Ի՞նչ եք ասում, Դուք ո՞րքան ստաժ ունեք,— Ի նչ ստաժ,— Սենյակ որոնելու և չգտնելու ստաժ։

ЛЛ

— Այո, ամեն մարդ Երևանում պետք է մի երկու տարի որոնի, սպասի, պայքարի, սենյակ չգտնի և ստաժ ձեռք բերի։

— Եվ, երբ ստաժ է ձեռք բերում՝ սենյակ ձե՞ռք է բերում,֊ Ոչ,— Ի՞նչպես։֊ Այն ժամանակ նա պիտի սպասի, որ սենյակ ձեոք բերի։— Рա Տ9 ա յդ ք ա ն երկար սպասողներ կա՞ն։

Սպասողներ կա՞ն։ Սենյակի սպասելու և չգտնելու գոր­ծում հայտնի դարձած մարդիկ կան Երևանում, Կան հին գործիչ- ներ այդ ասպարեզում, որոնք արդեն հոբելյար են դառնում։

Դ Ի նչ դժվար բան է եղել Երևանում սենյակ սարելը։Դժվար։ Ավելի հեշտ է Եվրոպա յում հեղափոխություն

ձեռք բերելը ' քան Երևանում սենյակ։

Մեզ մոտեցան մի քանի բարեկամներ ևս։ Ես դիմեցի գ ը ֊ րանցից մեկին։

Դո լք էլ Երևանումն եք ապրում։֊ Ո'չ,— Սւրեմն ինձ պես նորե՞կ եք,— Ոչ, Ես երկու տարի է Երևանումն եմ, Միայն' Երևանում

չեմ ապրում ,— Ապա՞,

^իֆլիսում, Գիշերում եմ Թիֆլիսում, իսկ Երևանում ցե-

\

, 4 . յ и № Կ - 4 Ի - Վ г - г - Р Ь * *՛'■ия|/ արթուն մնում։

_ Լ . > - * » կ #_ # „ „ , л г Л 4 , г« * « ч с - л ^ “ 1Ь < •"* « ■ " -

՛սեղանների վրա։— Տա ւօրինակ բաներ եք ասում։Ա յ ս խ ո ս ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը ս կ ս ե ց ի ն անհանգստացնել ի ն ձ ,

Սկսեցի մտահոգվել, Ի՞նչ պիտի լինի Ա Հ Կ ™Այգ տեսնելով ներկաներից մինը, ^ երիտս,,

սարդ, ինձ աչքով արավ, Վեր կացանք։— Մի փոքր հեռանանք այստեղից,— ասաց նա.Երբ մի փոքր հեռացանք' նա սկսեց._ ի’ նչ լավ եք արել, որ եկել եք Երևան, Կխոսենք, կմխի,

թարվենք, Մի բարեկամ չանեմ, որ սիրտս բաց անեմ,— Դժբախտություն հո չի՞ պատահեք ձեզ,— Այո, Մեծ գաղտնիք գիտեմ, Ասել չեմ կարող ոչ ոքի,

Բայց պահելուց էլ հիվանդանում եմ,— Սիրահարվա՞ծ եք։_ Իհ, հիմա ո՞վ է սիրահարվում,— Հա, իմացա... (ականջին) ձեզ հետևում են,— Ինչե՞ր եք ասում, Ես համակիր եմ։— Գուցե օգնեմ ձեզ, Ինչո՞ւմն է բանը, Բացատրեցեք,___Գնանք մ է ասքէսՀաԼ աեդէԳնացինք Երևանի բերդի ավերակները, նստեցինք քարափին

ե այն Է ծանոթս ուզում Էր սկսել' մոտակա պատի հետևից մի կասկածեչի մարդ մոտեցավ մեզ և սկսեց դիտել ձորը։

— Քրեական խուզարկու հո չ է ՞ հ ա ր ց ր ի ծանոթիս։

— Ո'չ,— Բայց միևնույն է, Ես լոյալ քաղաքացի եմ։

֊ Ես էլ։— Դե ուրեմն ասացեք ձեր գաղտնիքը,

— Գիտե՞ք ինչ,— հանկարծ վճռեց ծանոթս,— ապա մոտե- ցեք այդ մարդուն և հայերեն ասացեք, որ Ղանթարի մոտերֆք մաքսանենգ ապրանք են ծախում,

Գնացի անծանոթի մոտ և ասացի։102

Անծանոթը ժպտաց, բա յց նշանացի պատասխանեց, որ չի

Հ ա ս կ ա ն ո ւմ ւԵս վերադարձա տեղս և խնդրեցի ծանոթիս, որ վերջապես ասի

իր գաղտնիքը։Բարեկամս ականջիս փսփսաց.— Ես հավատում եմ ձեր ազնվության և գաղտնապահության.

ես ազատ սենյակի տեղ գիտեմ,— Ի՞նչ եք ասում,— Այո։— Բայց դուք սենյակ ունե՞ք։— Երկո ւ հատ։— Լավ, ձեզ ի՞նչ կա որ, գիտեք՝ գիտեք,—- Վախենում եմ մի օր բերնիցս թռցնեմ և լուրը հասնի

գործկոմին։ Պիտի կասկածեն, որ ի ն չ ֊ո ր խնամիական կապեր ունեմ տանտիրոջ հետ, Այլապես ի՞նչպես կարելի է այդպիսի գաղտնիք իմանալ կամ ասել։

Երևանում ամենքը սրտաբաց, անձնվեր, պարզ մարդիկ են։ Անգամ սիրուհու նամակը կկարդան մոտդ, բա յց սենյակի գաղտ­նիք չեն ասի,

— Դուք կարո՞ղ եք այդ սենյակի տեղն ասել ինձ,— Այո, միայն հեռվից։Գնացինք։ Տոլյց տվեց տունը. Գնացի գտա սենյակը* Հարևա­

նին հարցրի սենյակի մասին։— Այո,— ասաց,— սենյակ կար, որովհետև տերը թոքախտ

ուներ և գնացել էր Դիլիջան մեռնելու։— Հետո , մեռա ՞վ , — ուրախացա ես։— П ր տեղից։ Դիլիջանի բժիշկները չկարողացան մ եռցնել։

ճիշտը որ խոսենք առողջացրին։ Ասենք' բժշկի լա՞վը երբ ենք տեսել որ...

Հուսահատ վերադարձա Տաղավար, Բարեկամներս դես ա յն - աեղ էինւ

Տ՛խուր նստած էի,Այգ ժամանակ եկավ ծանրախոս և լրջդեմ մի մարդ։ Ծանո-

թ ացրին հետը և հայտնեցին ցավս.Անծանոթը խոժոո նայեց ինձ և հարցւթէխց.— Ինչպե՞ս Է ձեր շնչառությունը.

N

_ Վատ չէ։— Պնդակա՛՜զմ եք։_ Բավականին։_ Ուրեմն մի հուսահատվեք. Շուտով բնակարանային բաժի.

նը պիտի սեղմի։_ Բ նա կա ր ա ն ն ե ՞ր ը ։_ Ոչ ամբողջ քաղաքի բնակչությունը, Եվ եթե սեղմելուց

չջախջախվեք կամ չխեղդվեք սենյակ կստանաք,_ Հ ո ւս ա հա տ ա կ ա ն բ ա ն ե ր եք ա ս ո ւ մ , - ս ր տ ն ե ղ ե ց ի ե ս , ֊

սա ի ՞ն չ տ եսա կ ք ա ղ ա ք է. Չեմ մ ն ա , կ գ ն ա մ Բ ֊ի ֆ լ ի ս ֊_ Ջ ա ն ը մ , ֊ձ ա յ ն տվեց վերջապես մի հասակավոր բա րե ֊

կամ,— ինչո՞ւ եք Թիֆլիս գնում,— Ապա ի՞նչ անեմ, սենյա՞կ դաոնամ,_ Ոչ, մնացեք Երևանում և ուղղակի դառեք սենյակի տեր։Ինձ լսեցե՛ք, Երևան ասածդ վագոնի պես բան է, Տեղ բռնած,

ները նորեկին ասում են տեղ չկա, տեղ չկա, բա յց վերջը, երբ ներս ես խցկվում, տեղ են անում, Երևանը ժլատ մարդ է, փող չի տա. լիս, բայց որ զոռում ես' ցույց է տալիս իր ոսկիները, Դուք ինձ լսեցե՛ք, Երևանում ով որ ուզում է սենյակ ունենալ' պետք է անց. նի չորս շրջան, պարազիտային, սիմբիոտիկ, ազատ և տնատիրա- կան, Գալիս ես Երևան' իջնում ես ծանոթի մոտ և խնդրում միայն մի գիշերվա տեղ, Մնում ես ամբողջ ամիս և ուտում ես հյռլրըն-

կալիդ.Այս պարազիտային շրջանն է, Հետո հյուրընկալդ քեզնից

ազատվելու համար սկսում է քեզ էլ մասնակից անել տալ տան ծախսերին, Այս սիմբիոտիկ շրջանն է, Քիչ հետո հյուրընկալդ դաոնում է քո հյուրդ և սկսում է քո գրպանից ուտել, Ստիպված ես լինում այդ անախորժ հյուրից ազատվելու համար գերմանա­կան հաշիվ մտցնել և ստիպել «հյուրիդ», որ ինքն իր համար ծախսի, դու քեզ համար, Բաժանվում եք, Այս ազատ շրջանն է. Արդեն դու մի սենյակի մեջ ես, որի տերը դու ես, և եթե տեղա- փոխելու լինեն' մի սենյակ կտան միշտ, Այդ տնատիրական շըր- ջանն է։ Տեսնո՞ւմ եք, եկաք անսենյակ և գառաք սենեկատեր։

Մի օր մի պատահական դեպք ինձ հույսեր ներշնչեց։ Գնա* ցել էի բնակարանային բաժնի վարիչի մոտ, տեսա, որ սաստ/ւկ տխուր և չարացած էր։

104

— Ի՞նչ է պատահել, — հարցրի։Վարիչը հուսահատ նայեց ինձ.— Ի՜նչ պիտի պատահի ավելի սարսափելի։ Եղբայր, մի կ ո ղ ֊

մի ց մեր պետությունը ջրանցքներ է անցկացնում, մյուս կողմից ճահիճներ է չորացնում։ Կրճատված է մալարիան.

Արդեն կոոպերացիան սկսում է հաղթել։ Սա չվերջացած' ար- դեն գործարաններ, տնտեսական շինարարություն, Մյուս կողմից էլ Զագսը ծնում է ու պսակում, պսակում ու ծնում։ Աստծու սի­րուն, այս ի՞նչ բարեկեցություն է, այս ի՞նչ բազմացում է։

Գրպանո՞ւմս պիտի տեղավորեմ այսքան բնակչությունը։— Ի ն չպ ե ՞ս էր 1 9 1 8 , 1 9 1 9 թ վ ա կ ա ն ն ե ր ի ն ,

— Թվականնե ր։ Ոսկի ասա։ Հրաշալի սով կար, մալարիա կար, կոտորած կար։ Ո՞վ էր տեսել բնակարանային կրիզիս։ Մե- ռելաղուլ էր չորս կողմդ։ Ախպե՛ր, քի՜չ կերե՜ք, քի՜չ աճեց ե՜ք, կոտորվեցե՜ք։

— Լավ, հ ի մ ա ի՞նչ ենք անելու,— Մտադիր եմ փախչելու։

— Ա խ, ո ւր էր մ ի ա յդ պ ի ս ի բ ա ն ա ն ե ր ը ն կ ե ր վ ա ր ի չ ը ։ Զ ե ­ռա ց նրա ս ե ն յ ա կ ը . . .

— Ավտոմոբիլ բերե՞մ,

— Ոչ, մ ն ա ա ռ ա յժ մ .

Շատ առողջ և եռանդուն երիտասարդ է, բա յց հույս ունեմ, որ մի օր նրա համար այդ ավտոմոբիլը կբերեմ...

— Ուռռա՜, սենյակի տեղ եմ գտել...Վազեցի բաժնի վարիչի մոտ օրդեր ստանալու. Բայց որով­

հետև հիմի սաստիկ խորամանկ եմ դառել այդ հարցում' ուզում էի այնպես անել, որ հա՛մ վարիչից օրդեր վերցնեի, համ էլ վ ա ֊ րիչը չիմանար, Ո՞վ է իմանում, Հազար խաթա կա աշխարհում,

Ի՞նչ եք կամենում,— հարցրեց ՎարիչԸ>— Ոչինչ,— ասացի,— եկել եմ Մասիսը դիտելու ձեր պա-

տրշգամբից։

Վարիչը նայեց աչքերիս խորազնին հայացքով ե հանդարտ ժպիէոով шишу.

\

_ 5 „ ,л յ է с ы , и , г * » * “ < " » Ո' ,րԷ սե ն յա կ ը ւ

_ Ես սենյակի " Կ չգիահմ,

_ Ես Ա , “ « * ' * “ » “ * « ՞ “ ՜ձ ' « . - ‘ V . « V է * “ М * - * < * ‘

4 Т ’^ А , ■ " " ‘ ь ' “ 4 "դփել, ա ,ւ * °Դ Կ «յ Ւ "ք Հ ’ > ? “ 4— Ա -

Վարիչը ձպաաց- , լ , լ_ Հա'. շձ'ե ա .ժ <»/»» սենյակը իրեն Է

պ ե տ ք . . .

Վ եր^պ ե՜ս, կ * » է « Հ ի հ*>րի* է ՚ձ ե մ , Հայտնեցեք բնակա-բահա,յին բա & ի վարիչին, Այսօր առավոտյան ժամը էՕ֊ ին ինք­

նասպանություն գործեցի։

1924 թ.

ծ ո վ ա յ ի ն

Դեպքը կատարվել Է շատ տարիներ առաչ, երբ ես ուսանող

Էի. ,Երբ մ տ ա վ Ժ նևի ո ւս ա նո ղ ա կ ա ն ը ն թ ե ր ց ա ր ա ն ը — ա յդ ժա­

մ ա ն ա կ մի չ ո ր ս ֊Հ ի ն գ ուսա նո ղներս կ ա ր դ ո ւմ Էինք — ի ս կ ո ւ յն ուշ

դա րձրինք իր կ ե ր պ ա ր ա ն քի ն ։

Դա դեմք չէր , այլ դիմակ։Գոնե ա յդ պ ե ս թ վ ա ց гԿարծեմ Ա կ այդպես թվաց,, որովհետև աչքերն անբնտկակ

խոր էիձ ըհկած IԱչքերի տակ երկու կապտօպույն երիզներէ Պ արզա պ՛ես՛ հիվանդ ԷրւԵկավ, նստեց աթոռին, աչքերը սևեռեց պատի մի կետիէ, « . . . է*նէ պիտի անիէ Ի՞նչ մարդ Է.,.Շփոթված թողինք մեր ընթերցումը, մոտեցանք իք են*

«06

— . . .Ներողություն... ը ... ի՞նչ կկամենայիք, բարեկամ ասաց մեզնից մեկը։

Հարևանցի և տագնապալից նայեց մեզ։ Չխոսեց։Երևի իտալացի շրջիկ երաժի՞շտ Է։Տաղից պսպղացռղ կատեչյոկը ձեռին1 բերանը բաց Հևում Է։

Հա (ացքը միշտ պատին Է։Չէ, ի ն չ ֊ո ր մի բան պիտի անի...Ընթերցարանի մեջ,., անծանոթ մարդ։Հո չպիտի ուշաթափվի։ Հա՞։— Այ տղա, ջո ւր։ Սաթ Հասցրեք, ավ Է իմանում, թունավո***— Շո'ւտ, բժի՞շկ՝"Վազում են բժշկի։Շրջապատել ենք։ — Ո վ եք, բարեկամ..*Անծանոթը դեմքը ծռմոեց ու.— Հայ եմէ— կերկերաց աղիողորմ ձայնով ու... հանկարծ

լփոտալովճ ներեցեք պարզությանս՝ ծովային հիվանդություն դ ր ս ե ֊ վորվհց։

Մենք իրար անցանք։ Ջուր ենք խփում ճակատին, քունքերն ենք տրորում։ Զարկերակ, սիրտ, ստամոքս և այլն. ճակատը բռնել, կոմպրես ենք դնում սրտի գդալի վրա...

Բժիշկը Հասավ։ Շարանյանը։

Աղդ ա յին Հիվանդն ընկել Էր հատակին։Չափազանց մանրամասն քննեց, նայեց հարցական...— 9ժիշկ, հո... թուն ւսվոր, , ,

— Ոչ։ Ստամոքսի խոց ու նի կամ խլիրտ։ Նշաններ կանаррепсПсй֊^» այո , с а г с т о т ерИЬеПаНз...

Իհարկե՝ հիվանդանոց։ Եվ անմիջապես։*հեղ դրեց «համենայն դեպսճ եթե այսօր, վաղը տեղ չլինի

հիվանդանոցում...))։

Երբ գնաց * օտարականն իսկույն աչքերը բացեք և ասղերսալի նայեց մեզ։ Կարծես մի քիչ հանգստացավ։

Շատ խղճացինք իրեն։ Թշվառ մարգ/ Որտեղի՜ց որտեղ; Խե ղճ հայի ճակատագիր։ Աբդուլ Հա մի՛դ... Հայոց Հա ՜րց,..

Մեջնձրս մի 10 ֆրանկ հանգանակեյյինք, տվինք իրան։ Հիվանդը թ ոնթ որաց.

_ </*... - м н ь - 4 հ Կ Վ - ■ * — ■ * Н “ Ь1” Ъ" ’մի տարեք։

Մտանք թևերը, տարանք ապաստարան,

Մի երկու շաբաթ անց' նստել ենք ընթերցարանում,Հանկարծ նամակ, Քաղաքային, Բաց ենք անում, Ստորագըոլ-

թյունը Պետրոս Պետրոսյան։Սա ո՞վ է։_ Կարդա, տեսնենք։«Մեծապատիվ ազգային ուսանող աղաներ.«էդ, ամեն օր որ տեսության եք զալիս հիվանդանոց, էդ խա-

բերա անարխիստին, մրգերով ու շաքարահացերով որ տրաքեց֊

նում եք, մի չէր լինի, ոը իմ կողմն էլ մտիկ տաք,թե' «հարիֆ, մեռա՞ր, ապրեցի՞ր», էդ ամենը որ լվլվում են մենք էստեղ ազգ չե՞նք, Ամոթ ձեզ, որ ուսանողներ եք»,

Մնացինք շվարած, Գրում է կանտոնային հիվանդանոցից,Այ տղա, ի՞նչ անարխիստ հիվանդ կա հիվանդանոցում, ո՞վ

է նրան այցելում ու սրան անտես առնում։- Գնա տես Ի՞նչ մարդ է, ի՞նչ բան է , - ասում են ինձ ըն-

կերներս։Գնում եմ։Դե, ասում եմ, նահապետական մարդ կլինի լուսավորչախառն

սիրտը նեղանում է հիվանդանոցում, գնանք մխիթարենք։Տանձ֊խնձոր եմ առնում ու գնում կանտոնային հիվանդա-

^ " 3 ։Ներս եմ մտնում և մահճակալների շարքում որոնում եմ

հա՚Տ արը։Մեկն ինձ ձեռքով է անում.— Արի՜, արի՜...— ՛Սեր եզություն, Պետրոսյանը դո՞ւք եք։— Տո, արի՜, ա ր ի ՜ ,«Պետրոսյանը դո՞ւք եք», կարծես ռես-

պոլբլիկի նախագահն եմ, Եկուր հոս, նստե, էֆենդըմ,— խառնում է արևելյանն ու արևմտյանը։

— Պոլսեցի'* եք։— Հին Նախիջևանցի որ լինեմ' ի՞նչս կպակասի։ Նստե, նա­

յենք, բարեկամ։108

— կարծեմ մի տեղ...— Կարծեմ и ո՞րն է, ջանըմ, էն օրը որ բժիշկը եկավ ու փ ո ֊

րիս մեջ լատիներեն հիվանդություն գտավ, նա եմ,

— Հա, հա՞ նա եմ։— Ինչպե՜ս եք ա յժմ, առողջացա'ք...— Նստե, ջանըմ։ Աղա ազգային ուսանող։ Ոնց էլ ձևերը

գիտե՞ք,— «ինչպես եք ա յժմ, առողջացա՞ք» ։ է ՜, լավ։ Դարդակ /։ւոսք, ի նչւ էն լածիրակ անարխիստին, որ ամեն օր բերում եք, ո ՞ ժ նԻ մի բա ն , մի կերակուր էլ ինձ բերեքճ ես բերանս գցեմ։ Անոթի մեռա է ։

Ւնչպե՞ս, այստեղ չե՞ն կերակրում։— Տոյ ոնց թե չեն կերակրում։ Ուսանող մարդ ես, հ իվա ն ֊

դանոցում չեն կերակրի։ Վանք է, վա նք շան տեղը։ Կերակուրներ են տալիս , որ' վայ պապամ, Հերս գերեզմանում սնգսնգում է։ Ես քեղ ասում եմ կերակուր բեր ։ դու էլ բեր։

— Ապա ասում եք այստեղ լավ կերակուր կա։ Չե՞ք ուտում։— Տո, շատ էլ ուտում եմ, է, ի՞նձ ինչ

ЛЛ

— Ուտելը' ուտում եմ, աղա ջան, շատ եմ ուտում, բա յց բ ո ֊ լորն էի ոնց որ էն օրը տեսար...

— Դե որ չեք մարսում, էլ դրսից կերակուր ինչի՞ եք ուզում։— Ապա ինչո վ ապրեմ այստեղ հիվանդանոցում։— Հիվանդանոցում ինչո՞ւ եք սնում։Հանկարծ գլխի եմ ընկնում,— Հա, դուք բնակարան չունեք։

Բա ս, փող էլ չունեմ։ Հիմի էստեղ եմ ապրում։֊ էն շան որդին էլ չեկավ։— Ո՞վ,— էն պաստոր Ֆան է, ինչ զահրումար է։

Ա խ> միսիոներ Ֆա նը, նա որ Փոքր Ասիայում որբանոց­ներ ուներ — հայտնի հայասեր քրիստոնյա, միսիոներ կապիտա­լիստը...

Ուրեմն դուք ստիպված եք այստեղ սպասելու նրան։— Հապա։ Մի ամիս է' գնացել է Բեռլին, Չի գալիս, որ ճ ա ն ֊

109

л

ш л ,ա1ի »л»Ч- (՜' " ,,ա'քն 7 " 'Г ? ՞ ”ւ ^ է Ը ձ է - ^ Դ ^ * * / “ ♦“ ' ՛ ' ‘ ' Ч ■ * * т ձ Յ '! : ձ » /■‘ г » ' . * ” (

, , “ 1 ‘ մէ ա։ ն - * է . мч.{ ք » * • ֊' ‘ “»*/■• * ■>“4“՛՛' А•"/■“-'“И . 7

/А Л -/— " '* ^ * Н ռհմ> * ШЬС ’ Գւ" է 4 հ Իլ Տ 7 էռ ք „ . ես ուսումդ արհեստն Է, չէ > Ես էլ իմվացնի շատ« 9 т ուսանող ես, ուսուսդ /

արհեստն ունեմւ,_ արհեստ։_ Ծ ո վ ա յի ն հ ի վ ա ն դ ո ւթ յո ւն , ա ղ ա ս ։

1 1 ц Г իՀ " * ֊4 ր * ' ^ ՜ ՛ ՜е Щ >т 2 * է>- « . » / . « » » > < ■ ♦ " < * « * * ' “ ՛ ' “" ' ■ г г г / : ;մասի «М -И -1 - .М /Ч - « С М “ 4 ք “ 7 " " ' ֊ ^, . 4 » արին, ք, ՀիվանԴա Խ , լմնաՏ , 4 »ք » » / ' " * * * * '

Ծիծա ղ ում է։ .- էն օրն էլ ինչ իրար անցաք, հայ ջուր, հայ կաթ, հա,

բ ժ ի շ կ - կասես հայոց ազգը կործանվեց, *Ь տասը ֆրանկը ձ ի ա կ ի ն որ տայի, - ի՞նչ հիվանդություն. Հա։ Ասլաստա- րանից որ դուրս արին, մի երկու օր դուրսն ապրեցի, Փողս որ հատավ' գնացի կաֆե «Լիրիկի» առաջ գետնի վրա նստեցի, ( կ ս ­տաբանի վՐա որ մի տարի նստես' հարցնողդ ո վ Է,՚ ի պՀ “ անում, որ ժանդարմը գա), Եկավ, Թե փաշափոռթ ունե ս, Փ ա շս ֊ փոռթ։ Չէ, Դե, վեր կաց գնանք, Ուզա՞ծս ինչ է, Վեր կացա, դը- նում ենք, Ոնց որ տիրացուն ժամի բաները գիտե, էնպես էէ ես, գիտեմ ուր է տանում, ի՞նչ կասեն, ես ի՞նչ կա *եմ։ Դու քո պրո­ֆեսորի, համալսարանի բաները գիտես, չէ . էնպես էլ ես, ր ա սանք ոստիկանատուն' ժանդարմը դուռը բացեց, աոաջ ընկավ, ե« հետևեցի, էն է' մատս թքոտեցի, կոխեցի ժիլետիս գրպանը* էն­տեղ լեղակ ունեմ, Ներկեցի ու աչքերիս տակին նախշեցի,

Գիտեմ դործս՛ лՄտանք ներս, է, հարցրին' ո՞վ ես, փաշափոռթ ունե ս, Հը -

Փաշափոռթ ասելս գիտեր։— Բերանս ծռմռեցի, ախպեր ջան, բեր- նխ#օ հանեցի «փաշափոռթն» ու, պապասընը ջաննա, առաքները փռեցի, Խե, խե, խ ե... որ փաշափոռթը տեսան' «մոսիո, մոսի«,

110

տիեն, քե սը քը ս և ...» ։ Իրար անցան ձեղ պեսւ Հայ բժիշկ, հայ կառեթ։ Կառեթը հասցրին։ Ախպեր ջան, կառեթը բերին թևերս ըն­կան ու կամացուկ տարան եպիսկոպոսի պես ա ռոք ֊ փաոոք բա զ­մեցրին մեջըւ Հիմի' ( բարբառը փո խում է) անձս կտանեն կոր. ջանըմ տորտողալով կտանեն ու անանկ կամաց կքշեն կառեթը' կըսես ճենապակի ըլլամ, չըլլա թե' կոտրիմ։

Բերին հիվանդանոց, պառկեցրին։Եվ հիմի տեղս լավ է, բարեկամ։ Рայց ինչ անեմ էստեղ։

Ե րբ պիտի գա էն եկեղեցականը։ Անոթի մեռա։ Սրանց մոտ չեմ կարող ուտել։ Կերա թե չէ' ձեռաց պիտի իրանց ետ տամ։ Թե չէ'դ ո ւր ս կանեն։

Մի բան բեր։ Աստծու սիրուն, բեր, ծածուկ դիր բարձիս տակ, գիշերներն ուտեմ, մինչև էն շան որդին ղա մի բան չանթեմ։

Ասում են չանթվող է, քրիստոնյա անասուն է։ Ուզում եմ «ներքևները» գնամ։ «Վերևները» — Եվրոպան' կերա։

— Ուր ես ուզում գնալ։Մարսիլիա։ (Բարբառը փոխում է )։ Կըսեն աղԱկ հայ վ ա ֊

ճառականներ եկած են։ Երթամ ուտեմ։ Անկե ետքը Հոոմ պիտի երթամ։ Տեսնիմ Փափը կուտվի'*։

— Արհեստներդ բավական դժվար է եղել, բարեկամ։Հա մի չէ; Բայց վնաս չունի. Այս արհեստովս ամբողջ

Եվրոպայի երեսը տորտոզեցինք. Փառք Աստծու,.,Հր սյժեշտ տվի ու դուրս եկա,

Ուսանողներս որոշեցինք անպայման ճամփոլ ծախս հավաքել ե քաղաքից «ռադ անել» այղ անախորժ ծովային հիվանդությունը, Ո վ գլուխ ունի, Եվ ուսանողական մի խորամանկություն արինք։ Որոշեցինք փողը ձեոը չտալ, այլ երկաթուղու տոմս առնել ու ճամփել Մարսեր

Մեկք հույս ունեինք, որ մինչև միսիոներ Ֆանի ժնև վերա­դառնալը' մեր « հիվանդը» չի դիմանա և դուրս կգա հիվանղանո֊ &ԻՏ՛ Այդպես էլ հայտնեցինք իրան,

Հա յց մինչ դրամ կհավաքեինք, վրան մի տասն օր անցավ։Վերջապես հավաքեցինք, Ես հայտնեցի խ ա ն , Համաձայնվեդ

մեկներ

111

Հ

Ь „ ա.մսն ДртЬ էի - ч — ^„Айш, որ շփոթված ինձ Է որոնում, ^

- Հը՜, Էլի ծովային հիվանդութլո ւն,

— Հո տոմս չառա ր։— Առա։Խորտակվեց, թևերը հուսահատ կախեց ու...

- Ախըր, ւանըմ... Է՜ Է՜ Է ' - Ի Կ ^ Է^ ես տուս Կռ'քանդե՞ն։

_ ի՞նչ եղավ։ Ուրախ չե՞ք։_ Ջանըմ, քո գլխու գործեր ինչո՞ւ ես բռնում,

Փ .զն ինձ ա »,իք . ։ա ն .. Աիր г - Ь - ь կ Կ Հ ՝<աան ի դ է ա ա , п т - м 15 » ' ," 64է՛ , г и *ֆին էլի արէեսա պիտի թափեմ. Հ « » ՛ / » ֊ պահեմ, ս , ի . ելավ,

Է, Սաղ Եվրոպան պիտի թափեմ, ի՞նչ Է։

1924 թ.

պ ո ի ա ն կ ա ր ե -պ ա տ ե ր ա զ մ ը ե վ ՂՍ.ՐԱՔԻԼԻՍԵՑԻ ԲԻ2Ա Ն

Ամսի չորսին Ղարաքիլիսան ևս աոնեց համաշխարհային պա- աերազմի հեղինակների դեմ ունեցած իր ատելության տասնամ-

յակը,Երևանի Զինտրիբունալի անդամների և տեղական ծառայող­

ների նախաձեռնությամբ կազմվեց մի քաղաքական դատ իմպե- րիալիստական պատերազմի մեղավորների դեմ,

Վախեցա՛ն այդ մեղավորները փոքրիկ Ղարա քիլիսա յի ց ...

Կվախենան մի օր***Եթե ամեն տեղ Էլ այսպես կազմակերպեն քաղաքական դա­

տերը և... այնպիսի հետևանք ունենա դատը, ինչպես որ ունեցավ

Ղար աքի լի սայում ։Իհարկե, այդ ներկայացում֊դատը սարսափելի չէր միայն մի

բանով, այն է, որ մեծածախս պատրաստություններ չուներ,Թատրոնական շենքը՝ իր բեմով ու դահլիճով' նախկին Ասաք

112

ծու տանն էր — Ղարաքիլիսայի դաշտում, որի դեկորներր դիմացի անտառն էր, լուսավորությունը' երկնքի հաշվին։

Ժողովուրդն ու զորքը բոլորվել էին թատրոնի շուրջը և սպա­սում էին ներկայացման սկսվելուն։

Եվ ի նչ ներկայացում։Գլխապտույտ իմպրովիզացիա։ Հավաքվում են մի տեղ —

հարմար չէ։Վերցնում են թատրոնը — մի սեղան դատավորների համար,

մի ճռճռան նստարան վկաների համար, մի խարխուլ նստարան էլ մեղապարտների համար և գաղթում են ուրիշ տեղ ու վերջապես աստանդական մեթոդը թողնելով, ձեռ են զարկում նստակյաց թատրոնին։

Գատական կազմը։՛նախագահ' ռուս բանվոր։ Մի ֆրանսիացի և մի դերմ անաըի

բանվոր դատավորներ։ Մեղադրում է երրորդ Ինտերնացիոնալի ներկայացուցիչ Սոկոլով, պաշտպանում է երկրորդ Ինտերնացիո­նալի ներկայացուցիչ Վանդերվելդե։

Մեղադրվում են' Նիկ. Նիկ. Ռոմանով, Լորդ Ասկվիտ, Վիլհելմ Բ., Ռայմոնդ Պուանկարե։

Վկաներն են' Վեր ման — գերմանացի կապիտալիստ, Պ ինչ֊ բրենդ — անգւիացի կապիտալիստ, քահանա Տրեգուրով, մի գ ե ր ֊ մանացի սպա, Տոմսոն — անգլիական բանվոր, Պուսսո -- ի ն ժ ե ֊ ներ֊հնարիչ, Իվան Բեդնյակով, նեգր Ջիմ Մարան, մի քանի ն ե ր ֊ կա յացոլց ի չներ գաղութային ժողովրդների — հնդիկներ, նեգրեր...

Եվ' Ղարաքիլիսայի գյուղաըիոէթյունն ու կարմիրբանակային­ները։

Ահա դաշտում հավաքված բազմությունն իրար է անցնում.— գյուղից բերում են Վի^եչմին, Պուանկարեին, Ասկվիտին, Ռոմա- նովին, տերտերին, Աղմկալի թափորր երեխաների ժխորի հետ դալիս է, Մեղադրյալներին տանում են վրանը,

Արդեն մի բազմություն շրջապատել է վրանը և իրար բոթելովներս է խցկվում « դատապարտյալներին» տ եսներւ։ Վիլհելմի ևմյուս « աշխարհականների> հանցանքը համարելով դատարանումպարզվելիք բան, իսկ տերտերինը արդեն պարզ՝ մռմռում են նրա հասցեին։

նորից աղմուկ, «դատարանը գալիս էя,1 1 3

8 бшшпг II

\

— Կանգնեցեք։Բոլորը կանգնում են։Գալիս է դատական կազմը>նախագահը' ռուս բանվորը, որի դերի մեջ զարմանալի թա-

փանցիկ երևում է ընկեր Վարդան Բաղդասարյանը որովհետև իր միակ գրիմն իր ակնոցներն են, որ և սովորաբար կրում է ամեն օր, բեմից դուրս եղած ժա մա նա կ,- հայտարարում է ղաաավա.

րությունն սկսված։Կանչում են վկաներին, ստուգում, ապա և մեղադրյալներին,

և խ ա ղ ն սկսում է ։Իհարկե, մեր « դերասաններիս խաղի համար չի կարելի ասել,

թե այնքան էլ չափազանց գեղարվեստական է անկարելի է նաե այդ խազը մեղադրել կլասիկականության համար, ճիշտ է կակա- զում են առանց հուշարարի օգնության, բայց հպարտ են, որ դե.

րասան չեն։Բայց մարզիկն իրենց գործը լավ են տեսնում,Խաղն սկսված է. Բայց, ով նախատինք, դերակատարները

չզակաս են, Պետք են մի քանի տեղացի գյուղացիներ, որ պիտի նստեն արևելյան ժողովուրդների մեջ և տեղին ռեպլիկ պիտի աան, որոշ չափով, պիտի մասնակցեն խաղին, Պետք են մի քանի ծեր ու ջահել գյուղացիներ, Եվ ահա, Զիմ Մարան նեգրը, մրոտ երեսով և ճերմակ վիզ ու ականջներով ( գրիմը կիսատ է մնա­ց ե լ...) ընկել է ժողովրդի մեջ, արտիստ է որոնում։

Բռնել է մի բիձայի։— Գնանյլ, բիձա...— Ախր ո՜ւր... բալա ջան։Գնանք, մի փոքրիկ դեր կա, էն էլ դու խաղա,Ի՜նչ, Բիձան խաղա"։Վաթսուն տարի է բիձան . ապրում է Ղ^րաքիլիսայում ե իք

այդ երկար կյանքում տեսել է նաչալնիկ, դուբերնատոր, պրի»• տավի մտրակ, կոռ ու բեգյար, վերջապես վայելել է պատերազ­մի տեսակները, տեսել է երեք, թե չորս պետություն իր գյուղում, բայց որ ինքը բեմ պիտի դուրս դար և դերասանական տազանք ուներ' այդ մասին ոչ մի տեղեկություն չէր ունեցել. Հիմի եկել Й իրեն բեմ են քարշ տալիս։

— Տէ, ջանըմ։114

Շրջապատել են, համոզում են։ Թող բեմ դուրս գա, վնաս չկա, «չեկանս այստեղ գործ չունի։

Բիձան տարակուսում է. Գնա, թե չգնա։— Ախր գամ, ի ’ նչ անեմ։— Արի, ոնց որ մենք կխաղանք, դու էլ էնպե ս կխաղաս։Լավ։ Եթե ճակատագիրը որոշել է, որ բիձան վաթսուն տա ֊

րեկան հասակում պիտի նվիրվի արտիստական գործունեության... է, թող լինի։

Դատավարությունն արդեն սկսված է, որ բիձան և մի քանի երիտասարդ գյուղացիներ «բեմս են դուրս դաղիս։ Նստում են ծ ա ֊ լապատիկ «արևելյան ժողովուրդների մեջ» ու սպասում են իրենց հերթին, Ղարաքիլիսայի ժողովուրդն ու կարմիրբանակայիններն էլ շրջան կազմած, որը գեւոնի վրա է նււաած, որն է լ... իր ոտի վրա, ու ականջ են դնում,

Ինչե ր են ասում տեսնես։ Գրական բառեր, օտար տերմիններ, բարդ ձևակերպություններ։ Հանդիսականները դեռ բան չեն հ ա ս ֊ կանում։ Մանավանդ որ դերակատարներն էլ ցածր են խոսում, կակազում են, հետևի շարքերից էլ զինվորները և ուշացած հան ֊ ղիսականներր բոթում են, Առաջ են մղվում, նրանք էլ են ուզում հասկանալ, տեսնել ինչո ւմն է բանը։

Բայց ։,. , ա ք ի չ ֊քի չ կարգի է գալիս ամեն ինչ, Ահա ծանոթ բառեր, հասկանալի մտքեր։

Պատերազմի մասին է խոսք՜ը։Պ ատեր աղմ ի՜ ։Եվ հայ գյուղացուն ծանոթ, շաս, ծանոթ նյութ է ,Եվ նա ականչներր սրում է.

Ահա մի ցիլինդրավոր պարոն, անունը Պոլանկարե, ի ն չ ֊ո ր բաներ է բացատրում, Ասում է, 1871 թվին Գերմանիան թալանեց Ֆրանսիային, խլեց էլզաս֊Լոթարինգիան, Հինգ միլիարդ ֆրանկ կոնտրիբուցիա դրեց Ֆրանսիայի վզին, Ա յդ <г անարդարս ակտը խոր խոցեց հայրենասեր ֆրանսիացիների սիրտը, Ֆրանսիան պա ֊ հանջում էր վրեժ, Հասավ ա յդ վրեժի օրը, ճիշտ է, Ֆրանսիան չէր, որ առաջինը պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, Բայց միև-

ույն է, եթե Գերմանիան չհայտարարեր, Ֆրանսիան ինքը կհա յ­տարարեր, Պուանկարեն չի զղջում պատերազմի համար, քանի որ դրանով Ֆրանսիան չուծեց իր վրեժը «աևաոնական վայրենինե-

115

Հայ գ յ ո ւ ղ ա ց ի ո ւ թ յ ա ն ն ու Կար-,.

‘ » « - • * կ ։ա կ " " " ‘ ՜

,< " г<“ 4 վ1՚' ավ" 1’նե՚ ’ն

* " г Х 7 Л Х . ' « а д " т ‘ « " ' " Т I է *...կանախ.յ է' է-է "է ի Ч“‘ь 4 ^ Հ “^ 1 եյ :կ ’ <•ք հւամոո կազմակերպիչներից մեկն ք --

" " Г н - т Л - ^ - ы н <" " ՚“ ք՛

,ք հէ ? յ ւ ՚խա , . ֊ » » » * , . , « “ /■ « "» 4" " / ’« " * * -

^ Հ է ^ ի Լ ^ հ - М - М * - « ■

‘ " Հ Հ Հ Հ - ^ կ » , и л . * « - * ■ « Ч" РТ 1ւ . . . յ ! а Г խւ, ^ ս ^ - Ф - > * ’ Ч - * ■ • “ ' • " ' " ■ ■ » “ ” * “ " *

Նիկուա ւ Նիկոլաևիչ.— Եղել Է,գ Լ ա Լ զ - Ч ш ш ^ к - , է, V Դ Դ Ւ 4 *ք № ՛ " > * ' ■ { *

մ ,- ^ ն (с . "р " ” « ւ ք “ " г * րտ ի ' ՚

հրացանը։

пг՞ ^ ՚ ա'" ' , ՞ “'

էՒ՝ւ;?:;ՀէԼէՀ ֊^ ^ ;ւ :^ <*Ь^, Հետաքրքրությունն աճում Է։

Աոաջ են գալիս Ասկվիտը, Վիլ^եւմԸ։Ապա խոսեցնում են վկա Վերմանին, Նա կապիտալիստ Է,

սիրում Է իր Գերմանիան, որը նրա աչքում ամենաբարձր կուլտու­րական երկիրն Է աշխարհի ս երեսին, նա իր կուլտուրան կրո է. տանում իր սվինների վրայով, Գերմանիայի պատերազմը

մարում Է պաշտպանողականւԵվ այսպես մինչև վ ե ր ջ ,- Գաղութները լավ բան են, ր է

չզարգացած արդյունաբերություն ունին, այնտեղ կար լի 2116

ապրանքներ ներմուծել ե արտահանել հում նյութեր։ Օրհնվի նա, ով ստեղծել Է գաղութը,

Նախա գահ.— Ուրեմն կապիտալիստական երկրնևրի ընդհա­րումներն այդ'գաղութների համար են լինում։

Վեր ման.— Այո,Եվ «գաղութը», նոր ազատագրված «գաղութը» լսում Է այգ

ամենը։Հանգես Է գալիս անգլիական կապիտալիստը։Նա Էլ նույնն Է ասում։

Լավ։ Բայց այդ ամենն ի նչ կապ ունի հայ գյուղացիու­թյան հետ, որի արյունը թափվեց աշխարհիս բոլոր գյուղացիու­թյան հետ գերմանական, ավստրիական և այլ ֆրոնտներում,

Մի՜թե այգ ամենն իր առջև տնկված խրտվիլակների հա­մար Էր,

Եվ իսկապես, սրանք մարդիկ Էին և ոչ թե խրտվիլակներ, Քսան միլիոն երիտասարդ կյանքեր ա յս րոպեիս գետնի տակ

փտում են այդ խրտվիլակների համա՞ր,Նայում են այս ամենին հայ գյուղացիությունը և թարմ երի­

տասարդ զինվորները։

Եվ ծիծաղում են, առաջ զվարճանալով, բա յց հետզհետե միա րիշ տեսակ...

Լավ, Բայց այս ամենին մի արդարադատություն չկա.Ինչպես չ Է, ԱՀա առաջ է գալիս Երկրորդ ինտերնացիոնալի

ներկայացուցիչ, Անգլիայի բանվոր Տոմսոնր։ե ե ց ե ք , լսեցեք, վերջապես խոսում է բանվորը,

/ է [ 914ո ^ ն ԱնԳւԻայում առաջ եկավ արդյունաբերական մեծ կրիզիս, Անգործությունը մեծացավ, Գերմանիան վաղուց սկսեչ էր մրցել մեզ հետ և Ապառնում էր ճզմել մեր արդյունաբերությունը,

նդհանրապես գերմանացիք շատ հանդուգն էին պահում իրենց, Նրանց մեքենաները ծախվում էին մեզ մոտ, Մեծ Բրիտանական

այսրոլթյան մեջ, նրանք ուզում էին մեզ վռնդել մեր գաղութնե-

են / П ? անգլիա9ԻնեՐ“ > օրենքի և արդարության մարդիկնք։ Մենք չէինք ոլզՈլմ պատերազյել։ բ այց երբ գ երմանքւան

պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին՝ մենք այստեղ արդեն Իչամտեցինք, Պատերազմն իհարկե մեծ զոհեր է տալիս, բա յգ

պեպք էր «արդարությունը» վերականգնել,

117

Կեցցե։ Լավ բանվոր է ֊>Ուրեմն, սա էլ պատերազմի կողմնակի ց է- . ո ւՆա խա գա հ.- Դուք պրոֆմիության քարտուղար հբ։ Ասացեք,

.ш Н - г '- կ ն № 4 * ' » </“ •>Խ ’ 1' Ч ~ " ‘ Л“ У'Г-

- 11 ուտ է, » ■ ” « • - 1"ո," " մ “ Կ" ՐյՒ Րկ՜րորդ Ինտերնացիոնալը։

Դրսի «դահլիճն» Էլ վրդովվում Է ՛"

ձ Ղա , , , է . - Դ ~ . է տ - տ հ - "Г 7 ”, и ! 1՛ ւ ՛ ,, Ы ф 1 ь . . Г , * Л С , ~ է . .թ * Կ Ի *■ » " М “ « А " 4նույն բանը չէր անում։

Տ ո մ ս ո ն - Անդլիան կուլտուրայի և արդարության երկիր է, Ժողովուրդները սիրով են ընկնում նրա գերիշխանության տակ.

Մեղադրող.- Իսկ հայտնի՝ է ձեզ, որ ձեր կապիտաՀստներր գաղութներն են աանՈւմ իրենց ապրանքները և դրանից էլ Հը դ- կա1տանում չի կարողանում արդյունաբերություն զարգանալ,

Տ ո մ ս ո ն .- ճշմարիտ է, Մեր գաղութները լավ են ապրու ,

ЬГШЬ! - Чи 1 * \ , լռեցրեք դ ր ա ն , - գոռում են կրկին «դա կիճից»

Բոլորը նայում են այն կողմը։Գոռացողը նեգր Ջիմ Մարանն է, հնդիկները և այԼ նեգրերը.

նրանց ձայնակցում են Ղարաքիլիսայի երիտասարդ գյուղացիներ,,

ե ... բիձան։ քԲիձան արդեն հոսանքի մեջ է ընկել, Եվ իր առաջին դեբյուտ*

արտիստական աշխարհում նրան ևս ոգևորել է,_ Մի հավատաք էդ ւրբին. Սուտ է ,— դռռում է ա

բռունցքը ցույց տալիս.Առաջ է գալիս նեգր Ջիմ Մարանը և խոսք է խնդրում նա-

խագահից, Նրան ձայնակցում են արևելյան ճնշված Կողովուրդ-

ների ներկայացուցիչները, Բիձան ևս,— Հնկեր նախագահ,— ասում է հնդիկը,— մենք ներկայա­

ցուցիչ ենք ճնշված ազգերի, գաղութային Կողովուրդների, մենք չենք կարող այլևս լսել այդ անԳլիացու սուտը, Ամոթ այդ /Ш ' վ„րին, որ այդպես է խոսում, Մենք խոսք ենք ոպում, որ ասեկ

ճնշված ազգերի ճշմարիտ խոսքը։նախագահը խոսք է տալիս։ Նրանք հեռանում են • խոր РГ

118

դակցելու» ։ Եվ ահա նրանցից մեկը, նեգր Ջիմ Մարանը, առաջ է գալիս,

Նախա գահ. — սեր անունը, ազգանունը, սոցիալական դրու ֊ թյոլնը։

Նեգր.— Ծագումով բանվոր, բանել եմ ամերիկյան պլանտա­ցիաներում ։

Նախագահ.— Ձեր զբաղմունքը։Նեգր.— Աֆրիկական Կողովուրդների կոմունիստական պ ա ր ֊

տիայի քարտուղար։Նախա դա , . — Ի նշ կարող եք ասել ներկա գործի մասին։

Եվ նեգրը խոսում է։ Խոսում է Արևելքի, Հարավի բոլոր ճնշված Կողովուրդների անունից։ Ցույց է տալիս նրանց տ ա ն ֊ ջանքները կապիտալիստական Եվր ոպայի և Ամերիկայի բռնակա­լության տակ, անվերջ շահագործումը, գյուղերի բն աչնջոլմը, գ ը ն ֊ գակահարոլմն երը, բռնի, տաժանելի աշխատանքները։ Գանգատ­վում է Երկրորդ ինտերնացիոնալից, որը ոչ թե դեմ եղավ պա­տերազմին, այլ աջակցեց իմպերիալիստներին։

«Ավստրալիաչի, Կոլբայի, Հնդկաստանի, Ասիայի, Աֆրիկա ֊ յի ժողովուրդները խնդրում են ինձ՝ հաշիվ պահ անջել իմպերիա- լիստներից, որոնք հարկերով, զորահավաքներով, տեռորներով ավերեցին իրենց երկրները և շարունակում են ավերել։ Մենք դատ ենք պահանչում իմպերիալիստներից և կապիտալիստներից մեր տանջանքների համար, մենք խնդրում ենք աշխատավորների մ ի ֊ ջազդային եղբայրություն, որ նա խիստ և արդար դատ կատարի բռնավորների գլխին։

Դատ արեք, — գոռում են <гդահլիճիցя արևելյան ժողո­վուրդները։

Դատ արեք, կորչեն գնան էդ անիծածները,— գոռում էբիձան։

Նա արդեն դերի մեջ է. հոսանքը տարել է նրան գցել արևել­յան ճնշվաձ Կողովուրդների շարքը.

Եվ բիձան բռունցքը կատաղի սեղմած դատ է պահանջում Վիլհկմի., Ռ»մանովի, Ա սկվխ ի, Պուանկարեի համար համաշ- ի*աթՀաչին թանվսրա-կան ա այանւիէք։

եվ Հանաք չի անում, Գլխի Է չ ն կ կ , թ ե ի կ „ \ մ ն Է խ ա ղ ը ,

119

Առաջ են բերում «գիտնականս Շաբլ Պուսսոյին։

— Ձեր անո՛ւնը։_ Շաբլ Պուսսո։

I է Ի Դ “ Կ“ ն

րանի լաբորատորիայի' Լիոնում։

— Դուք գազե՛ր եք շինում,

Ա ^ Կ « ^ “ « 4 - ւ ^ ՚, Հ Ժ Է շ Կ - ա ^ Ի ,

թաՓկ Л ы « М > « ‘ » Ч ‘ м » >րելի է ջնջել նրա զորքը՛

Կարմհ ԲանաԿ։ ■ ' * * » ֊' է- « « “ Հ մ4 եր ք ։ !< — V ? ր ա „ ա ա ր Հ է ի ն Ч - - » -

պ ա ր ա գ ա ն ե ր ր ւ չ ք մ ե ղ ա ն ո ւ մ , մ ե ղ ք ր , ց ե լ ո վ . թ շ ն ա մ ի

վ ր ա , ն ա ա „ ե ն ռ ե պ լ ի կ ն ե ր է ր « — ■»Պուանկարեին։

«Խանգարելով դատավարության բեմադրությունը»...Այստեղ մի բան կպատահի, մտածում ես ակամա,

Ամենքը լարված են։Եվ ահա հանդես Է գալիս վկա Իվան Բեդնյակովը, նա արաիլերիստ Էր, կռվել ԷՐ խրամատների մեջ՝ Ժ ^ ն ր ա վ

„"ւմ համար, Արյուն, սով, նեղություն, մա հ... վա„ էին կերակ.բում, ինտենդանտները գողանում էին, Հանկարծ ռևոլյուցիա,Բայո Կերենսկու կառավարությունը նորից զինվորներին քշ«. I պատերազմ, Գալիս են բոլշևիկները և վերջ տալիս պատերազմի Եվ Իվան Բեդնյակովը խնդրում է հատուցանել պատերազմի հեղի- նակներին' անթիվ զինվորների տանջանքների և մահվան փոխա-

բեն...Կարմիր Բանակը сդահլիճիս Հետ ձուլված՝ դատ է պահան-

* - Պատմեցե ք, պատմեցեք էդ ա նիծա ծներին,- գոռում Ա

զինվորները։Խոսում է մեղադրողը։ Նրա ճառը լսվում է ոգևորությա ք

Բիձան տմբտմբացնում է փափախը և չիբխին տալիս։ Զի Վ«Բ 1>ի շարքերը սեղմվում են։ Դատապարտյալները, որոնք պա Щ

120

էին կանգնած 6 — 7 կարմիրբանակային, հիմի օղակված են գյու­ղացիներով ու կարմիրբանակայիններով։

Ահա հանդես է գալիս պաշտպան Վանդերվելդեն, նա իրեն չի ընդունում պատերազմի պաշտպան, նա էլ գիտե, որ պատերազմը մեծ չարիք է ժողովուրդների համար։ Բայց պատերազմով շահա­գրգռված են նաև բանվորները։ Չէ որ պատերազմով պաշտպան­վում է բանվորների հայրենիքը։

— Կ"ՐԺ Դեղին ինտերնացիոնալը,— լսվում է «դահլիճից»,Ռա դ արեք դրան, տվե ք դ ր ա ն ,— լսվում են ձա յներ , որ

իսկական բարկության ա ր տ ահ ա յտութ քունն եր են։

Վանգեքյվելգե---Իսկ ի նչ են անում Կոմինտերնի ղեկավար­ները, Նրանք ինքներն են բանվորներին քաշում նոր պատերազմի մ եջ.

Աո ւտ է, սո ւտ է, գոռում են բոլոր կարմիրբանակա­յինները։

Բիձան էլ...Վերջապես կարդում են դատավճիռը.

Բոլոր մեղադրյալներին գնդակահարել։— ճշմարիտ է, գնդակահարե'լ։

Հանդիսական կարմիրբանակայինները, գյուղացիք խռնվում են մեղադրյալների շուրջը, գռռում են, պահանջում են պատիժը պործադրել...

ссԽաղրյօ վերջացել է։

Բայց ո՛ւմ համար, Դերակատարները՝ դատական մարմինը, վկաները և մեղադրյալները (Երևանի Զին ս, րի բուն ա լի անդամներ, տեղական պարտիականներ և ա յլն) ուզում են հեռանալ «բեմից]) և գնալ իրենց գրիմն երը հանելու։

Բա յց՝ բա ր ով եկար, Կա րմիրբա նա կա յիններն ուզում են պա ­տիժը գործա դրվի,

Շրջապատել են մեղադրյալներին և գլխներին տալիս են...« Պահակներըս պաշտպանում են, բա յց կարմիրբանակային­

ները համառորեն պահանջում են մեղադրյալներին, Ի՛նչ պիտի անեն...

Մեղադրյալներին մի կերպ տանում են վրան և դռներին կանգնած պաշտպանում են, Հիմի էլ վրանն են պաշարել և պա-

121

л է լ ևն ՎԽհեւմը, Ա»ԿՎԻ"Ը և 4 Կ ” ւ“ ևԻսհ ա ն ջ ո ւ մ ե ն , ո ր Պ ո ւ ա ն կ ա ր ե ն , Հ ի լ ^ ւ Ը >

դ ո ւ ր ս գ ա ն ւ

ո՛ւր դուր- ԿԳան "Р -" , են գալիս դատականՀ ե տ զ հ ե տ ե գ ր ի մ ն ե ր ը * բ դասարյան, Բ ա լ ա շ յ ա ն , Տիրաս-

կ ա զ մ ի ա ն դ ա մ ն ե ր ը ը ն կ - Ը Կ ■ ի ա ն ց ն ո ւ մ , թե

]ան, նեդը Շիրինյան վ ե ր ն ե ր ո վ ,ի ՛ ն չ դ ր ո ւ թ յ ա ն մ ե շ ե ն խ զ Հ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն յ ա ն ը դ ի մ ո ւ մ է

Վ ե ր ջ ա պ ե ս . կ ո մ ե ն դ ա ն տ » ը ն կ - Г Ո լ ի կ ա կ ա ն

զ ի ն վ ո ր ա կ ա ն կ ա ր ո ւ կ միջոցի և ս թ ա վ , ց

երիտասարդներին։ իհարկե...Ա մ ե ն ի ց գ ե ր ա զ ա ն ց խ ա զ ը ո ր ա Պ ո ւ ա ն կ ա ր ե ն » ի ք

ցապեէէ «իսկական» Էր՛

Ա՜1 ^ Р Ши,ГПЬ։ . լ . ո \ր են արաիսաներւո՜ւր Է իրականությունը, ր է Iй

լ п > է հասարակությունը, օրենքնեՐ ունի ստեղծս,.

:т :г ::^ ՛.„■> - *- ‘«‘-«■"■■л-*յ%

. . « . * * - < ■ « “ -

„ ա ս ա ա ն ի ն մ ե ր ք ն ն ա դ ա տ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ։

Ո ր ո վ հ ե տ և նյութը պ ա յ թ ո ւ ց ի կ Է>

ս ս թ .

ԴՍ.Ր26ԱԼ ՄԻ «Ն Ա »

9 П կ ա ր ծ ո ւ մ , թ ե ս ա Ե ր և ա ն ո ւ մ կ լ ի ն ի

Ա բ ո վ յ ա ն ի ա ն կ յ ո ւ ն ո ւ մ , բ ա զ մ ո ւ թ յ ա ն մ ի ջ ի ց , Ш ,

ա ա ւ ր ս լ ո ղ ա ց , վ ր ի պ ա կ ի պ ե ս կ ա մ ի ն չ պ ե ս ա լ ի ք ն ե ր ի վ բ

С ձ Լ ա կ ա զ մ ձ ե ո ա գ ի ր Ա վ ե տ ա ր ա ն ։ Կ ա ն դ ա ո ա . *գա ոել, Իր տեսա կի ձ կ հ ա զ վ ա գ յ ո ւ տ ի յո ւն ,

Ш

Կատաղի ունիկում։ Գլխին՝ պատմություն տեսած մի յուղալի ծանր կեպի, Հյուսիսային Ս /ա յ յալ Նահանգների շալվարը հագին, զաոհուրելիորեն հաստ կոշիկներով, որ մինչև աշխարքի վերջը հերիք են։

Նայեցի վրան։Կատարյալ պաշարված բերդ, որ նախազգուշություններով

մտել է իր պինդ պատյանի մեջ ու պաշտպանվում է եղւ ‘նա կնե ֊ րից ու ժամանակներից։

Դժզ ոՀ երևաց էնճ։Մ ոտեցա,

— Հր, բարով} ո նց եք։— Ւ ՞ հ . . .

Եվ տխուր նայեց հեոուն։

Շատ դաոնացած հայացք ուներ։— Ինչո՜վ եք զբաղվում։— Ղասերով[՝ ինչով պիտի զբաղվեմ։— Հետո, դո հ եք, աշխատո” ւմ եք։

Ի հ ... ի նչ եք ասում։ Թողնո ւմ են, որ աշխատենք։— Ի նչ եք ասում։— Անտանելի ճնշում են, եղբայր։

ես դեմ չեմ, թող ամեն ինչ սովետական լինի։ Ես ինքս ս ո ֊ վԼւոական օրիենտացիայի մարդ եմ և ուզում եմ սովետ սկան շի­նարարությանը մասնակցել։ Երևակայեցեք, կրոնի դասերը վերջ­նականապես հանել են։

— Մի թե, չգիտեի։

ԱյԳ դեո. ոչինչ։ Առաջարկեցի մե դասագիրք, որի մեջ բ ա ֊ ցաոապես Գամառ֊Քաթիպայի, Սիամանթոյի և Րաֆֆոլ երկերից էի դրել։ Թույլ չտվին։

— Վա'հ, ի՜նչ եք ասում։ Հետո, ի՜նչ արիք։

— Վերջը տեսա, որ ամեն բան մերժում են, առաջարկեցի, որ տիրացուական մի ընծայարան բանալու իրավունք տան։ Մինչև անգամ այդ էլ մերժեցին։

— Վա՜հ...

Չէ, սրանց հետ գործ չի կարելի տեսներ— Уարսափելի բան է։

123

Բաժանվեցինք, և տեսա։ որ յ ար_նայեցի հաստ կոշիկներին, ‘•օտո Գ գ,

ղը կատարելապես իրավունք ուներ,

1924 թ .

«սՈՐ-ՆՈՅԱՆ ԼԻԱԿԱՏԱՐ ՏԱ ՊԱ Ն

ւ ր լ МиП'шп 1! աքւ1ա Ь п г й т г ц р Է (•'իֆլիօ Ա

, յ - Х է ՛ . հ հ զ հ ՜հ հ

»“ » ' " “" ՚Կ“ ,,“ ' Կ|՛ ի' ,ւ" ՚՚ւ” ւ“ տ" ՚ւ|,ւէլ’ էէ(«Заря Востока»,),

_ Երևանն ինչո՞ւ չպիտի ուղարկի’Ով երեկոյան զեփյուռներ...

Չէ, չեղավ...Զեփյուռներ երեկոյան, ով...Բւսպ ավելի լավ է խոսենք Երևանի տան, նրա բա 4Ր РԵրևանի տունը, Ի՜նչ կարելի է ասել նրա մասին,Այն տունը, որին ներկա եմ ես, տուն չէ բոշայի ջվալ,

կատարյալ հայկազյան բառարան է,

՚Չոր7ըն1ա նիք7գԴԻՐ9Ի է՝ անպատճառ, Երեք ընտանիք վա­նեցի է' ա ն խ ո ւ ս ա փ ե լ ի ո ր ե ն , Մի ընտանիք սարատովցի։ Երկուսը ղուրդուղուլցի։ Մի րնտանիք մանչեստրցի, ՄոԱա 'էա ս ա ն լ,ե ց Щ փարիզեցիներ, քյավաոցիներ, մինչև անգամ երևանցիներ, Մի եՐ կոլ հարյուր մարդ ելումուտ Է անում տան միակ նեղ դռնից.

Զբաղմունքներն ու հասարակական դիրքերն ե ք ուզու , Ուսուցիչներ, վարդապետներ, բիրդան աղաներ, մշակներ, ի

ինժեներ, երկու նախկին որբ, ի նչ ֊որ կիսագաղթականներ պա? տոնաթող Վարղան Մամիկոնյաններ, վերակազմյալ նէպմանն?, վերլուծյալ բուրժուաներ, նախկին կամավոր զինվոր և այժմ ակ -

մա տնատեր Վաղոն,Եթե սրանց վրա ավելացնենք մի պատմաբան, երկու եր

ժիշտ, մի Մատթեոս Ուոհայեցի, չորս բանաստեղծ, որ պարս

դիր է, մի դերասան, մի քանի մեխանիկներ, նորընծա դռնապանը, հետո՝ ես.

Ուրեմն կստանանք ստուգապատում և լիակատար պատմու­թյունն հայոց ուրարտացիներից մինչև պատկոմները։

Դա մի կատարյալ մուզեյ է ցեղագրական, ազգագրական, ճյուղագրական բա ժիններովՀա յա ստ ա նի հին ու նոր կուլտուրան, կենդանիները, բույսերը, գործիքները, հ ա զուս տն երր...

Հայաստանի քարտեզը, երեք լճերով բակի մեջ, որից մինը գոյացել է ճամվւան կորցրած առվի ջրից, երկրորդը՝ լվացքաջրից, երրորդը' համամարդկային ջրից։

,.Մի խոսքով Մեծ Հա յաս տ ան ը ծովից ծով։Եվ եթե մի երկրորդ ջրհեղեղ պատահի ու տակովն անի ամ­

բողջ աշխարհը, դեռ մինչև անգամ Երևանը ամբողջ ու մի Երևա­նից այս մի տունը միայն իբրև ամբողջացրած և վերամշակած Նոյան տապան ջրի երեսը մնա՝ հայությունն իր բոլոր նմուշներով և կուլտուրական պատմությամբ ազատված է։

«Կորչելու ազգ չենք իսպառ»։Պետք է տեսնենք այս տան բակը։Անկյուննե րում, ամենուրեք լիքր հանգիստ պոզաներով կբՄ՛-

վել է աղբը, ուրարտական ծագում ունեցող, ժառանգական ազ­գային աղբը, Հայկի ժամանակից անձեռնմխելի։

Պատերին՝ իբրև բաղարջներ կամ աֆիշներ, փակցված է հա­րազատ աթարըէ Անկյունում' մի գութան, մի կարկտնած սայլ։

Բալկոնի տակին նահապետական բառաչը կթու կովի։ Բալ­կոնի վրա մի ալրաթաթախ և շուրթաներկ օրիորդ չխչխկացնում է իր ոեմինգտոնր։ Նրա կողքին սանդի մե? բլղուր է ծեծում մի մ ո կաց ի կնիկ։ Հենց նր ա հետևի պատուհանից լսվում է Մոցարտի 28-րդ սոնա տան, որ նվագում է կոնսերվատորիայի աշակեր­տուհին։

Բակում Հերջին գատաստանային մի ժխոր ու գոռգոռոց է։ Ամենաքիչը' մարդ են սպանում։ (Ի՞նչ, քաղաքում միլիցիա չկա ՞)։ Ոչ։ Գաղթական կանայք են, հանգիստ զրուցում են առօրյա գոր­ծերի մասին։

Եվ հավե ր, հավե ր, հավե՛ր...Կչկչում են, կռկոում, ծղրտում — Խ. Աբովյանի ամբողչ բա ­

ռարանն այբից մինչև հ, օ, ֆե։125

. ւ „ „ հոասանի բնակարանն է' լսվումԱհա դիմացի կորիղորի0> որ Դ Ր

են նոա ս ր տ ա պ ա տ ա ռ ռեպլիկները,ո քլ Լ I ււնեօհ մհ ագրեսիվ ընտանիք իմպհրիալիս֊Բակի մկա ղ վ 9Ի ն բ ալկ„նների թոկերից կախած

տորեն փոել է իր П Ш լյ- թ „լմ պաննԼր, Հյուսիսայինեն ամեն ուղղությամբ լվա ցք ֊ 1 արխալուղներ,

Ի ն չ ֊ո ր բաստուրմաներ և չիր Ր Լ

պլակատի Վրա. ^ ^

յՀն , ա.ւ< -*"* л ш з ՝

քաջրեր. ուղիղ ԲահՒ մ ե բ , ւ * „ ,_ Ինչպե՞ս, հենց բակի մե ջ, ուղղակի գլխի Դ

, լ լ 4 , Դաձում, մեծ մ ասր թափում են— Ամեն անգամ գլխիդ 1“ն մ աւԲուս>

ուսիդ, մեջքիդ, թևիդ։- Լավ, դրա դեմ ո՜չ մի միջոց չկա,_ , ( ■ Պ ե ա , ք < ~ ն կ Բ ա շ կ ի ն »կ 1 ‘_ Իսե >հ’ կարելի խուսափել թ ովելուց•_ Ո . , , „ , ա <ա մա Ր պեար է ■ " " > ‘ բա վ ա կա ն ի ն բա ր դ ա * .

նիկա, Н . Ո“ ղյա ,1անընթերցող, շինության ներսը,

1քիա,ն լ ի կարողանանք ներս ^ ն ե լ , ^ « ա կ ա ն հ է կա ի.

վա >, ք ե , - { քա ա էրա կա ն . . И . Л » ‘ 4 Ч Л “ № »

^ '" 'ե ր և ա ն ի ш .Л е 1էե։ էր ի .*լ„ա ն ք *ա ր *ն Է. պեա, (կոնստրուկտիվ մեթոդով ներս մանեք,

Նախ պիաի ( А « » . ա Ա - է ա ր Հ է . I

« 4 , 1 պաա1Վա կ , պ ի ՚ի մաներ կ * ր ի , ° ր . ա ,ն ա է ղ ի 3 մի » “ 1 է

Հ Լ Լ * պա . ~ < * Ի , ֊4Իա Ի т 7 " ? : ;ւ „ „ . М - Ы А — “ ( А ” А г Ч “ * ” ք > 2 - ա ն Դ. պ ն կ ի , ն հ „

м ! « ք , ^ а « - ւ - * - * * # * ■ ■ “ « • ՛ 4 , 1 ■ « ;. կ » , . ա ն ^ պ ն կ ի 3 րարձրաՏ կ վ եր . « < »

^ ^ ■ » *» • - * ՛ ■ * * < ■ - ' г * * , : , * * * ՚^ЬЬпиГ եօաու^ դուք նստում եք, նա վեր Է կ

126

Կատարյալ կոնստրուկտիվ դինամիկա։ Այնպես որ նախկին դանդաղ երևանցին այժմ ամ ,,նա ս/ահանջկոտ ամերիկյան ֆիլմի հերոս կարող կ դաոնալ։

Ահա մեկի ննջարանը մտել Է մյուսի խոհանոցր։Մեկը լվացվում Է մյուսի գրասենյակում։ Ս իևնույն կորիդո­

րում թիֆլիսեցու խորովածը, մ ոսկվացու ոոտսբիֆո և տ յվժը է Г10 են նվադում։

Ժամացույցի, լրագրի, քաղաքի նորությունն երի կարիք չոլնիս։ Ամեն րոպե, ամեն կողմից ամեն բանի մասին խոսում, հ ա ր ց ֊ նում, տեղեկացնում են և դու լսում ես։ Գաղտնի խոսակցությունը զուր բան Է։ Առանձին սենյակ չկա, մեջտեղ պատ չկա։ Շա տ ֊շա տ մի կապերտ բաժանում Է քեղ ի ն չ ֊ո ր մի ղմյուոնացուց։

Թափանցիկ ընտանիքներ։ Եվ թափանցիկ հոգեբանություն։Ինչպես տեսնում եք, Երևանի տունն իր բակով բավականին

խնդիրներ Է դնում նորընծա դոնապանք առջև։ Բայը ավելի բարդ խնդիրներ՝ կուլա ո ւր ֊ սոցիալական դռնապանի առջև։ Ւնչպե ս բա ­ժանել, ինչպե՞ս մաքրել այս ամենը։

Անշոլշտյ այդ խնդիրները կլուծվեն։ Բայց ես նայելով այս ամենին' ուզում եմ Գոգոլի նման բացականչել. <гКуДЯ ТЫ>

русь?л, ներեցեք' Эривань»Բայց այս ոգևորությունը հետաձգում եմ ավելի պյստեհ առի­

թի. ^ՐԲ մ յ,1ւս սւնգամ ընթերցողին կառաջնորդեմ երևանի քա ղ ա ֊ քամաս երը և կնկարաղրեմ ((Աստսյֆյան» փՈէԼոՅԱ* ^ ՈՐՔԸ> ^ոնգըէ տնտեսական և մտավորական ղանթարները, կոոպերատիվ եկեղե ֊ սԻն> կամ թե ինչսլես պատահեցի ինձ համար մի սարւ/ափելի մարդու և թե ինչպե՞ս, ինչ պատահեց։

1924 թ.

Վ Ա Ր Ժ Ա Պ Ե Տ

Եթե քահանա լինեի' նրա անունը կդնեի Բամ Փորոտան։ ^ այք 1կարծեք, թե ռազմական մի անձ Է դուրս գալու գիԾՀ~

թյանս մեջ ինչպիսի ռազմական որ կարծում եք այդ Բամ Փոբո- տանը։

127

Բ֊թու ն մըզմըզ տիպ է' ինչպես ե այդ Բամ Փորոտանը, Կոնսիստորիական տիպ, որ ապրելով ու վերապրելով բոլոր

տասնամյակներն ու ռեժիմները' ոտը բարեբախտ կերպով գցեց

մինչև սովետական կարգերը։Ու այս րոպեիս դեռ կա, Պաշտոնի... մեջ է,քհեև պատերազմի տարիները թողեց վարժապետությունն Ոլ

անցավ ուրիշ պաշտոնների, բա յց վրայից մի հոտ կա' որ ամենե.

վին չգնացւՀայ վարժապետի Հոտը։նշանազգեստն էլ պահել է, այսինքն' մազոտ դեմքը և վեը

քաշած քիթը' կարծես աշխարհքն արտաքնոց լինի կամ հենց նոք

անգլիական աղ է խմել։Դա մի շարժական մուզեյ է 900-ական, 90-ական, 80֊ական

թվերի, ոչ այնքան «ստույգ», բայը հանրածանոթ պատմություն

հայոց։Հիմա ծեծած ալրի տոպրակի է նման, լավը գնացել է, վատը

մնացել։Ասենք լավ ժամանակն էլ մի բան չէր։Աշխարհք որ եկավ' բերանը թթվեցրեց, Արդյոք սխա՛լ Էը

սարքված, իրե՞րը չէին «՛եղը, մարդի՛կ իրենց դասերը չէին իմա- ն ա մ , թ ե ի ն չ ։

Մարդը մի անգամ չհավանեց աշխարհքի շենքսին ե ինչ

ուզում է լինի' չպիտի հավանի։Բայց հետաքրքիր է, թե արդյոք ինքն ինշպե и էր պատկե­

րացնում աշխարհքը, որ հիմա ծուռն է երևում իրան։Ով է իմանում, երևի մի այնպիսի բան, որ աշխարհքում եղա»

ոչ մի բանի նման չէ։ Ինչ որ մի բան, որ Մխիթար յա ն, Խորենա- ցիական ոճի պես մի բան ունի իր մեջ. կամ, ինչպես ասեմ, пр հասկանալի [ինի. ինչ ֊որ եկեղեցական, ծխական բան և այնսլի- սի մի բան, որ վարժապետի բան է։ Այսպես, երևի, աշխարհքը նրա ցանկացած ձևով պիտի լիներ մի ինչ-որ հսկայական կանո­նավոր բուֆետի սեղան' գզրոցներով, մեջներն այբբենական կար­գով դասավորած' անասունները ջոկ, մարդիկ ջոկ, իհարկե, լու­սինն անպատճառ քառակուսի, երևի ուղտր' ժապավենաձև, մարգն էլ եոանկյունի Գ [ խ ո վ, Մարդկային ունակություններն էլ Փոշիաց­րած, կշռած, առանձին թդթերի մեջ ծալած ու համարակալած։ Եվ

128

ամեն Գզրոցի Վրա մակագրած' « հիացմունք' չափավոր», «սեր* ամլացրած», «հեղափոխություն' զգույշ» և այլն։

Մի ժամանակ, երբ վարժապետ էր' սովորցնում էր։ Վերջն այնքան սովորցրեց, ուղղեց, սովորցրեց, ուղղեց, որ մոռացավ սովորելը։ Հիմա միա յն ուղղում է ։ Ուղղում է և' ծուոը, և' շիտակը ու այնքան ուղղում է, որ վերջը... ծռում է։

Տի խոսում, — փնթփնթում է։ Կարծես բնավորության խ րոնի ֊ կա կա ն կատար ունի, կարծես վյրեժ է լուծում։ ժողովներում, երբ մի Հասարակական աղետ է կատարվել և պետք է օգնության Հաս ֊ նել նայում ես — աՀա նստած է նա իբրև Ռամզես Երկրորդ։ Ի ն չ ֊ որ տխրաշուք բուի պես բան կա իր էության մեշ։ Մեծ պասվա մի °Բ յ^§տԻէ1 տի*րությունէ Մեկ Էլ տեսալւ' այն կոդմից ժանգոտված ու Հին պատի ժամացույցի պես անակնկալ խոԽռացրեց ու զ ա ր ֊ կեց.

— Ես ժամանակին ասել եմ... Երբ Է ասել, ինչ Է ասեի ով Է իմանում ։

Ւնչո ւ ինձ չէին Հարցն ում ։Եվ ուրախ է։ Աղետի մասին իր խոսքը կատարվել Է։ Ըստ

երևույթին ընդՀանրապես Հեզաբարո Է, և իր Հիմնարկի մեջ Հան­գիստ ա շ խ ա տ ո ւ մ Է։ Բայց դպրոցական ժողովների մ ե ջ իր ժա մա ­նակին շա տ խ ռ ո վ ա հ ո ւ յզ Է եղել։ Ռեպլիկ տալ, գռռալ, պատիվ պահանջել, տ եսուչ վ ռ ն դ ե լ , եպիսկոպոսին դիմադարձ կա նգնել... այս ամենն իր կ ա ր գ ի ն , Համառ Է Ր ղ թ ա կ ը ի պես և հիշաչար հ ը ն ֊ դոլհավի նման։

Եվ մ ե ծ ի ն տ ր ի գ ա ն , բ ա յ ց . . . ա ր վ ե ս տ ի հ ա մ ա ր ։

Ժողովը վերջացել Է. ժամը 1 ֊ն Է գիշերվա, ամենքը հոգնել են, արդեն վերջին հարցը քվեարկում են։

Հանկարծ ձայն Է խնդրում,— Ես բողոքում եմ նախագահի դեմ, Ինչո՜ւ։ Բանից դուրս ք

դալիս , որ վեց ամիս առաջ ձա յն Է խնդրում եղել, չեն իմա ցել, չեն տվել. Եվ խռովել Է, վեց ամիս Է չի մա սնա կցում, չի խոսում, հի­մա Է ձայնը բա րձրա ցնում։

— Ես պահանջում եմ մտցնել արձանագրության մեջ, որԱմեն հայկական գործի հիմնադրություն այս տիպի ձեռքով

Է կատարվել Դրանից Է, որ ամեն Հայկական գործ մեռած Է ծ ը ն ֊ վել։ Տուր ձեռքը մի կենդանի գործ' ձեռաբ կանշնչացնի։ Ւնչպեա

1299 ^եւքիրնյան, նսւտոր II

^« . . յ . ! - , » » . « “ « * ■ > " '* " ' ‘ " ‘ յ ' 'յ թ ի ^ ն « г » ք Л - М » * “ Ч “ ‘ « ( , ” ' '4ք

! *<• " <№ 4“ -

4 ՚ ԱէՏկավ Դ ՜ “Հ"> , "Г я ‘ ',ЬЬ ^ բարՒ Ւ - է Ի էՈ է՛ ի

Լ . » » , . и п ^ ^ ь » “ ‘ № ч - » / » / * * “ ւ**>ՏձՈ/, թափ Է տալիս. «Բան չի դուրս գա».Մի բան կգտնի, որ բացասխ Ցույց տվեք Մ ի քելա ն^ո յի աք'

ձա նները,- կնայի, կնայի և կասի.— Մարմարը Հայաստանի չէ։Երբ <ետդ խոսում է' մի քիչ հետո նկատում ես, որ կարծես

՛քեզ չի նայում, այլ մի ինչ ֊որ առարկայի, ռ * , աԱԱսենք նա քեզ վրա նայում է իբրև շարադրության տետրակի

վրա, ե այն էլ չի նայում, այլ սրբագրում է,Հենց ինքդ նրա համար մի տառասխալ ես, Երբեք չմաածկ

ամուսնության մասին, Դա կարող էր մեծ տառասխալ լինկ ի, կանոնավորապես տխուր կյանքի մեջ, Չսիրեց էէ- ծախսեր կաբալ

էր չինել.Մի մարդու միայն նախանձեց. այն գիտնականին, որ գտսՀ

արևի բծերը.Մի անգամ բազմության մեջ հարցրի իրան.— Ի՜նչ կարծիք ունեք Սովետական կառավարության մասին

Սարսափով բերանս փակեց,

— Լոեցեք, ի՛՛նչ եք անում...Հարցս կրկնեցի մի քիչ հետո, Նա գունատվեք, նայեք չ«ք>

կազմ, տՓրավ ինձ մի անկյուն ե էավ ասքահովվելով, որ մեզ Ц »ք չի լսոսէ՝ ականջիս փսփսաք.

т

— Լավ կառավարություն Է, Երբեք «բոլշևիկ» չի ասում։ « Մեծամասնական

1Ш թ.

ՆՈՐ ՈԻՂՂԱԳՐՈԻԹ6ՈԻՆ

Այս օրերս Աբովյանով ներքև Էի գնում, հանկարծ գի,էացիք աչքովս ընկավ մի կերպարանք, որ ծանոթ թվաց։

Մոտեցա, տեսնեմ որ Հ տառն Է։ Ութսունական թվականների մի հնամաշ սերթուկ հագին, կուզը դուրս, ծնկները ծալված, թոն­թորալով գնում Էր։

— Բարև, ընկեր Հ ։Ակնոցների արանքից կողքանց աչքերիս նայեց և թթու ձա ի

նով ծոր տվեց.— Բարև, հա, դո՜ւք եք,

— Ինչւգե ս եք, ընկեր Հ, հիվանդ հո չե՜ք,— Մայասիլ ունեմ... ի ի ի ի . .. հիմիկվա ժամանակ ի՜նչ եք

հարցնում։ Հետին ք եղան առաջինք, և առաջինք՝ հետինք,

Ապրուստ չկա, կարգին պաշտոն չկա։— Դպրոցը թողե՜լ եք։

— Տան պատճառով «սեփականատեր» ես' ասին, պրոֆմիու­թյունից հանեցին, հետո Էլ դպրոցից կրճատեցին։ Տունն Էլ, ի“նչ տուն։ Մի սենյակ Է ձեոիս։ Մնացածը ուսանող֊մուսանող, ծա­ռ ա յո ղ ֊ մ առա յող։ Քրեհը քիլ — արի ապրի։

— Հիմա ոչ մի գործ չունե՜ք,

— Ի հ, ունեմ, Ь-ի պաշտոնը բարձրացրին և նրա ցրիչի պաշտոնը ինձ տվին. Ախր, այս ծեր հասակիս ի՜նչ լայեղ Էր ինձ այդ պաշտոնը» Հոգնում եմ. Կրծքի հևոց Էլ ունեմ։ Գոննիյա կեն­սաթոշակ նշանակեին. Անցյալ տարի հոբելյանի մասին խոսեցին, այն Էէ... է ՛հ ... Ա սած է՝ խաղ շատ գիտեմ, բա յց ձայկ չունեմ» 3-Ь իր բանը լավ դրստեց։ Առաջ ո՜վ էր ծպտուն լսում։ 2 ւնա

181

փորն ընկա» բառի վերջը շատ անգամ լեզուն պապանձվում էր, Հիմա ձայնը աշխարհք է բռնել, Հազար պաշտոն ունի,

Շարունակ и-ի, ւ ֊ի հեա թևանցուկ բոլթա է տալիս, Առան, նրա խորհրդի ոչ ւ .ն է գորՏ տեսնում, ոչ ե ֊ն , Ռոճիկն կ կարգին,

Բախտի բան Է,Ահա նայեցեք, ում վեզն Է ալչու եկել,

— Ո՜վ Է,_ Չեք ճանաչում, է ն Է, Պորտֆելը թևի տակին անցնում Է

Ш« դեսն էլ Ժ նայում, «Սպեց» Է. ամսական 300 ռուբլի Է ստա­

նում,— Բայց զտման ժամանակ քաղգրագիտությունից կտրվեց,—

մեջ ընկավ Հ ֊ն և ծիծաղելով մոտեցավ մեզ,Լ ֊ն հազաց ու հառաչեց.— Է՜, հիմի նոր հավեր են եկել, երկաթե ձվեր են ածում,

Հիմի թ ֊ե ր ն են մանկավարժները... «Դալտոն պլան, կոմպլեքս։... \:։ր մեթոդներով են պարապում... Մենք ի նչ...

— Վնաս չունի, վարժապետ, վնաս չունի, մխիթարեց Ը-1ւ, միհուսահատվեք, ամեն բան կլավանա,

— Է ', նո՜ր պիտի լավանա։Լ-ն հեռացավ մռմռալով, Սերթուկր կարկատած Էր արդեն,

այն սերթուկը, որ միայն ս. Սահակ և Մեսրոպի տոնին Էր հադ-հում դպրոցական հանդեսում ճառ ասելու համար,

— Է, ինչ կա, ինչ չկա,— դարձա Р-ին,— Ջանսաղություն։— Այս ինչ բան Է, — ասացի,— չորս կողմ եմ նայում, բոլորը

հին ծանոթներ են, թայց օտարի պես են մտիկ տալիս* Թե ես Ա Փոխվեր

— Ուղղագրությունն Է փոխվել, դրանից Է։— Երևի։նստեցինք բուլվարում և սկսեցինք զրույց անել,Հ*նկա րծ գլուխս բարձրացրի, տեսնեմ աոջևներս Է կանգնել

Р սւսյռր ե ձեռը մեկնել Է մեզ,— Եղբայր ջան, մի կոպեկ տաք,Հանեցի մի հինգ կոպեկանոց և տվի իրեն,— Որտեղացի՜ ես,— Շորագյալցի,

182

— Ինչո՜ւ ապաստարան չես գնում,— Տեղ չկա,— Սուտ կըսե, — միջամտեց վանեցի հ-1>, որ արկղը կախել

վղից' ծխախոտ Էր ծախում, — ամեն անգամ իրեն ապաստարան կտանեն՝ կփախչիէ Ձրի ապրել կուզե,

— Քոլ գործդ ինչ գործ Է, այ օղուլ, — միջամտեց լենին ա կա ն֊ ցի Ը-Ь, որ գետնին նստել, կոշիկ Էր սրբում,— կառոպկաներուն մեջեն պապիրոսը կհանես, ջոկ կծախես՝ խուժանին վրա՝ կխոսես։

— Р-Ь բամփեց \օ~ի գլխին ու փախավ։ Խ ֊ծ ընկավ հետևից։

— Իմպերիալիստական պատերազմն Է մեղավոր, — փիլիսո ֊ փայեց ինվալիդ 0 . ֊ն , որ նեցուկը թևի տակին կաղալով անցնում Էր մոտից։

— Ինչ Է անո ւմ \ \ ֊ն , — հարցրի Р-ին։

— Ո-& «տատանվող» տարր Է։ 3-Д հետ մի բան Է ասում, Ь-ի հետ ուրիշ բան։ Իսկ երբ երեքը միասին են' ուրիշ երգ Է եր­գում։ Սուսուփուս իր գործերն Է դրստում, Շկուռնիկ Է,

Չեմ սիրում։ Եթե Ь ֊Ь երկերեսանի Է, (\-ն եռերեսանի Է։— Այն մյուսն ո՜վ Է, Ի ֊ծ չէ՜։— նա է։— Ի նչ է անում։— նէպման է, սպեկուլյացիայով է պարապում։

Մոտեցավ մեզ, խունացած էր մի քիչ, բա յց աչքերը պըս- պըստոլմ էին։

— Ինչպե՜ս եք, քաղաքացի Ի) Ինչպե՜ս է ձեր դրությունը,

— Տնաշեն, էն ծով կարողությունս 4 ֊& ձեոիցս առավ' դրու ֊ թյուն եք հարցնում։ Տներ ունեի, մուլք, զավոդ, բոլորի տերը Հի­մի Վ ֊ն է։ Վ-ի աշխարհք է հիմի, Եվ քիթը խփշտեց Վ-ն,

— Գործ ունե՜ք։Հա, Ь-ի հետ մի ընկերովի մանրածախսի դուքան ունեմ

ներքևի ծայրում. Համա ինչ, առուտուր չկա, ապրանքը քիչ, մուշ­տարին գալիս է, ետ դառնում։ Գործ չլինելուց' Ъ-ին թողնում եմ դուքանում, ես շատը բազարում ոտի վրա առուտուր եմ անում մ ենակ,

— ^ա յց, էլի գլուխ պահում եք,— Հա դե, իհարկե։ Վայեննի կոմունիզմի ժամանակ Վ ֊ի

138

' „ « » Վ Կ - Ч » » " Ч » 1 4 - ^ Ո ք '

յ Հ Լ ս ք , . * » ո * Վ у ™ “ ■ « .м ч . Ա » - « * » > а ՛ ^ ( ' խյ ք: \ X „ " " 1 7 ՝. * Г Ա#քւ ллп եեաՍ խանութս Նաւեցէ„ ի վ խ ա ն ո ւթ ն ե ր Է բ ա ց ա ն ո ւմ , Ա յն օրը * Ч Վ Iй է1 П

Վ ա խ ո ւ մ ե մ խ լ ե ն ւ

- М Կ լ ի ն ի , վ ն ա ս չ ո ւ ն ի , մ ի հ ո ւ ս ա հ ա տ վ ե ք ,

- т Т - ւ^Վը ° ֊ն աւ,ե9 ' որ մամանա^ ն աՐ“' !!սահ՝մ ա ն յ ա ն բ ա ն կ ե ր ո ւ մ փ ո ղ դ ր ե ց ո ւ փ ա խ ա վ ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն հ ի մ ի

ա ս ո ւ մ ե ն լ ա վ ծ խ ա խ ո տ ի ֆ ի ր մ ա Է բ ա ց ա ր ե լ , Է , ծ ա ռ ա յ ո ւ թ յ ո ւ ն ,

գ ն ա մ , տ յ ո ւ կ ե ն բ ա ց ա ր ե լ , տ ե ս ն ե մ ի ն չ բ ա ն Է ,

_ Վ ա յ ե ն ն ի կ ո մ ո ւ ն ի զ մ ի ժ ա մ ա ն ա կ վ ե ց ա մ ի ս չ ե կ ա Է ր ն ը , .

տ ա ծ , - ա ս ա ց Р - Ь ,— մ ե յ դ ա ն ո ւ մ ո ս կ ո ւ ս պ ե կ ո ղ յ ա ց ի ա Է ր ա ր ե լ ,

Ի ս կ ի ն չ ո ՛ վ Է զ բ ա ղ վ ա ծ Ь - ն ,

- Ա ռ ա ջ կ ո ւ պ լ ե տ ն ե ր Է ր ա ս ո ւ մ ե ր ե կ ո ւ յ թ ն ե ր ո ւ մ , Հ ե տ ո Գ ե .

ր , ս շ խ ր զ ա ե ց , ո ր ո վ հ ե տ և Ь - ի հ ե տ մ ի ա ց ա ծ բ ի ր ժ ա յ ո ւ մ ս ս լ ե կ ո ւ լ .

ա ց ի ա յ ո վ Է ր պ ա ր ա պ ո ւ մ ( V ) , Հ ի մ ի պ ա ր ի ո ւ ս ո ւ ց ի չ Է շ ա ր ո ւ ն ա կ

ո և ե ր ա ն ս ն ե ր Է ր ա ն ո ւ մ դ ա մ ա ն ե ր ի ն և հ ր ա վ ի ր ո ւ մ պ ա ր ե լ ո ւ ,

Այդ մ ի ջ ո ց ի ն Է ջ մ ի ա ծ ն ի կ ա ռ ք ի ց վ ա յ ր ի ջ ա վ է ֊ & ._ Ա ս տ վ ա ծ օ գ ն ա կ ա ն , հ ա յ ր ս ո ւ ր բ , — դ ի մ ե ց ի ի ր ա ն ,

- Ա ս տ վ ա ծ պ ա հ ա պ ա ն , բ ա ր ի ո ղ ջ ո ւ յ ն հ ր ա մ ն ո ց դ , Ի ն չ .

^ Շ ն ո ր հ ա կ ա լ ե մ , դ ո ւ ք ի ն չ պ ե ՛ ս ե ք , հ ա յ ր ս ո ւ ր բ ։

_ Փ ա ռ ք ա մ ե ն ա կ ա ր ո ղ ի ն ։ Ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ ը ո ր բ ա ր գ ա վ ա ճ ի , մ ե ն ք

ն ր ա ա ղ ո թ ա ր ա ր ն ե ն ք ւ

- Ե վ ի ն չ պ ե ՛ ս ե ք ա յ ս ն ո ր ի ր ա վ ա կ ա ր գ ի հ ե տ . . . և մ ա ս ն ա .

վ ո ր ա պ ե ս Ի ՜ ն չ գ ր ո ւ թ յ ա ն մ ե ջ ե ք ը ն դ հ ա ն ր ա պ ե ս . . . կ ա ր ծ ե մ ն , ք

կ ա ր գ ե ր ը մ ի ք ի չ . . .

- Մ ի ք ի չ , հ ա , ի հ ա ր կ ե . . . բ ա յ ց մ ե ն ք է լ , ի հ ա ր կ ե , ա շ խ ա « ո ւ 1

ե ն ք բ ա ր ե կ ա ր գ ե լ ե կ ե ղ ե ց ի ն , Ե վ ե թ ե ա մ ե ն մ ե կ ս մ ե ր ո վ ս ա ն ն , ր ա

չ ա փ ո լ կ ա ր ո ղ ի յ ա ն մ ա ս ն ա կ ց ո ւ մ ե ն ք խ ո ր հ ր դ ա յ ի ն շ ի ն ա ր ա ր »

թ յ ա ն ՝ տ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն է լ զ ո ր ա վ ո ր կ լ ի ն ի ։

- Կ ա ր ծ ե մ ձ ե ր ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ի ր ա վ ո ւ ն ք ն ե ր ը . . .

- Չէ, ի կ ու։ Մ ա տ ե ն ա գ ր ո ւ թ յ ա ն մ ե ջ 7 - ր դ թ ի վ ն ե մ к եկե ղ ե ց ա կ ա ն լ ե զ վ ի մ ե ջ ի բ ր և գ ր ա բ ա ր գ ո յ ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ ն ե մ ։ Շ ո ւ տ ո վ կ բ ա ­

ր ե կ ա ր գ ե ն ք ե կ ե ղ ե ց ի ն և ս ր ա ն ք » վ ե ր ջ ի վ ե ր ջ ո ս լ ի տ ի ը ն դ ո ձ » ,

որ աոանց կրոնի.— ըհը, (հազաց ե լփռտեց հայր սուրբը) ե բար­յավ մնաք։

Դիմացի մայթից անց Էր կենում %-ն։— Սա ի՛նչ Է անում։ Իսկի չի երևում մեջտեղ։— Ֆ-Ь» Քաշված Է իր համար, ինչպես և հեղափոխությունից

առաջ։ Անգործ Է։ Կարծեմ օտարազգի բառերի բառարան Է կազ­մումէ Դե, գերմանական համալսարանի աստվածաբանի դրությու­նը ինչ կլինի հիմա։ Մարդը գնաց աստվածաբանություն ուսումնա ֊ սիրեց, որ գա ազգին սովորեցնի1 ազգն Էլ վերջացավ, ասս:Հածա ֊ բանությոլնն Էլ։ Հայերին ասիացի Է ասում և քիթը վեր պահած շարունակ եվրուղա կան բառերով Է խոսում, պրոֆեսոր, ֆիգուբա, ֆաունա, ֆանտազիա...

Այդ ժամանակ բազմության միջից անց Էր կենում մի կոկս- զավիզ մարդ, գլուխը բարձր բռնած և արհամարհոտ. Մոտեցավէ Պոլսական "Ա֊ն Էր.

— Աղբար, կխենթանամ կոր։ Երկու ամսե ի վեր Մ ար и ելք։ ա - յեն եկած եմ հոս' բնակարան չի կա։ Օթելը սուղ Է։ Դուք ո՛ւր կապրեք, ընկ. Դեմիրճյան,

— Բնակարանային կրիզիսի մեջ։ Ինչպե՛ս եք։— Ինծի հասկցուցեք թե աս Ա-Ь ո՛վ Է։

— ^ՂթաԿՒ9 Է՛ Ւ ՚նչ կա։թղթակից, կըսեք։ Զևզեկի մեկն Է, ջանըմ։ Ամեն տեղ

պարապ կպտտի, ուր կերթամ, հոն Է, Իրեն ըսի թե միտք մ'ունեմ իմ անունով դպրոց մը բանալ Հայաստանին մեջ, ինչո՛ւ «Խորհըր- դային Հայաստան» և ուրիշ լրագիրներն այդ մասին հոդվածներ չեն գրեր' ակռաները կբանա, վրաս կխնդա, Շատախոսի մեկն Է, ձգե պե։

ճաշից հետո որ բուլվար գնաք, կտեսնեք բարեկամներիս, ոթ հանգիստ զրույց են անում նստարանների վրա շարված.. .

յ ո է ի ե մ ծ ձ Հ ք ա ն ւ

թ .

ՄԵՐԿԵՐԻՈՍ ԱՂԱ

...Երբ գնացքը հասավ Երևանի կա յարան ր' Մերկերիոսը դլՈ1. իր ձմերուկի նման դուրս կախեց վագոնի պատուհանից,

— Ընկեր Մերկերիո՚ս, բարո՛վ եկար,— Տղե ՚րք, ընկեր Մերկերիոսր եկել է,— Վա՛չ, ընկեր Մերկերիոս, էս որ քամին քեղ դես բերեց,— էսօ՜ր դուրս եկար Լենինականից, ընկեր Մերկերիոս,— Ա՛յ տզա, չեմոդանները վեր բերեք, ի՛նչ եք կանգնել,Մերկերիոսը կողքանց մտիկ տվեց բարևողներին, Ոչ մեկը

ծանոթ չէր, Դրանք չորս ֊հինդ երիտասարդներ էին. իրար այնքան նման, որքան գիշերվա լոմւ առավոտվա լվին, Հենց լվերի պես էլ վեր թռան վագոնը և թափվեցին նորեկ զույգի վրա,

— է՜. լա'Վ> խեՐ ԸւՒ’ ԸնԿեԲ Մերկերիոս, էս շոգի՜՛ն, էս կրա-

ԿԻ՜*՛— Գործով Երևան եմ եկե, Հրմը՜... հըմը՜, դուք վո"վ եք, ի՜նչ

գործի մարդ եք.Երիտասարդները կյանքներում առաջին անգամ կարծես մտա.

ծեցին այդ հարցի մասին, մի քիչ իրար նայեցին կոտրած ժպիա. ներով ե ծոծրակները քորեցինւ

Միայն մեկր լփռտեց._ էնպես... քաղաքի գործերի շուրջը աշխատում ենք.Հետո իսկույն մտավ Մերկերիոսի թևը և վրա բերեց._ է՜, Լենինական, ի՜նչ կա, ինչ չկա, Ակոփ աղան ե՜րբ մե-

աավ։Մյուսը ձեռքով չանթեց դեպի Մերկերիոսի ճամպրուկները։— իջի՜ր, ընկեր Մերկերիոս, քույրիկ ջան, համեցե՜ք,— Ջանըմ, Ակոփ աղայի հերն էլ անիծած, ամեն բան Էլ,—

գոոաց Մերկերիոսը, — դուր վռ՜վ եք, ի նչ գործ ունիք ընծի հեա. Հիմի գանգատ կուտամ վրաներդ, ի՛նչ իրավունքով ընծի կհարց- նիք, թե ե՜րբ եկա Լենինական ու յա թե չէ՝ ո ր քամին բերեք. Դուք վո՜ վ եք օր իմ օղլուշաղիս հետ զրցիք, յա թե չէ՝ ձեզի ի նչ հաշիվ թե ես Երևան ինչու եկա. Ի՛նչ մարդու թաքարլամիշ կենեք, հայվաննե՛ր, կորե՛ք ձեր բանին,

— Լղտորներ,— ձայնագրեց Մերկեր իոսի կնիկը, — վրանեքՀ չեք աչհ ' եկել մա՜րդ կխելռցնեք. Ձեր հոր տեղն է, ո ւմ վրա

1М

կխնդաք, մենք ձեր մեյմո ւնն ենք, եկել մասխարա կըցկեք մար~ դու. Բաբայիս վյրեն խնդացեք.

Երիտասարդներր խնդացին ու հեռացան,

— Լավ արիք, որ դչխներիցդ ռադ արիք, — ասաց Մերկերիո- սին մի բաղաձայն, հիսուն տարեկան մարդ, որ մի տեսակ խառ­նուրդ էր կոտրն ընկած վաճառականի, գավառական աբէակատի, հին կոնսաիաոթիայի գրսպրի և ֊ նոր միջնորդի' ամեն տեսակ գոր­ծերի,

ք " *— </ գիտե ինչ պոչ քաշող շուն շանորդիք էին։ Ես ընծի համար Լենինականու Երևան գուքամ կառավարության գործերով։ է , ես կրնա մ ամեն բոսի կամ անդի ըսել թե ինչ գործով գուքամ, լա թե չէ էնոնք ի նչ իրավունք ունին իմ սրոս իմանալու. Ես չոլի մեչր սըռ բացո՜ղ եմ, Ցա թե չէ' ես էնոնց գիտցած մա՛րդն եմ, որ էնոնք րնծի ձեռք առնին, Ես Լենինականու քազքին մեջ գուբեո- նաթորի անուն ունիմւ Թոզ գան իմ մաղազիններուս աշեն' ետև վր1,ս խնդան,— Ծո դուք ո՛ւմ կուռեցնեք,— վերջացրեց Մերկերիս- սր ուղղակի դառնալով դեպի այն կողմը, որտեղից վաղուց արդեն հեռացել էին երիտասարդները,

Այդպես է, այդպես է, — ասաց անծանոթը, — առաջ մեծե- ՐՒյ է ի կ վախենում, հիմի Էլ փոքրերից ենք վախենում, Ուրիշնե­րի Էլ մեզանից վախենալու ժամանակը նոր Էր գալիս' Էս բա լշևի ֊ կոլթյունը վրա հասավ, Հա ՛յ գիտի Ա բասթումա ՚ն...

Ու հանդարտ վերցրեց Մերկերիոսի ճամպրուկներից մեկը,— Դո I ինչ մարդ ես, — հարցրեց Մերկերիոսր տարակուսածէ

— Ֆայթոնո՜վ պիտի գնաք, եղբայր Մերկերիոս, թե ավտո­մոբիլով,— ասաց տխուր և գործնական եղանակով անծանոթը։

— Ֆայթոնով պիտի երթամ,— հրմը... ղուն վո"վ ես,Դե> համ գնանք, համ խոսենք այդ մասին.

Ու ճամպրուկը բռնած առաջ եկավ։

֊Ժ ա մ ա ն ա կ ը , սիրելիս, վատ ժամանակ Է,— շարունակեց ա ն ծ ա ն ո թ ը , ֊ ամենամոտ բարեկամիդ Էյ չես կարող մի բան հա­վատալ, Այս կողյ ը համեցեք, ընկեր Մերկերիոս,— անծանոթ տիկնոջ հետ Էյ ծանոթանանք, Ես երևանցի եմ. քաղաքի մեջ ինչ­քան որ ծանոթ կա' բոչոբր ճանաչում են ինձ. ես Էլ, այնպես, կա­ռավարության գործերի մեջ... կամ, Չորս կողմերդ լավ մտիկ

187

ձվեք' բան-ման չթոցնեն, Կգան, խոսքի կբռնեն, կասեն գնանք,

р т Ь , — չխոսեք հետները։Այսպես խոսելով հասան կայարանի հետևը,- Ն ստ ենք,- ասաց անծանոթը և դարձավ դեպի վանեցի

կպոապանը, որ ատամները օդի մեջ բռնած բերանբաց ժպտում էր

Մերկերի ոսին նայելով, է А ւ а_ է, համեցեքի* ես սպ ա սում,- հանդիմանեց անծանոթը

կ ա ռ ա պ ա ն ի ն , - ընկեր Մերկերիոսի ճամպրուկը վերցրու,_ Եսի՞մ ...,— կմկմաց կառապանն ու ճամպրուկը խլեց,նստեցին կառք, Կառապանը մտրակեց ձիերին ու քշեց դեպի

քաղաք, ճամփին գռռալով իրենից ստորադաս կառապանների վրա,ինչպես ընդունված է օրհնյալ Հայաստանում, ոՐ նվիրապետականկարգով շոֆերը գոռում է ֆայտոնի կառապանի վրա, ֆայտոնիկառապանը սայլի կառապանի վրա, սայլի կառապանը իշատերերիվրա' համեմելով իր գոռոցը գույնզգույն հայհոյանքներով ըստ աս.

աիճանի և ըստ չափ ու կարողության,— է՜, պատմի տեսնենք, եղբայր Մերկերիոս, ուրի՜շ,— ասաց

Մերկերիոսի նոր բարեկամը' գրպանից համրիչր հանելով,— Ջանսաղություն, Ախպորս ըսեմ' քրոջդ հետ 1ենինականոլ

եկանք Երևանա բաղերը պտտելու, կտև պիտի էջմիածին երթանք

մեռոնեփեք։— Հա՛, շատ լավ եք արել, երևելի լավ եք արել, հենց իսկ

Երևանա խաղողի, պամիդորով խորովածի, մեկ էլ էջմիածնա ուխ. աի լավ ժամանակն է ,— ասաց Մերկերիոսի նոր բարեկամը ուրա•

խացած,_ Մեռնիմ իրեն, խոստըցեր եմ, — կովի պես ծոր տվեք

Մերկերիոսի կնիկը և քիթ ու բերանը լացակումած ծռմռելով' երե.

սը խաչակնքեց։— Եռսուն տարի էդ գործի մեջ ենք. եռսուն տարի սազ ծ»/»

գյալու նախիրները մենք մատաղ կենենք,— Ներողություն, անուկ

ընծի բաշխե ս,я— Գասպար Մակարիչ,— Ընէլեր Գասպար Մակարիչ, ես ամեն մեռոնեփեքի կջմիած-

I ա մեջ եմ։ Ես աս մեր հիմիկվան նոր հեղափոխական, կոմունի- աական մարգոց զուոնով պար խազցող մարդ չեմ ։ Մերը* հթ

»րենքն է,188

-— Լավը հին օրենքն էր։— Հին մարդ ենք, հին էլ կմնանք։— Հին մարդը հին էլ պիտի մնա,— Ես էնպես մարդ եմ որ' օխտը տարվա տված խռսքիա

տերն եմ,— Մ արդ պիտի օխտը տարվա տված խոսքի տերը լինի,Այս խոսակցությամբ հասան բուլվար, թատրոնի առաջ։— Որտե ղ պիտի իջնեք, — հարցրեց կառապանը։— Գաստինիցա,— ասաց Մերկերիոսը։Կառապանը ներողամտաբար ժպտաց և ասաց, որ այդ տեսակ

բաներ չկան Երևանում։— Ի նչ խայտառակ քաղաք է, ինչի' գաստինիցա չկա, Ուխ.

տավորը գա' ո ւր պիտի իջնի։— երևան գաստինիցա որ եղներ' Եվրոպա կհիշվեր,— ասաց

կառապանը։

— Նեղություն մի քաշի, պարոն Մերկերիոս, — ասաց Գաս. Н/шр Մակարիչը, — համեցեք մեր տուն։

— Ախ ինչի’ գաստինիցա չեն շինե,— գոռաց Մերկերիոսը% կարծես կարող էին իր համար իսկույն հյուրանոց շինել,

— ԱՏ օղուլներ, մեր Գյումրվա ծծկեր աղեն էլ իր ա ջեբեն տասը գաստինիցա կհանե. գաստինիցեն ի՛նչ է օր չեք շ ի ն ե ,- շարունակեց Մեր կերիոսը անհայտ հասցեով գոռգոռալը,

— Երթանք, ջա նըմ,— կՈղքից բղավեց Մերկերիոսի կնիկը,— տղամարդություն բանեցնելու տեղր չէ, բոռբոռալով գաստինիցա' պիտի շինես։

— Գնանք, պարոն Մ ե ր կ ե ր ի ո ս , ֊ պնդեց Գասպար Մակարի-չը ,— հայ չե նք, հայ քրիստոնյային որ դուրսը թողնենք' աստծոն ի նչ պատասխան տանք։

Կառապանը քշեց ու ինքն էլ մեջ ընկավ.— Ջանըմ, խայ ազգ հեչ դուրսը կթողնվի',Ու մտավ Երևանի այն փողոցները, ուր մտնողը պետք { նա.

խապես որոշի թ ե ոլզ„ - լմ է կրկին դոլրԱ գալ Ա ^ ոլ^ մ է

դարս դալ' պետք Է առաջուց նշաններ դնի և պատրաստաւթ,Ունտեսնի,

Կառքը քշեց, գնացին, գնացին և հետզհետե քնկան այնպիսի անել փողոցներ ու վերջն Էչ այնպես խցկվեցին մի նեղվածքում,

„ ա յտ եղից դուրս Գալու համար հարկավոր էր մեկ ուրիշ փողոց գտնել և այնտեղից գալ այդ փողոցից դուրս գալու համար,

Մնացին ցեխի մեջ, Կառքի հետևից և առջևից այնքան անցորդ մարդիկ ու է2եր հավաքվեցին. *Կ *4 Կ վեըագնահատականխոսքեր պատմության փաստի առջև, Իշատերերն սկսեցին հայ.

հոյել կառապանին։— Խի" Դաշլի֊Քուլով չեկար, հայվան,- ՎՀ՚Ր Դաշլի֊Քուչով գ ա յի ,- գոոաց կառապանը,֊ Քանի" Դաշլի֊Քուչա կա, հայվան,_ է՛, հա', քանի՝ Դաշլի֊Քուչա կ ա ,- պնդեց կառապանը, _ Լա՛, քանի’ Դաշլի֊Քուչա կ ա ,- ավելի պնդեց իշատերը, Ոչ մի եզրակացության չգալով, թե քանի Դաշլի֊Քուչա կա

սկսեցին անցնել պատմական փաստաբանության.- Տո, քյոփօղլի, դու վանեցի չ ե ՜ ս , - հարցրեց իշատերը, և

չսպասելով պատասխանի' ավելացրեց, - տո, վանեցիներդ չէիք,

որ հայոց թագավորությունը կործանեցիք,Կառապանը գոռաց ձիերի վրա. կարծես նրանք էին մեղավոր,

որ փողոցը նեղ էր ու ցեխ։— Կացեք, ձեր խաշիվ կթամուզեմ, շան ձիեր,— գոռաց ու

„կսեց կատաղի մտրակել ձիերին և ամեն հարվածի հետ այնպես էր նվում, որ կարծես թե կյանքի և մահու մկրատի արանքն ընկա*

վէներ։Երևի կսպաներ ձիերին' եթե անսպասելի կերպով կառքը դուր

չգար ցեխ ու նեղ տեղից,Վերջապես կառքը գնաց ու կանգնեց մի տան առաջ, որ Պի֊

զայի աշտարակի պես ծռվել էր։_ է՜, հասա՛նք, համեցե՛ք,— ասաց Գասպար Մակարիչը ե

ի ջա վ ,- Պարոն Մերկերիոս, կառքի փողր չտաս, ես պիտի տամ,Մուկոլչ, չառնես,— ասաց կառապանին և հեռացավ դեպի դըՈ-

ները։Մերկերիոսը վճարեց կառապանին և իջավ,— Վառինկա,— ձայն տվեց Գասպար Մակարիչը' բանալով

բակի դուռը.Այնտեղից դուրս եկավ մի տեսակ Վառինկա, որ կատվի աչ­

քեր ուներ և այդ աչքերով մտիկ տվեց եկողներին ու ձեռաց հաս­կանալով բանի էությունը' առաջ եկավ,

140

— Ներս համեցեք, այս կողմ համեցեք,Ոլ ամուսնու հետ վերցնելով հյուրերի կապոցները' բարձրա­

ցան այնպիսի մի սանդուղքով, որ թոքախտ ընկած մարդու պէա սկսեց նվալ ու հազալ, ե հետո ծռմռվելով աջ ու ձախ, բարձրա­ցավ պատշգամբ։ Այստեղից էլ մի հառաչանքի կամոլրջով անցան դիմացի պատշգամբը և վերջապես կանգ առան մի սենյակի առջև։

Իրիկնադեմին, ուշ նստեցին թեյի ' պատշգամբի վրա, որտե­ղից մի ընդարձակ տեսարան էր բացվում դեպի տան բակր։ Այդ բակը մի տեսակ բակ էր, որի բնույթը հրապարակախոսական էրէ Նախ, ծաղկաքանդակ պատշգամբից մինչև մյուսը երկսեռ սպի­տակեղեն Էր կախված չորանալու համար։ Բազմաթիվ լվացքաջրեր' ԱԿՒԳԲ առնելով սենյակների և խոհանոցների դռներից, գնում չ ը ց ֊ վում Էին մայր առվի մեջ, որը Նեղոսի պես աղբով առլեցուն' հո­սում Էր բակի միջով դեպի փողոց։ Դռնապանը հին աղբի բլ ու րի ստորոտում նստել մածնի կճուճն Էր լվանում աովփ մեջ։

~~ է • ընկեր Մերկերիոս, — ասաց Գասպար Մակարիչր, երբ նստեցին թեյասեղանի շուրջը — թուրքն ասում Է' բիր դյորանդա* յոլգաշ, իքի դյորանդա' կարդաշ։ Մի կոնյակ, հը", չշպրտե՜նքէ

— Ատկազ չենք Էնե,— Անուշներ։— Ջանդ անուշ։— Ուխտներդ ընդունական,— Ամեն,

Այդ ժամանակ պատշգամբի սանդուղքներից վեր բարձրացավ մի ալրաթաթախ, ներկված սևաչյա օրիորդ, որը եթե շրջազգեսւզի կարճության կողմից ռեժիմ խնայողություն էր, մարմնի մասերի ցուցադրման կողմից ռեժիմ շռայլություն էր։ նա քթի տակ մի ռուսերեն ռոմանս մռմռալով եկավ ու անցավ նրանց մոտով,

— Ժենյա", ինչ շուտ վերադարձար,— հարցրեց տիկին Վա­ռին կան, — եկ թ եյ անուշ արա,

ժենյան ներս գնաց, վերաթաթախվեց պուդրա մեջ ե դուր» եկավ,

— Ծանոթացեք խնդրեմ, օրիորդ ժենյա Մոսեսովնա և մեր հյուրեր' ընկեր Մերկերիոս և տիկին Դոխո,

Օրիորդ ժենյան նստեց Վաոինկայի կողքին։141

_ Ի՜նչ նորություն, ժ ե ն յա ,- հարցրեց Գասպար Մակարիչը, _ Ոչինչ,— ասաց Ժենյան, — այսօր պատահեցի Վարդուշին,

հարցրի' պսակվո՛ւմ ես, ասաց տեսնեմ, մի շաբաթ Կոլյայի հես, թ ա կ վ ե մ , տեսնեմ, թե քեֆովս չեղավ, Միշայի հետ կպսակվեմ,

Մերկերիոսը ականջները սրեց։Օրիորդ Ժեն յան դարձավ դիմացի պատշգամբում նստած մի

էրի աասարդ տիկնոջ•— Լիզա'> я ’ Ьд ես, աղջի։— Լավ եմ, շնորհակալ եմ, դու ո՜նց ես։— Կանք Էլի։ Հալա Էլի առաջվա մարդիգ կշտի ն ես։_ Հալա Էն։ Մարուսեն ի նչ ա անում։— Կարելի ա Էգուց Էլօր Կոլի հետ զագս գնա, Հա մա ...

— Համա ի նչ։— Ասում ա' ուզում եմ առաջ Սաշի հետ քիչ պսակվեմ, աեա4

նեմ թե յոլա չգնանք' էն վախտը Կոլի հետ կա ու կա։Մերկերիոսը ականջները տնկեց։— Լա' վ, դո՜ւ երբ ես ամուսնանում,— հարցրեց Գասպաք

Մակարիլը օրիորդ ժենյայինւ^ ի՜հ, դարդս կարվել Ш , — ասաց Ժենյա ն,— համ մարդի

գնամ, համ աշխատե՜մ, Թե պիտի ծառայության մեջ ըլեմ՝ ինչի՜»

է» պետք մարդը։— Ապա ո՛նց ես ուզում։— Ո՞նց։ Մարդս աշխատի, ես տանը մնամ, այ թե ոնց։ Ախ/,

թե պիտի աշխատեմ՝ մարդը կա ու կա, զուր աշխատելս ո՛րն ա։— Ի՜նչ տեսակ մարդ էլ որ ըլի, քեզ համար մի ն ա, ջահել,

քլառավ...— Ջանըմ, թող մարդս աշխատի, ինձ ազատ թողնի տս>նք'

կուզի ջահեյ ըլի, կուզիկ պառավ։ Մինա ինձ համար։Մերկերիոսը հազաց։— է՜հ, գիշեր եղավ, չերթա ՚նք քնելու,— կողքից բդեց

իոն Մերկերիոսին։Մ երկերիոսը վեր թռավ.— Ի՜նչ կա։— Կրթանք քնինք։— կեցի։Եվ տեղում դրստվելով ձայնը մաքրեց к ասաց■

— Ջանըմ, ափսոս չէ՞ զագսը։ Զագսը հոգի է, Էս մեր ե ր ի ֊ տասարդներր ամեն բան խելքով չափել կշռել, ամեն բանին մանդրն ու խոշորը ջոկել' զագսը հաստատեր են, Զագսին մեջը, իմ գաղափարովս, շատ մեծ սռեր կան, էտիկ վերջը կիմանանք, Մենք մեր երիտասարդներով չենք հավեի, հըմը տեսաք, զագսով կպսակվինք,. զագսով կբաժանվինք, սրտերուս ուզածին հետ կապ- րինք, չուզածին ճամփու կդնենք։ էսիկ ո՞ւմ շնորհքն է, հըլբըթ օր երիտասարդներուն, էդ զագսը ինգելիզի խելք է ։

Դո խոն նորից կողքը բզեց.— Ե’I ել, բյուլբյուլ ես կտրե... քիչ կանուխ ելլենք, ս. Սար.

գիս պագնենք. տոըլթը խորաթաները փոր չեն կշտացնե։Մ երկերիոսը խ ե թ ֊խ եթ մտիկ տվեց Դոխոյին և ձայնը փորը

գցեց։Մի քիչ էլ խոսեցին դեսից դենից ու գնացին պառկելու։

Առավոտը վաղ ուխտավոր ամուսինները մածուն*, և ձվի հետ զարթնեցին։

— Լավ ձո լ ո ՛ւ... լավ մ ա ծո ՚լ ո՜ւն...

ք 1աՎ լ>— ճղավեց Վառինկան պատշգամբիր, ես Քեղ 9 ոլ19 կտամ լավ ձու ծախել, ոնց որ երեկ ծախեըիր, Մք,ն էլ լավ ձու ես ծախել միլիցին իմաց կտամ,

Դո խոն վեր կացավ ու չնայելով շոգին' հագավ վերարկուն և շալը գցելով գլխին, ՛Հա։ւինկի հետ եկեղեցի գնաց։

Մերկերի ոսն էլ դուրս եկավ պատշգամբ և նստելով սեղանի մոտ, սկսեց համրիչը քաշել և հետը մրթմրթալ.

— է յ> յե թ> թ ո ՜...ճաշին մոտ ժամանակ Գասպար Մակարիչը Մերկերիոսին ու

Դոխոյին տարավ քաղաքում ման ածելու, Աբովյան փողոցը մտան, ուր Մ երկերիոսը մի քանի անգամ քիթ „ լ բերանը դիպցրեց դեմից եկողներին։

Առաջդ աշե,— զայրացած նկատեց Դոխոն,Հենց այդ ասելիս մի մշակ Հետևից բոթեց Դոխոյին,— Ետևդ ա շ ե , ֊ նկատեց Մ երկերիոսը և ինքը դիպավ մի

ուրիշի,

Գասպար Մակարիչը կանդ առավ մի կինոյի աֆիշի առջև,'Գ ի ֊տ ա ֊կ ա ն , սենսա ֊ցիա ' ա' ա '» կարդաց նա, ակնոցները

148

գնելով և շտ կ ե լո վ ,- «Երիտա֊սա'ա'ա'րդացում... 6 մասից բա ղ.կ ա ֊ց ա ծ » . ֊. « Պրոֆեսոր՝ Շտեյնա...ախՐ փորձերից»,

- Տի՜ռք է, ի՜նչ բան է , ֊ փ րցրեց Մերկերիոսը,_ Կինո, մարդ են ջահելացնում, Կուզե՜ք իրիկնապահին

գնանք,֊ Ա շտո՜ժ, էրթանք, Դոխո՜, ի՜նչ կըսես,_ Բան չունի՜ս, փողի տ ուզա խ ,- քրթմնջաց Դ ո խ ո ն ,- դուն

էտոնք թող, ֆայթոնի աշե, էջմիածին երթանք, ^— Ջանըմ, կինո էլ կերթանք, էջմիածին էլ. Հը , Գասպար

Մ ակար է չէՄերկերիոսն ու Գասպար Մակարիչը խորհուրդ արին և վճոե.

ց ին այսպես, նախ՝ գնում են կաոք վարձում վաղը չէ մյոս, օր էջմիածին գնալու, իսկ երեկոյան գնում են կինո, «Երիտասարդա-

ցու մ ր» տեսնելու.Երեկոյան գնացին կինո, հետները վերցնելով նաև տիկին

Վառ ինկային և օրիորդ ժենյային,Կինո^ւմ շատ զարմանալի բաներ տեսան, Հազար տեսակ

մկներ, ճագարներ, խոզեր, մարդիկ պառավ գալիս էին, ջահեԼ գնում, որից Մերկերիոսը զարմանք էր մնացել,

— Տեսա՜ր զագրանիչնի Եվրոպան,— ասաց նա, երբ գութ ե կ ա ն .- խելքի մաշինա է էղե էտոր հնարոզը, Դոխո՜, հավնա ր,

— Կռետիկ էր, անղարյա, պոշ բան, ափսոս փողին,— մըրթ֊

մըրթաց Դոխոն,— Ինչպե՜ս էր,— հարցրեց Գասպար Մակարիչը օրիորդ Ժեն-

յա յին, ւ— Մարդ որ ունենամ' ամեն շաբաթ կուղարկեմ էդ բժշկի

մոտ,— ասաց ժենյան և բզեց Վառինկայի կողը.Երկուսն էլ փռթկացին.Հետևյալ երեկոյան Մերկերիոսը մենակ նստած էր, երբ նեբ

մտավ Գասպար Մակարիչը։— է ՛, պատրա՜ստ եք,— ասաց համրիչը քաշելով,— վաԱ

գնում ենք էջմիածին։— Ինծի աշե,— ընդհատեց Մ ե ր կ ե ր ի ո ս ը ձ ե ր Երևնու բժիշկ­

ները մարդ ջահելցնել կրնա ն։— Մարդ ջահելացնե՜լ։ Ինչո՜ւ չէ. Եթե ճաշակիդ գալիս է' փ՛­

ղի բան չէ՛,144

— Երեսուն տարեկան կրնա՜ն դարձնել,— Քսա՜ն ինչի չես ասում։— Խոսքի օրինակ ' մարդ էնքան ջահելնա, օր օրփևարի ջա­

հել կնիկըմ առնե։— Ջահել որբևայրի կնկան ջահել էլ որ չլինես' կառնես,— Իսկ ջահել աղջկա ։— Ավելի շուտ ջահել աղջիկը կգա ։— Աստվա՛ծդ սիրես...— Ազնիվ խ ոսք։ Վազելով կգա։— Հը "... է ՛հ , երևընցիք էդ թարաֆեն ի՞նչղ են։— Երևանըիք շաբաթը մի կնիկ են փոխում։— Վաճառականնե րն էլ։— Վաճառականները որ գործերը թողա ծ' հա հին կնիկները

փոխում, նորերն են առնում։

— Վա՚Տ իմանսըզներ, Հասակավորնե՜րն էլ կնիկ կփոխեն։— Ավելի շատ կնիկ են փախում հասակավորները, որ ջահե­

լության պակաս թողածի տեղը հանեն։— Ըսենք, կյանքի համար լա վ բա ն է ։— Կյանքի համար լավը կուզես' հենց դա է։— Առողջություն էլ է։— Ի՜նչ խոսք։

Երեկոյան Մերկերիոսը ճււ/ս ընթրիք տվեց ի պատիվ Գասպար Մակարիչի, տիկին Վառինկայի և օրիորդ ժ ե ն յա յի , որը հատուկ այդ առթիվ հիմնավորապես ներկվել էր, և նստելով Վառինկայի կողքին, Մերկերիոսի դիմա ց, բզում էր Վառինկայի կողը և կըչ- կըչում էր' մեկ-մեկ աչքով անելով Մեըկերիոսին.

Շատ կենացներ խ մեցին, տիկին Վառինկան Ժ ենյա յին խ ընգ- րեց, որ երգի, ժենյա ն երգեց. «Ք ո աչերն են մեղավոր» ,

Մ երկերի ոսը կենացի ճառ ասաց.

Այս հարկիս տակը մենք կգտ նվինք... ներողություն... իմ գաղափարս... ես իմ գաղավւարիս էնպես կզարնեմ օր' մենք պար­տական ենք երիտասարդության կենացը խ մելու. Ես կա ռաջա ր կեմ Օրիորդ ժ են յա յի կենա ցը...

— Ո ւռա ՜... — խ մ ե ց ի ն ...— Ջխկո լմ , — ասաց կամաց Դոխոն,

14510 'էեւքիրնյան, ճաաոր II

է „ #“ ւ « ' ’ ”А -Ь " 4 Կ ո ’ ,կ կ 1 -

_ Դո՜ւ իեչ Է* Էրկ"1 *Р и Р1".ЧР1П‘1 ե“ Կտ1։եէ՝ Աչ[" 1 Փաիւ ՞ 1 А Ուհւտ ես էկե, թե կավալեռիա կխաղաս։

1 _ « + " » « ՛ * » “ ! ՛^ ^ ^ „ > ս ւ 4օ (է 1 , „

ո , » 4 Հ_ Մտածեցի, որ էջմիածին չերթամ,

— Ասել է՝ Խոր֊Վիրապ ես ոպում,

— Խոր֊Վիրապ էլ չեմ ուզե։— № , » * ս Սևա՛ն ես գնում,_ Я ш Ь / у * . й Սևաններն ու հոր ֊Վ իրա պ ները կ լ ը թող, Ուրիշ

մտքի եմ,

1 Я, ,** .,«<«* * ч « м « И ^ ՛_ Л и р и / ձ Ա բ ա ժ ա ն վ ե ի ,- ասաց Գասպար Մակարիչը իք

արհեստին հատուկ ժպիտով նայելով Մերկերիոսին, է . ի ն չ կա, Լթե իրար Հարմար չ կ ՝ պարտավորություն է, որ բա ժա նվեք,

_ էդաես չէ ՞, աեսա՞ր իսկական զագոանիլնի

մարդը, Մեր ք ա ղ ա ք ն է, ջանըմ, բա ժընվելու Ի ՚Հ ^ " ’ Ի * մարդու թաքարլամիշ կենեն, Հարիֆ, լուսավորութենեն շատ հա

մնացինք. Խավար ապրելն էլ բանըմ չէ ։— Խավար ապրելը շատ վատ բան է։— Խալխը կապրի, քեֆ կքաշե, մենք ծում ու պաս ենք, ք« -

ն ը մ ...— Ծում ու պասը լավ չէ,_ Հիմի խոսքն օր տեղն եկավ' թա քա վորցնեմ խոսքս,

մե քիչըմ ջահեչնամ, էս ձեր էրևնու բժիշկները կըրնա ն ընծի р -

հե/ռնել։ л Լ_ Հարյուր տարեկանին ջահելացրին, քեզ ի նչ է եղ լ *ք-շ— Յանի ըսենք չջահելնամ էլ' եռանդս մեջս կեփի, « И »

Լկած տեղը' ջահելեն ջահել եմ,— Քեզ ի՛նչ կա ո ր ...

146

— Յանի խոսքի օրինակ կըսեմ։— Ասա, վնաս չունի։

— ^ ^աղդի վրա' էս մեր օրիորդ ժեն,ա ,ին շհՂր կրրնա աոնե։

— Որ ջահելանաս' ինչո՛ւ չէ։— Գան ու քոլ աստվա՜ծդ։— ճ շ մ արիա աստված։

֊ է < Ի նչըղ էնենք։ կըսեմ' երթանք ջահելցնող բժշկին բով,— Չէ, այդ բժիշկը ղեո մնա. ես բժշկի հետ առաջ պետք է

Հտեսնվեմ»։

֊ V -— Հա'

— Հա սկցա ։ Լա'վ, Ըսել է առաշ երթանք զագսին թարաֆը,Զա գսին----- ծամծմեց Գասպար Մակարիչը,— զագ-յքհ

չգնանք դեռ, Աոաջ գնանք մի տեղ, բարեկամ մարդու մոտ, որ նապարհ ցույց տա։

— , հիմիկվընեն թեզը չկա, երթանք,— Գնանք։

— Ես գործի մեջ մ ե քիչըմ չուստ եմ,— Չուստը լավ է։

— Փափա֊մափա մարդ չեմ սիրե,— Չսիրելու բան է։Գնացին դուրս։

Գասպար Մակարիչը Մերկերի„սին զանազան ծուռ ու շիաակ փողոցներով տարավ Կոնդի կողմերը, կանդ առան մի ցած,իկ «ա ն առջև և ^ լի ն ե ր ը կռացնելով մտան մի բակ, այնտեղից < մի պստլիկ սենյակ, „լր մի շիլ մարդ խ ե թ ֊խ ե թ մտիկ տվեց ա յ ֊ցելուներին։

Գասպար Մակարիչը աչքով արաՀ Մերկերիոսին և մոտենա֊ լովշիլ մարդուն, սկսեց ականջին փսփսալ, Շիլ մարդը հանեց ա կ ֊ Փ ե ր ը թաշկինակով ս ր բ կ ւ դրեց աչքե ին ե ն կ արանքից

դարձյալ նայեց Մերկերիոսին,Яи/ЬЬ ինչո լմն է,— Հարցրեց նա չոր,Զագսը դո ւն ես։

֊ Այս մա րգը զա գսի շուրջը աշխատում է ե գործերին մոտ147

մարդ է , ֊ ասաց Գասպար Մակարիչը, ե աչքով արավ Մերկերի,,.

ս ի ն ,- Ասա խնդիրքդ։— Ըսել կուզեմ օՐ, ես կխնդրվիմ օր կնկանես բաժնեք ըԱ ի,— Քանի՜ տարի է ամուսնացած եք,— Երեսունհինգ տարի։_ Ինչո՜ւ ես ուզում բաժանվել,֊ Մարգ ու կնիկ իրար չբռնեցինք, Բնավորություններս իրшр

էփաթթեց, ._ Բ ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր դ չ բ ռ ն ե ց , Լավ, Հ ե տ ո ,

— Իրար հարմար չեկանք, Սխալվել ենք,— է ', երեսունհինգ տարի է պսակված եք՝ նո՜ր իմացաք, яр

բնավորություններդ իրար չբռնեց,— նոր իմացա,— ասաց Մերկերիոսը և մի քիչ շփոթվեց»_ Շատ եք ուշացել. Գլխավոր պատճառը պետք է գտնեք' թհ

ֆհչու եք բաժանվում։ ^— Գլխավոր պատճառը էն է, օր... ներողութե'ն, եզբայթ

յա ն, խոսքի օրինակ, ես ձեզի պիտի ըսեմ, օր ես հիմի նոր գա. զափարով զուզեմ ապրեմ, նոր աշխրքի գուզեմ խառնվիմ,

— Բաժանվելուց հետո ուրիշի հետ պե՜տք է ամուսնանաք,_ է՛հ թե պարտք է՝ կ ա մ ո ւ ս ն ա ն ա մ ,— Պարտք չէ, Բայց ամուսնանալ ուզո՜ւմ եք, Ուզում եմ ասել՛

սրտով ուզո ւմ եք։— Գուզեմ, սրտով գուզեմ,— Ուրեմն գիմում գրեցեք, ես վազը կտանեմ զագս,— Այգ մենք չենք կարող, Խորեն Համբարձումովիչ, դու պի­

տի գրես,— վրա ընկավ Գասպար Մակարիչը,— Շատ դժվար գործ է ,— ծամծմեց շիլ մարդը,— երեսուն к

հինգ տարի է անցել։— Լավ. լավ, վնաս չունի, գործը տես, ընկեր Մերկերի ив;

ծախսից փախչող մարդ չի, Մի երկու հարյուր մանեթը դաաաՀ

բան է,— Բանը փողը չէ, Գլուխ պիտի կոտրենք. Լավ, Մի բան կա­

նենք,Գասպար Մակարիչը Մերկերիոսին աչքով արավ և այնպ

սարսափով նայեց նրան, որ Մերկերիոսը հանեց քսակը ե հսդ վելով երկու հարյուր ռուբլին' դրեց չոր մարդու առաջը,

148

Չոր մարդը նա յեց Գասպար Մակարիչին, իսկ սա' պ ա ա ոլհա ֊ նից դուրս, և հարցը վերջացավ, Դուրս եկան փողոց,

— է ՜, հիմի մնաց ժենյա ն ..

— Ժեն յա ն, հա . ամենիդ դժվարը ժենյա ն է. բա յց վնաս չուեիք մի 500 մանեթով կվերկանաք

— ^ նչ կըսես։— Ա յո , ընծա յի, հրավերքի, հետո բժ շկ ի ...— Բժշկի, դրուստ ըսիր, Հըմը, էրթա թ „ղ ,— Ես Ժենյային «կ հա մոզեմ »,

— Հա , հա , դու էնոր անկաճը լից, ծախսի առաջ մի կա յնի,Բան չունի՜ ս, աշխրքե քիշըմ համ ա ռնենք...

Հետևյալ առավոտ վաղ Դոխոն բզեց Մերկերիոսի կողքը,— Ե'լ, զանգերը զարկին, էրթանք սուրբ Սարդիս համբու-

րենք,

— Դու գնա համբուրե, ես ետև գուքամ,— Ետև գուքա՜մս որն է ։ Ել։

֊ Չէ, դու գնա ժա մ, թեզ արի, որ քեզ ճամփոլ պիաի դնեմԳյումրի,

֊ ճամփոլ պիաի դնես Գ յո ւմ ր ի ՜... ինչո՜ւ,— Գործ պատ ահա վ ։— Ի նչ գործ։

Մասնավոր, կառավարության գործ,Միլիցե ն է կանչե։

— Ջանըմ, բժշկի քով սյիսյի երթամ, բա լնիցա պիտի պա ռ - կիմ, ղալչաներս կցավի՜ն։

֊ Խելրռե ր ես, ես օղլուշաղ տեղովս ո՜ւր պիտի երթա մ, Չ է, սեջը ֆենթ իֆիրլշքեմ կա, Ի՜նչ գործ է,

— էտիկ կնիկմարդու բա ն չէ , Տ ե ՚, տ ե ', մի ուշացնե. պ ո յե ղ . դը գնաց։

֊ Մտքեդ հանե, Ես տեղես հեչ չեմ խ թխ թա ,^ , ըսել է՝ չըսե՞ս խաթի մեջ ընկա նք.

Խելքդ տե ղն է, ինչ կըսես, ես միտքդ կհասկնամ. բա լշե- ՎԻ կ ես դառե։

Հ ա , բալշևիկ եմ դառե,

֊ Մեղա , կեցար, կեցա ր ' բալշևի կո լթ են դ նոր բռ ն ե ց , Բռյգ1 4 9

քազս . ա . կ « г Ы ՜ /™и*М 1‘Л"բալշևիկս,թենե յախա թափ կուտայխи

_ Լուսավոր չէինք, չէինք հասկնա,_ է ՛. էրևան էկաո, լուսավորցա՜ր,

_ Л ^ М А !■ « - + » Ь Г ‘М4է. ,,/.֊./■ ;-!« *. է* * * ' ‘"■‘ ՚ սուտ բաներ են։ , —

ձ Հ/, <ա աԼ*. ^ ^ խաթե Рկըսես, Քոնցոմո՜լ ես, անաստվա՜ծ ես,

— Հա', քոնցոմոլ եմ, ըսա՜ծդ ինչ է, . . . . . . .— Կիաի՜, Ք^փակ շ ո ւ ն ,- ծղրտաց Դոխոն և վեր կենալով

ն ս տ ե ց Մերկերիոսի կրծքին, . . . . . . ,Ա,ս ձայնի վրա Գասպար Մակարիչը և Վաոինկան ներս վա.

զեցին, Հասան և մյուս հարևաններն ու հանդիպեցին այնպիսի մի արյուկի, որ сԵրիտասարդացման» կինոն էլ 1 "լնեՐ՝

Դոխոն մի աոանձին ջ ե ր մ եռանդո,թ յա մբ թակում էր Մ րկե. ըիոսին, Մերկերիոսը շապկանց դուրս վազեց, պատշգամբ, Դոխոն

ընկավ նրա հետևից,— Քոնցոմոլի՜ս աչեցեք, օճա՛խ կքանդե,Ու բռնելով Մերկերիոսի ականջից, ցած քաշեց,— Ա ղշի', ա ղ ջ ի լ փ ռ տ ե ց Մ ե ր կ ե ր ի ո ս ը ,

— Տիկին Դոխո,— հասավ Գասպար Մակարիչը,— Տիկին Դոխո,— ասաց Վառինկան,— Տիկին Դոխո,— խնդրեցին հարևանները,— Կեցեք՝ ես էսօր հախեն դամ, Ազապ աղճիկ ղազես հա,

առ քեզի ազապ ա խ ճ ի կ ,- ու նորից սկսեց հասցնելը,Այդ ժամանակ վրա հասավ օրիորդ ժենյա ն, որ հետաքրքրված

դալիս էր տեսնելու, թե ինչ աղմուկ է, ռ ւ ւ— Արի-, արի՛ մազերդ կտրեմ, զանջըղ,— ծղրտաց Гире»

ու հարձակվեց օրիորդ Ժենյայի վյ,ա, Ժենյան փախավ,— Տիկի՜ն Դոխո, հանգստացեք,— Սուս կեցեք, սլոչ քաշող շուն շան որդիք. ԷրԻԿ֊Կ^ԻԿ ԿԲա՝

մտնեք, հա ։ ,Ու մի հատ էլ Մերկերիոսի վզակոթին հասցնելով* հ բ կ Գ>Պէ

սենյակը,— Տ ե ՛, չամագանները կապե։Ն,

1Տ0

֊Ծ ո , ծո , ծ ո . . . ծո էս էղավ հա յութե՜ն, ծո- Էա ,

նեութ են է , - կակազեց Մերկերիոսն ու ներս ընկավ սենյա կը, Մինչ ամուսինները ճամպրուկներն էին կապում, հարևաններն

ու Գասպար Մակարիչը կանգնել սպասում էին վերջաբանին, Տիկին Վառինկան փախել էր ժ ե ն յա յի հետևից,

Փողոցից մի կառք էր անցնում, Դոխոն դուրս վա զեց, կանչեց կառապանին և ճամպրուկները տալով Մերկերիոսի շալակը՝ հե _ ա ևից բզեց դուրս.

- Տե ', յա լլա ', քեզի տանիմ էջմիածին, որ քոնցոմոլդ գլխեդ հանեմ, Կավալեռյայի՜ս ա շեցեք... աշըղ Փայլուղի՜ կխ ա ղա ... կի. տի քյովւակ...

1925 թ.

Պ Ա Ն Ի Կ Ա Յ Ի Ս ,Ղ « Ո Ն

Իմ հարևան Աղճոն տագնապալից մարդ է և տագնապալից է ամբողջ ընտանիքով, Առավոտից մինչև երեկո, երեկոյից մինչև գիշեր, շատ անգամ նաև գիշերն ի ն չ ֊ո ր խուճապային իրադարձու­թյուններ են կատարվում նրա տանը։

Տղան լիքը բրնձի ջվալներ է բերում տուն, ինքը դուրս է ցատկում և վազելով՝ մոթա լ, ցորեն, կարտոֆիլ, կաղամբ է հաս„ . նում, թափում, Աղջիկները փողոցներն ընկա ծ՝ ձու, պանիր, յո լղ , հավ են հավաքում.

Ասում եմ' ձմեռնամուտ է, երևի մարդը պաշաը է տեսնում< ՞ա յց Աղճոյի պաշարն անհնարին ծավալ է ընդունել,

3ոՐԼնԸ- յուղը, փայտը, հին շորերը, լոբին, ձեթը, ածուխը լցվել են մարագը, այնտեղից եկել մտել են սենյակը, թախտերի տակ, թախտերը բարձրացրել դուրս են գցել բակը,

Ընտանիքը դոլրսն է գիշերում,

Աղճոն լեզուն կախ, քրտինքը շռշռա լով' վազում է գոլրս> վա _ զում է ներս, г

. , Ո ՄԻ * Ш* ШР Կ "Р ւԻն^ մ Է, Ընտանիքի անդամներիցԿ ու կը քիթը հանելով դրսի դռնից, փողոցն Է նայում, Մեկ

էլ ա կարծ իրար հետևից ջվալ, նավթի աման, զամբյուղ սւռաձ' ամբողջ ընտանիքը վազում Է շուկա։

161

ի ՜ ն չ է պ ա տ ա հ ե լ , չ ե մ հ ա ս կ ա ն ո ւ մ ,

— Աղճո, ի՜նչ է պատահելւ Ազ&օն հևում է միայն և վաղում,Մեկ էւ ներս է ընկնում.— Կնիկ, ճաղի ալյուր էլ եկավ»— Բեր։_ Ք ալամ էչ կա։—- Հասցրու։Տղան է վաղում լեղապատառ.

— Հայրիկ, կլիզմա Գտա։— Քանի' հատ է,Մերժել -կա, Ամեն բան առնում, լցնում են տ ոձը,եվ Ղա տուն չէ. դեպո է, պահեստ, ունիվերսալ մաղաղին,

Հանկարծ ներս է ընկնում աղջիկը•_ Աման, մարե, պոչն եկավ,_ Վայ, ղուլում, տեսա ր զուլումը,Ո, ամբողջ ընտանիքը նորից լեղապատառ վագում է,

— Աղճո, ի՛նչ պոչ, ի՛նչ է ասում,— Կոոպերատի պոչ է,— Լավ, ինչի՜ ես վախենում,— Վախենա՛լ, աման, մի ասի, ամեն պոչ տեսել եմ, չԱ

վախեցել, գելի պոչ, արջի պ ոչ... ամա ես կոոպերատի պոչ զըմ-

մեն մոոցուց,— Հիմի ի՜նչ բանի վրա ես,_ Պ ա շ ա ր ե մ տ ե ս ն ո ւ մ ,

Վերջին օրերս Աղճոն իր տագնապով իմ մեջ այն միտքր գաք թեցրեց, որ խեղճը պաշար է տեսնում հին իմաստով, երբ ձյոձջ դայիս ճամփաները փակում էր. կամ զորքը գալիս, •պաչարոսհ

ԷՐ րերՂԸ»Մի օր փողոցում իրեն բռնեցի.— Աղճո, մի քանի դեղատուն, փուռ, գործարան են ծախու*,

էժան է, կառնե ս։Խելքը վրան չէ.— Թանկ ու աժա՜նը կը հարցնես, բեր, ջանըմ,_ Մի քանի հատ էլ նահանգ, իրենց բերքով, պաշար\,

ահա սու ններավ,152

— ս "լՐ է> ջանըմ, բեր,— Կառնե՜ս>— Աստծու սիրուն, բե ր ,

— Կամ ի ն չ ո ՜ ւ հեռու գնանք, մ ի ամբողջ պետություն' ի ր

վարչությամբ, զորքով, հանքերով ու ա րդյունա բերությա մբ,— Ջա նըմ, բ ե ՛ր , բ ե ՜ր , բ ե ՚ե ՜ր , բ ե ՜ ե ՚. . . ր , կա ռնե՛մ , հաս.

կ ը ց ա ՜ ՚ր ...

— Շատ լա վ, կբերեմ, առ տունդ դիր ու ձմեռս հանգիսա նստիր, Թե չէ՝ մ ե կ ֊մ ե կ տուն վա զեցնելով ե ՝րբ պիտի վերջացնես, սիրելիս,

Ասում եմ ' Աղճոյին մի հատ դագաղ առաջարկեմ, թռղ պա я ֊ կի մեջը, ինքն էլ ազատվի, մենք էր

1Ш թ.

Մ Ե Ր Ծ Ա Ն Ո Թ Ն Ե Ր Ը

Հռովմեական պատրիկի պես, իբրև տոգա' քրքրված ջվալն ուսերին գցած և կրծքի վրա հանգույց արած, աստծու կոշիկներով (սեփական կաշուց)' քսմսվում է խանութների դոներին,

Փորը, նաև կուրծքը, նաև ոտները և նաև ամբողջ մարմինը մերկ։

Օթելլոյի գրիմը, նրա տուալետը քա մին է, արևը, ցուրտը ե խ այն խարույկի, որ փողոցի մեջտեղ վառում է նա.

Եվ հանգիստ ու պահանջկոտ մի եղանակ էլ ունի,Եղբայր, մի կոպեկ տ ա ՛ս,

ձհուժանս է.

Առաջ այս անունը դրին թա յանող և անկանոն ղորքի վրա .

աո զորքի հետևից գնացող թա յանող բա զմությա ն վրա, վերջը Գրին սրա վրա,

Հազիվ Ю — 12 տարեկան,

Դ կոնսերվի դատարկ տուփ „լն ի ձեռին - միակ շարժական

153

« , . * Ч*,М ,А ‘

Ь - М м ' ‘ ' < ■ № ' * յ ի ’ ■ * '

СГ-Г« «му\гк~ \Г ;т, . ՛ . ք ճք л, Ъ„ш բնակարանային բաժնի վարիչը

.ь.,о,».ы (, "ր Ьл“ ь <ա^ԿաՏՐե1 է А е դ г . . . м ~ ц աւՒ-ւ*ւ՛ «“ ‘ “ ‘ք. — 4 " ' է . № հ էէЧ- յ ֊

<«/■*. • — / ■ « « » ւ *» “ ( <■<•“ “ * “ а д | " Տ ” 1՛ ‘ , -<»Г». ш,Ь շ1.կն Է. . .Л » Ч *“ ЛЬ 1Ь " . , ...

Հ ք Հ , . Հ ,-յ1 а - » * » - « И - №“ ■/-•■ <4„ .ն ե ր ս մտավ մ ի ն չ և նախասենյակը.

' V - «“ ■'“ Г ^ ■ ' " « ( ՛ ”<■* Г г" " “ 1^ Л м ^ Ь Ч». ,А'-<»»А Ь-ЬА * ք<ЬшЬ/>о <աօնէք և վ զ ա կ ո թ ի ն տալ,

Մինչդեռ ճաշարանի ծառայողն այդ վզակոթի I Իշտ Է

քի, կոտլետ Է դնում և տափս նրան,' ձ յ ա ն ' . А‘ : -л к ^ ‘ Ьм г. 1 » ™ ժ <■՝

„ . 4 ».ЬА Ал № ‘ ” “ гА « - » ք “ “ է » ք » ‘ V ՝Նա ե ան Ֆ ո ն դ ե ր ։ _ _ . , ,

_ 6 ,рш,Г , » » . Ч ЦР » # ք 2-Г И 2 4" Ч ‘ 4Г " ՞ 4"_ <«<. 4»РА՜՛ "‘сАг ան’’ա յ ՝ , , , , . . . ._ 54', Հ«//> աո.ր ու պրծի, Հետո մտքիցդ կընկնի,Մինչև ճաշ գլուխը դնում Է շան փորի վրա ու քնում,Երբեմն զարթնում Է, ճմլկոտում, թևի տակերը քորում և կեէ

քուն, մեքենաբար մրթմրթում._ Եղբայր, մի կոպեկ տաս։Ու կրկին գլուխը կախում Է վար ». * Ь т ЛՄնացած ժամանակը զբաղված Է դռան շեմքի վրա, ընկ ր»ք

կրծքին նստելով և բուկը խեղդելովէ— Й/ տղա, ի'նչ ես անում•Պատասխան չկա,— Ծնողներ ունե ս, ,_ «/ձոձք 4Ь,— լփռտում Է հարևանցի ու Էէի թ ք4"

քնկերս/բ, , ,ճաշ/, (/ա>/ է, Ահա գաւիս են նրա մյոս, ընկերները, • » -

տորների պես, նույնպիսի տոգաներով և բռնում են դռան կոթը. Շուտով գալիս են ճաշելու խուժանների կլիհնաները, Գործարքն սկսվէոմ Է։

— Էսօր կոտլետը չտվիր, եղբայր,Բայց խուժանը ուրիշ տնտեսական բազաներ ունի,Շուկան,

Երկու կատեգորիայի մարդիկ կան, որ„նց հետ խուժանն ամենօրյա կոնտակտի մեջ Է,

Գյռւղից շուկա մթերք բերող գյուղացին և շուկայից մթերքը տուն տանող տանտիկինը։

Երկուսի բեռն Էլ թեթևացնողը խուժանն Է,Տները, բնակարանները, սրահները, ննջարանները խուժանի

համար « արտաքին աշխարհ» Է, «դուրսը», Նրա ներքին .Աշխար­հը, «ներսըճ քաղաքն Է, փողոցը։

Եվ երբ ահա մթնում Է, մարդիկ «դուրս են դնում» և տունը խաղաղվում Է' խուժաններն Էլ գնում են իրենց ննջարանը — այ­սինքն որտեղ որ վերջին վայրկյանին կանգնած Էին' տեղնուտեղը վայր են թափվում, ծածկվում իրենց տո գան երի տակ ու սկսվում Է քաղցր զրույցը քացիներով ու պղպեղի հայհոյանքներով համե­մած, Այս զրույցի մեջ մշակվում Է խուժանական ոճը, նրա Էպա֊ սը — Իլիականը և մանավանդ Ոդիսականը, Այստեղ պատկերա­վորվում է Ցիկլոպ խանութպանը, որ նրանց վրա դուռը դրսից Փակել է, ուզեցել է թակել, բա յց նրանք դուրս են պրծել, Այստեղ գծագրվում է գեղեցկուհի Կալիպսեն բանկոոպի ճաշարանի առջև, նկարագրվում են Ալքինոյի խաղողի և աԱ մրգերի տեսակները, Երևանի այգիներում, նավսիկեյայի լվացքը մեյդանի կղզիներում և այլ սխրագործություններ,

Եվ երբ մի օր ( դա շՈլտով կլինի) խուժանը դեգերելով ու իրագործելով իրեն բաժին ընկած ծովից ափ դուրս կգա մեզ մոտ

ու նստած կլինի մեր կողքին' նրա Հոմերոսը մի օր կպատմե երե- վելի դրվագներ,ատ թ.

18*

ՍՊԵՑ

Միայն պիտի խուզվեի ու ածիլվեի,

" Հ ւ ՞ յ^ ն լի ւ № . Կ ? ե“ , " “ է 7 !' 7 ' Ղ 11Л , ռէրիշ բան ^ " Ь ’ “ * ™ - * ա>ակտն

ն" Ր Հ ' ^ . „ . . ձի „ 4 № ■“ ■հ

դուրս եկել,Այդ է1 շնորհիվ իմ վախկոտության,

Բայց միշտ մտահոգ եմ մտել այդ սափրան.,ցլ. Ա կէն-ուրս^

հեռացել այնտեղից՝ ասելով.— ԷԺ Կտա^ՔԸ ամենից լավն է,Հ » , « , РшЬ - М » - » է - “ “ М Я ‘ Վա։՜

< * ' , է , » , ‘ А » “ « “ «■ ' “ ‘ ‘ А * й • " “ ' г 4 '

1 * ^ 1 И - > ւք ‘ . V "» ■ ' ■“ * * ք ՞ « ՛ս ա Ь իր ածելՈվ ընկնի կոկորդիդ վ ր ո ւաՎ Հ ւ1աՐոլ 7 '

!1ափՐանո3ի „ » պաաի 6րկա,նէ ոՎ, Հ ա յլի ն ե ր ի « . » , Ь ‘ » ֊

նած են ուրիշ մի քանի սափրիչներ,Երիտասարդ տղաներ են, Անհոդ ասում ֊ծիծաղում են. Պրոֆ­

միության հոտը զալիս Է վրաներից, Տեղկոմի հարցեր, Կոոպե-

ր ա ց ի ա , ա կ ո ւ մ բ է կ ի ն ո . . .■ Ք ա ղ ա ք ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ե ն ա ն ո ւ մ ._ Համեցեք։ Ներեցեք, Կկամենայի՛ք պուդրի։Կամ՝ կատեգորիկ հրամայականներով.- ժամը չորսից առաջ, Եվ ոչ մի կերպ չի կարեչի, Պրոֆ-

միությունը մեզ թույլ չի տա։Մ եկ ֊մեկ Էլ երեսդ կտրում են.— ն ե ր ո ղ ո ւթ յո ւն , ի ս կ ո ւ յն կ ա խ տ ա հ ա ն ե մ ,

Բայց նա լուո Է ձկան պես, Հասակավոր սափրիչ Է։ ԿուԱ բարձել, կյանքի ծեծր կերել , հիմի գյուխը կախ իր գործին Է,

Եվ հերթի զորությամբ ես նստած եմ ահա նրա բազկաթոռի ։ Ջրակալած խոշոր աչքերը աչքերիս մոտեցրած' մի հիվա 1

բարի ժպիտով ինձ Է նայում.— Խուզե մ։— Այո ւ Եվ... ածիլեցեք։

156

Գործի Է անցնում։

Շատ մեղմ Է, չափազանց փափուկ, Այնպես զգույշ Է կողմդ պատվում, կարծես ոչ թե միայն դու ես մի փխրուն ш р т , րած, այլ ավելի ինքը, որ կարող Է փշրվեր

Ժպտում Է յուրովի։Խոսում ենք, բա յց հատընտիր,— Պրոֆմիության անդա՜մ եք,— Անդամ ենք։

Իհարկե, ծանր արժանապատվությամբ։Արդեն մտել Է իր դերի մեջ։

Չի խուզում — ծես Է կատարում, նվիրագործում Է, արձանա­գործ ում։

Եվ իր արհեստի ի ն չ ֊ո ր մ աներներն ունի, կ ի ց ձախ, ձախի, աջ անցնելիս մի տեսակ սպեցիալ ժպիտներ, որոնց նշանակոլ- թյունը կապված Է մի անվերծանելի միստիցիզմի հետ,

— Վարպե՜տ եք։

Գլխով մի երկարավուն «ա յո» Է անում վերից վար,Երեում Է, որ արժանապատվությունից ցած Է համարում այդ

*այոտ֊ն խոսքերով ասեր

Արդեն մկրատը սողոսկում Է ծոծրակիս վրա, Բայց - ոա

[կ ա ք Է <ԻՆ միՆ Կպչ" ւմ է ՛ <ШгШР ա Ի ^Օ Ր հկում ։ Մեջը բան

— Ընկերներդ էլ պրոֆմիության մե՛՜ջ են։Սա յուղի մեջ են, ամա վարպետ չեն։

֊ Մի՜թե վարպետ չեն։

ոեմ « " [ “ “ " Հ ^ Բ թ ա դ ե մ ի ժպիտ է սմքում նրադեմքին մի պահ և ապա.

— ո՜նց կարան, որ վարպետ ըլեն,— Հետները ո՜նց եք,՝ Ցոլա ենք գնում։

֊ Ակումբ գնո՜ւմ եք, դասախոսոլթյուններ լսո՜ւմ եք,

Ш, անում ենք, ե Կ ’ ПЬ9 լե Կ 4ն" ւմ' М ԲաՆ Ո Կ ^ ^

Մես ~ ւ ։Գ? լ լաՎ է՛ " Р թե 4ՈւՔ’ РЬ' նրանք ^ ֆ մ ի ո ւ թ յա ն մեջ եք,Ի սին ձեր գործը առաջ կտանեք։

Նայում եմ իրան — չէ — բաներ կան մեջը, Արդեն ի ս կ ի ր

157

< М . * " I " " * « * ' Л ՝" '՛ ' ' ՛Հա%ք-իէէւսվորու թւան։ . ' .

_ Մկրատներն ու ածելիները սրբո ւմ եք,

Կ . , ա Դ ^ ւ , „ կ (,_ Իսկ ձեր երիտասարդ ընկերները, ինլպ Ր Ք 4

" Ո * ւԺ են' . լ ,Մի բարի կոտրած ժպիտով._ է| . „ . յ էն, ամա ( . л , ь с V ? է ' աէ " յ > / Հ “ ՚ ;

Լ . է, - « կ ‘ /■ « կ “ “ “ “ ' ՛ ' * ւ( ,օրինակ՝ իմ ձեռից իրա օրումը մարդ չի վնասվի,

_ կն պատճառի որ' քառասուն տարի ա Էս գործի միշէ{ յ

եՀմե, ենք. Ինձ համար ի՜նչ նշան,Ոլ կամաց-կամաց պատմում է, Բաքու, Գանձակ ^

'.բ ժ ո մ հազարավոր մարդիկ անցել են նրա ածելիի տակով, Մա. :& է ամբոզք բյուրոկրատիան, բո ^ո ւա զ ի ա ն , ազդային դեմքեր

ամբոզշ ինտելիգենցիան,_ Պատերազմի տարին Բա,վի վոկզալի նաչալնիկը. իմ լավ

„ .ե կ ա մ ն է ր ,- ի ն ձ բերեց ու գրեց ( 1Րակալած աչքերը ժ պ »» են. ձայնը քաղցրանում է) վակզալի պարիկմախեր. Ինքն էլ * լավ էնպես պայծառ մարդ էր (ձեռքով ցույց է տալիս).

Եմ երազում է ժպտում։Հ л * » ' ~

ա կո մի տարօրինակ եղանակ ունի,Օրինակ՝_ Շա՜տ մնացիք Բաքվի կայարանում։

Ական չի ս փսփ սում է*_ Երկու տարհ՛ ,— կրկնում եմ ստուգելու համար, թե արդքք [

գ . ա ք ր , „Ր անմեղ բան ասաց և ծածկելու կտրիք չուներ,^ - Հ ա էրկու տ ա ր ի ,- կ ր կ ն ո ւ մ է նորաՀարսի ամոթի.*, ;

բայց դավադրական մեղմությամբ։ յ- էն ա, որ Ադրբեքանի տերությոմ,ը եղավ ՝ Ьш « ախպՀ I

4 4 .1 ,. Թիֆլիս, Մի լավ մոսին թվանք առա ես, Ախպերս «

; ՎՀ ' * * - № ՛ • * * 41К*

դուկը, Առավոտը դնում էինք գործի (ձա յնը ցա ծրա ցնում է ) , իրիկ. վան դալիս էինք տուն։

— Գալիս էիք ա ռ՜ւն։

— Հ ա ,— ասում է դարձյալ կոնսպիրատիվ ձա յնով,Չեմ հասկանում ինչու է անում ա յսպ ես,

— Գալիս էինք տուն, մեզ համար քնում, Ու էն ա էդ թվա ն ֊

քը միշտ էնտեղ, սնդուկի մեչ կար, Լավ, փառավոր, ինչպես ամեն բան կարգին, Ես պարիկմախերի մոտ էի, ախպերս էլ «гոտի վրա աշխատում էր»։

՜ լմ ։— Բիրժում, Սալդատսկի բա զա րում, բ-սն, Ազգային գործումն

էլ կար,֊ Ախ, կուսակցակա՜ն էր։

— Կուսակցոլթյունի մեջ էր , կամավոր զորք էր եղած իր ժա­մանակին։

— Ֆրոնտո՜ւմ եղել է։— էն ա էդտեղ եմ գա լիս։Հա ։

էսպես պարիկմախրոլթյուն էի անում, Վերջը ախպերս ասավ, որ պետք ա գնանք, էն ա, հատի սովի Հայաստանի ժամանակը ախպերս ու ես մեր թվա նքը վերցրինք ու էնպես սնդուկով տա­րանք Երևան, էնտեղ իմ ախպերը մի քիչ փող ուներ, բերինք խա ­նութ բաց արինք մեյդա նի վյւա։

Շատ մեկ երևեչի առևտուր կար, Ամերիկայի կաթը, լա վ բ յա -

զը, ֆրոնտի ապրանքը, բրինձը, ամեն բա ն, ոնց որ իրա կարգին։Առավոտը դնում էինք դուքա ն , իրիկունը գալիս տուն, Հա,

էդ թվանքն էլ էնքան լա վ, փաթաթած թախտի տակին, ոա ,իմ պահում էինք,

— Ախ, թախտի տակին էիք պահում։֊ ֊ Հա, բա " ս ( շատ լոլրշյ պաՀոլմ էինք ոլ էնպես ամեն -

լավ իրա կարգին,

Վերջը Զանգիբասարի պատերազմը „ր ընկավ՝ ախպերս խ ա ֊ լ&Ը մեծա ցրեց,

Զանգիբասար գն ա ՜ց ։

֊ է դա եզ եմ գալիս, էդ մամանակ չա լթուկը, բրինձը, ապ->69

րանքը շատ էժանացավ, էն ա, ախպերս էժան առնում էր, ծա-

իաւմ էինք ու..._ Եղբայրդ կռվին մասնակցե՜ց,_ էնպես որ, բաներ շատ եղան, Ու էսպես մի քանի ամիս

„ր անցավ, ախպերս դուքան բազարին վերջ տվեց, ասավ գնանք

* է ֆ ժ „ № Վ Կ , - » , > ■ 1 ռ ‘ 4 - Կ П Ы - . է ” И ” ‘ * ‘ < < / ” * ;օանալից ժպտում Է) Էնպես լավ երևելի փաթաթած բերինք մինչև Թիֆլիսի վակգալը, Էստեղ մենշևիկները եկան, որ թվանքը բռնեն,

— Բռնեցի ն։— Չէ, չբռնեցին. Ու էսպես անվարձ թվանքը բերինք իմ քե-

ոոլ տունը, էնտեղ վեր եկանք ու... (ձայնը իջեցնում է) իմ քեռու

տանն էլ ապրո ւմ էինք,— Մոսինն ի՜նչ արիք,— Մոսինը ծախեցինք։

Բայց նա շարունակում է ավելի քաղցրաձայն, ինչպես մի

արևելյան սրտառուչ սիրավեպ,— էն ա, էդպես եկանք նոր գործի մտանք Թիֆլիսում, Էդ

ժամանակները բայշևիկությունն ԷԼ ընկավ ու ախպերս դուքան-

բազարը թողեց,— Թողե՜ց,

— Հա*Նոր նկատեցի, որ մեր խոսակցությունը աննկատելիորեն

դարձել ԷՐ ինչ ֊որ վերին աստիճանի վտանգավոր մի կոնսպի-

րացիա։Վա խենո՜ւմ էր, ինչ էէԲայց «ցենզուրականв տեղերը բավական բարձր Էր խոսում,

Ինչո՜ւ Էր անմեղ, հիմար տեղերը ձայնը իջեցնում,Հիմի բանն այն Էր, որ իմ դրությունն Էր դառնում տրագի­

կոմիկ, Կարծես ի ն չ ֊ո ր մի սարսափելի դավադրության ես մաս­

նակցում.Բայց վարպետս ախորժակի եկած տարվել Էր իր պատմու­

թյա մբ,— Էդ առաջին տարին քիչ դժվար Էր, Չա յ, շաքար չէր աՐ

վում, Ամա հիմի ապրանքր էժանանում է ու...Տայնը ուզում էր ցածրացնել,

160

— Բարձր խոսեք, ի՜նչ կա ցած խոսելու։— Ես էլ էդ եմ ասում.Բայց ես ուզում էի փերշ տալ։— Չիստկայում եղե՞լ եք։Ի նչ ֊որ մի բան լփռոտաց, որից հասկացվեց, որ դեռ չի եղերՀերթը հասնում էր ածիլվելուն, Գնաց տաք ջուր բերելու.Ուրիշ տագնապ,Անւգատճաո ածելին կեղտոտ է, ու վրձինը պիտի քսի շուր-

թերիս.Ի՜նչ անեի, Հրաժարվե'մ,

ԲաՏ9 արդեն բթամատը սավանի հետ խոթում է օձիքս ու բկիս արանքը։ Ուշ էէ Ուստի և ինձ հանձնում եմ նախախնամու­թյան, Ես փորձում եմ մի փոքր ինիցիատիվ վերցնելու։

— Գիտե ք, այնպես սրեք, չկտրի։ Երեսիս մորթը կակուղ Էէ— Հա, ըլում աւ Կակուղն Էլ ա ըլում, կոշտն Էլէ— Շոլտ ֊շուտ ե՜ք սրում ածելիներըէ

— Ածելիի տեսակը գիտե։ Կա որ' զագբանիչնի ա։ Ընգրա սրելու հանգը ուրիշ տեսակ ա։ Կա որ' դովմյեննի ա։ Էն Էլ ուրիշ տեսակ ա սրվում։ Նոր զագրանիչնի Էլ կա։ Ընդր ա ոլորքն Էլ մեկ ոլրիշ ջուռա ա։

— ԼաՎ> հիմի ձեռքինդ այս րոպեիս ո՜ր տեսակիցն ԷէԻնչպես ոսկերիչը մի հազվագյուտ բանվածք ցույց կտ ա.-»— Էս մեկը հին քյոհնա ածելի ա։

— Ասել Է, որ լավ սրեք' չկտրիէ Իսկույն չպատասխանեց.

Մի ուրիշ հարց Էլ տվի.— Այդ ածելին լավ սրբո՞ւմ եք.Ունքերը վեր քաշեց ու շատ լուրջ ձևով բացատրեց.

Էն մարդը որ վարպետ ա' բանի ոլ ոԲՔԸ նա գիտում ա, ®Ի էս իմ ածելին (կարծես սկիհ Է ցույց տալիս, այնպես Է մ ա տ ֊ ները չռում) Է ս իմ ածելին սրբած չսրբած դիփ մին ա, Իսկի մեՀ ահալոլ բան չկա իմ ձեռքին,

էն... Աֆանասիյ Եգորիչ Կարակողովր հո ճանաչո՞ւմ ես, էն սոլգեբնի պրոկուրորը որ էր. Մեկ շատ երևելի, կոխտա վիգով մարգ էր, Երեսին մին շատ խալեր ուներ. Այ, ընգրա երեսը վեր

161^էւքիր6յաէ, Вшмшг II

անեչր մեկ խ չա պ ոա նի բա ն էր. Ա * » * • հա հ^Ի Վ Կ ԷԻ

անում ա ր... շ ա տ մ ե կ ե ր և ե լ ի ։ • ւ լ

Ե վ հ ա յ ե լ ա ւ մ ե , ե ր և ո ւ մ է ր , ար վ ա ր պ ե տ * ենչպ օ и է ր ս ^ ե լ ի ր

արհեաաի ի ս կ ա կ ա ն պ ո ե զ ի ա յի մ եջ։- Ի ր ա ժ ա մ ա ն ա կ ի ն ' Կ պ ր ա կ ռ ր ա ր , է լ կ ա զ ն ա շ ե ր ^ է լ վ ա ր .

մ ա պ ե ա չ ե մ թ ա զ ե լ ա մ ե ն ք ի ե ր ե ս ք վ ե ր ե մ ա ր ե լ . . . ( հ ի շ ս ւ մ Է ^ Ը Հ

ա ա ւ մ լ ա ւ ր ո վ ի ) է ն ա ա ւ դ ե բ ն ի պ ր ի ս տ ա վ Մ ա ռ ա զ ա վ ի ն ը . . . ա ն ց չ է ,

լ ա վ , է ն պ ե ս ի ր ա կ ա ր գ ի ն г

__ Ս պ ա ս ե ց ե ՜ ք . ն ե ր ո ղ ո ւթ յո ւն , մ ի փ ո ք ր Я Ч Я Ч 1 :

_ իմանում եմ:— Չե՜ք կարի։— Վախիլ մ խ Ո ՜նց ա կ ա ր ե ^ , т Р Կ " Ր ե մ '— Բայց թան է , ա շխարհք է , պ ա տ ա հ ե ց .

— Վ ա ր պ ե տ ը չի կ ա ր ա կ ա ր ի ։

— Շատ էլ վարպետ կ ար հ” Բլ Յ ' Ի 'ն1 НЫ" Ь? :Կանգ ա ռա վ . ւ ա ծելին ձեռին ա ր ձ ա ն ^ ց ա վ . ^ Ա պ ա , հանքեթք

վեր քաշձլավ, ւ ֊ չ ս ա ն գ ա մ լ , ւ Ր է ե ղ ա ն ա կ ո վ Հ ր ա Հ ա ն գ հ 3 .

_ Կա վ ^ ր պ ձ ա . ա մ ա կ ա վ ա ր պ ե տ ի վ ա ր պ ե տ ը : Էս ա ծ ե լ ի հ ,

, , Է գ ք յ ո հ ն ա վ ա ր պ ե տ ի ձ ե ա ի ն լ ե ն ի ՝ ի ր ա օ ր ո ւ մ * չ ի կ ֊ ^ Ի

Փ ր ե ն ք չ ի :

Ե վ * ֊ / « * * ր ա վ ի ր ե ր ի տ ա ս ա ր դ ը ն կ ե ր ն ե ր ի կ ա զ մ ը ,

_ Ա ,. ընտ րա նք . ր աաչաւզի -Ո ՛ “ “ Կ ՚ 1 “ ^

բա ն կա րա ՜ն ..վ ա ր ե ն . Ա նմեղ երեխ եք ե * :« է ժպաալմ Է Հեզինակավար աւ հավանավար Տպիտավ:_ Հին վ ա ր պ ե տ .ր ա ծելիի խ ա սիա թը նա - գիաա-...

Ախր ա ծեչին ար կա ' ա ծելի ա : Ա ծելիի ^кгЪ կ ա ծելի կա։

Ա յ, Է . ի մ ա ծելին եաշա ա ' ա մ » փափաւկ պիտի ա ծ ի լե .: Էն մե-

№ < - : Ы > • > ■ — !>■> + ֊* " * ՜ * " ձ Г Т .Հ . , Քար շաեաած ա ծելիի Հա նՀն ա ^ հ ա մա կա ա ծե լի . քկա .ի ա » ե .ա ծ րլաէմ նրա հա նգն կ մեկ ա^-եշ ա ե *ա կ кршкф

1 վ զա րհա ^ա նք - * - Г * 5 " 4 <ի մ նա վ ,ր ա պ ե ա .

Վեր թ ա ա :

— Ш ՜ -- - * » - > » ^ յ Կ - բ Կ Ի * *— Հա. ք է " * յ ա։— { / —մ ա ն ш'/Л Է։ 1տ ի ’ * : Г—Ь к—

т

— Հա չաթ չի, Բամբակը կորբոկով լավ ընպես կգնեմ վրան, Էն ա անվնաս իրա համար կանցնի։ Իմ կտրածիցը մեկ վնաս չկա։ Օնգրա փիս տեղը կա, յա թե չէ' դամարը։ էդ տեղերքը որ չկտրես* էլ հաջաթ չիւ էն պատճառի որ...

Ш 5 թ.

Հ Ե Ռ Ա Գ Ի Ր

Նապալեոն Կորկոտ յանը Թիֆլիսում հանդիպել էր Երեւանից

եկած Թանկազիզ Վոլվունիկյանին, սիրահարվել էր ե առաջարկու­թյուն արել։ Թանկազիզի ծնողներն ու եղբայրը տվել էին իրենց Համաձայնությունը և որոշել ամուսնությունը կատարել Երևանում անցյալ աշնան։

նապոլեոնը շատ էր վառվել Թանկազիզի սիրով և առաջին աւմիաներր նամակներով զեղում էր այդ սերր, բա յց քա նի գնաց, ա յգ աերր այնքան թնդացավ, որ էլ նամակով անկարելի էր հ ա ֊ զարդել,

Նս. պ -լ սոնը սկսեց հեռագրով խոսել իր սիրո, ինլպեա աառւմ են, առարկայի հետ։

Թանկազիզն էլ իր հերթին անցավ հեռագրի ձևին։ Այնպես օր' երկու սիրահարների համբույրները տ ա ք ֊ տաք հասնում էին է հրամցվում րստ պատկանելույն։

Գործնական էլ բան էր։ Որովհետև լավ որ մտածես, կ ա եա ֊ նես, որ սիրո համբույրը թոնրի հացի պես բան է — քանի տաք {* կաւտվի, սաոավ թե չէ ...

Բայց երբ է տեսնված, որ Ռոմեո-Կորկոտյանը և Զուլիեաա- Թանկաղիզը կարողանան մի ահալար համբուրել իրար։

Որովհետև շատ էլ Նապալեոն Կորկոտ յանը սիրում է Թան- Կաղիզ Վ ուվունիկ յանին ։ Ղա էն չի նշանակում $ որ Հ ե ուս գր ա ա шЪ աշխատակիցներն էլ պետք է սիրեն։

Եվ ահա հե ոագիրներն սկսեցին տեղ չհասներԹե ինչպես կարոդ է ենթադրել Նապոլեան Կորկոտյանր, որ

էի "ի ր ո ւմ Թ ա նկա զիզ Վ ո լվ ո լն ի կ յա ն ը ։ Ե նթ ա դրեց, ար գն ա ֊ ցել են էջմիա ծին, ա յգ պ ա տ ճա ռով էլ չի Հե/ւագրաւմ պաաաախ աԽ

Համբույրը» Ոչինչ, կսպասի, Տանը սաղ ըլի Թանկազիգի, թող գնա ման գա, սիրտը բացվի.

Դա է գլխավորը։Հեռագրում է նաև Թանկազիզը, Հեռագիրը տեղ չի հասնում.Դե ինչպես կարող է ենթադրել Թանկազիզ Վուվուն իկյանը, որ

իրեն չի սիրում նապոլեոն Կորկոտյանը, Սա էլ ենթադրեց, որ իր սիրո, ինչպես ասում են, առարկան գնացել է Կախեթ գործով կամ զբոսնելու և ժամանակ չունի ուղարկելու հերթական համբույրը։

Ոչինչ, կսպասի։Եվ սարքեցին Թանկազիգի ծնողներն ու եղբայրը քեֆ մեծ։ Եվ

հրավիրված էին բոլոր բարեկամներն ու ծանոթները։ Կերան, խմե­ցին, պարեցին, երգեցին և քեֆի ամենահանդիսավոր մոմենտին թամադան առաջարկեց հեռագրով խմել Նապոլեոն Կորկոտ յանի կենացը. Կազմեցին հեռագիրն այսպես.

«Բոլոր բարեկամներով, ազգականներով ու ծանոթներով խմում ենք սիրելի Նապոլեոնի թանկագին կենացը. Ուռա...

Բարեղամ, Ռոգա, Թևաթորոս, Ժոռա, Մկրտիչ, Թանկազիզ Վոլվունիկյա ններ, Զորաբաբել Պանիր յան, էդվարդ Բոշա յան, Թռչնիկ Բաղդասարյան, Սաշա Չարխչյան, Սվետլանա Տեր- Մկբտչյան, Ռոզալիա Յունկուշյան...

Եվ այլ բարեկամներ, ազգականներ ու ծանոթներս.Հեռագիրը տարան հեռագրատուն, և ինչպես մեծ մասամբ

հանկարծ պատահում է' տեղ չհասավ...Նապոլեոն Կորկոտյանը տեսնելով, որ լռությունը երկար я ե-

վեց, մի հեռագիր ևս տվեց Երևան,Ոչ մի պատասխան։Թանկազիզը ևս հեռագրեց Նապոլեոնին. թե ինչ է պատահել

սրան. Ոչ մի պատասխան։Եվ սրտմտեց Նապոլեոն Կորկոտյանը Թիֆլիսում* չստանա­

լով համբույրի պատասխանը Թանկազիզ Վուվունիկյանից, ե պա­տահեց գործ մեծ•— հեռագրեց երրորդ անգամ.

Ոչ Հի պատասխան։Սկսվեց կասկածների էպոխան։ Չլինի ուրիշին է սիրաւմ Նա-

պալեան Կորկոտյանը, չլինի ուրիշին է սիրում Թանկազիզ Վաւվու-

նԻԿւա* է ։Եվ ահա Նապսլեսն Կորկոտյանը' Թ իֆլիսում ե Թանկազիք

1М

Վուվունիկյանը' Երևանում սկսեցին մտածել, որ լավ կլինի ա նց. նել գործնականին, Հանդիպել և ամուսնանար Մանավանդ որ* պայմանադրված աշունը հասել էր, և օրը մոտենում էր, Հ„կ տե մ ֊ բերի 1-ը։

Երևանից Թանկազիգի եղբայրը' Մկրտիչը հեռագրեց այսպես.«Պատրաստվում ենք հոկտեմբերի 1-ին և սպասում քո գա-

լըստ յան։

Մ կրտ իչ Վ ուվունիկյսւն»:

Ով զարմանք։ Հեռագիրը տեղ հասավ, Ուրախացավ Նա պ ո֊ լեոն Կորկոտյանը, ներեց Թանկազիզին և նրա հարազատներին, գնեց նոր շորեր, փողկապներ, կոշիկներ և իրերր կապեց, Եվ այն ք' հայելու առաջ կարճ բեղերն էր սրում, որ չեմոդանր վերցնի ու ճանապարհ ընկնի Երևան' հայրը հանկարծամահ եղավ, Արի „լ էշը ցեխից հանի, Ուղտի պարն էլ կամուրջի վրա կբռնի, ճարն ինչ։ Հեռագրեց Երևան այսպես.

«Հայրս վախճանվեց, սպասեցեք միառժամանակ, Բոնապարտ Կորկոտ յան»։

Հեռագիրը տեղ չհասավ...

Եվ ահա Երևանում սեպտեմբերի վերջի օրը սպասում են Նա- պոլեոն փեսացուին։

Չերևաց ո չ փեսացուն, ո չ էլ հեռագիր կամ նամակ, Հարսա- նիքր հետաձգեցին և հեռագիր տվին, թե ե՛րբ է գալու, ի՞նչ պա­տահեց.

Ոչ մի պատասխան.

Անցնում է մի շաբաթ, Հեռագիր, Ոչ մի պատասխան, Ն ա ա ո ֊ լեոնը, որ հոր թաղմանն սպասում էր իր Թանկազիզենց կողմից մարդ կամ հեռագիր, նույնպես մնաց վիրավորված կացության մեջ. Եվ Որոշեց այսպես, քանի որ իր ապագա աներանք պատշաճ պարտքը չկատարեցին' ինքը այլևս առաջինը խոսելու պարտա­վոր չէ, Թող նրանք խոսեն։

Վիրավորվեցին նաև Թանկազիզենք։ Եթե իրենց փեսացուն ոչ գաւիս է, ոչ էլ լուր տալիս' կսպասեն, Թող առաջինը փեսացուն ցույց տա ուշադրության նշանները,

Անցավ մի քանի շաբաթ, Նապոլեոնը, որ այսպես թե այնպես165

սի ո ւմ կ Թանկազիզին' վճռեց ինքը խզել լռությունը և հեռագրեց

այսպես.«Эривань, Мкртичу Вувуникяну. Завтра выеду ночным,

встречайте, Наполеон Коркотян».Եվ առանց պատասխանի սպասելու վերցրեց չեմոդանն ու

ճամփա ընկավ դեպի Երևան։Թանկազիգին ամուսնացրել էին քաղաքում հայտնի փեսացու

Վիկաոբ Անտեր յանի հետ։Ահա թե ուր է հասնում մեր հեռագրատան ծառայողների ան­

մեղ մի սովորույթը — հեռագիրը տեղ չհասցնելը, Նրա հեռադիր­ները դեռ գնում են, և նրանք տեղ կհասնեն և մի օր ցրիչը կմտնի նրանց բակը ու կկարդա բարձրաձայն. « Թանկաղիզ Վուվանիկ- յան» և այղ ժամանակ Թանկաղիզ Անտերյանը երեխան գրկին դուրս կգա պատշգամբ և քմծիծաղով կստանա քարթու համբույրը Նապալեոն Կորկոտ յանի, որը չունեցավ իմաստություն ոտով ե անձամբ տանելու իր հեռադիրները, հեռավոր սերը... Աշուղ %ա-

րիբի պես։Երևի ընթերցողները ինձ հետ համաձայն կւինեն, սր մեծ

մխիթարություն չէ հեռագրի ստացականները ձեսին գնալ Վուվու- նիկյանենց հարսանիքը և ծեծ ուտել։ Ես ընդունում եմ, որ ամբոզլ սովետական հ ա ս ա ր ա կ ա չնութ յունը Բոնապսւրտ Կորկոտ յան չէ, ե միշտ փեսացուական հեռագրեր էչ չի տալիս աո խանումն Թան- կազիզ, Բայց շատ կարևոր անձնական ու, որ գլխավորն է' հասա- րակական նշանակություն ունեցող հեռագրերն էլ երբեմն կամ կորչում, կամ ուշանում են շնորհիվ հեռագրատան բյուրոկրատնե­րի ջերմեռանդության, Ես ձեռքիս ունեմ ստացականներ երկու հատ ինձ ուղարկած հեռադիրների, որ ահա վեց ամիս է չեն հասնում ինձ։ Ьи սպասում եմ։ Եվ ափսոս, որ սայլով չեն ուղարկել, որով­հետև սայլը կարծում եմ Երևանից Թիֆլիս և ետ վեց ամսուՏ,

անշուշտ, կհասներ։զուր չեն ասել հեռ-ա-գիր...

№ 5 ք.

т

Գ Ա Ն Գ Ա Տ Ն Ե Ր Ի Ա Ր Կ Ղ Ը

Պատին է ամրացված նա, գանգատների արկղն իբրև մի հնա­դարյան ամրոցի պատ ներկայացնող բարելյեֆ կամ իր դ.ւան վերև Հեղակի ծածկ արած և փեղկերը կողպած մի խանութ, г.-րի տիրոջ, մուրհակը բողոքի է գնացել բանկի կողմից։

Հետզհետե մամոոտ, հնամյա մատուռ է դաոնում, որի վրա ժամանակի ժանգն ու փոշին գալիո նստում է, ուր տս-րին մի ան­դամ միայն գուցե ուխտավոր բազմությունը դալիս պատերին մո­մեր է կպցնում, քարերը մրրկում և ապա հեռանալով լքա մ։

Անվերծանելի, կիսաընթեռնելի գրություններ կան վրան, դեղ­նամած թղթի երեսին — (Гմագաղաթ գո՜գցես» փակագրեր,— անհի­շելի ժամանակների հիշատակարա՜ն արդյոք, թ ե ' ուրարտական մի որևէ Արգիշտի թագավորի արձանագրություն, որի ընթերցումն արդեն վաղուց մասնագիտական մի կնճիռ է։ Օրենքների', թե հրա­հանգի մի հատված, որ հնէաբան ա կա ն ֊ ազգագրական հետաքըր- ֆըրություն ունի։

Երբեմն ի ն չ ֊ո ր ամբարի տպավորություն է անում, ուր պահ­ված են աան անպետք իրեր, որ մի անգամ տնեցիք որոշել են ծախել կամ վառել, բա յց ժամանակ չեն գտնում։ Եվ ամբարը մնում է փոշեթաղ թեև, բա յց անխախտ‘ իր տեղը։

ի՞նչ կա իսկապես այդ փոքրիկ շինության մեղ, Արդյոք խա­վար և դատարկ տարածությո ւն, թե որևէ իր։ Վրայի փոշին մատ­նում է նրա անվրդով և մոռացված գոյությունը։ Թղթերի պահեստ է երևի կամ ավելի ճիշտը1 ձեռագրերի թանգար ան, ուր խնամքով պաՀվռւմ են ֆակսիմիլեներ երևելի և աներևույթ մարդկանց։

«Այսօր ճաշեցի, և կերակուրը սրտիս թթվեց։ Ինչ է մտածում այ ° մասին ճաշարանի վարչությանը, 1925 թվականին մայիսի 3 » , Ատ որա գրությունը չի կարդացվում։

«Ահա մի ամիս է ճաշում եմ այստեղ և չեմ դանում ղա նձիլ Հրավիրում եմ ճաշարանի վարչության ուշադրությունըւ

է92Տ հունվար։ էս »։

«՜ Ինչո լ ճերմակ լուբիա, տաէ ադես և կանաչ թիբ ար չի դտնվիր այս ճաշարանի մեջ, Նմանապես վարչությանը կՀանձնարարենք հետևելու, որ ս„լրճը ջեզվեներոլ մեջ եփեն, Տիրատուր УУ- մարճյանս։

т

Հին, մոռացված փողոցի կամ * չան գա բ անսպասելի ծանոթի պես աԼքսվդ է ընկնում այդ արկղը ե ասուս ես• &Տես է , սա կա

գեռձ։Բայց ճաշարանի կյանքը գնում է իր կարգով։_ Ստեփան, էս ինչ տեսակ կատլհտ էր։ Յուղը անպիտա՜ն,

ծա նր։Ծառայողը ծիսական մեքենայությամբ լսում է թթված Հասա,

խորդին և ափսեները Հավաքում' Հովվերգորեն Հանգիստ։ Կար- ծես այդպես էլ պիտի լինի։ Միայն աչքի տա կով մտիկ է տալի Հաճախորդի թթված դեմքին և սպասողական դիրք է բռնում, որ նա վերջացնի իր գանգատների ցիկլը։

Վերջացավ թե չէ' Ստեփանն անուշ Համակերպությամբ և քըր. մականորեն լուրջ Հեռանում է' տանելով ափսեները։

Ամեն բան այդպես պիտի լինի իբրև։ Եվ իսկապես։ Օրական մի Հարյուր անգամ գանգատների արկղի կողքով անց է կենում կառավարիչը' մտմտալով ընթրիքի պատրաստության մասոն։ Այդ արկղի մոտով անց են կենում Հաճախորդները։ Բուֆետում մշտա­պես իր գործին է ծառայող կինը։

Նույն կերակուրը, նույն մարդիկ, նույն ծանր յուղի անախորժ զգացումը քիմքերի վրա և նույն գանգատների ծիսական կրկնու­թյունը։

Ինչպես, օրինակ.— Այսօր էլի քամի է։— Հա ։Եվ Հետզհետե ճաշարանի կյանքը մտնում է գործի — խոհա­

նոցն իր վատ կերակրի լաբորատորիայով, ծառայող կինն իր ձվա. ծեղի ժպիտով, հաճախորդն իր ավանդական թթվածությամբ։

Եվ միայն գանգատների արկղն է, որ անցյալ տարվա ճանճի պես կպել է պատին, չորս կողմը փոշու բակ արած' մի նանիթ փիլիսոփայություն փչելով պատից։

Քունգ տանում կ ճաշարանի գաղջ օդի մեջ, որին խառն են անվերծանելի ծագման ի ն չ ֊ո ր հոտեր։ Աչքերդ փակվում են։

— Եղբայր ջան, մի կոպեկ ա ա ՚սւсԽուժան» է, կանգնել է աոջևգ պարտատիրռջ պեսг

թ.

И8

Ղ Ա Յ Լ Ա Ն Ի Զ Ր Ո Ի 6 Ց Ն Ե Ր

էսօր, ընթերցող, մի քիչ քեֆս լավ է։ Հարբած չկարծես։ Տրա­մադրությունս այն տեսակներից է, որ չեմ կարողանում ման գաէ այս Ա բովյանում։ Գնանք մի քիչ ներքև, մեյդա նի կ ոզմր, նստենք մեր այվանում, թիկն տանք մ ի ֊մ ի մութաքիի, զրույց անենք։

Ասում է' ա նցյա լ տարի մարդու մինը մի տան Հիմքը փորե­լիս է լինում, մին էլ բա ցվում է մի մառան, անկյունում մի խորշ, որի մեջ գտնում է . . .

— Ոսկի . . .

— Ոչ։ գտնում է մի կարաս, վրան ծեփված մի խուփ։ Քան­դում է ծեփը և տեսնում է միջին...

— Ոսկի . . .

— Տեսնում է միջին մի փոքրիկ գանձանակ։ Կոտրում է և մ ե ֊ ջը գտնում է ...

— Ոսկի՜ . . .

— Ո չ, մեջը գտնում է մի փտած փալաս, մեջին մի ուրիշ փալաս, վերջը մի դեղին թղթի կտոր, որի վրան գրված է լինում.

(ГՂայլանիդ վրա երեք կրակ դիր»։— Տարօրինակ և հիմար բա ն չէ ՞։ Ախր իսկապես ինչի է թ ա ֊

ղել կարասը, ինչի է թա քցրել թղթի կտորը։ Եվ վերջապես, իբրև թե ի՜նչ — «ղա յլա նիդ վրա երեք կրակ դիր»։

— Ահա դրի երեք կրակը։ Հետ ո’ ։

— ՈաՏ9 հետաքրքիր է, թե Ի՜նչ է նշանակում ա յդ խոսքը։֊ Մի շտապիրք կիմանաս։ Ես էլ մի օր մտքի ծովն րնկաէ

ուզեցի գտնել էդ խ ոսքի իմա ստ ը։ Եվ վերջը գտա, կարող է պա­տահել, որ էդ կարաս թաղող մարդն ուզեցել է ձեռ առնել։ Ո"վ է իմանում։ Բայց ինչու էսպես, չէ , ասենք' օրինակ' էգ մարդը ուգե- ցել է մի պատահական ավանտյուրիստի դաս տալ։ Մտածել է, թե երևի կգա, կփորի, կփորփրի, հանկարծ բահը կխփի կարասին ու

ագահ ուրախությամբ վրա կպրծնի, «ոսկի է » ։ Բաց կանի գանձա- նակը, հետո փաթաթանը, սիրտն անհամբերությունից կճաքի ու վերջապես վերջին փաթաթանը բա ց կանի — հը՜> ոսկի՜ է ։ Ո՞նց չէ, բուռդ դեմ արա։

Չէ, բարեկամ, դեռ շատ կա մինչև էդ ոսկին։ Խելքդ ո՜ւր է$ Ախր ո՜նց ես ուզում։ Ես աշխատեմէ դառը քրտինք թա փ եմ, ոսկին

169

դատեմ, դնեմ կարասը, դու գաս պատրաստ գտնես, ածես գըր- պանղ, գնաս քեֆ անես ու գեո վրաս էլ ծիձաղե ս։

Դրա համար էլ մարդն ասում է.« Ղայլանիդ վրա երեք կրակ դիր»։Ո ր , ախպեր ջան, մի կրակ ու ծխիր։ Մինչև էդ կրակը կանց­

նի' կրքերղ կհանգստանան։ Հետո մի կրակ Էլ դիր ու ծխիր։ Հետո մտածիր։ Մինչև էս կրակն էլ կանցնի' ագահությունդ կհանդարտ­վի։ Անցա՜վ ագահությունդ։ Մի կրակ էլ դիր։ Ծխիր։ Այստեղ խելքդ տուն կգա։ Կմտածես, կտեսնես, որ ոսկի փնտրելով, թազած կա­րասներ բանալով, դրա համար չարչարվելով ու վերջն էլ հիաս- թափվելով փոր չի կշտանա։ Խե՜լքդ տեղը չէ, խաբվա՜ծ ես, ագա՜հ ես, վնաս չունի, մարդ է' կպատահի։ — Ղայլանիդ վրա երեք կրակ դիր»։ Ղայլանն իմաստություն կբերի։ Ծխիր ու մտածիր — մինչև կհասնես ոսկի իմաստության, չէ թե ոսկու, այս մեկր լավ իմա-

տ Իր ։

№ 5 թ.

Չ Ա Կ Ե Ր Տ Ն Ե Ր Ի Մ Ե Ջ

Մարդիկ տարօրինակ և զա րմա նա լի հա տ կութ յուններ ունենւ

Օրինակ' տ եսնում ես մեկը հրաշալի հռետ որ է, հա յտ նի իրա­վա բա ն, հրա շա լի մա թեմա տ իկոս, ունի ա ռա ջնա կա րգ գրադարան,

մա սնա կցում է գիտ ա կա ն ա րշա վա նքների, գ յո ւտ եր էլ ունի արած»

Բ ա յց կնոջը ծեծո ւմ էւ

Մի ուրիշը երևելի բժիշկ է, դիա գնոզների կա խ ա րդ, կոնսու-

լիումների օրենսդիր, ա նսա հմա ն էրուդիցիա ունի ոչ մ ի ա յն իր,

ա յլն՝ ուրիշ շատ մա սնա գիտ ությունն երում ։

Հ ա յց , երբ բաղնիա է գնում ' ա մբողջ մ ի ժամ. գլուխ ը գնում է

սա րսա փելի տաք քրի խ ողովա կի տ ա կ,

Ո երրորդը' որա կյա լ ա շխատող է, տ րեստ ի հո գի ն, Գ"Ր^ք գոզում է նրա ձեռքի տ ա կ. ա մբողջ շա բա թ իրա ն ուտ ում, կ ա բա ֊

• в а Г է աւ գործ է չո ւռ տ ա լիս,

170

Բայց շաբաթ երեկո եղավ թե չէ' հրացանն առնում է ու թ ո ղ ֊ նելով Կին, երեխա, րնկեր, ամեն բան, զնում է որսի և միայն վե­րադառնում կիրակի կեսգիշերին.

Մի չորրորդը' տեսնում ես պատվական ընտանիքի մարդ, բարեխիղճ ծառայող, լավ տնտեսագետ, ընկերության մեղ բարի, հեզահամբույր, հետո' շատ ազնիվ մարդ, ու երբ խոսում ես հետր կարգին, նորմալ դատում է, շատ կետերում միանգամաւն համա­ձայն ես հետը,

Բայց «գրում է » ...

Արդյո՜ք սրանք լավ մարդիկ են։ Եվ արդյո՜ք սրանք իրենք իրենց նման են, Չգիտես, սա հոգերաններր գիտեն. Բայց քերա­կաններին եթե հարցնես' կասեն — սրանց մեջ մեծ տարբերություն կա. Ես էլ եմ կարծում, Կնոջը ծեծելը, բաղնիսոլմ գլուխը մի ժամ տաք ջրի մեջ պահելր, որսի գնալը մասնավոր հաճույքներ են. Իսկ «գրելը» հասարակական, Ահա թե ինչու առաջինները գրվում են առանց չակերտի, մինչ վերջինը դրվում է չակերտի մեջ։

«Գրում ես» , «ծառայում ես հասարակության)), «գիտությամբ ես պարապում)), « սպեց» ես, կոպեկ էլ չես պահանջում իբրևվարձ, պատրաստ ես շարունակ «գրել», «դրամաներ», «վեպ եր», «բանաստեղծություններ» , Գիշեր ֊ցերեկ «մշա կել», «վերամշակել», կամ որևէ գործի «ուղղություն տալ», գործը «դնել» իր «իսկական», «գործնական» հիմքերի վրա, « մեքենայացնել» աշխատանքը, — բայց երբ «սկսում ես», տեսնում ես, որ երկու կողմից ի ն չ ֊ո ր մի բան խտտացնում է կողքերդ, թե ականջներդ, երկու կողմից աչքեր են ընկած վրադ, որ քեզ ի ն չ ֊ո ր կասկածի են ենթարկում, ասեմ թե հեգնում են, թե ուղղակի քեզանից մի բան թաքցնում են։

Դա չակերտներն են։Դու ընկել ես չակերտների մեջ։

Անցյալ օրր մի «կաշեգործի» կալանավորեցին, «Կաշվի ար­դյունաբերության համար»։

«Սեփական գործարան» ունենալու համար,Առանց պատշաճավոր թույլատվության,

Բայց մարդը « սպեց» էր «կաշվի» և լայն մաոշտաբով էր գոր­ծը բռնել։ «Բանվորներ» չէր պահում, ինքն էր հում նյութը ՛մատա­կարարում, ինքը մշակում տեխնիկայի վերջին խ ոսքի համաձայն

ձ դուրս էր բերում նուրբ, գեղեցիկ ե ավելի դիմացկուն կաշի, քան էԿաշվարգինը», քան պետականը։ Այդ զարմանալի կաշին այն հատկու թյունը ուներ, որ մի անգամ հագնելով միշտ մնում Էր վրադէ Միայն հագնելով կաշին պետք Է շարունակ «ուտես» ե

«մարսես»։Պետությունը փակեց այդ « գործարանը» և մեր « կաշեգործըէ

այժմ ուղղիչ տանն ԷւԱսում են Զանգվի ջուրը լավ քիմիական հատկություն ունի

կաշվի մշակման համար։ Բայց մեր Ш К у р Н И К - ները գործ են

ածում ուրիշ ջրեր ևս։Նրանք ուզում են մրցել պետական կաշվարդյունաբերության

հետ, ուստի և իրենց «գործարանները» դնում են «գիտական հի­մունքների» վրա, Նրանք իրենց <гգործարանները» բաց են անում կոոպերատիվ խանութներում, տնտեսական այլ ձեռնարկներում, դրամարկղների հարևանության մեջ, ուր «կաշին» ավելի լավ է г փափկում» , «հաստանում» և «մշակվում», քան Զանգվի վրա շինած պետական գործարանը։

Ռայց մի դժբախտություն կա, որ նրանց «ինիցիատիվը1 խեղդվում է հենց իր բնում, և մեր այդ «ГШКурНИК.» կաշեգործ­ները ուղղիչ տանը նստում են «անգործ»։

/ 9 2 5 թ .

ՀԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Այս քանի օրերս էլ էյնշտեյնի թեորիայով եմ զբաղված, ըն­թերցող,

Գիտության եմ տվել ինձ և գլխավորապես նրա համար, որ ինչպես երևում է, միայն գիտությունը կարող է ազատել մի շարք... ճշմարտություններից.

Այդ էյնշտեյնը դուր է գալիս ինձ.Դուր է գալիս նրանով, որ ոչինչ հաստատ բան չի ասում։ Չի

հաստատում, չի էւ հերքում, «Նայած թե» — ասում է, «Ինչի ե'72

ի՜նչ հարաբերությամբ» , Ամեն բան քշում է դեպի հարաբերակա­նություն և քեզ ազատում է գլխից էլ, գլխացավանքից էլ,

Հիմա տարված եմ նրա գրքի ընթերցանությամբ։ Ուղղակի թաղվել մեջը' դրանից էլ դուրս չեմ գալիս։

Իհարկե, մի քիչ լավ չեմ հասկանում, թե այգ ինչպես է, որ առաստաղից մինչև հատակը երկու ուղիղ զուգահեռ գծեր չի կա­րելի քաշել։

Դրանք ուղիղ զուգահեռ չեն լինի գործնականում, որովհետև եթե այդ գծերը շարունակենք մինչև երկրի կենտրոնը' նրանք կմի­անան։ Այստեղ մի քիչ կանգ եմ առնում։ Բայց վերջն ասում եմ. ինչ անենք, թող այդպես լինի, ի նչ եմ կորցնում։ Օգուտս ի՜նչ, եթե ուղիղ զուգահեռներ գործնականում գոյություն ունենային կամ ոչ մի տեղ իրար չհանդիպեին։ Իմ փողոցի մայթն էլ գործնականի մեջ ուղիղ չէ։ Ս եկ ընկնում եմ վիհերը, մեկ բարձրանում գա գա թ ֊ ները, կամ ուզած Վարիչիս չեմ կարողանում իր գրասենյակում պատահել — երբ գնում եմ հարցնում, ասում են նոր գնաց ուրիշ տեղ։

Հետ ո գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ը մ ի լ ա վ կ ո ղ մ Էլ ո ւնի , որ ա մ ե ն ա ծ ա ն ր

վիճակից ա ն գ ա մ ա յն պ ե ս Է հ ա ն ո ւ մ , ո ւ ր ա խ ա ց ն ո ւ մ , որ զ ա ր մ ա ~

նում ես, թ ե ի ն չ պ ե ս ա յս պ ե ս հեշտ ու հ ա ճ ե լի լո ւ ծ վ ե ց հ ա ր ց ը ։

— Անասելի ցավեր ունես աղիքներիդ մեջ, որ երբեմն խփում Է ստամոքսիդ, երբեմն մեջքիդ, տաքություն Է գալիս վրադ, ճան- կըոոտում ես բարձերդ ու գոռում։

Գալիս Է բժիշկը և ինչ. <Гապպենդիցիտ» Է, ուղղակի аррвП- (НсЙ* Սա ինչ բան Է։ Ղուրս Է գալիս միայն հայերեն իմացած տե~ դովդ նախ ե առաջ կլասիկ հին լեզվով հիվանդություն ունես9 երկրորդ4 քառասուն տարի Է, որ ո'չ խոսել, ո'չ գրել ես լատինե­րեն, այդ լատիներենն աղիքներիդ մեջ Է և մարսել ես օրգանիզ­միդ մեջ։

Ուրեմն ես, այս ինչս, այս ինչ գյուղացի, ասենք ղոլրդուզու- լեցիս կամ ճաթռղռանցիս հիվանդ եմ арреПЙ1СЙ-и^.,. Ու մինչ­դեռ իմ համագյուղացիներս, ով գիտե, որ մոլլադուրսունցիները մեռնում են թուրքերեն բառերով, մենք քաղաքում, հիվանդանոց­ների մեջ մեռնում ենք կուլտուրական լեզուներով և Մ. Աբեղյանի ու բժշկական նոր բառարանների հայացրած տերմիններով.

Հիմա զբաղված եմ տարածության հարցով,173

Չափում եմ մի քանի երկրների, քաղաքների, ավանների ևայլն հեռավորությունները։

Մի քիչ դժվար եղավ և բավական ժամանակ խլեց, բայց հաշվեցի և գտա, որ Երևանից Թիֆլիս 500 վերստ է։ Հիմա հաշ- վում եմ, թ ե ՏԹիֆլիսից Երևան քանի վերստ է,

Դա որ իմանամ' ինձ համար ավելի հեշտ կլուծվի այն տան- շող հարցը, թե ինչու Երևանից Թիֆլիս նամակը հասնում է 3 օրում, իսկ Թիֆլիսից Երևան 5 6 օրում։

Դա լավ կլինի։ Գուցե դուրս կգա, որ Թիֆլիսից Երևան 1000 վերստ է. հանգիստ կսպասեմ նամակի և չեմ ջղայնանա։

Մեր հիմնարկներից մինը (ինչպես ինձ հաղորդեց մի շաա պատասխանատու անձ^ փոստով մի ծրար էր ուղարկել Քանաքեո, որ տեղ էր հասել մի ամսում։ Ես պատճառը չէի հասկանում։ Նախ մտածեցի, որ երևի տեղը սար է, փոստը դժվար է բարձրանում։ Դա չհամոզեց։ Հիմա էյնշտեյնի թեորիայով գտա, որ Երևանից Քանաքե։ւ ոտով 5 վերստ է, (։Ակ փոստով հինգ հազար։

Դուք երևակայոլմ եք, ընթերցող, մի այսպիսի դրություն։Սիրահարված եք և ձեր սիրո առարկան Քանաքեռումն է։ Նա.

«էակ եք գրում ձեր աներացուին, թե Կոնդի վւողոցներից մեկում ոտս կոտրել եմ, չեմ կարող գալ պսակադրության, կգամ մի շա­բաթից հետո, սպասիր։ Բայց հիվանդոլթյունո տևում Է մի ամիս• պատասխան չկա. ո չ նա Է գալիս ձեզ տեսության, ո չ դուք եք կարող գնալ։ Մի ամիս անց վեր եք կենում անկողնից ու շտա­պում Քանաքե։ււ Բայց Հենց մտնում եք ձեր սիրո առարկայի ւքա­ղոցը, ձեր աներացուին եք պատահում։

— Նամակս ստացա’ ր։— Ի՜նչ նամակ, ոչինչ չենք ստացել։ Որտեղի ց ։— Երևանից, գրել Էի, որ ոտս կոտրվել Է, ուշանալու եմ մի

շաբաթ։— Այդ մեկը ստացանք։— Հետո։— Սպասեցինք մի շաբաթ, որ չեկար, Էլի մի շաբաթ սպասե­

ցինք, նամակ գրեցինք, որ եթե Էլի ուշանաս* աղջիկը հետ կէխնիէ Տեսանք որ չես պատասխանում, Էլ չսպասեցինքէ

— Ինչպե՜ս...<— Շողոյին պսակեցինք...

174

Հիմի ասեք, ընթերցող, ձեր նամակը և ձեր աներացուի դրա* ծր գործնականում որտեղ պիտի պատահեն իրար։

ՉԷ, Էյնշւոեյնը լավ թեորիա ունի։

1325 թ.

Կ Յ Ա Ն Ք Ի Ծ Ա Մ Ա Ծ Ռ Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն Ն Ե Ր Ը

("ա յլւս ն ի [[Րա յցնեւփ ց)

Հակոբիկի լղար կերպարանքը, թույլ շարժումները, նվազ ձայնը ցույց են տալիս, որ խեղճի դրությունը մտահոգիչ Է, պետք Է լոլՐ2 քննել մարդու դրությունը, հնար մտ ա ծել։ Մարդը հիվանդ Է պարզապես։

Հա յց չգիտես ինչու մարդամեջ դուրս դալիս հենց մոտենում Է մի խմբի, ձայն են տալիս։

— Հա կոբիկ, ո՜նց ես։

Եվ առանց պատասխան առնելու' ա վելացնում ։ — Ինչ լավ կազդուրվել ես, Հա կոբիկ։

Ու ամեն կողմից խ ո ս ք ֊խ ո ս ք ի հետևից.Հակոբիկ, եկա ր ։ Հը, ի ՜նչ կասես։ Չէ, լա վ էս, լա վ։

— Այ տղա, տեսեք ինչ լա վ առողջացել է Հակոբիկը։— Հա կոբի՜կը, հա, շատ լա վ է երևում աչքիս։— Զա նըմ, Հակոբիկն ինչ հիվանդ է ո ր ...

Հակոբիկի հիվանդությունը մի պատահական բա ն էր, ան­ցավ գնաց։

— Գնաց ու ոնց գնա ց։— Քեֆ արա, Հա կոբիկ, լա վ ես։

֊ Յէ, էլ շատ մի խ ոսի, որ լա վ լա վ ես, է, գևա м քեֆիդ ման արի*

ճիշտ է ասում, գործերդ լա վ են։

Ի նչ գործերը լա վ։ Մ արդը չոր տառեխ է գառել, փորը կպել է մեջքին։ Մեռնում է։ Հակոբիկը լսում է նրանց, լս ա մ , թռւյչ-թույլ

175

հևում է ու երկար չկարողանալով փողոցում մնալ դաոնում է

ա ռն, տնքում է, տնքում ու պառկում,Հիմի էլ տանը. Բարեկամները.— Հակոբիկ, պառկե՜լ ես, ւ_ Ա ք,ա » ւ * յի է հ ՛ ■!*“ « է“ 4 - ք'1" 1 Հ տնէ ' չ լն— Տո, իՀորկե Կ " Կ ’’Ւ՛ Ո ք

վաղր վեր կկենա։

_ Հ ա կ մ , ք * ’ 1'՛ « * ', « կ . А-4, մ , - - * ՛ * , ՛ * ■ А՝ьг ք " 1 - (գըստանա, վաղը էլի վեր կկենա։

Սեղանը սարքում են, ու սկսվում է ք ֆը>— Հակոբիկը հենց այս րոպեիս էլ առողջ է։

Զուր է լսում բժշկին։— Ո՜վ է հիվանդ, Հակոբի՞կը. Տո, մերը չմեռնի Հակոբիկի,

Տասն առողջ մարդ կմաշի։_ Բան ասիր, Ուրիշ բան է Հակոբիկը, Այ, շանըմսըն Հա-

կոբիկ։— Հակոբիկ, կենացդ,— Հակոբիկ, մի էս դոլմից մի ափսե ածենք, լազաթլ, / ր։

— Խաշ կուզե՜ս, Հակոբիկ,_ Տո, ինչի’ չի ուտի, Հիվանդ հո չէ. Բերեք,Հիվանդ չէ, Այսպես են եզրակացնում բարեկամները, Հակոբիկն էլ ուրիշ տեսակ եզրակացրեց,Գիշերն ուղղակի մեռավ, Կարճ և ազդու, Կարծես ջզրոս

զնա,Բարեկամներն իրար նայեցին.Պահո, բանն այսպես էր եղել, Տեսար Հակոբիկ, վայ ակո-

բիկ, Այ աղա, էս ի՞նչ բան էր, էս ո՞նց եղավ.Ոնց պիտի լիներ, Շատ պարզ, Մինչդեռ Հակոբիկի բարեկա

ները շարունակ զբաղված էին նրա առողջությունը վկայելու խ ռ

^ ց է լթ յո ւն ն ե ր ո վ , փոքրիկ բացիլնեըը կատա բում զործը, օրենքը, Այն օրենքը, որ ասում է, թե երբ ի ք ե ր ի մեջ ցիլներ են ընկնում, երբ այդ թոքերը թույլ են, երբ իջոց Ր ձեռք առնում դիմադրելոլ ե միջոցներ ձեռք չեն առ ու , Ր գիտեն, և չգիտեն, երբ չեն ուզում գիտենալ և օզնելու փոխարկ

զբաղված են գովելով ու սիրտ շահելով — բացիլները կատարում են իրենց պարտականությունը, և Հակոբիկը մեռնում է.

Ատելի բացիլներ...Ոչ, Ատելի շողոքորթություն.Ահա տեսեք, Հակոբիկի դագաղը մշակի մեքքին դրած տս:~

նում են, որ նրան ներփակեն. Ահա Հակոբիկի « բարեկամները» բերանբաց նայում են ու հարցնում.

— էս ո՜ւմ ղագադն է,— Հ ա կ ո բ ի կ ի ,

— Հակոբիկի դագա՜ղը, Վահ, ի՜նչ գեղեցիկ է,— Լավ, ամուր դագաղ է,— Արժե, շատ լավն է. Բարով մաշի,Դե գնա.Ինչ անի Հակոբիկը.— կյանքն այսպես է ծամածռում բերանը.

Այն օրն էլ մտել էի մի առևտրական հիմնարկություն' բ ա ն ֊ ման առնելու. Վճարելու ժամանակ մոտեցա կասսային։ նստած է մի օրիորդ՝ դժգոհ և թթված.

Տալիս եմ միռուբլիանոց թղթադրամ։ Ետ է տալիս 97 կոպեկ.Կանգնած սպասում եմ,— Երեք կոպեկ չկա , — ասում է նա պրոֆիլ նայելով ինձ.Կարծես թե նա սպասում է, որ ես մանր տամ, ու սխալվեցի

բերնից բ ա ց թ ո ղ ի .

— Ապա ինչպես անենք, օրիորդ,Իսկույն դրամատիկական կերպարանք է ընդունում, բերանն

արհամարհոտ ծռում է, հանելով մի 5 կոպեկանոց' շպրտում է,— Առե՜ք'.Մի քիչ նեղությունս եկավ, էս ո՜ր դրամատիկական կուր­

սերն է ավարտել, կամ ո՜ր ազնվազարմ ցեղից է սա, ո՜ր դիրքից ընկել է, ջիգր ունի, և ջիգրն էլ ինձնից է հանում*

Հարգելի ալրաթաթախ օրիորդ. Բանաստեղծը ես եմ, ու բա ­նաստեղծ դու ես դառնում, որ ես քեզ տնտեսագիտության դաս տամ, Ինչի՞ ես շպրտում ավելորդ 2 կոպեկը. Ես ուրիշ տեղեր շպրտում եմ, որովհետև ես բանաստեղծ եմ. Դու երեք կոպեկը պիտի ե տ տաս, որովհետև դու պետության կյանքի մեջ տնւոեսա ֊

17712 *հ Գեյիւ՚նյսւէ, Бшшог II

գետ հո, և 2 կոպեկ էլ չպիտի շպրտես, որովհետև դու բանաստեղծ չես, Այս ղասն ինձնից չպիտի ւ»ես, սիրասուն օրիորդ որովհետև ես տնտեսագետ չեմ և խնդրեմ այդ նազուտուզերր թող, որով, հետև դո, բանաստեղծ չես, (Կրկնիր ոկզբից մի տասն անգամ),

Եվ ցտեսություն,

1925 թ.

ԵՐեՎԱՆ

Երևանը լուրջ քաղաք է, Այնքան լուրջ, ինչպես մի բիրդանաղա (հանկարծ աղա), Բայց ավելի ճիշտը մի երեկվա Գալո ափու, |Ո ր այսօր իսկական Գալուստ է դաոել:

Իհարկե, այդ աղայությունը բախտավորության մտքով, թե չէ գրպանում մի փոքր СКВОЗНОЙ է. Մեր Գալուստն իսկական դեզա- ցի է, մի ժամանակ աղաների ձեռին չորացած, Դեպքն այսպես [պատահեց, Եկան թե' «Գալո ափու, մուշտուլողներս պատրաստի„րճ տղեդ կառավարություն է դառել։ Ըստուց դենը դուն ու քոլ յ

տղեդ ձեր գլխի տերն եք»,Այդ էր... աղեն կառավարություն դառավ, հորն էլ գցեց իր

գործերի մեջ, ու հետևյալ օրը, Գալոն որ դուրս եկավ մեյդան,

ամեն կողմից ձեն տվին- լ— Աչքդ լուս, եղբայր Գալուստ, տղեդ կառավարություն է,

— Ս4ՔԻ 1սոՎ մնաք, շնորհակալ եմ։Բայց սարսափելի լուրջ է. Իհարկե թեև լուրջ, Рш13 ^ ԲարԻ։Հիմի ընկել է մի քիչ անսովոր դրության մեջ, Կյանքը նրան ,

դրել է մեծ խնդիրների առջև, Հիմի գործերը շատացել են, Գործեր աւնի Մոսկովի հետ, Կապիտա՛լիստական Եվրոպայի հետ առևտուք 4 սկսել, Բամբակ, կոնյակ, բրինձ է տանում, մահուդ է բերում. Հյուր է գնում, հյուրեր է ընդունում. պետք է հյուրասիրել, Եվ երեկվա Գալոն հիմի ստիպված է գալուստավարի շարժվել, Ո կ փոխել կ, համավոր է խոսում, վարվում, ЫоЫеБве օեԱք*

176

(ազնվությունը պարտադրում է), Բայց ոչինչ, մեր Գալոն կարպն- տը ջրից հանում է,

Տզեն էլ, լավ մաշինիստ, գործից հասկացող բանվոր' եկավ թե չէ' հոր վրա — գլուխը դրստեց, սոլերի տեղ սապոդ հագցրեց ու հիմի նախկին Գալո ափուն, այսօր ընկ. Գալուստ' լավ է, իրա համար կա և իսկի այնումն էլ չի գցում, Դե, իհարկե, շալվարի ծնկները կարկաաած է, բա յց վնաս չունի, բանկոոպի խանութից առած «ֆաբրիչնի» վերարկուի տակից չի երևում,

Ավալ ջան, գնանք բանկոոպից մի շալվար առնենք։Բան չկա, որդի։ կս տարի յոլա երթանք, գալ տարի մա յի­

սի մեկին կառնենք։ Տունը շատ պակաս բան կա։Եվ, իհարկե, երբ հյուրեր Լն գալիս' ընկեր Գալուստը վերար­

կուով է ներկայանում։ Եվ երբ օթախ ևն մտնում, վերարկուն հա­նում' կարկատանը երևում է, բա յց այդ հյուրերն էչ իր նման հոր տզերք ե ն .~ շորապանցի Դաթիկոն, ազդամցի Ալին կամ կուբանըի Տիմոֆեյն իրենք գեղացի են և տանու մարդիկ.

Հեր ու տզա աշխատում են։Ափու ջան, ես էն մեր վերի հին տունը քանդում եմ. Նոր

ձևի բաղ պիտի գցենք, կողքին էլ էլեկտրակայան.Դու գիտես, որդի, ինջիները դու, հասկացողը դու, ոնց որ

գիտես.

Ինքը Գալոն էլ ժիր գյուղացի է, լավ բաղ է մշակում, արտ է ցանում։

Ահա այսպես հին Ռուսաստանի մի մոռացված ծայրամասի քաղաք Երևանը դառավ մայրաքաղաք, Կինո, համալսարան, մա­տենադարան, թանգարան, էլեկտրականություն, ջրանցք, բուլվար, թատրոն և հիմնարկությոլններ, հիմնարկություններ...

Գնանք, ընթերցող, մի քիչ ման գանք մեր Երևանի փողոցնե­րում, Ահա ա յս նախկին «Առևտրական» փողոցն է, որ հիմի «Աշ-|սաաա&|ի> ՓՈԴՈՑ է» «Շուկայի» փողոցը — «Մարքսի փողոց»,«Աէգլիական» փողոցը — «Կոմունարների» փ .։ «Թիֆլիսր» ավել են «Սսւյսւթ Նովսւյին»: «Բաղնիքի» փողոցը «Մ. Գորկուն»: Րաֆֆին իը պարսկական քարվանսարայումն է, «Շարիաթին» հակադրված է «Օմար հայյամր»: Սա սկզբունքն է. Նորոգված է և նորոգվում է նաև փողոցների դիրքը, Գնանք Աբովյան փողոց, Մի ժամանակ Սովից այս փ „զոցին նայողը պիտի կարծեր, թե ամբողջ հայ ա զ ֊

т

պը կաղ է, այնքան որ մայթերը դար ու փոս ունեին, Հիմի աչքդ

ՒՓՒր ոլ գ^ա։Բայց ուրիշ տեսակ փողոց է, Եթե որևէ մեկին ձեր ազգական-

ներից, ծանոթներից կորցրել եք ե որոնում եք' էլ հայտարարու­թյուն տալու և լրագիր հ ա ր ս տ ա ց ն ե ր ւ կարիք չունեք, Ձեր ծանոթդ կամ ազգականը, որ մի տարի առաջ Յապոնիա կամ Ցեյլոն էր'

անպատճառ այս փողոցումն է։Տեսնում եք ինչ բազմություն է, Գլխավոր մասսան երիտա­

սարդությունն է. կարմիրբանակային պատկոմ ական, ուսանողա. կան, Ահա այն բազմությունն էլ բանաստեղծներ են, երաժիշտ֊ ներ, գրողներ, Կան բավականին կրճատված և զտված մարդիկ, Ապա գալիս են' տերտերներ, նախկին չինովնիկներ, որ կորած բագաժի պես ժպտում են հեռվից, հին-հին գարուց մնացած նոր դարականներ, ութսունական, յոթանասունական, հիսնական թվա­կանների պեղածո մարդիկ, Աբովյան փողոցը հայ երևելի և անե­րևույթ գործիչների հատուկ անունների բառարան է, Մայր մատ­յան, ժապավինյալ և կնքյալ, Ահա ավանակներին հեծած' փողոցը խաչաձևելով անց են կենում մարդիկ, որ մի անգամ նստել են և ստորություն են համարում իշնել, Ընթերցող, եկեք մյուս մայթով անցնենք, որովհետև այս մայթր բռնված է մայթի մեջտեղ կանգ-

նածներով։— Չի՛ կարելի խնդրել, որ ճամփա տան։— Ոչ, չի կարելի խնդրել, Եթե խնդրեք' սրանք իբրև Հայկի

չառա վիզ' կնեղանան և պատիվ կպահանջեն։Այս փողոցի նշանակությունը շատ մեծ է։ Այստեղ են մեք

քաղաքի կուլտուրական և անկուլտուրական տարրերը շփվում... իրար, Իհարկե այստեղի շփվելը մի փոքր հայկական մասշտաբով է, այսինքն այնպես են բոթում իրար...

— Ահա ինձ էլ բոթեցին։_ Այո, հարվածային աշխատանք է Աբովյան փոզոցաւմ։

Զգույշ, մարդ է գալիս սաստիկ։ Տակը չընկնենք։— Ես ազատվեցի։— Բա յց ես տ ո ւժ ե ց ի ... ինձ դիպ ա վ։ Ա պ ա սեցեք մի Ր"4^ւ

Հետևից Հասնեմ։— Ն երեցեք ի նձ , բա ր եկ ա մ , тр դուք ի & ձ դիպ ա ք։

— Ոչինչ, ոչինչ։«80

Շարունակենք մեր զբոսա նքր։ Ուրեմն ա յսպ ես։ Այս փողոցը քաղաքի ընտիր մասն է, Այստեղ է զարգանում մ եր ... մեր խ ո­սակցական լեզուն, որովհետև ամենից շատ կուլտուրական տար­րեր այստեղ են ամեն տեսակ նյութերի մա սին... խոսում։

Ինչո վ են զբաղվում այստեղ զբոսնողները։Սրանք առավոտը դուրս են գալիս տնից գործի, գալիս

անցնում են այս փողոցով' գնում են ուրիշ փողոցներ, հետո ետ են դառնում, կրկին անցնում այս փողոցով, ապա շուռ են գալիս նորից անցնում, այնուհետև էլի են անցնում, կրկին, դարձյալ մի քանի անգամ ևս, հետո, երբ վերջացնում են և հոգնում, այս փ ո ֊ ղոցի ճաշարաններում ճաշում են ու երբ շատ նստելուց հոգնում են, վեր են կենում զբոսնելու և հանգստանալու։

— Սպասեք, սպասեք։ Այս Կիրակոսյանը միաժամանակ քանի տեղ է լինում։

— Ինչպե՜ս թ ե ։

— Ախր նոր անցավ մեր մոտ ով։ Հիմի սա նույն Կիրակոս- յա նն է, թե ուրիշ...

Այստեղ պատահում է, որ նույն մարդիկ միաժամանակ մի քանի տեղ են երևում։ Շատ ենք պատահում միևնույն տեղը։

Այստեղ մարդու հետ առավոտը ծանոթանում եք, հետո ա յն­քան հաճախ եք պատահում, որ մի ժամից հետո մտերմանում եք, ճաշից հե տո շատ հին ծանոթներ եք, երեկոյան արդեն մոռա ­նում եք իրար։

Գնանք մի քիչ ներքև։

Ս պասեց եք, սա ի՜նչ բա զմություն է, վակզա՜լ է, թե մարդ են սպանել ա յստ եղ։

Ոչ, կոոպերատիվ խանութներ են, դրանից է բա զմությու- նը։ Այդ խանութներում հերթով... հերթ են ծախում, մանավանդ շատ էժան ժամանակ, Սրանից հետո, եթե ժամանակի կամ հ ե ր ֊ թի կարիք ունենաք ' մասնավոր վաճառականի մի դիմեք, այստեղ եկեք։

Ահա սա էլ մեր բուլվարն է. տեսնում եք այս ամպհովանին, կամ ինչպես այստեղ են ասում տաղավարը։ Այստեղ են ա նցկա ց­նում ամառը մեր մտածողները և այս հովանու տակ նստած կշոում են և փոխանակում իրենց մտ քերը։ Սա Երևանի մտավոր ղ ա ն ֊

181

թարն է, Այս ամառը ուզեցի մի քանի միտք փոխանակել' առնող

չեղավ։Սա էլ մեր պետական թատրոնն է։ Ունի պետական դր ա մ ա ֊

տիկ և բավականին դրտմունակ խ ումբ, Պատերազմիս առաջ այս շինության մեղ կեսգիշերից մինչև առավոտ մարդիկ թուղթ էին խաղում սեղանների վրա, իսկ հիմա դերասանները <гԱռավոտից մինչև կեսգիշեր» դրամա են խաղում ըեմի վրա, ժամանակին ա չ. քի ընկնող և մանավանդ աչքից ընկնող պիեսներ են խաղացվել այստեղ թ ե ' ինքնուրույն, թ ե ' թարգմանական, Թարգմանական պիեսներից հիշեմ՝ «Հա ս կեի զեկույցը», «֊Հարբորդի ճա ռը», ինք­

նուրույն պիեսներից' <ГՀայկական պ ա ռլա մենտ ...»,

Դեպի աչ թատրոնից' մի նեղ փողոց է ծռվում։ Ուղիղ որ գնաք, կհանդիպեք մի բաղնիսի, որը շինված է նրա համար, որ նորոգվի, Ավելի հեռուն մի հայոց եկեղեցի կա, ուր հա յ և ռուս քահանաներն ընկերովի ժամերգություն են կատարում, Կեցցե եկեղեցական կոոպերացիան, Կամ' կոոպերատիվ եկեղեցին, Միև­նույն է, Գնանք ներքև, Ահա և շուկան, Այստեղ է մարմնավոր ղանթարը, Երևանի փորը, բավական տռուզ, Ահա գետնի վրա մի տասնյակ գյուղացի յա խնիով քրեղաններն առաջներն դրել, ի ր ե կ էլ ծալապատիկ շարվել են մի ֆրոնտ, բրդում են ու խ ռթում, բա-

րի ախորժակ,— Այս ի՜նչ ցիլինդրավոր ամերիկացիներ են,

— Ամերիկացի չեն, Այս ցիլինդրներն են ամերիկացի, այ-

ւինքն դրանց գլխի ամանները, թե չէ ' բովանդակությունը Թոր- պոմ յա ն — հայկական է ։ Սրանք էքստերիտորիալ ամերիկացիներ են, որ բնակվում են ամերիկյան զգեստների մ ե ր Սրանք այսւ- կորսներ են, իրենց բախտը տյուկից են հանում, Սրանց շնորհիվ է, որ մի որևէ քյա վա ռցի վաճառականի կնիկ կամ հին չինովնիկ, կամ դյոլմրեցի սպեկուլյանտ, որ մինչև տյուկը Վարդիշաղ բայի էր կամ Բողդան Թաթոսիչ, հիմի վրան նա յես ' լեդի Վարդիշաղ ե

կամ միստր Բողդան Թաթոսիչ,Սակայն ով սարսափ.•• փախչենք. Ահա դեմից դալիս է մի

մարդ, որից ես ամենից շատ ևմ սարսափում»

— Փո՜ղ եք պարտ։— երան՛ի չէր. Մի օր հանաք արի հետը, թե ինչ 2 * Н (

482

մարդ ես. Սաստիկ զա յրա ցա վ և խոստացավ ինձ սպանել. Այո, այո, սպանել,

Երևանցիք հանաք չեն սիրում,Երևանը շատ լուրջ քաղաք Է,

ատ թ.

Ջ Ղ Ա Յ Ի Ն ԲԱ Ր Ե Կ Ա Մ Ս

Երբ մ տ ա գ ր ա ս ե ն յա կ , ջ ղ ա յի ն բ ա ր ե կ ա մ ս խռոված ս ր բ ի պ ես

նստ ա ծ Էր ս ե ղ ա ն ի մ ո տ և հ ո գ ն ա ծ , բ ո ր բ ո ք վ ա ծ ա չ ք ե ր ո վ ն ա յո ւ մ Էր պ ա տ ի ն ,

— Կարծեմ այսօր հանգստի օր Է, — ասացի ես և ուրախ ֊

ուրախ նստեցի սեղանի մոտ, որ մի զրույց սկսեմ։— Հա նգստյա ն о ր , — ցնցվեց բա րեկա մս , — տանջանքի օր Է,

մահվանս օրն Է , — և հուսահատ դա ռնությա մբ նա յեց աչքերիս.Ու հ ե ռ ա խ ո ս ի լսավւողյը, որ բ ռ ն ե լ դրել Էր ս ե ղ ա ն ի ն ' տ ա ր ա վ

ա կան չ ի ն , ի ե ց ու « ա խ » ք ա շ ե ց ։

Մոտեցա ականջին և մեղմ ձա յնով հարցրի.—. Դրամի պակասություն հո չունե՜ք,— Երանի ա յդ լիներ. Դժբախտությունս շատ մեծ Է ։— Ուրեմն սենյա ՜կ չունեք,— Ես ա յդ տեսակ ռոմա նտ իզմով չեմ զբա ղվում,— Գուցե ձեր հարևանը կեղտոտ Է ապրում և կ հղ տ ը մինչև

ձեր սենյակն Է գալիս լցվո ւմ ,

— է# ի ն չ ա ն ե մ , ես հո Է ս թ ե տ չեմէ

— Հասկացա, ձեր բա կում կենողները ամեն գիշեր քեֆ են սարքում և մինչև լույս բոռբռա լով խանգարում ձեր քունը,

՛Իրանով զբա ղվելն Էլ սենտիմենտալություն Է։

Ուրեմն շատ պարզ Է. դուք հիմնարկներն եք ա յցելում, տեղեկանք հավաքելու և ձեր ոտներն ուռել ու մրմնջում են երկար կանգնելուց և սպասելուց,

/18»

_ Ինչ արած, ես հո ռադիո չեմ, որ շտապեմ, Այնպիսի մի

հիվանդության մեջ եմ, որ դրանք ինչ։— Ուրեմն ես ոչինչ չեմ հասկանում, բարեկամ, խնդրեմ

բացատրեցեք. ինչպես է, որ դուք հիվանդ եք ասում ձեզ, երբ Երևանի այս չորս տրոպիկ դժբախտություններից զերծ եք, Ւոլք հոգեկան հիվանդություն ունեք, դիմեցեք հոգեբույժների։

— Դիմել եմ, բայց չեն կարողանում օգնել։ Դա արտաքին

հիվանդություն է։— Ոտների կողմն է։— Ոչ. Աբովյան փողոցի երկու կողմն է, և ես չեմ հիվանդը,

այլ ինձ հետ խոսողները։— Լավ, ուրիշները հիվանդ են, ձեզ ինչ. հեռախոսով հո չեք

վարակվի, վերջապես այդ ի՜նչ նոր հիվանդությոմ. է,Բարեկամս ներվայնացավ._ Ջանըմ, ի՜նչ նոր հիվանդություն„ Հին է և քերականական

հիվանդություն է։ Սրան կասեն բայապակասություն,Ահա տեսեք, րոպեիս մեկը հետս խոսում է. Սկսել է մի սըր

բազան պատմություն, գիրք ծննդոցից պատմելով հասել է չ հ ե ­ղեղին և Նոյին, Տապանի վրա են դեռ, Ու դեռ երբ պիտի տապա­նից իջնենք, երբ պիտի հասնենք Հայկ Նահապետին և ապա հեր­թով գանք Հայաստանի խորհրդայնացման և վերջապես իրան, ոք

իման անք, թե ինչ է ուզում, |— Բայց դուք իրան չե ք լսում,— Օգուտ չունի, Ինչքան լսում եմ' դեռ միևնույն տեղն ենք,

Սպաաում եմ, որ գա հասնի մինչև գլխավոր միտքը,_ Բայց ինչպե՜ս կիմանաք այդ,— Երևի կզանգահարի,— Եղբայր, ի՜նչ փափկանկատ եք, դիմեցեք իրեն և պահան­

ջեցեք թող կարճ ասի, ինչ է ուզում,— Ի՜նչ, ուզո՜ւմ եք փորձեմ, (Բոնում է ականջին լսափողը)•

Ընկեր, Ադամը, Նոյը, Մաթոս-աղան, Հայկ Նահապետը, ինչպեա к մյուսներն իրենց ասելիքն ասեցին, դուք ձերը ասեք, Ի նչ եֆ

կա մենում, >Ձ ա յն (լս ա փ ո ղ ի ց ).— Ահա բա ցա տ րում ե մ , Մ ի թ ե չեք լա" «

— (мяса/ ե մ , բ ա յց գուք ր ա ցա ա րե ցեք , թ ե գ *ւ ք ի * չ եք ասլում, [

գուք, Ք ա նդեի շինել, վերա քա նգել, վ ե ր ա շի ն ի ,184

Ձայն (լոա փ ողից ) . — Ախր, այն էի ասում, որ մանկավարժա­կան ժողովյը, որի մասին ես հայտնել եմ ձեզ մի ամիս առաջ, որ տեղի ունեցավ դպրոցական շենքի անհարմարությունները քննե­լու համար, այն ո ր ...

Բարեկամս դողում էր արդեն է— Լավ, լա վ, բա յց բա յն ասեք, բ ա յը ,— այդ բոլորը ի ն չ...

— Հա յ-հո ւ յ , — ձեռքերը տարավ բերեց բա րեկա մս , — չկ ա ... բայը չկա ...

Եվ հանկարծ սարսափած ինձ նա յեց.— Հը, ի ՜նչ պատահեց.— Տեսար ի նչ եղա վ... Նորից սկսեց։ Հիմա ի՜նչ անեմ։— Եղբայր, կարճ ու կտրուկ պահանջեցեք, որ վերջացնի , —

ջղայնացա ես և վեր կացա, որ օգնեմ բա րեկա միս։— Իսկապես որ բա յապակասութ յուն ։— Ի նչ եք ասում , — գանգատվեց բա րեկա մս , — ի՜նչ Է սրա

մոտ նավթի կրիզիսը, շաքարի պակասությունը, արյան պակասու­թյունը, Մեր հեռախոսողները ո'չ հեռախոսն են խ նա յում, ո 'չ գոր­ծը, ո չ մեր ականջը, ո չ ժամանակը։ Բայ չկա , բա յի սով Է չորս կողմը, Նավթ մի բերեք — բա յ բերեք վագոններով։

Հանկարծ վճռական կերպով լսափողր գրեց ականջին.— Ընկեր, վերջապես կարճ ու որոշ ասեք, ի՜նչ եք կամենում,— Փող։— Ի՜նչ փող։— Դռների և լուսամուտների նորոգության։— Ո ր դոների և լուսամուտների,— Դպրոցի,— Ո՜ր դպրոցի,— Ախր չեք թողնում որ բա ցա տ րեմ,— Որտեղի ց եք խոսում, ո՜վ եք, ի՜նչ Է ձեր ազգանունը«— Այ, բացատրեմ,— Ազգանունը ի՜նչ բացատրելու բան Է, ի՜նչ եք երկարաց­

նում, Ասեք, վերջապեսէ— Այ, անդամ եմ,

IV չ, ո չ , ո չ , ասեք, բացատրեցեք ի՜նչ եք ուզում. Կարճ ասեք, Բացատրեցեք,— գոռաց ու լսափողը զարկեց սեղանին»

186

Բացատրեցեք,— լսափողյւ ջարդեց։ Բացատրեցեք,— մազերը փե­տեց։ Բացատրեցեք,— աթոռները ջարդեց։ Շորերը պատռեց — թռավ դեպի պատուհանը, ապակիները փշրեց և ընկավ բակը։ Բա­ցատրեցեք, — գոռաց ու վազեց վազոց, այնտեղից էլ քաղաքից

դուրս։

Հիմա ևս մտածում եմ, թե ինչ բացատրենք հռգեկան հիվանդ բարեկամիս, որ աչս րոպեիս խելագարանոցումն Է, որ թեև հիմա սենյակ Էլ ունի, հարևանն Էլ կեղտոտ չի ապրում, կենողներն Էլ քեֆերով չեն խանգարում քունը, հիմնարկներից Էլ տեղեկանք չի հավաքում, որ ապրում Է մի տան մեջ, ուր բա յ կա ասում եմ, ի՜նչ բացատրենք հիմա մի մարդու, որն այդքան երջանիկ Է, բայց այժմ այլևս խելք չունի այդ երջանկությունը հասկանալու և ուրա ֊ խանալու։

Է՜, անիծյալ բախտ։ Քանի աշխարհքում ենք ապրում, խելք ունենալը չի թողնում, որ երջանիկ լինենք, իսկ երբ ընկնում ենք խելագարների տունը, խելք չունենալն Է արգելում, որ հասկա­նանք այդ երջանկությունըէ

1925 թ.

Ֆ Ե Լ Ի Ե Տ Ո Ն Ի Ս Տ Ի Ա Ր Կ Ա Ծ Ն Ե Ր Ը

(Կատակ ընկերական)

Իբրև թե գործերս քիչ Էին թարսված' «Խորհրդալին Հայաստա­նի» խմբագրությունից Էլ կանչեցին, թե հնգամյակի համար նյութ հասցրու։ Երգիծանք։

— Բայց Ի՜նչ գրեմ, — տարակուսեցի ես-,— ւկաէ՜ Կ*լ՜գձք Երևանի ջրի կամ... Մասիսի մասին գրեմ*

— Ուրիշ նյութ չունե՛ք։— Հայկոոպի նավթի մասին գրեմ։— Հին նյութ Է, Եվ հետո? ուշ վրա հօւսէթք. Ոէգւի^հերը ԳՐ '

ив

— Ափսոս... Է, կուզեք բանկոոպի ճաշարանի մասին գրեմէ— Հա, գրեցեքI նոր բան կա՜։— Ինչպես չէէ Գները բարելավել են և ճաշը 50 կու՚/եկից 60

կոպեկ են շինել։— Գա բարեփոխություն Է և շինարարությանն Է վերաբերում։

Գուք իբրև ֆելիետոնիստ' թերությունների մասին պիտի դրեք։Հուսահատությունից թևերս թուլացան։ Որտեղի’ ց գտնեմ թե­

րությունւ— Գնացե ք, ման արե՜ք քաղաքում և ինչ որ տեսնեք' ուղղա­

կի գրի անցրեք։Դուրս եկա փողոց։ Անկյունում պատահեց պատահարների

խբոնիկյորը։ Մոտեցա նրան։— Բարև,— ասի, — գործերդ ո՜նց են։— Ավտոմոբիլի պես են. հենց մի քիչ դնում են թե չէ' մեկ

էլ ստո՜պ, կանգ են առնում կոտրված։— Ի՜նչ ես գրելու հնգամյակի առթիվ։

— ^ չ Կա' № չ Դրեմ։ Գողություն չկա, մարդասպանություն չկա, հեղեղն էլ աստված տա։ Պատահարին 25 կոպեկ լրավարձ եմ ստանում։ Դրանով գլուխ կպահվի՛ ։ Երեկ չեմ ճաշել։

— Մեծ քաղաքի պես օրական մի 7—8 պատահար պատա­հեր կամ ամառվա պես մի հեղեղ գար՝ թագավորի պես կապրեիր*

— Այդ բախտը մեզ ո ՛վ է տվել։Եղբայր, Հայաստանը հետամնաց երկիր է։ Ի՛նչ են հասկա­

նում պատահարի ճաշակը։ Այսպիսի անկ՛ուլտուրական երկրռւմ, իհարկե, պատահարի պահանջ չի լինի։ Քո գործերն ինչպե՛ս են։

— Բաղնիսի տաք ջրի պես, ձեռաց կտրվում են, — ասի ես, հառաչելով բավական խոր։

Կանգն ե (քինք փողռցի անկյունում մոլորված' ֆելիետոնիստս և խրոնիկյորը։

ՒրաՎւ մի՜ կարծեք, ընթերցող (եթե, իհարկե, ընթերցող ունեմ), մի' կարծեք, թե հանաք եմ ահում, ողբալի է ֆելիետո­նիստի վիճակը Երևանումէ

Ֆելիետոնի գործ չկա։Ֆելիետոնի նյութ տվողները պետք Է լինեն հիմնարկները,

շենքերի գործիչները, ծանէ?թները, մարդիկ առհասարակ։ Պետք Է187

դրանք թերություն ունենան, որ ֆելիետոնիստի համար գործ

բա ցվի։Դուք երևակայո՞ւմ եք, թե ինչ սարսափելի վիճակ պիտի

ստեղծվեր, եթե մի օր հանկարծ դադարեին հիվանդությունները, անիրավությունները, դժբախտ պատահարները, հեղեդները, դո­ղությունները աշխարհում, Ի՜նչ կլիներ դրամատուրգների, բժիշկ­ների, միլիցիոներների, ինժեներների. դատավորների դրությունը,

Մեր Երևանի հիմնարկների մարդկանց ամենամեծ թերությու ֊

նըն այն է, որ ոչ մի թերություն չունեն, Երևանում թերության մեծ

պա կաս ութ չուն կա։— Ջանըմ, սուս կաց, ի"նչ շինարարություն, բոշ բան է ,—

մռմռաց ընկերս,— ահագին մի երկիր չի կարողանում գոնե ա յն­քան թերություն ու պատահար ունենա, որ գրականության մի կարևոր ճյուղ ինչպես երգիծանքն է' ծաղկի կ ա մ ... խրոնիկան.

Սա խրոնիկա չէ, ա յլ խրոնիկական հիվանդություն,— ճշմարիտ աստված,— ասի ես ,— կամ պիտի թողնեմ պաշ­

տոնս, կամ պիտի դիմեմ մեր հիմնարկներին, ծանոթներին, բա- րեկ մներին, և պիտի խնդրեմ , թե ի սեր երգիծական ճյուղի, ի սեր մարդկության, թերություն ունեցեք։

— Կլինի* որ։— Ի՞նչ ես ասում . յուրաքանչյուր հիմնարկ մ ի ֊մ ի պստիկ

թեր ություն որ ունենա' մի կոկիկ երգիծաբանական գործ կստեղծ­

վի ինձ համար։— Հիմնարկնե" ր ը ... այդքան մարդասիրությո ւն։ Հույսդ

կտրի,— է, լա վ ,— ասի ե ս ,— ասենք թ ե ' ես մի կերպ մի երկու

թերություն կսազեցնեմ. Ղու ի ն չ ես անելու. Քեզ համար հո մարդ

չի” սպանվի' պատահար դառնալու համար.Ընկերս հուսահատ վճռականությամբ աչքերիս նա յեց և

ասաց.— Գիտես ի"նչ, ես մի պատահար պատահեցնելու եմ, եթե

միայն կարողանամ օգտ վել...— Ինչպ ե՜ս...— Ուզում եմ տոների նախընթաց օրը ինքնասպանությոմւ

գործել. Դա կլինի ամենալավ և միաժամանակ ճշգրիտ լուրը, Բայց չգիտեմ լրավարձը ինչպես ստանամ. Ավանս չեն տալիս. Մահից

188

հետո գուցե հնար չլինի ստանալու, Մ ահից առաջ էլ «լուրը» ինչ-

պե՜ս տամ իրա նց։— Ես կտանեմ։

— Վախենամ գրասենյակում ձգձգեն։ Գիտես հ ո ...— Ես քեզ պարտք կտամ, միա յն մի թուղթ տուր' ես ստա­

նամ քո լրավարձը.Ընկերս համա ձայնեց, նրա գործը հաջողվեց. Մնացի ես,

1ԱԻՐ> Ւ նչ եմ ասում , — հանկարծ գռռաց ընկերս . — դի­միր ինտ ելիգենցիա յին, էլի ինչքան չլինի' նա կունենա թերություն,

Որտեղի ց . Հենց նոր մ ոտներն էի. Մարդիկ իրենք կարիք ունեն թերությա ն, որ խոսքի նյութ լինի<

— Այո, դա է մնում, Բայց հիմնարկներն էլ գիտ ես...Արի գնանք հիմա դի մենք ,— Ք ա ր շ տվեց ընկերս! Գնա­

ցինք, բա յց ես հույս չունեի.

Մտանք մի հիմնա րկոլթյուն, որ Աբովյան վւողոցի աչ կողմն է ընկնում, և դիմեցինք վարիչին.

— Ընկեր վարիչ։ արդյոք ձեր հիմնարկում գրականության մի հատուկ ճյուղի համար մի որևէ թերություն չկա ", հաղորդեք մեզ,

— Չգիտ եմ , — պատասխանեց վարիչը դժվարանալով , — գու- ցե լինի, գուցե և ոչ. պետք է վւնտրել թղթերի մեջ. բա յց թղթերն էլ այնպես խառնափնթոր վիճակի մեջ են, որ այս րոպեիս սատա­նան անգամ չի կարող գլուխ հանել. Գանձապահը կարող էր թ ը զ ֊ թերի մեջ նա յել և ձեզ ասել, բա յց նա էլ բռնվա ծ է վատնումի համար։ Եկեք երկու շաբաթ հետո։

— Երկու շաբաթ հետո", շատ ուշ կլինի։Հեռացանք։ Գնացինք մի ուրիշ հիմնարկություն, որ Ա բովյա-

նի ձախակողմումն է. Դիմեցինք վարիչին.— Ընկեր վարիչ, արդյոք ձեր հիմնարկի մեջ որևէ թերություն

չկա",

— Այս րոպեիս խոսեմ,— պատասխանեց վարիչը, — միայն խնդրեմ, հերթի սպասեք։

Նայեցինք' որ բավական բազմություն սպասում էր հերթի,մենք էլ նստեցինք, Սպասեցինք մի ժամ, երկու ժա մ...

Ընկեր վարիչ, մենք գործ ունենք, հնգամյակը մոտե­նում է „ .

189

— ՈԺԿ ւեմ կտրող անել, սիրելիս, Տեսեք ինչ բազմություն

է հերթի սպասում։— իյոսՔ միայն, կա , թե չկա։— Չեմ կարող ասել, Սրանք Էլ մի-մի խոսքի են սպասում,

Հերթը ձեզ հասնի, կասեմ։Վարիչը շատ քաղաքավարի Էր, Նա մինչև անգամ բոլոր սպա-

սողներիս պատմեց, թե ինչ հնարքներ Է մտածում ամենքին բա- վարարելոլ և միաժամանակ կարգը պահելու համար,

Վերջապես չորս ժամից հետո հերթը մեզ հասավ, Ոլրախա-

ցած *Լրա րնկա նք,

— Հը> թերություն կա ,— Չկա դժբախտաբար, շատ ցավում եմ ,— ասաց վարիչը և

քաղաքավարի գլուխ տվեց,Հառաչեցինք, ինչքան որ կարելի Է հառաչել նման դեպքե­

րում, և դուրս եկանք քոռ ֊փ ոշմա ն.Դիմեցինք մի ուրիշ հիմնարկի, որ գտնվում Է շուկայի կող-

մերը։Վարիչն անդործ նստած Էր, և երբ ներս մտանք աչքերը հա-

ռեց մեզ,— Ընկեր վարիչ,— ասի ես,— իմ ընկեր խրոնիկյորը հուսա­

հատությունից ուզում Է ինքնասպանություն գործել...— Դիմում գրեցեք,— ասաց ցրված վարիչը,

— Ահա բերանացի գիմում ենք,— Այո ւ բայց ինչպես մտցնենք գործերի մեջ,— Հնար չունենք գիմում գրելու, մարդը վաղը չէ մյուս օրը

մեռած է լինելու։— Դիմ եցեք սոցապին.Հրաշալի միտք։ Այդպես էլ կանենքէ Տեսա ր ցրվածությունն

ինչ օգուտ տվեց։ Կդիմենք սոցապին, կասենք' կա մ դյուրություն ա ռ, կա'մ գործ, կա'մ կենսաթոշակ.

Գնացինք, սակայն ով դժբախտություն, *Մինչե ամսի 1Տ-ը դիմումներ չեն ընդունվում» ։

Ընկեր ս քայլերը ծոեց,— Օ՜ւր,— հարցրի ես։— Գնամ մի ատրճանակ գտնեմ, Լուսահատությո&ա բսէեցէ

190

Ես Էւ ճամփաս ծոեցի դեպի Նորք, (Միակ վայրը բոլոր հուսա­հատների

Եվ ահա անցնում Հի մայթով, տեսնեմ փողոցի միջով մի 43տարեկան մարդ նստել Է մի 3 տա րեկ ան Էշի վրա՝ գնում Է։ Էշնառանց այն Էլ սաստիկ ծանրաբեռնված Էր, հազիվհազ Էր շարժ­վում, բա յց մեր հեծյալն ուրիշ մտքերով Էր զբաղված։ Նրան եկան միացան ուրիշ քսանևհինգ հեծյալներ ևս։ Նայեցի հեծյալների այս շարանին, — բոլորն Էլ 3 0 —40 տարեկան, ոտները գետնին քսելով գալիս են։ Մոտեցա այդ հանդիսավոր շքերթի պետին.

— Ո լր ես գնում, — հարցրի։Նա մտիկ տվեց ինձ.— Ի նչ մասշտաբով ես հարցնում,— Ինչ մասշտաբով... Նու... Երևանի մասշտաբով։— Այգի եմ գնո ւմ ,— ասաց նա։— Իսկ ձեր այգին որտե՜ղ Է,— Նորքի ֆրոնտում. Ինչո՜ւ ես հարցնում,— Ոչինչ, ուզում եմ իմանալ, թե ի՜նչ նպատակով ես նստել

Էշի վրա,— Իմ Էշն Է' նստել եմ, ինչ նպատակ,Մոտեցա նրան և ցած ձայնով ասի.— Ես մի բան եմ ուզում իմանալ. — Արդյոք միլիցիական

կարգագրությո՜ւն կա և հատուկ օրե՜նք Է, որ դուք բոլորդ ամբողջ ժամանակ իշի վրա նստած պիտի լինեք, թ ե՜ պապենական ան­խախտ կտակ կա։ Կամ գուցե դրա համար ռոճիկ եք ստանում և ձեր պաշտոնն Է' իշից վա{Ր չիջնելը...

— Ջանըմ, մեր Էշն Է' նստել ենք, ի՜նչ կտակ, ի՜նչ բան։Այն ժամանակ ես դիմեցի բոլորին մի հարցումով, որ բաղ­

կացած Էր երեք մասից. Առաջին մաս, — արդյոք նրանք գիտե՜ն, որ նստած են իշի վրա. երկրորդ մաս, — զգո՜ւմ են, որ Էշը սաս­տիկ ծանրաբեռնված Է։ Երրորդ մաս .— Եթե զգում են այդ, ուրեմն Ի նչ միջոցների են դիմել այդ աննորմալ երևույթի առաջն տանե­լու համար,

— Բարեկամներս, — ասի նրանց։ — Ահա տարի ու կես Է Երևանումն եմ. Ամեն օր փողոցներում տեսնում եմ շարունակ 30—40 տարեկան առույգ, գեր տղամարդիկ նստած 2 —3 տարե­կան էշերի վրա, Հանապազ նստած եք իշի վրա և ցած չեք գալիսէ

т

Շատերը ձեզնից իշի վրա են ճաշում, ընթրում ու քնում, Մի խոս- քով' բնակվում եք իշի վրա ե չգիտեմ' իսկի ձեր տանն էլ լինո՜ւմ եք։ Կյանքներդ անց եք կացնում իշի վրա և վայր եք գալիս երևի այն ժամանակ, երբ նա սատկում Է, Սա օրե՛նք Է։ Ես կդիմեմ ուր հարկն Է և իշապաշտպան մի ընկերություն կհիմնեմ։

Նրանք ինչ ֊ինչ բացատրություններ տվին, որից երևում Էր, որ ունեին իրենց առարկություններըէ Բայց դա վերաբերում Է հին կենցաղին։ նայեցի իշին, Իսկապես որ նրա աչքերն Էլ այդ Էին

ասում ։— Մինչև կենցաղը չփոխվի' ես իմ բնակիչներից չեմ ա.

զատվի։Ուռա, Գտա նյութս, Հին կենցաղը, Գնամ և գրի անցկացնեմ,

Հետևյալ առավոտ վաղ նստած Էի խմբագրատանը և ուրախ, ուրախ գրում Էի դեպքը, որ հանկարծ ներս մտավ երեկվա իշա- բնակը։ նա շատ սպառնալի և կասկածելի հայացքով ինձ նայեց

ու հարցրեց.— Սա" Է խմբագրատունը,— Կարծեմ... սա Է... — կմկմացի ես աչքս նրա աջ ձեռին,

որ քամակին Էր դրել, երևի մահակը բռնած։Բայց և երևում Էր, որ ինձ չճանաչեց։— Եթե խմբագրին եք ուզում, ընկեր, գնամ կանչեմ,— Չէ, կաց. ինձ հասկացրու, թե ո վ Է, որտե զ Է խայտա­

ռակություն գրող Դ. Դեմիրճյանը։— Դ . Դ եմ իր ճյա ՚նը , Հա ։ Դա մի շատ շնորհալի բանաստեղծ

Էր, բա յց մեռավ ընթերցող չունենալու պատճառով. Հիմի նոր գրող

Է նշանակված, — ասի ես ու լեզուս կծեցի...Բարեկամս փնչացնում Էր,— Բայց բանն ինչո՛ւմ Է, ընկեր, գուցե բա ցա տ րեք,— հարց­

րի ես։— Հաշիվ ունեմ հետը։ Ասում են վրաս բա ն Է գրելու։

— Բ՜"զ ԴՐԻ՛ Ի՜նչ Կլինի,Չորս կողմ նա յեց ու ձայնը մեղմեց.— Մեծ խայտառակություն Է, ջա նըմ։ Ամբողջ քաղաքը վազը

°էԻ ի կարդա, որ մենք իշի վբա նստած քաղաքի միջով անցել

ենքէ Ախր, հոգիս, մենք բարեկամ, ծանոթ ունենք։ Դրանցից մինն Էլ որ իմանա, խաղք ու խայտառակ կլինենք,

— Հա, ճիշտ Է։Բայ9> սիրելիս, — մեղմացրի ես,— ախր ճիշտ Է, որ զոլ

իշով անցել ես փողոցի միջով. Չ է՛,— Դրուստ է, անցել եմ, ի՛նչ կա որ,— Եվ ճի շտ է, որ քեզ ողջ քաղաքը տեսնում էր,

Ղորթ է, և տեսնում է, տեսնի, ի՛նչ կա որ,— Ծանոթներդ էլ։— Հա, դրուստ է։ Ի՛նչ կա որ...

է, Լավ. հիմի մեր մեջր խոսանք. եթե խոսքի' հեռի ձ ե ­զանից այդ Դ. Դեմիրճյանր այսքանը միայն գրի, թե այսինչ մ ա ր ֊ ԴԸ քաղաքի այսինչ փողոցում իշի վրա նստած գնում էր, կնե­ղանա ս։

— նեղանա մ ։ Արյունահեղություն կանեմ։ Կսպանեմ' աստ. ծու մեծ անունը վկա.

Հոդվածը թողի։ Սա էր պակաս, որ Երևանում ծեծի էլ են­թարկվեի։

Դե գնա ու սրանից հետո գլուխ պահի Երևանում։ ԲոլոթՀ նեղանում են։ Բանի մասին չես կարող դրել,

Չէ, Երևանր շատ լուրջ քաղաք է,Ի նչ անեմ,Ես էլ որոշեցի ինքնասպա նությ ուն գործել.

Առավոտ, Այսօր ուզում էի ինքնասպանություն գործել, բա յց ժամանակ չունեմ, որովհետև գիշերս խրոնիկյորն ինքը գնացել է ինքնասպանություն գործելու. Դամբանական եմ պատրաստում կեղծ֊ դասական ոճով, և լավ բան է դուրս գալիս.

Երեկո,ք Անիծվի այսպես բախտը,

Խրոնիկյորը չսպանվեց, Ամթողջ օրը ման եկավ քաղաքում 4ւ գյուղերում և բնակչության մեջ մի ատրճանակ էլ չգտավ,

Ш 5 թ .

13 <№միր6յա&, Бшшпг II193

Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ Ա Կ Ի Ց Վ Ա Ր # . ԱՐՌՈՑ,

Մ Ա Ր Գ Ա Ր Ե Ի Ց , Դ ՚Պ ւՒ Ա Ց Ե Վ Փ Ա ք Ի Օ Ե Տ Ո Ց Ե Վ Գ Ո Ր Ծ Ք Ա Ռ Ա Ք Ե Լ Ո Ց

Ինչպես երևում է' փողը լավ բան * եղեք, Եվ մՍնք քՈքորոՀին տեղեկություն չենք ունեցեղ այդ մասին, Մինչդէո տպրկ է պետք և հեշտ բան չէ ապրողը, ու դեռ պետք է աշխատ՛ես, ոբ ապրես,

Ահագին գլխացավանք,Տեսնես ինչպե՛ս պիտի պահեր իր գլուխք Աոզոմոն իմա ստ ոլ֊

նը, եթե մեր ժամանակ ապրեր... Հսվնտական Միության մեջ, Երևի դիմելով Լոաաշխին և մա ժվելով' կփ որձկ Փ * ղ ֊Քյավառի մի խոզ անկյան գրբացությամբ գղուխր պահելու,

Այդ Հաշվով Աղէքսանդր Մակեդոնացին կոզակն՛երի ատամս& պիտի դաոնար Վրանդելի բանակում, Վարդան Մամիկոնյանը կամ բանդ՛իտ պիտի լիներ Դիլիջանի շոսսեի վրա, ՛կա* «ոտի վրա» աոուտոր պիտի աներ Երևանի Ղանթարի տակ։ Գուց՛ե Գավ՛իթ մարգարեն մի փոր հաց աշխատեր մեր Շիրակի գյուղերում աշոլ- ղություն անելով կամ դաոնալով մղդսի Յոթվերքի ժամում-.

Իսկ եթե ազնիվ աշխատանք լայեղ անելու հարկադրվեին անշոլյսո Մովսես մարգարեն գրասենյակ պիտի մաքրեր գա դթա ֊ կանական կոմիտեի գրասենյակում և Հովհաննես Մկրտիչը քիսա­չի պիտի դառնար Կոմռլնխոգի բաղնիսում, Քրիստոս' իբրև սկըզ- բունքի մարգ կերթար Սարգարաբադ՜ր անապատն Էլի մի քառա­սուն օր մտածելու, բայց վեբչը տեսնելով, որ «ոչ միայն բանի վ կեցցե մարդ, այլ հացիվ», կղար խնդիրք կտար Հողժողկոմատին, որ իրեն Արագածի վրա արոտներ տրվի խաշնարածությամբ պա- րապելու։ Կամ ո՛վ գիտե, գուցե անցագիր խնդրեր Ամերիկա դ ն ա ֊ լոլ և գաստյյոչսվ քրիսՀոոնԷություն անեչա. այնտեղի պաստորների և սոցիալ-դեմոկրատների օգնութքամբ։

Այ, Քրի ստոսի առաքյալների գործը շատ դժվար կլիներ, Ան­շուշտ, կմ եղադրվեին իբրև ս. հոգի վաճառողներ, փահչևաններ, պրիգոլններ և ձերբակալվելով կբերվեին շրջանային դատարան.

Քրիստոնեական մեթոդը Միության մեջ չի անցնում, Լավ կի- րառովթյուն ունի արտասահմանում ե այդտեզի մարգարեները ժա­մանակակից մեթոդով են ապրում, Մենք գիտենք, որ Պողոս ա- աաքյալն իր հագի քուրձը ո'չ լվաց, ո'չ Էլ հանեց վրայից մինչ

1*4

կյանքի վերջը. Քրիստոսը մի անգամ գնաց բ ա զ ե ի ս , ա յ ծ Էլ պ ա ֊ տահմամբ։ Բայց եվրոպացի սրբերը հիմի ավտոմոբիլներով հան­քային ջրեր են գնում. Բոլոր եվրոպացի մարգարեները, դպիրները, փարիսեցիք պուդինգ են ուտում. Մանժետավոր առաքյալներ, ց ի ­

լինդրավոր մարգարեներ, պուդրի քսած դպիրներ, դուխի ցտնաէ փարիսեցիներ լիքն են Եվրոպա և Ամերիկա։ Այ, օրինակի համար Գամպերսը, իսկական ամերիկյան Քրի ստոս՝ սմոկինգը հագին տարի առաջ ստեղծեց աշխատանքի դաշնակցությունը և նախա- գահեց նրան մինչև մահը. Եվ մա՛րդն «աշխատեց» հաշտեցնել բանվորներին կապիտալիստների հետ ( «Երանի խ ա ղ ա զ ա ր ա ր ա ց » ,

«սիրեցեք /{թշնամիս ձեբա, «բարի արարեք ա տ ե լ յ ա ց А երո/ւէ — Ղոլկաս, գլ. ԺԲ.)։ ճիշտ Է , բանվորները չսիրեցին կապիտալիստ­ներին, բա յց ինքը սիրեց, Այն Է լ ճիշտ Է , որ թեև ինքն ա տ п и ! Է ր

կսմո ւնիս աներիՆ ե ասված Էք թե Հ[ք*աթի արարեք ա ա ե է յա ց ճե ֊ թայց 1919—20 թվերին նա հանդես եկավ կոմունիստների

դեմ.Բայց սա՝ իր-րև հալածիչ գիվաց։Այսպխւով, ծառայեց կապիտալին, սպայից աշխատանքին,

տվեց կայսեր դրամը կայսեր, աստծու դրամը աստծուն, իրա գրամն էլ իրան, վերջն էլ զառամեց, մեոավ։ Նրա մահով բուր­ժուազիան կորցրեց իր լավագույն բարեկամին։ Բայց մարգն իր կյանքն ապահովեց մինչև մահ, մահից հետո էլ մահն ապահով է ու ապահով. Օր էր, կյանք էր, անց կացավ, գնաց։

Վերցնենք "ւրիշ մարգարեներ։ Շատ ազնիվ մարդ էր Բաուե- րը, նախկին պրեմիերը գերման կառավարության։ Նաև շատ ա զ ֊ նիվ մարգ էր Վեյսը՝ սոցիալ֊դեմոկրատական կուսակցության պա­րագլուխը։

Պատվական մարդիկ էիք, Շեյդեման և Հելման, Իսկը Մովսես մարգարեն էր новейшего п ок р оя , հիմի ազնիվը ազնիվ՝ բայց ասված է. պ միայն ազնվությամբ կեցցե մարգ, այլև ավտո մ ո ր ի ֊ քիվ, սմոկինգիվ, հանքային րազնիսիվ, պուդինգիվ... ե սովորա­բար մաբգիկ' մեծ մասամբ ազնիվ են մինչև բռնվելը։

Բանն այսպես պատահեցг Բարմատ «եղբայրներդ կան Գեր- մանիայում, շատ խոնարհ։ Բարմատ « եզրարցյ> մեծապես օգնեցին Շեյդեման' Բաուեր Հելման к Վեչսը, սրանց համար մեծ դրա մնե ֊ քփ Վարկ միջնորդ ել ով պետական բանկում։ Մարկը ընկավ, խո-

№

նարհ 9եղբայրները!), չբարձրացան» ու լավ գրամ զարկեցին, (Որ խոնարհեցուցանե զանձն յուր' բարձրասցի)։ Բացի աչս' Բարի առաքյալները' բանվորական շարքերը ստվարացնելու համար օ գ ֊ նեցին, որ վերոհիշյալ խոնարհ եղբայրները մտնեն սոց. դեմ. պարտիայի մեջ։

Պետք է ասել, որ նախ աստծու, Բարմատ •եղբա յրներն» էլ պատվի տակ չմնացին։

Վելսը, Շեյգձմանը, Հելմանը մ ի ֊մ ի տասնյակ հազար ոսկի մաբկ ստացան բարմատներից։ Իսկ Բաոլերր մի միլիոն ռուբլի' մեր գրամով, գրամ տալու այգ ձևը զանազան նշանակություն ունի տարբեր լեզուներում։ Դա անգլերեն նշանակում է ընծա։ Ամերիկ­յան անգլերենում նշանակում է պարգևաբաշխություն, ֆրանսերեն նշանակում է' շնորհակալություն։ Զենդերենում ուղղակի նշանա­կում է' անվնաս բան։ Միայն հՍՀՄ ֊երենում նշանակում է կա­շառք, բա յց դա էլ, ինչպես բացատրում են քաղաքակիրթ Եվրո ֊ պայում' լեզվի բարբարոսության և անզարգացած լինելոլցն է։

Բայց եթե մարդիկ մեծ մասամբ ազնիվ են մինչև բռնվելը, այնպես էլ կեղտոտ են մինչև խոստովանելը։ Բաուերին սեղմեցին, դուրս արին պատգամավորությունից։ Մարդն իսկի ձայն չհանեց, սուսուփուս, ամենայն խոնարհությամբ քաշվեց և միլիոն ռուբլին տարավ իր «քուլֆատը» կերակրելու։ Լավ փող է (որ խոնաբհե- ցուցանե զանձն յուր' բարձրասցի) — կարող է պատահել, նորից հանդես կգա։

Հիմի այս առաքյալները հալածված են ԽՍՀՄ լրագրերում։ Ւ նչ վնաս.— էերանի որ հալած յալ իցեն վասն ի մ » ։ Այդ դրամ­ները, որ Եվրոպայում և Ամերիկայում ստանում են բանվորների առաջնորդները, ավելի հասկանալի են զենդերեն բացատրությամբ։ Վելս, Շեյդեմ ան, Դամպերս, Բաուեր իրենց րնտրության ժամանակ բանվորներին խոստացել են երկու բան .— Առաջին, որ կստեղծեն նախանձելի վիճակ բանվորների համար։ Եվ երկրորդ' կստեղծեն աննախանձելի վիճակ իրենց ընտրվողների համար։

Այդպես էլ եղավ։ Առաջնորդները հարստացան, որով ե բան­վորները կարող էին նախանձել սրանց, իսկ բանվորներն աղքա­տացան, որով և առաջնորդները ոչինչ չունեին բանվորներին ն ա ֊ իւա նձելոլ, Օրինակ' Մակդոնայլդը թագավորի պես ապրեց։

Ահա այապես, մ ինչդեռ շատ գլուխ ներ կա ն, а р մա րդկա նց են

1М

շա հում, մարդիկ կան, որ իրենց գլուխն են պահում, Աոաջինները պարագլուխներ են, երկրորդները‘ գլխապահներ, Եվ մինչդեռ առաջինները հազիվ են պահում իրենց ուսերի վրայի գլուխը, երկ­րորդների գլուխները մինչ օրս էլ մնացել է ուսերի վրա... Եվրո­պա յում։

Ականջդ խոսի Հովհաննես Մկրտիչ,

192Տ թ.

ՑԱՆԿՈՎ

(Պորտւ-ետ)

Ցանկովը Բուլղարիա յո ՜ւմ ։ Դա հետաքրքիր տեսարան է։ Լավ չեմ տեսել դեմքը լրագրերի պղտոր նկարներում, բա յց այս րո­պեիս պարզ պատկերացնում եմ այդ տարօրինակ պրոֆեսորին, կաբինետում նստած, գլուխը կախ, եզան աչքերը չռած և ա կնոց ֊ ների վերի արանքից խեթ-խեթ մտիկ տալիս, ու երբ իրան ասում են, թե Վառնայոլմ ռուսներ են երևացել' մրթմրթում է.

Ուրեմն կոմունիստներ են — ձերբակալել։

Ուղղագիծ որոշում — ախր հին վարժապետ է (ուսուցիչ) մրթմրթում է։

Այո, դա նույն պրոֆեսոր վարժապետն է իրա համար մի քիշ ավելի ընդարձակ դպրոցում, որ կոչվում է Բուլղարիա։

Տեսնես զգո՛ւմ է, որ իր դպրոցի և Բուլղարիայի մեջ տարբե­րություն կա, թե՜ ոչ։

Բոլորովին — նրա մեջ նստած է հին ծթրած պրոֆեսոր վ ա ր ֊ ժապետը, որ դաս է տալիս։

֊- Ապա , ապուշներ, եթե մեր քաղաքում' ուր, 20,000 մարդ կս> 5000 մարդ կախեմ, 5000-ն էլ գնդակահարեմ — ինչքա՜ն կմնա։

— 10,000, վարժապետ։

՚ ճիշտ է, Այս գործողությունը կոչվում է' հանումն։197

Վաըժապհ-ա է — քառակուսի, եաս&կքոէնֆ, ըազմ անկյունի, •բայց միևնույն Հ անկргА ունի ուղէւ՚դոփ

ձ ա ՜4 յքփաի յ%ր ՔՏ-ական թվէբփ դ ո վ ս ա ա կ ** դպրոց...մանկավարժական ժողովում վար-ժ*ա պ եա&֊եր ր որոշում են

պատժել մի ամբողջ դասարան, ինչ ֊որ չարության համարւ Оря* շամը պիտի գործադրվեր ‘Ա>տկա1 օրը, Հետ՛կար *րը թ չ ֊« ւ ր բան Է պատահում և խանգարում Է պատժի գործադրումը։ Մյուս +քպը Էյի մի բան է պատահում և խանգարում, Երրորդ օրը կիրակի է լինում։ Երկուշաբթի ավազը հանկարծ գնում է էջմիածին, վերա­դառնում 3 օրից հետո, Անցնում է մի շաբաթ, երկու և դեպքը մ ո ֊ ո ա ց վ ո ւ մ է բ ո լո ր ո վ ի ն ։

Դպրոցը խաղաղ է։ «Չար» դասարանն էլ իր համար գլուխը կախ ա շ խ ա տ ո ւմ է ։

Մի օր էլ։ երբ ամբողջ դպրոցում խաղաղ դասավանդություն է' հանկարծ մի զարհուրելի աղմուկ է լսվում դպրոցում։ Ավագը դուրս է թռչում իր դասարանից և ինչ է տեսնում։ «Չար» դասա- րսՏնից երնխա՚ները լացով-կոծով, գռռալով դուրս են փախչում։

Վերջին դատաստանի իրարանցում։Պասերն ընդհատվո լմ են,— Ի՜նչ է պատահել, պարոն Պուդուկյան։— Ինչպե՜ս թե ինչ է պատահել... Մանկավարժական ժո-

ղովը չէ՜ր վճռել պատժել այս դասարանը,— Լա՛վ, հետո՜։— Հետո, հետո։ Պատիժը գործադրեցի։— Վա՜հ։Բայց ժամանակն անցել ՛էր, ն դասարանը իրան Հավ ՛էր պա­

հում, խնդիրր մոռացված էր... Նշանակություն չունի։ Մանկավարժական ժազովում ասված

է. պատժեվ «չար» դասարանը — վերջացավ։Որո շումը պիտի գործադրվի։— Լավ — թող գործադրվի, բա յց դրա էլ ժամանակը, վերջա­

պես, մեթոդը, տակտիկան կա։ Վերջապես, առիթը։Հա, առիթը մի քիչ դժվար է և «վարժապետս» մի քիչ չար­

չարվեց, որ առիթ դտ նի,— Ապա, Ծետուկյան, ո՜վ էր մեր ազգի հիմնադիրըг— Հայկ Նահապեաը,

1М

— «Հայկ Նահապե' տ ը »... ա յս՛ո՜ս՜, «Հայկ Նահապե տը, (կրճտում է ատամները) — գիտեմ, թե ինչպես է այգ «Հա յկ Ն ա ֊ հապետը»։

ճիշտ է, ինքն իրան ուտում է վարժապետը, բա յց առիթ չկա։— Թաթիկ յան — դու։ Չխչյան, դո ւ (բա յց արդեն կատա­

ղում է ) .. .Բոլորը ղասը գիտեն, կատարյալ խայտառակություն։ Եվ

ահա...Հանկարծ քանոնը վերցնում է ու.— Հայկ Նահապե տը, հա ՞... Հայկ Նահապե՜տը,— ու սկսում

է զարհուրելի մի մեծ — վայնասռւնը գցում դպրոց։Հիմի 3 անկովն է։ Անշուշտ ք^ուլղարիա յի ((գյուղացիական а

դասարանի չարության հարցը դրված է եղել Չեմբերլենի և մյուս երկրների «մանկավարժականս ժողովում ։ Որոշած են եղել պ ա տ ֊ ժել չար դասարանը։ Տանկովը պատժեց բավական ուշ և երկա ֊ րացրեց գործը։ РաձՁ ^Ւ անակնկալ էլ հետը պատահեց• «չար» աշակերտները վարժապետի աթոռի ոտը հանեցին, սւ Ցանկովր կ1տիպլուղ վ՛ռվեց հատակին։

ք^այց աշխարհիս երեսին ոչ մի վարժապեա չի հաղթվել/ Տանկովը շարունակում է իր գործը։ Մ արդը հաշվոեմ է։

— ք^ուլղարիա յում և ամբողջ աշխարհում քանի մարդ կա։ Հինգ հարյուր միլիո՞ն։ Որքա՞ն է բանվոր ու գյուղացի։ Ասենք 9 — 70 ֊ր դ մասը։ Ուրեմն եթե այդ 9 — 10-րդ մասր կոտորենք — մնա­ցածը բուրժուան ե՞ ր են։ Այո ։

— Գեներալ Մոոդո՞վ — կամ չգիտեմ այնտեղ — գեներալ Կուլակո՞վէ

֊ Ի՜նչ Է,Այսօր ջարդիր Բուլղարիայի բոլոր գյուղացիներին (մնացածն

քI մ յո ս երկրներոէմ թոզ ջարդեն) և մի հաշվետվություն պատ­րաստիր բեր մանկավարժական... թ ո լ , միշտ սխալվում եմ* մի­նիստրական նիստին։

— Այդքա՞նը։— Այո, այդքանը։ Աշխարհքում կմնա է — էՕ ֊ը և 50 տարում

կդաոնա 500,090,«Ի նչ ֊որ հարկոէվոր Էր ասքաթէոցանեք»*— Այո, սիրելիք,

т

«гՎարժապետл — այստեղից շատ հեռու չէ «վարչապետ» այստեղից էլ շատ հեռու չէ 'վաշտապետ» Բուլղարիայի պատժիչ

զորամասերի։

1925 թ.

Ա Ն Գ Ո Ր Ծ Ֆ Ե Լ Ի Ե Տ Ո Ն Ի Ս Տ

Ողբալի է ֆելիետոնիստի վիճակը Երևանում։Դուրս եմ ղալիս խմբագրատնից և, ինչպես Ադամը ղրախտից

ելնելիս իր մերկությունը թզենու տերևներով ծածկեց, ես էլ իմ անգործությունը պորտֆելով ծածկելով ման եմ գալիս քաղաքի փողոցներում։

Իհարկե, այս գրության մեջ, ֆելիետոնիստը կընկնի հոգեկանկրիզիսների մեջ։

Սրանից մի տասը օր առաջ Նորքի կողմերն էի զնացերԱսացի' գնամ բնության գիրկը, գուցե բանաստեղծության

գործ բացվի այնտեղ։Նստած էի Գետաոչայի ափին և նայում էի ալիքներին։ Եր­

կար նայելուց զգացի, որ ես ու գետը իրար հասկանում ենք։ Սկսեցի խոսել հետը։ •

— Ո՛ւր ես գնում,— հարցրի։

— Երևան եմ գնում։— Երևա՛ն։ Այս տարի ինչ-որ շատ ես գալիս քաղաք, ի նչ է

պատահել։— Դե', միշտ էլ չի կարելի մնալ գյուղերում ու վայրի ձորե­

րում. պետք է քաղաք էլ գալ։ Հիմա այգ պահանջը կա։— Մի՛թե,— Իհարկե,Ամառս որ եկա՝ պիտի տեսնեիր, թե ինչ փառավոր ընդու­

նելություն եղավ, Շնորհակալ եմ, միլիցիան, քաղաքացիւք մեծ պատվով դիմավորեցին։ Հեռագրեր գնացին &՝իֆւիս> Հաքու, Մոսկվա...

Չ է ', մի կ ասկածի, իմ պահանջս մեծ է քաղաքում. Եվ ես ձեզ, ասեմ։ Հիմա Հայաստանի բոլոր ջրերն ընդունել են այդ օրիեն­տացիան։ Մեր լոզունգն է. «Երեսներդ դեպի քաղաք»։

— Այո, Արփաչայն ու Տէանգուն մեծ պատվով ընդունված են Լենինականում ե Երևանում, բա յց քեզ այդպիսի ընդունելություն չեն անի։ Այնպես որ՝ մի գնա։

— Ինչպե՛ս թե, Արփաչայն ու Զանգուն աստղե՛ր են իջեցնում էրԿ**Ի9։ ծ" ՒԿ ո՛վ եմ պակաս նրանցից։

— Արփաչայն ու Զանգուն խորհրդայնացած գետեր են, նրանք կարգով, կանոնավոր հուներով գալիս են քաղաք։ Բայց դու Լեհաստանի կամ ճապոնիայի ջրերի պես ես հեղեղում։ Քո արածը բանդիտիզմ է, սիրելիս։ Արի', ինձ լսի'ր, մի' գնա. Այգ քեզ հա­մար պատրաստվում է մի հիմնավոր բիդոնե, անկյունավոր հուն. Քեզ կդնեն հաստատ հունի մեջ, Այն ժամանակ՝ համեցեք,

Գետ ա ոչա յս մի քիչ կոտրվեց.— Լավ, դե թող մի քիչ շտապեն, շինեն այգ հունը,— Շուտով, շուտով,— ասացի ես և վեր կացա։

— Այո։ Լավ կլինի։ Ես սիրում եմ քաղաքը։ Բավական դե­ղագործություն սովորեցի հիվանդանոցների պահեստներում, ծա­նոթացա Բաֆֆոլ ե Նալբանդյանի գրվածքներին, ուսումնասիրեցի պահեստի գործը պադվալներում, շատ բան տեսա, իմացա։ Վեր­ջապես քեզ բան ասեմ։ Կարծում ես, թե գետերս սիրում ենք մեր ճամփից դուրս ուրիշ տեղեր գնալ, եթե մեր առջև արգելք կա։ Ո՛ր ջուրն է վեր բարձրանում։ ճամփա ցույց տվեք, գնանք։ Չեք ուզում, իսկի էլ չենք գա,

— Չէ', չէ ', արի', սիրելիս. Մենք բոլոր գետերը պիտի խոր- հըրդայնացնենք>

Ես վեր կացա,

— Ո ւր,— հարցրեց Դետառչայը,— Դնում եմ հիվանդանոց պառկելու. Իսկ դո՛ւ, ի նչ ես անե­

լու, ո՛ւր ես գնում,

— Ես Էլ գնում եմ իմ հունս— Նալբանդյան փողոց,— Բարի' գիշեր,֊ Քեզ լույս բարի։

1925 թ.

391

ԹՂՀծԱՏւԱ* ԳՆՍ.84№ Ե*

Աշխարհիս երեսին ամեն բան իր գոյության իմաոան ո*նի,

ճշմարիտ բան է այս։՛Օրինակ' ինչո՞ւ, համար է դեղատոձըէ Իհարկե նրա համար,

որ մեռնելիս' լատիներեն բառերով մեռնենք։Եպիսկոպոսը նրա համար Էւ որ երեսին մորուք լինի։ Մանրէաբանական ինստիտուտները նրա համար են, որ մեզ

համար նորանոր հիվանդությունների բացիլներ գտնեն — կարծես հին հիվանգություններթ բավական չէին մարդկային ցեղը ոչըն-

լացնելու*Բանկոոպի ճաշարանը նրա համար է, ււր գնանք նստենք և

պատառաքաղներով չխկչխկացնենք շշերի վրա։Սպեցը նրա համար է, որ հեշտ գործը դժվարացնի,Այո, բարեկամներս, ես այսպես եմ նկատել կյանքը։Հավը ձգտում է փլավի և ոչ մի ուժ չի կարոդ նրան փոխել

տալ իր օրիենտացիան։Անցյալ օրը, «Խորհրդային Հայաստանումյ> կարդացի մի ա յս ֊

պիսի թղթակցությունւԴարաքիլիսա կայալւանում գնացք է նստում էենինականի

կայարանի մի ծառայող կին, Ներկայացնում է ձրի երթևեկելու տոմսը և հենց տեղնուտեղը նկատում է, որ անձնական վկայա­կանը կորցրել է։ Խնդրում է վերահսկիչից, որ թույչ տա մինչև Լենինական գնալ, որտեղ խոստանում է տուգանք տալ, որովհետև փող չունի մոտը։ Գնացքի կոնդուկտորներն ասում են, որ ճանա­չում են կնոշը և երաշխավորում են, որ կվճարի։ Վերահսկիչը^ կտրականապես մերժում է և ... կնոջ երկար աղաչանքից հետո* բռնում է նրա ուսերից և հրելով վագոնից դուրս է հանում։

«Չգիտեմ որքան է իրավացի վերահսկիչ Խեչոյանի վարմունք քը,— ասում է թղթակիցը,— բա յց միայն կուզենայի խնդրել չի կարելի արդյոք, որ համապատասխան մարմինները նրա թուքը վերադարձնեն իրեն և վտարեն նրան իսպառ խորհրդային ծառա­

յությունից».Ինչո՜ւ վտարեն...Գուցե ք. Խեչոյանը վարվել է կանոնների համաձայն, Գուցե

Խեչոյանին կարելի է կշտամբել այն բանի համար, որ նա չի օգնկаж

կնոջը մի կերպ պարտք վերցնելու (հենց կոնդուկտորներից) և փրկելով մի կողմից երկաթուղային կանոնները, մյուս կողմից '

»գներ մի խ՛եղճ ձառայաղ կնոջ...Խնդիրը սրանում չէ, Ես շատ մտ ա ծեցի, սկսեցի հարց տալ

ինձ.Ինչո՜ւ համար է գնացքը.

Գնացքը նրա համար է, որ նրանով երկաթուղային տոմսեր և անձնական վկայականներ տեղափոխեն,

Այս դեպքում ինչ պիտի աներ թղթատար դնացքի վերա հսկի­չը, Նրա համար վագոնով գնացողը տոմսն է, անձնական վ կ ա յա ֊ կս/նը և ոչ թե անձը։ Խեղճը պահանջում է վկայսէկան, իրեն ներ­կայացնում են անձ, Ինչին է պետք անձը։

Եվ մարգս տոմսը պահում է վագոնում, անձը նհ.ււում է ւԼ ա ֊ դենից դուրս։ ինչպես որ թատրոնների մուտքի մոտ տոմսը ճղում են, արմատը գցում դեն։

Այս ամենը լա վ։ Բայց թղթակիցը չի հայտնում, (ժե Հնիկը որ վագոնից իջավ — ի՜նչ եղավ։

Հայտնի չէ , Կորավ,

Դա վնաս չունի, որովհետև անձնական տոմսը տանն է, գըլ- խավորը փրկված է, պրծավ գնաց.

Հիմի դուք երևակա յում եք վերոհիշյալ անձնական տոմսի հպարտությունը իր վկա յ^լի անձի առջև, որ ն իմաքյել ,է իրեն տըր- ված պատիվը, որ եթե ինքը մենակ լիներ վագոնում առանց իք անձի' իրեն դուրս չէին գցի։

Բայց այսպես թ ե ա յնպ ես ' ամեն մի վկա յա կա նի' քիչ թե շատл պետք է մի անձ. Վերոհիշյալ վկայակ՛անը պետք է որոնե իր անձը, Բայց եթե չգտ նի' դատարկ բան է, չյարժե գարդ անեչ —

անձեր շատ կան Լենինականում , — թող վկայականը դիմե ուր հարկն է ե կստանա նոր անձ, միա յն մի փոքրիկ ձևականություն, Այդ վկայականը մի հայտարարություն պիտի տա (ГԽորհրդային Հայաստանում» այս ձևով.

(էԿորցրել եմ վկա յելի անձս' ստացած Լենին ակ անի Խորաո- ծաոից ( համարը չեմ հիշում) ,

Համարել անվավեր}>,

թ.

« Ն Ա »

Սա էլ դասախոսության ու ժողովի տիպ է։ Դասախոսութ յունը ակս վեց թե չէ' անխուսափելի ինչպես օգոստոսի ճանճ, ներս կմտնի Й1 կգա կնստի աոաջին շարքերումէ

Տխուր Է, ինչպես ձանձրացած սուրբը։Հատուկ պաշտոնով Է գալիս դասախոսության և ոչ թե հե-

աաքրքբ ութ յա մբ:Դասախոսը ազատ Է խոսելու ինչի մասին կուզե. քաղաքա­

կան, ամուսնալուծական, երաժշտական, կոոպերացիա,— միևնույն Է, նա չպետք Է լսի: Ամբողջ ղասախոսության ժամանակ շվեյցարի քզէս քնած Է:

Բայց բավական Է դասախոսը խոսքը վերջացնի։ Մեկ Էլ տե- աար' անդիմադրելի, ինչպես բնական պահանջ' զարթնեց ու ձեոը մեքենայաբար տնկեց վեր։ Քնատ Է թեև, բա յց խոսք Է պահան­ջում։

Պիտի ընդդիմախոսի, արդեն դրա համար Է եկել։ Նա Էլ դբա մարդն Է։ Ուղղակի հակաճառության մեքենա։

Ու սկսում Է։ Մի ջախջախված ձայն Էլ ունի, որ պատռվող հ"ւՒԿՒ տեմբրն Է հիշեցնում և տ ե ղ ֊ ա եղ Էլ պայթուցիկ Է, ինչպես էակվաձ փուչիկ*

Նախ զարմանում են, թե ինչի՜ Է խոսում։ Բայց մի քանի ֆէոսքից հետո նկատում ես, որ նրա խոսելն Էլ իր անհրաժեշտու­թյունն ունի։

Նրա պարտականու թ յ ունն Է հիմարություններ ասելը։ թանի իրա վունք չունի, ու երբ խոսում ( ' նոր ես տեսնում, որ ինչ- պես ա մեն բան, հիմարությունն Էլ տաղանդի բան Է• նա Էլ իր

վա րպ ետն ունի, հատուկ պաշտոն Է, մասնագիտություն, որ ամ են

մարգ չունի։Ամեն ահաստատ վալյուտան։ Այնպիսի հմտալից հիմարու-

ւններ կասի, որ յոթր տարի կչարչարվեսճ նմանը չես կարող ա սել, բայց նա ձեռաց Հնարը գտնում Էէ Մարդը ստաժ ոձի, փորձված Է, հիմարությունը նրա պաշտոնն Է։

Շեքսպի ր հիմարու Р ։ ան։Անցյալ օրը մի գասախոսության ժամ անակ հանդիպեցի

Ъшр Էր իջնում ամբիոնից' քրանաէ, ինչպեա քիսաչի։Ж

— Բաբե ւ— ասի,— ո նց եք։ Սա յուղում գրվա՜ծ եք։— П չ, սա յուղում չեն ընդունում։— Լավ կլիներ ընդունվեիք։

— Իհարկե։ Ահագին նալոգ են առնում։ Տեսնենք, մենք Էլ, հակաճաոողական մի տրեստ ենք հիմնում և մտադիր ենք կոն­ցեսիա վերցնել և կապիտալը կենտրոնացնել Երևանում։

— Ներեցեք,— ընդհատում եմ .— հիմի այդ հակաճառու­թյունների համար ռոճի՜կ եք ստանում, թե հատուկ արտոնություն ունեք, կամ գուցե միլիցիան Է ստիպում։

— Ի՛նչ եք ասում, ջանըմ, ազատ շինարարություն Է. նէպ, на хозяй ствен н ы й расчет, գործում ենք։

Շատ եմ սիրում իրան, բոլոր դասախոսություններիս գալիս է։ Եվ եթե նրան լսելը տոմսակով լիներ և տոմսակը հարյուր մա­նեթ արժենար' շալվարս կծախեի ե սպիտակեղենով կվաղեի իրան լսելու։

1925 թ.

Ե Պ ԻՍ Կ Ո Պ Ո Ս Ի Մ Ո Ր Ո Ի Ք Ը

Մոկաց աշխարհում, ով գիտե, գուցե և Ապարանում, բայց ե ինչո՞ւ ոչ Քանաքեռում կամ հենց ուղղակի Երևանում' ինչ­պես ընդունված է' մի մարգ ու կնիկ են լինում՛ Շատ ջահել' շատ սիրով։ Շատ սիրով, շատ միամիտ։ Օրվա մե1/ օրը ամ ուսինդ մի փոքրիկ հայելի է գտնում։ Բերում է հայելին դնում ( առանց մեջը նայելու) իր բարձի տակ. կինը հայելին տ ե ս ն ե լո վ հ ե տ ա ք ր ք ը ր ֊ վում, վերցնում նայում է մեջը։ Ով սարսափ։ Սա ի՞նչ կնկա պ ա տ ֊ կեր է։ Ի՞նչ գործ ունի այդ կնիկն իր ամուսնու հետ։ Դիմում է

ամուսնուն.֊ Տե• V- ամաչում, էս ի՞նչ կնիկ է բարձիդ տակին։— Ի՞նչ կնիկ։— Այ, էս կնկա պատկերքը։Մարգը առնում է հայելին, նայում է ե գույնը գցում։

205

— Անզգամ, էս ի՞նչ մարդ է քո բարձի տակին։ Մ արդ Ьа ճարել, հա՞։

— Ջանըմ, կնկա պատկերք էւ— Շառ մի գցի, տղամարդու պատկերք էւЩ փոքրիկ ծեծ' ինչպես ընդունված է' տեղի ունենալով

տարակուսված ամուսինները դիմում են հարևանին։ Սա նալում է հայելուն ե ասում է. «էս մեր գյուղի գզիրն է»ւ Մի ծեր մար. դու են ցույց տալիս' ասում է' ժամկոչն է։ ճարահատված' տանում են դեղի տերտերի մոտ։

_ Տեր ջան, մի մտիկ տուր, ասա' էս ի՞նչ առակ է։Տերտերն ուշի ֊ուշռվ նայում է հայելու մեշ և հարցը լուծում.— Սա ո՛չ կնիկ է, ո՜չ տղամարդ և ո՜չ ուրիշ բան. սա ինձ

ձեսեա՚գրոզ եպիսկոպոան է՛Տեսեք' մորաէքրէԵպիսկոպոսն օւ մոր աքն այնպիսի արգումենտներ են, որիը

դենը ոչ մի հարցապնդում չարժե անել։Մարդ ու կնիկ դառնում են տուն։ Հայելին մինչև օրս տեր֊

տերի մոտ Է, եպիսկոպոսի մորուքն Էլ մեջը։Երբ ման եմ դալիս Երևանի (և ինչո՞ւ ոչ նաև Լենինականի,

Ղարաքիլիսայի, նաև Թիֆլիսի) բուլվարներում, փողոցներով ե հիմնարկներում' ասուլիսի ժամանակ' ինչպես ընդունված Է նաև հարց Է լինում այն մասին, թե.

— Ի՞նչ կա, ի՞նչ չկա։Երբեմն նաև թե.— Ինչպե՞ս Է ձեր դրությունը էԵրբեմն կ ուղղակի.— Ինչպե՞ս եք գտնում մ՛եր երկրի դրությունը։Այնպիսի բազմազան պատասխաններ ենք ստանում, որ կա­

րող եք գլուխներդ կորցնել եթե բավական ամուր չբռնեք։Այսպես, անցյալ օրը մի շատ հարգելի բարեկամի հարց

տվեցի' թե ինչպե՞ս Է գտնում նա մեր երկրի դրությոլնր։Նա հաստատուն շեշտով պատասխանեց.— Շատ վատ։ Եվ աս եմ' ինչոււ Նախ' հիմնարկները չ/А

հանձնված այնպիսի մարդկանց, որոնք ունեն ե ր ե ս ո ւ ն ֊քառա­սուն տարիների փորձւ Ոչինչ չեն հարցնում մեզանից։ Չկ* սիստեմ, չկա մեթոդ, արդյուանբերությունը գտնվում Է ամենա-

Ш

հետամնաց աստիճանի վրաէ Ոչ ոք ոչինչ չի հասկանում< Դպրոց­ները միանգամայն անսիստեմ, և այլն, և այլն՛։

Բարեկամիս մի ուղղում ո՛ւզեցի անել։Ընդհատեց և շարունակեց.— Միանգամայն հակառակը, — ոչ մի ուղղություն չկա, ոչ մի

էրօւգիբ, ամեն բան պատահաբար Է արվում։ Ես միանգամայն ուղիղն ասող մարդ հմ և շատ լավ գիտեմ այդ ամենը։

Բարեկամս ուղիղ քշեց ու գնաց այդ ուղղությամբ, և եսոչինչ առարկնլ չկարողաց՛ա’

Մոտ փրերս Էյ մի ուրիշ բարեկամի պատահեցի ե խոսքըղէա-դեն շուո. տալուց հետ՛ո' հարցրի իր՛են, թե ինչպե՛՞ս Է գըտ- նում մեր երկրի դրա՚ւթյէււնը* Բարեկամս, որ ստամոքսի խրոնիկ կատարով Էր տառապում աարիներհ ի վեր* ճորաց.

— Ւի ՚ Ի՞նչ երկիր; ի՞նղ գրություն։ Ամ՛են բան քայքայված Է ն հույս չկա վեր՚աշինության ւ Ս արսափնղի վիճակ Է ե օրըստօրե վատանում, կործանվում, ոչնչանում Է ամեն բան։

Չարժե խոսել, ափսոս չե՞ս։

Շատ պիտի շարունակեր բարեկամս այս տխուր վեպը' եթե ստամոքսային սուր ցավերը չստիպեին շտապել տուն։

Ես այս բարեկամներիս խոսքերի մեջ գտա մի բան, որ շատծանոթ թվաց ինձ, և մտածեցի, որ այդ բանը ոչ այլ ինչ Է, եթե ոչ' վերոհիշյալ հայելին և եպիսկոպոսի մորուքը։

Մի ծանոթի ւ որ նոր Էր եկել Երևան' հարցրի, ինչպե՞ս եք գտնում մեր երկրի դրությունը։

— Հոյակապ։ Հիանալի։ Կարող եմ ասել' սքանչելի։ Խաղողը մանավանդ գերազանց Է և ես գտն՛ում եմ, որ մեր երկիրը մի­անգամայն և կատարելապես վերաշինված Հ ։ Ես ուղղակի զարմա­ցած եմ։ Երջանկություն— ահա մֆ բաոով մեր եյւկրի <գլ-տփ^ունը։

«Եպիսկուղոսի մորռ՞ւքըււ, — մաածհյյի և» ձ երջանկորեն բա ­ժանվեցի իմ բարեկամից։

Բայց Հ՛ա յ шлап ան ում բավական եպիվքկագոսի մոր։ոքնէ։ր կանէ— Մեկն անգործ Է,— և ա՜հ ա Հայսէստւսնր քիքն Է անգոր­

ծությամբ, Հայաստանն ամբողջ անգործ Է։ Մյոլսը ռոճիկը *ււշ Է ստացել, Ա ահա սրա եպիսկոպոսի մաըաւքը մաայչ գույներով Էներկվածւ

207

Մի եպիսկոպոսի մորուք կար Իիֆլիսում, որի համար Հա յաս- տանը վրան խաչ քաշած երկիր էր, որովհետև Երևանից իրեն չէին հրավիրել հատուկ պայմաններով և որոշ ռոճիկով։

Սով. Հայստանի հայելիների մեջ շատ եպիսկոպոսական մ ո ֊ րուքներ կան, և մորոլքների էլ զանազան տեսակներ կան։

Ինչպիսի անհատ, այնպիսի մորուք։ Ամեն մարդ իր մորուքն է տեսնում Սով. Հայաստանում։ Եվ մորուքների էլ հատուկ տեղե­րը կան և ժամանակներր։

Մեյդանում ուրիշ տեսակ եպիսկոպոսի մորուքներ կան, բուլ­վարում' ուրիշ։ Այլ է լենինականցու մորուքը, այլ թիֆլիսեցու։ Արտասահմանի եպիսկոպոսի մորուքն արտասահմանյան է և մի­անգամայն տարբեր երկրի մորուքներից, բա յց այս ամենի մեջ մի բան նման է — հայելին և մեջր նայողները։

Ով որ եպիսկոպոսի մորուքը չի ուզում տեսնել' պետք է խուզի այղ մորուքը և հայելին իր երեսից դարձնի դեպի առարկա­ները*

1 9 2 5 թ .

« Գ Ր Ա Ն Ի Տ Ը Ն Կ Ե Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն »*

— Այս ի՞նչ աղմուկ է քաղաքում։— Դա Աղաբեղն է, կարագ է ուտում իր տանը։

Թույլ տվեք, սիրելի ընթերցող, որ այսպես սկսեմ վեպս, որովհետև հենց այսպես,— այսինքն այս հարց ու պատասխանով էլ սկսվեց երևան յան խաղաղ առավոտներից մեկը։

Հարց ու պատասխանը տեղի ունեցավ մ եյդանի կողմերը, երկու անհայտ գյուղացիների մեջ, որ այս ասելուց հետո մտան ամերիկյան շուկան շալվար գնելու։

" Ա յս ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ա ռա ջին կ ե սը տ պ ա գր վ ե լ է 1 9 2 6 թ վ ա կա նին,

» Կ ա րմիր մ ո ծ ա կ ։- ի N К 1 , 2 , 3 - ո ւ մ ։ Ե րկրո րդ կ ե սը ձե ո ա գի ր վ ի ճ ա կ ո ւմ պ ա ՀվուՏ

է ՀՍ Ս Հ Գ րա կ ա նո ւթ յա ն к ա րվ ես տ ի թ ա ն գ ա ր ա ն ո ւմ ւ Ծ. խ.:

2(!8

I

Եվ ուրիշ ոչինչ։

Մնացածը խաղաղ ու սովորական էր մեր օրհնյալ Երևանում, նույն խանութների հորանջող ճարտարապետությունը, նույն իշա­կան տողանցքը քնած հեծյալների' մինչև գետին հասնող և գե­տինը գծող իրենց ոտներով, նույն գյուղացիները, որ քնած տեղից վեր թռչելով քաղաք էին շտապել առևտրականներից խաբվելու,

Միայն առևտրական շենքերի առջև մի կառք կանգնեց, որի մեջ նստած էր մի երիտասարդ, շատ ծանր պորտֆելով, Այս երի­տասարդը կառքից իջնելիս ծույլ-ծույլ նայեց մայթում կանգնած երկու գյուղացու, որ կարող էին ապարանցի լինել, Ա յս գ յո ւ ղ ա ­

ցիներն էլ երիտասարդին նայեցին, Այսքանը,Պետք է ասեմ, որ այգ առավոտ Ьи շատ լուրջ պատճառ­

ներ ունեի մեյդանի կողմերը գնալու, Պետք է գտնեի իմ բարե- կամնեբին։

Ես և Մուկուչը (իմ երիտասարդ բարեկամներից մինն կ, որի հետ անպատճառ կծանոթացնեմ ձեզ) մի կարևոր գյուտ արինք անցյալ գիշեր, որը միանգամայն պիտի հեղաշրջի սովետական տնտեսությունը — այնքան որ մեծ էր նրա նշանակությունը, ես ուզում էի հավաքել բարեկամներիս, հայտնել գյուտը, և եթե կհամաձայնվեն, հիմնել մի գիտական֊առևտրական ընկերություն' գյուտը կիրառելու.

Կանգնեցի Ղանթարի մոտերքը և աչքս գցեցի չորս կողմ, որ նրանց գտնեմ.

Ժամի քանի սն է ,— հարցրի մի մարդու, որ հին ժա մա ֊ ցույցներ ուսից կախած, ծախում էր. Ա յս մարդը, որ ոչ մի տեսակ մարդու նման չէր, այլ միայն իրեն էր նման' չորս կողմը նայեց I ասաց.

— Տասը, ճիշտ,— Ինչպե ս իմացաք, — հարցրի զարմացած.

Այ, այն կատվի աչքերից,— պատասխանեց նա,— տ ե ֊ սեք աչքի ոսպը որքան մեծ է, Հիմա քանի օրը վեր գա, ոսպը կփոքրանա, ճիշտ կեսօրին ամենից փոքր ժամանակն էւ նայեցեք, այն հիմնարկի վարիչն ուշացել է։ Ասել է' նա իր ժամացույցով է գնում հիմնարկ — որ ճիշտ չէ, իհարկե։

— Լավ, այդ ժամացույցներդ ո՞ւմ եք ծ ա խ ո ւ մ , ֊ հարցրի ես հետաքրքրվելով,

14 ԳեմիրՏյւսն, Бшшаг II209

_ Այսպես' ծա ռա յող ֊մա ռա յողի։ ճիշտ ասած' նրանց էլ պետք չեն այս ժամացույցները, Ամենալավ ժամացույցը կատուն է,

Ես շնորհակալություն հայտնեցի այս տարօրինակ մարդուն և գնացի Վազայի խանութր, որ մոտիկ շարքերումЬ էր, Վաղոն այն երիտասարդն է, որին մի անգամ իշի վրա տեսնելով' այդպես գրել էի, թե տեսա իշի վրա, որ նա զրպարտություն համարելով' եկավ խմբագրատուն բարոյական բավարարություն պահանջելու ֆիզիկապես ն իր պատիվը վերա կա նգնեի, Բայց մենք հետո բ ա ֊ րեկամացանք, к նա հիմա իմ անունով է երգվում» Նա մեծ ա յ ֊ դիներ ունի Ղամարլուի կողմերում ե շատ չավ տղա է, Վաղոն խանութում չէր' բայց այնտեղ էր կրճատված բարէկամս։ Ես շատ Ա ուզում որ ծանոթ չի ե ք նրա հետ, Քսանմեկ թվականից շ ա ֊ բունակ մանում Է հիմն՛արկները ծառայելու ու կրճատվում Է շ ա ֊ բունակ և, որովհետև մոր արգանգումն Էլ բավական կրճատված Է եղել, ուստի կարճահասսակ Էէ է ե քանի կրճատվում է' այնքան քիթը կախում է ու երկարացնում, նա մի խոշոր կարտուզ ունի մինչ4. ականջներր իքած և մի երկար վերարկու' մինչև կրունկները, Շարունակ մ«,ա հ»։1 է к տարականի պես անակնկալ երևում է

ш«Г&Ъ տեդ*Ես նրան հայտնեցի, որ կարևոր դեպք է պատահել, պետք

կ զանել մեր ընկերներին։— նոր հիմնա՜րկ է բացվեի— հարցրեց նա ներքին շուրթը

կախ գցելով,— քքչ,— ասի ես,— հիմա էլ կարիք չկա ոչ մի հիմնարկի,

6օ 4 Մուկուչր այնպիսի գյուտ ենք արեի որ ցկյանս ապահով ենք ոչ միայն ես, դու ե մեր ընկերները, այլև Սովետական Հայաս- տանը։

Կրճատված բարեկամս, որ միշտ տխուր քթով էբ ման գալիս քաղաքում, մի քիչ ուրախացավ։

— Ի՞նչ գյուտ է գա։— Գյուտը հետևյալն է (բա յց սա խիստ գազանի եմ հայտ«

հում քեղ). Մենք գտել ենք Հայաստանի գբանիտից աղյուս պ ա տ ֊ րաստելու մի եղանակ,

Կրճատված բարեկամս, որ սմքձղ էր իր վերարկուի և կա ր ֊ սաւզի մեջ, ողնոլ պես քիթը որեց դուրи և նորից հարցրեց,

— Ի՞նչ տեսակի աղյուս է լինելու դա,

21»

— Ա ղ յո ւ ս ը , ֊ բացատրեցի ես,— այնպիսի հատկություն պի­տի ունենա, որ նախ սովորական աղյուսից անհամեմատ պինդ լինի, Իհարկե, դա ավելի պինդ չի լինի գբանիտից. բ ա յ ց աղյուսից ավելի դիմացկուն լինեչով' շենքերի հիմքերի և ստորին մասերի համար հիանալի նյութեղեն է, Հայաստանը անսպառ ու անհատ- նում գանձարան է ամեն տեսակ քարերի և մասնավորապես դ ր ա ֊ նիտի, ուստի և կարելի է մեձաքանակ աղյուս պատրաստել և ար- տահանել թե' Հայաստանում ե թե Միության բոլոր նահանգները մասսիվ շենքերի հիմնապատի համար,

ԼԱիր , — վեր թռավ կրճատված բարեկամ ս*— Մեր Чптш յ- քում զարմանալի շատ քար կա, Ապարանում, Զանգեգալրամ, Աաբդաբաբագոլմ.. . Բոլորը քաբ Է,

Գիտեմ։ Քարից ավեչի ի նչ կա Հայաստանում։ Եվ ահա այգ հարստությունը պիտի շահագործենք ամենալայն չափերով,

Բարեկամս անցուդարձ արավ, հաոաչեց և քիթը խփշտեց,— Ապա ի կ գիտես,— ասի ես,— մենք հարուստ երկիր

սմէենք, և քեզ նման գսրծսւնբս մարդիկ անգործ են, Չէ, մեծ գործ ենք ստևզծեյոլ, և դու էլ կազատվես խրռնխկ Հերպսվ կրճա...

Բառը չվեթջացրի, որովհետև կրճատված բարեկամս այդ բառը չէր սիրում և հետո չ֊էր ընդունում, նա ասում էբ, որ երբ կրճա- տելու հարկ (ինի՝ ավելի շուտ Հայաստանը պետք է կրճատել, քան թե իրան, որովհետև եթե Հայաստան՛ում մի ամենակարևոր շինա­րարական ուժ կա' դա ինքն է, ու միայն նախանձոտ և խարդախ մարդիկ են, որ իրան չեն գնահատում և շարունակ կրճատում են։

նա սաստիկ հետաքրքրվեց այդ գյուտով, Մենք գնացինք սրճատուն մեր մյուս բարեկամներին որոնելու։ Այնտեղ ոչ ոք չկար' բացի վառարանից, նստեցինք և սկսեցինք սպասել նրանց, Եվ իսկապես նրանք մ ե կ ֊մ ե կ եկան։ Ես ուզում եմ ծանոթաթնել ձեզ նրանց հետ ևս, նրանցից մինը ջղային բարեկամս է. այն մարդը, որն իբ հետ հեռախոսների ասածներում բա յ չգտնելով' խենթացավ և հիվանդանոց տարվեց, Այնտեղ նրան շատ զարմա­նալի մեթոդով բժշկեցին։ Բացատրեցին, որ հեսյսխոսներր գործ ե% ածում բա յ, բա յց այդ բայերը ի ն չ ֊ի ն չ պատճառներով մնում են երկաթալարեբի մեջ և թոզ նա հասկանա ինչ բա յ սբ ուզում է. Рш№ Բա1 է՛ Նա ինքն էւ համոզվել էր և ասել թե. Հլավ, էլ թոզ

Ш

բա յ չլինի, Եվ վերջապես ինշների‘ ս է պետք բա յը , Դա քերա կա նու֊

^ Ա յ ն պ ե ս որ խնդիրն այղ կերպ էլ լուծվել էր. ե ։ ղային բա րե­կամս առողջացել էր և հիվանդանոցից դուրս եկեր Նա դեռ ջղային է, Բա,ց տեսնենք, շատ ջղային մարդ է, ես ուզում եմ, որ նա ա ֊ պատճառ լինի մեր կոմպանիայի մեջ, Նա մեղ պետք է ակապի,

համար,Մեր բարեկամներից մյուսը մի շատ կարդացած երիտասարդ

է, որին կոմունիստները տատանվող ինտելիգենտ են ասում, Մենք համաձայն չենք դրան, ճիշտ է, նա սովորություն ունի միշտ Աբով­յան փողոցով դեպի վեր գնալու' այն ժամանակ, երբ պետք է դեպի ներքև գար, և ներքև է գալիս, երր ա յդ ժամանակ դեպի վեր պիտի գնար, ինչպես նաև կեսօրին հերքում I մի միտք, որ առա­վոտը կատաղի պաշտպանում էր, բա յց մեր կոմպանիայում ա յն­պես է կարծվում, „ր դա բոլորովին էլ տ ա տ ա ն վ ե ի նշան չէ. ընդհակառակն, դա ապացույց է նրա հաստատամտության, Որով­հետև ինչ րոպեի, ինչ մտքի վրա կանգնած է լինում, այդ րոպեին ճիշտ ա յդ միտքն էլ պաշտպանում է և ոչ թե ուրիշ միտ ք, վ պաշտպանում է, պիտի ասեմ, շատ հաստատ և անտատան կերպով, Մենք որոշել ենք անուշադիր թողնել պարտիականների ա յդ կար­ծիքը և վճռել ենք հարգել մեր բարեկամին և հենց նրանց ջգրու մեր բարեկամին կոչել (ա յո , ա յո ) «Տա տ ա նվող ինտելի-

գ ե ն տ »

իհարկե, մեր բարեկամները շատ են, և ես նրանց հետ կծանոթացնեմ «ընթա ցքում», բա յց անհրաժեշտ եմ համարում խ ո­

սել Մուկուչի մասին։Մուկուչը մեր կոմպանիայի ամենակարևոր անդամն է. Նա

քսան-քսանեըկու տարեկան, «շուն կերած» տղա է, Շատ ձիրքեր ունի, օրինակ դերասանական, բա յց կյանքի մարդ է, սիրում է կյանքի գործը, Ուստի և անհանգիստ ընկած է դես ու դեն։ Մի քանի տարի առաջ նա հիմնարկ էր « ուռցնում» իր համար պաշտոն ստեղծելով, մնում էր ա յնքա ն, մինչև կզգար, որ հիմնարկը պիտի կրճատվի, ու դեռ չկրճատված' անցնում էր ուրիշ հիմնարկ, ե այդպես մինչև վերջ, Վերջերս թողել է այդ գործը, Հետո կտես­նենք, թե ինչ տղա է. Առայժմ այսքանը բավական է,

Մենք նստեցինք խ ո ր հ ր դ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն < Ն ա խ Մուկուչը բա ցա տ ֊

212

րեց գյուտի տեխնիկական կողմը, ապա ես բացատրեցի նրա նշա­նակությունը։

Տատանվող ինտելիգենտը (կրկնում եմ դա «նրա նց» բառն է ) , լսելով մեր զեկուցումը, ճակատը կնճոոտեց և հարց տվեց.

— Արդյոք ա յդ գրանիտը, որից աղյուս պիտի շինվխ' նախա­պես պետք է մի փոփոխությա՞ն ենթարկվի,

Ես մի քիչ վախեցա և բա ցա տ րեցի.

— Գրանիտը պետք է նախապես փշրվի մեքենա յի կամ քիմիական միջոցներով։

— Հետո նո՞ւյն կերպ պետք է պ նդա ցվի,— նորից հարցրեց տատանվող ինտելիգենտը շեշտ նա յելով աչքերիս,

— Ա յո, մեքենա յով էլ պետք է մա մլվի և պ նդա ցվի,— պա­տասխանեցի ես' արդեն անհանգիստ։

Միանգամայն երևելի և չափազանց մեծ օգուտ է ,__

ասաց' անսպասելի ինձ համար' տատանվող ինտելիգենտը և ա յն­պես հաստատ, համոզված տոնով, որ ես չգիտեի ինչ անեի ուրա­խությունից , մինչ կարծում էի, պիտի հակառակի։

Եվ ընդհանրապես այդ օրը ոչ ոք չէր առարկոլմ.Մուկուչն ու ես առաջարկեցինք ընկերություն հիմնել այդ

գյուտի կիրառման համար, թեև կարելի էր երկու հոգով առաջ տանել գյուտի հարցը և պատենտ վերցնել. Բայց որոշեցինք նախ սոցիալիստորեն նայել խնդրի վրա, մեկ էլ, որ գյուտը շատ մեծ բնագավառներ է ընդունելու և մեզ մարդիկ էին պետք,

Մենք որոշեցինք անցնել գործ^էՏատանվող ինտելիգենտը հարցրեց.— Ինչպե՞ս պիտի կոչվի մեր ընկերությունը։— «Գրանիտ ընկերութ յուն»,— ասաց մեր ընկերներից մինը,

<ГԳրանիտ աղյուսային ընկերություն» , — ասաց մյուսը, Ոչ, — հակառակեց տատանվող ինտ ելիգենտ ը , — պետք Է

կոչել (ГՈրձաքարային աղյուսագործական ընկերություն», գա հա­յերեն Է։

Ես նկա տ եցի' քա նի որ մեր ձեռնա րկը հա մա միութենա կա ն և միջա զգա յին բ ն ո ւյթ պիտի ունենա , հա րմա ր Էր, որ մ իջա զգա յին բառով լիներ ը նկ եր ո ւթ յա ն ա նունը.

— Առևտրական տեսակետից Էլ հարմար Է,— նկատեց կըր- ճասւված բա րեկա մս։

213

_ Ոչ,— պնդեց տատանվող ինտելիգենտը»— ես Հքեմ >եմհայ լեզուն աղավաղելուն ե առաջարկում եմ հետևյավ ժոգովսւմ

գնելու այդ կչսրեոր Հարցվ»։— Բայց մենք վազը պիտի կազմենք կանոնագիրը ն ն կ վ ա -

յտցնենք կառավարության։ ժամանակը թանկ է։Տատանվող ինտելիգենտը յսել անգամ չէր ուզում,Ես ուզում էի զիջել, բա յց այդ ժամանակ կրճատված քա րե,

կամս, որ հնում եղել է քաղաքային դպրոցում, պնդեց, որ ընկե­րությունը պիտի կոչվի (гГраНИТНО-КИрПИЧНОв обЩвСТВО!*

Տատանվող ինտելիգենտն աչքերը Հքսպղացրեց կրճատված

բարեկամիս վրա*— Չե՞ք կյսրող' ձայաստանի քսզոը քարերը ռուսացը կ ,— ԷՀ, քարերը հա՞յ են ծնվել,— հեգնեց կբճատված ր ա ր ե ֊

կամըս՛— Այո„ հայ են ծնվել.,— բռուն^քք քաթկկով սեղանին գոռաց

տատանվող ինտեյիգենտը,— Հա ՞...— Հա 'ա ...Ես ու Մուկուչը հանգստացրինք տատանվող ու կրճատված

վիճաբանողներին, ասելով, որ այդ հարցը կդնենք մյուս մոզս- Հում և կարող ենք մինչև անգամ դիմել հեղինակավոր անձերի՝

հարցը լուծելու.Տատանվող ինտելիգենտը հանգստացավ մի քիչ, և մենք ան­

ցանք հետևյալ օրակարգին, որ Մոլկուչն էր մշակել նախօրոք առանց ինձ հարցնելու, Ես վստահ Մոլկոլչի ձեռնարկումներին, ձայն չհանեցի և առաջարկեցի Մուկուչին զեկուցել և առաջադրել. Նա առաջարկեց ներկաներին համարել ընկերության հիմնադիր անդամներ, և կազմը լրացնել նոր անգամներով, Մեզ կարևոր են սպեցներ, թղթակիցներ, մամուլի և գրականության ներկայացու­ցիչներ, առևտրա-արդյունաբերական և այլ հիմնարկների ծառա­յողներ։ Բայց առայժմ պիտի անդամ համարել Մ իջա Ոսկեբերա­նին, որ քաղաքում չէ. Նա վաղը կգա*

— Միշա Ոսկեբերանն ինչն երի՞ս է պետք,— հարցրեց կ ր ­ճատված բարեկամս,— Նա դժվար է խոսո&է к խոսէկիս էլ ^ հասկացվում, թե ինչ է ասում։

_ Միշա Ոսկեբերանը շատ բարեկամներ Հյւմնայ$Հ(4А*

214

րում, Նա մեզ պետք է, որովՀԼաե մենք առավոտից մինչև երեկո Հխռարէքներր պիա-ի ընկնենք,— բացատրեց Մոլկաչը,

— Լավ, ընտրեցեք, եթե այդքան պետք է գործին Ոսկեբե­րանը։

Ընտրեցինք միաձայն։Միշան նրա համար էր Ոսկեբերան կոչվում, որովհետև բոլոր

ատամները ոսկուց են, Ես մի քիչ հոպս- չա նեմ, թե նա գործ կկատարի, բա յց վսսոսհ եմ Մոէկուչի գործնական խելքինէ

Մեր ընկերությունը հիմնվեց., Վաղը կարդոէմ ենք կանոնագի­րը, տանում ենք ներկայացնում ի հաւ*սէս*սոէւթյուձ։ Այնուհետև, անցնում ենք ընթացիկ գործերի.

Բայը ընկերության անվան հարցը մի քիչ մտահոգում Է<Տեսնենք։

Հեաևյալ օրը «Գրանիտ ընկերության» ժողովը նոր պիտի սկսեինք, որ կրճատված բարեկամս քիթը դռանը բորդելով' ներս րնկավ ւս գոոաը.

— Միշա Ոսկ եբերանը եկել ԷէՏատանվող բարեկամս բարկացավ-— Այնպ,ևս էեղապաօւաո ներս Խօ> ընկնում, կարծես Արդար

թագավորն Է եկել...Մուկուչը կանխելավ կռիվը, ,,աի կանգնեց к սկսեց.

«Գրանիա ընկերության» ընգՀանոար ժոպովր հայաարա- րում եմ բացված։

Տատանվող բարեկամս վերցրեց գավազանը, գղիաղւկը ու վեր թսավ,

— Ո՞ւր, — հարցրինք վախեցած*։— Ես- հ՚աօաատ կերպով ե վերջնականապես հայտարարում

ե յ , որ եթե. մեր ընկերությանը պիտի գրանիտ կոշվի և ոչ որ­ձաքարային' ապա ես իսպառ հրաժարվում եմ մասնակցեջոռք*

Մոլկուչը քրտնեց.— Դե, Տատան, հորդ գերեզմանը կսիրես, Էլի մի հակառակի։— Ես այքասեռվաձ ե մ ,— պնդեց աաաանվողը ե քայլերը

հաստատորեն ուղղեց դուրս։Մուկուչը հետևից՛ ընկավ*— Քեզ հետ եմ. Տատան, ինձ/ նա§խ, ախր մեր ժողովում

լուծվում են շինարարական հարցեր»21 *

Խ ո ր հ ր դ ա յի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի , շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը . . .

— Հ ա ր կ ա վ ո ր չ է , թ ո ղ շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յո մ , չ լի ն ի , ե թ ե մ ե ն ք պ ե տ ք

է ա յդ պ ե ս ա յ լ ա ս ե ռ վ ե ն ք ։

__ Տատւոհէ 1— լ ե մ ա ս ո ւ մ , լ ս ի ր - -Տ ա տ ա ն ը դ ե մ ք ը ս ա ր ս ա փ ե լի թ թ վ ա ց ր ե ց .— Ոչինչ Էլ չ ե մ ուզում լ ս ե լ , ոչնչի ց ոչինչ Էլ դուրս չի գ ա ,

շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց Էլ և ա մ ե ն բ ա ն ի ց Է լ . . ._ Լ ա վ , - վ ճ ռ ե ց Մ ո ւ կ ո ւ չ ը , - թ ո ղ ը ն կ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը կ ո չվի ո ր ­

ձ ա ք ա ր ա յի ն , Հ ա մ ա ձ ա ՞ յ ն ես , դ ե , եկ ն ս տ ի ,

Տ ա տ ա ն ը ե կ ա վ ն ս տ ե ց ։Մենք, ո ւ ր ա խ ա ց ա ն ք , որ չա ր ը ա յս պ ե ս խ ա փ ա ն վ ե ց , Բ ա յց ա յ գ

վ ճ ռ ի տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն տ ա կ մ ի ք ա ն ի ր ո պ ե ծ ա ն ր լռ ո ւթ յո ւն

տՒր^Յ։ , . . . * • •Ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ նե ր ս մ տ ա վ Մ իշա Ո ս կ ե բ ե ր ա ն ը , Եվ ձ վ ա ծ ե ղ ի

պես ծ ի ծ ա ղ ե լո վ մ ո տ ե ց ա վ ,— Բ ա ր և , Էս ի ն չո ՜ւ դ ա յո ւ ճ ա շ ա ր ա ն ո ւ մ չ ե ք ն ս տ ե լ , լա վ բո ր շ

կա ա յսօրւՈչ ոք նրա ն չ պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց ,_ Մ ի ' խ ա ն գ ա ր ի , — ն կ ա տ ե ց կ ր ճ ա տ վ ա ծ բ ա ր ե կ ա մ ս լա ր ք և

խ ի ս տ ն ա յե լ ո վ Մ իշա Ո ս կ ե բ ե ր ա ն ի ն ՛Միշա Ո ս կ ե բ ե ր ա ն ը զ ա ր մ ա ց ա վ , Մ ե կ - մ ե կ ն ա յ ե ց մ ե զ , հետ ո

տ ե ս ն ե լո վ մ ե ր լր ջ ո ւթ յո ւն ը ՝ ի ն ք ն Էլ ա զ դ վ ե ց ո, կ ա մ ա ց ո ւկ ն ս տ ե ց ,

Հ ե տ ո դ ա ր ձ ա վ կ ր ճ ա տ վ ա ծ բ ա ր ե կ ա մ ի ս .

— Կ ա թ ո ղ ի կ ո ՞ս Է մ ե ռ ե լ , ^— Ս պ ա ս ի ,— փ ս փ ս ա ց կ ր ճ ա տ վ ա ծ բ ա ր ե կ ա մ ս , — ի ն չ կ ա ­

թ ո ղ ի կ ո ս , Գ րա նիտ ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն ժ ո ղ ո վ ն Է,— Հ ա ՚ա ՜ ա ՜ , - ա ս ա ց Մ իշա Ո ս կ ե բ ե ր ա ն ը ' կ ա ր ծ ե ս հ ա ս կ ա ­

ց ա վ , և , ո վ գ ի տ ե , ի ՞ն չ հ ա ս կ ա ց ա վ , ս կ ս ե ց ա կ ն ա ծ ո ւ թ յա մ բ ն ա ­

յե լ մ ե զ և հ ե տ և ե լ ժ ո ղ ո վ ի ն ,

Մ ուկուչը շ ա ր ո ւն ա կ ե ց ժ ո զ ո վ ը .— Ը ն կ ե ր ն ե ՜ ր , — ա ս ա ց , — լա վ կ լի ն ի , որ մ ե ն ք ք ա ր տ ո ւղ ա ր

ը ն տ ր ե ն ք և ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն պ ա հ ե ն ք և ի բ ր և հ ա յա գ ե տ ի ե հ ա յո ց

լե զ վ ի դ ա ս ա տ ո ւի ' ես ա ռ ա ջ ա ր կ ո ւմ ե մ ը ն տ ր ե լ Տ ա տ ա ն ի ն ,— Ոչ, ես հ ր ա ժ ա ր վ ո ւ մ ե մ , - ա ս ա ց Տ ա տ ա ն ը , - ես 19 2 1

թ վ ի ց հետ ո ոչ մ ի բ ա ռ չ ե մ գ ր ո ւմ և չ ե մ կ ա ր գ ո ւ մ նոր ո ւղ ղ ա գ ր ո ւ­

թ յ ա մ բ .

216

— Ապա ինչպե՞ս ես լեզուն ավանդում»

— Ես լեզուն թողել եմ, երգեցողությունն եմ դաս տալիս,Մ ենք զարմացանք,

Ապա անուն ազգանունդ ինչպ ե՞ս ես ստորադրում ռոճիկա­ցուցակին մեջ' Ղևոնդ Ք յուրքչյա ՞ն ։

— Անուն»* զագսում փոխել եմ Մկրտիչ Գնոլնի, և հին ուղղա­գրությունը պահեր

— Ջա նըմ, բերեք ես կարձանագրեմ , — ասաց կրճատված բարեկամս,

— Օհո, Կրճատ, հայերեն այդքան սովորե՞լ ես , — ուրախա­ցավ Մ ուկուչը։

Հնով չէի կարողանում, բա յց նորով հեշտ սովորեցի.Մենք համաձայնեցինք. Բայց Տատանը խեթ նա յեց Կրճատի

կողմր և փնթփնթաց.

— նոր ուղղագրության ամենամեծ վնասներից այն եղավ, որ ինտելիգենտն ու ռամիկը չես կարող զանազանել — բոլորն էւ միատեսակ են գրում,

— Այսինքն ինչպ ե՞ս , — հարցրի ես<

— Տգետը չի սխալվում, որ ճանաչվի, թե տգետ է,Մուկուչը, սակայն վերջ տվեց այս խոսա կցությա ն.

Ընկերնե ր, գործից հասկացող մարդիկ այս առավոտ ինձ բացատրեցին, որ տնտխորհը մեր ընկերության կանոնադրությունը չի հաստատի, մինչև որ մենք նրան չհամոզենք մեր դյո ւտ ի գե­րագույն կարևորությունը Խորհրդային Հայաստանի համարւ Պետք է մենք համոզիչ հիմքեր գտնենք և մեջ բերենք մեր դիմումի մեջ, 0 րն է մեր ընկերության հիմքը։

— Քարը , — ասաց ջղային բա րեկա մս։— Սյո , քարը, բ ա յց ի՞նչ մեկնա բա նությա մբ,— Այն մեկնա բա նությա մբ, որ ամբողջ Հայաստանը քար է։— ճիշտ է, Ամբողջ Հայաստանը քար է, Ահա մեր գյուտի

հիմքը։ Այնպես չէ ՞. Լավ, Ուրեմն Ջղո, այդպես էլ արձանագրիր. էԱմբոզջ Հայաստանը քար է» ,

— Եվ մնացել է քարե դարից , — կ ցեց կրճատված բարեկամս բոլորովին անհասկանալի, թե ինչ ասել է մնա ցել է քարե դարից,

— Դա ինչո՞ւ համար էր ,— բա րկա ցա վ Տատանը ե կատաղած վեր թռավ։

217

_ Այսինքն ուզում են դրա նով ա նտխ որհին հա մ ոզել, որ Հ ա .

ւաստանը քարոտ֊ երկիր է* , , ,_ է, տնտխորհը չի՞ իմանում, որ Հայաստանը քարոտ երկիր

է, Դու ինչո՞ւ ես գրության ոճին խաոնվում՛Այստեղ Մուկուչը վրա հասավ._ Ես գտնում եմ, որ մեր կրճատված բարեկամը (ներողու-

թյուն), ճիշտ է ասում, Իհարկե, ամԲողլ Հայաստանը քարոտ եր Լ Լ ե րնկերը հիմարություն է անում ( ոչինչ, ներողություն),

Ц ' Л ц а ' ь Ш,ь է, м , -1-А .»г<А ‘Ц ! г - > - р » “ » ' ■ ' г ’ ' ' ՜

ш<ш մեր ընկերության գոյության իմաստը,

֊ է. ֊ ֊» " * ւ ~ > - - * Р ' « * " * ՞ ա * * ՛_ Й^Ь,— ճւօաագեց կրճատված բարեկամս,— ինչ լավ կլի­

ներ, եթե ամբողջը քար լիներ,Ի նձէ, մ * ք տնտխորհին ներշնչելու համար այդպես էլ ձևա-

կկպ եցինք. «ամբողջ Հայաստանը քար է և մնացեչ է քար

դաոից»՛ լ էլ- Հիմա, ընկերնե՜ր ,- ասաց Մ ուկուչը,- մեզ պետք Է ի

քիմիկոս, պ դիտական ձևակերպում տա մեր դիմու ի ա խ Հանգամ փորձ կատարելով* գրանիտը աղյուս դարձ լով, " ջարկում եմ քիմիկոս Հոիփսիմյանին, որը նոր Է եկել գավառից

և պաշտոն Հ որոնում, Ո՞վ կանչի նրան,— Ո ս ե ե թ ե ր ա ն ջ է 4_ Ո ւմ հետ Է ման գալիս, — հարցրեց Միշա Ո ս կ ե բ ե ր ի

զղալով, որ հիմա Էլ իր ընդունակությունները պետք եկան,- Հա՜ ա՜ ա ', այ դա Միշա Ոսկեբերանի գործն Է, Դե հարց­

ր ո ւ ՝ շինարար, ճարտարապետ Կարապետ Կարապետյանին,Միշան մոտեցավ հեռախոսին և սկսեց._ Կենտրոն, Կենտրոնն Է, Տվե֊ք Կ"մոմ*խ»զի բաղնիս,

— Շինարա՛ր ասացին ք և ք_ Գիտեմ, (Էսում Է), Բազնի՞սն է» Բազնիո* Հա* Շուո .Հե ք , Ջզային բարեկամս վեր թռավ ու ոփրթներվ Հ ա ց խլեց լսա-

էձոոո Միշա Ոսկեբերանի ձևաքիցւ_ Կենտրոն. Կենտրո՞նն է . 2 աա լա վ, & Վ Կ Շինարար, Շնալ

Հակալությաւն, (Զանգահարում Է), Որտեղի՞ց Է, բաղնիսի ? •

ով ՜ա՛սա վ ք-աղնիսը տաք, Է՜, Ի՜նչ եմ ա՜նում բադնիսը, Տվյեք Շինա- ր ար։

— Փ՞նչ։ "րտնզի՞ց եք խոսում է Էջմիածնի՞ց, Ի՞նչ Է ասումէ /• նչը կապեմ Էջմիածնի Հհտ, բավնի՜սր,

— -նղբայր, ՛հեռախոսով շատ կուշանա, — նեղսրտեց կրճատ­ված բարե՛կամս՛

— Ոտով գնսԻցե՛ք ասաց՛եք.

Ախր չ՛են թողնու՜մ, որ ես ձեռաց խ ոսնմ, էհ, — գանգատվեց Փիշտ Ոսկեբերանը։

— Ինչպե՞ս թե, ի՞նչ ես ասում,— գոռա-ց ջդայ.ին բարեկամս,

— Այդպես է, — բացատրեց Միշա Ոսկեբերանը,— շինարարը, որ ուզում ես՝ տալիս են բաղնիս, հետո էջմիածին, հետո...

Զանգը տվինէ Ջղային բարեկամս լսավւողը դրեց ակյււնջին.

— Ո վ Է խոսողը։ Կենտրո ն>ը, Հա, ի՞նչ եք ուզում. Կենտ­րոնն եք ուզո ւմ, Ինչպե и թե՝ կենտրոնը դուք եք ու կենտրոնն եք ուզում,

Միշա Ոսկեբերանը բացատրեք.

— Այո, պատահում Է, որ կհնտրոն\ը խբօմձ 4/тукд6>։ги,Т Է և սկսում Է փնտրեվ քաղաքում, Ախր թողեք ես մի .րոպեում Շու­շան յանին գտնեմ,

— Իրան տ՛վեք հեռա՛խոսը,— աս՛ա՛ց ՄուկոլջքոՄիշ ա Ո սկեթերան ը առավ լսա՚փալը և ս՚կ-էէեէք*

— Կենտրոն։ Կենտրո՞նն Է. շատ չավ։ Տվեք ԿռՏ ունխոզի թազնիս։ Բաղն ի՞մն Է, շատ լավ։ Շուռ տվեք կենտրոն. տվեք Էջմիածին։ Շնոր հակալություն. Էջմիածինն Է՛ Շուո տվեք կենտրոն, շատ լավ։ Տվեք Պ՛ետհրատ, Պետհրա՞ՎՈ, Պ՛ետրոս, ոնց ես, բարև. Շուռ տուր. Կենտրո՞ն, Կենտրո՞նն Է, Տվեք Շթնարար։ Շնորհակա­լություն, — Հանկարծ Միշա Ոսկեբերանը սփիթննց՛։— Ի՞նչ բաղ­նիս, ՛Ի՞նչ Է ասում, ինչո՞ւ պիտի բադնիսը լսեր. Կարգը բաղնիսինը չէր, Ъи բոլոր ինստանցիաները անցՆլ եմ կարգով, Թոլ, ես ձեր...

— ՛Ի՞նչ պատահեց,— Օրիորդը փոխվել է, խամ է։

լ — Հիմա որտեղի՞ց է։— Բադնիսից'Կրճատված բարեկամս ձեռքերը ցայ՛եց.

* »

_ Այ-հ„լյ , հապա դեռ բ ա ղ ն ի ս ո ւ մ ն ենք, Ե՞րբ ենք հասնելդ

շ ի ն ա ր ա ր . ,- Ընկերնե՞ր,- ասաց Մուկուչը,- պետք է շտապել, րո­

պեն թանկ է, Հայաստանի գրանիտը մնաց։- Եվ քանի դար է մնացել է , - հառաչեց ջղային բարեկամս, - Ջանըմ, շուտ ա ն ե ն ք ,- մրմնջաց Կ ր ճ ա տ ը ,-թ ե չէ

ուրիշները գլխի կընկնեն, իրենք կվերցնեն գործը,- Գիտե՞ք ի ն լ , - ա ս ա ց ի ե ս , - մ ի ն լ և ո ր Միշա Ո ս կ ե բ ֊

րանը կ գ տ ն ի ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ Կ ա ր ա պ ե տ Կ ա ր ա պ ե տ յ ա ն ի ն , մ ե կ

գրենք Գրանիտ ընկերության (ներողություն,) Որձաքարային ըն­կերության կանոնագիրը, որ ներկայացնենք կառավարությա ։

Լամ աճա ձն եք։Բոլորը համ աձայն եցին։Մուկուչը սկսեց թելադրել._ Դե, Կրճատ, գրի, «Որձաքարային ընկերության կանո­

նագիրըя.Կրճատը վերցրեց դրի;ը և հարցրեց._ Որձաքարային մեծ ո ֊ո վ է գրվում,- Սպասեցեք,- միջամտեց տատանվող բարեկամս և շըր-

թունքները թ թ վ ա ցր ե ց ,- կուզեք' գրեցեք «Գրանիտ ընկերություն»- որձաքարայինը այնքան էլ հարմար չէ, մեծ ո-ով է գրվում,

- Այ, կեցցես, Տատանունի, կ ե ց ց ե ս ,- գոչեց Մուկուչը,

Տատանը փոխելով Տատանո-նիի,Ու մինչ մենք զբաղված էինք կանոնագիրը խմբագրելով Ս ի ֊

շա Ոսկեբերանը շրթունքները հեռախոսի լսափողի մեջ դրած խո­սում էր ու տարօրինակ կերպով փնչացնում.

- Հա, Փուհ, Բաղնիսից է, Փուհ՛ Շուռ տվեք, Փուհ. Շինա­րար. Հա և փուհ, Չէ, փուհ, Ըմ, Ըմ, Ըմ, Փուհ, Պետկինո, Փուհ,

Հա, Փուհ, Կայարան, Փուհ,Տատանը վեր թռավ և հարձակվեց Միշա Ոսկեբերանի վրա.- Ի՞նչ ես փչում, հա փչում — Շինարա՞րը չես հասել դեռ,- Հլա որտեղ ա, որ հասնեմ, ֆայթո՞ն ա... հեռախոս

ա, է՜ , — արդարացավ Միշա Ոսկեբերանը,_ Դե, գտիր Շինարարը,- Որտեղի՞ց գտնեմ Շինարարը, շըբո՞ւմս ա, Կամաց֊կա աց

համբարքով գնում եմ Շինարար։

220

— Միանգամից գնա։— Չ են տաւ— ^ д թե չեն տա, — բարկացավ տատանվող բարեկամս

ե լսափողը դրեց ականջին,— Կենտրոն, (Այնտեղից լսվեց. К Э К ? ) ։ Կենտրո՞ն. (Դար­

ձյալ լսվեց, как?,)»

— Ես քրդերեն չգիտեմ, հարգելի օրիորդ, Ես ձեզ հայերեն հարցնում եմ — կենտրո՞ն, (Դարձյալ լսվեց. К Э К ? > Թ ո լ ,—թքեց տատանվող բարեկամս և լսափողը գցեց սեղանի վրա՛ Սա ա յլա ս ե ռ վ ա ծ հ ե ռ ա խ ո ս Է։

— Ախր դրա խասյաթր ես եմ իմանում, Է՜, դեսը տուր,— ասաց Միշա Ոսկեբերանը և շարունակեց իր զբաղմունքը, Նա սկսեց շրջել բոլոր հիմնարկները, Տատանը եկավ նստեց իր տեղը,

Մենք շարունակեցինք կանոնագրի մշակոլմր, Ու մինչ անար­գել ու հաջող մշակվում Էր ե գործը առաջ գնում, հանկարծ նկա­տեցինք, որ Միշա Ոսկեբերանր մա աներն Է չթչթացնում և նստած տեղը տփտփալով պարում, Եվ զարմանալին այն Էր, որ շատ լուրջ դեմք ուներ։

— Խելագարվել Է, ի՞նչ Է անում։Մենք մոտեցանք։— Միշա, ի՞նչ Է։

— Մարաքա յա»— Ի ՞նչ մ ա ր ա ք ա , ի ՞ն չ Է ա ս ո ւմ ։ Լսա փ ողը դրի ա կ ա ն ջի ս ։

Դ ա վ ո լլ ֊ղ ո ւո ն ի ձ ե ն Էր գ ա լի ս , հետ ն Էլ յա լի թ ռ չո ղ ն ե ր ի խ ո ս ք ե ր ը.* Մածուն կուզեմ, թան կբերես,

*Այ կնիկ, քո քսոր խերն անիծած.

— Տեսա ր «Գրանիտ ընկերությունը» , — ասացի ես և լսա­փողը տվի Մուկ ուչին։

Մուկուչը լսեց, լսեց և ապա ասաց.Լնկերնե ր է Երևանի հեռախոսին որ սպասենք, մենք ոչ թե

քարի ընկերություն կհիմնենք, այլ կքարանանք, վեր կացեք ոտով գնանք։

Ոտքով գնանք,— վճռեցինք բոլորս։— Եղբայր, հազար անդամ ասի ոտով գնանք, — շունչ քա-

221

1 - " Ы ? - + " • ձ ' ՞ " ք' " ” ք ան" ւ ։ թէ ' * ?1՜* Д . . , բ 1 ч - е - ч Հ“ է ա ,Հ \ ' ձ Հ ‘, 1 ^ է է Լ , . , .

'ш г а * т 4 “ ?ապէ"

' ՜ Հ ՚^ է . * « ч ‘ « * * ■ * * * - - - “ •

_ / / Հ - աս„ս/ էին նրանք և Հ ա ր ո ւ մ իրեն3 Հերթին.

1 գ ^ Հ ա , - պատասխ անույ էՐ ւ ^ ւ ^

կամսևառաջ վազում, յ որոնելՈվ ճարտարապե*

Մեն* Т ւ ,անհն միաժամանակ ս եսնվնլ քարտուղար֊Կաբա պետ Կարապետյ ի > Ի գյուտի, рЪ՝ձ м ы «- * ւսէկ կ .Փ ,ա ն ‘ , , « Ь Д » А շ » " * ш^ ш<1 դ յն ա ր կ ւ , М

т * 1 » թ,լքապանակնեք"վ . կարէեԱ թղթի Р ьп ь , ‘ ^ * % աէ Հ

* ■ < " * <<- * « ” “ Ь , 4 - . *չմտնել», . „ пЛЬ հանձնսւ-

<>'■13 » ч * » Р * г " с " ' Г ” ' ; „ ’ շկար/ п . -г - г ч ч ч х - ч , * ? <■-» 7 * * » ’ ՞ ՚” յ , ” г լյա;4 * - ՛ցինք սանդուղի գլուխը. նստեցի ք Ի րԿ բարձրացավ Ц

■1ես ժամի չափ նսաաձ Էինք, ոք սանդուղից բարձր И/Г ծամում, Մենք նրան հարցրինք, թ« էերիտասարդ, որ հաց Էր ծամուս, սօ ք /

"‘М т ^ т з :^ *ս: .7Տ. 4 կ ! պ „ „ * . 4, <. х г " Л ' “ցինք, Վերջապես երևի պատաոը կող **- "?- "Րպատասխանեց-

_ Քարտուղարը նիստի ա գնացել,

: « * - * * ■ *

Ն՛ա սկսեց գնալ-դալ միջանցքում ն շվացնել. «Աղջի բախ­տավոր», Ըստ երևույթին նրա գործերը լավ Էին դնում, որովհետն նա այգ շվոցով ներս ու դուրս Էր անում սենյակները, ուր ըստ եը’եո*յթք& մարգ չկար. Մարդկանց փոխարե՛ն մնացել Էին հեռա­խոսներն ու սեղանները, որ սպասում Էին նրանց գալուն*

«Աղջի բախտավորըя կ ա մ ա ց ֊ կա մա ց դառավ Ծ%այզ պար}), որ նա սկսեց շվացնեղ նշանակալ՛ից ուղղո-լմ%երոՎ ե վարիանտների ճոխությամբ։

Ես դարձա 1գան*

— Ռուք այստեղ տեխնիկական ծ առա հո* ղ եք։— մասշտաբով նս հարցնում,— ասաց նա շարունակելով

*\ազ պարը)) շվացնել*— Ոչինչ, ա յնպես։

— Թե ծառայողի մասշտաբով ես ասում՝ ես Էստեղ ժամ ա- նակավոր եմ . իսկական մասշտաբով[' Գյուղխորհրդի անդամ եմ մեր դեղում։ Ւնձ բերել են Էստեղէ որ դիսցիպլինա քաշեմ մինչի մեր դեղում լիկվիդացիան վերջանա։

Ու շարունակեց շվացնել*

— Ի՞նչ ւԻԿՎԻդատԻա՛նա Ժպտաց.

— ւԸԼ-ենց ֆրոնտ Էի բաց *4 *կ դպա հոգևորականները,— էւ՞նյէ,

֊ Էն ա նստած ԷԻ մեր կտրանը, մին Էղ ա՚ե՝ս ն՚եմ մեր եբ՝ աերները մասսայի առաջը ընկած խաչ ու խաչվառով դալիս են, որ դեղի միջով գնան խաչը ջուրը գցեն-, {Հն&նց որ մ՛տ՛իկ տվի' երե- վալյթնեբը աչքի՛ս դուր չեկավ. Միտս եկավ, որ Գէսպոնն էլ ըսենց մթնացրեց պրոլետարիատին, ՛Արյունը տվեց գլուխս, վրա վազեցի, Լեռս գցձցի էս խաչվառներին т էն ա ոսգ*ւմ էփ տերտերներին թակեմ 1 մա՛սսան վրաս թափվեց։ Ուղում էին ինձ ջա-թդել, բայց ըստեղ բ անվորս։ գյուղացի ական ■տզերքյյ վրտ հ աստն, խձձ քաշե- Տին, ազատեցին։ Վերջն էլ ինձ ուղարկեցին Երևան,

— ՀԽոո“ , պիտի մնաս այոտե՜ղ,— Չ է , ի՜նչ գործ ունի մ։ էէ։ ՛տ՛եղ լավ չի, Կպնօէմ բանֆակ, որ

մակարդակս բարձրանա,Ъш նորից սկսեց շվացնել, յոսյց այո անդամ «гՆազ պարըа

»

ի ն չ ֊ո ր բայաթիի նմանեցնելով մոռացավ և ա նցա վ-«Բ ա յա թ ի

Ք։" ԲԱյո ժամանակ ներս մտավ մի երիտասարդ մարդ, որը այն- քան արագ անցավ մեր մոտով, որ կարծես գնում էր հրդեհ

հանգցնելու,— Սա ո՞վ է - հարցրեց Մուկուչը'_ Սա համապատասխան մարմինն ա , - պատասխանեց

տեխնիկակք՚ւն ծառայողը,1 Համապատասխան մարմի՞ն, Ինչի՞ համար ես ասում հա.

մապա տւսսխան մար մի ն է_ Գազեթում որ մին-մին գրում են, թե «համապատասխան

մարմնի ուշադրությունն եմ հրավիրում»՝ սա սկսում ա չարանալ

գոռգոռալ, ուշունց տալ,- Շա՞տ մարդ Է գալիս այս հիմնարկը, - հարցրի ես,

__ Հյ ա ա ա տ ։

— Ովքե՞ր են գալիյ,- Ինժեներներ, տեխնիկներ, ընկերներ, Էլեմենտներ Էլ են

դալիս,— Էլեմենտնե՛ր — ո՞վքեր են դրանք,_ Մանդր բուրժուա զն երը։Բայց այս խոսակցությունները փոր չէին կշտացնի, Իսկ ներսը

վարիչի կամ քարտուղարի փոխարեն սեղաններն ու աթոռներն էին, որոնցից մենք ոչ մի խորհուրդ չէինք կարող ստանալ։ Ուստի

դուրս եկանք բուլվարը,- Ջա՛նըմ, քա'Րը մնաց, քա՜րը, Շա՜տ ուշա ցա նք,- տրտըն-

քամ էր կրճատված բարեկամս։- Մնաց՝ մնաց, ի՞նչ ես հենց մի գլուխ վայ տալիս գըլխ -

ներիս,— նեղսրտեց Տատանը,— հո չի հալչի,— Ուրիշները կգտնեն,— ասաց կրճատված բարեկամս հու­

սահատ, Հետո վեր կացավ, թ ե . - ես կգնամ փնտրելու ճարտա. րապետ Կարապեա Կարապետյանին, Մենք համաձայնեցինք,

Մենք նստեցինք մի նստարանի վրա•Մեր շուրջը նստած էին բազմաթիվ զանազան մարդիկ, որո *

տեսակ֊տեսակ լինեչով' վերջ ի վերջո մի տեսակ էին - անգործ. Նրանք շատ պեսիմիստ բաներ էին խոսամ Հայաստանի մասին, Օրինակ' որ Հայաստանը հետևյալ շաբաթ կկործանվի, և որով

224

տև ահա մի քանի տարի է Հայաստանը Հհետևյալ շաբաթ» չէի կործանվում' նրանք գուշակում էին, թե ուրեմն «մյուս հետևյալ շաբաթ» կկործանվի.

Այստեղ կային նաև մարդիկ, որոնք հնավաճառի կերպարանք ունեին. Հենց մեր կողքի նստարանին նստած էր մի հասակավոր մարդ, որը շատ նման էր Ներսես Լամբրոնացուն (թեև խոստովա֊ նանք լինի' բոլորովին չեմ տեսել Ներսես Լամբրոնացուն), Նա մի ճենճերային սերթուկ ուներ հագին և կաթոլիկ մորուք դեմքի վրա. Երևի «Մեղու Հայաստանիիа թղթակից էր,

Նա մեզ երկար ականջ դրեց և վերջը թ ոլՔԸ Կոլ1 տալով մո~ տեցավ մեզ.

— Ներողությո՛ւն, մի բան պիտի հարցնեմ ձեզ, եթե կարե~ լի է, Հրամանքնիդ, կարո՞ղ եք ասել, թե որտեղ կարելի է գտնել Ժողտնտխորհի քարտուղարին,

— Ինչո՞ւմն է բանը։— Քանի գնում եմ, ասում են' նիստ ունի, զբաղված է, իսկ

երթ նիստ չեղած ժամանակն եմ գնում' այնտեղ չի լինում. Ահա մի քանի ամիս է, չեմ կարողանում տեսնել,

— Ի՞նչ պիտի անեք։— Մի Գձռլտ աՐել ե. ծրագիր եմ ներկայացրեբ Ո'չ պա ֊

տասխան եմ ստանում, ոչ էլ կարողանում եմ թուղթս ետ ստանար— Ի՞նչ է ձեր գյուտը։Նա ավելի մոտեցավ մեզ և կարծես ձեռնարկություն էր

սկսելու' այնպես սկսեց խոսելու պատրաստություն տեսնել։ Հա* նեց կարմիր թաշկինակը, բաց արեց գլուխը և սրբելով, Հե~ տըզհետ ե իջավ ճակատին, հետո քթին, բերնին, մորուքին ու հ ե ֊ տըզհետե անցնելով կրծքին ու փորին, իջավ ոտները և թաշկի­նակը խնամքով ծալեց, դրեց սերթուկի հետևի գրպանը,

— Ներողություն,— սկսեց նա,— թեև մենք ծանոթ չենք, բայց ես ձեզ հիմի ծանոթացնեմ ինձ հետ. Ես բնիկ ալեքսանդրապոլցի եմ, այսինքն լենինականցի։ Առաջ Ւիֆլիս հին գրքեր էի ծախում, վերջը եկա իմ քաղաքս և այնտեղ մի գյուտ արի, Ես գտել եմ մի մեքենա, որ եթե դնենք շոգեկառքի վբա' շոգեկառքը առանց կրա ֊ ԿԻ, շոգու, մի անգամ որ շարժվի' էլ անվերջ կերթա։

— Փորձե՞լ եք— հարցրի ես,— Կարիք չկա փորձելու, Հաստատ է, որ կերթա առանց

226

15 Вшшпг II

♦ . , « > ' - ւ - г սւ^տէ է т . . . » > ■ ♦ а л . » «— < ч * -«/աս»ւ Ասին այս ամիս փող չունենք։ « . . . ■ /

_ Գա շաա երևելի Ч Г ш Է , - ասաց Տատանը և ՎեՐ Հ ռա^ ։Եվ ինչպե՞ս կարելի Է այգ տեսակ մեքենան չօգտադոըծել, Մեր պևտ-ական Հիմնարկները չե՜ն հասկանում մեր երկրի շաՈրը,

Այգ ժամանա>կ մեզ մոտեցավ մի ուրիշ երիտասարդ մարդ,

որ ւսում Էր մեր խոսակցությունը,_ Ե ղ բա ՜յր ,- ասաց նա քաջալերված Տատանի խ ո ս ք ե ր ի ց , ֊

Էդ Հիմնարկների պատճառով շէ՞, որ ն ա վ ի մնացել Է երՏսի վրա

րննած, ուշ դարձնող չկա։_ Նա՞վթ, ի՞նչ նավթ,— հարցրինք մենք անծանոթին, որ

աղավնի թոցնողի կերպարանք ուներ ե մի աչքն Էլ կույր,— ինչ

պիսի՜ նավթ Է, ւ • II յ֊ նա՜վթ, Էւի, իսկական, օրինավոր նավթ, ես իմ ձձռքովո

զտել եմ, տեղն արել, Բե՜ր բիդոնները լցրու տա ր,— Որտե՜ղ եք գտել,— Հիմ՛ի' ինչ որիս ա... ես քեզ ասում եմ նավթ* Բաքվա

նավթն Ի՜նչ ա մ ո տ ը - չո՜ւր, նավթ եմ գտել որ' իսկական, զոա,, մաքուր' էլ մաքրելու կարիք չկա, Ամբողչ Հայաստանի նավթը էն­

տեղ պատրաստ լխկում ա՛— Տ՜եղը ինչպիսի՜ տեղ է,—‘ հա ր ցի ց մուկուչը,_ Ջանըմ, էդ ուրիշ հաշիվ ա, Դուք իձ«եից * ա & պահանջե­

ցեք, գնամ էս րոպեիս բերեմ,— Հա՜տ խոր տեղ է,— հարցրի եօՀՄարգը իսկույն չպատասխանեց* վախսնարվ, թե նշ քՐ

կարող է մшаЛЛр— Իր ահ ղումն ш ,— աոաց նա։Այն ժամւօնակ ես մաննր արխ— Կրեի շատ ծախս կպահակվի հ"ք փ »ր*լ>*, & 1 Կ * » * * / « »

սարքեր,,— Հո՜ր, ի~նչ < ասում ւ Իմը գ**ա , մսպրոր նա վթ սո— Ապա դրա մ-ազո ф р "*Ր է*_ Մազո՜ւթը, Մսպութը գձաձի տ ա # ա մնացնի М '""«ГГ

ծծվել ա երեսը,— Անհավատալի է ,— ասացի ես,Նազրգռվեց.

— Ջա նըմ, դու ինձնից նավթ պահանգիր» Հրեն հողի եըեսին պճպճում ա ք ի ն ք ն իրան հողի սոսկիցւ դոցա ա եկել ու ինչպես ա ճահիճի երեսը բսնել, ոնց որ կաթի սերջ։ (էր մտիկ տաս,

աստծու գոտին օխտլւ ռանզ խազում ա միջին,— 1քե՞ծ տեղ Է, — հարցրեց Մուկուչը։— Մի վերստ կըլի< Ու հողը ինչպես ա ծ ծ կ կշտացել նավ­

թով, որ անասունի պճեղը փոս անելիս՝ մեչը նավթը սՎ ՚էւմ աւ— Ձիո՞լ ոտը, թ ե ՜ կօ-վի, — հարցրի եա,— ...Ի ն չ օթի и ա , — զգուշացավ նավթարդյոէնար երողը»— Ւ՞նչ ես ասո ւմ ,— դարձավ ինձ Մուկուչը,— չպե ա՛ք Է մեր

ակտիվը ուժեղացնել,— Պետք Է, — ասացի ես, և դարձա.Այդ խոսակցության ժամանակ հանկարծ՛ նկատեցինք, ար

կրճատված՛ բարեկամս վազելով գաքիս Էրէ Նա հեիհե, քրտնած մո­

տեցավ ա ասաց■,— Գտա՜ ճարտարապետ Կարապետ Կարապետյանի տան

հասցեն, գտա,— Որտ՛ե՞ղ Է։— Կոնդ, Փոս փողոց, համար 21 կամ 27,Մենք վեր կացանք, որ գնանք*Այդ րոպեին մի անց արդ կանդ առավ к яинид.— Դուք ճարտարապետ Կարապետյանի ишг ւնն եք սւզէոմ.

Այդպես դժվար կգտնեք,— Ապա ինչպե и գտնենք.Անցորդը պատրաստվելով խոսել հազաց ու սկսեց.— Ես ձեզ ավելի լա վ նշանով ասեմ, որ իսկի չս1"աւՎ^Ք։

Աոաչ բուլվարից դուրս կգաք, կմտնեք մեյդա նի ցեխը ու Էդ ցեխի հետ կվնաք, կաշխատեք նրա գծից չհեռանալ. Քանի գնաք ցեխը կշատանա ու մի տեղ կբաժանվի' աչ ու ձախ մա սերի Դուք բռ նե­ցեք աչը ու հիմա Էլ այդ գծով գնացեք, նա ձեզ կտանի աչ, ձախ, հետո շուո կտա դեպի ետ, կանցնի Դաշլի Ք յա Հ * * * Հ ա ց ե ք ,Մի տեղ աչ կողմը պատը ուռած Է ե դռան առքե շուն կա, պոչը կսդէած ք չմոոանաք, անունը Փիլս { * կասեք' Փիէո > էէ 4 ^ I"Երկու տուն անցնելուց հետո փողացի ա նկյա նում երեք մեծ փոս կա, դիմացը մի աղբի /դուր՛ Հենց ա յդտ եղ ոպխղ կսղքին մի դո,ո կաւ Գուռը՛ ր ո դ կան եք 1Н կասեք. ա֊Միւո- րդ , Մ իլո՛րդ»* Շ ունյ

Я 7

կհասնի վրան երդ թե չէ' դուռը փակեցեք, Նա կհաչի, նրա ձայնից տնեցիք դուրս կգան, Հարցրեք. « Այստե՞ղ է ապրում ճարտարա- պետ Կարապետ Կարապետյանըа կասեն. «Այստեղ է ապրում ճար­տարապետ Կարապետ Կարապետյանը»!

— Դա ի՞նչ երկար հասցե եղավ,— հեգնեց Տատանը»— է՜, դուք կարճով գնացեք,— նեղացավ անծանոթն ու արագ

Հեռացավ։Արդեն երեկոյան ժամը յոթն էր, որ մենք ճամփա ընկանք,

Մթնշաղին անցանք Դաշլի Քյուչան, քարերը, աղբերը, փոսերը, ավանակները, որ եզերեցին մեզ աջ ու ձախից։ Հետո ընկանք Կոնդի աշխարհը ու սկսեցինք որոնել Փոս փողոցը և 21 համարր։ Բայց խավարի մեջ ո'չ փողոց գտանք, ո'չ համար։ Մոտեցանք մի գռան և լուցկի վառելով՝ սկսեցինք համարը որոնել։ Դռան վրա կավիճով գրած էր. «Ես էշ եմ» ։ Նրա կողքին էլ մատիտով արձա­նագրած էր «1915 թվին, հուլիսի 15-ին, ես' օզմեցի Ներսռ Խ ա ս ֊ տուրյանցս, գնում եմ քուռտ ջառտելու, ասեք ամենս։

Եվ ոչ մի համար։ էս հո ընկանք կամավորական աշխարհը,— ասաց Մու ֊

կուչը։Մենք սկսեցինք դուռը թակել, որ մի մարդ արարած երևա,

բան հարցնենք։ Բայց ոչ մի պատասխան։ Եվ շուրջը այնպես լուռ էր, կարծես Անի քաղաքումն էինք։ Սկսեցինք գուռը սաստիկ թակել։ Վերջապես մեկը ներսից, կարծես ձկան փորից, ծոր տվեց.

— Ո՞ո՜ո՜ո ՚վ է՜ էէ՚է---— Ընկե'բ, մոտ արեք, բան պիտի հարցնեմ,— ասացի ես։— Դու ո՞վ ես։— Քաղաքացի։— Անունդ ի՞նչ է։— Դերենիկ Դեմիրճյան։— Որտեղա՞ցի ես։— Ախալքալաքցի։— Ի՞նչ ես ուզում։— Ընկեր, ասացեք խնդրեմ, որտե՞ղ է ապրում ճարտարա­

պետ Կարապետ Կարապետյանը։— ճարտարապետ Կարապետ Կարապետ յա նը>— Այո, ճարտարապետ Կարապետ Կարապետյանը»

« 8

— Ի՞նչ գործի է։— ճարտաարպետ էէ

— ճարտարապե տ. Էստեղ ապրում Է մաստարեցի Դրիքորը, զոզռցի Զ»ւրաբը, ապրում Է ղարաբոյացի Խաչատուրը, Էն կողքի տանը ապրում Է վանեցի Մարտիրոսը, բայց որ Էստեղ ճարտա­րապետ Կարապետ Կարապետյանը ապրի՝ Էստեղ ոչ մի ճարտա­րապետ Կարապետ Կարապետյան չի ապրում։

— Փողոցի անունն ի՞նչ Է, — հարցրեց Մուկուչը»

— Փողոցի անո՞ւնը, — հարցրեց իր հերթին անծանոթը։— Այո, փողոցի անունըг

Անծանոթը չպատասխանեց։ Մենք ականջներս սրած սպասում Էինք նրա պատասխանին։ Սպասեցինք մի, երկու, երեք րոպե, ե պատասխանի տեղ լսվեց մի խռմփոց՛ Անշուշտ նա Էր։ Արդեն քնած Էր պատուհանի տակ։

— Համեցեք, Էս Էլ քեզ փողոցի անուն, — ասաց Մուկուչը։

— Կարճ հասցե Էինք փնտրում, համեցեք կարճը, — նկատեցի ես, — այն մարդունը ավելի կարճ Էր։ Հիմի ի՞նչ անենք։ Մի քիչ առաջ գնացինք։ Փողոցի ծայրին երեք կասկածելի կերպարանքներ երևացին։

— Կանգնեցեք,— ասացին մեզ։— Ի՞նչ եք կամենում։— Եկեք մեզ հետ միասին։

— Բայց դուք ո՞վ եք։— Մե՞նք... ծառայողներ ենք. Գնում ենք տուն, դրա համար

Էլ խումբ ենք կազմում այստեղ, որ միասին անցնենք շները...

— Շնե՞րը։ Մի՞թե այդքան վտանգավոր են։հոսքս դեռ բերանումս Էր, որ դիմացի պատի տակից մի շուն

դիսկուսիոն կարգով մռմռաց։ Դրան հետևեց մի ուրիշ մռմռոց։ Եվ երկու շուն հարձակվեցին մեզ վրա։ Անծանոթները եկան կպան մեզ և շները բոլորիս ենթարկեցին մի այնպիսի բլոկադի, որ Տեմբերլենն անգամ նրանցից ուսանելու բան կունենար» Շները այնպես Էին հաչում մեզ վրա' կարծես մենք նրանց սաստիկ անձ­նական վիրավորանք ենք հասցրել։ Ամբողջ թաղը արձագանքեց այդ հաչոցին և շները ամեն կողմից հասնելով, սկսեցին մեզ նեղեր Եվ Ոչ մի մարգ չէր երևում»

22»

— Լավ, այս թաղում մարդ չի՞ ապրում,— Հարցրի ես ան-ծանոթ դժբախտակցիսւ

— Մարդիկ Էլ կան թաղում, բայց շունը ավելի շատ Է,— պա­

տասխանեց նա,Այգ ժամանակ շները ատամները գցեցին նրա վերարկուին,

Նա հանեց վերարկուն և թողնելով շների բերանը, «փախեք» ասավ,ա աղա տվեցինք»։

Մենք բնազդաբար փախանք, թողնելով, որ շները իրենց հա- շիվը վերարկուից պահանջեն։

Երբ հասել Էինք փողոցի ծայրը' անծանոթը ասաց._ Փառք աստծու, լավ պրծանք։ Հիմար շները հիմա կար-

ծում են, թե ես վերարկուի մեչն եմ, Ո՛նց չէ, փնտրեցեք,Անծանոթները հեռացան, և մենք մնացինք ի նչ ֊ո ր մի խա­

վար տեղ, միայն նրանով որոշ' որ երևի տիեզերքի մեջ մի որևէ տեղ էինք և ոչ թե նրանից դուրս.

Հանկարծ մի մութ կերպարանք վազելով եկավ դեպի մեզ' բ ո ֊

ոալով.— էհե՜յ, ո՞վ կա էդտեղ։

_ ի՞նչ է, — հարցրինք մենք վախեցածւ_ Չգիտե՞ք, էստեղ մոտիկ տեղ հեռախոս չկա , կամ միլի­

ցիոներ չե՞ք տեսել,— Ինչո՞ւ ես հարցնում։— էն տանը քե'ֆ է, ի՜նչ է, չեմ հավանում, բայց երկու

ժամ է երկու եղբայր իրար կերան* Չեմ կարողանում բաժանել։— Դու ո՞վ ես,— Ես միլիցիոներ եմ։ նա վազեց աոաչ՛Մենք կանգնել, չգիտեինք ինչ անել, Ուզում էինք ետ գսւոնալ,

մեկ էլ դիմացի մայթից մեկը ձայն տվեց.

— Փիլս , Փիլո', Փիլո'..._ Վսւ՜ յ , — ասաց կրճատված բարեկամ ս, սա էն ան ծ ան ոթֆ

ասած շունն է. Ասել է մատ ենք ճարտարապետ Կարապետ Կարա­պետյան ցին։

Իսկապես որ։ Շատ ճիշտ էր, Սկսեցինք Վերհիշի ^ Ի^է՜ պես ասաց անծանոթը, Մտքով անցանք մ կզա նի ցեխը նրա ճյպա-

Ш

զավորոլթյունները, հետո Փիլո շունը, հետո երեք փոսերը, աղբի կույտը...

— Բրավո, գտանք,— ասաց Մուկուչը,— փոսերը մոտ ենէՄենք գնացինք դիմացի ուղղությամբ։ Հազիվ հարյուր քայլ

Էինք արել, մեկ Էլ թըըը ՚մփ , բո լորս միասին գլորվեցինք փոսը։Այնքան անակնկալ Էր այգ անկումը, որ չէինք կարողանում

հասկանալ, թե արդյոք որևէ տեղներս ցավում է, թե ոչ. Մինչ կծիկ դառած իրար բոթելով ճիգ էինք անում կանգնելու մեր տա- կից մի նվոց Լսվեց.

— Ամմմաաա՚ն...— Վա՚հ, էյի՞ մարդ կա, — զարմացավ Մուկուչը,— Ա մա ա ՚ն , թո'ղ, կողքերս փշրեցիք,— Ո՞վ ես, — հարցրի ես։— ճարտարապետ Կարապետ Կարապետյանը, — /:(ատասքսա-

նեց աղետյալը և նստեց մեր կողքին,— Ի՛նչ, ճարտարապետ Կարապետ Կարապետյա՞նըԱյո, նա ինքն էր։ Վերշապե ս գտանք,Օլ դեռ փոսից դուրս չեկած լուցկի վառեցինք և դեմ արինք

նրա դեմքին։ Դա մի պեղածո մարդ էր մոտ 55 տարեկան, փոքրիկ, սրված դեմքով և խուզած մորոլքով,

— Մենք ձեզ էինք որոնում, Եկել ենք խորհրդակցելու1 Մենք մի գյուտ ենք արել գրանիտից աղյուս պատրաստելու և եկել ենք ձեզ մոտ դրա մասին խորհրդակցելու։

— Դուք ցեմե՞նտ եք ուզում պատրաստել, — հարցրեց ճար­տարապետ Կարապետ Կարապետյանը։

— Ոչ,— ասաց Մուկուչը, — մենք ուզում ենք գրանիտից պատրաստել մի այնպիսի աղյուս, որը սովորական աղյուսից շատ պինդ կլինի, թեև ճիշտ է... գրանիտի ամրությանը չի հասնի« Բայց հույո ունենք, որ դուք մեր գյուտը կենթարկեք քիմիական փորձի ե կօգնեք մեզ,

— Ուրեմն դուք ուզում եք գրանիտից այնպիսի աղյուս պատ- րաստել, որ գրանիտի չափ ամո՞ւր լինի,

— Այո,— Գա շինության ո՞ր մասի համար է,— Մ ի մ ի ա յն հիմքի և հ ի մ քի ց մ ի ք ի չ րա ր ձբ մա սերի հա ­

մար է,

«91

— Դրա համար դուք պիտի գրանիտի փոշուն խառնեք սոսելի շաղախ, այսինքն ցինկի խլորուկ և ցինկի թթվուկ. Բայց եթե ուզում եք ավելի պինդ աղյուս' կա դրա լավ շաղախը, որի մասին ես կարդացել եմ էջմիածնի ձեռագրերի մեջ, Եթե ուզում եք գնանք միասին էջմիածին, նայենք մի անգամ ևս այդ ձեռագրի ցուց-

մունքները և անցնենք գործի։— Գնանք, իհարկե դուք կմտնեք մեր ընկերության մ ե ջ , -

ասացի եսէ— Սիրելիք, ես ինքս հոգով մարմնով ինձ նվիրել եմ

Հայաստանին և նրա շինարարությանը, Համեցեք գնանք տունս' ես ձեզ ցույց տամ, թե ինչ հանքեր եմ գտել Հայաստանի համար, Բորրը շինարարական նյութ Է. ինչ տներ, պալատներ պիտի շինեմ

դրանցից։Բայց մենք մոռացել Էինք, որ փոսի մեջ Էինք և պետք Էր

դուրս գալ այնտեղից, Շատ մեծ դժվարությամբ, իրար բռնելով մի կերպ դուրս եկանք մթան մեջ ճարտարապետի փեշից բռնած, գնացինք դեպի նրա տունը, Երբ մոտենում Էինք նրա տանը, մի պա- տուհանից մեր ականջին աղմուկ հասավ, Ինչ ֊որ դուդուկների ու դհոլի և ծափի ձայներ Էին գալիս այնտեղից, Պարզապես քեֆ Էին անում, պատուհանից երևում Էր, թե ինչպես երկու երիտասարդ իրար դեմ պար Էին գալիս՛ նրանք շատ նման Էին իրար, Մինչ մենք դիտում Էինք այս ուրախ պարը մթան միջից երկու միլիցիո­

ներ աղմուկով մտան բակը։— Որտե՞ղ են կռվողները,— հարցրին նրանք,֊ Արդեն հաշտվել են, պար են գ ա փ ս ,- պատասխանեցին

նրանց քեֆ անողները և շարունակեցին տաշի խփե[ը,

Միլիցիոներներն սկսեցին դժգոհել.— Ո՞նց թե հաշտվեցին, Մենք նրանց հոր մշա՞կն ենք, որ

Էսքան տեղը եկանք.Բայց նրանք ուրիշ ճար չունեին, Եղբայրները փաստորեն

հաշտվել Էին, միլիցիոների ուշանալու պատճառով նրանց նորից կռվացնելու առիթ չկար, Ուստի և միլիցիոներները հեռացան, Մենք գնացինք առաջ, Երբ հասանք ճարտարապետ Կարապետ Կարա­պետյանի տան բակին, և նա բաց արեց դրսի դուռը' ա պ շ ա ծ բերանը բաց արեց։ Մի սարկավագ, ձեթի թե նավթի ճրադր ձեէւին' լուսա­

232

վորելով մի փլած տնակի ավերակները' բերանը բաց նայում Էր փլատակներին,

ճարտարապետ Կարապետ Կարապետյանը վրա թռավ վախե­ցած . . .

— Վա՛յ, սա ի՞նչ բան Է,— Ի՞նչ Է, ո՞ւմ սենյակն Է փ ^ չ ,— հարցրինք մենք,— Իմ սենյակն Է,— լփռտեց ճարտարապետ Կարապետյանը

և հարձակվեց սարկավագի վրա։

— Դու ի՞նչ Էիր անում, ի՞նչ տեսակ դռնապան ես,— Ես ի՞մալ Էնեմ, — հարցրեց դռնապանը,

— Ինչո՞ւ իմաց չէիր տալիս իր ժամանակին, թե տունը կփլչի. Հիմսւ ես ի՞նչ անեմ, ո՞ւր գնամ։

— Եսի՞մ — մըկա ես ինճինե ր իմ։

— Վայ, շուն շան որդի տանտեր։ Տեսա՞ր ոնց խաբեց, փլած

տունը քաշեց ջանի՞ս՛ճիշտ որ դրությունը հուսահատական էր։ Հազիվ գտել էինք

մարդուն, հազիվ գործը գլուխ էինք բերում և այսպիսի բան,

— Քա՛րը մնաց, քա՛րը ուրիշները կգտնեն, — նվաց կըր՜ ճատված բարեկամս, — արի Դոլ Հայաստան շինիր, ընտանիք կե­րա կրիր, Հալ դիտի Աբասթուման,

ատ թ.

ՏԱԻօԻՏԻՏ֊ՏԻՊԻՏԻՏ

Թիֆլիսում մի բավականին ինտելիգենտ մարդ կար, որ ասում էր.

— Ջանըմ, Ալեքսանդր 11-ի համար դրած էր, որ մեռավ Հոդայում, հետո այս Ալեքսանդր 111-ի համար էլ գրեցին, թե մե­ռավ Բոզայում, Թե որ այդ Բոզան այդպիսի վտանգավոր օդ ունեցող քաղաք է' էլ ինչո՞ւ են թագավորները Բոզա գնում.

Հարկ չէի համարում կոտրել սրտացավ բարեկամիս նկա­

238

տելով նրան, ար դա Բալա չէ, և աչ մի թագավոր Բո զայում չի մ հ ռնռւմ, այլ (гВ Б 03в ПОЧИЛ-#֊** նշանակում Է ի տեր հանգյավ։

Շուշու կոնսերվատորիայում մի երկարամյա գրագետ կար, որ իր մի ընկերոջը գանգատվում Էր, թե ռուսերեն բոլոր բառերը հասկանում Է, բացի տախիտիտ տիպիտիա բառերից։

Շատ փնտրեց, շատ բառարաններ քրքրեց, բայց չգտավ։Եվ փնթփնթում Էր բոլոր ռուս բառարանների վրա. «Ինչ

բառարաններ են, բառ չկա մեջները»։ Եվ այդպես մինչև վերջն Էլ չգտավ ու չգտավ տախիտիտ֊ տիպիաիտը։ Բայց ի՞նչ Էր դա,— ШаХ1֊ ш ит т Ы т и т » Մարդը պարզապես կարդում Էր ռուսերեն տա­խիտիտ տիպիտիտ։

Բայց ավելի համարձակ միամտությամբ հանդես եկավ Էի միածնում մի վարդապետ գրաշար, որ «Արարատ» ամսագրում տպած մի հոդվածի վերջը շարել Էր այսպես.

О хетроча, о точес!Այո, ուղղակի о խետռոչա, о տոչեսւ

Մ արդը իրեն հանձնած ձեռագրի տառերին նայել Էր և 0 է61Ո- рога» О то ге э ֊/» շարել Էր ռոլսերնէ

Ալս բոզան թարգմանություն Էր. իսկ տախիտիտ տիպիտիտ-/։ և խետռոչան շուռ տված բառեր Էին, ասենք տառադարձություն, դարձվածք։ Բայց այս բոզան, այս տախիտիտ տիպիտիտը, այա խետռոչան միայն լեզվի մեջ չէ, որ պատահում են։

Պատերազմը, բայց մանավանդ ռևոլյուցիան շատ մարդկանց հարկադրեց ուղղակի թարգմանել կամ շուռ տալ իրենց հագուստ­ները։ Բոլոր դեղնած, կեղտոտ, յուղոտ վերարկուները, շալվարները թարգմանվեցին կամ տառադարձության ենթարկվեցին։

Դրսինը գնաց ներиг ներսինր եկա վ դուրս՛Բայց ի՞նչ թարգմանություններ, ի՞նչ տառադարձությունն եք

հանգես եկանք Ի՞նչ տակեր քուրա Արան, ինչեր են ասում այգ թարգմանչական հագուստները։

Ահա մի այդպիսի վերարկու։ Նայաօէ ես' իեչ-ար արտառոց վանդակներ, անհամոզիչ գծեր. . . թ յո ր ի մ արություն է ս ա, թե վե­րարկուի կտոր։ 0 'չ այս, ո'չ այն։

Գա ուղղակի բոզա է*Մ յուս ը ներ կա յա ցնո ւմ է դ եղ ի ն, կ ա ն ա ի կա պաէք* » Ц թե՝

լերի հյուսվածք։ ԱնտիԱան կղզիների մի Էկզոտիկ ցուցահանդես,վայրենիների լեզվով մի տարօրինակ խոսքի նման բան*

Դա տախիտիտ տիպիտիտ Է։

Մի երրորդն այնպես Է շուռ տված, որ չես իմանում սրա կտորն առաջ բումազե՞ Է եղած, թե անգլիական մահուդ և արդյոք ֆաբրի­կի ապրա նք Է, թե՛* քրդական տնայնագործություն։

Դա Էլ խետռոչա Է։

Բայց Վրայի հագուստը դեռ ոչինչ։ Հարկադրանքը ստիպել Է ե մարդիկ շուռ են ավել հագուստները, այսինքն* ենթարկվել են կամ րոզացիայի, կամ խետռոչա կան ութ յան, կամ տ ա խ ի տ ի տ ա ց ֊ ման»

Ողբալին սպիտակեղենի հարցն Է։

Սպիտակեղենը չի թարգմանվում։ Այստեղ րոզայով կամ խետռոչայով բան չես շինի։ Եվ ոչ Էլ տախիտիտ տիպիտքւտը կօգնի։

Եվ ահա հա՛ճախ բակերի մոտով անցնելիս։ երբ գիտում եմ կախած սպիտակեղենները...

Ինչ կատաստրոֆիկ տեսարան։

Ահա մի շապիկ, որ պատռտված Է ինչպես ավստրիական կայսրություն։ Այնքան ճղած Է ու կարկատած, վերաճղած ու վե -

քակարկատած, որ դարձել Է կարկատանների քարտեզ« Իսկական Բալկանյան թերակղզի։ Ինչ ֊որ լեհական կորիդորներ, չե զ ո ք զ ո ն ե ր ։

Ծերձբալթյան պետություններ իրենց մայրաքաղաքներով։ Եվ բ ո ֊ լորը փտած, փտած և այնպես փտած, որ եթե մի ծայրից բռնես ' կճղվեն։ Իսկական փոքր Անտանտ։

Այսպիսի շատ սպիտակեղեններ կան։

Ս րա նք ռ և ո լ յո ւ ց ի ա յի ց ա ռա ջ Էլ ա ր դ ե ն հ ն ա ց ա ծ Է ին։ Ռ եո-

Ա "լց ի ա յի ց հետ ս ս կ ս ե ց ի ն կ ա ր կ ա տ վ ե լ։ Ա ոա ջին տ ա ր ի ն ե ր ո ւմ կ ա ր­

կա տ ա նները ք ի չ Էին և կ տ ո ր ը դ ե ռ պ ա հ ո ւմ Էր կ ա ր կ ա տ ա ն ն ե ր ը ։

Հա յց հ ե տ ա գ ա յո ւմ կ ա ր կ ա տ ա ն ն ե ր ն ա յն ք ա ն շ ա տ ա ց ա ն , որ «թ ն ա -

ԳՒՐԸ11 կորավ։

Այդ տ եսա կ սպ իտ ա կեղենը վնա ս չունի, եթե զգո ւյշ ես շա րժ­վում։ Բայց եթե արտակարգ շարժում ես անում* խմ/աւյն ճաթէսոմ է’ Օւստի և պ ետ ք կ հեռու մնաք ա յնպ իս ի բա ն ե ր ի ց , ար կարող են

ժսէմ ա նեյ ա « | ւ Հ ռետ ո ր ո ւթ յա ն տ ա լը իրա ն, ճտ ա կը շատ

գանգավոր է, որովհետև խանդավառված ժամանակ, երբ ձեռներզ թափահարում ես աջ կամ ձախ, մեկ էլ տեսար ճոթռեց։ }

Այո, սիրելի ընթերցող, ժամանակը թարգմանեց, շուռ տվեց բոլոր վերարկուները, բաճկոնները, շալվարները, կարկատեց բո- լոր շապիկները...

Եվ վայ նրանց, ում թարգմանությունը կատարվել է ինտելի. գենտ բարեկամի, վարդապետի կամ լսարանցու ձեռքով, կամ կարկատանն արել է Ршլթյան պետությունների դերձակը։

Բայց ձեզ մի բան ասեմ։ Չե՞ք նկատում, որ կան մի շալ 1ք մարդիկ ևս, որ իրենք իսկ թարգմանված են կամ կարկատած։ Դուրսը գնացել է ներս, ներսը եկել է դուրս։ Տեսնում ես, որ

ոմանք, ոչինչ, լավ են թարգմանվել և լավ էլ խմբագրված են։ Բայց ոմանք էլ պարզապես խետոոչա են կամ ինչ ֊ո ր բոզայի Ы նման, կամ հենց ուղղակի տախիտիտ տիպիտիտ'

Իհարկե, վերջ ի վերջո, այդ խետռոչան, բոզան և տախիտիտն այնքան մեծ վնաս չունեն։ Դա վատ թարգմանություն է կամ միամտություն։ «Ներքին» շապիկների բանն ասեք, գաղափարնե- րի, աշխարհայացքի բանր, որ կամ փտած են լինում, կամ կար­կատած։ Շատ հիմար բան է այդ ներքին սպիտակեղենը։ Ամենա- 1 փոքր շարժումից ճոթռում է։ Հիմա շատ մարդիկ զոռ են տալիս կարկատելուն, բայց բան չի դուրս գալիս։

Անցյալ օրերը բարեկամներիցս մինը ճառախոսելիս ճառի մեջտեղը հանկարծ կարմրեց, շփոթվեց ու կանգ առավ։

— Հը, ի՞նչ պատահեց, — հարցրին։— Ոչինչ,— ասի, — աշխարհայացքը պատռվեց։ |Փտած էր։Երթ դուրս էինք գալիս՝ քիչ էր մնում իրեն մոտենայի ե

ասեի.— Սիրելիօ, ի՞նչ գործ ունես այդպիսի անվստահելի աշ­

խարհայացքով բեմ ես դուրս գալիսէ Նոր աշխարհայացք չունե ս, թա՜նկ Է, կամ չես ճարում, կամ չես ուզում ճարել հինն Էլ տես­նում ես... ճոթռում Է...

Կամ կարկատիր, կամ դեն գցիր, կամ մի բան արա հռետո՝ բութ յան ժամանակ։ ,

Բայց հետո Էլ մտածեցի, որ ճոթռելը մի լավ կողմ Էլ ունի։ | ճոթռելն ապացույց Է, որ աշխարհայացքը փտած Է և հիսւնափ |

236

ազդանշան Է, ռեգուլյատոր թե' հասարակության և թե' իրեն' աշ- խարհայացքի տիրոջ համար։

Կասենք, ախպեր, աշխարհայացքդ հին Է, ծակ Է։ — Ականջդ սուր պահիր և պատրաստ կաց, որ հենց ճոթռելու ձայնը լսես՝

խոսքդ կարճ կապիր և ժամանակին փակիր մտածողությանդ գուռը' այսինքն բերանդէ

Եվ հիմա, այս Նոր տարվա օրը, մարդ բնական Է համարում, որ մի տեսակ ցանկություն Է զարթնում նորոգված տեսնել շուրջդ ամեն բան։ Նայում ենք մեր շուրջը և տեսնում, որ ոմանք նորող- վում են, ոմանք չեն ուզում, ոմանք չեն կարողանում կամ միամը- տությամբ մնում են խետռոչա, թոզա, տախիտիսւ֊տիպիտիտ և կամ Բալկանյան թերակղզի։

Ասում են Նոր տարի, նոր բարի։ Իսկ ես կասեմ' նոր տարի, նոր շոր։ Ցանկանում եմ ամենքին նոր վերարկու, նոր բաճկոն, նոր շալվար, նոր սպիտակեղեն' արտաքին և ներքին։ Ւե չէ' խետոո ֊ լայով, բոզայով ե կամ կարկատելով շատ հեռու գնալ չեն կարող ոչ անհատ մարդը և ո չ էլ Բալթյան, Բալկանյան և այլ կարկա֊ տած պետություններ։

Ш6 թ.

ՇՈՖԵՐՆ ՈԻ ՀԵՏԵՎԱԿԸ(Նվեր թղթակից Ա. Մաթևոսյանին)

«Պստիկ երկիր, պստիկ երկիր» ասում ենք Հայաստանին, բայց որ աչքի տակով նայում ես' շատ արիստոկրատ բնավորություն ունենքւ

Իսկական զտարյուն Հայկազնը, այսինքն նա, ով իր մեջ զգում է մեր ցեղային արյունը, իրեն այնպես է պահում, ինչպես 100 տ ո ֊ կոսով արիստոկրատ»

Ամեն մի հայ մի քիչ Տրգ ատ .Մեծ է։ Այդ երեում, Է նրա կեն- 9աԴի ամեն քայլում։

237

8րիհա կ* ճա մփ ա աա ք ե զ , կա մ աոաջինը ինքր ք ե զ ճամփա

աւա,— անհնարին բան է։Այգ տեսակ թանձրում շաա է մեծսիրտ և գոռոզ։Օրինակ' մի այսպիսի պատկեր։Դեպի իրար եք զայիս։ Դու շտապում եո, գործ ունեա, իսկ

նա դանդաղ զբոսնում է, Միևնույն է, նա ծանր ճեմելով գալիս, դեմ Է առնում քեզ և սպասում, ոբ իրեն ճամփա տաս, Եթե նա կանգնած Է մայթին, դու պիտի շեղվես դեպի աա,մէ, ընկնես մեջը և անցնես, Իսկ եթե նեղ գուռ Է, միջանցք, բազմության մեք « ’վայ թե խնդրեցիք.

— Ընկեր, խնդրեմ, եթե կարելի Է ճամփա տաք։Խեթ ֊խեթ մտիկ Է տալիս քեզ և քիթը շուռ տալիս, Դա եզավ

ճամփա, Նշանակում Է' ինքնասիրոլթչակ դիպար։Ամեն օր Աբովյանի մայթին կտեսնեք ութ ֊ինը հոգի, շղթա

կապած, գնում են դանդաղ, շորորալով և ոչ ոքի ճամփա չտալով, ճամփա տալը մեծ ստորություն Է համարվում մեր աշ­

խարհում.Բայց ամենից ուշագրավը քաղաքից դոլրսն Է, ճամփի վբա։Մի խուլ և համառ պայքար կա շոֆերի և հետևակ ճամփորդի

միջև.Եթե ամեն մի հետևակ մարդ մեզանում Տիգրան Մեծ Է, ш Л | ւ

մի շոֆեր Էլ մի Հայկազն Է վերից վար.Եվ այս շոֆեր Հայկազնի և հետևակ Տիգրան Մեծի պայքարն

արժե գիտել>ճամփա տալ — ասել Է հոդի տալ։Մտածում ես, թե գոնե այս Տիգրան Մեծն իր անձը չվտան-

դելու համար պետք Է որ ճամփա տա.Անկարելի թան Է.։ Պաավի հարց Է»Եվ ահա պատկեր։ Դեմից գա լիս Է մ ի որևէ Տիգրա ն Մեծէ

Կամ գնում Է, Միևնույն Է, Հենց որ տեսնում Է ավտոմոբիլդ պա»- րա-ս-տվում Է ճամփա չտալու։ Շոֆեր Հայկազնը գի*>ե այԳ։ ^Էհ պատրաստվում Է ճամփա առնելու»

Եվ ահա սկսում Է սիգնալ տալը,— Վ ա խ ե ց ն ո ւմ ե օ , ք ի չ չէր (ի ն ի -—— մ ռ մ ռ ո ւ մ է Տ ի գ ր ա

Մ ե ծ ը , Շ ո ֆ ե ր ը գիտ ե ա յդ մ ռ մ ռ ո ց ը ե դ ի տ մ ա մ թ ս ա ս տ կ ա ց ն ո ւմ { ս ի գ ն ա լը ։

Ш

Տիգր ահ Մեծը հա չի նայում, Շոֆերը դարձյալ սիգնալ Է Ա}Ш-լիս,

Պետք չի.Չլսելու Է տալիս,Շոֆերը գիտե այդ ե արդեն ականջ Է ծակում հաչեցնելով իր

սիգնալը.— Հաֆ, հաֆ, հաֆ,,.— Զահրումար, — ասում Է ինքն իրեն Տիգրան Մեծը։— Հաֆ, հաֆ, հաֆ...Կատաղում Է շոֆերը։— Բրբռացրոլ, ինչքան քեֆդ կտա,— խոսում Է ինքն իրեն

Տիգրան մեծը’Շոֆեր Հայկազնը գիտե այդ։— Կտաս ճամփա, — ղնջրտոլմ Է շռֆեր Հայկազնը։— Կողքով կանցնփս,— ղնջրտում Է Տիգրան Մեծը։Շոֆեր Հայկազնը շատ ուրախ Է, որ Տիգրան Մեծն իրեն ճ ա մ ֊

փա չի տալիս, «Խիղճը հանգիստ Է»։ Սիգնալը հազար էսն գամ "Վեւ Է— ուստի և ռլզիզ քշում Է Տիգրան Մեծի վրա։

Տիգրան Մեծը գլուխը հազիվ միայն ետ Է շրքսւմ և արհա­մարհական աչքի ծայրով մտիկ տալիս ավտոմոբիլի քթին և,,, արիշ ոչինչ։

Ու ավտոմոբիլը' ֆըռթ, — ճանկում Է նրա հագուստի փեշք 0 1 թռչում։

— Կերար, ճամփա չտվիր, — ղնջրտում Է նրա երեսին շոֆեր Հայկազնը չարախնդաց։

— Կերար, ճամփա առար,— մրմռում Է Տիգրան Մեծը նույն­պես չարախնդաց։

— Հաֆ, հաֆ, հաֆ,— գցում Է իր հետևից շոֆերը, իբրև հայ­հոյանք։

— Զահրուզխռտի,— նետում Է նրան Տիգրան Մեծը։— Իհարկե, այս ինլ/եասիրութքս/ն ե' պատվի-, էւ արֆստո-

կրրասւիզմի սպոր игр բավական ծախս Է նաոում ձ Հէ։ զգում Է մեր Կենտվիճվարի վրա... պակասեցն՛ելով մեր բնակչության թիվր, РШЮ այդ շոֆեթի գործի հետ առնչություն չո&ի։

Հ*ոֆհրը առհասարակ լավ ախպեր ագա Է քին^էէձ։ ՀոքՒի ականթեքոէմով։

Ш

Երբ ավտոմոբիլի վրա չէ - Հոգի է 1000 տոկոսով, Ընկերա­

կան, քաղցր, համեստ, ամոթխած։Բայց հենց որ նստեց ավտոմոբիլ, գնաց Սոցապ, պատասխա­

նատվությունը թողնում է գարաժում,Շոֆերի քարտեզի վբա քաղաքներ չկան,

Չկան նաև գյուղեր՛Տներ,Մ արգիկ։Շոֆերի քարտեզը տաբուլառազա է, որի վրա միայն շոսս ն ք

նկարած։Դրանից դենը — գլուխդ ապրի,Շոֆերը չի վախում.Նրան միայն մի բան է կոտրում - ճահիճը կամ փոսը' շրով

լի, ուր խրվում է իր ավտոյի հետ, Այստեղ է, որ գլուխը քարշ, ծոծրակը քորելով մոտենում է Տիգրան Մեծին,

_ Մի գոմեշներդ բեր. Լուկաշինի ավտոմոբիլը խրվել է

մնացել,— ձղի> գիտենք, որ Հայկոոպի ավտոմոբիլն Է, Էդ ֆանդերն

Էլ նո՞ր ես սովորել։Եվ խոնարհված Հայկազնի առաշ Տիգրան Մեծը շատ բարե-

սիրա Է լ ի ն ո ւ մ , և մ ի ժա ՚Դ ց հետո ավտոմոբիլը դուրս Է գալի« ցեխից... իբրև գոմեշ ո բ ի լ։

1 9 2 6 թ .

ՊՈԵՄ ԱՋՂ.ՎՈԻԹՅԱՆ

Անցյալ օրերը մի հիմնարկի մեշ հինդ չերվոնանոց տվի ծա- ոայողին, որ երեքը վերցներ և քսան ռուբլի ետ տար, Մոռացա քսան ռուբլին վերցնելու, Եկա տուն,

Ծառայողն Էլ «մոռացավ», Երբ հիշեցի ու գնացի ույ ШЛ“‘ յողին հիշեցնելու' «չհիշեց», Ընդհակառակն' պնդեց, որ այդպիսի քան ն կ ա ր ո ղ պատահել», Ես Էլ պնդում Էի, որ « պատահեց».

240

Մի տասը րոպե ճամփա ընկանք մետաֆիզիկայի, իրավա- գիտության, Էտիկայի մշուշապատ աշխարհները և ձեռնունայն վօ- րադարձանք հիմն ար կութ յան կասսայի առաշ։ Բան դուրս չեկավ. Այն ժամանակ ես դուրս եկա հիմնարկից՛ Բավականին զայրացա և ուխտ արի ոլ հաստատ վճիռ կայացրի կլասիկ ոճով մի պոեմ գրել ազնվության մասին և հիմիկվանից բաժանորդագրություն բանալ այդ գրքի տպագրության համար և նախապես դիմել Քաղ­լուսվարին, որ թույլ տա այդ գրելիք պոեմը.

Բարկությունս փոխվեց ծանրաթախիծ տրտմության, և, այն Է, դուրս Էի գալիս դրսի դռնից, որ պատահեց բարեկամս,

— Հը, հիվանդ հո չե՞ս։

— Ո չ, դժբախտություն պատահեց ներսը,— ասացի ես,—ւ մի ծառայող,.,

— Մեռա՞վ, խե՜ղճ մարդ.,,— Ո'չ, նա այնտեղ չէր, որ մեռներ։

— Ապա ի՞նչ եղավ,— Մինչև մեռնելը կորավ տեղն ուտեղը։— Ինչպե՞ս կորավ,

— Քսան ռուբլի կորցրի, և որովհետև նա էլ հետն էր՝ կորավ,— Ինչպե՞ս։— Քսան ռուբլին նրա ձեռքի մեշն էր, Երևի կպած էր ձեռ­

քին, ինչ էր, չհասկացա։ Կորավ,Բարեկամս ծիծաղեց։— Հանաքի ժամանա՞կ ես գտել։

— է> ՈՐ ԼոլՐ1 խոսեցի, այն է' քսան ռուբլին գտա՞ ինչ է։— Իհարկե լուրշից էլ բան դուրս չի գա։ Դու իրավունք չունես,

այսինքն ձևական, օրինական հիմք չունես ծառայողից պահան­ջելու։

— Ապա ազնվությո՞ւնը...— Դա հիմք չէ։ Օրենքի նախատեսածն ապացույցն ու

փաստն է։

— Ուրեմն գնա՜ց քսան ռուբլին։— Այսպես է. պետք է ուշքդ վրադ պահես1— Իսկ եթե ուշքս մոռանամ,— Ա յն ժ ա մ ա ն ա կ հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւն դ պ ի ա ի պ ա հ ձ ս ։

16 Ա ւֆ րէյա է, Ешшог II

241

_ Դ րա հ ա մ ա ր Հ, որ չ ե մ ս ի ր ո ւմ մ ե ծ դ ր ա մ ը ։ Մ Ա դր ա մ

ո ւն ե ցո ղ մ ա ր դ ը պ ե տ ք է մ և ծ հ ի շ ո ղ ո վ ձ ո ւն ե ն ա , ի ս կ մ ե ծ հ ի ֊

շ ո ղ ո վ է յա ն հ ա մ ա ր պետք, է պ էս յձա ռ ա ղ ե ղ ։ Պ ա յծ ա ռ ուղեղ ի հ ա ֊

մա ր պ ե տ ք Է կ ա ն ո ն ա վ ո ր սիր տ , կ ա ն ո ն ա վ ո ր սրտ ի հ ա մ ա ր պ ե տ ք

Է ա ոա ա ա ր քո լն , ա ոա ա ա ր յա ն հ ա մ ա ր հ ա ր կ ա վ ո ր Է ա ռող ջ ս տ ա ֊

մ * ք ս . . . ս ն ո ձ դ , ի ս կ ս նո ւձգի հա մ ա ր ք ս ա ն ռո ւբւի փ ո ղ ։ Հ ի մ ա ես

ո ՜ ր ա կ ի ց գ տ ն ե մ ի մ ք ս ա ն ռ ո ւբ լի ն (ե տ գնա ն ո ւ յն կ ա ր գ ո վ ),

որ ս նունդ ս տ ա ն ա մ , ո ւն ե ն ա մ լա վ ս տ ա մ ո ք ս , ս ի ր տ , պ ա յծ ա ռ հ ի ­

շ ո ղ ո ւթ յո ւն և կ ա ր ո ղ ա ն ա մ մ ե ծ դ ր ա մ պ ա հ կ է

Ա մ ե ն ի ց լա վ ն ի մ կ ա ր ծ ի ք ո վ հ ե տ և յա լն Է• Վ ե ր ջա ց ն ե լ բ ո լո ր

չե ր վ ո ն ա ն ո ց ն ե ր ը , ռ ո ւբ լի ա ն ո ց ն ե ր ը , 2 0 , 1 5 , 1 0 , 5 , 3 , 2 կ ո պ ե կ ա ­

ն ո ց ն ե ր ը և պ ա հել մ ի կ ո պ ե կ ը ո ր պ ես մ ի ա վ ո ր Օ ւզ ա մ ես 3 0

ո ուբլի տ ա լ ծ ա ռ ա յո ղ ի ն — հ ա մ ե ց ե ք ք ե զ մ ի ք ր դ ա կ ա ն հի ա նա լի

մ ի ջ ո ց_ա սա ծ ա ռ ա յո ղ ի ն ս տ ա ց ա կ ա ն գ ր ի , որ մ ի կոպ եկ ս տ ա ­

ց ա վ , Ա ռ ս տ ա ց ա կ ա ն ը , տ ուր ի ր ե ն մ ի կ ո պ ե կ ։ Հ ե տ * , դ ա ր ձ յա լ գ ր ե լ

տ ուր մ ի ս տ ա ց ա կ ա ն . ա ռ , տ ուր ևս մ ի կ ո պ ն կ ։ Մ ի նչև ե ր ե ս ո ւն

ռ ո ւբլի ն լր ա ն ա ։— Օ գուտ չունիէ— Իէւչո՞ւ։

— Կ ստ ա նա կ ո պ ե կ դ և ս տ ա ց ա կ ա ն ը չի տ ա ։

— Հ ե տ և յա լ կ ո պ ե կ ը չ ե մ տ ա ։

— Ա յն ժ ա մ ա ն ա կ կստ ա նա քսա Տ։ ե ի ն ը աոէրքի 9Л կասքԱք և

վեր ջին կ ոպ եկ ի ս տ ա ց ա կ ա ն ը չի տ ա ։— Առա ջ ս տ ա ց ա կ ա ն ը կ պ ա հ ա ն ջե մ ։

— Վ երջա պ ես ծ ա ո ա յո զ ը ի ն ք ը կաբա դ Է քեպ ա ձիք զ գա ։չա ն ալ

և պ ա հ ա կ ե լ , Ոք առաք փ»'ւ տ ա ս կ ո պ ե կ ը ։

— Դրա մ ի ք ո ցն է լ կ ա ։ Կ ա ս ե մ գրիր ս տ ա ց ա կ ա ն ը ն դիր ձա խ

ձ ե ռ ի ս բ թ ա մ ա տ ի ու ց ո ւց ա մ ա տ ի մ ե ջ , ես Էլ կ ո պ ե կ ը կ դ ն ե մ քո

աջ ձ ե ռ ի ց ո ւց ա մ ա տ ի ու բ թ ա մ ա տ ի մ ե ջ к ե ր բ կ ա ս ե մ — « մ ե կ , ե ր ­

կ ու, ե ր ե ք » ' դու կ ո պ ե կ ը ք ա շ ի ր , ե-ս' ստ ա-քրսկանը' Ե ղա վ ։

_ Ո չ։ Հ ե ն ց ա յդ ժ ա մ ա ն ա կ նա կա րող Է ս տ ա ց ա կ ա ն ը թ ո ւ յլ

բ ռ ն ե լ և հ ա ն կ ա ր ծ ո ւժ ո վ կ ո պ ե կ ը Խ ո ք ա ջ ե ր է ս տ ա ցա կ ա ն ն

Էլ քաշել նույն ձևով։— Ա պ ա 0 , սիրելիս, ես ուզում ^ *ք ք *4 ա թ ~

*П1ртфЬг Հիմա խԴչ ես աոաջարկէթլմ^ ուշքս պիտի վրաа պահե՞մ, թե' ծառայո՛ղը պիոփ ազնիվ քին-ֆ։

— Ռ'չ, ուշքդ պիտի վթ ադ պահես։— Ռ'չ, սիրելիս, ծառայողը պիաի ազնիվ լինի։ Օրենքը՝

օրենք, բայց կ ա մի արանք, մի չեզոք զոն, որի երկու կողմն օրեն ֊ քը կանգնելով, մեջտեղը բաց տարածություն է թողնում, ինչպես իմ կոպեկ բռնած ձեռիս ու ծառայողի ստացականի արանքը։ Օրեն- քը չի մտնում այս արանքը և իր օրսշաոնը հանձ!гжЫ Է ազնվու­թյան։

Բարեկամս չհամաձայնեց֊է Ւնագի ընկավ։Զայրացած հեռաց՛ա և որոշեցի ազնվության մասին կլասիկ

պոեմը [գրել այլևս։

Ավելորդ աշխատանք ե ավելորդ ծախս։ Համ քսան ռուբլի կորցնեմ, համ էլ մի 100 ռուբլի կորցրածի մասին գիրք գրելո՞վ կորցնեմ։

Ինչպես երևում է' պետք է էլի լավ ուշք ու հիշողություն ձեռք բերել։

Այդ ոչինչ. ասենք մի կերպ է եռք կբերեմ ա՛յդ հիշողությունը, բայց ո՞րտեղից ձեռք բերեմ մի հիշողություն, որ չմոռանամ այգ... հիշողությունը։

Ш 6 թ.

ՄԻԼԻ ՑԻԱՆ ԵՎ ԻՐ ԹՇՆԱՄԻՆԵՐԸ

Ամսիս 1 4 ֊ի ն Կուլտուրայի տան սրահում, միլիցիսէյի տոնի աոթիվ մի՛ երեկույթ էր արվել (ո *բ , դժբախտաբարէ հրավիրված չէի)։ որտեղ միիլցիան մի ցուցադրական հանդեսով թացաարել էր գոզերին ու սրիկաներին բռնելու ճապոնական, եվրոպական, ամե- *ԻԿւ ան և այլ սիստեմները*

Ս- т а ա վօրա պ եч մի շաբ ա թ ա ռա չ կ մի^իցիաքի երդ վ յա լ հա­կա ոա կռրգն եթ.թ — ■ պ ա րզա պ ես գսգհքքք — նուչԱ Կուլտուրա յի տան Հ ո ւզ ո ւմ , ուր Գեա հթա աի գրա պ ա հեոտ ձ է» կա զմա կերպ ել էին

ВД

ա , „ ч « ‘ « л * « ‘ ■<■ ь-’ “ ь' ս " “ г ’ * : ս ՜‘ « " ' И ' ” 1 1 ” « " А“” и ՜ների մեջ.

Կեցցեն գողերը։Ի՞նչ է նշանակում աչս»Արթնացումն դարավոր քնի՞ց։ Կուլտուրական վերե լք,

Ե վ ^ Լ վ որ նայում ես, տեսնում ես' յուրաքանչյուր դող իր գործունեությամբ Ըսա չափու կարողության

լով սովետական քանդարարության վերելքում գցում է իր համեստ չաման այդ ասպարեզում և իր հերթին աոաջագիմում է համապա­

տասխան բնագավառում։ ,նախ և առաջ մարդիկ ահագին եվրոպականացման

թարկվել։Ավազակները դարձել են բանդիտներ,Տափխան֊կինտոները' խուլիգաններ,Ուստա գողը դարձել է ռեցիդիվիստ։Ուրիշ տեղից եկած գողը' գաստրալյոր։Խաչագողը հիմա շանտաժիստ է։ (Իզմ)>Թալանչին դարձել է դրամաշորթ։Ջիբգիրը հ ի * * գրպանահատ է։ (Գրաբար)։Հետո տեսնում ենք, որ գողերը միայն իրենք չէ, որ կուլ ֊

գ ր ա կ ա ն ա ց ե լ են, Մշակույթի են ենթարկվել^ նաև դողության են-

թակա առարկաները — գողոնները.Առաջ ոչխար, դարման, շալվար, փող էին գողանում,Հիմա գրապիտույք, գիՐՔ, գրականությոմ, են գողանում,

գրագիտության վերացումն, ինքնակրթություն,Ա ա մ ե ծ հ ա ռ ա ջ ա դ ի մ ություն է ։

Իհարկե, չի կարելի սրտի մեծ ցավով չարձանագրել, որ հայ

աիպը կորցնում է իր ազգային հարազատ 4 " Ո Հ ֊ * Ի Կ - * ե* բապես չափսոսալ, որ մկիցիական նոր սիստեմներն իապաո վե­րացնում են պապական յումրուզը, հարազատ դմբուզը, մեր « -

հապետական քոթակը, հայրենի շնաթակը, ընտանի շանսատակը և թե ինչպես մեր ճկուն, հյութալի խաչագողը դարձել է խորթ շանտաժիստ և ժողովրդական, կենդանի ջիբգիրը այլանդակվել է' դաոնալով գրպանահատ...

Բայց հառաջադիմոլթյունը պարզ է։Եվ ահա այստեղ է, Որ մեր միլիցիան դողերի արժանապատ­

վությունն ու կուլտուրականությունը չվիրավորելու համար հարկ է տեսնում համապատասխան կուլտուրական կերպեր մտցնել նրանց հետ վարվելու համար։

Ի նչ մոտեցում պիտի ունենալ կուլտուրական գողերի հան­դեպ։

Մեթոդիկ մոտեցում։Եթե շատ առաջներում սրիկային բռնում դմբզում, քշում,

Գցում էին կալանատուն, հիմա պահանջվում է ճապոնական մե­թոդով վարվել։ Հիմի չի կարելի բռնել, այլ ձերբակալել։

Չի կարելի դմբզել անհարկի, այլ հարվածել ի պահանջի հարկին և այն էլ որևէ սիստեմով։

Չի կարելի քշել, գցել կալանատուն։Այլ պետք է մղել և ուղղել դեպի կալանատուն.Մի խոսքով' եթե առաջ գողին գութանով էինք բռնում, հիմա

տրակտորով պիտի բռնենք։Մի քանի օրինակ։

Հարց, Եթե չարագործն ատրճանակը դեմ արած' ուզում է վ ը ֊ րադ կրակել։ Ի՞նչպես պետք է բռնես նրան։

նացիոնալիզացիայով։Պետք է ձախ ձեռը գցել նրա աջ բազկին և ոլորել վեր, ապա

աջ ձեռքի ափի փափուկ տեղով (որ նախապես պիտի կոշտացնել ամեձաօրյա մարզանքներով) պետք է հարվածել նրա վզին, որից նա վայր կընկնի, հետո փորին ոտքով հարվածել, որով ատրճա­նակը ձեռից բաց կթողնի։

Կամ ի նչպես պետք է սրիկային միլիցատուն տանել։ Եթե նա դիմադրում է։

Այստեղ պետք է մեխանիզացիա,^հիցիոներներից մեկը պետք է մի ձեռքով բոնի սրիկայի

ձեռը, մյուս ձեռը գցի նրա մեջքին' գոտկատեղում և մի փոքր վեր բարձրացնի սրիկային, մյուս միլիցիոներն էլ պետք է ձեռը գցի

?45

նրա վզակոթին և պինդ բռնած աոաշ մղի, որով սրիկան իբ Հա­վասարակշռությունը կորցնելու է բերանքսիվայր ընկնելու ա ից ոտքեյէն ինքնաբերաբար առաջ կշարժի և կգնա միչիցաոուն։

Սրիկայի ավտոմատիզացիա։Ի ն ք ն ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն , Ի ն ք ն ո ւ ր ո ւ յն ո ւ թ յո ւ ն ։

Չենք կարծում, թ ե մեր ք ա ղ ա ք ա կ ր թ վ ա ծ սրիկաները դժգոՀ

չին են այս կուլտուրական պրիոմից։Այս ամենը լավ։ Բայց ի՞նչ պիտի լ թ ի մեր այս երկու կա­

տեգորիաների շինարար և քանդարար գործունեության հետևանքը։

Մի լի ցիան ուժեղանում է, բայց գոզերն էլ սրում են իրենցը ն դ ո ւ ն ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։

Պետք է մեր միլիցիոներին զգուշացնենք մի բանում։

Այդ մտավոր զարգացման ֆրանան է։Միւիցիոներ, զգաստ,նրան այդտեղ էլ բռնելու համար պետք է զարգացում, Թոզ նա գրքեր գողանա։ Իսկ դու գիտություն գողացիր,

т е թ.

ԿՈԻՐՈՐՏ

Անցյալ օրը պատահեցի հին ծանոթներիցս մեկին, քաղաքացի Հնազանդ Պարոնիկյանթ,, որին երկար ժամանակ չէի տեսել, որը ի ղեպ ասած‘ շատ պարկեշա ու խաղաղ մարդ է, Շաա զարմացա, տեսնելով դեմքի վրա չարդվածքնեբ, ուռուցքներ, ոբ բռունցքի թ»~ լոբ հետքերն ունեին իրենց վբա։ ^

— ներեցեք,— ասացի նրան,— ձեր փողոցում աթիկանե ք

կան<— Եվ ոչ մի սրիկա չկա,— պատասխանեց պարկեշտ թ ա թ * ֊

կամ и ինքն ևս զարմանալով իմ Հարցի վբա*— Գուցե ձեր բարեկամների Հետ ղբամոՀան վձճե՜թ եք

ունենում։— Օչ մի դթամական վեճ չ » ձ ե մ իմ թաթհկամձերի հես»

Ш

Ապա ինչո լ է ձեր դեմքը... ներեցեք, անոքը ուռած»— Ախ դե մ ք ս , — փողոցից էւ

— Կատակ եք ա նում... փողոցը կտրո՜ղ է խփեչ ձեբ դեմքին,

— Փ " Ղ Ո9 Ը Ի նԼ"Լ պ ի տ ի խ փ ի ի մ դ ե մ ք ի ն . ես ի ն ք ս կ խ փ ե մ դ ե մ ք ս փ ո ղ ո ց ի ն ։

— Բայց Ի՞նչն է ստիպում ձեզ դեմքներդ խփել փողոցին,— Ստիպում են փոսերը, քարերը, ծոսլ մա յթերը և ա յյ

հանգամանքներւ Ուրեմն ձեր վւողոցները այդպես վտանգավո՞ր են,

Վտանգավոր։ Մեր փողոցներում ամբողջ խ մբերով մար­դիկ են ընդհարվում իրար և խ որտ ա կվում,— Դուք ա յդ մ ի ' ասեք, այգ չէ բա նը,

— Ա պ ա ի ն չ ո ՞ւ մ ն Է բ ա ն ը ։

— Դուք ինձ այն հարցրեք, թե ինչի՞ց գիտեմ, որ մեր փողո­ցում փոսեր ու քարեր կան,

— ^ չ ի ՞ ց գիտեք,

— Ցերեկից, ^РР ց ե ր ե կ Է լի ն ո ւ մ ՝ ուղ ղ ա կի տ ե ս ն ո ւ մ ենք ա յդ փ ո ս ե ր ն ու ք ա ր ե ր ը , ո ր ո վ հ ե տ և գ ի շ ե ր ն ե ր ը նախաստեղծ ա կ ա ն ք ա ո ս Է լ ի ն ո ւ մ ի ր թ ա ն ձ ր խ ա վ ա ր ո վ ։

— Խավա՞ր,

Ա յո, Աստվածաշունչն ասում Է, աստվածն ասաց, լինի լույս և եզեվ լույս , Բայց այդպես չէ մեր փողոցում։ Մեր փողոցի բնակիչները շատ վաղուց է, ասում են լինի լույս , բա յց չի լինում լույս — ընդհակառակը, լինում է մութ։ Ասում են կ ա մա ց ֊կ ա մա ց բոլոր փողոցներում պիտի յինի լույս , Բայց խնդիրն այն է, որ կա- մա ց-կա մա ց է լինելու, որով թերևս ապացուցվում է այն միտքը, թե լույսը արագ չի շարժվում ն մի վա յրկյա նում ոչ թե թռչում է Հազարավոր մղոններ, ա յլ կես մղոնն անցնում է երկու տարում։

— Ասացեք, խ նդբեմ , բա րեկա մ, ինչպե՞ս եք գիշերները ձեր փողոցի փոսերով ու քարերով անցնում,

■— Միամտությամբ։— Միամտովէյա՞մբ, ինչպե՞ս։

֊ Ի ն ձ համար դնում եմ, մթաձ ձ կ քսչ իմա նա մ, թե որտեղ փոս կա, որտեղ քար, Միամիտ սաս ղձում եմ ութ պատահի և երե- վակայեցեք, անվնաս անց եմ կենում։ Կան ե ուրիշ մեթոդներ

и г

„ Ч . . . դա է. <“ » “

/■«է И р . Ա յ ա ք * ‘ ք մէ աէ մ կ ։— ^յուրիմաց ութ յամբ։

— Ինյպե՞ս թե։ ._ Ы . 1 . . մ ք ն .վ , ^ ւ մ М 1 միամամո&ակ է ֊ս Կ ’ * 4 -

Լ 1 ն հ Լ ։ Վ Կ 4 » - » ■ » А*7 “ “ ‘ ք 1 № * ' “.«■г , 4 » * յ ‘ յ Н “ “ յ “ 4 ր ՚’ _ Հ ; А - » < " 4 “ ‘ <ո,շՎապա<ութ,ուն 1, 4 — 1 - *ասէձք թ ' ձեր փողոցներում գիշերը մութ է լինու , լ ք * Ր Դ Տամփա գանել, ցերեկները Հո էամփան երևում է,

— Իհարկե երևում Է, . .

_ А М *‘ Л > * “ * " * ■ ՝ " * " * Ц ՞ 4 * 4փ„ղ»Տ ւ ա զատվում ա „ փոոերի, ու խավարի},— Մենք մեր փողոցից գանգատ չունենք,— Թողեք, բարեկամս, Ի՞նչ եք ասում, Երևակայեցեք գի­

շերվա կեսին մեկը հիվանդանում Է և կարիք կա բժԽԿ հաս„նե։ ու

Այդ դեպքում ի՞նչ եք անում,_ Շատ հասարակ։— Օրինակ, ի՞նչ,— Բոլորովին բժիշկ չենք հրավիրում,

— Ինչո՞ւ, , .— Որովհետև մեր փողոցում ոչ ոք չի հիվանդանում,_ 9ի հիվանդանում ոչ ո՞ք, Ինչո՞ւ, ձեր փողոցներում հի­

վանդություն չկա ,— Չի կարող լինել,— կլիման առողջարա՞ր Է,— Ո'չ, Կլիման, ընդհակառակն, շատ փոշոտ Է։_ Ուրեմն ջուրն Է առողջարար։— Ջուր բոլորովին չունենք,- Ապա Ի՞նչն Է ձեր առողջության աղբյուրը,

- Մեգ փրկողը մեր փողոցների բնական կուրորտն Է, »ք բնակչության համար ուղղակի գյուտ Է։

- Հը՞,2ДЯ

— Մեղ փրկում են մեր բուժարանները։— Հիվանդանո՞ց ունիք,— Ոչ։ Ցեխի վաննաները։ Մեր փողոցներում այնպիսի բնական

ցեխի վաննաներ ունենք, որ կատարյալ Ախթալա Է, որ թեև բնա­կան և դեռևս անմշակ վիճակոլմն Է, բայց շուտով երևի շենքեր կշինվեն դրսի հիվանդների համար< Մեր փողոցներում ռևմատիզմ չկաւ Միայն թե հասակավորները բժշկվում են ոտներից սկսած մինչև ծնկան ռևմատիզմը, բայց երեխաները, որ երեկոներն ուշ դպրոցից տուն են վերադառնում, այնպիսի ամբողջական վաննա­ներ են ընդունած լինում ցեխի մեջ, որ ոչ թե հիմա են բժշկվում ռևմատիզմից, այլև ապագայում Էլ և իրենց սերունդն Էլ ազատ Է ռևմատիզմից։ Շատ աշխույժ տեսարան Է, երբ դպրոցից գալիս են տուն. Այնպես են ցեխի մեջ կորած լինում, որ մայրերը նախ չեն ճանաչում իրենց զավակներին և երբ լվանում են նրանց՝ հան­կարծ տեսնում են, որ իրենց զավակները փոխս են ընկել, ուրեմն և ուղարկում են ըստ պատկանելույն։

— Իսկ ջրի՞ հարցն ինչպես եք լուծում։— Կոոպերատիվ տակառ ունենք։— Կոոպերատիվ տակա՞ռ — դա ի՞նչ բան Է։— Դա ջրի սովորական տակառ Է, վրան թուրք ջրկիր և առա­

ջը մի ձի։ Շարժակ ան կոոպերատիվ Է։ Գնում Է հեռավոր փողոց- ներից ջուր Է վերցնում և բերում բաժանում Է իր անդամներին։

— Խելացի բան Է։— Շատ խելացի, միայն վայ այն բնակչին, որ շրկիրին մի

բանով վիրավորում Է։ Ջրկիրը ջրից զրկում Է ոչ միայն նրան, այլև այն տան բոլոր կենողներին։ Այդ պատճառով բոլոր բնակ- չոլթյունը կոլեկտիվ կերպով քաղաքավարի Է դեպի ջրկիրը*

— Շատ հիանալի։ Բայց չե՞ք կարող դիմել ուր հարկն Է, որ քրի ծորակները շատացնեն կամ կոոպերատիվ խանութներ բանան ձեր թաղերի մոտ։ Երեսներդ չի* բռնում։

— Երեսներս բոնում Է, մանավանդ ճակատներս, որ այնքան քարի ու գերանի ենք խփել մթան մեջ, որ պողպատ են դարձեր ^ա№ Ւ նչ կարիք ունենք ջրի, լույսի կամ ուրիշ այդպիսի բաների։ Մեր թաղերը ճիշտն ասած ավելի ոացիոնաւ պայմանների մեջ են ապրում, քան մյուսները։

— Ինչպե՞ս։ х

249

_ Աի Ակպէս. Այ-~է «ք #44**յ»< " ‘ «‘ -ւ '" է * ?ք,ւ„...ւ ч Ф-г-Վ՛ »« է Ւ'ձ'ք {

յ Հ յ , „ » (< » ,1 гл / * ь « V - ‘ *<■*» " * *միայն բժշկվում։ . . . . ւ г

_ о-а 4 - м - я ■ * * 11,4 , է_ м * а * ч !■*■/֊“ -' V * # ‘ " ք < * - ֊

л . л „ . Р « « г * - * « ■ ч - ւ * » ' * ■ " / " . ■ ք : 4IV г4МгА հսւմար հա վա քվ"» №‘ Р> 1*“ք *«■ •<■ “" • "

.ա ռ ա կ էն ահոս։ յ կ ի Ա - ք վ ‘ “ Ч " Г - Я * “ Р Н «“ «ք*№՚ է! -« « » . 1 " > Ь - р № п - "■ “ ‘ » “ -МртиГ, Հ ա Հ զ ա ,է -ւ յ 4 Ч,«Ч^»М“ »А “ I* “ Г" ՜

Հա նրէթք, к ահա նա щ ш ш рш чт ք _ Ուրեմն գանգատ չունեք*_ КЬ; * » & * « * » ունենանք, մինչդեռ մյու. փողոցնհ-

. 1 , դ կա ո, լի ա ն , ս յ . ո , * 4 * | “ ք 1 М “ *“ ‘

ЬшЬпи/ ձեք և իսկապես որ գաոձում ենք քաղաք»_ Ծառայությոմ։»— Փ&աք Բաբ»»վ։

1Ш թ.

ԷՇԸ ԵՎ ՀԵԾԱՆԻՎԸ

ք?ո СЛЬ ^Я1Я է« , . 1 1

չ^ա էծ ք , |»ձ »< է Ь<1^ * Г » « » ! » * « ՛ * ' ՛ * '“ *՛„г շա„ </й պիտի էինի, ն այղ հ ն ո Հ յո ձ ի ց Է, որ նրա բոլոր ատ-

կությունները քարացած են։Էյր համառ է է... ուղղագիծ։ Լա ՞ 1 т ո ո . գւ» ք »■ ■ »* ♦ - г * # ՛ ? ■'“ ' 'է ՚ւ ;

հ օ ղ ի Փ Կ է « * ■ ■ * . ”Г » Я “ »

Ь ' * « “ • ‘ - * ^4{ гА չեղ վ ե մ * см

Զարմանալի Է այս համառությունը»Հետևիցդ Է գալիս՝ բոթում Է ու անց կենում, աոջևից Է դ ա ֊

լիս, բոթում Է, աջ կողմից, ձախ կողմից. .. նույն բանըէ

Երևանում փողոցներ կան, որ վայ, թե փիլիսոփայական, վ ե ֊ րացական հարցերով զբաղվեցիր ու շուրջդ չնայեցիր— վերջացած I; բանդ։ Կամ Կ անտի վրա շուռ կգաս կամ Ս պինոզայի։ Շատ անդամ հնար չոմւես ինքդ նրան ճամփա տալու։ Եվ ահա գալիս Է դեմից, տիրոջն Էլ մեջքին նստեցրած։ Ւնքն Էլ տեսնում, փողոցը մեծ, ճամփան լայն, կարող Է և աջ ծռվել և ձախ։

Բան չունեսէԳալիս Է, գալիս ու թախկ դիպչում Է կոնքիդ ոսկրին..Ասում ես, նկատում, շատ անդամ պոռում վրան։Իսկի Էլ պետքը չի։Չի լսում։Հետևյա՞լ անգամ— նույն բանը...Ուրի՜շ անգամ—միևնույն բանը։ԾՒ ШЛ ոլՐՒւ անգա՞մ — Էլի միևնույն բանը։Համառ Է, իր ասածի։Այդպես Է, կողքդ պիտի ջարդվի։Այս վտանգը միշա կա։ Եվ այս վտանգը միշտ նրանից կա, որ

մեր Երևանը դեռ շատ գործ պիտի ունենա այգեգործության, ա յգ ե ֊ տերերի к փոխադրական այս վերոհիշյալ միջոցի հետ։

Արդեն գարուն Է, ե Երևանում այգետերերը նրան հեծած սկսել են այգի գնալ-գալը։

Մեր մի քանի փողոցների լեյտմոտիվն Էշն Է։Արդեն առավոտից մինչև երեկո իշական սոլֆեչո ենք անց­

նում՛

Մի կողմ մնա այս եզրակացությանը և ձ ա յն ի մշակման Հ ա բ ֊ ցավն այն Է, որ Էշը, բացի փ ոխ ա դրա կա ն միջոց լի ն ե լո ւց , նաև

զբոսակենդանի Է Երևանում։Ի նչ իշարշավներ են մի քանի փողոցներում։

Կատարյալ իշոդրոմ։

Երևի այս վերջին պահանջը աչքի առաջ ունենալով Էլ հնար­ված Է հեծանիվը։

Իբրև մեխանիզացիա»

К1

Ուրիշ կերպ էլ Ժ Ժ նԻ Դաոձոլմ * արակտոր, Կ նէլ պիտի դառնա հեծանիվ։

Հիմա չգիտեմ' ով է արել հեծանիվի գյուտը, բայց երևի այղհնարողը գյուտն անելիս կամ իբրև մոգել աչՔի առաջ է ք ե9 ել էշը, կամ ուզեցել է հնարել մի այնպիսի մեքենա, որ ունե ա իշի բոլոր հատկությունները' գնողներին գրավելու համ ար.

Եվ որքան ճ ա ր տ ա ր ա մ ի տ գյուտ է արել, Որքան հիանալի ստի- լ„վ պ ա հ պ ա ն վ ա ծ է իշի բոլոր հատկությունները հեծանիվի մեջ,

Օրինակ' գալիս է դեմից հեծանիվը, Փողոցը մեծ է, ճամփան լայն, հարթ, ազատ, Տեսնում էլ է, որ ճեռիդ ծանր կապոց ունես կամ գ ր կ ի դ երեխա կա, կամ հիվանդ ես' չես կարող իսկույն և արագ ճամփա տալ իրեն, Ինչ ուզում ես արա, ուզում ես խեթ մտիկ տուր իրեն, ցույց տուր, որ կամենում ես ճամփա տալ, բայց հնար չունես — հեծանիվի համար միևնույն է. Չ ի ծռվի, չի դա -գաղի, Ուղիղ քշում է վրադ։

Կամ հետևիցդ է գալիս ու փոթորկի պես թռչում ուղիղ, ականջիդ տակով, Ու վայ, թե մտքիդ հետ ընկած այդ վայրկյա­նին աջ կամ ձախ ծռվես մի վերշոկ...

Ե թ ե թ ո ւ լ ա կ ա զ մ մարդ ե ս ' կտակդ գրիր նախօրոք։Ասում ես, նկատում, զոռում վ բ ա ն -բ ա յց հեծանիվի պետքը

չի, Շատ համառ մեքենա է, և ավելի վտանգավոր, քան Էշը, որովհետև եթե իշի կողը հաստ է, բայց նա կաշի է գոնե, իսկ

՜-*ւնիվը ամբողջովին մետաղ է։Մ ե ր մի քանի փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւ մ այնքան են շատացել այդ մեքե.

նաները, որ անվտանգ անցնել չի կարելի՛էլ երեխա գցել տակը, էլ պառավների կժերը կոտրել...Այս էլ քեզ մեխանիզացիա։Բայց մեխանիզացիա մեխանիզացիա' մի քիլ էլ պետք

պսիխիզացիա և ինտելիզացիա,(ГՀամապատասխան մարմինների ուշադրությունն ենք հրա-

վիրո ւմ» — ինչպես ասում են։

1926 թ.

252

ԱԴԾՈՆ ԷՋՄԻԱԾՆՈԻՄԱղ6ոյի համառոտ ղուքսւնք, Շուկայական փոխասացության: Ռեչիտա­

տիվ Լ դուետ: Հի5 մայրաքաղաքի պարիսպները զարթնում են տոնական աղաղակներից. «հսւրչուն մի շսւ6ի»:

Աղճոն ձեռաց դուքան ֊ բա զարը սարքեց։ Մանրեղենը' հայելի, ասեղ, ծխախոտ, լուցկի, մաստակ, կանֆետ Երևանից էր բերել, որոնց հետ կային վիլսոնյան շալվարներ, վաշինգտոնյան վար­տիքներ, Չիկագոյի գդակներ, իսկ մրգեղենը բարիշել էր իր վա- ղարշապատցի բաջանաղ այգետեր Վաղոյի հետ, որ նա պիտի հայ- թայթեր' օգուտը կիսովի։

Ընտանիքի մեջ աշխատանքի բաժանումը հենց գլխից հասկա­նալի էր և կատարվեց ավանդական սովորության համաձայն,

Աղճոյի կինը երեխաներն ու անկողին — պաշարն առավ գը. նաց վանքի բակը հոգևոր մխիթարությունը հոգալու' ինչպես տնա­յին հոգևոր գործերի վարիչ, իսկ Աղճոն իր տղայի հետ մնաց շու­կայում մարմնավոր մխիթարության հետևելու' վարելով արտաքին գործերը։

Եվ ահա խանութը սարքված, պատրաստ' Աղճոն սկսեց,— Պա՜, պա՜, պա՜, պա՜, հասե՜ք, հասե՜ք, լավ հ ա վ ո ղ ը պ ը ր .

ծավ, պրծավ, լավ հավողը, լավ հավո՜ղը...նրան փոխասացության կարգով տղան կցում էր.— Խարջուն մի՜ շահի, խարջուն մի՜ շահի,Սա չվերջացրած' Աղճոն էր կցում....Մի շահի, պա՜, պա՜, պա՜, պա՜... շատը գնաց, քի՜չը

մնաց,,.

Տզան ...մնաց, պա , պա՜, պա՜, պա՜, պա՜,..Երբեմն էլ դուետ էր դառնում.Աղճոն Տղան

Պա , պա , պա — լավ հավողը,Պա , պա , պա — լավ հավողը,

նրանց էլ կցվում էին համայն բախկալների բացականչու­թյունները, սրանց էչ մյուս շուկաների ձայները, և ամբողջ Վա-ղարշապատը' հին մայրաքաղաքն հայոց, գոռում էր կոլեկտիվձայնով.

հալղուն մի շահի...

253

Ու հին պ ա ր ի ս պ **? ' - Р ա բա կա ն ձա քներից զարթնած' ար.

ձագանքում էին.— Խաաչոմէ մի շահի.—Եվ վ ն < » , * , հ — ‘ ~ ք <' ‘ ’ " г" Г" '— Խարջուն մի շահի։

, . № ^ , . ս ւ խ * ի . * (<■ ^ - ч — г*»

!ք • * * « * “ * * ” 6^ (Л. Л ч ‘ # » * * Ь ч г Ч " ” ” 1 4 ՞ 1” '* , ւրք1- Կր> « 4 " լմ ^ ^Ղ ՞Վ ՚ոԲ Գ է'

Աղճոյի խանութի մոտերքը մի լուլաքաբաբի ԽսրՒ թռուցիկ ճարտարապետությամբ և կոնստրուկտիվ թողով

]ինա ձ, Հիմնարկի ճակատը մի կ ա ^ ր ս . էր, մ յ~ > , - « * »Ա րկի դեկորացիա և ա յ* թաթարյախնի հիմնաՐկսւթյոմ,ը, որ ներ. կ Լ Հ + շ * էր ձի նեղվածքություձ' լիքն Էր ր շ ՚ շ ֊ձ ի ա կ ա ն Հ ա մ ա հ ա ր թ եկած մի կ ա կ " ‘ 1 КԷր մի պերմանենտ քեֆ, և սազանդարները ձգում Էին իր У 4 ՚

~ , ~ , Ւ < - Ь 1 ч “ ге 4 " “ ք * :^ » » .м 1 յ - է - է , < - ‘ и . ■ « ч - п - ч - ч ՛ . է -ք *ամբողջ տիեզերքը։ ,

Աղճոն վերահաստատում Էր իր <А& բարեկամությունը,

Աղճո ջան, ես քու Հսզոպ ^ տ կ ե մ հըմը դու ինծի Щ , լիզա ցիա յի ենթարկեց իր բերա ծ ապրանքը. հայեէթ ֊, կա ֆ С > Լ . « * « . մասաակը, նաև Հյուսիսա յին Միացյալ նահանգների շալվարները՛ Մնաց խաղողը, դեղձն ու ձմերուկը, ա յղ Էլ ТУ Տ՜ Ո աղի վրա և իր ե ր ^ ա ա ե քիթԼ ա ո կ դեպի ^ է ա ք ա բ ա ր ^ յի ն աշ.

խարհը։ Այս հիմնարկության մ /գ ի ? ծա նոթ ձ ո & ե ր Էիձ 1«Վ™ > մոտեցավ ղռան և վարագույրը ճեզքե^Վ ներս նա յեց.

— էս ինչ է, Վաղո, դո՞ւ եօէ— Վայ, Աղճմ, Էս որտ եղի՞?*& գյոամրԽՓ Վազ*ե, վեր թխելով վազեք. Ա Հ " # * Ք I է

М|И,’_ Իմաձսըղ, - > ես, ես քեղի համար եմ Ц& ախէ...— Դու ո՜ւր ես, անաստված... լԴե, նստե, նստե... ախպեր տզեք [шЬ, է« ՝ * & * Г т 9

Ш

Աղճոն Է, սազ Երևա ն ու քէոբեբնիաձւ սրան կՀս&աչ-ե, սփւպձթսոքՀքձեռաց։

— Բարով, ախպեր ջանէ— Գինի տվեք Աղճոյին։— Գինի վեր ու, Ազճ Ոէ— անուշ արեք։— Անուշներ։— Տանդ անուշ։— Ուխտդ ընդունական ըլի։— Շնորհակալ եմ։Վաղոն ու իր ընկերները արդեն տզկել Էին մինչև ոսկորների

ծուծը։Աղճոն Էլ առավ առաջին ռազմական մկրտությունը։Վաղոն գինու գավաթը ձեռին երերվում Էր դեպի Աղճոն, ճա­

կատը խփում ճակատին, ու գինին թափթփելով.— Աղճո ջան, ընծի աշե, ես քու հողուտ սատկեմ՝ հըմը գոլ

ինծի հեչ...Քուրոջդ (իր կինն Է) բերեր եմ ս. մեռոն ուիսս։ Зцри Հարյուր

մանեթ իրա ուղուրին վասձր եմ։ Ազ&ո ջան, ընծի աշե։ Ահսէն, տես, Էս ախպեր տղեն Էչ իմ ազպերացուս Է, ֆաչթօնճի Մուկ աչն Է, սաղ Կավկազու մեջը իրա Հատը չկա... Էս մարզն կ ՓէՒա Ոէ֊ չաղով ռլխա Է ձկե... Խե, դու հորդ հոգին... (խփում Է մեջքին մուշտով) . . . Աղճո ջան, ընծի աշե... ա յ, Էս աղբերացուս Էչ ֆա ի թոնի քրեհս 100 մանեթը գինուն կարասը չորցնե պիտի գևե մեջը' երթա> Աղճո քան, ընծի աշե... ես քոլ հորդ հավատը... ներռղու- թյէսձ... խմե, իմանսըզ, խմե, ներս զարկ, սազ ըլի Վյսղսն... ասւնս կծաիւէմ, քեֆդ չեմ կսարի։ Մենք հաչ ազգ ենք... Էգ սաՀրբ ուխտը, որ եկել ենք... (Մեջքին խփ ում Է) խմե քու հորդ հոգին ал հափսոզւ.*.

Տուշ...Աազանդարները գչում են տուզը»Քեֆի թունդ ժամանակ ներս նայեց Ղ,արսա կազմերիդ Լկած

4*4/1 Զորաբաբել քահանան։— Տերսէեր չա ն, համեցեք..» կաբզիգ մաաաղ֊..— лрпшд

Я*>ЦяЬ ու ներս քաշ՛եց .սւեբ ՀԼորաբարեքինւՍա մի տերտեր Էր, որի մորուքը կրում Էր բոլոր նահանգնկւֆ

Ж

փոշին, իսկ փարաջան ներկայացնում էր մի իսկական ավստրիա- կան կայսրություն, իր հին ու նոր կարկատաններով,

Տեր Զորաբաբելը նստեց և շունչ քաշեց.- Եվ օրհնյալ եղիցի տունն կ ա մ ա ,- Գինի տվեք տերտերին... Տերտեր ջան... մեզի օրհնե..

Քու օրհնանքդ անպակաս էրե էս սուրբ պայծառ օրը... (Մեջքին զարկելով) խմե քոլ հորդ հոգին ու հավատը...

Այ էդպես... Տուշ...

1926 թ.

ՆՈՐ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐՎԵՍՏԻ

Առւսջ լիրիկ էր։Ի՞նչ,Լիրիկ էր' ուժեղ և հրապարակախոս...Աներկբայորեն զանթարական թեքվածքով.Լիրա էր նվագում... ներողություն' ծախում.

Եվ առնում, իհարկե։Այնպես որ' ամեն օր նրան կարելի էր տեսնել «հրապարակա-

կան վայրերում լիրան ճեռին կանգնած.Երբեմն էլ «'նստած»...Մի շատ անախորժ տեղ... լիրաները ձեռից աոձված.Իհարկե վերջինս պատահում էր 1921~ից, 2 2 ֊ի ց սկԱա , РР

նա ենթարկվել էր «քննադատության», այսինքն քննության

Դ Նրա լիրիզմը *ագեց 1 9 1 8 ֊ի ն և ծաղկեց 1919, 20, և 21 թը-

ՎակԱԱ*դ ժ՛ամանակ նա ուժեղ լիրիկ էր և հասավ իր ծաղկման

գ ա գ ա թ ն ա կ ե տ ի ն ։

Բայդ հանկարծ դժբախտություն։Արդեն հայտնի է, որ լիրիզմը հենց այն գլխից մի տ ակա

„ սլղություն չէ, Բոլոր լիրիկները կամ սպառվոսէ են, կամ ուրհ

ճյուղ ընտրում*

(ГՔննադատությունը» ուղղակի Հ դա տա պարտեց)) [իրիգ^Ը նրան վերջնականապես նստեցրեց իր տեղում։

№այց նա չհուսահատվեց։ Սկսեց ուսումնասիրել «արվեստի» ուրիշ ճյուղեր, որ առաջ գնա։

Նա սկսեց ուսումնասիրել ((նէպոսը))։Ի՞նչ։((նէպոսը» ( ն ֊ն դեն գցենք' միևնույն է)։Նա շատ լավ գիտեր, որ լիրիկան նէպոսից առաջ է եղել և

անկախ ճյուղ է, և իր կոչումը միմիայն լիրիկականի մեջ է, բայց իբրև կենսունակ «արվեստագետ»' հասկացավ, որ նէպիքական ձևի մեջ կարելի է թաքցնել լիրիզմը։

Նա գտավ մի ուղղություն, որ նեպիքականից ազդված է թեև։ բայց ունի իր մեջ մի լիրիզմէ մի նեո ֊լիրիզմ։

Այդ դրամատուրքիան է։Ի՞նչ։Ղրամատուրքիա, — ք ֊ յով։Անստորագիր նամակով է լինում այդ կամ այլ ազդու միջոց-

ներով։Ապառնում էր քաղաքացիներին և դրամ էր գանձում, իբրև

տուրք։Լրագրերն այդ ուղղությունը դրամ աշորթութ յուն են անվա-

նում։IIչի նչ, կարելի է և այդպես։№այց քննադատությունն այս անգամ խիստ ուժեղ հարձակում

գործեց նրա վրա։ Այնպես որ' մի օր էլ մեր լիրիկը չնստեց)* ուղ ֊ զիչ տանը և երկար֊բարակ միտք արեց իր ուղղությունն երի վրա։

Լիրիկա...Նէպիկա...Ղրամաւոուրքիա...Ոչ մեկից բան դուրս չեկավ։Ինչ անում ես <гնստեցնում են»է ինչ ուղղություն որ բռնում ես

(Гուղղում» են։Ավելի լավ է դառնալ պարզ քաղաքացի և նվիրվել սովետա­

կան շինարարության՛Սկսեց մեղվաբուծությունը զարգացնել,Գյուտ արեց։

257

17 Գ. Գեյիրնյսւն, Տատ пг II

Նոր սկզբունք գտավ։<гՇինարարական, քաղաքական և սոցիալական»է Սկսեց փիլիսոփայել, ինչո՞ւ պետք Է մեղուները փեթակներում

Լ դաշտերում աշխատեն բանվորների պես և փեթակատերը վա­

յելի։Վերջ շահագործման, վերջ ծանրաբեռնության... կենդանի-

ների։Իրավունք չունես մինչև անգամ կենդանիներ բանեցնելու,

Ի՜նքդ բանիր, ի նքդ կերւ Մեղուներին չվերցրեց։Շինեց մի մեծ փեթակ, մտավ մեշը և... մեզվի հարցը լուծ­

վեց,Ինչպե՞ս։Գնացեք տեսեք մեյդանի կողմերը. Ցեխ փողոց Л> 11 մի

խանութ կա, դուռը փակ։Բացեք դուռը և կտեսնեք մեր նախկին լիրիկին մանղալի

ա ռ ա ջ մ ե ղ ր Է շ ի ն ո ւ մ ... շ ա ք ա ր ի ց *Ա հ ա ք ե զ մ ե ղ ո ւ ։ Մ ա ր դ ա մ ե ղ ո ւ ։ Ի ն ք ն ա մ ե ղ ո ւ ։Ահա քեզ «շինարարություն» քաղցր, ո չ ֊ շ ա հ ագործական , սո-

ցՒ ալիստական։Ահա քեզ սպեցւ Եվ սպեկ...(Ուլիանտն Էլ կուլ տուր նոր մեղրի պես).Ապա՜ւ

յա թ.

ՀԱՅԸ ԱՍ*ԵՆԱՔ*օՔՈԻՇԸ

Երբ առա ջին փախստական հայը Հյուսիսային Կովկասից հազար նեղություններով — այսինքն տոմսակներով — երկաթու­ղով մտավ Հայաստանի հողը և կոնդուկտորը Սանահինում նրա­նից տոմսակ պահանջեց' նա զարմացած և վիրավորված բացա-

կանչեց., 258

— Մ կա սա խայու երկիր չէ՞։— աւՒ երկիր է, հետո ի՞նչ,— Սա խայու մաշինա չէ՞։— Հայի մաշինա է, տոմսակ տուր<— Ի նչ կըսե... ծո, մկա դու խայ չե՞ս։— էւ հայ եմ. գնացք ես նստել, տոմսակ չպիտի՞ ունենաս։Հայը դառնագին բողոքեց.— Ջանըմ, Ռաստով բիլեթ, Բաքու բիլեթ, Թիֆլիս բիլեթ,

մկա խայու երկիրն է՞լ բիլեթ...Եվ հայն անիծեց իր հավատքը հայի մասին։Ինչպե ս, Գրիգոր Լուսավորչա ցեղից մեկն իրեն այդքան

վիրավորի և անգութ վերաբերմունք ցույց տա։ էլ ինչո՞ւ համար է Հայաստանը։

Բայց հետաքրքիր է, թե հայ ասելով ի՞նչ է հասկանում հայը։Ի նչ կարծիք ունի հայի մասին։Գուցե իր երևակայության մեջ հային ներկայացնում է ամե-

նադաման գծով մի մա րդ, համարում է աշխարհիս ամենվատ, ամենագծուծ, ամենաանգութ արարա ծը, ամենասոսկալի կարծի՞քը հայի մասին։

Ո չ . — ամենաքնքուշ կարծիքն ունի հայը հայի մասին։Եվ դա է, որ նրան ամեն առիթի վիրավորում է մինչև հո­

գու խորքը։Երբ մի հայ տեսնում է, որ դիմացի հայն իր խոսքը չի հաս­

կանում իբրև վերջին արգումենտ, գոռում է նրան երեսնիվայր.— Տո, հայ չե ս։ Չե՞ս հաս կ անում։Եթե Թիֆլիսում կամ այլուր խմբված բազմությանը միլիցիո­

ներն ասում է.— Проходите, проходите!

Հայաստանի միլիցիոները շատ քաղցր և աղաչական դեմքով դառնում է ամբոխին.

— Գնացե ք, ձե զ մատաղ, մի' կանգնեք, ի՞նչ բան ունեք, գնացեք ձեր բանին։

— Ի նչ ենք անում որ...— Հոգի ջան, եղբա՜յր ջան, ես եղբայրաբար ձեզ կխնդրեմ,

որ մի կանգնեք. ըստեղ ճամփա յա, փողոց ա, մարդ ա անց կենում։

25»

— նայում ենք , ի՜նչ ենք անում, ի՞նչ ես քշում, հայ չե՜ս ...Մի քա նի օր առաջ տեսարան էր Աբովյան փողոցի ներքևի

ծայրին՛Գյուղացին իր չորս ֊հինգ ոչխարներն առաջն առած, ուզում

էր մտնել հենց առաջին վիպասանի փողոցը։Միլիցիոներն առաջը կտրեց.— Ո՞ւր։— Մեր գեղը։— Լավ գեղ էս էթում' ճամփա չկա՞։_ Դե էս է ճամփես' գնում եմ։— Ըստեղ ճամփա չկա։— Ո՞նց թե չկա,— Փողււց չկա։— Սա վւողոց չի՞։_ Չէ, ասում եմ, քրիստոնյա ե՞ս, թե չէ։Գյուղացին նայում է Աբովյան փողոցին և գլուխը օրորում,֊ Ինչո՞ւ ես թարսվեի թող գնամ, ուշանում եմ, օրը

մթնում ա։Միլիցիոները սաստիկ հուզվեց.— Տո, քեզ ասում եմ փողոց չկա, բեյնիդ չի մտնում հայ

չե՜ս,_ Վա'յ ես քո հայ ասողի... է'ն, է ն, է ն, է Ь ...— փնթփնթաց

գյուղացին և ճամփան ծռեց դեպի Նալբանգյան փողոցը։Բայց թող ձեզ չզարմացնի և չխաբի ուրիշ դեպքերում «հայ»

արտահայտությունը Հակառակ մտքովէՕրինակ' պատահում Է, որ անտոմսակ հաչի հայ կոնտրո-

լյորը իջեցնում Է գնացքից՝ հայը սաստիկ վիրավորված բողոքում Է ե գանգատվում մյուս հայերի մոտ ասելով. ւ

— Իհարկե, անաստվածություն կանի, մարդու տուն կքանդե, :

հայ չէ՞...Սա էլ ասում է ամենասասւոիկ վիրավորված հայը մյոա

հային, մինչև հոգու խորքը վիրավորելու համար։Թե չէ' ամենաքնքուշ բանը հայի համար աշխարհիս երեսին

հայն է, լ

1926 թ. I200

ԽՈՐՀՐԴԱՎՈՐ ԱՐԿՂԸ

Վաղարշապատցի Վոլվունիկ Տ ե ր ֊Մ արուքյանցը մի նամակ գրեց Երևան իր լավ բարեկամ և հայտնի վաճառական Աղամաէ Ղոնդաղս յան ցին, թ ե .— «Չեշուտի խանութ եմ բաց արել Փոշու վւողոց Л? 8 ֊ո լ մ , բայց վնաս եմ անում։ Շատ «խոդի» է ամերիկա- կան շալվարները, մի հինդ դուժին որ ղրկես երկու ամիս ժամա- նակով' ((աբարոտս կւփրկես»։

Նամակը տարավ, գցեց պատից կախած արկՂԸ* & տ դարձավ խանութ և թուքը կուլ տալովս աչքը գցեց փոստի ճամփին՛

Երկու թե երեք օրից հետո առավոտը վաղ բակում շունը հա~ւե3։

Մոլկո լչ, փոստն եկավ, գնա նամակը ձեռիցն առ։Բայց դուրս գնացին՝ որ աղքատն է։

Զանը մ, դու էլ էս սրտիս փիս ժամանակը... աստված տա, աստված։

Աղքատը հեռանում է։Օրիորդ Հայաստանն էլ մի նամակ գրեց Երևան պահեստապետ

Պարոնիկ Ենգոյանին' թե — «Այս կիրակի ճաշից հետո եկեք Ներ ֊ սիս յան լճի ափը — «այդ մասին կխոսենք»։

Պարոնիկ Ենգո յանը «տանը մնացած» մի քառասուննոց ամուրի էր, որ քսան տ ար եկան հասակից սաստիկ ուզում էր ամուսնանալ, բայց միշտ մերժվում էր։ Միակ դեպքը Հա յա и ֊ տանն էր, որ ինչպես երևում է համաձայն էր հետն ամուսնանալոււ

Հայաստանը ն ամակը տվեց փոքր քրոջը, սա էլ տարավ գցեց վերոհիշյալ արկղը,

Սողոմոն հայր սուրբն էլ, որ մորուքը ներկում էր, մոռանալով Երևանում ներկ առնել, գալով էջմիածին' սուտ հիվանդացավ ե պառկեց, ճարահատ նամակ գրեց Երևան իր բարեկամ Պրավիզոր3>ինկելշտեյնին, թ ե---«Ներկս հատել է, ես էլ չեմ կարող գալ,խնդրեմ իսկույն մի սրվակ հասցնեք փոստով, ես պառկած եմ»։

Բոլլանխցի Խաստոլր Չավուշյանն էլ մի նամակ գրել տվեց Իրենց հարևանուհի պիոներ Մայրիկոյին, Լենին ական, համագյու- ղացի Մագիստրոս Եշիլբաշյանցին, թե' «շատ նեղն եմ, սրտիդ չմնա, ԷԼ 3 մանեթը, որ պարտք ես' ղրկե մարդու ձեռքով»,

Մայրիկոն նամակը գրեց ու տարավ գցեց վերոհիշյալ արկղը,

261

Նամակներ շատ գրվեցին թե' այս կարգի ե թե' անկարգ,Լ նամակներն աչքերը ճամփին սպասում էինէ

Վուվունիկ Տեր-Մարոլքյանը սպասեց մի շաբաթ, երկու շա- բաթ։ Բայց ապրանքը չէր գալիս։

_ Ջանըմ, ինչ տեսակ մարդ է, ինչու չի ղրկում ապրանքը։ Վերցրեց մի նամակ էլ գրեց, թե а Եթե ամերիկյան շալվար չկա՝ վնաս չունի, տեղական գալիֆե ղրկիր■ շատ խնդրում եմ, պարոն Ադա մ աչ, ին Հ ամոթով չանես» է

Օրիորդ Հայաստանն Էլ, որ հազիվ Էր համաձայնում Պարոնիկ Ենգոյանի հետ ամուսնանալ և թեթև Էր նայում խնդրի վրա՝ պա. տասխան չստացավ։ Դա հետաքրքրեց նրան, դիպավ ինքնուրույ­նությանը բայց ենթարկվեց մի ինչ ֊որ զգացմունքի, որ զարթ­նում Է, երբ դիմացինդ սառն Է՛ Սիրահարվեց ու գրեց.

«Ընկեր Պարոնիկ, ես համաձայն եմ, խնդրում եմ հետևյալ կիր ակի եկեք վերջացն ենք......», բազմակեե-ւեր ևս շարեց։

Սակայն ոչ մի պատասխան։Սողոմոն Հայր սուրբն էլ մի օր ներկը չգործածելով մորուքը

սսքիտակ մնաց և այն է, հույս ուներ, որ երրորդ օրը ներկը ստա­նալով պիտի վւրկեր իր մորուքը' հանկարծ 20 Հոգի հյուրեր եկան այցելության և ինչ տեսան. Սողոմոն Հայր սուրբը, որ երեք օր աոաջ բոլորովին սև մորուքով «երիտասարդս հասակավոր էր, արդեն ճեփ֊ճերմակել է։

— Հայր սուրբ, հո վատ լուր չեք ստացել, ինչ է պատահել, դժբախտությո՞ւն...

էլ բանը բանից անցել էր։ Սողոմոն Հայր սուրբն արդեն պաշ­տոնապես ծերացավ։ Նա էլ «ժամանակներին» վերագրեց և նկա­րագրեց իր ծանր վիշտը՛

Հյուրերը գլուխները շարժեցին։— Վիշտն ինչեր չի անի... երեք օրում մարդ սպիտակի...

Բուլանխցի Մ ագիստրոս Եշիլբաշյանցն էլ 1ենինականիցԵրևան գալիս Հասնելով էջմիածին կայարան, այնտեղ ւդատաՀե- լով համագյուղացի Կոլոտ Պնդոլկյանին' երեք ռուբլի տվեց նրան, թե կտաս Խաստուրին։

Բարեխիղճ Կոչոտը բերե՛ց տվեց։Վուվունիկ Տեր֊Մարուքյանը մի շաբաթ էլ սպասեց, մի. ՛հր՝

Ж

կոլ օր էլ սպասեց, հա ապրանքը կգա, հա չեշոլտը կշատանա( Որտեղի՜ց։ Պատասխան չկա։

Ջանըմ, ինչ խոզ մարդ դուրս եկավ... զայրանում է նա, ու մի երրորդ նամակ է գրում.

«Եթե լավ գալիֆե չկաէ թումպաններ ղրկիր, սասունցիք շատ են գալիս քաղաք» ։

Ոչ մի պատասխան։— Քո Հերն Էլ անիծած, — ձեռքը խփեց դախ լին Վուվունիկ

Տեր֊Մարուքյանցը և մի նամակ Էլ Հետևից Հասցրեց.(ГՔեզ պես խոզ ու անաղուՀացկեր քրգի շան Հետ բարեկամու­

թյուն անել չարժե...Մնամ ձեզ բարեկամ Վուվունիկ Տեր ֊Մարուքյանց»։Օրիորդ Հայաստանը սիրուց խենթացած դրության մեշ Էրէ«Եվ ի՞նչ կա այդ վանեցի Պարոնիկի մեջ... չեմ հասկանում։

Բայց սիրում եմ նրա հպարտությունը»։Մի նամակ Էլ գրեց.(ГԵթե աIй կիրակի Է[ 1Գա Ք՝ ես պատասխանատու չեմ իմ

կյանքի համար»՛Մենակ Խաստուրն Էր, որ գոհ Էր իրենից և երեք ոոլբլու կոշկի

վրձին ու ներկ առնելով[' սկսեց կոշիկ սրբել ու ապրել։Բայց ինչո՞ւմն Էր բանը, ինչո՞ւ նամակների պատասխանը չէր

գալիս, Դր ա պատճառը շատ պարղ էր։ Նամակները գցելիս են եղել ոչ թե նամակատուփը յ այլ Գավգործկոմ ի Բողոքի արկ*ԼԸ> որ չէրբացվում և ն ամակները երկու տարի գիշերում և ցերեկում էինայն արկղի մեշ։

Երկու տարի մնացել էին արկղի մեշ, և նամակատերերն էլսպասում էին։

Այս վերշին ժամանակներս պատաՀմամբ բաց են անում ա րկ ֊ ղը և 2 ֆունտ նամակ Հանում... մեծ մասը փչացած, անրնթեռնե֊

ժ ։Բայց դրանց մեջ գտնվեցին ընթեոնելին երը և ուղարկեցին

ըստ պատկանելույն։4 ահա մի քանի օր աոաջ Աղամալ Ղոնդաղսագյանը ստա­

ցավ Վոլվունիկի աոաջին և վերջին նամակը, որ գրած էր, թե իրենից ա մ երի կ յան շալվար է ուղում, ե որ ինքը խոզ է և անաղոլ- Հացկեր քրգի շուն։ Շատ ծանր դիպավ սրտ ին, որ իր սրտակից

Ш

բարեկամը և ապրանք է ոպում, և իրեն խոզ է անվանում, ու ցույց տալու համար, թե խոզը ով է' վերցրեց 2 դուժին շալվար ու զնաց Վաղարշապատ, Փոշու փողոց № 8, հարցրեց ն երբ ներս էր մտնում տեսավ, որ հյուսնը բանում էր մեջը։

— Ո՞ւր է Վուվունիկը։— Ի՞նչ Վուվունիկ։_ Սա Վուվունիկի խանութը չէ >— Սա կոոպերատիվ խանութ է լինելու, Իսկ Վուվունիկ աս-

ված մարդ շեմ ճանաչում։Կողքի խանութպանը լսելով այս խոսակցությունը' մոտեցավ ե

ասաց, որ Վուվունիկր վեց ամիս է, որ մեռել է...— Վուվունիկը մեռե՞լ է. բա շալվար էր ուզում ինձանից,— Շալվա՞ր, մեռելի ինչի՞ն է պետք շալվարը, .Ազամալը կորցրեց իրան և զգաց, որ ինչ ֊որ խելքը սկսում է

վնասվել, Զեռաց ետ դարձավ, բայց ճանապարհին շատ որ մտա­ծեց. թե ինչպես կարող է մեռելր նամակ գրել, ե շալվար ուզել

իրենից>— էս ս: իմ օրն էլ էստեղ պիտի մթներ.Խելագարվեց մարդը, Այսօր նրան տարան համապատասխան

հիմնարկը,Պարոնիկ Ենգո յանն էլ նամակներն ստանալով այս կիրակի'

ավտո նստեց և վազեց էջմիածին, լճի ափը, Մի 2 անգամ պտրտ­վեց շուրջը, մեկ էլ տեսավ, որ օրիորդ Հայաստանը մի երիտա­սարդի հետ մի 2 տարեկան երեխայի միզեցնում է,

Մ ոտեցավ.— Բարև ձեզ, օրիորդ Հայաստան,Հայաստանը ապշեց, բայց հետո շփոթվեց.

— Բա...րև... ձեզ..._ Կարո՞ղ եմ ձեզ հետ մի րոպե առանձնանալ,֊ Չէ, կարիք չկա։ Խոսեցեք աչդ մասին ամուսնուս Հետէ

ես զբաղված եմ իմ երեխայով...Սողոմոն հայր սուրբն Էլ դառել Էր ակամա պատկառելի ծե-

բոմւի, Ֆինկելշտեյնը ուղարկեց լավ գերմանական ներկ, բայցօգուտն ինչ. Հայր սուրբը քսեց կոշիկներին...

Իսկ Խաստուրի և Մագսիտըոսի բանն ավելի թունդ եղավ։

264

Երեկ չէ առաջի օրը Մագիստրոսը ստացավ Խաստուրի նա­մակը թե երեք ռուբլին ուղարկիր։

« Վա՜յ շնչհավաա, մկա իրեք մանեթ քանի՞ անգամ տամյ>, Հենց այդ զայրացած րոպեին մեյդանում պատահեց Խաս֊

տուրը։ Հարձակվեց վրան.— Տո, լամուկ, հոգի՞ կա մեջը ք„ փորին, իրեք մանեթս

առար, իրեք մանեթ էլ տա՞մ... իմանսըզ, ու ա'ռ հա կտաս միհատ Խաստուրի գլխին, Խաստուրը շփոթվեց, բայց մինչև թ յուրի ֊մացոլթյան պարգվեչր՝ մի քանի հաս էլ ինքը հասցրեց նրա գ ը լ ֊խին, մինչև միլիցիոներն եկավ ու երկուսին տարավ...

Եվ ահա այսպիսի պատմություններ և պատմություններ այս­պիսի։

. ,։ԿԻց ևղավ-.-- Հասարակ պատճառից, Նրանից, որ մարդիկ փոխ< նակ իրենց նամակները փոստարկղը գցելու' գցել են Վա- զարչապատի Գավգործկոմի բողոքի արկղը, Մի արկղ, որի վրա հսկող դխատակիցը մի նգամ բաց է արել 1924 թվականին, Քրիստոսից հետո և մեկ :լ բաց է արել 1926 թվականին դարձյալ Քրիստոսից հետո... և նամակները վոխանակ այժմ Պետական թանգարան ուղարկելու' ուղարկել են հասցեատերերին,

Այդպիսի բան է բողոքի արկղը, Դա շատ հիմնարկների հա­մար տխուր անհրաժեշտություն է, քաղաքավարության վնաս, Իսկ բողոքի թերթիկների համար դա հանգստյան տուն է, մանավանդ ջղային թերթիկների համար, Եթե թերթիկը հայհոյում է, Ապառ­

նում է' այն ժամանակ բողոքի արկղն ուղղակի ուղղիչ տան խիստ մեկուսացման բաժինն է, Գնա', նստիր Ոլ թթվիր,

Բողոքի արկղը հիմնարկի կամ կայարանի, կամ ճաշարանի այն խեղճ ծառայողին է նման, որ երբ այգ հիմնարկից, վագոնից

կամ ճաշից դժգոհ ժամանակ աչքդ դարձնում ես նրա կողմը, թե.— Տեսնում ես, ինչ բաներ են տեղի ունենում ձեր հիմ­

նարկում ,Նա էլ գլուխը ծռած քեզ է նայում և ասում.

է է է ՝՝՝ «խաղ շատ գիտեմ, ամա ձևն չունեմ» , ախրո լմ ես ասում, ի՞նչ անեմ ես. դու «նրանց» ասա, և հետո,Ւ հչ ես կորցրել, ինչի՞ ես ման գալիս,

եվ. իսկապես, ի նչ անի հիմնարկի անկյունում կախած խեղճ բողոքի արկղը, որ նրան եք տանում ձեր բողոքը, Նա ինքը փոշու

265

մեջ կորած, կեղտոտ, մոռացված մի հին սարայի Է նման, ուր անպետք իրեր են ածում, Նրան որ նայում եք, կարծես ասում Է

ձեզ•֊ ԷՀ, քաչալը որ գեղ իմանա իր գլխին կանիւԵրբեմն Է( լավ ներկած են լինում բողոքի արկղնեբը ե լավ

կ պահվում են, սրբվում, պլպլացվում, բայց որ վրան ես նայում,

ասում է.— Քանց պուտը կարմիր չկա, բայց որ ճղես' սիրտը սև էէ

Բողոքի արկղը, գանգատների գիրք — այգ նշանակում Է բո­ղոքող արկղ, գանգատավոր գիրք, արկղ, որ ինքն Է բողոքում, ինքն Էլ Է ձեզ հետ միասին գանգատվում։ Բայց որ լսող չկա ւ

Բողոքի արկղը նման Է մի տան ազգականի, բայց աղքատ Վառինկա ձալոյի, որ երբ մե կ ֊մ եկ այցելության Է գալիս' սկսում է գանգատվել, որ իրան չեն օգնում, չեն հարգում, իրան մոռացել են։

Տանեցիք Էլ մռայլ ու անախորժած' լսում են, լսում ու վերջը հին շորից֊մորից մի բան կամ մի քանի աբասի ձեռն են տալիս և

ճամփում ։Բողոքի արկղը շատ հիմնարկի համար կույր աղիք Է, ավե­

լորդ մաս, որ երբ շատ գրգռվում կամ բորբոքվում Է, կտրում են

և դեն գցում։

Ш 6 թ.

ԲԱՂՆԻՔԸ, ԿԵՆՑԱՂԻ ՈՃԸ ԵՎ...ԼՈԿԱՕՆՈՑԻ ՈԳԻՆ

Եթե եկեղեցին պետք Է նկատել իբրև հոգևոր բազնիս, ապա ուրեմն բադնիսը մարմնավոր եկեղեցի Էէ Եվ զուր չէ, որ այղ երկուսն իրար կողքի էւ շինված են Երևանումէ Մաածեցի, որ այս­

քան տարի հոգևոր ապաշխարությամբ ենք զբաղվել, գնանք մի փոքր էւ մարմնավոր ապաշխարություն տանք մեզւ

ԳնացիւՓակագծի մեղ ասեմ, որ ես պաշար տեսնող մարդ եմ* Գոնե

Երևանում, Փոստ գնալիս հետս մարկա և գրիչ եմ վերցնում, Ուրիշ հիմնարկ այցելելիս' թուղթը միշտ հետս է, որովհետև գիտեմ, ինչ

էլ ասեմ' թղթասեր վարիչը պիտի խոսքս կտրի — « Դիմում գրե­ցեք»։ Եվ որովհետև օրնիբուն դիմում ենք կամ բողոքում, բ ա ց ա ֊ տըրում ենք կամ հայտնում, և ամեն ինչ վերածում ենք «թղթի», ուստի միշտ միտս է առածը, թե' «Մատիտը մատիտ, թուղթ ու դիմումը ձեռիգ, հիմնարկ որ գնաս, միշ չինի մոտ իդ»>

Բայց այսպես նախատեսող մարդ լինելով, ինչպես եղավ, որ բազնիս գնալիս հետս տաք ու սառը ջուր չվերցրի' այդ չեմ ներում ինձ։ Իհարկե, մարգ պիտի վւորձանք ընկնի, որ փորձվի։

Մտանք ներս լողանալու։ Լավ, հանգիստ, ամեն ինչ խաղաղ։ Գործը շատ հաջող էր առաջ գնում, Իսկական Լոկարնոյի համաձայ­

նություն, Զրույց էինք անում լողակիցներիս հետ, հոսեցինք Մ ո լ ֊ սոլինիի մասին, Չեմբերլենի խելքի մասին։ Հետ,, անցանք օգերե ֊ վութաբանական խնդիրներին, Ու այսպես միամիտ, անհոդ մեր գործին էինք, հանկարծ իրարանցում։ Բոլորը վեր թռան և սկսե­ցին արագ-արագ լողանալ, վազվզել դե սոլդեն,

— Բանն իչո՞ւմն է...— Տնաքանդ, էլ կհարցնե ն ։ — Ջուրը կտրվում է։

Ինչպե и, շփոթվեցի ես, — ամբողջ ժողովուրդը սապոնի մեջ կորած — հանկարծ ջուրը կտրվի։

— Բաղնիս է, ապա ինչ գիտես։Իսկապես։ նոր հասկացա, որ ինչ որ պարզ չէ կյանքում'

պարզ է բաղնիսում, Եվ բաղնիսումն ես սովորում այն կենսական իմաստությունը, թե բաղնիսները երբեմն ամենաչոր վայրերն են լինում աշխարհիս հրեսին։

Դիմեցի քի սաչուն,— Ջուրը ե՞րբ կգա։— Երբ որ գա, էնա կգա՛— Рա13 ե՞րբ կգա։— Աստված գիտե,— Ինչպես թե աստված գիտե։— Ապա ո՞վ գիտե։ Ես աստվա՞ծ եմ։— Հիմա ինչ պիտի անեմ, որ ջուր չգա։— ես ի՞նչ գիտեմ։— Ո՞նց թե,

Ш

_ Ինչպես թե ոնց։ Ես չուր դառնա՞մ։Իսկապես որ։ Մարգն աստված է ր, ջուր կարող է ր դառնալ։

Այստեղ ես հասկացա, որ շատ բաներ բարդ են բաղնիսում, որ

պ ա րզ են փ ո ղ ո ց ո ւ մ ։Ես սկսեցի խեչք բանեցնել, ուստի և սկսեցի արագ֊արադ տաք

չուր հավաքել լագանի մեշ, Երբ լիքը հավաքեցի, տեսա որ ավե­լորդ գործ էր, որովհետև կտրվողը սառը ջուրն էր։ Բարկացած թափեցի տաք ջուրն ու սկսեցի հուսահատ անց ու դարձ աներ

Քիսաչին թե'— Կնիկմարդ եղիր, ինչ ես վախում։ Տես կնիկմարդիկ ինչ­

պես ե ն ի ր ե ն ց պահում մյուս բաժնում։— Ախր չ ե մ կ ա ր ո ղ ա ն ո ւ մ ։— Ա պ ա . . . կ ն ի կ մ ա ր դ ո ւթ յո լն ը էս պ ե ս տ ե ղ ը կ ե ր և ա , է ՜ ։ Ասում

է « կ ե ց ո ւ թ յո ւ ն ը ո ր ո շո ւմ է մ տ ա ծ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ը » ։ ճ ի շ տ է , կ ե ց ո ւ թ յո ւ ն ը

որ ո շո ւմ է նա և ո ճ ը ։ Ա յո , ք ի ս ա չի ն նոր ոճ էր ս տ ե ղ ծ ո ւ մ ։

Մի քիչ անց հանկարծ գռռացին։— Լողացեք, սառը ջուրը եկավ։Ես վրա ընկա սառը ջրին ու սկսեցի պաշար հավաքել, Ով է

իմանում... բավական հավաքել էի ու սապոնի մեջ կորած ուզում էի լողանալ' հանկարծ տաք ջուրր կտրվեց.

Այստեղ ես վերջնականապես կորցրի ոտքիս տակի ջուրը, ստեղծվեց մի անտանելի սապոն, և ես հնար չէի գտնում այս սա­պոնից դուրս գալու, Սկսեցի ինքս իմ վրա բարկանալ, Ախր ինչ բան ունեի անսապոն գլուխս դնելու ծորակի տակ։ Սավանով սըրբ ֊ վելռվ դուրս եկա, հագնվեցի, Հետո գնացի կառավարչի մոտ ե

ասացի.— Սիրելիս, ինչո՞ւ բաղնիսի մեջ մի օրացույց չեք կախում,

որ իմանանք, թե որ օրն է կտրվում տաք ջուրը կամ գալիս սառը

ջուրը։— Ես էլ եմ մտածել,— ասաց նա,— բայց օրացույցը կարող

է թրջվել,— Դատարկ բան, Ինչու պիտի թրջվի. Ձեր բաղնիսոլմ կա-

բելի է լվացք չորացնել, Այս բաղնիս չէ, այլ երաշտ տաբի. Պետք է կամ օրացույց կախեք կամ թափոր կատարել տաք, Կանալիզա­ցիայի խնդիր գրեք։ Սահարա անապատներ պահելով փոր կկշտա- նա։ Ծառայություն։ Մնաք բարով։

Արդեն դուրս էի գալիս փողոց ե շուռ էի գալիս ն ր բա փ ո ֊ ՂՈ&Ս* ՈՐ քիսէԱւին շապկանց Հետևիցս Հասավ.

— Արի քիսա քսեմ, քուրը եկավ։Հարկավոր չէ , — ասի , — լա վ է երբեք, քան ուշ։

Բարկացած գնացի բանկոոպի սրճարանը, Աշխատակիցը մ ո ֊ տեցավ.

— Ի՞նչ բերեմ ։■— Մի սուրճ և երկու նապոլեոն։Բերեց, խ մեցի սուրճը, կերա նապոլեոնը և սկսեցի մտածել

աշխարՀքիս իմաստության վրա։Այո, աշխարհքս բաղնիս է, որտեղ չգիտես, թե երբ է կտրվե­

լու տաք ջուրը և երբ է գալու սառը։ Այն էլ չես իմանա, թե որ ջրից պաշար վերցնես — տաքից թե սառից, Եվ այն էլ չես իմանում, թե կարող ես երկուսից էլ վերցնել — որովհետև չգիտես, թե քանի լագան կընկնի ձեռդ — մի, թե երկու,

Շատ բարդ բան է բաղնիսը, թեև նրա մեջ ամեն բան պարգ է կարծվումւ Եվ շատ քաղաքագետներ, ինչպես Չեմբերլենր, Բ րիա ֊ նը, Մոլււոլինէն, նստած Լոկարնոյի մեջ կամ ժնևում , պատրաս­տում են տաք ջուր, երբ սառը կտրվելու է, կամ սառն են պ ա տ ֊ բա ստ ում, երբ տաքը չկա ։

Եվ շատ հեշտ են կարծում աշխարհքիս բաներն ու չգիտեն, թե երբ է գալու (Гգողը»։

նրանք շատ լա վ քաղաքագետ կլինեն, եթե նման բաղնիսներ գնային և եթե մի անգամ քիս աչի ական ձեռքի տա կից անց կենա­յին ավելի իմաստուն դուրս կգային այնտ եղից, քան Լոկարնոյից,

1926 թ .

ՀԱՄԱՌՈՏ ԻՐԱՎԱԳԻՏՈԻԹՑՈԻՆ

Երբ մեր Երևանում կամ հենց Լենինականում, կամ ինչո՞ւ մենակ Երևանում և Լենին ականում , — Ստեփանավանում, *Լարա- քիլիսայում, Դիլիջանում կամ հենց հեռու ինչի՞ գնանք, նոր Բա յ ա ֊ դետում և վերջապես ամբողջ Հայաստաանում , — անց ես կենում

յ Ւ „ г Н թերության կողքով, ասենք' մարդ են սպանել տուն » քանդել, կամ տեսնում ես' օրինակ' Կոմունալ տնտեսության, տանն ապրող սովետական ծառայողի կնիկը տախտակե հատակի վրա կաթնով Փայտ Է ջ ա ր դ ո ւ մ և միաժամանակ նույն տեղը ուղղակիտախտակի վրա կրակ Է արել և ջուր Է տաքացնում - երբ բակից անցնող այդ տան կենողներից մեկին կ ա ն գ ն ե ցն ե ի ցույց ես տա­լ ի ! այղ երևույթը' թե այս ի՞նչ բան Է, ինչի Է ^ ռ ն ա լ տնտե սոլթյան աոձը ջարդում ու վ ա ռ ո ւմ ,- ուրիշ կենողն ուս րն Է

թոթվում և ասում Է*— Ինձ ի՞նչ* ,Հետո անցնում ես մի ուրիշ Կոմունալ տնտեսության տան

առջևով, մաիկ ես տալիս տան բակին, և նկատում որ ահա մի„ ձ ? սովետական ծառայողի կնիկ, մի իսկական տոհմական

Հայկանուշ կացինն առեյ պատշգամբի ճաղերն Է չարդում... սամո­

վար գցելու համար,Գնում ես բակը, մոտենում վերոհիշյալ Հայկանուշ տիկնոջը

ե հարցնում թե, տիկի՜ն, այս ի՞նչ բան Է, ինչի՞ ես ճաղերը ջար-

Դ Նա ծուո մտիկ Է տալիս քեղ և զարմացած ու զայրացած

ասում Է.— Քե՞գ Ինւ՛ ,Անցնում ես մի տան առջևով և տեսնում, որ լվացքի ջոլՐԸ

բարեհաճ մասնակցությամբ բակի աղբի և ա յ , մարդկային թե­րությունների,, բակից դուրս Է եկել և Էքսկուրսիա Է դնում Երևանի

մյուս փողոցներըէՄոտենում ես տան դռան առջև կանգնած մի կենողի ե

ասում.— Բարեկամս, այս ի՞նչ բան Է, այս տեղովը հիվանղությու

Է, զ ա յ ր ա ն ո ւ մ ես և որպեսզի նպատակիդ հասնես՝ մտնում ես

բակն իմանալու, թե ո վ Է արել այդ։Եվ տեսնում ես, որ աղբի և «այլ մարդկային թերությունների»

հետքը բակով, սանդուղով և պատշգամբով գնում, ուղղակի կա գ Է ա * ո ւ մ մի սենյակի, այնտեղից Էէ մի կոնկրետ անձնավորու-

թւան առջևւԴուռը ծեծում ես, դուրս ես կանչում այդ աղբի հիմնարկի ,

270

այդ աղբի մեքենայի, այդ աղբի համապատասխան մարմնին ն ուղղակի նկատում ես.

— Բարեկամ, այս ի՞նչ բան է, այս ի՞նչ աղբային զ ե ղ ֊ մ ունք է...

Աղբի մեքենան, այդ աղբի հիմնարկը, համապատասխան մարմինը տալիս է համապատասխան մի պատասխան.

— Քեզ ի՞նչ...

Ինչ կարող ես անել, Հայկական սովորութական մի կոդեքս է այս,

Մարգը երգում է, շվացնում հարևան սենյակում մինչև կեսգի­շեր, մինչև րոյս բորբոռում, ճչում, հրհռում, թմբկահարում, քեզ քնից ղրկում.

Երբ նկատում ես՝ ասում է.— Քեղ ի՞նչ։Մյուսի աչքի առջև ծեծում են մեկին, արյունլվիկ անում, մ « ֊

ա ե ն ո ւ մ ե ս ։ ն կ ա տ ո ւ մ մ ո տ ը կ ա ն գ ն ա ծ ի ն ։

Ա սո ւմ է, ի ՞ն ձ ի ն չ ։

^ յ ս ի հ ա ր կ ե , ссկ յա ն ք ո ւ մ х>։

Հ ի մ ն ա ր կ ն ե ր ո ւ մ և մ ա մ ո ւ լո ւ մ ուրիշ տ ե ս ա կ է։

Ա յս տ ե ղ չեն ա ս ո ւմ « ք ե զ ինչ — ի ն ձ ի ն չ » ։

Երբ օրինակ գյուղթղթակից Դժոխքը գրում է թե՝ «Քյոսահա- սան գյուղի ՓՈԿ֊ի նախագահը թույլ է», Քյոսահասան գյուղի ՓՈԿ֊ի նախագահը ձեռաց մի թղթակցություն է ուղարկում լրա գ ֊ րին, թե «գյուղթղթակից Դժոխքի գրածը միանգամայն անտեղի էր. նա ձեռնհաս չէ այգ խնդիրը լուսաբան հլու».

Այսինքն’ ('քե՞զ ինչ»։Իսկ երբ բանթղթակից Անգութը գրում է, թե՝ «Համար 2 գ ը ֊

նացքի մեքենավարը հարբել էր, տեղկոմի ուշադրությունն եմ հրա֊վիրում», տեղկոմը հերքում է այսպես---«Բանթղթակից Անգութնանբարեխիղճ է լուսաբանում փաստերը. մեքենավարը ոչ թե երկրորդ, այլ երրորդ գնացքինն էր»։

Ա յս ի ն ք ն ' ((ի՞նձ ի ն չ » ։

Ա յս պ ե ս են բ ա ն ե ր ը մ ե ր օ ր հ ն յա լ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ *

Երբ անհատին շրջապատող կոլեկտիվին ես դիմում,— ասում է' «ինձ ինչ», իսկ երբ «ես» կոլեկտիվին պատկանող անհատին ես դիմոլք' ասում է. — «քե՞ղ ինչ»,

< 271

Եվ մեր օրհնյալ Հայաստանում բոլոր թերությունները բաժան­ված են 2 կարգի, մեկը' ինձինչական, մյուսը' քեզինչական։

Ոչ ոք ոչ ոքի գործին չի խաոնվում։Լվացքի չուրը գլխիս թափեցին' քե՞զ ինչ. քո գլխին թափեցին'

ի՞նձ ինչ։Եվ մի քիչ ապրելով, սովորում ես այս օրհնյալ ձևին,Երբ տեսնում ես, որ մի Քյոսահասան գյուղի կոոպերատիվում

բարձրակրունկ տուֆլիներ են ծախում, բայց սապոն չկա, աղ չկա, կամ երբ շեֆընկերությունը միևնույն գյուղում խոսում է համաշ­խարհային կոնյուկտուրայի մասին, երբ գյուղր մի փայտե կամուրջչ ո ւ ն ի , — պիտի նայես թերության ցուցակին. քեզինչակա՞ն է, թեինձինչական, որպեսզի հանգիստդ ապահովես։ Եվ որովհետև կամ այս է լինում կամ այն, գործդ հեշտանում է. քեզինչական է' դարձ­րու ինձինչական, ինձինչակաԴ է - քեզինչական դարձրու, պըր-

ծա՜վ գնաց՛Շնորհիվ այս սիստեմի' հանգիստ, խաղաղ ապրում ենք աղ­

բերի, էշերի, լվացքաջրերի, շների, փոշու հետ և ոչ մի նեղություն

չենք քաշում։Նրանք իրենց համար, մենք մեզ համար։

1926 թ.

«ՃԱՌԸՆՏԻՐ» ՇԱՐՔԻՑ

Ես ամեն բան հասկանում եմ, մենակ մի բան չեմ "ասկանում. թե արդյոք ինչ է հասկանում մի ճաթղռանցի, մոլլադուրսունցի, ալիքուչակցի, ղուրդուղողեցի կամ ղոնաղռանցի բատրակ, երբ նստած է ժողովում կամ համագումարում, և ճառախոսը նայելով ուղիղ նրա աչքերի մեշ' ճառում է այսպես.

— Նվաճողական կապիտալի առաջխաղացման և նրա իմպե­րիալիստական ախորժակներին մենք կհակադրենք մեր տնտեսա­կան վերելքը' էլեկտրիֆիկացիայի, կոոպերացման, տնտեսության

ինտենսիֆիկացիայի միջոցով ե կապիտալիզմի վարձկանների կամ

272

բոլոր հ ի վ ա ն դ ա գ ի ն թ ե ք ո ւ մ ն ե ր ի հ ա ն դ ե պ մ ե ն ք կ յա ն ք ի կ կ ո չե ն ք մ ե ր հ ե տ և ո ղ ա կ ա ն մ ա ր ք ս ի ս տ ա կ ա ն ի դ ե ո լո գ ի ա ն ։

Կ ա մ տ ե ս ն ե ս ի ն չ է զ գ ո ւ մ մ ի ք յա փ ա ն ա կ ց ի կ ա մ ջա ջուռցի

բ ա տ ր ա կ , երբ մ ի ուրիշ ճ ա ռ ա խ ո ս ի ր ճա ռ ը ս ա ր ս ա փ ե լի ա րա գ

ա վ տ ո մ ո բ ի լ պես ք շ ում է' ա ս ե ն ք Ե րև ա նի ց Բ ա ս ա ր գ ե չա ր և ա յն -

պես է թ ռ չ ո ւ մ , որ չի հ ա ր ց ն ո ւմ , թ ե ճ ա մ փ ի ն մ ա ր դ է, ո չխ ա ր է,

ս ա յլ է թ ե ի ն չ , ու եր բ հ ա ս ն ո ւմ է Բ ա ս ա ր գ ե չա ր „ լ բ ա ղ ն ի ս ի պես

ք ր տ ն ա ծ դուրս է գ ա լի ս իր ճ ա ռ ի ա վ տ ո մ ո բ ի ^ ց ու ի ր ա ն հ ա ր ց ն ո ւմ են, թ ե .

— Ընկեր, մեր Մկրտչին պատահեցի՞ր Ելենովկա յում' զար­մանում է ։

— Ի ՞նչ Ե լե ն ո վ կ ա ։

— նո ր Բ ա յա զ Լ տ ի ճ ա մ փ ի ն ։

— Ի ՞նչ նոր Բ ա չա ղեւո ։

— Սևանա լճի ա փ ի ն ։

— Ի նչ Ս ևա ն ա լ ի ճ . . .

Զարմացական նշաններ...Կ ա մ մի ուրիշ ճ ա ռ ա խ ո ս ։

Կարծես Օդանավային բարեկամների ընկերություն լինի,Այնպես նստած իր բառերի աերոպլանում սավառնում է ամ-

պերի ոլորտը, որ հազիվ է երևում։

Կա մի չորրորդ տեսակն էլ, „ր առաջ ճառում է' հետո մտա­ծում, թե ինչ պիտի ասի։ Ու սկսում է.

— Ը .. .ը . . .ը . . .— Ըն գատը...— Իքը...— Բանը...

Եվ իհարկե, ճառը դառնում է հաբանություն, ընզատաբանու- թյուն, իքաբանոլթյուն, բանաբանոլթյուն։

Հիմա ասում եմ, աչքի ծայրով բաց անես գյուղացի մար­դու ուղեղի ծալքը ե ծածուկ մտիկ տաս, թե ինչ է կատարվում այնտեղ։

Մոտ ժամանակներս Ապարանում ներկա եղա մի ժողովի ե ճառի ժամին մտիկ էի տալիս գյուղացի պատգամավորներին։

Ըստ երևույթին ողջ առողջ էին.

18 Գ. 'էեմիր6յսւ(ւ, ճսաար II273

1 Г .Ч — ♦ * * ] * « I * - М Ч - ' ^ մ , կ ո ւ ք , ա կ . . պ - . . Ы

№ ' Հ Հ № \ ~ * . ~ է ^ հ ' « Г է. -г <! «-Г*-* < -< ՚ ,ք , ՞ ք' - *

9ե ւսում— պրծավ գնաց՛

»,,ն .ч.З *. „№ —<■-«> 7 յ ]ШТ Т \ 0 7 ., ան կար,ա, № » . ( 1 ,» . է ք նէ « ն Ч Ы ,ա ն է А

ծ™ բ ա ռ ե ր ի դ ա վ տ ո մ ո բ ի լո վ խ ճ ո ւղ ի ն ձ և ե լո վ քշու ս գ ր ֊ւ I հոտ հ ո ե մ ' նա Հո տ ը բ ա ժ ա ն ո ւ մ Է երկու մ ա ս ի ու

ղա ցո ւ ո չխ ա ր ի հոտ ի դ ե * « Լ Ւ ճ ա մ փ ա ն ,. ւ Լ ոԼո Բ ա ոոմ — ա ս տ ծո ւ բ ա ր ի ն ։ քու քո * ա գճ ա մ փ ա Է տալիս ք ե զ ■ Ր ա ր ո զ

Ам * « ■ « « ‘ г ' ч " 4 ՛ ' ‘ ' ՞ 1’ " ‘ ' ■ ՞ " ' 1 7 1 1, է. . յ » . V/- " 4* “ « / . » « — /■»( “ , » Д; - ^ - 4 , ,- ч ч А Ь Ас • ' " Г ՛ ' ՛ ’ р гшч1а*՝ Ьшу»^ 4 * *ч - մ/' “ Ьр* ь Л տալիս՛

■ է ,/( Ւ՞նչ ^ կա ^ ' է եք անհասկա'նալի ճա ռ ա սելու հա մ ա ր ՝ բ ա ն ի ց գ ո ր ծ ի ց գցել />ա

//է?„ ՞ է1/ գ յո ւղ ա ց ո ւն ա սել « շ ա ր ք ո վ ց ա ն ի ր » . դրա ա' ?

հիա նա լի մի ջո ց ա ս ե մ , Գնա տ ա նը լա վ պ ա տ ր ա ս տ վ ի ր , В

ր ումղ գ ր ի ր ու ե ր բ դուրս կ գա ս խ ո ս ե լո ւ ' ա սա .

— Շ ա ր ք ո վ ց ա ն ի ր ։

Պ ր ծ ա վ գ ն ա ց ։Ա սա . տ ր ա կտ ո ր բ ե ր ե լ տ ա ն ք ։էլ ռ ա ց ի ո ն ա լ տ ն տ ե ս ո ւթ յո ւն ս որն Է կ ա մ գ յո ւղ ա ց ո ւ ի ն չի ն Է

ձ ձ . Լ , Հ » » » « . , ։ т ~ ' Ч ^ * “ » " Г * “ք ճ

рь «Սա Ь ,Г ա է.ղ կապի .ա ՓՂՈ է . Ս կամ չհ » ձ

; . ^ г ^ ւ ր - գ ՜ լ հ 1 : Հ .կենտրոնական դեմքն ի ' գյուղացին զարմաց ԻԿ

Ր Լ Իմ գիտենարվ Էս մեկԸ խ^բապհտ вр п *Л Է. Է» Щ *

Ո 4

մեր զոռբա Գիրքորն Է, Էն մյուսն Էլ մեր մաճկալ Սաքսն Է, բայց որ սրանք Էդ քո ասածներն ըլեն — Էղ առաջին անգամ եմ իմա­նում ւ

19։տ թ.

ԷՊԻԴԵՍ*ԻՍԼ

Եթե նրան տեսնեք մի որևէ գավառական լաւոբաժնի շենքի առաջ կամ Թիֆլիսի Հայարտան նախասենյակում ետ ու առաջ շրջելիս՝ այգ ամենաստույգ նշանն է, որ Երևանից լուսժողկոմ է եկել այնտեղ։

Իսկ եթե Երևանում նրան հանդիպեք Լուսժողկոմատի մուտքի մոտ սպասելիս, ապա պարզ է, որ լուսժողկոմը դեռ չի եկել իր պաշտոնատեղին, այլապես նա լուսժողկոմի ընդունարանում կլիներ,

նրան կարելի է հաճախ հանդիպել նաև Հայժողկոմատի շո լր ֊ ջը, և այդ ամենաանվրեպ նշանն է, որ լուսժողկոմը քաղաքից բա- ցակա է։

Մյուս ժողկոմատներն էլ իհարկե իրենց հերթին մ ի որոշ Հերթապահություն ունեն նրանից . . . ընդունվելու ։

Рաա ՈԼՐ էլ ՈՐ գնա պատահաբար, համենայն դեպս օրական մի անգ ամ աչք Է ածում Կենտգործկոմի նախա գահության կողմը, այն Հույ սով, թե կարող կլինի մի տեսակցություն հաջողացնել նա­

խագահի հետ հարթելու համար իր բազմաթիվ անհարթ առաջա- դըրությոէններից մեկը, որը ահա, 5 տարի Է, առաջարկում Է բո­

լոր ժողկոմներին, նրանց տեղակալներին, սրանց ֆինբաժինների վարիչներին, սրանց ենթաբաժինների վարիչներին։ Բոլոր ժողկոմ­ները և նրանց նվիրապետական կարգը մինչև մ ատենավորը ճանա­չում են նրա քայլերի յուրահատուկ ձայնը նախասենյակում։

^ ա1ց Է նչ Է ն ա ' ն կ ա ր ի ՞չ , գ ր ո ՞ղ , դ ր ա մ ա տ ո ՞ւ ր գ , ե ր ա ժ ի ՞շ տ ,

գեր ասա ն, գ յո ւ ղ ա տ ն տ ե ՞ս , պ ա տ մ ա բ ա ՞ ն , ո ւս ո ւց ի ՞չ , ի ՞ն չ Է նրա

մ ա ս ն ա գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ը , գ ո ր ծ ը , վ ե բ շ ա պ ե ս ։

Ш

Այդ շատ դժվար է ասերԱ յդ մի տ ե ս ա կ . . . զ բ ա ղ մ ո ւ ն ք է Լ ո ւս ժ ո ղ կ ո մ ա տ ի շուրջը, նրա

բն ա գավառում։Երբեմն գրում է, Բայց ոմանք գիտեն, որ նկարում է։ Հողժողկոմատով կոլեկցիոներ < բույսերի, Պետհրատում,

„Րինակ... թանաք շինող է, Երբեմն կոոպերատոր Լ, իսկ միշտ... վաստակավոր ինտելիգենտ, որ իր ձևակերպությամբ կ,ինի «Կող.

տարական ֆրոնտում աշխատել { 38 տարի»։Գրողների շրջանում նա միշտ այսպես է սկսու իր- Մենք, գրողներս, Մեգ, գրողներիս։ Մեր. գրողների. Սեզ­

նից, գրողներից։նույնը նկարիչների շրջանում.

_ Կ ա ռ ա վ ա ր ո ւթ յո ւն ը պ ա ր տ ա վ ո ր է մ ե զ . ն կ ա ր ի չ ն ե ր ի ս . . .

Բ ա յց ի ն : են նրա « կ ո ն կ ր ե տ » ա ռ ա ջ ա ր կ ն ե ր ը » ։Դրանք մի շարք ա ռ ա ջ ա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր են, որ 1921 թվից

մինչև օրս դեռ որոշ ձևակերպության չեն հանգում, այն է Պետ ֊ հրատի միջոցով տպագրել իր ձեռնարկները մեղվապահության մս:սին։ Մի ձհռնարկր բանաստեղծության արվեստի ասի ։ ի տետրակ... արդեն բանաստեղծություն, Մի գյուտ նոր քարետախ­տակների մասին Եղվարդի շուրջը նրա գտած քարերից։ ոթը կտոր մեծ վեպ շերամապահների կյանքից. Տասը ռոմանս, Մի օպերետ.

Եվ ուրիշ շատ գործեր, որ տ կ ի սղության պատճառով

առայժմ մեջ չենք բերում այստեղ։Չգիտենք, ինչ են պատասխանում նրան Լուսժողկոմատում

ա յս ա մ ե ն ա ռ ա ջ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ա ս ի ն , բ ա յ ց որ նա հա նա պ ա զ

Լ ո ւսժ ո ղ կո մ ա տ ի ղ ե ն ք ո ւմ ն է, նրա մեջն ու շուրջը, ն ր ա պ եր իֆե-

ր ի ա յո լ մ , նրա բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ ա ռ հ ա ս ա ր ա կ - ա յդ պ ա ր զ ց ո ւ յց

տ ա լի ս , թ ե ի ն չ ա ս տ ի ճ ա ն ի պ ա շ ա ր վ ա ծ է հ ի մ ն ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ը նրա­

ն ո վ ւնա անխուսափելի է. ինչպես ավտոմոբիլ։նա մարդ չէ, այլ էպիդեմիա, Եվ տարածվում է էպիդեմիկ

ա ր ա գ ո ւ թ յ ա մ բ , Եվ ինչպես ամեն էպիդեմիայի դեմ, այնպես էլ նրա դեմ' միմիայն մի ռադիկալ միջոց կա - սպասել, մինչև որ անց ի

հետզհետե։ .նրան ենթակա են բոլոր ժողկոմատները, բայց ամենից I

Լ ո ւս ժ ո ղ կ ո մ ա տ ը , որի հ ա մ ա ր ս պ ե ց ի ֆ ի կ հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յո ւ ն է ,

276

նրա գործերն անվերջ են, ծրագիրներն անսպառ։Պլանային։Մերժվոլմ է մեկը, առաջարկվում է մյուսը։Նրա բ „ լոր ձեռնարկները հաճախ և երբեմն է, մի,տ մերմ ֊

վել են,

Հողժողկոմատում նա առաջարկեց հիմնել մի կոոպերատիվ գյուղ, որի անդամները պետք է լինեն բացառապես բանաստեղծ­ներ, երաժիշտներ, դերասաններ, նկարիչներ և ժուռնալիստներ, Նա միայն խնդրեց, որ իրեն տան երկու տրակտոր և 100 հազար ռութ լի դրամ։

Ասացին կմ տածենք այդ մասին։Բայց ԻնԼ"՞Վ է ապրում նա, Որտեղի՞ց է ձեռք բերում իր բա զ­

մազբաղ կյանքի միջոցները։

Լուսժողկոմատի շուրջը, երբեմն էլ մյուս հիմնարկությունն երի բնագավառում ։

Իսկ երբեմն հաջողության աստղը դավաճանում է Երևանում, այն ժամանակ նա գնում է ավե/ի խորքերը — Թիֆլիս, ուր տեսակ ֊ ցում է ամենապատասխանատո, տեղերի հետ և այդպիսով շարու­նակում է իր էպիդեմիկ կյանքը։

Անկասկած է, որ Լուսժողկոմ ա ս։ ում և այլուր նրան մի քանի անգամ թեթև ակնարկած կլինեն, որ նա զբաղվի' առաջին' մի որևէ գործով և երկրորդ' այնպիսի մի գործով, „ր հասկացվում է իբրև մի պարզ պարտականություն, այսինքն' օրինակ' թերթերի և այլ հրատ արա կությանց պահեստապետություն, մատենավարությունև առհասարակ մի այնպիսի գործով. որ իր մեջ գործի բոլոր հան­գամանքներն ունի։

Բայց նա անց է կենում այդ առաջարկության կողքով։ԱյԴ Ւր կյանքում հարևանցի անախորժություն է։Մի անգամ նրան պատահեցի քաղաքային բուլվարում, „լբ

շրջապատված մի քանի ունկնդիրներով, ի ն չ ֊ո ր բան էր բացատ­րում։

Սովետական կարգերըւ քիլ էլ լենինիզմ։

Հըմ «հեղափոխություն, հեղափոխություն» — ա՞յս է հեղա­փոխությունը։

— Ի՜նչ կա որ։

277

_ Տ ա ն ը ս , ի նչ հ ե ղ ա փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն , Հ ե ղ ա փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ն էն կ լի ­

նե ր , որ ամ ե ն ք и էլ ա վ տ ո մ ո բ ի լ ն ս տ ե ի ն ք և մ եր ո ւզա ծ տ ե ղ ը ե ր ֊

թ ա յի ն ք . Ը ի ֆ լ ի ս , Մ ո ս կ վ ա , Ռ ո ւսա ս տ ա ն, օրը տ ա ս ն ա ն գ ա մ Երե-

մ ա ն ի ց գ ա վ ա ռ , գ ա վ ա ռ ի ց Երևան գ ն ա յի ն ք , գ ա յի ն ք ,Լ Ի՞նչ գո ր ծ ունենք ա մ ե ն ք ս ա մ ե ն օր Բ ֊ի ֆ Ժ ^ ’ մ ո ս կ վ ա ,

գ ա վ ա ռ գ ն ա լո ւ գա լո ւ ։_ Ջ ա ն ը մ , ի ՞ ն չ . . . ես եմ ու ո ւզո ւմ ե մ ա մ ե ն օր ք ե ֆ ի ս հա ­

մա ր ա վ տ ո մ ո բ իւ ն ս տ ե լ, Հ ա պ ա ի ՞ն չ , հիմ ի բա լշև ի կ ո ւթ յո մ լ է , ջո ­

կել չի կ ա ր ե լի , ա մ ե ն ք ս հա վա սա ր ե ն ք , Եվ եթե հ ե ղ ա փ ո խ ո ւթ յո ւն

է ' պ ա ր տ ա վ ո ր են ամենքիս հ ա ր ց ն ե լո ւ , թ ե ի ն չպ ե и եք ո ւզո ւմ որ

լինի ,— Ի ՞ն չ հ ա ր ց ն ե ն ։_ Ի ՞ն չ , Հ ա զ ա ր բան կա , Շ ե ն ք ե ր ի մ ա ս ի ն , կ ե ն ս ա թ ո շ ա կ ի

մ ա ս ի ն , Լենինն ա ս ե լ Է' ա մ ե ն մ ա ր դ որ 4 5 տ ա ր ին ա ն ց ա վ պիտի

կ ե ն ս ա թ ո շ ա կ ս տ ա ն ա , տ ո ւ ն - տ ե ղ , տ ն տ ե ս ո ւթ յո ւն պ ի տ ի ստ ա ա,

Լենինը հա վ ա ս ա ր Է խ ո ս ե լ - (Է գ խ ա բ ա ր ն ե ր ը դու ի ն ձ ն ի ց Ի ^ Տ Ի Ր ՛

ա պ ա ի ն չ ) , Լենինն ա ս ե , Է. հա րուստ , ա ղ ք ա տ ջո կ ե , չի կ ա ր ելի ,

ա մ ե ն ք ն Էլ հ ե ղ ա փ ո խ ա կ ա ն են' Լենինն ասել Է. ինչ մ ա ր գ ի չ որ

4ր ե ց ՝ պ ե տ ք Է տ պ ե ր Ինչու * ս ր ա ն ք » շեն տ պ ո ւմ , Լենինն ի ն ք ն իր

ձ ե ռ ք ո վ իր գր քե ր ի մ եջ գ ր ե լ Է ( ե ս ի ն ք ս կ ա ր դ ա ց ե լ ե մ ) , որ ա մ են

մա ր դ ինշ գ յո ւտ ա ն ի ' ա մ ե ն գ յո ւտ ի հ ա մ ա ր վ ա ր ձ ա տ ր ո ւթ յո ւն

ս տ ա ն ա , և ի նչ գ յո ւտ Էլ որ լի ն ի , ա ս ե է Է ' ձ ե ր գ ո ր ծ ը չ է , դուք պ ա ր ­

տ ա վոր եք լո ւ յս ա շխ ա ր հ հա ն ե լո ւ , ք ա ն ի որ ա զ ա տ ո ւ թ յո ւն է հ ի մ ի » ,

— Այդ ո՞ ր գրքի մԿ ն է այդպես 4րՎած։- Ո՞ր դրքի մ ե ջ , Ի հա րկե « ս ր ա ն ք » ա յս տ ե ղ թ ա ք ց ն ո ւ մ են,

որ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը չկ ա ր դ ա , ք ա ն ի որ ա յգ ի ր ե ն ց դ ե մ է , Չ ե ն ուզում,

ոլ, գ ի տ ո ւթ յո ւն ն ա ռա ջ գ ն ա , ու ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ի ա չքը բ ա ց վ ի , Իրենք էէ

գր ա բա ր են խ ո ս ո ւ մ , ռ ե ս պ ո ւբ լի կ ա են ա ս ո ւ մ . որ ժ ո ղ ո վ ո ւր դ ը չհաս-

կ ա ն ա , Հ ա ս ա ր ա կ ա պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ա սա , ռ ե ս պ ո ւ բ լի կ ա ն որն է, С

« ս ր ա ն ք » լ ե ն ի ն ի ՞ զ մ են հ ա ս կ ա ն ո ւմ , ո ր . . ._ Դուք ի ն չ պ ե ՞ս եք հ ա ս կ ա ն ո ւմ լ ե ն ի ն ի զ մ ը ։

— Ես իմ խելքով եմ հասկանում լենինիզմըг— Այսինքն ինչպե՞ս։— Ինչ որ ը ս ե լ ե ն ի ն ի զ մ ը , Լենինը հ ա ս տ ա տ ե չ է ի ն ձ պ ե ս ն րի

հ ա մ ա ր ,— Ո ւրեմն լ ա վ բ ա ն է ա ր ե լ ձե զ հ ա մ ա ր «

т

Տէանըմ Լենինն էլ իրա օգուտը շահադործեց։ Տեսավ, որ՞ : լր Հ Հ ե Րը թ „ 4լ են՝ խփեց, հխանոլթյոլնն առավ и я Ь ՚

այց ի չ օգուտ, Եվրոպա ո ր պառլամենտը, ր մինիստրոլ. թյունն ուզում ես գնա՝ Լենին չեն ընդունում,

— Ուրեմն գործը փչացրեց,— Ինչ որ իսե։

ք Ե վ ա ո գ ի „ „ .

րի ան կիսաժպիտ նայում է նրան։— 1*ПР գյուտ արե՞լ եք։֊ ՄԻ արմատ եմ գտել, „րի շոլրը եթե խ մ ե շ 5

կերիտասարդանաս։Ի՞նչ արմատ է։

. . . Աչքերիդ լույսը կավելանա, եռանդ կգա վրադ և...— Ի նչ արմատ է։

— Ինչ ֊որ իսե, շատ ազդու բան է, Պետք է տանեմ Առժոո. կոմատ։ Բայց օգո՞ւտն ինչ։

— Ինչո՞ւ։

— Հայկական նախանձը կթողնի՞, որ իմ գյուտին պատիվանեն, լույս գցեն։ / է

Այնտե ղ էլ արգելքներ կան։֊ Ջանըս, ս„,ս կացեք, հայն ի՞նչ հեղափոխական է,

1926 թ .

ԱՂԲԸ Եվ ԻՐ ՀԵՂԻՆԱԿԸ

Երևանի քաղաքացիներից շատերն ուշադրություն են դարձ-Րել, որ քաղաքի աղբը դ ոլր ս է կբվ„լմ ավտ„ մոբՒլ„ վ> . . յկ Աք ց հիվանդանոց են տանում կաչյասկովէ

Եվ վրդովվում ենէ Չգիտեմ' ինչուէ

Հինչգեո, աղբը „բ ավտոմոբիլով են տանում, իսկ մարդուն ւաԱ">սկով դրա մեջ մեծ խորհս.րդ կա։

Ш

Խ ո ր հ ր դ ա ծ ե ն ք մ ի փ ո ք ր ։ինչ է ա ղ բ ը . - Մ ա ր դ կ ա յի ն մ ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ,

Ինչ է մ ա ր գ ը ։ — Ս՚ՂԲՒ հե ղ ի նա կ 'Ո ւր ե մ ն ո ՞վ է մ ե ղ ա վ ո ր , որ աղբը գ ո յո ւ թ յո ւ ն ունի,

Ի հա րկե մ ա ր դ ը ։Դ ե , ո ւր ե մ ն , թ ո ղ պ ա տ ժ վ ի ա յդ մ ա ր դ ը ։ Թող նա կ ա յ յա ս կ ա

ն ս տ ի , իսկ ա ղ բ ը ' ա վ տ ո մ ո բ ի լ ։

Բ ա յց ես ձեզ ուրիշ բ ա ն կ ա ս ե մ ,

Թ ո ղ ե ք ա ղ բը նս տ ի ա վ տ ո մ ո բ ի լ ։Թ ո ղ ե ք գր ա վի չ դ ա ռ ն ա նրա հ ա մ ա ր ք ա ղ ա ք ի ց դուրս գն ա չը , Թ ո ղ ե ք պ ա հա նջ դ ա ո ն ա ա վ տ ո մ ո բ ի լո վ հ ե ռ ա ն ա լը ք ա ղ ա ք ի ց ,

Թող չմ ն ա մեր բ ա կ ե ր ո ւ մ , թ ո ղ դուրս գա ք ա ղ ա ք ի ց , գ ն ա , հե .

ռա նա մ ե ղ ա ն ի ց ։Եթե ա յդ լա վ կլինի նրա հա մ ա ր , մ եղ հ ա մ ա ր ա վ ե լի լա վ ,

Իսկ մ յո ւս կ ո ղ մ ի ց ' թ ո ղ ե ք . որ ք ա ղ ա ք ա ց ի ն ա ն ա խ ո ր մ ո ւթ յա Р

մ տ ա ծ ի հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց գ նա լու մ ա ս ի ն ։Թող նրա հա մ ա ր հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց գ ն ա լը դ ա ռ ն ա ա նհրա պ ույր ,

ա ն հ ա ր մ ա ր ։

Դ ժ վա ր ։Ա ն պ ա տ վ ա բ ե ր իս կ*Թ ող նա վ ա խ ե ն ա ա յդ կ ա լ յա ս կ ի ց ։Եվ ա յգ ս ա ր ս ա փ ե լի կ ա լ յա ս կ ի ց հեռու լի ն ե լո ւ հ ա մ ա ր թոզ

մ տ ա ծի ա ռ ո ղ ջ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ։

Թող ք ի չ տ ր ա ք վ ի , ք ի չ խ մ ի , ք ի չ ծ խ ի ։Թ ող ք ի չ ա ն ց կ ա ց ն ի ա ն քո ւն գ ի շե ր ն ե ր ք ե ֆ ի , շ ռ ա յ լ ո ւ թ յա ն , շը-

վ ա յտ ո ւ թ յա ն և ա ն ա ռ ա կ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ։

Թ ող բ ա ղ ն ի ք գնա ա մ ե ն շ ա բ ա թ ՛

Թ ող շուտ պ ա ռ կ ի ք ն ե լո ւ և շուտ վեր կ ե ն ա ։

Մ ա ր մ ն ա մ ա ր զ ո ւ թ յա մ բ թ ո ղ պ ա ր ա պ ի ։Քիշ զ բ ա ղ վ ի թ ո ղ դ ա տ ա ր կ ա խ ո ս ո ւ թ յա մ բ , Թող ա շ խ ա տ ի ,

Եվ հ ե տ ո , վ ե ր ջ ա պ ե ս , թ ո ղ ք ի չ կ ե ղ տ ո տ ի փ ո ղ ո ց ը , բակը, տ ո ւնը , ս ե ն յա կ ը , հ ա գ ո ւս տ ը , մ ա ր մ ի ն ը , մ ա ր մ ն ի մ ե ջ ը . . . Ք ի չ < » ՝

վ ա ք ի ա ղ բ , կ ա մ հ ա վ ա ք ե լո ւ ց հետո թ ո ղ մ տ ա ծ ի մ ա ք ր ո ւթ յա ն մա­

ս ի ն , ա ղ բը ք ա ղ ա ք ի ց դուրս տ ա ն ե լո ւ մ ա ս ի ն ,Ա յո , ա յո , ա յո , ոչ թ ե ա վ տ ո մ ո բ ի լն ե ր , ոչ թ ե ա ե ր ո պ լա ն ն р,

ա յլ ոսկի ս ի ն ի ն ե ր , ա դ ա մ ա ն դ ա կ ո ւ ռ ն մ ա տ ո ւ ց ա ր ա ն ն ե ր շ ի ն ե * ,

280

ա ո րի հ ա մ ա ր , փ ե ր ո ւզ ե ս ա փ ո ր ն ե ր , մ ա ր գ ա ր տ ե կ տ ո քե ր ը ն դ ե լո լ -

զ նք հրեղ են ձի եր լ ծ ե ն ք ա ղ բի հ ա մ ա ր , հր ա ժ ե շտ ի խ ա ն դ ա վ ա ռ

հ ա ն դ ե ս ն ե ր տ ա ն ք , փ ող հ ա ր ե ն ք , թ մ բ ո ւ կ զ ա ր կ ե ն ք , Դ ա վ ի թ մ ա ր .

գ ա ր ե ի պ ես պ ա ր ե ն ք , ե ր գ ե ն ք ու ճ ա մ փ ո , գ ն ե ն ք ք ա ղ ա ք ի ց հ ե ռ ա ­ց ո ղ ա ղ բ ի ն ։

Թ ող գ ն ա , ի ն չն ե ր ի ս է պ ե տ ք ա ղ բ ը . թ „ ղ գ ն ա , պարարտացնի մ կ , դ ա շտ ե ր ը , ա յգ ի ն ե ր ը , ց ա ն ք ս ե ր ը . . .

Մ ե ն ք կ ա լ յա ս կ ո վ էլ յ „ լա կ գ ն ա ն ք , եր բ հ ի վ ա ն դ ա ն ա ն ք ,

Ո տ ո վ էլ կ գ ն ա ն ք , եր բ հ ի վ ա ն դ ա ն ա ն ք ,Վ ե ր ջ ա պ ե ս , ի ս կ ի էլ չ ե ն ք դ վա նղա նա < շ ե նք գնա հիվա ն

ն ո ց ,

Եթե ք ա ղ ա ք ո ւ մ ա ղ բ չ լի ն ի ,

1926 թ.

ԵՐԵՎԱՆՅԱՆ ՍՈՆԵՏՆԵՐԱ մ ա ռ ը մ ո տ ե ն ո ւ մ է,

Ս կ սվ ե ց կ ա լո շն ե ր ի և տ ա ք հ ա գ ո ւս տ ն ե ր ի վ ա ճ ա ռ ք ը . . . կ „ „ _ պ ե ր ա ա ի վ ն ե ր ո ւմ , ջրի կ ր ի զ ի ս ը ' ջր մ ո ւ ղ ն ե ր ո ւ մ , ճ ա շ ա ր ա ն ն ե ր ո ւմ , ա վ տ ո ն ե ր ի փ ո շ ե լի ց վ ա զ ք ե ր ն ՝ Ա բ ո վ յ ա ն ո ւ մ . . .

Եվ մ ո տ են օր ե ր ը , որ մ ա ր դ ի կ գն ա ն ա մ ա ռ ա ն ո ց . . . ա ն հ ա ն գ ը ս ֊ տ ա ն ա լոլ և ի ր ե ն ց ջղ ե ր ը փ ո ք ր ֊ի ն չ . . . գ ր գ ռ ե լո ւ ։

Պ ա տ ա հ ա կ ա ն թ ղ թ ա կ ի ց ն ե ր շ ո ւտ ո վ կ գր ե ն լր ա գ ր ե ր ո ւ մ .

« Ղ ա ր ա ք ի լի ս ա ա յս տ ա ր ի մ ե ծ թ վ ո վ ա մ ա ռ ա վ ո ր ն ե ր են

սպ ա սվում , Ա րդեն ս կս ել են գալ Բ ա ք վ ի ց , Թ ի ֆ լ ի ս ի ց , Ե ր և ա ն ի ց ,

Մ ի ջո ց ն ե ր են ձ ե ռ ք ա ռ ն վ ա ծ ս ա ն ի տ ա ր ա կ ա ն դ ր ո ւթ յո ւն ը բ ա - րե լա վ ե լո լ , Ե ղ ա ն ա կ ն ե ր ը հր ա շա լի ե ն » ,

« . . . Դ ի լի ջա ն ո ւմ ա յս ա մ ա ռ ա հ ա գ ի ն թ վ ո վ հ ո վ ե կ ն ե ր են ս պ ա ս ֊ վում, Շ տ ա պ կ ա ր գ ո վ վ ա ր ձ վ ո ւ մ են ս ե ն յա կ ն ե ր ը , Մ թ ե ր ք ի ա հ ա գ ի ն

պաշար կ ա ։ Կա րգի են բ ե ր վ ո ւ մ ռ ո տ ո ն դ ը , զ բ ո ս ա վ ա յ ր ը ։ Ե ղ ա ն ա կ - "երն ս ք ա ն չե լի ե ն » *

• •■ «Դ ա ր ա չ ի չ ա գ ո ւ մ ա յս տ ա ր ի բ ա զ մ ա թ ի վ հ ո վ ա գ ն ա ց ն ե ր

ս պ ա ս վ ո ւմ , Ա րդեն ս կ ս վ ա ծ է ա վ տ ո մ ո բ ի լա յի ն հ ա ղ ո ր դ ա կ ց ո լ .

281

Л „ л г Ա մ ե ն օ ր փ ո ս տ պ ի ա ի ս տ ա ց վ խ ն ո ր ա ղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ե ն բ ա ց .

‘ " " է ., / / ! . " Ч « Р Г "Г Ղ ա ր ա ^ լ ի ա ^ մ է »^ ц ф ! м м ^ ь ь р с ք - № “ ■ ‘ ք .

^ Л - Д ь - . - * * * - “ <■> է եՀ 1 1 ^ 4 Փ ^ Հպ ատ ճա ռո վ, և չարժե գնալ ո չ Ղարաքիլիսա, լ ի ժ է

* " Ж - ‘ А м А . « - ■ . » « ■ « < * ♦♦“ - * “ * * “ոառհւհսա, Դի/իջան և Դարաչիչագ։

Իհարկե, Ղարաքիլիսայում դարձյալ նույն կ ղ " > ը ԿԺ

ի ն չ ֊ ո ր սրանից քառասուն տարի առաջ, ^ . "

թանկ, մթերք չ ի ճարվի, իսկ Դ ա ր ա չ ի չ ա գ ո ւ մ ե ր խա Րի գիզոէհոհա _ հն>պես ամեն տարիէ

Եվ Ղ ա ր ա ք ի լ ի ս ա յ ո ւ մ անձրև կգա շարունակ, ինչպ ս Ի ժ ա ­

նում և Դ ա ր ա չ ի չ ա գ ո ւ մ ։ , ,

Н * ' Ա լ 4, ա ք 1 , ա , ,փ տ կանեն աԱւ „ լ,նա լ « լ Ղ » ք » , Ւ Ժ - ֊. " 1 ’

■ ' * № * '< ■ “ “ * ■ * " ն՞ ' հ ~ մա? * Г ы ՛^ 4 է \ Հ . շ ն հ Ւ ‘ <” ■ *— “ еА ^ - Ч - ք ՛ " 4 " " “ ' ‘ Г " Н ՛

и , - . ^ , , А Հ Ա * ՝ я " ' - ! » - " ' ՛ ^(կրկնիր 10 անգամ, կամ' ինչքան կուզես) ։

192Տ թ.

«ՄՐՑՄԱՆ ԵՄ ՀՐԱՎԻՐՈԻՄ»

(է |սօ»1ւսց«1«սէ կ«ւ-1"4)

Ա ն ա պ ա ս տ ա ն ե ր ե խ ա ն ե ր ի կ ո մ պ ա ն ի ա ն ի ր մ ր ց մ ա ն

« , . < * * ^ * հֆՒ Ժաման կի "է"ТС *

яке

Դուդուկներն ածում են, դհոլը խփ„լմ, հարսանքավորները ծափ են տալիս — բայց պարող չկա, Գլխով֊ձեռով են ա նում-բա ն չի դուրս գալիս։

Այն ժամանակ Մուկուչը (մոլկուչները յարամազ են լինում) հանկարծ գնդակի պես մեջ Է նետվում ու սկսում Է կարկտի նման ծեծել հատակը, Ծեծելով մի 2 - 3 ռուբլի... ինչ եմ ասում՝ րոպե, աչքը գցում Է բազմության մեջ թաքնված Սոնիչկային (սոնիչկա- ները հավլաբարցի են լինում և չարաճճի լեզգինկա պարող), Սա մի երկու չեմ ֊չո ւմ Է անում ու մեկել' սահելով կարի մեքենայի ասեղի պես թռթռացնում Է 3 — 4 րոպե՛

Սա նշանակում Է . « Մուկուչը նվիրելով 2 ռ ո ւ բ լ ի ՝ մրցման Է

հրավիրում Սոնիչկային» ։ (ГՍոնիչկան Է լ ընդունելով մրցման հրա- վերը' նվիրում Է 3 ռուբլի» , Ա յ ք հզ մրցման հրավիրել, մրցումը ընդունել և մրցումը տաներ

Բայց պատահում Է , Է . որ դուդուկը ածում Է , դհոլը զարկում, և Մուկուչը աչքը գցում Է ընկ. Թռչնիկի վրա. (թռչնիկները տնայնա­գործական բանաստեղծ են լինում, շատ պրոդուկտի վ, շատ ինք­նասեր և հարսանիքներում իրենց շատ լուրջ պահող),

Մ ո ւ կ ո ւ չ ը գ լ ո ւ խ Է տ ա լ ի ս ն ր ա ն ։

Թռչնիկը նոթերը կիլոում Է ե անպատասխան նայում Է մի կողմ,

Ընկեր Թռչնիկ, տ ա շ ի -----գոռում Է բազմությունը,

Ай, վեր կաց,— գոռում Է Մուկուչը « դ ո ւ» ֊ո վ և կոպտո­րեն թևից քաշում ։

Քաշեք դրան, քա ա ա շե' ե՜ ք ...

Այդտեղ Թռչնիկը խիստ վիրավորված, որ իրեն պարի են Հրավիրել (և ինչո՞ւ չպիտի հրավիրևին) կատեգորիկ, կտրականհ ր ա ժ ա ր վ ո ւ մ Է պ ա ր ե լ ո ւ ց ։

— Ընկեր Թռչնիկ, տաշի,*.Էչ ինչ «տաշիռ... ընկեր Թռչնիկն արդեն սարսափելի վիրա ֊

վորված, պոմիդորի պես կարմրած, փնչալով դուրս է դնում պատշգամբ...

Սա Երեխաների բարեկամների ընկերության մրցման հ ր ա վ ի ր ­

վածներից' նրանք են, որ մրցման չեն պատասխանում։Բայ$ ահա Մուկուչը ս ա տան ա յի^ աչքերը պստպստացնում է

Ш

հասարակական գործիչ, ազնիվ և անճոռնի Տ եր ֊Բ աղդասարյանի

Արա։ <- Ո ւ ռ ա ՜ , - թնդում է բազմությունը այս մազալու ընտրու­

թյունից, Բայց բարեսիրտ Տեր-Բաղդասարյանը ձեռաց ընդու­նում է հրավերը և ֆուրգոնի պես մեջ մտնելով ջաղացքարի փորն ու մեջքը շուռ է տալիս, կացնի ոտներով համառոաակի քստքստաց­

նում է հատակը և ով զարհուրանք, հանկարծ ծիծաղելով գլուխ է աա,իս հայտնի պարուհի նազելաշուք Մարոյին, որը թ պարի սկզբից իրեն ո ւ տ ո ւ մ . կտրատում էր, թե երբ պիաի հրավիրեն պա­րելու, բայց հիմա ինքն էլ զարմացած նայում է անդյուրաթեք

Տ եր ֊Բ ա ղ դ ա սա ր յա նի ն ։Սա է, նշանակում է պատրաստ լինել նվիրաբերության

բայց սպասել մի « էֆեկտավոր» հրավերի և անակնկաչ հրավերստանալ մի մարդուց, որ «կամքդ չի հարցրել»,

Եվ ահա, երբ նազելաշուք Մաըոն մարեմրում է ռանզիիմեղմօրոր մասերում, հանկարծ մեջ է գալիս մի մարդ, որ թեև պա-բել չգիտե, բայց շատ է սիրում պարել և գոռում է.

— Ք ր ր օ ղ լ ի ա ծ ե Ք ՛ ! п Р ° р ՛ * п Р գ 1դ ե ր պ 1’ տ ի ս ւ ա Ր ե մ ։

Ու Մարոյի պարը խանգարելով, Քյորօղլի է ածել տալիս, մեջ է քաշում միլիցապետին, բոլոր հիմնարկների վարիչներին,

գործկոմի բոլոր անդամներին և աչքի ընկնող բոլոր մարդկանց,

„ „ իր հետ յոթ օը, յոթ գիշեր պարեն,Սա էչ Պողոս Աբելյանն է, Տեսնելով, որ կենտապարը քիչ

է' ՀՕԿ-ին, նրա ճյուղերին, բոյոր պետական, կոոպերատիվ “ « *-ս,րաարտաղրական հիմնարկներին, մեջ է քաշում ընդհանուր

ՔւորօղւիիէԵվ խոսաովանելռվ « սրանից հետո ամեն տարի», տասը ռուբ-

լի վերոհիշյալ հիմնարկներին և ամբողջ պետությանը, հրա­

վիրում Է նույնն անել,Լենինականում 2 1 - 2 2 թվականներին ինչ ֊որ քաղաքային

հարկ հավաքելիս քաղաքածայրում մի կնկանից, որ վաղն ազու

են' ասում են._ Վնաս չունի, մայրիկ, այս տարի մի ռուբլի կտաս, դալող

տարի 50 կոպեկ’Կնիկը մի քիչ զարմանում Է.- Իհ, կեցի, մըկըը դալող տարի Էլ պիաի բոլշևիկ ԷղնԷ-ս

284

— Պիաի էղնի, մայրիկ ջան, պիտի էղնի,Այս կնկա միամիտ հարցը ներելի է, բայց ես կուզեի պ. Աբկ-

յանին մի ոչ ֊միամիտ հարց տալ. այսպես որ խոստանում եք « ամեն տարի» նվիրաբերել անապաստան երեխաների օգտին' ուրեմն մենք «ամեն տարի» անապաստան երեխաներ պիտի ունե­նանք.

Այս գիշեր նստեցի և մի չավ մտածեցի Երեխաների բար. ընկերության կոմպանիայի մասին, Եվ աշխատեցի գտնել մի նպատակահարմար ձև, Եվ գտա, Ահավասիկ, Որոշեցի այս տարի ոչ մի կոպեկ չտալ այդ ֆոնդին, Երկրորդ տարին նույնպես, Եր ֊ րորդ֊չորրորդ տարին դարձյալ ոչ մի կոպեկ, Բ ա յ ց 1931 թ վ [ , ց

ամեն տարի խոստանում եմ 100 ռոլբ,ի անապաստան երեխանե­րի օդտին, Նաև խոստանում եմ 1935 թվականից ամեն տարի 150 ռուբլի «Կորչի անգրագիտության», Եվ մրցման եմ հրավիրում բոլոր քաղաքացիներին։

Այս մրցումը և' միտք ունի, և' հաջող միտք, Բոլոր քաղաքա­ցիներն էլ կմասնակցեն։

Բայց մյուս կողմից, ես հասկանում եմ Աբելյանի ֆանդը,Նա հարսանիքի այն պարողներից է, որ թեև գոռում է, թե

«էՅոթն օր պիտի պարեմ» և րւսադեմին արդեն քնած է չինում կող­քի սենյակի բազկաթոռին, բայց հարսանիքի մեջ աշխույժ է մրտ- ցընում, բոլորին պարել է տալիս և ուրախացնում տանտիկնոջ սիրտը։

Ընկեր քաղաքացիներ, անապաստանները տաշի են ասում... Չեք կարող Մարոյի պես, եղեք Տեր-Բաղդասարյանի պես, Մի լինեք ինձ պես առաջիկա հինգ տարում, եդեք րնկ. Աբելյանի պես միայն այս տարի։

Իսկ Թռչնի՜կը— կասեք։

Թռչնիկը դեռ պատշգամբում հովին է տալիս իր բարկությունը, Գնացեք դուդուկով ներս բերեք նրան։

1 9 2 6 թ .

285

ն ո ս տ ա լ գ ի ա կ ԱՆ դ ռ ն ե ր

Բ ա ր ե կ ա մ ն ե ր ի ց ս մ ե կ ը , որ մ ե ծ հ ա մ ա ր ո ւ մ ունի ի բ ը և լուրջ,

գ ո ր ծ ն ա կ ա ն և հ ն ա ր ա մ ի տ մ ա ՐԴ' կ ա ն գ ն ե լ էր ն ա լԲա ն դ յա ն փ ո ղ ո ցի

Ս ր բ ե ր ի ց մ ե կ ի առջև ս, մ տ ի կ .ոա լով շ ե ն ք ի ն , ի ն չ ֊ո ր հա շի վ ­

ներ էր ա ն ո ւմ ի ն ք ն ի ր ե ն ։

Մ ո տ ե ց ա նրա ն ւ „ . с г / ւ հ1Թ եև ս ա ս տ ի կ մ տ ա զ բ ա ղ էր բ ա յ ց , ը ս տ ե ր և ո ւ յթ ի ն , մ ե ծ գոհու-

ն ա կ ո լ թ յ ա մ բ է ր ն ա յ ո ւ մ շ ե ն ք ի ն ,

_ Ի՞նչ կ ա , - հա ր ցր ի ես' ի ն ք ս էլ ն ա յե լ ո վ մ ե ծ շ ե ն ք ի դըռ-

ն ե ր ի ն ո ւ պ ա տ ո ւ հ ա ն ն ե ր ի ն , , ,

_ Հ ի ա ն ա , կ ա ր ե լի ա ս ա ց նա շ ա ր ո ւն ա կ ի ր մ տ ք ե ր ի

Ա տ , - շատ խ ե լ տ , ի Ա զ ո ր » ն ա կ ա ն ձ և ո վ է շ ի ն " > — « « “ I"

մա ր և վ տ ա ն գ ա վ ո ր չէ ,- ծ ր կ ր ա շ ա ր յ ի ՜ ՞ ՚ ^ յ ր Ի ‘ “ ՚_ Ե ր կ ր ա ց ի - . . . կ - յ . ի ն , ե ր կ ր տ շ ա ր կ պ ա տ տ .

Հ ո ւմ ( , ա ր երի ք ն թ ա ց ք ո լ մ , ա » Հա շվի մ ե շ շ ք Բ ա ,ցճ ա ր տ ա ր ո ր ե ն շ ի ն ա Տ է <■ ա ն Հ ա ր մ տ ր ո , վ տ ա ն զ ա վ ո ր ,ք

- % ոռքերի կողմի՜,. Ի սեր աստէս, ի՜նչ է , ш и п и ! , - զար- մա,ա ե . . - տ ե ս ե , ի -հ սարսաՓե,ի նեղ զոներ են, .եղան մաՀ- է ա Ա , պաՀարան լէ , „իվան. Հացարան ,ես ^ մտցնել , ոների, ոարսավ,ելի նեզ զոներ են. որան կասեն Հիանալի ք -

Բ ա ր ե կ ա մ ս ժ պ տ ա ց . . . . . 5 с ւ_._ Ա - , են ա ս...! ե , , Սարսափելի նեղ են, ա'„,կիորեն նեղ.

ձ ե ն , բ ա ն ն Էլ ա լն Է. թ ի ՚ն լ պ ես պ ե տ , ( տ ն ա ,ի ն ի ր ե ր ր ա լս , ք - Ա ր Լ մ տ ց ն ե լ ն ե ր ս , Ьи ա „ մ ա ս ի ն մ տ ա Ո ց ի . № . Հ 1 ա կ Հ № ս ե ղ ա ն ն ե ր Ը . ս լտ Հ ա ր ա ն ն ե ր ր կ ա ր ե լի է թ ո կ ե ր ո վ ր ա ր կ ա ց ն ե լ

պ Լ ո ւ Հ ա ն ն ե ր ի , մ տ ց ն ե ր Բ ա յց մ ա ա Ա ւ մ էի . ք ե ի պ ե ս պ ե տ ,

մ տ ց ն ե լ , ո ր ի ն ա կ ' զ ա շ ն ա մ ո ւր ր , « / » մ ա ս ի ն տ ա ր ա կ ս ւս ա է էի, ք

Հանեարծ գտա Հնւսրը* , .ա ո ա վ ո տ մ ե ր կ ո ն ս ե ր վ ա տ ո ր ի ա ,ի վա րիշի ‘ М >

ի ո ս ս ւ մ է ի ն , ե ր տ կ ա ո , ք , ա ն մ ա ո ի ն . ե տ „ մ ա մ ա ն ա կ նա քերա­

ն ի ց մ ի ր ա ն ր ա , Ւ ղ ե , , Ъ ш ա ս ա , , որ շ - ւ տ ո վ ^ Ս ա ն ո ւ մ

ն ա ն ք դ ա շն ա մ ո ւր շ ի ն ո ղ հա տ ուկ վ ա ր պ ե տ ,_ Ե ր ա ժ շ տ ո ւթ յո ւն ն ի ՞ն չ կա պ ունի ա յս ն ե ղ դռ նե ր ի

2«С

հա , Հեն3 այգտեղ եմ գամ Ա։ Կլ-Աի այս նեղ դռների^ Р ք р

֊ Հասկացա, ուզում եք ասել. „ր վարպետն ա,նպիսի փ „ ^ րիկ դաշնամուրներ կշինի, ռր այս նլ ղ Հ Հ

'ոլորովին ոչ,— բացատրեց բարեկամս հանգիստ և խե­լացի հա յա ցքով ,- վարպետը դաշնամուրը կշինի բնական մեծռւ- թյամբ,

մ ~ է Ո7 լեմձ . Գ ռ ն ե ր Ը կ ա մ ^ ^ ա ն ն ե բ ը կ ք ա ն դ ե ն , ո ր դ ա շ ն ա - սուրը մ տ ն ի նե րսէ

— Բոլորովին ո չ ,

— Ապա ինչպե՞ս եք պատկերացնում,

Ъ Н . Г , պ7 “',\էրա!>ն" ւ յ Ա ' " ‘ " ^ վ ի ն պարզ, ԳաշնամռրրԿժնի րնական մեծոՀկամր և կշինվի թե ,Հենց , , , , լակ,, ոձն։ ակՒ Ա , , նախպ,„ է կ յ „ նի 'Տետր կ վ ե ր ց ն ի դ ա շն ա մ ո ւր ի ա տ ա ղ ձ ը ։

Ս տ ա ծ ե լո ւ բ ա ն Է...֊ Այո, լ ա վ հ ն ա ր ք Է, ե թ ե ոչ դ ռ ն ե ր ն ի ս կ ա պ ե ս շ ա տ ն կ են,

— Սարսափեի ասեղի ծակեր են և ոչ թե դռներ,— ո ր մ ֊ծիծաղ տվեց բս,րե1ւայԱ։_ գոլլպայի թԷւ չի ա կ ն ի Мեղից դեր մա՞րդ կարող Է անցնել,

1 . ^ ՜ ^ * , * “ “ “ “ ^ * ’ ՜ ШиШ^ ե ս ' - հ կ ա պ ե ս , ե թ ե դ ե ր մ ա ր դ լինիէ ի ն չպ ե ս պ ի տ ի ա ն ը ն ի ն ե ր ս ։

— Այդ մասին մտածել եմ և գաեչ,— հանգստացրեց բարե­կամս,

֊ Գիտեմ, „լզում եք ասել, որ գեր մարդկանց Էլ թ „կ „վ Կբարձրացնեն վեր և պատուհաններով կմտցնեն ներս,

Ա լ ~ , Ոչ, ' ա յ 1 ա ն Հ ա ր մ ա 1՝ է՛ Կա Ր ո Ղ են գ կ մ ա ր դ ի կ վ ա խ կ ո տ լինել , և վ ե ր ջ ա պ ե ս գ ե ր կ ա ն ա յ ք չ ե ն հ ա մ ա ձ ա յ ն ի լ ա մ ե ն օր կ ա ­խ ա ղ ա ն ը ն դ ո ւ ն ե լ ,

— Ապա ինչպե՞ս պիտի գեր մարդիկ մտնեն ներս,— նոստալգիա կան մեթոդով,— նոստալգիական մեթոդո՞վ, Դա՞ ինչ մեթոդ Է,

֊ նոստալգիա նշանակում Է հայրենիքի կարոտ, հայրենիքի հրոտից առաջացած հոգեկան հիվանդություն,- հայրենակարոտ,

* այդ հիվանդության մեթոդով կարելի կլինի լուծել գեր մարգ-

2Ы

կանց ներս մտնեչու հարցը և ի դեպ ասեմ, այս տունը շինած է նոստալգիա կան մեթոդով։ Դրա համար էլ դռները նեղ...

— Չեմ հասկանում։— Այ, բացատրեմ> Չէ՞ որ այս տանն ապրող մարդը, եթե

ք ի ; ֊մ ի չ բարեկեցիկ կյանքով ապրի' կարող է հանկարծ այնքան անզգուշորեն չաղանալ, որ եթե դուրսն է' ներս չի մտնի, եթե

ներսն է' դուրս չի գա։— Իսկապես որ...— Այո, բայց այդ թեորիա է, գործնականում այդպես կլինի,

Ենթադրենք' այս տանը կենողներից մեկը գնում է ամառային հանգստյան և այնտեղ գիրանում է, Կվերադառնա Երևան իր բնա- կարանը և դռնով ներս չի մտնի, Կփորձի պատուհանով, և ենթա­դրենք այնտեղից էլ մտնի ներս, Գիտեք ի՞նչ կպատահի,

— Անհարմար բան։— Անհարմա՞ր... իսկ եթե կինն ու երեխաները նե՞րսն են։— Սարսափելի բան,— այդպես չէ՞. Ի'նչ է, կարծում եք հար-

9Р }Ի՞ լ"ւ*ՎԻ> Այ այստեղ է, որ նոստալգիական մեթոդը հանդես է դալիս, Մեր հաստացած ամառավորը մի շաբաթ ման կգա դըռ- ն կ ի առջև, կնայի պատուհանի առաջ կանգնած իր երեխաներին, կնոջր, կտեսնի նրանց արտասուքը և կարոտից հալումաշ կլինի։ Այնքան կմաշվի, որ կլղարի, Կլղարի և... պատրաստ է - կմտնի

ներս։Հիմա դուք ժպտացիք, Գիտեմ ինչու, Դուք մտածում եք, որ

այդ մարդը գիրանալու ընդունակ է, Կտեսնի իր կնոջն ու երեխա­ներին ու ուրախանալով, ուտելով խմելով՝ վերջն էլի կգիրանա և այնքան կհաստանա, որ հիմա էլ չի կարողանա սենյակից դուրս դալ. Կարծում եք հուսահատակա՞ն դրություն կլինի. Բոլորովին „չ, Անել դրությունը նրան կրկին կգցի տանջանքների մեջ, և մեր հաստամարմին բարեկամն այնքան կտանջվի, որ... կլղարի Ь դուրս կգա բնակարանից, իսկ երբ դուրս դա բարեհաջող կերպով' նորից կուրախանա և այնքան կուրախանա, որ կրկին կգիրանա... Չէ, դռները շատ գործնական կերպով են շինած, Իսկը իմաստու­

թյան դռներ,

1 9 2 6 թ .

258

ԵՐԿԱԹՅԱ ՖՈՆԴ(Աշխուժացման կարգով)

Կարդալով մեր երկրում ամենուրեք ցրված բանգյուղթղթա­կիցների անունները' ինչպես Ասեղ, Կոթող, Ծակիչ, Հրնդիչ, Մրկ- րատ, Մրրիկ, Ռադնոգլազի յ-Դա դիվան յան , Գեոփին (կռան), Մողա- լամ (կլոր քար), Մախաթ, Թոխմախ, Վեզուվի, Փոթորիկ և այլն, մ տածում ես. սա ի՞նչ սարսափելի անուններ են. ի նչ ահռելի մարդիկ են սրանք, գրչի՞ մարդիկ են, թե կռվի, սարսափի, ի նչ սոսկալի տեղ է Հայաստանը և երևի մեր երկրռւմ ոչ մի հնար չկա մի գյուղ, մի երկաթուղի, մի քաղաք մտնել, ու վայ, թե սխալվե­

ցիր ու մի փողոց մտար, մի ճամփով անց կացար — հանկարծ մեկ էլ տեսար, որտեղից որ է մի Ասեղ թևդ պիտի մտնի, կամ Ծա­կիչն աչքդ պիտի ծակի, Մախաթը պիտի կողդ խրվի։

Եվ Ի ՞ն չ սարսափելի բան կլինի, եթե սրանք ԲՈ1ՈՐԸ երազիդ գան ու կանգնեն գլխավերևդ.

Օրերով մտածում էի այս մասին, սարսափելի անունները կոշ­մարի պես հետևում էին ինձ.

Եվ ահա այսպես մտածելս ու նրանց երազում տեսնելս չկա­տարվի՞ հանկարծ.

Ահռելի բան։ Իբրև թե վագոն նստել դնում եմ։ Միամիտ նստած ժամանակ տեսնեմ ուղիղ դեմուդեմս նստած է Ռազնոգլա­գի յ ֊Դ ա դիվան յանը։ Նա այնպիսի սոսկալի հայացքով էր մտիկ տալիս ինձ, որ վախից աչքերս կախեցի հատակին։ Եվ որպեսզի բոլորովին չտեսնեմ այդ հայացքը' աչքերս դարձրի դռան հետևըI

Բայց, ով սոսկում... այնտեղից էլ ինձ էր նայում Ռազնո«■ գլազիյ֊ Դադիվանյանը։ Աչքերս փակ' վագոնս փոխեցի և գլուխս կախ նստեցի։ Բայց հենց մի քիչ աչքերս բարձրացրի, տեսնեմ դի­մացս դարձյալ Ռազնոգլազիյ-Դադիվանյանը, Նայեցի անկյունը դարձյալ Ռազնոգլազի յ ֊Դ ա դիվան յանը, նայեցի վերևի դարակները դարձյալ Ռազնոգլազիյ֊Դադիվանյանը, նայեցի նստարանի տակը դարձյալ' Ռազնոգլազիյ ֊Դադիվանյանը...

Գոռացի ու վեր թռա տ եղից... նա էլ վեր թռավ... դուրս վազեցի վագոնից... Նա էլ դուրս վազեց... մտա ոլըիշ վագոն, նա էլ մտավ վագոն. Հանկարծ ավելի բարձր գոռացի, ցատկեցի

19 ՛»■ ԳԱի րճյան, մասար II

289

պատուհանից դաշտն ու սկսեցի վազել, մեկ էլ ետ մտիկ տվի, տեսնեմ դարձյալ Ռազնոգլաղիյ֊Դադիվանյանը և մի խումբ էլ նրա պես սարսափելիներ րնկել են հետևիցս,

— Օգնեցե ՚ք,— գոռացի ես ու կանգնեցի։ Նրանք վրա հասան ու շրջապատեցին ինձ, Շուո տվի, որ ետ փախչեմ, մախաթը մտավ աչքս, Ուզեցի փախչեմ դեպի աջ' ասեղը թևս ծակեց, ծռվեցի դեպի ձախ' կնդիչը հրեց, գցեց մի կողմ, Վեր թոա, որ փախչեմ, Բ՛ոխ֊ մախն այնպես զարկեց գլխիս, որ շշմեցի ու նստեցի տեղնուտեղը։ Դրան հետևեց Մ ո ղալա մը (կլոր քար), որ վեր ընկավ փորիս, սրա հետևից էւ հասավ Գեոփինը (մեծ մուրճ), որ տվեց մեջքիս.

Սրանք ինձ մեջ առան ու սկսեցին տալ հա տալ. գլխիս, փո­րիս, մեջքիս, ոտներիս, Այնքան ծեծեցին, որ ղաոա խմոր, հետո լավաշ. հետո էլ այնքան թակեցին, որ դաոա ծեծած կանեփ, Եկավ Իլիկը, սկսեց ինձ մանել, Մանում էր, տալիս Մկրատին, Մկրատն էլ կտրում տալիս էր Մրրիկին, Մրրիկն էլ փչում. գցում էր Չի­բուխը, Չիբուխն էլ ծխում էր ինձ ու տայիս քամուն, Հանկարծ մի գոռոց, Տեսնեմ հեռւ[ից ահռելի կերպարանքով արշավում է Փոթո-

րիկը՛Հենց այն է, վրա էր հասնում' սարսափից զարթնեցի լավ

չտեսնելով նրան.

Շունչս կտրվում էր։Քրտինքի մեջ կորել էի։Ամբողջ գիշեր դողալով մտածում էի Փոթորիկի մասին, թե

ի՜նչ մեծ փորձանքից պրծա, Եթե սա էլ վրա հասներ... Փոթորի­կը... բանգյուղթղթակից Փոթորիկը, համ ահա յաստ ան յան հրահան-

գիչ Փոթորիկը...Ամբողջ օրը փոթորկահույզ ման էի գալիս փողոցում, Պատա­

հելով բարեկամիս' հարցրի, թե ո՞րտեղ է Փոթորիկը։

— Ուզո՞ւմ ես ծանոթացնեմ հեաըէ_ ջ է է չԷէ- ասացի,— հեռվից միայն ցույց տուր,Խոստացավ,Սիրտս սկսեց խփել. Նրան երևակայում Էի ունքերը չարդախի

պես մինչև այտերը կախված, բեղերը մտրակների պես ծոծրակին փաթաթած, մորուքն ամպի պես մինչև փորն իջած, Եվ հետո մի ձայն, մի ահարկու ձայն, մի ամպագոռգոռ ձայն, որ Արագածից

որոտալով գմդմբացնելով հասնում Է Փամբակ, Լոոի, արձագան- ՔԾ Գ&ոլմ Է ^արալագյազ, Ղարաբաղէ

Պատրաստվեցի ձեռնոցներով, բաշլուղով և մուշտակով հա ն ֊ դիպել նրան։

— Խնդրեմ ծ ա ն ո թ ա ն ա ք , ֊ ասաց բարեկամս, ցույց տալով մեր առջև կանգնած մի խումբ երիտասարդներից մեկին,— սա Է Փոթորիկը։

— Ի՞նչ... Փ „.. . փ „.. . սա՞ Է մ ի թ ե թ որիկէ> Փ„թորիկը։..— Այո, սա է Փոթորիկը,

Մի հեզահամբույր երիտասարդ մեղմ ժպտալով ձեռը մեկնեց ինձ։ *

— Ն ե ր ե ց ե ք , ֊ ասեցի ես,— հ„ սի ալ չլսեցի,— դո՞ւք եք Փ„- թորիկը։

Հեզաձայն մի բան ասաց, որ կարծեմ «այո» էր.Նայեցի իրեն, փոթորկի նշույլն անգամ չկար վրան, սա ավելի

շուտ զեփյուռիկ էր.

Խնդրեմ դարձյալ ծանոթանանք, մյուս բանգյուղթղթակիցներիհետ՝

Ասեղ, Մկրատ, Կայծակ, Մրրիկ...— Ի՞նչ է ասում.

Նորից զարմացա, Նայում եմ բոլորն էլ հեզ, համակրելի, բարի և ուշիմ երիտասարդներ...

— Ներողություն, ընկերներ,— ա ս ա ց ի , ֊ էլ ինչո՜ւ եք անուն- ներդ դրել Ասեղ, Մկրատ, Կայծակ, Մրրիկ, ասացեք Զեփյուռ, Բ ա ֊ լասան, Վարդ, Մանուշակ...

Նրանք նշանակալից իրար նայեցին ու լռեցին,— ն կ ե ր Դեմիրճյան,— դարձավ ինձ Փոթորիկը,— չդիտե՞ք,

կամ չե ք կարող մեզ համար մի քիչ ավելի սարսափելի անուն­ներ...

— Ինչն երի՞դ են պետք սարսափելի անունները, բան չուձեք.Դուք գրչի մարդիկ, ինչ կսազի ախր այդ բոլոր սարսափելի անուն­ները,

֊ $է գաք կարող եք, ասացեք։— Համեցեք, եթե ուզում եք. Գժոխքյան։— Չեղավ, թույլ է,

— Ս"ԴԻքպատառոզյան,

25Н

— Վնաս չունի, բայց էլի ուժեղ չէ,— Ա ղ ի ք պ ա տ ա ո պ ա տ ա ռ ո զ յ ա ն ւ

— Վատ չէ, բայց մի շաբաթ կդիմանաւ— Լերդ ու թոք շամփրող պատաոողյան,Փոթորիկը տխրեց։— Ափսոս, չի դուրս գալիս, մենք Ա շատ ենք մտածում մի

քիչ ավելի սարսափելի անուններ գտնել չի լինում։— Ախր ինչների՞ղ են պետք սարսափելի անունները. բան

չունեք։— Ի՞նչ եք ասում, թղթակիցը, որ սարսափելի անուն չունե­

նա, թղթակցությո՞ւն կարող է գրել, Գիտե՞ք թ չ գազանների մի-

ջին ենք ապրում՛— Գազանն երի ։— Բա, նստել եք ձեզ համար ապահով տեղ ու մեր զարդից

չեք հարցնում, Ամենաթունդ ֆրոնտը մենք ենք ընկած, Անուններս որ սարսափեի չլինեն' գո՞րծ կտեսնենք, Սարսափեցնող անուն պիտի ունենաս, որ գողը, ավազակը, դրամաշորթը, զեղծարարը

քաշվեն մի քիչ, մոտ չգան...— Թող մոտ գան...— Բո՜, գիտե՞ք ինչ սարսափելի մարդիկ են...— էհ, ինչե՞ր եք ասում, ոչինչ էլ չկա, ուզում եք լրագրում

անուններդ բաց անեմ, տեսեք...— Չէ, չէ, չէ, Ի'նչ եք անում... Անուններս, որ բացվի, էլ կա­

րո՞ղ ենք ման գալ այսքան պըիգունների, քանդրբազների, գողերի

մեշ, մեզ կուտեն.Գնում էինք դեպի Աբովյանը վեր.Շատ տխուր բաներ պատմեց ինձ Փոթորիկը, մյուսներն էւ

լ ր ա ց ր ի ն ։

— Ապա՞ մի ժպտացեք լրագրում, թե Կիրակոսի աչքի վերե ունք կա, տեսեք, թե ոնց է այդ Կիրակոսը գեղե դեղ ընկած ման

գալիս թղթակցին գտնելու,— Հասկանում եմ, իհարկե, այդպես է, Բայց տղերք, ախ?

ձեր անուններն ԷԻ .. մի քիչ... Ավելի լավ չի՞ լինի մեղմ անուն, ներ դրեք, բայց պահակներով ման եկեք Հայաստանում,

— Անհուսալի Էւ

292

— Լավ, իսկ չի՞ լինի տանկաներով ման գաք,— Գա կլինի,— Կամ զրահապատ նստեք մտնեք գյուղերը,— Շատ լավ կլինի,

—' Մ ի ֊մի հատ էլ աերոպլան վերցրեք, որ երբ մի տեղ ճըշ- մարիտ խոսք ասեցիք, կամ տեսաք, որ մեկիդ կեղծանունը բաց­վեց, ձեռաց ոտներդ գցեք աերոպլանն ու թռեք Երևան,

— Այն ժամանակ ձեզ պետք է երկաթի մեծ պաշար, որ աանկաներ, զրահապատներ, աերոպլաններ շինեք, հիմնեցեք մի զրահատանկային ֆոնդ Հայաստանի կուլակների, գողերի, ավա­զակների, զեղծարարների ֆրոնտում գործող բանգյուղթղթակից­ների բանակի Հա մար ։

Արդեն ունենք երկաթե ֆոնդ, թ դ թ աԿտՒ անապահովու­թյան, Հալածանքի, սպանության դեպքերի Համարէ

— Հիանալի բ ա ն 1

Մեզնից ով հոնորար չի ուզում վերցնել — գցում ենք եր- կաթե ֆոնդին։

— Սքանչելի։

— Սեր գողերի ու ավազակների հախից երկաթով պետք Է գանք,

— Շատ Էլ լավ բան եք անում.

Այգ փորձություններից զերծ մնալու համար շատ գրեցեք և... քիչ ստացեք հոնորար...

Ե՞րբ պիտի հասնենք այն վիճակին, երբ մեր թղթակիցների անունները դառնան Զեփյուոֆկ, Հեզիկ, Քնքուշիկ և հիմնենք մի ֆոնդ, որի նպատակը լիներ մեր բազմաչարչար բանգյուղթղթա­կիցներին... պաղպաղակ հրամցնելը,

Իա Կլինի՛ Բայց մինչև այդ մեր իրականությունը պետք Է ծակել, մտրակել, կոթել, հրնդել, գլխին իջեցնել թոխմախը, կայ- * աԿը, գեոփինն ու մոզալամը, փետուրները հանել երկինք...

Հայաստանի կաշին հաստ Է...

թ.

293

«ՀԱՅԵՐԵՆ ԼԵԶՈԻ ԻՄԱՆԱԼԸ ՑԱՆԿԱԼԻ է...»Այսպիսի մի հայտարարությամբ վերջին օրերս «Խորհրդային

Հայաստան»֊ում պահանջվում են բժիշկներ, մանկաբարձուհիներ, ատամնաբույժներ - Ալավերդու, Ղափանի, Դիլիջանի, Նոր-Բայա- զետի, Երևանի և շրջանային հիվանդանոցների և րժշկակայան- ների (դե կարճ որ ասենք), ամբողջ Հայաստանի համար,

Մի քիչ մտածեցի այս մասին, Նախ' ի՜նչ կ նշանակում «հա. յերեն իմանալը, ցանկալի է» , Իսկ եթե հայերեն չիմանա բժիշկը։ Կարո՜ղ կ չիմանար Երևի, Իհարկե, Օրինակի համար, ես ամեն գի­շեր անկողին մտնելիս կանոնավոր կերպով ինձ ու ինձ ասում եմ. «ցանկալի կ, որ վաղն աշխարհքը առաքինի լինի»։ Բայց առա­վոտը տեղից վեր եմ կենում և պատուհանից դուրս եմ մտիկ լիս' որ դարձյալ առաքինի չկ։

Այս էւ քեղ «ցանկալի է»։Եվ մտածեցի, որ պիտի գրել ոչ թե «ցանկալի, այլ խստա­

գույնս պարտագիր է», Բայց վերջն կլ մտածեցի, որ պարտադիր֊ պարտագիր ասելգ էլ օգուտ չունի, Միևնույնն կ' ականջի հետե կգցեն, որովհետև եթե իսկապես բանը լուրջի հասնի, ու գնաս քաղաքացիների օձիքից բռնես հայտարարես, որ հայերենը վերջ֊ նականապես պարտագիր կ և հայտարարես' կամ հայերեն, կա կախաղան' այն ժամանակ ամեն օր կկարգաս լրագրում. «Այսօր ևս հրապարակում հայերեն խոսել չուզելու համար 290С մերազ­

նյա կախվեց... ժպտալով»։Ահա այս տեսակետից է, որ լավ ու հարմար էր ձևակերպված

հետևյալ հայտարարությունը.« Ցանկալի է»՛Այս հո՝ այս, Հիմա կլ մի քիչ երևակայենք, թե ինչ դեբյուտ

կունենա այգ «հայերեն լեզու իմանալը ցանկալի է» բժիշկն ԻՐ նոր պ ա շ տ ո ն ա տ ե ղ ո ւ մ ։

Վեր կ կենում մարդը և միամիտ, սուրբ սրտով ճամփա է рН* նոլմ դեպի ՄոԱա֊Դուրսուն, կամ ինչի՞ Մոլլա֊Դուրսուն, ասենք Աղհամզալու կամ Չանախչի... Մի այսպիսի անկյուն մեր օրհնել Հայաստանում, Գնում կ մարդը գիշերը և հոգնած քուն մտնում։ Առավոտը վաղ մեր «ցանկալի կ » ֊ն դեռ անկողնում, ներս է լԸ3 ֊

294

վում (առանց դուռը ծեծելու), արմատական հայերի մի պատկա­ռելի բազմությունւ

«Ցանկալի կ»-ն վեր կ թռչում տեղից,Что вы, что вы, еще приема нет.

Եվ քնաթաթախ ու բարկացած մտիկ կ տալիս բազմությանը, Բայց բազմությունը Թորգոմյան ցեղի անդորրությամբ, նվիրապե­տական կարգով պպզում կ պատերի տակին, իսկ Աթուն ամին ու Եղսան աղին դնում ուղղակի նստում են բժշկի անկողնի վրա ու

կարոտալի աչքերը բժշկին հառած' թառանչ են քաշում — ա՜ախ,— Я еще не принимаю!— Հապա՞, քե մատաղ հապա՞, աչքներս ջուր կտրած ճամփեղ

էինք պ ահում։

Но, помилуйте, я еще не открыл амбулаторию.Բայց Աթուն ամին արդեն սկսում կ. «Հա, հըմի ասեմ։ էն ա

բալա ջան, կն կարկուտի տարին, որ մերոլ միջին հեռի քեզանից, արջի հետ մի քիչ կոխ կպանք, թոլ կլա, թե ինչ, կն, որ տուն եկա’ ընկա ղզլջա, էս ղզլչան անցավ, Ամա մի ամիս ասեմ կարում չկի, թե ոտս ժաժ տամ։ Հիմա Իլանջըղա։

Да, погодите, господа, я ничего не понимаю.— Ու ըսենց մի տասը տարի կա, որ իլանջըղը հոգիս հա­

նում ա, Սընըխչի բերի, յախու գցեց, ամա կդ յախուի վրա սըզըլթեն զոռեց, . ,

«Ցանկալի կ»-ն շվարել կ...— Ախր, բալա ջան մի իմ ցավին կլ մտիկ կ կ ՜ ք ա շ ո ւ մ

է թեՀց Եղսան ազին,— կն «չոռի» տարին, որ մրսեցի, մի քամի մտավ ջանս ու...

Երրորդն կ մեջ ընկնում.Բժիշկ ջան, արևիդ մատաղ, ախր տղես սաթրլջամ ա,

մի ճար արա էէ— Право, я не знаю как.Առաջ կ գալիս մի ատաբազարցի գաղթականոլհի.

Աս սրտիս տակը ցավ մը ունիմ, յավրում։ Հոսեն կսկսի, առաջ սըզլթմիշ կընե, վերջեն պոլրղիլամիշ կընե, կեԱե, կելլե, կելլե. հոս տեղ սխլթի կոլտա։ Նոպա կ նե' չկ նե չկ' չիմ գիտեր, մինակ աս ցավը պապաճիկիս ըսածին պես սախթեց ինձի, յավ-րում։

295

— Чорт знает, что такое?! Уходите отсюда.(ГՑանկալի է»-ն բողոքում է, բարկանում։ Բայց Ուրարտուի

թագավորներից մինչև Սովետական իշխանություն բժիշկ չի մտե1 գյուղը՛ Հնար չկա։ Վերջը զիջում է.

֊ Ну, ладно, ЧТО у тебя?— գիմում է մեկին։ Բժիշկ ջան սիրտս ցավում է ( ձեռքը փորին է դրևլ)։

Հրա՜շք։ Քմիշկր սիրտ բառը գիտե։— Хорошо, хорошо Я тебе пропишу бром.— դառնում է

մ յուս ին.— А у тебя что?— Լեզու չունեմ, թե հասկացնեմ, բժիշկ ջան։— Լեզո՞ւ, ЧТО такое լեզու։— Հիվանդը հանում է լեզուն։— Налет на языке, хорошо, дам хинина.Մի ուրիշը•

— Բժիշկ ջան, քսան տարի է նամ տեղ քնելուց ջանս ջարդ ո տ ֊ վոլմ է, մի կապլի տա՞ս, անցնի։

— Капли! Хорошо, хорошо! Живот болит.Ահա թե ինչ է նշանակում « հայերեն լեզու իմանալը ցանկալի

է», Բայց, իհարկե, վերջ ի վերջո միակ հնարն այս է, Մենակ մի բան։ Հայերենը ցանկալի հայտարարելիս պետք է նշանակել, մատնանշել, թե ո՞ր հայերենի մասին է խոսքը։ Շատ հայերեն կա, ես ճանաչում եմ բազմաթիվ մարդկանց, որ ահա քսանհինգ տարի շարունակ ամեն օր խոսք են վերցնում հավաքույթի մեջ խոսելու և ամեն օր ներողություն են խնդրում։

— Я очень извиняюсь, что должен высказаться по-рус­

ски.Այստեղ ենթադրվում է, թե մի օր պիտի հայերեն խոսի։ Սա

«նիսիա» հայերեն է։— Կամ մի ուրիշ օրինակ։ Խոսում ես հեռախոսով։— Կենտրո՞ն։— Центральный.

— Օրիորդ, տվեք համար 9 9 ֊ը ։— Занят.Բարկանում ես ու կպցնում.֊ Բայց ընդ քո, օրիորդ, հույժ զարմացյալ եմ ընդ մտացդ

т ,

ծննդականոլթյուն, զի ցայժմուսս „չ դտար ունակ զհայերենի խո-սել բարբառ...

֊ Ах, перестаньте пожалуйста, по Моисею Хоренскому манерничать, я прекрасно понимаю родной язык!

Այն ժամանակ ինչո՞ւ հայերեն չեք խոսում։

— Я и по армянски говорю!Այս էլ ռուս ֊ա ֊հա յերեն է կամ ռուսահայ էսպերանտո՚Ղե գնա հիմ ա։

Բայց ես կասեմ, որ ամենից լավն արել է մեր հիմնարկներից մեկի բաժնի վարիչը, Մի գեղեցիկ երեկո պահանջ էր դրել.

— Եթե վաղվանից սկսած բոլոր գրությունները, դիմումները, հաշիվները հայերեն չլինեն' ոչ մի թուղթ չեմ կարդա,

Հետևյալ գեղեցիկ առավոտյան ծառայողները ներկայացնում են ռոճկացուցակի թուղթը հայերեն, Կարգում է. Լավ, Ա՛յ այսպես, Բոլորը ստորագրել են հայերեն։ Հանկարծ։

Սպասեցեք, ես մեր ծառայողներին բոլորին ճանաչում եմ, մի թե մենք այսպիսի ծառայող ունենք,

— Ո՞ՐԸ> ինչպիսի՞,

Այ Հովհաննես Բարսեղի Մարտիրոս յան։ Սա ո՞վ է։— Դա մեր ռուս աշխատակից Իվանն է։— Ի վա՞ն ը ...

Այո։ Իվան Վասիլևիչ Մարտինովը։ Ինքն է ստորագրել։— Բո՜... Հապա։Այս էլ նրա քյասա հայերենն է։

Կան ուրիշ հայերեններ ևս, որոնց մեջ մինչև անգամ հա յե ֊ բեն բառեր էլ կան։ Այնպես որ' հայտարարության ժամանակ պետք էր այս տեսակները ի նկատի ունենալ։ Բացի այդ, պետք էր ավելացնել, «ցանկալի է, որ բժիշկները իմանան նաև ուրարտե­րեն, խալդերեն, ասորերեն, պարսկերեն, արաբերեն և տաճկերեն»՛

Ինչպես և վերևը տեսանք։Ես որ լինեի հայտարարություն տվողը, ուղղակի կգրեի.

«Հայաստանի համար հարկավոր են լեզվագետներ և բար- բառագետներ»։

Ցանկալի է, որ բժշկություն ևս իմանան։

1»Ա թ.

297

«ՔՍ8ՂԳք»ԱԳՒ8ՈՒԹՅՈՒ\»» ՀԱՄ՛ԱՌՈՏ

Այ? ի՞Աչ իԽւղթ է կպցրած պատին*— Երևան քաղաքի ձայնազուրկների ցուցակն է։-- Ձայնազո՛՜ւրկ, ինչո ւ, ձայները կտրվե՛լ Է։

— Այո «կս,րվել է»։_Ինչի՞ց է պատահել։ Ե՛ղանակի ց է։— Այո, «եղանակից»։— Շա" ԼՈ են մրյել։— Այո, «շատ- են մրսել»։— է'ւ 1ավ> երևանում ինչքան ցուրտ է լինում, որ...— Բժշկի մոՀո չե՞ն գնում սրանք։— ԳԽււմ եԱ, բայց բժիշկն ասում է « դեղ չկա»։— Ապա իրար Հետ ինչպե՞ս են խոսում, նշաններո՞վ.— Այո, «նշաններով»։— Ապա սրանցից մեկի անունը կարդա մի։

— Կիրակոս Տ ե ր ֊ճ գնավորյան։— Ջանըմ, դա մեր բա կումն ապրում, մ՛եր տանտերն է>

Առավոտից մինչև երեկո այնպես է գոռգոռում բակում ապրող մ ը ֊ շակների վրա, որ մեռելներն է գերեզմանից Հանում։

֊ Յի կարող «գռռալ»։— Արի մի օր մեր տուն՝ տես։֊ Ինչի՞ պիտի գամ, Գիտեմ, չի կարող պատահել,

— Լավ, ի՞նչ մարդիկ են սրանք։_ Վաճառականներ, սեփականատերեր, նախկիհ « Հայտնի»

պաշտոնյաներ. .._ Իսկ տերտերները, տիրացունե րը*..— Դրանք, որ այս ցուցակում ի կ ի շեն կարող լինել, նրանք

բոլորովին ձայն չունեն։— Ի՞նչ Է ասում։ Տիրացուն Էլ ձայն չունենա՞է Ո՞վ կընտրի

նրան տիրացու' եթն ձայն չունենա։— Եթե նա ձայն ունենա՝ եկեղեցում չեն Էլ պահի, դուրս կա-

նեն։— Ինչե՞ր ես ասում, տիրացուն պիտի կարդա, երգի..._ Այո, կարող Է, բայց առանց «ձայնի»։

Տ98

— Սխալ ես, գ^ւցե ձեր քաղաքի տիրացուների ձայնն Է կ ը տ ֊ րած, բա յց մեր գյուղերի տիրացուները զիլ ձայնավոր են,

— Չի կարող պատահեր նրանք այն «քաղաքացիներից» չեն, որ ձայնավոր լինեն,

— Ինչո՞ւ, գյուղացիք ձայն չունե՞ն։— Ունեն, եթե «ա յն քաղաքացիներից» լինեն։— Ջա նըմ, դու թարս բաներ ես խոսում,— Դու Էլ շիտակ բաներ ես խոսում,

— Ցտեսություն,— ■«Գնաս բա րով»'

■те թ.

ՓՈՍՏՈՒՄ

"ներեց-Հք, ընկեր, այստեղ կալո՞շ են ձախում։— Ոչ,

— Ապա ի՞նչ հերթ Է սա։Մարկայի հերթ Է, Սա փոստն Է,

Անծանոթը հուսահատ մտիկ տ.վեց ներ4ը ե առանց կալոշի' ընկնելով ցեխերը հեռացավ, Իսկ ես.մտա փոստը բլանկ առնելու և դրամ փոխադրելու,

(Ա խ , եթե այդ դրամը իմանար, թե իրեն փոխադրելու համար ինչեր են .քաշում, կամ հնար լինի, որ դրամն ինքը մեզ փոխա -

ԳԲ Ր .ինքը հերթի կա նգնելով ...ի

Ասում ե կ կղվենք հերթի դեմ, Հերթը ինքն .Է կռվում մեր դեմ, Արդեն փոստում պլակատ կա. «հերթի կանգնել» և ... «բարձրչխոսել».

Երկրորդը տեղին Է և հոգեբանական։ Գիտեն, որ հերթերը ձայների կոնսերվատորիա Է, և այնտեղ ենք մշակում մեր ւպ ,ա ա ֊ սան ոլթյունը, Հերթ, ի՞նչ հերթ, Հա րթուկ... Մարմնիդ վրա ծուռ աեղ ունե՞ս' բեր վ։ոսս,ը և գցիր հերթի ս կ մ ի չ մեքենպքի մեշ —

ձեռաց կդրստվի, Կատարյալ հրմըշտկոց, ըոթրոթռց, ՀմՀ „ց , ձի- թահան։

.-2М

Ամբողջ հայոց ազգը եկել, խմբվել է մարկայի դռան առջև, Ամեն կարգի ծառայողներ, քաղաքացի գյուղացիներ, քաղաքա­ցի քաղաքացիներ, վաճառականներ, հոգևորականությունը, Պետ­թատրոնի դերասանական խումբը' ռեժիսորներով և անսամբլով, համալսարանի պրոֆեսորները, քույրս, մեր ամբողջ ազգատոհմը, իմ ու ձեր բոլոր հարազատները բարեկամներր, ծանոթները,

Մա՞րդ եք կորցրեր էլ կարիք չկա Փարիզի « Երևանում, կամ թ-իֆլիսի «Մարտակոչում» հայտարարություն տալու, թե.

«Աղաջան Արջուկյանը կփնտրե իր եղբայր Բ՜ևաթորոսը, որ վերջին անգամ տեսնված է եղեր Վանա նահանջին, Իգդիրին մեջ»'

Հայտնեցեք այդ Աղաջան Արջուկյանին, որ Թևաթորոսը ողջ առողջ է, Լավ բազազիայի գործ ունի ղանթարի մոտերքը և ինքը

ապրում է մարկայի հերթի մեջ։— Ապա ինչո՞ւ իմաց չի տալիս իր տեղը,— կասեք դուք.

Հենց դրա համար ԷԼ մարկա է տոնում, որ նամակով իմաց

տա, որ ինքն այստեղ է։Հերթի է կանգնել...Նաև զուր եք շատերդ լրագրում հայտարարում, թե կորցրել

եք ձեր անձնական վկայականները կամ բանկոոպի գրքույկները. Եկեք փոստը և կգտնեք թե' ձեր գրքույկները գտնողներին

թե՝ ձեզ, ե թ ե կորցրել եք։Փոստի հերթը երկար է, Եվ դասընթացով, Երեքամյա,Առաջին տարի' մարկայի և բլանկի հերթ, Երկրորդ տարի

գրչակոթի հերթ, որ բլանկը լցնեք և վերջապես դրամը և բլանկը

ընդունող ծառայողի հերթ.Մարկայի հերթում շատ նոր ծանոթություններ հաստատեցի,

բարեկամացա և մտերմացա մի շարք քաղաքացիների հետ և վեր­ջապես բլանկն առնելով' դուրս գնացի փոստից մի փոքր էլ օղ առնելու, Հետո գնացի փոստի արտաքին բաժնում դրած սեղանին,

որ բլանկը լ ց ն ե մ ։

Գրչակոթ չկա։Դիմում եմ ծառայող մի օրիորդի և խնդրում.— Կարելի՞ է մի գրչակոթ։— Ոչ, Չի կարելի, Գնացեք այն սեղանը, Եվ ցույց է տալիս

արտաքին բաժնի սեղանը,— Սեղանով բլանկ կգրվի՞՛ Գրիչ տՎ Կ •

300

— Այնտեղ գրիչ կա։— Չկա։

— Ուրեմն քաղաքացիները տարել են,Ապա ինչպ ե ս ան ե մ,

Ուսերը թոթվում է։Դիմում եմ երկրորդ ծառայողին.— Ընկեր, վճռեցեք այս հարցը, ես հեռագրով դրամ եմ փո­

խադրելու, գրիչ չկա, ինչ պիտի անեմ...Դնում ենք գրիչը, բայց քաղաքացիները տանում են։

— է*այ9 ես հիմա ի՜նչ ա նեմ:Հ^րթհ սպասեցեք. մի հատ կա։

— Մի հատ կա, բայց ահագին թվով քաղաքացիներ կան,— Մենք ի՞նչ անենք։— Ես ի՞նչ անեմ։

— Ուրեմն մնում Է, „ր հետս գրիչ բերեմ կամ գուցե փո՞ստ բերեմ։

— Գիտեմ, կ բ ե ր ե ք , ֊ խոսում Է մի ուրիշ ծառայող,— և, իհարկե, լրագրում Էլ կգրեք,

— Հա, կգրեմ Էլ,— Կգրեք, հա։֊ Հա...— Հաա'...

Ընդհանուր ճակատամարտը սրանով Էլ վերջացավ։ Ես պարտ­վեցի և ստիպված եղա քաղաքացիների բազմության հետ հերթի կանգնել մի հատիկ գրչակոթի, „ր մի բախտավորի ձեռք Էր ընկել և նրա համար սկսել Էր գրել. «Սիրելի մ որաքույր»։

«Ստացա նամակդ և ահա պատասխանում եմ .. .» ,Ե րբ պիտի գա այն տեղը, որ գրի. «Հ ամբուրում եմ, քո Վոամ ֊

շապուհ...х ։

Է հ, մինչև որ սա իր մորաքրոջը կհամբուրի՝ ընկնենք փիլի­սոփայության աշխարհը։

Հին, բարի ժամանակները մի հանգիստ ձև կար նամակի,Գրում Էիր, ծրարում, վրան գրում «Մեծապատիվ Աղաբաբ

աղա Աղախանյանցին, յոլրախ ժամու ի ձեռն գտցե», հետո գնում Էիր Ծընկռենց խանը, գտնում Էիր ֆոլրգունչի Պոտոյին և առանց

<երթի տալիս իրան, որ տանի Օլթի ե տեղ հասցնի, Եվ ֆուրգոնը

301

խ ա ղ ա ղ ճ ռ ճ ռ ա լո վ տ ա ն ո ւմ էր ն ա մ ա կ դ և « յո ւ ր ա խ ժ ա մ ո ւ » Հ ա ս ց -

'•”՝;:Л ՝ -"'■?/ т» ти * * ^

նա բկում։ .. լս պս,- ь „ Ц ա 1 գ » է « г й г « Կ <“ « “ * յ > - ‘ ' " ■ ' յ » *!

է; ա յս պ ե ս լո ւծի ր ,Իսկ երբ հա սա ր ծ ա ռ ա յո ղ ի ն ՝ մ ի ա ն գ ա մ ի ց ուղա րկիր ԲՈԼՈՐ

դ ր ա մ ն ե ր դ , բ ո լո ր խ ն ա յո ղ ո ւ թ յո ւ ն դ ,- Բ ա յց մ ի ն չ և ա յդ ՝ մ ն ա ք բ ա ր ո վ , ես գ ն ո ւմ ե մ ,

- Ո՞ւր՛- Թ ի ֆ լի ս , դ ր ա մ ս հ ե ռ ա խ ո ս ո վ փ ո խ ա դ ր ե լո ւ . . .

- Հ ե ռ ա խ ո ս ո ՞վ ։- Ա յո , Ա տ ե ց ի ես հ ե ռ ա խ ո ս ն Էլ, հ ե ռ ա ց ա ն ց ն կ . Հ ե ռ ա ­

գիրն է լ , ու հ ի մ ն ա ր կ ն ե ր ի գ ^ - կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն է լ . . .Ես կ տ ա ն ե մ և սա կ լինի Հա շա , Հ ե շտ , Հ ա ն գ ի ս ա ռւ «ոա գ.

։ т թ.

Պ Ո Ի Դ « ^ , ՄԱՅԹԻ, «№ ՏՇԴ&ՄԲԻ ԵՎ ՀՐԴԵՀԻԳՈՐԾԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՐԵՎԱՆՈԻՄ

֊ у * - %մ ի ն մ ի ն ծ ա խ վ ո ւ մ է Հ ՛ ո ւ ն ա ս տ ա ն ի ց ե կ ա * գ ա Հ Գ

л - ^ ^ * г > < - * * ՝ ■ - ՛ - < - * ֊4 ՚ ի

նում ե աճուրդի ^ Ւ Վ ^ մք

392

ր1',նում երկաթուղիներով, նավերով, ուղտերոՀ և Տարդկանց ձեռ­քերով, Գնշեր֊ցերեկ մեքենան հևալով թռչում է, „լղտը տնկտըն- կալով գալիս ու դալիս... Ա վերջը երևակայում եք, խորհրդավոր, ականակիր գիշեր, Արաքսի ափը։ Մ երի կասկածելի շրփոց, ձյու­նախառն անձրև, հետո մյուս ափին, ժայռի տակ՝ կասկածելի ստվերներ... ահա' ի նչ ֊ո ր նավակ... խորհրդավոր ստվերները նըս- տում են մեջը, նավակը գալիս է մեր ափը... ահա անցան, դուրս եկան ցամաք և ուզում են կածանով դեպի սարը փախչել,

— Շրախք, շրախք...

Պայթում են հրա ցա նները և երկո„ ստվեր փռվսլմ են գետ ֊նին,

— Շրախք, շրախք,.,У ավերները կանգ են առնում և սահմանապահները կալմեջ

արած երկու ստվերի' մաքսատուԼ են տանում.Մաքսատուն, Սահմս>Լ՚ապս', մասի պետը, Սվիններ, երկու

արևահար դեմքով կոնտրաբանդիստներ ժընգժընգացնելով ճերմակ ատամները՝ մտիկ են տալիս ւ՝ սւ "մ:սնապահն երին,

— Ւն՞չ էիք անց կացնում,-— Պուդրի,

Պուդրի , դե պաոկեց-եք ուղղիչ տանը մեկ տարի, որ խ ե լք ֊ ներդ գլուխներդ դա.

Եվ Աչին ու Աչեթպձբը պառկած են ուղղիչ տանը, փորերի վրա ու միտք են անում, միտթ, թե սա ո*նց եղավ։

— Ալեքպեր։— Հը՞։— ԱոԻ> ԷԱ ո՞ւր ընկա նք։— Սուս կաց է, սուս կաց։Լռոլթյոմ ւ— Ալի,

— Հ ը '1— Ախբ> մի մտածիր, տասնհինգ տարի է ՛էս գործ՛ի վրա ենք։

^ նչ բանի վրա ենք է... հա փախչել, հա վիրավորվել, Հասպանվել. Ախր, ինչո լ համար է, Հա սանն ու Պէարոսն Հլ սպան-ՎԿին։

— Աի*1՚ւ ինչո՞ւ համար •էէ— Ես գիտե՞մ ինչու համար։

803

_ մ ճ ր Ո ա ղ կ ի ? ա ն ա զ ի զ խ ա ն » ^ ^ < ա Տ ա ր . . .

_ « ն . , . ^ ա ն դ ա զ ի զ խ ա ն ո ւ մ ի , ն ա Լ 1 ք ^ ն ա ն

Բ ա վ ա կ ա ն ի , օՐի » Ր 1 Դ ։ “ ե Ի . է 1 ա վ ա « ե Տ ի վ ա ճ ա ռ ա կ ա ն ի կնկա

Վ արԴի 2 ա զ խ ա ն ո ւ մ ի ք » Կ Ի < ^ շ ֊ ա ւխ ռ , տ ա ն „ ք т >Ք թ ե ր , Չ ո ր ս հ ա զ ա ր տ ա ր ի մ ե ր ‘ . ա յ ա զ գ ս շր*

„ կ Լ , թ ի М 1ГШ ս ! Я‘ Г ‘ « բ ա վ ա կ ա ն ի ն

ժ ա ն ա պ ա տ ի վ , հ ի մ ն ա վ ո ր և խ ի ս տ կ ա ր և ո ր ք ի թ ։

Ա հ ա ա չ դ ք թ ի հ ա մ ա ր ։

Եվ էթ ե Ալին Ո , К,1 , պ լ Ր1 Կ“ յ - “ " " Г ., . „ г , « < ^ “ « <■№ ' !ւ * " * * 4 ՜

նենաւին կ ո ն տ ր ա բ ա ն դ ի ս տ լ ի ն ե լ ո ւ ։

Ս ա հ մ ա ն ա պ ա հ ի ի ՞ ն չ կ ա ր ի ք կ ա . Ա յ դ ք Ի թ Ը > « Р .է ց ո ւ յ ց տ ր վ ի Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն ի ն ՝ ո լ մ ի պ ո ւ գ ր ի ժ ա ն ց ն ի ա լ

Կ Ո ղ % ո ո ր կ ո ն տ ր ա բ ա ն ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն է լ մ ի լ ո թ ի ո ւ թ յ ո ւ ն է , ե ր բ ե մ ն

հ ա ն ո ւ ն գ ե ղ ե ց կ ո ւ թ յ ա ն , . < 1 1 , , Կ ն մ հ ռ ա ն իՄ ի ա յ ն պ ո ւ դ ր ի ՞ ն է, Մ ե ր ք ա ղ ա ք ո ւ մ ա ր դ ե ն ս կ ս ե Լ ե ն ի ք Ի

կ ո ս տ ո ւ ր ա կ ա ն բ ա ն ե ր և ս գ ո ր ծ ա ծ ե լ ,

Օ րինակ, Ա բ ո վ յա ն փ " զ " ց ի վ ն ր ի ն մ ա ս կ ո ւ մ * , « » ' Հ Հ ' ՝

ի էա „ Հ Կ ւ ո կ ո կ « մ ա ,թ , . , » ա » կ . > ' * , ■> ե հ ի *

քշում են մայթի վրայով,Ե վ Լ ա վ ե ն ա ն ո ւ մ , մ ա յ թ ն ա վ ե լ Ի հ ա ր թ Է , ք ա ն խ ճ ո ւ ղ ի ն .

Մ ե ր թ ա ղ ե ց ի Հ ա յ կ ա ն ո ւ շ խ ա ն ո ւ մ ը ֆ ո ն դ ի ս ե յ ա կ ի ա տ

Է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ փ ա յ տ ջ ա ր դ ե լ ո ւ հ ա մ ա ր ։

Հ ա տ ա կ ն ա վ ե լ ի հ ա ր թ Է , ք ա ն բ ա կ ի գ ե տ ի ն ը ,

Մ ա ր դ ը ք ա ղ ա ք ա կ ր թ վ ե լ Է ։

Բ ա յ ց Հ ա յ կ ա ն ո ւ շ խ ա ն ո ւ մ ը հ ր դ ե հ Էլ Է գ ո ր ծ ա ծ ո ւ մ ,

Բ ե ն զ ի ն ը լ ց ն ո ւ մ Է « Գ ր ե ց ի » մ ե ջ և վ ա ռ ո ւ մ ֊

— Հ ր դ ե հ կ ը ն կ ն Ի > Հ ա յ կ ա ն ո ւ շ խ ա ն ո ւ մ ։

— Ե ս գ ի տ ե մ ի մ բ ա ն ր ։ . , ո < Հ - Լ 1 „ ո

_ Դ ե , Հ ա յ կ ա ն ո ւ շ խ ա ն ո ւ մ ը , Հ ա յ կ Ն ա հ ա պ ե ա ի թ ո ռ ն ո ւ հ ի ն , ո ր

կ ո ղ ք ի ն ը ն կ ա վ , հ ա զ ա ր գ ո ր ծ կ ո մ չի հ ա ղ թ ի ն ր ա ն ,

Բակի տեռորն Է Հայկանուշ խանումը։գ . „ լ „ թ ա վ, է ա ա լիո , Փ Ի , . - V I ա > . ւ մ է ծ -

պ ա տ շ գ ա մ բ ը վ ե ր ա ծ ո ւ մ Է ա ր տ ա ք ն ո ց ի է

Ո չ ի ն չ չ ե ս կ ա ր ո ղ ա ն ե լ ։

304

Մ արդը քաղաքակրթվում Է։Նա գիտե, որ կրթված մարդը հատակ պիտի գործած ե փայտ

ջարդելու համար, պատշգամբ՝ կեղտի համար, գլխարկ՝ աղբաջուրը թափելու համար, և, վերջապես, հրդեհ, որ իմացվի, թե Հայկանուշ խանումն Էլ ազատ Է ամեն բան անելու և մեծ քաղաքների սովո­րույթներ մտնելու։

1926 թ.

ԿՍ,Մ ՇՆԵՐԻՑ, ԿԱՄ ՇՆԵՐԻՆ

Ասում Էճ

« Ղանլի դարա» ֊ արյունոտ ձոր... կամ՝ «•Ջհանդամ դարա-սի» — դժոխքի ձոր, Կամ՝ «Սախկալ թութ յան» — մորուք բռնող, Կամ՝ «գեդան գյալմազ» — գնացողը ետ չի գա...

Ի՜նչ սարսափելի անուններ, ի՜նչ իսկապես դժոխային վայրեր,Հիշում եմ փոքր ժամ անկս ինչպես էի զարզանդում, երբ անց­

նում էինք այդ ղանլի դարաներով ու ջհանդամ-ցարափնեբով' հասակավոր տղամարդիկ սկսում էին բարձրաձայն կարդալ «Հա­վատով խոստովանիմը», կանայք «Տեր ողորմյա» էին երդում, /7է մինչև դուրս էինք գալիս այդ Սախկալ թոլթյաններից ու Ղանլի դարաններից' հոգիներս արդեն մեզանից առաշ դուրս եկած էր լինում,

Հիմի, Երևանում, բանը մի քիչ ուրիշ տեսակ է։Որ ասում են Դաշլի ֊Ք յուչա, նազարովսկի, Արմ յանսկի,

Հափաբաշ, ինչ խոստովան եմ' սարսափս բոնում է։Շների պատճառով,«Գեդան֊գյալմա՜ ղ»։Այո, գնացողը ետ չի գա.Հենց այն բժիշկը, որին կատաղած շները կծեցին ու գնաց

իֆլիս> չգիտեմ Պասպյորի կայա՞նը, թե՞ «Պասպյորի մոտ».Գուցե նա ետ գա, բայց շները ձեզ կալմեջ են անում Դաշլի-

յուչում և „ լզ„լմ են ընթրել, էլ ի՞նչ ետ կդաոնանք, եթե մ<„ն1կ, շների փորը։

2 0 <էեւէ|ւր6յսւ(ւ, Бшишг Ա

305

Ա, քեզ և գեղան֊գյաչմազւԵրևանի շրջակա փողոցներում այնպիսի տեսարաններ են պ ա ֊

տահում, որ կոտրն ընկած կինոներին կարող են փրկել,Տրյռւկնե՞ր եք ուզում — «Նաիրի մի գնաք», գնաց ք ափա֊

բաշ, Մեյդան, Արմյանսկի փողոց...Ակ,ալ Գհկ Դ ա,նպի1, шГЬ, Դ » * ЧА-А .« ! « -

մոռտալ, որ ես էլ վախեցա։ я , ւ \Անցնում էի նազարովսկիով (երևակայո ւմ ք ). . .

Մութ գիշեր... Մենակ... Շուրջս աֆրիկյան անապատային

լռ ո ւթ յո ւն ( ե ր և ա կ ա յո ՞ ւ մ ե ք ) . . .

Հանկարծ... , ,г шц * г > , . կ ե էհ а

ք „ թ „ թ ն կ - Բ. . լ ո ^ կ ‘ г«л Аա„ակ Ի -Ч Ւ ՚կ «Ш И"рт‘Л"л Ա րվւՈապե, թ ւ <ամս,Ր 4 ,»*4 ,ա մ , և „ ա կ ա ^ յա կ ,Г » ф 1յ Լ „ ս ւ , ч А # 4 ^ ' 4 " < " * " * ъ “ " կ“ տ1լ

»Կ"ԿՒ>՛ '-“ ՚ յ “ «/■, 4 Հ / V - / . - » - * » * “ ւ - յ -

Տէռնափաւաով խփե,ի մի պա™»ւ<*նԻ ն ՎաԻ ЭГЬ “

‘ * “մ ա ս ն ա կ ց ե ի ՝ իբրև երկրորդ բլյոպ,

Ки„ 4 ш * « 4 % , ճամփորդներ երևացին որոնց հ

կոոպերատիվ միություն կազմեցին,ք - ^ Гկոոպերատիվ միություն - և անցանք գնացինք մեր աները

«Օր առաջին»։ . , ,Հիմի լավ եմ, փառք իմ աստծուն' ոզջ և կեևդա ի

սենյակումս' տեսնենք վաղն ինչպես կյինի։Է', օրեցօր ապրում ենք, ,Եթե այս ձմեռն անցկացնենք և անփորձ զարուն հասնենք

երեք քույր մի եղբայր ենք։Հիմի սկսել են թունավորել կարծեմ... շների ։Հ ձ ե ,Կ ^ա „ „на-* и.л^ш ь

» . « * . ^ 1‘ ч .А . V Ի Փ ։ р‘ г*1 « Կ (А* * г 4 г * « < * ' »պատշգամբը և գնացել։

_ Չիմացանք ում համար Էր։

лез

Պատահաբար շունը կերավ և սատկեց։Արդյո՞ք այդպես պիտի լիներ...Եվ հետո Ուրիշ հարց։Եթե շներին են թուն ավարում — արդյոք որոշվաձ Է, թե ո՞ր

շներին։Ասում են թափառական շներին։Բայց եթե տեր ունեցող շունը բակից դուրս Է թռչում և սկսում

Է «թափառել», դա մտնո՞ւմ Է հաշվի մեջ, թե ոչ։

— «Գործից, գործից», գործնական առաջարկ — կասեք դուքինձ,

Գործնական առաջա՞րկ — համեցեք։Տան դուռը բաց^Է մնում' թունավորեցեք այդ դուռը* Կապած

թոկը կտրո ւմ է' թունավորեցեք այղ թոկը։ Շա՜նը կապողը չի կա- պում ( շարունակեցեք ինքներդ)։

Ապա ի՞նչ...

Ընթրիք դառնանք, շներին մեզնով պահե՞ն։Այսպես է։

Կամ թունավորեցեք բոլոր շներին և մեզ աղատեցեք նրանցից, կամ բոլոր անցորդներին թունավորեցեք և աղատեցեք շներին։

Կարճ' կամ շներից, կամ' շներին։

։ ա թ.

ԿՈՆՑԵՐՏ

Ուշ երեկոյան գնում էի տունւՁյունն այնպես էր թափվում որ կարծես մ ան գա ա

ուներ։ Հեռվից լսեցի մի երկար սուլոց, և գնացի այն կողմ։ Ս՚իւիցիոներ էր։ Անդադար փլում էր։Մոտ եցա իր ե ն.— Կոնցե՞րտ- կա։֊ Ի՞նչ,— Կոն՛ցե՞րտ կա, ասում եմ։

307

_ ի՞նչ կոնցերտ, չե՞ս տեսնում ինչ ձյուն է,- Ձյունը տեսնում եմ, բայց հեռվից լսելով «ձայնը» եկա

« • ^ м г *.կ .է , փչկ ։№ • եՎ 4“ ՐԿա1 ‘ М " ' - ' " " ՞ ՛ , ՚հն,պես թե կոնցերտ չկա* շ/> պատահեի մարդ չի ը կ I Փ

է *М / ' է ,Դարձյալ ընդհատեցի նրան._ Գ„է երաժշտություն սիրո՞ւմ ես։— Ջանըմ, սպասիր է,_ 54, իսկապես, երաժշտություն սիրո ւմ ես։

_ հնձո՞ւմն է բանր։ .Լ * * ք . եոաժէտաեան րնդոմւակու֊_ Սիրելիս,— դարձա նրան,— դու երաժշտակ ը է

թյուն ունիսւ_ ի՞նւ ընդունակություն։

4 . Ա է, ւ - է ^ -ч л ( 4 * ^ “ '- М " ' Г ‘ ՜( ^ , 4 , - յ » * № կ 1 ‘ ^ , հ ք “ >">աՀ Հ " թ1, 1 խ է . ն վ ա Փ Էէ « Л Ч » . է- М « < Г “ ‘ * ■ ՛

* * * * * г , к“ ՛ա կ Լ յ Ի ‘ յ - *■■■'■

— Ա ո ւ դ ի տ ո ր ի ա ՞ ն ։

— 2 ա . Է/Ի։ դ ռ ն ա պ ա ն ն ե ր ը ։Ո С ! ( Լ » ' ռ ո ա ն օ յ ա տ ա ն ե ր ա ժ շ տ ա ս ե ր ժ ո ղ ռ -

Դ ռ ն ա պ ա ն ն ե / » / » • • • 0 > դ ր ա ս ք շ ա ս ' ւ ւ

վուրդ են, Դրանցից Մոցարտ չի դուրս դա։_ Բախկալ էլ չի դուրս դա, ի՞նչ Մոցարտ,_ Դ ռ ն ա պ ա ն ն ե ր ը մ ի բ ա ն ի պ ե տ ք ե ն ք ն ե ր ս

- Այո, ցերեկը քնում են, ասելով թե գիշերը չեն քն լ, գիշերը քնում են՝ ասելով, թե ցերեկը չեն քնել,

_ Տեսնես՝ Ո ՞ ր տ ե ղ են հ ի մ ա ,- հարցրի ես,

ИЧш «Л սուր կարիք Ժ 4 ' նրանց գ ն ե լո ւ ի նչ պք

Դռնապան պիտի գտնել, որ դնա նրանց գան կաս

308

— Զարմանալի ժողովուրդ է։— Դռնապահները երկու շնորհք ունեն, Մեկ՝ չեն երևում

այն ժամանակ, երբ պետք են և երևում են այն ժամանակ, երբ պետք չեն։

Միլիցիոները նորից սկսեց Փչել իր շվին։— Տես' թե չեշուտի համար մեկն էլ ա երևո՜ւմ ա։ Ո՜վ ա

իմանում, ձյուն է, գիշեր, ի՜նչ կպատահի։Ես նոր սկսեցի չորս կողմս նայել։ Իսկապես, որ էլեկտրասյու­

ների թելերը ծանրաբեռնված, խարխուլ կտուրներին ձյունը դիզ­ված,

նայիր,— ասացի ես, — այն տան կտուրը կարող, է փլչել։Միլիցիոներն անհանգիստ շարժում արավ։

Կարո ղ ես մի իմաց տուր տան եցոց, թող դուրս գան կ ը ֊ տուրը մաքրեն։

— Ինչու չէ.

Գնացի, պատուհանը ծեծեցի և կանչեցի դուրս, որ կտուրը մաքրեն՛ Սկսեցին մաքրեր

^ այՏ մեկին իմաց տալով բան դուրս չի գա,— ասաց մի- լիցիոները և սկսեց կատաղի կերպով փչել իր շվին։

— Այստեղ եմ,— ասացի ես,— էլ ի՞նչ եւ■ ուզում։— Մի գնա այս շարքի բոլոր տնեցիներին էլ իմաց տուր, թող

մաքրեն, վտանգը մեծ է,— Շատ լավ։Գնացի։Հետևիցս դարձյալ շվոց.— Հա, /սում եմ։

էս շարքը, որ իմաց տաս, շուռ տուր մյուս շարքը և իմաց տալով արի մոտս։

— Շատ լավ, շատ լավ։Գնացի, Եվ գնալիս մտածում էի, արդյոք դռնապաննե՞րն

իրենց տեղումը չէին, միլիցիոնե՜րն իր տեղում, թե" ես իմ տե զում չէի,

ես իմ տեղումն էի փաստորեն և կատարելապես1 (Гդռնապան ատից մինչև գլուխ», դռնապաններն էլ իրենց տեղումն էին գի. նու տակառների մեջ, аոտից մինչև գլուխ»։

Միայն միլիցիոներն իր տեղում չէր, Եթե նա երաժշտություն է

309

սիրում, նա պիտի գնա իր կոչման Հիմնարկը ֊ ֊քհե չէ' փողոցում ք ն չ կлնдերտ կարելի է տալ, աչ էլ ի այ պի ի խալխի համար, ինչպես քնած դ ռ ն ա պ ա ն ն ե ր ն են,

1 9 2 6 թ .

•թԱ նԳ ՑՈ ԻՂ ՋԻ ՚սԹ Ղ Թ Ա Կ ԻՏՆԵՐԻ ՚Մ ՐՑԱ ^ԻՏ^ՐԸ

_ Խորհրդային Զամբյուղիդ խմբադրությոձը որտե՞ղ է.— Խորհրդային զամբյուղի ։

_ Այո',_ Այդպիսի լրագիր չկա Երևանում>Կանգնել իրար երեսի ենք նայում, երևում է, որ նոր կ է։— Ընկեր, գուցե <гԽորհրդային Հայաստանի, խմբագրու-

թյո՜ւնն եք հարցնում։— Ոչ, Խորհրդային Զամբյուղի«֊ Այդպիսի Ա՚ագիր լ կ » Երևանում, Կա СԽորհրդային Հա­

յաստան», «Մաճկալ», « Ավանգարդ», * Հայաստանիբ ո ւհ ի , «■Կարմիր զինվոր, և այլն, բայց сԽորհրդային Ջամբյո ղ

1րագիր չկա։Նորեկը նեղացավ։— Հինդ տարի է աշխատակցում եմ այդ յրագրին ինձ բա

եք սովորեցնում, Գիտեմ, որ Երևանումն է հրատարակվոս!, բայց ինչպես է, որ այդ լրագիրը ո'չ հայտնի է, ո չ էլ կար լի գտնել։ Ո՜ւմ հարցնում եմ, չգիտե։

_ Լավ, դուք տեսե՜լ եք, կարդացե՜լ եք այդ Ա,ագիրը, որի*

աշխատակցում եք։— ժամանակ չունեմ կարդալու,_ Ինչո՜ւ ժամանակ չունեք կարդալու։— Ո ր ո վ հ ե տ և գ ր ո ւ մ ե մ շ ա ր ո ւ ն ա կ ։

_ Գրո՜ւմ եք շարունա՜կ...— Այո, գիշեր ֊ցե ր ե կ .. ._ Ւնչի՜ մասին եք դրում։

Ш

Տարիֆ.տնտեսական, կողտուր- կրթական, ս եկ ց ի ոն ֊ կազ­մակերպչական, կազմա֊սեկցիոնական, հրահանգչական, շրջ ֊հրա- հանգչական...

----0 պասեցեք..,

— Գավլուսավորչական, քաղգավչուսա վորչական, գլխգա վ ֊ լուսավորչական,..

1աՎ> լավ, չավ, լավ, լավ։— Կամ խնդիրների մասին, Ապա նաև Հապոնա֊չինական,

չինա֊ճապոնական, անգչո ֊չին ֊ճապոնական և համ աշխաոհա ,ինխնդիրների մասին...

Հետո , բոլորը տպվո՜ւմ են՛— Բոլորը անխտիր։

9 գիտեք որ տպվում են։— Բարեկամս ինձ միշտ նամակով իմաց է տ ա լ ի ս , որ ինքը

տեղեկանում է, որ իմ բոլոր գրությունները հանձնված են Զամբ­յուղին, Խորհրդային Զամբյ ու ղին,

— Որ այդպես է գնանք գտնենք ձեր այդ թերթը ե նրա խըմ- բագրին։ Ձեր ազգանունն ինձ բախշեք։

— Չաջողլլկյան։ սե՞րը։— Համարյա ձերի պես մի բան է։— Ինչպե՜ս թե։

— Այնպեո որ., ինչպե՜ս ասեմ... ես իմ աշխատակցած լր ա ֊ գիրը կարողանում եմ գտնեչ, բայց ես էլ իմ հ„դվածները յ ե Ա կարողանում գտնել։

Զամբյուղին աշխատակցեք։— Այդպիսի միտք ունեմ, Որտեղացի՜ եք։— Թղթաշենցի եմ։— Հիմա դուք ինչո՜ւ եք եկել։

թյանՀ ՀայաԱտաՆի ԲանԳյուղղինթղթակիցնհրի խորհրդակցոլ-

֊ Բանի անուն տուր, մենք նրանց չենք հավատում, քո լք, այսինքն, ո՜վ։

֊ Մենք բանգյոլղզինթղթակէցնեբս, (Այսպես ( լ ենք կոչվում),

թե թխ„ս?,9ա," Ր* 91էՔ Բ1ԱռԸ' Ժի Քիշ ° տա^ աԳԳԻ Է' Գոլք գրո՞ւմ եք,

— Գրում ենք, բա յց „լրիշ „եսա կ, Մենք նախ և առաշ միև-

311

ь , ф մՒ. „ « * • “ '> ^ " ‘ յ “ քխ ա ռ ն ո ւ մ ...

_ ծ Հ ադ, ի հ ա ր կ ե , խ ա ռ ն „ ւ մ ո ւ լ ա վ շ ա ղ ա խ ո ւ մ

_ առանց աղի, չուր *»Ք Iй * ,

а յ ^ ո ւ փ ը՛հոռմածո պատրաստ է, . ,

3 " լթ1Հ Հ Հ ն եր“ հ ս \ % ե1կե7պ ո1մե7 ե ր ա ռ ա ջ ա դ ր ա ծ խ ն դ ի ր ն ե ր ն են՝ « Մ ե ծ ա ց ն ե ր ԽՀ ^ Ւ Հ

' г Д ь Л ,

ներ թ խ ե լո ւ , հետ ո մ կ ր ա տ ն ե ր ի հ ա ր ց ը ։

- Ա ր՝, ուրիշի հոդվածները կտրելու և հոդվածի հետ շաղա֊

խելու համար, Հետո թուղթսպառկոոսլի հարցը«_ թ ո ւ ղ թ ս պ ա ռ կ ո ո պ։

_ Ա , „ , մ ե ն ռ թ ո ւղ թ ս պ ա ռ ո ղ ենք,

иьь, Ի ^ Կ ՞Վ , ^ կ ^ է »‘ ч* ♦ * ՝* "ճ ա մ փ ի ն պ ա տ ա հ ե ց մի ուրիշ ն ” Հ Հ Է ՏՓ ո ս տ ա ր կ ղ ,_ ն ե ր ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն , - ա ս ա ց , չգ ի ա ե ք ո ր տ ե ղ է

լր ա գր ի խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ,— Գուցե փ ո ս տ ա ր կ ղ բ ա ժ ի ն ը լր ա գ ր ի ,

_ ո-լ *■ " г А " — * * ' 1 м_ М^Ь՞/ւ եք գ րում նրա մեջ,— Ց ի տ ա տ ն ե ր , շա րունա կ ց ի տ ա տ ն ե ր ,

_ Շ ա ՞ տ եք դրում ։— Ամեն օր։

: Հ ձ Հ ՚ւ ս . « - - - « - ‘ - կ г “ ՚; է ;

աՆունը, *րաեղից Ո,զարկոս1 եմ, . </ ц - Ч - հ ‘ * р М » р > « - М - 1 - И 1* » * ւ “ * »

, ^ կ լ ^ մ ։ է ա 4 Խ ^ ՝ о » , * . — Л С - # » * “ * + < ■ *

3 1 2

«Ա //ձ — թղթակից՝ Առատ յան, Բորենի — թղթակից՝ Բացառիկ֊յան... Գայլ — թղթակից' Երբեմնյան...

Ես նրանց մեկ ֊ մեկ հարցուփորձ արի։— Որտե ղ եք թղթակցում,— Մի քանի ամիս Է Է լ չեմ թղթակցում,— Ինչո՞ւ,— Գյուղում այլևս գայլ չկա,— ^սԿ դո՞ւք,— հարցրի մյուսին,

— Ես սպասում եմ կարկտին. Տեսնենք կգա՞, եթե չգա, հույսս անձրևն Է ։

— Իսկ դո՞ւք։— Դեռ. բորենի չի երևացել,

— Ոլրի2 նյութ չկա գյուղում. Տնտեսական շինարարություն, փօկ, կոոպերացիա, գյուղտնտեսական հարցեր...

— Դեռ չեն երևացել..,— Գուցե չե՞ք տեսնում՛

— Մենք հասանք կոմերիտների ակումբը, ուր տեղի Էր ունե­նում թղթակիցների խորհրդակցությունը. Բեմի վրա Էր, ի միջի ա11ոց> аԽորհրդային Զամբյուղի» և «Փոստարկղի» խմբագիրը. Ես ցույց տվի նրան, մեր նորեկները շատ ուրախացան և իսկույն հարցեր ուղղեցին նրան' թերթիկներով.

Խմբագիրը կարդաց թերթիկները.

Ի նչ միջոցներ են ձեռք առնված « Խորհրդային Զամբյուղի» ե « Փոստարկղի» ծավալները մեծացնելու համար. Ընկերներ, — ասաց խամբագիրը, — «Խորհրդային Աամբյոլղր» մեծացնելու հա­մար գործակալներ են ուղարկված Զանգիբասար և այլ եղեգնուտ­ներ, եղեգնի պաշար տեսնելու, իսկ «Փո ս տ արկղի» համար դիմել ենք « Առևտրի տրեստին» տախտակներ մատակարարելուէ

ն ո ր ե կ ն ե ր ը ծ ա փ ա հ ա ր ե ց ի ն , և ո ւ ր ա խ ֊ո ւ ր ա խ դուրս եկա ն ս ր ա ֊

Հից, որտ եղ ն ս տ ա ծ Էին բ ա ն գ յո ւ ղ թ ղ թ ա կ ի ց ն ե ր ը ' բ ո լ ո ր ն Էլ մ ռ ա յ լ ե քթ ն ե ր ը կ ա խ ։

^Զամբյուղի» մասին մտածում են, «Փոստարկղի» մասին մտածում են, բայց մեր մասին, լրագրի մասին չեն հոգում.

Տ ր տ ն ջա լո ւ ի ր ա վ ո ւ ն ք չ ո ւ ն ե ն ք , ր ն կ ե ր ն ե ՛ ր ,— ա ս ա ց ի ե ս , —

դուք Էլ ն ր ա ն ց պ ես մ շ ա կ ե ց ե ք ձեր ն յո ւ թ ը ՝ ձեր Էլ օր գ ա ն ը կ ճ ո ֊

313

ф . . . ш РЬ ш к " Ы п - ‘ р " ‘ » յի ^ с * ։ԻԱշխատեցեք, ընկերներ։

192$ թ.

ԱՌԱՆՑ ՎԵՐՆԱԳՐԻ ՆՎԵՐ ԳՐ2Ի ՄԱՐԴԿԱՆՑ

Այսօր շտապում եմ. խնայողության ռեժիմ է, պիաի ժամանակը, եռանդը... և ընթերցողներիս։

_ Կա՞րճ գ ր ե ց ե ք ,- ասում է խմբագիրը։_ Ա մ փ ո փ , ֊ ավելացնում է քարտուղարը։_ Սե'ոմ - փսփսում է տեխնիկական քարտուղարը,_ Կրճատեցեք ն ա խ ա դ ա ս ո ւթ յո ւնն ե ր ը ,-խ լո ւր դ է աալի

նի վարիչը՛ . , ,ւ յ „ տ աօԽատա-_ Միջին մասը դեն գ ց ե ք , - նկատում է մի մոտ 2Ր>

// .„ ճ*?ա ЬЬ ասում ամենքը, / ձ р Պ Հ

* М ‘ 1. «— “ Ьт“ ‘г 1 1

տԻ ^ ել' Լ I. ռանաստեոծություն։ Բայցи .Ь ,,Р^ , « М է ք * ' 7 . 4 ( Ц - Л

р Л .._ » ,*~ Л ~ И էւ յ - ա դա п Ы 1րԿ-խոսքը։

Թանա՜ք, հեղուկ թանկագին։Р-шиш ք, լ Ч Г ռ ո լ ն ե ր կ ես ջրախաոձ կամ ջոՀ5աաձրք. կարծում , թ Գ . „ անաստեղծները,

ես ներկախառն, և իբր չոլԲ Գ"ր հոդվածագիրգրամատուրգները, վիպասանները, ЧР9 4

նեԲԴ ո ւ Ա տուր, />— . - ! « * <ք ե զ ,

т е թՅԱ

Ա Ռ Ա ՏԻՆ ԿԱՐԳԻ, ԵՐԿՐՈՐԴ ԿԱՐԳԻ, ԵՐՐՈՐԴ- ԿԱՐԳԻ... ԳԵՐԵԶՄԱՆՆԵՐ

երևանում շատ մարդ սովորություն չունի մեռնելու։Ասենք, ոմանք ուղղակի մոռացել են, ոմանք Էլ զգուշանում

են բնակարան փոխելու անակնկալ անախորժություններից։Եվ ինչպես վերջը բացվում Է՝ բավականին անհարմարություն֊

ներ կան մեռնելու։ Ու եթե սխալվում ես, մեռնում' այնպիսի մի խաթի մեջ ես ընկնում, որ եթե հուղարկավոր բազմությունից չա­մաչես, որ արդեն մի ագամ հրավիրել ես հուղակավորոլթյանղ հանդեսին' ուղղակի փողոցից ետ կդառնաս։

Նախ և առաջ հանաւկարհր։ Այստեղից մինչև կայարան։ Գնա, ար վերջանա։

Ախր իմացել Էինք հավիտենականության ճանապարհ, բայց այդքան Էլ հեռու հավիտենականություն չէինք իմացել/

Մեռել կդիմանա — այդքան հեռավորության։Եվ ահա հենց ճանապարհ ես ընկնում՝ քեզ ուղեկցում է մի

զարհուրելի ցեխ, ավելի ճիշտ' մի երկար ցեխե հոդված, որ իբր թե ընդարձակորեն ուզում է խնդիրը պարզաբանել։

Ու շատախոսում է... խոսքը ձգում, կրկնում միևնույն միտքը, երբեմն իր գաղաւիարը խորացնում է մինչև ծնկներդ, երբեմն ըն­դարձակում, ճապաղում, դառնում է ջրալի, հազար անգամ ծեծված մտքերի շարան, երբեմն էլ նեղ անձնական խնդիրներ է շոշափ ում, դիպչում է անձնականիդ, ու այսպես շարունակվելով մինչև գե­րեզմանոցի դուռը, այնտեղից մինչև գերեզմանդ էլ մի ավելորդ ոեզյումե է տալիս ու նոր միայն համառ թղթակցի պես' հարցնե֊ ր վ, թե երբ գա հոդվածի տպվելու մասին պատասխան ստանալու, վերջապես բաց է թողնում օձիքդ։

ճանապարհին քիչ գլուխդ չի ցավացնում և օրկեստրը։ Կլար­նետը ճչում է վախեցրած հավի պես, բասը խորդում է ծույլ ֊ծոլյլ . կորնետը զարհուրելի ֆայլշեր է տալիս։ Գերեզմանափորները' դեռ չթաղված' փոզ են ուզում՛

Եղբայր, այստեղ եմ մնաչու., հո չեմ փախչձլոս— Չէ, տվեք։

Վերջապես մտնում ես բնակարանդ։ Ւսկույն գալիս են բնա­կարանիդ վ արձն են ուզում գլխանց։

т

_ Հավիտենության վերջը չի լի ն ի ՛

— Չէ, տվեք գլխանց։Գինն ի ն չ է ։— 2 և կ ե ս , 5 , 1 0 , ոուԲ1խ 2 ե Ր մ ի ն ի մ ո ւ մ ն է - 2 և կես

ռուբլի։ ք л . .լ— 2 և կես ռ ո ւ բ լ ի ՜ի ՜ի ՜ , ի ՞ն չ խ ա բ ա ր Է. ա շ խ ա ր հ ք ի վերջը

հո_ Էդպ ես Է. գինը կ տ ր ա ծ Է, ա ռ ա ն ց ս ա կ ա ր կ ո ւ թ յա ն ,

— Իսկ ե թե փ ող չ ո ւ ն ե ն ա մ , չ պ ի տ ի ՞ մ ե ռ ն ե մ ,

_ Փող չո ւնե ս ՝ մ ի մ ե ռ ն ի , Պարը մ տ ն ո ղ ը պ ի տ ի շ ո ր ո ր ա ,

— Լավ, ա լս Ի ՞ն չ հող Է, որ ա յդ ք ա ն եք գ ն ա հ ա տ ո ւ մ , բո լո ր ը

քա ր ու ա վ ա զ ,— Օհո, ա պ ր ա ն ք գ տ ա ր ու ն ա զ ես ա ն ո ւմ ' Էս ա պ ր ա ն ք ի սովի

ժ ա մ ա ն ա կ ,— Ջանըմ, ի մ սենյակին ես տալիս Էի ? 5 0 կոպեկ, բ ա յ ց

կարգին սենյակ Էր, փողոցի վրա, ջուրը մեջը, Էլեկտրական լուսա­

վորությամբ։Ա վելի Էժա նը չո ւ ն ե ՞ք ։

— ո ’ ւ ։— Ջ ա ն ը մ , ա յս ինչ խ ա յտ ա ռ ա կ ո ւ թ յո ւ ն Է։ Ա ռա ջուց խ ո ս ե ի ք

կ ե ր թ ա յի Ն ա խ ի ջև ա ն , Դ ի լի ջա ն , Ղ ա ր ա ք ի լի ս ա , Կամ վ ե ր ջա պ ե ս չէի

մ ե ռ ն ի , զ ո ռ ի բ ա ն է ։Չ ե մ ուզում ետ ե մ դ ա ռ ն ո ւ մ .Կ գ ն ա մ կ ո ո պ ե ր ա տ ի վ գ ե ր ե զ մ ա ն ո ց կ բ ա ն ա մ , է ժ ա ն , հա տ ը 20

կ ., ա յն պ ե ս որ շա տ մ ա ր դ կ հ ա վ ա ն ի , մի ք ա ն ի հա տ կ ա ո ն ի , Այ -

պ ի սի մ ի գ ե ր ե զ մ ա ն ո ց բ ա ն ա մ , որ ողջ Երևա նը կ ո ո պ ե ր ա ն ա ու

մ եռձի։_ Չե՞ք պակսեցնում։— Չէ , ձեռք չի տալ։Բ ա յց ուշ է, տ ե ս ն ո ւմ ես, որ ա ն հ ա ր մ ա ր է,Վ ճ ա ր ո ւմ ես ու մ տ ն ո ւ մ ես բ ն ա կ ա ր ա ն դ , Ն ե ր ս ի ց , իՀտրԿ

մ ո ռ ա ն ո ւ մ ես բ ա ր ե կ ա մ ն ե ր ի դ ց տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ա ս ե լ , Ն ր ա ն ք ՎեԲա՜

դ ա ռ ն ո ւմ են տ ն ե ր ը , ի ս կ դու պ ա ռ կ ո ւ մ ես , ու ք ո ւն դ բ ա ր կ ո ւթ յո ւն ի ց

քի տ ա ն ո ւ մ , ,Ջ ա ն ը մ , էս ե ր ե ք արշին տ ե ղ ի ն եր կ ո ւև կե ս մ ա ն ե թ ոնց

տաս, է 9

Մեկ էլ չորս կողմից ձա/ն կտան քեզ ծանոթ մեռելներդ.— Հակոբի'կ, այ տղա, դո՞ւ ես, ինչի՞ ես բարկացած։Բացատրում ես։— Դե, Լավ, լավ. ինչ եղել է եղել է, պառկի, հանգ ստացի։

Ախր երկուևկես մանեթ է, քիչ է մնում հերսից տրաքվեմ։Ծիծաղում են վրադ, կատակի տալիս, բայց դու լուրջ ես դեռ՛

Բարեկամ, ինչո ւմն է բանը,— հարցնում ես կողքիդ պառ­կածներից։ — Մյուս հողերը ինչո՞ւ են ավելի թ անկ։

Հարևանդ բացատրում է, որ 5 ռուբլիանոց տեղերը նա յում են փողոցի վրա, 10 ռոլբլիանոցներր Վիլլայի պես են, և' հանգիստ, և ազատ։

Լա 1Լ> ինշքա ն ժամանակով է տված այս բնակարանը։Եթե քրիստոնյա եսճ մինչև Քրիստոսի գալուստը, իսկ եթե

Հեթանոս ես՝ մինչև հավիտ յան։— Լավ, եթե մեռելը չկարողանա վճարել մինիմումը երկուէ՛լ­

կես ռուբլի։— Պարզ է, որ պիտի վերադառնա տուն։— Կարելի է վերադառնալ։

^իմի մի քիչ դժվար է։ Բայց անցյալ օրը մի մեռել վերա­դարձավ։

— Հիմա որտե՞ղ է այդ մեռելը։— Ա ՚եյդ անում ման է գալիս։— Վճռել է չմեռնեի մինչև էժանանա։Բարկանում ես, գլուխդ թափ տալիս, փոշմանում՝ թե ախր

ինչո՞ւ շուտ եկար։Ախր Կարելի էր սպասել էժանանալուն։Իհարկե։Ապա մի մեոեեք տեսեք ինչպես կէժանացնեն։Այս օրերս մի մարդու պատահեցի, որ մի քիչ ուրիշ կերպ էր

դատում ։Բան չունե ք , — ասում էր ինձ, — եթե մեռնելու կլինեք,

հետներդ բահ ու քլունգ վերցրեք'— Այդ ինչո՞ւ համար է։— Ինչո ւ համար։ Ա յ , ինչու համար։

Զեզ երեք արշին տեղ են տալիս, չէ՞։— Հրամանք ևս։

317

— էդ ե ֊րձք տ ր շ ի ն ր ձեր ձ է։ չէ >Այո' է

— Փ ո ր ե ց ե ք Էդ երեք ա ր շի ն ը , գ ն ա ց ե ք « ա կ ր Ինչքա ն Հող

Հ ա ն ե ք , ձեր ն Է. Հ ա ն ե ց ե ք մ ի հա րյուր վ ա գ ո ն , ե րկու հ ա ր յո ւր , ա ֊

զ ա ր , մ ի ղի ո ն , Հ ա ն ե ց ե ք ու ձեղ հ ա մ ա ր տ ն տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ս կ ս ե ց ե ք ,

— Ա յդ հ ի ա ն ա լի բ ա ն Է,— Ի հա ր կե , հի ա ն ա լի Է Եվ ա յդ ե ր կ ո ւև կ ե ս , 5 , 10 ռուբլի

ս ա հ մ ա ն ո ղ ն ե ր ը մ ո ռ ա ց ե լ ևն ա յդ հ ա ն գ ա մ ա ն ք ը և գ ե ր ե զ մ ա ն ի տ ա ֊

կի տ ա ր ա ծ ո ւ թ յո ւն ը չե ն գ և ա հ ա տ ե լ ։Բ ր ա վո , Բահ ու քէունդ տ վ ե ք , Ես գ ն ո ւմ ե մ ,

1926 թ.

ամանեղենի մագազին արովյանի վրա

բ ՝ի թ ե ղ ե ' ճ ե ր մ ա կ , գ ե ղ ե ց ի կ , մ ա ք ո ւր , եր կ ա ր ա վ ո ւն ա մ 'ս ն '

ն ե ր - շ ղ թ ա յո վ ու կ ո ղ պ ե ք ո վ Ա բ ո վ յա ն փ ո ղ ո ց ի ծ ա ռ ե ր ի բն ե ր ի ն

ամրացրած։Մի գ յո ւ ղ ա ց ո ւ հ ա ր ց ր ի , թ ե ի ն չ բ ա ն Է ա յս , ա ս ա ց .

_ կ ա թ ն ա մ ա ն ն ե ր են է

— ԻԱԿ շ ղ թ ա ն ե ր ն ի ն չ ո ՞ ւ հ ա մ ա ր ե ն ,

— Որ կովը շո ւռ չտ ա ա մ ա ն ը ։Հ ա ս կ ա ց ա , Ե ղ ա վ , - Գ յո ւղ կ ո ո պ ն Է դ ր ե լ , ս ր ա ն ց մ եջ կ ա թ պետք

Է 0 ախ ե ն ,Բ ա յց ի նչո ւ մ եր դ ռ ա ն ը չկա — Ր ա ֆ ֆ ո ւ փ ո ղ ո ց ո ւ մ ,

Երևի շ ո ւտ ո վ ա յն տ ե ղ Էլ կ գ ն ե ն ա յդ կ ա թ ն ա մ ա ն ն ե ր ի ց ,Բ ա յց ա ն պ ի տ ա ն ն ե ր ը շա տ լա վ ե ր ն են, ն ե ղ , ե ր կ ա ր , կապելու

հ ա ր մ ա ր , Մ ի ա յն . . . շա տ են նուրբ և շ ք ե ղ , Ի հա ր կե , կ ա թ ի հա ար

մի ք ի չ շ ք ե ղ ո ւթ յո ւն Է ա յդ պ ի ս ի ն ո ւր բ , թ ա ն կ ա մ ա ն ն ե ր գործա ­

ծ ե լը , Ա հա գին ծ ա խ ս Է և պ ա ր զ ա պ ե ս շ ռ ա յլ ո ւ թ յո ւ ն , ԿաՐ ԼՐ У ա վ ե լի հա ս ա ր ա կ ը գ ո ր ծ ա ծ ե լ , իսկ ս ր ա ն ք պ ա հեչ սրահներու ,

թ ա ն գ ա ր ա ն ն ե ր ո ւմ , ա յո , ա յո , ի բ ր և շ ք ե ղ ո ւ թ յա ն և ա ր վ ե ս տ ի առար­

կա ն ե ր , Բ ա յց երեկ կ ուրիշ բ ա ց ա տ ր ո ւ թ յո ւ ն տ վ ի ն , Ա սա ցի բա -

կ ոոպ ն Է գրել ի բ ր և ա մ ա ն ե ղ ե ն ի ռ ե կ լա մ , Ո ր ո վ հե տ և բանկոոպի

խ ա ն ո ւթ ն ե ր ի վ ի տ ր ի ն ն ե ր ո ւմ տ ե ղ չ կ ա ,

318

Ինչ անզգուշություն... Չէ՞ որ փողոցի երեխաները կարող են կեղտոտեր կոտրել, Վերջապես ոչինչ էլ որ ԱիՏ,ի' կարող է յ ևջը փոշի, կեղտ լցվել.

Եվ արդեն մի քանիսի մեջ մինչև անգամ պապիրոսի կոթեր տեսա . . .

Ովքե՜ր են այդ անկարգները, ինչ վայբենոլթյռլն. Պապիրոսի կոթերի համար սենյակի հատակ չկա", մայթ չկա, վերջապես փողոց չկա '։

Այսպես մտածելով գնացի դեպի համալսարան, ճամփին մի ուսանող պատահեց, Ասացի' սրան հարցնեմ

— Ընկեր, այս ի՞նչ ամաններ են,

— Օդերևութաբանական կայանի անձրևաչափներն ե ն , - ասաց ուսանողը.

Բայց մի բժշկական ուսանող ասաց, որ այգ ջրամաններ են 1 ֊ի ն հիվանդանոց֊ամբոլլաաորիա այցելող հիվանդների համար, որ ամառվա շոգին ճամփին չմեռնեն, աԱ ջռլր խ մ կ ո վ ' „ ե ղ հա ս ֊ նեն և ցուցակագրված մեռնեն։

Այստեղ ես ոտիս աակի հողը բոլորովին կորցրի, Վերջապես ի նչ ամաններ են. պետք է հաստատ իմա նա յի, թե ՈՀ*

Ներքև գալիս տեսա մի խռւմբ երեխաների, որ հերթով մոտ ե ֊ ն ում էին աչդ ամաններին և մեջը պապիրռսի կռթեր էին ե թքում ասելով.

— Հլա մի սիֆթա անենք։Ես մոտեցա միլիցիոներին.— Այս ի՞նչ բան է, ի՞նչ են անում։У'ՒԺձՒ ^ երը Ժպտաց.— Այդպես ԷԼ պետք կ. սրանք մո֊խրաման ֊թղթանմաններ են,

րված է, որ փողոցը մաքուր մնա։

— Մոխրամա՞ն, ինչպե՞ս թե, Մոխրի, պապիրոսի համար բաժակ կամ ափսե չկա '. . . Բանկոոպի ճաշազւանռւմ քոր աքէելի էլ էժան է . . . ) հաճախորդները թեյը խմեյոլց հետո ծխում են ե պ ա ֊ պֆրոսի մոխիրն ու կոթերր հանգցնում ափսեի կամ թալակի մեջ ե թողնում այդպես։

Ինչո լ մոխրաման չկա,— Մոխրաման կա, Բայց դեռ ե՞րբ պետք է ձեր «կրթված , ա -

բաժակից անցնի մ ո ի։ քամանի,

819

о . մ հ Ի , № Ւ , ‘ • ♦ » * » > “ I- /?' յ ,<ա 7 Г , ‘

ъг % ^ . л с Կ »թ լ ՚ձ ի , * ч » ~ М ! ՛ V * / " ■ ' Т !а , ^ ” ^ “ ՛՛՝ *м > * "'■'-‘ ‘ ՞ 1 , յ “-մյ հ" կ լ հ

Եթե է ա ց ո ղ ն ե ր ի էա մա ր ( ՝ “ ■ ' / • ” « " Г 1' А С * ‘ » ' " “ " ' " ՜■ * , « Л И ‘ թքԻ - »/.... /....... /՛ « " “ ' “ Г <АЛ " Р « “ < * <“ ” " 4-и . 1 » ^ « ч “ с " г մ“ “ •մար (ս .ե ղ ի , է " ’ / ’ / ' է г ь ; ‘ м М “ И - յ ^ ր (Կ 4 Կ 1 !

ամեն առավոտ ավլում Է)։Եթե խուժանների համար Է, ընդհակառակն, սրանք ծխախոտի

կոթերո հավաքում են և ոչ թե դեն գցում։Գուցե կարծում են, որ այդ մեր բանաստեղծների, դրամա֊

տուրգների, դերասանների և ֊ առհասարակ ինտելիգենտների հա­մար Է, Բայց սրանք Աբովյանով անցնելիս զբաղված են այնպիսի վերացական հարցերով, որ աշխարհն անգամ չեն տեսնում, ուր մնաց մոխրամանները, Գուցե այդ կառապանների, սայլապա րի և շոֆերների համար Է. Բայց սրանք Էլ իրենց ծոծրակը կտեսնեն

Աբովյան փողոցը՝ երբեք։Տեսնենք, ինչ դուրս կգա այս կոմպանիայից։ Ինչ Էլ "Ր աս -

լու լինենք' ամանները դրված են, և քաղաքացիները մի որևէ վ - րաբերմունք պետք է ցույց տան, Լավ որ մտածենք, կնկատենք, որ այգ ամանները քվեատուփեր են, ուր ամեն քաղաքացի պիաի գցի իր քվեն• «Կողմնակից եմ մաքրության և դեմ եմ կեղտոտու֊

թ1 Այն ժամանակ, ով կողմնակից է մաքրության' նա իր քվեն կգցի այդ ամանների մեջ, Իսկ ովքեր հակառակ են, իրենց քվ կզցեն հենց իրենց հիմնարկի հատակներին, Ձեռնպահ ր և

ամեն տեղ։ . , .Եվ արդեն սկսված է պայքարը, Ոմանք կողմնակից լի լՎ

փողոցի մաքրության, իրենց քվեն գցում են այդ ^իսկ մյուսները փողոցում, մայթի վրա, Վերջիններից մեկին մոաե-

ցա երեկ և Հարցրի*— Ինչո՜ւ եք փողոցը կեղտոտում,_ Իսկ նրանք ինչո՞ւ են ամանը կեղտոտում, Ո րն է գերա*

դասելի, փողոցը մաքուր լինի՞, թե ամանը,

320

Այսպիսով, քաղաքը կբաժանվի երկու մասի. փողոցակաե֊ ների և ա ման ա կ անն երի՛ Եվ վերջը կտեսնեք, որ այս երկու ֆրակ­ցիան էլ միևնույն բանն են սովորեցնում մեզ։ Մաքրություն։ Ամանները կեղտոտելով՝ վաղոցը պիտի մնա մաքուր, փողոցը կեղ- տոտելով՝ ամանները, Բայց որովհետև ոչ մի ֆրակցիան վերջնա֊ կանապես չի հաղթելու — այսինքն ամանների մեջն էլ կեղտոտ կլինի, փողոցն է լ , ֊ ուստի և մենք կսովորենք, որ փողոցն էլ պետք է մաքուր պահել, ամաններն էլ, կամ եթե կեղտոտվում են՝ թող փողոցն էլ կեղտոտ լինի, ամաններն էլ.

Ես կարծում եմ, որ կգա ժամանակ, որ մենք կսովորենք... ամանների մաքրության։ Որովհետև հիմնարկի մեջ աման, մոխ­րաման, թքաման չգործածողը վ,ողոցում ինչ աման գործածող է...

Գոլք երևակս։ յում եք ծառայողի միջակ տիպր, որ սեղանի մոտ նստած ծուլանալով մի քիչ հեռու դրած մատյանը վերցնել կանչում է աշխատակից կնկան ու ասում է.

— Բան, ը, ինչ է անունը, ըն զատը, հա, նազլու, մի էն բանը դեսր տու... բանը... ը, դու ասա... էն թավթարր...

Սա է տեղից վեր կացողը և մոխրաման թղթաման, թքաման գործածողը։

Եվ վերջապես շատ հիմնարկներում ոչ մի աման էլ չկա, աստ­ծու հատակն է։ Թքիր, գցիր' ինչ ուզում ես։

Մնում է գրել քաղաքացիների աստծուն։ Դուք ու ձեր աստ­վածը։ Իհարկե, բարեխիղճ մարդիկ էլ են :ղատահոլմ, որ...

Այ, պատմեմ։ Անցյալ օրը շտապ֊շտապ մի հիմնարկ էի մրա­նում (ուր ոչ մի աման չկար) և պատահեցի մի շատ հարգելի բա­րեկամի։

Ասացի ինչպես է ձեր առողջությունր։— Այս րոպեիս , — ասաց ու դուրս վազեց։Սպասեցի։ Հինգ րոպեից հետո վերադարձավ և ասաց. փառք

աստծո, լավ եմ, դուք ինչսլե՞ս եք։Այն է պիտի պատասխանեի, որ նորից ներողություն խնդրեց

և դուրս թռավ։ Սպասեցի։ Հինգ րոպեից հետո եկավ, և ես ասի։ Շնորհակալ եմ, լավ եմ։ Բայց — ասի, ո՞ւր գնացիք այս երկու ան­գամն էր

Աբովյան փողոց, առաջին անգամ ծխախոտիս կոթը գցե­լու ամանի մեջ, իսկ երկրորդ անգամ թքելու։

32121 К Դեմիլ-Տյւսն, Бшишг II

_ Ծեղ Ը1եյի, աչքերիդ կպչեի, Ա ղ ճ ո , - լացակումեց մյուսը,— Ազդ ենք, պիտի գնանք բա ոնց կ լ ի , ֊ խոսեց Աղճոն խո­

րասույզ ձայնով։Ու դարձավ կնոջը.— Մոմերը վերցրի ր՛— Վայ, մոմերը մ ն ա ց ,- վեր թսավ կնիկը օձի կծածի պես

իրեն վար նետեց ֆուրգոնից՛_ Կերավ, կերավ ինձ, էս շան ծիծ կերածը, Աստված ո ւնի

Ա Ш , խիղճ ո՞ւնի...— Այ, ես քո օրենքն ու մ ա ս սարը, — անց սվ կլասիկական

լկ վ ի ն Աղճոն ու կատաղեց;Վերջապես կնիկը մոմերի կապոցը ձևռին դուրս վազեց տնից

օ< դուռը կողպելով, եկավ նստեց ֆուրգոնը։Ամենքը պա որաստ էին։ -— Յա սուրբ մեռոն-ասաց Աղճոն ոլ մտրակեց ձիերին,Ֆուրգոնը կչռտաց. խռխռաց, ու գնաց Աղճոն հավատը սրտի

մեջ, ապրանքը ֆուրգոնում և հայհոյանքը բերանին,Համ զքւարաթէ համ թուշարաքք*Այսինքն' համ ուխտագնացով) չուն, համ վաճառականություն, Դեռ երկար ժամանակ հարևան կնիկները նայում էին ֆուրգո­

նի հետևիր' չացակումած աչքերը' հեռացող աչքերին։— Ծեղ լ ՚լեի, աչքերիդ կ պ լ!յի> Ազճո. .

1926 թ.

ԱՊՐՈԻՍ*ՆԵՐ ԴԱՇՆԱԿԱՀԱՐ ԵԳՈՆ ՊԵՏՐԻԻ ԿՈՆՑԵՐՏԻՆ

Եգոն Պե րին...Ո՞վ,Եգան Պետրին, հայտնի դաչնակահարը, Երևանի Կուլտուրայի

աան սրահում ունկնդիրների հոծ բազմություն, Նա էստրադի վբա է։ Արդեն սկսում է, Բեթհովեն, - 'Լուսնկայի» սոնատը...

Դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ , դո-մի-սոլ, դ ո ֊մ ի ֊ո ո լ , գո ֊մ ի-սոլ.

Իսկ ինչու այս հիմնարկում չեն դնում այդ ամաններից։— Որովհետև հիմնարկներում ծառ չկա,— որտեղ կապեն

ամաններըէ— Ա Հ ա* ւս՜ա" ա"...

т е թ.

ՊՈ2 ԵՎ ՀԱԿԱՊՈ2

Մձր կենտրոնական փոստը մի որևէ գործով մտնող մարդը սլետք է... անգործ լինի,

Եթե որևէ հիմնարկի ծառայող ես, լավ կլինի արձակուրդ վերցնես օրապահիկով.

Որովհետև փոստ գնալը նշանակում է գործուղում<Փոստ գնացողը պետք է նրան տրամդբի իր եռանդը, ժամս՛ ֊

նակը, անձը, պետք է ուղղակի նվիրվի փոստին։Փոստը սովորեցնում է... անհամբերություն' եթե դանդաղ և

անտարբեր ոմն եք. ձեզ դարձնում է կենդանի և գործունյա մարգ, ձեզ արտահայտիչ դեմք է տալիս, աչքերը լցնում սրբազան բ ա ր ֊ կության կրակով, դուք դառնում եք մտածող մարդ... չւայց այս ամենը .. կանգնած վիճակում, հերթի մեջ, անշարժ։

Իսկապես ասած' փոստ գնացողը ո'չ մս:րկա առնելու կա­րիք պիտի ունենա, ո չ նամակ ուղարկելու, ո'չ դրամ ստանալու և ո չ հեռադիր տալու։

Եթե այս կարիքները չունենք՝ շատ հարմար { փոստի հերթում կանգնել ու երագել.

Եվ փոսս։ գնացողն էչ մի բանի վբա է միշտ եր աղում ,

Գնալ, գնալ մի որևէ փոսա, մարկա шл1էեչ, նամակ ուղարկել, դրամ ստանալ, հեոագիր տալ...

Ահա մի օր Էլ այդ երազների մեչ կանգնած Հի հերթում և մտածում Էի փոոաոլմ անցկացրած օրերիս մաաին, երբ ինձ մո­տեցավ ■,ին բարեկամներիցս մեկը, որին մի տարի Է չէի տեսել•

Ъо1 բոլորովին սպիտակել էր,

523

Բարևեցինք իրար։— Ինչպե՜ս եք,— հարցրի։— Ոչինչ, լավ եմ,— ասաց։— Ներեցեք, իսկ դուք գործո՜վ եք եկել փոստ, թե հենց ա յն ֊

պեսէ— Հա, այնպես, մի թեթև գործ կա, մասնավոր։— Կարելի՞ Է իմանալ, ի՞նչ գործ Է։— Կարելի Է,— ներկ եմ ապսպրել Գերմանիայից, եկել եմ ստանալու։— Նկարչական դպրո՞ց եք հիմնել<_ Ո"չ*** մորուք եմ ներկում։— Ձե՞ր մորուքը։__ Այո , և մաղերս։ Եղբայր, քառասուն տարեկան չկամ, բայց

մ ազ-մ որոլքս սպիտակել Է։— Ահա, հիշեցի։— Ասացեք խնդրեմ, կարծեմ ձեր հայրր, քեռին և հորեղ­

բայրը չէին, ո, անցյալ տարի մի օրում մեռան„ և այդ պատճա­ռով դուք մի քանի ամիս... այսինքն ձեր խելքը ձեզ կորցրեց,

_ Ոչ, հայրս, քեռիս և հորեղբայրս կատարելապես ողջ և

առողջ են,— Այո, այո, հիշեցի, ձեր մայրն էր, որ ընկավ վեյոսիպեդի

տակ և..*— Առող? է կատարելապես և վելոսիպեդի տակ էլ չընկավ'— Այն ժամանակ խնդրեմ ինձ հասկացրեք, հնչպե՞ս եղավ,

որ դուք, այսինքն հանկարծ ծերացաք և սպիտակեցիք,— Հա՜... այդ եք ասում։ է՜հ, այստեղ եմ ծերացել, այս փոս­

տում, հերթի կանգնելով։— Այստե՞ղ..._ Ապա Ի'նչ։ Մի տարի առաջ անզգուշորեն եկա փոստ ղրաձ

ուղարկելու, էհ. այնպես պատահեց, որ վերջ ի վերջո ուղարկեցի, բայց այնքան սպասեցի, ջղայնացա կանգնած վիճակում, որ ծե­րացա։ Հիմա ներկին Կմ սպասում։ Խոստովանանք չինի՝ ուզում եմ

ամուսնանալ։— Այո՜, մի քիչ որ ամուսնանայիք' վատ չէր չինի։Ршրեկшմи Հառաչեց*— է՜հ, ծերացանք, Եվ և ինձ ծերացրեց մարկան, Ժամերավ

324

սպասում էինք մարկայի, ժամերով կանգնում էինք պոչի մեջ, Հի­մա մարկայի հարցը կանոնավորված է, Երկու տեղ մարկա են ծա. խում, և կարող ես ֆուրգոններով մարկա առնել երկու կրկնա֊ վայրկյանում, Հիմա էլ հակապոչն է մեզ տանջում ։

Հակապո չ, ա յդ ինչ բան Է։Այ» որտեղ որ կանգնած ենք ես ու դուք*

— // եր կանգնածը պոչ չէ*։— ք!չ. Հակապոչ է։— Բացատրեցե՞ք, խնդրեմ։

Բացատրությունը պարզ է, Նայեցե ք։Ահագին հերթ էր կանգնել մի դռնակի առջև, ուր դրամ են

ստանում և փոխադրում (եթե ստանում են և փոխադրում), Բազմության մեջ հերթը հասել էր մի քեռու, որ եկել էր կոչնագրով գրամ ստանալու։

Ծառայողը Հարցաքննում էր.— Ւնչպե и է ձեր անունը։— Ե՞մ անունս։— Այո, ձեր անունը։— Իմ անունս Մոսեսով է։

հա ազգանունդ Էէ ձեր անունն ասացեք.— Անունս Ակոփ Է։

Ո վ Է ձեզ ուղարկել այս փողըէ— Փո՞ղը։— Հա, փողըէ ո վ Է ուղարկել/֊ ՈվԷ ուղարկել փո՞ղր։— Հա է հա՛ , փողը ո վ Է ուղարկել,— Խասկցա, Փողը ղրկողը իմ խնամին Է>

— Ձեր խնամու ազգանունն ի՞նչ է։— Խնամ ուս ազգի անո՞ւն։— Հա, ձեր խնամու ազգանունը։— Խնամ ուս ազդի անուն վալլահ չըմ դինա, Համա մեր դ ե ֊

ղացոց անուն գինամ, Մկա, Ապրե կա, Խաստուր կա, Ւևաթո- րոս կա։

— Իր անունն ի՞նչ է,— Ո՞ւմ անուն։— Խնամոլդ անունը։

;»շտ

— Խնամ ուս մեր գեղացիք զըմմեն կը ճանչնան։ Առաք քաղաք կապրեր, Ախպեր չէ իրա Ղուրղուղոլլի մե-, մկա խանութ ունի,

— Դու խնամուղ անունն ասա,— Խնամուս անուն Սեթո Է։ — Բարեկամս դարձավ ինձ ե

փսփսաց.— Հիմա հ ա ս կ ա ն ո ՞ ւ մ եք, ինչ ասել Է հակապոլէ

— Այո, այո, առաջ մենք Էինք ծառայողների шгшջ հերթի կանգնում, հիմա նրանք են ժողովրդի առաջ հերթի կ ա ն չո ւմ ե համբերությամբ սպասում, որ բազմությունից մարդիկ մեկ ֊մեկ առաջ գան, պարզ են իրենց լինելը, հայտնեն թե ո'վ Է իրենց խը- նամին, թե Ո՞ւր Է ապրում հիմա, ի՞նչ Է անում խնամո, եղբայրը, եղբոր եղբայրը, և այսպիսով, թե առաք պոչի մեջ Էինք ծերանում, հիմա հակապոչֆ մեջ պիտի ծերանանք»

Բայց մի բան լավ Է,Մեզ հե1Г ծերանում Է և ինքր... ծառայողըէ Տեղն Է՛

1926 թ.

ԾԵՂ ԸԼԵԻ, ԱՉՔԵՐԻԴ ԿՊՉԵԻ, ԱՂՅՈ...

Այդ առավոս իմ հարևան մանրավաճառ Աղճոն իր կնկան

հիմնավոր կերպով ծեծեց.Հետն Էլ մեջ քաշեց հայկական հայհոյանքներ/, առձեռն բա­

ռարանը, հետո այդ դեն դրեց, վերցրեց հայհոյանքների Հայկազ­յան բառարանը, դրանից Էլ չգոհանալով՝ ձեռք առավ հայհոյանք­ների բարբառային համեմատական բառարանր և վերջապես ան­ցավ հայհոյանքների արմատական « Աճաոյանինտ, որ նոր մի փո­

քրը հանգստացավ։_ Աղճոն կատաղել Է,— ասացին հարևաններն ու տվեցին

նրանց բակը,_ Այ, ես քու հոր հոդին ու հավատը, քո հոր մեռելը, ղՈ'

ոում Էր Աղճոն,

Կ լգիաեմ կինն ի՞նչ ասաց, ի՞նչ չասաց' հանկարծ ԱզՇ„% վերակատաղեց և իր բառարանների մի երկրորդ տպագրությամբ նորից հարձակվեց իր կնկա վրա ու սկսեյ փվո&դկ ՀԷ ֆիզ„ կուլտ ևս։

Վրա Հասա*

— Աղճո, Է ս մեկն Է լ ինձ բախշի, Ազճո, սպանեցիր, Աղճ„, կողակիցդ, կնիկդ Է . . .

— Р-ող,— գ„ ռ„լմ Էր Աղճոն,— թող, ես սրա հետ ժամ տանո­ղի, սրա հետ պսակողի հոգիԼ ոլ հավատը... թողեք մի շան սա- տակ անեմ, Է ՛ . . .

Քաղաքացի Աղճո, բան եմ ասում... քաղաքացի Աղճո, լսի, քաղաքացի Աղճո, վախտը երկուս արա...

— Մի քանի հոգով հազիվ զսպեցինք ա յ ս մարգ ու կնիկն իրարից, որ իսկապես այնպիսի մի հոգի, մի մարմին Էին գ ա ֊ռած այգ ր ո պ ե ի ն , որ ա ն հնա ր Էր ի ր ա ր ի ց պ ո կ ե լ ,

Р-ոձեցի Ազճ/ւյի թ և ը .— Քաղաքացի Ազճո, ի՞նչ կա, ի՞նչ Է պատահել,

Տո, ընկեր ջան, հոգի ջան, քրիստոնյա ջա&, եղբայր յս ՚ն . . . Ախր երկու անգամ գնացել եկել եմ Էջմիածին, 4 » ր վ " առու^ուբ անելու համար ահագին քրեհ եմ տվել, խանութ եմ րոնկ, Էս ոլխ- աավորի փիս ժամանակը, օխտը տարի արանքում, հենց ք* է որ ապրանքս գցում եմ ֆուրգոնը, որ գնամ էջմիածին առուտուրի1 էս շան կնիկն իր տղին Քանաքեռ է ղրկել. Օգնական չոմ>*մ, քրիս ֊ աոնյա, խղճացող չունեմ, հավատարիմ չունեմ, մուշտարին ձեոից գնաց... ահագին ազգը ձեռից գնաց, քիրիստոնյա ես, երեք գի. շեր է չեմ քնել...

'М, լավ Աղճո, ապրանքդ ուրիշ օր կծախես.— Ի ՚ի ՚ի ՜ն չ է ասում... էսպես սլոլչայ էլ մեկ կ * ? * ե ղ ի 9

կճանկեմ, էս ապրանքն էլ ո՞ր օրն եմ սաղացնելու... Դ ի՞ի տես- նես, թե „նց է մուշտարին ծովի պես լցվել, առուտուրը ոնց է եռում, ոնց է չարխի պես դառնում... աբառոտ է, որ մաշենա...

Ու հանկարծ ուշանալը հիշելով.Աման, աման, աման, աման... պա, պա, պա, պա... տես,

ֆ**թուն, տ ե* թարսվելը, տեսար տնաքանդությունը...Ու վազվզում է ներս ոլ դուրս, խփում ձիերին, հաճոյում

նրանց տիրոջը, ժամ, պատարագ, հոգի, հավատ, Հայհոյանքների

927

ցուցակով անցնում է առարկաներին' արկղներին, միջի ապրանք­ներին, ապա ցուցակի կարգով մոտենում է ինձ թե չէ ձեոքը բոնում եմ.

— Աղճո, լսի, բան եմ ասում։Աղճոն հանկարծ հուսահատ աղաչական դեմք է ստանում ու

իր բկից яմանոլումյ> բռնելով ասում է.— Ընկեր ջան, հոգի ջան, հատուկ ներողություն կխնդրեմ,

ֆսկի ժամանակ չունեմ, գործս մնաց, մի խանգարի, հալս հալ չէ։Ու սկսեց այնպես արագ ապրանքը նետել սալին, կարծես

խուճապ սկսվեց քաղաքում։Հուսահատությունը էլի բռնեց, էլի կատաղեց Աղճոն ու շախք'

քացի տվեց մի արկղի, թրախ,— մյուսին, բամբ իր երեխին,РР ամվւ' մ չուսին.*.

Հենց այդ փիս, մետասաներորդ ժամին, հակառակի պես տղան ԷԼ Քանաքեռից վերադարձավ ու բակը մտավ։

Աղճոն էր' ապրանքը թողեց ու ձեռնարկելով հայհոյական բառարանների մի շքեղ, մշակված, պատկերազարդ վերահրատա­րակության' հարձակվեց իր տղի վյրա ու այնպիսի մի ֆիզիկական դաստիարակություն հասցրեց գլխին ու մեջքին, որ տղան տակա­ռի պես թավալգլոր գնաց գետնի վրայով։

_ Քո հոր հոգին ու հավատը... առուտուրի եռուն ժամանա-հը տուն ես քանդում։

Դաստիարակությունր ձեռաց ազդեց, ֆիզիկապեււ գոնե։ Այն­պես որ' տղան լացակումած վեր կացավ ու սկսեց օգնել հորը, որ ապրանքները կապեն գցեն ֆուրգոնը։

Աղձոյի բարկությունն էյ մի փոքր իջավ, ինչպես ընդունված է լիակատար ծեծից հետո։

ֆուրգունը պատրաստ էր, ձիերը լծած, ապրանքը դարսած։_ Դե, եկեք, նստեցեք,— հրամայեց Աղճոն կնկանն ու երե­

խաներին:— էս ո՞ւր, Աղճո,— հարցրին անցորդները։— Մեռոնեփեք,— ասաց Աղճոն։— Ընտանիքո՞վ ես գնումւ

՜ — Հա, մեւմւիմ իրեն, խոստացել եմ . . . իրան օրը մոմ պիտի

վառեմ։— Երնակ աչքերիդ, Աղճո,— լացակումեց մի հարևանուհի«

428

֊ Թխթխթխ. թըխկթրխկ...Ո՞վ է>Դուռր ծեծում են մ իջանցքից։

Մարդ է մնացել դուրսը։Ո՜վ է։ Արդեն նվագն սկսված է. միևնույ՛ն է. մարդ է մնա ֊

ցել դուրսը, Թխթխթխթխ... Ո՜վ է, է, Ախր նվագն սկսված է$ Միևնույն է. Մարդ է մնացել դուրսը, թխթխթխթխ.,.

Հնար չկա։ Ով որ է' ներս պիտի գա։Խոսք չկա։ Մարդը փող է տվել։Զղային դուռը հիստերիկ ձայնով ճամփա է տալիս և ներս

է մտնում մի մսալի զույգ։Քավոր Ակոփը — ոմն ղանթարական առևտրական ե գա-

վառագիտան' իր կնկա' Թանկազիգի հետ։Դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ , դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ , դո-մի-սոլ, դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ . . .— Շը՜շ...— Не мешать!— Հայերեն խոսեցեք։Իզուր։ Ջոլյգր սայլի նման, ֆիզիկապես քշում է դեպի նստա­

րանների շարքերր ե տեղավորվելու ծանր պատրաստություն է տեսնում, Բայց արդյոք պիտի գտնե՜ն տեղը... Արդեն մի բազ­

մություն շուռ է եկել ե մտահոգված մտիկ է տալիս այս պատա­հարին, մինչ պատահարը տրամադիր չէ արադ «լիկվիդվե/ոլ»։

Դե, երբ իսկական հայ լուսավորչական մարդր, այսինքն բուն արմատական «մեր ցեղի» մարդը, որ չորս հազար տարվա հա­մառ աշխատանքի հիմնավոր շենք է' էլ որ Թորգոմյան շառավիղն էւ որ թատրոն, դասախոսություն, կոնցերտ մտնելիս մի դեսուդեն մտիկ չտա, մշմշալով չփնտրի իր տեղը, ու երբ գտնի' ճոճռաց~ նելով չնստի աթոռի վրա.

Բո ո ... Գասպար Նիկիտիչ, բարով, դու էլ էստեղ ես, Աստծու բարին ՚ Դե, նստի, նստի։ Բարով, տիկին Թ ա ն ֊

կազիզ,— Բարով։— Քավոր Ակոփը, քրտինքը սրբելով դառնում է Գասպար

նիկիտիչին,— ^ , ոնց ես։~ Ջանսաղություն։

829

Գասպար նիկիաիչը Թ՚անկագիղ խանումին*— ա 9 ես, տիկին Ւանկազիզէ— Շնորհակալ եմ, լավ եմ, Բա Վառինկեն ո՞ւր ա<•_ Վառինկեն գնաց Դոլաբովենց, Լոտո կար Էս իրիզււն։

Ես Էլ չէի իմանում, ուր ղնամ... (Քավոր Ակոփին) է, հո լավ

էյւվ հս։_ կանք, փառք աստծու։— Հետո գարու մազանգեն իմացա ր ,— Հա, Փթին երկու կոպեկ իջավ, Համա Էն շուն ֊շա ն որդի

քոռը, որ ոտ չխփեր' ապա-րանցին ճանկիցս չէր պրծնիէՔավոր Ակոփր ֆուրգոնի պես' իր աթոռը, Հետո նաև իմ աթո­

ռը և այգպե-ս֊ փոխազդելով նաև հարևան աթոռները ճռճռացնե­լով, վբաս ընկնելով, թևս իր տակը գցելով չորս կողմն Է մտիկ տալիս ու Հանկաբծ բեղերն ականջիս քսելով, ետ Է շուռ գալիսլ

Մարգն ուզում Է իմանալ, թե ուրիշ ո վ կա, ո վ չկա, ի նչ

կա, ի՞նչ չկա։ _ Ը Հ ը ',— հազում Է ու կոկորդն Է մաքրում նահապետական

ձայնով*Տեսավ բավական ծանոթներ կան, Հանկարծ բոլորովին շուռ Է !

գալիս ու թևս պլոկում։— ՈՀհ՜, Գրիշա, բարով։Գրիշան ժպտում Է և ուսերիս հենվելով ու ականջիս մ՛եղ

շնչելով դաոնում Է քավոր- Ակոփին,Ակոփը մշմշում Է, ինչպես շոգեմեքենա և հևալով.— Պարտիան ևկավ,— ե կ ա վ Էլ, գն ա ց Էր

— Դուն ու ք.ու աստվածդ։— հ ա չ ։— Ես ասի, ուշացած ապրանք Էյ վրադ կմնաւ— Փի հի... կոոպերատիվ Է։ Ջեռաց «ֆըռթ» եգավ, մեր !

դուքանի վերևի երկու աչքը բաց ենք անում, նոր պարտիա Է զա~

Ժ սւԳ ո ֊ֆ ա ֊լա , գ ո ֊ֆ ա ֊լ ա , դո-ֆա ֊լա , դ ո ֊ֆ ա - լա..*Ւխկթխկ, թխկթխկ,Ո՞վ Է...Գուռը զիչում Է ե ներս Է մտնում նազելաշուք Մսգոն, Հիմ*

330

պիտի գնա իր տեղը, թե՞ պիտի կանգնած մնա գռ,,ն մոտ, Ոչ դո ֊նամ Լ իր տեղը և կանգնում գռան մոտ, Գալիս Լ կանգնում կ ուղիղ քո դիմաց>

(Ինչպես պայմանավորվել Էր տանո հայելու առաջ):Հարմար մոմենտին պետք Է չիներ նրա « մուտքը» և միզա ն ֊

սցենան» այդպես Է, որ պիտի կագնի մեջտեղը։ Մի կ յ .ընկած Է քավոր Ակոփի մեջքի ու ք ո արանքը, մյուս կողմից Գրի.շան Է շնչում ծոծրակիդ, սրան միանում Է և սրահում նստած֊ ների ճռճռոցը։

Դե արդեն հաչոց ազգը թատրոն գաչիս Է Էնպես մի ,ավ, ազատ հազաչոլ և խնչելու, Եվ, ինչպես ընդունված Է, նրա քեֆը

Է ՃԻ2տ Ш1Ь ԺաԺանաԿ’ եԲԲ Վարագույրը բացվում Է, Եվ եթե նա համեմս տաբար ր ւռ է կոնցերտի սկղբին՝ որ նշան Է,թե մանգոս, տրամադր1լթյան մեջ' երբ դաշնամուրի նվագն ը ս ֊ կըսում է (այսինքն երբ դուդուկն սկսում է) «դամ արն ւ րը» թոլչա ֊ նում են, քեֆը չաղանում է, սկսվում է զոդ սափեն, մարաքհն տ Ակոփը չախկւ^րա է կոփում.

— Ս ա ն յ : ս ի ’ շ ի " *

ք Ի ք Իլ անհա'’մա' " ’^ ննեԲ է նվագից, դեմքըթեթև թթվացնում է ու աղաչական կերպով գչուխը ծռում է դեպի նվազողը։

Աշի> մի «Սոնա բաջիձ ածա է...Դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ , դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ , դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ , դ ո ֊մ ի ֊ս ո լ . . .Շատ բան գլխովս անցավ այդ գիշեր, Աչքովս եկան շարան

շարքով անցավ հին հարսանիքներ, ուխտագնացություն, պարեր, քեֆեր, աղմուկ, հարայհրոց, շախ, ուռա, պատառաքաղների չըխկ֊. Ախկոց, շշերի վրա խորոված, գինու ռումբիներ, քաոս... ու թա­մադան, որ բաղնիսի ձւյյնով գոռում է.

— Կռմպանիա, բաժակներդ լիքը...Ու այսպես գիշերն այս մտապատկերներով, մտքերով, ապ­

րումներով նստած էլի քավոր Ակոփի մեջքի հետևը, դիմացս' աչ ֊ րաթաթախ Մարոն, քամակիս' ղանթարի Գրիշան, մի քիչ Հեռու ^ւՔերը խփած Թանկազիզ խանում ր։

' » » » »արծեմ' Եդոն Պետրին ի նչ ֊ո ր սոնատ էր նվագում,

Ш6 թ.

33!

ՀԱՆԴԻՍԻ ՄԱՍՆԱԿ ՑՈԻԹՅՈԻՆԸ

Հաւքաւաա եկեղեցական պատմության Հա յո ց . Նախարարություններ I.

երկպառակություններ; Ֆայթսնշի Սոէկուչի ար.|ում1նտացիան չի օգն ա մ:

Ա ղցա յիշ յա Տ կռիվներ; Ս ն ա մ տ ո ւ թ յա ն : Զինադադար; Արժեքների վերա-

զնսւ Տատության:

Տեր Աորաբաբե[ քահանան վերցրեց գինու բաժակը._ Սրբալույս մեռոնի օրհնության այս հանդեսին իմ աղա­

չանքս այն է, որդիք, որ այս նեղություններն անցնեն, և հաստատ մնա մեր սուրբ եկեղեցո հիմքը, ամեն։

Խմում է.— Անուշներ։— Ջանդ անուշ։— Սաղ ըլեք։Տեր Զորաբաբելը ժրեց.— Հենց էս առավոտ էր... լուս ու մութը նոր իրարուց գբա-

ժընվեր, սրբալույս խորանի պատի քովեն կանցնեի, մեկ էլ տե­սա, որ իրեն սուրբ պատկերը քարի վրա քաշված էր։

— Ո՞ւմ պատկերր,— հետաքրքրվեցին քեֆ անողները։_ Իրեն, սուրբ Կարապետին։— Սուրբ Կարապետին։— Աշեցի տեսնեմ, ինքն է տեղովր, մորուքը փառավոր. . Գումրեցի Վաղոն քիթը վեր քաշեց.— Ինքը, սուրբ Կարապետը... Հեչ չեմ հավատա։— Չէ< օրհնած, մեր աչքերով տեսած բան կըսեմ1 Չտե­

սած հեչ կըսե՞նք։— Սխալ ես։ էդ ըսածդ սուրբ Կարապետը չէր եղնի։ Տեսա-

ծըդ ուրիշ սուրբ էր։֊ Չէ, օրհնած, ինքը սուրբ Կարապետը, չե՞մ ճանաչ ե

Ինչ է։_ Դոլն սուրբ Կարապետին որտե ղ ես տեսե, որ կըսես

սուրբ Կարապետն էր։— Ինչո՞ւ չեմ տեսե որ... արժանավոր ենք եղե' տեսել ենք,

սո՞ւտ կըսեմ։— Ջանըմ, ով գիտե' ինչ ային-օյին, գաղթական սուրբ ես

տեսե։

332

— Չէ, օրհնած, էդպես մի րսե,— է, սուրբ Կարապետը աչք չոԼնի, իրեն արժանավոր տեղը

չի անայե , չոլերն էր մնացել, թե Վաղարշապատոլ ղոոադա ժա­մին էր մնացել։

— Այ-^ոլյ... ս„լրբ Կարապետը հառաջ ո. հառաջ' հեչ միտք չունի գալու, էգ խաբարները դու ընձեն առ. էն իրեն տեղը ծանդր նստած է, Թե բան է, աշխարհք է, իջավ, Էն հեչ ուրիշ տեղմ չի իջնի, գուքա, դյուզ.գյո՛լդ մեր Գյումրվա Փրկչի ժամը կիջնի, Ա յ ֊ հույ, Գյումրին մեռե՞ր է, որ սոլրբ կարապետը դուրս մնա, երթա գաղթականի պես Վաղարշապատոլ ժամի քյոշեքը իջնի,

Սեղանակիցներից մինը, որ աշտարակցի էր' ծանր ու մեծ առարկհց.

— Սո,րբ Կարապետր, գրաստ ա , որ իր տ/1ղր ծանդր նրս- տած ա, էդ խաբարը մենք էլ ենք իմանամ, ամա թե որ իր քեֆը գալ ուզեց' մեր Մողնվա ս Գևորգը չի թ „ ղնի ոլ ընչանք Գյոլմրինին չի գնա, կգա Ու իր հնկոր տ„լնը կիջնի _ Գևորգի կշտին,

Վաղոն միայն կողքանց մտիկ տվեց աշտարակցոլ երեսին ո, *ծը2> արեր [եղվով։

— հւի՞ է «ծը» անում, դրուստը կուզես — հենց էդ ա։Մտքեդ չա նցնես։հի որ։ Ղրուստ չի * ասածս։

— Չհավատաս, Ս. Կարապետն իր չճանչցած տեղը չի երթա.էն զակռանիչնի սուրբ է. ամեն տեղ լայեղ չի էնե. ահան, չեք հավատա, Մուկուչին հարցուցեք։ Մոլկոլ չ ,— դարձավ գյումրեցիֆայթոնճիին, — դուն ու քոլ հոգիդ, էդպես չէ՞,

Ֆայթոնճի Մուկուչր բեղերր սրբեց ու հաստատեց.էդպես է, ոչ թե Վաղոյին խոսքր թագավորեցնելու հմար

կըսեմ... ինչ որ դրուստ է' էն կըսեմ, Սուրբ Կարապետն ըսեր է,«ւրիշ ժամ հեչ աչքս չի երևա, թե գամ' զաթի Գյումրվա Փրկիչը կոպամ։

Արգումենտացիան շատ հիմնավոր էր, ուստի և պետք է լռեին, բայց ընկերներից մինր, որ վաղարշապատցի էր, մեչ ընկավ.

— Ախպեր, մեր Վաղարշապատի ժամին ինչ ա ըլեյ, որ Ըսկի հավան չես, Տես ե՞ լ ես' խոսում ես, թե հենց ընենց...

Ի նչ պիտի տեսնեմ,— աչքերը չռեց Վաղոն— Վազարշա֊

933

м ы ս րիք է, ք . и , » ;

Ա, . , . 4 . է * г » а ^ ж а " « Г Л А Т I յ ,, ա, լ , էա,ա,է < ~ Ժ 4 է Я ” ‘ А ՚ " ” т" _ г » Д а ь А ь г - * (Г ‘ ?շաղգամ, * . . „ . Ч . Ч * ֊- * • - ‘^ քո Գյումրին, դրա ֆոքին...

1 “ Й » է ՜ * - * * *

' " " " “ Հ՚-Հմ՚էրար կ խ ֊-ձ ւ- « С Ч / А » “ * А “ ■ '

_ | > » , 4 ք ^ ա ւ ,4 .ք ч Н А < “ » » « “ 4 “ " ք ՛ - ( г ' ' ՞

՛■ * - * յ ք " ‘ 4а » 1 , - Կ А я - с А » ՜

ոաոութւունն Արյակսձյաց թագավորությունից,

Կղերն Էլ իր 1 ' 1 'ԴՈ և մԻ Նրա Կ ,„ւ հեռացրին նստացրին պատերի տակ,

Զինադադարը հաստատվեց։ ^- Վադո, Գևոըդ, ամոթ չէ՝ ախպեր տզեք լե ք։

_ . մ * г “ * '

դառե։

_ & „ * , , « « ^ * ս վաղարշապատցիք չէին, "Ր 1 щ " 9 ? ա* * ' վորությունը կ ո փ ե ց ի ն . . . եա էսոնց ազդ ըսողի < * & ու

վատը. • •— Վազո, հերիք է***Բա,4 ցուցակը դեռ չէր սպառել,

- ” . „ V է, ^ կ . Ի Ր ։ ' " г * П “ է " "1' 1 { " " ь* ՞ք,”

м . ձ . 4 - է » - : * » - » “ • <1 < - » « п - ч " “ » А # ՛_ (ւ<. Г-<- «с *•"*-•»*/•»- л** <*м —ч՛» ե1}է աստՎա* Կ-Իբես—

— 19ՐէՔ-- !У եք քաշեցին կռվողներին,

Տ34

*Н, վերցրեք1 ^ 4 ախպեր տղա եք։ Վազո, դե մարդ ես, վերջ տուր։

Վ աղոն սրտնեղեց.

— />Դշ Հձրչ иш</; {/,՝ մի անդամ ելավ, ըսինք,տվինք քամուն։ Ախպեր տղա ենք, կլսենք Էլ, մտհհան Էլ կանենք, Պ՚ինի տվեք։

Գևորգ ջա՛ն, խո չնեղացար։ Ես քոլ հողուտ սատկեմ, Ախ. պեր տղա չե՞նք, Գիտե՞ս, ես քոլ մեծ ախպերդ եմ, Էս օր ինչ Էլ ըսեմ' խոսքս քոլ քովդ կանցնի...

Աենացդ.. •— Տ ո ՛ ՜ ւ շ . . .

— Տո լշ.. . խմե, ես ատ սուրբ Կարապետ հնտրողի հոգին ու հավատը։

№ 8 թ.

ՁՍԼՓԱ

— Գ յա դ յա , ի ն չ Է ն շա ն ա կ ո ւմ Չսլփա։Չսլփա,— սթափվեցի մտքերիցս և սուր մաիկ տ ա լո վ ինձ

դիմող մի խումբ աշակերտներին, որ նույն գ ն ա ց ք ո վ Երևան Էին

դալիս, և հիշելով նախկին վարպետությունս' անվերապահ և ի ս ֊ կուլն բացատրեցի.

Չսլփա նշանակում Է հատուկ մի տեսակ դեղախոտ, որ բսնում Է միմիայն Աղձնյաց լեռն երում, գլխա վո րա ւդ ես հսւլիա ամիսներին, որ քաղում են օգոստոսի վերջերին միայն և ձմեռը Գործ են ածում մայասիլ կոչված կամ թութք հիվանդության դեմ, Խորենացին հիշում Է այդ բույսի մասին, Կա նաև Փարպեցու մեգ։ Լայնատերև, փշամորթ բույս Է, թեթև դեղնավուն, կարմրի խ փ ոգ,

Ու սկսեցի իսկույն մտածել, թե ի՞նչ Է նշանակում չսլփաւԱշակերտները ծիծաղեցին ե սկսեցին մեկ մեկու «օխ, ոխ»

աներ

— Տեսար, դյադյան Էլ չդիտե։

333

Ես սկսեցի դիրքս պաշտպանել։— Դուք ինչպե՞ս ասացիք...— Չսլփա։— Այդ է, այդպես է,— ասացի ես,— չսլփա բույս է, միայն

Հայկազյան բառարանի նախկին հրատարակության մեջ ակնար­կություն կա չսլփա բաոի մասին, որ նշանակում է նաև մի որևէկամ հատուկ տեսակի գրաստ օրինակ' էշ, որով գնում են լեռներըայդ դեղախոտը բերելու, որ խոտը չջարդվի։

Ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ն աչքերիս էին մտիկ տալիս և սատանաների պես

Ժպտում ։— Իհարկե,— ավելացրի ես մի փոքր ուշքի գալով,— չսլփա

բառը լայն առում ունի - նշանակում է նաև երբեմն դեղագործ, որ գրաստով ճամփա է ընկնում Աղձնյաց կամ երբեմն և ուրիշ լեռ- ները այդ դեղախոտը բերելու, որ պատահում է նաև հովիտներում, մինչև անգամ Աբովյան փողոցի առուների եզերքին...

Տղաները էլի սատանայի պես պսպղացնում էին աչքերը։

— Չ է . դ յ ա գ յ ա չ գ ի տ ե ք ։— Այդպես է, ինչպե՞ս չգիտեմ, ինձ պիտի սովորեցնե ք , Բայց լակոտները սկսել էին ինձ պատին սեղմել,— Չէ, դյադյա, չսլփան ուրիշ բան է.Ես չէի ուզում կոտրվել՛— Տ ղ ա ն ե ր ,- սաստեցի ես,— պետք է իրեն լուրջ պահել, Տղաները ծիծաղելով հեռացան և մոտեցան մի գյուղացու։— Բիձա, ի՞նչ բան է չսլփա.Բիձան գլուխը շարժեց ու ասաց.— Չսլփա, չեմ իմանում, Արփա գիտեմ, արաբա դիտեմ,

թափա գիտեմ, համա չսլփա չեմ իմանում, Քրդի կնկա անուն

կլինի.Լակոտները ծիծաղեցին և մոտեցան ուրիշների.Ես սկսեցի մտածել, թե իսկապես ի՞նչ է նշանակում այդ

չսլփան, Չ ֊ն ' հասկացանք — բացասական մասնիկ է, իսկ այդ

սլփան.Եվ ինչ լավ էր, որ դպրոցում չէր...Աշակերտները նորից մոտեցան ինձ.Գիտեք դյադյա դուք չսլփա եք գնում։— 1Гվ, ե՞ս,

т

— Այո,— Ես Երևան եմ ,/նոլմ։

Ուրեմն դե՛պի Չսլփա եք գնում.֊ Կարծում եք, Չսլփա տեղի՛ ա ն ո ւ ն է,— Ապա իսչ, Տեղի անուն է, և դուք նստել եք հենց նու,ն

վագոնումէ ։

— Իմ վագոնը Չսլփա՞ Է գնում... Երևան չի՞ գ ն ո ւ մ ֊ մի քիչ վախեցա ես,

֊ Այ տեսեք դյադյա, վագոնի վրա, դ ր ս ի ց ձեր աակին գրած

Գլուխս դուրս հանեցի պատուհանից ոլ նայեցի դ„լրս _Չսլփա' Ավելի յփոթվեցի, * Ր * '

Վաղո լց Է այս բանը գրած հ վագոնի վրա,— Վաղուց,— ասացին ճ ա մ փ ո ր դ ն ե ր ը ,Ուրեմն ես տարիներով Չ4 փա եմ գնում և բանից ս.1,ո,սկ.

չեմ... ինչ հետամնացություն,Որտե ղ Է Չսլփան,

— Ոլլուխանլվի նոր անունն Է, — ենթադրեց մեկր,Յէ՛ Էջմիածին կայարանի անունն Է։

Հասկացա, այղ մեր աշխարհագրական անունները մշակող և գեղեցկացնող հանձնաժողովի նոր անվանափոխությունն Է. խ ա ­նական, կրոնական անունները փոխկ են, բա յց ., . $ փ щ. . . & .Է հա... Հ 1

— Рш1В իևչ բան Է այղ Չսլփ ա ն ֊կ հա րցնի ընթերցողը համ­բե բութ յո ւնը հատած։

— Չսլփա... այդ մեր հին հարազատ, վաղածանոթ Զու,- ֆան Է։

Ապա ինչո՞, են դարձրել Չսլփա, Ո՞վ Է դարձրել.Իհարկե հայերեն տառերն անգամ չիմացող մի պատահական

օտարազգի կամ տգետագույն հայ, որին հանձնել են գրե, վագոն ֊ րի վրա.

Այդ երկաթուղային հայերեն Է, երկաթոլզերեն Է, որ պատ­կանում Է հաբեթական մի անհայտ ենթաճյուղի, Երկաթուղային Էսպերանտո — հատկապես մեր գյուղացիների համար։

Մեր բաներն այդպես են, Մի ժամանակ այդ Չսլփան բոլոր այերեն գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի մեշ Էր, պ ա շ տ ո ն ա տ ն ե ր ո ւ մ ։ Բայց հ ա յ ն -

22 Գէյիր6յսւՏ, Бштог II 337

ո Լ ն ի բ ա ն ն ա յ դ պ ե ս է , Ո ւ ն ե ն ք ե ր կ ա թ ո ւ ղ ա յ ի ն վ ա ր չ ո , թ յ ո ւ ն , ունենքԱնունների, տերմինների հանձնաժողով ներ, ունենք պետական լ -

և դեկրետ այդ մասին, բա յց.. . գնում ենք Չ ՚ղփ ա • ԲՈՂ2վատությամբ, հանձնաժողովներով, հանձնաժողովների նիստե- րով, ամեն օր Ըիֆլիսից ճամփա ենք ընկնում դեպի Չսլփա,

Չսլփայից դառնում Բ՜իֆլիս՛Մեր դրությունները, մեր պատերի ազդերը, հայտարարու֊

Տյունները հիվանդ են այդ չ ս լ փ ի զ մ ո վ , որը բժշկելու հա ար արկ .կա դրա ստով գնալու Աղձնյաց լեռները բերելու համար «չսլփա» զեղախոտը, այլ հարկավոր է մ ի փոքր գրագիտություն ե մի

փոքր էլ... հսկողություն։

Ш 6 թ .

ԱՂՏՕՆ ԵՎ ԻՄՊԵՐԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ԳՐՈՀԸ

Որովհետև միջազգային իմպերիալիզմը պատերազմ է պատ-

ռաստում Ս> Միության դեմ,** . . . # <Ս. Միությունն էլ պատրաստվում Է իմպերիալիստական

օտնձդությունների դեմ։Հո չի՞ կարելի ասեյ իմպերիալիստներին, թե «եկեք և մեզ

կլանեցեք»։ .Իմ բարեկամ Աղճոն Էլ Է պատրաստվում միջազգային իմ-

պ ե ր ի ա լ ի զ մ ի դ ե մ ւ

Աղճոն չի վախենում նրա հարվածներն ընդունելուցւ Պ ա տ ե ր ա զ մ չի ուզում, բայց պատրաստ Է պաշտպանվելու։

Ահա թե ինչպես։ .Մեծ եռանդով տան անկյուններն Է լցնում „լտելեղեններով։

Սկսել Է հացամթերման մի ահագին գործ։Մթերում Է ձեոն ընկած հացը։Արդեն ամառվանից սկսեյ Էր ցորեն գնել, որ աշնանը հասավ

կատաղի չափերի։Երբ ցորեն Էր հավաքում' մի մասը ալյուր Էր շինում, /

վաշ թխում, ուտում, իսկ մնացածը պահում Էր պաշար,Հետո սկսեց չավաշը թ խ ե լ-, չուտելու համար։

т

Ս կ"*9 բանկոոպի հաց ուտել, լավաշը պահեց պաշար,Հեաո Կ սկ„եց Հացի յ Ւ մասն ուտելւ մ{ոլս մ

պաշարէ լ

Հիմա Է • սկսել Է հաց ձեոք բերել ամեն տեղից,ԲանկոոպիէէքէՊ՚յուրջէէէ քա րվ ա ն սա ր ա յից ։ՏեերիջէՔաղաք եկոզ գյուղացիներից,Գյուղ գնացող քաղաքացիներից։Անձամբ հերթ պահելով հ ա էյ ի պոչերում,Իր ընտանիքի անդամներին կանգնեցնելով զանազան պոչե ֊

րում ւ

Ուրիշ հերթ կանգնողներին խնդրելով, որ իր համար հաց վերցնեն։

Բացի այդ' մթերում Է նաև 'իսեռ, դարի, ոսպ, որինձ,Պանիր, յուղ, ձեթ:Կարտոֆիլ, սոխ, սխտոր,

2 ավար, կորկոտ, լոբի.Ինչ որ կարելի Է ուտել, ինչ որ կար!,լի Է ծամել, ինչ որ կ ա ֊

րելի Է կոկորդից ներս լցնել։

Այսպիսով, իմպերիալիստների ղավերի դեմ Աղճոն պատ- բաստ Է։

Երեք տարի կարող Է պաշարվել՝ առանց հացի նեղության, Երեք տարի կարող Է գիամդրել իմպերիալիստական գրոհին

իր տանը նստելով և մթերած պաշարը... ծամելով<Եվ ահա այդ բոլոր պաշարն Աղճոն պահում Է , որ ուտի այն

ժամանակ երբ այդ ուտելու ժամանակը գա,Իսկ այգ ուտելու ժամանակը կգա աչն ժամանակ, երբ իր

կարծիքով ամբողջ քաղաքում ոչ մի կտոր հաց չի լինի,Չի չինի հաց նաև ամբողջ գավառում։Առ աչ սովից կկոտորվեն իր հարևանները։Հետո կկոտորվի ամբողջ գավառը.Հետո ամբողջ երկիրը սովամահ կլինի։Ոչ մի մարդ չի մնա կենդանի ամբողջ երկրռւմ, կմնա միայն

Ղճ"ն, որ իմպերիալիստների հարվածների ժամանակ ապահով կնստի իր տանը և կսկսի ուտել պաշար ած հացը։

«39

Կազատվի միայն Աղճոն, մինչև որ իմպերիալիստները պարտ- վԼն, սկսվի նոր կյանք, նոր աշխատանք, կհասնի նոր հացը, կ ա ֊ ոատանա, և Աղճոն կարիք չի ունեն.ս պաշար տեսնելու,

Բայց առայժմ այնքանր չավ կլինի, որ Աղճոն իր ընտանիքով

կենդանի կմնաւԵվ ա յդպ իսով, պաշտպանված կլինի Ս. Հայաստանը,/Г; , Աղճոն այւևւ, չի վախենում իմպերիալիստների դավերից, Աղճոն պատերազմ չի ուզում, բա յց .. . բայց Աղճոն պատ ֊

բաստ է։

1 9 2 7 թ .

ԱԶԳԵՐԻ ԼԻԳԱ—ԳԱՅԼԵՐԻ ԼԻԳԱ

հր գելը անկուշտ, ագահ գազան է, ամենքը գիտեն.

Սար ու ձոր' գիլի վարւԳ ե ւ ր հենց մի բերան ուտում է, Գիշեր֊ցերեկ։Գցեք առջևը տասը կոոպերատիվ' ձեռաց կխժռի,Փորի հաշվապահություն, կերածի հաշվետվություն չունի՛ Որ

կերավ, պրծավ, էլ հետևից վերստուգիչ հանձնաժողով չես ղրկե­

լու, հաշիվյերր քննելու,Գէլը մի գործ ունի մենակ, Էղ որսն է, Որսի հետևից է ման

դայիս թե' մենակ, թե' խմբով, Խմբով ման գալն էլ չկարծեք թ ե ֊ նրանից է, որ գելի մեջ ընկերական հոգի կա,

Ոչ, Գելի դարդը հենց մենակ իր բողազն է ու իր փորը,Վախտը գիտի, թե կարաց որսն իր ընկերներից թաքուն ճանկ

գցել՝ էն է մենակ ման կգա, մենակ կճանկի, մենակ էլ կմաքրա­

զարդի,Բայց երբ տեսավ, որ որս ճանկելը ուրիշներից է կախված ու

իրեն էլ բաժին կհասնի' խմբի մեջ կմտնի,Դիվանագետ է, Իր գործը բոնել զիտի.Գելերը խմբով ման գալիս, երկար ճամփա են կտրում, ի

„րսի համար մի գիշերվա մեջ 5 0 - 6 0 վերստ անցնե,ր դատարկ

բան է գելի համար։340

г а х с з д у г Լ1 1 1 1 -. . " ե զ ն ե ր ի , յ ա յ ,ь ь 4ա լխ լՔ " " ’՚ " ՚ յ “ հ - ր ալքի

ա ' “Ա' !1 ք ՚ ՞ Ղ " ! Ի է է թէ ' է-պ ե,մ ի/ոսր մէ,իկ ս, , „ ի ս Տեսնես !,ն հ՝* * “ ք ի - * * - '■ է * « Ւ - . , . յ , Կ 4 Հ . » ■ +

Т Ь „ Т С - 1խ— ' ք՛ ՞ ՞ ւ - • ֊

Բայց տեսարանն Էնպես Է եաոձ!֊ ,

« . „ л հ * է .տ ? ^ շ է է

Я նց չէ* Ամեն մինը մտքումն Էս Է ա ս ո ւ մ .

— Ի՜նչ համով է սանհեր բրդոտը,

1 '" ո Կ ք “ Վ" ' ' (.էէեԿե,1 է“ թ ե " ' նի шЪ^ - ^ ՛ Հ- փ ՞ .

« է է ե ^ 1 պ՛ ' ц " ь” ^ - “ Р А Н .

- Л к1 1 7 “ է ֊ ^ ■ '"« տաՐՎ- բայ9 пр խ ո.իր ր ետ շատ քաղաքավարի, բարեկամավարի ժպտա

Լ”Վ. Քաղցր զրից են անոլյ է ^ Н ^ Ժսէ'"ս՛ '

— Տ ղերք ջան, հո ախպեր տղա ենք, չԷ՞,

ն ե ն 7 ւ Ա\ 7 7 ' Ի ^ ա՞' Բա ՞ ՞ ^ պ ե ր ֊տ ղ ա չ լ ի ֊նՔ էլ ընչի համար ենք իրար հետ ման գալի,— Քավոր Պոչատ, ո՛նց ևս, ո՜նց,֊ Խեղճ եմ. Իշտահս կտրվել ա>

Չէ, լավ ես, լավ, Դռի ես, Ղոչաղ կաց, Ես ըստի եմ,

, 4 » Հ : : է ա: : ; : ւ - ^ ^ * - * * - < - » ы

֊Ա յ քոլ տունը չքանդվի. տ„ տնածակ, խնամի Ծաոկաքէա-

341

_ Քոլ խելքին ինչ ասեմ, Տո, մենակ խնամի Ծաղկաթավալն ա մեո միջին, Բա սանահեր Մոխրառեխը, որ հրես կշաիս կանգ, նած ա, Գիտե՞ս ինչ ազիզ բարեկամ ա, Բերնի թիքեն կհանի ք զ

կուտացնի։ ,1 Ախպեր ,ան. հախ աստծու որ խոսենք, հավասարական

ամենքս էլ լավ ենք, Աստված մեր բաըեկամությունը, մեր սերըէսպես հաստատ պահի, Այ էսպես միասին, մի սիրտ, մի հոգի,խաղաղ ա պ ր ե ն ք - էս Ш իմ աղաչանքը աստծուց, Ինչ ունենք բա -

յա ն ե ՚ո .։

ԱՏԳԵՐԻ ԼԻԳԱՆ

էսպ'.,. քաղցր զրից անելով ասում ֊խոսում են մեր գելերն .< ա>քի աակով իրար մտիկ աարվ՝ բերանների ջուրը գնում է*Եվ աչօները չորս արած ղարավուլ են քաշում,

֊ Տղերք ջ ա ն , ա ս ո ւ մ է խնամի Ծ աղկա թա վա լը, - եկեք„ւխտ դնենք, որ միշտ էսպես իրար բ ա ր եկամ-ընկեր մնանք՛

_ Ո՞նց ուխտ դնենք։_ 1կ էսպես, աստծուն մտիկ տանք ու երդում ուտենք,-

ասում է Եաղկաթավալն № աչքերը բարձրացնում գեպի երկինք, Հենց էՂ ս-սելն ու անելն էր, Մին էլ հափ, քամակիցը սանա-

Հեր Մոխրառեխը ըռխեց Ծաղկոթավալին,Պրծա՜վ, գլուխդ ապրի, գնաց Ծաղկաթավալը գելերի փորը

հարսանիք անելու և աղիքների մեջ էքսկուրսիա սարքելու,Մաքրազարդում են ո, էլի շարունակում քաղցր զրիցը էն մա­

սին, թե էս ինչ գեղում, էս ինչ գոմում լավ որս կա, ու իրենք

սրտակից բարեկամներ են.Ահա սրան կասեն Ազգերի լիգա, Ահա սա Հ բուրժուական

պետությունների բարեկամությունը, Սա է նրանց խաղաղությունը,

նրանց սերը, իրար կշտի հաշտ ապրելը,Գայլերի խաղաղություն, գայլերի Համերաշխություն, գայլերի

չքէգա։ . ,

Սանահեր Անգլֆան մտիկ է տաէիս քավոր Ֆրանսիային, ք ռիԱմերիկան էս երկուսին, խնամի ճապոնիան աչքը Ամերիկայիցչի Հեռացնում, ախպեբ ֊տզա Իտալիան նայում է ազիզ բարեկւսԱնգլիային, խ կ մ * ս կ գաչլկ, Լեհաստանը, (Ւումինիան, Հարավ-

М

սլավիան, Տեխոսլովակիան ժպտում են մեծ գելերին, Լավ, անւո, ը ն կ ե ր ֊բ ա ր ե կ ա մ ։ ^

Քավոր Ֆրանսիա, լավ որս եմ ճարել - Խորհրգս, ,ին Միոլ. թյունը. ի նչ կասես, չգնա՞նք, Ր

֊ Որտե՞ղ ա, սանահեր Անգլիա. առաջ ընկի, գնանք,^ յ ց երկուսն էլ վ ա խ ե ն ա եԼ ,ք„ էնչները մեզ անեԼ

մ ակները իրար է

“ ՚ * ' ՝ " ' * ^ ս ' * • “

ծակի՜ ԱռԻ' գնա մի պատառ վերօրռւ' Ա վ и‘ ши’ шч ։Ի

- Իտալիա ջան, համեցեք գնա մի թիքա կեր։— Ատամս ց ա վ ո ւ մ Է, Անգլիա ջա ն ,

֊ Այ աղա, Լեհաստան, չահել տղա ես. գնա մի պ:ստ;սո վերցրու, քաղցրն ա, Է ՛,

~ , ? Հ տեմ\ ”Ր ՔաԴյՐն Ш պաաաՈԲ' Քե*Ի ^ գ լ ի ա ջան, ամա շաա մենձ ա, կարում չեմ թե կտրեմ, Մի քիչ կտրի տ„ լր,

Անգլիայի մերը չմեռնի, ԻՀարկե, պատառը քաղցրն Է, բայց ց է կտրում, Չաղ, համեղ պատառներ շատ կան, բա յց հաշիվ-

ձ է չաե \Т Ք, ամ1 կի հարց կա։ Քամակն Էլիան ° " !լ" ՝ խՒ՛ ՚ ե" * Ա՚ ռ -

Բայց մարդիկ քաղցր զ ր ի ց են անոլմ, Ոլ գելէրի Լ { ^

բոլոր արած՝ խաղաղ, հաշտ ասում, խոսում, ծիծաղում են,— Ֆրանսիա չան, ո՞նց ես, Չէ, լավ ես, լավ,- Իտալիա չան, ես ըստի եմ, Ղոչաղ կաց,

աան Թոյ է"է Գ“ յլերի ժգա ն էսսլես Քա10Ր զրից անի, Մենք մի р ш ն չ ե ն ք մ ո ռ ա ն ա ։

Գելի քամակը,

Ш1 թ.

313

ԱՄԱՌԱՆՈՑԱՅԻՆ ՀԱՆԳԻՍՏ

_ եկել եք ամառանոց հանգստանալո ւ»— Անհանգստանալո՛ւ, այո',— ասաց նա տխրությամբ,—

Այո, այո, անհանգստանալու, Եվ ասացե՛ք խնդրեմ, մի թե հա ն ֊ էլ ի и տ կարող եք կոչել մի ամառանոցային կյանք, երբ ապրում եք մի սենյակում, որի մի կողքի սենյակում ապրում Է թիֆլիսցի ըն- աանիք, մյուս կողքի սենյակում մի լենինականցի՝ ընտ ա ֊ նիք, առաստաղիդ վրա տանտիրոջ ընտսնիքը, բակում, դ ի ֊

մացը, տանտիրոջ հարևանի ընտանիքը, նրա կողքին իր կենող ֊ ն կ ի ընտանիքները, երբ քո դռան շեմքին պառկած Է տանտիրոջ կամփռը, սենյակդ լցված են հավ ու ճիվերով, երբ այս բոլոր ըն­տանիքներն իրեն,, երեխաներով ճղավո,մ, բղավում են, երբ տ ա ն ֊ տիրոջ ընտանիքը դեռ կեսգիշերից զարթնում Է, զարթեցնում Է մյուս ընտանքներին ու ամբողջը միասին սկսում են առաստաղը ճռճռացնել, քթքթացնել, դոփեր թակել, երբ իջնում են բակն ու սկսում են փայտ ջարդել, գերանդի սրել, տախտակ սղոցել...

— Ընկե՛ր, մի քիշ շո՜ւնչ քաշեք...— Երբ ամբողջ օրը փողոցով անցնող սայլերը, ձիերը,

ավտոմոբիլները, ֆուրգոնները դղրդում, սուլում, թնդացնում ենողջ թաղը... երբ հարևան ընտանիքներդ գցում են ծուխը սենյակդ ու չորս կողմ ծուխ, փոշի, ճենճերահոտ, ճանճ, բզզոց, հաչոց, կըչ- կըչռց... երբ հարևանիդ մեկը թառը բերում Է պատուհանիդ տակ ո, սկսում Է ծնկռաացնել, դզել, դժվժացնեի երբ մյուս սենյակում մյուս հարևաններդ զլում են «Աղջի բախտավորը», երբ պատշգամ­բիդ տակ հավաքվում են հարևան գաղթական կանայք իրենց երե­խաներով ու սկսում են ծվալ, ծղրտալ, ղռվռալ, երբ...

— Ընկեր, մի քիչ հանգստացեք..._ ...Ինքնաեռի հոտն ամեն կողմից քթիդ խփելով՝ պատը^

դամբիդ վրա սկսում են աղ ծեծել, երեխա թակել, թընկթընկաց- նել, գժվացնել նրանց... Այո, մի՞թե կարելի Է հանգիստ կյանք կոչել, երբ բակում մի ուրիշ ընտանիք պատշգամբում ճաշկերույթ Է սարքում ու հավաքվում են' 1 5 - 2 0 հոգի, սկսում են ուտել, խը*-ոել, ասել ֊խոսել, ծիծաղել, կչկչալ, երգել, գոռալ զուռնա֊դհոլ բե­րել, ծվացնել, թնդացնել, կանչվըռտել, պոոչտալ, պատառաքաղ- ները շշերին զարկել, սեղանը բռնցքահարել, ոտերով դոփել, дШШ•

344

կեէ, թոչկոաել, պատշգամբը թակել, ծեծել, կոտրել...Ընկե ր, մի քիչ հանգստացիր...

. ՜ » 4 կ վ ե լ . կ ա ա ա ղ կ . վ ա յր ա -ա էա ,,

Հ Հ 7 ա / 1: է , ս ՛ ' " 4" Ւմ “ ■ ' " « / ' - Հ,1 , Г . . . Ա ղ ,է„.կ . ա ղա ղա կ, ա նտ ա նե/ի ՝

է . , , , ш М է թ կ ն < Լ

՞ ° ՝ ՚ * ռ Ղ ե '1 ե» ՛ Ա մ բո ղ յ ժա մա նա կը * տքի, ձեռքի,1ակՒ 4 ա „ ա „ ա ք ա զ/, գ ա ր կ կ , ք ա ր վ ա է Ն կ ե ղ ա ն ի ն , ռ էր ին , աակին. , „ ш Ь . պ ա ա „ , Հ ա ա ր թ , է ա զ կ թ , թա .1ա կ ն կ ի 1 .

— Ընկե՞ր, մի քի; ... 1 "։դ ն;և пр Ե իում Ա յ ե 1 .

» " " 7 " * ^ Կ 4 ա ա ,„ „ „ ա Խ Լ Լ :Փշրվեր ցրիվ տալ ամեն ինչ I ’ ԲՂ4” 4 ,

֊ Ընկե՞ր...— Чорт их возьми.

֊ Ընկե՞ր...

— Դրանց հե՞րն ա նիծա ծ...— Ընկե՞ր...

Ր1Ի կոսմոգրաֆիան...— Ընկե՞ր...

Ч » 7 ^ / “ ' * * ” “ ՜ * ՛ " ' էպէ ^Խեղճը խելագարվեց...

Ш7 թ.

ԴԵՐԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՐՑԸ

ՈԱ1 ՜ ՜ լէԻնչւպե“Ա եՔ 4տնում մեՐ երկիրը ,- հարցրեց մի օր ա մ ե ֊ ԲԻկացին մի կարմրամորթ հնդիկի,

֊ 1ավ չտեսա,— պատասխանեց կարմրամորթը,— Ինչո՞ւ։

֊ ես նավի նկուղոլմն Էի, նավապետը չթողեց ափ դուրս գ ա լ ,

345

նավի ծակից նայեցի ե միայն մի փողոց и’ Ьиш> * * " " Լ"լ^ հ է "<

երկիր է։Քաղաքի անունն ի նչ էր է— Լիսաբոն։_ Գուցե ուզում ես ասել Նյու ֊Յորք...— Չէ, ասացին Լիսաբոն Է։

. Ամերիկացին այնպես զարմացած նայեց կարմրամորթին, „ր սա ևս բերանը բաց արած սկսեց մտիկ տաէ խոսակցին,

— Ի ն չ ո ՞ ւ ե ք զ ա ր մ ա ն ո ւ մ , — ա ս ա ց կ ա ր մ ր ա մ ո ր թ ը , — ես չ ե մ

տեսել ձեր երկիրը' չեմ կարող ասել, թե ինչպես Էր Իսկ Դ"4 ինչպե՞ս եք գտնում մեր երկիրը,

— Ձեր երկի՞րըէ_ Այո, դուք Հո ամեն օր տեսնում եք։Ամերիկացին կանչեց իր ծառային և Հրամայեց կարմրա­

մորթին տանել խոՀանոցի Հետև և մի քիչ ծեծել,Այդ ամերիկացին աշխարհագրական պրոֆեսոր Էր։Ամեն բան կարող Էր ներել, բայց Ամերիկայում ապրող «լ

մի արարած չէր կարող ներել մի այդպիսի տգիտությոմւ,Չ իմացվեց վերջը, թե կարմրամորթը աշխարհագրություն սո­

վորեց թե չէ, բայց վերջերս աշխարհագրագետ ամերիկացին ամե­րիկյան զորքերի Հետ Չինաստան էր գնացել,

ՇանՀայի բանտերն այցելելիս ուզեց մի քիչ հարցուփորձ անել չինացի բանտարկյալներին, Մոտեցավ անկյունում նստած մի խա-

զաղ չինացու ե ասաց.— Հետաքրքիր է իմանալ, թե ինչո՞ւ համար մտաք մեբ տե­

րիտորիան։— Սոված էի, ուզում էի աշխատանք գտնել, Ի՜նչ իմանայի

Տարիներով մեր չինացիները մտել են ձեր տերիտորիան և բան չեք ասել։ Ինքս երեք տարի բանել եմ,

— Որտե՞ղ,— Չիկադոյի գործարանն երում,— Գուցե ուզում եք ասել Շանհա յ *— И ի Չիկագո, Հիշողությունս չավ էէկխարՀազրագետը դարձյալ զարմացած նայեց չինացու երէ•ՉինացիԽ նոէՓպես զարմացավ ամե՛րիկացու վրաէ

Ж

Վերջը չինացուն ես մի քիչ թակեցին իր անհաճո պ ա տ ս,,, քսանն երի համար։

Թե ի՞նչ պիտի դուրս գա այս աշխարՀագրոլթյան դասերից' առայժմ ոչինչ չի կարելի ասել, բա յց „ր աշխաբՀագրոլթյան գա -

սատունեբը միշտ թույլ են լինում լեզվից, և դերանունները միչտ սխալ են գործածում, դա փաստ Է։

Ա հ ա ա յ դ դերանունների կռիվն Է, որ այս րոպեիս բորբ . , _ ք ած Է Չինա ստա նում... տգետ աշխարՀագրագետների պատճառով,

1927 թ.

ԱՌԱՋԻ՞Ս ԱՆԴԱՍ*

ԼՈՆԴՈՆ, 17 հ ո ւ ն վ .- « Կիրակի, ամսի 1 6 ֊ի ն , Չեմբեոլենը միժամով գնաց Արտաքին գործերի մինիստրություն և պարապե.պետական գործերով, Չինական գործերի առթիվ նա ընդունեցզլխավոր շտաբի պետի արտակարգ զեկույցը, Անգլիայում առաջինանգամ Է պատահում կիրակի օրվա հանգիստը խախտող նմանդեպք», Ռադիո-հեռադիր

*Թը խկ, թը՜խ կ, թ ը ՚խ կ . . .» ,— Ի՜նչ բան Է,

— Տինացի ապստամբներ են, Կրակեցին անգլիացի անցորդ.հերի վր ШХ

Կրակեցին և հետ ևա նքը... (ГՉորս չինացի սպանված Է, երեքը Վիրավոր»։

— Ի՞նչ Է ա սում...— Ա յո ...

•Չ ը խ կ , չ ը խ կ , չը'խկ...3>,Իսկ սա՜ ինչ բա ն Է,

— Նորից չինացի ապստամբներ են. Կրակում են եվրոպա­կան թաղում ապաստանած անգլիացի կանանց և երեխաների վյ>աէ

Հետևա՜նքը,

347

Կարդանք լրագրերը« , .փ . , . № ւ *<■-* <■"« ‘ Հ էվ;

. . պ Հ ւ թ ~ զ ձ , հ , ' ■ * * ■ > - ‘ « м - * < ■ « * / * ծ -ված են... հինգ չինացի հ յոթը վիրավոր»,

Ահա քեզ և հետևանքը,

Մ.Լ " , 'լ է Ի "Տ Ւ ն ա վ ա ս տ ի ն ե ր ի - Փ հ “ 3 մ ~ > “ Հ ~ Կ * * > - • *

բանվոր աարՏանակը կրակե, ուղիղ կ' էՒ ծՏինաըին տեղնուտեղը վայր ընկավ ոպա վա. Ա մ ս ի 2 0 - ի ն Շ ա ն Հ ա յի ղ լխ ա վ ո ր փ ո ղ ո շ ն ե ր ո ւ մ տ ե ղ ի ու 9 * 1

Հա ր յո ւր Տ ա ղ ա ր ա ն , , բ ա ն վ ո ր ն ե ր ի ‘

ա մ ր ո խ ը , ան,նեէո4 ա ն , ժ ա կ ա ъ ; ; ւ ; ; Լ Гр ШД արեց գեպի դեսպանատան պտուհանները, Սպա*վ

չինացի և 8 չինացի վիրավոր»։— Ո չ ի ն չ չ ե մ հ ա ս կ ա ն ո ւ մ ,

_ Շատ պարզ Հ, Ատրճանակը բացվելիս գնդակը Դ^Ր

թոթում և սպանում մարդու,

- Ա յո . բայտ ‘է ն . . . չ ի ն ա գ ի ն ե ր ը ։

Ա „ մ ա ս ի ն , ի < ա ր կ ե , ա ր մ ե ր մ ա ա » ե է. բ ա ։ Տ ի ն , • , « » « Ո

տ եսա կ մ ե տ ա ֆ ի ղ ի կ ա կ ա ն < ա ր , ե , ի „ » + 4 * ” Р *1 " » • ^ [չ պ ի տ ի ա ն ի բ ն ո ւ յթ ը . V * « М « "ք .

Л . Ц . ! , , / № - » " ■ - М - 4 - 4 ' ' Т ‘ Л ‘ , М ’ » * , Ш ,

է - Հ « , Հ ի ղ , Н , ; • * ։ ՛ * ւ " > * ч А Г А / ! ?‘ I/, բ ա,ը ь ~ «ւ վլ ո ք < * « ; ♦ * ' ՚ 7 ւ ն *‘„ յ/ա տ ր ռ թ յռ ն ր ա յս « . , М « - 4 Р ? " А ” < ^ ^ ‘

վերաղաոնում է ղեպի :ինա,ին. Այս № » * , / ՚ ? 'շ ՒՀ է \ „ է,.չի հասկանա... Պարզապես աստծու բանն Է յծե, Է ե ր կ ո ւ տեսակի ազգեր, ընտրյալ և ստոր,

Ս տ ո ր ն ե ր , , ղ ե ղ ի ն . Л կ ա ր մ ի ր ա „ ե ր ն են ե մ ե կ Էլ ա > ո + ի ,

լ մրից սևացած ածխահատներն ու բանվորները.Մ ն ա ց ա ծ բ ո լ ո ր ս պ ի տ ա կ ն ե ր ն ը ն տ ր յ ա լ ն ե ր ն ե ն ,

Եվ ահա այդ աստվածն Է կամենում, որ երբ չինացին գնդակ

■արձակում անգլիացու վրա’ սպանվի... չինացին,

Դրա համար Է, կապիտալիստական Անգլիան խիստ բարե. պաշա կրոնական է ե սուրբ < պահ„ւմ աստծու կի,,ակին։

Արժե պահել այգ կիրակին,Աստված կապիտալիստին ասում Է.

« Վեց օր աշխատեցրու (բանվորներին), յոթերորդ օրր հան- գըստացիր և (կեր նրանց աշխատանքը) ։

Բանվորների համար ասում Է*

• Վեց օր աշխատիր (կապիտալիստների համար) և յոթերորդ օրը հանգստացիր (ստամոքսդ)։

Իսկ Չինաստանի գործերի համար Արտաքին դործոց մինիստր Уեմրեովենն ասում Է.

• Վեց օր սպանիր չինացիներին, յոթերորդ օրը հանգստացիր (իրենք իրենց կսպանեն)։

Իսկ չինացիներին ոչինչ չի ասում, որովհետև նրանք աստ- վաձ չեն ճան ա լում ։

Ահա թե ինչու կիրակին սուրբ Է ամեն մի կապիտալիստ ա ն գ ֊ 1էա9 ոլ համար։

Այդ օրերը չի կարելի գործ կատարեր չի կարելի պաշտոնա. աուն գնայ, բացարձակապես արգելվում Է հիմնարկ . բանալ, պե- « ական գործերով ընդունելություններ, տեսակցություններ անել,

0 1> ° 1> ° յ , Օ յ, ա ս տ վ ա ծ կ պ ա տ ժ ի ։

Կիրակի օրերը չի կարելի սպանություն գործել, Ավելին դեռ. չի կարելի սպանվել անգամ։

Եվ ահա, երբ չինացիները, այգ ստոր հեթանոսնևրր, իմա նա ֊ ՛ով, որ անգլիացին իր գլուխը կկտրի, բայց կիրակի օրն սպ ա ֊ նոլթյուն չի կատարի, վեր են կենում քրիստոնյա անգլիացիների Վրա և ցույցերով ստիպում են կիրակի օրը գործ կատարել, մ ե „ ֊* ե լ — երբ կիրակին Հանգստի օր Է,

Եվ ահա քանի որ չինացիք խախտում են քրիստոնյաների սուրբ օրենքը, ուղղակի սպանվում են։

— Բայց ի նչպես են քրիստոնյա անգլիացիք թ ույլ տալիս Իրենց... խղճին կիրակի օրը չինացի սպանվի, Իրրև մս.րգ գոնե...

— &ույլ են տալիս, որովհետև չինացիք... կիրակի չունեն,Իհարկե, այսպիսի բացատրություններով դարձյալ լավ չի բա-

ցաարվի այն « տ ե խ ն ի կ ա կ ա ն մ ա ն ր ա մ ա ս ն ոլթյոլնր о, թե վերջ ի

ՎեՐէո ի ն չ պ ե ս Է պ ա տ ա հ ո ւ մ , ո ր գ ն դ ա կ ն ա ր ձ ա կ ո ւ մ Է չ ի ն ա ց ի ն ե

849

.պահվում է չինացին, Ասում ես' հրացան արձակելս բերանը դ ե ֊ պի իրենց կուրծքն են բռնում և կոթը տալիս են անգլիացիների

ձեոՀր--- ,

Ասոսէ ես' երևի մի այդպիսի բան կա, Բայց և Հարց ես տ ա ֊.ես, թե մի՜թե չեն տեսնում հրացանի կոթը որն է, բերանը որը,Ստիպվում ես վերջ ի վերջո այդպես հասկանալ, որովհետև չխնա֊

դեների աչքերը ծուռ են...Գիտե՜ք ինչ կա, Թողնենք այդ «տեխնիկական մանրամաս֊

ն ո յյա ն ն ե ր ը » , որոնց գաղտնիքները Լավ է իմանում Անգլիայիարտաքին դործոց մինիստր Յեմրեոլենը, Եվ եթե կարիք լինի կա.բելի է նրանից իմանալ այդ բանը. Այդ չէ հետաքրքրականը, Հե-աաքրքրականն այն { , որ մոա օրերս բարեպաշտ Յեմբեռլենը

խախտել— Հ ա ։— Խախտել Է Անգլիայում չտեսնված մի բան...

— Ի՜նչ։— Մի բան, որ չի կարելի խախտել և դարերի ընթացքում չի

խախտվեր Չեմբեռլենը Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործոց մի­նիստրության շենքում կիրակի օրը ընդունելություն Է ունեցել,

Առաջին դեպքը պատմության մեջ,— Ինչպես Է պատահել...— Ոչ, ասեք ի՞նչ Է պատահել, Որովհես-և ինչպես շատ

պարզ Է, Կիրակի առավոտը երբ հեռ:» ւիր Է ստացվել Շանհայիք, ե հեռագիրը տվել են Չեմրեռլենին, անկանից վեր Է ցատկել, շալ­վարը հագել Է և վազել մինիստրության շենքը, Դա ի՞նչպես (< Բայց ի՞նչ Է պատահել ահա խնդիրը. Ես գոնե չգիտեմ, Ում հարը-

րՒ' ո1 ոՔ չգիաեէ Բալդ Չեմբեռչենը ղիտեւ Եվ չավ գիտեէ Լավ գիտե> թե ի չ

նշանակություն ունի այդ դեպքը, որ ստիպում Է քրիստոնյա Անգլիայի մինիստրին խախտել սուրբ կիրակին,

Արդյոք չինացիների աչքերը դրստվե՞լ են, գուցե գտել հրացանի կոթը, գուցե գնդակները դադարում են Էյնշտեյնի մեթո­

դով թռչել,— Ինչ որ Է, մի « տեխնիկական մանրամասնությունՏ> { պա՚

տա հ ել Շ անհ ալում՛Շուտով կիմանանք, թե ինչ է պատահել Շանհայում, բ « Ո ք*՛.

Ш

որ պատհել Է, փաստն այն Է, որ առաջին անգամ Անգլիսէյում կիրակի օրը մինիստրության մեջ ընդունելություն Է լինում,

Այստեղ զարմանալու ոչինչ չկ ս,Մարդիկ միշտ ծնվում են... առաջին անգամ, մեռնում են

աոաջին անդամ.Եվ աշխարհիս հեղաշրջումները, ռևոլյուցիաները պատահում

են առաջին անդամ.Մի օր կկործանվի Անգլիայի կապիտալիստական իրավա-

կարդր, և այդ կլինի! առաջին անդամ,

Ш 7 թ.

ՔԱՂԱՔԱՎԱՐՈԻԹՅՈԻՆԱսում են «ւիեշքաշ ձիու ատամներին չեն նայա.!».Դա ճիշտ Է, եթե միայն այդ ձին չէ նվիրված... թանգս րանին,

Ընկ. Պադաաիկյսէնի հետ փորձանքներ շատ են պատահում,Հնկ. Պաղատիկյանը նրբանկատ, բ ա ր ի և մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ շատ

քա ղա քա վա րի մարդ Է,

ճ ի շտ Է, քչակեր Է և նուրբ բաներ ս ի ր ո ւմ Է, Բայց դա մ ի ՞թ ե արատ Է,

Բայց և մ ի տ եղ ճա շի հ ր ա վ ի ր վ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ բ ա վ ա կ ա ն ի ն նեղվում Է»

Նախ և առաջ ճաշն ուշ են բերում. Անոթի պահում են, պ ա ֊ հում, և երբ սեղանը բաց են անում և հրավիրում, մի ամբողջ ժա մ

խեղճին ստիպում են օղի, կոնյակ խմել և вզակուսկա» ուտել, Պա­ղատիկյանը, որ ախորժակ Է պահում հարիսայի՝ աշիյաւոում Է խուսավ,ել «զակուսկա յիցս, Բայց տանտիկինը մի կողմից, տ ա ն ֊ աերբ մյուս՝ զոռում են հա զորում՛

Պ ա ղ ա տ ի կյա ն ը ն ր բա ն կ ստ մ ս ր դ Է, ք ա ղ ա ք ա վ ա ր ո ւթ յո ւն Է

ա նում, ուտ ում Է կ ա լբա ս ր Եվ ս պ ա ս ո ւմ Է հ ա ր ի ս ա յի , բ ա յց . . .

Լ տ ի պ վ ա ծ Է զ ի ջե լո ւ և ա յդ Էյ ո ւտ ե լո ւ.

Ես որ լի ն ե ի Պ ա զ ա տ ի կ յա ն ի տ ե ղ ը , ո ւղղ ա կի կ ա ս ե ի , ջ ա ն ը մ ,

351

. . ւ I. մհնւև հ ա ր ի ս ա ն ստիպում եքի ն ձ հ ր ա վ ի ր ե , ե ք հ ա ր ի ս ա յ ի ե մ ի չ Ր Ր

— Հ ա ր ե ս ա ն > ե մ ո ւ տ ո ւ մ ։ .

բ է , , խ ւ , Տ Պ ա ղ ա ա ի կ լ ա կ է ա շ Վ, զ ! ԻԷ ղ

Դ Ա օր ................. "՝ ‘ - ° 1СЦ!,, Պաղաաիկէանը արՈւն րոր՚րովին կուք" է՛ " ձկաձ ճ Լ . 4 բ Կ - ы Հ™րի“ անւ ձ հ - ! ւ-Վ < - * -Լ: ,ա է„ Պ » ղ» - Ւ Կ ' - կ յ է “ >ն

նք _ Հ ն կ ե ր Պ ա լ ա տ ի կ տ ա ն , վ ե ր ց ր ե ք ձ ե ր բ ա ժ ի ն ը ՛

— Ես կույտ եմ... իսկապես ասած։— Յա, ի՞նչ Է ասում հանաք եք անում՛_ ճիշտ եմ ասում, կուշտ եմ,_ Եոհ հա... տ ռ Էս ինչ տեսակ մարդ եք եղել,

Հ Լ , , ^ է. ո » < * - ' - ™ - ч " а т А г ; ' ՚լ ւ ե տ ր [ . Ք ա ղ ա ք ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ա ր ե ց մարդը , Я ^ < >

մ ե ն օ ռ ա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն , ք ա ղ ա ք ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն դ ե վ Ր ք

- V ; - * ■ «■

ե ն ա ն „ , յ , վ է ը , ա պ ^ - Փ հ է հ - ս ա ; ձ \ ն ձ 1 .Н ՛.Р Լ , , „ „ . մ ս . *А « » ” “ Л *С>‘ ‘ ш' " ‘ЬВЬ մհաւն թանգարանի համար չէ'

* Հ . 1Хн»>., ր ք ?.&»• ,ք& ւ/Ь^ р ш ռա ե ուս ի բաԱէ գ1 г г “ո ա ւք ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն ի ց , մի Ա а а Ք 4 ա ա ւ . էա մ ձու

Մէ 7 Й Г ? - * ” - * Г - я

Ч‘"я*< ( ի մ ա ն ո ւ մ ի ն լ է ր ն ե լ ի վ ա ր պ ե տ ի < »,**«“ "

И ՛Անում, 1. ա1ք, բարին •ո՚-ւ՚նի մԻՀբան ներկվի ( # այգի՛ 1Ո№ Կ Դ Հ Է Ւ Г » М»

„«/« որ պխ«ի ԴւկԱն 'Г" “А•“ « '352

նվեր... Հայաստանի Պետական թանգարանին։Ղե նվեր Է, սրտից բխած բան։ Բան չկա, կպատահի։ Բայց

նվիրատվի կողքին ոչ ոք չկար, որ ասեր նրան, թե լավ ես անում, որ ուղարկում ես, նվեր (՝ պիտի ընդունեմ, մարդիկ քաղաքավարի են, բայց չէ., քաղաքավարությունն էլ ախր .. Պետական թանգա­րանում, ճիշտ է, ներկեր շատ կան, բայց նրանք նկարչության վբա են բանեցրած և ոչ թե ցուցանակի։

Մի քիչ է։ Պաղատիկյանին խնայենք...

№ 7 թ .

ՓՈՇՈԻ ՏԵՔՍՏԻԼ ԳՈՐԾԱՐԱՆ

Անշ ոլշտ, գիտեք բոլոր կուլտուրական նորամուծությունների պատմությունը։

Օրինակ, գիտեք, թե ինչպես հալածվեց մեր երկիրը առաջին անդամ կարտոֆիլ բերող և մշակող մարդր։

Ուտելիք էր բերում մարդը, համեղ, օգտակար, էժան սնունդ։ №այց ուզում էին սպանել նրան։

Գիտեք նաև, թե ինչ ծ աղրի Հանդիպեց առաջին շոգենավ հնա ֊ բոզը*

Ո վ չդիտե թե 60 — 70 ֊ ական թվականներին ինչ ատելու­թյան և բացարձակ թշնամության Էին հանդիպում այն մարդիկ, որ մեր երկրի {սուլ անկյուններում դպրոց էին բաց անում։

< աէիլեյը գիտեք, որ բանտարկվեց երկրի և արևի հարաբե֊ րության իր նոր ճշմարտությունը քարոզելու Համար։

Այսպես է նորամուծությունը, նորույթի հո գեբանությունը, նո- րություն բերողի բախտը։ Ծաղր, հալածանք, թշնամ անք, դի մ ա ֊ Դրություն։

Այս ամենքը գիտեք, բայց այն էլ գիտեք, թե ինչպես այդ կարտոֆիլը, դպրոցը, շոգենավը, աստղաբաշխական ճշմարտոլ֊

35323 V Գեմիւ-նյսւն, Бштаг II

Р , п Л С վ ե ր ւ ի վ ե ր ւ * հ ա ղ թ ո ւ մ ե ն , բ ն դ ո ր վ ո ւ մ , հ ա լ ա ծ ո ղ ն ե ր ն

ի ր ե ն ք մ ա տ ն վ ո ւ մ ե ն ձ ա ղ ր ի և մ ի ն չ և ա ն գ ա մ հ ա լ ա ծ ա ն ք ի և մ ա ր դ ֊

կ ա յ ի ն հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ս կ ս ո ւ մ է օ բ հ ն ե ր վ վ ա յ ե լ ե ք և կ ա ր տ ո -

ֆ ի չ ր , և ' շ ո գ ե ն ա վ ը , և ' դ պ ր ո ը ր , և ' ա մ ե ն Տ Ա ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յ ո ւ ն ,

Հ ի մ ա է լ ա յ դ բ ա ր ի ք ն ե ր ը հ ա մ ո զ ն ե ր ի ն հ ա մ ա ր ո ւ մ ե ն տ գ ե ս է ,

հ ն ա մ ո ր խ ա վ ա ր ա մ ի տ , ն ո ր ո ւ թ յ ա ն թ շ ն ա մ ի .

Ա հ ա ա յ ս տ գ ե տ , հ ն ա մ ո լ , խ ա վ ա ր ա մ ի տ թ ա ռ ե ր ն ա յ ն պ ե ս

վ ա խ ե ց ն ո ւ մ մ ա ր դ ո ւ , ա յ ն պ ե ս մ ա ո ղ ք ա շ վ ո ւ մ Է ն ո ր գ յ ո ւ տ ե ր ի , ն ո ­

ր ա մ ո ւ ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի , ն ո ր ճ շ մ ա ր տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի թ շ ն ա մ ի հ ա մ ա ր վ

լ ո , ց . ո ր ս տ ի պ վ ա ծ Է լ ի ն ո ւ մ ե ր բ ե մ ն լ ս ե լ ո ւ , թ ե կ ա ր ի ք կ ա խ ո ս ե լ ո ւ

Ե ր կ ո մ տ ր ե ս տ ի ա վ տ ո բ ո ւ ս ի բ ե ր ա ծ ն ո ր ա մ ո ւ ծ ո ւ թ յ ա ն . . . դ ե մ , ն ր ո -

« » *Л ուն... մասին։Ո ւ զ ո ւ մ ե մ դ ր ե լ , բ ա յ ց վ ա խ ե ն ո ւ մ ե մ հ ա ն կ ա ր ծ ի ն ձ տ գ ե տ ,

խ ա վ ա ր ա մ ի տ կ ո չ ե ն ։

Գ ի տ ո ւ թ յ ա ն և տ ե խ ն ի կ ա յ ի թ շ ն ա մ ի կ ո չ ե ն ,

Ա ս ե ն ՝ ե ս դ ե մ ե մ ճ ա ն ա պ ա ր հ ն ե ր ի հ ա ղ ո ր դ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն ն ո ր ա ­

գ յ ո ւ տ մ ի ջ ո ց ն ե ր ի ն .

Դ ե մ ե մ փ ո խ ա դ ր ա կ ա ն մ ի չ ո ց ն ե ր ի մ ե խ ա ն ի զ ա ց ի ա յ ի ն .

Հ ա կ ա ռ ա կ ե մ , ո ր մ ե ր ք ա ղ ա ք ի փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւ մ դ ղ ր դ ա մ к * ք ա ­

ղ ա ք ի տ ե խ ն ի կ ա յ ի ձ ա յ ն ը ։

Ո ՞ վ Ք ի մ ՛ ա ն ո ւ մ , հ ա զ ա ր բ ա ն ։

Ո ։ ա յ ս պ ի ս ո վ թ ո ղ ի մ տ ա դ ր ո ւ թ յ ո , ն ս ։

Ա ս ե ց ի , ա ր ի կ լ ի ն ի մ ի տ ր ա կ տ ա տ , գ ի տ ա կ ա ն մ ի դ ի ս ե ր տ ա ց ի ա

ո ր ե մ թ ո ք ե ր ի , օ դ ի և շ ն չ ա ռ ո ւ թ յ ա ն մ ա ս ի ն , ա պ ա խ ո ս ե մ վ ա տ օ դ ի

մ ա ս ի ն և վերջը, շ ա տ հ ե ռ վ ի ց տ ա ր տ ո մ կ ե ր պ ո վ ա կ ն ա ր կ փ ո շ ո ւ

մ ա ս ի ն ։

Ե վ ա ս ե մ , ո ր փ ո շ ի ն Է լ կ ա ր ո ղ Է ե ր բ ե մ ն թ ռ ք ե ր ի ն վ ն ա ս ե լ ,

Հ ե տ ո գ ր ե մ ա չ ք ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յ ա ն մ ա » ի ն է ո ր ա ո ս ղ Է գ ա լ ի

մ թ ա ն մ ե ջ կ ա ր դ ա լ ո ւ ց , բ ա ն ե լ ո ւ ց , կ ե ղ տ ի ց և փ ո շ ի ն Է լ կ ո չ ե մ Կ Հ Դ " ՛

թոզ հ ա ս կ ա ց ո ղ ը հ ա ս կ ա ն ա , թ ե խ ո ս ք ի ս ծ ա յ ր ը ո ՞ ւ ր Է դ ն ո ւ մ , ո ւ մ

դ ի պ չ ո ւ մ ։

Ս ր ա ն ի ց հ ե տ ո ' ա ս ա ց ի գ ր ե լ ո վ , գ ր ե լ ո վ մ ի օ ր Է լ հ ա ս կ ա ց խ Ա ,

* Р փ ո շ ի ն բ ա ր ձ ր ա ց ն ե ս ե ն մ ա ր դ ի կ , ձ ի ե ր ը , կ ա ռ ք ե ր ը , թ ե ր և » դ ո ւ

ց Լ ա վ տ ո մ ո բ ի լ ն ե ր ը , և , ե թ ե չ ե ն ք ւ, խ ա է վ ո ւ ձ , Ե ր կ ո մ տ ր ե ս տ ի

աոբուսը։

354

Բայց ձեոս թափ ավիէ— ԱոԻ ՛ բան չանե и, աստված շս ա բարի տա ավտոբուսին^

ինլ ուզում Է անի, մի խոսի, ուղում հւ/ որ խավար սմի՞ւո կոչենւԲայց բանն Էլ հենց նրանոլմն Է, որ ավտոբուս շատ հմ սի ֊

ր 1ւմ I Եվ ինչ ո՞ւ չսիրես Ծայրը 15 կոպեկ։ Տալիս ես ու ձեռաց բուլվարից մինչև Նորքի տսյկը։ Գիտեք ինչ հարմարություն Է Հ ի ֊ ւէանդանոոի, համալսարանի, զբոսանքի համար։ Վաղն Էլ հա­ղորդակցությունը կ լայնացնեն մինչև կայարան և քաղաքի ուրիշ մասերն Էլ՜ ՜ահա քեզ իսկական մեծ քաղս>քի պւյտկեո։ Հրաշալի բաՀ; Է ավտոբուսը տրամվայ չունեցող քաղաքի համար։ Ավտո­բուսն իր Հետևից տրամվայ կբերի, դա Է ի բնությունը եթե հաչո­ղի, շուտով կլինի։

ճշմարիտ խոսք։ Ես Էլ շատ ուրախացա (ինչպես ամբողջ քա­ղաքը), երբ լսեցի, որ քաղաքում ավտոբուսներ պիաի երթևեկենւ

Բայց ուրախությունը ե՞րբ Է հավիտյան եղել։ Ուրախությանը հետևում Է ս։ իգություն, հ ի ա ց մանՀ հիասթափություն, ոզևորու- թյան՝ սառնություն, վայելքին' դառնություն։ Քուր ու ախպեր» — այ այսպես են բախտն ու անբսխտութ աւնը։

Առաջին անդամ որ գնացի ավտոբուսը տ եսն ելու ավելի շուտփողին տեսա, քան ավտոբուսը* Այնպիսի մի փոշի Էր բարձրանում ավտոք ուսից, որ նայեցի, նայեցի և որոշեցի, որ սա ոչ թե մարդա­տար ավտոմեքենա Է, այլ փոշու տեքստիլ գործ.սրան։

Ի՞նչ կարիք անենք փոշու, այն Էլ այնպիսի մի փոշու, որ ամբողջ Աբովյանը ծածկում Է մի ինչ որ նախասսւ **ղծյան քաոսի մեղ։

— Հաշվեցինք, որ օրական 50 անգամ գնում գալիս Է ձեր ավտոբուսը ասաց մի օր Վս/ղարշասլատում ապրող բարեկամ ս։

— Ինչի՞ց գիտեք։— Հաշվել ենք, վ։ռշուց երևում Է ավտոբուսի գնալն ու գալը,

Հարց Է ծագում, չէ՞ր կարելի փոշու դեմ հնար գոնել և մեզապահովել նախ' վւոշուց և հետո* ավտոբուսից, եթե սա շարունակ պետք է փ„շի բարձրացնի։

էավ է ավտոբուսը, դա նորամուծություն է, բայց վատ է փ ո ֊ № . դա էլ հնամուծություն է. Չի կարելի մի քայլ առաք գնալ, մի էայլ ետ^ Ավտոբուսը պիտի գա նրանից առաք մի ուրիշ բան

*Տ Տ

ապահո վելուց հետո, մի ուրիշ բան էլ հետը անելո՛վ։ Այդ ոլրիշ բանր մեր փոշին է, մեր քաղաքի սիրահարրւ

192? թ.

ԹԱՓԱՆՑԻԿ ԱՐԱՐԱԾՆԵՐ

Հերոդոտն ասում է, թե եզիպսւացիք թույլ չէին տա^ս խո­զարածներին տաճար մտներ խոզարածներին ոչ աղջիկ էին տա­լիս և ոչ էլ աղջիկ աււնում նրանցից։

Հարց է առաջ զալիս։— Լավ. այդպես որ խոզարածներին աղ­ջիկ չէին տալիս և աղջիկ չէին աււնում նրանցից. պետք է, որ խո­զարածների սերունզր վերջացած լիներ, նրանց հետ խոզը, ապա ինչպե՛ս հասան մինչև մեր օրերր թե' խոզը, թե՛ խոզարածր...

Թ ա փ ա ն ց ե լ ո վ ~ [ լ ա ս ե մ ե ս է

Ա(ո, խոզը թափանցիկ Է ե մինչև անզամ կենդանիների մեջ ամենաթափանցիկը խոզն Է։

Նա Հերոդոտի օրերից մինչև մեր ժ ա մ ա ն յւկներն անցավ բոլոր արգելքները, բոլոր սահմանները, Մարդիկ դարերով ճիշտ Է՝ «խոզ», «խոզ» ասել են, բայց միշտ Էլ... կերել են խոզի համեղ միսը, և խոզը անցնելով բոլոր արգելքները, մինչև անգամ անցավ մարդկանց բերանի միջով, գնաց կոկորդը և այնտեղից դեպի ստա-

մոքսըւԱյսպիսով, խոզը թափանցում Էր և իր հետ թափանցելում

Էր խոզարածին։Ահա թե ին ու մնաց և կա խոզն ու խոզարածը՛ Հիմա խոզա­

րածներին թույլ են տալիս ամեն տեղ մտնել։ Ոչ թե միայն թույլ են տալիս, այլև խնդրում, համոզում են մտնել, լինել ամեն տեղ։

Եվ խրճիթ֊ընթերցարան։Եվ ակոլմբ։

Եվ թատրոն...Ժամանակիս խոտելի արարածները... ուրիշ տեսակ մար­

դիկ են։Հիմա կա խոզից և խոզարածից ավելի թափանցիկ մի բան։— Հայաստանի սպեկուլյանտը։Նա շատ տարբեր Է եգիպտացի խոզարածից։ Տարբեր Է նրա­

նով, որ մինչ խոզարածի մոտ թափանցողը խոզն Էր միայն, և խո­զարածը նրա շնորհիվ պահվում Էր, բայց սպեկուլյանտի մոտայդպես չէ։ Նախ և առաջ թափանցիկ Է ոչ միայն նրա արտա­դրության գործիք ապրանքը, այլև թափանցիկ է և ինքը, սպեկոլ ֊ լյանտը։

Մինչգեռ սպեկուլյանտի ապրանքը թափանցում է կոոպերա֊ ԻՎ խանութի դռներից դուրս, հետո մասնավոր աներից ներս,

ապա տնե֊տուն, փողոցե֊փողոց, գեղե գեղ — սպեկուլյանտն ինքն էլ է թափանցում իր ապրանքի հետ։

Նա մտնում է կոոպերատիվ խանութի դռանը հերթի կանգ­նած մի Ծաղքատ կնոջ» մարմնի մեջ և նրա միջով մտնր՚-է Է խա­նութ. հետո մտնում Է մի (Гաղքա ո տղայի)) մարմնի մեջ, դա ր ֊ &յալ ապրանք տանում, ապա մտնում Է (էմշակի» մարմնի մեջ, Հետո «գյուղացու» մարմնի մեջ/ Եթե որևէ արգելք է լինում, թա> փանցում է կոոպերատիվի անդամի մարմնի մեջ, մինչև անգամ թափանցում է կոոպերատիվի ծառայողի մարմնի մեջ ե կրկին նույն գծով, մարմնից թափանցում և դուրս է գալիս... եգիպտացոց տաճարից։

Առանց որ եգիպտացիք իմանան.../* նչ խոզարած կարող է համեմատվել այս թափանցիկ արա­

րածի հետ։

Ահա, այսպիսով, մեր ժամանակի «խոզարածը» թափանցում է ներքին բնագավառները։

Սա մի տեսակ (Гներքին առևտուր է», միայն մի քիչ ուրիշ ծայրից,

Երբեմն էլ սպեկուլյանտը փորձում է թափանցել և արտաքին բնագավառներր։

Արաքս գետի վրայով, ակի նավակով փորձում է թափանցել Պարսկաստան՝ տանելով իր ապրանքըէ

857

Այս էչ նրա « արտաքին առևտուրն է», իհարկե մի քիչ ուրիշ տեսակ...

Առաջին դե պքում երբեմն թափանցելով, գնում, մտնում է մի «այնպիսի տուն», որ թավւանցիկ չէ ոչ դրսիքքէ ոչ հերսից և մնում է այնտեղ։

Իսկ երկրորդ դեպքում նա ենթարկվում Հ երկու տեսակ թ ա ֊ փանցողութ յան։

Կամ ինքն է թավւանցում սահմանապահների գնդակների մի~ ջից, կամ գնդակն էրն են թափանցում նրա միզից։

Բանկոոպի անդամներ, վւակեցեք ձեր աչքերը, ականջները, քթերն ու բերաններր և մի թողեք, որ այգ անցքերից սպեկուլյան­տը մտնի ձեր մարմնի մեջ։

Հակառակ դեպքում սպեկուլյանտը մեր կոոպերացիայի ապրանքը և ամբողջ պերացիան ձեր «ջանից» կհանի...

1 9 2 7 թ .

I

ՆԱՎԱՅԻՆ ՑՈԻՏՑ |

Հրագիրներից իմանում ենք, որ Անդլիական կառավա,րու-թյունն իր ռազմ անավերն ուղարկում Է Բալթիկ ծովը։

Ասում են պետք Է նավերը գան, շրջեն Բալթիկ ծովը, այցե­լեն Բալթիկ պետությունների նավահանգիստները։

Եվ գուցե այդ արանքում մի պստիկ Էլ մտիկ տան ՍՍՀէք֊ի կողմը։

Մ տիկ տան ու գնան։Բայց ինչո՞ւ են դալիս Բալթիկ ծովը, այսինքն ՍՍՀՄ֊ի ափերի

կողմը, ասենք միանգամից պրծնի գնա։Այո, ինչո՞ւ են գալիս։4Ւմբակոծելո ւ, պաաեբազմնլո սՊ ատ երազմ չեն հայտարարել։Գ**.ցէ ուզ ո-ւմ են ՍՍՀՄ-ի ափերր տեսնե՞լ։ IՈր իմանան, թե ի՞նչ կա, ի նչ չկա ՍՍՀՄ-ա.մ։

ДО

Այդ աոանց նավատորմի Էլ գիտեն։Սաղ ըլի լրտեսությւււնը։Թե ասեմ « ապստամբական տրամադրությունները ճնշելու

համար», ինչպեւ անում Է Անգլիական կառավարությունն իր գա­ղութների և կի սագաղոլթնհրի — Հնդկաստանի, Չինաստանիէ Եգիպտոսի վերաբերմամբ*

որքան, որ աշխարհագրություն ենք սովորել գոնե այն­քանը դիտենք որ ՍՍՀ Մ իությունն անգլիական գաղութ չէ*

Թե ասես Անգլիական կառավարությունը դուրս է գալիս բաց ծովը, այնպես, մի քիչ օդ առնելու։

Ղե, լավ բան է պառլամենտական և մինիստրական տաք ՀՓ- Հերից ե փչացած մթնոլորտից հետո ծովի սա֊ռը օդը երբ պքպչում է մարդու ճակատին (մանավանդ երբ նա մի քիչ պնդի կողմն է. . . ) , ուշաբերում է մարդուն և խելքը տուն բերում։

Թեև ծովային օդի այդ ուշաբերող հատկությունը շատ կաս­կածելի կ, որովհետև Անգլիան ամենամեծ ծովային պետությունն է»

Չէ, օդի բան չէ։Անգլիական նավատորմը գալիս Է Բալթիկ ծովը д т ս ի

պես մի բան անելու, մի բան հասկացնելու Բալթիկ գ ե զ ո ւ­թյուններին և մի քիչ Էլ... մեզ։

Իբր թե տեսեք, ես այսքան նավ ունեմ, այսքան թնգանոթ կա վրանէ այսքան դյույմանոց ռումբեր կարող եմ նետել և այշն, և այլն։

— Է , ունիսէ ունիս, — կասենք մենք, ունիսէ— աստված ավե­լի տա, չուզողի աչքը դուրս գա, ո՞վ Է բան ասում։

Բանն այգ չէ։Բանը որ հասնի ցույց տալու, այն ժամանակ ամեն թան պետք

Է Աո4$ տաչ։Այ, թող Անգլիական կառավարությունն իր բանվորնձը-Էն, իր

Հանքագործներին, իր հնդկացիներին, չինացիներին, աֆրիկյան ցեղեր ր լցնի նավերն ու բերի տա մեզ։

Բանն այն Է, որ Անգլիական կառավարությունն իը նավա­տորմն ուզում Է ցույց տալ մեզ ճ վախեցնել*

Դե, դա մի քիչ անհարմար բան Էէ&*լյ& տալու չվինի, ցույց տալու ա֊ձդր ոը գա, մեն-ք Էլ մեր

քկաՓ աաւթձրը ցույց կտանք։

359

Օրինակի համար...Իհարկե։Նավերդ բերում ես մինչև ՍՍՀՄ֊ի ափերը, է , քարշ տուր

տեսնեմ մինչև Ուրալի սարերր, մինչև Սիրիր, տեսնեմ п ւմ տակը կծակվի։

Չէ, ի՞նչ հ արկ կա պարծենալու և իրար անհարմար բաներ ասելու։

Ես որ լինեի, Անգլիական կառավարությանը կասեի.— Սիրելիս, ն ավերդ եթե բերում ես ոչ թե պատերազմելա

համար, այլ ցույց տալու կամ մեգ վախեցնելու համար, միտք չունի։

Ինչ հարկ կա ահագին հեռուներից ՔաՐ2 տալ աձԴ նավերը և բերել օրերով ման աձեչ Բալթիկ ծովի ափերում*

Ուղարկել ես ուզում, ուղարկիր այդ նավերի ցուցակը։Մինչև անգամ այդ էլ պետք չէ։Գրիր» թե շատ նավեր ունեմ։Այսքանր հերիք է, կիմանանք, որ հա, լավ է, ունես։&ե չէ, բանվորներին, հանքագործներին, գաղութային ժողո-

վոլրդներին տանդ թողած' նավերը բերելով և ՍՍՀՄ-ի ափերում դժվժացնելով, փոր չի կշտանա, անուշ քս՚ն։

1927 թ.

ԿՐԿՆԱԿՈՇԻԿՆԵՐ ԵՎ ԿՐԿՆԱՆԴԱՄՆԵՐ

— Այս ի՞նչ բազմություն է ներսը, երկաթուղու տոմսա կ են ծախում ։

— Ո'լ, կրկնակոշիկ են ծախում։ Այս բանկոոպի մեծ խա­նութն է։

— Բայց ինչո՞ւ կրկնակոշիկը ժամանակին է ստացվել։— Չգիտեմ։Ներս ենք մտնում բարեկամիս հետւ Սարսափելի ամբոխն

այնպիսի խուճապով է ընկել կրկնակոշիկի վրա, որ երկու գոք՛

380

ծակատար ամեն մի րոպեին հինգ գոլյգ կրկնակոշիկ տալով* չեն կարողանում բավարար ե/ բ ագմ ութ յան ը։

— Ի՞նչ են անելու այսքան կրկնակոշիկը,— հարցնում է մեղ մի շփոթված մարդ։

— ի՞նչ պիտի պատահի,— հարցնում է մի երկրորդր շվա­րած։

— Գետառը նորի՞ց պիտի լցվի քաղաքը, — դիմում է երրորդր տարակուսանքով։

Երևի Երևանում ցեխի հեղեղ պիտի լինի— աշխատում եմ բացատրել ես։

Շփոթվածներն անցնում են։ Գալիս է ավելի շփոթված մեկը, Ո վ է այն նեգրր,— հարցնում է իր կողքին կանգնած մի

արիշ շփոթվածի'Այդ մեր թաղի բժիշկն է ,— պատասխանում է հարցա-

պընդվածր։— Այդ սև մա՞րդը։— Այո ։— Ասում եք մեր թաղի բժի՞շկը։ Հնդեվրոպական ցեղի՞ց,— Այո'։— Ուրեմն նեգր չէ՞,— Ջանըմ, ինչ նեգր, լուսավորչական հայ է,— Ապա ինչո՞ւ է սև։

Սև չէ։ ցեխոտ փողոցից անցնելով գնացել էր բաղնիք։— Բաղնիք գնացողը ցեխո՞տ կլինի։— Բաղնիքից դուրս գալով նորից ընկել է ցեխը։— Մոտենանք, կարծեմ կրկնակոշիկ է առնում։Մոտենում ենք։— Մարդու կրկնակոշիկ ունի՞ ք.

Ուրիշ բանի կրկնակոշիկ կլինի՞ » Մ արդու կրկնակոշիկ Աեք ծախում ։

— Դե, տվեք մի զոլյդ՛— Ո ր համարն եք ուղում,~ Չգիտեմ, մեծը տվեք։— Համեցեք, 12 համարը,

Շատ փոքր են. մեծր տվեք։Վերցրեք 13 համարը,

861

— Շ ա տ մ ե ծ ը տ վ ե ք ։

— Բ ա յ ց որք ա ն մ ե ծ ։— Էսի՞մ, Տվեք մի 50, 60, 100, 200 Համաբան** կրկնակո-

շիկ։— Ա յ դ ք ա ն մ ե ծ ը ?կա։

Բ ժիշ կն սկ II հը գ ո ռ գ ո ռ ա լ ։— Այч ի՞նչ կոռպեթաաիվ Է. կրկնակոշի՞կ եք ձախում, թե

մատնոց, պիտի խեղդե՞ց մեզ ցեխի մեշ...— Ամենամեծն այս Է, ուրիշը չոմւենք, գրել ենք շուտով

կստանանք։Բժիշկը 4այՐաՏ աՎ կրկնա11ո2ԻԿնեՐԸ ԳաՐԿե8 սեղանին։Մոտեցա իրենէ— Ընկե՞ր ,~ աս ֊ց ի , — նավային ընկերության անդամ հո

չկ . նավատորմիղ հո չեք սարքելու, վերցրեք սրանք, շատ

մեծ են արդեն։_ Փոքր են, սիրելիս, փոքր ե ն , - գանգատավոր շեշտով

ասաց բ ժ ի շ կ ը ,- եթե իմանաք ինչ տեղեր եմ այցելում,_ Այո, բայց նրանցից մեծն ինչներիդ Է պետք, Հիմնարկու• ,

թյուն հո չեք դնելու մեջը, կամ ընտանիքով բնակվելու այնտեղ՛— Ինչո՞ւ հիմնարկութ յուն դնեմ մեջը, եղբայր, ինձ կդնեմ

մեջը, եղբայր, ինձ կդնեմ մեջըէ— Ձե՞զ։_ Այո.. ամբողջովին պիտի հագնեմ, մինչև վիզս։

համար Է, որ ասռւմ եմ մ, րդոլ կրկնակոշիկ տվեք, Այանք ոտքի

կրկնակոշիկ են.Բժիշկը հեռացավ.Մենք գործակատարին մի կողմ քաշեցինք,— Ասացեք խնդրեմ, ընկեր, այս բժիշկը հոգեկան հիվանդ \

հո չէ՛'։_ Այո, արդեն սկսել է ուղեղի խանգարում ունենաղք _ Ինչու չեն տանում հո գեբոլյժֆ մաա,— Հենց ինքը հոգեբույժ է,— Երեի ցեխի՞ց է խելագարվել,— Ոչ այնքան ցեխից, որքան կրկնակոշիկ* չին պանիկայից։ |_ Իսկապես այս ի'նչ մոլուցք է , այնպես են վբա I

«62

կրկնակոշիկ առնելու, կարծես ամբողջ ընտանիքներ, գերդաստան­ներ, ամբողջ Հայաստանն ուզում է կրկնակոշիկի մեջ մտներ

Սարսափելի բան է ,— գանգատվեց գործակատարը,— մարդ կա, որ արդեն իր երեք սերնդի համար կրկնակոշիկ է առ. նում Վագոններով, գնացքներով կրկնակոշիկ ենք բերում' ձեռաց հնձվում է,

— Ի՞նչ է բուն պատճառը։— Բուն պատճառը կրկնանգամներն են։— Կրկնանգամնե՞րը>— Այսինքն անդամների կրկինները։

Նոր տերմինոլոգիա Է, բացատրեցեք խնդրեմ,— Պարզ բառ Է, ինչպես որ կրկնակոշիկը կոշիկի կրկինն Է,

այնպես Էւ կան կոոպերատիվի անդամների կրկինը — պարզապես նրանց հարևանները, բարեկամները, խնամիների խնամիները, պարզապես նրանց գրքույկից օգտվողները,

— Ա ֊ Հա..է— Նայեցեք այս բազմության։ Սրանց մեծ մասը կրկնանդամ֊

ներ են, Բայազետից, Էենինականից, Ղամարլվից, Աշտարակից թափվել, եկել են մեր խանութը և այստեղ ևեթ սարքում են իրենց աղջիկների բաժինքն ու փեսացուների շորերր։

Եթե ձեր խանութում մի վւոքր Էլ զագս ունենաչիք, կդաո­նար հարյանիք։

— Այո, զուռնան Է պակաս.Լավ, ի նչ միջոցներ եք ձեռք առնում այս լուսավորչա­

կան կրկնադամության դեմ։Բռնում ենք այդպիսիներին, բայց ի՞նչ օգուտ. այնս/իսի

բազմություն Է գալիս, որ պետք Է մի առանձին բյուրո հիմնել դրանց համար։

— Աոանձին խանութ սարքեցեք դրանց բռնելու համար,՜ °գնի ։ այդ առանձին խանութն Էլ պետք Է մի առան ֊

Щ խանութ սարքի։Ինչո լ կոոպերատիվի գիտակից անդամներին չեք խ ընդ ֊

Բ*ւմ, որ խրատն ն իջենց անգիտակից ընկերներին այդ հանցան­քի համարւ

— Դժբախտաբար գիտակիցներն են այդ «կրկնանդամոլ- թյան» պատճառը։

Ж

— Կանչեցեք խանութ, խրատեցեք այդ գիտակիցներինւ— Ո՞վ է տեսնում նրանց երեսը։— Որտե՞ղ են որ։Իրենց տանն են մնացել և ցեխի պատճառով չեն կարողանում

խանութ գալ և կրկնակոշիկ առնել, իսկ մինչև որ կարողանան կրկնակոշիկ առնելու գալ' արդեն կրկն ան դամն երը կսպառեն ողջ կրկնակոշիկներ՛ն ու մնացած ապրանքն էլ։

— Տեղն է նրանց, բարեկամս, ձեզ մի բան ասե՞մ, Այս կըրկ- նանդամները, ինչպես երևում է, այնպիսի մի ցեխի Հեղեղ են, որ առաջարկուԱ եմ բերել տալ մի խոշորագույն կրկնակոշիկ և կոո­պերատիվ խանութը հագցնել, որպեսզի նա կարողանա այդ ցեխից անց կենալ, գնալ իր բանին։

1927 թ.

ՄԱՄՈԻԼ

Տարօրինակ է լրագրի, մամուլի կյանքը։Կատարյալ արկածների շարք, հեքիաթ, մետամորֆոզա,Կենտրոն տեղում լույս է տեսնում,Խմբ ֊պրատանն անդուլ եռուզեռ է։ Խմբագրական կոլեգիա,

աշխատանք, հոդվածագիրները գալիս են լցվում։ Փոստ, հեռադիր­ներ, նամակներ։ Այստեղ խմբագրական կոլեգիան է հոդվածները ջոկում, կրճատում, հարմարեցնում, Այնտեղ ստիլիստն է աչքերը տարածության մեջ չռած մի «ավելի հարմար բառ» որոնում, մի կողմ աշխատակիցն է զայրացած բողոքում իր հոդվածում սպրդած վբիպա կն երի մասին։

Մեջտեղում տպարանի աշխատակիցն է տնկվել և հոգեաոֆ պես նյութ է ուզում, Տպարանում գրաշարն է սխալվում, սրբա- գրիչն էլ թոնթորալով ուղղում, Մեքենա, մամուլ, էքսպեդիցիա, փոստ և ահա լրագիրը վերջապես գնում է ընկնում Ղաողա֊Բա•

զարէՀիմի Ղառզ ա Բազարում։

364

Գյուղացիք հավաքվել օդայում, նստել են ծալապատիկ պատի երկարությամբ, Պատահաբար նստած Է մեջներին մի հյուր, ան- ցորդ ոմն։

Ասում են} խոսում։

Եվ ա հ ա խ ո ս ա կ ց ո ւ թ յ ա ն ժ ա մ ա ն ա կ ն ր ա ն ց ի ց մ ի ն ը ձ ե ռ ը տ ա ֊ ն ո ւ մ Է ծ ո ց ը , Տ ա ն ո ւ մ Է մ ի ծ ա լ ա ծ Լ ր ա գ ի ր *

« Լ ր ա գ ի ր . . . կ ո զ տ ո ւ ր ա կ ա ն կ ե ն տ ր ո ն ի ց մ ի բ ա ր ե կ ա մ , Լույս

ի լ ո ւ ս ո . . . վ ե ր ջ ա պ ե ս » , — մ տ ա ծ ո ւ մ Է ա ն ց ո ր դ „ մ ն ը և ժ պ տ ո ւ մ լ ր ա գ ր ի կ ո ղ մ ը .

Գյուղացին բաց Է անում լրագիրը, մի պատառ կտրում տալիս Է կողքի նստածին, Սա Էլ մի պատառ կտրում տալիս Է իր կողքի նստածին, Նա Էլ կտրում տալիս Է իր կողքի նստածին։ Եվ այս­

պես իրարու թավազա անելով մի պատառ լրագիր' հանում են թաշկինակների ծայրին( փաթաթած սև թոլթունը, լազաթին խնամ­քով փաթաթում, անց են կացնում մուշտուկներին ու հանգստա֊ գույն կերպով սկսում են ծխել և հետն Էլ զրույց անել, Բազարի օրվա չար ու բարուց։

— Այ տղա իմ սելն Էլի կոտրվեց Էդ անիծած քանդված կ ա ֊ մ ո ւր ջի վ ր ե ն ։

֊ Տո, գ„ւ ջուրն ասա, ջուրը, գեղը ջուր չունի խմելու, ջրելու, Խոտորվեցինք Է։

Էս մեր խանութպանն Էլ Հո մեզ կերավ։Ու ֆսֆսացնում են Էն մեր մամուլը... Հետո այն անցորդ ոմնը

քաղաքի լրագրում նկարագրում Է սույն «ջերմ» ընդունելությունը, որ մամուլը գտել Է գյուղում, հիշում Է «կուլտ ուր ֊ տ րե գեր я գյուղա­ցու անունը, որ առաջին անգամ լրագիրը մտցնում Է ղառղաբա֊ զարցիների մուշտուկները, Շրջակա գյուղերում ծիծաղում են, Լուրը հասնում Է Ղառղա-Բաղար, Քաղաք գնացող մեկի ձեռքով *կողտոլր-տբեգերլ» բերել Է տալիս այդ լրագրի համարը և խը- նամքով ծալելով գնում Է դոշակի տակը. Այստեղ լրագիրն ստա- նամ Է իրականության մամուլի առաջին սխմոցը, հետո գյուղում Դպրոց Է բացվումг

Կոոպերատիվ խանութ,Փոկ,

Խրճիթ֊ ընթերցարան'^ յոլղթզթակից,

868

Սա սկսում է կամաց -կամաց գրել, թղթակցել լրագրին, Կա- մաց֊կամաց մանում է գյուղական իրականության մանրա մասնհրի

Щ ' Ու քննադատում է, քննադատում է կոոպերատիվ խանութի բացերը, քննադատում է Փոկի վարչությունը, քննադատում է գյուղխորհրդին, քննադատում է դեպի կոզակները ցույց աբվա

անտարբերությունը։Դե մարդու սիրտն այդպես է ուզում։ ս ,Ասած է « Արվեստը դժվար է, քննադատութչունը' հեշտ», Ծվ

ահա մ ի օր էլ մեր գ յ ո ւ ղ թ ղ թ ա կ ց ի ն մի հիմնավոր ծեծ են ուռեց, նում կամ ասենք, մի քիչ Ապառնում են, Եվ բանից դուրս է գ ա լի , . որ արվեստը դժվար է, ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն էլ դժվար է, աք դ ր ա համար պ ա տ ր ա ս տ ո լ թ յ ռ ն ունենալ... մեջքի և ծոծրակի,

Այստեղ էլ գ յ ո ւ ղ թ ղ թ ա կ ի ց ն * գրվում մամուլի տակ, Եվ հասա- աակական մտքի առաջին շփումն սկսվում է հասարակական րը. ոունցքի առաջին շփումով, բայց լուրը հասնում է ղադրին, հրա­պարակվում է դեպքը, և գործն ընկնում է ժողդատարան,

Խեղճ Ղառղա֊Բագար, Մարդիկ դալաթ արին մի լրագիր ծխե- ցին, դու էլ քթներից բերիր- Հիմի ստիպված բերել են տ ա յ ի ս լրա­գիրը, որ տեսնեն, թե բանն ինչով է վերջ սնում,

Հետզհետե նորանոր դեպքեր են պատահում և ղառղաբա. զաՐ4իՔ լրագիր կարդալ տալով' նկատում են, որ լրագրի մեջ բա- ցի խաթ սներից, ուրիշ յավ բաներ կան իրենց գյուղի քա նվա * կամուրջը շինելու մասին, գյուղը ջուր բերելու մասին, ի ֆի կաց ման մասին, ռացիոնալ տնս եսության մասին,

Եվ ահա Ղառղա Բազարը, որ առա՝ ծխեց լրագիրը, <ե«>« դրեց դոշակի տակ, հետո ծեծեց նրա թղթակցին, հիմի արդեն Ш- մակ է գրում լրագրի էքսպեդիցիային,

վրադիրներն ուշանում են, խնդրում ենք վերջ տալ անկար-

ЦЛկթյանօ։ ,Հիմի էլ Ղաողա֊ Բազարն է ընկել մամուլի Կ *

կաղապարվում է նրա մտայնությամբ, նրա գաղափարներով,Նույն պատմ ւթյունն է և գործարան,սյին հեռավոր և մտավ р

Վայրերում, ւ

•«60

թղթակցին դուրս են անում, թղթակցին Ապառնում, խռովում են լրագրից, խմբագրությունից ֊ անհանգստանում են նրա հոդ ֊ վածներից, դիմադրում, հետո զբաղվում և վերջը դառնում ,րաղՐհ բարեկամ ը ։

Մամուլը կյանքի հայելին է,Շատերը նրա մեջ տեսնում են իրենց... „լռած քիթը և կա րծե ֊

լով, թե հայելին է ուռած' խփում են հատակին և ջարդում,Բ ^յց ուռած քիթը մնում է,

Վերցնում են մի ուրիշ հայելի, նայում են մեջը — էլի քիթն ուռած է, էլի Լն ջարդում, Վերջր իրենց ուռած քթի համառությու­նից համոզվում են, որ հիվանդն իրենց քիթն է, գիմում են բժշկին,

Ասում է. «Բանն ասելը չէ, բանն անելն է»,Ոչ։

«Շատ անդամ բանն ասելն է»։Տեղեր, դեպքեր կան-Մամուլն այն «վատամարդն է», որ ասում է ճշմարտությունն

այնտԼղ, ուր «բար ե խնամ լռություն է»։

Մամուլն այն ջրի կաթիլն է, որ կա մա ց ֊ կամաց, ամեն օր, ամեն Ժաժ, ամեն րոպե այնքան է կաթում իրականության քարի վրա՛ որ ծակում էէ

Մամռւչն այն ամենօրյա, ծանոթ, սովորական ղաոած պսւա- ւէությունն Է, որ վերցնում կարդում են և դեն դնում,

Հին պատմություն Է, հետաքրքիր բան չկա.Մյուս օրն են կարդում,

~ Հին պատմություն Է, հետաքրքիր բան չկ.ա.Երրորդ օրն են կարդում.Եվ «հետաքրքիր բան չկաа ասելով այնքան են կարդում,

կարդում, որ յուրացնում են աշխարհիս իրադարձությունների իմաստը, լցվում գիտակցությամբ, կամքով և անում այն, ինչ ֊որ մամոլչն ասում է;

Ш ? թ.

т

Ի Ն 2 ԳՈՐԾ ՈԻՆԵՍ ԱՅՍՏԵՂ

Մենք մի խիստ ուսուցիչ ունեինք՛Ամեն տեղ հետևում էր մեզ։Չէր պատահի, որ մի տեղ լինելիս, մի բան խաղալիս կամ վը-

բա չհասներ, կամ վրաներս չբարկանար։— Այստեղ ի նչ գործ ունեք։Գնում էինք եկեղեցու հետևն ութթուրմա խաղաչու։Մեկ էլ տեսար խիստ կերպարանքով ներս մտավ.— Ահա, այստեղ եք. ի՞նչ բան ունեք այստեղ։Փախչում էինք հեռու փողոցները։ Բայց ահա խաղի թունդ ժա­

մանակը վարժապետի խոժոռ կերպարանքը և դաժան ձայնը.— Այս ո՞րտեղ եմ տեսնում ձեզ, ի՞նչ եք անում այստեղ։ Հանգիստ ու դադար չկար։Ոչ մի տեղ չեղավ, որ մեզ չհետևեր խստապահանջ վար</ա֊

պետը, Բոլոր տեղերը փորձեցինք, Գնացինք դպրոցի բակը, չեղավ' անգամ դասարաններում վրա կրնկներ և կհարցներ,

_ Ի՞նչ գործ ունեք այստեղ։Բայց մեր հալածանքը միայն նրանից չէր։Շուկայում մրգավաճառներ կային, որ երևի վախենալով, որ

մենք կարող էինք իրենց տաշտերից միրգ թռցնել (ճիշտն ասած չէինք մտածում), հենց հեռվից տեսնելիս մեզանից մեկին, ասենք'մի քար վերցնելիս, կգռռար.

— Վայ, վայ, վայ տեսաք ի՞նչ արեց։ Տեսաք ի՞նչ արեց։— Ի՞նչ, Ի՞նչ,— ձայն կտային մյուս վաճառականները։— Քար վերցրեց։_ Քա՞ր... քա՞ր... քա ր՛ Բռնեցե ք ...— Բռնեցե՛ք,— գոռում էր ամբողջ շուկան։Իսկ մենք « պուկ» փախչում էինք լեղապատառ։Շատ չավ սիստեմ էր մեզ փախցնելու.Մեզանից և ոչ մեկը մի անգամ գլխի չրնկավ մտածելու, թե

այդ ինչպես է, որ վարժապետն ամեն տեղ մեղ նկատում է, թե «Гչպետք է լիներ և որտեղ է, որ «կաբելի է լինելа։

Չհասկացանք նաև այն մրգավաճառներին, թե ինչո ւ էին ամեն բան վերցնելիս, ամեն ինչի ձեո տալիս գոռում մեզ վբա.

Բայց մենք վախենում էինք.

Միայն մեզանից մեկը շատ հետո «կասկածելի», «խ ոզ» փո­ղոցներով անցնելիս1 երբ խոժոռ վարժապետի,ն Հանդիպեց և նա հարցրեց, թե ի՞նչ բան ունիս այստեղ, ինքն էլ նրան հարց տվեց.

— Այստեղ ես ոչինչ չունեմ, բայց եթե սա վատ տեղ է՝ իսկ դու ի՞նչ բան ունես այստեղ,

Հիմա այս խստապահանջ վարժապետի և խորամանկ մրգա­վաճառների դերն են ստանձնել եվրոպական կառավարությունների անդամներն ու ամբողջ եվրոպական «բարձր» հասարակությունը,

Մեկ էլ տեսար հանկարծ ահագին իրարանցում,— Ի՞նչ է պատահել,

֊ Անիմանալի բան, Անհուսանելի բան, Անհնարին, չաեսնը ֊ ված, ապշեցուցիչ բան, Որ իմանաք, չեք հավատա, Կասեք' սուտ է, զրպարտություն է։

— Բայց ասացեք, տեսնենք, ի՞նչ է պատահել։— Հաբեշստանի Ջիբոլգի քաղաքի տներից մեկի ուղղակի մե-

ջը պատուհանի առջև մի ռուս կոմունիստ է երևացեր— Հաբեշս տան ո՞ւմ, ի՞նչ է ասում...— Ջիբուգիո՞ւմ...— Քաղաքի տներից մեկում...— Տան մե՞ջ...— Պատուհանի աոջև...— Այո, սպասում ենք լրացուցիչ տեղեկությունների.Հետևյալ օրը>— Տեղեկություններ եկա՞ն։

— Եկան, ճիշտ էին մեր ստացած տեղեկությունները, Զիրու ֊ Դիում ռուս կոմունիստ է երևացել,

Հե տևյալ օրը։

— Լրացուցիչ տեղեկություններ եկա՞ն։֊ Եկան, Եվ գիտե՞ք ինչով է զբաղվելիս եղեչ ռուս կոմու­

նիստը, ւ 4— Ինչո՞վ,

֊ Աներևակայելի, վրդովեցուցիչ բանով, Գնացել է Հաբե- չըսաան և ուսումնասիրում է ցորենի ծննդաբանությունը...

֊ ՉԷԷԷԷ-... С

֊ Տեղեկության տրվա՞ծ է 4Ьр գոբձակաքնեբին Л - * - * * * * ,»Ում այդ մասին։

2 4 К ք) ՚ե ւ ք |ւր 6 յա (ւ , Б ш ш о г Ц369

— Հայտնվա՞ծ է Մոսկվա, Սովետական կառավարության,

Հետևյալ օրը։— Ա ղ վ ա ն и տան ում մի ռուս կոմունիստ է երևացել,

— կ!նԼոնում աեսել են մի սուս կոմունիստի, Ի՞նչ է շին<ոմ

նա Հ ԱԱկլիան, որ ամեն տեղ քիթը խոթում է մեր խոժոռ վար- ծապեաի պես' մեղ հետ ուղում է նույն սիստեմով վարվել,

___ Ի ՞ ն չ եք շ ի ն ո ւ մ այստեղ՛Եվ իրավունք ունի.Մարդն ուր էլ որ գնում է, հանդիպում է ռուս կոմունիստի, է?վ զարմանում է, և զատանում է, ե արյունը գլխին է խփում,

և գոռում է. ._ Զարմանա.# բան է, Ո*ր գնում եմ, կոմունիստներին եմ

հանդիպում, ի՞նշ գործ ունեք այստեղ,Չի՞ լինի որ մի օր ԷԼ այդ կոմունիստը հարցնի նրան.— Իսկ դուք ի՞նչ գործ ունեք այստեղ։Անգլիան (ինչպես և մյուսները) ամբողչ աշխարհն իրենցն են

համարում, Կանտոնն էլ իրենցն է , Պեկինն էլ իրենցն է, Բոմրեյ էլ իրենցն է, իրենք կարող են ամեն и եղ լինել, իրենք կարող ամեն բան անել, Բայց հենց շվաք,, երևա մի որևէ Ավստրալիայի Պերթ քաղաքում կամ Սառուցյալ օվկիանոսի մի սաոույցի վրա

ա քերը իյոժոոում են.ի՞նչ բան ունեք այստեղ։- Իսկ դուք ինչ ունեք, եթե տեղն «անկարդ» Է, М եթ

« կարգինх տեղ է, ինչո\ ես չպիտի լինեմ այնտեղ,Բայց Անզլիան խորամանկ մրգավաճառի պես էլ է վարվու

մեզ հետ։Հենց Ի ճ ' * * ■ * • " *

, , - յ ։ , V լ,ինի թւ Խ < * " » * ' ' ‘■ ■ ' Л " *հեյւռ էլ Լոնդոնում...

Վերջն Ц լոբդեբի աների մեջ...

1927 թ.

.Բ Յ Ո Ւ Ր Ո Կ Ր Ա Տ Ի Զ Մ

Բյուրոկրատիզմի տեսակները շատ են, և քանի որ ^ս՝ տ է խոսվում բյուրոկրատիզմի մասին, հիշենք նրա ոեսակներից մի քանիսը։

Կա արտադրական բյսկրո կրա*ոիզմ կա լուսավորչական ր յո ւ ֊ րոկրաւոիզմ, վարմս, պետական բյուրոկրատիզմ, բնավորության բյուրոկրատիզմ, տրոպիկական բյուրոկրատիզմ, ներհա յեցողական բյուրոկրատիզմ., նախանձախնպէ,ական բյուրոկրատիզմ և ալլն, և այլն. Մինչև անդամ բյուրոկրատա՛կան բյուրոկրատիզմ։

Եվ որովհետև բյուրոկրատիզմի մասին մի մեծ ուսումնասի­րություն ենք պատրաստում, որ տասնհինգ տարում հույս ունենք ավտրս,ելռլ' այստեղ համա, ոտակի մեջ .բերենք այն բյոլրոկրա ֊ տիղմի օրինակները, որոնցով օժտված ենք մենք,

Ամենատարածված Հև հարազատ) տեսակը մեր երկրռւմ որո- պիկական կամ ւրիեն-տւյլիսսւական բյուրոկրատիզմն Է ,

Ինչպես գ ի ս ,:», թե' Արևմտյան Եվրոպայոս! և թե' Ռուսաս­տանում շատ Է գրվել, մինչև անդամ երգվել Արևելքը, Րանաս- տեղծներր շարունակ գեղգեղել են ծանրախոհ, լասնի տ, խոկուն, նիրհուն Արևե/քի մասին, Քանի նկարիչներ անմահացրել են իրենց կտավի վրա այդ հոյակապ պատկերը, Նստած Է արևելցին քուրմի պես, աչքերը կիսափակ, մշուշոտ երազների մեջ, միստիկ մտքերր ծովում խորասույզ և լսողությունը դարձրել Է Կիջաիեզ երս, կա ն

լռության հեռավոր ղողանջներին'Ի նչ Է մտածում արևելքի այս առեղծված մարդը։Ոչինչ,Ոչին/ից ոչինչ։

Չլինի՞ իսկապես կարծում եք, թե իր ունկը խոնարհեցրել Ւ գեպի տիեզերական փիլիսոփայությունը.

Պարզապես թամբալություն Է անում։Շոգից։ մալարիայից, ափիոնից, անգործ՛ությունից թմրել,

ֆո&ը տանում Է ։

Ահա ճանճը բզզաց, բզզաց և եկավ նստեց նրա աչքի ա ղ ֊ է*Ր°ԿԻ վրա ե սկսե՛ց ծծեր Մեր արևելցին, որ «թամբալությունից Էջին քեռի Է ասում», ուզում Է կարծես քշել ճանճին, բայց թամ- քալությունը դալիս Է , Ւնր ճանճ իրար հետևից գալիս են նստում

871

նրա աչքի վրա, ճիշտ է' նեղվում է մեր արևելցին, բայց միայն Նայում է, աչքերը կիսախուփ, քիթը կնճռած։ Ի՛նչ է մտածում, Մտածում է, թե ի՞նչ կարիք կա իսկապես քշելու այս տասը ճան­ճը, Սրանց քշես, մյուսները պիտի գան ծծելոս Գոնե սրանք թոզ ծծեն կշտանան և հանգիստ նստեն, Գոնե ուրիշ ճանճեր տեսնելով, որ տեղն զբաղված է, էլ չեն գա նստելու նրա աչքի վրա,

Լավ է տասր ճանճ, քան հազար ճանճ։Լավ է մի ճանճ, քան երկու ճանճ.Բայց ամենից լավ է .ղ մի ճանճ քան որևէ ճանճ,Ուրեմն և ոչ մի շարժում մի անի.Արևելյան փիլիսոփայություն, թեկուզ վաճառական, թեկուզ

գրագիր, թեկուզ պետական պաշտոնյա, արևելցին միշտ գործը ձգձգում, դանդաղեցնում է և վերջը կանգնեցնում, որ իր հանգիս֊

տԸ չվրդո։1'1Ւ։Արևելյան թամբայխանաներր (ծույչերի համար շինած տները)

ավելի լավ օրինակ են այս ճանճակ անութ յան'Թ ա մ բ ա լ խ ա ն ա յ ո ւ մ մ ի օր հրդեհ է ընկնում, Եվ ահա թամբալ­

ներից մ ի ն ը փոխանակ վեր կենալու և դուրս փախչելու, նվում է

միայն.— 0 գնեցեք, տարեք դուրս, այրվում եմ,իր կողքին պառկած մի ուրիշ թամբալ տնքում է.— /7 /7 ... գան... քեզ տանելու... ասա. ինձ էլ... տանեն... Լավ է ասել Բուդդան.«Լավ է քայլել, քան վազել.«Լավ է նստել, քս ֊ն քայլել,«Լավ { պառկել, քան նստել,«Լավ է քնել, քան պառկեի«Բայց ամենից լավ է օեռնել, քան քնել»,ճանճիզմ... թամբալություն...Ահա այս ճանճիզԱն է, որ իբրև հիվանդություն պատճառ է

դառնում այն տրոպիկական բյո,րոկրս տիղմին, որից շատ կգըա-

նենք մեր հիմնարկների Օեջ,— Ոնկեր, գրեցեք իմ թուղթը, մի ժամ է կանգնած ե մ , ՜

ասում է գյուղացին իր սեղանի մոտ անշարժ նստած օրիենտա­

լիստին,— Սպասեցե ք.

372

— Բայց ես շտապում եմ։— Վաղը եկեք, այսօր դժվար թե հասնի։— Ախր վաղն էլ որ գամ, նույնը պիտի ասեք։֊ Չէ, կլինի,

— կժ նԻ՝<— 1ԿԻնԻ> կլինի, կամաց-կամաչյ. Կամ.— Ուրեմն ինչպե ս անենք, ընկեր վարիу,— «Կխոսենք» այղ մասին,— Հիմա խոսենք,— Լավ «կմտածենք» այդ մասին,— Հիմա մտածենք։— Գիմում տվեք։— Ախր ինչ դիմում, մի խոսք է, ասեք անենք։— Լավ, ե կ ե ք վ ա ղ ը ° ՜ խ ո ր ՞ ր դ ա կ ց ե ն ք » ա ( ղ մ ա ս ի ն ։

Այս տ ր ո պ ի կ բ յ ո ւ ր ո կ ք ա տ ի ղ մ ն ա յ ս ա ն ձ ի հ ա ն գսսւ յ ա Ս հ ա ­

մար է։Ինչպես ասացինք՝ կա նաև արտադրական բյուրոկրատիզմ։

Այս էլ թղթեր արտադրելու տեսակն է։ Ինչ տեսակ թուղթ ուզում է լինի, միայն հիմնարկը շատ ստանա ու շատ ուղարկի։ Գրում է, ստանում, դիզում թե' իր հիմնարկի և թե՛ ուրիշ հիմնարկի թղթե- րի պահարանները։

Այս с գործ» ստեղծելու համար է։Լուսավորչական բ յ ուրոկրաս,իզմ. այս իրար հետ «ինադ»

ընկած հիմնարկ։:լթյոլնների գրագիտության տեսակն է, երբ մեկը մյուսի վրա է գցում մի գործ և համառորեն շարունակում դրել իրար ամիսներով իր не ինադն я աոաշ տանելու համար։

Սրան մի ք ի չ նման է վարժապետական բյուրոկրատիզմը, միայն մի տարբերություն, մինչդեռ լուսավորչական բյուրոկրատն «ինադ» է անում գրությունների բովանդակության համար, վար­ժապետական բյուրոկրատն ավելի ձևի, ոճի և լեզւէի համար է ձ ը գ ֊ ձըգոլմ.

Բնավորության բյուրոկրատիզմ. Այս էլ այն տեսակ բյուրո­կրատիզմներից է, որի տերը շատ նորմալ մարդ է, ամեն բան հարթ տանում է բայց մի մեխ ունի, հենց բանը հասավ թե չէ այդ

եխին, սկսում է վիճել, շեղվել ձգձգել և գործը հեռացնել ա փ ե ֊ Րից> սատանան գիտե, թե որ օվկիանոսները։

373

Ներհայեցողական բյուրոկրատիզմն էլ այն Է, որի տերը մանրում, վերլուծում, ճյուղավորում է զործերի նյութլ, , հասնում է մ ի ն չ և հ յ ո ւ լ ե ա ր ա ն ո ւ թ յ ա ն . . . մինչդեռ տեխնիկական ծառայողի

կոշիկների մասին 1, խոսքը'Ն ա խ ա ն ձ ա խ ն դ ր ա կ ա ն բյուրոկրատիզմ. սրա տերը սաստիկ

շատ է շտապում, սաստիկ շատ գործեր է ուզում անել, գնում է դեսուդեն, անհան գս տացն ում է ամենքին և ամեն ինչ։ Դեպքեր շատ են պատահում հիմնարկում, բայց գործ չկա։

Բյուրոկրատական բյուրոկրատիզմը դա այն կլասիկ, հին բյուրոկրատիզմն է, որ գիտակցաբար, սիստեմատիկ կերպով ձըգ- ձգում, ուռցնում, խճողում է գործերը, որպեսզի բյուրոկրատիզմը լինի, որպեսզի հ ի մն ա րկութ յուն ը լինի, որպեսզի ինքը լինի,

Այս բոլոր բյուրոկրատիզմները թեև շատ համառ հիվանդու- թւուններ են, բայց վերջապես բուժելի ենւ Ամենից դժվար բու- ժելին լուսավորչական բյուրոկրատիզմն Է, որ հայկ յան ցեղային հատկություն Է, պետք Է ցեղը փոխել, Վարժապետականը' դաս- տիար ակութ յան հարց Է. շատ Էլ դժվար չէ,

ներհայեցողական և նախանձախնդրական բյուրոկրատիզմը

նույպես բուժելի է, թեև ջանք է պահանջում,Բնավորության բյուրոկրատիզմը հեշտ է բուժել, Պետք է մի

անգամ վրան թունդ գոռաս.Դժվարը տրոպիկ բյուրոկրատիզմն է, որ պահանջում է երկա­

րատև սրսկումներ, Բայց ամենից դժվարը տրոպիկ բյուրոկրատիդ- մի ծածուկ տեսակն է, որի գոյությունը շատ անդամ չի հայտնվում եթե արյունն անդամ քննել տաս,

Սրա պալյատիվ բժշկության ձևլւ կա,Օդափ ոխությյււն.. •

1 Տ ! 7

Բ Ե Ն Ե Շ Ը 6 Ա Ն Ա Ձ Ո Ի Մ է . . .

Չ ե խո Ալովակիա յի արտաքին Հործոց մինիստր, բղղային սոցիալիստ Բհնեշն այս օրերս ընդունեց մեդալի սա բանվորների պատգամավորներին, որոնք նույնպես ազգային սոցիալիստ պար- տԻայի մեջ են և եկել էին նրա մոտ պահանջելու, որ Չեխոսլովա- կիան ճանաչի Սովետական Միությանը,

Բենեշը պատասխանեց, որ.. . Բայց նախ ս առաջ մի քանի խոսք հենց իրա՝ Բենեշի, մասին, Այս մարդուց դժվար է մի քիչ բան հաս կանալը, տարօրինակ է մի քիչ, այնպիսի հայտարարու­թյուններ է անում երբեմն, որ չգիտես վարժություններ է անում վևք ամիս Vետո խելագարվելու, թե խելագարված է եղել և .ղատ- րաստութրոններ է տեսնում Հետղհետե առողջանալու։

Բայց մազալու մարդ է։Ուղղակի կոմիկ։Ւր Արտաքին գործոց մինիստրի պաշտոնում եղած բոլոր ժա­

մանակ, որքան լ՛նգամ որ հարց է դրվել Սովետական Միությունը ճանաչեչոլ և իրեն հարց են տվել, թե ե՞րբ կճանաչվի Սովետական Միությունը' Բենեշը հ անկարծ վեր թռչելով պատասխանել է.

— Խորհրդային Միությո՞ւնը, հա, շգւտով կճանաչվի,— Շոլտ ո" վ,— Այո, շուտով՛— Բայց հաստատ աս/ ես ե՞րբ,— Հաստատապես' մոտ ժամանակներս.Անցն ում Լ մի քանի ամիս, մի տա րի,— Ե՞րբ Է վերջապես ճանաչվում Խորհրդային Ս իությունը,Բենեշը դարձյալ վեր Է թռչում տեղից և միամիտ ժպիտով

պատասխանում Է.— Այ, մի քիչ հետո։Բենեշը այն մարդուն Է նման, որի հետ ճանապարհին պա­

տահմամբ ուղեկից դ առած' հարցնում ես.— Բարեկամ, Բողազքյասան հասնելու շա՞տ մնացէ— Բողաղքյասանին ի՞նչ մնաց որ... այ, Էստեղ Է, քթի

տակ,— Ոլ քթի ծայթով ցույց Է տալիս մի հարյուր սաժենի չա ի

— Քա՞նի Ժամ ճամփա ունենք գեու

т

_ Կես սհաթ էւ չի քաշի’ մոտեցեք ենք,Գնում ենք կես ժամ, երկու ժամ, երեք ժամ։— Բարեկամ, Բողազքյասանդ ո՞ւր մնաց։— էս ա, էս յաան էլ անցնենք, հրես կերևաւ Անցնում ենք մի բլուր, երեք բլուր, երկու սար։— Բ ո ղ ա զ ք յ ա ս ա ն դ չ կ ա , բ ա ր ե կ ա մ ։

— Տնաշեն, մտնում ենք Հրես Բողազքյասան, ասում ես չկա , Տես իմանում ձեո է առել ձեզ, թե գլուխը կորցրել է, գնում

ենք, գնում, — Բողազքյասանը չկա ո, չկա,Ահա մեր Բենեշն էշ ճիշտ այդ բողազքյասանցին է։ Ւրա

համար է, որ երբ բանվորները նրան հարցրին, թե երբ պիտի 9 ե ֊ խոսլովակյան կառավարությունը ճանաչի Սովետական Միությա­

նը, Բենեշը պատասխանեց.— « ճանաչումը տեղի կունենա հարմար մոմենտում»>Հրաշալի պատասխան, որ թե' պարզ է և թե' որոշ։_ ճանաչում ընդունո՞ւմ է Բենեշը։— Ընդունում է։— Տեղի պիտի ունենա ։— Այո', պիտի ունենա։— Ի՞նչ ժամանակ։ Նշանակվա՞ծ է ժամանակը։— Այո, մոմենտում։— Ո՞ր մ ոմ են տ ում։_ Հարմար մոմենտում։Դե, իհարկե, ինչպե՞ս կարող Է ճանաչումը տեղի ունենա.

սւնՀ արմ ա ր մոմ են աում էԲայց Հարմար մ ոմ ենտն Էլ ո րն Է։Դա Բենեշը գիտե, կամ ավելի ճիշտը Բենեյն Է, որ չգիտե, Ինչպես այն բողազքյասանցին, որի «սհաթր» մի առաձգա­

կան խոսք Է։Իհարկե, եթե Բենեշը խելագարության պատրաստություններ

չի տեսնում՝ ճիշտն այն Է, որ նա ձեո Է աոե;, Քանի' տարի հղավ, որ հասնում Է դեռ Բողազքյասան,

Բայց ո՞ւմ Է ձեռ առել։Եթե իր հայրենակիցներին — դա իր բանն Է,Եթե Եվրոպայի «հասարակաց կարծիքին» — դա Է[ Եվրոպայ

հասարակության բանն է, Բայց եթե Սովետական Միությանն

т

Т н Т Н ' թ 7 Բենկռ նե1Ո'ք,է ՚" ն ^ղադքտասանի ճամփանիրենից հարցնող չկա։

մոլթ յո ն ' ՈՔՐ 11 հաՐՅ և ^ եր!ացնհնՔ համառոտ Բենեշի պատ-

Հետաքրքիր է, թե ինքը բ ե ն կ ը Ռ չ է յտածոլմ

ոպո ւմ է ճանաչել Սովետական Միությանը,Իհարկե ի ն ք ը չի ուզում,

Բայց մի օր կճանաչի՞ Սովետական Միությունը,Այս մասին ինձնից հարցրեք,Մի օր կ ճ ա նս ^ , Այդ ք ա ն խ կ ք ոլնի բ ե ն ե շ ը ) Զ ո ււ ^

այդքան տարի է Արտաքին ղպ,ծոց մինիսար է։ նա գիտե>

" Հ ե ս ! ՞ չ " ձ ի Փաստը որ կա< պետք է յքա.

Դրա համար էլ ձգձգում է, դեռ չի ճանաչում, երբ հասնի այդ փաստին խեչացի և ռեալիստ մարդու պես ասի.

/ 7 ք / ' Ш« Ш է“ ԷԼ Քեզ Բռ1ազՔյասան, նոր որ հասանք, Այսինքն Չեխոսլովակիայի սովետականացման օրը,

1927 թ .

ա ն գ լ ի ա կ ա ն հ ա ր ս ա ն ի ք

Բանվորների առաջնորդ Ալբերա Թոմասը հարսանիք ուներ այս օրերս։ 1 * 1

Համեստ աշխատավ„ր մարդու էր տալի ս իր ազջկան,Հավ, ճոխ ընթրիք, ծախս բան...

, յ Իի հաՐ, ՏՈ1Ր մա 1” > Ь հ ր ա վ ի ր վ ա ծ , ո ր ո ն ց մ եջ Բ ո լդ ո ւ յի ն ը ,

կ ա մ ն ե ր Հ ™ ШП ա1Ապիսի Ք ա Ղաքա,կան гը ն կ ե ր ն ե ր , և « բ ա ր ե -

Հ ա ր ս ա ն ի ք ը շ ա տ մ տ ե ր մ ա կ ա ն բ ն ո ւ յ թ ուներ և ս ր տ ա լի ա ն ց ա վ , Ա յս ի ն ք ն ի ՞ ն չ կա որ , պ ի ա ի ա ս ե ք ։ * ղ

4եաՈ1Ա 1', Ո Վ է РШЬ Աղ։ԻԿ է' <աԱել է՝ մս,™ Ո1 ^ Ի տԻ& > էհ, կ ա ր գ է , օ ր ե ն ք է, պ ի տ ի կ ա տ ա ր վ ի ,

877

Անգլիական մամուլը, հախ աստծո, ջերմ վերաբերմունք ց ո ւ յց

տվեց այդ հարսանիքին և ի պատիվ իրենց' անկեղծորեն ջերմ վերաբերմունք ցույց ավին այդ դեպքին և տասնյակ ֆոտոռեպոր­տյորներ լ ո ւ ս ա ն կ ա ր եցին հարսանիքի կարևոր և պատմական երե-

վույթները.Այգ լ ո ւ ս ա ն կ ա ր ն ե ր ի ց երեքը դրված են մեր առջև,

Նրանցից մեկում լուսանկարված է հարսանքավոր կոյդ Տորքը, որ ըիւինդրր գլխին, կոկ հանգնված դուրս է գալիս իր տան դռնիցև շ տ ա պ ո ւ մ է Թոմասենց տուն։

Ե ր կ ր ո ր դ ո ւ մ լ ո ւ ս ա ն կ ա ր վ ա ծ է ինքը' Բոլդույինը, իր կնոջ հետթևանցուկ, նույնպես շ տ ա պ ո ւ մ ե ն հարսանիքի։

Երրորդը' Թոմասի աղջիկն է իր փեսացուի հետ,Սրտաշարժ լուսանկարներ են.Ինչպես տեսնում եք' մեր բանվորների առաջնորդ Ալբերտ Рп-

մ ա սի քեֆը վատ չէ.Եվ ինչո՞ւ վատ լինի.Վերջին ժամանակներս ճիշտ է մի փոքրիկ կասկած ուներ,

թե միզաքար ունի, Բայց քիմիական վերլուծումը գտավ, որ դա միզափամփուշտի հասարակ բորբոքումն է, որ և անցել է արդ I

Չէ։ փւյ* ռՔ աստծու, ղանն առողջ է*Այդ միոաքարն էր միայն, որ նրան շատ մտահոգություն էր

պատճառում, Հիմի այդ էլ որ չկա' այնպես ուրիշ մի առանձին

հոգս չանի.Ն յ ո ւ թ ա կ ա ն ն էչ վնաս չ ո ւ ն ի , շատից-քչից կա.Կա, որ հինգ հարյուր մարդով հարսանիք է սարքում և լորդեք

Հրա վիթում,էլ ինչո՞ւ համար քեֆը լավ չլինի.Եվ վերջապես սրտի բան չի՞ »Բայց հարսանիքի ժամանակը մեզանում աշունքին է, Աշունքին, երԲ դաշտային աշխատանքները վերջանում

բերքը, պտուղը բերած չցրած են լինում հորերը, գինին ածած է Հ ֊ նում կարասները, քի լ ֊մ ի չ էլ փող է շարժվում,

Հետ ո արաներն էլ շեն է լինում։ճիշտ է' նշանվող ^ ղ ա Հ կամ աղջկա ամ*ւ*նության ( " Г

աինքն էշի առակի> խոսքը գարունքվա-նից սկսում է կ * *3 կամաց, Բայց իսկական խոսքը բացվում է աշնան վեբԱ , երբ Г

նան ապերը Նոյեմզաբ բաջոլ հետ քուն մտնելիս և իր կռնատակը քորելով հորանջելիս' Նոյեմզար բաշին նրա կողը բղում է.

- Մյըր, Նախշունին ուզող կա, հի՞նչ «ս ասրմ,Կամ' Լ

— Պա մյըր Թյոլնի կանաչ-կարմիրը կապըմ չը՞նք.Այս է կարգը։Աշու նքին։

Р-ե չէ գարնան մեջը, ամառը հարսանի՞ք, ի՞նչ խաբար է, այց Ալբերտ Թոմասը դաշտային աշխատանք չունի չինացի

գյուղացիների նման, ոչ էչ աշխատավարձի հարցեր ունի կա ն ֊ տոնցի բանվորների նման.

Կամ հենց թեկուզ Անդլիայի հանքագործների նման,Փառք աստծու, այդ կողմից նա հանգիստ է,Շատ կանոնավոր և անվրդով կյանք է վարում, Գործն կ քիչ, Առավոտները պիտի քիչ լրագիր կարդա,Դե չինական դեպքեր !,ն, Հնդկաստանի գործեր,ՍՍՀՄ... քԱնախորժ է, բայց պիտի կարդա։Հետո շաբաթը մի անգամ պիտի գնա գերագույն խորհըր-

գի շինության բակը, գլուխը մի անգամ պատուհանից ներս խոթե­լու համար' տեսնելու, թե ով կա, ով չկա,

Երբեմն պիտի բանախոսի բանվորական հավաքույթներում, Կիրակի օրերը պիտի եկեղեցի գնա1 ճիշտ է, սա էլ գործ է, բայց դժվար չէ,Հետո' ընդհանուր դրությունն էլ լավ է։Փառք աստծու, հանքագործների գործադուլը վեր,>աըավ,

Հինական կոնցեսիաները պաշտպանված են անգլիական գրահա- նավերով ու զորքերով,

Շանհայում հանգստություն է։Նանկինի ռմբակոծված չինացիները ոումբերի հանվածների

Հետևանքով ոչ մ ի շ ա ր յ ո լ յ չեն անոլյ ։

Նույնպես ա ն շ ա ր ժ են բանտերի խուցերում ս ե ղ մ ա ծ էտվորները,

Մի ք ի չ բանվորների գլուխները շատ են կտրում Չինասաա֊՞ ւ > բայց դա Է լ թրի սուր լինելուցն Է , Կբթանա, կտեսնեն, ոբ Է ,

V Կ"ԸԻ, թարգ կանեն,

379

Ա,նպեո -ք „ п & . М էն , < ա կ » պհ* լէ ւ < ա ?ո ռ ն ի ֊

ռի համար աշնանն սպասելու կարիք չկա,Ինչ որ Է, ներողություն եմ խնդրում, որ նյութից շ դվ ցի,

Ա թողնենք մ ա „ կ Ը, 2~ - " ' 1~ +զ Լ Լ . » ~ Փ . լ - И - г - - « ։■ ■ ■ ( ի ^ ք ո ^ ն ի

։ ո „ ն Բ ո լ ղ ո Փ ն ը մ ի ֊ յ ի լա վ г - р п - г •"■ Ա ՚ն -

Բախտի բան Է,

1927 թ.

ա մ ս վ ա օ ր ա գ ի ր

Խ եղճ ա լբ ա ն ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ո ւր դ , Խ եղճ Ա լբ ա ն ի ա , ,

ւ ձ Գի , Լ , ն . » Իր ՄՒ - ‘ • Վ - < " « ‘ 4 “ ‘ ձ" յ1տ վ ի ն , թ ե վեր կ ա ց ։

թ ՛ա ր ժա ժ եղա ծ վեր կ ա ց ա վ ,

— Ի ՞ն չ կա ։_ Վեր կ ա ց . Մ բ ռ ե թ պ ի տ ի ո ւնե ն ա ս ,— Մբ ռե ՞թ ։ Ջեռ ք ա շի ր մբռե թս գ ի տ ե ր ,

_ ՉԷ, մ բ ռ ե թ պ ի տ ի ո ւն ե ն ա ս , Ա լբ ա ն ա կ ա ն ս ե փ ա կ ա ն մբռեթ ,

որ ք ե ղ կ ա ռ ա վ ա ր ի ։— Յանի որ չունենամ, Ի՞նչ կլինի։

ՉԷ, պ ի ա ի ո ւն ե ն ա ս , պ ի տ ի դ ա ռ ն ա ս ա ռ ա ն ձ ի ն , անկտի,

պ ե տ ո ւթ յո ւ ն ,_ Լռիր, Էդ մ բ ռ ե թ ն ի մ ո չխ ա ր ն ե ր ի հետ կապ ունի ,

— Ոչ մի կ ա պ ։— Դե որ Էդպես Է, չ ո ւ զ ե ց ի ն ք Էդ մ բ ռ ե թ ը ,

_ $Էէ պիտի ունենաս։_ Ա/ւաՀ, աււաՀ գոռի բա ն Է։~ Զ ո ռ ի բ ս ն Է, ե վ ր ո պ ա կ ա ն մ ե ծ պ ե տ ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ն են վճո Ի

որ Ա լբա ն ի ա ն պ ի տ ի դ ա ռն ա ա ն կ ա խ ի շ խ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ,

— Ա սել Է չ պ ի * ի կ ա ր ո ղ ա ն ա մ չ ո ւ զ ե ն ա լ ,

1 Իշխան։

т

֊ Չ Է ,

— Է> հիմի ես ոնց անեմ,— Л նց պիտի անես, մբռեթր պատրաստ Է։ Վաղը գալիս Է>

Ս եծ պատվով ընդունիր և դառիր սզատ ու անկախ սլետութ (ուն։Ալբանիան գլուխը ծեծեց։— Տեսա՞ր խաթան։ Տեսա՞ր քաշելիքը։ Հիմա ես ո՞նց եմ

դառնում անկախ իշխանություն, ո՞նց է լինելու իմ ոչխարն'ւրի բանը։

Այսպիսով խեղճ Ալբանիան դառավ ազատ ու անկախ պետու­թյուն։ Սա մի 14— 15 տարի առաջ էր։ Եվ խեղճն այն °րից սկսած անկախություն է անում։ Ընկել է ! տ ա լիա յի և Հարավսլա֊ ՎԻ այի ճանկերր Սրանք էլ Ալբանիան իրար ձեռքից խչերւց զատ գործ չունեն։ Ւրար են տալիս։ իրարից առնում, մտնում Ա լ ֊ բանիա, դուրս գալիս։ Եվ խեղճ Այբանիան ոչխարներին է նայում՝ Իտալիան Ւ գլխին տալիս։ Անկախության է նայում, Հարավսլա֊ վիան է քացով տալիս։

Վերջին օրերս էլ Իտալիայի և Հա րա վս լս: վիա յի դիվանագի֊ տական Հարաբերություններր չափազանց սրվել են։ Ասում են պի ֊ *ոի իրար հետ կռվեն... Ալբանի ա յում։

Ալբանիան էլ մտիկ է տալիս սրանց ու ասում,— Թե ես եմ Ալբանիան, բա սրանք ո՞վքեր են։ Թ ե սրանք

են Այբանիան, բա ե՞ս ով եմ*

Հ ո ւ ն ի ս էՁ

Ձեթ ֊օճառ գործարանի արտադրական զննւււմը վ Լրջացավ, ծղան մի քանի առաջարկներ, խնայողության ռ ե ժ ի մ ի , գների իջեցման, ութ ժամվա լրիվ աշխատանքի, հիմնական շտատի պարզման և այլնի մասին.

Մի փոքրիկ դիտողություն Էլ կար մաքրության մասին.Անհարմար չ է ր ճ դիտողություն ստանար մի գործարան, որ...

օճառ է արտադրում,

Հունիս 20

1-րիանը հանկարծ ակի անսպասելի կերպով տեզից վեր թռավ ե * ներողություն3> ասելով հեռացավ Ազգերի Լիգայի նիստից դեպի Փ՚սրիզ,

381

Նստաշրջանը խանգարվեց։ի՞ն, էր պա աճառը, Փո՞րը ցավեց հանկարծ, թե հիշեց, որ

տանը սեղանի վրա մոռացել է իր սիրուհու նամակը, > ԲաՐ

կամներո կարող են կարդար

1Րա ,ի ՐէԿ ԻՅ " '“ " ''ք են քքպատճառր։ ո " <

Բալո տրախո՞մա ըկավ, ձերոթյան հեոատեսությո ւն ըս-տացավ, թե՞ կարճատեսություն եկավ վրան, Լավ, բայցակնաբույժ չկա՞ր, եթե ակնոցի կարիք ,ւներւ

Ասում են Տեմբեոլենն առաջարկեց իր ակնոցը, Բրիա ը վ րց

րեց և փորձեց, բայց աչքին չեկավ,Իհարկե չի դա՛Համարի հարց կա*

Հ ո ւ ն ի ս 2 2

կադիրները տեղեկացնում են, որ 9եմԲեռլենլ, հերթական անհաջողություն „ն ե ց ա վ Ա14եՐի է ի ^ ժ նստաշրջանում, Սա

^ “ կ ^ կ ա , տեն ուղում կռվել Միության հետ, զոռի՞ բան է, Բայց մինչև ո՞ւր պիաի տանի Չեմբե4 ենն իր համառությունը,

Այսքան համսռությ«ւնը պեաք կգար անաւ;ղանղ բանաս», Հ կա* տաղսնդավոր եպիսկոպոս դառնալու համար և ոչ թ դրվա

գետ։Հիմա ի՞նչ պիտի անի Չեմբեռլենը,Մնում է մի միջոց, որ պետք է ասել' շատ ազդու է,Ւող Չեմբեռլենը դ ի մ ի Քենդըրբերիի ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն к

սրա միջոցով բոյոր անգլիսկան եկեղեցիներում միօրյա աղոի

> ձ տ .ա էւ լ ' * ե , ՝ կմնա սթող Չեմբեռչենը հեռվից արագ վազելով դա և իր պինդ ակաս^

զարկի Կրեմլի քարին,Որը կոտրեց՝ կոտրեց...

Հ ո մ ւ ի * М

Ա մ ե ն ը <ա ա մ ե ն ը , խ լ ա հ ի մ Էս մ ե ր Ֆ ի ն ^ ն գ ի ս * ,

Հ . ւ շ ա գ ր ն ե ք Է Փ ո խ ա ն ա կ ո ւ մ Մ ի ո ւ թ յա ն հես. է ք # * , ^ ,М

ք ի ա ռ թ ի վ ,

М2

Էլվինգրենը բռնվել է լրտեսության մեջ, հայտնել է, որ ինքը ռուս տարագիր է և ոչ մի քաղաքացիություն չունի, Լրատեսու֊ թյունը հաստատվել է և դրա համար մի քիչ գնդակահարվել է.

Հետո վերջը դուրս է գալիս, որ (բերանս պապանձվի),., ֆին էեղել,

Դրա համար է ահա, որ Ֆինլանդիայի կառավարությունն իրար է անցել<

Լավ. հիմի ուղ ծն ի՞նչ է, որ ֆին լինելն առաջուց իմանա- յինք էլ, ի նչ պիտի անեինք. Ամբողջ Միությամբ մոխիր ցանևինք գլխներիս, Միությաս բոլոր գնացքներր 15 րոպե կանգնեցնեի՞նք

ի պատիվ այդպիսի ազնվազարմ հյուրի, ողբասացներով և մեղա- լականներով Ֆինւանդիա ուղարկեինք նրան և ամբողջ Միությամբ ծնկաչոք թաւհվեինք Ֆինլանդիայի դռների աււջև և աղաչեի՞նք.

— Ներեցեք մեզ, որ էլվինգրենը լրտեսում էր մեր երկիրը։

— Կ։:վե չ է ուզում մեզ հետ Ֆինլանդիան, ուղո՞ւմ է վերա­կանգնել հին ռեժիմը և ինքն ընկնել նր ա ոտքերի տակ, ձանձ ֊ բացե՜լ է «անկախությունից», թե փորն Է ցավում (гազաաությու- հից»է

Ես որ լինեի1 Ֆինլանդիային կասեի.*Ւու Լեհաստանին, Ռումին ի ային մի նայիր* Նրանք խ ե լ ֊

բերնին տվել են Անգչիայի ջրերինէ Տեղդ ծանր նստիր, գործիդ ն ա ֊ ԺՐ> Ի՞նչ բան ունես, ջանըմ.

Տուր տեղը թուղթ փճացնելով փոր չի կշտանա, անուշ ջան,

192? թ.

ՈՒՏԵԼԻԻ ՀԱ ՐՑԸ

Ես կարծում ե մ , րնթւ րցող, որ գուք կ եք ինձ պես, ուտելիքի խնդրում։ Ինչպես ս ամենքը։ Աքսինքն առավոտը թեյֆ հԿտ մի թան ենք ո ւտ ո ւմ , ճաշին Էլ մի կերակուր, իր՚-սկն ապահին Էլ մի թեյ, Դ բա ն, և օր Է, шад, Է կենում գնում։

Հիմի ս ՞ վ Է մ աքից անց կացնում վկցնխ որոշի, թ ե ինչ

883

անուն դնենք մեր կերածին, Այդ քերականներն են, հայկաբաննե­րը և վիպասանները, որ մտածում են այդ մասին, ե մինչ մենք հանգիստ փորով պառկում քնում ենք' քերականները, հայկաբան­ներն ու վիպասանները վես են սարքում մեր կերածի մասին, քե­րականներն ասում են' նախաճաշիկ, ճաշ, երեկոյան ճաշ, հայկա­բաններն ասում են' նախաճաշ, ճաշ, ընթրիք, վիպասաններն ասում են' ճաշիկ, ճաշ, իրիկնաճաշ, չեն համաձայնվում իրար հետ, սկսում են կռվել, լրագրերում իրար դեմ գրում և վերջն կ թշնամանալով իրար հետ' դադարում են բարևելուց և սկսում են իրար դեմ գրքեր գրել։

Սա դեռ ոչինչ, Անգլիական, ֆրանսիական, ամերիկյան և այլ երկրների բուրժուաները խնդիրը շատ ավելի են ծանրացրել։

Նրանք ուտում են մեթոդոլոգիայով։Անգլիացի կամ ամերիկացի բուրժուան օրինակ, առավոտը,

որ վեր Է կենում նախ ե առաջ ոչ թե ուտում, այլ ընդունում Է մի բրեկֆըստ, այիսնքն նախաճաշ։ Նախ քիմքը քաղցրացնում Է սլայստ արընօընով, որ նշանակում Է շերտակտոր նարինջներ։

Ապա ընդունում Է պլոլմս֊սալոր կամ արընջջյուս — նարնջի ջուր։ Հետո բերում են բըտռ — այսինքն կարագ, այնուհետև ընդունում Է սլայստ բեյկըն — ապխտած խոզաճարպ կամ սլայստ բեյկտն սւպխտած խոզաճարպ ձվածեղով։ Հետո հրամցնում են հեամ ընդ եգըս — խոզապուխտ և հավկիթ, ապա ստեյկ միդիում, այսինքն տավււրաշերտճ միշակ, հյութալի։

Վայելելով այս բրեկֆըստրճ մեր բուրժուան «թեթև օաա- մոքսով}> վեր Է կենում և գնում գործի։ .

Ժամը 12-ին սկսվում Ւ լինչը, այսինքն ճաշը> Հրամցնում են քանդըլոպ, այսինքն սեխ, որ ախորժակը բացվի, հետը լինում Է նաև սարոբերի ուիտ կրեմ, այսինքն ելակ կրեմով, Ապա բե­րում են բիֆ սուպ — տավարի մսաջուր կամ չիկն սուպ — ճտի սո։ պ, պին, սուպ, սլայստ տրմեյոս (շերտակտոր տոմատ), ֆրայտ ւէակռել, այսինքն տապակած ձկի տեսակը, սամըն-կարմրաձուկ, ֆրայտ եկըն — տապակած ճուտ, թըրկիւ այսինքն հնդուհավ։

Վատ չէ։Երեկոյան սկսում Է սըպըոը, այսինքն րրիկնաճաշը։ Հրամ­

անում են չիկն սալատ — ստով սալատ կամ չիկըն սալա* ուիտ մայոնեզ — ճտով սալատ մայոնեզով։ Ապա բերում են պ" ո4

384

լապ, այսինքն խոզ տապակած, հետո լեմ չափ — մատաղ ոչխարի' տապակած։

Իհարկե, չենք հիշում գինիները, բազմատեսակ խմիչքները, որ միշտ պիտի լինեն, որպեսզի պատառներն անուշ կուլ գնանէ Ահա այս բրըկֆըստը, լընչը, դընըռը, սըպըոը, այնպիսի խստու­թյամբ են պահվում, որ չի կարելի փոխել, դա օրենք Է։

Էհ, այս դընըռը, սըպըոը լավ, բայց որտեղից Է այդքան ձու­կը, ոչխարը, խոզը , թռչնեղենը, ընդեղենը և այլ անվեջ բարիքը, որ գիշեր֊ցերեկ ամբողջ բուրժուական աշխարհն ուտում Է, հա ուտում, անվերջ զխթկվում։

Որտեղից որ Է, երևի այնտեղ համ շատ կա այդ բաներից, համ Էլ երևի չեն ուտում, չեն սիրում ուտել և ուղարկում են Անգ- 1իա։

Պետք Է ենթադրել, որ Աֆրիկան, Հնդկաստանը, Չինաստանը բարիքի ամբարներ են, բայց բնակիչները կամ ճաշակ, կամ ախոր­ժակ չունեն։ Օրինակ' չինացին առավոտը որ վեր Է կենում' ուտում Է բրինձ խաշած, կեսօրին որ սովածանում Է' ուտում Է խաշած բրինձ, իսկ երեկոյան ուտում Է բրինձ, որ խաշած Է չինում,

Սա Էլ վատ չէ, բազմատեսակ է քերականորեն, բայց պետք է ընդունել, որ անգլիական ճաշն ավելի լավ է.

Հիմա չինացիները կամաց֊կամաց փորձում են ճաշել, Նրանք էլ ատամների տակը միս գցեցին և տեսան, որ համեղ է, Վերջերս էլ որոշեցին վւնտրել իրենց բառարաններում նախաճաշի, ճաշի ե ընթրիքի անուններր, ժամեր նշանակել, լավ կերակուրները դնել առաջները և բառարանին նայելով կամաց֊կամաց սկսել ուտել,

Ահա այս լուրն է, որ բուրժուական աշխարհում մեծ իրարան­ցում է գցել։

Ինչպե ս, չինացիք էլ են ուզում ուտել։ Աչքերս լույս, դու մտիկ տուր թամաշին' թե չորս հարյուր միլիոն չինացիները ուզե ֊ նան բըրըկֆըստ, լընչ, դընըռ, սըպըռ անել, էդ հո աշխարհ կուտեն.

Չուր են եվրոպացի միսիոներները չինացիներին քարոզում,թե. «Ոչ միայն հացիվ կեցցե մարդ, այլ բանիվ տյառն»։ Ո՞վ է

1սոզը> չինացիք խոսք չեն ուզում ուտեի այլ ուղղակի ճաշ, ընթ­րիք...

Չինական հարցը սա է։ Անգլիացին շատ է ուտում, ամբողջ

25 ԳԼէ/իր6 յա&, ճսւտու՛ I!385

Արաբիան, Աֆրիկան, Հնդկաստանը, Կանադան, Ավստրալիան, Չինաստանը մի քանի անգամ մտել է նրա փորը և դուրս եկել։ Եվ ահա նավերն ու զորքերը ուղարկել է Չինաստան, որ չթողնեն չի ֊ նա դին երին բրեկֆըստ, լընչ, դընըո ու սըպըո ուտել, այլ թողնեն, որ անգլիաց՚իք ուտեն։

Սրա վրա է Չինաստանի կռիվը։

№ ? թ.

ԿԱՏԱՂԱԾ ԾՈԻՆԸ ԵՎ ԱԶԳԵՐԻ ԼԻԳԱՆ

Ինչպես հայտնի է. Երևանում ապրող կամ աշխատող մեկին եթե ուրիշ ոչ մի դեպքում աչն քան չի հաջողվում Թիֆլիս գնալ, մի դեպք կա, որ եթե սլատահեց' նրս֊ն հարկադրանքով ուղարկում են Թիֆլիս։

Դեռ ճամփու ծախս և օրապահիկ կ են տալիս։Դա ալն դեպքն է, երբ կատաղած շունր կծում է նրան։Այգ բախտն էլ ո՞վ ունի ամեն անդամ։ Ամնն րոպե ձեռքի

տակ պատրաստի կատաղած շուն որտեղի՞ց գտնես, որ ազդրդ դեմ անես կծելոս

Այսպես թե այնպես կատաղած շան կծածներ լինում են, որ գնում են թիֆլիս, Պ ա и տ երի կայանը, սրսկվում և վերադառ­նում Երևան կամ շարունակում են պարպե/ իրենց ընթացիկ գոր­ծերով, կամ ինչպես մեկն արեց, կատաղում են և կծելով մեկ ուրիշի, իրենք ( ինչպես և պատահեց) մեռնում են։

Այս քանի օրերս էլ մի քանի տարօրինակ մարդիկ հայտնք վեցին քաղաքում, որ չեն ուզում կատաղած շունը իրենց կծխ Մինչև անգամ ուզում են, որ այս մասին գրվի։

Գրելը վնաս չունի բայց այս վերջիններս այնքան են ահա- բեկված, որ կարծում են թե քաղաքը լցված է կատաղած շներով։ Եվ կասկածով նայում են ոչ թե բոլոր շներին, այլև մարդկանց ենթադրելով, թե նրանք գաղտնի կատաղություն ունեն.

-8М)

Բարեկամներիցս մևկն այն օրն ինձ ձեո չտվեց' երևի կա ս ֊ կածելով, թե ես էլ գազանի կատաղած եմ։

Հն դհա կա ռակն, մյուսն էչ խնդրեց, որ իրեն բարևելիս ձեո տամ, ուզենալով ստուգել, թե արդյոք ես իրեն կատաղած եմ հա- մարումդ թե ոչ։

Հիմա ես էլ եմ զգուշանում- այնքան, որ սիրտս կասկած գցե-քԻն։

Սրսկվածներից 11 և կին պատահեցի փողոցում։ ք*աթև ձեզ, — ասաց ու կանգնեց դիմացսէ

— Աստծու բ ա ր թ ,— ասացի ես, մի քիչ հեռու կանգնելով, որ հանկարծ չկծի։

Խոսեցինք քաղաքի անցուդարձերից։ Շատ նորմալ խոսում Էր, Ի նչպես Էր Թիֆլիսում,— հարցրի ես ( բայց միշտ թևս

պատրաստ, որ եթե հանկարծ հարձակվի վրաս կծելու, թերևս պաշտպանվեմ ) ։

— Շատ լավ ,— պատասխանեց նա։Կարճ կտրեցի և հեռացա... ո՞վ Է իմանում, հանկարծ մի

խաթա պատահիէԱյո, ես Էլ դարձա վախեցողնեթց մեկը,,, և շարունակ զգու­

շանում ԷիՒ

^այց Վերջին օրերս, մի բան իմացէս, որի պատճառով որո­շել եմ Էլ տանից դուրս չգալ։

Ասացին, որ Ազգերի կւգան համաշխարհային կոնգրես Է հրավիրելու կատաղած շների դեմ պ,այքարի միջոցներ մշակե ֊ լու Համար։

Ադգհրֆ Լիգա՞ն։Այ», ոորովհևտե կատաղա՛ծ շների փաստը համաշխարհային

ե/էԽէպթ 4.1 Պա՚տւերազմւի հետևանքով ահա տասը տարուց ավելի Է, որ՛ ամբողջ աշխարհ՛ում շները կատաղած են։.

Օւրեմն բանն ընկեք Է Ազ՛գերի (իգայի՞ն, նա՞ պիտի մեզ ագատի կատաղած շներից։

ծս խորհո՛ւրդ եմ աաէիս ամեն զգուշավոր մարդու տան պ ա ֊ է"ք ա՚ոնել և փակվևլ տանը, որովհետև երբ Ազգերի կւգան պիտի էքատադաձ շների դեմ պայքարի — կատաղած շները երբեք չեն Վկւջաէձաէ

է՛ նչ պայքար կատաղած շնեղի դեմ, երբ գլխավոր պատճառը

Ж

_ պ ա տ ե ր ա զ մ ը չ ի վ ե ր ա ց վ ե լ ո ւ ’ Ի ս կ պ ա տ ե ր ա զ մ ը վ ե ր ա ց ն ե լ ո ւ

հ ա մ ա ր պ ե տ ք է վ ե ր ա ց ն ե լ . . . Ա զ գ ե ր ի Լ ի գ ա ն ։

Ի ս կ ե թ ե Ա զ գ ե ր ի Լ ի գ ա ն վ ե ր ա ց ն ե ն է լ ո ր տ ե ղ ի ց կ ւ ի ն ի պ ա ~

տ ե ր ա զ մ ը ե ս ր ա հ ե տ և ա ն ք ը ' կ ա տ ա ղ ա ծ շ ն ե ր ը ։

Ա հ ա թ ե ի ն չ ո ՛ ւ հ ա մ ա ր Ա զ գ ե ր ի Լ ի գ ա ն ո ւ զ ո ւ մ է կ ո վ ե է ո չ թեպ ա տ ե ր ա զ մ ի , ա յ լ կ ա տ ա ղ ա ծ չ ն ե ր ի դ ե մ , Դ ա շ ա տ խ ե չ ա ց ի բ ա ն է ,

ո ր ո վ հ ե տ և ա յ դ պ ի ս ո վ հ ա վ ի տ յ ա ն ա ն խ ա խ տ կ մ ն ա ե ր ե ք բ ա ն ' պ ա ­

տ ե ր ա զ մ ը կ ա տ ա ղ ա ծ ՛ շ ն ե ր ը և Ա զ գ ե ր ի Լ ի գ ա ն ,

Ա հ ա թ ե ի ն չ ո ւ հ ա մ ա ր ո ր ո շ ե ց ի տ ա ն ի ց դ ո ւ ր ս չ գ ա լ , մ ի ն չ և վ ե ր ­

կ ա ն ա ն կ ա տ ա ղ ա ծ շ ն ե ր ը , պ ա տ ե ր ա զ մ ը և Ա զ գ ե ր ի Լ ի գ ա ն ,

1 9 2 ? թ .

Ո՞Վ ԻՆ2Ի ՀԱՄԱՐ է

Ե ր բ մ ե ն ք բ ո լ ո ր ս ա շ խ ա ր հ ե ն ք գ ա լ ի ս , մ ի ք ի չ ս ն վ ո ւ մ ե ն ք , մ ի

ք ի չ մ ե ծ ա ն ո ւ մ , մ ի ք ի չ է լ խ ե լ ք ե ն ք ձ ե ռ ք բ ե ր ո ւ մ ՝ ն ս տ ո ւ մ ենք մ ե զ հ ա մ ա ր ճ ա շ ո ւ մ և ( հ ա ն գ ս տ յ ա ն օ ր ը ) վ ե ր ց ն ե լ ո վ գ ա վ ա զ ա ն -

ն ե ր ս դ ն ո ւ մ ե ն ք զ բ ո ս ն ե լ ո ւ , է ՜ , ճ ա ն ա պ ա ր հ է ' պ ա տ ա հ ո ւ մ ե ն ք մ ե ր

լ ա վ բ ա ր ե կ ա մ Գ ա ս պ ա ր ի ն ,

— Հ ր , Գ ա ս պ ա ր խ ե ր ը լ ի , ո ՜ ւ ր է ս պ ե ս բ ա ր ո վ ,

— Հ ե ն ց ը ն ե ն ց , դ ո ւ ր ս ե մ ե կ ե լ մ ա ն գ ա լ ո ւ ,

___ Գ ն ա ն ք մ ի ա ս ի ն , լ ա վ ե ղ ա ն ա կ է ։

Մ ի հ ա տ « Ս ա վ ե տ ս կ ի » ե ք թ ա վ ա զ ա ա ն ո ւ մ Գ ա ս պ ա ր ի ն ե

դ ն ո ւ մ ե ք Զ ա ն գ վ ի կ ա մ ո ւ ր ջ ը կ ա մ ա ս ե ն ք ' Խ ո ր ո ւ մ - Բ ո ւ լ ա խ ,

Ն ս տ ո ւ մ ե ք գ ա ր ն ա ն ա խ ո ր ժ ա ր և ի տ ա կ , մ ի ք ա ր ի վ ր ա ո ւ զրից ե ք ա ն ո ւ մ ' բ ա ն կ ո ո պ ի ց , ձ ե ր հ ի մ ն ա ր կ ի վ ա ր ի չ ի ց , բ յ ո ւ ր ո կ ր ա տ ի զ մ ի դ

պ ե ս ի ց ֊ դ ե ն ի ց ո ւ վ ե ր ջ ն է լ Գ ա ս պ ա ր ը խ ո ս ք ը տ ա ն ո ւ մ , տ ա ն ո ւ մ ,

շ ո ւ ռ է տ ա լ ի ս փ ի ւ ի ս ո փ ա յ ո լ թ յ ա ն վ ր ա , Թ ե ' ի ն չ բ ա ն է ա շ խ ա տ ա ն ­

ք ը , կ յ ա ն ք ը ո ր տ ե ղ ի ց ծ ա գ ե ց , ի ն չ ո ՞ ւ հ ա մ ա ր ե ն ք ա պ ր ո ւ մ , Դ ո ւ ք կ

մի բ ա ն պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ ե ք . ա յ ն պ ե ս մ ի տ ա ր տ ա մ բ ա ն , թե, օրի­նակ, ա պ ր ո ւ մ ե ն ք , ո ր ա ր դ ա ր մ ա ր դ լ ի ն ե ն ք , կ ա մ ա պ ր ո ւ մ ենք, որ հ ա ս կ ա ն ա ն ք բ ն ո ւ թ յ ա ն գ ա ղ տ ն ի ք ն ե ր ը , կ ա մ ' ա պ ր ո ւ մ ենք կ է

մ ա ր տ ո ւ թ յ ո ւ ն ճ ե ո ք բ ե ր ե ն ք ։

388

Բ ա յ ց ե ր և ա կ ա յ ե ց ե ք ձ ե ր զ ա ր մ ա ն ք ը , ե թ ե ա յ դ ժ ա մ ա ն ա կ մ ի

մ ա ր դ ձ ե ր խ ո ս ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը լ ս ի և ձ ե զ մ ի ա յ ն պ ի ս ի ն ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն

հ ա յ տ ն ի , ո ր գ ո լ ք ա պ ր ո ւ մ ե ք ն ր ա հ ա մ ա ր , ո ր ե ր բ Տ ի բ ե թ ի ' Դ ա -

չ ա յ - Լ ա մ ա յ ի մ ե ջ ք ը ք ո ր գ ա և չ կ ա ր ո ղ ա ն ա գ ի յ ե ր ն ե ր լ , ք ն ե լ ' ո ս կ ր ե

ք ո ր ի չ ո վ մ ե ջ ք ը ք ո ր ե ք . . .

— ^"նց թե։— Ապա՞ ։— Ա յ տ ղ ա , դ ր ո ՞ ւ ս տ ե ս ա ս ո ւ մ ,

— Ք ր ի ս տ ո ս , Ս ո ւ տ ա ս ե լ ո ւ ի ՞ ն չ ո ւ ն ե մ ՛

Ա յ ս տ ե ղ հ ա ր ց ը մ ի ք ի չ հ ե շ տ Է լ ո ւ ծ վ ո ւ մ , ո ր ո վ չ ո ր ս կ ո ղ յ

ն ա յ ե լ ո վ և տ ե ս ն ե յ ո վ , ո ր ա պ ր ո ւ մ ե ք Մ ի ո ւ թ յ ա ն մ ե ջ ' ք մ ծ ի ծ ա ղ ե ք

տ ա լ ի ս և թ ե ք ը ն կ ն ե լ ո վ ք ա ր ի վ ր ա , ս կ ս ո ւ մ ե ք ն ի ր հ ե լ .

— Դալայ-Լամայի հերն Է լ Էնտեղ անիծած,Բ ա յ ց ե ր և ա կ ա յ ե ց ե ք , ո ր չ ի ն ա ց ո ւ խ ն դ ի ր ն ա յ ս պ ե ս դ ա տ ա ր կ

ա ռ ա կ չ է , Ա յ ն տ ե ղ չ ի ն ա ց ի ն օ ր ը տ ա ս ը ա ն գ ա մ փ ո փ ո խ ո ւ մ է ի ր

կ յ ա ն ք ի ն պ ա տ ա կ ը ։

Գ ա ր ո ւ ն ք ի ն ն ա ն ր ա հ ա մ ա ր է ո ր բ ր ի ն ձ ց ա ն ի , ա մ ա ռ ը ն ր ա

հ ա մ ա ր է , „ ր բ ր ի ն ձ ջ ր ի , ի ս կ ա շ ն ա ն ը ն ր ա հ ա մ ա ր է , ո ր ա յ դ բ ր ի ն ­

ձ ը ո ւ ղ ա ր կ ի Լ ո ն դ ո ն ։

Բ ա յ ց Հ յ ո ւ ս ի ս ա յ ի ն Մ ի ա ց յ ա լ Ն ա հ ա ն գ ն ե ր ի ա շ խ ա տ ա ն ք ի մ ի ­

ն ի ս տ ր Դ և ի ս ը ն ո ր կ յ ա ն ք ի ն պ ա տ ա կ է գ տ ե լ չ ի ն ա ց ի ն ե ր ի հ ա մ ա ր ,

Մ ի ա ն գ ա մ ա յ ն հ ո ւ ս ա հ ա տ վ ե լ ո վ Ա մ ե ր ի կ ա յ ի ա ր դ յ ո ւ ն ա բ ե ր ո ւ ­

թ յ ա ն գ ե ր ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յ ա ն կ ա մ թ ե ր ս պ ա ռ մ ա ն հ ե ռ ա պ ա տ կ ե ր ն ե ր ի ց '

ա ս ե լ է .

« Ե թ ե չ ո ր ս հ ա ր յ ո ւ ր մ ի լ ի ո ն չ ի ն ա ց ի ն ե ր ի ց ա մ ե ն մ ե կ ի ն հ ա ­

մ ո զ ե ն ք , ո ր ն ա ի ր հ ա գ ո ւ ս տ ի ծ ա յ ր ե ր ը ա վ ե լ ա ց ն ի մ ի դ յ ո ւ յ մ ո վ '

մ ե ն ք կ ա ր ո ղ ե ն ք մ ե ր տ ե ք ս տ ի լ գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ը բ ա ն ե ց ն ե լ տ ա ր վ ա

1 2 ա մ ի ս ն է ր

Ա հ ա թ ե ի ն չ ո ՞ ւ հ ա մ ա ր ե ն 4 0 0 մ ի լ ի ո ն չ ի ն ա ց ի ն ե ր ը ,

Ա յ , ի ս կ ա կ ա ն ա շ խ ա տ ա ն ք ի մ ի ն ի ս տ ր , Մ ա ր դ ն ա շ խ ա տ ա ն ք է

ս տ ե ղ ծ ո ւ մ ն ա խ ի ր ե ն ց գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ի հ ա մ ա ր , հ ե տ ո ն ա վ ե ր ի հ ա ֊

մ ա ր , ո ր ա յ դ ա վ ե լ ի դ յ ո ւ յ մ կ տ ո ր ը տ ա ն ե ն Չ ի ն ա ս տ ա ն , հ ե տ ո չ ի ֊

ա ց ի ն ե ր ի հ ա մ ա ր , ո ր ա վ ե լ ի կ ո ւ լ ի ո լ թ յ ո ւ ն ա ն ե ն վ ճ ա ր ե լ ո ւ ա յ դ

ա վ ե լ ո ր դ ի դ ր ա մ ը և չ ի ն ա ց ի դ ե ր ձ ա կ ն ե ր ի հ ա մ ա ր , ո ր ա վ ե լ ի կ ա ֊

ր ե ն ։

389

Աոա ջին տ ա ր ի ն մ ի դ յ ո ւ յ մ կ ա վ ե լ ա ց ն ե ն ,

Երկրորդ տ ա ր ի ն էլ թե._ (ս ի ր , Չ ո ֊Տ զ ո լ ֊ չ ո ւ , մի դ յո ւ յմ էլ ա վ ե լա ց ր ո ւ ,

— Ինչո ւ։

_ Ծ ն կներդ ե րևում են։

— Թող երևա ։

— 9 է , ա մ ո թ Է։

_ Ա մ ո ՞թ է, լա վ , բ ե ր ե ք ա վ ե լա ց ն ե ն ք ։(Ա շ խ ա տ ա ն ք ի մ ի ն ի ս տ ր Դ ևիսը նոր տեք,,տ ։իլ թ ր ծ ա ր ա ն ն ե ր Է

շինել տ ա լի ս - . • ) ’Հ ե տ և յա յ տ ա ր ի ն Էլի գ ա լի ս են Չ ո Յ զ ո ւ- չո ւի մ ո տ .

— Հը Էլի՞ ա վ ե լա ց ն ե մ ։

— Հ ա , հա , ա վ ե լա ց ր ո ւ , թ ո ղ ս ր ո ւն ք ն ե ր դ չե ր և ա ն ։

_ Լավ, բերեք տեսնենք։Ա վ ե լա ց ն ո ւ մ Է խ ե ղ ճ Տ ո Ց զ ո ւ ֊չ ո ւ ն և դ ա ռ ն ո ւմ Է կ ա տ ա ր ե լ

կնիկմարդ։Տ ե ք ս տ ի լ ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը ծ ա ղ կ ո ւ մ Է մ ե ր ի կ ա յո

Դևիսի ա խ ո ր ժ ա կ ը բ ա ց վ ո ւ մ Է.— Գ ն ա ց ե ք ա ս ա ց ե ք մի դ յո ւ յմ Է1 ա վ ե լա ց ն ե ն ։

— Չ ո Ց զ ո ւ- չո ւ լս ի ր ՛

— Հ ը ։— Մի դ յո ւ յմ էլ ա վ ե լա ց ր ո ւ

— Ո տ ներիս հ ա ս ա վ , է ։ ,— Ո չինչ, ո չի ն չ , ա ռ ո ղ ջ ո ւթ յա ն հ ա մ ա ր լա վ է, ա վ լա ցր ո ւ ։

Ամեւապնում է* ո < ճ.Եվ ա յսսլիսով, քանի Ա մ ե ր ի կ ա յի ա րդյունա բերութ յունը ծազ-

կում է, ա յնքա ն Չո Ցղու-լուն երկարացնում է իր փեշը՛ Վ » «յ - м М . - « « . * ! ■ » < м - р + * « * «

1 կ „ վ , Վ ւ Ո ն ա ,ն է ան էն էրկտրա Տ նռւմ . « ք ա մէ Հ ա>Ւ

աիպվա> ( է թ ՚ռ ւ « р |Ч + ч - » “ рА » - ч р * р * ‘ .

Հ Լ տ Հ վ > < •» « р /> Հ - * ՛ եԷ իքաբ է կձ Հ ՀԵվ » , . , * • « А р ‘ ь » ,' 4 ' * '

ե ա ո ո ո ա ն ո ւմ դուրս դալ Փ ո ղ ո ց ։Մինչ Ա մ ե ր ի կ ա յո ւ մ ծ ա ղ կ ո ւմ Է տ ե ք ս տ ի լ ա ր դ յո ւն ա բ ե ր -

Ж

թյոլնք, քեֆ է անում բուրժուազիան, ե կանայք ավելի լրբանալով, կարճացնում են իրենց փեշերը... արդեն ծնկներից վեր։

Ահա թ ե ի նչո ւ հ ա մ ա ր են չ ի ն ա ց ի ն ե ր ը ։

Ш 7 թ .

«ՅՈԹԸ ՉԱՓԻՐ, ՄԵԿ ԿՏՐԻՐ»

Օստեն Չեմբեոլևնը խելացի մարդ Է'

Եվ ոչ միայն խելացի, այլև հեռատես։Հետո՝ «չափավոր])։Այսինքն լափում Է։ Եվ չափում Է անգլիական առածի բառա­

ցի մտքով։

Յոթը չափում Է՝ մեկ կտրումէ

Զարմանալի Էլ չէ ։ — Ղեկավարել Բրիտանական կայսրու­թյան արտաքին քաղաքա կ անությունը, գործ ունենալ հազար ու մի կնճռոտ խնդրի հետ' հանաք թան չէ։ Խելք պիտի ունենալ։ Եվ չա­փել, չափել, առավոտից մինչև կեսգիշեր չափել։

Եվ ահա, երբ վերջձրս հանդես եկավ իր պարտիայի, պետա­կան գործիչների, «երկրի ազի» առջև' մարդը վեր կացավ և պարզ քրիստոնեական խոսքով թվեց այն բոլոր ստուգումները, թե ինչո՜ւ հարկավոր չէ խզել հարաբերությունները ՍՍՀՄ֊ի հետ։

— Լսեցեք պարոններ։

Լռություն, պարոն Չեմբեոլևնը խոսում է։

— Լսեցեք պարոններ, թե ինչո՞ւ մենք չենք կարող մեր հա ֊ բարձրությունները խզել ՍՍՀՄ֊ի հետ. — Աոաջին։ Լոկարնոյի ագո։համար դա կունենա ճակատագրական հետևանք։ Երկրորդ Գեր­մանիան կընկնի Միության գիրկըւ Երրորդ' խզումը չի ապահովի Անգլիան կոմունիզմից, սովետական ֆոնդերն առաջվա պես կհո­սեն Անգլիա։ Չորրորդ' անգլիական պրոլետարիատից զան գվա ծ ֊ նեթ կանցնեն կոմունիզմի գիրկը» Հինգերորդ' խզումր չի կանո֊ նավոբֆ Միության պարտքերի անգլիական պահանջատերերի

т

հարցը> Վեցերորդ անգլիական բոլոր բանվորական հոսանքները կմիանան։

ԱՀա, պարոններ, այսպիսով ես բարվոք եմ Համարում է պես անզքիական Հին իմաստուն աոածն է ասում$ չափել նմեկ կ տրել։ Այս յոթը արդումենտր...

— '1 ուք չափեցիք վեց, իսկ ո ւր Է յոթերորդը,— ձայն տվեցմի պնդաճակատ։

— Մի խ ա նգարեք,— շարունակեց Չեմրեոլենը,— իհարկե, ջենտլմեններ, ես ձեզ հետո ավելի մանրամասն կխոսեմ այս իմ М ած յոթր չափերի մասին, որով դուք...

— Այսինքն վեց չափերի...— ...Իմ թված յոթր չափերի մասին, որո՛վ դուք ավելի խո­

րամուխ կլինեք այն դժվարություններին, որ պարունակում են իրենց մեջ այս իմ տված յոթը չափերը։

— Ջանրմ, վեց չափեցիք,— գոռում Է պնդաճակատը,— յո ­

թեր որդր ո՞րն Է, ասացեք։— Մի խանգարեք, — նկատում են ունկն գիրն երը։— Թողեք 9 եմրեռլենը խոսի։— Չեմրեռլենը ճիշտ չափեց, յոթը չափեց։— Ես իմ ականջովս լսեցի, վեց չափեց, — պնդում Է պնդաճա­

կատը։— Այշիւ թոդ արեք, մի Էս զահրումար զեկուցումս տամ

Էլի, ըխտավորի Էշ հո չի զռում, ոչ բարով մինիստր ենք, թոզ արեք Էլի...

— Թողեք միստր Կլաուսն, թողեք խոսի մարդր։Պնդաճակատը համառությամբ առաջ Է վազում դեպի ամ­

բիոնը։— Սրանք որ Էսպես են ասում' քիչ Է մնում տրաքվեմ. Է,

ախր վեց չափեց, Է, վեց. քառ չենք, լսեցինք, իշի տեղ եք գնում մարդու, ի՞նչ Է։ Վերջապես հաշի՞վ չէ, հաշվեցեք։

_ Լավ, հաշվեցեք,— ասում են, — այ առաջինը' Լոկարնոն,երկրորդը' Գեմանիան, այդպես չէ՞։

— Հա, հա, ասա։— Երրորգր' Անգլիայի կոմունիզմր և խորհրդային ֆոնդերը՛— Տորրոդր' մեր պրոլետարիատը կանցնի կոմունիզմի գիր՝

392

կը, Հինգերորդը' պարտքերը, վեցերորդը' բ „ լՈր հոսանքների միացումը։ էսպես չէ՞ր։

— Հա, հա։— յոթերո՞րդը։— Յոթերորդն էլ ասաց։— Ռ"նց թե ասաց, ահա ես թվեցի, բոլորը վեց էր,— Ծր,— ասաց,— դուք չիմացաք։

Պրովոկացիա է դա, ստախոսություն է, այդ տեսակ բան տեղի չի ունեցել, — գոռում է պնդաճակատր։

— Անցնենք գործի։Անցնենք գործի, միստր Չեմբեոլեն, շարունակեցեք.

— Ռ՞նց շարունակի...— Շարունակեցեք, շարունակեցեք։— Այսպես ուրեմն, մեզ ստիպում են խոհեմ լինել այս յոթը

արդում են ան ե ր ր։— Վեց > - գ ոռում է կատաղի պնդաճակատր։

Յոթը զոռում է սրահը։Այս յոթր արգումենտները միանգամայն համապատաս­

խան են անգլիական հին իմաստության, որ ասում է յոթը չափիր, մեկ կտրիր։

— Վեց չափիր, մեկ կտՐՒՐ Դո*֊րս եկավ։— Ախր, ջենտլմեն ջան, լսեք Է...

Ի նչ լսեմ, տրաքեցրիք ինձ, վեց չափեց, հիմա զոռով ուղում եք յոթ ընդունել, սա ազնվությո՞ւն Է։

՜ Վ ե ց Էր, բայց «յոթն» Էր։— Չեմ հասկանում, վեցր ո՞նց յոթն Էր՛

«Յոթն» Էր ( աչքով են անում) ։— Յոթը... չեմ հասկանում։

(Աչքով են անում)։— Ջանըմ, ի նչ կա, ասացեք բարձր ամենքն իմանա ն, Յոթե­

րորդը ո՞րն Է։(Աչքով են անում)։Մեկը մատով իր մոտ Է կանչում պնդաճակատին ե ականջին

ասում Է.

Ջենտլմեն, Չեմբեոլենը յոթն, այսինքն վեց' այսինքն յո- Рр, այգ յոթերորդր իսկ ապես չասաց, բայց պետք Է հասկանալ,

Ш

պրոլետարական հեղափոխությանն է, որ կբռնկի Անգչիայում ե ԵվՐ ոոլայում..*

— Օ՜մ...— Հը՞մ...— Հա։

— Հասկացա՞ք։— Հա, հը՜մ... (Հաղում է պնդաճակատը) հասկացա...

իհարկե...— Հաշիվներ կան, ջանըմ։— Հիմա Հասկացա։Պնդաճակատը գնաց, նստեց իր տեղը, սրահում լռություն տի.

րեց, և Չեմբեռլհնը շարունակեց.— Այո, պարոններ, մենք ստիպված ենք, «յոթը» չափե-

չու և մեկ կտրելու, որովհետև... հասկանում եք... էլի։— Հասկանալի է...

192? թ.

ԺԱՄԱՆԱԿ

Անցավ հին տարին, եկավ նորը։— Չգիտեմ նկատեցի՞ր, ընթերցող»Երևի նկատած կլինես։Բայց մարդիկ կան, որ տարին մի անգամ էլ չեն մտածել ժա­

մանակի մասին և ոչ էլ տեսել, հանկարծ մտիկ են տալիս, »ք> կողքներին ինչ ֊որ բան է շարժվում։

— Այ տղա, էն ի՞նչ բան է։

— Ժամանակը վազում է։---Ո՞ւր է վազում։— Ո՞վ է իմանում, երևի գործից ուշացել է, վազում է, "ք

հասնի՛ Կամ գու9 ե մի բան է պատահեր Ուղւււմ ես, գնանք հե*[, տեսնենք' ինչ կաւ

я«л

— Բան չ ո ւ ն ե ս , ֊ ասում է երևանցին և վերարկուի մեջ կծկը- ված մտնում է տուն։

— Մինչև մյ ուս տարի։Չգիտեմ ով է ասելէ թե ժամանակը ոսկի է։

— Կամ ժամանակը փողից էլ թանկ է։■— Ով է ասում։— Ժամանակը ամենաէժան բանն է Երևանում։— Դեռ ինչ էժան, ձրի է, Ջուր է. որ վազում է կռանտներից,

կոանտներն էյ բաց են, և ժամանակդ հռսում է օր ու գ/ւշեր,Գոնե փողով բաց թողնեին, ժամանակաչափ շինեին։

Այսինքն ժամացույցը։РшЬ չունե՞ս։Անցյաւ օրն իր տան մեջ խաղաղ կախվեց ժամագործր։Մի ժամանակ լիգա կար Երևանում, որ այնքան ժամանակ

կորցրեց լիգան կազմակերպելու վրա, որ ժամանակ չ է ր լինումլիգայի համար...

^աՏՏ եթե իմանար երևանցին, թե ժամանակը ինչքան թանկ բան է։

եվ ինչպես է թռչում։Այո թռչում, փախչում է ժամանակը սարսափելի թռիչքով։

Ինչպես վայրի, կատաղի ձի ու ամեն բան ուղում է թափ տալԻր Վրաւից՛

Ամուր կպիր մեջքին՛Եվ զգույշ,Ընկա ր վրայից.,, պրծար, էլ չես նստի վրան։Վայ թե քնած ես եղել ժամանակի կարպետի վրա, գիշերր

քեղ թափ է տալիս, գնում ու քեզ թողնում չոր գետնի վբա։ Բանաստեղծներ, ժամանակին հասցրեք ձեր ոճերը։ նրանք շուտ են խունանում։Գիշերը քնում ես սկսնակ, առավոտը վեր կենում, որ հին

գրող ես։

Ասում են Փարիզում մի ամուսին իր կնոջ համար նոր գ ը լ ֊ ի/արկ է առել և վազում է տուն։

— Ո լր եք վազում։— Շտապում եմ գլխարկը հասցնեմ կնոջս* քանի մոդան չի

փոխվեր

8*5

Եսկ РЬп^Ьпсմ ասում ենճ մի ամերիկացի նստած է ճաշա­րանում և մի դոլարով ճաշում է։

Ժամանակը թռչում է։Թռչում է և մարկն ընկնում է ու դոլարը բարձրանում։Եվ ամերիկացին մինչև այսօր դեռ նստած է ճաշարանում

և ճաշում է իր մի դոլարով։Խուճապ է, խուճապ, համաշխարհային խուճապ, սլացող ժա­

մանակի պատճառով։Ամենքը լեղապատառ վազում են նրա հետևից...(Երև անցին քնեց արդենիԱմենքը ժամանակի գերին են։«Ամեն բան նայում է ժամանակին և ժամանակր ոչ մի բանի

չինայումа — ասում է առածը։ Եսկ ես կասեմ. ամեն ֆելիետոնիստ նայում է խմբագրին, և խմբագիրը ոչ մի ֆելիետոնիստի չի եա- յում » ։

Հասցնենք.**

192? թ.

ԴԻՇ ՔԻՐԱՍԻ

Եգիպտոսի անգլիական գերա գույն կոմիսար լորդ ԼրյԴ!! եգիպտական կառավարությունից պահանջեց, որ սա իր վրա վերցնի անգլիական օկուպացիոն զորքերի ծախքերի մի եր- րորդը։

Ահա սրան է} որ կասենճ դիշ քիրասի։Այսինքն ատամի վարձ։Հին պատմություն Է, բայց հիշենք։Շատ առաջները սուլթանական Տ ա ճկա ս տ ան ո ւմ ենիչերի

անունով մի հատուկ զորք կար։Ա։/ենք' ОСОбЫИ ОТрЯД*Հ Ականջը խոսի...) ։Այդ ենիչերիները սովորություն ունեին շուտ ֊շու:ո (Г հյար*

գնալու մի որևէ խաղաղ մարդու տուն ե տանտերից պահանյե- լու, որ սա ճոխ ճաշ տա իրենց։

Տանտերն էլ տալիս էր (կհամարձակվե՜ր)։ Ենիչերիներն ատում էին, խմում, լավ հղփանում ե, երր հեռանալու ժամանա. կը գալիս էր, կանչում էին տանտիրոջր և հրամայում, որ դիշ քի. բասի տա, Այսինքն փող' իբրև վարձ, որ իրենք կերան տանտի- րոջ ճաշը։

Մի խոսքով' ատամի աշխատավարձը, Չէ՞ որ ենիչերիները, ճիշտ է, կերան, բայց ատամներն էլ լավ աշխատեցին,

Ամեն աշխատանք պետք է վարձատրվի,Ահա այդ աշխատանքի վարձատրության սկզբունքն է, որ

տզում է կիրառել լորդ կոյդը, Սա էլ ժամանակիս ենիչերին է, էհ յուր» Է գնացել Եգիպտոսի ժողովրդի մոտ.

Մ ի ա յն մ ի խ ո շ ո ր տ ա ր բ ե ր ո ւ թ յա ն կա լո ր դ ի և ե ն ի չե ր ի ն ե ր ի

միջև, Ա յն Է, որ ե ն ի չե ր ի ն ե ր ը ն վ ա զ ա գ ա հ Էին, ա վ ե լի քիչ ժ ա մ ա ­

նակ Էին մ ն ո ւ մ հ յո ւր ը ն կ ա լի տ ա ն ը , ա վ ե լի քիչ հ ո գ ո վ Էին « հ յո ւ ր »

գնում ե ա վ ե լի քիչ Էին փ ող պ ա հ ա ն ջո ւմ ի բ ր և ա տ ա մ ն ա վ ա ր ձ ւ

Լորդ կոյղն ուրիշ բան Է, նա Անգլիայից եկել Է՝ ծանրումեծ բազմել Է Եգիպտոսում և տարիներով դուրս չի գնում,

Եվ ուտում Է, փառավորապես քեֆ Է քաշում Եգիպտոսի ժո­ղովրդի հաշվին։ Իր հետ բերած զորքն ու մարդիկ Էլ անգործ չեն։

Մի կողմից Եգիպտոսի ժողովրդի արտադրանքն են բարձում անգչիական նավերի վրա և ողջն ուղարկում Անգլիա, մյուս կող­մից օկուպացիոն զորքն Է ուտում Եգիպտոսի ժողովրդի հացը, երրորդ կողմից Էլ ինքն Է ընկել նրանց ճաշի վրա իբրև «հյուր»,

Ու խ ժ ռ ո ւ մ Է։

Ահա բ ե ր ո ւ մ են փ լա վ ր ։ Լորդը հա փ Է ա ն ո ւմ ու վ ե ր ջ ա ց ն ո ւ մ , փասիան են բ ե ր ո ւ մ , ա յդ Էլ Է խ ժ ռ ո ւ մ ։

Բաստուրմա բերեք ,— ձայն Է տալիս լորդը Եգիպտոսի ժողովրդին։

Բերում են ու դեռ բկից ներս չմտած բաստուրման' գոռում Է.՚ Քյուֆտան վազեցրեքէ Վազեցնում են քյուֆտանէԴա Էլ մաքրում Է ձեռաց т աչքը գցում ղռանըէ

~~ Հը, ուրիշ ի՛՜նչ կա։' Օպալամա տո/մա։

897

— Հասցրեք։Հասցնում, գնում են աոաջը, զիթկվում է դա էր

— է՞> ոլրի՞ է Ի^չ Կաէ— Իզմիր քյուֆթասի։— Իզմիր քյուֆթասի , — Հայդե։Դնում են առաջը։Կոխվում Է։ — Ուրի չ։_ Թաս քյաբաբի կա։_ Թաս քյաբաբի՞ ։ — Յալլա։Բհրում են թաս քյաբաբին։— Մյո՞ւսը։— Լուլա քյաբաբի։— Լուլա քյաբաբի բերեք։Տրաքվում Է դա Էլ։— Մի Էսքան կտոր խորոված չկա ։— Կա։— Դեսը՛Ու բերում են, բերում, բերում խեղճ եգիպտացիք։Ի՞նչ անեն, շատ Է[ ուզում են չբերեն, շատ Էլ չունեն, իրենք

իսկ սոված են, բայց օկոսգացիոն զորքը շրջապատած, անգլիա- կան ռազմանավերր գլխներին կանգնած' արի, եգիպտացի

Ժողովուրդ, մի' բեր։Քանի* գլուխ ունեն։Սպասում են, որ մի հնար լինի ազատվեն «հյուրից»։ Առայժմ զոռ են տալիս առատորեն բերելու, որ լորդն ուաիէ

տրաքվի, ռադ լինի, կորչի գնա։Բայց լորդն ուտում Է վիշապի պես և չքվելու իսկի միտք

չունիւ Այնքան Էլ ագահորեն Է կերել, որ արդեն հևում Էէ Քրտինքն աղբյուրի պես չռում Է երեսից։

Եգիպտոսի ժողովուրդն Էլ կանգնած սպասում Է։Լորդը տնքում Է.— Օօ՜ֆ— Հա, ի՞նչ եղավ, լորդ ԷֆենդիI— Շունչս կտրվում Է։ Այս ստամոքսս շատ Է էանր։ Օֆ, рЬ‘

րեք...

— Օդ, օդ բերեք, խեզգվ ում եյքւ— Մի քիչ դուրս գայիր շունչ քաշեւ*ւ։— Շունչ քաշելո՞ւ։

֊ Այո շոգ Է Եգիպտոսում, մի քիչ Անգչիա գնա, Հովացիր, ման արի, Համ կմարսես կերածդ, համ Էլ օդ կառնես,

— Ման գա՜մ, հը',..֊ Հա, հա, ման որի, Ափսոս չէ, հոգի է յ աձ գալը,— Չէ , մնա թող, Ռահաթ֊լոխում բերեք,Սկսվեց նորից...

Բերում են ռահաթլոխումը, Լամլմ^ւմ է, Քշևց, պր*ավ,— Փախլավա չկա՞։— Կա։— Մի Բ1” մա բերեք։Բերում են, ներս զարկեց դա էլ։

— Ինչ Ա ասում... գաթայից, սոլա խ ից, [ի քիչ ֆստա> բադամ չկա՞։

— Կա։— Դե պա պամ գեսը<

Ուտում է, ուտում է ; ուտում է, Արդեն այնքան է կերել որ ուսերը բարձրացել են, ականջները տնկվել, ձայնը փոխվել է,

— Մ ի ք ի չ . , ,

֊ Ի ՞ ն չ ,

— У/ 1 քիչ բաս...֊ Բա՛՜ս...— Մ ի ք ի չ բաս տ եղ բե...Ձայնը կտրեց։

— Բաստեղ բերե՞նք՛Չի կարողանում խոսել, Միայն հավան „վկա ն նշան է անում>

Բերում են բաստեղը։Լափում է ու հետն էլ ձեռով է անում, որ բերեն։— ^ բերենք, ճեռով է անում։— Ղատայի՞ֆ,Հավանության նշան է ա՜նում,երբ բերում են նշան է անում, որ իրեն պաոկեցնեն։

999

ւկեցնում են և նա բերանը բաց բռնած ' հասկացնում է, որ ղատա-

յիֆը կոկո1՚գից ներս խոթեն։Եգիս/տոսի ժողովուրդը նստում է լորդի գլխավերևը և մատ-

ներով ներս է խ ոթ ում ղա ա ա յի ֆ ը լորդի կոկորդից։

Խռխռում է արդեն։Խ ե ղ դ վ ե ՞ց . . . (Ինչ ուրա խ ություն) ։Չէ, շարժվում է, ափսոս, նշաններ է անում ինչ ֊ո ր ։— Սո՞ւրճ։« Ա յո ) ) ֊ի նշաններ, բերում են։Հրա մ ա յում է , որ նսա եընեն ։ ^

Բարձեր են գնում կռնատակերին ու քա մա կին և կիսովիձ |

նստեցնում են,Սուրճը լցնում են բերանը: Խմում է, բայց էլ հալ չկա, քունը

տանում է։ Դնում են ցած, ու լորդը խռմփացնելով ու տնքալով քնում է։

— ԻշաԱահ, պիաի տ րա քվի ։— Տ ր ա ք վ ե ց . պրծավ։— Հը, երևի լուսաբացին կտրաքի։ Ոչ, առավոտյան վեր է կե­

նում լորդը։— թորքին ճաշ տվեք։

— Տվ^Լ ենք լորդ էֆենդի։— Փլավ տվեք։

— Տվել ենք։— Ուրեմն խորոված տվեք, բաստուրմա տվեք, գաթա, մեղբ,

մի խոսքով տվեք, տվեք, մի րոպե մի կանգնեք, ամեն բան տվեքւ :— Ամեն բան տվել ենք։— Կերա՞ն,— Իրենց հալալ, լավ իշտահով կերան,— Ատ ամներով լավ ծամեցի ն, |— Շասւ լավ ծամեցին,— Խեղճ, քանի ժամ ծամեցին' ^— 15 ժամ,— Ես քանի՞ ժամ ծամեցիէ— Դու Էլ 15 ժամ։_ Շատ Է, Ատամները բոլորովին մաշվեցին. Ուրեմն տվեք

ատամների վարձը,

!

400

— Ատամների վա՞րձը, այս Էլ քեզ նոր խաթա,— Ինչքա՞ն,

8 ժամ սովորական ծամելլ։, 7 մամ Էլ արտաժամյա ծ ա ֊ մելը, ընդամենը 15 ժամ ատամի աշխատանք, գնյսցԼք քարտու­ղարիս հետ հաշվեցեք և այսօր ևեթ բերեք դիշ քիրասին։ Իմա­ցա ք։ Հիմա մի քիչ պասուց տոլմա բերեք։ Հը, ինչո՞ւ նոթերդ կի- տեցիք։

— ՉԷ, այնպես...УԷ> նոթերդ այնպես կիտեցիք, կարծես այդ փողն իմ գըր-

պանս պիտի գնա կամ Անդ լիան մեծ շահ ունի դրանից։ Այդ փո­ղով պետք է կերակրենք ձեր երկիրը սրսհող զորքը։ Այստեղ ի՞նչ կա նոթերը կիտելու։

— Բայց ախր զորքը— Հա, ասացեք։— Ախր ղ ոՐՔԸ մեր ինչի՛ն է պետք...— Զորքը ձեր ինչին է պետք... Ապա, որ ֆրանսիացիք գան

ձեր երկիրը զավթ ելա, ո՞վ պիտի պաշտպանի երկիրը,— Ֆրանսիացիք ինչի" են դալիս մեր երկիրը։

— Կգան, ֆրանսիացիք էլ կգան, իսպանացիք էլ կգան՚ Դրա համար եմ ասում որ ուրիշները գալու տեղ, ավելի լավ չէ մենք գանք,— Չէ, զուր եք նեղանում, զորքը լավ բան է։ Ոչինչ որ չչի- նի, մեր զորքը ձեզ պաշտպանում է ձեզանիցէ

— Մեզանի՞ց...Հա, ձեզանից։ Հանկարծ մի օր վեր կենաք ու ապստամ­

բեք մեր դեմ, ի՞նչ կլինի ձեր դրությունը, եթե ամրողչ երկիրը ռմբակոծենք։ Լավ, չէ որ մեր զորքը ձեզ պահում է ապստամ­բությունից և... ռմբակոծումից։ Դե, բերեք դիշ քիրասին,

Եգիպտացիք գնացել են խորհուրդ անելու, որ բերեն դիշ քի­րասին ,

Տեսնենք ինչ դիշ քիրասի է։Չգիտեմ ինչ կբերեն այսօր, բայց վաղն անգլիական ատամ­

ներն իրենց կերածի համար անշուշտ կստանան մի Լավ արժանի դիւ քիրասի։ Մի այնպիսի դիշ քիրասի պիտի ստանա անգլիական կապիտալիզմ ը Եգիպտոսի ժողովրդից, որից նրա ատամները այն­

26 ՚հ 'Ւէմիրէւյան, նսււոոք II401

պես պիտի ջարդուփշուր լինեն, որ աշխարհիս երեսին ոչ միա տ ա մնա բույժ չկարողանա տեղը դներ

Ш ? Р.*

ԿԵՆՑԱՂԻ ԿԱՆՈՆՆԵՐՕտար и; ս ղիը առաջին ա նգամ Երևան ընկնող մարդն այնպես

պիտի կարծի, թե իրեն ա մեն կողմից հալածում են։Ա յնքան պլակատ է կպ ցրա ծ պ ա տ երիք դոների վ ր ա , կարծես

անք՚րր զրահա վորվա ծ լին են է

Բոլորը հրաման ու հրահանգ։«Հատակին 1р ք ե չ »;* Մաքր т р (Ոէն ս՚ահպանելՏէ « Ղ ո րծ դ վ1> րջա ցրիր' գնա » է« //»/; ն Լյւը մաքրելս։« Աոանց զեկուցման ներս չմ տ նե լ;*1

« Լրա էքիրր I ներս• Թերթերը կս։ րղա լուց հետո տեղր դն եւ » ւ «Բարձր ;!սւահչձւ«Հերթի կանդնէր՝։«Չնււք չս հղմ ե[» ւ «Հացերին ձեռք չտար ,«Ծառայողին մասնավոր խոսակցություններով չզբազնցնԼբւ «Իրերին ձեո չտալ»,«$ծխ հլա«Գչխաբ կ՚ն երն ու վերարկուները հանել»։« Կրկնակոշիկներով սրահ չմտնել»։«Երրորդ զանգից հետո ներս չմտնել»։«Երաժշտության նվաղի ժամանակ դուրս չգալ՛՛«Հազալիս բերանը թաշկինակով բռնիր»։«Դուռը ծածկիրՏ,Մի հրամայական տոն, մի դաժան ոճ «գու»՝ով դիմումն—՜

բռնի՜ր, զնա', ծածկի ր..*Այնպես որ՝ անսովոր մարդը չի իմանա ինչպես "վարվիւ Այս չանել, այն անել, այն անել, այս չանելւ Հարց Է աոաջ գալիս.— Լավ, ապա ի՞նչ անել։

4«է

Ման չգա՞լ, [խոսե՞ի չնստե՞ի չ շ ա ր ժ վ ե ՞ ի չշնչե՞լ, Աինե՞լ...Որոշ բան ժ կարելի ասել այԱ հարցերի վ երաթեբմայН վ գիտեէ

Բանն այն Է, որ Երևանամ կենցաղի կանոնները մի „Д. խառն եևէ

Մարդը գիտե, որ կարելի Է ասել, խոսել, ծիծաղեր Բայց գա­լիս Է գիշերվա ժամը է ֊ի ն , կանգնում Է պատշգամբի տակ ե սկսում է ժամերով խոսել, երղել, բռռար

Գի«ե, „ր կարող Է շալվարը թափ տալ, պ ա տ շ գ ա մ բ ն ավլել, Բայց ավլում ու շալվարը թափ Է տալի Ա վերևից ուղիղ գլխ Լ. վրաէ

Քյուֆթան ծեծում I, առաստաղիդ վրա,Հետդ խոսելիս' շարունակ թքում Է բերանիդ մեջ,Քրտնած ձեռը խոթում Է ձեռիդ մեջ,Տասը հռզով կտրում են գռան մուտքը, ճամփա չեն տալիս,Մ ա տ ը ք թ ի մ ի ջի 9 հա նո ւմ ե մ ե կ ն ո ւմ Է ք ե զ ,— Ցտեսություն,

Այո, տգեղ տեսաբաններ, Բայց ես ի՞նչ անեմ, Իրականու­թյունը սա Է։

Այնպես, „ր երևանյան պլակատները ոչ թե շատ են, ալլ ընդհակառակը' քիշ են.

Եվ ավկացնեմ, պլակատները պիտի կպցնել ոչ միայն պա­սերին, դռներին, այլև հատակներին, առաստաղներին, մայթերին, նստարաններին...

Որպեսզի ապահով լինես հիմնարկում, փողոցում,Վատ չէր լինի, եթե պլակատները լինեին կպցբած մարդ-

կանց վրա ևս՛ Ամեն մարդ թող իր պահանջները տպել տա և պը- լակատները կպցնի իր ուսերին, կրծքին, մեջքին...

Որովհետև մարդիկ կան, որ ամեն տեղ միևնույն եղանա֊ կով են մոտենում,

ճիշտ է, մարդը մ ա ր դ ո ւ հա մա ր վ ի ճ ա կ ա գ ր ա կ ա ն բյուրո է,— Գնացի՞ր կինո,— ЛЯР գնացքով եկար.

Տոմսակ ծախող «ր ի ո ր գ ր շ ա ՞ա ռ +շա ցա վ,

Երբ պահանջեցիր' տվե՞ց աա մսա կւ Սապրիզներ չարա՞վ։

Ж

— է՛ ինչպե՜ս եղավ, որ կապրիզն եր չարավւԵվ այլն։Ոչինչ, սա բնական է։ ք^այց պատահում է, որ գրասենյակում նստած ես ե քա ՝

Лասուն մւսրգ պիտի ընդունես երկու ժամում և տասը մարդու հեա պիտի բանակցես գործի մասինէ

Եվ ա Հա թունդ ժամանակ գալիս Է, նստում ե անկետային թերթր դնում առաջդւ

— Է՛, պատմեցեք, տեսնենք, քանի հոգով Էիք երեկ գնա* ցել Սևան, Քանի՞ ժամ մնացիք. Ո՞ր ժամին վերադարձաքւ

Պատահում է, որ շտապում ես հիմնարկ, ժողովի, զեկուց­ման, փոստ, բժշկի մոտ ե րոպե չես կարող կ^րքնել։

Բռնում է օձիքդ.— Ո՞ւր ես գնում, ժողովի ։

Ժամր քանիսի՞ն պիտի լինես այնտեղ։ Հիմա ժամը յո թն է ար, ժամացույցդ ճի՞շտ է, Շատ անգամ էլ տրամադրությունդ լավ

չՀ'Արդեն տասը մարդու պատահել ես ե պատասխանել, թե ո լր

ես գնում, ինչի" ես գնում, երեկ որտե՛ղ էիր, ժամացույցդ առաջ է, թե * ետ... մի քիշ ներքև ես դալիս' նույն հարցը, նույն պատաս­

խանը։ Մարդ մտածում է պլակատներ շինել տա ու վրայից կախիIԵվ եթե պլակատ կախելը սովորություն դառնա Երևանում'

ես պլակատներ տպե/ կտայի և համարակալած կկախեի կրծքիսէ Ւող ով ուզում է կարդա պատասխաններս ու էլ չհարցնիւ

Պչակատները հետևյալներն են*1, Ծ^արԼւ ձեզ» — «Աստծու բարին»։

2. «Ո՞ւր եք գնումа — «Հիմնարկ, ժողով, նիստ, բժշկի մոտ, ղեկ ու ցման, վերջապես միևնույնն է, ուշացել եմ, ժամանակ չու­

նեմ])։3. «Քեֆդ ո՞նց է» — «Շատ լավ է, շնորհակալ եմ»,4. « Ո՞րտեղից եք գալիս» — «Կարևոր չէл։5. «է ՜ , ի՜նչ կա, ի՞նչ չկա»— « Ոչինչ էլ չկա, ինչ պիտի

լինի»16. էէավ եղանակ է» — вՏեսնում եմ»։7. «Շոգ է» — «Տեսնում եմ»։8. «Ցուրտ է» — «гՏեսնում եմ»։

404

9. «Վատ եղանակ է» — «Ըհը՜»։10. « Քամի է» — «Համար 6 ֊ր դ պատասխանը»,11. «է, ուրի շ» — «Տես' հինգԼրորգ պատասխանը»։12. « Կարդացի ք Հիքսի հայտարարությունը» — «Հերն էլ

անիծած»։13. «Հո լավ' լա՜վ եք»— «Այո, այո, լավ եմ»,14. «Չաղացել եք» — «Երևի»։15. «էդպես, ասում եք լավ եք, էլ հետո՞»— «Հետո ոչինչ»,

Իսկ հարցիդ աոաջին մասի վերաբերյալ կարդա 8-րգ և 13-րդ պլակատի պատասխանները» ։

16. «Ինչո՜ւ եք լղարել» — «Միսկարդիա ունեմ, ֆուրգոն­ներ են անցնում պատուհանիս տակով գիշերները, շարունակ «Ազջի բախտավոր» եմ լսում... և վերջապես այս յոթը քարի արանքում քեզ ինչպե՜ս բացատրեմ, թե ինչո՜ւ եմ լղարել, Մի խոսքով ես բժիշկ չեմ, գնա բժշկին հարցրու»։

17. «Ինչ էի հարցնում... հա» —«Լավ, դրա մասին հետո»,Ահա այսպիսի բազմաթիվ պլակատներով զրահավորված մի­

այն' կարելի է շտապել գործի Աբովյան փողոցով և տեղ հասնել 5 րոպե ուշացած։

Հինգ րոպե պլակատներդ կարդալու համար։Առանց դրան չես ազատվի Աբովյան փողոցի կենվորներից,

որոնք չգիտես ինչու հետզհետե ճոխացնում են իրենց անկետա­յին թերթիկները։

Ш 7 թ .

Ս*ՈԻՍՈԼԻ*օԻ

Տեսել ե՞ք Մուսոլինիի նկարը։Ի նչ դաժան, ահարկու կերպարանք ունի։

Տեսնողներն ասում են, որ իսկականում ավելի դաժան ե ահարկու է։

Հանդեսների, պառլամենտական նիստերի ժամանակ, ճ ա ռ

ասելիս կամ փողոցներով անցնելիս նա հիշեցնում է հին հռոմեա­կան պատրիկի,

նա Կեսար է, մի քիչ ավել, մի քիչ պակաս։

405

Նա մարմնացնում է Հին Հռոմը, ուզում է վերականգնել Հին Հռոմեական կայսրությունր։ Եվ այդ ուզում է անել ոչնչաց­

նելով իսպ՛առ բանվորական շարժումը վերականգնելով ստրկու­թյունը և կեսարների ի նքնակալությունը։ ^

Մի խոսքով արտակարգ մաըգ է. այնպես չէ, ինչպես օրինակ' ես կամ իմ բարեկամ Գրիգորը, որ երբ հանդիպում ենք իրար, շատ հասարակ խոսում ենք իրար հետ։

— Բար ե, ընկեր Գրիգոր։— Աստծու բարին։— Ո՞ւր ես գնում։— Տուն եմ գնում։ Իսկ դու ո՞ւր ես գն՛ո՛ւմг— նս էլ աուն եմ գնում։_ Դձ միասին գնանք, ճանապարհներս մեկ է։Միասին գնում ենք տուն և այղ րոպեին ոչ ես եմ կարծում,

որ իմ ընկեր Գրիգորը հռոմեական պատրիկ է ոչ էլ Գրիգորն է կարծում թե ես Կեսար եմ’ Ընդհակառակը ամեն մեկս մի-մի ֆո,նտ կարտոֆիլ կամ կաղամբ ձեռներիս տուն ենք գնում, « 4 » գիտեմ, որ Գրիգորը քյոսամահմադցի է , նա էլ գիտե որ ես էլ

ղրա նման մի տեղացի եմ։Ու հասարակ, խաղաղ բաժանվում ենք իրարից գնում տուն։

Կամ' վերջապես ո՞վ գլուխ ունի հռոմեացի Կեսար լինելու, որ եր-կրրներ նվաճես, պատերազմներ վարես, որ' սատանի ականջըխուլ, մի կացնով էլ գլխիդ տան ու... (ավելի լավ է չվերջացնեմ>

Բայց Մ ո լ ս ո լ ի ն ի ն ուրիշ բան է։ Նա բանվորական շարժում էուզում խեղդել, կայսրություն է ուղում ստեղծել, Եմեն ու Շանհայ

է զորքեր ուղարկումւԱհա թե ինչո՞ւ է նրա դեմքը ահարկու,Բայց այս օրերս էլ մի ուրիշ բան իմացա և գաղտնիքը բաց­

վեց՛ .

Դուրս է գալիս, որ Մ ո ւ ս ո լ ի ն ի ն միայն ժողովրդի առաջ էահարկու դեմքով հանդես գալիս, Տանը բոլորովին հասարակ, ււզորմելի կերպարանք ունի։

Տանն այսպես է։— Փո՞րդ է ցավում,— հարցնում է Մուսոլինիի կինը։— Աման, աման, աման — տնքում է Մուսոլինինь— վս՚խ™

եմ իֆ լինի,

֊ Չէ, չէ պոզեր, տիֆից փոր կցավի՞,— Ի՞նչ իմանամ շատ եմ վախում, Մի բաժակ թեյ որ խմեմ,

հո չի վնասի,

— Խմի, խմի, վախիլ մի, ի՞նչ վախլուկն ես։ — Եվ Մուսոլի- նին վախվխելով մի բաժակ թեյ է խմում...

Խեղճ, ողորմելի, հասարակ մարգ։Եվ այդ մարդը փողոցներում դաժան և ահարկու դեմքով

սարսափեցնում է մարդկանց։— Ւնչո՞մն է գաղտնիքը՛— Գաղտնիքր դերասանության մեջ է,— Մ ուսոլինին պարզապես դերասանություն է անում.Եվ (նկատեցեք ուշադրությամբ) շատ անգամ ամբողջ ժամե­

րով օրերով դոլրսն է, հասարակության առաջ։ Ուրեմն ամբողջ ժա­մերով, օրերով նա իր դեմքին դաժան արտահայտություն է տա- լիս,

Դուք ասեք՝ ինչպե ս չի հոգնում, ինչպե՛ս է կարողանում ուն ֊ քերը, քիթ ու բերանը կնՏռոտած պահել։ Այ համբերություն։

Անցյալ օրն ասացի, արի մի ես էլ փորձեմ, տեսնեմ ինչքան ժամանակ կարող եմ դաժան դեմք շինել, Վերցրի հայելին, նստե­ցի դիմացը, ժամացույցը դրի կողքիս և սկսեցի դեմքս ծռմռելով դաժան արտահայտություն տալ< Համ նայում էի դեմքիս, համ է1 ժամացույցին։ Երևակա յեցեք, հազիվ կարողացա երեք րոպե դիմանալ։ Նախ որ շունչս կտրվեց, սիրտս նեղացավ։ Շատ որ զոռեցի աչքերս դուրս պրծան, այտերս փքվեցին ու հանկարծ այնպես ծիծաղից փռթկացի հայելու վրա, որ կինս վախեդած վեր թռավ աեղից։

— Ւ նչ պատահեց.,.֊ Ոչինչ, ուզում էի Կեսար դառնալ.Այդպես էլ չհաջողվեց, Գրիգորին էլ ասացի, նա էլ ւիորձեց,

թան դուրս չեկավ. Տեսանք, որ դատարկ բան է, ձեռք քաշեցինք,Բայց Մուսոլինիից կարո՞ղ է դուրս գալ Կեսար,

• Այոէ կարող է, դերասանական մեթոդով։Մուսոլինին առաջնակարգ դերասան է. Ինչպես բոլոր կեսար­

ները։ ճիշտ է Ներոնն էլ դերասան էր, բայց Մոլս ոլինին նր նԻց Հազար գլխով բարձր դուրս եկավ։

Նախ' Ներոնր խալտուրային դերասան էր, մտածում էր միայն

407

ի, խաղի մասին և ապա ուշ չէր դարձձում խմբի վրա։ Մուսոլի- նիՆ ինքր ոչ միայն մեծահանճար դերասան է, այլն անսամբլա­յին դերասան է։ Նա ահագին դրամ է ծախսում իր ֆաշիստա֊ կան խումբը մեծացնելու և ուժեղացնելու։ Միլիոններ է ծախսում խմբի ռոճիկների, նրանց գարդերոբի, գրիմի, բուտաֆորիայի, տեխն՚կւսկան ուժերի վրա։ Ռոճիկներն իր ժամանակին։ ՀետոI է!,ղղությունը, Մինչ Ներոնը կհղծ֊կլասիկ էր' Մո,սոէինին ոեա-1իսւո է։ Նա միջազգայնական է։

Այն օրը մի պատկերազարդ հանդեսում տեսա նրա ամերիկ- յան — а Կու֊Կլուքս֊Կլան» ստուդիայի խմբանկարը։ Խաղում էին մի պատմական դրամա միջնադարյան դիմակներով — սրածայր գ{խարկներ, երկար զգեստներ ե խաչաձև դաստակ ունեցող սրեր։

Տեսնես քանի՞ փորձ են ունեցել, ով գիտե։ Նույնքան փորձ, արքան և իրենց դերասանապետը' Մուսոլինին։

Բայց ո \ մ համար են վերջապես այս բոլոր բեմադրություննե­րը, որ տալիս է Մ ուսոլինին իր բազմաթիվ խմբերով Իաալիայում, Ֆրանսիա յում, Գերմ անիա յո ,մ , Ամերիկայում, Անգլիայում, Լեհաս­տանում։ Ո՞ւմ են ուզում վախեցնել...

Նրանք ուզում են վախեցնել բանվոր դասակարգին, Այս рв- լոր ծամածռությունները, քիթ ու պռունկ ծոմռելը, ունքերը վրա տալը, աչքերը չռելը — բոլորը բանվորներին վախեցնելու հա-

մար է։— Վախենո՞ւմ են բանվորները։Բանվորները չեն վախենում։ Նրանք սովորում են հետզհետե

այդ բեմադրություններին, վարժվում են Մուսոլինիի և իր խմբի միմիկական խաղերին՛

Մուսոլինին ԷԼ ստիպված է ավելի դաժան դեմք շինել, նստել հայելու առաջ, վարժվել ավելի դաժանորեն ծռմոելոլ իր քիթ ու

բերանը։Բանվորները դրան էլ կվարժվեն։Մուսոլինին ստիպված կլինի ավելի ծոմռել իր բերանը, Հետո

ավելի, ավելի, ավելի, այնքան որ մի օր էլ բանվոր հանդիսա­կանները կվազեն բեմ ու ձեռները գցելով նրա բերանին՝ այնպես կճղեն, որ Մուսոլինիի դեմքը դաոնա իսկական Կեսարի դեմք...

Եվ այգ բեմադրությունը Մուսոլինիի համար կլինի առաջին բեմադրությունը, ուր նա կթողնի « պայմանական թատրոնըЯ Ա

40*

ն ե ր կ ա յ ա ց ո ւ մ կ տ ա ռ ե ա լ ի ս տ ա կ ա ն ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ , հ ե տ ը խ ա ո ն ե լ ս վ

մի փ ոՔՐ է լ . . . ն ա տ ո ւ ր ա լ ի զ մ ։

Ոչինչ — ա յԴ բ ա ն վ ո ր ն ե ր ի ն դ ուր կ գ ա ։

Ш? թ.

Ա ՐԵՎԵԼՅԱ ն ՄԵԹՈԴՈՎ

Պատկառազդու մի ուղտ' նամակաթղթի ճակատի աջ ան­կյունում։ Ուղտի վրա արևելյան մի գորգ։ Ո լղտը գնում է և ո՜վ գիտե թե ուր։ Ուղտի տակին էլ տպած է — ՏՅէՈթԽ Ггее... նմուշ լվացումը ձրի։

Եվ իսկ ասլես ձախ անկյունում գրած է.Գորգերի' լվացում, նորոգում, ներկում,խուզում, արգուկուԱ արևելյան մեթոդով(Ъу опеп!а1 теШ ой)Արևածագի ճառագայթներ են ցա յտ ում երկինք, որոնց մի-

Ժց Վ ահագնի պես ծնունդ է առնումБ ат Лдаграп е! Со.Սամ Ճիյերճյան և ընկ.Առևտրականները արևելյան ամեն տեսակ գորգերի, արևել­

յան հողաթափերի а քսНе У те —լեցուն գիծ — ամեն տեսակի.м Քաղաքից դուրս պատվերներին ճշտագույն ուշադրություն...

Արևելյան մեթոդով...Հյուսիսային Միացյալ նահանգները։ Սիրակոլզ քաղաքը»

Опопс)ада փողոց։— Հնդիկների, բնիկ ամերիկացիների լեզու է “ա, որ ով գիտե ինչ լեգենդար պատմություն ունի«

նամակն ուղղված է'Հոբելյար Մանուկ Միքայելյանին, որ նոր է վերջացրել իր

40!)

շնորհավորանքների րնդունեչովէյունը և զգայուն է ու քազաքա.վարի դևպի ամենքը ե ամեն ինչ։

Մեծարգո Մ. Միքայելյաէ

Է յ 1 ա յ ն , Հ ա յ ա ս տ ա ն

Ձեր գրական ազգանվեր գործունեության քսանհինգամյա հո- րելյանին սւոթիվ հայրենաբաղձ հայորդիս հոգեթովիչ խանդավա. ռութ յան;, և ջերմագին շնորհավորանքիս թույլը կառաքեմ ձեզի և կբարեմաղթեմ երկարաձիգ տարիներոլ ժրաչան շարքե մ[ եաքր դիմավորեք հոգնավաստակ հիսնամյակ մը։

Այս աոթիվ խոնարհաբար կխնդրեմ հաճել ինձի հայտնելու, թե որպիսի հոբելյանական նվեր մը կփափագեիք, որ մատուցա- նեի ձեզի այս երկրեն։

Ընդունեք, մեծահարգո վարպետ, խորին հարգանացս հա-

վաստիրր։

Հ:±ւր 1 ւնրն !,րով'Հայրենակարոտ' Սեւյրսւկ Ճիյեր6 յան:

1Րվ Է սա, ի՞նչ մարդ ԷէՀայրենակարոտ' Սեդրա կ ճիյերճյանւԳորգերի լվացող, նորոգոզ, ներկող, խուզող, արդուկող,

արևելյան մեթոդով։Ի*նչ պատասխանել։Եվ հոբելյար Միքայելյանի երևանյան համեստ բնակարա­

նում հարցեր են զարթնում.— Այ, չանըմ, հոբեվյաբին կհարցնե ն թե ինչ նվեր Է ցան­

կանում։— Հա, Է, նվիրում ես' նվիրիր, հոբելյարն ի՞նչ կարող Է »»*1

այդ մասին։Բայց պետք Է պատասխանել մարդուն, անհարմար Է, կնեզա

նա...Ի՞նչ կա որ վերշապես։

Ш

Պարզ, անկեղծ հոբելյայյին վայԼչ քի պաաասխա & ; ւրի,իբրև տաղանդավոր հոբելյարից անկեղծ հարգողինւ

Դե, տարօրինակ երկիր Է Ամերիկան։ Ձևերն անսովոր են ե մասշտաբներն ամերիկյան։ Եվ քանի որ մարգը լվանում, ներ­կում նորոգում, խուզում Է արևելյան մեթոդով, թող նվերն Է/ չինի ամերիկյան մեթոդով։

Մեծարգո ընկեր ճ|ւյերնյսւն:Խորապես զգացված եմ Ձեր ջերմ շնորհավորանքից և բա­

րեմաղթությունից։ Ես տվել եմ իմ ժողովրդին և մայրենի գրակա­նությանն այն ամենը, ինչ որ կարողացել եմ։

Ինչ խոսք, որ ես միայն շնորհակալ կարող եմ ձինեչ Տեր ցանկության արտահայտությունից* Հիրավի ամեն մի ջերմ խոսք, սրտագին վերաբերմունք թանկ Է ինձ համար և այդքանը բա վա ֊ կան Է մի հոբելյարի համար։ Բայց քանի որ Ձեր ցւսնկությունը Հար գելի Է ինձ համար և միաժամանակ չեմ կամ ենում վշտացրած էթել Ձեզ' թույլ տվեք անկեղծորեն և պարզ առաջարկել Ձեզ աք« պագրելու իմ գրվածքներիս անտիպ ժողովածուն։

Ձեզ հարգող Մսւնուկ Միքաւէ|յան

Ղարձյալ ուղտը, որ մեջքին գորգը փռած գնում Է չգիտես ութէ Դարձյալ Баш Л1§ а ф а п е! Со-Ь լվանում, նորոգում, ներկում, իաւզում Է արևելյան մեթոդով։

Ղարձյալ արևի ճառագայթների միշից դուրս Է լողում ճի- յերճյան Ար ամի առևտրական տունը։

Արևելյան հողաթափեր... 0 Ո0 Ո(}յ§ 8 հնդիկ միստիկականփողոց։

Մի անգամ նմուշ լվացումը ձրի...էՀարգելի պարոն Մ* Միքայելյանկհաստատեմ Տեր օգոստոս 10 $ վ ակիբ նամակին ստացումը։Ь պատասխան Տեր նամ ակին կուդամ կրկին անգամ խ նդրհ ֊

[ու Տեղ, որ տեղեկացնեք, թե որչափ ծախքի պետք կա Տեր երկա- սֆրությանց տպագրության համար, և արդյոք Երևա ն, թե Ամե- ՐՒԿա կուզեք, որ տպագրվեն զանոնքէ

Ընդունեցեք մեծահարգո վարպետ և այլն, և այլն։Սեւյոսկ ճիյերնյւսն

411

Հ. Գ.— ոգեթրթիո, բամբռանվանգ, գեղգեղանաց ձոն ընկալա մեր ծեր Մ աս լաց պատկեր կրող նամակադրոշմր եթե փակցունեիք

Ձեր նամակին պահարանին (ծրարին) վրա մեծապես պիտի թ ե ֊ թե ցնեիք հայրենյաց հոգեբաղձությունս։

Նայն

Մեծահարգո րնկ. Ս. ճիյերճյան, Ձհր սեպտեմբերի 15 ֊ի թվակիր նամակր ստացա։ Շտապում եմ ուղարկել իմ ժողովածուի նախահաշիվը, որ կազմել է մի հրատարակիչ, Գիրքր պի"Ի Ժ 4 մաքուր, շապիկը կապույտ գույնով, արևեԱան ճաշակով և իմ ան֊ միջական հսկողությամբ պիտի տպվի Երևանում։

Ձեր ցանկացած նամակադրոշմները, որոնք արդեն դուրս են եկել գործածությունից' ուղարկում եմ ներփակւ

Հ ա ր գ ա ն ք ն ե ր ո վ ' Միք այելյսւն

Դարձյալ ուղտը արևելյան մեթոդով, Սամ ճիյերճյան և րնկե֊ րոլթյուն, Հնդիկների փող. տելեֆոն, յանկիներ, ամերիկյան մաս-

շտաբ.. •Հար գելի պ. Միքայելյան, ստացած րլլալով Ձեր վերջին նա-

մակր' կր փութամ շնորհակալությունս հայտնելո, 2եզի, կը խընդ- րեի հաճել ինձ հայտնելու, թե ի՞նչ են Ջեր գրվածքներուն նյութը,

Մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ հ ա ճ ե ց ե ք թ-իֆ լի զին մ եջ գ տ ն վ ո ղ հ ա յ գրատան

մը հ ա յտ ն ե լ հ ա ս ց ե ս ' ո ր պ ե ս զ ի ի ր ե ն ց մ եկ գ ր ա ց ո ւ ց ա կ ն ո ւ ղ ա ր կ ե ն

ինձ •

Ը ն դ ո ւ ն ե ց ե ք և ա յ լ ն ։

Սեղոսկ ճիյերնյաէ

Հ. Գ. Ալևոր ծեր Մ ասյաց նամակադրոշմներն ընդունեցի հայրենակարոտ սրտիս գերաթրթիո հրճվանքով մը։ Հաճեցեք եր­կու հատ ևս ուղարկել միայն փակցնելով զանոնք պահարանին

(ծրարին) վրա։ՆույՏ

— Այ, տղա, այս մարդը մարկաճի է։— Մարկաճի՞, ինչպե՞ս։

412

— Պարզապես նամա կագրոլթյոմւ է պահպանում, որ ծրարի ՛էրայի մարկաները պոկի, մարկայի կոլեկցիոներ Է, պրծավ դք- նաց։

— Անկարելի բան Է։Կարելի Է, սիրելիս, կարելի Է,

— Ի՞նչ եք ասում, այդ աստիճանի լի՞րբ-----զարմանում Էհոբելյարը։

— Այո, արևելյան մեթոդով — Ьу ог1еп1а! теШосЬ— Եվ այդքան խաբեբա— Ամերիկյան մասշտաբով, Մարդը կարգին տպագրեց,

մարկաներդ Էլ հիմի սրբում, լվանում, արդուկում և գրքի մեջն Է դնում... արևելյան մեթոդով։

— Բայց ч о р т В О ЗЬ М И , ես մի նամակ Էլ Թիֆլիսի Պետհրա­տի գրախանութին եմ գրել, որ նրան գրացուցակ ուղարկեն։

— Ոչինչ, Սիրակուզի ուղտը հիմի Էլ կչոքի թիֆլիսի գրախա­նութի առաջ, Դա Էլ այդ տեսակ մեթոդով ուղտ Է։

— Ի՞նչ պիտի անել այդ լրբին,— Ոչինչ, պիտի լռես։— ^ Ш1Э Միքայելյանը չկարողացավ լռել՛Հարգելի «պարոն»։Գործածությունից ընկած մարկաները կոլեկցիոներների հա­

մար արժեքավոր դարձնելու փորձն անելու ոչ մի ցանկություն չունեմ։

Մ. Միքայելյան

Եվ նամակն ուղարկեց Սի բակուղ' մի մարկա ևս, որ անհրա­ժեշտ Է, կպցնելով ծրարի վրա, որով և տպագրվեց իր մարկա֊ ների լիակատար ժողովածուն։

Այսպես Է «Սամ» Ճիյերճյան ընկերությունը լվանում, ձորո- դում, ներկում և խուզում ղորդերը, մարդկանց հավատը, Ս. Հա­յաստանը և ամբողջ աշխարհը։

Ш ? թ .

1 | * Ն Յ Ս Լ Ղ

Հատիկ որ ասում են, աչքիս առաջն է գալիս քաղաքների շ«ւ- կաները, մեղրաշաղախ, յուղաթաթախ, գինու, կոլբասի, թըխ- վածքների, մրգեղենների, կանաչիների հոտով ծանրացած.., Մսեր' կովի, ոչխարի, գոմեշի կոլրասներ, վիչինանե բ . . . Ական- ։ իս մեջ կ ղ ո ւմ են խոճկորներր, ճչում են գլխիվայր կախված հնդկական, հայկական, վրացական և ամեն ազգի հավերը, դառ­ները մայում են, լուռ ձկների փոխարեն էլ գոռում են նրանց տե- րերը և գովաբանում (ևթե ձկները բանաստե՜ղծ լինեին)...

Այնպես չէ՞, ընթերցող, որ երբ Զատիկ ևն ասում, մարդ պատկերացնում է մի լայն բաց արած սեղան' վրան գաթա, նա֊ զռւք, պասկա, սարդինկա, փէավ, իսպանաղ և այլն, և այլն, ե

այլն։Եվ մարդը, այգ բնությա՛ն պարծանքը, իմաստության բնա­

կարանը, Էակների թագավորը կատաղի մոլուցքով վրա է ընկնում այղ սեղանին ու խուճապային մոլուցքով սկսում է ուտել և ձուկը, և հավը, և' խոճկորը, •'/ գաոը միածին, ե' քեզ, եթե պատահմամբ

ընկնես նրա ափսեի մեջ.Ուրեմն ի՜նչ է զատիկը։Պարզապես գաստրոնոմիա, ստամոքսի տոն, բերանի կեն-

ց աՂ՝Չգիտեմ, ընթերցող, գնալո՜ւ եք թաթախվելու,Եթե գնալու 1,ք, այն ժամանակ զգույշ կացեք։ Դուք ուտելու

եք մի կարմիր ձու, որի մեջ սպիտակ է, կ ո ւ յշ կ ա ց կ կարմիր բազկից, կ ա մեք ևս սպիտակ է.

Դա կարմիր կենցաղ չէ, գա ճերմակ կենցաղ է' միաչն ն,եք-

կածէՄի թաթախվեք զատկական կենցաղի մեջ, մի ուաիբ կարծիք

ձու, կարմիր բողկ, կարմիր գաթա, կարմիր հնդուհավ, կ » ^ Ի

ձուկ։Սրանց բոլորի մեշ սպիտակ Է։Այո’ , մի թաթախվեք, Ո'չ հայտնի, ո լ Էլ ծածուկ, եթե ոլ,

դուք ինքներդ կդառնաք ներկած ձոսԿենցաղը չի կարելի ներկել։

414

Նա ինքն իր միջոցով պիտի շինի կամ ճերմակ, կամ կար­միր՛

Հույս չունենաք, թե ծածուկ թաթախվելուց բան դուրս կգա։ Որովհետև յ ,ն շ ք ա ն Էյ թաթախված տեղից կարմիր ձու, բողկ, գա­թա, հնդուհավ կերած բերանդ սրբելով դուրս գաս, քեզ կմաւոնի կարմիր գինին, որ կներկի քեֆդ, Այդ ներկը կանցնի մի ժա­մում ե տակին կմնա ճերմակ րիթդէ

Ուրեմն ի նչ ուտել, ի նչ կեն,/ււդով ապրեր

19է7 թ.

ՏԵՂ^^Ո ԻՆՆԵՐ

Ցարական ժամանակ հայերի ձեռքով թալանված մի թուրք գյուղ, որի անունը Թուիալ Հա и անլոլ Էր՝ (Гհաշտության բանակ­ցությունների ժամանակ» հայց ներկայացրեց, որ թալանը վերա­դարձվի իրենг

Հակառակորդ կողմը համաձայն Էր թալանը վերադարձնելով բայց հրաժարվում Էր վերադարձնելու մի առարկա, որ Թոփալ Հասան,լոլ գյուղը դրել Է՛ր թալանի ցուցակի մեշ.

Մի դա շնամ ուր. . .— Մերժել, չպետք Է տալ։— Ինչո՞ւ, ջանըմ։— Այդ տեսակ բան չէր կարող լինել թալանի մեջ։— Ինչո՞ւ, ջանըմ։Արգումենտը պ-արզ էր։Ինչպես կարող էր դաշնամուր լինել մի դյուզում, որի ա ն ո ւ ն ն

էր Թոփալ Հասանլու։^ա1Ց ԻՐՈՔ դաշնամուրը եղել էր մի թուրքի տանը։Սակայն մերժվեց կատեգորիկ կերպով։Ոմանք ծիծաղում էին Թոփալ Հասանլու գյուղի պահանջիյ «մանք էլ կամենալով «■ օբյեկտիվտ լինել մտածում էին*

գուցե ճիշտ է, ու իրենց մտքում կրկնում էին.

415

— Բ՚ոփալ Հասանլու և դաշնամուր — չի սազում։ Չէ, սուտ էէՉի եղելւ

Ան ոլնն երի հոգեբանություն — սարսափելի րանէՕրինակ' ով կզնա Թանկազիզ Ք յ ա լ լ ա փ ա չա յանի պլաստիկա­

կան պարերը դիտելու։Մինչդեռ ասենք Թանկազիզ Ք յալլափա չա յանը նազելաշուք

պարուհի Է'Տեղերի անուններն Էլ միևնույն ցավով են տառապում։Տեսնում ես մի ծաղկավւթիթ ձոր։ Բայց անունը՝ Ղանլի-դարա

( արյունոտ ձոր)։Մի ուրիշը՝ «Բոզազ֊Քյասան» ( կոկորդ կտրող)։« Ղոնաղ֊Ղռան» (հյուր սպանող) ։«Դ ա լի ֊Ղ աՐԳա1}) ( գիմ եղբայր) ։«Իլան-Չալան» (օձ գողացող)։«Քյալ-Ալի» (ճաղատ Ալի) ։«Ք յո ս ա ֊Մ ահմադ» (գոշ Մահմադ)։կամ ինչպես մեր հարևան երկրներ ում.«Էշակ Մեյդան» (իշի հրապարակ)։«Ղաողա բազար» (ագռավի շուկա)։Սա Ի՞նչ անուններ են։ Կատարյալ ռոմանտիկա, միջնադար,

ֆեոդալների, ավազակների սխրագործությունների վայր Է եղելայս երկիրը։

Բայց այս սարսափելի, երբեմն և նվաստացնող անուններիհետ ի՞նչ կապ ունի մեր սոցիալիստական երկիրը։

Մեր շինարարությունը պիտի ծավալվի, զարգանա, մեր գյսւ- ղերը մեծանան, քաղաքակրթվեն, շատերը պիտի դառնան ավան­ներ, ոմանք քաղաքներ, մեր ձորերը, դաշտերը պիտի լցվեն մը- շակված ագարակներով։

Երևակա յում եք ֆոս տ ֊հ եռա դրա տոմւ, Էլեկտրականությունւ դպրոց, թատրոն, թանգարան, ռադիո և (հեռի ձեզանից) Բողազ• Ք յա սան' կոկորդ կտրող...

Ե վ լրագրում Էլ կարդում եք. «Բողազ֊Քյասանի կ ո ն ս ե ր վ ա ­

տորիան այս տարի ընդլայնել Է իր ձայնի մշակման դասարանըчԿամ «Բողաղ-Ք յասանի ամբուլատորիան իր քթի և... կ»•

կորդի հիվանդությունների բաժնի համար հրավիրել Է պրոֆեսոր

այսինչին»։

416

Ի՞նչ կսազի գնալ այդ կոկորդ կտրող քաղաքը ձայնղ մշա- կելու կամ (ո՜վ սարսափ) կոկորդ բժշկելու։

«Ղոնաղ-Ղռանի» (հյուր սպանող) երկրորդ մեծ հյուրանոցի շենքն ավարտվեց»՛

Ավելի վատ... Ինչ սարսափելի կլիներ, եթե չորրորդնավարտվի։

« Ղանլի- Դարայի՝ արյունոտ ձորի սանատորիան»։«Ղանլի Դարդաշի' գիժ եղբոր մանկավարժա՛կան կուրսերը»։«Ք յա լ ֊ե լիի լողարանների բացումը տեղի կունենա այս ամ­

սին»։«Իշակ մեյդանի հրապարակի խաղերը»։«Իլան ֊Չալանում (օձ գողացող) բացվեց ապահովագրական

գանձարկղի բաժին»։«Մոլլա-Քյասումի հակակրոնական պրոպագանդան հաջողու­

թյամբ պսակվեց։ Ոչ մի հավատացյալ»։Չեմ կարծումւ Իսկ մոլլա ն։«Քյոսա ֊Մ ա հմա դ»... գոշ Մահմադ։ Ո վ Է այդ անմորուք

մաՀմադր, որ նախ իր վրա Է վերցրել մի քանի հարյուր մորու ֊ քավոր մարդկանց գյուղ ի անվան մատակարարումը և վերջապես11 ա՞րդ գտա՝ն — Ք յոսա ՜ ֊Մ ահմադ...

Կամ «Կարմիր Ավետարանոց»։Չուզեցինք — թեկուզ Կարմիր։Իսկ ի՞նչ կասեք Թայ Չարուխին (տրեխի մի հատը)։ Երե-

վակայո՞ւմ եք մի հատ տրեխի անուն ունեցող գյուղն ապագայում դաոնա քաղաք, ունենա կաշվեղենի արդյունաբերող գործարան­ներ, կոշկեղեն մատակարարի ամբողջ Անդրկովկասին։

Թույլ տվեք վերջացնելու ցանկը մի վերջին անունով.«Ղուր-դու ֊ղու ֊լի»։Ապագայում կարդում եք.« Ղուր-դու ֊ղու ֊լու ստուդիայի առոգանության պրոֆեսոր

այսինչը եկավ Երևան»։Էլ ինչո՞ւ Է գալիս...Փակենք ցանկը' չվախեցնելոլ համար մեր երկրի զանա­

զան վայրերը «հյուր» եկող օտարականներին, մեր «կոկորդի* հիվանդություն ու նեցողներին, բժշկվողներին, մանավանդ երե­խաներին։

417

27 Գ- Գեմիր6յան, Бшишг II

Այդ անուններից մեծ մասը կամ սարսափե(ի են կամ տգեղ, կամ նվաստացնող և, վերջապես, անհարմար մեր դարաշրջանի համար'

Այդ հանգամանքով է) որ մեր աեղա նուններն ընկել են ներ- գործժողկոմ ատին կից Հանձնաժողովի մ եքեն այի մեջ «ժա մա ֊ նակին անհամապատասխան անուն ունեցող քաղաքները, ավան­ները, գյուղերր վերանվանելու խնդիրն ուսումնասիրելու հ ա ֊ մ աբՅՀ

Խնդիրն ուսումնասիրված է արդեն...Ալեքսանդր Մակեդոնացին իմանալով, որ Ալեքսանդր անու­

նով իր մի զինվորը շաա է վախկոա' կանչեց մոաը և ասաց նրան.

— Ա ա մ սիրտդ փոխիր, կամ անունդ։Մեր դյուզերին և այլ վայրերին էլ պետք է ասել.— Կամ անունդ փոխիր, կամ կուլտուրադւԲողազ-Քյասան, Իլանչալան, Ղոնաղ-Ղռան, 'Լանլի-Դարա...

այս ավազակային ժամանակների անունները պետք է փոխվեն սոցիալիստական ժամանակ ում։

Իհարկե, դրամն ունի և իր հակառակ կողմը։Ունենք գեղեցիկ անուններով գյուղեր, որոնց անունը հար­

մար չէ... տվյալ գյուղին.Օրինակ' Վարղաբլուր։Որքան գիտենք այգ գյուղում այնքան վարգ չկա, որքան

ավելի աղր, փ»շի և. այլն։Այսպիսի դյուզերի անունն էլ պիտի փոխել աաչով նրան)

մաքրությանը հարմարվող մի այլ անուն, կամ այդ գյուղը պի^՚է հարմարվի իր անվան... ուղղելով իր սխայը։

1927 թ.

Ա Ն Գ Լ Ի Ա Ն © Ա Հ Ե Ր Ո Ւ Ն Ի

Կարո՞ղ եք երևակայել, ընթերցող, որ դուք Ս. Հայաստանի մի' ասենք Քյ ոսամա հմադ գյուղում, կամ ավելի խոր գնո*ք, նու, ասենք մի Ղաողավանք, Ադիաման, Յարբուղլու ձեր Համա-

4 1 »

գյուղացիների հետ մի արևկող տեղ նստ ա ծ' մի կողմից ձեռքիդ

ճիպոտի ծա յրով գետն ի վրա խազեր ես քա շում , մյուս կողմից

էէ ՂԲՈ4 9 անում հետները, օրինա կ , այսպես թե.— Աղա ջան, եկ էս ձմեռ ի մ էշը բա նի դձևնք երկուսիս տան

գործի համար, փ ետ ի, ջա ղ ա ցի , քա ղա քը ձ ո ւ ֊մ ո լ տանելու, գ ա ր ֊ նանն էլ քո արտում, երկուսս կիսրար գարի ց ա նենք ։

Աղա շանն էլ, մ ի ֊ե ր կ ո ւ ա նգամ էիբի*ին տալով, ծուխը պ ը ն ֊

Հածակերից դուրս Փէ^Լո վ* Գ1ոլ{սԸ ամթտմթացն ում Է ու քեզ ասում Է.

— Ղաբուլ ե մ ։

— Յոլա գնա նք, հը՞, Աղաջան, ի ՞նչ կասես։— Բա յո լա պիտի գնա նք։ Է հ, ուրախ ես։Աղաջան ի համար Էլ լա վ եղավ ՝ գարու և իշի գործն Էլ դը~

բըատվեց։

Հետո չիբուխներդ մին Էլ եք լցնում ու զրից անում դես

դենիցէ շա րքա ցա նից, շա ղա ցա նից, կո ո պերա սէիվից ֆ գյուղխ ո ր ֊ հոլրդների ընտ ր ո ւթ յո ւնից ։

Վերջն Էլ վեր եք կենում գնում ձեր տները։ Ու սպասսւմ գա ր -

նան1 Լա վ , հա շտ , խաղա ղ, քա ՜ղ ց ր ։

Ь նչ ունեք հաշտ ու քա ղցր Աինելու։ Պառկում եք քնում ։Օր ք ՝ անց Է կենում, գնում Է։

Առավոտը վաղ դռան կողմը մի ղալմաղալ Է ընկնում ։— Այ տղա, Էն ո ՞վ Է, — Ազաջա՞ն, դո՞ւ ես։ Ի՞նչ կա, խ ե՞ր Է։— Մի դուրս արի գեղամեջ, ի ն չ ֊ո ր մարդիկ են եկել։—• Ւ՞նչ են ուզում։

— Բա՞ն են հա սկա նում . . . բլբ լա ցն ո ւմ են, բ լբ լա ցն ո ւմ են ՝

գլխի չենք ընկն ում ։

Դուրս ես գալիս գեղամեջ, խալխը հավաքվել, մտիկ Է տալիս, ինչ֊որ շեկ օտարականների, որ գլխներին (Гզդրաստի — պռաշ- չայ» դրած, ծխամ որճերր շրթունքներին' կանգնել են։ Մի տեսակ {/ խոսում են, կարծես բերանների մեջ տաք֊աաք կարտոֆիլ Է ընկել, այրում Է, ուզում են դուրս գցել, չեն կարողանում։

Այ տզա, մի վարժապետին իմաց արեք, գա։Գալիս Է վարժապետը։ Հախ աստծու, լեզուները հասկանում

— ^ ^ քք1* , — հարցնում Է։

419 ,

—- Չեմբեռլենի մարգիկն ենք։— է է հա՜, բանն ինչո ւմն է։— Բանն էն է , որ զինվորական այցելությամբ եկել ենշ

ձեզ մոտ։ Անգլիան շահեր ունի, պետք է պաշտպանենք*— Անգլիան շահեր ունի ։—- Հրաման քեզ։— Ք յոսամ ահմ ագո ւմ։— Հա, Ք յոսամ ահմագում Անգլիան շահեր ունի։

— ^ Ժ ^ա > հետո՞։— Հետո — շան и աղություն։ Պետք է պաշտպանենք Անգլիայի

շահերըг— 1**նշ շահեր են։— Շահերն էն են, որ ձեր բուրդը, տավարի կաշին, ձուկը,

բամբակը, եղը, պանիրը, անասունը Անգլիային պիտի ծախեք Անգլիայի նշանակած գներով։

Ձեր հանքերի շահագործումը պիտի տաք Անգլիայի կապի, տա լի ոտներին г

Մենակ Անգլիա յից պետք է ապրանք ա ռնեք։Անգլիական գաղութ պիտի հիմնվի Ք յուս ամ ահմ ա դում, ե

դուք ձեր գեղատեղի կեսր պիտի կտրեք տաք նրանց, որ ապրենI Այդ տեղը պիտի լինի էքս տ երի տ որի սղ մարգ։

Եվ որպեսզի անգլիական քաղաքացիների տներից բան չգո­ղանաք' մենք մեր ոստիկանությունը պիտի դնենք անգւիակա ն

մ ասում ։Կուլակների դեմ դուրս չպիտի գաք։Հանքերի բանվոր դուք պիտի տաք։Բանվորները 15 ժամ պիտի աշխատեն։Գործադուլ, պահանջ, ցույց չպիտի անեք՛Եթե չհնազանդվեք՝ մեր զորքերը կգան և Քյոսամահմադ^

բմբուլները երկինք կհանեն։— Բ հը ՚մ . . . տեսա՞ր, այ թե ի՞նչ էր եղել բանը... և, ով է

այգ կարգագրություններն արել։— Չեմբեոլենը։— Չեմբեռլե՞նը։ Լավ։ Բայց կարգադրություն որ արել է

իրավունքով է արե՞լ, թե այնպես ինքն իրան, խոսք է, ասել էէ

420

— Ինքն իրենից ո՞նց կարող Է ասել։ Թուղթ կա, մտիկ արեք, տեսեք։

— Ի՞նչ թուղթ Է։ տեսնենք։— Համեցե'ք։

Ծոցից հանում է մի դեղնած, ծա լլա ծ թուղթ, 1616 թվակա- նին գրած, դրոշմած, անգլիական կնիքը դրած։

Կարդում է Անգլիայի և Քյոսամահմադ գյուղի մեշ կոն­վենցիա։

Մի շարք պարտավորոլթյուններ Քյոսամահմադ գյուղի կող ֊մից։

Մի շարք իրավունքներ Անգլիայի կառավարության կողմից,— Ինչպե и է կնքվել այս պայմանը...

Պայմանը կնքվել է այսպես։ Մեր զորաբաժինը 1616 թը- վականին մտել է Քյոսամահմադ։ Հրացաններն ուզեցել է կրակել ձեր պապերի վրա։ Ձեր պապերը դեմ են վազել և խնդրել են չկրակել՛ Անգլիացիները մեծահոգիորեն խնայել են ձեր պապե­րինւ, միայն մի պահանջ են դրել, որ Քյոսամահմադ գյուղը մի կոնվենցիայով պարտավորվի Անգլիային, Ձեր պապերն ընդունել են։

Գլուխդ բան չի մտնում...Քեզ համար հանգիստ, միամիտ նստել քո Քյոսամահմա դ

գյուղում ապրում ես, այդ գյուղում ծնվել ես, մեծացել և Չ ե մ ֊ բեոլենի երեսը մի անգամ էլ չես տեսել։ Ոտդ մի անգամ Անգլիա չես դրել։ Անգլիայի մասին որ խոսք է եղել գիտուն մարդկանց հարցրել ես, որտե՞ղ է, ասել են, է՛ է՜ է ՛ , ո՛վ է իմանում ո՞ր ջհան­դամի ծերը։ Միտքդ ես փորփրում, որ հիշես, թե պապդ կամ պա պ ոլ ֊ պապդ հ„ Անգլիայի հետ գործ չի ունեցել ե լավ հիշում ես, որ նրանք ոչ մի գործ չեն ունեցել, Հիմի հազիվ ես իշիղ գոր ֊ ձը դրստեի այս մարդիկ եկել են, թե Անգլիան հետդ հաշիվներ ունի։

Ի նչ հաշիվ ունի մ հետը...Ախր ո լր Չեմբեոլենը, ո՞ւր իմ էշըւ

Ահա ձեզ մի վայրենի ֆանտազիա, որ օրինակի համար մեք բերի,

421

Բայց սա վայրենի ֆանտազիա չէ մի Չինաստանի, մի Հնդկաստանի, մի Աֆրիկայի, մի Պարսկաստանի, մի Արաբիայի

համար։Դրանցից ամեն մինը մի Քյոսամահմադ են։ Ամեն տեղ

մտնում է Անղլիան, ամեն տեղ Չեմբեպենի «մարդիկը» առավոտ վաղ, դեռ շները տեղից վեր չկացած' կանգնում են գաղութայինժոզովուրդների գլխին։

— Չեմրհռլենն ասավ' պարտքերդ տվեք,֊ Ի՞նչ պարտք, ո՞վ է պարտք արել, ի՞նչ հաշիվ ունեք,

ախր, Ո ՞ ւ ր Չեմրեռլենը, ո ՞ ւ ր մ ե ր էշը... — Ան գլի ան չի լսում,Ուղարկում է իր զորքերր...

Ամսիս 8 ֊ի ն կարդացինք լրագրերում, որ Ջիբրալտարից 2 ականակիր նավ է ուղարկել Չեմբեռլենր Օպորտո (Պորթուգալիա)' ք անգլիական շահերը պաշտպանելոլ համար».

Այնտեղ էլ «շահեր ունի» . . . Եվ վերջապես որտեղ չունի, Կարո՜ղ է աշխարհիս երեսին մի կտոր հաց, մի երկու կոպեկ

ջարժվել, որ ԱնԳլիան ձեոքը հափ չանի' խլերւ, Եվ լավ արհեստ է, ախպեր, Մանավանդ լա՜վ երես է, դուք այդ ասեք, Մտիր ուրիշի դրպանը, թե շահեր ունեմ մեջը, Դա' հո պապս էլ կուզենա, բայցռ* ւմ աշխատանքն Է ուզում խլել։

ժամանակը չէ՞ որ բոլոր « գաղութային ժողովուրդներըՏ), բո ֊ չորը միասին չինացիների պես վեր կենան Չ եմ բեոլենի դեմ, վզա­կոթին տալով դուրս գցեն իրենց երկրից,

— Ի՞նչ է ուզում, «շահե՞ր ունիл — տվեք դրա վզակոթին, տվեք, դուրս գցեք, թող ռադ ըլնի գնա.

Հերիք եղավ, Եվ վերջապես' ո՞ւր Չեմբեոլենը, ո՞ւր մեր էշը»

192? թ.

ՄԱՍՆԱՎՈՐԻՆ ՈԻՏՈՂՆԵՐԵրևանում ապրողների խոսակցությունը լսելիս երբեմն տար­

օրինակ տպավորություն ես ստանումէՕրինակ, մեկն ասում Է՛

422

— Մասնավորին կերա' ստամոքսս փչացավէՄյուսն Էլ պատասխանում Է.— Բանկոոպին թողած' մասնավորին ինչի ես ուտում.

Նա համ սխտորով Է, համ թարմ, իսկ սա ով գիտի ինչից Է,

Ծեծած բան, արի իմացիր։— Սա՞ ինչ խո սակցություն Է, — մտածում եսէ— գիտեինքէ

որ մասնավոր վաճառականի Է և բանկոոպի խանութներ կան, որոնցից կարելի Է երշիկ առնել, ուտել, բայց մասնավորին կամ բանկոոպին վարչութլամբ, ապարատով և անգամներով ուտել գա միայն Երևանում կտեսնենք։ Վերոհիշյալ ձևով խոսողներից մե ֊ կին կատակով հարցրի.

Ընկեր, ներողություն, ինչպե ս Է պատահում, որ մասնավորը ստամոքս Է փչացնում։

նա լուրշ պատասխանեց.֊ Մասն ավորի միսը կասկածելի Է, վատն Է լինում։— Եվ շա* տ եք ուտում մասնավորին։— Ո չ, երբեմն Էլ բանկոոպին եմ ուտում։Բնական խոսակցական լեզու, ոչինչ չի նկատում մարգը*— Էէ չա վ, ներեգե ք, մի հարց Էլ, դուք պատահաբար միջին

սւֆրիկացի չե՞ք։— Ո'չ, երևանցի եմ։— Զարմանալի Է։— Ինչո՞ւ եք զարմանում։— Այնպես, ուզում եմ զարմանալ։ Ընկերէ սա ի՞նչ լեզու

Է։ Այսպես մասնավոր՛ից որ սկսել եք ուտել, վերջն Է[ ընդհանու­րին կուտեք, ի՞նչ կմնա մեջտեղ...

Հիմի բացատրենք երևույթը։Մ արդը կրճատում է իր խոսքը։Ա սենք՝

«Մ ա սնավոր խանութպանի խանութի միսը կերա»։«Մ ա սնավոր խանութպանի միսը կեբա»։էՄասնավորի միսը կերա»։էՄ ասն ավորինը կերա»։«Մասնավորին կեր ա»։Ինչպես և՝ մեր խեղճ բանկոոպին#Հասկանալի Է>

Ш

Մարդը շարունակ լսում է «ժողտնտխորհս, «կոլվար)), «կ ո լ ֊ տնտեսականյ> ու ինքն էլ նույն իներցիայով դնում է։

— Բառերի կրճատման դե՞մ ենք։—֊ Բառերի կրճատման կողմնակից ենք*— քհա խնայողություն է էներգիայի և ժամանակի։Բա (ց կրճատման տեղը կա, հարմար բառերն ու նրա ձևերը

կան։ Եվ, վերջապես, վարպետը կա։Այսպես' վատ չեն կրճատված պրոֆմիություն, գործկոմ,

հրամկազմ, կոլտնտեսություն...Վատ չեն թեկուզ, քաղլուսվար, սոցգասվար, շրջգործկոմ։Բայց սրանք շարունակվելով կրճատվել դառել են.Գլխքաղլուսվար, գավգլխքաղլուսվար և այսպես կրճատվե-

չով, «կրճատվելով» սոցդասգլխվարչություն, շրջհարկհանձնաժո- ղովճ այնքան են երկարեի որ հարկ կա այս բառերը ուղղակի կրճատելու։

Վերջ ի վերջո սա էլ վնաս չունի։Սրանք հատուկ հիմնարկների անուններ են, կազմակերպու ֊

թյուններ են, առանձնահատուկ բառեր, որ կարելի է կրճատել, ե որը արվում է հատուկ մարմինների կողմից։

Բայց ինչ կասեք այն կրճատումներին, որ արվում են ա.ա- րերային մարմինների կողմից, որ կրճատում են, հա կրճատում։

Բառերի կոտորած է։Վրա հասնողը հարձակվում է բառերի վրա, գլուխները կըտ~

բում, խոթում է իրար մեջ։Ու առաջ է գալիս թատերաքննադատ ութ յուն, պրոֆպրոպա-

գան գի ստություն,**

Ես էլ կասեմ,— Գնճան... ( գնալու ճանապարհ) բարեկամս էլ թող ասի*— Խմջուր (խմելու ջուր)։Շուտով կսկսենք իրար չհասկանալ։ Կարիք պիտի ստեղծվի

բառարանների և մեզ չպիտի օգնեն ոչ Հայկազյան բառարանը, * հ Աճաոյանի արմատական բառարանը, ոչ էլ որևէ հանրագի• տ ական բառարան։ Գլուխը քարով է տվել սանսկրիտերենը, զեն- պ հրենը, հին բարձր գերմաներենը, նոր ցածր ֆրանսերենը...

Սա դեռ ընթերցվածներիս համար։ Իսկ ինչ է լինելու զուր-

424

ղուղուլեցի բատրակ Աղաջանի դրությունը, Ъш, որի ականջին շա~ բունակ բզզում են այղ զարհուրելի երկար կրճատումները։

Բառը գաղափար է, հոգեբանություն է, Բառը դպրոց է, մտա­ծողության առջև պատկեր է, բառն ինքն ուսուցիչ է՛

Օրինակ, շատ լավ կլինի, որ ղուրդոլղռւլեցի բատրակ Աղա֊ ջանը, որ նոր է մտնում քաղաքական և կուլտուրական կյանք, այսինքն նոր է սկսում միտքը բանեցնել բառերի և նրանց նշա­նակության վրա, շարունակ թող նրա ականջին հնչեր լրիվ' փո­խադարձ օգնության «կոմիտե»։ Այսինքն տնտեսության, կարիքի, դասակարգային պայքարի, սոցիալիզմի վերեչքի մեջ փ ոխադարձ ես, դու, ն՛ա, բոլորս իրարու օգնության' այսինքն դրամ, ուժ, կա­րողություն, կյանք տվող մի կոմիտե' այսինքն կազմակերպու­թյուն, հրահանգի, օրենքի, հաշվի մեջ ամփոփված մի մարմին, մի կամք։

Սա պատկեր է, մտածել է տալիս, որովհետև հասկանալի է, ամեն րոպե հնչում է կենդանի ձայնցվ։

Բառերի կրճատումն իր տեղը ունի, իր մարդը, իր ժամա­նակը։

Եվ չափը։^ե չէ բառերի կրճատման ( բա ռակրճա տ մ ան. . . ) հիվանդու­

թյունն այնպես բռնել է ամեն մի «՜մասնավորին կամ բանկոո- պինл ուտ ողի, որ շուտով մենք ոչ մի բառի երես միամիտ չենք նայի և կընկնենք աքն երկու գավառեցիների օրը, որ մի անգամ գավառից Երևան գալով, կանգնեցին մի հիմնարկի առաջ և ուզում էին դռան վրա նայելով իմանալ, թե ինչ հիմնարկ է։

Ղռան վրա գրած էր.«Մ ուտքյօ։(Յա օխտն անուն սուրբ Կարապ ետ)։Տեսնես ի՞նչ կարող է նշանակել։Մեկը կարդում է.«Մայրաքաղաքի ուսանողական տնտեսական քարտուղար ո ւ ֊

թյուն»։Մյուսն ասում է.

Ոչ, գա նշանակում է «Միացյալ ուսուցման տարրական ֆաղաքական ութ յուն»։

Շատ զոռեցին բան հասկանալու, բան դուրս չեկավ։ Ջարմա ֊

425

ցան բառի դժվարության վրա, Բայց ավելի զարմացան, երբ իմացան, որ մուտք նշանակում է «մուտք» ։

Նրանք շատ էին եղել Երևանում և շատ էին լսեի որ վաղ֊ վա հետաքրքիր նշանակում է (ГԽորհրդային Հայաստան» թերթը, բայց որ մուտք նշանակում է մուտք' առաջին անգամ էին լսում,

Այո, այո, այնտեղ կարող եք հասցնել բանը, որ մենք էլ մի օր առաշին անգամ իմանանք և զարմանաք որ.

аԽնամի Հակորջանը գնաց Քյոսամահմադ ուրիշ ոչ մի բանչի նշանակում, քան է պարզապես «խնամի Հակոբյանը գնաց Ք յոսամահմադ»,

է № թ.

ԴՈԻԲԱՆ

«Յին֊Արևելյան երկաթուղու... Դուրանը պահանջ առա• ջադրեց երկաթուղու կառավարիչ ընկ. Եմշանովին. հանձնել եր­կաթուղու վարչությունր իր' Դուրանի կողմից նշանակված անձ­նավորության... Դուրանի կողմից հեռայվել են պաշտոններիյ սպասարկության և քարշի պետը...»

Լոսգրնեւփց:

Եվ շարունակ կարդում ես... « Դուրանը հրամայեք, Դսւբանր գրավեց, Դուբանը քշեց, Դուրանը ձերբակալեց...».

Ի՞նչ մարդ Է այդ Դուբանը, որ այդպես գրավում, խլում { ուրիշի սեփականությունն օրը ցեքեկով հարգոյապատիվ հասա-

րակության աչքի առաջ...Չես իմանում ինչ ասեսէԻ՞նչ կասեք, եթե մեկը ձեոձերը կոխի ձեր գրպանը պարզա­

պես, հանի ձեր քսակը և դնի իր գրպանը, և երբ դուք դօո**Հ

նրան, թե.— Դա ի՜նչ Է նշանակումէ

Պատասխանի.

Ш

— ի յ կարծիքով բոլոր վիճելի հարցերը պետք Է լուծվեն փոխադարձ համաձայնությամբ,

— Փոխադարձ համաձայնությա՞մբ...— Այո, ՐոլոՐ վիճելի հարցերը փոխադարձ համաձայնու­

թյամբ,— Քսակս տուր, ի՞նչ փոխադարձ համաձայնություն. Զեռդ

կոխես գրպանս, քսակս հանես դնես գրպանդ և «փոխադարձ հա­մաձայնությո՞ւն»,

— Կարելի Է անկեղծ քննարկման ենթարկել վիճելի հար֊ ցերը,

— ք> [ավ։ դնենք, բայց հապա դեռ քսակս տո՞ւր,— Կխոսենք այդ հարցի մասին։— /? ն ց թ ե կ խ ո ս ե ն ք . Ք ս ա կ ս ի ն չո ՞ւ դրիր գ ր պ ա ն դ , դու Էս

ասա,

— Դեպքերն անհրաժեշտ դարձրին ձեր քսակի վերաբեր­մամբ ձեռք առնել ներկա միջոցը, բայց դա չի կարող ազդել երկու

անձնավորության մեջ գոյություն ունեցող դիվանագիտական հա­րաբերությունների վրա։

Ահա այսպիսի անանցանելի, անհույս, լիրբ... մինչև «և,0, ֆ»։

Ւ նչ Է մնում ձեզ անել... խուլիգանի հետ հո իսկույն ֆիզի­կական դաստիարակության միջոցների չեք դիմում, նախ' փոր­ձում եք վերջնա գիր տալ, այն մտքով, թե' եթե խլածդ չվերա­դարձնես, այս կանեմ, այն կանեմ. Եվ տալիս եք՛

Տեսեք ինչ Է ասում.

֊ Մեր կարծիքով ձեր քսակը չի կարող վերադարձվել ձեզէ սակայն ձեր մյուս պահանջները կարող են բավարարվել բանակ* Տ>»էթյուևների շնորհիվ և ոչ թե վերջնագրի ձևով։

44 ս Էւ քևզ ն ա խ ա լ ո ւ թ յա ն , լր բ ո ւ թ յա ն հ յո ւ ս ի ս ա յի ն բևեռը, հասա ր, Էլ տեղ չկ ա գ ն ա լո ւ .

Հիմա ի՞նչ խո սես։Մտածում եմ, եկ մի հարց տանք մեզումեզ. քսակս խլել

Դրել Է գրպանը, պահանջում եմ քսակս, չի տալիս քսակս —

իմ «մյուս պահանջներըյ> որո՞նք են տեսնես, որ կարող են բա­վարարվել։

4Տ7

Գուցե այս խուլիգանն սպասում է, որ ես պահանջեմ շալ­վարս էլ հանել։

Կամ' պահանջեմ, որ թույլ տա գնամ էլի մի քսակ բերեմ, որ գրպանիցս հանի , կամ' գլխի ս նստի...

Որո՛՜նք են սրա կարծիքով իմ Ծմյուս պահանջները» աստծու սիրույն։

Հիմա երևակայեք, այդ խուլիգանի անունն էլ Ղուրան է և կանգնած մտիկ է տալիս ձեզէ

Ի՞նչ կասեք։Ես կարծում եմ, որ եթե դուք քիչ թե շատ գործ եք ունեցել

ապուշների, խելագարների, կիսա հիմարների և նմանն երի հետ իսկույն կասեք.

— Ղուրա՞ն... Ղուրա՞ն... սրան մի բան պակաս Է։Կդառնաք նրան և կասեք.— Ղուբան, ջանս, ինձ լսիր» ես չգիտեմ, թե դու սովորա­

կան լրբից ինչով ես պակաս կամ արտասովոր ավազակից ինչովավելի, բա յց , սիրտդ չմնա ' քեզ մի բան պակասում Է։

֊ Ի՞ն>,ւ

֊ Մի բան, մի տեսակ բան, որ չեմ կարող տեղը բերել, հենց Լեզվիս ծայրին Է։ Թանն անվանդ մեջն Էէ Կամ դու ճիշտ որ Ղուբան ես, իսկական Ղուբինան հետևդ կանգնած Է։

Կանգն ա ծ Է հետևդ և քեզ սովորեցնում Է անել բաներ, որ կարող Է անել ճիշտ Էճ քեզ պես Ղուրանը, բայց կարող Է ասեի որ անեսճ մի իսկական Ղուբինա։

Ո՞վ է այդ Ղ ուբինան, որ քեզ դրդում Է այդպիսի լրբություն­ներ աներ

Ասա, եթե դու սովետական լեզուն չես հասկանում առանք! թարգմանության և թարգմանության վրա Էլ երկու օր ես կոՐ9՜ նում, մենք չին ար են հասկանում ենք և ձեռաց հասկանում ենջք թե ով Է այգ Ղուբինան։ Եվ ահաճ Ղուբան ես թե Ղուբինա, թե դու, թե' քո հետև կանգնածր, որ ան գլեր են Է խոսում կամ այլ լե զ վ ո վ մ ե ն ք սովետական պարզ լեզվով ասում ենք ձեզ. զգայի ձեր դուբինայական խելապատակի համար կան ֆիզիկական փայտե գուբին աներ ոչ միայն սովետական երկրի բանվորների, գյուղացիների, այլև այն բանվորների և գյուղացիների ձեռին, որ կանգնած են այգ բազմատեսակ դուբինաների հետև ՉիЬши-

428

տանում, Անգւիայում, Ֆրանսիա յո ւմ , Ամերիկա յում և աՈոլր,— Կտաս քսակս, Այո, այՈ) քսակը կտաս դեսր,Ղուբինա.,.

т а թ.

Հ Ո Գ Ե Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Շ Ե Ն Ք Ե Ր

Անեկդոտը մի այսպիսի բան Է պատմում ւոռեցիների մա,<սինւ

(Խեղճ լոռեցինեբ, ինչով են մեղավոր, ուրիշ գավառեցիներ երբեմն լոռեցիներին են վերագրում այն թերությունները, „ր հենց իսկն այդ գավառներին Է սազում, „չ թե լոռեցիներին, Բայց ինչ որ Է ՝ առակն անխոտելի Է ) , — Անեկդոտը պատմում Է , „ր մի անդամ լոռեցիներն ուզենալով եզը մորթել և նկատելով, որ դրա համար դանակ Է պետք և տեսնելով, որ դանակը տան կտրանն { ընկած' եզը թոկերով կապած բարձրացրել են կտուրը, տարել դա- նակի մոտ։

Ի նչ Է սա, Նպատակասլացո՞ւմն, Ռացիոնալիզացիա", Երևի,Թերևս կարիք լիներ ապագայում եզները դանակի մոտ տ ա ֊

նելոլ գործում մ ի ք ի չ Է լ տեխնիկա մտցնել, Այսինքն' սարքել եզ բարձրացնող մեքենա, վրան տեղավորել եզը, բարձրացնել, վեր զնել դանակի մոտ։

Այսինքն գործի մեխանիզացիա։Որտեղի՞ց միտս րնկավ այս անեկդոտը, այս ասենք' լո-

ոիղմը։

(Լավ, լավ, դեմ չեմ, թող լինի ապարանիզմ, շիրակիզմ, ե ր ե ֊ վանիզմ, զանգեզուրիզմ.,.)։

Այս լոոիզմը միտս ընկավ ընկեր Բինգյոլի «Անտնտ եսվարու֊ Բյան հետևանքով» թղթակցությունից ( « Խորհրդային Հայաս­տան», № 103), ուր ընկերը ճիշտ ե շատ տեղին դատապարտում Է

շխրորսայի շենքի նորոգման անտնտեսվարությունը, 60.000 Ռուբլի ծախսը, անձրևների ջուրը ծծող կտուրը, անպետք կատա- լոգնելւը, հյուսնների անբարեխղճությունը, զուգարանների բացա-

429

կայությունը ե այլն, սակայն, մի քանի կետերում ընկնում է մի փոքր լոռիզմի թեքման մեջ, Նա դրում է.

«Շենքի դրսի մասն ամբողջովին ապակուց է պատրաստվել, և գործազուրկներր ներս մտնելու ժամանակ միմյանց հրելով'

ապակիները կոտրել ե ն » ։« Մինչդեռ այնտեղ կարելի էր ապակու փոխարեն փայտից

պատ շինել»։« Շենքի ներսը կիսով չափ կտրված է, որպեսդի գործազուրկ-

ները չխանդարեն աշխատակիցներին, բայց վերին մասը մնում է բաց և աղմուկից հնարավոր չի չինում աշխատել»,

«Դռների բռնիչներն արդեն կոտրվել են' ղեո երեք ամիսը

չլրացած»։Ես չեմ կարող մեղադրել ընկեր Բինգյոլին' շենքի վրա այս

տեսակետով նայելու համար, դա մի տեսակ հոգեբանություն է, որ մարդ ակամա ձեռք է բերում մեր Երևանի իրականության

մ եջ.Իսկապես, Ինչպե՞ս անենք, որ մեր ապակիները չկոտրվեն,

դռների կոթերը չփշրվեն, աշխատողներին չխանգարեն,Ընկեր Բինգյոլը գտնում է, որ «շենքը անհարմար է գործա-

ղուրկներին լրիվ սպասարկելու տեսակետիցս.Ուրեմն գործազուրկների շենքը պիտի լինի գ ո ր ծ ազուրկնե-

րին հաբմարեցրա ծ պլանով թե ինչպե ս...Դուք երևակայում եք, թե գործազուրկների ինչ շենք պիտի

աւնենաք, եթե հաշվի առնենք, որ շենքը պիտի հարմարվի գպւ-

ծազո ւրկներին։Դե գործազուրկը բուռն է , զայրացած և ֆիզիկական բուռ

շարժումների կուտակումն ունենալով բռնածը (դռան կոթը) քար-

դում է, (մոտեցած պատուհանին) փշրում, կանգնած (սենյակում)

գոռգոռում.Ուրեմն պետք է պատուհանները լցնել քար ու ավազով,

ապակիները թաքցնել, դռան կոթերը հանել, գրասենյակի գործա­զուրկներից բաժանել երկաթբետոնե հաստ պաբիսպռվէ

Կ ա րծում եք սա հ ա ր մ ա ր ե ց ր ա ծ կ լի ն ե ր մ ե ր կ ե ն ց ա ղ ի ՞ն . Երա­

ն ի թ ե մ ի ա յն կ ե ն ց ա ղ ի հ ա ր մ ա ր ո ւ թ յա ն խ ն դ ի ր չի ն ե ր . Կշինեի է

չուգունե տներ ե կպրծնեինք,Ո չ, ա ր լոռիզմը մեգ կտաներ այնտեղ, ոբ ստիպված ДО'

«90

նեինք շենքը հարմարեցնել միևնույն սովետական մարդու աալ,Տբեր հոգեբանական վիճակին,

Շենքը պետք Է շինեինք հոգեբանական մեթոդով։ՉԷ որ վերոհիշյսղ գործազուրկը գՈրծ ստանարվ Ա շ խ բ „ ր .

սայի չուգունե շենքի մեջ' հետևյալ օրը իբրև ապահով սովետա֊ կան ծառայող' համեմեք' դնում Է համերգ լսելու Կուլտուրայի տան սրահում.

Դե ապահով ծառայող Է, տրամադրությունը բարձր, ուրախ... և համերգի կատարման ժամանակ ասո,մ: խոսում, ծիծաղում Է...

Ի նչ շենք պետք Է լինի այստեղ տվյալ քաղաքացու համար, որ երեկ դռներ Էր չարդում, այսօր համերգ, Չուգունե տներ կշի ֊ նենք, բայց չուգունե համերգ կլինի՞,

Տեսնում եք հոգեբանությունը փոխվեց, և իր հերթին փոխեց և շենքի նյութական ձևավորումը՛

Երևի համերգի սրահում Էլ կարիք կլինի շինել այնպիսի հա ֊աուկ ապարատներ, որ լսելի դարձնեչով միմիայն համերգիձայնը' խլում են և չեզոքացնում ունկնդիր հա „արա կո, թ ,ան ոաւ- մսպւպը:

Այսինքն' ղալմաղալչիներ.Եվ այսպես' առաշ գնանք.Կինոյի շենքն ինչպե՞ս պիտի լինի...Կրկեսն ինչպե՞ս պիտի լինի...Երբ դռներում կուտակված բազմությունը ներս Է խուժում ն

իրար բոթելիս անցնում Է բռնցքամարտի։Երևի այստեղ Էլ պետք կչինի շինեչ առաստաղներից կախած

մի տեսակ մագնիսացած բարձեր, որ հենց բռունցքդ ուղում ես հեցնել քեզ բ ո թ ո ղ քաղաքացու կարկաժին' բարձը խլում Է բ ը . ոունցքդ Ա չեզոքացնում հարվածդ,

Այսինքն բռնցքաչեզոքներ,Ո չ, Ես կարծում եմ, որ հոգեբանական մեթոդով շենքեր չեն

կարող շինել։ Ռա մեր տունը կքանդի։

^ Ш 1ոռԻղմ Է, Սա նշանակում Է եզ մոբթելոլ լոռիստական թոդ, որի ոչ տեխնիկան, ոչ մեխանիզացիան, ոչ Էլեկտրիֆիկա֊

&իան մեզ չի փրկի.

Պետք է մտածել մի ուրիշ հնաբ գտնելու։Գոնե ես կարծում եմ, որ կա հնարը,

431

Փոխանակ եզը տանելու դանակի մոտ, պետք է կ ա մ ա ց ֊կ ա ֊

մառ փորձենք դանակը տանել եզան մոտ։Աշխբորսայի շենքը պետք է լուսավոր լինի և ունենա ծ

պատուհաններ (այո, այո, թեկուզ ապակիներով), գրասենյակը

լպետք է պարսպով բաժանել մասսայից։Հա սկա ցնենք մեր գ ո ր ծ ա զ ո ւ ր կ ի ն .

Սիրելիս. Քո բոլոր արածից ֊դ ռ ա ն կոթը, ապակիները կոտրելուց և բարձր գոռգոռալուց — գործ չի ստեղծվի։ րակա , որ „լթ հարյուր ղռան կոթ կոտրես' մեր շինարարությունը դրա-

նով չի բարձրանա։Ցած խոսիր։ Մեղմ> Համբերիր։ Կլինի։Իսկ համերգ գնացած ժամանակ.Սիրելիս, աֆիշի մ ե ջ գրած էր, որ այսօր համերգ կա, բայց

գալով այստեղ, տ ե ս ն ո ւ մ եմ, որ ղալմաղալ կա, Հիմա ո ր մ կիղ լսեմ, Կամ դու լռիր, կամ երգիչը, Երկուսիդ միասին անհնար է լսելը, Վերջապես ես երգչին եմ վճարել, ոչ թե քեզ...

Միևնույն քաղաքացուն' կրկեսում,- Սիրելիս, այս գլուխս, որ ուզում ես բռունցքով ջարդել

ինձ պետք է, Ուրիշ 4լուխ չունեմ, մի ջարդիր. Ախր մԻ Ք ™ "” " կրկեսի համար չեմ կարող գլուխս տուրը տալ։ Վերջապ и գլուխսչեմ կարող չուգոձից շինել տալ - եղածը սա է,

Այո, այո, Ոչ թե շենքերը պիտի հարմարեցնեք մեր րոպ ի տրամադրության, ոչ թե շենքային հոգեբանության, այլ մեր կրթությունը, տրամադրությունը պիտի հարմարեցնեք ր 2

քնրին։Հակալոռիզ մ ։

1 9 2 9 թ .

ԿԵՂՏԱՊԱՇՏՈԻէ^ՑՈԻն

Հին երազահաններ կային, գրքեր, որ բացատրում էին, ոք եթե երազում այսինչ բանը տեսնես' զարթնելուց հետո Գ1խիղ №

կպատահի,432

Օրինակ, «եթե մեռել տեսնես' շատ կապրես», Կամ աղ­ջիկ տեսնելն' անբախտություն է»։ «Եթե տունը փլչի' տանից մարդ կմեռնի։

Եվ այս շարքում կարելի էր կարդալ նաև հետևյալ գոհար­ները.

«Սապոն տեսնելը' կսկիծ է և նեղություն»,«Կեղ սւ տեսնելը' փող է))*«Ոջիլը' հարստություն է»։Չենք կարծում, թե կուլտուրական մարգը ոչ թե միայն իրա­

կանության մեջ, այլև երազում կեղտ ու ոջիլ տեսնելով փող և հարստություն սպասի։ Բայց արի տես, որ մեր հին հասարա­կության մեջ կեղտն ու ոջիլն այդպիսի մեծ ու անսպասելի պատ­վի են արժանանում։

«Ոջիլները Քրիստոսի գաոնեըն են» ,— այսպես էր ասում հին ավանդություն պատմողը խանդաղատանքով ւցված դեպի այդ արարածը։ Եվ ոջիլը բազմանում էր ինչպես երկնային առա­տություն։ Նա այնքան սովորական էր դառել, որ այլևս... հա­րազատ էր։ Նա ընտանի միջատ էր։

Իսկ սապոնը... «Սապոնը' կսկիծ էր ու նեղություն»։Որտեղի ց էր գալիս այս «խորիմաստ փիլիսոփայությունը»։Տգիտությունից, խավարից և պատմությունից. Հին բռնա­

կալների, նրանց ավազակ պաշտոնյաների, անիրավ ու կողոպ- տիչ հարկահանների աչքից խուսափելու և իր տան հարստու­թյունն ու իր անձը թաքցնելու համար երկրի բնակիչը կեղտոտ էր պահում իր տունը, հագուստը, մարմինը, Կեղտը ծնում էր ոջիլ, ու ահա այս երկու ֆակտորները դառնում էին բնակչի Համար «պաշտպանողական գույներ»։ Կողոպտիչն անց էր կենում կեղտոտ տան ու կեղտոտ մարդու մոտից ու մարդը պաշտպանում էր թե' իր անձը և թե' իր Հարստությունը։ «Դարվինիզմ»։

Ինչո վ ուրեմն ճիշտ չէր երազահանը, թե՝ կեղտը փող է ե Ո1Ի1Ը՝ Հար ստություն... էլ ինչպե՞ս հին մարդը չդիմեր կեղտին Ու ո շիլին և հետզհետե մինչև անգամ չսիրեր այն։ Եվ սապոնն էլ չդառնար կսկիծ ու նեղություն։

Եվ առաջ կար ուղղակի կեղտոտություն։ Կեղտից ԴգՎ^ԼԸ մեծ ամոթ էր* թերևս աղետ՛

— Ո՞նց է նոր հարսդ, Բ՚անկազիզ բաշի։

28 ւք|ւր6յաէ, Бшишг (I433

— Տունս քանդվեց — հիվանդ է։— Քա ընչի", ինչո՜վ է հիվանդ։— Զզվող է, աղԲ• Ո2իւ Ժ ԿաՐոլմ տեսնի, տԼղովը պատիժ

ղառավ։— Վայ, ափսոս.** բա ո նց եք անելու։Չեմ իմանում, աստված հասնի։Առողջ մարդը չպիտի զզվի կեղտից,— այս էր հին բնակչոլ ֊

թյան կենցաղի իմաստությունը,Մինչև անգամ կեղտն ընդունվում Էր իբրև... առողջության

պատճառ... միջոց...Նայում էր առողջ գյուղացին նիհար ուսուցչի ՜վրա և ծիծա-

ղում նրա վրա._ Ըհա, դու շաբթենը մի անգամ լողանում ես, իսկ ես տա֊

բինեբով ջրի երես չեմ տես՛նում, բա դու թ ղ ի ՞ ես էդպես հիվանդ,

ես' առողջ։«Փաստը» փաստ էր, — ուսուցիչը նիհար էր, գյուղացին

առողջ։ Հիմի դուք այստեղ ինչ կուզեք մեջ բերեք. Մ եչնիկով,պրոֆեսոր Կոխ, Պիրագովյան համագումարներ, բժշկասանիտա­րական մի ամբողջ փիլիսոփայություն...

Կեղտը պինդ նստել էր հին հասարակության մարմնի ու հո­գեբանության մեջ և դուրս չէր գալիս։

Ապարանում մի գյուղ կոչվում էր Չամռլու (ցեխոտ) և ոչ մի անհս։րմարություն չէր զգում իր անունից։

Փամբակում կա մի գյուղ Համամլու (բաղնիք ունեցող)։ Այ­սինքն գյուղն աչքի է ընկել մի ինչ ֊որ տարօրինակ, անսովոր, չե­ղած բանով, բաղնիքով և այդ անունն էլ կրում է։ Բայց չէ որ դա հեգնանք է։ Ինչպես մի մարդու անունը դնես լվացվող...

Հակառակի պես էլ պատահում են պարադոքսալ կարիոզներ։ Սի բժիշկ, շտտ տարիներ առաջ, գնացել էր մեր շրջաններիցմեկը' ուսումնասիրելու բնակչության առողջապահական վիճակը։ Եվ ի"նչ էր գտել, Մի գյուղի բնակչության մեջ տարածված կ աչքի հիվանդություն — տրախոման, մյուսում' շատ քիչ։ Զարմա­նալին այն էր, որ առաջին գյուղն անհամեմատ մաքրասեր էր, ամեն տուն բա ղնիք ուներ, մինչ երկրորդը կեղտոտ էր և սւնբաղ-

նիք, Ինչո՞ւմն էր հանելուկը։ Ահա թե ինչում,— Առաջին գյուղի ամեն մի տուն ընտանիքի բոլոր անդամների համար ուներ մի

434

ընդհանուր երեսսրբիչ, մինչ երկրորդի ընտանիքը չուներ և ոչ մի երեսսրբիչ, այլ ամեն մեկն ուներ իր... մի անհատական հագուս֊ տի փեշ, Աոաջներամ երսսրբիչը տարածում էր հիվանդությունը, իսկ երկրորդում փեշը կղզիացնում էր այն,

Ուրեմն... ուրեմն կորչի երեսսրբիչը, կեցցե հագուստի փեշը. Գնա տրաքվիր։

Այսպիսով, հնում կեղտը, փնթիությունը, գզգզված հագուս­տը ոչ միայն հալածվում էր, այլև քաջալերվում, ժամանակի ը ն ֊ թացքում մոռացվեց կեղտի պաշտամունքի պատմությունը և մնաց մի տեսակ հարգանք, հարազատություն դեպի կեղտը։ Իսկ վերջն էլ գառավ սովորություն, Մարդկանց աչքը տեսնում էր կեղտը, ամենուրեք, համայնապարփակ կեղտը և ընտելանում դրան,

Մեր սովետական քաղաքի և գյուղի կենցաղի մեջ շատ բան է հիմնովին փոխվեր Սապոնը չի վախենում տները մտնեչռց, Հագուստն այլևս չի մնում խանութներում, Կլանվում են' շապկա֊ ցուն, թաշկինակը, կրկնակոշիկը, երեսսրբիչը, պնակը, պա տառա֊ քաղը, օդեկոլոնը... Մեռել է այն սերունդը, որ իր կյանքում եր­կու անգամ էր լողանում, մեկ' մկրտության ավազանում և մեկ էլ դագաղ մտնելուց աոաջ, Անհետացել է այն մարդկանց կատե- գռրիան, որ շապիկը մի անգամ էր հագնում' երբ այն նոր էր ն մի անգամ հանում' երբ այն արդեն փտեր գզգզվել ե ինքն էր թափթփվում,

Սա ճշմարիտ է։ Մեր քաղաքի բաղնիքներում դժվար է տոմս ձեռք բերելը, կոլխոզներում բաղնիքներ են երևացել և լվացքի տաշտը գործում է ՚

^ ш19 կեղտոտությունն այն մատղաշ ծառերից չէ, որ հեշտ ու բոլոր արմատներով հանես. Նա բազմադարյան կաղնի է. ինչ­քան հանում ես' դեռ արմատները մնում են։ Դեռ մեր մասսան չի ազատագրվել կեղտա պա շտութ յան մնացուկներիցւ Մեզանում կեղտոտ ու մաշված հագուստը չքավորության նշան չէ, այլ կեզ- սնոտության։

Ուժգին հարված դրա գլխին, Ւող ոչ ոք մեզանում չկարծի ա յ­լևս, որ իրան կհարգեն, եթե նա կեղտոտ է ապրում, կեղտոտ է հ ա գ ֊ նըվում, չի լողանում, չի լվացվում։ Մենք պարտավոր ենք հա ր ֊ Գ չու սովետական մարդու անձնավորությունը միայն, բայց ոչ երբեք նրա կեղտոտ մարմինը և հագուստը. Պետք է ստեղծել ա/ն-

43Տ

պիսի մթնոլորտ, որ կեղտոտ հագուստի, կեղտոտ տան, կեղտոտ բակի, հիմնարկի, հրապարակի համար այդ կեղտ կրողներն ու տարածողները ամաչեն, ճնշվեն, ստիպվեն մաքուր լինել։

Կեղտը մարդու թշնամին է, Կեղտը հիվանդություն կդառնա, հիվանդությունը կհարվածի նույնպես, ինչպես տանկր, ավտո- մատը, հրա նոթը։ Մեր սանիտարական մարմինները կեղտի վրա պետք է նայեն իբրև մոոնիցիպալ գործի ամենամեծ չարիքի վրա։

Սակայն միամտություն կլինի կարծել, թե կեղտը կվերանա մի պարտադիր որոշումով ե Լրագրի մի հոդվածով։ Ավելի միա ֊ միտ բան է մի անգամ հարցին անդրադառնալը բավարար հա֊ մարել։ Կեղտապաշտութ յունից կեղտատ յացութ յան հասնելը պա­հանջում է դպրոցների, մունիցիպալ հաստատությունների, ւ/ա- մոլլի և այլ օրգանների աշխատանք։

Կա և խնդրի մի ուրիշ կողմը։ Ինշո ւ կեղտոտել, որ մաքըր- վելու կարիք լինի։ Մեր փողոցները, տները, սենյակները, հագուս­տը, մարմինր անխնա կեղտոտում ենք։ Կեղտոտում ենք ոչ հար- կադրաբար։ Հիմնա րկ ենք մտնում կոշիկները չմաքրելով դռանը* Փողոցներում թափում ենք ամեն տեսակ աղբւ Քրի ծորակների գքխին փռում ենք ամեն տեսակ լվացք։ Տրամվայի վագոն ենք մտնում ամեն տեսակ կեղտ բերելով ներս։

Կեղտը պիտի ատվի, արհամարհվի, ծաղրվի և գլխավորապես պատժվի։ Թող ոչ ոք չարդարանա պատերազմով։ Պատերազմի ժամանակ էլ կարելի է մաքուր մնար Հենց մաքուր պիտի մնալ, որովհետև պատերազմ է։ Ուրեմն փոխենք երազահանի բացա* տըրությունն այսպես.

((ՈջիլըՀ կեղտ է և խայտառակություն»։«Կեղտը' հիվանդություն է և մահ»։ Ւսկ «Սապոնը աոողրւ*

թյուն է»։

1 9 4 ? թ .

« Ա Ր Տ Ա Ս Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ա Ն » Տ Ա Ռ Ա Պ Ա Ն Ք Ն Ե Ր Ս

Մի դերասան կար Թիֆլիսի հայ թատրոնում, երկու ձեռքերը երկու գրպաններում, գլուխը կախ, մռայլ, սրընթաց անցնում էո մայթերով, առանց շուրջը նայելու, Տրագիկ էր... Մինչև օրս աչ. քից և ականջից չի հեռանում նրա խաղն ու արտասանությունը բեմում, Անհուշ բերդն է, Արշակ հայոց արքան շղթայակապ ըն­կած է անկյունում, Իսկ նա Ալանողանի (կարծես այգ էր անունր) դերում, սպա նում է Արշակին։

— «Անհուշ բերդի մեջ ես, Արշակ, և քո շղթաներն այնքան են ծանր» ։

Բայց ինչպե՜ս էր խաղում, ինչպե՜ս արտասանում... Թըշ. նամիս չտեսնի, Մեջքը կռացնում էր բորենու պես, մի րռունցքր փորի կողքին սեղմում, մյուսը երկարում ինչպես բոքսյոր, դեպի Արշակը և վարի շրթունքը ցցելով' ղնճրտում,

— Անհյուրիշ բեհէռռթի մեջն էս էա ռռոշնա յյյիիիքի... Ա ք„ շղթանեռդ էայնքէային են ծանրռռռռռռ.. .»>

Համապատասխան ծամածուռ բերանն ու այլակերպ միմիկան [րացնոլմ էին այս զարհուրելի ասացվածքը, Երկու բան էր հնա­րավոր այս արտասանության հանդեպ, Կամ զայրանալ և հեռանալ թատրոնական սրահից, կամ մնալ և լիաթոք ծիծաղել, Գերադա­սում էինք վերջինը, Եվ Արշակի տրագեդիան դառնում էր մի հիասքանչ կոմեդիա. Անպետք բան չկա աշխարհում։

Իսկ հնչունասերոլմը (ինտոնացիան)։ Ինչ բան է դա, տեր աստված... Բայց հնչաբերման մասին բերենք մի այլ տեսարան, ուրիշ երկու դերասանների խաղից, Երկուսն էլ ամ ենանշանավոր մեր դերասաններից, Մեկը վիրավոր ընկած է Ավարայրի դաշտում իբրև Վար դան Մամիկոնյան և ճարճատուն պաթետիկ ողբաձայ­նով ճամարտակում է ճոռոմ տեքստը,

— «ճայթռմունքը եռկնից շանթահառ և շեշտ հառվածքն հայրենասեռռ դյուցազանց թող իջնեն թշնամյաց գլխին...»,

Եվ հենց այն է Վարդանր մահասարսուռ ցնցումներով պատ­րաստվում էր ընկնել մեջքի վրա և « о հ, Հայաստան, Հայաստան» գոչերվ մեռնել, որից հետո դահ^ճոլմ պիտի ժայթքեր որոտըն­դոստ ծափահարությունը' հանկարծ, որտեղից որ էր, հարուստ

ընտանիքի չքավոր ազգականի պես անկոչ և ժամանակից առաք

437

ն ե ր ս մ տ ա վ Եղիշեն ու հ ի ն հ ի ն ա ց ' * հ յ ո ւ - հ յ ո ւ - հ յ ո ւ » ա ն ե լո վ , կե ղ ծ

կ լա ս ի կ ա կ ա ն Լ ա ցով ձ ա յն ե ց ._ Վ ա ռ թ ա ա ա ա ՜ ն . . .Վար դան Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ը զ գ ա լ ո վ իր դ ե ր ա ս ա ն ա կ ա ն փ ա ռ -

քի վ տ ա ն գ վ ե լը ձե ո ա ց ա ն ց ա վ խ ո ս ք ե ր ի ռ ե ա լի զ մ ի ն ' պ ա հե լո վ

ս ա կ ա յն ն ո ւ յն կ ե ղ ծ հ ն չ ա բ ե ր ո ւ մ ը , ի ն չ ֊ո ր ճ ա յ թ մ ո ձ ք ն ե ռ կ ն ի ց ւ ֊ի

ժ ա մ ա ն ա կ.— Ո ո ՜ ո ՜ո ՜ ո ՜ Ե ղիշե, ժ ա մ չ է ՜ է ' ն ե ռ ռ ս ս գա լո ւ , ժ ա մ է

դ ուոոսս գ նա լու և ա պ ա ն ե ռ ռ ս գ ա լո ւ » ։

— Հ ե ռ ա ն ա ա ա ՜մ ա յս ա յռ ո ւ ն ա յի ն դ ա շ տ ի ց , — ա ս ա ց ա ն ­

շնորհք մ ո ւտ ք ա ն ո ղ Եղիշեն և դուր,, գ ն ա ց բ ե մ ի ց ,

Վ ա ր դ ա ն ը մ ե ռ ա վ , և ա ր ց ո ւն ք ն ե ր ի հ ե ղ ե ղ ի մ ի ջ ի ց ճ ա յթ ե ց

ծ ա փ ա հ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը , Հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ոչինչ չ ն կ ա տ ե ց , Ի ՞նչ էր

պ ա տ ճ ա ռ ը , շա տ բ ա ն ։ Բ ա յը գ լխ ա վ ո ր ն ա յն էր, որ կ ե ղ ծ Հնչա բ

բ ո ւ մ ո վ մի ա ն գ ա մ ո ղ ո ղ վ ա ծ ա կա նջը ա յդ հ ն չ յո ւ ն ն ե ր ի ց ը ն դ ա ր մ ա -

ց ա վ . ա յլև ս հա շի վ չէր տ ա լի ս , թ ե ի նչ են ա ս ո ւմ , Եթե ա յդ ձա յ-

ն ո վ Վ ա ր դ ա ն ը ա ն գ ա մ ա ս ե ր . « Երկու շա հի ի ն ձ փ ո ղ տ ո ւր » կա

« ե ս պուճուր , յա ր ս պ ո ւ ճ ո ւ ր ո չ ոք չէր ն կ ա տ ի . . . Դ յո ւ թ ա կ ա ն բան

է դ ե ր ա ս ա ն ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ը .Ա յդ պ ե ս Է ր կ ր թ վ ո ւմ թ ա տ ե ր ա կ ա ն հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը հնում>

Ա յդ օ ր ե ր ի ց ա ն ցե լ է մ ո տ ք ա ռ ա ս ո ւ ն տ ա ր ի , և թ վ ո ւ մ է ար-

տ ա ս ա ն ո ւ թ յա ն ա յս զա ր հ ո ւր ե լի ռ ռ ո - ն , որ կ ա ր ո ղ էր տ ա ս ը ֆ *ւ ր -

դունի ձի ե ր կ ա ն գ ն ե ց ն ե լ ' ա յս օ ր պ ի տ ի դ ա ռ ն ա ր հ ի մ ա ր արվեստ ի

մ ա ս ի ն ծ ի ծ ա ղ ե լի հուշ մ ի ա յն ։

Ս ա կ ա յն ա յս պ ե ս չէ դ ժ բ ա խ տ ա բ ա ր ։ Ի հ ա ր կե , մ ե ր բ ե մ ի ց և

է ս տ ր ա դ ա յի ց ա ն հ ե տ ա ց ե լ է վ ե ր ո հ ի շ յա լ ս ա հ մ ռ կ ի չ ղ ն ճ ր տ շ բ

Բ ա յ ց . . . հ ե տ ք ե ր կ ա ն , Հ ն ի հ ե տ ք ե ր և ն ո ր հո ռի ս ո վո ր ո ւթ յո ւններ ,

„ ր ս պ ա ս ո ւմ են ի ր ե ն ց . . . ն կ ա ր ա գ ր ո ղ ի ն ,

Գ ե ղ ե ց ի կ բ ա ց ա ռ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ե թ ե թ ո ղ ն ե ն ք մ ի կ ո ղ մ ' մեր դե-

սա ս ա ն ն ե ր ի և ա ր տ ա ս ա ն ո ղ ն ե ր ի մ ի մ ա ս ը չի կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ հեշ­

տ ո ւ թ յա մ բ բ ե ր ա ն ի ց բ ա ց թ ո ղ ն ե , ն և մ տ ա ռ ե ր ը ,

ը ն կ ն ո ւ մ ս ր ա ն ց ի ց որևէ մ ե կ ը ' դուրս չի ը ն կ ն ո ւ մ մ ի ն չև մի լավ,

հ ի մ ն ա վ ո ր ա պ ե ս չ տ ր ո ր վ ի և չ ծ ա մ ծ մ վ ի ։

Ե ր բ ե մ մ մ մ ն ն ն ն մ մ մ մ ա հ ա բ ե ր դ ի վ ա կ ա ն ն մ մ մ ի հ ո ղ մ

Ա յն ն ք ա ն ն ն դ ժ գ ո յն ն ն է լո ւ ս ն ն ն կ ա ն ն ն . . .

438

Ամեեերիկայում, Եվրոոոոպա յում... Թուք եք մեղավոր... փար. ձացրեք ցեր ցայնը քարելին լավէ որաթալից

Ոմանք կարդում կամ արտասանու՛մ են ոչ աչքի առաջ ունե­նալով իմաստն ու նշանակությունը, այլ առիթ են գտնում մի երաժշտական ձայնական կուտակման. Արտասանում են արագ, երգելով, մռլտալով, ջարդուփշուր անելով իմաստի շեշտը, թե' խոսքի նշանակությունը, թե նպատակը, որի համար արտասան­վում Է նյութը բեմում կամ Էստրադայում,

ճիշտ Է' հասարակության մեջ կա չհասկանալու... հաճույք։ Հաճույք, որ ինքը լսում Է մի ինչ ֊ո ր խրթին, անհասանելի, խ ո ր ֊ իմաստ բան, Սակայն դերասանի և արտասանողի մեջ Էլ կա չը -

հասկացվելու հաճույք. Որոտընդոստ ծափահարությունը գաչիս Է քաջալերելու թե' մեկին և թե' մյուսին...

Եվ առաջ Է գալիււ « նոր արվեստ» տրադիցիա։Ոչ, ոչ, ոչ, ոչ, ոչ, ոչ...Այո, այո, այայայ յո .. .Կամ՝Դուք եկաք ( ա՞) . . . լսում եք ինձ ( աՍույն հալպելի սովորոլթ յուններր ստեղծել են հին գավառա­

կան համլետներն ու օթեԱոները, կարդոնեթ թագավորներն ու սոսնձե հերոսները, Բայց ոչ մարդիկ բեմի կամ Էստրադայի վրա, Ամենաանկասկած նշանը անտաղանդությանէ

Պայքար հանուն պարզ, մարդկային արվեստի։

1 Ш թ.

Հ Ե Ռ Ա Խ Ո Ս Ա Յ Ի Ն Մ Ո Տ Ի Վ Ն Ե Ր

Կ ա վ ե լա ց ն ն ի նա և բ ա ր ք ե ր , գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , չի ն ա կ ա ն ց ե ­

րեմոնիա ներ , ա վ ե լո ր դ ա բ ա ն ո լթ յո լ ն ն ե ր , ժ ա մ ա ն ա կ ի կորուստ և . . . Ավեւի չա վ Է ա ն ց ն ե ն ք ն յո ւ թ ի ն .

Ահա ձ ե զ հ ե ռ ա խ ո ս ի ց օ գ տ վ ե լո ւ ո մ ա ն ց ձ և ը ։

43»

— Ջը'նգ, զ ը ն գ , զը'նգ, զը նգ . . . — Լսում եմ։ Ալչու— Լսում ե մ , — Աա ո , ո ՞վ է խ ո ս ո ւ մ , — Չ ե մ խ ո ս ո ւ մ , լսում

ե մ ։ — Ո ՞վ է լս ո ւմ , ո ՞ ւ մ եք ո ւզ ո ւմ ,— Ո՜ր համարն է Ձերը,— Ո՜ր համարն եք ուզում,— Ի՞նչ հիմնարկ է, ի՞նչ հիմնարկ եք ուզում։— Ասացեք

ո՞րտեղից է դա,— Ջե՞րը որտեղից է ,— Դուք ո՞վ ե ք ,— Իսկ դուք ո՞վ ե ք , - Ա ա ո , - (Լռություն),— Ալլո,— (Լռություն)՛

Կարծում եք վերջացա՞վ, Երկուսն էլ դավադրորեն սպասում են լուռ, Պիտի կարծեք, թե գտնվում եք նախապատմական գա ր ե ֊ րի թանձրավուտ, ճախինաճախճախուտ , տրոպիկական, անտա­ռախիտ, վայրի անդնդախոր մի բավիղում, խավար ա գիշեր դա­ման մի տարաժամի, երբ երկու նախամարդիկ իրար հանդեպ հ եռուն կանգնած, իրար են ձայնում՝ վախենալով իրար հանդի­պել, և չեն կաողանում որոշել բարեկամն ու թշնամին՝ մինչև լուսանում է և երկուսն ահա հանկարծ տեսնում են, որ օհո, ցեղակիցներ են, նույնպես և վերոհիշյալ հեոախոսողներր, Կար­ծում եք իմաստ ունի՞ ամեն մեկին թաքցնելը, թե ինքն ով է. Ոչ, Ամենևին, ոչ թաքցնելու բան ունեն, ոչ էլ դրա կարիքը, Պարզա֊

պես գավառական ֆասոն։Եվ ահա վերջապես մեկը զիջում է և հայանում, թե ով է

ինքը,— Յա՜, Հակոբն է, վա՜հ, Գևորգ դո՞ւն ես,— Հա, այ մարղ

դու ես եղել, ասա ո՞նց ես,— Փափախիս տակին ապրում եմ, Դո՞ւ ռնց ես,— է ՜ , կամ էլի, արևը փետով քշում ենք, օր ենք անցկաց­նում, Որտե՞ղ ես, չես երևում,— Զբաղված եմ, Գևորգ ջան՛ Առող­ջությունդ ո՞նց է , - Դռի՜ եմ, քեֆիդ մ տ ի կ , - Հ ե տ ո , - Հետո այդ­

պես էլի, (Մի փոքր պաուզա).Հանկարծ՝ զ ը ն գ , զ ը ն գ , զ ը ն գ , հետն էլ ալլո', ա լ լո , ա լլո ,_ Մ ի ' խ ա ն գ ա ր ե ք , ը ն կ ե ր , խ ո ս ո ւ մ ե ն , — Ալլո Ձեզ

ա ս ե ց ի մ ի խ ա ն գ ա ր ե ՜ ք , — լ ա 'վ , կ ս պ ա ս ե մ ,Հակոբը դանդաղ որոնում է ընդհատված նյութի ծայրը.—

Ի՜նչ էի ասում, Հա', Որ չէիր երևում, ասացի մի զանգահարեմ, իմանամ թե ո՞նց ես,— Լավ արիր, անուշ ջան,— Լսի ր, Պւսլա- վինկիդ վերցրու այս երեկո եկեք մեզ մոտ, նորից՝ զ ը ն գ , զընգ, զ ը ն գ . . . Ալլո', ա լլո , ժամանակ անցկացնենք,— Հրամանդ,

- Ը ն կ ե ր , ա ս ա ց ի ն , թ ե մի խ ա ն գ ա ր ե ք ՛ - Կա րևոր գործ կա

440

ա յս տ ե ղ ,- կարևոր գործ կա այստեղ, խնդրում եմ չխանգարեք Ալլո', ախր ես շատ շտապում ե մ ,— Մենք էլ շատ ենք շտապում, մի խանգարեք, Հա, Հակոբ ջան, Ա յ դ պ ե ս , ֊ Ա յ դ պ ե ս , ֊ է, ասում ես, հո լավ լավ ես,— Վնաս չունի,— Ուրի՞շ,

— Ջանսաղություն,֊ Լա՜աաա՜վ. Այդպես, Հը՜մ ։

֊ Հ ը ՜մ .. . (Խոսելու նյութ չկա այլևս, վաղուց ժամ է լսա. փողը վայր դնելու, մարդ է սպասում, ժամանակը խոհանոցում բաց թողած ծորակի ջրի պես գնում է), Հը՜մ, հա՜, ( Փ չ ա մ է թ ա ­փուլում) :

— Հա՜ ( ՜Փ չո ւմ է լս ա փ ո ղ ո ւ մ դ »

է 1 9П* Գևորգ ջան, սր խ կաց,— Սը խ եմ անուշ ջան։ Տ ը , (Վերջապես)։Հիմա երկրորդը։ Զ ը ն գ , զր'նգ, զ ը ն գ ։

֊ Լսում ե մ , ֊ Գարեգինին կանչիր,— Այստեղ 9 արեգին չ կ ա ։ ֊ Սիմոնին կանչիր,— Սիմոն էլ չ կ ա ,— Ապա ո՜վ կա,— Ես ինչ իմանամ. Ախր դուք ո լր եք զան դահ ա րում է

ՀացԻ տրեստ, մեկնումեկին կանչիր։ Շուտ, ասա փայտը ստացվել Է , ֊ Ընկեր, ո՞ւր եք զանգահարում, ախր ո՞ւմ.. . Մի իմացեք՝ հետո, լսեցեք, (Չի լսում)։ Ալլո, ալլո,— Կանչեցեք Գ ա ֊րեգինին-------Ընկեր, այստեղ ոչ մի Գարեգին չկա ,— Ապա ո՞ր-տեղ Է , ֊ Բնության մ ե ջ , ֊ Ինչո՞ւ Է գնացել,— Որովհետև բնոլ- թյուձից դուրս ուրիշ ոչ մի տեղ չկա բնության մեջ։

Այսպես անվերջ, մինչև լսափողը դնում ես ցած։

Հիմա Էլ հեռախոսը' զ ը ն գ , զ ը ն գ , զ ը ն գ , Սպասիր, որ անջա­տեն, Գարեգինին կանչողը դեռ կանչում Է, Անցնում Է հինգ րոպե»

Գեո չեն անջատել, վերցնում ես լսափողր, Էլի՜, Գարեգինը որ­տե՞ղ Է,

Հիմա ուրիշը։

֊ Ա լլո , ա լլո ' ։— Լսում ե մ ։— Ռենտգե՜նն Է ,— Ընկեր Մ ո վ ֊ «իսյան, Ո չ, մասնավոր բնակարան Է ։— Ո՜վ Է խոսում,— Դ ե ֊ Դ ր ճ յ ա ն ը , ֊ Ա ն ո ւ ն ը , ֊ Դ ե ր ե ն ի կ , ֊ Ո՞ր համարն Է ձերը, ( 3 6 -

) ։ Բա ն ունեք ասելիք , — Ո չ, ընկեր Մովսիսյանին եմ զ ա ձ գ ա ֊ արում. Էլ ինձանից ի նչ եք ուզում , — Ոչինչ։ — Ուրեմն դա

ռենտգենը չէ , ֊ Բացառապես ո չ , ֊ Ուրեմն սխալվել եմ։ —

441

Ե րևի՛՜. . . մ տ ա ծ ո ւ մ է, մ տ ա ծ ո ւ մ և վ ե ր չ ա պ ե ս վ ճ ռ ո ւմ , որ ի նքը Գ4- մ ի ր ճ յա ն ի ն չի զ ա ն գ ա հ ա ր ո ւ մ , ա յ լ Մ ո վ ս ի ս յա ն ի ն ,

Չ ո ր ր ո ր դ ը ։Վ ե ց դ ա շ տ յա ն ց ա ն ք ա շ ր ջ ա ն ա ռ ո ւ թ յա ն գ յո ւղ ա տ ն տ ե ս ա կ ա ն

կո ւլտ ո ւր ա ներ ի պ լա ն ա վ ո ր մ ա ն հետ որ հ ա շվ ո ւմ եք նորմա վորումը

չեք մ տ ա ծ ո ւ մ ո ր . . . - Ը ն կ ե ր , դ ե ռ լ ս ե ց ե ք , պ ե տ ք Է ա վ ե լա ց Ь4, ն ա և . . . — ը ն կ ե ր , Ո ՞ ւ ր եք զ ա ն գ ա հ ա ր ո ւ մ . . . — Դուք ո ՞վ ե ք ,— Այ.

սի նչը , Դե ա յդ պ ե ս ա ս ա ց ե ք , (Ո ւ բ ա ր կ ա ց ա ծ զ ա ր կ ո ւմ Է լսափողը

քթիդ տ ա կ ) ։Հ ի ն գ ե ր ո ր դ ն ե ր ը ։ Զ ա ն գ ա հ ա ր ո ւ մ Է մ ե կ ը ։- Ա մ բ ո ւ լա տ ո ր ի ա ՞ն Է , - Ա յ ո , - Մի ը ն կ ե ր Անոլշյանին

կ ա ն չ ե ք ,— Նա ի ն ք ն Է, ( Ի ս կ ո ւ յն մ ի ուրիշը ը ն դ հ ա տ ո ւ մ Է ն ր ա ն ) , -

Ը ն կ ե ր Ա ն ո ւ շ յա ՞ն , — Լսում Է Ա ն ո ւշ յա ն ը , (Ե ր ր ո ր դ ն Է միջամը.

տ ո ւ մ ) , - Ը ն կ ե ր Ա ն ո ւ շ յ ա ՞ ն , - Լսում ե մ , լս ո ւմ ե մ , ( Հ ե տ ո չոր.

ր ո ր դ ը ) . . .Սկսում են կ ռ վ ե լ և ի ն չ Է դուրս գ ա լի ս , որ չո ր ս ն Էլ ընկեր

բ ա ր ե կ ա մ մ ա ր դ ի կ են և ի ր ա ր են ո ր ո ն ո ւմ ա յդ օր ը . Եվ գտան։

Ս կսվում Է խ մ բ ա կ ա ն զ ր ո ւ յց ը ա յս և ա յն ն յո ւ թ ի , ա յս և ա յն шУ- ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն , ա յս և ա յն խ ո ս ա կ ց ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ,

Վ ե ր ջա պ ե օ վ ե ր ջ ի ն ը ։ս ե ր հ ա մ ա ր ը , ա ս ե ն ք ' 4 0 - 4 0 Է, Բ ա յց ձ ե զ հետ ա պ նդում {

4 0 — 9 0 հ ա մ ա ր ը ,— 4 0 — 3 0 հ ա մ ա ՞ր ն Է, Ո չ , 4 0 — 4 0 1— Ներեցեք

(Զ ա ն գ ա հ ա ր ո ւ մ ե ն ) , - 4 0 - 3 0 հ ա մ ա ՛ր ն Է , - Ո ' չ , 4 0 - 4 0 ,— է ՜ է ՛ է ՜ , փ ա կ ե ց ե ք , (Զ ա ն գ ա հ ա ր ո ւ մ Է ) , — 4 0 — 3 0 համա րն

է /)Հ ' Լ ** Т}֊ Ն ս ւ չ ո բ ա . . . Ի նչո ՞ւ , ես ի ՞ն չ մ ե ղ ա վ ո ր ե մ , ( Զանգահա■

ո,ւմ է ) —4 0 — 3 9 համա՞րն է > - Ո 'չ, ո չ , ընդհակառակն, ամեԱ-վ ի ն , բ ո լո ր ո վ ի ն էլ ոչ, 4 0 — 3 0 հ ա մ ա ր ը չ է , 4 0 — 2 0 չ է , 4 0 — 10 չէ,

4 0 — 0 0 չէ և ե ր բ ե ք էլ չպ ի տ ի լ ի ն ի , ա յ լ մ ի ա յն և մ ի ա յն մ ի շ »

բ ա ց ա ռ ա պ ե ս 4 0 — 4 0 է։ Պ րծա ն ք ։Ո չ . . . զանգահարում են, Զանգահարում են 4 0 — 3 0 համարի

գիշեբ ֊ցեբեկ, միշտ, բա9 աոապես, հատկապես, համառորեն, « * գիմ ա գբելիորեն...

1Ш թ.

ա

Ա Մ Ե Ր Ի Կ Յ Ա Ն « հ » Ա Դ Ա Ղ Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն »

Հետաքրքրական կլիներ հարցնել Տրումենին, թե ինչ է կա ր ֊ ծում, արդյոք խաղաղությա՛ն է ձգտում նա, թ ե ՛ պատերազմի։

Մենք տեսնում ենք, որ նա ռումբեր է թափել տալիս կորեա­ցիների գլխին։ Սա խաղաղությո՞ւն է։

կամ կոլորադյաձ բզեզներ է ցանում դեմոկրատական եբկըր- ների կարտոֆիլի վրա։

Սա խ աղաղոլթյո՞ւն է։Տրումենը ամեն առիթով Ատլանտ յան պակտը բացատլւում է

իրրե խաղաղության ձգտող մի ակս,.Եվ իրոք, եթե դիտես աշխարհի բոլոր դաշտերը, կտեսնես,

որ ամենուրեք օդանավա1լայաններ են կառուցվում. « Խաղաղ շի­նարարություն է»'

Նույնպես՝ նավերով խաղաղ տեղափոխվում Լն անվտանգ պայթուցիկ նյութեր, աշխարհի շատ նավահանգիստներ դարձ­վում են ռազմական բազանելւ, ֆաշիստական գերմանական նւ ։:խ ֊ կին բանակը անաղմուկ վերակազմվում և համալրվում է...

էԽաղաղություն» չէ, ապա ի՛նչ է սա,է*ա19 Կորեա ուղարկված զորքերը, ռմբակոծիչները, հրանոթ­

ները և պարզապես պատերազմական գործողություններ... Այս­տեղ թույլ տվեք հին անեկդոտը մեջ բերել,

Մեկը ճանապարհ գնալիս հյուր Է ընկնում մի ուրիշի տււնը: Հյուրընկալը սրան շատ մեծ սիրով հյուրա սիր ում, պատվում, ճաշ Է տալիս։ ճաշը վերջանում Է, և հյուրը շնորհակալություն հայա­տելով, հրաժեշտ Է տալիս հյուրընկալին և կրկին ճանասլարհ ընկնում. Հյուրը որ հեռանում Է, հյուրընկալր հանկարծ նկատում Էւ որ իր աքլորը չկա. Կասկած Է ընկնում սիրտը, թե սա ճամ- փորդի արածը կլինի։ Հասնում Է հետևից, հայտնում կասկածը ճանապարհորդին։ Սա երդում ֊կ ր ա կ , աստված-երկինք , — «բանից տեղեկություն չունեմ, ոչ աքլոր եմ տեսել, ո'չ Էլ վերցրել», Հյուրընկալը լսում Է, լսում, ինքն իրեն զարմиЛում, տալիս, աո- էոսէ, բայց վերջը չկարո ղանալով զսպել իր զարմանքը, ասում Է.

Հավատում եմ, որ դու չես տարել։ Բայց.. . այ, Էս աքլորի “Ի՚ւԸ’ որ գրպանիցդ դուրս Է ընկել, շատ Է զարմացնում ինձ։

Հիմա Տրումենն Է,

443

Շարունակ խաղաղությունից է խոսում, բա յց աքլորի պոչը

դուրս է ընկել արդեն նրա դրպանից։Համառ պոչ . . .Եվ ամերիկյան ռմբակոծիչները ռմբակոծում են Կորեայի

խ ա ղ ա ղ բ ն ա կ չ ո ւ թ յա ն ր ։— Աստված, երկինք, ծով, ցամաք, սա պատերազմ չէ, Տրռւմենը երբեմն էլ հարցը շուռ է տալիս ինքնապաշտպա-

ն ութ յան վրա։— է, ինչ կա, վատ միտք չէ։ Լավ գաղափար է---- ինքնա-

պ աշ տ պ ա ն ո ւթյ ո ւն>Այո, ինքնապաշտպանություն, օրինակ... կորեացիներից,

Կորեայի ժողովրդից, որը կարող է ձեռնալողով կտրել ֊անցնե1 Խաղաղ օվկիանոսի մ ի ֊ե րկ ու ոտք տարածությունը և .. . գրավել

Ամ երիկան։Այդ շատ հավանական վտանգը կա նաև Վիետնամից, Ֆիլի-

պիններից և վերջապես Չինաստանից։Վատ գաղափար չէ։Այդպես էր մտածում նաև հանգուցյալ ֆաշիստական ճապռ

նիան, Զորքերը բերեի լցրել էր Մանջուրիա' թե այստեղ անկար-

դություն է, կյանքի ապահովություն չկա, պետք է կարգ ու ապա-

հովություն հաստատել այս երկրռւմ,— «Ինչ անկարգություն, ինչ կյանքի անապահովություն» ։ Մարդիկ խաղաղ ապրում էին Մանջու- բիայռւմ և ոչ ոքի կյանքին էլ չէին Ապառնում, Ա ն կ ա ր գ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ու անապահովությունը Մանջուրիա բերին իրենք' ճապոնացիները, սկսեցին կոտորել, ճնշել, կողոպտել։ Եվ Տրումենն էլ այդպես է «խաղաղեցնում» Կորեան, Տայվանը, Վիետնամը, Ֆիլիպիններըւ

Բայց չեխոսլովակյան կարտոֆիլի մեղքն ի նչ է, որ ենթարկ վում է կոլորադյան բզեզի հարձակմանը։ Թե ամերիկացիներ հանդեպ իրենց բզեզների այդպիսի սրտացավություն ունեն, «ք նրանց ուղարկում են դեմոկրատական երկրների բանջարանոց

ները կերակրվելու,Ահա թե որտեղ է իսկական խաղաղասիրությունը և էակներք

բարօրության մասին հոգացողությունը։ Մեծ «հումանիզմ»։Ո'չ, կ ո ր ե ա ց ի ն ե ր ը չեն ս պ ա ռ ն ո ւմ Ա մ ե ր ի կ ա յի ն , Չ ե ն . Ապառ­

ն ո ւմ Ա մ ե ր ի կ ա յի ն նա և - վ ի ե տ ն ա մ ց ի ն ե ր ը , ֆ ի լի պ ի ն ց ի ն ե ր ը , չինա­

ց ի ն ե ր ը , ոչ էլ ս պ ա ո ձ ո ւմ է չ ե խ ո ս լո վ ա կ յա ն կ ա ր տ ո ֆ ի լ ,

444

Ամերիկային, այսինքն ճիշտը ' П ւոլլ-Ս տրիտին սպառնում է իսկական խաղաղության կոչը, որին ունկնդրում են աշխարհի բ ո -

լոր ժողովուրդները, Խաղաղությունն սպառնում է պատերազմի հրձիգներին, որոնք ճիգ են թափում աշխարհի ամբողջ ա շխ ա տ ա ֊ վորության վզին փաթաթել հնազանդություն, ստրկություն, նրան ստիպել անտրտունջ աշխատել տերերի համար, չբողոքել, լսել... այսինքն՝ իսկական ամերիկյան « խաղաղություն»>

Այս մտքով Տրումենը ևս «խաղաղության» կողմնակից է։ Նրանք այս «խաղաղությունն» են ուզում բերել Խաղաղ օվկիա­նոսին, „րը չի հաջողվի, Խաղաղության մարդկային օվկիանոսը ինքը կխաղաղեցնի աշխարհը,

ւտ։օ թ.

Ս * Ղ 2 Ա Վ Ա Ն Ջ

Չեք կարող պատկերացնել, թե ինչպիսի զարմանալի բան տեղի ունեցավ, Դուրս էի գալիս շ „ Լկայի դռնից։ մեկ էլ տ եսնեյ

ինձ է նայում մի մարդ, նայում է խորը, երկար և ինչ-որ շատկասկածելի, Ուժեղ տպավորվեցին թանձր բրդոտ մորուքը, կոշտթեղերը և... աչքերը։ 0 , այդ աչքերը... Բայց լավ է դեպքը պատ­մեմ.

Ես անց կացա, Մի անգամ էլ ետ նայեցի՝ տեսնեմ շարունա­կում է ինձ նայել, Անցա դիմացի մայթը, Նայում է։ Հասա փողո­ցի անկյունը. Նայում է։

Մտածեցի թե ո՞վ պիտի լինի, ինչո՞ւ է այդպես լարված նա- րւմ ինձ, Սկսեցի հիշողությունս քրքրել, արդյոք դրան չե՞մ տ ե ֊ «ել որևէ տեղ։ Կարծես Օդեսայո՞ւմ, թե՞ Վենետիկում< Թեև Վ ե ն ե ֊ տիկում տարիներն իրար չեն բռնում։ Կամ պետք է ,որ տեսած ք ի ֊ Ш Անինգրադում։ Բայց հասարակ շորերը, փափախը ինչ-որ չեն բռնում։

Այս բոլորը շատ գեղեցիկ, Բայց ինչո՞ւ է ինձ նայում, Կաս. կած չկա, գ„րծ „ ձ ի հէ աս,..

445

Մյուս անգամ նրան պատահեցի Մարքսի փողոցում, Դեմից էր գալիս։ Անցա մոտով' կանգնեց, հայացքը սևեռեց աչքերիս մեջ, կարծես բան էր ուզում ասել, չասաց... Ես շտապ հեռացա, Չէ՛, ով որ է' ուղղակի հետևում է ինձ, Ինչ անեի գնա՞ լ, մոտե- նա՞լ իրեն, հարցնել թե ինչու է նայում, Ի՞նչ գուրս կգա, Կասի' մարդ եմ, նայում եմ, Ձեզ ինչ, Մանավանդ, եթե... մտադրաւ-

թյուններ ունի . . .

Մի օր էլ տեսնեմ' կանգնել է կողքի փողոցի անկյունում, ծխախոտ է ծխում, Տես, ասում եմ, ինչ խորամանկություն, Ինչ

ծխախոտ, ինչ բան, ինձ է հետ ևռւմ,Մի առավոտ էլ, ( օ ՜ , այդ ա ռա վոտ ը...) վաղ դուրս էի գաչիս

տանից, տեսնեմ մեր տանից երկու հարյուր քայլ հեռու հավըձեռին կանգնած է... Անցա, նայեց ինձ, ժպտալու պես արեց

(անախորժ ժպիտ) և .. . ես արագ անցա.Անժխտելի է, պարզ է, որոշակի պարզ,— հետևում է ինձ։

Մի օր էլ դուռը ծեծեցին, Մոռացել էի նրան, Գնացի դուռըբաց արի... սարսափ, Նա, ինքը, ուղղակի նա... իսկ տանը ոչ »ք

չկսյէ հարևանս Էլ գնացել Է գործի։

Ներս մտավ սենյակս, Ես ուղղակի քարացած մնացի տեղում։ նա կանգնեց սենյակի մեջտեղ և շատ հեզ ձայնով ասաց.

— Ներողություն, ընկեր Ն., մի խնդիր ունեմ։— Ի... ի . . . ի . . . ի՞նչ եք ուզում,...— Մի պատմության գիրք չունե ս, տաս կարդամ։

— Պա... պատմության գի րք, ա յո . . . բ ա . . . Բա]3 ք*1т* վ ես. . .

__ Ես ձեր տան դռնապանն եմ։

— Դռնա... ի ՛նչ Է ասում... պանը... Մեր տան դոնա.,. պ անը,— զարմացած, շփոթված, ուրախացած լփռտեցի ես,— իկ

ես ասում, այսօրվանի ց ։— Ո՛չ, վեց տաբի Է , ընկեր Ն . , - մի՞թե չես ճանաչում՛

— Վայ4 ինչ հրաշալի բա ն։ Մեր դռնապանը* Ապա ես քեղ

բռչորովին չեմ տեսեչ մեր տանըւ

— Որտեղի՞ց պիտի տեսնես։ Առավոտը վազ գնաւմ Ա Դ , իրիկունները գալիս տուն, րեզարած ընկնում, քնում։

— ի՞նչ գործի ես գնում։

♦ г ;

Ձ ե ռ ք ի վրա ա ռ ն ո ւ մ - ծ ա խ ո ւ մ եմ ։ Պ ա րա պ մնա լով բ ա ն չի գուրս դա ։

Տվի գիրք՛ ն ա յե ց ի վ ր ա ն ' ա ն վ ն ա ս ա ր ա ր ա ծ ,

— Ա յ, շատ շնորհակալ եմ, Էս քա նի ա նգա մ Է, մոտիցս անց Էիր կենում, ուզում Էի խ նդ ր եմ մի գիրք տաս կարդալու, Էն Է քաշվում Էի,

— Ո ւրեմն գ ի ՞ր ք Էիր ո ւզում .. . Վ ա ՜ յ , ինչ հրաշալի բ ա ն . . . Իսկ ես կարծում Էի, թ ե գիրք չես ուզում, ի ՜ն չ հրաշալի բա ն ,

Դուրս ե կ ա ն ք ս ե ն յա կ ի ց ս ե ղ բ ա յր ա բ ա ր ։

Լավ, ա ս ա ց ի ե ս ,— դու ի բ ր և դ ռ ն ա պ ա ն կ ա ր ծ ե մ ք ի չ մ ի չ հոդում ես բ ա կ ի մ ա ք ր ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ՛

— Հ ա , մ ա ք ր ո ւթ յո ւ ն , բ ա ն , ը ն դ ր ա խ ո ս ք ը մ ի ն ֊մ ի ն ը լո ւ մ Է տան վ ա ր չո ւթ յա ն մ ե ջ ։ Ի նչպ ես չ է ։

— Ա յս մ եր ա ղ բի ա ր կղ ր , չորս կ ո ղ մ ը կ ե ղ տ , ց ե խ , Բա մ ե ք ե ­նա չի ՞ գա լիս ա ղ բը կրելո ւ դուրս.

Հ ա , պ ա տ ա հ ո ւ մ է, որ մ ե ք ե ն ա էլ է գ ա լի ս ։

— Ա խ ր, ողջ ա ղ բր ց ր վ ե լ , լ ց վ ե լ է բ ա կ ը , Սա հ ի վ ա ն դ ո ւթ յա ն բույն է ։

Չէ է է > ը ն կ ե ր Ն.։ Ա ղբը որ մ ա ր դ ո ւ հ ի վ ա ն դ ա ց ն ի , բ ա ես

հիմա ք ա ռ ա ս ո ւն ա ն գ ա մ մ ե ռ ե լ էի . Ա ղ բի բ ա ն ը ըււենց է __ մ ի տ ֊

էՐԴ ԼսէՒտՒ փ ո խ ե ս ։ Մ ի տ ք դ որ չ փ ո խ ե ց ի ր ' ա գ ա տ պ ա ֊ա ֊ա - ա ռ կ ի

աղբի մեջ, բ ա - ա ֊ա ն չի լի ն ի , Էդ ա ղ բ ի մ ե ք ե ն ա ն Էլ ա վ ե լո ր դ բ ա ն

{> Աղբին ձե ռ չ պ ի տ ի տ ա ս , Ասա ի ն չ ո ՞ւ , Ա ղբը որ կ ա ' ի ն ք ը ի ր ե ն

մաքրում Է։ Ասա ո ն ց , Ես Էն չ ե մ ա ս ո ւմ , որ շունը մ ա ք ր ո ւմ Է, խոզը մ ա ք ր ո ւմ Է, ա ն ձ ր և ը , ք ա մ ի ն մ ա ք ր ո ւմ են ։ Ա մ ե ն բ ա ն ի ց լ ա ա ՚վ

մաքրում Է մ ա ր գ ո , ո տ ը , Ք ս ո ւ մ Է, ք ս ո ւմ , տ ա ն ո ւմ Է դուրս, Ա յ,

Էն աքլորի գ լո ւխ ը Ռ ո ս տ ո մ յա ն ե ն ց տ ա ն ի ց հիմ ի սաղ ք ա ղ ա ք ո վկաա ն ց ն ի , կ գն ա Զ ա ն գ ո ւն ,

— Երևի ա ք լո ր ի գ լո ւխ ն Էլ դու ես կ տ ր ե լ ,

Վա յ> չէ , ընկեր Ն., ճանճ չե մ կարա սպանի, չէ թե ա ք ֊1”Ր,

Ի նչ հրաշալի բ ա ն . . . ուրեմն դու մեր դ ռ ն ա պ ա ն ն եսւ 'սՒր> ի նչ հարաշալի բ ա ն . . .

Գնա ց։ Ա նհուն խ ա ն դ ա ղ ա տ ա ն ք ո վ ն ա յե ց ի ե տ և ի ց ։ Ս ա ր սա փ ելի

մի օ պ տ ի մ ի զ մ պ ա ր ո լր ե ց է ո ւ թ յո ւ ն ս ։ Փ ա ռ ա վ ո ր վ ե ս , կ յա ՜ ն ք ։ զա տ վեցի ։ Ի նչ հ ր ա չա լի բ ա ն ։

447

Հրաշալին' հրաշալի։ Բայց սա ի՞նչ երևույթ էր։ Վեց տարի է մարդը մեր տան դռնապանն է, և ոչ ես եմ նրան տեսել մի ան. գամ, ոչ նա է իրեն տեսցրել ինձ՛

Եվ ես նրան տանից բացի ամեն տեղ տեսնելով՝ մտքով գը. նում եմ Օգեսա, Լենինդրադ, Վենետիկ, Հազար բաներ ենթադը. րել եմ, նույնիսկ վախեցել, զարհուրեի տպավորություն ստացեչ և այս ամենը Հեզել է նրա դռնապան լինելու հանգամանքից, Եվ նայում ես իրեն' սարսափելի առողջ է, կարմիր այտերով, ժիր աչքերով և Հանգիստ հոգով։

Մի խոսքով դռնապան է։

1955 թ.

ՌԱՇԻԴ

Նա եկավ մրրիկի պես, գզգզեց երկրի զգեստները, մտավ քաղաքները, գոռաց, որոտաց, հետո անցավ-դարձավ խուժեց ձո­րերը, խոյացավ բարձրավանդակները, զարկեց լեռնաստանի հյու­ղերին, թափ տվեց լեռնցու ալաչուխների թևերը։

Դուրս թափվեցին բներից ստորերկրյա ուժերը' ոմանք զ ա ր ֊ հոլրած, ոմանք շփոթված։

Ոմանք էլ սուր մտիկ տալով մրրիկին' բնազդորեն կռահեցին նրա հարազատ շունչը և ոգևորված դուրս եկան հանդես։

Դարերը զարթնեցին լեռների վրա ու վեր նստեցին։Ժամանակ է ... Աշխարհքը պիտի փոխվի տակից վեր։

Վայրի լեռնաստան։ Երկնքի մի լույծ կտոր — լիճը սարերի շուրջ— պարի մեջ ընկել' սարսռում է։ Հեռվում մթին սևինքներ— դա գյուղերն են, որ խանձվում են ափերին։ Չիբխին են տալիս նրանք, մտորում, հետո աչքերը փակում։

Գունատվում է չիճը, պելանում, աչքերը սառն ապակի'գցում երկինք։ Անշարժանում է, մեռնում՛

Բայց ահա տակից, թե այն ափից կապարի մի շերտ ակոսեց նրա դեմքը։ Լիճը զարթնում է, աչքերը թարթում։ Ի՞նչ պատահեցւ նույնը կանաչում է, սևանում, աչքերը կծկվում են, շնչառությունը բարձրանում է, և ահա փղձկում է նա, շաչում, գոռում, կատա­ղի կրճտում է ճերմակ ատամները' կրծելով ափերի փեշերը։ Այդ­պես է լիճը, այդպես է հողը, այդպես է գյուղը — միշտ շարժ­վում, ապրում...

Հասան բեկը մի անգամ միայն դուրս եկավ տանից, այն էլ

44929 *к ԴեմիրՏյան, Бшишг II

պիտի գնար իր ամուսնացած հիվանդ որդան Ալուն տէսնե/ти Որդին ապրում Էր ձորում, ե րեկր պիտի անցներ գեղամիջով։

Հին օրերի «դլավնու» շենքի ճակատին կարմիր դրոշակ կար, վրան գրած. «Կեցցե Խորհրդային իշխան ու...» մնացածր քամին ծածանում Էր։

Հասա ն րեկր, որ երբեք քայլելիս չէր շտապի' (Гթեկուզ հա. րազատ որդին հրդեհի մեջ լիներ», ետ ընկած լայն ճակատը բար. ձըր բռնած, խոշոր, մշուշային աչքերը ղալմուխի շեղ ունքերով ստվերած և բարակ գավազանի կոթը մարմնից հեռու պահած անց կացավ շենքի առջևով։ Այնտեղ, շեմքին, քամակը դեպի դուրս կանգնել էր Ռաշիդը' իր բատրակր, երկու թևերով կողքին֊ ների ուսերր խտտած' նայում էր ներս։ Աղմկալից, քրտնած զով կար այնտեղ։ Հասան բեկը զգուշացավ ավելի մոտենալ աա* ֊ն ը ։ Ներսից մի խռպոտ ձայն, որ ինչպես երևում էր այդ օրը շաա էր պատռել կոկորդը, քրտնամխած ու շնչասպառ գոռում էր.

— Հողը տերությանն ա, տերությունը ժողովյրդինն ա, ժո. ղովուրդն էլ բանվոր, դեղացի խալխ ա. էլ բեկ չկա , էլ աղա չկա, էլ աղսախկալ չկա։ Դրանց իզն ու թոզը պիտի կտրենք...

Ներսը լուռ էին, բա յց զգացվում էր, որ լիքն էին։ Ձայնը պատռում էր վճիտ օդը և պղտորում Հասան բեկի սիրտը։ Ա<ա բաց դռան արանքից երևացին նստարաններին շարքով լուրչ նստած գյուղացիներ, որ երկու ձեոքերյ։ երկու ծնկներին դրաէ բերանաբաց լսում էին նոր խոսքեր, նոր հեքիաթ...

— ՀՈՂԸ մերն ա, իշխանությունը մերն ա ... Կորչեն բեկերն М աղաները, կորչեն հարուստները, կեցցե Խորհրդային իշխանու­

թյուն ր ...Լսվեց մի երկու թույլ ծափահարություն մի քանի ձեռքերի

որ անսովոր էին ծափահարության, միայն դրան հետևեց խպ հռհռոց։

Հասան բեկը տեսավ, թե ինչպես Ռաշիդը ծիծաղեց ե թափով բամփեց ընկերոջ ուսը։ Հետո ետ նայեց, տեսավ Հասան բեկիՀ բա յց ուշը նրա վրա չէր, կարծես Հասան բեկը չէր րձկը, այ[ թչ՝ ար հեռու տեղ ապրող «բեկորի» մասին էր խոս-քը։

Հասան բեկի դեմից մի պատառոտած գյուղացի էր վազ*^. որ սաստիկ հետաքրքրված, ժպտալով նայում էր ժողովի Նա Հա/պահքով և ուրախ բարևեց Հասան րեկին.

• **ո

— Բարի о ր, Հասան բեկ։ — Հասան բեկը բարևն առավ ու ետ նայեց։ Պատառոտված գյուղացին վազեց, դունչը դրեց Ռաշի­դի ուսին, սկսեց նայել ներս։

Աքն ո ւհետև Հասան բեկը ն սա ում էր ա ան ը ե. ծխում։ Պաշարը թաքցրին։ Սկսեցին սպասել հետագա լուրերին։ Հասան բեկի աղաները Հյուսեին ը , Ալին, Ք յարամ ը գնում էին գյուղամեջ, գա­լիս շփոթված, տարակուսական ժպիտներով։

— Ասում են չեն մնա, կգնան Երևանում խառն ա։— Հա ՞_____ կես հույ սով, կես անհույս նայում էր Հասան

բեկը տղաներին։ — Պաշա րը, պաշա րը... պի նդ պահեք պա­շարը։ Հրացանները լավ յուղեք, քեչաների մեջ փաթաթեք, թաք- ցըրեք գոմի օճորքում։

Ուրիշ անգամ.— ոՔԻ ձեո չեն տալու, — ասավ Ք յարամ ը բարձրաձայն,

անհոգ։— / / նց թե , — ճակատը կնճռեց Հասան բեկը։— Իշխանությունը մնում ա, ով ինչ ունի* նրանով պիտի

ապրի, չքավորին, հարուստին հավասար իրավունք ունեն... մե­նակ էդ։

— Ալլահը բերնիցդ լսի... բա յց պաշա՛րը, ապրա՜նքը, խոսք- մոսք, ծպտուն—չլինեմ չիմանա մ ... Մի տեսնենք որտե՞ղ ենք, ո՛՜ւր ենք գնում։

— ԱՈԻ> ասում են սովից կոտորվում են, չեն մնա, — բարձ­րաձայն ծիծաղեց Ք յարա մը, ամենաջահելը տան մեջ, ու դուրս զնացւ

Եվ գյուղում այդպես էլ խոսվում էր։ «Կգնան, չեն մնա» —

կարծես <էնրանք» դրսից էին եկել, կարծես նրանք կենտրոնից եկածներ էին։ Եվ այդպես էլ երևում էր սկզբում՛ Գալիս էին գա­վառական քաղաքից, ճառում, խոսում, կարգադրում, գնում։

Կառավարական տան ճակատն արյան պես ներկվում էր կարմիր դրոշակով։ Ասել է հանգես կամ մեծ ժողով կա։ Հետո դրոշակը ցած էին բերում — հանդեսը վերջացավ։ Կարծես թե հենց սա է հեղափոխությունը, բացի այդ էլ ոչինչ չի լինելու, "Հինչ չի փոխվելու, ամեն բան պիտի մնա իր առաջվա տեղը։

Դե, աշխարհքը այդպես էլ է։ Եվ Հասան բեկը կամաց֊կամաց իր ղալմուխի աչքերն ու սուր գոմւչը սկսեց հանել որջից, դուրս ե

451

երևալ գեղամիջում» Պառավ գայլը դունչը ցցեց օդի մեջ, սկսեց Հոտոտալ — որտեղի՜ց է սողոսկում վտանգը։ Ինչ ֊որ բաներ բա­ների նման չեն։ Գայլն ու գառը կալմեջ են եղել մի փարախում, գամփռները կանգնած են, ու գայլը մտածում է. ինչումն է բանըւ Ի՜նչ պիտի լինի հետո։ — Սպասեց։

Ամիսներն ամիսներին բոթբոթելով անցնում գնում ենքարվանի պես, լի օրերի փնջի մեջ դուրս են բացվում կարմիրկակաչներով զարդարված տոն օրեր, գյուղի ջահելները խմբվում են գյուղխորհրդի շենքի աոաջ, ղժվժում, գոռում, երգում։ Հետը օրն անցնում է, ամեն մարդ իր հոդսին, իր բնի մեջ խլուրդի պես իր հողի փորփրոցի հետ։

Գալիս է ամառը, գնում են սար։ էլի ալաչուխ, խաղաղ, ծաղ­կալի կյանք։ Մոտակա սարերը չիրխին են տալիս — այդ յուրդերն են։ Այնտեղից լսվում է շների հաչոցը, ձգվում է կովերի բառաչը՛

«Չանցա՜վ արդյոք... ժամանակը չէ՜ կամ ա ց ֊կա մա ց ապրե­լու։ Արդեն բոլորովին « հանդարտեցV։ Բայց ծեր գայլին չես խա- բի։ Հ անդարտելը հանդարտեց, բա յց ուրիշ տեսակ։ Կարծես գնաց մտավ հողի տակ ու հիմի էլ այնտեղ է փորփրում։ Ձայնը բայց գետինը փսփսում է։ Գյուղը կրակին դրած կաթսայի պես էւ Տուրր դանդաղ, հազիվհազ սկսում է պճպճալ։ Վերևը սաոն է։ անշարժ։ ներքևը սկսում է տաքանալ։ Ջուրը պտտվում է։

Ինչ ֊որ բան է սկսվելու...Հասան բեկը տազ է արել, չկա, չի երևում, ապրում է իր

տանը, իր համար, նա ոչինչ չունի դրսի հետ։ Գիշեր-ցերեկ իք որջը քաշված ծանր-թեթև է անում, կշռում, մինչև ուշ գիշեր։ Ահա

իր օդայից լսվում է նրա խռպոտ, դառը հազը — ասել է արթուն է, մ տածում է։

Ցերեկը միայն, երբեմն դուրս է սողում բնից, գնում գեղա~ մեջ։ Պտույտ է տալիս հեռվից։ Աչքերը մշուշ են— ոչ հեգնանք, ոչ համակրանք։ Նրանք բարևում են' ոչ սառը, ոչ ջերմ։ Նա րն դա­նում է զգուշավոր դիմագծերով, լարում է ուժերը* պահելու չե­զոք, հավասարակշիռ դիրք» Չլինի՜ թե մի ստվեր, մի անզգաԱ խոսք, մի մատնիչ շարժում խախտի այղ հավասարակշռությունը) ե սարերի ու ձորերի այդ հին բեկր, ազնվական գայլր նվաստա-

Ь նա իր « էլիя առաջւՄի անգամ գեղամիջով անցնելիս, դեմ առավ միտինգի1

452

Մայիսի մեկն էր. այղ տարի առանձին շուքով տոնվեց։ Գյուղա­ցիք գնացել էին և' մասնակցելու, և' «թամաշի»։ ճառախոսները գյուղից էին։ հոսում էր չոբան Ալեքպերը։ Նա երևի հեշտ էր կար­ծել խոսելը և հիմի, երբ բարձրացել էր կտոլրր և իրեն հառած հարյուրավոր աչքերը տեսել աչքերը խ ժի ֊րժի էին անում։ Նա հետը խոսում էր, հետը կոտրած ժպտում իր անճարակության վրա.

— Մեր կառավարությունը մեզ հրամայում ա, որ, ասենք, մենք հիմի չքավոր, մշակ, չոբա ն... ասենք, մեկ պիտի դաոնանք, ոնց որ սարի ոչխարը։ Ինչ որ հրամայում ա մեր չորանը' մենք պիտի լսող կատարող ըլենք։ Հիմի մեր չոբանը մեզ հրամայում ա, որ բեկերին խեղդենք... Յաշա'սըն։

Հասարակությունը ծիծաղեց։ Հարյուրավոր դեմքեր՝ մրկած, կեղտոտ, բա յց ուրախ դարձան դեպի Հասան բեկր. որ դեմ էր առել միտինգին և չէր կարողանում անցնել։ Գյուղացիք ծիծաղե­ցին։ Բեկն էլ կնճռեց ժեռատ բերանը և ինքն էլ ծիծաղեց բորե- նոլ նման։

Չէ, կարծես խոսում են միաչն, թե աշխարհքը չքավորին!ւ է, հարուստը պիտի ջնջվի։ Նոր խոսք է, պիտի խոսվի սրանից հե­տո։ իսկ հին կյանքը պիտի գնա իր ճամփով։ «Դե կյանքը մի ճամփա ունի, որով գնացել է աթադան֊բաբադան»։

Հասան բեկը սկսում է ըմբռնել նոր կյանքի իմաստը։ Դա հին կյանքն է հին իմաստով։

Եվ սկսում է հուսադրվել... Հեռվից հեռու պտտվում, աչքի տակով մտիկ է տալիս անցուդարձին, խմում է եղածը, գողանում երևույթը, կռահում կիսատը, անորսալին ու « հր՜մ» անելով դառ­նում տուն։

Ծուռումուռ փողոցներում իրար են դիպչում գյուղացիք։ Ն ը ֊ րանք անարտահայտ աչքերով նայում են իրար, խոսում, չհ ա ս ֊ կացվելու համար հեռանում իրարից' ամեն մեկը չիմանալով, թե ինչ կարծիք մնաց դիմացինի մեջ իր մասին։

Հարուստները սմքել իրար են նայում, խոսում աչքերով, որ Iեզուն անպատասխանատու է, ե ամեն մեկը քաշվում է տուն։

Բայց ստորերկրյա ուժերի ձեռքը սկսեց իրան ավելի զ գ ա ց ֊ նել տալ։ Հողը շարժվել սկսեց, անհաս տա տանում է, սահում, կա- ԲՈՂ է ոտի տակից դուրս գալ, գնալ...

Ш

Մարդիկ, որոնց ոչ մի խոսքը չէր լսվել առաք, ինչպես չ կ քսվել, որ եզը խոսի, հիմի գեղամիջում գոռում էին։ Գնում էին հանգերը, մտիկ տալիս սրա նրա հողին, անցնում հարուստների արտերի մոտով, խուզարկում տարածությունը... Հողն ու այղ մարդիկ իրար հետ փսփսում, դավադրում էին, պատրաստում ինչ~որ մի ուրիշ փլուզում, վերջնական խորտակումն։

Եվ դա պիտ ի ժ նԻ ՎեՐ2Ը՛Հասան բեկն այդ զգում է։ Եվ աչքերը մթան մեջ մերկաց.

րած դաշույնի պես պաղ֊պաղ ցոլացնելով ծխում է ու ծխումւ Անշարժ է։ Կարծես քարե առարկա, ե ծուխն է միայն կենդանի, ծուխն է միայն ապրում այդ արձանի մ եք։

Շները հաչեցին, Քյարամը դուրս թռավ, շների հաչոցը կըտ-

րեց։_ ‘Լասում, Մուսա, Ւսմայիլ բեկերն են, — դոնից ներա

ասաց Քյարամը*Հասան բեկը դրստվեց, ուղիղ նստեց տեղում, մութաքան

մոտ քաշեց, հազաց։ Ներս մտան երեք հասակավոր մարդիկ ո ծանրումեծ ողջունելով առաջ եկան, Հասան բեկը արժանապա­տիվ ձևերով հրամցրեց նրանց գորգի վրա նստել, Հարգանքի հարցն ու բարևը սկսեց։ Հետո լռեցին։

նրանք մոայլ հանգստությամբ տեղավորվեցին դորգի վրա ե սկսեցին ծխել։ Սպասում էին, որ Հասան բեկը խոսի առաջինը։

— Ֆալա ՜գ...Սա պատասխան էր նրանց չտված, բա յց լռելյա յն արտահայ­

տած հարցին։— է ', ի՜նչ կա, ի՞նչ չկա։ Քաղաքում ո՞վ ա եղելւ_ Ե'ս,— պատասխա նեց Իսմայիլ բեկը, հինայած մորու-

քով և սեխանման գլխով նիհար մի մարդ,— չորս օր ման Ц *' «Նստած են հաստատ»։

Հասան բեկը խոսքը փոխում է•— Սարը ձյուն ա էկել։— Հ ա ', վա ղ ց ր տ ե ց ,— հ ա ս տ ա տ ե ց Ղ ա սումը^ ա չքը պա-

ղեցնեչով բուխարիկի կրակի վրաւԴուրսը մթնեց, Օճորքի նեղ պատուհանից ասողը

т

թիթեռի պես սկսեց դողդոզալ եթերքի մեջ։ Մինչ խրճիթի հեր­սում խավարը նոթերը կիտեց անկյուններում։ Օդի մեջ մլլում էր պաշարեղենի, ծխի ե լույս չտեսած կարասիքի ծանր հոտը•

Ներս մտավ մի երիտասարդ գյուղացի, կապարի դեմքով, արևառ, առողջ։

— Ի նչ կա,— թաքցրած նեղսրտությամբ հարցրեց Հասան բեկը, առանց նայելու նրան։

Երիտասարդը ունքերը վրա տվեց.— Հասա ն բեկ, եկել եմ ասելու, որ չեմ գնա Քյոլրդիստան

տախտակ բերելու.Հասան բեկը հազաց։ Շատ էր կոպիտ։ Բայց պատասխանը

Հասան բեկի անշարժ կեցվածքն էր միայն և գետնին հառած աչքերը։

— Նոր եմ իջել ձիուց, գնացել էի փետի, ամա քու տղեն՝ Հյուսեինը, կպեչ է, թե գնա տախտակ բեր։

Հասան բեկը պա տ վին չսեպեց բարկություն արտահայտելու։ Միայն անտարբեր ձայնով հարցրեց.

— Չե՞ս կարում բերի,— Որ ուզեմ կբերեմ, դրուստն էս ա, Հասա՜ն բեկ. ամա

տախտակ բերելը իմ գործի մեջ չկա. ես տավարին եմ մտիկ տալի։

— Օմարը կբերի, գնա բանիդ, — ասաց Հասան բեկը սառը,— Օմարը ո ն ց կբերի, Օմարը ինձ քոմակ ա անում աավա-

րին մտիկ տալու։ Օմարը որ գնա՝ նրա գործն ո՛վ անի. Երկու գործը ես ո՞նց անեմ։ Թոզ Հյուսեինը գնա։

~~ Հա , Հյուսեինը կգնա, մի բան կանենք, — համբերատար ձայնով ասաց Հասան բեկը , — դու մարդու պես խոսի, մարդու պես գործդ արա, քեզանից ավելի աշխատանք չեն ուզում. Դե, պնա գործիդ.

Երիտասարդը դարձավ, որ գնա։ Ուզում էր բան ասել, բա յց թողեց, հեռացավ, մռայլ ու գլխիկոր»

Հասան բեկը լռեց։ Հազաց միայն։ Մյուսները ձխեցին դառն ու գան գազ,

— Ֆալա՜գ, — դառնացած բաց թողեց ծխի հետ Հասան բեկը' նրանց լարված ու լցված աչքերին նայելով , — ինչ որ աստծուց ա, .ֆ ^ կարաս անի։

т

Խաղաղ ու մտասույզ աչքերից հազիվ դուրս էր նայում նրա նենգավոր միտքը, որ անթափանցելի մշուշի մեշ թաքնված էր։ Ի^նչ էր այս մարդու համոզմունքը, ի նչ էր մտադիր անելու, ի նչ դիրք էր բռնելու «նոր կառավարության» հետ, գտե՜լ էր իր հա- մար նոր հնարքներ նրա հետ կապեր հաստատելու' ինչպես հին կառավարության պաշտոնյաների, նահանգապետ ների հետ։

Նա խոսում էր, բա յց բան չէր ասում դեռւ Նրա ետ ընկած եր­կար ճակատը, կախված դեմքը դեռ գաղտնիքներով էր ստվերա­վորված։

Կեսգիշերից անցնում էր։ Տանեցիք իրենց բաժնում վաղուց քնել էին։ Իսկ հյուրերը ընթրել պրծել' հիմա ծխում էին, ընկող- մանելով կեղտոտ բարձերին ու մութաքաներին։ Քամին ոռնում էր բուխարիկի մեշ, ուր կրակը լափելով ինքն իրան' հանգստանում էր արդեն։ Միայն երբեմն բոցկլտալով արյունի ներկով լուսավորում էր նրանց դեմքերը, և նրանց ստվերները անհեթեթ խենթապար էին բռնում պատերի վրա։

— Հապա՞, աղալար, — աչքերը կրակին պաղեցնելով ասաց Հասան բեկը,— մերն էլ էստե՜ղ պիտի հատներ։ Աղբրի շարը պստիկ ա, ամա որ լցվում ա, ուղտ ա քշում։ Մեր ճամփեն շատ երկարացավ։

— էդպես ա, նշանով խոսեցիր, — դրստվեց տեղում Իսմա-

։Ւլը։Ուրեմն սկսվում էր, Հասան բեկը մի բան պիտի ասեր։— Ասած ա, թե էս խմորը շատ ջուր կվերցնի՛ Դուք ըստեղ

զոռի բան չունեք։ Հալա զոռի օրը չի հասել, էսպես հալա գնալու

եք։— Դրուստ ա, ծերը չի երևում,— հաստատեց Իսմայիլը։Մուսան գլուխը հավանականորեն շարժեց։ Մյուսը' Ղասումը,

իր միակ փոքրիկ աչքը, անհասկանալի աչքը տնկած նայում էր մի սւնոբոշ կետի։

Հասան բեկը զգում էր նրանց զգուշավոր լռությունը։ Ъш հասկանում էր, որ նրանք խոսք էին ուզում բանալ իրենց նոր գրության մասին։ Պետք էր մի բան ասել, թեկուզ ոչինչ չասելու Համար։

Նա աչքերը գցեց հատակին, ծխեց ն պատրաստվելով խոսել միայն համրիչը թափ տվեց մատի շուրջը ե հառաչելով ժպտաց.

466

քу

Բանն էսպես ա, աղա լա ր ։ Հիմի դուք էն առաջվա երիշով չեք կաբա գնա։ էս խալխի վրա ձեր էն Щ լեզոլն չի թանխ ^

չեղվի, էն ֆանդի տեղը չի, Խալխն ուրիշ ա հիմի, Ա ռ ա ջ մենք ուզում ենք, որ հարուստն ու աղքատը ըլի, ամա չերևա, Աղքատը հիմի հավասարության հասավ և մեզ քշեց, Հիմի ուզում ենք, որ հավասար ըլենք, չոլնքի որ հիմի կարող ենք աղքատից էլ գհա ներքև ընկնենք։

Հյուրերը կենդանացան։ Հասան բեկը խոսեց վերջապես,— Շատ տեղին, նշանով ասիր, Հասան բ ե կ ,— հուզված շըն-

չառությունը հազիվ պահելով ասաց Իսմայիլը,Հասան բեկը շարունակեց.

— Հիմի մենք գորտի պես պիտի ա պ ր ե ն ք - ջրումն էչ, չ „ . բումն էլ, Ոնց որ գորտը ջրի տակ տիղմը պղտորում ա կամ գ լ ո լ ֊ խը ջրից հանելիս գորտախալոլ արանքից ա հանում, որ չերևա' էնպես էլ մենք պիտի խառնվենք չքավորին,

Մուսան չեչոտ, կլոր երեսի մկանները կծկելով ու վայրի կաՈ- վի աչքերը պսպղացնելով, նայեց Հասան բեկին,

֊ Ասեչը' լավ ասիր, Հասան բեկ, համա հրես հողի նոր բա- ժանոլթյոլնը մոտենում ա, Չքավորը առաջ կընկնի, չավ հողերըԿվերցնի, հլա մերից էլ մի բան կառնի կգնի տակը, Սրա՜ն ինչ կասես։

Հասան բեկը լռեց,

— Չքավորը զոռում ա ,— շարունակեց Մուսան — ո՞նցչերևանք, Հողը կգնա ձեոից, դրանից ետը կուզես երևա', կուզես՝ ոչ,

Հասան բեկը բութ հայացքով նայեց նրան, քննեց „լ իր մեջ ժպտաց, Նա մենակ այս գիշեր չէր, ռր գլոլխ է կոտրել այղՀարցի վրա, Քանի՜ գիշերներ է լուսացրել, «Հը ՜, հ „ 'ղը կգնա ձե_ * Ի ց » ֊Դ ր ա որոշումն ուներ նա... բա յց դիտմամբ լռեց' հետա- խուզելու համար գիմացիններին,

Միայն ասաց.Հա , դժար ա։ Մի մարդու բան չի թե անի։

Հետո դառն ժպտաց.— Հը , հո ղը... այշի', մարդը հողով ա մարդ, Հողի ձ ե ֊

*ին ենք խեղճացել։ Թե չէ ջոլհար որ ըլեր, կգնեիր ջեպդ ու կեր-

457

թաքիր ղ ք ա ֊է լ ք ա կկորչեիր։ Ա»աջ հւպձ էբ կապոս* ք՜կ> Հմի է{

Հողն ա փ ա խ չ ո ւ մ , պտի հետևից գնաս։Հասան բեկը թեթև կարմրեց, Հյուրերն աշխուժացան*— Չէ, պետք ա մեր հողը պահենք ու մի ршЬ է/ «*1Կ Ւ

քցենք։

— &1էԻ'> ք " լ ասա я Ь9 են* եԴածէ պ*»Հում ձոներիս*_ Թե չենք պահի, հո կորած ենք։ Ընտանիքը ժեծանուժ ա,

ծախսը շատանում է— Կռիվ հո չենք անելու։-— Բա առա նց կռվի Ր-ա՞ն կըլի։Հասան բեկը ձեռքը բարձրացրեց■.

_ Համբերեք, աղալար։ Էդ կոիվը կռիվ, ամա մեր առաք֊ վա կռիվը պրծավ, Առաջ ուժը մեծինն Էր, հիմի պստիկինն Էլավ, Աշխարհքը փոխվեց, դուք էլ պտի փոխվեք, Դուք նրանց զենքը չեք կարա վերցնի, Դուք պտի վերցնեք է'ն զենքը, որ աթադան- բ արա դան մնացել ա ձեզ, էդ ադաթն ա, թայֆան, կնկա նամուսը, արնի վրեժը, իրար քցելը, Հիմիկվա իշխանությունը ջահեԼի իշ­խանություն ա, Ջահելը արնի հետ ա խաղում, ջահելի սիրտը կըն- կա նախանձի հետ ա< էս ա՝ ձեր զենքը ղրաղից ա։ Դուք պտի ջահելը առաջ քշեք' ինքներդ գնաք հետևից, Ջահելին ջահելի ձեո-

քով պտի վեր քցեք, չքավորին չքավորի ձեռքով րաժան-բաժան

անեք ու մեջ ընկնեք, կաղնեք գլխներին։

— Դրուստ ա ,— ասաց Դասումը' միակ աչքով մտիկ տալով նրանց , — արնի դուշմանը քառասուն տարի դուշմանի հետե ման

կգա — հի՛ն բան ա։Հասան բեկը բա ցվեց։ Հին գիշատիչի փորձառու սպիները շատ

բան կարող էին ասել, Նա զգաց իր հեղինակությունը,— Համա սա եմ ձեզ։ Ւշխանռւթ յոՀևը թվանքի կոթ ա, Ում

ձեռքը որ ընկավ' վայ էդ թվանքի բերնի դեմ կ ա ղ ն ձ ի ն , . Հիմի թվանքի կոթր իմ ու ձեր նոքարների ձեռքն ա ը ն կ կ * Կ™թ էլ մեԿԻ ձեռքն ընկավ ' կ նրա աչքը քեղ թշնամի ա տ եօե՞ւմ ու ինքն կ թշնամի դառնում քեղ, Քանի որ լա ՛վ գիաի' գովք անի փոխվե /

կա , մին էլ г » 1” ԷԿ "Վ М М Ք™ "վա իա ւը Տ ն ց . 4» կ ա , բ ա կ . . . է * ա„ հ ա ՛.. . Մ կ ՀնՀա ք' կռիՎ Կ *>

իմ ա ցե ք ։

№ 8

Դասումը ճպճպացրեց իր միակ աչքը, իսկ Մաասձ ա ը մ ր ֊ տըմբացյւեց գլուխը և հաօյսչեց.

— Ք ա ՚ս . . .

Ու քանի քանդում էբ խոսքի կծիկը, այնքան երևամ կ , V »

ճարտար կծկած մ աքի թ կ ը , Ունկնդիրները աղի ջրի պես խմում Էին նքա խոսքերը և ավելի ծարավում,

Առաջին անգամ այս ամբողջ տարին բեկերն գգսսքին, ոթ ներքին մ ի ձեռք կապկ Է իրենց անտեսանելի թելերով* V " * * » հ ի գաբերը, որ աաաջ մենակ֊մենակ Էին ման գսդիս աձտասսոմ, երբ որսն առատ Էր, հիմի թեև ագահ, թեև դարձյալ գ ա ^ ա ա ձմռան ամայության ե սովի բնազդից սարսափած' ահա իրա ր Էին եկել և կենդանական բնազդով խմբվում Է ի ն , Նրանք հասկացան իրար, Հասկացան, ինչպես գայլերը, որ իրար մոտենալով չբչան էն կազմում և հետույքները ետ պահելով դ ն չե ր ը իրար են մոտեց­նում' համենայն դեպս, Հասկացան նաև—ինչպեւ։ գայլերը,— որ կյանքի և մահվան այս անողոք կռվի մեջ նրանք այժմ ի բաք հետ են՛

Եվ ոչ ոք այլևս վտանգավոր չհամարեց բաց խոսելու։

Հասա ն բեկ ,— ասաց Իսմայիլը հուզված, — մեբ աչքը դուման ա կոխեր Մենք բան չենք տեսնում, Ո՞ւր ենք գնում, ո՜ւր ա վերջը չենք իմանում։ Մենակ մի բան գիտենք, որ դու մեր մեծն ես, մեր խրատ ողը։ Աստված քեզ խելք ա տվել, ճամփան գիտես։ Տար մեզ, տեղ հասցրու, ու թող Էս ըլի քու խեյրաթն ու ախտը։ Դու առաջ ընկի, մենք կգանք հետևիցդ։

— Դրուստ ա, — հաստատեցին մյուսները։

Սա ե համաձայնություն Էր, և ուխտ։ Թայֆան օձերի պես կծիկ Էր դառնում, փաթաթվում իրար։

Այնուհետև դարանամուտ դավն սկսեց սողոսկել, սահել, տե­ղափոխվել, քողարկվել։

Դյուղը սովորական մի կյանք մշակեց իր համար։ Գյուղ­խորհուրդ, ՓՕԿ, վարկային ընկերություն, ժողովնեբ, ընտրու­թյուններ, կոմբջիջ, կոմերիտ բջիջ, հաշվետու կամպանիաներ, կոոպերատիվ... լեռնային վայրի գյուղի կյանքը սկոեց պճնվել, որքանով որ պճնանք կարելի Էր համարել այդ խլուրդների բ ն ե - րի իրականության համար այդ նորություններըւ

№

Ասպարեզը մնացել է գյուղի ջահել-ջուհուլի, «ա յնոյին» մարդ­կանց, Հարուստը քաշվել Է մի կողմ, մյուս գյուղացիներից ոմանք առաջ են եկել, ժողովներում ասում֊խոսում են, ոմանք Էլ կըրկ ֊

նում են ամենքի ասածը' իրենցը չեն ասում,Բայց դավը փորսող Է տալիս և ամենաթույլ շարժում նկա-

աելուն պես սսկվում, սուտմեռուկ Է տալիս, Սարղերը գյուղի խոռոչներում ցանցում են իրենց ոստայնները, Ստվերն ու մութը թաքցնում են ոստայնի թելերը, Երբեմն միայն դեպքերի քամին թելերը շարժելիս' թելր գցում Է արևի շողի մեջ, թելը պսպղում Է,

ժպտում և իսկույն թաքչում,

Մահ կա այդ ժպիտի մեջ...Հասան բեկը' իր թայֆի մեծ սարդը քաշվել Է անկյուն, փ ըս ֊

փըսում Է իր համախոհ բեկերի և կուլակների հետ, Գործի վբաեն _ երկար, դանդաղ, հաստատ գործի.

Օրերը գետի պես հոսում են' գլորելով հատակին քարերը, Գլորվում Է կլորացած քարը, հղկվում, վարժվում, Դիմադրում Է անկյունավորը, կանգնում, Բայց հոսանքը մաշում Է նրա խորդու- բորդ անկյունները, ե քարը մի քիչ կ կ վ ե լո վ , փորձում Է շարժվել,

Շարժվում Է և հղկվում.Այդպես եղավ և Հասան բեկի և նրա թայֆի հետ,« Հղկվեցին» և սկսեցին գլորվել, Նրանք սկսեցին հասարա­

կանալ: Սկսեցին երևալ. Արտաքուստ ի ն չ ֊ո ր կարելի Էր ղիշ / զի­ջեցին, քողարկելու համար կարևորը' ներքինը,

Հասան բեկը տվեց առաջին օրինակը, նա դառավ խոսկան, հաղորդակից, Արտաքուստ Էլ փոխված Էր, կապան դեղնել Էր,

խունացել, „ * ււ է ԼԵրբ պետք Էր գյուղխորհրդից թուղթ, գրություն վերցնել,

— Է՜հ, դուք չեղաք մեգ պես, մենք եղանք ձեզ պես,— կա­տակել սկսեց նա հավաքվող չքավոր գյուղացիների հետ, Եվ ասա-

ծը շուռ Էր տալիս.— Բարեբարացանք' բարեկամացանք.Բայց այդ հասարակ, հաղորդակից և. ըստ երևույթին, ինքնա­

սիրության արտաքուստ բթացման տակ փքվում, կծկվում Էր օձը,

հպարտ կուլակ բեկը,

Նրա բեկական ընտանիքը կուչ եկավ իր ազնվական մեկու­սացման մեջ, պատենավորվեց միկրոբի պես. Կին տալ կին առ­նել չքավորների հետ' հնուց չկար, այժմ առավել ևս.

Ամռան վերջի արևր բաց լիմոնի ներկը թափելով քարերի, խրճիթների, դեմքերի վբա, ստվերների թանաքով լցնում Է նր նց խոռոչները, Տորենի, գարու տերերը արջերի պես թափահարելով գնում են դեպի կալերը, Գործի եո ժամանակն Է,

Ռաշիդը — Հասան բեկի այն բատրակը, որ չէր ուզում Ք յո ւր ֊ դիստան գնալ տախտակի,— քրտնքի կայլակները խորոված դեմքին դեզերն է քանդում կալի վրա,

ներքևում կանգնած է 3 ուսուֆը, որ խուրձերր դիզում է կալի մի կողմը, նա բարկացած սև ածուխի աչքերը գցում է վերևից իջ­նող խուրձերի վրա և եղանով հարվածում նրանց.

Իսկ կամի վբա կանգնած է Մոլխտարը' մաղձոտ աչքերովնայում է Ռաշիդին և հանդարտ ճիպտում եզներին և մակույկին կանգնած նավաստու պես վեր ու վար անում ցորենի նոր շաղտված խուրձերի վրա.

Եկավ Հասան բեկը, գավազանի ծայրով շոշափեց ցորենի հասկերը, բորենու պես խնձղաց ինքն իրեն, աչքի տակով զգույշ նայեց Ռաշիդին, հետո մյուսներին և նստեց դեզի շվաքի տակէ Հարևան կալից եկավ Ղասոլմր, նստեց նրա կողքին<

— Հը՝ ինշալլահ,— ասաց ու մեջքր տվեց դեզին, — ձմեռս սոված չենք մնա, լավ հունձ ա. Հացը բոլում ա,

— Կամա ց ֊կ ա մ ա ց. Սաղ ըլի կառավարությունը,— պատաս­խանեց Հասան բեկը բարձր, — կառավարության օգնությունը որ կա, հունձն Էլ լավ կըլի, ամեն բանն Էլ, Չքավորին *մտիկ ա տալի, հարստին Էլ չի մոռանում. Դե, աղքատն էլ ա պետք, հարուստն էր

Ռաշիդը քմծիծաղ и-վեց, նայեց Հասան բեկին, եղանովխուրձը բարկությամբ շպրտեց ներքև ու արհամարհական խայթո­ցով ասաց.

— Հարուստն ինչի՞ ա պետք.Հարուստն ինչի ա պե՜տք.—Հասան բեկի մշուշալի աչքերը

սևեռուն նայեցին բատրակինւ— Հա , աղքատն իմացանք — ՎաԸ ա անում, ցանում, հ ր ն ֊

461

ձոլմ, կալսում... հարուստն ինչի" ա պետք — ուտելու համ՛ա ր ...Ու եղանն »դի մեշ պահած' սպասեց պատասխանի։ Մի

վայրկյան նրա կծող աչքերը հանդիպեցին Հասան բեկի սառն ու

չոր աչքերին։Բատրակները բերանաբաց ծիծաղեցին։Հասան բեկը խուլ ձայնով չարեց.— Հացի համար... տերության հացը երկնքից հո չի ընկնում,

տերությունը հարստի հացով ա պահվում։Ռաշիդը հարցական նայեց Հասան բեկին, որ ատելության

նետը զսպեց, բա յց մեխեց իր խոսքը.— Բա՜... հարուստը որ պետք չըլեր' վաղո ւց էին թրի քաշեր

Սրան բալշևիկ կասեն։ Որ պահում են' ասել ա հարուստը

պետք ա։Ռաշիդը զայրացավ։ Բայց Հասան բեկը վրա բերեց.— Դու, բալա'մ, հլա ջահել ես, չես հասկանում,Ա յ„, լավ չի հասկանում, բա յց զգում է Ռաշիդը, թե որտեղ

{ ճշմարտությունը, Չի իմանում մենակ, թե կոճակը ոնց մերը գցի։ Հագուստը նոր է, անսովոր՛

Իսկ բեկը՝ չարության թույնը ատամի տակին զսպեց, պահեց այն լեռների մարդու դարանամուտ համբերությամբ' լարելով

վրեժը.«Սպասի՜ր, օրը կգա •••■»*Եվ վեր կենալով' Դասումի հետ հեռացավ նրանց կա յբ

Նրանց հեռանալուց հետո Ռաշիդը բարկացած մտածեց, որ բեկի ասածի դեմ պետք է որ լավ պատասխան լինի։ Չի կարող բան­վորի, գյուղացու տերություն լինել և հարստով գոյությոմ, պահեր

Մ ի բան կա։ճաշ բե ր խ ։ Բատրակները գործը թոզին, դանդաղ մոտեցան

առվին, երեսները չոփ ֊չոփ լվացին ու թևքերով սրբելով եկաննստեցին դեզի ստվերի մեջ։

4, _ Շունը լավ ա իմանում խոսքի ոլորքը,— ասաց ՏուսուֆբՌաշիդը գլուխը շարժեց և հեգնորեն ժպտաց.

— « Տերությունը հարստի հացով ա պահվում».., բա հարստի

հոցե ո՜վ ա աշխատում...4 — Այշի, Ի՞նչ ես կպել էդ շանից' պոկ չե * գաւիս,— * կ ■**

տ-ե՚ք մռայլ Մուխտարը, — հա ցդ կերւ

*— Բա ո նց թե, սա վեր կենա էնպես խոսա, ոնց որ 'Վֆ 'վախտ էր խոսում։

Մի վախտ ի՜նչ էր, հիմի ի՜նչ, — մռայլ շեշտով նկատեց Մուխտարը,— աղքատը մնաց աղքատ, հարուստր՝ հարուստ։

— էդ ա է , — գոչեց Ռաշիդը,— որ էկան գլխներին մի հատ բամփեցին և էլի թողին, Պետք ա մի լավ տային...

— Դրուստ ա, լավ տվին, — ասաց Տուսոլֆը, — ֊շունը ՛մի քա­րով չի սատկի։

— է, լա վ ։ — դարձավ Մուխտարը Ռաշիդին,— Հմի ուգոէծդ ի՞նչ ա»

Ուզածս էն ա, որ, այ, էգուց էլօր էլի հողաբաժանք ա։0 նց ենք անում. Չենք թողալու հո, որ սևահողը տան սրանց ու ավազը քցեն չքավորի առաջ, էդ սևահողը իմ ու քոլ արնով ա ջրվել. Պետք ա առնենք դրանց ձեռից, տանք չքավորին,

նյութն սպառվեց. Հայհոյելով վեր կացավ Ռաշիդը և գոյքծի անցավ։ Նր ան Հեահեւյքէն մ յ ո ւսն երըէ

Ռաշիդը վաղուց Էր գրված կուսակցության թեկնածու ե կուսակցության մեջ նրա ընդունվելը օրերի խնդիր Էր։ Նոր Էին գիմում տվել նաև Յուսոլֆն ու Մուխտարը մի քանի ուրիշ բատ­րակների ու չքավոր գյուղացիների հետ, որոնց մասին լավ կարծիք կար կոլսրջիջում։

Ռաշիդը, Մուխտ արն ու Յուսոլֆը չունենալով լծկան, սեր­մացու՝ իրենց հողերը կամ վարձու Էին տալիս կամ կիսրար և իրենք բատրակություն Էին անում։

Մուխտարը միայն երբեմն փնթփնթում Էր.Կոմունիստ Էլ կդաոնանք, ամա գեղի աղքատոլթյո&ը

չենք վերացնի։

Ի՜նչ ես դու Էլ ամեն բանի գլխին բայղուշի պես վայ տալի,— բարկանում Էր Յուսուֆը,— կր[ի, ամեն թան կըէի։

Եվ հուսադրվելով, ինքն էլ աչքերը ճպճպացնում էր։Իսկ Ռաշիդը պաշարված էր անհանգիստ մտքերով։ Լավ չկա­

րողանալով յուրացնել գյուղի դասակարգային պայքարի ընդհա­նուր ծանոթ օրենքները, ընթացքն իր սկզբով ու վախճւսնով' Ъти իք բատրակային բնազդով կռահում էր այդ ընթացքի մեջ պատա-

483

հող բացառիկ, տեղական մոմենտները, Կուլակությունը նրա աչքի փուշն Էր' Կուլակությունը հայտնապես ատամնե՜րն Էր կ ը ր ֊ կ տ ո ւմ չքավորների վրա... Եվ Ռաշիդին թվում Էր, թե « վերևումв չեն տեսնում։ Իսկ եթե տեսնում են՝ զարմանում Էր, թե ինչու չեն իսկույն ոչնչացնում այդ փուշը։ «Քշևն գյուղից՝ վերջանա գնա »...

Մի նգամ, երբ չքավորական խորհրդակցությունը վերջացել Էր և կուսհրահանգիչը՝ Ահմեդ Իսմայիլովը, ակնոցավոր, նուրբ և գունատ դեմքով մի երիտասարդ, զրույց էր անում Ռաշիդի, Մուխտարի, Յուսուֆի և Օրուջի' կոմբջիջի քարտուղարի հետ, խոսք բացվեց կուլակների մասին։ Ռաշիդը հարցրեց.

— Ե՞րբ ենք դրանց հուպ տալիս։— Նրանց բավական հուպ տվել ենք,— պատասխանեց Ահ-

մեդ Իսմայիլովը,— և, իհարկե, ավելի պիտի հուպ տանք։ Բայց ի՞նչ բանում, Կոզակի գլուխը հո չենք թռցնի, Կուլակին հուպ կտանք տնտեսության մեջ, ինչպես քաղաքականում հուպ ենք տվել. Դա Էլ չի նշանակում, թե նրա ունեցածը կխլենք, Մենք այն ֊ պես կա նենք, որ չքավորր նրա կախումից դուրս գա բոլորովին ն իր տնտեսությունն ուժեղացնելով հուպ տա, Այ, հարկերի արտո­նությունները, ՓՕԿ-ի, վարկային ընկերությունների օժանդակու­թյունը, կոլեկտիվ տնտեսությունները, գյուղատնտեսությանբարձրացում ը, — ահա կուլակին հուպ տալու միջոցները։

— Դժար բան ա, — մտածեց Ռաշիդը։— Հա', հեշտ չի։— Երկար ճամփա ա, չքավորը չի դիմանա, կը չոքի։— Ինչո ւ։— Այշի, Էստեղ սար աշխարհք ա, սարի խալխ... Էստեղ

հաշիվներն ուրիշ տեսակ են՛ Պետք ա կուլակների ատամները

հանել,_ Կուլակների ատամները հանած են։ Մենակ այն կա, а р

նրանք վերջին դիրքերում դեռ նստած են ու խուլ դիմադրում են։ Հարձակումը որ սկսենք՝ նրանք պիտի կռվեն, Եվ թունդ։ Ա<» այստեղ մեծ դեր ունի միջակը, Նրան պետք Է թեքենք մեր կողմը և նրա հետ միասին հուպ կտանք կուլակին.

Ռաշիդը մտածմունքի մեջ ընկավ, Նրան չէին հասկանումւ Նա գլուխը բարձրացրեց և նայեց Իսմայիլովին։

— Չէ։ էդ ասածներդ գլուխս չի մտնում, էդ կոզակներին р й ‘

լորին պետք ա գեղից խռկել, որ չքավորը հանգիստ իր գործին մտիկ տաւ

Իսմայիլովը ծիծաղեց.— էդ ո ւր գնացիր, ընկեր։

— Դրուստ եմ ասում, Միջակին էլ շատ մի հավատաք, նրա ուշքը կոզակի կողմն ա, Միջակն էլ երես տալու բան չի,

Իսմայիլովը ձեռքը բարձրացրեց.— Տէ , չէ , չէ . միջակի հարցում զգույշ, Գյուղի հիմնական

դեմքը միջակն է, Լավ ջոկեցեք միջակը կուլակից և միջակին չխրտնեցնեք,

— էդ ա, ես էլ էդ եմ ասում միշտ,— վրա բերեց Օրուջը,Իսմայիլովը խրատեց.

— Միջակի հետ զգույշ, Հետո՝ գյուղ է, հազար թելերով խճճված... կուսակցական, խորհրդային մարմնին հազար կեղտ է կպչում, Գյուղացին էլ լավ չի հասկանում իր օգուտը, Հաճախ

ինքն է կռվում իր դեմ, Պետք է նրան հասկացնենք, Ա յդ էլ կա. մա ց ֊կա մ ա ' ց ։

Օրուջը, որ մի ք ի չ տհաճությամբ էր լ Ա„լմ Ռաշիդի ծայրա- Հեզություններըճ հորանջեց։

է դ ա ւ կամա ց ֊ կամաց։եսմայիլովը վերջացրեց.— Դո լք, սիրելիք, կուլակության դեմ կռվելու մի միջոց

ունեք — ուժ տվեք չքավորության կազմակերպման, ՓՕԿ֊ին, վար­կային ընկերության, Մենք պետք է հենվենք չքավորությանը, միանանք միջակին — կռվենք կուլակության դեմ,

Ռաշիդն ու մյուս չքավորները դնացին տուն,֊ Լ ա վ տղա է ,— ասաց Իսմայիլովը,— բա յց մի քիչ տաք

Գլուխ ունի ու անփորձ է,֊Ք յա լ լ ա գ յո զ է , ֊ բարկացավ Օրուջը,— հ ը , « սար ա չ _

խա ր հ ք ա», Հենց նրա համար, որ սար աշխարհք ա' պետք ա գործը զգույշ առաջ տանենք, Ամենքին կուլակ ասելով' միջակին է[ կը հանենք մեր դեմ։

Կուսհրահանգիչը գնաց շրջկենտրոն։ Մնացին կուսակցության կոմերիտական բջիջները, չքավորական խմբակը, թույլ ՓՕԿ֊ը,

46330 Գ. ԴհմիրՏյան, Бшшпг II

համարյա գոյություն չունեցող վարկային ընկերությունը, գյոէղ- խորհուրդը — կուսակցական, խորհրդային այս կազմակերպու­թյուններն իբրև փոքր ու մեծ ժայռեր գյուղական ծռվի տարերքի մեջ։ Այդ ժայռերը թույլ չէին ծովի ֆիզիկական ալիքների դեմ, բա յց դժվարանում էին ծովի խաղաղ, քիմիական լուծման դեմ։ Կենցաղը կպչուն, մածուցիկ, նախապաշարումները, մտավոր ցա'1 մակարդակը տատանում, թուլացնում էին նրանց դիմադրական

ուժր։Իսկ առօրյան, խաղաղ առօրյան մոռացնել էր տալիս կռիվը,

որը ոչ թե թուլանում, այլ պրկվում, սաստկանում է, որ հեռավոք լեռնային գյուղի առօրյան անգամ կապված է ուրիշ հեոավոր մի Չինաստանի քաղաքական փոթորիկների հետ։

Կուսհրահանգիչը չէր կարողանում հասնել իր շրջանի գյոլ* ղերի բոլոր գործերին, Աշխատում էր, մաքառում, սովորեցնում — բա յց գործը մեծ էր, կոմբջիջը' թույր Գյուղի վիշապի' տարերային մանր սեփականատիրության մի թևը, ճիշտ է, բռնված էր սոցիա• լիստական իրավակարգի մեքենայի սեղմիչով և քաշվում էր դեպի կարգ ու կազմակերպություն, բա յց վիշապը իր մարմնի ազատ մասով դեռ գալարվում, թափահարվում էր իր անկարգության, տարերայնության անարխիկ բնազդներով։

Գյուղխորհրդի շենքի առաջ ցեխը վաղուց էր կոփվել այնտեղ խմբվող գյուղացիների տրեխների տակ։ Նրանք հաճախ էին իրիհ' նապահերին հավաքվում այդտեղ ու ղռվռում մինչև մութն ընկ• նելը, Այնտեղի ցեխի — հողի պես էլ կոփվում էր խմբվող գյուզա- ցիների միտքը։

Օրը թեքվում էր, գյուղացիք օրվա գործից հոգնած նստել էին խորհրդի դռանը, որ հեռվից Ռաշիդը երևաց։

Նա հոգնած, կարմրած մոտեցավ սրանց։ Նստողների մ1ջ էին Ցուսուֆը, Մուխտարը, մի քանի ուրիշ չքավորներ, Օմպրը, Խոլրշոլդը, Բայրամն ու միջակներ' Սոյունը, սրա հարևան Ղա՚ մանը, որոնք եկել էին օրվա նորություններ գողանալու, որը “թեե միևնույնն էր, բա յց նրանց մշտական կոփման ենթակա լինեչոՀ հրատապ էր — Հուլը ի նքը...

— Հը, ո՜նց եք, վար անո՜ւմ եք էս տաբի,— հարցրեց է հ *

էիգը՝т

ք

Մ ո ւ խ տ ա ր ը ճ ի պ ո տ ո վ ՛ ք ա ն դ ո ւ մ Է ր հ „ զ ը ,

— Ես տվի կիսրարով։

— Կիսրարով բան կդառնա՜, ե՜րբ ես ի՜նքդ վ ա ր ո ւ մ , ֊ վըր.Ч*4н г9՛ •ք՝աշիդը։

— Ո՜ւր ա սերմ, Սերմ Էլ թե ունենաս՝ եկ տափդ վարի', ցա. ն ա կ ցա ք ի ', հասածդ կա'լսի... որտեղի՞ց...

— Բա դ ո ՜ ւ , ֊ դիմեց մ ի ծերուկի, Ծերուկը հանգիստ վեր նայեց,

— Լծկանը թանկ ա, Բեկը պլոկում ա,— Կտրվի բեկի հ „„ը , հա' -----Մուխտարը կռան տակր քո-

/էելով ձայն տվեց.

— Այ տ ղ ա , ո ՞ ն ց ա կ տ ր վ ո ւ մ բ ե կ ի հ ո տ ը , ո ր Է լ ի բ ե կ ի ձ ե ռ ­

ք ի ն ե ն ք մ տ ի կ տ ա լ ի ։

— Բա ո՞նց գիտեիր, Ադա, բանվորի տերություն որ ասում են՝ Էդ մեր գեղի համար չի ասած,

— Ո նց թե մեր գեղի համար չի ասած,— աչքերը չռեց Ռա֊ էիդը։— Հարստի օրը սևացել պրծեչ ա, դուք Էլի բանվորի օրն եք լաց ըլում, Գործիդ մտիկ, լա'վ կըլի,

֊ 1աՎ կըլի՝ ավելի լա վ,— փնթփնթաց Մուխտարը, - հ ա ֊ մա որ հլա սրա ծերը տեսնում չենք... Քանի գնում ա' բեկն ավե­լի ա ոտն առաջ դնում,

— Մենք Է լ բ ո լ ո ր ս մ ի ն կ ը լ ե ն ք ' մ ե ' ր ն ա ռ ա ջ կ դ ն ե ն ք , — բ ա ր ֊

կ ա ց ա վ Ռաշիդը,

Մոլխտարն ավելի բարկացավ, Վեր թռավ տեղից և մեջտե- ղում ցցվեց,

— Հ ը , առաջ դիր, Ի՜նչ ունենք, Լծկան չունեմ, սերմ չունեմ, № մինը լծկան ունի՝ հիվանդ ունի տանը, Էն մեկէլն աշխատող ^ չոմ.խ Բոլորը որ իրար գցես, մի քյուլֆաթի սթար չի անի։

֊ Բա գյոլղվարկն ընչի՜ համար ա, ՓՕԿ֊ն ինչացո՞ւ յա ։ յ սրանց փեշից կբռնենք ու լծկան ա, գութան, սերմ ա' ք ի չ ֊ք ի )

❁ШЬ ԿԿ**զնենթ։Մուխտարը կկարծես քավից վնգաք*— Այ աղա, գյոլղվարկն ինչ ունի' ինչ տա. ՓՕԿ֊ն ինձանից,

քեզանից բեթար, ո նց ես կաղնում, տափդ ուժից ընկած ջհաննա­մի էչ ծերին' թե կարենաս փեյնես։ Մի երևացող տեղ չի, թե լծկա- նաաերը. հափթ^ի' արենգով վերցնի, Տավար էէ թե ոմւես' խոս,.

46?

•հարքդ սարի ծերին, Որ մինն ասես, Հրե՜ե՜ե՜ս Բայրամը, Ա րա ն կի սա տ կլոր, որ էրես' շորահոտ չի գա, ո՛նց ես ոտի կաղնացնռմ,

— Ռաշիդը դառնաժպիտ նայեց Մուխտարին և չարացավ,— Դրուստ ա, գյուղ վարկ, ՓՕԿ' անունը կա, ամանումը չկա,

դրա համար էլ ասում եմ, որ պտի միանանք, իրար քոմակ անենք։ Հետն էլ ՓՕԿ֊ին ուժ տանք, գյուղվարկի համար դիմում տանք, Այ, հրես ես գալիս եմ, Գալի՞ս ես,

Մուխտարը գնաց նստեց հեռու քարին, նստեց ո, սկսեց

կռնատակը քորել։ ^— Իմ գալն ի ՞նչ... իմ ու քո« քոմակով բան կդառնա ...

Տասը մարդ կար ալ չես իրար բերի, բարշացնի' էնպես են սազ գեղը իրար դուշման, Բա' ինչ ես մտիկ տայիս, Դրուստ եմ ասում,

Հին ոխր սրտներում հենց էն ա իրար բուսուն են պահում, ոքիրար արուն խմեն։ «Քոմա կ»։

Լռեցին, Մուխտարի ասածի մեջ կծկվում էր հին ճշմարտիթյունը, Լեռնային դյուզի ճշմարտությունը,

Ռաշիդը շատ չավ էր հասկանում գյուղացու իներտ բնույթը ե ցավը, մի մարդ' հազար պակասություն. Դրկից, բարեկամ, հա­րազատ իրար միս են կրծում, թշնամանում մի կտոր ապրուստի համար, Սահմաններն անհարմար, մեկի արտը մյուսի տավարիդ ոտի տակ, մեկէւինը կտոր֊կտոր, հեռու, մինչև քաղում ես՝

կրծում են, ուտում, տրորում.Ոչ, հարսս,ի հերը չի անիծվում, Կարծես ավելի շավ եղավI

Ապրանքը շատացավ, Հացը ճերմակեց, Հագուստ, գործիք, ամա• նեղեն, նավթ, շաքար, Չքավորի ձեռքն էլ է ընկնում նրանցից, բա յց բեկի ու կուլակի տան ծուխն ամեն օր լիզում է օդը, և տա­պակածի ճենճերահոտը լողում գեղամիջով, Ուտում են, խժռում, տրաքվում և բարձր խոսելով անցնում դառնում խալխի մեբԳնում են քաղաք, խուրջինները լցնում, ետ գալիս տուն,

— Բա լա ՜վ, որ ըտենց եք ասում,— կռնատակը քորելով « արևից շշմած աչքերը բանալով ասաց քրքրված Դուրսունը,- ըտենց որ ասում եք, բաց ո՞նց ա ըլելու մեր բանըI

— Ոնց ա ըլելու,— գոռաց Մուխտարը,— էն ա ըլելու, պ«ք

դան, պտի ասեն, պտի անեն։Ռաշիդը հանգիստ նայեց Մուխտարին,— Այ տղա, ով էլ դա ասի՝ անողն էԼի մենք պտի ըլենք։

— Ո՞վ մենք.. .

— Չքավոր խալխը, Բա ո՞նց ես ոլզոլմւ տանձը վերևից բերանդ ընկնի, Կ„թն էչ դեպի վե՜ր, Օձի բերանից աշխարհք ա դուրս գալիս, հեշտ բան ա՞, Պտի կռիվ տաս, Հետո մենակ հ„ չենք, կուսակցություն կա։

Լավ, ի նչ ա ասում կուսհրահանգիչը։— Ինչ ա ասում կուսհրահանգի՞չը, Կուսհրահանգիչը չքավո­

րի խումբ ա, որ գա քոլ գործն անի՞, Ա յշի ', — և Ռաշիդը ժպտա­լով կռանում է Մուխտարի ուսը բռնած, նայում աչքերին,— գլխի՜ ես, կուսհրահանգիչը քեզանով ա, ինձանով ա, Կուսհրա­հանգիչը փող ա կտրո՞ւմ, բերի՝ ե ր դ ի կ ի ց դ վեր ածի...

— Դրուստ ա ,— զարթնում է քնից քրքրված Դուրսունը,— հրահանգիչն ինչ ունի, ինչ անի քեզ ֊ նրա շալվարը քոնից ծակ... Մենք պտի անենք։

— է, լավ, հերիք ա ,— վեր կացավ Մ ո ւ խ տ ա ր ը , ֊ հը, ես գա- фи եմ մեյդան, ասեք' անեմ, Կուզեք կռիվ անենք, էդ բեկերին, կուլակներին խռիկ տանք գեղից,

— Պահ, էդ ուր գնացիր,— հառաչեց Դ ո ւ ր ս ո ւ ն ը , ֊ կարծես էն ա ասիր ու արիր։

Կանե նք, կամաց֊կամա ց ,— ասաց Ռաշիդը։— էդ ա, է — «կ ա մ ա ց ֊կ ա մ ա ց» — ու Մուխտարի փուքն

իջավ,

— Սիրտդ լեն պահի, Մոլխտար , — ասաց Յոլսոլֆը ժ պ տ ա ֊ լվ> — աշխարհքս լեն ա։

— էհ, ի նչ եմ անում լեն աշխարհքը, որ ոտնամանս նեղ ա, — դառնացավ Մոլխտարը։

Նախիրը բառաչելով' կարմիր գետի պես հոսեց գեղամիջովդ փչելով թրիքի հոտ, փոշի ու ճանճերի ամպը...

Չքավորները վեր կացան տեղներից առանց գործնական եզ­րակացության՛ Նրանցից երկուսը' Խոլրշուդն ու Բայրամը' երկուսն էլ Հասան բեկի հեռավոր ազգական' իրար աչքով արին ու քթների «ակ ծիծաղեցին,

եոլրշոլդն ասաց.

Սոված փորով բեկ ու կուլակ են խռկում։^ • • • — արեց Բայրամն ու վեր կացավ։

՚ Գնանք, գնանք, խոսալով փոր չի կշտանա։

նրանք էլ հեռացանք— Արջն օխտը մասալա գիտի, օխան կ տանձի ձերին,—

մռմռաց Ղամարը, երբ իր ընկերի' Սոյունի հետ լուո լռելով այ,բ ո լ ո ր ը ' հ ե ռ ա ն ո ւ մ է ի ն ։

— էդ ա, հենց մի գլուխ իրենց կուռն են տաշում։— Ամա խեղճ են. մեջը փուչ օխտը հատիկ։ Բան չեն բաշա<

բե/ու, Զոռն էլի էն կուռն ա շուռ գալի։ Վարավո՞ւրդ ես անում,- ստուգելու համար հարցրեց Ղամարն ու կողքանց աչքի տակռվ մտիկ տվեց Սոյունին։

Սա հանելուկային աչքերը գցեց հեռռւն.— Հլա տ եսնե՜նք, կերևա ...

Մթնաժոռեց, Սարերի պատռվածքներից ։էթան գետերը հո­սեցին դուրս, լցվեցին լճի երեսին, Քամին շնկշնկաց, և լիկ սրտնեղելով սկսեց դեմքը կծկել, նրա վիշապներն սկսեցին սո­ղոսկել ավւերի խիճերի վրա։

Լճափի ճամփով շորս ձիավոր Էին գնում։ Մինը Հասան բեկն Էր, մնացած երեքից մինը Ղասումի հարևան Սոյունն Էր, »ք չնայած իր բավական ուռճացած տնտեսության' « միջակ»-ի անուն ռներ, Մյուսը, Ասագը մի երեսուննոց սրիկայադեմ երիտասարղ' յուտ-շուտ ուղղում Էր գոտկից կախած խանչալը, Սրանց հետևից անխոս, ինքնամփոփ գնում Էր Հասան բեկի չոբանը Ալի֊Նարին՛

նրանք դուրս Է ի եկել մեծ ճամփից, ընկել լճափի բարակ

շավիղները։նրանք երբեմն դանդաղեցնում Էին ձիերի ընթացքը, երք

պահանջվում Էր կենտրոնանալ,— բաց Էին անում խռսքի կձիկ/, ձայներն իջեցնում, ու հետո կրկին լռելով' շարունակում ճամփան,

Իսկույն ձիերն իրենց գլխու ոտն Էին վերցնում աւ գնում կխ սավաղ' վխվխացնելով ձիավորների փափախները և վարից վկ

ծակծկելով օդը։Բոլորի ուշադրության կենտրոնը Հասան բեկի Հը, որի

քերը զանազան խնդիրների շուրջը' նրանց զբաղեցնում կ ե կար­

ճում ճամփան։Գյուղից դուրս լինեչով' նրանք մի տեսակ

իրաձր « կ յ ա ն ք ի ց » , ը ն կ յ , է է ի ն « փ ի ^ ս փ ա յ ո թ յ ո Ա յ եի բնւէլթ ն տ ա ր ե ր ա յի ն կ յա ն ք ի մ ե ղ ։

Ն ր ա ն ց հ «ս մ ա ր զ վ ա ր ճ ա չի Էր լ ս ե լ , թ ե ի ն չ Է ա ս ո ւ մ « ն ա խ կ ի ն

տ ե ր » - ը , ո ր ի բ ե կ ա ն ո ւ ն ը մ ն ա ց կ Էր ի ր ր հ մ ա կ ա ն ո ւ ն , ո ր ի ո ւժ ն անցյալումն Է ր,

— Չի մնա, ոչ մինին չի մնա, ո չ հողը, ո'չ ա*քը, ո չ իշխա- ն ո լթ յո ւն ը , ֊ հանկարծ համարձակ նետեց Հասան բ ե կ ։

Բորբը ականջները սրեցին, «Հին գ ա յՀ այսքան համարձակ ու շիտա կէ

— Գյադա',— շարունակեց նա անորոշ հա յցեի,— դաս ի շ ֊ խանությանս ի ղ ե ս , կայքս խլես, օրենքս խչես, Լա'վ, Բայց վերջն Էլ գաս կնիկս խլե՞ս, նամուսս խ լե՞ս...

Սոյունը ժպաաց. «Տես Է ՛, քավթառին, Համարձակություն Էլ Է

անում, ասելիքն ազաօո ասում, բա յց ինչպես վերջը ոլղիղ շ„ լո Էտալիս տ ե ղ ը գ ց ո ւ մ , ճ ի շ տ Է ա ս ո ւ մ - կ ն ի կ , ն ա մ ո ւ ս , „ ՞ ն ց կ բ ռ ն ե ս Էս ա ղ վ ե ս ի ն » ,

Ասագը անհանգիստ սև սաթի աչքերը պսպղացրեց՝ ինչպես կատուն գլորվող գնդակ տ եսնելս , նա ձին մտրակեց ու մ ո տ ե ֊ ցըրեց Հասան բեկի ձիուն, Սա կողքանց նայեց նրան և լռելով ընկավ մտքերի հետ, կարծես մոռանալով իր ասածը։ Հետո, կար­ծես խիզախ պաշտպանելով իր միտքլ,՝ հարցը դրեց.

֊ Ասում եմ, Է լի ՞, ահա' ֊կ ն ի ՜ կ ը , կնիկը ո՞նց կտաս, Ես վացցունն անց մարդ՝ ասենք ես նամուսս ազատած պրծած եմ՛ Բա ջահելը „՞նց կանի, ջահելը իբ նամուսը կդնի խաԼխի ոտի տա՞կ։

Ասագը շշմեց այս համարձակ ու իրեն համոզող խոսքի հ ա ր . վածից,

— Այշ ի .— շարունակեց Հասան բեկը,— եկան գեղի ջահեէ [ՀՈւլին առաջ քաշեցին, ասին՝ մոլլա, աղսակալ, բեկ չկա, տվին սրանց իշխանությանը վեր գցեցին, դրին հարկերը վզներին, ձա յ­նազուրկ արին՝ իրենք գաոան գեղի իշխանավոր, Լա'վ, Մեչիտն "նաբգեցին — Էս Էլ թ „զ Ալլահը ինքը վերցնի։ Ամա որ ուզում են կեանոց չադրան, նամուսը պատոեն, տանեն կնկան գցեն ժողով ֊

գ ո ւռ ը ք թ ի դ վ բ ե ն կ ո ղ պ ե ն — ս ր ա ն կ դ ի մ ա ն ա ՞ք ։ "

Ասագը վրդովվեց, Մյուսները հետաքրքրվեցին ե թաղին, ար ^ “ •5 խոսեն այս մասին։

471

— Ես չեմ դիմանա,— ասաց Հասան թեկը պա տա ախ անելով նրանց տեղ, — ղաչաղ կընկնեմ, կերթամ օչքա ֊օլքա կկորչեմ, նա• մուսս չեմ գցի ոտքի տակ։ Ասագ, — դարձավ նա վերջապես ճիշտ հասցեին, — մարդ կարող ա օրենքն ու մեչիտը թողնի, մարդ աստ- վաձ էլ կուրանա, բա յց իր կնկան չի ուրանա։ էս մեկը դրուստ ա։

Ասադը ի ն չ ֊ո ր անախորժ մտքից խայթվեց և շրթունքները սեղմելով մռայլվեց։

— Դրուստ ա, — սրտանց ասաց Ասադը քնից զարթնածիպես։

— էդ եմ ասում, հա՛, հա ՛.,.Ասադը հանկարծ ձին մտրակեց, հավասարվեց Հասան բե­

կին և վճռական կերպով ասաց.— Բեկ, մի կնիկ ունեմ։ Թե նրա նամուսը մինչև վերջը պա­

հեցի, էդ էլ ինձ համար հերիք ա, մնացածը հող ա, հարստու­թյուն ա, հաշիվ չունեմ։ Ես կնկա գիժ եմ։

Հասան բեկր ականջներր սրեց.— Հա ՜։ Բա որ սկսեն կնանոցը հավաքել, ո՞նց ես անումւ— Չեմ թողնի, ի՜նչ ես ասում, բեկ'Հասան բեկը բերանը ծռմռեց.— ^Տւե' թողնո՞ւմ են, որ կնիկը իր հաչին մնա ՛... կնիկը

էր իրան պահի, դրուստ ա, շատ Էչ նրա նամուսին դիպչել չես կարող, ամա որ հազար բանով խաբում դուրս են քաշո՛ւմ... կըն- կա դիմացկունությունն Էլ անվերջ հո չի։ Մի տեղ կկտրվի'։

— Էդ ա, Է՛, որ մարդու սիրտը պղտորում ա։Հասան բեկը չռեց։ Նրա երկարավուն գանգի մեջ այդ րոպեին

պտտվում Էին այնպիսի մտքեր, որ Ասագի համար թունավոր Էին ինչպես հաշիշը, և ծերուկը հետզհետե վարակում Էր նրան աչղ ախտով...

Ասադը նայեց նրա աչքերին, ուզենալով թափանցեչ նրան) հատակում չողացող մտքերը։

Հասան բեկը շարունակեց։— Կնիկդ մեկին հավատաս, մեկէչին հավատաս, հո աշ­

խարքին չես կաբա հավատա, չես բաց թողնի կնկանգ, որ ղնա աշխարհք ման գա, դառնա տուն։ Հիմա բանն էն ա, որ կնկսւն աշխա'րհք են հանում — էստեղ ա է՞, սատանի չարխը... կասկա­ծը գցում են սիրտդ, ո՜նց չկասկածես։ Կնիկդ չի ուզի գնալ կղան

սիրտը կգողանան։ Կուզի գնալ, չես թողնի՝ կքաշեն կտանեն, Կսեղմես' կփախչի...

— Կ ս պ ա ն ե մ , ֊ գոչեց Ասադը խռովահույզ կերպով,Նրանք հիմա գնում էին լճի խիճերի վրայով։ Քամին ս կս ե ց

փռփռացնել նրանց յափնջու փեշերը, Ցրտում էր,Հասան բեկը աչքը գետնին՝ սկսեց նորից.Դրա համար եմ ասում, որ նրանց չի մնա, Իշխանությունը իմ

ինչի՞ն ա պետք, Ե՞րբ եմ ես իշխանության դեմ կաղնել, Ապ„լ. պապերից սկսած շատ ենք տեսել իշխանություն՛ Հարկի, հոդի, ապրանքի վեճ շատ ենք ունեցել, կռիվ արել, Գյոռխանեն ար գնաս՝ ապուպապերից սկսած մինչև հերս՝ թաղվածի կեսը կամ արյան վրեժի համար ա պառկած, կամ նամուսի, էդ բանում Ьа հպատակ չեմ, Ղաչախ կընկնեմ, կգնամ Պարսկաստան, օ լք ա ֊օ լ ֊ քա կկորչեմ, նամուսս չեմ տա,

— Դրուստ ես ասում,— ասաց Ասադը ոգևորված,֊ Դրուստը դրուստ ա, համա դու խալխին հասկացրու,

ուզում են խրճիթում կնանոց հավաքել, մարդ ու կնիկ իրար գցեր Կոմուն են ուզում սարքել։

Ո նց թե կոմուն, — հարցրեց Սոյոլնը,— Երևանա կողմերում սարքեչ են, Տները խառնել են իրար,

մարդ ու կնիկ սաղ իրար բերել, մեկտեղ ապրեցնում են, Մեր գ ե ֊ զում էլ կը սարքեն։

Հդ " 4. կգնա. . .— քմծիծաղ տվեց Ասադը։֊ Ո վ , Դո լ, էս մեկը, էն մեկէ՜լը,Ասադը թունավորվեց ծերուկի դեղահատերից, ճիշտ է, նա

իբրև չքավոր գյուղացի, հենց իբրև գյուղացի մտերմաբար էլ խ ո ֊ սելիս „չ իր դասակարգի մարդու հետ՝ իր մի կողմը զգույշ էր պ ա ֊ Հում ֊ համենա՛յն դեպս... իհարկե, գիտեր, որ բեկի միտքը՝ ինչ էւ որ լինի' նենգավոր Է վերջապես, Բայց նրան դառնացրեց այն, ՚ր ծերուկի ասածի մի մասը նրա համար ճիշտ Էր, համոզիչ, Նա լսել Էր կռմունի մասին, ինչպիսի անհեթեթ գույներով որ ներ­կայացնում են հեռավոր, խուլ անկյուններում այդ կոմունը, տ ե ֊ "Կ Էր «խրճիթները», ուր կանայք սովորում են, ինչպես որ կ ա ֊Ր ղ Էին տե՚յնել կրքոտ, խանդոտ երիտասարդի աչքերը՛

սԱյո, այս մեկր դրուստ Է ա սո ՚մ»<Ականջ Էր դնում Սոյունը այս բոչորին և աշխատում Էր

473

.զըաղ» մնար Մի քանի անգամ նա հը՜մ, Հը՜մ ա ր կ , ժպաաքլ Նրան հասկանալի էր Ասադի ներքին հուղմունքը-աաքգլուի, կրքոտ երիտասարդը գեղեցիկ կնիկ ոմ,եր, Բայց ղդույշ պահելով իրեն բոլոր կողմերով' Սոյունը լսում էր' ղբ»4ցԻՏ Գ ն ա լ ո վ

այն, ինչ պետք էր իրեն։էոեցին և մյուսները։ Նրանց զրույցի տեղ ավելի բարձր լըս-

վ կ ալիքների արագ աստմատիկ շնչառությունը խճերի վրա,

ձիերի վազքը և ռիթմիկ նվոցը։Դարձ յալ նրանցից ամեն մինը թաղվեց իր ներքին մշուշալի,

անորոշության մեշ, Գնում էին նրանք և ամեն մեկի զ^ւշավար, միշա «մի կողմով» երևացող միտքը խուզարկելով այդ մշուշի մեշ մոտակա իրերն ո։ կերպարանքները' թափանցեյ էր ջանոՀ հեռավոր մի գալիք, և բացի տարտամ ձևերից ոչինչ չէր տես ա դիմացը, ինչպես իրենց լեռների թավուտներում, ուր հաճախ քայլել է նրանցից ամեն մեկը' միշտ սպասեյով և միշտ չիմանա- .ով, թե որտեղ է թաքնված դարանը, Նրանց գյուղացի ուղեղը ստեղծած ուներ ներկա կյանքի պատկերը, դա տեսնում էր, բայ, նրան պետք էր դրա հետևը թաքնված թեյերն ո։ խճճանքը, այ. ամևնի իմաստը, որ լավ կշռեր իր անելիքը.

Եվ ահա այդ խճճանքի մասին խոսում էր լեռների հին, Փորձված դայյը և իր սառը, կոշտ ճանկերով շոշափում էր նրանց

հոգին...Սոյունը փորձող մարդու պես ժպտաց, ծոծրակը քորեց ե

անվստահ հարց տվեց Հասան բեկին.— Լավ, Հասան բեկ, բա սրա վերշը ի՜նչ ա ըլելոս Ո՜նց ե»

դու վարավուրդ անում։Հասան բեկը բոլորովին չմատնեց, որ նկատում է նրա հե-

ա.ա ք ր ք ր ո ւ թ յ ո ւ ն ր , Ասադը նորից խթեց ձիու ասսլանդները, մոտե-

ցավ Հասան բեկինէ— Վե՜րջն րնչիդ ա պետք,— հեգնորեն հարցը դարձրեց Հա-

ւ$սւն բ ե կ ը Ս ո յո ւ ն ի ն ։

— Բանը վերքն ա ,— ասաց Սոյունը, — հիմիկվանը ի նչ..-

Հետո մի փոքր Էլ համարձակվեց.— Ես րնենց եմ վարավուրդ անում, որ հիմի աղքատին առաք

Ա, քաշում,— Էս դրուստ ա, Հարստին սեղմում են,— է" Էէ "

474

պթաս>ա, Ամա վե՜րջը, վե՜րջը ի Դ չ ա ^ 4 /ոլ. Ք „ , խեւթն ի*նչ ակտրում...

Հասան բեկը լավ թափանցելով իր շ ր ջ ա պ ա տ ողն երից ամԱ, մեկին հազող թաքոմ, միտքը' չվախեցավ համարձակ „լ & к,т խփել նշանին.

— Վերջի էն ծերը էս ծերից ա երևում։ Բանը հարստի, »ղ - քատի մեջ ա։ Ասում են' հարուստ, միջակ, չքավոր — չէ՜, Դե հխ. մի քանի հարուստ ես' գլխիդ պա ի տան, աղքատ ես' աոաջ պ,„ի քաշեն, Բա միջակի բա՞նը' կասեք, Միջակը թե հարստացավ' գլխին կտան, Ամա էն էլ կա, որ' թե չքավորն է, ուզեց ա ղքա տ *, թյոլնից դուրս գա' նրա էլ գլխին կ տան։

— էդ ի ՞նչ դուրս էկավ, — տարակուսեց Սոյունը։Դուրս եկավ, որ հիմի հարստության թշնամի են։ էհ,

Հարստի „լ միջակի բանը հեշտ ա, Կասեն «կար' հիմի չկաս։ Դու աղքատի բանն ասա ո՜նց ա ըլելոլ, որ առաջ գ„նե հարստից մի բան պոկում ապրում էր, Հիմի ումի՜ց ա պոկելոլ, Վերջըաղքատություն ա----- Սակայն և իսկույն մշուշապատեց.— Դով..րան ա, ո՜վ ա իմանում ոնց շուռ գա, ճակտի գիր ա, Չտեսա*- ներս որ տեսանք, ասել ա' է'լ չտեսածներս պտի տեսնենք,

է դ ա, է , որ վերջը չես իմանում, թե ո՞ւր ա հասնելու, ի նչ ա ըլելոս

— Բա ՜... վե՜րջն ա բանը՛ Վե՜րջը չենք իմանում՝ համբերում ենք, որ իմանանք' ո՜նց կհամբերենք, Հ ը ՛... հիմիկվանից ամեն մեկս իր անելիքը կանի, իրար կդզենք, է՜ բալամ, շատ եմ աշ­

խարհք ման էկել, սար ու ձոր տեսել, գլխովս քամի շատ ա անց Հացել, Ա յ , թվանքն ի նչ ա ... Տա սը տարի քամակիդ ման կ**~ *ես' մենակ մի օր պետք կգա, Համա էդ մի օրր ո՜նց իմանաս։ է՜ն որ տասը տարի ձեռիցդ վեր չես դրել' հլա գիշերներն էլ գՈ . խատակիդ ես պահել— մեկ էլ էնպես մի սհաթի դուշմանը դեմդ կկաղնի, „ր տասը տարվա մեջ հենց մենակ էդ սհաթին թվանքդ Գրել ես պուճախումւ Ա յ վերջը, ի՞նչ իմանաս...

Ունկնդիրները կաշկանդվում էին.Դրուստ ա,— ասաց Սոյունը,— դո վրան ա, ո՜վ ա իմա­

նում ոնց շուռ գա։ Տակը որ էլավ գլուխ, գլուխը տակ, կարող ա շուո գա։

— Ամեն բան ալլահից ա։ Ասել ա էս էր ալլահի ուզածը։

47*

Այ շուռ տվեց, ասել է էդպես պտի ըլի։ Վաղն էլ որ ուրիշ կերպ շուռ տա' էնպես պտի ըլի, Ամա ինչ որ էգուց ա ըլելու, էդ ոչ ով չի իմանա, էդ իմանում ա ժամանակը։ Ասած ա' ամեն բան ժա­մանակին ա մտիկ տալի, ժամանակը հեչ բանի մտիկ չի տալի, Ես իմը վճռել եմ, թող էսօր էլ կաղնի իմ դեմ, ես էլի դեմ չեմ կաղնի, Ինչքան կարամ, իմ ուժն ու կարողությունն էլ ձեռից բաց չեմ թողնի։ էսօր էլր խելքահան ա ըլել, էգուց խելքի կգա։

Մութն ավելի խոժոռվեց լճահովտում, Լիճը հազիվհազ պար֊ ղում էր իր խունացած արճճի դեմքը• Միայն վերևը լայն բացվեց երկնքի լույծ պատուհանը, և աստղերը սկսեցին ծիկ անել իրենց

ոսկի թարթիչներով,ճամ.իորգները լռեցին, Հոգա ծությունը թե տարտամ մտքերը

կտրեցին նրանց խոսքի թելը, և նրանք ոտ վերցրին,Այս բոլորի մեջ անխոս, լռահոս ջրի պես հետևից դալիս էր

Ալի-ն աբին։նրա մռայլ աչքերը միշտ գետնի մի գծով տող քաշելով, վեր

չէին բարձրանում, նրա ցից քունքի վրա ուղիդ գծով շեշտված սպին' խանչալի արձանագիրը - դեմքին խստադույն լրջություն էր տալիս, Ոչ մի մկան չէ ր շարժվում նրա դեղնավուն այդ դեմ- քին, Ցախ ֊ց ա խ բեղերի ու վատ խուզած մորուքի արանքներում պողպատի պես սեղմված էին նրա զուսպ շրթունքները, որ երբեք տրամադիր չէին բառ բաց թողնելու իզուր, Միայն աչքերն էին, որ ո լշ ֊ո լշ ճպում էին, Երբ նա մի փոքր ետ մնաց թամքը ուղղե֊չու' Սոյունը հարցրեց Ասադին.

— Լսիր, Ասա'դ, էն ի՞նչ պատմություն ա Ալի-նաբու և Ռա­

շիդի ախպոր մեջ,— Չեմ ի մ ա ն ո ւ մ ,— փ ս փ ս ա ց Ասադը,— մ ի ա նզգա մ Ա լ ի ֊ն ա -

բ ի ն ու Ռ ո ւշ ա ն ը գ ն ա ց ա ծ ե ն ը լե լ ո ր ս ի , Ռ ո ւշ ա ՞ն ն ա թ վ ա ն ք ը

կ ր ա կ ե լ Ալի-նաբու վ ր ա , թ ե " թ վ ա ն ք ն ա հ ա ն կ ա ր ծ բ ա ց վ ե լ ,

_ Ի՞նչ ա ասում Ալի* Նաբին,_ Բա՜ն կիմանաս Ալի՜նաբուց...— Ո՞նց են իրար հետ։— Լա վ են է ր և ո ւ մ .Հասան բեկը հը՜մ արեց ու լռեց՝ գուշակելով գաղտնի ոխա­

կալության մի գործ Ալի-նաբու ե Ռաշիդի եղբոր մեջ։ Ու ոսկով լի քսակ գտնողի պես թաքցրեց այդ գաղտնիքն ու լռեց։

476

Մթան մեջ, քամու շնչի հետ մի ծխահամ եկավ, խռպատ հաչեց մի ծեր շուն, Փոքրիկ մի ճրադ ծակեց խավարը, օրորվեք, բաց ու խուփ արեց ու կուլ գնաց։

Հասան բեկը ձին կանգնեցրեց.— Ի նչ եմ ասում, Ասագ։Ասադը ձին հավասարեցրեց նրան։֊ Կհասնենք տուն, ձիերը քաշի գոմը և գնա Ղասում աղին

ասա, որ կոոպերատիվից իր ուզածները բերել եմ։— Գլխիս վրա։— Տուն չես գնա, Կգնաս Քյարամի, Հյուսեին ի հետ հաց

կուտես Հետո։ Ւմացա*րէ— Իմացա։

Մտան գետնափոր խրճիթների և աթարի բուրգերի մեջ, Շ ն ե ֊ րը զարթնեցին.

Ասադը ընթրիքից հետո գնաց իր խրճիթ ր, „ր մեջքը տված ծուռումուռ փողոցին' բերանն արել Էր մյուս խրճիթներին։

Շունն ուրախ եկավ խառնվեց նրա սրունքներին։նա մոտեցավ դռան, ականջ դրեց ե հետո հանկարծ ամուր

թակեց։ Իսկույն ներսից կինը վազեց դուռը բանալու։— Քնած չէի՞ր։— Քնած էի,— քթի տակ փնթփնթաց կինը թարժաժ եղած։— Լա վ շուտ իմացար...Ասադը լուցկին խփեց, նայեց ներս, իր կնոջը և դուռը ինքը

փակելով, կոշտ ձայնով ասաց.— Գնա տեղդ,Կինը վազեց մտավ անկողին, նրա սև ու ճապուկ օձի մ ա ր ֊

մինը կծիկ դառավ վերմակի տակ։Ասադը նայեց նրա մրոտ, բա յց գեղեցիկ, արևառ դեմքին ե

անհասկանալի զայրույթով ատամները սեղմեց։ Ուզո,մ էր բան ա Ր Տ ^ ե լ , չ է ր իմանում ինչ։ Հանեց շորերը, գցեց թոնրափին, ա ր ֊

խալոլզր ծալեց դրեց բարձի տակ և վերմակը քաշեց վրան։^ֆնը քնեցгԱսադը մեջքի վրա պառկեց և գլուխն առավ թևերի տակւ

կսեց մտածել։ ճամփի զրույցը արդեն հիվանդացրել Էր նրան։

477

Նա,. որ իր ներքին խռովքների համար ոչ ոքի չէր դիմել թ*Ա թա բությթն' այսօր անսպասելի մի զրույցում բացատրվեց, նա հասկացավ, որ իրեն տանջողը իր խանդն է, խանդը' նոր տ ե.

սակի, անհասկանալի, Նա խանդում էր իր կնոջը. բա յց ո ւմ դեմ _ ոչ մի փաստ չուներ իր մտքում, թեև շատ էր կնոշը տանջում հնարովի փաստերով ավեԼի նախազգուշության, քան թ ե մեղա, գրելու համար՛ Նրան տանչում էր խանդը բոլոր մարդկանցից,ամենքին մտացածին կերպով մոտեցնելով իր կնոշը, Նրան պա. շարել Էր այղ խանդը, բա յց նա փոխանակ հանգցնելու, ավեյի կ արծարծում, աշխատում էր միշտ տեսնել նրան, ինչպես օձին, որից և' փախչում ես, և' հետաքրքիր ես տեսնելու, Նա վաղուց սկսել էր խանգով զբաղվել՝ ինչպես սկսում են ծխել, խմել, Դաև՛ թույն էր, և' հաճելի — ինչպես հաշիշը,

Խանդը միշտ թարմ էր պահում նրա մեշ իր կնոշը գեղեցիկ տեսնելու զգացումը, Երևակայելով իր կնոշը ուրիշների գրկում

նա ավելի էր լցվում կրքով>Նա կպավ կնոջ լույծ տաք մարմնին և զարթեցրեց նրան...Իսկ հեաո սկսեց զայրանալ կնոշ վրա, Ի՜նչ էր ուզում նրա-

նից՝ լավ հաշիվ չտվեց, Ասել նրան, որ չդավաճանի իրեն' հին խոսք էր և անզոր, թեև ղրանով ազդում էր իր կնոշը և նրան երկ- յուղի տակ պահում, Նա տարտամորեն զգում էր, որ իր կնոշէց ոպում էր պահանջել մի բան, որ կինը չէր կարող կատարել %р. հ ա մ ա ր - չքացնեչ «խրճիթ» ֊ն ե ր ը , կանգնեցնել չադրան հաներ, և կնոջն ազատագրելու հեովից մոտեցող արշավը ե վերջապեսոր չքացներ նրա սրտի գայարվող, անախորժ մատներով շոշա­

փող սողունը — խանդը...Նա ուզում էր, որ այղ բոլոր կրքերի հնոցը լուծեր իր անզոի

բա յց իր համար գեղեցիկ կինը.

Օձերի կծիկների պես գաչարվում է գյուղը, գալարվում լ«ծ- ղազ, անաղմուկ, Նրանք պիտի պրկվեն մի օր, որ սեղմեն, խեզ֊ դեն իրար կամ սա կամ նա, Նրանց մարմինները դեո չեն շոշ*- փոլմ իրար, Նրանք երկու դասակարգ են, իրար կողքի, իրաք է՛ Նրանցից ամեն մի կծիկը դեո ինքն իր մևշ Է խճճված ա ն հ ** ֊ ա նհա տ , թ ա յֆ ա ֊թ ա յֆ ա ...

478

Մինչև լույս գիշերները Հասան բեկի նվազ ձրագբ լալս ավա­րում Է դարանակալների խոժոռ դեմքերը, Նրանք անվերջ փս1Խ . սում են, Նրանց մեջ կարելի Է տձսնել մի ե{,իաաէ1արդի> խբգ թա.վար կոմերիտական Հեյդարին, որ քա ղցր ֊մեղցր ժպիտով, կանա­ցի շարժումներով ի ն չ ֊ո ր բաներ Է բացատրում նրանց, Ստվերի պես մթնշաղին մ ե կ ֊մ եկ նրանք տան մոտով սահում և հանկարծ կող Է գնում նրանց տան բակում Աչի-Նաբին և գիշերը լուսաա- նում գոմում.

Իսկ ցերեկները գեղամիջին կարելի Է երբեմն պատահեչ ,Հ ա ֊ աան բեկի որդի Հյուսեինին, որ բարձր քրքջում Է Ռաշիդի հետ, որը նոր Էր ընդունվել կուսակցության մեջ՛ Հանելուկային Է դա ոե1 գյուղխորհրդի նախագահ Ջաֆարը, Ո՞ւմ հետ Է, ի՞նչ рш Ц Է _

Ժ Հասկացվում, Գյուղում ի ն չ ֊ո ր բան Է կատարվում. նա թաքնված Է փսփսոցների, հայացքների վարագույրի հետև...

Հեյդարը շուտ.շուտ Էր գալիս Հասան բեկենց տ ոձ, Նրա կապարագույն արատավոր դեմքը միշտ տհաճ մի ժպիտ ուներ, ար վատ Էր սքողում նրա խարդախ մտքերը, Նա այս տանը ար- դեն տան մարդ Էր, Հասան բեկը շաա Էր կանչում նրան և հաճախ իր որդիների հետ զրույց Էր կազմակերպում, Դա լինում Էր ճաշե­րին և ընթրիքներին, Հեյ դարի միջոցով իմանում Էին լուրեր, տե­ղեկություններ, Նրա մոտ բաց Էին անում իրենց «գաղտնիք», ները։

^Ւ Հասան բեկն ասաց*

֊ Մի գաղտնի գործ ունեմ, Հեյդար, քեզ մոտ ուզում եմ բաց անեմ,

— Ւ՞նչ կա, բեկ։֊ Ամեն ժամանակ իր սազն ունի, Ա 'յ, ո,ե'ս, Հեյդար, դՈ1

որ կոմերիտ ես դառել — ժամանակի հրաման ա, Ես իմ ժամա­նակի սազն ածեցի պրծա, հիմի ժամանակ Է, որ Հյաւսեինը, / Ц , . րամն ու Ալին իրենցն ածեն։ Կաոավարոլթյոմւը վեր բան ա. որեկավ՝ պտի խոնարհվենք, Ի՞նչ սձեն սրանք, „ր չավ ըլի, էՀնչ կասես,

Հեյդարը չնայած իր թոզամռրթ բնույթին, բնազդով կոահեց Հասան բեկի միտքը,

Շատ դրուստ ես ասում՛ Հյուսեինը, Աչին ու Բայրամ# հին Կյանքով չեն կարող ապրել, Պիտի մտնեն կուսակցության մ կ ,

479

_ Այ ապրես, էդ եմ ասում։ Ես գնացող եմ, սրանք մնա­ցող, Աշխարհքը նորում ա, Ուղում եմ, որ դրանով իմ էլին մի ❁գուտ տամ, որգիքս զոհ բերեմ նրան.

Ուշ աշունը, թեև տդի մեջ սառնության մի կծող նշույլ կար, բայց արևկող տեղերում քաղցր ջերմություն էր պահած դեռ։

Հասան բեկն ու Դասումը նստել էին վերջինիս տան դռանըե գիտում էին արևի տակ փռած ցորենր։ Կողքի տան դռանր նըս-տած էր И ո յուն ը, որ նույնպես արևկող էր արել.

Ղասումր մտիկ տվեց նրան և ձայն տվեց.— Հը՞, Սոյ ուն, հողը փեյնո՞ւմ ես գարնան,— Ո՞վ ա իմանում, տեսնենք։Ու Սոյունը աչքերր հեռ ուն գցեց մտածկոտ։ Ղասոլմը մտիկ

տվեց նրա ճղրիկ աչքերին, որոնց մեջ ոչ մի միտք չէր Փայլում։— Բա առանց Փեյնելու կրլի ,— Հողաբաժանք է րլելոլ, ի նչ իմանամ ո ւմ կրնկնի քւմ

հողը. Տեսնենք ի՞նչ կրլի,Ղասումը քթի տակ ժպտաց.— Ի՞նչ պիտ ըլի. Ինչ որ կուզես' էն էլ կըլի,— էդ ո՞վ ա իմանում՛ Հող բաժանողը հո ես չեմ ըլելուI— Բաժանողը դու չես ըլի, քոլ մարդը կըլի' Մին չի ,— Ո՞վ ա իմանում իմ մարգը ո վ ա։_ էդ ա, է, որ պետք ա քու մարդը ճարես։Այդ րոպեին մյուս տան պատի տակից ծո ւյլ ֊ծ ո ւյլ վեր կենա­

լո վ մոտենում էր երկրորդ հարևանը Կատիրը»— Հը՞, հողի բանն եք ասո՞ւմ... Բա ր աջողում։— Աստծու բարին,— խուլ պատասխանեց Ղասումը ե դար­

ձավ կրկին Ս ո յունին, — դրա ճարր կա,— Հա', ո՞վ ա իմանում, տեսնենք, Ու երկդիմի ժպիտով

առաջ եկավ դեպի խոսակիցները, Հավաքվեցին մի քանի հողի ևս և սկսեցին զրույցը, որ ավելի շուտ նման էր թղթախաղի, ուր խաղակիցները աշխատում են թղթերը լավ ծածկեր

Բայց զրույցն արծարծվեց, Դա գյուղի անհատնում նյութի շուրջն էր -հ ո ղ ի , որ բնազդի պես ուժեղ, կաշկանդող ձեռքով

քաշում է ամեն գյուղացու։

480

Լուռ էր միայն Հասան բեկր։ Միայն երբեմն աչքերի ցոլքերը լուսարձակի պես պտտեցնելով խոսակիցների աչքերի մթության մեջ, նրանց տակին թաքնված մտքերն էր խուզարկում։ նա լավ էր հասկանում երկդիմի Աո յունին, նրա ամեն տատանումը, այս ւբարեկամից» այն «բարեկամ ր» ։ Բայց դեռ սպասում էր, որ նա բացվի։ Եվ վերջր Սոյունը բացվեց։

— Ինձ ոչ հողն ա վախացնում, ոչ էլ հողաբաժանքը՛ Ամա որ չես իմանում, թե ո'լմ հետ գնա ՛ս... թե չքավորի հետ ես գնում՝ վախում ես նրա զոռը քեզ խեղճացնի։ Հարստի հետ ես գնում' նրա հետ էլ չես կարող ոտ մեկնել։ էստեղ ի՞նչ կանես.. . ^

Հասան բեկը ուղղակի կ տրեց*— Չքավորը միզակի հետ կնքան կկենա, ինչքան որ միջակի

զոռը քիչ ա։ Միջակը զոռը քիչ ավելացրեց թե չէ' չքավորը պխոի Հուպ տա։ Ամա հարուստը միջակին կպահի, որ ինքն էլ մնա։ %ո- ոը զոռի ղադրը կիմանա։

Ղասումը գլխի շարժումով հաստատեց նրա խոսքը։— Աղալար,— շարունակեց Հասան բեկը, — միջակը հարըս-

տանալ կուզի՞ թե չէ։ Թե միջակր միջակ ուզի մնաճ էչ ո՞ւր ա աշխա տում։ Միջակի ուտողը ավելանո՞ւմ ա թե չէ, էդ ինչո՞վ Ш

լցնելու էդքան բերանը։ Ամա որ ուտողն ա վելա ցա վէդ հո ասել ա աղքատացար։ էչ ո՞ւր մնաց միջակդ... Ախր ի՞նչ խելք ա թե դեղը աղքատ չպիտի մնա, գեղը պտի հարստանա։

Դրուստ ա, — ասացին բոլորը թեթևացած։Ազդեց։

Համա,— մատը բարձրացրեց Հասան բեկը , — զառի գինը 4աՐԳյաՐԸ կիմանա։ Հարստություն пVնեдп ղր կպահի հարստու- թյուն ունեցողին։ Ղուք պտի մեզ գաք։

Ձայն չհանեցինք բա յց զգացվում Էր, որ համաձայն Էին։ Այ ֊ սինքն համաձայն (Гմիջակաբար»*

4. գիտե, տեսնենքԵվ երբ ցրվում Էին, Հ ասան բեկն ասաց

Կգան մեզ հետ, ամա «ոսկոր բերող շունը ոսկոր Էլ կտանի'»,

Հյարամը, Հասան բեկի կրտսեր որդին, գեղեցիկ երիտա ֊ սաՐԳւ ավելի խորամանկ քան խելացի՝ սուսուփուս կյանք Էր վա­

48131 Գ. ԴեմիրՏյաէ, Вшвшг II

րում։ Նրան կարելի էր հաճախ տեսնել «խրճիթում։ լրագիր կար. դալիս (Հասան բեկն ու իր երեք որդիները գրագետ էին), ՄիաՀ, երբեմն երեք գյուղացիները հավաքվում էին, պպզում պատի , սւակին' Քյարամը շատ անգամ փոխարինելով Հեյդարին կաք֊ | դում էր Լրագիրը և բացատրում գյուղացիներին։ Նա խոսում էք հանդարտ, խելացի, բա յց վերջ ի վերջո նենգորենI

_ Պետք ա առաջ քաշեն աշխատողն երին, ասել ա իշխանու­թյան համար աշխատողներին։ Բոլորն էչ աշխատում են իշխանոէ- թյան համար, ասել ա' բոլորն Էլ հավասար են, Հարուստն Էլ, աղքատն Էւ — գյուղացիներ են, Գյուղացին հարստացնում ա տե­րությանը, Ասել ա գյուղացիները տերության համար հարա­

զատ են.Չնայած Հասան բեկի ձայնը վերականգնելու համար դիմ*Տ

կար տված ուր հարկն Է, բա յց նա դեղամեջ չէր գնում, ավելոքղ մտքերի տեղիք չտալու համար, Մեջ էին ընկած նրա երեք որղֆ- ները, որոնք թեկնածության դիմում էին տվել կուսակցության ւ/էյ ընդունվելու.

Չղջիկների պես — «ոչ մուկ, ոչ թռչուն» — մթնշաղի մկ թռչում էին սրանք, աշխատելով ընտելացնել իրենց կերպարանֆք

գյուղացիների աչքին։Սրանց վւոխարեն Հեյդարը նոր ընդունված էր կուսակցության

մեշ գյուղի անկյուններում փսփսում էր Օրուջի մոտ.— Ջա'նրմ, կոզակն ու միջակը ո՞վ ա ջոկում, Կուսհրահան­

գիչն էյ չի իմանում... Տղեն ուսումի տվեց — կուլա՞կ ա, Իստակշոր ա հագնում — կուլա՞կ ա ... խրտնացնենք՝ վեր կենա գնա ուրիշ տե՞ղ, գլխացավանք դառնա՞, Միջակին էյ ո՞նց ես տա­նում չքավորի հետևից, թե պտի ստիպես որ աղքատանա...

— Ո՞վ ա ասում,— դեմ է առնում Օրուջը,— միջակի հարբ- տանալուն կուսա կ^ութչունը դեմ չիէ

— Բա՛, Էդ եմ ասում, Կուսակցությունը կուղի որ դեղն աղ­քատանա՞... Միջակին պտի թողնես հարստանա, որ ուզենա հետ դար Հասան բեկն ես ասում, շատ Էլ որոշ չի — կողա կ ա ք միջակ, Տնտեսությունը քայքայվում ա։

— Ուղտն ինչքան Էէ սատկի՝ կաշին մի իշաբեռ ա,— Ես էլ էի ասում, ամա էդպես չի։ էս տարվա հա2վ*»*ս>1

ցույց կտա, Բան չոձեն , մնացել ա հին սեփականատկի <***Г

482

տությունը — չեն ուզում ցույց տան թե ընկած են Գովլաթդան դյուշգյո՚ւն ջանըմ, Աղքատ՝ հպարտ։ Հայրը կոտրված ա, որդի, ներն էլ նոր մարդիկ են։ Պետք է ազատենք հին ադաթներից» Բան չեմ ասում, պետք ա լավ մտածել էս մասինւ

— Բա ի նչ ա ասում Ռաշիդը։— Ռաշիդը գիժ մարդ ա, ջանը՜մ. Մի անգամ նովրուզ բա յ­

րամի օրը Հասան բեկը նրան նվեր չտվեց' նեղացավ, Ախր ինչի՜ համար պիտի նվեր տար։ Նրա համար, որ Ռաշիդը նրա բատրա՞կն ա. Ռաշիդն անգիտակից ա, նվեր, ռշվաթ շատ ա սիրում։

Օրուջը հաստ շրթունքները ծռմռեց.— Չեմ իմ նում, ախպեր։

— Հետո քեզ մի բան էլ ասեմ,— ու Հեյդարը ձայնը ցած­րացրեց, — էս որ մենք սաղ գեղը չորս կողմից կրակ ենք տալի’ խալխն ածում մեջը, էսքան գազանը որ պատին ենք սղմում ու դեմը կաղնում' սրա վերջն ո՞ւր ա գնում։

Օրուջը մտածեց այդ մասին։ Հեյդարը կռահեց, որ նա հաս­կացավ իր ակնարկը։ Շարունակեց.

— Գիտե՞ս ինչեր են ասում մեր մասին կոզակները։ Հը՞, զարմանալի մարդիկ են նրանք էլ...

— Ի՞նչ, — սրվեց Օրուջը։Հեյդարը նշանակալից մտիկ ս*վեց Օրոլջին.

— Ասում են' Օրուջը, Հեյդարը, մյուսները թե մեզ էն տեղը հասցնեն, որ էրեխեքս սովից պտի կոտորվեն' կգնանք սազ քյո լֆ - լաթով սարից վեր կգցենք մեզ, էս գիտես ինչ ասել ա ՞...

Օրուջն իր մեջ թարգմանեց դրա իսկական իմաստը։ Հեյդարն ավելացրեց.

— Բա ուզում ես որ բանն էդտե՜ղ հասնի։ էդքան ղաչաղը "Ր ԳւՒԻց ձեռ վերցնել տաս ու գցես սարերը' ո՞վ ա դրանց ջու­ղաբ տվողը — կուսհրահանգի՞չը, թե ես ու դու...

Օրուջը Հեյդարի երկյուղը թեև չափազանցրած* բա յց որոշ 1ափով ճիշտ էր գտնում։

էս տեսակ գործերի միջին արուն կա։ Կուսհրահանգչին ինչ կա որ... Ամա ասենք նա ինքն էլ էր ասում «կամաց-կա- մաց»ւ Ղրուստն էլ էդ ա, ա յշի՜...

Օրուջը չնայած իր անակտիվ բնավորության, ազդեցիկ էր

483

կուսբջիջոլմ, նրան համարում էին գյուղի իրականությունը լավ իմացող, տակտով երիտասարդ։ նա առանձնապես զգայուն էր դեպի ւքիջակ տնտեսությունները — ինքը միջակ էրւ Ուստի և «ար֊ յոլնով» պաշտպանում էր միջակի քաղաքականությունը, ե իրեն այդպես էլ համարում էր---ծայրահեզությունն երր զսպող կու­սակցական։ Ահա թե ինչո՜ւ միշտ չափավորում էր Ռաշիդի եռան֊ դը, որին նա համարում էր վայրենի, անկարգ և աշխատում էր ընկերների միջոցով նրա «փեշը քաշել»։ Ռաշիդի ասածները կու­լակների մասին նա ճիշտ էր համարում իր մեջ, մյուս կողմից հնարավոր էր կարծում Հեյդարի երկյուղները կուլակների տեռորի մասին։ Բայց զգում էր, որ իրենց վրա էր հոսում կուլակների ե միջ ակների մի մասի դիմադրական տարերքը։ Միջա\կի և չքավորի դաշինքը նա ընդունում էր, բա յց թերահավատ էր շուտ իրագործ­վելուն։ Մ յուս կողմից էլ կուսհրահ անգչի ասածները' «չխրտնաց» նեչ, զգույշ [ինել, կազմակերպել, կա մ ա ց ֊կ ա մ ա ց » , — այս ամենը կաթվածում էր նրա կամքը, և նա չէր իմանում, թե ուր վեր։ Հետո' նա շատ բան էր սպասում «վերևից» — կկարգադրենք կգան, կանեն, կարվի... կուսԲ2ԻւԻ մյուս անդամներն էլ նրան էին լսում։ Գյուղական նահապետական կարգապահության նման մի բան էր թագավորում այդ բջիջի մեջ։ Ընդունում էին Օրուջի հեղի- նակությունը, նրան համարելով մի մարդ, որ 1ավ էր կապում գյուղի հազար ու մի խճճված թելերի ծայրերը։

Ուստի և երբ Օրուջր գանգատվում էր Ռաշիդիցճ ասում էին.— Ռաշիդի փեշից պետք ա քաշած։ Նոր ա մտել կուսակցու*

թյան մեջ, ուզում ա տակնուվրա անել գեղը։Ու «փեշից ք ա շո ւմ էի ն ։— Ղու հլա խ ամ ես..*

Գյուղում կամաց-֊կամաց սկսեցին խոսել, որ Հասան բեկջ տնով տեղով <гմոտեցել է կուսակցության})։ Առաջ ժպտացին, հե~ աո սկսեցին տարակուսեի վերջն էլ գլուխները շարժեցին.

«Ո՞վ ա իմ անում, աշխարհք ա.»... Իսկապես. ի նչ չ է ր տե­սել ւեոնային գյուղը հին ադաթների ժամանակ։ Հին գյուղը աք' յան վրեժի, դավերի, ատելության ու նյութական հաշիվների ան­թիվ թելերով խճճված հին դյուզը...

484

Եվ մարդիկ լռեցին... «Հիմի էդպես ա. դելն ու գառը միա­սին են արածում»։

Մի երեկո Հեյդարը ուրախ֊ոլրախ ներս մտավ Հասան բե­կի օդան։

— Հը՜, խեր ա ՞...

Գործը գլուխ ա գ ա լ ի , ֊ ասաց Հեյդարը շ ն չ ա ս պ ա ռ , ֊ ընտ­րական հանձնաժողովը վերականգնում ա մեր ձայնը... քունը, Ղասումինը, Մուսա յինը, Իսմայելինը... Ձեզ կհաշվեն միջակ, Զաֆարի հետ էլ եմ խոսացել, Օրուջի հետ էլ։

Հասան բեկը կնճռեց իր փորձված ճակատը, Բախտը շուռ էր գալիս. . .

Եվ իրոք ընտրական հանձնաժողովն աշխատում էր վերա­կանգնել ձայները...

Ռաշիդը գեղամիջում բռնեց Օրոլջին.— Լա՜վ, Ասել ա ընտրական հանձնաժողովի, գյուղխորհրդի,

կուսբջիջի առաջ Հասան բեկն ու իր ընկերները դառան միջա՞կ... լա վ գործի վրա ենք։

֊ Տնտեսություններն էդպես ա ,— մեղմ ու մռայլ պատաս­խանեց Օ ր ո ւջ ը , ֊ Կուլակը հ„ միշտ կուլակ չի, Տնտեսությունը նվաղեց' դառնում ա միջակ<

Ռաշիդը ծուռ ֊ծուռ մտիկ տվեց նրան։Ի նչ ես ծուռ ֊մուռ մտիկ տալի։ Բա հո փափա չ ի ՞_ գե­

ղի գործ ա, Կուսհրահանգիչն ասել ա' չխրտնացնել անկուսակցա­կան մասսային, Կուլակը միջակ ա դառնո՞ւմ — ավելի լա՜ վ ... թոզ քայքայվի։

Ձայնը վերականգնում ես, թե քա յքա յվի՞։— Գոլ ի նչ ես ուզում, ախպեր. Տնտեսությունները քայքա­

յենք, գեղն աղքատացնենք, թե ինչ ա սոցիալի՞զմ ենք շինում, Հլա խամ ես, սխալ ես։

ԻսԿԻ էի Հասան բեկը կուլակ աւ— Կուլակ չի, Դրուստ ա' ուժեղ միջակ ա. Ամա որ ընկնի

մեր ազդեցության տակ1 մեզ հետ կգա.Չի գա. Հենց հիմի Էլ նա կուլակ ա, Դարտակ բաներ ես

ասում, կուլակը հեշտ հալով միջակ չի դառնա. Հը՜, Հասան բեկը,

485

Ղասումդ, Մուսսձ, Իոմայիլը միքա՞կ... խելքդ հացի Հետ ես կե­

րե՞լ...Օր ուշը բեթանը ծռեց Ռաշիդի վրա*_ Պ՛ոլ շատ ես զոռում * տեսէ չկոտրես։֊ Այ տղա, Էդ ի՞մ գործն ա մենակ, որ Էդպես ես խոսում,

Էդ բորբիս, գեղի գործն ա' զգույշ՛ Շատ մի' զոռի։ Տեսնենք ինչ

կասեն ընկերները։— Տեսնենք։նույն օրը երեկոյան բջիջի ժողովում քննվեց հարցը, Շատ

շուռումուռ տվին՝ կոզակ, միջա֊կ, քայքայված կուլակային տըն֊ տեսություն, ուժեղ միջակային տնտեսություն, վերջը եկան այն եզրակացության, որ Հասան բեկի, Դասումի, Մուսայի և Իսմայիլի տնտեսությունները ճիշտ Է, ուժեղ են, բա յց չի կարելի նրանց

կուլակ համարել։Ռաշիդը բողոքեց այս որոշման դեմ և հպրյ դրեց, ոք այս

ամենի մասին տեղեկություն տրվՀ շրջանային կենտրոն,Օրուջր զգուշացավ հակառակվելու և որպեսզի գ^րծը չմեծա­

նա և աղմուկ չբարձրանա' առաջարկեց, որ դրեն կուսհբահակ-

չին է— Գրենք, թող կաբգադրեն, Մենք մէգ պարաականութբոեւ

կկատարենք։ Երենք գիտեն ինչ կանեն։Որոշեցին դրել իրենց տարաձայնության մասինէէրբ դուրս Էին գալիս ժողովից և Օրուջն ու Ռաշիդը գնում

Էին իրենց տները, որ նույն ճամփի վրա Է թ , #բուջը տխուր Ц *-

տեց.— Էս խալխի գործ բռնողը պետք ա գլխից ձեո քաշի,— Բա՞, պետք ա, բա ի՞նչ ,— վրա բերեց Ռաշիդը։Բայց Օրուջը չէր ուզում գլխից ձեռ քաշել։

Հեյդարը անձնական գործերի պատրվակով մֆ օր զձ*Տ շրջանային կենտրոն, Կուսհրահանգիչը հարցրեց դյուզի գոբեեքք մասին, և Հեյդարն սկսեց գանգատվել Ռաշիդից, ■ր նա քայք»' յիչ դեր է խաղում բջիջում, իր անհամբեր, սխալ վերաբերմունք

դեպի միջակները։

т

— Ռաշիդը շատ ա մեջքներս կոտրում' միջակին ու կուլակին մի տախտակի վրա դնելով.

Կուսհրահանգիչը հարցրեց Հասան բեկի և մյուսների տըն- տեսության մասին՛

— Ջանրմ, ասում են կոզակ, նրանց որ բեկ են ասում' անուններն ա։ Տնտեսությունները քայքայված ա։

Լավ՚ Ռ՛աշիդն ուր մտիկ ա տալի' աչքին կուլակ ա էրևում, Քնած տեղը կուլակ ա ա I, սնում։

Կուսհրահանգիչը ծիօաղեց։— Ռչինչ. ես կգամ մի օր և կխոսենք այդ մասին։

Եվ Կետո խոսեց այն մասին, որ իհարկե կոզակի և միջակի տարբերությունները որոշելիս պետք է զգույշ լինել, քյալլագյոզու­

թյուններ չանել։ Չի կարելի միան գամից կոտրել գյուղի ղիմա ֊ դրական ուժերի գրոհը — պետք է նախ լավ կազմակերպել չքավո­րությունն ու միջակությունը։

Կուսհրահանգիչը Ռաշիգի մասին այն էլ ավելացրեց, որ չի կաբելի նրան թույլ տալ ամեն գործամ անհատական գիծ տանե­լու, բայց չի կարելի նրան էլ ճնշել։ նա էլ իր ճշմարիտ բնազդ­ներն ունի...

Ընտրական հանձնաժողովը վերականգնեց (թեև մեձ դժվա- րսւթյամբ, բա յց Հեյդարի մեքենայություններով և Օրոլջի տա­տանվող ձեռնտվությամբ) Հասան բեկի, Դասումի, Մուսայի ե. Իսմայիլի ձայները. Եվ մի գեղեցիկ օր Հասան բեկն ու իր ընկեր­ները դառան «միջակներ»,

(ГՏնտեսությունը փոխվել ա, ազերքն էլ բաժանվում ենя։ Հասան րեկը զգույշ պահեց իրեն, դուրս չեկավ գեղամեջ*

Կա ե աչքի հոգեբանություն...Հենց նույն օրը, երբ հայտնի դառավ Հասան բեկի ձայնի վե~

բա կանգնումը' նա իր տան կողքի գերանին նստած էր, որ կ ա ֊ մաց֊կամաց, իր հետևից եկան Սոյունբ, Դամարը, Խուրշուդը, Բայրամը և այլ <гմիզակներ» ու լքավերներ և ակնածանքով նստե-

նրա շուրքր.Հասան, թեկի հմայքը ձեռաց զոթացավ՛ Նա լուրջ, արժանա-

•ովոփչամբ Համրֆչբ քաչ եց։

Ш

— Բա՞, էսպես ա, Անցած օրին օր չի հասնի, էն անցուկ' էն մոռցոլկ։ Հմի դառանք աշխատավոր։ Ունևոր էի, ամա որ տզերքս բաժանվում են' էլ ինչ ունևոր, Կտոր֊կտոր են անում ինձ, Չբաժանվել էլ չի րլի։ Ջահելներ են, ուզում են իշխանու­թյան, կուսակցության օգուտ տան, Ջահելի ճամփին քար չեն քցի։ Ի՞նչ անեմ ես' գնացող, նրանք մնացող։

Լռեցին, լռեցին և ապա մտածեցին._ «էդպես էլ դրուստ ա դուս դա լի».**։

— էդպես ա ,— հաստատեց Սոյոլնր,— այ տե՜ս Ռաշիդր, քո տանր մեծացած մշակր էսօր ֊էսօր կոմունիստ ա դառնում, դու որ

մի շա կ դառնաս' ի՞նչ կա..._ Բալա՜ մ , — հառաչեց ու քաղցր ծոր տվեց Հասան բեկր,

հիմի ամե՜նքս էլ կոմունիստ ենք — էլ բեկ, աղալար, նաչալնիկ չկա, Հիմի ամենքս էլ հավասար ենք։ 1*ե մի քանի կովի ու եզան երեսից անունս պիտի կուլակ րլի ու կառավարության աչքից ընկ­նեմ' գեղին փեշքաշ, Գութան ա, լծկան ա, ով կուզի թող տանի բանացնի, թող մեջներս հավասարություն ընկնի. Հիմի բոլորս

մեկ ենք.Վերջին խոսքերը նա զգաց, որ լսողները լավ գողացան։ Գա-

րունր մոտենում էր, լծկանի ու գութանի պակասը շատերի մեջքը

կոտրո ւմ էր։— Հիմիկվանից դենն էլը իմն ա, ես էլինը։ Ունեցածս էլ

էլինը։ Կտա՜մ, ախպեր, սար սարի չի հանդիպի, մարդ մարդու

կհանդիպի։ Հի ն խոսք ա։

Ռաշիդը կամաց-կամաց լողալով գյուղի տարերքի մեշ' ինքն էյ զգում էր, որ այդ տարերքը թևերին ուժ է տալիս. դժվար է կտրել անցնելր։ Այն, ինչ որ լույսի պես պարզ էր, և թվում էք հեշտ է չքավորին հասկացնելը թե չքավոր պիտի մնա — բավական

դժվար էր եղել...նա զգում էր, որ գյուղի գործն այն հորը ընկած ծանր քարե­

րից է, որի հանելը ուժի' խելքի և համբերության բան է, նա ոչինչ չէր տեսել, որ առանց ճիգի, լարման, պայքարի գլուխ գար։ Դաոձ չքավոր կյանքը նրան սովորեցրել էր մի բան, որ ամեն ինչ պա­հանջում է' ջանք, քրտինք, արյուն - թե չէ կյանքը ոչինչ ձրի մ

4 8 8

տալիս։ Սարերի չոբանը, գյուղի բատրակն այնքան էր տրեխի պես զարկվել, տրորվել իր տիրոջ' Հասան բեկի ոտքի տակ, ա չնքան էր տեսել քարակոշտ ու ցեխ, որ լավ գիտեր, որ կյանքի ոչ մի քաղց­րություն, անգամ գարեհացի մի մգլած պատառր, ինքն իրան չի ճարվի — պետք է կովռվ ձեռք բերես, նոր կյանքը տալիս է այգ կռվի իրավունքն ու հարմարությունները — կռի՜վ։

Ռաշիդի կապարի շրթունքներր սեղմվում են, հետո ուռչում,

նա մտքում ի ն չ ֊ո ր բաներ ունի։ — Բջիջում լավ չեն հասկա֊ նոլմ բանի էությունը' թեև այնտեղ կան լավ տղաներ, Պետք է չքավորներին լավ կազմակերպել և քաշել կուսակցության մեջ։

Ու մի առժամանակ տազ է անում։

Հասան բեկն ու իր նենգավոր ստվերր' Դասումը, նստած բուխարիկի մոտ ծխում էին։ Մի քիլ հեռու նստած էին Խոլրշոլդն ո, Բայրամը, որոնց մի հանգով կանչել էր Հասան բեկը, Չ ք ա ֊ վորները պետք էին եկել... Եվ ահա Ղասոլմի մի հատիկ աչքը, պատածակից նայող դավադիր աչքի պես, զննում էր երկուսին։ հոսում էին դեսից դենից, Բայրամը — խոշոր, քսու աչքերով շ ա ֊ րոսնակ Հասան բեկից Ղասումին էր նայում, Դասումից Հասան բեկին և համաձայնվում նրանց ամեն խոսքին. Մյուսը վայրի, զուսպ աչքերով նայում էր իրեն դիմողին և հարցականորեն սպա­սում, Երկուսն էլ Հասան բեկի չքավոր հեռու ազգականներից էին, Որոնք նրա տանը համարյա չէին եղած։

Ը՛նթրիք բերին։ ճոխ ու առատ փլավր' ճերմակ լավաշներով ծածկած' գրգռեցին չտես գյուղացիների ախորժակր ավելի, քան այն խոստումները, որ անում էր Դասումը։

Բանն էս ա, որ հողր շատ ֊շատ որ ասում են' շատ ա մի տասնհինգ մարդու համար։ Ամենքի համար քիչ ա, Պիտի կռիվ գցեն, տան մի թայֆի ձեռ, մեկէլներին թողնեն մատները [պսաելով։ Հիմի մենք ուզում ենք իմանանք, ի՞նչ են ասում, ո՞ւմ են ուզում գցեն Հողկոմի մեջ,

Չեմ իմանում, — աղա,— ասաց փլավի միջի ց Բայրամը' քսու, խոշոր աչքերը կիսաժպիտ բարձրացնելով և հաստ շրթունք­ներին փայլեցնելով փւավի յուղը,

489

_ Ռ ՞կ չ կ իմանում» Բա. սվ Հռդկոմի մեջ ա, նա Է1 բաժա­

նողն ա։Բայրամը տարված կենդանական մղումով' կուլ էր տալիս

Փլավը և լավաշա խառն խոշոր պատառները դժվար կուլ տալուց

կարմրել էր միայն,— Իմանայիք լավ կբլեր• Թե պիտի ամեն թայֆա., ամեն

գերդաստան իր մարդը առաջ քշի, որ հողի լավ պատառները ճանկի' մենք Էլ մեր ճարը տեսնենք, դուրսը չմնանք, Բողոքտանք, որ թայֆան վերացնեն։

— թայֆան ո՞նց ես վերցնում, Ղասում աղա,— խոսեց բար ֊ կացած շեշտով մյուսը' Խուրշուդը,- Թայֆան աթադսոն֊բաբադան

բուն դրած ցեց ա, իծի ցա վ...— Բա ո՞նց պտի ըլի մեր ճարը, թե բանն ընկնի խնամու­

թյան, թայֆի, Ո ՞կ պտի ը[ի։ Մենք էլ զոռ կանենք, մեր մարդուն

առաջ կքշենք,— Դժար ա, — ուրախացավ Ղասումը,— կռիվ կբացվի, արուն

կթափվի, Լավն Էն ա — անուշ֊բարիշ գործ բռնենք, Հողն ու ա նռւշ ֊բա րի՜շ... Բա ես թող կանեմ, որ թ ա յֆա ֊թա յֆա գան ու

բերնիս հողը հանեն ուրիշին տա՞ն,— Հա, սոված հո կռ*ոո րվելռւ չենքւ Պետք ա ձեր մարգԱ

դ^ոնեք, Լավ հող իմացող, ամենքի բարեկամ, աչքը կյ>ւշտ մարդ. Թե չէ չքավորը լավ գիտեք' աչքը հարևանի վրա ա,

— Քեզ կընտրենք, Ղասում աղա', քեզնից լավը չկա։Ղասում ի մի աչքը ժպտաց պողպատի սառնությամբ.

— 2 է ՚, ես ի՞նչ, ես հողից հասկանում եմ, ամա դրանում լ ա կ Հասան բեկն ա։ էն Էլ թե ռւզի մեյդան գալ*

— Հասան բեկին Էլ ընտրենք, քե զ էլ՝Լռեցին,— Լավն էն Է,— ասաց Ղասումը,— որ ձեզ ընտրենք գաք

ձեր հոգսը ք ա շ կ , մեր էլ բարեկամությունը մի' մոռանաք.Հասան, բեկը ձեռքը բարձրացրեց. Լռեցին»_ Դրուստն էլ էդ ա , Ով կըլի ըւխ մենակ, մ կ բ ա ?ե կ *Հ

ըղխ Մ ե կ րռչռրս մեր չ ք ա վ ո ր ն ե ր ի ն կընտրենք, մեր մ արգո < Ա կ մարդը որ մեզ օգուտ Էլ չաա՝ ուրիշի տալիք վ խ ա * Л «ա» Բայց ուրիշ չքավորը մեզ Էլ կվնասի, մեր չքա & էՎ * №

V »

Խուրշուդն ու Բայրամը լռեցին, Այս նկատելով Ղասումը մանյովր արավ.

Տեսեք, միտք արեք ձեր մեջ, խոսացեք, ա 'յ, դո'ւք, ձեր բոլոր բարեկամները... մեր բարեկամները, լավ խորհուրդ արեք, եկեք, Թե մեզ կընտրեք՝ մենք ձեզ կպահենք, ձեզ կընտրեք' դուք մեզ պահեք. Եղա՞վ։

նշանով խոսեցիր,— ասաց Խոլրշուդը համոզված։Հետո սկսեցին զրուցել, ծիծաղել, ներս եկան Ալին, Հյուսեինն

ու Քյարամը։ Կեսգիշերից անց դուրս եկան Հասան բեկի տանից,ճամփին Բայրամը հարցրեց Խոլրշոլդին.— Հը՞, ի՞նչ կասես։

Այ տղա, քեզ ի նչ ա պետք։ Լավ հող, շատ հող — Էդ չի՞,— Ասենք Էդ ա։

Դե ինչ որ խալխը քեզ չի տա' Էս մարդիկ կտան,— Իրենք կվերցնեն։— Այջի, թոզ վերցնեն։ Իրենք քչվոր են։ Քիչը քիչ կվերցնի։

Տքավորը շատ ա, կբաժանեն, ամեն մեկիս բան չի ընկնի, Քեզ ի նչ ա պետք — հավասարությո՞ւն թե հող։

Ինձ հոդն ա պետք, հո ղը, հավասարությունը ոտների՞ս ա. Հրե ն տնով տեղով տկլոր ենք։

Հա , դե Էդ եմ ասում, Էլի՞... ձայնդ տոլրՀասան բեկին, քաշվիր կրաղ։

— Բա վե՜րջը։— Վերջն Էն կըլի, որ Հասան թեկը թեկուզ ընկնի Էլ' լք ա ֊

վ+ր չե « — հալա դու քո հողի տերը կըլե՜ ս նաղդի վրա։ Զեռիցդ ո վ ա հողը խլում, սարսա՜ղ։

Բայրամ ի գլխում նստեց այս նենգավոր միտքը՛Է գ ա, — հողը, հավասարությունը, հետո՜...

— Խ Ի > ջհանդամը քոլ հավասարությունդ։նրանց դուրս գնալուց հետո Հասան բեկն իր ագանկին

ասյսց> որ կանչեն Ալի ֊Ն ա բուն և իրենք հեռանան,ՔՒչ հետո ներս մտավ Ա լի ֊նա բին, իր շեղ ունքերի տ ա ֊

кЬв չախկալի աչքերով նայեց հավաքվածներին։ Հետո ցած ու հաստատ ձայնով ասաց «թարի իրիկունв ու կանգն՛եց' բութ «Лимւց»է՞ «4А մեջ,

Հասան բեկն ու Ղասումը թեթև բարևեցին,

Ш

— Նստի՜ր,— ասաց Հասան բեկը մեղմ,Չհարցրեց թե ինչո ւ են կանչել իրեն, այլ անշարժ նստած

սպասեց։ Ըստ երևույթին շատ Հանգիստ Էր։— Ա լի ֊Նա բի,— հանկարծ, առանց պատրաստության սկսեց

Հասան բեկը,— ա՜յ ինչ պիտի ասեմ քեզ, Հողը բաժանելու են, Մենք ուզում ենք զեղումը բարիշություն գցենք, Ի՞նչ կասես սրան,

— Շատ Էլ լավ կանեք, Բարիշությունը լավ բան ա,— հան­դարտ, բայց անտարբեր պատասխանեց Ալի ֊Ն ա բին, առանց ցույց տալու թե զարմանում Է այղ անակնկալ հարցի վրա,

— Գիտե՞ս, Աչի֊Նաբի, խեւքն Էն չի, որ իմանանք, թե Էսօրքեզ ու ինձ ինչն ա օգուտ. խելքն Էն ա, որ հիմիկուց իմանանքթե վերջն ի՞նչ ա մեզ օգուտ,

Ալի ֊նա բին կանգնած ջրի պես սառն նայեց Հասան բեկինչտալով իր աչքերին ոչ մի իմաստ,

— Բանն Էն ա, որ շուտով հողաբաժանություն ա, Գիտե ս մեր խալխը, հիմիկվանից իրար են անցնում, հին թշնամություն­ները թաժացնում, Էգուց էլօր արուն պտի թափվի՚ Հիմի մեր խելքն էնպես ա կտրում, որ հին ժամանակն անցած ա. մեր էլը պտի միաբանվի, հավասար կաղնի ու իրար պահի, էլ թայֆխ դուշմանության ժամանակ չի. Դու կհասկանաս ինչ եմ ասում, կհ արուս տ ֊ ա ղքա տ ի ժամանակ չի г

— էդ խոսքը շատ դրուստ ա,— քողարկվեց Ալի֊Նաբիք/Հ ^— Հ ա '... ասելս էն ա, որ դու, Բայրամը, Խուրշուդը, հրե՛ս

իմ տղաները մին ըլեք և ձեզ պահեք ու մեզ էլ օգնեք, որ հողա­բաժանությունը անուշ֊բարիշ վերջացնենք, դուշմանությունը թող­

նենք...— Ես դուշման չունեմ,— ասաց Ալի ֊Նա բին և աչքի ծերով

զննեց Ղասումի մեկ հատիկ աչքը.Սա և Հասան բեկը քննող աչքերը մեխեցին նրա թտղիքի

պես անթափանց դեմքին ե լոեցին,— Բա էն ինչի՞ համար էր Ռուշանը թվանքը պարպել

վրեգ,— հարցրեց թույլ շեշտով, զգույշ...— Ռուշանը թվանքը լցրել էր, պահել ձեռին, հանկար

թվանքն ինքն իրան բացվեց. Փորձանք էր։Հասան բեկն ու Ղտսումը իրար նայեցին և հանգստացան--

էՈւրեմն մի բան կա...в ։

492

' Հա , ասել ա իրար դուշման չեք։Չէ * Ի նչ ես ասում, — ու դիմակի պես ՛ժպտաց։ Ծեր

գայլը նենգորեն մտիկ տվեց ավազակաբարո չոբանին և նրա միտքը հասկանալով՝ սկսեց ծածկել իր միտքը։

— Ա յ Էդպես, Ш յ Էգ լավ ա, որ դուշման չեք իրար հետ, —ասաց նա երկդիմի ուրախությամբ---մենք վախում Էինք թե կըռ-ված եք։ Էդպես բարի՜շ կացեք։

— Ի ն չ ունենք բաժանելու։ Ռուշանը ի մ ախպերն ա։ Հասան բեկը մ տածեց մ ի ք ի չ և հանդարտ խոսեց.

Գիտե ս ինչ կա՛ Ռուշանը թայֆա ա սարքում։ Էլ ինձ մտիկ չի տալիս, որ նրան խրասէեմ։ Իր բանն ա, ինչ ուզում ա անի։ Բայց դու գիտես թե թա յֆա բա ղութ յունից ինչ դուրս կգա։ Գեղի իշխանությունը կառնեն իրենց ձեռը ու վա՜յ նրանց դուշմա ֊

նին։ Էգուց Էլօր հողաբաժանություն ա, գեղի նախագահի ընտ- րություն ա. ո ւր կգնա մեր բանը, թե գեղի տերը Ռաշիդը դառնա. Պետք Է թա յֆաբազության վերջ տանք ու Հողկոմի մեջ Էնպես մարդ ընտրենք, որ գեղին հավասար մտիկ տա։

Ալի-Նաբին հոտն առավ, որ այստեղ մի բոլորովին ուրիշ բան կա, քան թա յֆաբազության, գյուղի խաղաղության հարցը։ Նա հասկացավ, որ դավը ոչ թե Ռոլշանի դեմ Է, այլ Ռաշիդի դեմ և Ռաշիդի անունը տալը պարզապես հենց այդ բանը ծածկելու

համար Է։ Սարերում անցկացրած իր գայլի կյանքը իր բազմաթիվ թակարդներով նրա խորամանկությունն այն աստիճան չէր սրել, որ նա զգացներ թե հասկացավ, թե ինչ են ուզում իրենից։ Նա գլուխը ներս քաշեց իր որջը ու տազ արած սպասեց, թե ինչ դուրս կգա այս պատմությունից։

— Ռաշիդր լավ տղա ա, — ավելացրեց Հասան բեկր, — մ ե ֊ նակ գիժ ա։ Հետո Ռաշիդր ինքը էս բաներն անողը չի. նրան սովորցնում են։ Ո վ ա սովորցնում։

Նրանք լռեցին։ Ալի֊Նաբին չէր ուզում բացվել, և այդ գի­տեին։ Եվ այդ կարևոր էլ չէր։ Հասան բեկի և Ղասումի համար կարևոր էր թունավորել այս լեոնակա< նի առանց այն էլ թունավոր ֊ ված Հոգին։ Այս տարտամ խոսակցությունն այն առավելությունն ուներ նրանց համար, որ Հետագա անհաջողությունների մեջ ոչ մի թանով պատասխանատու չէին։

«Գյուղի Հին մեծերն ուզում են խաղաղություն պահել հոզա-

493

բ ա ժ ա ն ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ և . . . ի ր ե ն ց բ ա ժ ի ն հողն ս տ ա ն ա ն ա մ ե ­

ն ա շ ա տ ը » 'Ա լ ի ֊ն ա բ ի ն գ յո ւ ղ ո ւ մ չէր ե րևում շ ա տ . սա րի մ ա ր դ էր, Ս ա ն -

կուց սա րի կ յա ն ք ի ն ս ո վ ո ր ե լո վ ՝ չէր ո ւզո ւմ հող ին կ պ չե լ , Ջ մ ե ռ ը

նր ա հ ա մ ա ր ա ր ձա կո ւր դ էր, ա մ ա ռ ը ՝ գ ո ր ծ , ն ա էլ հ ե ռ ա վ ո ր բ ա ­

ր ե կ ա մ էր Հ ա ս ա ն բ ե կ ի ն , բ ա յ ց ոչ մի հ ա ր ա բ ե ր ո ւթ յո ւն չուներ

հ ե տ ը , ն ա ուներ իր բ ա ր ե կ ա մ ն ե ր ը - մ ե կ ը ն ր ա ն ց ի ց Մ ա շա գ ի Սո-

յո ւ ն ն էր, որի « գ լ ա վ ն ի » ե ղ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ տ ա վ ա ր էր փ ա խ ց ում նրա գ ի տ ո ւ թ յա մ բ և նրա դրա ծ փ ր կ ա ն ք ո վ ետ դ ա ր ձ ն ո ւմ տ ե ր ե ր ի ն ,

Ո ֊ա շիդե ֊ն ց հետ հին թ շ ն ա մ ո ւ թ յո ւ ն ուներ , Ռ ա շիդի պ ա պ ը բ ռ ն ե լ է ր

տ վ ե լ կ ի ֊ն ա բ ո ւ հոր գ ո ղ ա ց ա ծ ե զ ն ե ր ը և հ ա ն ձ ն ե լ Մ ա շա դ ի Սո-

յ ո ձ ի ն , Սա ետ էր դ ա ր ձ ր ե լ , բ ա յ ց փ ր կ ա ն ք չ ս տ ա ն ա լ ով ս ո վ ո ­

ր ե ց ր ե լ էր Ա լ ի ֊ն ա բ ո ւ ն , որ նրա ե զ ն ե ր ն ա ր ա ծ ա ց ն ե լի ս ժ ա յռ ի ց

ս ո ր ի և ա ս ի , որ ի ր ե ն ք են գ լո ր վ ե ր Ա լ ի ֊ն ա բ ի ն կ ա տ ա ր եց

պ ա տ վ ե ր ը , Ոչինչ չ կ ա ր ո ղ ա ց ա ն ի մ ա ն ա ր Կ ա սկ ա ծը մ ն ա ց կաս-

կ ա ծ և կ ա ր ծ ե ս մ ո ռ ա ց վ ե ց .Բ ա յց Ա լ ի ֊ն ա բ ի ն զ գ ո ւ յշ ն ա յո ւ մ էր ա յդ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն կողմը

և չէր կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ գո ղ ա ն ա չ գ ա ղ տ ն ի ք ը - կ ա ս կ ա ծ ո ՜ւ մ են թ ե ոչ,

Ռ ուշա նը ոչին չ չէր խ ո ս ո ւ մ ա յդ մ ա ս ի ն .Եվ ահա մ ի ա ն գ ա մ , եր բ Ռ ուշա նի հետ որսի էին գնա ցել

ու ա ն տ ա ռ ի բ ա ց ա տ ո ւ մ ի ր ա ր ի ց հինգ ք ա յ լ հե ռ ո ւ ա չ ք ն ե ր ը հառել

էին որսի կ ո ղ մ ը ' հա ն կ ա ր ծ կ ո ղ ք ի ց պ ա յ թ ե ց Ռ ուշա նի երկճյուզ

հ ր ա ց ա ն ը , Ա լ ի ֊ն ա բ ի ն վ ի ր ա վ ո ր վ ե ց , Ա լ ի ֊ն ա բ ի ն ն ս տ ե ց , ուզեք

պ ա հ ե լ ի ը ե ն , բ ա յ ց ն վ ա ղ ե ց , Հ ե ն ց ա յդ ր ո պ ե ի ն ա ն տ ա ռ ի բա ցա տ ը

մ տ ա ն երկու գ յո ւ ղ ա ց ի ն ե ր , Ռ ուշա նը վ ա ' յ գ ո ո ա լո վ վ ր ա վ ա ղ ե ց ,

— Ի ն չի ՜ խ փ ե ց ի ր , — հ ա ր ց ր ի ն գ յո ւ ղ ա ց ի ք Ռ ա շ ա ն ի ն ,

— Հ ա ն կ ա ր ծ էր , ա չքս դուրս գ ա ր , — ա ս ա ց Ռ ուշա նը և սկսեց

հ ա ռ ա չ ե լո վ կ ա պ ե լ Ա լ ի ֊ն ա բ ո ւ վ ե ր ք ը ,Գ յո ւ ղ ա ց ի ն ե ր ի ց մ ե կ ը վ ա զ ե ց գ յո ւ ղ , ս ա յ լ բ ե ր ի ն , Ա լ ի ֊Ն ա բ ի

ա ր դ ե ն Ռ ուշա նի և մ յո ւ ս ի ձ ե ռ ք ե ր ի վ ր ա գ ա լի ս էր ս փ ր թ ն ա ծ «ւ

մ ռ ա յ լ ։ .— է ս Ո՜վ ա խ փ ե չ , ա սա ա ր ի ՛ն ը թ ա փ ե մ , - կ ա տ ա ղ ա ծ վ բ »

վ ա զ ե ց Ա լ ի ֊Ն ա բ ո ւ ե ղ բո ր ո ր դ ի ն ,Ա լ ի ֊ն ա բ ի ն թ ո ւ յ լ , բ ա յ ց հ ա ն գ ի ս տ ձ ա յ ն ո վ ն վ ա ց .

— Ա ն կ ա ր ծ էր, ձ ե ռ չ տ ա ս ,. Գ ^ զ ա ցի ք հանգստացրին պատանուն, Ռուշանը ներս քնաք.

Ш

Երկար ն ս տ ե ց վ ի ր ա վ ո ր ի կ ո ղ ք ի ն , գ լ „ Լխ ը կ ա խ {,ա^ կ ո լ ր կ ը ծե ծ ե ք ։

Բայց քանի շատ էր ծեծում իրան ու ափսոսում, Ա լի ֊նա բին Հանգստացնում էր ավելի.

— Ա12ի> Ի նչ ես գլուխդ կորցնում. տղամարդ չե՞ս , փ ո ր ֊ ձանք էր՝ պատահեց, ի՞ն; անենք,

Ռուշանի մեջ մտավ կասկածի օձը ֊ «կհավատա՜, որ անկարծ էր». Իսկ Ա լի ֊նա բին հաշվեց, որ եթե գյուղացիք չհասնեին վրա' երևի երկրորդ անգամ կկրակեր. և գյուղացիք խանգարեին իս­կությունն իմանալու. Մի կողմից էլ լ ավ արին։ Ա զ ա բ ի ն կեն­դանի մնաց, նա կարոդ է վրեժը հանել, Ուստի և աշխատում էր, որ այդ մասին չխոսվի,

— Ռուշանը իմ ընկերն ա, Ռուշանը որ ճակտիս էլ կրակի1 չեմ հավատա թե ուզում ա սպանի.

Բայց նա վճռել էր, որ կամ Ռուշանը կամ Ռաշիդր «գնա­լու են гս

Եվ ահա Հասան բեկի խաղերը նրան գցում են վրեժի ճամփի վրա, Գիտե՜ն նրանք այդ վրեժի մասին, կասկածո՜ւմ են, արտա­քուստ նշանակություն չունի, Բայց Ա լի ֊նա բին գործակցելով, նրանց մինչև «քա յլը» բարվոք է համարում լռեր «Ք ա յլից» հԼտ„ է լ չռե չ* Հին իմաստություն է։

Բջիջր Ռ ա շիդի ա ռ ա ջ ա ր կ ո վ ո ր ո շե ց թ ե կ ն ա ծ ո ւ ն ե ր , որ պ ի տ ի

ա ն ցկ ա ցն ե ի ն հ ո ղ կ ո մ ի ը ն տ ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ նրա կ ա զ մ ի մ ե ջ ։

Ո րոշվեց որ Օրուջր և գ յո ւղ խ ո ր հ ր դ ի ն ա խ ա գ ա հ Զ ա ֆ ա ր ը

առաջարկեին ք վ ե ա ր կ ե լո ւ Հ ե ղ կ ո մ ի կ ա զ մ ի մ ե ջ , ի ս կ ե րեք հոգի կ

հա սա րա կութ յունի ց կ ը ն տ ր վ ե ն ի բ ր և « հ ո ղ ա ճ ա ն ա չ » մ ա ր դ ի կ ։

Ովքե ր պ տ ի ը լե ն հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ,— հ ա ր ց ր ե ց Ռ ա­շիդը, — է գ էլ ա ռ ա ջ ա ր կ ե ն ք ,

Օրուջը վճռապես հակառակեք.

■ Առաջարկելը կառաջալյկենք, ամա հասարակության բանը լավ չի „ր փակենք, Թոզ հասարակությունն ինքը ը ն տ ր ի ,

֊ Հասարակության բերանը ինչի՞ ենք փակում . Բա ո ՜ն ց ..Հ կուլակներն անց կ են

— Ինչի՞ կուլակները։ Միջակները կանցկենան։ Ո՞նց կթո՝ դանք։ Հետոճ հրահանդ ունենք, շանըմ...

Ի՞նչ հրահանգ էր, և արդյո՞ք հրահանգը լավ էր հասկացել Օրուջը, բա յց այն օրից, ինչ Հեյդարը բավական թափանցիկ հա ս ֊ կացրել էր Օրուջին կուլակների սպառնալիքը, սա գլուխը Կոր ց ֊ րել էր։

— Ի՞նչ հրահանգ ա,— հարց տվեց Ռաշիդը,— հրահանգնասում ա հողերը տվեք կուլակների ն։

— Այ տղա, ո՞վ ա հողը տալի կուլակներին։ Հոզկոմի կազ­մի մեջ հրես ես կըլեմ, Ջաֆարր — էդ հերիք չի ։

— Բա որ հասարակությունն ուրիշ ցուցակներ բերի ։_ Բա դու էլ ասում ես հասարակության բերանը փ ա ֊

զե՞նք,— բարկացավ Օրուջը,— տեսնենք ի նչ ա ըլում ժողովում։Ռաշիդը բուռն կերս/ով բողոքեց այս մտքի դեմ՛— Գոլք կուլակներին կսւնցկացնեք։Բոլորը վրդովվեցին։ Վերջերս Ռաշիդին շատ էին մեղադրում,

որ նա ճնշում է գործ դնում բջիջի վրա, ինքնասածի է, հիմի Է1բողոքեցին, որ նա ուզում է ճնշել նաև գյուղի հասարակության կամքը, որ նա պարզապես բռնանում է ամենքի վրա։

Եվ այս մտքով էլ գրեցին շրջանային կենտրոն։Շրջանային կենտրոնից գրություն եկավ, որով խորհուրդ

էին տալիս Ռաշիդին՝ զսպել իրեն և լսել ընկերներին։ Ռաշիդն էլ

լռեց։Հողկոմի ընտրության կամպանիան անցկացնելը հանձնվեց

բջիջի «չափավորս անգամներից մեկին, Միրզային, որի միջոցով Օրուջը չափավորում էր թե' տաքագլուխ Ռաշիդին, և թե բջիջի մյուս շատ երիտասարդ անդամներին։

Ձյան մեջ ընկել Է գարնան ցեցը, հալումաշ Է լինում։ Գետինը լճափին խավարել, գոմշի նման քրտնել՝ շոգի Է արձակում։

Հողը տեր Է կանչում։ Կեսգիշերին օդում գանգատավոր կղղում

են կռունկները։Գյուղխորհրդի շենքի բակը կաթսայի պես եռում Է։ Ժողով

Էէ Պատ երի տակ իրար գլխի են բարձրանում։Գյուղխորհրդի նախագահ Ջաֆարը և Օրուջը առաջարկվեցին

496

քվեարկվելու, որ հողկոմի կազմի մեջ մտնեն. հասարակությունից Էլ երեք հոգի պիտ ընտրվեին։

Միրզան' ժողովի նախագահր, բացատրեց.— Խալխն ում կուզի, ում ճանաչում ա, ով որ գեղի շահերն

իր աչքի լսի պես թանկ ա ասում' նրան Էլ պտի ընտրի։ Հաиկա - ցա՞ք՛

— Հասկացա նք, — ձայն Է տալիս ժողովը միաբերան։Բա19 ո Հ Է գյուղի շահերն իր աչքի լսի պես թանկ համա ֊

րում։Յուսուֆը ձայն Է ուզում.

— Մեր գեղի հողերր տեսակ֊տեսակ չեն։ Մեր մարդիկ են սւեսակ-տեսակ։ Հողը մին ա, հողը հալալ ա, մարդն ա հարամ։ Էնպես մարդ պտի ընտրենք, որ մեր մեջ արուն չգցի< Չքավորը շատ ա լացել հարուստի ձեռին։ Էլ հերիք ա։

— Հա , շատ տեղին կաթացրիր, — ձայն տվեց Դուրսունը, — հարուստը մեզ պետք չի։

բ ա զ մ ո ւ թ յ ա ն մ ե ծ մ ա ս ը բ ե ր ա ն ը շ ս ւ ր Է ա ռ ե լ և. ո ւ ն ք ե ր ի

տ ա կ ի ց ն ա յ ո ւ մ , ս պ ա ս ո ւ մ Է ։

Ղ ո ւ ր ս ե կ ա վ կ ա պ կ ա ն մ ա ն Հ ե յ դ ա ր ը ։ Ն ա ա ղ ջ կ ա պ ե ս խ ո ւ ն *

ջ ի կ ֊ մ ո ւ ն ջ ի կ գ ա լ ո վ ս ք ա ղ ց ր ֊ մ ե ղ ց ր դ ա ը ձ ա վ ժ ո ղ ո վ ի ն ,

— 3 ո լ դ ա շ լ ա ր ։ Մ ե ր գ յ ո ւ ղ ը շ ա տ կ ա ր ի ք ն ե ր ո ւ ն ի ։ Ա մ ե ն ի ց

շ ա տ ն ր ա կ ա ր ի ք ը հ ո ղ ի մ շ ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն Է ։ Մ ե ն ք գ ո ւ թ ա ն , լ ծ կ ա ն

ք ի չ ո ւ ն ե ն ք , ս ե ր մ ա ց ո ւ շ ա տ ե ր ը չ ո ւ ն ե ն , հ ո ղ ե ր ը մ ն ո ւ մ ե ն պ ա ր ա պ ։

Շ ա տ հ ո ղ ս տ ա ն ա լ ն Է լ ն ո ւ յ ն ն Է , ի ն չ ո ր չ ս տ ա ն ա լ ը ' ք ա ն ի ո ր մ ե ■֊

զ ա ն ո ւ մ չ ք ա վ ո ր ը չ ի կ ա ր ո ղ ա ն ո ւ մ ի ն ք ը մ շ ա կ ե լ ։

— Թ ո ղ տ ա ն , մ ե ն ք գ ի տ ե ն ք մ ե ր բ ա ն ը , — կ ծ ե ց Յ ո ւ ս ո ւ ֆ ը ։

— Ս ա ո ւմն ա քնացնում,— անհանգստացան մի քանի չ ք ա ֊ վորներ։

— $ ոլդաշլա ր ,— կաթվածահար ժպիտը արատավոր, կնճռոտ դեմքին՝ գոչեց Հեյդարը, — ես ուզում եմ հողը չքաՎորի ձեռն անցնի։ Բայց ես ուզում եմ, որ հողաբաժանությունը կատարեն "ԴՒտ թան իմացող մարդիկ։ Մեզ խելացի մարդիկ են պետք,

Գյուղի բանիմաց մարդիկ են պետք։Մեզ պետք են Էնպես մարդիկ, որ մեր մեջ արուն չդը-

9^ն,— գոռաց Յուսուֆը։

49782 Գ. ԴեմիրՏյաՏ, Бшшпг II

— Հա, գքսււստ ն էդ ա,— ասաց Մ ոլխ տ արը ւ— Հ*ղՒ մկարուն կա։

— Հողակուշտ մարդիկ են պետք,— խառնում Է Խուրշուդը։— Ո՞նց, կոզակնե՞ր,— ձայն տվեց Ռաշիդը բազմության մեչ

Հեռու տեղ կանգնած։Հեյդարը կարթը գցեց.— Մեզ կուլակներ պետք չեն, մեզ պետք են Էնպես մարգիկէ

որ չքավորին ու միջակին իրար հետ կապեն, իրենք մեջը շահ չու• նենա՚ն և որ գլխավորն Է' հողագետ լինեն, փորձված։

— Դրուստ ա,— գոռաց Բայրամը։Այս չքավորները, իսկա՛կան չքավորների տպավորությոմէ են

թողնում։ Ժողովը լսում Էր նրանց։— Անուննե՜ ր ասեք։— Անուննե՜ր, ան ուձնե՜ր*Ժողովը ժպտում Է, շփոթվում է— Ա լի ֊ն աբի,— ասաց մի գյուղացի ու ինքն Էչ զարմացավ

իր ասածի վրա։— Հա՜, գտա՜ր... չոբանը հողագե՜տ... Մարդիկ ասեք, «յւ

բան հասկանան։— Իսքանդար աղա,— ձայն տվեց մի սեխանման մարդ։Բոլորը ծիծաղեցին...Օրուջը հանդարտ բացատրեց.— Ընկերնե՜ր, չոբանն Է'լ կարող ա, բատրակն Էլ, չքավորն

Էլ, միջակն Էլ։ Բայց բանն Էդ չի։ Հողաբաժանությունը լուրջ բան Էւ Լոխմա չի, որ անուշ֊անուշ բաժանեք։ (Ծիծաղ)։ Արտատեզե* րը, հողի տեսակը, ղըռ հողը, ուժից ընկածը... շատ բան կա։ ընկերնե րւ

— Դրուստ ա,— զորքի պես ձա չն տվեց ժողովը միաբերանI— Դրա համար Էլ պետք ա ընտրենք Էն մարդկանց, որ նա ի

հողաճանաչ, փորձված են ու հետո' հալալ գործի կանցնեն ու Ир շահերը կս/աշտպանեն, ձեր մեջ կռիվ չեն գցի)

— Յոլդաշ Հա սա՜նը է— ձայն տվեց քաջալերվա՛ծ Խուրշադըւ— Աղան՛երից հեո4՜ւ,— պատասխանեց Ռաշիդը։— Յոլդաշ Հասանը ձայնազուրկ չի ,— քաղցր ծորեց Հեյդաքք

կանացի ձայնով։ — Նա կար-ռզ ա ընտրվել ու ընտրել։— Ամեն միջակ իրավունք ունի, — ասաց Ջաֆարը։

Ш

— Ի նչ անենք որ միջակ ա ,— գոռաց Ցուսոլֆը__Հասանբեկը հարուստ ա, հարուստների կողմն Էլ կքաշի, մեզ պետք չեն հարուստ միջակները։

— Դրուստ ա, — հաստատեցին չքավորները,— Մ ուխտարը, Դուրսունը, Կադիրը՛

— Թե Հասան բեկի պես միջակները պետք Է ընտրվեն՛՝ մի­զակներին Է լ չենք ոպում, — գռռաց Յուսոլֆը։ — Մենք չքավոր­ներս կընտրվենք, ձեզ չենք հարցնիէ Էդպես չի ՞, յոլդաշլա՜ր։

— Էդպես ա, — ձայն տվեց ժողովը միաբերան, բա յց անոթոջ շեշտով։ Ու սկսեցին ղռվռալը.

— Այ2:Ւ՛ Կորցրո լ> մԻւաԿԻ հերն Էլ անիծած։— Չոբանը ըլի, միջակը չըլի՜։

Անկյունում բազմությունը կծիկ դառավ, իրար գլխի հավաք­վեցին։

— Ար ո մւ կթափենք թողալ չենք թե միջակ անցնի։ Ռա՜դ արեք։

— Դո ւք ռադ եղեք — գոռում են միջակները։— Ընկերնե ր, ընկերնե ր, ընկերնե ր ... Ամոթ Է, իրար մի'

վիրավորեք։ Հանգի՜ ս տ։Օրուջը բացատրեց.

Ընկերնե ր, մենք իրավունք չունենք այդպես վիրավորե֊ լու միջակին։ Միջակն Էլ մեր բարեկամն ա։ Մենք մեր կ ռվով մի­ջակի դեմ կարող ենք նրան խրտնացնել, քցել կուլակի կողմըւ Ընկերնե ր, մենք Էդ իրավունքը չունենք, ընդհակառակը' մենք ուրախ ենք, որ մեր բարեկամ միջակը գա և մեզ հետ աշխատի։

Դրա համար Էլ ուզում ենք, որ Հասան բեկն անցնի Հող՜ կոմի կազմի մեջ — գոչեց վճռական շեշտով %ասումը, այլևս չվախենալով իր «միջակությունից»։

Յսլգաշլար Հասա ն, %ասո ւմ, Մուսա , — ձայն տվին կազմակերպ շեշտով Խուրշուդը, Բայրամը և մի քանի համախոհ֊ նեթ Հասան բ ե կ ի թ ա յ ֆ ի ց ։

Պապանձված բերանները բացվեցին և սսկված թշնամօլ պես, "Ր Վիճակի փոփոխությունից սիրտ Է առնում* ժողովականների *էեք Հա к Աքն թեկի կողմնակիցները հանկար՛ծ հարձակվեցին.

Հասա ն, թասո՜ւմ, Մուսա՜ .—

41» ,

Դրան Հետևեց ուրիշ անունների խառն ու անկարգ համ ազար.կեր,

Ժողովը տակնուվրա եղավէ Հնչվեցին անուններ, որ երբեք հասարակության մեջ չէին հնչվել և կարծես անհարմար ու ծիծա-

զելի էինւԲայց այդ բոլորի մեջ սկսեց տոն տալ Խուրշուդի խմբի ձայ-

նը, որ անսպասելի կերպով աջողոլթյոլն ուներ։— Յոլդաշ Հասա'ն, յոլդա'շ Ղասո՜ւմ, յոլգաշ Մուսա,—

սկսեց տարափել ժողովը համարյա միաբերան, Մի ջակներն ականջները սրեցին։ Զոռն անցնում է կուլակների կոզմր։

Ռաշիդը մեջ ընկավ, որ խանգարի այդ թեկնածությունը ե չքավորական խմբակից մարդիկ առաջ քաշի։ Բայց ստացվել էր տարօրինակ բան, Հասան բեկի կողմն էին անցել չքավորները, Խուրշուդն իր խմբով հայտնի էր իբրև չքավոր, Միջակներն էլ, Սոյունը, Ղամարը իրենց խմբով շրջվեցին կուլակների կողմը և ծանրացրին հակակշիռը։ Ռաշիդը նոր զգաց, որ ուրիշ բան է հաղթել կարծելը, ուրիշ բան ' հաղթելը, Պարզ է՝ իրենք կազմա- կերպված չէին, Օրուջն էլ սկսեց տատանվել, Գյուղի դիմադրու­թյունը ազդեց նրան. Նա գլուխը բոլորովին կորցրեց միաժամա­նակ անդրադարձնելով գյուղի բոլոր դժվարություններն իր ան­

ձում ...— 3 ուս ո՜ւֆ, Մ ուխտ ա՜ր, Ռաշի՜դ,— գռռացին այս կողմից

մի քանի հոգի։_ Հասա՜նք *Լասո' ւմ, Մուսա ,— թնդաց ժողովը*

Ստիպված քվեարկեցին, Անցան վերջինները... Ծափահարու- թյուն ի ց թնդաց շենքի բակը,

Յուսուֆը բերանը բաց նայեց.— Այ տղա, էս ի՞նչ դուս էկավ...— էն դուս էկավ, ինչ որ միշտ էլ դուս ա էկել,— դառն 2*2'

տով փափախը զարկեց իր թևին Մուխտարը և հևալով դուրս գե«4

ժողովից։Չքավորները խմբվեցին Օրուջի գլխին և ինչպես մեզբա-

ճանճեր սկսեցին խայթել նրան։— էս ի՞նչ բան էր։— Բան չկա, բան չկա, մենք մեջն ենք,— ասաց Օրուջը Կ»'

տըրված, — միջակին չպետք է խրթնացնենք։

ԳՕՕ

Ժողովը դեռ տաք էր, չէր ցրվում։ Հասան րեկր շրջապատվեց բազմության ալիքով, որ ծփալ սկսեց նրա չորս կողմը, այդտեղ էին և կողմն ա կիցն երր, որ հևում էին, չարացած չքավորներր,՛ նաև հարուստ թշնամիները, որ չարախնդաց նայում էին Հասան բեկին։

— ԱյշՒ* հալալ ախպոր պես կբաժանենք հողը, գեղը խաղա ֊ ղություն կգցենք, — ասաց Մուսան։

— Ինշալլա հ,— ձայն տվին մի քանի կողմնակիցներ։— Բա չքավորի բա նը ոնց ա ըլելու — կիսաձայն Հշնջաց

մի ծերուկ։— էնքան հող կտանք չքավորին, որ աչքը լիանա, — խոսեց

ավելի բարձր Ղասում ր, որի գիշատիչ աչքը ճպճպում էր հուզ­մունքից, — էնքան տանք, որ ցանել չկարենա։

— Առաջ չքավորին կկշտացնենք, վերջը հարուստին, — պըն- դեց Մուսան։ — Վախի լ մի'ք, օղուլլար։ Հասան բեկը ձեր հերն ա, հալալ բարեկամը...

— Կապրենք կտեսնենք,— ասաց մի կասկածամիտ հակա­ռակորդ և հեռացավ։

— Ինշալլա հ, ինշալլա՜հ.—Արձանա գրութ յունր վերջանում էր։ Վեր կացավ տեղից հա­

սան բեկը և իրեն գամված հայացքների դիմաց աչքերը գետնին գցած, հանդարտ եղանակով ասաց.

— Օղոլլլա ր, յոլդա շլար, կարդա'շլար... Հողը հողագործին ա, հողագործը տերության։ Ես գնացող եմ, դուք՝ մնացող։ Իե կարացի մի օգուտ կտամ ձեզ, էնպես կգնամ< Իմ աչքը հողից կուշտ ա, ես չքավորի աչքը կկշտացնեմ, էդ ա իմ մուրազը,

Ժողովը ծափահարեց, Ծափահարեց միանգամից, իրենից անկախ, կարծես մի անծանոթ ուժ մտավ նրանց ձեռքերի մեջ և ստիպեց ակամա ծափահարել։

Ուժը շուռ եկավ, թվանքի կոթն անցավ Հասան բեկի թայֆի ձեռքը։

Լեռնային ժողովուրդը բնազդորեն, ձեռաց կռահեց գալիքը և ասւզ արեց։

— ԱռԻ> աշխարհք ա, ո՞վ ա իմանում ոնց շուռ կգա։Մի մասը հուսադրվեց, մյուսը սպասեց թե ինչ դուրս կգա,

իսկ չքավորները մռմռացին և լռեցին. Միայն Յուսուֆը ձայն

501

տվեց. «Ծառը կացնին ասավ' էնդուք ես կարենում ինձ կտրել, որ

կոթդ ինձանից ա»։ժողովը դուրս պայթեց դռնից, թափված ջրի պես տարտղնեց

գյուղի զանազան ուղղությամբ և ճապաղեց։Հասան բեկը, Ղասումը, Մուսան ընկան հեղկոմի կազմի

մեջ...Հոզկոմն իր նիստերն սկսեց, Եկան գավհոդբաժնի ներկայա-

ցուցիչը, գավառային երկրաչափը, չափրարը և անցան գործի,Զննում են, չափում հողերը։ Ամբողջ օրերով գյուղացիք

գնում ֊ գալիս են գյուղխորհուրդ, հանգերը, ղռվռում, գռռում, հայ-

հոյում...Չափրարր լուռ է։ Հաշված քմծիծաղը դեմքին' նա կիսաձայն

խոսում է երկըաչափի հետ, Սա ծոծրակն է քորում, իսկ էքսպերտ Հասան բեկը‘ Ղ ա ս ո ւ մ ի ո ւ Մուսայի հետ վարձ լեզվով և բանի- մացի արագությամբ ցույց են տաչիս հողերը, տեղևրը, հատկու-

թյունները։Ու էլի նիստեր, փսփսոցներ...Հողկոմի կազմում Օրուջը բավական պասիվ դիրք բռնեց,

Գործի գլուխն էին անցնլ Հասան բեկն ու իք արբանյակները, որոնց գործիքը, սակայն, Ջաֆարն էր' գյուղխորհրդի նախագա­հը _ մի խորամանկ, բայց չերևացող արարած, Հողերի նորմա- նեըի մասին սա էր տեղեկացնում Օր«ւջին, որ շատ քիչ էր գնում Դանգը անձամբ ստուգելու, Ըստ շնչերի նռըմաները խախտված

չէին, և Օրուջը դրանով էլ հանգիստ էր... Փաստական գըուքյոձյւ գիտեին Հասան բեկն ու իր արբանյակները...

Իսմայիչովյ, գնացել էր Երևան, և նրա տեղը պիտի նշանակ­

վեր նոր կուսհրահանգիչ։Գյուղում սպասում էին նորին, բա յց սա էչ ի ն չ ֊ո ր ուշա­

նում էր.

Ռաշիդի մեջ բան բեկվեց և բեկվեց միանգամից, ինչպե« ամբողջական մարդու մեջ, որ նման է պողպատի' միէսձոԱ,

ամուր, բա ւց բեկման մեջ որոշ։նա գիտեր, որ հասարակական ժողովի վճռի դեմ Կ” ™ *

պայքար սկսել, Դրա համար կար գյուղխորհուրդ, կ»ւսքջիբ

Ш

կարելի էր գցել շրջգործկոմ, կուսքարտուղարին, ավելի հեոուն,— բայց նա զգաց, 1էր իր շրջապատը դևռ շատ թույլ է ուժեղ գործ բռնելու համար։ Հասկացավ, որ այս գործումն էլ, ինչպես իր բատրակության դաժան միջավայրում, պետք ևն դիմացկուն, վճռական մարդիկ, Դրա համար էլ ժողոէէից հետո լռեց, ներս գցեց զայրոլյթր, վճռեց կուլակների դեմ ձեռնարկել չքավորների կազմակերպման, նրանց հետ սկսելու Լոր պայքար, նոր գործ, հիմնավոր գործ...

Հողերը բաժանեցին։ Հողատերերը գնացին կանգնեցին իրենց արտերի գլխին, Ժպտալից մտիկ տւ)ին փռված, պառկած հողին, որ իր գոմշի դուրս պրծած աչքերի խավար իմաստով նայում է իր նօր տերերին, Այգ աչքերի մ կ և՛ խոււտոլմ կա, և' սաստում, ք} ւմ է սիրում հողը, չես իմանում, Դաււն, հին մտքերն են կ ը ր ֊ կընվում նոր հողերի տեր չբավորների գլխում.

— «Ո նց եմ հերկում, ո՞նց եմ ցանում, ո՞նց հնձում...».Եվ չքավորները իրար հետևից վարձով են տալիս իրենց հ ո ֊

ղերը կուլակներին... շունչը 6 կոտ։Դրա փոխարեն ռւռճաց ել է Հասանի թայֆան։ Նրանց ուժեղ

գութանները տաքացած պատռում են անծանոթ հողերը։ Սուսու­փուս հողի մեջ են գցում սերմը և դրա հետ էլ մի գաղտնիք։ Հողը անձայն պահում է այդ ավանդը — գաղտնիքը՛

Հողաբաժանությունը մոռացվեց կարծես։ Հասան թեկի թա յ­ֆան տարեց֊տարի կատաղում է։

Աչք են բաց ս ՚րևլ նրա բարեկամ չքավորները։ Հասան բեկի գութաններն ու լծկանները նրանց բավական օգնել են։ Սերմից էլ բաժին է հանած։

Օրերն սկսեցին հաջորդել անաղմուկ, իրար նման։Գրւսլի որջանման խրճիթներից ելումուտ էր անում մրկված,

դարմանաթաթախ, փոշոտ, պատառոտված առօրյան և հայհոյե- ւվ ՛ փնթփնթալով ու գռռալով աշխատում։

Չքավորներն իրենց հացի հետևից լինելովմոռա ցա ն գյուղի ընդհանուր, հասարակական խնդիրները, դպրոց, խրճիթ։ ՓՕԿ֊ը սա,գաղել էր, ֆոնդերը լղարեր Կոոպերատիվը քաշ Էր գալիս մի կերպէ Կարծես մի ձեռք մթան մեէ սողում, քայքայում Էր սրանց։

^{ուզի գործերը մեքենայացան մի շարք մարդկանց ձեռքին, նրանք բանում են կուլակների համար,

ՏՕՅ

Ռաշիդն ու Յուսոլֆը համառեցին և ճար ֊ճուր անելով հեր. կեցին իրենց արտերը և ցանեցին, Բայց մյուսները' Մուխտարը, Ղարան, Դուրսունը և հարյուրավոր չքավորներ իրենց հողերը կա՜մ կիսրարով, կա՜մ վարձով տվին կուլակներին, միջակներին,

— Հարուստն էլի' պետք եկավ,— ասաց դառնացած Ղարան,Նրա կողքին նստած Մուխտարը բերանը ծռեց.— Այշի, մենք չների պես ենք. կգնանք գեղի միջին դես ֊դեն

կհաչանք ու էլի կգանք կուլակի դուռը...— էդպես ա ըլել, էդպես էլ կ ը լի «— էդպես ա ըլել, էդպես չի ըլի , — կտրեց Ռաշիդը, ուրիչ

բան կ ր լի »_ Ոտներս էլ չի ը լ ի , — քմծիծաղ տվեց Մուխտարը։— Հրես

հող էլ ունեմ, ամա էլի կուլակի դռան բատրակ եմ։— էդ նրանից ա, որ հողդ չես վարում, չես ցանում։ Ադա ,

կուլակն ուղո՞ւմ ա, որ դու հողդ վա րես ֊ցա նե ս, լծկան ունենա ս։ էդպես որ ըլի, ո՞վ ա նրա հողը վարելու, ո՞վ ա նրա լծկանը վարձով վերցնելու։ Կուլակին բատրա՜կ ա պետք, բատրա կ, գըլ֊ խ ի ե՜ս... Քանի բատրակը կա՝ կուլակը կա, ք ի չ ֊ք ի չ պետք ա

բատրակը հողին կ պ չի ։ որ կուլաւկը վերանա։— Բա կուսակցությո՞ւնն ինչ ա անում,— հարցրեց Մոփ֊

տալւը, — կուսակցությունն ո՞ւր ա։— Այ, էդ որ ասում ես՝ կուսակցությունն ուր ա — կուսակ­

ցությունը հենց ըդտեղ ա, էդ ա, գտար, Այշի, կ ո ւ ս ա կ ց ո ւ թ յ ա ն

ի՞նչ ա. կարծում ես մի քանի հոգի՞ն են։ Կուսակցությունը մենք ենք, բոլորս, ես, դու, սա, չքավորը, միջակը, որ կաղնած ենք

կուլակի դեմ։ Սպասի հլա...— Ա յշ ի , սպասե[ն էլ անցավ, ժամանակն էր Հրեե ն սպ

հանդր բոնել են. էս արտն Ո՞ւմն ա — Հասան բեկինը. էն ար«&

ո՞ւմն ա — Հասա ն բեկինը,— Գեղի բանը միշտ էդպես ա ,— հաստատում է ծերուկների)

մինը։Ռաշիդը կատաղում է, շրթունքները կրծում,— Տեսնո՞ւմ ես, Յուսոլֆ, ոնց են խեղճացել։— Նո՞ր ենք խեղճացել, խեղճը միշտ էլ խեղճ ա։ ^— ԱռԻ> ՍՐանք տղամա՞րդ են, փափախ ունեն գլխներին

Գնանք . — նեղանում է Յուսուֆը։

601

Հեռանում են,

էդ ա է ։ կզնա ք, ուտողներդ քիչ, ձենւներդ տաք տեղից ա դուս գալի, բա մե'րը չեք հարցնում, որ թրթուրի պես խժռում են, խժռում... Հարցրու դ ո ւ... որտեղի՞ д . , ,

Գայլը պտտվում է հոտի չորս բոլորը, այսօր մի ոչխար, վաղը մի այծ, և ախորժակը կատաղում է, Սիրտ է առնում հա ջո ֊ ղությունից և սկսում հաճախ երևալ, Եվ մոտեմոտ է անում, Ար­յունը գայթակղիչ է. գայլը հարբում է նրա շոգուց, աչքերը մշուշ են լցփում։

Եվ ահա օրը ցերեկով իրեն գցում է հոտի մեջ,Ահա այդպես՝ տնտեսապես ուժեղացնելով իր դիրքերը՝ 1926

թվին թայֆան ընտրել տվեց Հասան բեկի որդի Քյարամին գ յո ւղ ֊ խորհրդի քարտուղար, Բացի այդ, իր բարեկամներով ցանցեց գյուղի կազմակերպությունները' ՓՕԿ, գյուղվարկ, կոոպերացիա...

Չզարմացան, Այդպիսի անակնկալներ շատ էին տեսել լեռնա­յին գյուղում,

Գյուղը հիշում է շրջանի հին գլավա Մաշադի Սոյունին, որի կազմակերպությունը հեռու գյուղերից տավար էր քշում կորցնում անտառների թավուտներում, և « գլավնինл գիշերը տիրոջը իր մոտ կանչելով խոստանում էր գտնել, եթե «գտնելու ծախսը տերը հանձն առներх,, Վարձն ամբողջ արժեքի կեսն էր, մեկ երրորդը...

Եվ «գողություններիդ այդպիսի արագ բաց անելուն ի պարգև Ծ աշադի Սոյունի կուրծքը զարդարված էր նահան գապետից տված բազմաթիվ մեդալներով.

Մարդասպանություն, աղջիկ փախցնել, արյան վրեժ, դատա­րանների շենքերի մաշումն, կլյաոլզներ, սուտ երդում, բանտ, Սք՚ՐԻՐւ հետո այնտեղից փախուստ, ղաչաղություն, կաշառք, դարձյալ արյուն...

Գյոլզը այս բաները հիշում է ...«Այշի> շատ մի խոսի... ո՞վ ա իմանում ի՜նչ կա տակին։։Ռաշիդը շատ չի խոսում. Գլուխը կախ Հասան բեկի գոմն է

մաքրում, տավարը ջրում, գնում տուն. Երբեմն նրան կարելի է աեսնել հանգում, ձեռքերը գրպանները դրած' շվացնելով ման է գալիս. Կանդ է առնում մի արտի գլխին, նայում, տնտղում, կ ո ֊

605

շիկով փշրում հողի կոշտը ու անտարբեր նայելով հեռոմ,, անց.

ն ո ւմ ֊ գնռւմւՀետո սուլելով նստում է մի քարի, ծխում է իր համար, Հաս.

կերը գլուխ գլխի են խփում, փսփսում։ Ծղրիդներն արագ֊արագխփում են սալին իրենց մուրճիկները։

_ ի՞նչ ես անում, Ռաշիդ,— հարցնում է չոբան Ալեքպերըձիով սարից իջած' այդտեղից անցնելով։

— Ոչի՜նչ... հենց էնպես...Ու սոզելով մեղմ նայում է հեոուն՚Ալեքպերը գնում է, Ոտքով նրա հետ եկող Յուսուֆը ետ է

մնում և մոտենում Ռաշիդին։— էս ո՞ւր ես եկել հանգը, ի՞նչ կա։Ռաշիդը կանգնում է, բոնում նրա ուսը և շուռ տալով մյուս

կողմը' ձեռքով ցույց է տալիս մի արտ։— էս քանի* կոտ կըլի։— Մեկ, կ ՞ ։ Չկա՞,— Ն ը ... մեկ օրավար էր, երթ ես էի հերկում, Չեմ իմանոս!

հմի ով ա հերկել, բա յց ա ՜յ, էն մեծ կտորը ավելացրել են,— Ո՞ւմ արան ա։— Ղասումի արտերից մինն ա։— Բա Լաս ան բեկինը, Մուսա ադինը...— Փորները լավ տողել են, Բոլորը չափեցի աչքով, ЪпрЩ

ավել ա։— Ա՜յ ես դրանց...Նստեցին, ծխեցին»— Բա էս էսպես էլ պտի մ ն ա ՞,- հարցրեց ձռւաււֆր Ռաշի#

դեմքը ղԱնելով։— Չի մնա.Ու Ռաշիդի աչքերը պսպղոցին՛— էդ օձի թագավորի գլուխը չքավորի ոտի տակ պիտի

քբխել տամ... Հլա յա վ ա շ...

Գյուղխորհրդի շենքում չքավորական խմբակը ժողով էր սարքել. Ռաշիդը գթեչ էր Հասան բեկի հարցը հոդերի բաժանման մեղ, և Յուսուֆի հետ քեոացած երկա­

թով տոգորում էին ժոդովը.

Ռաշիդն ուղում էր չքավորության խոսքը տանել կուսբջիջ։— Բա կուլակները միջակի մււրթի հագնեն ու դան ընկնեն

խալխի մե ջ — հրահրում էր Ռաշիդը, — բոլորի արտերը մթան միջին կճանաչեմ։ Չափն էլ գիտեմ, շունչն էլ գիտեմ։ Դրանք զավ- թել են հողերը, նորմից ավել վերցրել, տվել են իրենց բարեկամ­ներին տռզում, չքավորը մնացել ա դառն ու դատարկ։ Հերիք չի՞։ Ի՞նչ եք սսկվել։

— տզա, ախր մենք էլի ենք դրանց հետ գործ ունենալու,— կախվում է ծ՛երուկ մի գյուղացի, — տեսեք, կմնաք դատարկ։ Ախր դրանք որ մեզ լծկան, գութան չտան' էլ ալրներս ո՞վ ա...

— Մեր տերը մենք ենք,— մեխեց Ռաշիդը. — էստեղ կուսակ­ցություն կա, վախիլ միք, մենակ չեք։

— Դրուստ ա ասում,— սիրտ առան մյուսները, — էս ո՞ր խամանա կն ա, էս ո ւմ իշխանությունն ա, մերը չ/։՞։ Բաց անենք գործը։

— Բողոք տանք հոզբաժնին. ի՞նչ իրսսվոմւքով են կուլակնե­րը նստել մեր հողերի վրա։

— Ընկերներ, ի նչ եք ասում» Բ՚ե հմի կ սուս կենաք, ասեք թե բողազն եր и պետք ա դուս ճղենք։ — Վեր կացավ տեղից մի հա­սակավոր գյուղացի, որի դեմքին միայն մերկ ջլերն էին մնացել, այնքան լղար էր նա, և հանդարտ ասաց.

— Ոտներդ դնում եք օձի պոչին, գլուխը թող անում, որ ազատ շուռումուռ գա' ու ետ դաոնա կծի" ձեզ... Գյուղխորհրդի նպխագա հ գտեք հլա...

— Նախագահը կա , հրես նախագահը, — տաքացած գոչեց Ցոսւսլֆը, „րի բարկությունը մի վայրկյանում կայծակի նման շեշտե ց նրա մեջ այդ միտքը՝ արագ, հեշտ, հասկանալի, — ա յ ձեզ նախագահ,— ցույց ,ովեց Ռաշիդին. — հողերն է'լ գիտի, աղաներին է լ ա ճանաչում, Հրե'ս, նախագահը կա, դու քոնն ասա, ի ծք ես ասում,

— Առաջ նախագահն ընտրեցեք, դրեք մեր մարգը, թոզ նա գեա բաց անի հողի գործը,

— Ահա ընտրեցինք՛ էդ է'լ ենք անում, էն է'լ։— Դրուստ ա, էդպես ա, — գոռում է ժողովը ուրախացած։Նախագահը ժպտում է ե կարգի հրավիրում տաքացած Յու-

սօւֆին.

Ш

— Լա'վ, լա 'վ, ժամանակը կգա’ կանենք, Քեզ կընտրենք նա.

խագահ։ ք— ՉԷ', նախագահը սա պտի ըլի։ Սա առաջից կգնա , սա

իր գլուխը կդնի։— Անցնենք հարցին...— Յոլդաշլաը, բողոքո ւմ ենք։Ղռվռոցն ընկավ։— Տեսե՜ք, միասին պտի ըլենք,— գոռաց Յուսուֆը,— հա-

մաձա՞յն եք... ո՞վ ա գեմ, Ոչ ո՞ք, Շատ լավ, Ո՞ւմ ուղարկենք,

ո՞վ կազմի դիմումը։— Ռաշիդը, Յուսուֆը, Աշըաֆը։Վճիռն արձանագրվեց, Լեռնցի չքավորությունը լավ գիտեր,

թե ինչ Է նշանակում բացարձակ դուրս գալ այն լեռների խորշե­րում, ուր դաշույնը սողոսկելով բարձերի, դեզերի տակ, պատեր}, արանքներում, փայլում Է մութ գիշերներին։

Եվ բնազդաբար իրար կպան, բարձր գռռացին իրար սիրտ

տալու համար։Դեմքերր կարմրած, քրտնած, հևալով դուրս եկան տաք

զովից.

Բողոքի ամպր մռմռալով չքավորների ժողռվից դուրս եկավ, գոռաց գյուղի ընղհանուր ժողովում, Գյուղն իրար անցավ,

Երբ Հայդարը վազելով գնաց Հասան բեկին հայտնեց լուրի թե չքավորական խմբակը բողոք Է տվեչ գյուղխորհրդին հողերի մասին, Հասան բեկը օձի կծածի պես վեր թռավ և գունատվեց.

— Ո՞վ Է բաց արել...— Ռաշիդը,Հասան բեկն սկսեց անցուդարձ անել օդայում, Նրա աչքի

առաջ այժմ պարզ կանգնեց իր բատրակի կերպարանքը, որ պոկ չէր գտ լի ս իր երևակայությունից, Այո, լավ Էր դիտել իր ժամա­նակին «իր ծոցում տաքացած օձին», բա յց բանի տեղ չէր դր V Ահա թե որտեղ պետք է նա ճեղքը ծածկեր...

— Հը՛մ, էդպես էր եղել բա նը...Բուքերը տեսած հին ճամփորդը առանց յափնջու ճամփա Ա

ընկել սարում, Արև է, ասել էր, ի՞նչ պիտի պատահի, մինչև

5 0 *

վեր կենա' կանցնեմ սարը, Ահա' մարդկային թուլության հետևան­քը — Բոլքը վեր կացավ,

— Կանչի՜ր Ղասումին... շո՜ւտ.Մինչ Ղասումը կգար' ներս մտավ Հասան բեկի հարևանը,

որի հետ Հասան բեկը շատ էլ մոտ չէր։— էս ի նչ ա արել քու Ռաշիդը, Միթամ շնչապատկանից

ավել հող ես տվել սրան֊նրան, Վա՜յ, անամոթ. Դրան որ անդա­նակ մորթես քիչ ա։

Հասան բեկը հավաքեց իրեն.— Ռաշիդը գիժ ա. գիժ-գիժ դուրս ա տվել. Ես նրան բան

չեմ անի, ամա ինքը կամաչի. Տան չրաղը էդպես կըլի, Աստծուց թոզ ամ աչի։

Հարևանը գնաց ժողով. Իսկ հեռվից հասնում էր գյուղացինե­րի ձայնը.

— Այ տղա, եկե ք, եկե՜ք, ժողո՛վ...Շներն իսկ հաչեցին անսովոր կերպով.

Եկավ Ղասումը, Նրա մի հատ աչքը միայն մի բան էր ասում, մի սառը և դաժան բան, Վրե՜ժ,

Գյուղխորհրդի բակը խցկվել, խեղդվում էր բազմության հոծ զանգվածից։

Նորությունը նորություն չէր. Նորությունը Ռաշիդն էր, որ սիրտ էր արել հայտաբերելու կուլակների արարքները և գ լխ ի ց

ձեռ վերցրել։ Եվ որովհետև ուժ էր շուռ գալիս մյուս կողմը, բազմությունը բնազդով գնում էր լցվելու այդ ուժի մեշ։

Նախագահ Ջաֆարը գոռում էր քրտնամխած, որ կարգ պահի։ Սակայն մ եղվի փեթակը շուռ էր եկել և մեղուն կատաղել. Սփրթնել է և կոմբջիջի քարտուղար Օրուջը, «Ահա քնելու հետևանքը».

Նախագահ ընտրեցին և ժողովն սկսվեց.Բայց բազմությունը ալեկոծված է։— Մեր հացը դրել եք կուլակի բերանը... հողերը զավթել եք,

սւվել հարուստներին,— Քյասիբը թողել եք դատարկ...— Ընկերնե'ր, ընկերնե'ր, ախր...Յուսոլֆի կարմիր երեսը պայթում է արյունից։ Չի լսում,

60՛.՛

— Հողաչափ բերեք, թող չափեն։— Ընկե՜ր Յուսուֆ, ախր չափված հող ա, ո՞նց կարող են...— Աղալարության, բեկության իսկական վերջը հիմի յա,

հերիք ա, ջաններս բեզարե ց ...Ներս Է մտնում Հասան բեկը' մռայլ, բայց հանգիստ, Հայաց.

քը գետնին Է, ժողովը հորձանք Է տայիս գետի պես, վշշում, աղ. մըկոլմ, Հասան բեկին շրջապատել Էին թայֆայի մարդիկ, որ եկել Էին հայտնապես կռվի տրամադրությամբ, Բայց Հասա բ կը ա- յում Է նրանց և աչքերով սաստում, Նրանք մռմռալով ներսխռկվում և կանգնում նրա շուրջը' պատի պես։

Նրան հարցուփորձ են անում կողքի կանգնածները, և ընդհա. նար աղմուկի ալիքներին նա հանդարտ ու հավասար ձա յնվ

խՓ՞՝1. Ь л ^ и - ' р - Հ- ^ ն '■նտե1ս , է է - * , , ք է կ ի յ յ ն “ Հ { « *

նաֆար ա, Գ ն ա „կ ա վ կ ,ա ֆքա Րնկ.Էն. И « Л / ֊ ( -

ա վելին ձեզ*,* ^— Ավելցուկնե՜րը, ավելցուկնե՜րը, Է'ն ասա..._ Ա վելուկ չկա, ո՜րտ եղից... Հետո, կարդաշլա ր, ինսա *

ոձեցեք ... ձեռովս չեմ չափել, ձեռովս չեմ բաժանել... Չափրաք

կար. Ինչ չափել ա՝ էն եմ տվել...— Բերե՜ք դավթարները, բերե՛՛ք, հաշվեցե ք .. .

_ Յոլգաշլա՜ր... ախր դա ի՜նչ էստեղ քննելու բան է... լսե-

Քննե՛ք, գանգա՜տ տվեք, թող գան չափե՜ն... ՔանդՀք

էս բույնը...

Սա առաջին փայլատակումն էր, որ մի րոպե լուսավորեց լեա- նային գյուղը, հանդերը, սարերը և իսկույն սուղվեց սև ամպե* մեք, ու մութը ծածկեց ամեն բան, Գյուղն սկսեց ալեկոծվ լ,Հա ֆա լձ զգալով իր մ ե ծ պ ա տ ա ս խ ա ն ա տ վ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , ի ն ք ապաշ»

պան ութ յան բնազդով ուզեց սվաղել գործը.Բայդ գարնան գետը ուռեց, կոտրեց իրեն կա չկա Գ"1

ո ռ յց ը , ընդունեց իր մեշ ուրիշ վտակներ և ահա միաբերան 1 < զել*վ անցնում է> Քարեր, ժայռեր են գլորվում,

*»0

Արագ բարձրացավ չքավորական հեղեղը և արագ է գործում արդեն։

նախ Տաֆարին և Հասան բեկի որդուն՝ Քյարամին գյոլղ- խորհրդից հեռացնելու հարցը դրին։ Բացվեց, որ ՓՕԿ֊ի և գյուղ- վարկային վարչությունների հետ կասկածելի կ ապեր Հաստատե֊ լով, քայքայել էր նրանց։

Ռաշիդին ընտրեցին գյուղխորհրդի նախագահ...Արադ, վճռական, հեշտ։«Հողի գործըя գնաց կենտրոն...

Մեծ իրարանցում է ընդարձակ հանդում։ Եկել են հողերն ստուգելու, Եվ չնայած ձիավոր միլիցիան շրջում է բազմության մեջ բազմությունը — գյուղի չքավոր, միջակ, կուլակ տարրերը, կոմունիստ, կոմերիտ, ծեր, կին, տղամարդ — թափվել են հան­գը և մահակներով զինված ընկել հանդերը, փոթորկի պես պտույտ են գալիս։ Հողի հոտը զարթեցրել է նրանց հոգում քնած վայրի բնազդները, և ահա նրանք պոռթկում են նախամարդու լեզվով գոոում են։ Կովի դաշս։ է, ու կռիվն այդ դաշտի հա­մար է։ Վազում են, գետինը դոփում, և հողը խռխռում է նրանց ոտքերի տակ։

Ռաշիդն անորոշ ժպիտը քթի տսւկին թաքցրած, ձեռքերը գրպանները, աչքի տակով նայում է չափրարինէ

— Գրեցի՞ր։ Քանի՞ դուրս եկավ.— ու ժպտում է։— 30 կտոր։

Երեք շնչի ն, — ակամա բարձր ձայն է արձակում Մոլխ- տարը և բերանաբաց նայում Ռաշիդին։

Գոռգոռոց՛ն ընկել է մյուս արտերը. այնտեղից ձայն են տա­լիս իրար, աչքի չափով չափում հողերը և ինչ որ գիտեին, չսել էին բոլորը կատակ է դուրս գալիս փաստի գիմաք։ Հասան բեկի թայֆան ուղղակի բռնել էր ամբողջ հանդը։

— ժողո վ արեք, հենց էստեղ հաշիվը տեսե՜ք...

Ոայց Ռաշիդը չափրարի և գյուղխորհրդի անգամների հետ Լցնում է հետևյալ արտը։

Հասան բեկը դեղնել է, և նրա մի քանի օր չածիչվ ծ կզա­

511

կը ջղաձգորեն ցնցվում է։ Նա ժոռատ բերանը կափկափելով բա­ցատրություն է տալիս.

— Առաջվա չափրարի չափը մեծ էր* հմի փոքր ա։ Սխալ կա մեջտեղ։ Ես չափից բան չեմ հասկանում, ջանը՜մ։

Չափրարը ծխախոտը շրթունքների մեջ սեղմած, աչքերը ծխից կսկծացնելով գրի է առնում չափը։

Ռաշիդը անխոս կանգնած է նրա մոտ։— Քանի՞ս եղավ։— Ղեսյատին ու կես։— գ ր Ի ՜ 9 Կ ոտ . . . , — գոռում են չքավորները միաբերան։— Վայ, վայ, վ ա ՜ յ , — գլուխը թափ է տալիս Սոյունը, զգա­

լով, որ չքավորները գոռում են։— Ախր, ասում եմ չափը փոքր ա, չա՜փը փոխեցեք, ջա՜­

նըմ , — խոսում է Հասան բեկը ' չարացած նայելով Սոյունին...— Չափը էն չափն ա...Եվ չափրարը ժպտալով ու մշմշալով գրում է։Բազմությունը հետզհետե օղակում է սրանց։— Մի ի ը ե ՚ն ը , իրե՜նը չափե՜ք, որ աչքը կոխենք։— Սպասեք մի Մուսա աղինը պրծնի ' հրես գալիս են էնտեղւ— Ա՜յ տզա, Ղասումից բռնեք ' էկեք հասեք սրան...— Չափե՜ք, ախպեր, թե ավել ա՝ իրավունք ունենք վերց*

նելու , — ասում է Սոյունը հեզ ձայնով։— Աբուռ ունեցեք, հարիֆլար , — գոռում է Հասան բեկը Սււ-

յունի կեղծավորությունից խոցված և արդեն ինքն իրենիցելած , — չե՞ք հասկանում, ասում եմ առաջինի չափը մեծ էր, Արա­նը' փոքր...

— Ո՞նց չէ, հմի է՞լ ես պատռում մեր բերանըւ Չափը չափ ա . մեծը ո՞րն ա, փոքրը որը . — գոռում են չքավորները դեմքերիմկանները ուռեցնելով։

— Ամո՜թ ա, քաշվե ք, ի՞նչ եք ուզում պատվավոր մար­դուց . — վրա են գալիս Հասան բեկի կողմնակիցներըг

— Ո՞նց թե, ախր էս անելո՞ւ բան ա, որ արել են. մեզ խաի տառակել , — գոռում է Սոյունը։

Բազմությունը պառակտվեց, կանգնեց կիսաշրջան կիսաշըր՝ չան ի դեմ ու սկսեց ոռնար Մի կողմ Ոաշիդն էր իր չքավորական խմբակով, որ սկսում էր ստվարանալ Հասան բեկին լքած Սոյոմւի

5С!

խմբով — միջակ տարրերով, մյուս կողմ Հասան բեկի թայֆան էր իր 16 կուլակներով և մի քանի «չքավորներով}), ինչպես Խուր- չուդըւ Բայրամը։ Մի քանի կուլակներ Էլ, որ հին թշնամություն ունեին Հասան բեկի հետ, մեկուսի կանգնած, չարախնդում Էին։

Պարզվեց, որ Հասան բեկի թայֆան կՈԼլ Էր տվել մոտ 350ղեսիատին։

Չափրարն էլ Էր զարմացել։Գյուղը սփրթնեց։ Այդքան չէին կարծում։Կռիվ չեղավ։ Չքավորները շատ էին և արդեն հաղթել էին։

էասան բեկը նշան տվեց իր թայֆայի ակտիվին1 Ասադին, Ալի- նաբուն, Խուրշուդին' զսպել իրենց։ Թայֆան տազ արեց։ Գա նշան էր, որ նա խրամատվում է և պատրաստվում դարանամուտ կռվի։

Ուստի և նահանջեց...Մի քանի օր չափում էին։ Չափեցին, վերջացրին, եկան

գյուղխորհուրդ։ Ամբոխը լցվել էր։Հասան բեկը գունատ, բա յց զարմանալի զուսպ նայեց (հա ֊

1իդին.— Չափրարի մեղքը գցեցիր իմ վրա. էդ ոչինչ։ Բայց որ դու,

տանս մեծացած տղա, ինձ խայտառա կ արիր խալխի առաջ, հ ա ֊ էա'լ ա քեզ, բալամ։ Ես ապրուստ ունեմ, իմ հացը Հողկոմի միջին չէր. շնորհակալ եմ, որ էս հասակիս ինձ ազատեցիր խալխի գ ո ր ֊

Դ ց -Հետո դարձավ ժողովականներին.— Մինչև հիմի մենք Էինք կառավարում, թող սրանից դենը

Ռաշիդը կառավարի։ Մեզ հանձնում եմ իրեն, իրեն Էլ ալլահինէ Մնաք բարով։

Տպավորություն թողեց ներկաների վրա։ Ոմանք հառաչեցին անորոշ։

Պարտվածը ի ն չ ֊ո ր ներքին ուժ ուներ, որ դուրս Էր թերում պարտությունից հետո։ Լռեցին։

Հասան բեկր խոստովանքով սրբում Էր մեղքը իր ձեռքով և դրանով սրբում Էր չքավորների կատաղությունըէ

Աղվեսը պոչը քաշեց և գնաց տուն։Միայն նրա հետևից աչքերի նետը լարած' նայում Էր Ռա-

ԺԴԸ ե հաշվի առնում, թե ո՜ր դարանից կարող Է վերադառնալ պարտվածի նետը։

513

33 Դձմիր&յսւն, Бшшпг II

Լքանային մաըղօւ բնազդը խոսեք նրա մեշ, և նրա սրտի մեջ մի բան զարթնեց — հետևել վրեժի շարժումներին»

Բայց բազմության աղմուկը և գործերի այգ րոպեի հոգսերը խ լ ե ց ի նրան այդ խորհրդածռւթյոմւից, և նա ընկավ պտավսզ

Հորձանքի մեջ, գնաց լոզալռվ . . .

Նավթի նվազ ճրագի մ արմրոցի և կիսամթան մեջ ղոզղո ֊ զում էին Հասան բեկի տանը հավաքված մի խումբ մարդիկ, որոնց մեջ էին Ղասումը, Մուսան և մի լորս հինգ ուրիշ հոգի' Իսմայիլը, Բ՜աղին, Իսքանդարը և այլ հարուստներ։

Հասան բեկը կապտել էր։ նրա ձայնը սպառնալի շեշտով

կտրում էր օդը.— Աղալա՜ր, գանակը դեմ են արեյ, հուպ են տվել պատին,

Սրանից դենը էլ տեղ չկա, էսօր իմ նոքարն ա, էգուց քո նոքարշ, մ ե կ ել օրը նրա նոքարը։ Սա գեղովի, աշխարհովի ա« Մեզ ուզումեն էնպես ջնջեն, որ էլ իզներս ու թոզներս չմնա։ էս հո մեր

վե՜րջն ա...— Բա Հեյգարն ի՞նչ ա ասում,— հարց տվեց կուլակներից

ա մ են ա տեղյակը' Բ՛աղին,— Բանն էնպես չի ծոված, որ Հեյդարը դրստի, էստեղ խելք

ա պետք. Խե՜լք բանեցրեք . Մեր նոքարները մեր գլխի տերն են դառել... Մի տարի առաջ թե հարուստ ու աղքատ կար, ու հա-

բուստը աղքատին բաժին էր հանում, հիմի աղքատին էնպես ահարստացրել' որ չի թողնում, թե հարուստ ր աղքատի պես էլ ապրի, Ջնջել են ուզում մեզ, գլխի՞ եք, թե չէ, Դանակը ոսկորին

/I,/ Հասել։ Ւ նչ եք ասում $ ա դա լա ր *է*Ղասումն իր մի հատիկ աչքը տնկեց բոլորի վրա.— Քյալբալան դրուստ խոսեց, էդ ա' երկար խոսելու թան

չկա էստեղ — էն չ անելու եք արեքւ— Ինչ պտի անենք, ասեք' ա ն ե ն ք , — խոսեց Թաղին,— Հի­

մի մենք մի կրակի մեջ ենք ձեզ հետ էրվում,Մյուսներր հավանություն տվին,— Հախ աստծու, էդպես ա...— Կկազնե՞ք մեզ հետ, քոմակ կանե՞ք,— հարցրեց Ղա­

սում ը սփրթնելով,

Տ14

— 4կակՀենք, էլ քն [Նե՞րս ա մնացել, հողը գնաց ձ ե ռ ք ֊Հարիցս՛

— Ղուրանի վրա ֊երդվեք.Երդվեցին,

— Արուն պտի թ ա փ վի.— մերկացավ դաշույնի պես Հասան բեկի մ ի տ ք ը . - Մենք կանենք, Դուք էլ քոմա կ արեք մեզ> գեղ{; ՜կա/քնացրեք,

Վճոեցին, ուխտեցին և հանգիստ նստեցին տ եզները.Ուրեմն սկսվում էր նոր խ ա ղ.. .

Հասան բեկի վրա հ ոգա ծութ յուն եկավ, Հարվածը շատ էր Ա ն ն ա խ ը ն թ ա ց , Իր բատրակը իր դեմ,

՛Խոցված էր նրա սիրտը, շամփրած...

Ու նրա միտքը լեռնային կածաններով, անտառների շավիղ­ներով սողում գնում է Գանձակ, Երևան, իջնում է Մ ոպան կամ Արաքսի ափերր, Հետո այնտեղից էլ թ ռչ Ում է այն կողմ, ուր հե­ռու հորիզոնում ծովի կապույտ ալիքների պես խոյանում են երկինք Պարսկաստանի լեռները' փերուզ, տեսլական գույնով, Աքն կողմ Թեհրանն է, Սպահանը, Մեշեդը...

Այնտեղ մրրիկ չկա...

եվ Հասան բեկը երբեմն երազում է այնտեղի մասին,Կանչեց մի օր էլ իր որդիներին իր մոտ և հայտնեց, որ

ուզում է գնալ Պարսկաստան քյալբալա դառնալու,

Մի քանի ժամանակից հետո հաջողվեց գյուղխորհրդի մի քանի ա՛նդամների միջնորդությամբ անցագրի հարցը հարուցել համապատասխան հիմնարկներում,

— Թող ջհանդամվի գնա. էլ նրանից մեզ վնաս չկա, ա տ ա մ ֊ Ырц դարզեցինք , — ասին գյուղխորհրդում.

Հասան բեկը կանչեց որդիներին, խրատեց, որ նախ ն առաք քաշիդի հետ հաշտվելու հնար գտ֊նե՚ն, մոտենսմ, նրան և ցույց չոան ոչ մի վիրավորանք, մինչև իր վերադարձը,

— Հետքը կսրբեք, որ մենք թշնամի ենք, թշնամի ուզենք,ե ողջ դարձա տուն' կամ աշխարհքը փոխված կըլի, կամ անե-

(Г9Р կանենք, Մեր ճամփան էլի երկարացավ, Համբերանքներդ * վ արեք, մինչև տեղ Հասն՛ենք...

М

ինքնովին հասկացված մի մաքրության կարոտ հոգով, դողահար կզակին արցունքների կաթիլները դ ո ղ դ ո ղ ա ց ն ե ի ճամփա ընկավ

Պ ա ր ս կ ա ս տ ա ն ' ք յա լբ ա լ ա դ ա ռ ն ա լո ւ ։- Չոփ ըլեի' աչքիդ կ պ չ ե ի , ֊ ասաց նրա կինը մնաս բարևի

թ ո պ ե ի ն ։Իսկ մոլլա Ախունդը դողահար շրթունքները հպեց նրա դոզա,

հար շ ր թ ո ւ ն ք ն ե ր ի ն , և երկուսը իրար խաոնեցին աղի, բա յց նրանց

համար շատ քաղցր արցունքի կաթիլները։Հասան բեկը գնաց, Սրա որդիներն սկսեցին գյուղում սուսոլ.

փուս иվաղել անցյալի անհարմար ո։ անպարկեշտ բացվածքները.

Մինչև անգամ անկեղծության տվին.— Պառավը հին մարգ ա. չէր հասկանում Ռաշիդի արածը,

Ռաշիդն իր պարտքը կատարեց խալխի առաջ, Նրանից մենք նե­ղացած չենք, Իրավունք էլ չունենք, քանի որ կոմունիստ ենք

դառնալու.

Գյուղխորհուրդը մեջտեղ բերեց հողի գործերի մատյանը, նրանից երևում էր, որ Հասան բեկը լավ հողամասերը հատկաց^ էր իրեն և իր թա յֆա յին, մի մասն Էլ իր կողմնակից Սոյունի նման միջակներին, իհարկե նաև բաժին Էր հանել և չքավպ

Խուրշոլգին, Բայրամին և մի քանիսին...Ավելցուկ հողերը տրվեցին ֆոնդի, Հետո դրանից բաժի),

հանվեց չքավորներին։ Միչակներին շատ չնեղացրին...Օրուջը հեռացվեց կուսբջիջի քարտուղարությունից, Հեյդար[

թռավ կուսակցությունից...Հանդերը կանաչեցին դարձյալ, հետո դեղնեցին, ոսկա Հ

զեղը վեր կացավ գնաց հանդի վրայով' տակը թաղելով անցյաՀ արարմունքն ու Հասան բեկի հիշողությունը, Գյուղացիք ժպտա-

ցին նոր հունձի վբա և սկսեցին մոռանալ « դեպքը» ։Բայց «դեպքը» իսկապես պահ Էր տված հողինI ազվա

Էր միայն նրա մեջ, Ինչպես որ Հասան բեկի' Ալու ջրաղացք առաստաղում թաքնված փամփուշտները։

Խանչալը ճերմակ կրճտոմւ ատամները թաքցնում Է պ *" ՛

յ^անի մեջ և պողպատե լռության մեջ սպասում Էէ

Ինչի՞...Գաշտը ժպտում Է, ծաղիկները նախշուն գլուխներն օրորե-

լով բամբաչում, «գրող են չափում» իրար։ Տակին լսում Է հողը և նրա դավը։ Ի՞նչ դավ, ո՞ւմ դեմ...

Ալին՝ Հասան բեկի պատվերի համաձայն, սկսեց հինել ոս­տայնը։ Ասադին շուտ ֊շուտ կանչում Է իր տունը, որ ջրաղացի մոտ Է, հյուրասիրում Է, ասում, խոսում<

Մի ճաշից հետո Էլ ասաց Ասադին.

— Ասա դ, դու լավ տղա ես, ամա կնոջդ հետ յոլա չեսգնում։

— Ո ՞նց,— 1шР$_)*д խանդոտ երիտասարդը։— Շատ ես նեղացնում, կարող Է փախչել Ռաշիդի կուշտը։— Ո նց ,— արագ շուռ եկավ նրա կողմը Ասագը։

— Այ տղա, չե и տեսնում' ո նց ա գեղի կանանց մեջ փ ը ս ֊փըսոցն ընկել։ ժողով են ուզում, խրճիթ են ուզում։ Էնպես մի'արա, որ կնկանգ դուրս քաշեն, երեսը պատռեն։

— Ի նչ եմ անում կնկաս, որ դուրս քաշեն կամ չքաշեն։

— Մոտիկ հարևանի տուն գնում-գալիս ա. մի' խոսի, թող գնա ֊գ ա ։

— Ո՛ւմ մոտ ա գնացել։

— Մի քանի տեգ տեսել եմ*** Էր եկ տեսա Ռաշիդի տան կուշտը... Ես հո նրա համար չեմ ասում, որ կնկանդ ծուռ մտիկ ա աս։ Էդ մին ա, թե դու ինձ Էդ բանն ասես իմ կնկա մասին։ Մե­նակ ասում եմ1 Էդպես ծբտ ի ֊պ բտ ի բաների հետևից մի՜ ընկնի։ հեչքն Էդ ա։

Ինչի համար ես ասում, — անհանգստացավ Ասագը։

Գրուստը կուզե ս. նրա համար, որ Էգ քյոփօղլի Ռաշիդը շուն մարգ ա։ Այ, հարց ա դրել կնանոց քաշելու խրճիթ՝ գիր սո­վորեցնելու, չադրան դեն գցելու համար։ Տե'ս, սարթ կըլես կնկաղ հետ կգնա կընկնի Էդ շան ձեռը։

— Ռ նց թե կգնա, կջարդեմ՛

֊ Հիմի ոլրիշ ժամանակ ա, կգնա։ Ի՜նչ գործ ունես, ախ­պեր։ Ո չ խրտնացրու կնկադ, ո'չ Էլ ջարդես։ Էն մարդը շուն մարդ ա' Իշխանություն ունի ձեռին, ինչ ուզի՝ կանի։ Խելո'ք կաց։

Հետո խոսքը փոխեց• Բայց Ասագը շփոթվեց, ինչացո՞ւ Էր

517

այս խոսակցությունը, Նա խմեց այդ թույնը, լուո կացավ 4. հան-

կարծ վեր р ռավ*— Цт ւր։— Տուն։— Դե, տե'սէ ինչ որ ասիԱսադը գնաց տան սաստիկ այլայլված, Աոաջին անդամ իք,

կնոջ մասին խոսք Էր լինում, մինչև հիմա իր կնոջ մասին ինքն Հր մտածում միայն, Եվ ահա ուրիշներն Էք ի ն չ ֊ո ր ակնարկներ են

անում. Ուրեմն մի բան կա,Գյուլնարան չնկատեց նրա այլայլմունքը, Ասադը ն ս ա կ ե

ինչպես խանդոտ ամուսին' ուզեց խորամանկություն բանեցնել, խոսք դուրս քաշել, լսել նրան, բա յց ինչպես միշա՝ այս անգամ կ

գեո չսկսած պայթեց.— Հ ը - ի ն ժ ՞ ես զ * ր գ ա րՎ եւ՛ ԷւԻ ո՞ լմ ես տ եսեյ- Փ ոՂոտոլ— Գլուխս եմ լվացել, ո՞ւմ պիտի տեսնեմ,Ասադը լռեց, Սկսեց դիտել իր կնոջը, Նոր գեղեցկություններ

տեսավ այս անգամ նրա փափկած մազերի մեջ, որ սև ամպերի պես սքողում Էին նրա պղնձագույն լուսնի դեմքը, Նա ճապուկ

իրան ուներ, արագաշարժ Էր ու, չնայած իր կեղտոտ, փոշոտ շորերին, թվում Էր, թե այ, հենց հիմի այդ լաթերը վրայից հա- նես, հագցնես ազնիվ զգեստներ' հեքիաթական հպարտ դեղեց-

կությամբ նա դուրս կլողա,Ասադը կանաչեց խանդից ու կրքից՛ Նրան սկսեց տա ջ |

к դուր գալ այդ խսձդը, նորից սկսեց հարբեցողի պես խ մ ե լս այրվել իր ախտով, Սկսեց մտովի իր կնոջը երևակայել ուրիշի գրկում, հետաքրքիր, խորասույզ երևակայել այդ տեսարանը խանդի կատաղի կրքից խայթվելով՝ վեր թռավ տեղից,

Նա հիվանդ Է խանդով ու չի նկատում այդ, Առաջներումն Էլ նա երևա կա յում Էր դավաճանության տեսարաններ և իրեն թու­նավորում, Հիմա այդ թույնը դառել Է պահանջ, Բայց հիմա ավե­լի առաջ գնալով' կոնկրետացնում Է իր երևակայությունը և իրա­կան համարում այդ. Եվ վաղուց նա լարված հետևում Էր կնոջը, „ր բռնի նրան, Կինը գիտեր այդ, բա յց մոռանում Էր շուտ֊շուտ, Երիտասարդ կյանքը հետաքրք՛իր թիթեռի պես թռչում Է ծազկ* ծաղիկ, երբեմն Էլ նստում Է ցեխի վրա,

Լուրեր են գալիս Երևսձի, Բաքվփ կանանց մասին, որ չադրա­

518

ները նետում են։ Նա, իհարկե, սարսափում Էր դրանից, բայց հետաքրքրվում Էր տեսնել այդ կանանց, Եվ ուզում Էր իմանալ, թե ի՞նչ են անում դրանց ամուսինները, Ահա ինքը, որ չադրա ունի և շարունակ ծեծի ու բռնության սպառնալիքի մեջ Է, ի՞նչ կէխնի եթե չադրան նետի, Ի՞նչ համարձակություն,

Ասադն սկսեց Ռաշիդին հայհոյել, առանց պատճառն ասե­լու, Գյուլնարան գիտեր նրա այդ սովորությունը, որ նա հենց առանց պատճառի պիտի հայհոյանքով սկսեր, Ամեն անգամ լսում Էր, բա յց այս անգամ հետաքրքրվեց։

— Ռաշիդն ի՞նչ ա արել,Ռաշիդն ի նչ ա արն լ ... Ռաշիդն ուզում ա, որ բոլոր

կնանիք չադրաները գցեն, ուզում ա բոլորին հավաքել տա խրճիթ, կարդացնել տա, դուրսը բարձր-բարձր խոսել սովորացնի, որ կնիկը ում հետ ուզենա խոսի, ապրի, ուր ուզենա, գնա, դուրս գա մարդամեջ' ազատ, անամաչ խոսի, պատիվը ծախի...

— Պատիվը ո՜նց ծախի։— Պատիվը ո նց են ծախում, սարսա ղ,Գյուլնարան սաստվեց, բա յց և հետաքրքրվեց։ Սպասեց, թե

Էէ ի նչ կասի Ասադը։Ասադը շարունակեց.

Ռաշիդն ուզում ա, որ կնիկը դուրս գա, ընտրություն կա- տարի, ոնց որ հիմի անում են « երեսները պատռած» կնանիք, Գի­տե ս ինչեր են անում Երևանի, Բաքվա կողմերը. Վեր են կենում, դնում քաղաք, գանգատ տալիս իրանց մարդու վրա. Կնիկը

ժողով ա գնում, օրերով նստում տղամարդկանց միջին, ասում, ծիծաղում, քսվում... թոլ, հարամզագեք. Էդպես կնիկը, որ իր պաաիվյը չի իմանում' թքել եմ նրա մարդու աղամ արդկության վրա։ Կնիկը տղամարդուց Է է

Գյուլնարան սսկվեց։ Բայց այդ լռությունը դուր չեկավ Ասադխնէ Երկար փնթփնթում Էր նա և ուզում Էր, որ կինը խոսի, նյութ

տա ՒՐ խանդին» Իսկ Գյուլնարան զգուշանում Էր, թեև նրան Էլ 4 " ^ ? հետաքրքրևլ այդ а երեսը պաւոռած» կանանց պատմու֊ թյքօնըլ Զնդանում նստած բանտարկյալի պարզ բնազդով Գյոգ- նաթան զգում Էր, որ սւյսաեղ մի ուրիշ բան կա, որ այդքան կ ա ֊

* ա1Ք չհին վերցնի ու միանգամից, Ղպաաիվները կորցնի»* Գա հսլ- •աթակ <ւևրԱսպատռաձոլթյօւն» չփ...

Ш

Հանկարծ Ասադը չհամբերելով' հարցը ուղղակի դրեց.— Հը, դո՞ւ ինչ ես ասում, Ուզո՞ւմ ես խրճիթ գնաս... Գյուլնարան զարմացավ և ժպտաց։_ Թե ուզում ես' կթողնեմէԳյուլնարան տարակուսեց և չհասկացավ, Բայց բերանից բաց

թողեց._ Թե թողնես' կգնամ,— Լա'վ, ի՞նչ են անելու Էնտեղ,_ ինչ որ կասեն՝ կանեմ,— Կասեն տղամարդկանց հետ ժողով պիտի անես, կանե՞ս,

_ Չեմ իմանում,— Կասեն Ռաշիդի ծոցը պտի մտնես, կմտնե՞ս...Գյուլնարան գունատվեց, Ասադը վեր թռավ տեղից, և, հար.

ձա կվելով նրա վրա, վար գցեց ու սկսեց հարվածել,— Այ քու խրճիթը, բոզ, աննամուս... ո՞ւր Էիր Էրեկ...

Հասան բեկը Պարսկաստանից վերադարձավ քյալբալա, Նա մեծ գորովանքով ընդունվեց իր տանեցոց և հարուստ բարեկամ, ների կողմից։ Չնայած ճամփի դժվարություններին, նա հոգով- մարմնով վերածնված էր, Նիհարել էր և սևացել, բա յց մշուշալի աչքերի մեջ հիմա ցոլում էր մի կրոնական երանություն,

Գյուղի տեսքն էլ կարծես փոխված լիներ, Առաջվա պես չէր

զգացվում մեծ « աղետը»։ «Հողի գործը» կարծես մոռացված էւ

Պարսկաստանում թարմացած և կրոնական բովում ջեռուցած Հասան բեկն սկսեց պատմել այնտեղ ապաստանած Ադրբեջանի բեկերի մասին, ներկայացրեց Արևելքը իր քաղաքներով, «ազատ կյանքով.в, խաների պերճ, փարթամ կենցաղով, տեղեկությոմ, տվեց, թե այնտեղ ի'նչ գաղափար ունեն Միության մասին...

Նրա հին դիրքը, որ խախտվել էր հողերի պատմությունից հետո, սկսեց նորից վերականգնվել, Կամ հաշտվել, մոռացե[ էին, Կամ մոռացել էին նրա համար, որ չէին տուժել, այլ տիրա­ցել էին՛ Մարդիկ սկսել էին հագնվել, ուտել, դրստվել...

Գյուղի ծերերը, աչքի ընկնող գյուղացիք, մոլլան հաճախ

620

դափս էին Հասան բեկի մոտ և ջերմեռանդ սիրո՜վ չի աչքերը հա- ռած նրան՝ նայում էին ժամերով և երանությամբ լցվում...

Հասան բեկը դեռ Պարսկաստանի տպավորության տակ է, Չի զբաղվում գյուղի գործերով։ Ռաշիդի խոսքը չկա դեռ մ ե ջ ֊ տեղ. Ալին է միայն աշխատում կա մա ց֊կա մա ց, Աշխատում է մոտենալ Ռաշիդին,

Մի անգամ Ռաշիդը նրա ջրաղացի մոտով անց էր կենում, Ալին կանգնեցրեց նրան։

— ԱՈԻ՛ էնքան մոռացար' մոռացար, որ բարեկամությունն է՞լ մոռացար, Հերս սխալ բան բռնեց, Քեզ ի՞նչ արեց, Դու էգ բանն արիր, հո հորս իրա դեմ չարի՞ր, Խալխի գործ էր, Ուզում ես' խալխի համար կռվենք իրար հետ, բա յց բարեկամությունը պ ա ֊ հենք, Շատ ես հպարտացել։

— Գործս շատ ա, Ալի',— ասաց Ռաշիդը,— Ախր մենք էլ կուսակցության մեջ ենք ուզում մտնել։

Տ ենք ուզում խաԼխի աոաջ էնպես դուրս գանք, միթամ հորս պ ա տ ֊ ճառով գյուղի չքավորին թշնամի ենք, Կասեն՝ հրես, միջակը չի ուզում չքավորին ձեռք տալ։

~~ 1աՎ> Ւ եմ անում։— Ի՞նչ ես անում> Արի', գնա', խոսի՛, բարեկամ կաց, Ջհան-

դամը, հերս ինչ արավ՝ արավ, Այշի, ես կուս֊թեկնածու եմ,Հեր մեր չեմ ճանաչում, էս քանի օրերը մեր Քյարամի հարսա­նիքն ա, պտի գաս, թե բարի'շ ես...

— Ես բարիշ եմ ,— ակամա, բա յց կեղծ ասաց Ռաշիդը,Թող խալխն էլ իմանա, որ բարիշ ես։ Արի',

՝— Լավ, տեսնեմ։■ «Տեսն՛եմ»է չէ, անպատճառ արի'։Ռաշիդը հեռացավ, ճամփին միտք էր անում, թե ի՞նչ է նշա­

նակում այս մոտեմոտ անելը, Որ առհասարակ իրենից վիրավոր­ված են,— հասկանալի է, բա յց արդյոք այս հրավերքները մի որոշ նպատակ ունե՞ն... Ռաշիդը սարերում ու ձորերում, իր ժողովրդի մեջ ծնված մարդ' լավ գիտեր, որ իրենց լեոներում ներել չկա,

խակալը արյունով է հանգցնում իր ոխը,* Տեսնենք ի՞նչ են ուզում ա նել»,— մտածեց Ռաշիդը իր մեջ

621

ե ժսրոազ էրՀորի էԲՓ Ч Ьи 'ի ո ւ ժ տ ն կ վ աւ4եՈ — « * * " • 'ն ենք որտե՞ղ են Հեում թակարդը».

Ու ինքն Էլ գայլի արթնությամբ զգույշ Է դնում ոտքը ամենմի արհեստական, տարօրինակ առարկայից խուսափելով։

«բոշում Է բռնել թակարդը։ Գա նրան զվարճացնում Է և հա. դուրդ տալիս իր ատելությանը դեպի իր նախկին տերերը,

Մի օր Էլ Հասան բեկը նրան կանչեց իր մոտ, Գնաց, Միայն քարտուղարին ասաց, որ գնում Է Հասան բեկի տ ոձ,

— Այ տզա, ո՞րտեղերք ես ման գ ա լի ,- բարեկամաբարժպտաց Հասան բեկը, երբ Ռաշիդր ներս մտավ,

— Ինձ կա՛նչել Էիր,— миму Ռաշիդը հանգիստ և կանգնեը

*դա յի դռան։— Հա', կանչել Էի, գործ ունեմ հետդ, Առ ա՛ղ եկ, նստի,Ռաշիդը նս՛տեց և զգուշության համար չնայեց չորս կողմը,

այլ անհոգ դիրք տվեց իրեն,Օդայում Հասան բեկն Էր իր երեք որդիներով՛— Գեղի գործերը Ո ՞ ն ց են,— Հարցրեց հասարակ ու անտար.

■բեր ձայնով Հասա՛ն բեկը,

— 1ա Վ'Հասան բեկը լռեց, Եվ փոխանակ սկսեէու՝ կարզագրեց, «р

թեյ բերեն։Հյուսեինն ու Քյարամը գնացին հոգալու թեյի մասին,— Գիտե՞ս ինչ, ո ր դ ի , — սկսեց Հասան բեկը,— իմ մի «պ

գերեզմանումն ա, ևս անցա, գնացի.. . պաի մնաք դու, Քյարամը, Հյուսեինը, Դուք շահել եք, կյանքը ձեր առջևն Է։ ինձ հետ թշնամի չես — Էդ գիտեմ, Էն որ սաղ գեղամիշումն կ բղավես, թե դու իմ թշնամին ես, չեմ հավատա, Քանի որ դու կուսակցական ես դառնալու, Էն Էլ որ արիր՝ Էն քո պարտքն ԷրւԵս իմ կողմից հանգիստ եմ, Մենակ ուզում ե մ , որ Ալու, Հյուս­

ինի ու Քյարամի կողմից Էլ հանգիստ ըլեմ, նրանք Կ” ” * * * ” թրօէ, Հ կ Խն մանում, Նրանք իմ ճամփով չեն գնում, Հիմք ք ուզածն Էն ա, որ դա, Ալին, Հյուսեինն ու Քյարամը բա քի » 4 ՚ Г * Г *կ , որդի, Էս գիշեր Էս տան մեշ վերջացնենք մեր վ ե կ ...

— Ես սարի ավազակ չեմ ,— ասաց Ռաշիդը,— ես *Ր1 վրեժ չունեմ, որ վերջացնենք, Գեղի գործ ա, ես գեղի գպ>» 1քա«էաքո<մ, Թշնամին թշնամի Է իր գործի համա?,

֊ Խելոք խոսեցիր, Դե որ Էդպես ա, կ ո ւց Քյարամի հար. Խսձիքն ա, թե սրտումդ թան չուսես, ե'կ։

Եվ մտածեց,

«Թող մտածի, որ այստեղից ողջ է դոլբս պրծնելու և ոչինչ չի ոլաաահի այս գիշեր...я,

Իսկ Ռաշիդը մտածեց.

* Ուրեմն այս մարդիկ ինձ համար «էգոլց» ունեն «մտքնե- բում».

Միամտվեց։

Թեյ խմեցին, խոսեցին դեսից.դենից, ե ուշ գիշերին Ռաշիդր դնաց տոեն։

Ռաշիդը կոպիտ, անդյոլրաշարժ, բա յց հաստատ կացնի ն ը ֊ ման տաշում է գյուղական գործը, Հին հովիվը, հետագայում բատրակը, „րի ս„վ ած ս տ ա մ „ք ս ը ս„վ „րռլմ էր աԱլ Ա չոլտելրայց կուշտ լինել, տարիներով աշխատանքի աղորիքի տակ ազացվել ու ջարդոտվել էր - չես իմանում, թե որտեղից էր ծծել իր մեջ երկաթի մկաններն ու ծով համբերանքը,

թարմացած, հողակոլշտ գյուղը, ոչ գոհ է, ոչ էլ դժգոհ նրանից, Այսօր ավելի ունի, քսձ երեկ, Բայ9 այԱօր ախորժակձ ավելի է, քան երեկ... Հազար բերան բացվում է - լցրՈւ մեջը, ”1"լՂ է։ Կարիքը շա՜տ։

Եվ ահա պատի թերթում աողեր՝ « Գյուղխորհուրդը չի մ տ ա ֊ *»ւմ կամոլրջի մասին, Հեղեղը տարավ' նորը չկա, Սայլերը խ ը ր ֊ վում են ցեխի մեջ, Նախագահ, քնած ես, զարթնի'ր»,

Այս մեկը ճիշտ է։ Կամուրջը նորոգված չէ,Рш19 որ չոբան Ալեքպերը պինդ պայմանագիր է կնքել իր

"իրոջ հետ, Որ Դոլրսունը վերակազմ ՓՕԿ֊ի միջոցով կովի տեր է Դառեչ, „ր չքավորներից շատ ֊շաաերր արդեն իրենք են վա րում ֊ Տանում իրենց արտերը աշխուժացած վարկային ը՛նկերության

հ »9 "վ , որի նախագահը Յուսոլֆն է, հետո, որ կոոպերատիվն Ի,ու^ա9եւ էւ կամ, վերջապես, որ գյուղի ճանա պարՀը պ ա բՀա ֊

Ь /М կարգով դրստվեց, մաքրվեց — սրա մասին պատի լրագիրը Ժ խոսում, Խալխն էլ լռում է, Գ„հ է, չի որ գ„հ է ե յ .1 Գյոպն այդպես Է, անտակ հոր. լցր ո ւ, չի լցվի,

33*

Գյուղում կարծես Ռաշիդը չի էլ երևում։ Եվ իրոք, հիմի շա­տերն են ակտիվացել, չքավորությունը խաոնվում է գյուղի գոր­ծերին, ու Ռաշիդը չի երևում։ Յուսուֆը, Մուխտարը և շատ չքա­վորներ ընդունվել են կուսակցության մեջ.

Բայց ք ի չ ֊քի չ լուրեր էր շրշում, որ Ռաշիդը կաշառք էուտում։ Շատերը չեն հավատում, քչերը կասկածում են։ Բայց չհավատացողի սրտումն էլ խոսքի տեղը մնում է հանած մեխի

տեղի պես։Հոդված է լույս տեսնում լրագրում այն մասին, որ Ռաշիդը

բայրամի տոնը կատարել է, խմել, հարբել։ Մի ուրիշ հոդված, որ Ռաշիդն անչավւահասի ամուսնության վկայական է տվել։

Հասան բեկի վերադարձի առաջին թարմ ամիսն անցավ։ Լուրը հերքվում է, Բայց մեխի տեղը մնում է ... Եվ Հեյդարը

շարունակում է խփել նորերը...Իրական Պարսկաստանը երազացավ, և երազական ծննդա-

վայրը իրական դառավ իր կծու, կոպիտ և անուրախ ձևերով,Առաջին հարվածը հենց Ռաշիդը տվեց, Երևան հանեց միս-

հարկի ժամանակ Հասան բեկի թաքցրած հաշվառման օբյեկտները— 2 կով, 40 ոչխար, մի ձի։

Սրա համար Հասան բեկը տուգանվեց և խայտառակվեց գյոլ-

ղի առաջ։Քյալրալա Հասան րե 'կ ը ...Բայց այս հարվածը մեկը չէր, Գալիս էր ավելի մեծ հարված,

Գա տնտեսական հարվածն էր։ Անհատական հարկ, ձայնազրկում, հողաշինարարության ժամանակ հողերի նոր դասավորության վտանգ, որի մասին խոսվում էր, Հետզհետե մութ կերպով ւկսեց գործադրվել կոլեկտիվ տնտեսության ուրվականը, որի մասին չափազանցրած ու այլանդակ Լուրերը սողոսկում էին այն լեռնաս-

ա ան ը ։Հասան բեկը Ռաշիդի մեշ տեսնում էր մի համառ թշնամի, яр

նրան հարվածում է թե' ատելությունից և թե' վախից, Սվինա- մարտի ժամանակ երկու թշնամիներից ամեն մեկն շտապում { առաջ ինքը տալ մահացու հարվածը և ազատվել հարվածից. Այ՛՛­տեղ արդեն խուսափելու տեղը չի. մեկը պիտի հաղթվի, որ մյուսն

ապրի։ Ետ գա ան ալն ուշ է։Եվ հետո Ռաշիդը մենակ չի. իր հետևից բերում է Ռաշիդն ■

524

րին, Դա մի վիշապ է հա զար գլխանի, Պետք Է կտրես որքան հասցնես,

Քյալբալան կապտեց, մռայլվեց լճի պես, սկսեց տակից փրփրել, Մոռացել Է կրոնական Էքստազը — ապրուստը վտանգ­ված Է, — հայհոյում Է Ռաշիդին.

— Ես Էդ շան ցնկնածին շանսատակ անել կտամ, հա ռռա 'մ ֊ զագա, քյոփօղլի...

Ու վճռեց, որ հասել Է վերջին հարվածի օրը,

Դեպքերն սկսեցին շտապել, Ստվերների պես տնետուն են սահում Հասան բեկի թայֆայի մարդիկ, որոնք ստվարացել են վերջին ժամանակներս, Մոտ 16 կուլակներ սթափվել են վերջին ամիսների փորձերից և գայլերի ոհմակի պես խմբվել Հասան բեկի շուրջըէ

Գլխավոր վայրը Հասան բեկի տունն Է , Գնում են, գալիս, փսփսում՛ Մի բան վճռված Է, շտապում են, Ալին շուտ֊շուտ Է տեսնվում Ասադի և Ալի-նաբու հետ, Ասադը վագրի պես Է նա­

յում, Անհանգիստ Է , Վագրի պես Էլ փ ո ր ը գետնին քսելով սողոս­կում Է իր տեղի վրայով և այնտեղից մտիկ տալիս Ռաշիդենց տան կողմը, ամեն րոպե սպասելով, որ Գյուլնարան կարող Է այնտեղից դ„լրս գալ։ Մթնշաղի վարագույրի միջից նա նկատում Է մի ի ն չ ֊ո ր անորոշ գույնի չադրա, որ դուրս Է գալիս Ռաշիդենց տանից և սահում֊անցնում տան հետևի կողմը, Ո՞վ Է դա...

Ասադը խելացնոր վազում Է դեպի այն կողմը, Ոչ ոք չկա, Իսկ Գյուլնարան տանը չէ, Ասադը կատաղում է, տանջվում, Եվ մտածում է. «•/> նչ են ընկել հողի, իշխանության ու հազար մի թանի հետևից... երանի էս ցավը չունենայի». Եվ միայն մի բան է ուզում հիմի, ծարավի է մի բանի, չլինի Ռաշիդը, „ր չլինեն իր կասկադները, Միայն թե ազատվի խանդի այդ այրող նոպանե֊ րից ամեն ինչ կանցնի։

— Рш ո ւր ա գն՛ացել շան ծիծ կերածը•••^1 քայլերն ուղղում է զոքանչի տունը,

Ա լթ սրբեք խանչալը, դրեց թաղիքի տակ, չնայած պ, պատից քաշ էր արած մի ուրիշ դաշույն, բոլորովին ազատ,

Հետո կնոջը կանչեց մոտը, Կինը դժգոհ նայեց նրան 1ւ ասաց.— Վախենում եմ խաթա դուս գա, Ալի*— Քու գործը չի, շան աղջիկ, ինչ ասում եմ' արա,— Ախր ո՞նց ասեմ Ասադի քրոջը, թե Գյուլնարան Ռաշիդի

տուն ա գնացել, ո՞վ կհավատա,— Դու ասա տեսել ես.Կինը զարմացավ Ալու համառության վրա և նայեց նրան

քննող աչքերովւ— Ի՞նչ ես մտիկ տալի, պետք ա ասես, որ Ասադձ Հլ իմանա

ու կնկա գյամը քաշի,— Ախր նրա կնիկը ի՞նչ ա անում, որ գյամը քաշեն,— Նրա կնիկն ուզում է աոաջ ընկնի, չադրան պատռի. կնա.

նոց դուս քաշի, Շատ էլ ես կոմունիստ եմ դառնում, Թող անեմ, /»/*' ասենք' դու չադրադ պատռես, հարամվե ս,

— Չադրաս որ պատռեմ' կհարամվե մ.Բայց Աչին այնպիսի ավազակադեմ, արնակալած աչքերով

կանգնեց նրա դիմաց, որ կինը սաստվեց,— Հա', դե', էդպե'ս,— խոսեց խուլ ձայնով Ալին,— էդպես

կասես Ասադի քրոջը, Իմացա՞ր։Լռությու նը հասկացնում է՝ «իմացա».

Ռաշիդը հոգնած, ջարդված գնաց իր խրճիթը. Պատերը ծա­մածուռ խորշոմներով նայեցին նրան։ Նա նստեց թոնըի ափին, պաղ քարին, Պառավ մայրը ջահրի վրա կռացած* թել էր մանուՏ, իսկ կինը աման էր ւվանում» Ընտանիքը լուռ էր. ՀոգնաЬ Ռա-դ֊քւդֆ ս կ ս ե ց Հ ո ր ա ն ջե լ։

— Ասադի կնի՛կն ասում ա, որ մարգը շատ ա նեղացնուձ

իրեն, — ասաց Ռաշիդի կինը.Պառավը բարեմտորեն հանդիմանեց.— Ա'յ ազջի, ի՞նչ քոլ բանն ա, ի՜նչ ես խաոնվում ուրիձ

գործին,— Ասում եմ, է լ ի ՜ , - արդարացավ կինը,— իմ ասելով. »« •

շիգի իմանալով Ասադին ի՞նչ վնաս կամ նրա կնկան ի՞նչ

5?в

Ռաշիդը հորանջեց ավելի լա,ն և հորա նջես կափկափես կզակը. ^ ^ *

— Տեղս գցի',Բա բան չես ուտո՞ւմ, ա 'յ որդի,Տէ, իսկի հալ չունեմ,

Գաոկելն ու քնելը մեկ եղավ,

Դուրսը բավական մթնել էր, որ ԳյՈլլնարան փախ ե վ . цри! էր ձորը, Ալի են д տան կողմը։

Աչ», կինը նայեց ձորաբերանին և նկատելով Գյոսնաթա,ի չադրայի ֆռֆռոցը, հասկացավ, վրա վազեց.

Հտ , ի նչ ա, Գյոզնարա։

Դյութաբան լացակումած, սարսափած գոչեց.֊ Օջախդ եմ ընկել, Ֆա'թմա, ինձ ուզում ա սպանի...

ազատի է

Ֆաթման բռնեց նրա ձեռքից և քաշեց իրենց, ^ կսզմ իսկ Գյուլնարան ե տ ֊ե տ նայելով՝ կատվի պես կպլոս1 ^ ^ իրանին. *

- Ֆաթմա' ջան, Ֆաթմա' ջան, Էկավ, Щ կգա. " յ ա . խում եմ, х

— Վախիլ մի , հմի կկանչեմ Ալուն, Նե'րս մւոի,

Ֆաթման վազեց ջրաղաց և դոնից ձեռքով կանչեց Աամւ։ ա խոժոռած դուրս եկավ, կնոջը տարավ մի կողմ, Խոսեցին։

֊ ֊ Տար Ռաշիդի տՈլն, ես բան չեմ կարա անի, կառավարոլ ֊ № գ ո ,Հ ա, Ասադը կգա, կսպանի> ես չեմ կարա ազատի,

Հը՜- էդպես անե՞նք.. .

նենք7 <Ш ’ ШШР ՌաշԻդԻ տ" Լնը՛ մ1'նԼև ԱսաԴԻ հհՐս€ Խ ե ց .

Ֆաթմվսն մտածեց, Վազեց տոսն, և մի րոպե անց չ . յբարակ շավղով Ֆաթման ու Գյուլնարան ժայռերի արանքով կ ա ֊ աոմւերի պես սողոսկեչով՝ վազեցին Ռաշիդենց տուն,

* աԺ դԸ վեր թռավ տեղից և ոպում էր քաշվել դուրս, րայո հ ր ա ր ա ն ընկավ նրա մոր ոտքերը, * "

— Ահա' ջան, ասա տզիդ՝ ինձ ազատի մարղիս ձեռեց. սպա, խանչալ քաշեց վրես։

Ռաշիդը բլուզը հագավ ու դուրս թռավ։ Ֆաթման գնաց տուն, Գյուլնարան կծկվեց անկյունում։

— Վախիլ մի', բալա ջան , — հանգստացրեց Գյուլնարային Ռաշիդի մայրը . — կառավարություն կա, քեզ բան չեն կարա անի։

Հետո մի քիլ անհանգիստ նայեց Ռաշիդի կնոջը՝ Ջավահիրին.— Աղջի, ո՞ւր գնաց Ռաշիդը . . . մի բան լանե ն ...Ու ինքը վեր կացավ, գնաց դուրս։ Ջավահիրը գուռը ներսից

կողպեց։Քիլ անց գյուղխորհրդի անդամները կա տա րած ուն երի հետ

գնացին գյուղխորհրդի գրասենյակը, հետը տանելով Ասադին ե դաշույնը դնելով սեղանի վրա՝ արձանագրություն կազմեցին։

Գյուղն իրար ա ն ցա վ իմանալով անսովոր լուրը — որ Գյուլ ֊ նարան իր ոտքով փախել է Ռաշիդի' տղամարդու մոտ և խնդրել է իր մարդուց ազատել իրեն։

Սկսեցին շշուկները.

— *Հախպոլթյուն ա, կեղծավորություն, ի նչ ծեծ, ի նլ բան. երեսը պատռել ա, ուրիշի ծոցն ա ուզում մտնի , — թքեցին մի քա- նի Ասադի կողմնակիցներ և հեռացան գյուղխորհրդից։ Այնտեղ էր և Հասան բեկը, որ կանգնել դիտում էր։ Նրան մոտեցան մի քանի գյուղացիներ.

— Հասա՜ն բ ե կ , էս ի՞նչ բան ա, Ռաշիդն էս ինչե ր ա անում։ Ուրիշի կնիկը ո՞նց ա թողնում մտնի իր տունը։

Հասան բեկը խաղաղ ու հասարակ ձայնով ասաց.

— Ռաշիդը մաքուր տղա յա ։ Վախիլ մի ք։ Ասեք թե Ասադը տաքգլխություն չանի, վնասի, էրկուսն էլ ջահել տղերք են, ափ­

սոս են։Ու հառալեց.

— Փորձանք ա, բալամ, փորձանք։ Ւ՞նչ անեմ, ծեր մարդու չեք լսում, ձեր խոսքն եք առաջ քաշում։ Ո՜ւր հասա նք։

Հետևյալ օրերը Հասան բեկի թայֆան գաղտուկ տարածում էր ա մ են ա զզվելի բամբասանքներ Ռաշիդի մասին։ Նրանք ափ/ասում էին Ռաշիդին և Ասադին, ասում էին «ուրիշի բերանից լսած» խոսքեր, ե այդպիսով բամբասանքը տարածվում էր' լհասկացվե- չով թե ում կողմից։ Խանդոտ երիտասարդների երևակայությոմյը

կ ե ն ո ւմ է ր ամեն կասկածելի լ ո լ ր և ինքն է լ զ ա ր դ ա ր ! ղ ո վ ա պ

լուրր' վերջր չէր ճանաչում դրա իսկական հեղինակին — ն ։ւ ,ն ինքն իրեն։

Ասադին դատեցին, խանչալը դրին գործերի մեջ, իր պա­տիժն էլ թեթև արին' աչքի առաջ ունենալով նրա տգիտությունը և տաքգլխությունը, Մի խոսքով' գործին ընթացք չտվին, վճռեցին գյուղավարի. . .

Գյուլնարան տուն չգնաց, Ռաշիդից տեղափոխվեց իր քեռու տունը, այնտեղից էլ ճամփա ընկավ Գանձակ, իր հոր մոտ,

Ասադը դեղնեց ոխի և խանդի տանջանքներից։ Մտքում դրեց անպատճառ վրեժխնդիր լինել Ռաշիդից, Եվ սկսեց շուա ֊շուա գնալ Ալու մոտ։

Մի օր Ք յարա մը գնաց Ռաշիդի մոտ և ասաց, որ Ալին կան­չում է նրան։ Գյուզխորհրդոլմն էր։

— Լա՜վ,— ասաց Ռաշիդը,— գնա, կգամ։

Առաջ գնաց տուն։ «Չէ, դրանք անպատճառ մի բան ունեն մտքներում»— մտածեց Ռաշիդը, Մի քիչ վատ զգաց այգ մտքից, մեկ ուզեց չգնալ, Բայց հետո էլ մտածեց, որ եթե չգնա' կարող է ընդմիշտ փակել գաղտնիքն իմանալու պատուհանր։ նա գիտեր, որ անզգույշ ք ա յ լ է անպայման գնալը, ռիսկ, որ կարող է շատ վատ վերջանալ, Բայց նա վստահ էր իր բնազդին և լավ համա­րեց գնալ հետախուզելոլ։

Երբ մ ո ե ց ա վ Ալու տանը, տեսավ, որ նա նստած է դռանը.Ալին դիտմամբ նրան ներս չտարավ, այլ սկսեց անցուդարձ

անողների աչքի առաջ խոսել նրա հետ և բարձրաձայն դժգոհել իր հորից,

— Ախր մին ա, էգոլց-էլօր կոմունա կըլի, հողերը կխաոնեն իրար, միասին կապրենք գեղգեղովի, Ի՞նչ պատիժ էր խրվեց հո­ղի պատմության մեջ ու մեզ խայտառակեց,

Լավ, հիմա դու ի՞նչ ես ուզում , — հարցրեց Ռաշիդը մեղմշեշտով,

էն եմ ուզում, որ գեղացոց հաս կզացնես մեր անմեղու-թյունը,

— Ի նլ են ասում գեղացիք,

52934 *հ Գէմիրնյւսն, Бшишг II

—■ Գեղացիք քեզ ու մեզ ուզում են կռվացնեն* ստեր հնարում, թե մենք քեզ վրա փիս բաներ ենք խոսում։ Միթամ մենք ասում ենք, թե գոլ կաշառք ես վերցնում, անառակ ես,,, հազար մի բան։ Թշնամի շատ ոէւնենք։

— Հա', խոսում են։— հոսում են, որ դու հակառակվես ու մեզ չթողաս կռւսակ.

ցության մեջ մտնենք։ Դու որ փիս խոսես, մենք կորած ենք։ Հե՛րն անիծած կայքի "* ամեն բանի՛ Դո'ւս կգամ գեղից։ Եսուղում եմ կուսակցության մեջ մտնեմ։ Մա ն օլում, Ռաշիդ, պիտի ոգն ե ս։

— Սպասենք... տեսնենք... մի բան կարվի, անորոշ պա* աասխանեց Ռաշիգր և մռայլվեց։

— Թե որ չընդունվեմ կուսակցության մեջ գլուխս մահու կսոսմ — խայտառակություն ա։

նրանք երկար խոսեցին այդ մասին, և Ալին հենց մի Գ1ոփ բերում կանգնեցնում Էր այդ մտքի 1՚րա վանելու համար իսկա­կանըւ

Մի երեկո Հասան բեկը կանչեց Ռաշիդին իր մոտ։ Պլանը կազմած Էր և հայտնած Ալուն։ Սա պիտի գնար Ռաշիդի մոտ, մի կողմ կանչեր և դիտմամբ գաղտնի փսփսալով պիտի կանչեր նրան իրենց տուն ուշ գիշերին։ Գաղտնիքը պիտի բացատրվեր նրանով, որ Հասան բեկը վախենում Է իր հարուստ բարեկամնե- րից, թե նրանք կչարախոսեն, որ Հասան բեկը մոտեմոտ Է անում իր թշնամուն։ «Չեն հավատում, որ մենք թշնամի չենք, ե չեն ուզում, որ բարեկամ ըլենք»։ Անշուշտ Ռաշիդը կկասկածեր այս կոնսպիրատիվ և «վատ սարքածյ> հրավերից, կամ կմերժեր, ոք

ասեք Է՝ հասկանում Է իրենց միտքը, կամ իր հետևից պոչ թողնե­լով կղար Իրենց տուն։ Այնտեղ խաղաղ զրույց կանեին, հայրը կխնդրեր Ռաշիդին օղնել որ իր տղաները մտնեն կուսակցության մեջ, սա Էչ ճիշտ Է, խոսքով կհամաձայներ, մտքով' ոչ, բայց թե սա և թե' գըսում հиկлղ պոչը կնկատեին, որ ռլ մի վտանգ չկա

այս տանը Ռաշիդի Համ ար։Մանյովրը հաջողվեց. Ռաշիդը խոստացավ գալ և իրսֆ

եկավ՝ հետևից մի քանի հոգի պոչ թողնելով։Հասան բեկը նրան ընդունեց սովորական խաղաղ հայացքվ>

և Աւի֊Նտրին, որ դաշույնը կախ' նստած Էր գ„ան մ ո տ ,

աւԻդը էՓ ՞թ վ եց ... Իր„ք „ր շատ Էր առաւ ձ ե հե աախուզման մեջ, Բայց ուշ Է ր , նա զսպեց ս ր տ ի տագնապը "

7 ձ ՇԱ Դ7 , 1 \ ԷՐ տաՆ չՈՐԱ Կ" ղմը' " ԼՐ Ատ^ եՐԻ պես սահում Է/А իր ընկերն՛երը,

Հասան բեկը նայեց կի-նա բուն և ասաց.

- Դու մԻ' ^ ա ս ի էլ. Հնա քնի՝, Առավոտը վաղ կգաս, նա- մակը կտամ, կտանես Քյոլրդիստան,

֊ Գլխիս վ ր ա ,- ասաց կի-նա բին և վեր կացավ, գնաս դուրս։ լ **

Ռաշիդը չսեց դոան բացվելը, շների մռմռոցը և Ալի ֊նա բոլ քայլերի ձայնը, որ հեռանում էր,

'Ч е -Կ -Կ ա ,ա ժ ւ />„гЬ дь.. . , „ ս յ > р М _ փակի Խ լա ք» 4„ Ոէէփ ք " ՝ ձ

որ ուզում են իր տունը քանդել,

֊ Որդիքս բաժանվում են, Ք յարա մը գ լ„լխն առնոլմ ա գնում կորչելու, ես ծեր մարդ եմ, ո՞նց անեմ, Տունս քանդվում ա,

ւՒաշիգը խոստացավ, որ կանի՝ ինչ կարելի Է անեչ, և մտքում ծիծաղեց «խենթացած ծերուկի, միամիտ քայլերի վրա,

(Չլինի՞ թե դրուստ, ուզում են կուսակցության մեջ մտ նեբ, ներս մտան Քյաըամը, կ ի ն և Հյուսեինը, կ ի ն զինված Էր

չ լ ա լ ո վ , էնթրիք բ երՒն։ Ռաշիգը հրաժարվեց մնալու։ Չ *

Ա չխճ Դք,ե՚7ին սքն4ամ։ թույնի կամ ստորաքարշությանկասկած չտանի»։

Ռաշիդը դոլրս եկավ շփոթ մտքերով, նա մի կողմից ծիծա­ղդ Էր Հասան բեկի որդիների կուսակցության մեջ մտնելու ան- № փորձերի վրա, որով ոլզոլմ Էին իրենց կորցրած ^

րակա գ ն Ղ, մյուս կողմից էլ տարակուսեց, «չլինի՞ ծերուկը ինքն ք վախում հակառակորդիցս։

« Արդեն ան ե լո ւնն արի, էչ ի՞նչ մնաց անե _ ա .է»սէ և անցավ բակից, * ^

«Թե մնան իրենց հալին... ո՞վ ա իմանում»,Էեոձցի բատրակը հարցը գրեց ե թողեց կիսատ... 'Տեսնենք»։— Բարի գի շ*'ը ,— ասաց իրեն Տամփու դնող Ալան,֊ Բարի գիշե՜ր,

т

ցին ընկերների ստվերները։— Հ՞/»> Ռ ա շի՜դ---—- ծս եմէ— Հա', փորացավն ի՜նչ ա։

Փորացավը Հ ա ս կ ա ն ո ւ մ եմ. շատ ա ուզում իր տղաներինկ ո ւ ս ա կ ց ո ւ թ յ ա ն մեջ ընդունել տ ա ,

— Հ ա ՜ , դրա համա՞ր ա ձ ձ ո * #.ւ ոտք ընկել, Իսկ մենք ք ղ

ըստեղ թաղեցինք պրծանք։— Բո', չէ, չէ մի, պոզե'ր։— Բա որ կալմեջ անեին քե ՞զ ..._ Ես հասկանում եմ դրանց միտքը, Հիմի լեն ուզում իԱ

ձեո տալ, կ ա ոպ ում են կ ո լ ս ա կ ց ո լ թ ։ ան մեշ մտնի, ու էն կռնից,,

խՓել1 ' կ ո ւ ս ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն - իշտահներին թող քացախ խմեն,_ Քյոփողլիներ... կերած կերակուրնե՜րը տես...

Տրվեցին տները։Ռաշիդին ճամփու գնելով' Աչին կանգնեց, որ տեսնի, թե ո վ

է իր դեմից եկողը։Ստվերը մոտեցավ Ալուն,— Ով էր Ալի•••— Ռ ա շիդը՛_ Ո՞րտեղից էր դալիս էսպես » զ ,_ Մեր տանն էր, Ղոնախ Էր ե կ ե լ ,- ասաց հասարակ ձա •

նով Ալին. «Р-ող կարծի, որ Ռաշիդը անվախ, մտերմի պես

գալիս էյ>»— Մենա՞կ էր,_ Հա'ւ մենակ։Ստվերը գլուխը շարժեց.— Բա էնքան բաներից ե՞տը։— Բարիշած ենք, Օմար, Հերս բարիշեց մեզ համար։ ի

մենք հիմի թեկնածու ենք, էլ դուշմանություն չի կարելի,Երբ Ալին մտավ օդան, Հասան բեկը նստած էր լուռ։

խոսում նաև Քյարամն ու Հյուսեինը։_ Թող անեիք՝ ես կվերշացնեի, ասաց Քյարամը,

Հասան բեկը վեր նա յեց։

— Վե՞րջը...

— Վերջը էն կըլեր, „ր շանսատակ կանեի, կվերջանար,Հապա որ պոչը թ ողած ըլեր տանը կամ ընկերների մոտ,

֊ Բան չունե ս. վ ա տեսել, ո՞վ ա իմացել»,— Չէ, բալա մ, էդպես հեշտ չի ...

֊ Բա ի-ն, ա ր ի „ , կ Փ լ ն սկԱե ա аՎ կ Ա պ տ ի մ ի մ ա ա / Ւ է , , . կ ե կ ո յ յ

,Ո , մ կ ամւն , աը Փ կ ի . т »% . ամա մենք !ш Щ ի, նչ ա մԼ քքառասուն, վացցուն տարի... 1Լ

г . 1Ре խ ա յթ վ կ , Ъш 4իաեր рш ։яսուր չէր պատկերացրել։

Անդունդի ահռեչիոլթյամբ բացվեց մատաղ հարազատի կ յա ն ֊ (Ը քառասուն, հիսուն տարի... Եվ սարսափեց...

Եվ առաջին անդամ կյանքում այդպես խ ոցվեց, որ արտա_ սոլքները գլորվեցին աչքերից,

Գայլը լաց էր լինում,Լաց եղավ և գայլի ձագը' Քյարամը,

— Բա ես " ՞ Կ ապրեմ, Իմ հողն էլ կառնի, պատիվն էլ, կյանքն էլ հարամ կանի, Բա ես դրան չվերջացնե՞մ,

կանենք, ԳՆա ՔՆԻ ’ ԲալաԱ՛ Գնա М ' ՛ մԻ ԴՈԼՈ ԿԲաՅ<Ռ> Մի բան

— Չէ, ե'ս պիտի անեմ, որ սիրտս հովանա,Հասան բեկի որդի՜ն ապագա հացի հ „ գսի համար . .

ում, Հասան բեկը երևակայության մեջ տեսնում էր իր „ րդուն աղքատ մուրացիկ , և սիրտը մղկտում էր, Բայց նա սրբեց ա ր ֊ ցոձքները մեղմ ու հեգնորեն ասաց.

֊ Ասածդ կըլի, Ք յարամ, մենակ էնպես, „ր իրան ֊ի ր ա ն Կա!Ի> խելացի ձևով, սպասի՜ր,

Բայց ինքն էլ չհասկացավ՝ ինչպես, հանկարծ թռիչք արեց.— Հերի՜ք ա, վախտն ա, ասեք մ ե կ ֊մ ե կ գան,Գիտեին ովքեր պիտի գային,Ալին գնաց կանչելու,~~ Գոլք հեռացեք ներս,

Քյարամն „ լ Հյուսեինը հասկացան և հեռացան քնելու,ՄԻ Քիչ անց իրար հետևից եկան Դասումը, Մուսան, գ յո լղյ,

633

մոլլան ու Իսմայիլը, Թաղին, մի քանի կուլակներ, որոնք ՜վհրչերս Հաճախ էին լինում Հասան բեկի տանը։ Վտան-գր խմբել էր սկսում

նրանց...նրանք գիտեին, թե ինչ կլինի կանչելու նպատակը։ Վեր-

քերս այդ մասին ակնարկներ լինում էին։ժողովը հանդիսավոր էր և խորհրդավոր։ Մոլլան արտսւ-

կարդ հուզման մեշ երբեմն ֊երբեմն ծանր հոգոց էր հանում։Մինչև լույս փսփսացին, ծանր ու թեթև վերդիր արին

վճռեցին, որ հնար չկա, ետ գնալ չի լինի, կանգնել չի լինի, առա- քր մահ է։ Պետք է խփել — գուցե ճար լինի կռվի մեշ։

Եկավ և Ա լի ֊նա բին, մռայլ նստեց օդայի անկյունում» նստահ մտածում էին և ամեն մեկն զգում էր, որ այս վերշթ խորհրդակ-ցութչունն է։

— Հասան բեկը սկսեց թուքները թափել.— Ի՞նչ եք սսկվել մնացել, էս թուրը մենակ ի՞մ գլխին ա իք.

նում։ Հարուստը աղքատանում ա, աղքատն էլ սովի դուռն ա ընկ­ն ե մ , Պի տ ի խլեն ամեն բան — առաջ իմ հողերը, վերջը ձեր հո­ղերը։ Ջեր կնանոց պտի հավաքեն, ձեզ տանեն մեծ-մեծ տները Փակեն, հայի, ռուսի, մլթոնոլ հետ խառն ապրեք։ Ի՞նչ եք սսկվել, ամենքդ մի կուռը նստել։

Չխոսեցին։— Գնացե՜ք ուրիշ տեղեր — տղամարդ, կնիկ ֊մա րդ, մեծ «է

պստիկ խաոձ ուտում են, քնում, վեր կենում, Աթուռ չկա, նամուս ,կա> Բա ես տղամա՞րդ եմ, ես քյալրալա՞ եմ, ես օրե՞նք, հա­վա՞տ եմ ճանաչում, որ թողել եմ իմ էլը կրակի մեջ։

Ու հետո դարձավ Քյարամին, Ալոճն, Հյուսեինին, որ չհամ­բերելով ներս էին եկել, ե նրանց հետ եկած Ասադին.

_ Բա դուք տղամա՞րդ եք, փափախ ունե՞ք գլխներիդ։ Ա {Ասադ, բա դու ո՞ր օրվա տղամարդն ես, որ կնիկդ գնա գիշերը մնա Ռաշիդի տանը ու էնտեղից կորչի գնա, քեզ ասի, որ էլ քկ կնիկ չեմ։ Կնի՜կ առ սրանից ետը։ էդ ո՞ր կնիկը կմնա կշաիղ, երբ իմանա, որ իր տղամարդու զոռը իր վրա չի բանում էր

Ասադը կարմրեց և սկսեց շնչատել։— Ես հարուստ, դու աղքատ։ Ինչի՞ համար են քեզ սխմում

Գնացիր կնիկդ ետ ուզեցիր, ինչի՞ քեզ տվին դատարան, Ասկ » ի ՜ն լ ունենք՝ տանք իրա՜նք։ Հո՜ղ, կնի՜կ, ն ա մ ո ւս .. ֊ Ախպեր, հ»

բուսս, չենք կարում ապրել, աղքատ ^ չա պ րեք, էս ի%չ յ,ա։ Ջձղ հեա ե մ ֊ մեզ կքնշե՜ն, Հմնպք անգլո՜ւխ,

Բոէպ,ը պապանձվել Էին։ Հա„ան բեկը արծարծում Է _ի ա ղ ա ց ռ ւ մ ը ։ 1

հ * 7 V » » — խանլա Ա կ \ խ է . Ռաշիդի փ „ „ ,4 » ի մ Ա Ի մ «

" վբէ: Փ ի Հ ի ս մ ֆ չո լմ ի ն ձ խ ա յտ ա ռ ա կ ի * ։

Լռեց և դողահար ձեռքով սկսեց փնտրել թոլթունի տոլփը,Բա ո նց ենք անում, Հասան ր ե կ , ֊ հանկարծ րորրոք ֊

վեց Ասադը'

- Ո նց ենք ա ն ո ւ մ , ֊ մեշ մտավ Ք յա ր ա մ ը ,- Էգոլց էն շունը գալու է Ալոլ շ,սզացը աԱ„ լրւ, տանելոլ, կտանք շանսատակ կանենք, պրծավ գնաց, Գալի՞ս ես,

— Գա-Ժ“ ևմւԵրկու տաքգլուխները վեր կաէյա֊ն, իրար ձեռք տվին, Լռություն տիրեց, Հասան բեկը հառաչեց,֊ Ասա դ, դու, Ա լի ֊նա բին, Քյարամն ու Հյուսեինը կանեք, չբոցվեց, հո ձեր „ւ մեր բախտը, թե բացվեց, դոլ, Ասադ>

կառնես քո վրա, Կասես կնկա պատճառով արի, Դու չքավ„ր ես,

1 1 ւ 7 ։ 4լոէ Քե1 պատիժ կտան մի եքէկու տ ա ^ ь -թողնեն կմոռանաս, Իսկ ես կարողությունս շոլրը կածեմ, քեզ կաղատեմ, Ղուռանը վկա, ահա երգում եմ ուտում, Գնա, արա. շահել ես, կդիմանաս, տուն կդառնաս՝ իմ տղեն ես, նրա համար

ասում, որ եթե իմ տղերքը բռնվեն, մենք Էլ ենք կորած, գոլ Էլ։ Կասես — մենակ եմ արել,

Ասադը բռնկվեց.

, Լ ' ~ յ աՎ' ատԱ ՎԿա՛ Մ ա հյնԴԻ Գերեզմանը վկա, ^ կառ_ նեմ։ Թող մենակ նրա արունը խմեմ։

յ եէտՀ աԴԸ Վ* Ոա11ան Р Ш* տՎեՅ Գլուխն „ լ Հպարտ կանգնեց

֊ Վազը օրը ցերեկով արեք,— ասաց խոլլ ձայնով Հասան է*Կ ը ,~ վերէը կասեք, թե սպանող ըլեինք՝ գիշերը կանեինք մեր աԱնըէ Մֆտքո հասկանո՞ւմ եք...

Ա սագը ч վԱ* էմ Էր, ոչ հ աս՜կ անոէմ։ Նրաէն պեաք չէր թվ„լմ Պէ՚միվսարդսՀխ զգուշավորության,

« Տ

Նա այրվում էր վրեժից։Ալին' չնայած որ պատից քաշ էր արած դաշույնը թախտի

տակից հանեց մի ուրիշ դաշույն, տվեց Ասադին, Սա վերցրեց ե կիսովին քաշեց, Դաշույնը ցույց տվեց իր անձայն գռմռող շանատամի սպիտաւկ ցոլքը,

— Ա լի ֊Ն ա բ ի ՞,- մոտեցավ Ասադը անկյունում նստած Ալի.Նաբուն,— գաւԻ ս ես...

— Ո՜վ ա իմանում,— անորոշ ասաց Ա լի ֊Նա բին,— աստծու

բան ա ...Եվ ուսերը վեր քաշեց,Մ ութ անկյունում լռում էր Հեյդարը...

Ջին1 առավոտ էր,Ռաշիդը դուրս էր եկել տնից և ղռանը կանգնեի մտախոհ

նայում էր դեպի ծուռումուռ փողոցները։— Ի՞նչ կա, Ռաշիդ,— բահն ուսին մոտեցավ նրան մի գյոլ-

ղացի և կանգնեց։— Ոչինչ,— խաղաղ ժպտալով նրան նայեց Ռաշիդը և տըն~

տըղեց ոտքից գլուխ։— Հը՞, արտիդ գլխին ե՞ս։— Հա՜, կաղնեցի արտիս գլխին։— Տես, մեզ չխայտառակես, վարուցանքդ գլուխ հանես, վար-

կային ընկեր ութ յունը օգնեց։ Հողն էլ լավն ա,— Ի՞նչ ես ասում, Ռաշիդ, էս ա լծկանն ստացա, դու տես

ոնց եմ էրեխի պես պահում իմ արտը’Խոսակիցն այն չքավորներից էր, որ այս տարի նոր էր սկսաձ

ինքը վարել վարկային ընկերության ձեռնտվությամբ,— էդ հողը հինգ տարի ես իմ ձեռքով եմ փ եյնել,— ասաց

Ռաշիդը,— Հասան բեկի սրտի ծերը շատ պիտի մղկտա...— Մղկտում ա' մղկտա... դու հանգը գնա, տես ոնց են մե­

րոնք վարում, էս տարի սաղ մերոնք վարում են, Հրե՜ս, գնում են։Դեպի այս կողմը շուռ տվին մի խումբ գ յ ո ւ ղ ա ց ի ն ե ր , ոք

չծկաններով ու գութանով գնում էին հանգը, Յուսուֆն էր, Մոփ’ տարը, Աչեքպերը, որ թողել էր չոբանությունը, և մի խումբ п ф

536

ք ա վ ո ր ն ե ր , որ ժողովքներում գ ո ռ գ ո ռ ա յո ւ ց հ ե տ , հիմի լ ո կ ^ к հոգա ծու լուրջ շտ ա պ ո ղոլթ ^քամէВ դ ն ո ւմ Էին հա ն դ ը , '

ՌաշԻդ’ հը՞' Ռ չ ես կս*նգնե* Կ՞ոտոեկ

Ռաշիդի արճիճի շրթունքները բացվեցին, և նրանց միջիցփայլեցին նրա ճերմակ ատամները,

֊Ա յ տղա ասում են Էն յալը, որ Հասան բեկից ^տվել Թաղուն, բեկը շատ ա կատաղել,

Ռաշիդը դարձյալ ժպտաց,Խումբը գնաց, Ռաշիդը ետ ն ա /կ դեպի ք— Օոպրակը տուր, անա',Ռաշիդի մայրը դուրս բերեց յի սևացած

Էր կարկատել, պոկեյ թեչը Ա տվեց նրան,

լ “ ՞ ՝ Զա^ Խ<! * • » ■ *— Լավ,

( Ռաշիդը տոպրակը նետեց ուսերին, գնաց ձորը, Ալոլ ջթազա. ցր ալյուր բերելու,

Առավոտը ջինջ, թափանցիկ աղըրաջրի պես խաղաղ կսքնգնեԷ գ^պի, հանգերի ու սարերի վբա , ճամփի վրա հանդարտ ճըռ- Վօզում Էին ճնճղուկները, Գյուղը հանգիստ ծխում Էր, և Հանդե ֊ Րհ ասնող կովերի բառաչն ոլ հոտաղների խոլլ աղմոլկՀալվում Էին ա յդ խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ,

Գ ա ր ն ա ն ա մ ո ւտ ը տ ո ն վ ո ւ մ Էր բ ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ , բ ն ա կ ա ն ծ ե ս ո վ ,

Ռաշիդը մ ե ղ մ ս ո լ լե յո վ , ի ն չ պ ե ս նրա ս ո վ ո ր ո ւթ յո ւն ն Էր, գ լ ո լ ֊

ցին, Ք ա ր ' ն ա ' ե1ՈՀ հ " Վ ձորը և ս կ ս ե ց մ ո տ ե ն ա լ ջր ա ղ ա -

Հանկարծ վեր նայելով ջրաղացի հետև, ձորի շարունակող

ճՀձէւ՚ձ :1’ ՞" *"*Ռաշիդը գնաց նրա մոտ,

կ ի ն ն ս տ ա ծ Էր գ ե տ ա կ ի ա փ ի ն և լ վ ա ց ա ծ կ ա ր մ ի ր թ ա շ - ակը փ ռ լ Էր ք ա ր ի ն , կ ա ր ծ ե ս ս պ ա ս ո ւմ Էր, որ չո ր ա ն ա ,

Ի՞նչ ես անում Էստ եղ.- հարցրեց Ռաշիդը,

Աւհն ղ1"ւԷ Ա Տ լ1էատեէ' Դ{քել եմ չորանա. Նստի',— ասաց ս՛ > ցորենը հլա չի աղացված, Հմի կպրծնեն,

Ռաշիդը մնաց կանգնած.Ալին պառկեց գետնին։_ Լսի'ր, Ռաշիդ, ասում են' թեկնածուների ցուցակը պտի

գ ն ե ն գեղի կոմունիստների առաջ, Պարզ ասա, մեզ համար ի՞կչ

Հմայության պտի տ աս է— Դե կդնեն' կխոսանք Էդ մասին,_ Դե, քեզ տեսնեմ, մեզ չխայտառակես... Հա', մեկ Է{ մ/,

բան, ամա մարդու չա ս ե ս ,- Ալին վեր կացավ, չորս կողմ նա& ե պատրա ստվեց ասելու ի ն չ ֊ո ր գաղտնիք, Հանկարծ նրա ալ. քերը չարա ժպ իտ նայեցին Ռաշիդի վրա, խլեց ձեռքերը և սկսեք քաշել դեպի գետակի ափը, Ռաշիդը ընդոստ շարժումով իրեն ետ քաշեց, բա յց Աչու պողպատի ձեոքերը կպել էին նրա ձեոքէ-

Սկսեցին քաշքշվել, թափ տաէ իրար, Ոչ մի ձայնլ բացք,

նրանց հևոցը և խիճերի գոռգոռոցը ,Իսկույն քարերի հետևից բուսան Քյարամը, Հյուսեինը, ԱՀ-

նարին, Ասադը, որոնցից վերէինր ԳՅեՅ ԻՐեն ևպլոկած, բերանը ծռմռեչով հարձակվեց Ռաշիդի վրա, Սկսե, ցատկռտելով պտույտ գալ նրա չորս կողմը, հետո նշան դրեց փ«- րին և շունչը փուքսի պես դուրս փչելով' ընդոստ հարվածեց, 1Խ- շֆգը սուր ծդըտաց, բա յց իսկույն ձայնը խզելով կծկվեց վ ր ա , Հետ կա լ հարվածների ժամանակ նա ավեԼի թույլ ցկոսէ- ներ Էր անում, Նա վնգաց, ատամները կրճտեց ու սկսեց նոր թա­փով մաքառեէ Ալու ձեռքից պ ո կ վ ե ի համար, Ալին քացով ավ 3 նքա փոթին* բոթեց թափով ու խոպոա ձայնով ասաց.

— Դե', յա լլա ', ճղե ք ...Խումբը վայրկենապես ցրվեց, ընկավ քարերի արանքն ու ս*

զոսկեց դեպի գյուղ, ,Հեռվից դռներ բացվեցին ա ր ա գ -արադ, ի ն չ ֊ո ր կանայք *

զոցը կտրեցին փախան իրենց տները, Տներից գուրս պրծաե

Հանգիստ գլուխներ։ ^_ Ա՜յ աղա, հարա՜յ տվեք, ա ՜, տղա, հարա յ . . .Գոռաց մի գյուղացի և տոպրակը նետելով իր կն*{ Բ Հ

վազեց դեպի գեղամեջ, Շները հաչեցին ու վեր կացան " Կ ” "Կտուրներից ու գեղերի արանքներից գյուղացիք պ»Կ4 Տ*

դեպի ձորը։

Й. մինչ սրաձք ձորաբերանից նետվում Էին Ա լ * * .էրորվեչով շարժվում Էր գեպի գյոլղւ>։ նրանց հա Նա ™

Т ՛ а Г ձ " զում ԷՒն։ Ոմհար տաւ” 4•ա գերմարդկային ճիգ էր անում առաջ գալու,

“ “ / Т \ “ ' տզա' ա'յ աԴա՛ շփոթված ու չկարոզա ֊ ^ լո վ ասել ։ի ն է պ հեթ։ մոտ վազեց գէՈլզացիներից /

՜ ք " ք ™ ^ ե ց ի ն . . . - լփռտեց Ռաշիդը ե դեյ ծամածռ1լով ցավից նստեց քարին,

Նրան բռնեցին՛ նա փլվեց ինքն իր վրա - պաոկեցրին,֊ ո Վ խ փե3, _ հևիհև վազելով մոտ,

քարտուղարը, ~

— Հասա՛ն բեկի տղերքը... Ասագը, Ա լի ֊նա բին...Աչքերը փակեց,

Խցակումած շնչասպառ վրա վազեց Ռաշիգի զ„ք ան և նստելով գլխավերևը ձեռքով բռնեց նրա գլոլխը, Ռաշիդի յ աա_ ներից արյուն Էր գալիս, Որ սկս„ լմ Էր թ անձրաԼալ սևան ի . փորի տակը թրջվում էր...

֊ Ա՜յ քոլ տունդ քանդվի, ո՞վ էր ..— հար&նօլմ էին Ъпрт,*պ, եկողներ ե գլուխները կոխում կանգնած՛ների թևերի» նեթա՝ սայելու։ г

Կատաղի, գնդակի պես մեջ նետվեց Յուսուֆը, ն այեց Ռաշի- №* , գոռաց ու գամ փռի պես ետ վազեց,

֊ Ադա, կանչեք, ձևն տվեք տղերանց, վ ա զ ե ՜ք ,- ծղրաաց *"1ՐՐ ձայնով և ոռնաց գեպի հանգերը.— էհ ե ՜ե ՜ե ՜ե ՜յ...Ռաշիդը ծանր ոլ դողգռջոլն շնլով օգը թ ո ք հ ն ^ քաշոլմ։

յ՚սլխորհրգի քարտուղարը գրեց Հա,սան բեկի որդիների, Ասադֆ, ԱԺ֊Նաբու անունները և ճիգ էր անռւմ Ռաշիդին ստորագրել տար

Հեռու դաշտում վերուվար էին ոստոստում հինգ ձիավոր, Ւլիցիան էր, որ գալիս էր կատաղի,

Ցուսոլֆը կարմիր կա.կաչ դառածք աչքերֆ բ հ ե ր ը ահռեժ ր ք ո վ այս „լ այս կ „զմ էր վազոլյ լ թյէձե[1,վ մեկ Աոյունք,։ յ ե կ

«ւրշոլգի օձիքը' գոռՈլմ Էր սպաոձ ալի թ ե' %րանց> թ լ ’ ամբ„խի վրա, ՚ *

~ °՜Վ էր, ո՞վ տեսավ, ասեք,, թե *Հ՝ ադիքԱրղ կթափեմ, մբոխը պապանձվել Էր,

_ Ա՜յ աղա, ո՞վ կըլի, նրանք են, է լի ՞..— Գ "*9 Մուխաարքև շրթունքները կծելով պոկվեց դեպի Ալու տունը,

— Տվե'ք, դրանց քոքը կտրեք,— գոռաց Յուսուֆը և վազեց

Մուխտարի հետևից։Բահերով զինված ամբոխը, որի մեծ մասը չքավորներ էին,

*,նկան Յուսուֆի և Մուխտարի հետևից դեպի Ալու տունը,Դուռը, ռր խորամանկորեն բաց էր, Հիմի ստիպված փակվեց։ Ամբոխի մեղրաճանճի թաբունը ծեփվեց տան դռանն ու կըտ.

բանը։ ԲաՀերռվ սկսեցին թակել դուռը։_ Ղո'ւսէ շուն շան որդիէ դո *֊ս։

Կտուրը պոկում էին, կարծես ուզում էին այնտեղից թափ.

վեն ներս։ Պատից քարեր էին գլորում,— Դո'ւս, գլխներիդ կթափենք տունը, դո ւս արեք...Ամբոխը եկավ, ծով կապեց, Նրանք պապանձված, հևիհև նա-

յում էին չ ք ա վ ո ր ն ե ր ի ն , որ կատաղի գոռոցներով պատրաստ էթ ծվատել ամեն ի ն չ ։ Ինքնադատն անխուսափելի էր։

- Այ տղա, ետ քաշեք դ ր ա ն ց ,- գոռաց գյուղխորհրդի Քպ- աււղարը, երբ կատարածուներն ու խորհրդի անդամները հավաք վել էին, Նրանք առաշ անցան ամբոխին զսպելու, Բայց հնաք.նար մտնելու հեղեղի հոծ հորձանքների մեշ,

Ձորաբերանից գնդակների պես ներքև թռան միլիցիոնե,.

ները, որոնցից առաջինը գլխարկը պոկված, ' - Հ * * 1* * աչքերին թափված նետվեց ուղիղ ամբոխի մեջ, Փրփրած Ի շունչն ու քրտնքի հոտը խփեԼով ամբոխին^ ճզեց, խրվ 9 Я ե դետնի քարերը սմբակների տակ ջարդելով գոռաց ու 4-Ы

առավ Ալու տան դռանը,— Ետ քաշվեք, ե'տ, ե 'տ . . . - գոռաց շնչասպառ միլպեաը

մտրակը օդի մեջ թափ տալով ցած թռավ,Ամբոխը խմբվեց նրա չորս կողմը, ^— Սրա'նք են, Հասան բեկի տղերքը, սրանք են, բռնեք..’— Սպասե՜ք, յոլդա շլա ՚ր, սպասե՜ք... քա շվ ե ք... Միլիցիոներներն սկսեցին ցրել ամբոխը, որ ետ քաշվ լ*

իսկույն կրկին օղակում էր նրանց,.,դ Միլպետը մոտեցավ դռան և հանդարտ ծեծեց,

Դուռը կիսովՀն բացվեց, դուրս նայեց Ֆաթման,

540

ներս նայեց, Դռան հետևից առաջ եկավ Ալին, Նա սփրթնած նա.

Արը Ն և լՈե9> ՄԻւԱ1ետԸ եկավ դեպի միլիցիոներ.

— Ժողովուրդը հեռացրեք,— Քաշվեք, յոլդաշլա՜ր, հե՜ռու կաղնեք...Ներս մտան երկու միլիցիոներ և ձերբակալեցին Ալուն։ Սա

էարված հանդարտությամբ, բա յց խոլլ հարցրեց./ նչ ա րլել, ինչի եք բռնում,

ՀՒ միլիցիոներ մնաց այնտեղ, Ալոլ մոտ իսկ յ ի . մյուսների հես, ձի նստեց, քշեց դեպի գյուղը, Ամբոխը հետևեց նրան։ °

Շները հաչեցին Հասան բեկի դռանը, բ ա յ ց վախենալՈվ ա մ ֊ բոխից փախան կտուրը։

Դուռը բացվեց, և գաճի պես սպիտակ դուրս եկավ Հասան բեկը, Նրա հետևից դ , լ ր ս նայեց և Հյուսեինը,

֊ Ի՞նչ խաթա յա , ո՞վ ա ա ր ե լ,- կակազեց Հասան բ ե կ ը , ֊ ախր աչքիս դուս գալն ոլզոլմ էի։ Ռաշիդի սպանվելը ոչ...

— Քավթառ շ ո ՜ ւ ն , ֊ գոռաց Յուսուֆը,— արուն կթափե՞ս...— Աո ւս կացեք, յոլդաշլա՜ր, մի՜ խոսեք,— սաստեո մհւ-

պետը, ° 1լ

Ամբոխը մռմռաց և սկսեց կիսաձայն հայհոյել, անիծերՀասան բեկի տանը վայնասուն ընկավ,Նույն կարգով ձերբա կա լեցին Ղասումը, Մուսան, Քյարամո

ԿՈՐԿ էր Աչի ֊Ն ա բոլ հետ...

Ռա2ԻԴԸ ուշքը կորցրեց, Մեռնում էր, Ամբոխը նորից լցվեց ճորը։

Բլրի ծայրից երևաց նրա կորաքամակ մ ա յ ր ը , որ սա յթա քե ֊ ՛ով վազում էր ձորը, Նա հասավ Ռաշիդի ընկած տեղը, հեռվից Պ 9. ցէցվեց և հանկարծ ոչ մարդկային վայրի ձայնով կռնչաց,

ընկավ Ռաշիդի փռրի կողքին, գեանի վրա, Արյունը թրջեց նրա *կատը, նա դողահար վեր նստեց, ծնկաչոք նայեց որդոձ, ծը- ՂԸրաաց „լ սկսեց հառաչել, զոռ անել, որ լացը գա, Արցունք չկար, Հետո հանկարծ փլվեց.

Ու սկսեց պառավ ձայնով մի բայաթի, մի ո ղ բ , ոռնոց,կսեց անիծել Ռաշիդի բախտը՝ օրուց ֊մանկոլց սև, Անիծեց

Պ օրը, որ ձնեց Ռաշիդին, որ ցավերով բաչոլլեց ու ցավերով

մեծացրեց նրան, Հետո սկսեց գովել նրա հասակը, նրա անունը, որ Ռաշիդ է, ասաց, որ իր Ռաշիդը ջիվան կյանքը սևացրեց, яр քյասիբի օրը լուսանա։

Ու պառավի խռպոտ ձայնը մ ա յր ֊գա յլի վայրի շնչով կաղ. կանձում էր, կտրատում նրա սիրտը, ուզում էր այնտեղի արյունը դուրս պոռթկացնել։

Նրա խորշոմած, սև բերանը դուրս էր ժայթքում մի գանգատ, " Ր այլանդակված, չարչարված մարմնի մեջ կուտակված էրհին օրերից, անգամ դարերից' բեկության ու բռնության գեմ։

Ու այն (Г քյասիբները», որոնց լուսացած օրը երգում էր նա իր որդու դիակի վրա' այդ Յուսուֆը, Մուխտարը, Դուրսունը և Յուսուֆ ները, Մոլխտարները, Դուրսոլնն երը, անո մ,ներ' միանոմւ, միասիրտ' շրջապատել էին Ռաշիդին ու նրա մորը, մտիկ էին տա- լիս հերոսին, որ աչքերը չռաձ նայում էր իր մահվան։

կեսօր էր, որ քննիչը ավարտելով արձանագրությունները

վեր կացավ տեղից.ՀՎերջացավ. պահել կալանքի տակ»։Գյուղխորհրդի շենքը պաշարող ամբոխն սկսեց ցրվել։ Հա­

սան բեկը, Ղասումը, Մուսան, Ալին և Հյուսեինը կալանավոր- վեցին։

— Օձաճուտը կորավ' Քյարա մը,— գոռաց Մովստարը,— օձաճուտը գտեք, կմեծանա, կգա ...

— էլ էդ ° Կ Իր պ"ՐտոՎ չի ԿաՐա անտնԻ է " սաՐեՐՇ>-ձայն տվեց Յուսուֆը.— Ռաշիդը դրա համար չմեռավ, որ օձա- ճուտ երը դան,— Ու բահը թափահարեց օդի մեղ,— Թող գան ու տեսնե ն ...

Չքավորները մռմռացին և սկսեցին խմրվեն դիակից Հեաու,

կալի մեշ...ժոզովն սկսվեց...

Ш 9 թ.

ՆԻԳ6ԱՈ

ы . ы կ կ ն ա ն Ւ գ ^ աոՒ

> . | Ա , է պե„ հ ա ր թ ւ ա կ , Հ է „ . „ մԼկանգնել Էին գետի գծով։

Տները , Ոլո Էին, կյանքը թաքնվել Էր նրանց մեչ ու սսկվել,

Այգիների հողե պատերը ա րկվա ' նրա նարնջով դեղն հ,' 44. ••բէն թաքցնում էին մոռ ու ճերմակ նորածաղիկ ծառերը, Ապ. րի(Ը փչում էր նրանց ճյուղքերի վրա և փթթեցնում կոկոնները,

Մի երիտասարդ թրքոլհի էր Հտապ ոլ յ անրիկ Աահո մ "ափի շավիղներով, Նրա մատղաշ „ ւսերի Ո1 հաԱակի վրակած չադրան ա լիք ֊ա լիք վետվետելով մատնում էր մի բարակ ոլ կարկառուն իրան,

Նա չադրան դեմքին օղակել ե նուրբ ու պիրկ մատներսվկզակի տակ հանգույց էր բոներ Եվ այդ շրջանակի մեջ ամփոփ.Վ I էր նրա փղոսկր դեմքը, նշաձև աչքերն ու մութ ծիծեռնաթև, "լացիկ ունքերը։

Նա մտախոհ' գետնին էր նայում, բա յց միտքն ուրիշ տեղ էր, րրեմն միայն ցնցվում, ինչ-որ խռովքի մեջ ետ ֊ե տ էր նայում'

Դգալով, թե ի ն չ ֊ո ր այնտեղ մեկն իրեն է հետապնդում,

Բ*1 ց Ոչ ոք չկար, Տներն էին միայն կարկամ քարացած' ն ա ֊ բւ նրան իրենց միջնադարյան պատուհաններով, ռր ամայի էինճ ինչպես քարայրներ։

I յ թ^ " լհԻն “ "վերի պես սահեց, գնաց ու հասնելով մի այգու'

* 1 ՏԱ Ш 9 Ь11ШЬ ճամ'ք'1՚ ետ ոլ ասէա ԴոլռԸ Հրելով մը.եէն մէ' ՔանԻ տնակներ կային, Մոտենալով մե~Ա ն Րէ“ 3± աք եՏ ԴՈան էէ" զս* ե* ն ՞ * անցավ մի փոքրիկ սենյակ,

յ »* ծանր տախտի վրա նետելով չադրան՝ նսաեց տաբութե֊

Տ43

տին և մնաց անշարժ, ձեռքին չթի փաթեթը, որ գնել էր բանկոո-

ահռէՄտախռով Էր, Աչքերը հառած մի կետի նայում Էր հատակին

և ինքն իրեն խոսում կարծես, Հարց Էր տալիս իրեն և պատաս­

խանը չկար կարծես<Հանկարծ լսեց այգու գռան չխկոցը, Ցնցվեց, վեր կացավ,

մոտեցավ դռանը և արանքից նա յեց>Մի երիտասարդ տղամարդ Էր եկողը, արագ ու ըստ ր ույ-

թ ի ն զ ա յ ր ա ց ա ծ .Երբ ներս Էր մանում' կինը բաց արեց դուռը, այնպես որ

երիտասարդը կարծես օդի մեջ մտավ ներս։Ե ր ի տ ա ս ա ր դ ն ա ն խ ո ս ղ ն ա ց ն ս տ ե ց պ ա տ ո ւհ ա ն ի ն ու սկսեց

դ ռ ր , նայել, Նրան, երկար յամանակ մնաՏին ա ն „ յ լթ վ ռ մ Է ր ի խ ո ս ո ^ են իրար « ■ » , այնքան մ ս ,ք ե „ Рш фш Ъ М

Էին ն իրար հասկանալի։Ե ր ի տ ա ս ա ր դ ը փ ն չ ա ց , վեր կ ա ց ա վ , մի ա ն գ ա մ ա ն ց ա վ սեն-

յակի միջով և ապա կանգնեց կնոջ առջև.— Ժողովի՞ց ես դալիսԿինը նր ա ն ն ա յե ց լիքը ա չ ք ե ր ո վ և լ ռ ե ց ,

Ե ո ի տ ա ս ա ր դ ն ս կ ս ե ց ծ խ ե լ ե մ ա ն գա լ ս ե ն յա կ ո ւ մ ,կ և ս 4 քին ֊: ա „ ր <ին ( , ն նման պատասխան,, նոփ

“’ 1“ 'է,րԻ„ա„ար,ր կ ,1,ա կ ■'«М "ՎԿ Կն" 4 ' Օ Ի -Ի "-։ 1Ակիսատ դեն „ Կ , - 4 » Վ- М 1ն“ > Г Т -Հանին ու < ա ռ լ կ , 4 Կ "/“ յ* ” " 1ոս,ալ/ւ „ : է Կ 4 ո Կ Я Г

աի Ո ր , и , с Լ կրկիէ ի .ր ա ս - ^ Կ հ “ «՛ * ' * " ■„ ա ր „ * * փ ւ դառնագին , ա , կ թոքերը ^

— Է/ Ի՞նչ կյանք Է, երբ մարդու իր կնիկը իրենր չի՛Երիաասարդր մայրական ,ե ր մ ս ւք յ,.ն , , ա , իր

.ր դիպավ նրա քունքին' Ьш Ц պա<2 Ւնշո֊, ես Էդպես Ա » ա „ - ասաց ն ի „ ա „ , « /

դարոտ ձա յնով,— բա ես ո՞ւմ կնիկն եմ<_ Չեմ իմանում, ,— Բա ամոթ չի՞, ժողովի գնալով ուրիշի կնիկ դաոա է— Չեմ իմանում,— բորբոքվեց Ասադը,— որ ողով

նում՝ աչքերս մթնում Է, ուրիշ բան ես դառնում,

44

Նիգյարը շոյեց ամուսնու մազերը.— Ոչինչ Էլ չեմ դառնում։ Ինչ որ եմ՝ Էլի Էն եմ.Կնոջ փայփայանքը չոյեց Ասադի վերքը։ Նա ուզում Էր գըր-

կել կնոջ դալար իրանը, բա յց ,— առաջին անգամ իր ամուսնու­թյան մեջ — քաշվեց նրանից։ Նրա մեջ զարթնել Էր ի ն չ ֊ո ր ինք- նասիրություն, օտարոտի զգացմունք իր կնոջ առջև։ Կնոջ՝ որիննա սիրել Էր միայն և ուրիշ զգացմունք չէր տածել։

Երբ ամուսնացան— երեք տարի առաջ—Նիգյարը մեղմ ու հնազանդ գազել էր։ Սիրում էր Ասադին. նրա համար էլ թողեց դպրոցը, թեթևամտորեն գնաց սիրո հետևից։ Ապրեցին երկու տարի սիրո մեղմ երջանկության մեջ։ Ասադը, որ սիրելով Նի­գյարին և ծուլանալով թողել էր դպրոցը և ապա մտել կոոպերա֊ տիվ ծառայելու՝ թողեց նաև ծառայությունը և սկսեց «քեֆ քաշելв հոր ուղարկած դրամներով։ Նրանք միջակ այգետեր էին։ Բայց ահա վերջին տարին դեպքը ծեծեց նրանց անդորր տնակի դուռը և Նիգյարին կանչեց դուրս։ Նրա ընկերները, դպրոցն ավարտելով մտել էին ակումբ և ձեռքով էին անում, կանչում Նիգյարին։ Եվ նիգյարը, որ մեղմաբարո էր ըստ երևույթին, հոգու խորքերում ինչ֊որ աներևույթ մտքերի խլրտում ուներ։ Ուսման սերը, որ կարկամել, սառել էր Ասադի սիրուց' սկսել էր վառվել նորից։ Եվ սւհա, երբ ընկերները նրան ակնարկեցին ակումբ մտնել և ուսումը շարունակել նա զարթնել էր երջանիկ քնից։

Ասադը ձեռքը տարավ դեպի գլուխը, ազատեց Նիգյարի գլխի քաղցր ծանրությունից և շարժվեց տեղում։

— Ասա՜ դ, ի՜նչ կա,— գուրգուրոտ փսփսաց նիգյարը և դեմ­քը հակելով Ասադի դեմքին սկսեց նայել նրա աչքերի խորքը։

Ասադը լուռ ու կշտամբանքով մտիկ տվեց նրան և չպատաս­խանեց։

— Չես ուզում, էլի, որ գնամ ակումբ,— խոսեց մեղմաժպիտ Նիգյարը և սկսեց նրա մազերը շոյել,

— Հ ը ՞ , - կրկնեց Նիգյարը։Ասադը գլուխը շարժեց բացասական և մռա յլվեց։նիգյարը բաց թողեց նրան և մի վայրկյանում ամբողջ գուր­

գուրանքը սառած, լուրջ ու անկիրք ետ գնաց նստեց տաբուրետի վրա։

Ու ապակե հայացքով սկսեց նայել Ասադին։

545

35 ն Դեէքիւ-նյսւ1, Бшшог II

Հետո աչքերը պաղած հատակի մի կետի վրա. կարծես խ որ ֊ հըրդածելով ասաց.

— Ուսումդ կիսատ թողիր, ընկերներ ճարեցիր, խելքից հա- նեցին քեզ, դուրս բերել տվին կոոպերատիվից, դարձրին ան­գործ. ..

— Ես իմ քեֆն եմ քաշում,-— գոռաց Ասագը,— ո՞ւմ փողն եմ ուտում, իմ հոր փողը չի ։

Նիգյարը շարունակեց.— Աշխարհքից կտրվեցիր, հիմի կ ինձ ես ուզում կտրեչ

մարդամիջից։ Անջախ մի չա յս աշխարհք եմ դարս դալիս, բան եմ տեսնում։

— Հա ՛՜... էդ քո Ֆաթմա՞ն է լցրել Գլուխդ, նա* է քեզ էդ­պես դուրս քաշում։ Ես էն ղանջըղի հախից կդամ։

— Ասա'ղ, Աստդ, ամոթ չի՞ էնպես մաքուր աղջկան, իմ ըն­կերուհուն, անպատիվ խոսքեր ես ասում,— աղաչական ձայնով կշտամբեց նիգյարը։ Հետո ժպտաց.

— Ես ուսման սերը փոքրուց ունեի։ Ֆաթման ինձ շատ բան է սովորեցնում, բսԱԸ ես էլ իմ խելքն ունեմ, Ա:ւադ։ Ես տեսնում Լմ, որ ես էլ կարող եմ արհեստ սովորել, գործ անել։ Իմ ընկե­րուհիները, դասընկերուհիները դնում են ակումբ, սովորում, աշ­խարհք են դուրս դալիս, ես ինչո վ եմ պակաս։

— Նրանց աչքը դուրսն է։ Մարդ ե*> փնտրում։Նիգյարը սառեց մնաց արձանի պես։ ՜Նա այդպես էր, երբ վի­

րավորվում էր։Լռեցին։ •Ղոլրսլւ, այգում նորեկ գարունն իր դործի վրա էբ։ Հովը ցան­

ցում էր սալորենիների ճյուղերը ե ծաղիկների ձյունը փչում արո­տի վրա։ Ահա ե ոբաբաչստիւ) չստչստոցը դիմացի ընկուզենուցւ Փողոցից լսվեց երեխայի լացը։ Բայց ոչինչ չէր խանգարում ամու­սինների ծանր լոոլթյունը։

նիգյարը վեր կացավ, չթի փաթեթը դրեց տոլաբը, հանեց շո­րերը , հագավ ամենօրյան և սկսեց տան գործին նայել։ Կարծես դրանով պիաի սկսվեր խաղաղ մասը նրանյ/ կենակցության։ նա վառեց պրիմուսը ե ջուր դրեց վրան, հետո անցավ ճաշի պատ՝

րաստութ յա ն։— Ասագը վեր կացավ։

646

Ո~լր , — Հարցրեց Նիգյարը։Ասադը կանգնած մնաց մի պահ և խոզ ձայնով պատաս-

խանձց.

— Չգիտեմ։ Ջհանդամը։— Չայխանա չգնաս։— ^նչի* չգնամ։— Հենց էնպես, Ընկերներիդ կպատահես,— Ես էլ հենց ընկերներիս եմ ուղում պատահեմ, — չար շհշ-

տով խոսեց Ասագը։Նիգյարը լռեց և մեղմ նայեց նրան։Ասադը սպասում էր, թե Նիգյարը մի բան էլ ավելացնի, Մի

թան, որ հանգստացներ իր խռովքը, նա հիշեց իր սիրահարու­թյան աոաջին օրերը, երբ նիգյարից էլի սպասում էր մի խո :ք, որից կախված էր նրա կյանքի ու մահվան հարցը- այնքան սի. րում էր նիգյարին, Հետո տիրեց նիգյարի սիրուն, հանդարտվեց և մոռացավ իր առաջին սիրո մտատանջը, վստահ տեր դառավ Նիգյարի հոգուն և մարմնին։

Բայց հիմա կարծես առաջին սիրահարության տարակույս-

ները վերադարձել է ի ն ֊ ն ա կրկին անգամ նիգյարին տիրելու հո-

գով էր տոգորված, Տ ի ր ե լո ՚լ—կարծես նիգյարը մի թանկագին իք էր ե ընդունակ միայն տիրվելու,

Ասադը հույս ուներ, որ ընկերներին պատահելու սպառնալի֊ էը գոնե կարող էր մի փոքր մեղմել Նիգյարի համառությունը, Բայց զուր։ Նիգյարը ոչինչ չասաց, կարծես հաշտվեց այդ մտքի հետ։

Ասադը դուրս գնաց և դուռը խփեց հետևից,Նիգյարը դուռը բացեց և հետևից կանչեց.— Ասա' դ,— Ասադը կանգնեց մռայլ,— Ի ՞ն չ կա ,

— ճաշին չուշ անաս՛էԱսադը շուռ եկավ' գնաց այգու դռնով դուրս։Ն ի գյա ր ը մ տ ա խ ո հ ա ն ց ա վ տ ն ա յի ն գ ո ր ծ ե ր ի ն է Շ ո ւտ ո վ տ ա ր -

վեց նրա նց հ ո գ ս ո վ և ս կ ս ե ց մ ո ռ ա ն ա լ ա մ ո ւս ն ո ւ հետ ո ւն ե ց ա ծ անախորժ խ ո ս ա կ ց ո ւթ յո ւն ը ։

ներս մ տ ա վ մ ի ոչ եր ի տ ա ս ա ր դ կ ի ն , հ ա րև ա ն ուհի ն . Նա կ ա ա -

т

վի աչքերով մտիկ տվեց նիգյարին, կարծես ուզում էր գողանալ նրա գազտնիքր։

— Ի՞նչ ասաց Ասադր, — հարցրեց նա' կարծես Նիգյարին հարցաքննելու էր եկել։

— Ոչինչ,— Չի ուզում էլի՞, որ ակումր գնաս։Նիգյարր չպատասխանեց իսկույն։ Հետո, քիչ անց ինքն իրեն

հետ խոսելու պես մռմռաց.— Կուզի, ի՞նչ պիտի անի որ...— Հալբաթ որ կուղի... որ գնում ես ի նչ կարող է անի...

փորձող աչքերր նիգյարին հառած խոսեց հարևանուհին։Բայց դեմքին մի խորամանկ և չարախինդ ժպիտի փայլ կարւ

Սպասում էր մի էֆեկտավոր նորություն ամուսինների կյանքի մեջ, որ գրգռում էր նրա հետաքրքրությունը։

Բայց նիգյարր ոչինչ չպատմեց։ Հարևանուհին ինքն սկսեց.— Հիմի կնանիք ակումր էլ են գնում, թատրոն էլ ու ամեն

տեղ էլ։ Ո՞վ է հիմի մտիկ տալիս թե ի'նչ կասեն։ Հիմի նոր օրենք

է՛Նիգ յարն աչքի տակով մտիկ տվեց նրան և էլի ոչինչ չպա֊

տ ա ս խ ան ե ց г Դե ասենք' ի'նչ կա որ,— շարունակեց հարևանուհին

քու մարդը ուսումից հասկացող մարդ է, ջահել է, հակառակ է քեզ, բա յց չի ծեծում։ Այ իմպեսների բանն ասա, որ մարդս սե. յիգ է, ինչ ասի՝ պիտի լսեմ, կս՚տարեմ։

— Որ ուզես՝ չես կատարի, — պատասխանեց Նիգյարը հան­

գիստ։— Ո՞նց չեմ կատարի։ Կսպանի ինձ։— Չի սպանի։ Հիմի էն ժամանակը չի։Հարևանուհին աշխուժացավ.— Բա լավ։ Р'Ь էդքան հեշտ բան է նոր օրենքով ապրելը,

ինչի՞ չես կարում մարգիդ համոզես, ինչի՞ եք կռվում գիշեր-ցե-

բեկ,__ Չենք կռվում։ Համոզում եմ։— Բա որ չհամոզվի ։Եվ հարևանուհին չարախինդ ժպիտով նայեց Նիգյարին։

— Կհամոզվի։

֊ Խոսքի, չհամոզվեց „լ կամ չթողեց կամ ինքը հեռացավ,— Չի հեռանա։

Հարևանուհին լռեց մի պահ և ապա քննող հայացքը մեխելով նիգյարի աչքերին' հարցրեց.

Շա ա եք սիրում իրար։ԳյաՐԸ մպտաը մեղմ ու տխուր։

նրանք լռեցին, Պրիմուսի խշշոցն ու գետի վշշոցը միախառն աղմուկով օրորում էին սենյակի լռությունը, նիգյարը դեսուդեն էր ընկնում իր տնային գործով զբաղված, իսկ հարևանուհին մը- տիկ էր տալիս նրան, չափում ոտքից գլուխ' կարծես առաջին ա ն ֊ գամն էր տեսնում, Եվ իրոք' Նիգյարի գողտրիկ, կառուցիկ ոտքե­րը, նրա ճոճուն իրանը և գիշեր ունքերը աոանձին գրավչություն ունեին այդ պահին, նայեց նրան հարևանուհին, յուրովի ժպտաց և գլուխն օրորեց.

— էս տեսակ գործերի մեջ սիրուն կնիկ լինելը խաթա բան է> ‘Նիգ1ա Ր։ Զգո՜ւյշ կաց,

Ջիգյարն ընդոստ ետ նայեց նրան։— էդ ինչո՞ւ ես ասում։— Շատ ես սիրուն, ցա'վդ առնեմ։ Ափսոս ես։Եվ իրոք, հարևանուհին մտատանջ մտքերով Էր ասում այդ։նիգյարը ոչինչ չպատասխանեց։ Հարևանուհին վեր կացավ

և մի փոքր ևս չորս կողմ նայելով՝ գնաց դուրս։Նիգյարը կարկամած նայեց նրա հետևից, մնաց այդ դիրքում,

մւոախոհ, արձանացած և ապա անցավ իր գործին։

Ասադը մտախռով դուրս գալով տանից' գնաց գետափով վեր, ապա ծռվեց դեպի քաղաքամեջ։

Չգիտեր ո'ւր գնար։"^Ւդյարի հետ ունեցած կարճատև խոսակցությունը, որ առա-

էինը չէր և ոչ վերջինը՝ նրան դուրս մղեց տանից։ նա այդպես էր անում հաճախ, իմանալով որ դա ազդում է նիգյարի վրա ավե- Ժւ քան տանը մնալը և երկար վիճելը։ նիգյարը սկսում էր ան­հանգստանալ, և երբ Ասադը վերադառնում էր տուն, տեսնում էր իր վարմ ունքի ազդեցությունը։

Բա13 ՛Լերջին ժամանակներս նա նկատել էր, որ այդ գնալ-

549

կոոչեչը նույն ազդեցությանը չի աճամ, որ. Նիգյարը Փ "Ի>քւ է ինչ.„ ր , Ուստի և շուտ-շուտ հեռանում Էր տանից' անկարող լինելով

տանել այդ անտարբերությունը նիգյարի կողմից<

— Հը՞. Ի՞նւ ես ման գաւԻս<-ւս1Լե9 նբսյ մ ծան"բձայն, և մի բլուզավոր, կեպին 41խին երիտասարդ' մազերի փուն֊ շը կեպիի տ ակի д ճակատին թափած, կանգնեց նրա մոտ,

Դա նրա ընկերն Էր' Ալեքպերը, չայխանաների մշտական հ ա ֊ ձախորդը, Նա կարմրած աչքերով մտիկ տվեց Ասադին և ծուխը բերնից փչելով ձեռքերը գրպանը դրած կանգնեց։

— Ի՞նչ կա, ո՞ւր,— կրկին հարցրեց Ъш,_ Հենց Էնպես, ման եմ դալիս։֊ Տանի՞ց ես դալիս։— Հա։— Գնա՜նք։Նրանք գնացին գետն ի վեր։ճամփին Ալեքպերը շուտ-շուտ կանգնում նայա Էր փողոց-

ների կողմը:_ ի՞նչ ես մտիկ տ ա լի ,- հարցրեց մեքենաբար Ասադն

աոաշ անցնելով և ընկնելով գետափի քարերի Տ ե ,,֊ Մի- սիըան կնիկ տեսա երեկ, երեսը բաց, Շան քածը ի

~1էկ . Д . , ՒԽ- •'“ ՛>**'« “ * ь7 ; ք “ տ յ"՜ւ*Հ ձ ռ • * ֊՛ ' ы * է։ է յ ’ " ' ք“ ւ <|“ г “զը գտնեմ։

Ասագը նրան նայեց անախորժ զգացումով։- Որ տեղը գտնես' ի՞նչ ես ա ն ե լո ւ,- հարցրեց Ասադը,

— Տ ե ս ն ե ն ք , ա ղ ո ւմ ե մ ճ ա նկ ս գ ց ե մ ։

Ա . „ , ն ա ն հ ա ն գ ս տ ա ց ա վ . 0 ‘ վ է , ‘

ք ա կ - ո ի - ե ր ա,ն Ի Կ - « * « • * “ 1

Հա սցրսւծւ ».ՉԷ, Նիգյարը չի լթ Ի , 4Գ Բ Պ > է* ճանաչեմ Է

„ա ծեց Ասադը, բա յց չՀա նգ^ա ցա վ , Лшршщ Է « ոին Էւ նույնը մտածել ե ա ն ե լ շ ա լ ա կ ե ց նա, Հ «-МГ

ք ե 9 ' „ Ո չ կասես, չադրա՞ն լա վ Է, թ * Р » 9 եէ * - է *

— Բաց երեսը չավ Է, Չադրի տակ բան չի երևում, որ աչքդ սիրի. Իսկ բաց տեսնում ես ու հավանումէ

— Ռլրիշի կնկա՞ն։Ումը կուզի լինի, մի հաշիվ Է, Մեր փնտրածը կնիկ Է, Լավ

բան հնարեցին չադրան գցելը,Ասադը չար հայացքով դիտեց ընկերոջ լկտի դեմքը և երեսը

շուռ տալով գնաց առաջ՝ խորասուզվելով իրեն տանջող մտքերի մշուշում,

«Չէ, Նիգյարին չե՜մ տա սրանց ձեէլը. Նիգյարը չադրան չի՜ գցելու.»— վճռեց նա, զգալով, որ գա միակ միջոցն Է ազատվելու խանդի այրվածքից,

Նրանք ծռվեցին դեպի ներքևի փողոցները և մտան մի թեյա ­րան։

Այնտեղ լցվել Էր շուկաների մշտական հասարակությունը։ Հին խանութպաններ, սպեկուլյանտներ, անգործ, անհայտ մարդիկ և մուշաներ, Նարդիների չրխկոցը, ծխի կապույտ քողի մեջ կո­րած, մռայլ, ապատիկ դեմքերը, նարգիլեի ընկերակցությամբ երկար ժամեր ապրող մենավոր մտասույզ տիպերը ե թեյատան տիրոջ քրմական լրջությունն իր ահա գին սամովարի հ՛ետև— այդ ամենն Ասա դի համար մոռացության հարմար անկյուն .Էր։ Նա սի­րով գնաց նստեց մի խմբի մոտ, որ նարդի .խաղացողներին շըր- ջապատած հետևում Էր նրանց մրցության։

— Որտե՞ղ ես, քյոփօղլի,— նկատեց Ասադին մի -սրիկայա­դեմ երիտասարդ, որ աչքը մի վայրկյան խաղացողներից պոկե- Լով' նա յեց Աս ա դին ։

Ասադը չպատասխանեց և դառնալով թեյարանատիրոջը' թեյ ապսպրեց.

Խաղացողները տարված իրենց խաղերովս գրգռվել Էին ծայր աստիճան և զարերը գցելիս կամ քարերը շարելիս' շրխկացնում էինէ զարկում նարդու տախտակին, հետը թունգ հայհոյելով զա - րինգ քարերին ՛ու հաճախորդներին։

Նրանք բոլորը բորբոքված աչքեր ունեին ե հոգնած դեմքեր, էԽէանք փ*օպդա ձա-յնկր Էին հանում։ Անքուն գիշկւների ն ցոփ ու- ֆյան .բոլոր հատկանիշ երևույթները,

'Աաադն փր IքւօքՀրի հետ կ ս Ա լեքպ երը մ ի ք ի չ .մ տ ի կ տ վ ե ց

« 6 !

ընկերների խաղին, մի քանի խորհուրդ տվեց սրան ու նրան, ապա ետ քաշվեց և թե, պահանջելով' նստեց Ասադի կողքին,

— է ', ի՞նչ ես նոթերդ կիտել,— դիմեց Ասադին։Ասադը չպատասխանեց։— Գիտեմ, մտել ես կնկանդ փեշերի տակ։ Հերիք է, տղա.

մարդ կաց։ Ի՞նչ ես ջուրր քաշվել,— լրացրեց Ալեքպերր, գուշա- կելով Ասադի մ տահ ո գութ չան պատճառը։

Ասադր մտիկ տվեց Ալեքպերին, ուզեց պատմել իր ներքին ցավի մասին, բա յց սպասում էր, որ Ալեքպերր դարձյալ ստիպի։

Բայց Ալեքպերը չվերադարձավ իր հարցին։ Մինչ Ասադը մարդ էր փնտրում, որի առջև բանար իր սիրտր.

— Գիտե՞ս ինչ, Ալեքպե'ր։ Ես քեզ իբրև ընկերի կասեմ, մի', տըդ պահիր, Ես դարդ ունեմ, որից չեմ իմանում ոնց եմ պրծնե-

լոս— Ւ՞նչ դարդ։— Կնիկս ուզում է չադրան գցի։— Ուզում է չադրան գցի՞, թողնո ւմ ես։— Չեմ ուզում։— Չես ուզում՝ պրծավ գնացւ էլ ի նչ դարդ։— Բայց կնիկս ուզում է։ Ա յ , ց ավն ինչ է։— Բա դու ի՞նչ տղամարդ ես, որ կնկադ ուզելուն ես նայում։

Ւող ուզի, ուզի' կենա։— Չի լինում; Վախենում եմ գնա։Գնա՞, Ո՞ւր պիտի գնա, Հո՞ր տունը, Կթակեն ետ կուղարկեն։Ասադին ծակեց այս կոպիտ ընթացքը մի խոսակցության,

որ նա չէր ուզի Ալեքպերի հետ անենալ, Եվ ընդհանրապես նա Նիգյարի կամքի վրա էդպես հասարակ չէր նայում, Սիրում էը Նիգյարին և չէր ուզում սիրտը կոտրել, Եվ եթե հակառակեր էլ չադրան գցելուն, ուզում էր համոզելով անել և ոչ թե զոռով։

Ասադը դեռ գոհ 4, չէր, որ ինքր ընկել է այդ ցոփ ու լկաի ընկերների շրջանը, Բայց ի ն չ ֊ո ր ակամա շարժումով նա իրեն ըն­կած էր տեսնում նրանց ընկերության մեջ և չէր կարողանում պոկվել, Նրանցից Ալեքպերն իր դպրոցական ընկերներից էր, որԸ ստահակության համար արտաքսվել էր դեռ ստորին դասարաննե­րից մեկից, Մյուսներն Ալեքպերի ընկերներն էին, որ հետո նրա մի- յոցով դարձան նաև Ասադի ընկերները, Նրանք հինգ հոգի էի*

Երկուսը նախկին վաճառականների որդի, որ հիմի այգետեր է ի ն - Սադըխն ու Սաֆարը, Մյուս երեքը Երևանի դաշտի գյուղերից Էին-նախկին կալվածատերերի որդիներ, որ հիմի ապրում էին իրենց տան իրերի մնացորդները ծախելով։ Մեկի անունը Ջաֆար էր. սա խմբի պարագլուխն էր, նրա խոսքերով էին շարժվում մ,ուս երկուսը-Մահմոլդն ու Ալին' իբրև գյուղացիներ, և այսպի.սով, խմբի հեգեմոնիան վերցրել էին «գյուղացիները»,

Ասադը, որ նույնպես գյուղացի էր, Արաքսի ափից, անզգալի կերպով ենթարկվում էր Ջաֆարին, որի խոսքը հեղինակություն էր խմբի մեջ։

Զաֆարը մարս արեց Սագը խին և հաղթական ու չար հայաց­քով նայեց նրան, Սա բարկացած ետ հրեց նարդին ու թեյ պա- հանջեց։ Մյուսները ետ նստեցին։ Ապա նայելով Ասադին' սկսե­ցին ծաղրել նրան,

— Քյոփօղլի, կնկադ թողնում ես, որ ակումբ գ ն ա ՞,- ն կ ա ֊ տեց Հաֆարը' աչքի տ ակի կապուտցած դեմքը լկտիորեն դա րձ ֊ նելով Ասադի վրա։

Ասադը կարմրեց,— Ո վ է թողնում որ գնա։— Ո վ է թողնում, ա յ , դո'ւ։ Տեսնող եղել է։ Գնում է, ի՞նչ

ես թաքցնում, ս ա ր ս ա ՜ղ , ֊ վրա բերեց Սաֆարը,Ասադի ինքնասիրությունը վիրավորվեց։

Իմ կնիկն ակումբ չի գնա. Չեմ թողնի։֊ Մի կնիկ, որ քեզ պես ջնջոց տղամարդ ունենա, ակումբ

էլ կերթա, ամեն տեղ էլ։Ասադը բարկացավ.— Բերանդ մաքուր պահի, շո՜ւն շան որդի, իմ կնիկն ուր Էլ

Հեա, նամուսով Է։*1ե, որ նամ ուս ով Է, թող չգնա։

Ասադը վճռական ձայնով խլացրեց նրան.Չի Էլ գնա. կտեսնես։

— Կտեսնեմ, Էն Է լ կտեսնեմ, ոնց կգնաս ակումբի դռանը կսնգսնգաս, մինչև կնիկդ դուրս գա ակումբից։

Այս ամենը խորապես վիրավորում Էր Ասադի նուրբ սիրտը, քա18 չէր ուղում ընթացք տալ իր ներքին ձայնին, որ միշտ դրդում էր նրան հեռանալ այդ խմբից, նա միայն պաշտպանողական

դիրք բռնած* դեռ շարունակում էր պաշտպան ել իրեն ե իր կնոջը, րաքց ընկերներն աշկարա չարությամբ ե արհամարհանքով կեղտոտ ակնարկներով խոցում էին նրա սիրտը, Ասադն զգում էր, որ Նիգյարի անունը ցեխոտվում էր աքղ կեղտոտ մթնոլորտի մեջ, ոլոսփ ե աշխատում էր պաշտպանել նրան։ Բայց սրտի խորքում զդոէմ Էր նաև, որ ինքն Էլ համաձայն չի Նիդյարի նոր փորձերին, և Էապես ընկերներին համախոհ Է այդ բանում, & ո ղ որ իր ըզ. գացումներն ավելի բարդ Էին և այլն, Կամքը թուլացել Էր, ե զսպանակները լավ չէին գործում, Ահա այս քանի՜ անգամ էր, որ նա վճռում էր հեռանալ այգ փչացած ընկերությունից, բա յց դես նրա մեշ էր, և այդ լկտի տղաները կեղտոտ ձեռքերով շոշափում է թ իր ե Նիգյարի մաքուր զգացումները,

Բայց ի՞նչ էր սպասում իրեն, ք^նչ էր անկու "նիգյարը, Պի. տի նետե՞ր չադրան, մտնե՞ր հասարակության մեշ, թե՞ պիտի ան. սար Ասադի արգելքներին և մնար տանը։

նիգյարը, իր գեղանի նիգյարը, թռչում էր ձեռքից։ Այդպեսէր պատկերացնում իր դրությունը Ասադը։

Եվ չէր իմանում ինչի՞ն կառչեր, ո՞ւմ դիմեր, ի՞նչ աներ։Տղաները վեր կացան։ ճաշի ժամանակ էր։— Գնանք ճաշարա՞ն,— հրահանգեց Ջաֆարը։— Գնա՛նք։Եվ խումբը դուրս եկավ թեյարանից։ճամփին խոսում էին պատահած կանանց մասին, սրախո•

սում, ակնարկներ ուղղում նրանց։ Ասադը կատաղում էր. կար­ծես այդ բոլորը իր հասցեին է։

«Ի՞նչ կէինեքւ Նիգյարի դրությունը, երբ չադրան գցի ու անց­նի սրանցպեսների մոտովս— մտածեց նա և մի ինչ-որ ծակ*§ զգաց սրտում։ Դա և' խանդ էր, և' ինքնասիրություն, к' չարու­

թյուն՝ ընկերների հանդեպ՛Մ տան ճաշարան և առանձնացան սենյա ՛կի խորշոէմ։

հ ա կ ե ց ի ն փ ի թ ի ե գ ի ն ի ։

Մի կես ժամ ա ն ց ա ր դ ե ն ն ր ա ն ք կուշտ ու գինով Էին։ Տ պ ՝

ն ե ր ը բ ա ր ձ ր ա ց ա ն , ն ր ա ն ք ս կ ս ե ց ի բ ա ր ձ ր ֊բ ա ր ձ ր ք ր ք ջ ա լ, Л»/<г յ կ , ծ ա ղ ր ե լ մ յո ւս ճ ա շ ո ղ ն ե ր ի ն , р ш у ա կա ծ ա ն ո թ ն ե ր ի ն ,

կանանց։

Հետո խոսք բացվեց Ասադի վրա, Ա,եքպերր պատմեց նրա ն նիգյարի սրված հարաբերությունների մասին,

Ջաֆարն արհամարհանքով նայեց Ասադին.— Տես, քո գլխին տղամարդու գտակ Է դրա՞ծ թե կնկա լա .

չակ։Ինչի ես ասում,— գրգռվեց Ասադը։

— Կնկադ բաց ես թողնում ձեոի՞ց,— հարցրեց Ջաֆարը շեշտակի։

Խնչի եմ բաց թողնում։Չադրան թողնում ես, որ գցի*։

— Որ գցի ի՞նչ կլինի։— Ի նչ կլինի։ Որ գցի' Է լ քոնը չի,— Բա ո՞ւմն Է ։

— Իմը սրանը, խալխ ինը, Շա' ն որդի, դա իմ աչքի ղաբա. վուլն ես, չէ՝ ի՞նչ, երեսը բաց ես անում սւ ուզում, որ խալխը կ ը ֊ նիկդ ձեռիցգ չխլի։

Ասադը զինաթափ էր լինում։Նա համաձայն էր ներքուստ։ Միայն արտաքուստ քանում էր

պաշտպանվել, Նա տեսնում էր աշկարա, թե ի'նչ վիճակ էր р и. «եղծվելու իր համար, եթե նիգյարը երեսը բանար,

Եվ վերքին ժամանակները նա միայն մի բանի մեշ էր կենտ. 1անաՅՐեԼ իր » ւշքն ու միտքը—Նիգյարի գեղեցկության, Նիգյա ֊ րին դիտելու որպես կնոջ, որպես առարկայի, Տարիներ ապրելով մեշչանական կյանքով՝ նա ուրիշ ոչինչ չ է ր տեսնում Նիգյարի

| Բա{9 եթե միայն կին ու հաճույքդ Չէր հասկանում Նիգյարի| մղումների բուն պատճառը, Տղամարդու ոեոական զգացումը կ ո ւ ֊

Р "Տրել էր նր ան։Եվ նա հիվանդագին հայացքով է ր նայում կյանքի վրա, Նրա

ձ*մար մի նպատակ կար միայն— Նիգյարին թաքցնել իր ծ ա զ ֊կավոր չադրայի տակ, մտնել այդ չադրայի ստվերի մեշ, ապրել

Նիգյարի հետ, մենակ, հեոոէ դիտող և որսող աչքերից,— Տղամա՛ՐԴ Կա3> խո'սքդ արա, մի' թողնի կնկանդ ակումբ չաԳբան գցի,— խոսեց Զաֆարր,

Հ1*Ւ >— տարակուսեց Ասադը»Ծեծի , քո խ ոսքն արա։ Վախի'վ մի, որ ծեծն*՝ կլսի։

սադն ի ն չ ֊ո ր անմիտ քաջալերանք զգաց, ԵՎ մտածեց.

«ճիշտն էլ սրանց ասաձն է ես շատ եմ քնքուշ Նիգյարի հետ»։

— էդ ա,— համոզեց Ալեքպերր,— ինչքան կոշտ լինես կնկա֊ նըդ հետ' էնքան քեզ կլսի՛ Հին ճշմարտություն է։ Խմի ։

Գինին գրգռելով Ասադի նյարդերր' նոր ուժ լցրեց նրա մար. մրնի մեջ։ նա քաջալերվեց, զղաց, որ վճռականությամբ կարող Է կոտրել նիգյարի հա մ ա ռութ յուն ր։

Եվ վճռեց կտրուկ միջոցներով արգելել Նիգյարին ակումբ գնալ։

— Էդ Է, դրուստ եք ասում, պետք Է կոշտ լինել։ Ինչքան փա­փուկ ես վարվում' Էնքան կինր համառում Է,— խոսեց աշխույժ եղանակով Ասադր և սկսեց խմել։

Եվ արդեն Նիգյարին համոզելր նրան հեշտ թվաց։ նա ուրա­խացավ և մտերմություն զգաց դեպի րնկերներր։

Օրր թեքվում Էր։ Երիտա ս ա րդն երր վեր կացան և վշտացաե ու դանդաղ շարժվեցին դեպի թեյարան։

նոր հաճախորդներ Էին եկել լցվել այնտեղ։ Նոր թեյ Էր պատրաստվում։ Իսկ պատի տակ երկար սաքուի վրա հանդիսա­վոր կեցվածքով նստած Էր աշուղների դաստան, որ սարքի Էք գցում սազ ու դաֆր։

Ջաֆարն ու մյուսներր նստեցին իրենց սովորական անկյու­նում և բութ ու կուշտ հայացքներր հառելով հաճախորդներին ըս- կրսեցին կիսանիրհուն դիրքերով սպասել աշուղների երգին ու թե- յին։

Մթնեց։ Թշթշող սամովարր ներս մտավ հանդիսավոր հյու­րի պես։ Հաճախորդները աշխուժացան։

Մի քիչ անց' աշուղն սկսեց ճնկճնկացնել իր սաղր։ Տիրեց հանդիսավոր լռություն։ Եվ թեյի բաժակներր ծնկների ու ափերի վրա' հաճախորդներն սկսեցին ունկնդրել աշուղին։ Սա սկսեց գեո I։վագել։ նրան րնկերակցեց դաֆր։

— Այ սաղ օլ,— լսվեց այս և այն կողմից' աշուղին քաջա­լերելու համար։

նրա չեչոտ ու կաս֊կարմիր դեմքր Ժպտաց, կույր աչքերը կծկվեցին և երանությամբ մտիկ տ վին առաստաղին, և նա սկսեց է Աշուղ Ղտրիբի» հեքիաթր. երգախառն շղթայով ձգվեց, արծարէ- վեց ու սկսեց գերել ունկնդիրներին։

556

Երիտասարդ խումբը տարվեց աշուղի հեքիաթով, և կես դի. նով հայացքներն հառած' նրանք լսում Էին ու հետևում,

Միայն Ասադը հետաքրքիր ոլ զգաստ' ունկնդրել սկսեց աշու­ղին' նրանից սպասելով իրեն կրծող ցավի դարմանը, նա պ ա տ ֊ կերացնում Էր աշուղ Ղարիբին, զգում Էր նրա տանջանքը օտա­րության մեջ, նրա կարոտը գեղեցիկ Սանամին, նրա արկածալից ճամփան մինչև Ըիֆլիս և վերջապես նրա մուրազին հասնելր,

Նրան թվում Էր, թե ինքն Էլ Ղարիբի պես հեռու Է իր Աանա֊ ւէից, Եվ մտքում երանի Էր տալիս Ղարիբին, որ թեև հեռու Է Ս ա ֊ նամից, բա յց գիտե, որ նա հավատարիմ Է իրեն,

«Ո ւր Սանամը, ո՜ւր ն ի գ յա ր ը » , ֊ մտածեց երիտասարդը դառ. նորեն և դիտեց, նրան թվաց թե արդեն կորցրել Է նիգյարին և զարմանում Էր, թե որքան երկար են թվում այն ժամերր, որ անց է կացրել նիգյարից հե ռ ու։

«Տեսնես ի՞նչ Է անում նա հիմի, տանր, մենակ»— մտածեց Ասադը և մղվեց դեպի տուն, Այո, գնա տուն, տեսնի ի'նչ փոխվեց, ի նչ կասի հիմա նիգյարը։

Եվ առանց խոսելու ընկերների հետ, աննկատելի դուրս եկավ թեյարանից և գնաց տան ուղղությամբ։

Գինին չէր հարբեցրել նրան, բա յց մի քիչ աշխուժացրել էր նրա նյարդերը։ Նա տրամադրված էր խոսելու, պատմելու, լաց լի ­նելու, սիրելու...

Հասավ իրենց տան դռանը։ Փակ էր, Դուրս եկավ հարևանը, Ասադր նայեց իր բնակարանի կողմը, ճրագ չկար, Տագնապեց.— ն ի գ յա ր ը տ ա ն ը չ ի ՞ ։

Չէ,— մեխեց հարևանը։— Բա որտե՞ղ է։— Չեմ իմանում։

Ասադը զգաց, որ թուքը չորանում է բերանում, նա վիրավոր, վեց. «Ինչպես թե չի իմանում, Այդպիսի բանը ինչպե՞ս չեն ի մ ա ֊

, մտածեց բարկությամբ, կարծես հարևանը պարտավոր էր հետևելու Նիգյարին,

Ա սա դը ետ դ ա ր ձա վ և ս կ ս ե ց ա ր ա դ -ա ր ա գ ք ա յլե ր Ո՜ւր էր

Գնում, ի ն ք ն էլ չգ ի տ ե ր , ն ա յե ց դ ե ս ո ւդ ե ն , գ ո ւց ե մ ի տ եղ երևա նի-

Դյարը, կ ա մ պ ա տ ա հ ի ծ ա ն ո թ մ ե կ ը և տ ե ղ ե կ ո ւթ յո ւն տ ա , թ ե ուր է նա։ նա ս կ ս ե ց ք ա յլե ր ն ա ր ա գ ա ց ն ե լ.

«Չփնի՞ որևէ տղա մաթ զու հեո է գ ն ա ց ե լ,.» ,— անցավ այս միտքը նրա ուղեղի միջով և նետի պեո ծակեց։

Եվ ո՞վ է նա, որ տարել էր նրան, Ի՞նչ բան ունի նրա հետ

'ԳԳքաԲԸ-Ասադն սկսեց հորինել մի ամբողջ պատկեր, գայթակղություն,

դավաճանություն. Ենթադրությունը թվաց ճիշտ, իրական, փաստ, և նա սկսեց շնչատել հուզմունքից, Րոպեները երկարացան, սկսեւ ցին խեղդել նրան իրենց ծանրաշարժ ընթացքով, Նա ուզում էր

գոոալ։«Ահա թե ի'նչ է եղել նա. տես ինչե՜ր է անումЛ,քՀա{ց ինչպե՞ս գտնի, որտե՞ղ գտնի, ո՞ւմ դիմի, Ետ դարձավ

տուն, Հարևանը կրկին դուռը բացեց և մի քիչ էլ փնթփնթաց, գնաց իր բնակարանը, Ասադը կանգնեց դոան մեջ և սկսեց դիտել գետա-ւ փի երկու ուղղությամբ, Մ երթ ֊մերթ ի ն չ ֊ո ր ստվերներ էին սահում նեղ փողոցներով և հալվում մթության մեջ, Երբեմն երևում էր մի կնոջ կերպարանք, որ դավադիր շարժումով դուրս էր ցայտամ փողոցի սւնկյանից, գալիս Էր, դալիս և հանկարծ կորչում մյուո

փողոց ի մեջէն իգ յա րը չկար» չէր երևոէմ։«ՉԷ՛, պարզ Է, մեկի մոտ Է»,— այրեց այս միտքը հրաշեկ

շա մփուրի նմա ն Ա սա դին։Նա վրեժով ու ատելությամբ լցված դեպի «ա յն մարդը», ոբի

մ*աէ Էր անշուշտ Նիգյարը՝ միաժամանակ հետաքրքրիր Էր տես­նելու նրան, այդ երջանիկ. Էակին, որ տիրել Էր Նիգյարին։

Խանդի զգացումը ճնշեց ու ստորացրեց Ասադին' զարթեցնե­լով նրա մեջ գազանային բնազդներ — սպանել, ոչնչացնել հակա- ռակորգին և ետ խլել իր սեփականությունը։ Նա ատելության ե սիրո խառն զգացումով լցվեց դեպի Նիգյարը, Պատրաստ Էր ըս- պահելու նաև նրան,

«Ա՜խ, ի՜նչ լավ կլիներ որ ,ն.ա չլիներ աշխաըհֆիս երեսին»,—մ*, ածեց Ասադը և հառաչեց,

Եվ իրոք' Նիգյարը նրա համար այդ պահին միայն տանջան­քի աղբյուր Էր։ Նա երանությամբ նայեց բթության մեջ անցնող մի ծերուկի, որ միամիէո գնում Էր տուԽ

«Ծա ոչ սիրում Է, ոչ խանդում»,— ասաց Ասադը լսելի նով ե դարձյալ հառաչեց։

Հուսահատությունը խեղդել սկսեց նրան։ Ի՞նչ անի Հիմա... մոտեցան եՈԿ^ Կ ք ա յք . նրանցից մինը նման Էր Նիգյարի ֆի. գուրային։ Մի թե նա Է, Ասագն աոաջ գնաց, Ա յ „ ֊նա Էր,

֊ Հը՞, Ասա՞դ, դո\ ե ս , ֊ մտերիմ ձայնով հարցրեց նիգյա- րը և կանգնեց։ յ

Կանգնեց և ուղեկցուհին,— Գնանք ն ե ր ս , ֊ դարձավ նրան Նիգյարը,

Ուղեկցուհին ցած ձայնով ասաց, որ շտապսւմ է տուն, Նի­գյարը չպնդեց, Նրանք բաժանվեցին, նիգյարը ներս մտավ այգու դռնից,

֊ Ինչո՞ւ էիր դ ռ ա ն ը կանգնել։_ հարցրեց նիգյարը,

Ասագն ուրախությունից չպատասխանեց, Նա գտած էր հա­մարում նիգյարին և միայն լուռ հետևեց նրան մինչև բնակարա֊ ն/, նիգյարը իր բանաէիով բացեց դուռը, և նրանք ներս մտան, Լամպը վառվեց շուտով, և սենյակը լցվեց լույսով և ուրախոլթյու֊ նավ.

Որ տե ղ էիր։ — հարցրեց Ասադը,֊Ը ն կ ե ր ո ւհ ո ւս մ ո տ , ֊ ասաց նիգյարը , ֊ ինչո՞ւ չեկար ճա­

շին, դո՞ւ ուր էիր, կ ի թեյարա՞ն էիր գնացել,Ա ս ա դ ը յ ի ա , ն < ա ռ ս ,ւ կ , ն

Ь Р ш Ь , < ա ո „ լ ա կ ն ա վ է է ի ^ I * *

լ հ ր . թ ռ ա վ , Ь ш է ր լ ե ո ա ն ի կ ւ , ք ,

խ ա ն դ ի վ ա „ Ո ի , , ա , ա կ յ ե ն թ ա „ ։ա ւ „ վ ա է ^ ա .

յ « — Ւ է — „ , պ . Ո է Ի ի կ պ է . կ ,2 -շ ր , անր երազ ու տեղը մնացել Էր հասաբակ մի իրողություն, կէԳՏաբԸ այստեղ Էր, անդավաճան, մտերիմ,

Նա գրկեց իր կնոջը և սկսեց բորբոքված համբուրել նրան, իգյարը մի քիչ զարմացավ, բա յց տեղի տվեց, Բայց ցրիվ Է„

նա։ նրան պաշարել Էին ուրիշ մ տ ք ե ր , Ե ր և ո ւ մ Է ր , „ր ը ն կ ե ր „ լ հ ո լ

Ш ը ի ն չ ֊ ո ր վճռական խոսա կցով յուն Է ր եղել, Դա զգացվում Р րա զուսպ ու մի քիչ սառն վարմունքից, Սառն ոչ Ասադի հան-

4 պ, այլ ամբողջ իր շրջապատի, ներկս, կացության,

4 գ յա ր ը փոխվում Է ր ժամեժամ, դառնում Է ր օտարոտի սագի աչքում, Միաժամանակ թվում Էր ավելի ու ավելի գեզե-

8իկ, թանկ' ինչպես ձեռքից գնացող, կորչող մի բան,

— Քեղանից գինու հոտ է գալիս,— նկատեց Նիգյարը, ո՞ր.

տեղ էիր։— ճաշարանում,— մռայլ պատասխանեց Ասադը' ձայնի

գրգռված շեշտով։— Ընկերներիդ չես ուզում թողնել, Էլի ։

— Չ Է .

Ասաց Ասադն ու սպասեց Էֆեկտին, Բայց Նիգյարը ցրված Էր խոսում, ըստ երևույթին չազդեց, Հետո արտասանեց.

— Դու գիտես, ի՞նչ կարող եմ անել։— Ի՞նչ պիտի անես,— բորբոքվեց Ասադը,— դու քո անելիքն

անում ես։_ Ի՞նչ եմ անում։— Գնում ես ակումբ, ժողով, չադրադ գցելու ես, դառնալու

ես խալխի կնիկ։_ Ո՞նց թե խալխի կնիկ. Ես ուսում եմ առնելու, մարդամեջ

մտնելու, Մնացածը' Էլի Էն եմ, ինչ որ Էի։— Է, Էն չես, Դու հիմի փոխվել ես, Հենց իրիկունս Էն չես,

ինչ որ Էիր առավոտը. Ի՞նչ եք խոսել ընկերուհուդ մոտ, ովքե ր

կային Էնտեղ։— Ուրիշ աղջիկներ ու կնանիք։ Էլի ժողով կար։ Մեզանից

մի քանիսը վճռել են ակումբ գնալ, սովորել,— Չադրաները գցել,— Չադրաները գցել, Ինչի՞ ես դեմ' չեմ հասկանում, Տես, քա­

նի՜ քանիսն են գցել, Իմ բոլոր դասընկերուհիները գցել են, Մե­նակ ես չեմ, ինչի' ես զարմացել, իրար անցել, Ասա'գ,

— Ամեն բան կտանեմ, Էդ մեկը չեմ կարող տանել,— ըն­դոստ շարժումով վեր կացավ տեղից Ասադն ու գնաց նորից պա-

տուհանի մոտ։— Ինչո՞ւ, պատճառն ի՞նչ Է։— Պատճառն Էն Է, որ դու պիտի դառնաս մի մատ մեղք

խալխի մեշ, Ամեն մի գյադա աչքը պիտի տնկի վրադ ու հազար Ц կեղտոտ բաներ մտքումն անց կացնի։

— Դու խանդում ես։| _ Չգիտեմ, ես մեռնում եմ։

_ Բա ո՞նց պիտի անես, երբ չադրան գցեմ։— Չեմ թողնի, ինձ կսպանեմ։

560

— Չես սպանի, Կսովորես, Ամենքն Էլ Էդ են ասում, բա յց սովորում են,

֊ Մարեսար կընկնեմ, կփախչեմ Էստեզից,Նիգյարը լռեց։ Նրա թախծալի աչքերում նկատելի էր թե

հաստատ վճիռ իր անելիքի մասին և թե մտատանջություն՝ Ասա- դի վերաբերյալ։

Ասադը վեր թռավ տեղից և մոտեցավ Նիգյարին.Լավ, դո լ ինչի ես ուզում չադրադ գցել։ Ուրիշներին ես

մտիկ անում։— Ես սովորել եմ ուղում։ Ի՞նչ վատ օրի են ընկերուհիներս,

որ երեսները բաց գնում են սովորելու։ Ես ինչի* ետ մնամ։ Ղպրո֊ ցում առաջին աշակերտուհին էի։ Սիրում եմ ուսումը։

Զ ի լ ի ն ի , ո ր ե ր ե ս դ ծ ա ծ կ ա ծ մ ն ա ո ւ է ն պ ե ս ս ո վ ո ր ե ս г

Նիգյարը ծիծաղեց.

էդ ո նց կլինի։ Ուզում ես ծիծաղատեղ դառնամ։ Ինձնից տգետները չադրաները գցել են, ի՞նչ կասեն ինձ։ Հետո ի՞նչ կլի­նի, որ չադրան գցեմ։ Ինձ հո չեն ուտի։

— Կուտեն, էլ ինձ չես սիրի։

Նիգյարը մոտեցավ Ասադին և գլուխը թեթև բռնած ուզում էր համբուրել նրան, բա յց Ասադից բուրող գինու հոտը խրտնեցրեց նրան։

— Փո՜լհ, գինու ինչ վատ հոտ է դայիս քեզանից։ Ամոթ չի՞, որ խմում ես,

~ ՀՀը՜։ սկսեցի՜ր զզվել ինձանից։Ասադը զայրացավ և հրեց Նիգյարին։— Որ խմես' կզզվեմ։— Ուրիշները չեն զզվում։

Զղվռւմ են, բա յց լռում են։ Իսկ ես անկեղծ ասում եմ. Մի' խմիր, զզվելի է,

Ես տղամարդ եմ, ի նչ ուզենամ՝ կանեմ։

Ամեն վատ բան անես' թե տղամա՜րդ ես։ Չէ, Ասա'դ։ Դու խմելը կթողնես ու կգաս ինձ հետ։ Դու էլ սկսիր կարդալ, գոլ էլ մտիր գործի, գնա ակումբ, ճամփեդ փոխի։

Ասադը սանձահարվեց Նիգյարի հանդարտ խոսքերից, Նի- Գյարի վարմ ունքի մեշ նա նկատեց հոգատար վերաբերմունք նաև

56136 'էեմիրՏյսւքւ, Бштпг II

իր նկատմամբ։ Ուրեմն նիգյարը մենակ ղի ուզում մ^նել նոր ա շ ֊ խարհ, նա մտածում է և Ասադի մասին։

Եվ Ասագը լռեց։ Մի պահ նրան թվա ց , թե նիգյարը ճշմարիտ բան ասաց, և ինքը կարոդ է անել նրա ուզածը։ Կարծես կնճիռը պարզվեց դրանով։

Նրանք ընթրեցին։ Խոսք բացվեց առօրյա հոգսերի մասին։ Փոխանակեցին մի քանի մաքերք և կարծես կյանքն առավ իր նախկին սովորական կերպարանքը։

Հետո Նիգյարը փռել սկսեց անկողինը։ Ասադը, որ սենյա ֊ կում անցուդարձ էր անում և ծխում ոկօեց դի՛տել իր կնոջը, որ ճկուն ճյուղքի պես կռանում ու֊ ձգվում էր անկողինը Հարդարելիա։ Այդ ժամանակ նրա հպարտ կարապի վիզը երկարում էր դեպի հատակը և գիշեր խոպոպները օձերի պես կախվո՛ւմ էին ներքև։ Ասագը դողո ւմ էր հուզմունքից։ նրա մեջ կրակվեց դարձյալ խան֊ գը, որ նա զգում էր կնոջ համար' չիմանաղով ում հանդեպ։ նա վախ էր զգօւմ' մտածելով, որ նիգյարր պիաի երևա ամենքինձ գրավի ամենքին, Եթե անգամ նա ոչ մեկի զոհը չդառնա' Ասագէ համար հերիք է միայն ուրիշների նայեվը և ցանկալը իր կնոջ հը-

րապոլյրներին,Ասագր հուզմունքից հազաց և ձեռքը սեղանին խփելով գոչեյ).— Չէ', չեմ ուզում ակումբ գնաս, չե՜մ ուզում երեսդ բանաանիգյարը վախեցած նայեց նրան և զարմացավ։ք^այց Ասադն այլայլված էր և խոսելն ավելորդ էր նրա հետ։

նիգյարը լռեց ու սկսեց հանվել։ Հանվեց և Ասադը։ ճրագը հանգ֊ ցըրին։

— Արյուն կթափեմ, չեմ թողնի,— ասաց ■ խռպոտ ձայնով Ասադը. ուժով սեղմեց նիգյարի ձեռքը։

նիգյարը լռեց, այդպես երկար ժամանակ մնացին անշարժ, լարված, հետո ձեռքը տարավ նրա ճակատին և շոյեց.

֊ Չէ, լա՜վ կրլնես, Ասադ, դու լավն ես։

Իրիկնապահ էր։նեղ փողոցը երկու կողմից ՚ հողե պատերով ՚ եզերված գնուՅ

էր դեպի քաղաքի գետեզրը։ Անցուդարձ չկար։ Միայն .մի ‘թյուրք բոստանչի անխռով նստած իր ավանակի՛ վրա՝ կանաչի էր ииАяш/

քաղաքամեջ, Գետեզրից երկու թրքուհիներ եկան մտան այգ փո­ղոցը։ նրանցից մինը երեսը բաց էր, միայն շալովին գլխին կա­պած, մյուսը չադրայո՛վ էր, բա յց մտնելով փողոցի ամայության ձեք' բացեց երեսը։

նիգյարն էր։ նա ուրախ քրքչալով ու կատակելով գնում էր ընկերուհու հետ։

նրանք մտան մի մեծ շենքի բարձրապարիսպ բակը* Դիմացը ոճավոր շենքի ճակատը ցոպց էր տալիս, „ր այնտեղ ապրում կամ ապրել, է ի ն չ ֊ո ր մեծատուն։

Դա նախկին խանի տունն էր։ Այժմ թյուրք կանանց ակումթը։նիգյարն ու ընկերուհին մտան շենքի դռնից և բարձրացան

վեր, ճենապակած աղյուսները գույնզգույն շերտերով աշխուժաց֊ նում էին սանդուղքի աոտւ1տաղըէ

Վերևն աղմուկ կար։ Եվ իրոք' երբ ներս մտան նախասեն­յակ1 տեսան թրքուհիների և պատանիների մի բազմություն, որ 19րեւ Էր սենյակներն ու սրահը։

Ահա, նիգյարն Էլ եկավ,— խոսեց ուրախ ձայնով մի աղ­ջիկ, որի կարճ կտրած մաղերն ու բաց երեսը չէին թաքցնում սա­կայն, որ գալիս է թյուրք կ անանց խավար տարերքից։

— Հավաքույթն սկսվո՞ւմ է, Զեյնաբ խանում,— հարցրեց ն ը ֊ րան նիգյարի ընկերուհին,

֊ Այ, շուտով, շուտով, մնացին մի քանի հոգի, Գնացեք սրահը։

նիգյարն ու ընկերուհին մտան սրահը և տեղ գրավեցին ն ը ս ֊ տարաններից մեկի վրա։

Սրահը դասարանի էր նման' նայելով իր աշակերտական նստարաններին, Բայց պատուհանների գունավոր ապակիներն ու тя ти տաղի սադաֆե և այլ քարերի գույնզգույն քանդակազարդե­ի ն ու ոճական խազերը նրան հանդիսավոր տեսք էին տալիս, Դիմացը բեմն էր, մի անկյունում գրատախտակը. Մի դաշնամուր,

դրոշակ, հայելիներ,, պլակատներ, Լենինը, դիագրամներ — այս ամենը իրար կողքի' սրահին տալիս էին տարօրինակ աշխույժ,

նստարանները երկշար էին, և մի շարքը բռնել էին կանայք ոլ "Դքիկները, մյուսը': երիտասարդներն ու մի երկ ու հասակավոր ոդամարդիՀէ!

Խուլ մռլտոցը բռնել էր սրահն ու մյուս սենյակները։ Ամենքնուրախ էին ու հանդիսավոր։

Նստարանների դիմաց սեղանի հետև նստած էին թյուրք կո­մերիտներ, որոնց մեջ և մի կոմերիտուհի, նրանք խորհրդակցում

էին,Նստարանների կանանց շարքում լռություն էր. Հպարտ կեց-

վածքով աղջիկներ, սուսուփուս, չադրայավոր ու շալովի կապած կանայք, լրջություն էին տալիս հավաքույթին. Տղամարդկանց շարքն ավելի աշխույժ էր, Այստեղ նստած կրքոտ դեմքերով պա- տանիներ կատակում էին, ծիծաղում և գողունի նայում կանանց

կողմը։- Ընկերնե՛ր, բ ոլորն էլ եկել են, ս կ ս ե ն ք ,- ասաց մի սև

երիտասարդ' նախասենյակից ներս մտնելով, Նրա կարճ խուզած դլուխը կոշիկի վրձինի պես կարծր էր ու խիտ, Մրահոն աչքերով նա չափեց երկշարք նստարաններն ու մոտեցավ նախագահական

սեղանին,Նիգյարը քարվեց և արմունկները հենելՈվ սեղանին' աչքերը

հառեց այն կողմը։Կոմերիտմիության հատուկ բյուրոն այդ օրը հավաքույթ էր

կազմակերպել բացատրելու, թեկնածու նոր անդամների ընդուն-

ման կարգի մասին խոսելու*Թեկնածո լներ շատ կային։ Աշխույժը մեծ էր։ Նրանցից էր և

Նիգյարը, որի թեկնածու գրվելը դեռ գաղտնիք էր, որ միայն ըն­կերուհին' Ֆաթման գիտեր, այն էլ այն պատճառով, որ նա կո. մերիտւ{իության անդամ էր, երկու տարվա ստաժով և երաշխա­վորներից մեկն էր Նիգյարի համար։

Հավաքույթն աշխուժացավ. Խոսում էին ամենքը, միասին, կտրելով իրարու խոսքը, այնպես որ նախագահն ստիպված էր ներողամիտ ժպիտով զանգահարել, Ոմանք զրուցում էին իրար հետ. տղաները կատակներ էին անում իրար հետ և աշխատում էին սրախոս լինել, Միայն հետևի նստարաններին լուրջ նստած էին մի քանի բանվորուհի կանայք, նրանցից երկուսը ծծկերները կըրծք- ներին և լուրջ հետևում էին անցուդարձին,

| Զեկուցող կոմերիտուհին բացատրեց կոմերիտմիության նը֊պատակներն ու ընդունման կարգը։ Նա երգեցիկ ձայնով և փա­ղաքշող շեշտով համոզում էր դեն գցել չադրան, սովորել, մտնե-

564

էավ կոմերիտմիության շարքերը' լՈլրջ պատրաստվելու' թեկնա­ծությունից անցնելու իսկական անդամության,

4 գ յա ր ը լսոլմ էր խանդավառ ուշադրությամբ, Նա մոռացեյ էր Ասադին, իր տունը, իր առօրյան, Հին, աշակերտական սերը դեպի ուսումն ու լուսավոր աշխատանքը զարթնեց նրա մեջ այն­պիսի ուժով, որ թվում էր, թե այլևս ոչ մի բանի համար տեղի ,ի տա։ լէ

Հետաքրքրության համար եկել Էին կողմնակի երիտասարդ, ներ ու կանայք և նստել հետևի շարքում, Նրանցից ոմանք թ ա ք ֊ ցըրած չարությամբ Էին նայում ներկաների վրա, Բայց նրանց հետևող չկար։

Նախագահը հայտնեց թեկնածուների ցուցակը, որի մեջ Էր և 1փգյարինը, Սա կարմրեց և գրւխը կախեց, Աննկատելի կերպով նա արդեն բացել Էր դեմքը, որի վրա նշաձև հոնքերի և Էկզոտիկ աչքերի շքեղությունը դեպի իրեն Էր գրավել ամենքի ուշը,

^Ւդյարը ետ նայեց բնազդաբար։Զարմա՞նք թե սարսափ... Հետևի նստարաններից մեկի հե­

տևը նկատեց Ասադին, որ դեղնած, պղնձադեմ արձանի պես ան­շարժ' գիտում Էր սրահը։

Նա դեմքը շրջեց դեպի նախագահական սեղանը, բա յգ Է."1ի չ չէր տեսնում, Գոզի զգացումով նա սեղմեց Ֆաթմայի ձեռքր" Ր Ք " Վ “>րեց, Ֆաթման ետ նայեց և նկատելով Ասադին' փսփը . սա ց •

— Բան չկա. մի բան կանենք, մի' շփոթվի,

— Լավ չեղավ,— շշնջաց Նիգյարը,— ի՜նչ պէտք էր էստե„Գալը... 1

֊ Հենց միանգամից թող ամեն բան իմանա, վերջանա գը- ասաց Ֆաթման վճռական ձայնով։

4 գ յ աՐԲ չհանգստացավ. Նա բնազդորեն երեսը կիսովին ա Կ ց և կծկվեց. Իր բոլոր անելիք քայլերը—չադրան գցելը և

կոմսոմոլ մտնելը, որ նրան հեշտ էր թվում հեռվից, Ասադի բա .ցակայությանը, այս րոպեիս բարձր ժայռի պես կանգնեց նրա առջև իբրև մի անմագլցեչի ճանապարհ,

Թե Ի'նչ էր կատարվում շուրջը, չէր լս„ լմ , Ьш միայն զգում ԷՐ սրտի բաբախոցը, Ասադի ֆիգ„լրան զգ„լմ էր նա ուսերի վրա,

565

զգում էր նրա այրող հայացքը, որ հիմի անշուշտ շեշտակի հաթ.վածում էր նրան։

Զվարթ զեկուցումը, կատակախառն ռեպլիկներն ու ծիծաղըսաստկացան, Հանկարծ պայթեց ծափահարությանը, Կարդացին ցուցակն այն աղջիկների, որ մտնում էին կոմերիտմիության թեկ- նածուների շարքը, նրանց մեշ կային և չ ա դ ր ա յավորներ , որոնցից մի քանիսն իսկույն հանեցին չադրան,

նրանց տակից, իբրև ծառերի ծաղիկների միշից, լույս ա շ ֊ խարհ դուրս եկան մատղաշ դեմքերի կարմիր խնձորները և ժըպ ֊աացին հասարակությանը։

Ծափահարության տարափը դեռ չկտրված' նախագահը ձա յ֊ նեց հանկարծ նաև նիգյարի անունը, Ֆաթման նրան գրգեց կող- քից, որ վեր կենա, նիգյարը կարկամեց, կծկվեց ավելի և մնաց

նույն գիրքի մեշ։ „_ Հա', ի՞նչ եղավ,— հարցրեց ն ա խ ա գ ա հ ը ա մ ա չո ւմ է.Բոլորը ծիծաղեցին և ծափահարությունը զլեց,— Ասեք վե'ր կենա, Ընկեր Բայրամ կզի, վե'ր կացեք, մի

քաշվեք,— ձայն տվ]ւն գեսից ֊դենից։նիգյարը լաց էր լինում։ . . . ւլ ւ— է'հ, չեղավ, էդպես կոմսոմոլ չի լինի, Լավ մտածեցեք

ձեր անելիքի վ ր ա ,- հանդիմանեց նախագահը ե ներողամիտ

ժպտով սպասեց հետևանքին։Ֆաթման զոռեց արդեն.— Դե', վեր, ամոթ է, Մի' վախի, վե'ր ,— նիգյարը աչքերը

սրբեց և վեր կացավ։ Ֆաթման ձեռքը գցեց նրա չադրային, որ բանա, բա յց նախագահն արգելեց.

— Ո'չ, մի' զոռեք, ինքը թող բանա, թե ուզում է, նիգյարը դեն գցեց չադրան ե երեսը բացեց, Ծափահարու-

թյռնների տարափը սաստկացավ կարկտի պես և խլացրեց Նի-

գյարի հոգեկան խռովքը»Ասադի աչքերը մթնեցին, նա հանկարծ վեր կացավ և ճեղքե-

լով բազմությունը՝ իշավ ներքև և այնտեղից դուրս թոավ մռմռա­

լով.— Սպասի'ր, քա 'ծ, աղիքներդ կթափեմ—Ու գնաց փողոցի կիսամոլթի միշով։ նրա աչքերը կարմրած

էին, դեմքը այլանդակ ծռվել էր, նա հևում էր և շտապում, կթք

Н и որևէ տեղ հասնեչով միայն կարող էր ազատվել տագնապից,նա գնաց շուկա, թեյարանը՝ հույս ունենալով այնտեղ գան&լ

ընկերներին, նայեց թեյարանի դռնից, ոչ ոք չկար։ բա ցի , դ մշա_կից, որ խաղաղ հաց ու պանիր էր ուտում։ Ընկավ շուկայի ան­կյունները, որոնելով ընկերներին, Այդ րոպեին նրան այնպես էր թվում, որ եթե նրանց չղանի' կարող է կաթվածահար լինել,

նիգյարի վարմունքը, նրա ամեն բան թաքցնելը, նրա վճռա­կան քայչը, կոմսոմոլ մտնե1ը, չադրան գցելը' թեև տատանվելով, к առհասարակ այնքան հեզ վերաբերվելը Ասադի հետ, չնայած, ռր այդպիսի քայլ էր անելու, այս ամենը նրան թվացին դավադիր ու դավաճան կնոջ չարագործություն։

Ասադը խաբված էր զղում իրեն, հիմարացրած, Պարզապես նիգյարը նրան խայտառակեց. Ասադի նամուսը ոտնատակ տվեց։

նա այդ րոպեին զգում էր այն ատելավառ սերը, որ հանգես էր գալիս խանդի ժամանակ, երբ Ասադը պատրաստ էր մի վայր- կ քանում ե համբուրել, և. սպանել Նիգյարին։

Շուկայի կեղտ ոտ ու ցեխ փողոցներից մեկում մի կա ս կա ծ ե ֊ լի ճաշարան կար, որ իր նեղլիկ դռնով լկտի ակնարկներ էր անում ե կանչում Ասադին, Գնաց մտավ այնտեղ, ընթրիք պահանջեց' գինով։ Ու դեռ ընթրիքը չտված' գինին սկսեց իրար հետև քաշել բերանը, Դա թեթևացնում էր մի պահ' թմրեցնել ով սաստիկ գ ը ր ֊ գըռված ջղերր։

նա հաշիվ չէր տալիս իրեն ' լա վ իմանալոլ համար։ թ ե ղ ե ո

Ի ՎեՐէո ի՞նչ մի սարսափելի բան էր եղել, նիգյարը դառնում էր կոմերիտուհի և գցում չադրան, Հո նիգյարը մնո՞ւմ է իր կինը' եթե ինքն ուզենա... ներքին մի բնազդական ձայն նրան համո­զում էր հակառակը, Որ նիգյարի և Ասադի ճամփաբաժանն րս- կքսվում է, որ նիգյարը գնում է ուրիշ աշխարհ, դա էլ ամուսին չի լինի իրենից տարբեր մարդու համարւ Ո՞վ է իմանամ ի՞նչ է սպասում նիգյարին այսուհետև, Ո՞ւմ է լսեյու ե ի կ ե 'ր է սովո­րելու, Հիմա նիգյարը խ ո ս ք ունի, ցանկություն ունի, ե իրավունք՝ կատարելու իր ցանկությունը,

Եվ Աաադն սկսեց պատկերացնել նոր Նիգյարին, ուսում * ив*^ որ գնում Է նոր ճանապարհով։ Ասադն զգաց Ն ի ֊Գյարի ուժը ե ճնշվեց։ Բարոյալքված, անձնատուր եղած' նա ըս-

«էաաձէշ- մի ելքի մասին միայն, պւ նրա ձեռքին Էր,— գա

98Т

Նիգյարին կամ իրեն սպանելն էր, եթե միայն դա կարող էր ելք

լինել։նա հարբեց, սկսեց փնթփնթալ, մռմռալ և հայհոյեր ճաշա-

րանատերն անտարբեր ու մռայլ մտիկ էր տալիս նրան և սպա- или/ հեռանալուն, Ասաղն օրորվելով վեր կացավ, վճարեց ե

դուրս եկավ ճաշարանից։Այլևս նա պատրաստ էր մի որևէ վճիռ ի կատար ածելու։

Որոշեց մի բան անել—բա յց ի՞նչ, ինքն էլ չէր պատկերացնում։ Ու քայլերն ուղղեց դեպի տուն, Սակայն գնալով և մի բան անելու մասին մտածելով' մտքովը չէր անցկացնում ավելի սարսափելի փաստի մասին, որ առչևր ցցվեց փշի պ ե ս - երբ տան այգու դուռը բաց արեց, տեսավ որ իրենց սենյակի պատուհանը մութն

Ուրեմն Նիգյարը չի եկել, Եվ արդեն կեսգիշեր էր։ Ո ւր կա- րող է լինել, Մի՞թե դեռ ակումբում, Գնաց դեպի ակումբ, Բացեց դարբասի մեծ դուռը։ Նայեց, Ակումբը նույնպես մութն էր, Բութ գործիքի հարվածի պես այս դեպքը շշմեցրեց և սթափեցրեց Ասա­դին, Գինովությունն անցնում էր, Նա ուզում էր ցավից գոռալ։. Շտապ քայլերն ուղղեց դեպի կողմնակի փողոցները' ենթադրելով, թե մի որևէ տեղ կպատահի Նիգյարին, Բայց որտե՞ղ, Տներն ու այգիներն իրենց փակ դռներով ու մութ պատուհաններով կույր ճակատագրի պես մտիկ էին տալիս Ասադին և անողոք անտար-թերությամբ ճնշում նրա սիրտը։

Մի՞թե մի մարդ չի կարող պատահել և ասել նրան, թե ուր *կորել Նիգյարը։

Նա արագ ծխում էր ու թքում' ավելացնելով քայլերը. Նրան Н ում էր, թե Նիգյարն այդ պահին ծաղրում է իրեն ուրիշների մոտ, որ Նիգյարը զգալով իր գերազանցությունը Ասադի մոտ արդեն բաժանվել է նրանից՛

Մի՞թե չպիտի տեսնի նրան, չպիտի բացատրի իր ստորացա- մը, ինքնասիրության վիրավորանքը.

Նորից գնաց տուն, հույս ունենալով, որ Նիգյարը եկած կը- ւինի. Անհուն կարոտով սպասում էր այն երջանիկ վայրկյանին,

| ար դուռը բաց կանի և կտեսնի իր սենյակի պատուհանի ոսկիլույսը, հաճելի, ընտանի, մտերիմ...

Բայց երբ այգու դուռը բացեց, և սենյակի մութ պատուհա-

568

կ մռայլ նայեց նրան' քիչ էր մնում ուշաթափվի հուսահատու­թյունից, Կանգնեց դռան մեջ և սկսեց նայեյ փողոցին, սպասելով թե գուցե այս անգամ ևս նախորդ անգամվա պես Նիգյարը երևա Ֆաթմայի հե տ։

Սակայն զուր էր սպասում, Փողոցներում քնում էր մթությու­նը, և մարդ արարած չէր խչրաում ոչ մի կողմից, Քաղաքը, գաղտ­նիքներով լի անողոք քաղաքը, թաքնվել էր տների մեջ ու ծած­կում էր ամեն ինչ Ասադի աչքից, Ամեն ինչ թշնամի էր նրան այս գիշեր,

Բակից մի թրխկոց լսվեց, Ասադը գլուխը ներս կոխեց դար­բասի դռնից և նայեց, Մի տղամարդ էր գալիս հարևան տնից, մոտեցավ, Դա հարևանն էր։

— Ասաոգ։— Հա, ինչ կա, ո՞ւր է Նիգյարը։— Նիգյարը բանալին ուղարկել է մեր տուն, որ քեզ տան,— Ինքն ո՞ւր է ...Եվ Ասագն զգաց, որ սիրտը մարում է։— Չգիտեմ, մերոնք կիմանան երևի, Գնա տուն, քնի, առա­

վոտը կհարցնեմ,

Ասադը կարծես մի փոքր հանգստացավ։«Ուրեմն մտածել է իմ մասին», Եվ այն հույսով, որ առավո­

տը կիմանա' նա բանային առավ և մտավ իր սենյակը,Կ ճՐագ չվառեց, Շորերով ընկավ մինդարի վրա Ոլ մնաց այդ­

պես անշարժ, Քունը չէր տանում, միակ դարմանը իր այդ գերա. ԴՐԳիո վիճակին' ծխախոտն էր, որ իրար հետևից վառում էր, սենյակը լցվեց ծխով,

Մինչև արշալույս մինդարի վրա շուռումուռ էր գալիս Ա սա ֊ ԴԸ և մռմռում, Երբեմն ուզում էր գոռալ, Բայց նվում էր միայն և չոր աչքերով լաց լինում։

Լուսաբացին քնեց հիվանդագին քնով։

Ակումբում գրական.երաժշտական երեկույթ էր դրվել նոր Իկնածոլ կոմերիտականների առթիվ, Եվ երբ Նիգյարը չադրան Ш ւ էր մյուսների հետ, շրջապատվել Էր նոր ծանոթներով,

Ջիգյարը տխուր Էր և տարակուսանքներով լի։ Չէր իմանում

569

ինչ է սպասում իրեЬ„ երբ ակումբիք դուր" Գ“4"Վ կհանդիպի Ասա. դին։ Ու երբ նայեց նսաարանների Հետևի շարքը և բազմության մեջ չտեսավ Ասադին' մի անախորժ բան նախազգալով' դիմկ

Ֆաթմային.— Ես էա գիշեր տուն չեմ կարող գնալ, նա ինձ կսպանի,— Սպանելը չի սպանի, բա յց կարող է գիպ Ժ լ,— պաաաա-

խանեց Ֆաթման,— գնանք մեր տուն։Երեկույթը վեհանալուն պես Ֆաթման Նիգյարի ձեռքի;,

բռնա ծ տարավ դուրս։ճամփին անցան Նիգյարենց աան առաջով, Բաք անելվ

դարբասի դուռը, Նիգյաըք նայեք բակը։ Ոչ ոք չկար։ Ասադը չէր եկել, Գնաց Հարևանուհու պատուհանը ծեծեք, Դուրս եկավ հա.

րևանուհին։— Սանա'մ, Ասադը եկա՞վ։— Յէ, ի ՞ ն չ կ ա , Նիգյաբ,— կ պ չո ւն Հ ե տ ա ք ր ք ր ո ւ թ յա մ բ մւ-

տեցավ Սանամը։— Մի քիշ նեղացած է ինձանից։ Ես Ֆաթմայենք տանը կւի-

նեմ գիշերս։ Բանալին տուր Ասադին՝ երբ գա։— Բա էդպես կ ը լի ՞ ,- հարցրեց Սանամը տարակուսած ե

ի ն չ ֊ո ր ներքին ուրախությամբ, որ Հետաքրքիր բան է պատահեք֊ Կահ “ « V Բ ^ ա լի ն իրեն, իսկ եթե որ Հարքնի՝ ասա

Ֆաթմա յենց տանն եմ։— Շա'տ բարի, կա՛սեմ, — վերցնելռվ բանալին ասաց Սա­

նամը,— մենակ ես չեմ տա բանալին, թոզ Հասանը տա*— Մին է,նիգյարը դուրս եկավ բակից և վազեց Ֆաթմայի կողմը< ծք*

Рահք գնաքին գետեզրով և կանգ ասան մի մեծ ու փակ աան առ՝ քև։ Դրսիք նա նման էր փոքրիկ ա մ լացի՝ իր Հաստաբեստ պ*- բըսպով և բարձրադուռն դարբասով, որի կամարը զարդարված էք քանդակներ ով։ Ֆաթման գռւռը ձ-եծեց։

— Ո՞վ է ,— լսվեց ներսից։— Ռուսաա՞մ, մենք ենք, բա ց արա։Մի տասը տարեկան ազա Հաւց արեք գուզը, որ ^

օրերի եղանակով և փակվկպէ' տան մեք տայոսվ նիգյա րի 91 Ֆաթմա յին.

Մտան ա&ջևի տան քա-կք,, -цр իր 2^441! # ա1 * ^ աՀբ*Հ§ թնա.

9Ю

կարանով կազմում էբ տանտիրոջ հյուրասենյակների սիստեմը, Այղ բակը արտաքին աշխարհի Համար էր, Իսկական տունը խոր- քի րակումն էր, որ բացվում էր առջևի բակից տանող մի դռնով,

Ֆաթման նիգյարին տարավ խորքի բակը, նա այնտեղ էր ապրում իր մոթ և եղբոր' Ռուս տամ ի հետ։

Ամբողջ տունը հարուստ մեծատան սեփականությունը չէր կազմում այլևս, Տանտերը, Ռուստամ «ազան», ապրում էր հյու­րս սենյակներում, խորքի տան մեշ ունենալով մի սենյակ միայն։ մնացածը գրավված կամ վարձով էթ տրված զանազան կենողնե ֊րի*

Ֆաթման բարձրացավ տան պատշդամթը և մտավ Հենց ш ам» ֊ քիե սենյակը' կանչելով Նիգյարին ներս,

Բարի իրիկուն, անա ասաց նիգյարը բավական երի­տասարդ կնոջը, որ Ֆաթմայի մայրն էր, Սա մի փոքր զարմա­ցած՛ նայեց Նիգ քարին:

— Հ/ւ. չադրադ գցե՞լ ես, Ասադը գիտի՞,."^Ւգյաբը ժպտաց ու գլխով արավ,՚ ՚ Օյինները կսկսի հիմի,— ժպտուն մտահոգությամբ ն ա ֊

ւկավ Նիգյարին' խ ռսեց Ֆաթմայի մայթը։Ի նչ օյին, ինչ բան, շատ կզոռի' նխդյարը կթողնի նը~

քան,— մեջ մա վ Ֆաթմ. անւ

— Տէ , չի թողնի,— ժպտալով և քննելով Նիգյարի հայացքը' »սաք Ֆաթմայի մա յրը,— թողնելը չի թողնի, ասա թե ո՞նց պի- »ի սիրտն առնի, Հը՞, նիգյա՞ր, շա՞տ ևս սիրում Ասադին,

Նիգյարը տխուր նայեց Ֆաթմայի մարը։~ Է հ, а վ Է իմանում, սերն Էլ մի խաթա, Է։

֊ Դատարկ բան Է,— կտրեց Ֆաթման, ֊ ուսում առ, մար. 9"մեջ մաի, գործ արա, սերն Էլ կմոռանաս,. ք ո գլուխն կ է

Ֆաթմայի մայրը գլուխն օրորեց.— Մի ասի, Ֆաթմա, առանց սիրո* ո՞նց կըլի, Մարգ ո ւ

կնիկ ո՞նց կապրեն առանց սիրու։

~ Р аЧ չապրեն, Անպատճառ մա՞րզ պիտի ո*նենամ գլխիս կ»զնած,

Ֆաթմայի մայրը չանչեք Ֆաթմայի երեսին я*, կատակով Վը- РШ բերեց.

Կտեսնեմ ոնց կանես' երթ մարդդ գքխիգ կաղնի»

Ш

— 0 ՜, նրա աչքն էլ։ Ես մարդը ի՞նչ եմ անում։ Նիգյարի օրն եմ ընկնելու, որ ամեն բանի համար դոզում Է։

Ֆաթմայի մայրը սուփրա փռեց խոնչայի վրա։ Նստեցին մի

բան ուտելու։— Կեր, Նիգյար, կեր, լավ կրլի։ Ասադն էդպես չի մնա,—

սիրտ էր տալիս Ֆաթմայի մա յրը։— Վաղամեռիկ մարդս էլ էդ. պես էր, չէր թողնի, թե մեր տան գլխով թռչուն թռչի։ Բայց երբ մեր հին հարևանի կնիկը մարդու աչքի առաջ խաբեց նրան' ասում էր. «Լավն էն ա' կնկա նամուսն իր ալլահին գցես»։

Այդպես խոսում էին ամուսնության, սիրո, ընտանիքի մա. սին։ Ռուստամը թեք ընկավ դոշակին ու շորերով քնեց։ Թեք ըն­կավ և Ֆաթմայի մայրը մի անկյունում կուչ գալով։ Ֆաթման ու Նիգյարն էլ մտան մի ընդհանուր անկողին ու մեջքների վրա պառ­կած, մթան մեջ խոսում էին։

Պատուհանի ապակուց այն կողմը ծաղկափթիթ սալորենու ճյուղքի տակից գրփում էր մի կապտավուն աստղիկ, հեռո ւ, հե­ռո՜ւ, ինչպես երազ, ինչպես մտքի թռիչք։ Խաղաղ էր գարնան ջինջ երկնքում, և Նիգյարն անսովոր խռովքի մեջ դիտում էր նը- րան։ Երկու աշխարհ էր տեսնում նա իր առջև և հետևը։ Մեկը հին, խավար, հեքիաթի ջադուներով ու հրեշտակներով լի աշխար- հԸ> ուր կա կիրքւ նախանձ, տարփանք, ատելություն, բռնություն, այ էն աստղն իր հրաշքների ծովում, ջեննաթի հուրիների հրեղեն երագներով, մյուսը իրական, ջերմ, ընկերական, պարզ և ազատ գրքերի, մտքերի, գործի աշխարհը, ուր ամենքը հավասար են, իրար պաշտպանում են, շինարարում են, մաքրում երկրի երեսըւ Եվ նա, Նիգյարը, դրանց մեջտեղն է հիմա, անցնում է նոր աշ­խարհը։ Նա կոմերիտ թեկնածու է։ Նա դեն է գցել չադրան, ակում- բի անդամ է, պիտի գնա իր կիսատ թողած ուսումը շարունակելոս

Ի՞նչ պիտի անի Ասադին։ Թողնի , հեռանա նրանից։ Սիրո ւմ է նրան իսկապես, թե սովորության կապով կապված է նրա հեա ե անհարմար է զգում խզել այն։

Հիշեց իրենց առաջին օրերը, երբ երկուսն էլ աշակերտ էինւ Որքան քաղցր էին առաջին սիրո սարսուռները, ռրքա ն թեթևա­միտ էին' թողնելով դպրոցը և քաշվելով մի տուն' ապրելու համար Միայն սիրո համար։

— Ի՞նչ ես մտածում, Նիդյար։

572

" ՜ է հ , ինչ ասես։— Քնի , վաղը կմտածես։

Չեմ կարողանում. սիրտս հանգիստ չի,— Կսովորես, առաջին օրն է դժվար.

Չգիտ եմ ի նչ պիտի անեմ Ասադին։Ֆաթման կիսովին նստեց և թեքվեց Նիգյարի դեմքին,— Լսիր, Նիգյար, Դու հիմի կոմերիտ ես դաոնում. պիաի

գնաս ակումբ, սովորես, աշխատանք տանես, մարդամիջում ե ր ե ֊ վաս, Հիմի որ Ասադը շատ հակառակի' չե՞ս թողնի նրան,

°Ի գ յաՐԸ չպատասխանեց,֊ Ո նց եմ թողնում նրան,— ք ի չ հետո հարց տվեց Ն ի գ յա ֊

ՐԸ իբրև պատասխան,— Վախենո՞ւմ ես։֊Չ է ' ,

Դե բա էլ ի նչ կա։ Սիրո՞ւմ ես։Նիգյարը էլի լռեց,

— Երևում է սիրում ես,— Դե, սիրտ է , ո՞նց ես կտրում դեն գցում,

~ Ի հ՛ ձեր սԻՐտն էլ ու... հազար տղամարդ իմ աղատ ո ւ ֊ թյունը չա րժեն, Սիրելը բա ն չեմ ասում, սիրի. բ ա որ ճամփիռ առջև քար է գցո՞ւմ,

Նիգյարը շուռ եկավ դեպի Ֆա թմա ն։

֊ Գիտե՞ս ինչ, Ֆաթմա. թե մի ճար չիներ՝ նրան էլ ք ա շ ե ֊ ինք մեր կողմը։

— Հա , էդ ուրիշ բ ա ն ,— նստեց տեղում Ֆ ա թմա ն,— թե էդ կարենաս անես, շատ լա վ բան կըլի, Բայց կարո՞ղ ես,

— Դժվար է, Շատ է խանդոտ։

— Խանդոտ կոմերիտ պետք չի մեզ, Թող ղնա իր չա յխ ա ֊Ա ն, Հլա դեռ դու իսկի կոմերիտի շնորհք չունես. քեզ պետք էդաղենք, կոփենք, գլուխդ փոխենք, Գոլ դեռ խանում.խաթուն կը. ն ի կ ե ս ։

֊ Բա ինչո՞ւ ինձ քաշեցիր ձեր մ եջ,— ծիծաղեց Նիգյարը,— Քաշեցի, քանի որ գիտեի ուսում սիրելդ, գիտեի, որ մեզ

համակրում ես, Վերջապես մեր պարտքն է դրսից նոր ուժեր կան-

ւկը, սովորեցնելը,

Գիշեր էր ա նցնում։ Ընկերուհիները հոգնեցին և լռեցին,

573

Ֆաթման քնեց իսկույն ևեթ։ Միայն Նիգյարը դեռ երկար ժամա­նակ հոգեկան տագնապի մեշ աչքերը բաց նայում Էր պատոլհա* նից դուրս, սալորենու ճյուղքերին, որոնց ծաղիկների արանքում ոսկե մեղուների պես թռվռում Էին նոր աստղեր, ինչ՜որ անհասկա- նալի, հավերժական ժպիտով կրակվածէ

Ասադը զարթնեց ու իսկույն զգաց պատահած դժբախտության խայթը, որի ցավը թմրել Էր քնի մեշ։

— Օ՜ֆ, ինչո՞ւ զարթնեցի,— մռմռաց նա և վեր թռավ տե-

դ Ի տ ։

Դեռ վաղ Էր, հարևանները քնած, վեր կացավ, հագնվեց ե սկսեց ծխելով արադ-արագ ման գալ սենյակումէ Առավոտը մի փոքր կազդուրված նյարդերը նրան հույս Էին տալիս, թե գոնե մի ելք, մի նոր կացություն կգա և նրան կհանի ալս հուսահատու­թյունից։ Եվ այն միտքը, որ շուտով կտեսնի Նիգյարին, կխոսի հետը, կգտնի ընկերներին, մի բան կիմանա նրանցից' հանգստաց• րեց Ասադին։

Հարևանը պատուհանը ծեծեց։Ասադը դուրս թռավ.—* Հա, ի՞նչ կա։— Սանամն ասում Է, որ ^ք*գյաՐԸ Ֆաթմայենց տ ա ն ն Է։

— Ֆաթմայենց տա՞նը,— ուրախացավ Ասադը և դուռը Կա­պելով' դուրս թռավ բակից։

— Խաթա բան չանես,— Ասադ,— գոչեց հետևից, հարևանըէ

Բայց Ասադը չլսեց։ Նա ուղղակի թռչում Էր գետեզրով, դիպ-չելով պատերին ե քարերը գլորելով գետըէ Հասավ Ֆաթմա յենց տուն, դուռը ծեծեցի Տանտերը բաց արեց դուռը, մռայլ նայեց Ասադին և ետ գնաց։ Ասադն արագ անցավ խորքի տան բակը 4 բարձրացավ պատշգամբը։

Ներսից Ֆաթմայի մայրը նկաաելով Ասադին' դուրո շտապեց ե դեմ գալով.

— Բարի լույս, Ասադ, ղո՞ւ ես,— ասաց ու կանգնեց գիմացըւ— Ո՞ւր Է Նիգյարը,— խեղդված ձայնով հարցրեց Ասադը է

ներս հայեց։,-

«? *

Ֆաթմայի մայրը փոխանակ պատասխանելու' նրան մի կողմ ֆ ա ղ ե ց ։

ե կ , բ ա ն ե մ ա ս ո ւ մ ։

֊ Ի՞նչ ես ասում, շուտ կանչի, ի՞նչ Է անում ներսը։ ֊ Լսիր, Ասադ, Էգպես չի ըլի, ամոթ է. դոլ խելոք տղլԱ Ьц

ինչ ես կրակվել, խեղճ կնիկը չուրը մաղվեց, Ս ա ղ գիշերը չի քը- նել։

— ԻնԺ ՞ Ժ գալիս տուն, բաժանվո՞ւմ է ինձանից, հա՞, թող­նո՛ւմ է տունը...

— Ոչ բաժանվում է, ոչ թողնում, հանգիստ կաց ու լսի,Հա, լսում եմ, ի՞նչ է ասում, ի՞նչ է անելու։

Դուրս եկավ Ֆաթման և հանգիստ ու հաստատ նայեց Ասա֊ղին,

— Բարև, Ասա'դ։ ի՞նչ ես իրար անցել։ Եկ ներս, կարգինխոսենք, ի՞նչ կա, ի՞նչ է եղել, կնիկդ կոմերիտ է դաոնում, Դու հո չես կարող նրա ճամվւան փակել. Ամեն մարգ ազատ է հիմի,

— Գիտեմ որ ազատ է ,— նոթերը կիտեց Ա ս ա դ ը , ֊բ ա յց եսասելիք ունեմ Նիգյարին, Ի՞նչ է, չի՞ ուզում ինձ տեսնել, Ես փա- լա ս եմ, մարդ չե՞մ ։

Ո չ, դու փալաս չես. դու մարդ ես. բա յց դու շատ բանչեա հասկանում, քանի որ տղամարդ ես, հին տեսակի տղամարդ։Գնանք հեաս, Նիգյարն էնտեղ է, Նա հենց ուզում էր քեզ տեսնի,

Ֆաթման առաշ ընկավ, նրան հետևեց Ասադը, սրա հետևից գնաց Ֆաթմայի մայրը,

Նիգյարը գունատվեց ե պատկերի պես անշարժ կանգնած մր­նաք Ասադի դիմաց, Ասադը ևս արձանացավ,

֊ Ահա , դե խոսենք,— ասաց Ֆ ա թ մ ա ն , ֊ Տիրեց լռության, Հերշապես Ասադը խեղդված, իրեն իսկ անճանաչելի ձայնով հար- ՏԸրեց.

~ 0 "ե կոմերիտ էիր դառնում' ինչի՞ չէիր ասում ինձ,"^Ւգյարը չուռ մնաց,֊ Այսքան ժամանակ ապրում էինք իրար հետ, ամեն գաղտ,

նիքդ ասում էիր, ի՞նչ է պատճառը, որ սա գաղտնիք էիր պահում, խաբում էիր ինձ, հա՞,

Ֆաթման առաջ եկավ։— Ահա գաղտնիքն իմացար, Հիմի ի՞նչ ես անում, թե առաշ

578

ինչ անեիր։ Բանը բանից անցել է, նիգյարը թեկնածու է. հիմի ի՞նչ ես վճռում, հո սպանելու չես։

— Մենք ի՞նչ ենք, որ մարդ սպանենք, — հեգնեց Ասադը,— մենք ի՞նչ իրավունք ունենք իրենց ասածի կանանց վրա, մենք հեչ ենք, ոտի ցեխ։

Նիգյարն առաջ եկավ և բռնեց Ասադի ձեռքը.— Ասա'դ, ինչո՞ւ ես էդպես խոսում։ Ինքդ էլ էիր իմանում,

որ միշտ ես ուսումի համար մտածում էի, ինչ որ քեզ շատ ան­գամ ասել եմ։ Ինչի՞ ես հակառակվում... դու իմ մարդը չե ս, ի նչ անպատիվ բան եմ արել։ Երես բաց անելը ի նչ մի հանցանք է, որ էդպես կրակվել ես։

Ասադը տեսնելով Նիգյարի մեղմությունը սկսեց սիրտ աո- նել և տոնը փոխեց.

— էդ մենը պիտի ինձ հարցնեիր՝ հետո անեիր։ Կարելի է ես հավան չեմ ասածիդ։

— Ես գիտեի, որ հավան չես։— Դրա համար էլ ծածուկ արիր։— Դե, էլ եղածն եղել է, ես թեկնածու եմ։Ասադը կատաղեց.— Դո'ւրս կգաս կոմսոմոլից։ Դո ւրս բերել կտամ քեզ։— էդ խոսքերը թող, Ասա'դ,— մեջ մտավ Ֆաթման, ի նչ

բան ունիս ուրիշի գործի մեջ խառնվելու։— Նիգյարն ուրի՞շ է, Նիգյարը իմ կնիկն է։ Ես չեմ թողնի,

որ նա մտնի կոմսոմոլ։ Դա մեր ընտանիքի բանը չի։ Դուք մտեք կոմսոմոլը, մեզ թողեք մեր բանին։

— Զուր ես արյունդ պղտորում, Ասադ,— հանգիստ եղանսւ* կով շարունակեց Ֆաթման։ — Նիգյարը իրավունք ունի ինչ ոք ուզում է անի։

— Գնանք տո ւն,— հրամայեց Նիգյարին Ասադը՝ ինքն իրե­նից դուրս գալով։

— Չէ, Ասա'դ, թո'ղ ,— խոսեց հեզ ձայնով Նիգյարը, եահետո կգամ։

— Գնանք տո՞ւն, ասում եմ քեզ ,— կրկնեց Ասադը ե պրծավ դեպի Նիգյարը։

Ֆաթմ ան մեջ մտավ։— Ւ*նչ ես գոռում, կարգի ն։

576

Ք Հ ծ> չե% լսոլյ որ ասոլմ եմ Հ անք ն _ ^

Ասադն ու խլ եց Նիգյարի ձեռքը,

Նրա ձայնից հարևանները հավաքվեցին պատշգամբում, Ասա- ԴԸ սկսեց քաշքշել Նիգյարին։ Սա ընդդիմանում էր, Ֆաթման մեջ ընկավ, որ Ասադի ձեռքից պոկի Նիգյարին, իսկ Ֆաթմայի մայրը բռնեց Ասադի ուսից։

— Թո ղ, Ասա'դ, մի' անի, թող-----Ներս վազեց տանտերը ևուժով կպավ Ասադին։

— Рա'ց թող, ադա', բա 'ց թող։Ս՚իլիցիա կանչեք,— լսվեց պատշգամբից։

Տանտերը դուրս նայեց։Չէ ։ ձէ > չէ'> պետք չի։

Ու Ասադին ուժով պոկեց նիգյարից։— Թողե ք , ես դրան մ ա ս ֊ մա ս պիտի անեմ,— գոռում էր

Ասագը գազազած։

Տանտերը գրկեց Ասադին և ուժով դ ո ւ ր ս տարավ, հասցնելով պատշգամբ մտավ թևը ու քաշեց իր սենյակը։

— Գնանք, ամոթ չէ՞, տղամարդ չե ՞ս ,— հանդիմանեց նա շեշտ նայելով Ասադի աչքերի մեջ,

Ասադը զոոով գնաց տանտիրոջ հետ և հևալով ընկավ աթո­ռի վրա։

— Ես տղամարդ չեմ, ես ոտի փալաս եմ ,— մղկտաց նա և գը- լոլխր ծածկեց ձեռքերի մեջ,

Տանտերը դուրս եկավ պաաշգամբ, հա յոզեց Հավաքվածնե. թին, որ միլիցիա չկանչեն.

— Ամոթ է, մուսուլման չե՞ք, ի՞նչ միլիցիա,֊ Մուսուլմանի բան չկա ,— միջամտեց Ֆաթման,— մենակ

թոզ հանգստանա, էդ ուրիշ բան է։

Տանտերը մռայլ նայեց Ֆաթմային ե գնաց Ասադի մոտ, ներս մտնելով ֆշՀաք*

— Շա'ն ծիծ կերածներ, էէ նամուս ու ամոթ թողի՞ք... Արա.Ից դենը էլ ի նչ կնիկ, էլ ի նչ դին, ի՞նչ մասսաբ։ Ոտի տակ ըն-

պանք, ջուրը տարավ մեզէ

Ու սկսեց զայրացած ման գալ սենյակում, Նա ավե,ի Էր եո. թակվել, քան Ասադըէ

577ք№միր6յա&, Бшшаг II

Սի «Իւ որ հանդարտվեց' արդեն անցավ թուն խնդրին_Ասադին.

— Ւ՞նչ բան ունիս, այշի. մի ավելի խոսք էլ կասես' բանսւ գցեն, մի բան էլ դու կմնաս պարտական։ Կնկանիցդ ձեո քաշի, երեսը բաց արավ խերը տես։ Հա ՜յ գԻտԻ Դոռ՛ հա՜յ >էԻտՒ վախտ։

Տանտիրոջ վրդովմունքը հանգստացրեց մի փոքր Ասադինւ Սա վեր նայեց.

— Հիմի ի՞նչ անեմ ես, ի՞նչ մահու տամ իմ գլօւխրյ Ե-ս ի՞նչ տղամարդ եմ էլ-..

— Տղամարդ ես՝ համ բերի ու վերջն էլի մտքինդ արա։ Օր էլի' կա։

Տանտերը պղտոր-կապույտ աչքերով նայեց պատուհանից դուրս և մռայլ երազանքով հառաչեց։ նա կրոնամոլ էր- նա դդում էր իր երակներում մարգարեի ցեղի հրաբորբոք արյունը։ Սրբա- դան կաստան կորցնելով իր իրավունքները արտաքին աշխարհի մեջ՝ ներքին կյանքում դեռ կենսունակ էր զգում իրեն։ Եվ վան- դակն ընկած կենդանի թռչունի պես թափահարում էր իր թեերր, դիպչում պատեպատ, մտորում, չարանում, սպասում, որ *օրը գա))։

Ղուռը ճռռաց։ Տանտերը գնաց դեպի այն կողմը։ Շենքի մեջ ցցվեց հարևան թուրք ծառայողի կերպարանքը։ նա կոտրած ժպի' տով ներս նայեց։

— Հը՞, Ռուստամ աղա', ի՞նչ է պատահել,— ասաց նա ու աոաջ եկավ։

— Ի՜, ջահելություն։ Կնիկը կոմսոմոլ է մտել՝ դարդ է անումւ Այշի ի՞նչ կա, հիմի ամենքը կամ 1լոմունիստ են դառնում, կամ կոմսոմոլ։ Հինն անցնում է, նոր աշխարհք ենք մտնում։

— Հալբաթ որ,— Կցեց ծառայողը լուրջ դեմքով,— կոմսոմպ է դաոնում' դաոնա թող, ինչի՞ ես արգելում, ա* յ բալա մ։

— Ես Էլ էդ եմ ասում,— վբա բերեց Ռուստամ ազան։Ու ծիծաղելով նայեց Ասադին։նրանք սկսեցին խոսել ուրիշ Հարցերի մտսին։ Ծ ա ռայ*դը

ակնարկեց միայն, որ լավ ծխախոտ է «ստացված», եթե Սձյիւքւ օւզում Հ ' իրիկվան կբերի։

Սեյիդը հավանության նշան արեց գլխով*

т

Ծառայողը գնաց»— Ո լ „ Ш Դ Դ Ւ1ձ խ լ .լ ։ „ <ч>1

ա ղ ա , ֊ լուրջ և զգաստ խոսեց Ասադը,— Կնկադ ուզում ես թողնե՞ս, թե ինչ...— Չեմ կարողանում, կապված եմ,— Վատ է։

փ ի ց 7 եմ ФШ1“ 9 Ш մի տձ*> 1Ո,ւեյ> ե» Կենա իր ճ ա մ ֊

Հ ա ~ ն ՀամԲե! Ւ; ք Ի, ! Հ ն կմտածեն^ « < * է . երկու օրս։Հիմի գնա տուն ե Էլ մի խոսի, թոզ կնիկդ գա— Կարո՞ղ եմ չխոսեմ, սիրտս կհամբերի՞,

ես։ ՜ Զ" Ո ШРШ‘ համբերք,' ։ ՄԻ Բան Կանեմ, Տեսնում եմ, մեղք

կրկին", աԴԸ * եՐ է1ա9ա^՛ " Р Գնա' рШМ Ռոլստամ աղան նստեցրեց

— Սպասի, թ եյ խմենք, բան ունեմ ա ս ե լո ւ,- Ասադը մնաց, Խւստամ աղան դուրս նայեց և դուռը ծեծելով կանչեց տանեցոց, պատվիրեց թեյ տան,

Երբ թեյը բերին, Ռուստամ աղան սկսեց զանազան թաների մասին խոսել, բա յց ոչինչ Էական չասաց, Պարզապես ուզում Էր Ասադին հանգստացնել և այնպես ճամփել։

Վերջապես Ասադը դնաց, Ռուստամ աղան իր կնոջ միջոցով հազորդեց Ֆաթմայի մորը, որ նիգյարին թողնի տուն գնաչա, քանի որ Ասադը համոզվեց հանգիստ պահել իրեն,

և ЛА աթմառ տհաճ վերաբեէԱք֊եՕ ա11 Դ չա մտ ոլթյա նը։ նա կա ս ֊ կածեց, որ Ռուստամ աղան կարող Էր թունավոր խոսքերով сհան-քստա ցնել» Ասադին, Եվ նիգյարին խորհուրդ տվեց մի օր Էլ ը ս ֊

պասել հետո գնալ տուն։նիգյարը տխուր համակերպվեց,

I -!

Մի *ր Ֆաթմայի ուղեկցությամբ Նիգյարը եկավ տուն,սագը ЮШЬЬ Էր, Նա տե„նելով նիգյարին վերադառնալիս՝ կրկին

1գա9 վաղածանոթ ուժը, սեփական առավելությունը, որ նման Հպքերում վերադառնում Էր նրան, Նա մռայլ ու անհամբեր նա. 19 Նհ ։ա ր ի ն և աչքերը կախեց, Ֆաթման մոտեցավ նրան.

— Ասա՜դ, ահա Նիգյարը եկավ։ Նա քեզնից չի բաժանվում, բա յց ուզում է, որ հաշտ ապրեք։ Նա կոմերիտուհի է դա ո ն ա լո ւ, ֊ էս իմացած եղիր ու հաշտվիր։

— Դաոնոլ մ է թող դաոնա,— խորամանկ համակերպությամբ ասաց Ասադը։

— էդպես էւ Դու պետք է հասկանաս, որ հիմի առաջվա ժա­մանակը չի։ Բաքու, Տաշքենտ, Սամարղանդ, ամեն տեղ չադրան գցում են, ակումբ են գնում, սովորում, կոմերիտ դաոնում։ Նի­գյարը առաջինը չէ։ Դո։ է/ քիչ-քիլ կարգի արի։ Կարդացել ես, դպրոց ես տեսել։ Ի՞նչ ես րնկել չայխանաները լոթի ֊փ ոթի տզե- րանց հետ։ Դիրք կբերեմ կարդացեք, միասին կկարդանք։

— Ինձ էլ կոմերիտ կդարձնեք, — հեգնեց Ասադը։— Ո՜չ, չենք դարձնի, դու դեո շատ բան ունես աներւլ, որ

կոմերիտ դաոնաս։Ասադը բորբոքվեց , բա յց զսպեց իրեն/ Ֆաթման մի քիչ էչ

զրուցեց Նիգյարի ու Ասադի հետ, հետո վեր կացավ գնալու։— Դե. ձեզ տեսնեմ, խելո՜ք կացեք,— ասաց նա ընդհանուր

կերպով ու դուրս գնաց։Նիգյարն ու Ասադը մնացին անհարմար վիճակում իրար դեմւ

Անխոս անշարժ, ընդարմացած,Ասադը նայեց Նիգյարին։ Այրվել էր դեմքը, ցորենի գույն էր

ստացել։ Չադրայի հետ ցնդեք էր նրա մորթու լույսը, Նիգյարի նախկին երազական դեմքը դաոել էր իրական։ Անսովոր զգացում­ներ էր զարթեցնում այդ կոնկրետ շոշափելի կինը, ազատ վի- ճակի կինը։ Ո՜չ, դա Նիգյարը չէր, դա նոր էակ էր։ Ասադը չէր կարողանում հաշիվ տալ, թե ի նչ է զգում, սե ր թե արհամար­հանք դեպի այդ նոր էակը։

— Ասա՜դ, ինչի՞ ես տխուր,— խոսեց Նիգյարը այնպիսի եղանակով' կարծես չէր իմանում Ասադի խռովության պատճառըւ

— էլ մի' հարցնի,— թափ տվեց ձեռքը Ասադը,— ես էլ խոսք չունեմ, հիմի իրավունքը քոնն է։

— Հանգստացի, Ասա՜դ, ամեն բան լավ կլինի։ Դու էւ կը- մտնես մեր շարքերը։

— Ե՞ս,— և Ասադը զարմանքով ու հեգնանքով նայեց Նիգյա՝ րին,— ես չափխուն եմ, ես փողոցի մարդ եմ։ Դու ես ուսումով];, գու խելոքը։

Ш

֊Հ ա ն գ ս տ ա ց ի , Ա ս ա ՜դ ,- մեղմ շոյող ձայնով ասաց Նիգյա­րը և մոտեցավ Ասադին։

֊ Սրան, է ՜ , - արեց Ասադը և շփ „թված> բա յց և շոյվաձ ղեր նա յեց։

Նիգյարը բռնեց Ասադի գլուխը և սկսեց փայփայել,Կնոջ բուրմունքը, մատների քնքուշ հպվածքը և ջերմ շունչը,

որ փչում էր Ասա դի մազերին' կր կի ն զարթեցրին նրա մեջ ծ ա ֊ նոթ սարսուռը, Նա մեղմեց ե թույլ տվեց, Բայց ինքը ոչ մ ի

շարժում չա ր ա վ , թեև բուռն ցանկություն զգաց փ ա ր վելո ւ Ն իգյա րին և համբուրելու ն ր ա ն ։

֊ Դ ե ՜ ն ը , ֊ ասաց նա չոր ձայնով։Նիգյարը հեռացավ, Ի նչ ֊որ ցրիվ Ոլ ապակե աչքեր ուներ

ա։ Կարծես դրան էր սպասում, Սա դուր չեկավ Ասադին և նազղջաց իր արածը, Բայց չուզեց կոտրվել' կրկին կանչեչով Նիգ. յարին իր մոտ։ т

Վեր կացավ և գլխարկն առավէ ֊ Ո՞ւր,

Ոչինչ չպատասխանեց, Գնաց դ„լրս։ ճամփին հաշիվ տվեց իրեն, Առաջին անգամը, Հարց տվեց իրեն. սիրո՞ւմ Է Նիգյա­րին, կարո ղ Է թողնել նրան հեռացնել։ կարո1.ղ Է

հետ զգալ իր գրկոլմ մի կռմերիտո^ոլ, „ր հետզհետե օտարա- ում է ակումբի մթնոլորտում, Կարո՞ղ է սեղմել կր կ ի ն մի

այդպիսի վտանգավոր, դավաճան էակի, „ր կարող է ամեն օր պոկվել այդ կ ^ ք ի ց , թողնելով իր Հետքը _ սիրո> անփոխ լ

Ժ ս/ ՚բ ո վերքը։

Ասադի սիրտը լ ց վ ե ց նոր տանջանքով, Երկա օր ,ավ է„. զայրույթն ոԼ կռիվը խլացրել էին նրա մեջ սիրո զինաթափող զգացման կայծը, նրանք անցան, հիմի սկսվեցին սիրո խա. ղազ տարակույսներն ու խաղերը,

Ասա1ը!’ մՒ РШЬ պԻԱ,Ի ^ թ էէ' Կ ^ վ ե մ ^ . ֊ մտածեց

Նա գնում էր ընկերներին գտնելու,Հեյգա նի կողմերում նրան պատահեց Ջաֆարը, որ գնում

ՀՐ դեպի Զանգվի ձորը,֊ Ո՞ւր ես, շան ո ր դ ի ,- դիմեց Ասադին ոլ կան ա .

՜՜հպարտացել ես, հա*։

681

— Ինչո՜ւ պիտի հպարտանամ։— Կնիկդ կոմսոմոլ է։Ասադը վիրավորվեց.— Հալա ո՞վ է ասում, թե կնիկս կոմսոմոլ Է, մեկ էլ ի նչ

Հպարտանալու բան է կոմսոմոլ կնիկ ունենալըէ— Եսի՞մ։ Ես ունենայի' կտայի աղիքները կթափեի։ Ի՞նչ

տղամարդ ես։— Ո՞նց թե։ Կոմսոմոլ դաոնալով կնիկս ի՞նչ դասավ, ի՞նչ

ես դուրս տալիս։— Չե՞ս իմանում ։ որ Հարցնում ես։ Ո ւր Է նամ ուսդ։ Էղ

Հո ասել Է' մի մատ մեղրի պես կնիկը դնել կոմսոմոլի առաք,

որ լպստեն։— Սխալ ես։ Իմ կնիկը քո ասածներից չի,— բարկացած ու

լուրք ասաց Ասադը' զգալով սակայն, որ նրա Համար ճշմար­տություն Էր ասում։

Նա Էլ այդպես Էր մտածում, բա յց այդպես կոպիտ չէր ձե- վակերպում։ Եվ զայրանում էր ավելի նրա Համար, որ •?«!-ֆարը ճիշտ էր պատկերացնում Նիգյարի նոր վիճակը։

Բայց և այնպես' նա Հակաճառում էր ե պաշտպանում Նիգյարին։

— է, դո ւ գիտես,— եզրակացրեց Զաֆարը, — իմ կնիկըհո չի, որ դարդ անեմ։

— Քո կնիկը որ մտնի կոմսոմոլ' ի՞նչ կանես։— Մաս֊մա ս կանեմ։ Ես պոռնիկ չեմ ուզում պահել։Ասադը խոցվեց Հոգու խորքում։ Այրվելով' լռեց ու մռայլ­

վեց։ Պատվի, խանդի, ինքնասիրության զգացմունքները մի գառն խառնուրդով ցնցեցին նրան։ Նա ճնշվեց, կծկվեց։ Այն բանը, որ լսեց Ջաֆարի բերանից' իր մտքերն էին. բա յց մտա­ծելիս այնքան չէր տանչվում, որքան ուրիշի բերանից լսելիս։ 1ր ա մեչ դարձյալ զարթնեց գազանը։ Ուզում էր տուն դաո­նալ ե բռնել Նիգյարի կոկորդից, Հաշիվ պաՀանչել։ Նա զգում էր խանձող խանդի այրումը, պատկերացնում էր Նիգյարին պատաՀական մարդկանց գրկում, սերը նրանց բաժանելիս, նրան­ցով Հրապուրված, նրանց տրված ամբողչովին։ Ասադի համար ի/անդն ավելի տանչալից էր, քան սերը։ Սերը կարկամեցնում է,

6Տ2

իսկ խանդը բորբոքում, արծարծում, խենթացնում, Եվ Ասաոր, որ առանց սիրելու խանգում էր թոլարավին ^ ^

А է ք * ՛ ^ “^րած Հ*"1* հանգեպ չէր կարողանում մի րոպ ե Հ ա ն դ ա ր տ վ ե լ։

կ , կ ա Ա ^,նա կա վ.ր յ. „ . լմ 1ին Որ(ան Հ ։

ա ւ 1 . „ ' « . կ . վ , յ , աֆ^ է և Ա , է „ „ ; էՀ

1մ“ կ в . . * 4 - 4(,

7 7 1 ' 7 п ! ' шЛ Г -1Я Տա ֆա րի ч 4 „չէր կարծում, թե դա Հնարավոր բան էր,

Ասադը կանգ առավ.֊ Լավ, ասա, ի՞նչ անեմ,֊Դ ո ւ գ ի տ ե ս ,- պատասխանեց Ջ ա ֆ ա ր ը ,- է„ նա_

մուսի գործն Է, ի՞նչ ասեմ, Ես կսպանեի,Ա սա դը Հ ա ռ ա չե ց ,

— Ո ն ց ս պ ա ն ե մ ։

֊ է հ, կաց Էդպես, — սառը կտրեց Ջաֆարը,Դնացին։

— ԼԱԻ Ր, Ջաֆա'ր, Ասում եմ փախցնեմ։— Ո ւր, սարսաղ։— Մ աքոլ։

— կ մ է Մ ա քո ւ։ Գոլ մ ա ր դ փ ա խ ց ն ո ՞ղ ե ս ։

— Կ ա րծում ես չե մ կ ա ր ո ղ ։

— Տձ ղ դ , շան ո ր դ ի , Մաքուն ո ՜ ւ ր , դ „ լ „ \ р ։ կար ե~Ա Արագը կտրես անցնե՛ս,

— Կարող եմ, Կանեմ, կտեսնես։

֊Ա ր ա ՜ , թե տղամարդ ես, իմ խեչքը բան չի կտրում քե- ղանից, ' * ■

֊Ո ՞ ւ մ միջոցով անեմ, ի՞նչ ես կա րծում ,- Եվ Ասադրքննող աՀքերով ն ա յկ Հաֆարի լկտի ու վայրենի դեմքին՝ սպասելով մի բարի խոսքւ որ նրան Հանգստացներ։

Բայց Ջաֆարն անսիրտ Էր,— Ծը , քու բանը չի,֊Բ ա յ ց մարդ կա՞, որ Է1ձ տանի,Ջաֆարը ծամեց.

М 4. է իմանում. Կա։ Կըլի,

— Կասե՞ս տեղը։Զաֆարը սառն ու մռայլ նայեց նրան.— Ես չեմ իմանում։— Էդ ինչ մարդիկ են։— Կոնտրաբանդ տա նոզ֊բերող մարդիկ։ Վաճառականներին

հարցրու, թե չվախենան, ասեն, էն է' կիմանաս։— Սեյիդ Արրասը չի՞ իմանա։— Կարող է, Ի՞նչ ասեմ, բա յց լավ է' հեռու մնաս, խա-

թալոլ գործ է։ Հետո' քեզ ո վ կվստահի որ...— Կփորձեմ г— Դու գիտես։ Ես քո տեղ Արաղի էն կուռը անցնելու տեղ

մի կնկանից կանցնեի ու նրան կղրկեի «Արաղի էն կուռըէէՍարսաղ քյոփօղլի, ձեռքիցդ ի նչ Է դալիս որ...

— Բերանդ մաքուր պահի, — շեշտեց Ասադր։— Կորի', շա'ն որդի,— արհամարհանքով նայեց կողքանց

Տաֆարը և լեզվի ծայրը ատամների մեջ սեղմելով սուր թքեցմի կողմ։

Իջան ձորը, անցան կամուրջը և շոսեով գնացին Դալմայի այգիները։ Ծուռումուռ արահետներր քարե բարձր պարիսպ­ների միջով փախչելով գնում Էին դեպի ձորափ։ Հասան մի այգու և դուռը ծեծեցին։ Դանդաղ առաջ եկավ ծեր բաղմանչին և դուռը ծույլ բանալով'' ետ գնաց։ Ջաֆալւը կողպեց դուռը, և նրանք առաջ գնացին։

Այգու խորքում, սալորենու շվաքի տակ նստած Էին Ալեք- պերը, Սաֆարը, Սադըխը, Մահմուդն ու Ալին — անբաժանսրիկաներ, որ ամեն եղանակին գիտեն ուր անցկացնել ժա­մանակը։ նրանք թուղթ Էին խաղում և գեղեցիկ այգու ծաղ­կափթիթ ծառերի ճյուղերն ու այդ օդը լցնում Էին իրենց կեղ­տոտ հայհոյանքներով։ Սադըխն ու Սաֆարը երկուսն Էլ թեև այգետեր Էին, բա յց հաճելի Էին համարում մյուսների հետ գնալ օտարի այգի և այգեպանին վախեցնելով մտնել ներս ու ժամանակ անցկացնել։ Նրանք քիչ առաջ տրորել Էին մատաղ արոտը իրենց վայրենի աթուրմայով։

Եվ հիմի, թղթադրամներն ու արծաթ-դրամները խոտի վբա կիտած՝ խազում Էին ե շարունակ հայհոյում, վիճում, հրում

իրար։

684

,ա է '\ է ՜ * , " ? ո Ի ֊-ղ-յ ՚լւկ!. վեր 1ա.յեցին, և նրանցից Սադըխը նետեց Ասադին.— Հը՞, կնիկդ տվիր խաէխ ի"ն...

Հ I А П “ կ Յին Բոն9քահարել իրար, Ս ա ոոձհարվածները թուլանում Ա ն մեն , Ո . "ա դըիի

■»մ*ւ Vհ ;;

4 ե֊^ 1 , э д г ~ո " 4Լ 7 պՐ* ան և ԱկԱե9ին Ս“ ԴԸԻՒն պոկե.

հարձակվի Աս ւ յ * " * " ւմ Էր՚ " Բ ձեռՔնեՐԻց դուրս պրծնի ևЪпТп ? ք յ Ի ք ,՞ Աա ԻնքԸ * * * " < ն' " ու սկսեգЪ"րից հաբվածեյ, Այն ժամանակ Ջ աՖաոո ւԱսադի վրա, 4 * աֆ աՐԸ զայրացած գոոաց

֊Ք ա շ վ ի ' , շ„ ' լն շան որդի չե% ^ լմ '

Ասադը դադարեց, Երկուսն Էլ այրունչվա եղան, Դեմքերը կարմրեց արյունից։

Հևում Էին ու օձիքները կոճկում, Ասադի կ„լրկ ը պատառ֊ ված Էր և շապիկը ներկվել Էր արյունով,

֊ Ս պ ա ս ի ՜,- սպաոնսւց Ս ա դըխ ը,- քոլ կնկան կտ եսնեյ »ի օր։

II Ն /՝**"՝ևետ $ աֆարի շառաչուն ապտակը, որ ծեփվեցԱադըխի գլխին,

— Ինչի՞ ես խփում,— ծղրտաց Սադըխը,- 2ան ո ր դ ի ',- սաստեց Ջաֆարը, Մյուսները ա ն ֊

•ոարբ ր Էին և պառկելով խոաի վըա՝ սկսԷցին ծխեյ ոլ ծիծաղել,սկ Ալին սկսեց ձայնը ծոր գցելով վեր քաշել բայաթին,

ա լավ ձայն ուներ, Բոլորը լռեցին և խոտերի վբա պառկած М դրում Էին նրան, Ասադը աչքի տակով նայեց Սադըխին,Հ Ի աչքի աակն ուռել, կապուտ կել Էր, Բայց կարԱս у Իը մոռացել Էր վերքը - նա ականջ Էր դնոլյ Ա իրոք գեղեցիկ էր,

6Տ5

Զաֆարը կարդադրեց, որ գինի բերել տան այգեպանին» Կ\ււնչեցքւն սրան ե հայտնեցին իրենց կամքը։

— Ախր ե ս գործ ունեմ, ո՞ւր գնամ։— Գնա, շատ մի' խոսի, քավթառ,— սաստեց Զաֆարը,Ծեր այգեպանը փնթփնթաց և դրամն առնելով դուրս եկավ

այգուց։Ո՛ւշ երեկո էր, որ սրիկաների խումբը քեֆ էր անում այ.

դում։ Ասադը հարբեց։ Սադըխին մեջ քաշեցին և հաշտեցրին Ասադի հետ, բա յց Սադըխը մտքում դրեց վրեժխնդիր լինել Ասադից։

Երթ քեֆը վերջացավ, և այգուց դուրս գալով խումբը տուն Էր վերադառնում1 ճամփին Զ աֆարը մի կողմ քաշեց Ասադին և ասաց.

— Տուն չգնաս, երբ սրանք քաշվեն ե կ ինձ մոտ։— Ո՞ւր։— Կտեսնես։Ասադը հասկացավ, որ Զաֆարը կարևոր բան ունի ասե•

լու։ Լռեց։ Ու երբ տղաները բաժանվեցին տնե տուն' Զաֆարը Ասադին տարավ դեպի Դամ ուրբուլա ղի կողմերը։

— Ախր չես ասում, թե ո՞ւր ենք գնում,— հարցրեց Ասադը։— Շա'ն որդի, հալբաթ մի բան գիտեմ, որ տանում եմ։

Դու արի, քեզ ի՞նչ։նրանք կանգ առան մի մեծ տան առջև։ Զաֆարը դուռը

ծեծեց։ Մի ծերուկ բաց արեց դարբասը և տեսնելով Զաֆարին՝ ծանոթի անտարբերոլթյամբ նայեց նրան և ներս թողեց, ինքը գնաց մտավ մի ծակուռ։

Զաֆարը մթան մեջ առաջ ընկավ և Ասադին տարավ այ­գու խռրքր, ուր մի տնակ կար աոանձին պպզած։ Այնտեղճրագ կար։ Մոտենալով դռանը, Զաֆարը շվացրեց։ Դուրս եկավ ավազակադեմ մի երիտասարդ ե աչքերը• բացելով մո­տեցավ Զաֆարին և մտիկ տվեց Ասադին<

_ Ղոնաղ եմ բերել,— ասաց Զաֆարըէ_ Աչքիս վրա. համեցեք, — մռմռաց անծանոթն ու դուռը

թաց անելով* հրավիրեց ներսէ նա մռա յլվեց։Գետնի վրա, խսիրին փռած մինդարի մոտ, սամովար Էը

գրած, մոտը պղտոր, կեղտոտ բաժակներ։ Անկյուններում զա­

588

նա զա ն լա թ ե ր ու հո տ ա ծ մ ի ա ն կ ո ղ ի ն , որ փաթաթած Էր ի ն չ- պ ես պ ա տ ա հ ե լ Էր, Ս ա նր հոտ ը բ ռ ն ե յ Էր փ ոքր իկ

սա ց ի գ ե տ ն ի և մ ի տ ա բո ւր ե տ ի վր ա , Ոչ մ ի ա ռա նձի ն

խ ո ս ա կ ց ո ւթ յո ւն , Բ „ լՈր ը ը ն դ հ ա ն ո ւր խ ն դ ի ր ն ե ր ի մ ա ս ի ն Էր, Բ ա ,.

ն օ Ր է լ Ր Ր? նկա լԻ ^ ^ Ք ն ե ր ն ա ր դ են խ ո ս ո ւմ Էին բո ւն

մ ե ն Г а , ե տ " Ջ ա ֆ ա Ր Ը ԻԲՐ թ ե խՈԱքԻ հա մ ա ՞ ' ЧШ Ш .ց նաև Ասադի մասին, Հեռավոր ակնարկ արեց այն մասին, որ նա ուզում Է Մաքոլ փախչել և հետը տանել իր կն„էը։

֊Հ ա , դժվար բան Է ,_ փակ ձայնով աԱաց հ ն

լը և սպիագիծ դեմքը դարձրեց գեպի պ ա տ ուհա նը,֊ դժվար է, 7Ч ш р է երբ մարգ չի իմանում' ոնց դուրս գա խ աթից,

Զաֆարը մի մանյովր արավ.

. . յ 7 ? / Տամի՚“ ի կ ի ՞ " " ք ы ՜’ ”<■ •"*!■ ■’!■։՝-ցով էս մեր տղան անց կենա Արագը,

ւ ռ Տ ե Հ կ ար ե լ ի է ։ կ ա ր ե լի Ի ՞ Կ աԱե մ , էնկողմերում եղել եմ, բա յց չեմ տեսել ոնց են անում,Զաֆարը խորիմաստ նայում էր Զամիլին։

ա սեն՜ էնպեԱ Ղ ^ Իման" ւմ> "Р մեր ախպերա զ ի ն , ֊ ասաց Զաֆարը, ՚Զամիլը սառը մերժեց,

֊Չ է , ո՞րտեղից, Էդ տեսակ թաներից հեռու ենք, Խաթա բան Է։

Լռություն տիրեց։

- Իսկ Արաղի կողմերում կարելի* Է ճարել վալադ, ղր անց- կացնի։

֊ Ո վ Է իմանում, հիմի շատ խիստ Է, ասում են։Զամիլը քարի պես կարծր Էր, նա բնականորեն զգուշա­

նում Էր և իրենից հեռացնում ամեն կասկած, որովհետև Ա սա ֊ դին չէր ճանաչում և միայն Զաֆարին էր վստահում, Երբեմն նրան տալիս էր որևէ կոնտրաբանդ ապրանք ծախելռլ, բա յց միշտ ասել էր, թե ինքն էլ ուրիշից է գնել, Զաֆարն էր միայն կռահում, որ նա ինչ ֊որ կապ ունի անմիջական կոնտրաթան֊ դիստների հետ և անգամ երբեմն անց է կենում Արաղը, բա յց Զամիլը և ոչ մի ակնարկ չէր արել այդ մասին։

Զամիլը շատ զայրացավ Զաֆարի վրա> որ անծանոթ Ասադին բերել էր իր մոտ և ուղղակի խոսում էր այդպիսի

587

խնդիրների մասին, բա յց զսպեց զայրույթը, որովհետև նրան որոշ բաներ, թեկուզ կոնտրաբանդ ապրանք, վստահացել էր, և երկուսի մեջ մի փոքր գաղտնիք կար։

Ջամիլը հասկացավ Ջաֆարի միտքը, որ առաջարկում էր Ասադին անցկացնել Արաքսից և չուզեց բոլորովին էլ մերժել և վիրավորել նրան։

— Արաղն անցնողներ եղել են, — ասաց նա վերջում, երբ տեսավ, որ իրենից ձեո. են քաշում արդեն,— ԲաՏց իմ գիտե. ցածով քաղաքում դժվար է վալադ ճարել։ Վալադւները նախ- իջև ան են լինում, Շարաբում։ էն տեղե րք փնտրեցեք։

Ու մի փ^քր Լռու֊թյունից Հետո ավելացրեց.— Համա փող շատ կգնա։

— Փողը ջՀանդամլւ։ կճարենք, — ասաց Ջաֆարը։֊Դ ե որ կճարեք1 գնացեք նախիջևան, կպատահեք վա­

լա դի։ Չայխանեքում նստեք' կերևան։

Ջաֆարը հասկացավ, որ Ջամիլը սրանից ավելի ոչինչ չի ասելու, ուստի և խոսքը փոխեց առօրյա բաների մասին։ Ծխե- ցին մի քիչ և դուրս եկան Ջամիլի սենյակից։

— Դատարկ բան է, սա գործ տեսնող չի , — ասաց Ասադը։

— Կարող է, բա յց զգուշանում է ,— բացատրեց Ջաֆարը,— շունը գլխի ընկավ, որ ուսումնական ես։

Ասադը ծիծաղեց։

— Ի՞նչ ես ծիծաղում, շա'ն որդի, ուսման փիս հոտը գալիս է վրայիցդ։ Ամենքը խրտնում են։

— Մի քիչ կարդալ իմանալով ուսումնական դաոա՞նք,— նկատեց Ասադը։

— Մին է. ուսումն էնպես փիս բան է, որ մարդու կպավ թե չէ՝ կ հոտը չի քաշվիո

— Ասել է' ինձնից վ ախեցավ։- Գ ե , դու օտար մարդ ես։— Քեզնից կքաշվե՞ր, եթե մենակ գնայիր։— Են չո՞ւ պիտի քաշվեր. մենք ընկեր ենք/ նա ինձ էնպես

ապրանքներ է Հավատացել։ Չ է» դու ուրիշ մարդ ես։Ասադը դառնացավ և մի փոքր էլ զարմանքով մտածեց

այդ մասին։

588

- ՜ , " Հ “ ն յ է ’ ՚~ < ш Ц т г * խ ’ “ լ « ‘ “ ■ ֊ "Р հԿ Ւզարգալ չիմանայի՝ ավելի լավ կլիներ։ Р НР— Մին Է. Էլի ուրիշ մարդ կըլեիր,— Ինչո լ ,— զարմացավ կրկին Ասադը,— ք՛ո ւ կոմսոմոլ ես։֊Ե ՞ ս . . . ։֊Բ ա Էլ „ ՞վ , Վերէը կգնաԱ կ„ մսոմոլ։ ք կ

խալոլ չի դուրս գա,

Խ а " * ™ ! Ի ՎՒրավՈրվե0 Ջա^ Ր Ի այդ սառն ու անկեղծ խորթությունից, որով նա ակրպետ Էր ^ Ա

մեջ, նա զ4Ոլմ էր որ ինքն օտար է Ջաֆարին, որքան էլ միև­նույն ճամփով գնում են այսօր,

֊Ե ս կոմսոմոլ չեմ դաոնա ի ս կ ի ֊վճռական ձ յ, . ասաց Ասադը։ յ х

֊ Մին է. չես դառնա, բա յց մեզ էչ չես գա։— Դուք ի՞նչ եք որ,

֊Մ ե ն ք չափխուն ենք. գլուխներս ծախած մարդ, Մի կնկա համար գլխներս լաչակ չենք գցում,

կ ա ս 7 ^ 49Ո՞ ւմ Ա ' Ժ ՞ Ա տեսնռԼմ’ ^ եմ ” Ч ” "Г անել կըն.

* - « « ? . . * 4" “ ՞ " յինլե վ է ո ' թեԲա ինչո ւ ես ինձ օդնում։

— Էդ մեր թասիբի համար, Չենք ուզում, որ մեր աղջիկը կոմսոմոլի փայ դառնա, Մենք նիգյարին ենք փախցնում, չէ թե քեզ։

Ասադը դարձյալ վիրավորվեց Ջաֆարի այս արհամարհան­քից. բա յց լռեց, նյարդերը շատ էին հոգնած, Բայց անգամ այս խոսքերր նրա մեջ զարթեցրին խանդ դեպի այդ Ջաֆարը, դ մտածում է նիգյարի մասին, Ասագն անիծեց իր վիճակը, որ ստիպված էր ամենքին մասնակից անել իր կնոջ գործին,մտածել, շոշափել տալ իր ներքին հարցերը - իր սերը, իր կինը, նրա հրապույրները, երևան հանել նիգյարին, դարձնել հրա­պարակի աչքի առարկան, մինչ նա կուզենար նրան թաքցնել յոթը ամրոցի մեջ՝ հեռու կրքոտ աչքերից, որոնց նայելն ա ն ֊ զամ նիգյարի վրա կեղտ էր գցում,

68У

Այդպես էր զգում Ասադր։Երբ հասան քաղաքամեջ1 Զաֆարը բաժանվեց Ասադիցւ— Համբերի', մի բան կանենք,— նկատեց նա գնալիս։_ Չհամբերեմ, ի՞նչ պիտի անեմ,— հուսահատ պատաս­

խանեց Ասադը և կարոտ զգաց տանր, Նիգյարին։Քայլերն ուղղեց դեպի տուն։ Դարբասը փակ էր, և երեկոն

ուշ։ Չուզեց դուռը թակել։ Բարձրացավ պատի վրա և ուզում էրներս թռչել, բա յց տեսավ, որ լուսամուտը մութն էր։ Արդյոքտա՞նն էր Նիգյարը թե ուրիշ տեղ... և ումնից կարելի է իմա ֊ նալ։ Բոլորր քնած են։

Թռավ ներքև համենայն դեպս։ Մոտենալով պատուհանին՝ ներս նայեց։ Ոչինչ չէր երևում։ Կամացուկ ծեծեց ապակին։ Մթան մեջ մի բան խլրտացէ Գա — Նիգյարի շապկի սպիտա­կությունն Էր։

— Ո՞վ Է, լսվեց Նիգյարի օտար շեշտով ձայնը։— Ես եմ, Ասադը։Նիգյարը գուռը բացեց և Ասադին ներս առավ։ Նրան լավ

չէր տեսնում Ասադը, բա յց զգալով նրա շունչն ու բուրմունքը անմիջապես սթափվեց իր այդ օրվա կոշմարից։ Ինչ-որ մտե­րիմ մի ձեռք սրբեց նրա աչքերից թունավոր մշուշը, և նա զգաց իրեն նախկին, սովորական մթնոլորտում։ Լամպը վառեց։ Նիգյարր պառկած էր մեջքի վրա և թևերը դրել գլխատակին։

Ասադը լուռ նստեց տաբուրետի վրա և նայեց Նիգյարին։Նա չէր քնում։ Ուզեց խոսք բանալ, խոսել, ոչինչ դուրս

չեկավ։ Ու հանկարծ հարցրեց.— Ինձ թողնո՞ւմ ես, Նիգյար։— Ես ոչինչ չեմ ուզում,— խուլ պատասխանեց Նիգյա-

րրէ— ես դրա վրա չեմ մտածում։_ Ուզում ես ասել ես կամ չկամ միևնույնն Է։_ Ինչո՞ւ։ Ես շատ եմ մտածում քո մասին«— Ի՞նչ ես մտածում։— Ի՞նչ ասեմ. շատ բան։— Ուզում ես դաոնամ կոմսոմո՞լէ— Ո՞վ Է իմանում։— Գա հո գտել ես թո ճամփանէ— Գտել եմ, ճիշտ Էէ

Ш

֊Դ ե . Էլ իմ մասին ինչի՞ ես մտածում,Նիգյարը չպատասխանեց, բա յց լռեց, Ոչ այն պատճառով,

որ կուզենար մի վիրավորիչ խոսք ասել Ոլ չ կ համ ձ .վու , Ոչ, Նիգյարը նրան կուզենար մտերմական խոսքով հանդարտել համոզել, տանել իր հետ, Բայց նրա մեջ ստեղծ­վում Էր մի նոր կյանք, ստեղծվում ճարտար, Նա նրբին թե,ե- րով մի ոստայն Էր հյուսում իր հոգոլ որի հուզում Էր փ ա թ թ ե լ Ա ս ա դ ի ն ։ Ե վ դ ա բ ն ա զ դ ո ր ե ն >

, Է աք նլ ЬШ էԲ ^ խանդը, բռնկումներր,

Г Г ЬГ ւ ռ ' Ո րհ ԼէՐ վախՈԼմ թեև՛ բաս ^ ն գ ց ն ե լըժամանակի Էր սպասոլմ։ Նա կնոչական բնազդով զդում

որ հարկ չկա գիմադրել կամ բռնանալ, Նրա նշաձև աչքերի

/ ^ մ Կ զԳա9Վ "ւմ ԷՐ *Ի ինչ-որ հեզահամբույրհ մ Г ’ Тд էհալե9նՈւմ ԷՐ ԱսաԴԻ Դաժանությունը, Նիգյարր

ամբեր ու մեղմ տանում Էր Ասադին իր ճամփով լ յ ,նշանով չէր մատնում իր այդ ձգտումը,

Նա սպասում էր Ասաղի վերւին գալարոլյներին,

Դեո " Րքան Կար, և ով գ ի „ե , գուցե աղե-

Նիգյարի այս բնազդական կնոջական տակտը, այս գաղտ­նի շարժումը Ասադն ընդունում էր իբրև դավաճանական քա յ­լի խորամանկ քողարկումն, Նրան կատաղեցնում էր դեռ այս հանդարտությունը,

Ասադը հանվեց և գնաց պառկեց Նիգյարի մոտ,— Ախր ի՞նչ է լինելՈլ իմ ու քո վերջը,— մռմռաց Ասադը,—

ղու ինձ ճամփից հանեցիր, Նիգյա'ր. դու ինձնից հեռանումես, գնում ե,, ուրիշին,

Նիգյարը թևը գցեց նրա գլխատակը և լռեց,Ասադը երջանիկ և տարակուսանքով համբուրեց այդ թևը,

երան չէր հագեցնում այգ համբույրը, Նա Նիգյարին հազա­րում էր ձեռքից թռած թռչուն, Ո՞վ է իմանում վերջին հա մ­բույրներն են, Չկա վստահություն, չկա միամտություն, թե Նիգ- յարը կմնա իր կինը։

— Գնո՞ւմ ես ակումբ,— հարցրեց Ասադը տխուր լրքոլ- րյամբ։

— Գնում եմ, Ասա'դ, աշխատում եմ< ՕՀսել ենք պարապելը,

№1

Ասադը նյութը փոխեց.— Рш ինչո՞վ ես կերակրվում. դրամը չհատա՞վ,— Ֆաթմայից վերցրի, կտամ, ոչինչ։— Բոլորովին օտար մարդ ու կնիկ դաոանք. ո'ւր է մեր

օշախը, մեր միասին կյանքը։Նիգյարը սեղմեց Ասադի գլուխն ու ոչինչ չասաց։Ասադը զինաթափ էր լինում այս սեղմումից։ Նա մեղմա-

նոլմ էր, զգում սիրո երջանիկ հպվածքը իր բորբոքված գ ը լ ֊ խին, բա յց միաժամանակ դժբախտ էր համարում իրեն՝ որ ահա սիրած կնոջ փայփայանքը, անգամ սերը չի կարողանում նրան թվալ փայփայանք ու սեր։

ճամփաբաժանը տանջում էր Ասադին։ Վաղվա օրն ու հ ե ֊ ոավոր ապագան նրա աչքին նկարում էին անուրախ պատկեր­ներ։ Նա տեսնում էր Նիգյարին՝ մազերը կտրած, բլուզը հա­գին, գոտկով ու ուսափոկով, թևանցուկ արած ուրիշների հե տ գնում է վագոնով դեպի Բաքու, Բաթում, Մոսկվա... իսկ ինքը' նստած է չայխանաներում մի խումբ լոթիների հետ — նույն նարդին, նույն թղթախաղը, նույն հայհոյանքը...

Ո'չ, նիգյարը ձեռից գնացած է։Եվ երբեք Ասադը այդքան կոնկրետ չէր զգացել նիգյարի

սեփականություն լինելը։ Սեփական, իբրև թռչուն, որ ձեռքից գնում է։ նիգյարը հիմի ուզում է ազատ լինել, այսինքն՝ էլ ո'չ սեփական։

Ինչպե՞ս կարելի է դրան հաշտվել։ Ի՜նչ սարսափելի է այղ ազատությունը։ Այդ գեղեցկության, հրապույրի, փայփայանք­ների, ահա այս ջերմ, քնքուշ թևի, վառ մարմնի ազդեցու­թյունը։ Բ՛ոզ մոտենա՝ ով կուզի, թող վայելե' ում հաճելի էւ

Ասադը ցնցվեց ու վեր կացավ նստեց։— Հա', ի՞նչ է, Ասա'դ, — հարցրեց հանդարտ ձայնով Նէ

գյաբը։— Ես ինձ կսպանեմ, չեմ դիմանա, հենց էս րոպեիս կսպա­

նեմ ինձ։— Չես սպանի. քնի', քնի ',— բռնելով թևից պառկեցրեց

նիգյարը և փաթաթվեց նրան։Ասադը թուլացավ և աչքերը փակեց։Նրան տանջում էր իր անուժ, անմիտ, անդարման т ш հքաեքըւ

592

, ՚Դ ւ անլք , կ յ ։ » ,մ էր Ղ,։րախ „ լ իտա_, ^ , երՒ „ վա ։ւ։ւլի քոնկյ մ ն կ է

֊ Մի- գնա СЦ երԱրիգ յ „ ա. կտ-Տ „ ա կ ւ կոր անես քեզ շատ կսիրեմ։

կ ա կ էրկ„ խ ա ոնվկին։ Ասադ/ւ ք

7 ,1 ? ь Н ։ ՞ 1 4 գ ւ ա ւ ,ի ն խ ՞ " ՛

« г ь , Կ Բ ,ա Րի է Տ թ , Ц վ է թ

թևնոցներից փայլում Էր մութ լույսով, > I Ը 2 Պ4Ր

է““,Բ Ի ։ե“ ձ"Ր“ն"1' Ъ-ч-чеНг (р ц.« . , * յ կ բ ամէն դ նւ։ր А

դ ա յն ա ց ն ո ւմ Էր, ք ա ն ո ւր ա խ ա ց ն ո ւմ , ' Ր

Գհերվա <աշտաթ։„ . կ մնա3 ^ Առավոտը

զգաց իր ամենօրյա հիվանդության նոպան, Դա անհասցե

« Г Г է ք л " ‘ , ‘ է ք ՚ " * * / ■ « * / » . յ,ш Ц ЬШ, . Ы յ , щ ^ /գ ա լա ր վ ո ւմ Էր ա յդ կ ա ն ա չ օձր ,

Նա այլևս հիվանդ Էր այդ ախտով, ուրիշ „ շինչ չ Է ր զ 4 „ լ մ է

չէր մտածում։

Իսկ կյանքն առաջ էր մղում իր դեպքերը - նիգյարը հա- ախելոլ էր ակումբի դպրոցը, ժողով, ինքը պիտի մնար տա­

նը կամ գնար շուկա և չպիտի տեսներ, թե ինչ է կատարվում այն աղետալի ակում բում, պիտի սպասեր, թե երեկոն ինչպես է վերադարձնում իր Նիդյարին. . .

(ГԻ՞նչ կյանք է սա... ինչպե՞ս պիտի դ ի մ ա ն ա մ ...» ֊ մտա­ծեց Ասադը և կուչ տաչով ծխախոտի դառը ծուխը՝ երկար Հառաչեց։

նիգյարր կողքանց նայեց նրան և քթի տակ ժպտաց, էավ հւԻ^Ի* Ասա դ, մի մտածի։

Ասադը վեր կացավ, Ու քանի հագնվում էր, այնքան մո­ռանում էր հաշտության մոմենտները և իրական, կոպիտ օրը կանգնում նրա առջև' նոր դեպքերի սպառնանքով,

59338 Գ. Աւքիքէյաէ, Бшшаг II

Նա զգաց, թե ինչպես է անցնելու միակերպ, անգործ իր փրը և գազազեց։

Նիգյարը կգնար ակումբ։ Դա արդեն նա ինքն ասացւ Դագործ է, քա յլ, որ նա անելու էր։ Իսկ ի՞նչ էր անելու ինքը*

Ասադը։ Զուր ու անպտուղ թափառումներ — ռւրիշ ոչինչ։ Նրան զայրացնում էր և մի ուրիշ բան, որ առաջ հաշվի չէր աոնում, նոր սկսեց անդրադառնալ։ Դա այն է, որ Նիգյարր կարծես միայն իր մասին էր հոդ տանում, իր ճամփան էր բաց անումե բացի իր քայլերի համար ազատություն պահանջելը, ուրիշհոդ չուներ։

Ապա Ասա՞դը.,. ինչո՞ւ չէր հո դում Ասադի Համար. . . ինչո՞ւ չէր կանչում Ասադինճ գնալ իր հետ, չէր հարցնում, թե ի՞նչ է անելու Ասադը...

«Նա իր գ լխ ի մասին է մտածում, ես ջհանդամը» — մտա- ծեց Ասադր ե դառնացավ։

«Շատ լավ՝ ես էլ կմտածեմ իմ մասինյ>— մտածեց բար­կա ցած։

Եվ միտքը փայլեց' ինչպես խավարի վարագուքրը ճեզքոզ կայծակի հարված։ Ինչո ւ գնալ Նախիջևան, Զուլֆա ...

«Ե'կ խաբով տանեմ մեր գյուղր, այնտեղից հեշտ է Պարս­կաստան»։

Եվ իսկույն մի ուրիշ միտք։ Խաբելով, համոզելով ետպահել Նիգյարին Կոմերիտմիության ճամփան բռնելուց, ազդել նրան և տանել ուրիշ ընթացքով։

Եվ իսկույն սկսեց հաշտ ու խաղաղ տոնով զրուցել Նի­գյարի հետ։ Նախ դրամ հանեց գրեց սեղանի վրա և պատվի- րեց Ֆաթմայի պարտքը տալ, հետո ասաց, որ ճաշ պատրաս­տի և սպասի իրեն։

— Կգա՞ս տուն, — հարցրեց Նիգյարը։

Ասադը նայեց նրան և ժպտաց.— Ի^նչ պիտի անեմ, հո չեմ ընկնելու ճպշարա նները։ Հե­

րիք է։ Պետք է խելոքանամ։Նիգյարը ծիծաղեց.■— Ուրեմն հաշտվո՞ւմ ենք։

\ — Հաշտվում ենք, Նիգյա"ր ջան, ե կ համբուրեմ քեզ»

694

д ֊ Վախենամ մինչև տնից գ„ լրս գալգ ь ^թյունդ։ ձ

Յէ> Նիգյա ր ջան, խոսք եմ տալիսւ Ու համբուրեց Նիգյարին։նիգյաբը չհավատաց, բա յց ցույց տվեց, թե անկեղծի աեղ

է գնում Ասադի նոր դիրքը լ թոլԱ տ վ կ ո(է ^ հաիրեն այդ խոստումով։

Նրանք բաժանվեցին տարօրինակ մի զգացումով։ Նիգյարըմի փոքր զարմացած նայեց նրա հետևից և անցավ սենյակը հավաքելուն։ “ ՛՝

*ո Ոլ մՒ անա1ԱՈէ’Ժ խոսակցություն չեղավ ամոլ- Լ ,ւ 1> ԴԸ էրեՆ գու֊սպ Էր պահում, Մինչև անգամ

գիրք վ րցբեց և սկսեց կարդալ, Նիգյարը տարակուսեց թեև, բա յց ուրախ Էր, որ առայժմ փոթորիկ չկա,

Մի օր երեկոյան Էլ Ասադը հայտնեց, որ „լզում Է գ գնալ — Արաքսի ափը, ■> * յ ւ

֊ Գնամ տե՞սնեմ այգին ի՞նչ են անում մերոնք,

՜ Է լ ՛ ԱԱա՜Դ’ ^ թՒԼ ԷԼ Ժան Կ*Ши• մեէ'ոն9 Կտեսնես,֊Ե թ ե գործդ թեթևանա, մի քանի օրով էլ գ „է ե կ , - փոր.

лад Ասադը։ 1 1

֊ Ես ի՞նչ անեմ գամ, ամեն օր ակումբ եմ գնում«~ ՄՒ ՔԻւ էլ դու օղդ փոխիր, լավ չԷ միշա քաղաքում

մնալը։

Չէ, Ասա դ, չեմ գա. դու գնա ու շուտով ե'կ։֊Դ ո ւ գիտես, Բայց եթե միտքդ փոխեցիր՝ լ Ո լ ր ոլղա

կիր կամ հենց ե կ, մի երկու օր,— Լավ։

Հետևյալ օր ը Ասադը ճամփա ընկավ երկաթուղով դեպի իրենց գյուղը' Արաքսի ափին.

Գնացքը դանդաղ թեև, բա յց փոխեյով տեսարան տեսարա­նի հետևից' գնում էր դեպի հարավ, Ասագը վագոնի պատու­հանի մոտ նստած գիտում էր նորականաչ դաշտերն ու ծաղ­կած այգիները։ Ծառերը չադրա յավոր նախշուն կանանց նման շարան-շարան գնում էին զանազան ուղղություններով և Ասա. Դի երևակայության մեջ վառում Նիգյարի գեղուղեշ հասակը, երբ նա չադրայի մեշ ծեքծեքվում էր պատերի աակով, Եր­

596

ջանիկ էր այն ժամանակ Ասաղր և օրերն աննկատելի, հոսում էին իբրև պխորժ երգ, ինչպես առվի ուրախ գլորումն։ Իսկ ի՞նչ է հիմա — նիգյարր, դաոել է մի թունավոր գեղեցկություն։ Նրա բոլոր հրապույրներր միայն տանջանքի բույն են, որ ամեն րոպե այրող խանգ են զարթեցնում և տանջող սեր։

Ասաղր հաոաչեց և մտածեց թե ի՞նչ լավ կլիներ, որ Ն ի ֊ գյարին իսկի տեսած ու սիրած չլիներ։

Նայեց Մասիսի կապույտ լանջերին, նրա ոտքերի տակ վւոված ամայի դաշտերին և սիրտր ուռեց անզուսպ կարոտից— լինել այնտեղ, իր Նիգյարի հետ, գցել ծաղկավոր չադրան նրա հոլանի ուսերին և անունից ջնջել կոմերիտականի հըն- չյունր։ Նիգյարը Ասադի կինն է, ուրիշ ոչինչ։ Նա պարտեզի ծաղիկ է, մայիսյան վարդ, որ կոկոնից դուրս է նայել միայն բուրելու ե արբեցնելու, և ոչ ոք, ոչ մի էակ նրան մոտենալու իրավունք չունի քան միայն նրա միակ պաշտամունքի ա ոար֊ կան, նրան պաշտոդր,— Ասադր։ Այնտեղ դարբասները չեն բացվում կանանց դուրս քաշելու համար, պարիսպներր իրենց քարե գրկերում դարերով պահում են պապենական օրենքները, մարդ գիտե թե ինչպես պիտի ապրի այսօր, վաղր, հիսուն տարի հետո... Եվ ոչ թե այնպես, ինչպես այստեղ է, ուր օրը նոր [ուրր նոր, քանդվել ու քանդվում է ամեն բան ' սեփակա­նություն , օրենք, կապ, սրբություն, աստված, հոգի, սեր, առա֊ քին ութ յուն...

Գնացքը մոտենում էր այն վայրերին, ուր Ասադը հույս ուներ գտնել իր ներքին ցավի դարմանը — փախցնել, տանել նիգյարին հեռո՜ւ, հեռո՜ւ, փարատել նրա ցնորքներն ու հի- վանդ մտքերը, դարձնել այն հին Նիգյարր, որ Ասադի սիրո համար թողեց դպրոցը և դառավ չադրա յավոր սիրուն կնիկ։

Հասնելով իրենց գյուղը' Ասադը շտապեց մտնել իրենց տունը և կանգ չառնել ծանոթների մոտ, չխոսել հետները։

ԾնոզնԼրր զարմացան, որ նա առանց Նիգյարի էր։— Рш ո՞նց, նա հենց մենակ պիտի մնա տանը, առանց

քեղ։— Նա առանց ինձ էլ կապրի, նա հիմի կոմսոմոլ է։— Կոմսոմո՞լ... հողը գլխիս, — մղկտաց Ասադի մայրը ե

ծնկները ծեծեց։

596

ւ է գ ?*»- -* ֊Դի մ ^ ր ը ։ ֊Հ 1 յ ա ր ը ԴՎգնաց ՛Ա ռ ն ե ր ի ց ս ^ ՜

^ Հ :\ :2 ռ ^ ֊ -ց ^ լ վ Հ է ձկՀ ո; ; - Т " * ն ի ^ ինթեկուզ դրա համար ստիպվյ Ղրամ տալ'

անասուններն ու այգու համեստ բերքը, ^

դու 1 Ւուղղակի մի “ և -ղ ա մ ա ր ֊ՂՂ Ни ո ր ն ա մ ա ք ս ա ն ե ն ռ Ւ հ 11 լ հ տ

„ М ( % ( . » . » ս , „ էր , - եթէ նի 7 Դձ / ւ։ ձ 1

Չի լինի, Պիտի խաբով տանենք,П Ьд խաբենք,

Է ն ։ա ն ՛ - ՛ ։ - ւ * * - *Ասադը մտածեց,

Հա , հա , — հաստատես Ասաոե հա աո __ . ,թ ի ն ա ռ ա ն ձ ի ն կ ա պ ե ր ո ւ ն ե ր մ ա ք ս ա ն ե ն գ ի հ ե ա , ^

* - - • ^ «— - * *

Ես վազն ևեթ կգնամ քաղաք.Մ ա ք ս ա ն ե ն գ , , մ ն ա թ ե յ ր ե ր ի ն , , կ Վ կ

յ 1 1 ո ս ' , ա է “ ' " ն ե ն '> է ' պ - ^ մ ե , ւ ք , „ է վ Ւ ս ? ա վ ք ի , ի

ի ՛ ո ա ց , ո ր ա յ ն տ ե ղ շ ա տ մ ո ւ ս ա վ ա թ ն ե ր կ ա ն , ն ր ա ն ք

Պ ա ո ե Ч Т , Կ * ” “ *■ “ ‘ 4 է “ " է ֊* *՚ արսկաստանում,

Հետո պայմանավորվեին նիգյարին փ ա խ ^եյո , տեգի և Հ ա ն ա կ ի մասին, եթե Աոագր հա ,„ ե 3 նի 1 ի „ ա ր ի ն Հ ա ֊

է . . ՝ " “, է ։է ,Գ <"՚Ր“ եկ“ ն ա ն հ ՝ ь-ագր ևամա Г ’ а Գնացին Արաքսի ուղղությամբ ոչ շատ հեռոլ յ ի ամայի այգի, որի ավերակ հնձա կ ց ո յց տալով մաքսանեշ

597

պք' նշանակեց հանդիպման կետը։ Այստեղ պետք է դային գիշերը ժամը երկուսին Ասադն ու նիգյարը և մաքսանենգի հետ գնային' ուր որ նա կտաներ։

Ապա Ասադի հայրը բահը ուսին դրած ե ոտքերը մերկ ո լ

քշտած առաք ընկավ ու երեքր վերադարձան գյուղ իբրև թե գնացել էին առու բաց թողնելու։

^ 1 . ո Ք չպատահեց։ Եկան տուն, մաքսանենգը գնաց ի ր

անհայտ տունը։Այնուհետև ամեն երեկո Ասադին կարելի էր տեսնել ա վ ե ֊

ր ակ հնձանի մոտերքը զբոսնելիս։ նրա մեջ զարթեցին արկա­ծախնդիր հերոսի բուոձ կրքերը — կտրել գետի փխրուն ալիք­ները, կռիվ տալ տարերքի հետ և կրակոտ նժույգի վրա տա ֊ հեչ, փախցնել իր երազական նիգյարին, տանել նրան Պարս­կաստան, Արաբիա, մարգարեի հայրենիքը, հարավի կրակոտ երկրները, ապրել ազատ ու վայրենի կյանքով։ Արաքսր չէր երևում ամբողջովին։ Միայն երբեմն հեռվից, մի որևէ բլրի, թմբի փլվածքից պսպղում էր նրա ծակող աչքը և կանչում Ասադին։

Այդքան մո տ երջանկությունը և այդքան ինքը հեռո՜ւ դրանից...

Գյուղում Ասադը մոռացավ քաղաքի ճնշումը — նոր կյանքի հաղթական, պարտեցնող ընթացքը, իր անվստահությունը։ Գ յուղում նա զգում էր, որ կարելի է վերադառնալ հին սովո­րույթներին, և եթե նիգյարը գյուղում լիներ' հեշտ կհամոզվեր թողնել Կոմ երիտ միությունը։

Այո, միայն թե կ արելի լիներ նրան համոզել, որ գյուղ գա։Եվ Ասադը նամակ գրեց նիգյարին' գալ գլազ մի երկու

օրով։ Գրելիս նա այնքան սաստիկ էր ցանկանում նիգյարի գալը, որ ուղղակի հավատում էր թե նա կգա։ Ախր ինչպե ս կարելի է մերժել այս այգիների ծաղկափթիթ, հովասուն ան­կյունները, այս երգեցիկ թռչունների ընկերակցությունը, Ար աք- սամերձ դաշտերի բաց պղնձագույն հեռաստանը և մնալ փոշոտ քաղաքի փողոցներում' ինչ է կոմերիտ ես դառնում։

Ասադն ուղղակի աղաչում էր նիգյարին գալ տեսնել, թե ի՜նչ լավ է այստեղ գարունը»

Որքան եղավ Աււադի զարմանքը, երբ իրիկնամ ուտին Նի­

գյարի ճոճուն հասակը մտավ գռնից ներս, դա ե

7աԳ;ձ 7 V м"М ' " 1” Վ Ь ֊ * Լ -

* Հ Հ ‘ " ' էտ

Л.4ь“ Т ^ յ ,

и , - էր * . » . . ✓ դ 4 է է ա։դ т М Հ Г •

ս 7 7 Г " , Т " * " ժ ն լ ՛ մ^ ե № - Г « .” '՛ > °<ա" մէւ е -դա քի /

աչքը շարունակ կեսրարի ու կեսուրի կողմն Է Р * *նրանք դուրս գնացին։

աչք 7 ռ 2 1 հձ արէ \ կա ' Ասա' ղ1 թ ե չԷ " ' ան* Ինձ

անելով սկսեց՞ ձ ն ե , ВЬШиШ9 4 Գ 7 Րռ և ձեռՔԻ Բ" ղչան РШаկ ինա կի տ Լ ' թ յ ' և կոնֆեսէ' մԻ * ա նԻ թ »1 ֊

֊Փ ե շ ք ա շ ես բ ե ր ե լ , ֊ ծիծաղեց Ասադը։

բ ա ն ե մ " 'л Ի Կ ա \ ել ’ ՜ Ժ պ տ ա ց Ь^ ШР е > - Դ Իա եմ, էնպ ես ա ր լ , որ „ չ մ ի փ ե շք ա շո վ չ ե մ ծ ա ծ կ ի ։

Ոլ հ ա ո ա չե ց .

Փ ս . կ , է հ' Г ‘ ' է 4 Կ ^ ^ Պ ի -ի

Բայց քանի անցնում Էին առաջին րոպեները՝ Նիգյարը նորԷր զգում, որ ինքն ընկել Է մի իսկական թշնամական դարանիմ ե ջ , րյոէ ղ ա ց ի ք բ ո լթ չա ր ո ւթ յա մ բ Էին ն ա յե լ ն ր ա ն ' ե ր բ նա

գ յո ւղ Էր մ տ ե լ կ ա պ ո ց ը մ ի ձ ե ռ ք ի ն , մ յո ւ ս ո վ բ ե ր ա ն ը կ ի ս ա փ ա կ ,

Իսկ այստեղ ինքն իր ոտքով եկել մտել Էր նահապետական կեսրոջ և կեսրարի որջը։

Նիգյարն սթափվեց, Հասկացավ, որ ինքը մենակ Է այդ" ա ն ը և ե թ ե կա մ ե կ ը , որ պ ի տ ի պ ա շ տ պ ա ն ի իրեն« դԱ) ԱԱաղն

Է, նա, որ ինքը հակառակ Էր Նիգյարի քայլերին,Նոր տ ե ս ա վ , թ ե ի ն չ դ ժ վ ա ր կ ա ց ո ւթ յա ն մ ե ջ Էր և ա յժ մ

մ ի ա յն հ ա ս կ ա ց ա վ , թ ե ո րքա ն խ ի զ ա խ ք ա յլ Էր ար ե լ, „ ր ը ք ա _

տաքում չէր զգացվում, Բայց այստեղ, կիսավայրենի գյուղում, կբոնամոլ, խավար մարդկանց մեջ։

Н Դ պ ա րը բնազդաբար փարվեց իր փրկության սյունին'

599

Ասադի սիրուն, միակ ո'րը ժպտում էր այգ խավարի մ եք, միակ որը ներում է ամեն ինչ այս աշխարհում և իր քնքուշ, կապով կապում, հովանավորում է և' թշնամուն, և' օտարին, ե անկարելին, և' ան սպա սելին։

Ան ցավ աոաջին դիշերր։Սկեսարը չէր խոսում նիգյարի հետ, չէր էլ ցույց տալիս

ոչ մի անհամբույր արտահայտությունւ Միայն սկեսուրն էր, օր սկսեց մեղմակի հարձակվել նիգյարի վրա.

— 1ա վ։ ինչի դ էր պետք կոմսոմոլր, — ասաց նա համո­զիչ ձայնով,— հա՞ցդ էր պակաս, տո՞ւն չունեիր, թե՞ մարդդ չէր պահում քեզ։

^ 4. 4 բան ասում, անա ,— պատասխանեց նիգյարըմեղմ,— հաց ու մարդը ջոկ, սա ջոկ։ Ես ուսում եմ ուզում։

— Ուսումդ ինչո՞վ էր պակաս, հերիք չէ՞ր։ Մարդ առար1 պրծար, էլ ո ւմ համար էր ուսումդ։

Ուսումն ինձ համար էր, անա'։ Ուսումը մարդու համար հո չէր։ Այ, տե ս, լա վ է ձեր էս ապրուստը, էս խավար միտքը, գեղացոլ էս չարչարանքը։ Ուսում որ լինի, գեղը կիմանա իր ճամփան, գեղացու գլխին ամեն մարդ չի կանգնի ու բզի, զեզացին ինքը իր տերը կլինի։ Հետո՝ ուսումը մեզ կանանց համար է, որ մեր իրավունքներն իմանանք, չթողնենք որ մեզ ոտի տակ գցեն, տրորեն։ Մենք էլ մարդ ենք։

Ասադի մայրը զայրացավ, բա յց զուսպ չարությամբ նայեց նիգյարին։

— է*՞նչ, Ասադը քեզ քանի՞ անգամ է տրորել ոտի տակ, էդ ասելու խո՞սք էր, աղջի'։

— Ես իմ ու Ասադի համար չեմ ասում, անա'. ես ուսում եմ առնում, որ ուրիշ կանանց օգնության հասնեմ։

— Ուրիշի դարդը քե՞զ են տվել։ Որ ասում ես Ասադը հաշտ ու լավ է հետդ՝ կա'ց քո բանին, գլուխդ ինչի՞ ես գցում խաթի մեջ ու խեղճ տղիս սարեսար անում»

նիգյարը մռայլվեց.■— Ես նրան սարեսար չեմ անում։Ու լռեց՝ գլուխը կախ, տխուր դիրք ընդունելով։ հղաց­

վում էր, որ մնացածը չէր ուզում ասել։ Ասադը միշտ նկատել էր, որ հենց խոսքը գալիս է հանգում իր հարցին, թե ի՞նչ պի՝

600

Д 1Ւ ի. ք' Ղ ’" ' 1" " “ ‘Г1! ‘ ե-վ կ ի „ա „ ( ,

դ ՎԳո կա հ ^ ^ նա շ • ձ

Լ Ь “ » 1 7 " - " Т 4 ՛ 4 ‘ " ' ՚ Ь « " г а — (ո ՜ ք է ն յ Г \ “ « " № Հէր թ ,,ն ա մ իրէն...Դ թ է նա վ ա ի , յ էք Ա սա դհ, Աարել սարսափահար անել նիգյա րին, ^

Չէ, նիգյա րը սիրում Է __ պարզ Է,

Եվ ահա գյուղի մ թ ն „լորտը, հին ոլ վայրի կյԱ)ն յնլԱ

ցորդներր, Նիգյարի ն ե ր կ ա յո ւթ յո ւն այնպես՝ կարծես Էլ նա

1 Բ 1 ւ , ո Կ ա պ վ ա ծ չԷ ’ ք ա ն Ա ս ա դ ի հ ե տ ■ ^ ե կ

А П Д М Г 41՝ նախԿԻՆ "Г նիգյարը« Ի ր է իրեն և կվերադառնա առաջվա կյանքին, նա սկսեց

*եեն 7 ” Կն“ ՐԿնեՐ ա ն կ * * ՆԽ ա ր ը դուրս գաթեկնածությունից, նիգյարը հասկանում էր այս կատակներիԱղությունը և մեղմ ժպտում,

Դռան մոտ շունը գռմռա ց։

Ասադն ու նիգյարը նայեցին դուրս, Շ ո լ կ հանկարծ հա_

լ ց ու թռա վ դեպի մի պատանի, որ կեղտոտ բլուզի վրայով մի ուսափոկ էր անցկացրել ե զլխա բաց կ ա ն ն կ ^ Ц [ զգուշանում էր շնից, 1 Ր Ր 4

— Հյուսեի՞նն է ,— հարցրեց ինքն իրան Ասադը։֊ն ա է ,— ժպտաց նիգյա րը և դուրս եկավ։Եկողը կոմերիտ էր, շիկահեր, կարմրադեմ մի տղա, որի

դեմքի մորթը այրվել թափվում էր, իսկ հոնքերը շեկությունիո մերկ էին երևում։

նա առողջ ատամները ց „ լ յ ց տ ա լ „ վ ժ պ տ ա ց նիգյարին և առաջ եկավ։

նիգյա րը շանը ետ կանչեց։

֊Յ ո լ դ ա ' շ նիգյա ր, բա րո'վ ես եկել, քեզ սպասում ենք. գնանք խրճիթ։

— էս րոպեիս, Հ յուսեին,— ասաց նիգյարն ու ներս գա- Iով, փոխեց գլխի թաշկինակըէ

/? ւր, — ասաց Ասադը»

•01

— Խրճիթ, կանչեցին, տեսնեմ ինչ կա,— շտապ խոսկսվ ժպտաց Նիգյարը։

Նա աշխուժացել էր։Ասադը վեր կացավ տեղից.— Ես էլ կղամ ։— Գնանք։

Խրճիթը մի փոշոտ, խարխուլ մարագ էր, Հողե հատակով ե ծա կ ֊ծ ակ հողե պատերով։ Փայտի անտաշ դարակներին միքանի փետռտած գրքեր էին դրած, իսկ պատից կախված էին «Կզըլ Շաֆագօ թերթի կեղտոտ համարները։ Պատերին կպցք* րած էին մի քանի անճոռնի դիագրամներ ու Լենինի նկարըг

Երբ նիգյարը ներս մտավ' սակավաթիվ պիոներներն *ւկոմերիտները, բոլորն էլ արևաո, մրոտ, մեծ մասը բոկոտնՀ ժըպ֊ տացին ու ծափահարեցին։

Ոչ մի աղջիկ չէր երևում նրանց մեջ։— Աղջիկներ չկա՞ն ձեր մեջ, — հարցրեց Նիգյարը։

— Կան, բայը քաշվում են, չեն գալիս,— ասաց Հյուսեինը։— Պետք է բերեք, էդպես չի լինի, — ասաց Նիգյարը։— Չի ըլում. շատ ենք աշխատում, բա յց մեղ դիմադրում

են։

— Ո՞վ,— Ամենքը։ Մենք էլ զոռով ենք մնացել։ Քառասուն հոդի

էինք, մնացել ենք տասնհինգ. բոլորն էլ դուրս եկան։ Կապ չկա կարգին։ Քաղաքից մարդ չի գալիս,— գանգատվեց Հյոլ- սեինը և ճակատը սրբեց։

Տղաները քշված, ճնշված դեմք ունեին։ Երևում էր, яр նրանք հալչում էին գյուղի տարերքի մեջг

Հարցուփորձ արին քաղաքի մասին, և Նիգյարը' աչքը միշտ մի խոշորակն պիոների վբա, որ զարմացած ու խորազնին իրեն էր նայում ' սկսեց պատմել քաղաքի մասին է

Ասադին զարմացրեց նրա տեղեկություններըէՈրքա՛ն խորն է գնացել նրա հավատքը դեպի նոր կյանքը,

որքա ն լուրջ է փոխվել նա։Ասադը տխրեց։

Ш

Հ „ , Հ ? н " а էր յՒ <ԻՎՀ . -

. Հ “1 1 " " Հ Խ “ ս “ ն" ք քա Ա ' * " » > « « !■ *.. ւյՀձձՀր յկ- ^ » -РАՈրտեղի՞ց այսքան գիտելիքներ...

ք» ՝աձ՝7վյ ։ յիԵրևանի մեր ընկերները Է, , եմ Ք , առ " ւ է նչ են անում ւն կ է ր ն ւր , ին,

< „ . է: ; յ ^ ; - * - * ■ « հ * * . *

լ " ' յ կ «ն *կ ն (ր յ , ՚ 3 "ք

Կ Գ ՜ Փ ՛ էւ " " տ է ի ն ' ™ ^ Կ Կ » , * -

Կ“ պ պ“ ' ՚եէ' " " վ" բեի “ «“ » մ կ

Այսպես գանգատվում Էին գյուղացի աոանեոո А / II К տարօրինակ բաներ - % \ Հ Ի 7 М ‘՜ ՛ ­մեջ մտնում են հաւեո Ա А է ւ 1 1 Ը տանԻք Է սա, որի

Աղաներն ուրախացան։

, , - * - .Л « » *

« » л м “ է Г л Է ՚" ,մ էհն կ ա կ 4 ֊. > » 2 Վ ’ ո Խ " , կ ՝ ա ի 1 * ч > * ч - 1 Ч < *

ՀՀՀՀբ՚ՀԼ **, կէ:1^Լէէ7ի1֊ Էպ ա նի էէ. թե մի «խալվաթ , տեղ а ш о т *

~ ք 4/ » ծիծաղեցին մյուսները, Անցան,Հասնեյով я т у ն/։գյարն ոլ Ասաոը Լ ան

Օրն անցավ ըստ երևույթին խաղաղ ու հաշտ, Տանը տի­րում էր սովորական առօրյան, Ասադի մայրը խնամք էր ցույց տալիս աղին ու հարսին։ Սառը, բա յց բավական մտերիմ խո­սում էր նիգյարի հետ։ Չէր խոսում միայն Ասադի հայրը։ նա մի բերան ծխում էր և նայում մի կետի։ Դառնությամբ էր լցված. Բա19 քանի որ դիտեր որդու մտադրությունը նիգյարին փախ- ցընելու, և հետո զգուշանում էր աշկարա հակառակ կանգնել Կոմերիտմիության' իբրև միջակ գյուղացի, վախենալով, դիր. քը կորցնելուց նա ոչ մի կերպ ցույց չէր տալիս ներքին զայ- րույթը։ Միայն շուա-շուտ դնում էր գյուղամեջ ե ժամերով կորչում։ Ինչ-որ այգիների անկյուններում, հյուղերի մեջ դաղսնի տեսակցություններ ուներ մաքսանենգ ների հետ։

Նա սպասում էր Ասադին, որ նշան տա Նիգյարին փախ- ցընելու։

Ուշ երեկոյան պահին էր, ընթրիքից հետո։ Ասադի ծնող­ները գնացել էին ուրիշ տեղ և ուշանում էին։

Ասադը, որ պառկել էր տախտին' խոսք բացեց իրենց վի­ճակի մասին։ նիգյարը նրա մոտ նստած լսում էր ուշադիր,բա յց հանգիստ։ Ենթադրելով, որ Ասադը իր հին գանգատ­ները պիտի կրկնի' մի փոքր ձանձրույթ էր զգում։ նրան սկսել էին սրտնեղություն պատճառել Ասադի համառ հարձա­կումները։

— Ի՞նչ ես կամենում ինձնից, Ասադ,— ասաց նա նորձայնով, որ մինչև այդ անսպասելի էր նրանից,— դու ուզումես թողնե՞մ Կոմերիտմիությունը։

Ասադը զգուշացավ.— Ես ամենից առաջ ուզում եմ իմանալ, թե գու իսկապես

ի՞նչ գտար Կոմերիտմիության մեջ։— Ինչ գտա՞ւ Մի՞թե չես իմանում։— Իմանում եմ. ուզում ես' ուսում առնես. ուզում ես

ազատ կյանք։ Չգիտեմ ինչո՜վ չէիր կարող տանը կարդալ, դրել, մեկ էլ ով էր գլխիդ կակալ ջարդում։ է՛հ, նիգյար, ամեն բան լավ իրար խառնեցիր։

Նիգյարը լրջացավ.— Ասա' ղ, ինչի՞ ես քեզ տանջում, ինձ էլ. հասկացիի

ուզում եմ ուսում է արհեստ սովորեմ* որ գնամ ինձ համար

604

ճամփա բանամ , մտնեմ Խա.Կ.1. էւ, ա յ , ս իմ ոխ ի տ է ո յ ք / ■ « »

— Իմ մուննաթը չքաշես, Էլի',֊Թ ե կ ո ւ զ հենց Էդ..,« . - * խ . , . . ա վ կ

4 ո Վ Էր մուննաթ անոզր մին)և հեմեւ Ու ,

ւ - Հ Հ * . 4 " ՛ " " 4 4 " յ կ մ ՛ *<■ « —

- ,. .7 7 4 7« и , . Ա,. ՝ է ։ ք ՞Էւ •ոալ ինձ, Հետո՝ ոլ„ „ յ ւ г о У ^ ° ԿաբՈդ ԷՒր * *

— Կանեի։^Ւգյարը հառաչեց.

է = ձ :;;՚Հ .т - «Է դ են սովորցնում ա կ ո ւմ ր ո ւմ , ֊ հարցրեց սառը Ասադը,

էւ ու շատ բաներ Է յ , ֊ ժպտաց նիգյարը,

.ռն ՀՐ [ЛЬ,В\ ЧШд; ПР ձեՈվ ճամփա * Ьшբռնեց Նիգյարի ձեռքը և տարավ դեպի շրթունքները,

Հ գ Հ ր . ֊ ասաց նա հ ա ն կ ա ր ծ , ֊ դրուստ ասա, ինձ սիրո ւմ ես հիմի, ’ Բ

Նիգյարը նրան նայեց կոմիկ դեմքով.

Սուտ ես ասում,— ՉԷ , չեմ սիրում. Դու շատ հայ առ յ,ս։— Թե համառ չյինե՞ի...

К у, թե իմ ասածներն անեի՜ ո ,֊ Ի ՞նչ...

Փ * վ ձ Հ Լ “ ', “ ե հ

•О б

— Մտնեի Կոմերիտմիության մեջ..,— Ո՞վ է իմանում... հենց թեկուզ էգ ...Ասադը լռեց և ապա հառաչեց,— Տէ, էդ մեկը մեր բանը չի։ Ես խանդոտ եմ, կոմերիտ-

ներին չեմ սիրում, նրանք քեզ կփչացնենէՆիգյարը ծուռ նայեց Ասադինէ— Ուրիշ Էլ միտք չկա գլխումդ. հենց միալար Էդ Да

կրկնում։— Էդ Է, Է՜--- Էդ Է՛ ՈՐ սիրտս ուտում, կտոր֊կտոր Է

անում.— ու Ասադը կիսով վեր նստելով՝ վայրի աչքերը դարձրեց Նիգյարին։

Նիգյարը մտասույզ նայեց հատակին։Ի՞նչ պիտի լինի սրա վերջը...— Նիգյար,— ընդոստ շարժումով նստեց տեղում Ասադը,—..

ե՜կ, գնանք Պարսկաստան։Նիգյարր զարմացած նայեց Ասադին։— Գնանք Պարսկաստան, ի՜նչ ուզում ես՝ արա Է նտեղ։

Ուսում, արհեստ ես ուզում՝ Էնտեղ սովորի, արա ինչ սիրտդ ուզում Է։ Մենակ գնա՜նք, հեռանա նք Էս երկրիցէ Ես Էստեղ կմեռնե' մ ։

Նիգյարը շռյեց Ասադի գլուխըէ— Չես մեռնի, կսովորես։ Ի՞նչ գործ ունենք Պարսկաս­

տան։ Էստեղ ինչո՞վ Է վատ։— Էստեղ հարամ Է եղել մեր կյանքը, ո չ ընտանիք կա, ոչ

ապրուստ, ո չ ազատություն։Նիգյարը լռեց։Հը՞, Նիգյա՞ր...Նիգյարը տխուր նայեց Ասադին.— Դու զառանցում ես, Ասա՜դ։ Ո՞վ Է մեզ Պարսկաստան

թողնողը, և Պարսկաստան գնալով՝ ի նչ պիտի շահենք*•_ Իսկ Էստեղ ի՞նչ ես շահում, գնալով Էդ անառականոցըէ Նիգյարը վեր թռավ տեղից։— Դու Էէի՞ սկսեցիր, Ասա՜դ։ Ամոթ Է, հերիք է ՎեՐ1ա'

պեսէ Էդպես կասես' կդնամէ Ասադը մեղմեց,— ՏԷ, էդպես էլ չեմ ասի։ Մենակ քեզ խնդրում եմխ նիգ-

МС

;Ч " Համաս , ւ1խ գ ն ա կ ц ш г. ы „ 11Л' 4

г ՛■ 1 Հէն> < * է հ Կ Արազր,Նիգյարը աչքերը չոհց.— Լո՞ւրջ ես ասում, Ասադ։— Լուրջ։

■ԱՂշԼ. կա14նկ պ*""",հան1։ “ ** 4֊ Ասել Է , մեր մեջ կապը կտրվ „լմ Է , յ , щ

կաս տանն Է , Է լ ի դ նը> Էլի աոաջվանը, * ՔԸ ար“֊ Աոե( է չես գա լիս,-. սոլր դ բ կ հարցը Ա ֊ էդ ա ն ե ր բան է, Ես հենց էսօր կգնամ քաղա^ ։

Г, Դե ծնռ* նե™ և մ™ ս նայելով Նիգյարին՝չուռ նստեցին տախտի վրա։ ԲԳ1աՐՐ"

Հայրն սկսեց ձխ լէ Ա ք „ լլա. քո4ա Հռլխը ф пА , . ф пд

Т ,1 1 " Л Г 1 ն ,ա ա լէխ ա " ն " ՝ М г * * հ հՈ ն Ա , " Ր՛ •! " լեռան4 ԿեՐպարանք. Նա դեմքի արեաո

‘ у Ы •’ - М " Վ հ 4 Գ1արին լ ’ քԻ ГԻնչո լ ես իմ տունը քանդում...

Նիգյարը Լռեց։

֊Ի ն չ ո ւ ես իմ տղին գցում սարեսար, ք ա ր ե ք ա ր , ֊ շա­րունակեց նա պղտոր աչքերը ճպճպացնեչով և դողալով։— Իմհարսը կոմսոմո՞լ, իմ աղի կնիկը երեսը բաց ման գա՞, Բաո ւր Է իմ նամուսը,,,

Ն ի գ յա ր ը շ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ Էր լՈել։

֊Հ ո ղ ը կրակ Է դառել ոտներիս տակին, խայտառակ եմ ըլել սաղ գեղի առաջին, հերիք չի ՞...

նիդյարը նայեց Ասադին, սկեսրոջը և իրան գտավ ի ն չ ֊ռ րդատարանի մեջ, Նա քաշվեց խ „սելՈլց. բա յց հանգիստ ասաց.

Ես « ձեր օջախը չեմ ուզում խայտառակել». ես Ասադին կաղատեմ.., ո

֊ Ի՞նչ կանես, „ր կազատես, ա 'յ ա ղ չի ,- միջամտեց-ագի մ ա յր ը ,- երեսդ բաց արիր, խալխի միջին հրեացիր ֊

«■ *« ք պի” ի ազատես... մի մատ մեղր դաոանք,֊Կ գ ն ա մ , կազատվի Ասագն Է'լ, դօլք էկ,Ասադը վեր թռավ.

Չեմ թողնի, որ գնաս։ էլ հերի'ք է։

— էս տանից սաղ չես պրծնի ։ ղանջը՜զ,— մռմռաց Ասա֊դի հայրը, — կմնաս ու խելքդ գլուխդ կհավաքես։

նիգյարը վախեցած նայեց շուրջը։ Զգաց, որ խոհեմ քայ­լով միայն կարող է հանդարտեցնել նրանց կրքերը։ Ուստի և1ռեցւ

— Խելքդ գլուխդ կհավաքես, չադրան էլի գլխիդ կքա­շես... Բայց թե դուրսը բան ես խոսացել առաջ քեզ կսպանեմ, հետո ինձ։ էս լա'վ իմացի։

Ու կատաղի հայացքը մեխեց նիգյարի տարակուսող աչ­քերի մեջ։

— էդպե'ս, իմացի, որ ես գլխից ձեռ վեր կալած մարգ եմէ Ասի՝ կանեմ։ նալլաթ Էս ձեր կարգերին Էլ, ձեր ամեն բանին Էլ։ Մուրտառեցիք աշխարհքը, խարաբ արիք։ Ո չ օրենք մնաց, ո'չ հավատ, ո'չ նամուս...

նիգյարը ձեռներով ծածկեց դեմքը։ նա արտասվում Էր։— Լսի', ա 'յ բալա մ ,— միջամտեց Ասադի մայրը, — մեծ Է,

վնաս չունի, կասի Է' լ, կսիրի Է'լ, մի' նեղանա, սիրտը ցա­ված Էւ Տղես Էլ մեղք Է։ Ե'տ գառի Էդ ճամփից։

նիգյարը լուռ արցունքներն Էր պահում աչքերի մեջ։

Ասադի հայրը վեր կացավ տեղից և մոտեցավ նիգյարին։— Էս Է* ասի, պրծա։ Տանից դուրս չգաս, բան չխոսես։ /Н

չէ՝ արյուն կթափեմ, հա ։Ու բարկությունից դողահար ձեռը տարավ քիսան‘ թութոմւ

հանելու։նիգյարը հեկեկում Էր։— Զե՜նդ, քա 'ծ ։ Ինչ որ ասում են ' լսի ու Էդ լացը թոզ։

Թե չէ՝ էս է' կառնեմ ոտիս տակ։Ոչ ոք տեղից չթնգաց, նիգյարը, որ Ասադի մոտ միշտ

ազատ էր զգացել մինչև ա յդ ' չնայած նրա գժտություններին, այս անգամ իրական գազանը տեսնելով իր առջև' սարսափեց։

Ասադի հոր կապարե մկանները, նրա վայրի, մոլեռանդ դեմքը, վագրի աչքերը չէին կատակում և ոչ Էլ հույս կաՐ մեղմացնելու։ նիգյարը սթափվեց իր երազներից։ Նոր զգաց, թե ինչ ծանր քայլեր Էր արեյ մինչև այս երեկո։

608

— Ի՜նձ նայի, — կատաղի աչքերը գամելով Նիգյարի աչ­քերի մեջ' մռմռաց Ասադի հայրը,— թե դուրսը լ „ լր ե ս տ վ ե լ • Էս տան տակ սա ղ֊սա ղ կթաղեմ։ Դուրս չգնաս։

Ասաց ու դանդաղ դուրս եկավ սենյակից, գ „լՈր հետևից փակելով' ինչպես բանտում։

Նիգյարը գլուխը թաղեց մութաքի մեջ և լաց եղավ։ նա դողում Էր սարսափից և զայրութից։ նա խոցված Էր հոգու խորքում։ Ուրեմն Ասադը ոչ թե պաշտպանում Է նրան, այլև դրա համար կանչեց գյուղ։

Առաջին անգամ նա խորթություն զգաց Ասադի հանդեպ' խառն վիրավորանքի հետ։

Ասադի մայրն աշխատում Էր մեղմել ամուսնու կոպտու­թյունը համոզելով, որ նա ստիպված Է այդպես խոսել, բայց Նիգյարր չէր լսում, նա միայն հեկեկում էր դառնաղին,

Ասադը լուռ էր, Ս պասում էր այղ անցուդարձի ազդեցու­թյան, Նա զգում էր, որ իր և նիգյարի մեջ ի ն չ ֊ո ր մի բան փլվեց այդ րոպեին։ Փոխվստահությո՞ւն, հարգա՞նք, կար­ծի՞ք իրար մասին ֊ ի ն չ ֊ո ր մի արժեքավոր բան, Եվ ուզում էր վերականգնել այդ փլվածքը, Բայց կարկամել էր, նրա մեջ գլուխ էին բարձրացրել և՜ խոհեմության, սիրո, երկյուղի զգացմունքը դեպի նիգյարը, որ նրան կարող էր կորցնել, և՜ խանդի, նիգյարին փախցնելու, տիրելու և բռնության վայրի բնազդը։

— ն ի գ յ ա ր , ֊ խոսեց նա իր համար անսպասելի վճռա­կանությամբ, բա յց կարծես մեկի դ ր դ մ ա մ բ ,- մենք էսպես չենք կարող ապրել, հերիք է, Ես պնդում եմ, որ համաձայնես' գնանք Պարսկաստան, Ես ինձ կսպանեմ հենց այստեղ ևեթ' թե չդաս։

— Ախր մեղք է տ ղ ա ս , ֊ միջամտեց Ասադի մայրը մ ղ կ ը ֊ տալով,— տես ի՞նչ է գառեր Ի՞նչ դառավ քեզ համար էդ անի­ծած ուսումը, Գնա հետը Պարսկաստան, ազատվիր էդ ան­պատիվ նոր բաներից է՜լ „ լ Է ա ցավերից է՜լ,

Նիգյարը գլուխը բարձրացրեց և արտասվախառն աչքերով նայեց Ասադի մորը։

— Ես ոչ մի անպատիվ բան չեմ արել։ Բա՜ց թողեք ինձ։ Ես գնում եմ իմ հոր տունը։

60939 Գ. Գեւքիր6յան, Кшшпг II

— նիգ յա ՜ր , — շեշտ ելյ Ասադը սպառնալի ե երկյուղած,֊ Չէ՜, Ասա՜դ, մեր մեջ ամեն բան վերջացած է, Գու ուրիշ

ճամփա էս բռնում։ Մեր կյանքն էստեղ բաժանվում է։ Ես իմ մտքում դրածն անելու եմ, իսկ դու կանգնելու ես ճամփիս առաջ։ Գն ա քեզ համար քո ուզած կնիկը գտիր, ապրիրյ է ս ուրիշ մարդ եմ՛

Ասադն աոաջին անգամ նիգյարի խոսքերի մեջ զգաց о т ար էակի սառը շունչը։ Դա անողոք էր, դանակի պես կտրում էր ե մղկտացնում նրա սիրտը։

— նիգյա' ր, մտածիր ի'նչ ես անում։ Ինչպե՞ս կարող եմ քեզ թողնել։ Ասա, դո՝ւ ո՞նց ես թողնում ինձ։ Դու ինձ չե՞ս սիրում ։

նիգյարը չպատասխանեց։ Միայն վեր կացավ ե սկսեց իր շորերը հավաքել։

— Ո՞ւր. . , — անհանգիստ դիմեց նրան Ասադը, — ո՞ւր ես գնումւ

֊ Թո՜ղ, ես քաղաք եմ գնալու։— Գնացք չկա, ո՞ւր ես դնում գիշերով։

— Չեմ իմանում, բջիջի քարտուղարի մոտ։Ասադն ուժեղ բռնեց նրա ձեռքը։

— էդ չե՜ս անի։— Թո զ ինձ, Ասա դ։ Հո սպանելու չե՞ք ինձ հեր ու որդի*

— Նստի ր, չեմ թողնի։— Ասա դէ մարդ ես։

֊Չ է ՜ , ասի, չե մ թ ո ղ ն ի ։Նիգյարը զա յրաց ած նստեց Ասադի տախտի վրա և ար*

ձանացավ' ինչ-որ վ&իո կաղացնելով մտքում։ Նրա ա1քերըսպառնալի նայում էին պատուհանից դուրս։

Ասադի մայրն զգաց *նիգյարի այԴ վճիռը և սկսեց կոձկելիր ամուսնու սպառնալիքները,

— Քեզ էստեղ դիպչող չկա , աղջի՜, էն ինչ որ քեզ ասացսկեսրարդ' դատարկ խոսք էր. նա մարդու վրա ձեաք բարձ­րացնող չի։ Չգնաս ու էդպես էլ գանգատվես։ Մենակ' լավչես անում< էդ արածներդ մեր տունը քանդում ենւ

Նիդյարը ոչինչ չպատասխանեց։«4«

Գիշերն անցավ լարված ու անքուն։նիգյարը չխոսեց Ասադի հետ, թեև նրանք մենակ էին սեն­

յակում, Ասադի ամեն խոսքին միայն պատասխանում էր.— Մի՛ խոսի, քնի՜, էգո՛ լց կերևա ամեն բան։Առավոտ վաղ նիգյարը վեր կացավ և շորերը հավաքեց մի

կապոցի մեջ։Ասադը բռնեց նրան.

^Ւգյար, մի անի էդ բանը։ Դու ինձ կսպանես։— Չեմ սպանի։ Մի՜ բռնի ինձ։— Չէ , կբռնեմ։ Չեմ կարող։ներս մտավ Ասադի մայրը, տեսնելով կապոցը նիգյարի

ձեռքին նեղացավ.

Ս՚ՂէՒւ ԳՈ1 էլի՞ կողքի ընկար։ Ի՞նչ քո ասածին ես։— Ես ձեր տանը մնացողը չեմ, որ սպանեք ինձ, — հաս-

տատ ձայնով պատասխանեց Նիգյարը։— Մեզ խա՜ղք մի՜ անի, ամոթ ունեցիր, Ի՞նչ կասի գեղը,

Առանց Էն Էլ մի մատ մեղր ենք դառել,^եղը թ ոՂ ասի, ինչ կուզի։

Սենյակի դուռը շրփալով բացվեց, և ներս ընկավ Ասադի հայրը՝ ճիպոտը ձեռքին, նրա դեմքի երակները լարվել Էին, ուռել, Նա փրփրոտ շրթունքները բարկությունից դողահար' գոռաց.

֊Հ ե ր ի ք չէ՞ վառես մեզ, քա՜ծ, ղախպա՜, դ„լ „ ՞լմ \,ա. մ ուսին ես դիպչում ։

Ու ճիպոտով ձաղկեց Նիգյարին։Ասադն ու մայրը գրկեցին ՂաՏրութից վայրենացած ծե-

րունուն, Սա օդի մեջ մի հաա Էլ ձաղկեց ճիպոտով ու ջանում Էր պոկ գալ ե հարձակվել նիգյարի վրա։

— Մի՜ անի, ա փ ու, մի՜ անի,— վախեցած զսպում էր Ասադը։

֊Թ ո ղ ե ք շա՜ն սատակ անեմ ղանջղին,— խեղդված ձ ա յ ֊ նով գոռում էր Ասադի հայրը,

Նիգյարը փախավ մյուս սենյակը,Ասադի մայրը վազեց հետևից և դրսի դուռը փակեց։ Հետո

նորից եկավ գրկեց ամուսնուն ե Ասադի օգնությամբ հրում էր ԳեաէՒ աախտրէ

т

- ֊ Ա յ , մարդ, ի՞նչ ես անում, թո 'զ ։ք>ո զ, ափո լ, մի անի, — մաքառում էր Ասադը։

Մի կերպ քշեցին տախտի վրա և նստեցրին։— Խելքդ գլխի՞դ է ,— հանդիմանում էր Ասադի մ ա յր ը , ֊

ճիպոտը քաշելով ամուսնու ձեռքից։— Ախր մտածիր ի՞նչ ես անում,— կցեց Ասադը, զգալով

հոր կոպտությունր։Հայրը կատաղի նայեց Ասադին.— Ի նչ, հորդ վրա ես բարկանո՞ւմ, շա'ն զավակ։ Դուրս

կորեք երկուսդ է լ իմ տանից, Ես է լ հարս չունեմ, որդի չունեմ,֊Ի ՜ ն չ ես ասում, ա 'յ մ ա ր դ ,- վրա բերեց Ասադի մայրը,֊Հ ե ն ց էս րոպեիս ռա դ եղեք, Ո՞նց, սա ինձ խրատներ

տա՞, Ոտի տակ դցեչու, էն ղանջղին տրորելու տե՞ղն է, հորը խրատներ է տալիս, Դուրս, շան ծնունդներ, Չեմ ուզում ոչ Բ "Ն ո չ էլ բոզի մարդ, էս րոպեիս ռադ էլեք,

Ծերուկը հաստատ էր խոսում։Ասադր վեր կացավ ու գլխարկ, շոր վերցրեց,֊Ա ' յ բալամ, ախր էս Ի՞նչ ղուլում էր բերիք մեր գըլ-

խին,— լաց եղավ Ասադի մա յրը,— Վառվե՜ր կոմսոմոլը, գետ- նի տակն անցներ էս կրակները մեր գլխին վառողը, Ի՞նչ են մեզ էրում, փոթոթում։

Ու սկսեց ծնկները ծեծել։

Իսկ ծերուկը դողահար շրթունքները ծամելով անիծում էր այն օրր, որ զավակ ունեցավ.

֊ Զավակ ունեցողի օջախը քանդվի, շ „ \ն դառնա, գելի փայ լինի,

Ասադը գնաց մյուս սենյակը և աչքով արավ Նիգյարին։Սա մռայլ ու չարացած նայեց Ասադին, որը բաց անելով

դուռը աոաջ ընկավ։Նիգյարը հետևեց նրան,

Գյուղացիք խ ե թ ֊խ ե թ մտիկ էին տալիս Ասադին ռւ Նիդյա- րին, որ յուռ ու խռով դուրս եկան տանից և քայլերն ուղղեցին դեպի երկաթուղու կայարանր, որ հեռու էր ե չէր երևում այգիների հետևից։

ճամփին դեռ երկար չէին խոսում Ասադն ու Նիգյարը,Երկու կողմ փռված էին բամբակի հերկերը, Առուները

612

պղտոր սուրճի պես լցվել թափվում էին իրենց տաշտից, Օդի մեջ մլլում էր սալորիների և դեղձենիների ծաղկահոտը, Ա յ. դիների հողե պատերը իրար դրկած ու ընդմիջելով պաշարում էին սիզավետ արոտներ ոլ այգիներ, որոնց մեջ վարժու­թյուն էր անում նորեկ а Բաբաչըստր»՝ սուլելով իր դեռ անվարժ արիոլը.

Որքա՜ն հանգիստ էր բնությունը, որքա՜ն հավասարակշիռ, Մինչև Ասադի սիրտը լցված էր տարակուսանքով, վշտով և գառն սիրով, Վիրավորված ու խռոված էր նաև Նիգյարը, որ նույնպես իբրև նորեկ էակ ոտք էր դնում իր գարնանային օրերը այն դեղձենու պես, որ ահա փթթել է մոռ ծաղիկներով, Բայց, ինչպես վաղաժամ ծաղկած ծառ, որին դեռ պաշարել ու Ապառնում են բոլորովին էչ չնահանջած ցրտերը' նա, Նիգյա­րը , և դողում էր այն սառնաշունչ քամուց, և' միաժամ ժպտում էր դեմ եկող գարունքին։

Ոչ, Նիգյարը միայն զայրացած էր, վիրավոր, Նիգյարը հույսով լի էր ներքուստ, և հանգիստ շողը փայլում էր նրա զայրալի, բա յց կենսալի աչքերի լճակներում,

Հասնելով քաղաք՝ Նիգյարը ո ւ ղ ի ղ գնաց Ֆաթմայենց' չնա­յա ծ, որ Ասադը շատ աղաչեց այդ բանը չանել,

— Ասել է' բաժանվո՞ւմ ես ինձանից,֊է դ պ ե ս է. երևում, որ մենք միասին չպետք է ապրենք։— Վերջի՞ն խոսքդ է։— Վերջին։— Չփոշմանես,— Ասադն այս ասաց դատարկ տղամարդ­

կային պատվասիրությունից դրդված միայն,— Չեմ փոշմանի,— հաստատ վճռով ու հասարակ պա­

տասխանեց Նիգյարը և ներս մտավ Ֆաթմայենց տունը,Ֆաթման տանը չէր, Նա եկավ մի քանի ժամ հետո, Տես­

նելով Նիգյարին' մոտ եկավ և ձեռքը բռնեց,֊Հ ը ՞ , ի՞նչ կա, կռվել հո չես Ասադի հետ,— Կռվել եմ ,— պատասխանեց Նիգյարը և ժպտաց,— Ավելի լավ, Բաժանվի, վերջ տուր, Դուք միասին ա պ ֊

րողը չեք։

Նիգյարը տխուր նայեց և կարծես ինքն իրան' մրմնջաց. ֊է ՜ ը ։

Ֆաթման նայեց Նիգյարի աչքերի մեջ.— Նիգյա'ր, ես զարմանում եմ քեզ վրա, Տեսնում 6ս, „р

իրար հետ յոլա չեք գնում, Ինչո՞ւ չես բաժանվում, Վախո՞ւմ եսէ֊ Վ ա ՞ խ , ֊ ժպտաց տխուր Նիգյարը, ֊ ինչի՞ց պիտի

խենամ, Մի մահ չի՞, Ր Ր 1Բա ինչի ես գեմ առել. Բաժանվի գնա,

֊- Չ ե մ կ ա ր ո ղ , ֊ և Նիգյարը աչքը պաղած նայեց մի կետի,— Սիրո ւմ ես Ասադին։— Չեմ իմանում... խղճում եմ... հա', սիրում եմ,Ֆաթման չանչեց Նիգյարին,

~ Հ Ը> էէ է> աչքդ քոռացնողը։ Սե՞րս որն է, ջանըմ։ Կարի դե ն գցի,

Նիգյարը ներողամիտ ժպտաց ե սիրով նայեց Ֆաթմայի նէ ֊ Բա որ միշտ Էսպես իրար հետ յոլա չ գ ն ա ՞ ք , ֊ հարցրեց

Ֆաթման։ „

— Որ յոլա չ գ ն ա ն ք , ֊ դարձյալ ժպտաց նիգյարը,— Թե խ ո ս ք ի ' չգնաք, Ո՞րը կգցես դեն. մարդո՞ւդ թե

կոմ երիտմիոլթյունը։— Ինչի ես հարցնում,

֊Բ ա ո՞նց չհարցնեմ, բանը գնում Է Էդտեղ,֊ Բանը որ էզտեղ հասնի...Դարձյալ ժպտաց։— ձը ։

' ՒՀարկե Ասադին կթողնե մ։

֊ Հ ա , գե էդպես ասա,— հանգստացավ Ֆ ա թ մ ա ն , ֊ հհ. մ ի թ եյ խմենք։

Ու անցավ թեյի պատրաստությանը։

Ասադը վերադարձավ տուն, բացեց դասը, ներս մաավ նստեց մի պահ և նորից դուրս եկավ' քայլերն ուղղեց դեպի քա. զաքի հյուսիսային մասերը՝ ջանալով չհանդիպել ընկերներին,

նա հոգու դատարկություն ե հոգնություն էր զգում, նիգյա­րի վճոական խոսքերը նրա համ^ր ավելի տանելի էին. քան անորոշ դրությունը։

Ուրեմն նիգյարը թողնում է իրեն,Ասադր կարիք էր ղդոլմ միայնանալու։ Հո^եկ^ք, Հերքը

814

պահանջում էր երկար ապաքինում, Լռությանն ու աոանձնոՓյունբ կանչում էին նրան։

Նա ընկավ այգիների պատերի արանքներն ու գնալով հա­սավ մի թ մ բ և որի վրա կանաչը ժպտալով նայում էր կապոլչա երկնքին, Գնաց պառկեց այնտեղ ե հայացքը երկնակապաե մեջ սուզած' մտածում էր իր անելիքի մասին, Ոչինչ չէր „րոշ.

” ‘ " չ մի յի տ Ք * Р Կապ վ"լմ մյուսին, նիգյարը գնում է _մի միտք միայն տխուր թախիծով տոգորում էր նրան, Եմ ուրիշ ոչինչ։ г

Բայց Ո՞ւր չքացավ խանդը, Կարծես չի եղել, Ինչպե՞՜ս հանգիստ է Ասադը, Թող նիգյարը գնա, ում հետ ուզում է ապրի, Երբ իրեն չի սիրում, էլ ի՜նչ հաշիվ թե Ոլմ հետ է նա,

Ասադը ուրախացավ, որ խանդի կանաչ օձը սատկել էր ի„ մեջ, Աերբ հեշտ է մեռցնելը, սերը սանձվում է. դժվար բան է խանդը, Ահա նա չկա ֊ ուրեմն լուծվեց խնդիրը,

Դիմացը, հեռուն շենքեր էին բարձրանում իրենց պատերի շուրջը տախտակամածներով, Այնտեղից թրխկոց էր ^ Երևանի մշտական ձայնը, որ տիրում է ամբողջ օրը,

Ինչքա՛ն տներ են շինում... ո՜ւմ համար է, ի ՜նչ են ա յդ- քան շինարարության ջերմի մեջ տանջվում այս նոր մարդիկ,

նչ են այդքան հոգում «խալխի» համար, անհանգիստ անումայդ «խալխին», ուզում են տիրել կյանքի բոչոր ա նկյոլննե ֊

ամեն ինչ, Խառնել են իրար ամեն ինչ, քանդում

տՈւն> ըՆտանիՔ' սեՐԸ> ԻՐ Կ ^ն ք ը , Ո չ էի մ ի Ասադր. մի պարապորդ, մենակ. անպե'տք ո ւր ի շն ե ր ի ն

Իրես, Ունի մի քանի ընկեր, որոնց հետ կապ չունի, որոնք ապրում են իրենց կյանքը, փչացնում երիտասարդ հասակը, Ոմանց չի էւ սիրում Ասադը, ինչպես և նրանք իրեն,

Իսկ Նիգյարը, այդ ծաղկափթիթ ծաոը գնում է իրենից,Որքա՜ն տխուր է կյանքը առանց նրան,Եվ ուր է գնում, ի՛նչ սեր է այդ, որ մղում է նրան դեպի

»ր մարդիկ, նոր ասպարեզ, ուր նա պիտի աշխատի, հոգնի, աառապի թերևս, մինչ նրան զարդարում էր Ասադր և պահում* ծաղկի թաղարի պես,

֊ Ինչո լ է թողնում իրեն նիգյարր, Ինչո՜ւ էդպես նմա- ЧР9 "рш Աեբք։

Օրը թեքվում էր, որ Ասադը վեր կացավ տեղից և վերա­դարձավ քաղաքամ եջ։

Մեծ փողոցն ընկնելով, նրա տրամադրությունն աշխուժա­ցավ։ Անցավ թմրությունը — նա սկսեց դես ֊դեն նայելով որո­նել ծանոթների կամ ընկերներին։

Հանկարծ դեմից անցորդների օրորուն անտառի արանքնե­րում ծանոթ ճոճումով երևաց ու ծածկվեց Նիգյարի կարկա­ռուն հասակը։ Նա մի պահ կորավ բազմության մեշ, ապա կրկին ճեղքելով շարքերը' առաշ եկավ։

Նա մենակ չէր։ Նրա հետ գնում էր մի թյուրք երիտասարդ' կեպիով և կապույտ բլուզով։ Երիտասարդը ինչ-որ պատմում էր թե սրախոսում, որից Նիգյարը ժպտում էր, միաժամա­նակ մտիկ տալիս վիտրինները։ Երիտասարդի դեմքը ոգևոր­ված էր, նա լարել էր իր բոլոր ունակությունները հաճելի և հետաքրքիր լինելու Նիգյարին, խոսելիս շարունակ դիտում էր նրա ճոճուն հասակն ու լանդիշագույն թաշկինակի մեջ շրջա­նակած նշաձև աչքերը։

՝!յՒԳՏարն այնպես էր գնում, կարծես օտար ու անհոգ արա­րած, որի համար գոյություն չունի Ասադը իր դժբախտության անհատակ անդունդով։

Ասադը կարկամեց, մնաց տեդնոլտեդ գամ ած, և վագրի պես դարանակալեց մարդկանց մեջ' պատրաստ հարձակման։ Նիգյարն ու երիտասարդն անցան, և եթե նրանք տարված չլի­նեին իրենց ջերմ զրույցով' անշուշտ կնկատեին Ասադին։ Բայց անցան օտարի պես, որ նայում ու չի ճանաչում, չի տեսնում։

Մի թե իրոք չտեսավ Նիգյարը...Ուրեմն այդպես էլ անկարեկից պիտի անցնի իր մոտով,

ապրի, աշխատի, ուրախանա, երջանկանա առանց Ասադի։Ւբրև թե Ասադը չի է լ եղել աշխարհքում։ Իբրև թե մեռած

է նա։

Ո՞վ է այն երիտասարդը։ Եվ որտեղի՞ց էլ ձեռաց բռնեց։ Մի օր չէ՞, որ Նիգյարը հեռացել է, կամ հեռանալու փորձ է արել։ Ուրեմն ամեն կողմից պատրա ստ են հարձակվելու և խլելու այն վարդը, որ թողնված է անպաշտպան թեկուզ մի օր...

Ասադը քար կտրեց այս մտքից։ Նա երբեք այդպես սուր616

չէր զգացել կորուստի, ափսոսանքի, խանդի, սիրո այրումն իր երիտասարդ սրտի մեջ։

Առաջ խանդը երևակայական էակների հասցեին էր։ Առաջ նա տանջում էր, բա յց մի հույս էլ հետն էր գնում — այն, որ Նիգյարը ոչ ոքին չի գնա, Բայց հիմա ՜... Ո՞վ է այդ երիտա­սարդը։ Բուռն հետաքրքրությունը կրակեց Ասադի էությունը — հետաքրքրություն օձի հանդեպ, որ հանկարծ երևում է խոտե­րի մեջ, Ուզում ես հարձակվել, զարկեի զգուշանում ես, խու­սափում մի կողմ, բա յց և սաստիկ հետաքրքիր ես լավ դիտե­լու, Թշնամոլ հրապույրը։

Ասադը գնաց հետևներից, Ուր կանգ էին առնում, դիտում վիտրինները Ասադը ևս կանգնում էր մարդկանց շարքերի հետև և սպասում, որ շարժվեն. Հանկարծ կորցրեց... Ո՞ւր մտան։ Խանո՞ւթ։ Ասադն առաջ վազեց, Եվ ոչ մի խանութում չկային. Նորից ետ դարձավ։ Ոչ, չեն երևում. Ո՞ւր թաքնվե­ցին։ Ասադը քրտնեց կասկածից ու խանդի կատաղությունից։ Նա ուզում էր գոռալ, վազել, բռնել երիտասարդի բ կ ի ց և խեղդել։

Չէ, ուր որ են' մոտիկ շենքերից մեկումն են։ Բայց ի՞նչ գործ ունեն անծանոթ շենքերում մենակ։ Ի՛նչ են անում հիմ ա ...

Ասադը զգաց, որ խելքը կորցնում է։ Նրա բորբոքված ուղեղը սկսեց հնարել ֆանտաստիկ պատկերներ գաղտնի տների, ուր հավաքվում են ցոփ կոմերիտներ քեֆ անելու, խմելու և կանանց հետ խառնակյաց օրգիաներ սարքելու։

Եվ ինչպես կորցրածի անհույս գյուտ' հանկարծ տեսավ Նիգյարին Հայգրքի խանութի աոաջ տետրակներ ու թղթի այլ փաթեթներ ձեռքին։ Երիտասարդը բաժանվել էր ուզում Նիգ- յարից. Դա պարզ էր. նա լուրջ ու գործնական էր նայում և շտապում էր։

Ասադը բռլդկի հետևը կանգնած' կիսովին գլուխը թեքել էր նրանց կողմը և լսում խոսակցությունը։

— Ե՞րբ ես գնում Բաքու,— հարցրեց Նիգյարը երիտա­սարդին։

— Հենց այս երեկո։— Երեկ եկար և էսօր գնո՞ւմ ես։

617

— Գործս շատ է։ Չեմ կարող ավելի մնալ։֊ — Ակումբ չե՞ս գա։■— Չեմ կարող, կինս տանր սպասում է, կնեղանա, թե

աշանամ։ Երերն ենք կապելու։ Գլուխ քորելու ժամանակ չու~ նենք։ էս էլ մեր օրր։ Մնա'ս բարով։

— Գնաս բարո վ ։ Բարի ճանապա'րհ։ Զեյնաբին շատ ու շատ բարև'։

— Մնաս բարո' վ։Երիտասարդը պարզ ու անմեղ հայացքով նայեց Ն իգյա ֊

րին և ձեռքն արագ թոթվելով վազեց մեյդանի կողմերը։Իսկ նիգյարը քայլերր ուղղեց ակումբի կողմը։Ուրեմն հասարակ անմեղ հանդիպումն։ Նա կին ունի,

շտապում է մոտը գնալ, Նիգյարն էլ մտել էր գրախանութ...Ասադը մի փոքր հանգստացավ և ուզում էր նիգյարի հե-

տևից հասնել, բա յց այնքան խորն էր ապրել վերջին տասր րո­պեն, որ կարիք էր զգում գնալ մի կողմ ե շունչ քաշել, հան­դարտվել։

Գնաց Զանգվի ձորը։Մի քանի օր Ասադն անցկացրեց ինչպես ջերմախտի մեջ։

Անկողինր տրորելով շուռում ուռ էր գալիս։ Վեր կենում, ման գալիս սենյակում և ծխում անվերջ, անխնա։

Նա դեղնած վարդի դեմք ուներ։ Աչքերը նայում էին թունա­վոր հայացքով։

Հարևանը գալիս նստում էր մոտը, խոսում դեսից ֊ դենից, աշխատում մխիթարել, քաջալերել, որ ձեռ քաշի դարդից։

— էդպես է, կինր ոտր դուրս դրեց՝ նրանից օգուտ չկա, նա օտարի փայն է։

Այս ուղղակի խոցում էր Ասադի սիրտը՝ զարթեցնելով նրա թունավոր հիվանդությունը — խանդը։

Մի օր փողոցում հանդիպեց Ֆաթմային։ Կանգնեցրեց.— Բա Նիգյարր չի՞ գալու տուն։— Չեմ իմանում. իրեն հարցրու,— ասաց Ֆաթման։— Գո'ւ համոզիր թող գա տուն։— Գա իր գործն է. ես ո՜նց խառնվեմ։— Բա ինչո՞ւ ես տեղ տվել տանդ։֊ ֊ Ի՞նչ անեի, փողո՞ց շպրտեի<

№

Ուղարկի մոտս։

՜Հյք1?ք՚1 1? Ի Г! ЪГ «« '*е ի֊Ն ր ա ն թոշա՞կ պիտի տան։

֊ Կարող են։ նա շուտով գործ էլ կունենա,

пЛЬр

* * * * •

հոսում Էին ներս, աշխույժ մռլտոցով

' “ V г — *ч „ 7 » , . հ հ * * * ՞ 4 ՞ * " г ՝ щ н

Գ “ Գ " ' մ < ' " ՛ * * * ■

‘ՀԴ ^ ^ *

* * г Л‘ № ՜

^ г ^ ъ х и г ՛'՝" ՝ - -Հետևից ղռվռում Էր տեոաեան О у

թամաշավորի ուրախ զրույցներով, ‘

Հ գ ^ Հ կ ա Է ի 1 :7 ե 1 ՐԼ : Հ ^ ^ ա ր դ ին»դևեՐ ա Լ և ե ք А ° էր. ուսա-Գներ տոեհ Կ. ՐտնեՐ։ ^ակերտոլհիներ, բանվոր, բանվորոլ.

վաճառականներ"Րիր լ'է/ ատՐա1էնձէ’ ՛ մի եր1(Ու նա1սԿ('ն մարդիկ՝Ր իր Տ լադրայավոը կանանցով, Աղմկում Էին

619

աշակերտները և երեխաները։ Զանազան անկյուններից լսվում էր ծծկերների ծվոցր։ Իսկ կոմերիտները, որոնց մի մասըտարազով էր, կարդ էին պահպանում դռան մոտ, մ իջանցքում է

նրանց մեջ կային Ասադի նախկին ընկերներից, որ նրա մո­տով անցնելիս չէին նայում վրան։ Դա վերագրեց նրանց գո­ռոզության։ Եվ այն է' մտքում հայհոյում էր նրանց, որ մեկը' իր նախկին դասընկերը, ածուխի աԼՔ *ՐԸ պայծառ պսպղաց*նելով կռացավ նրա դեմքին,

— Աօադ, ադա՜ էս դո՞ւ ես։— ես եմ, Ա Հմեդ, ո՞նց ես,— խոսեց Ա սադը մ ոտիկից

դիտելով ընկերոջ տարազը, որ նրան սազում Էր։ Կարծես երիտասարդ զինվորական լիներ։

Ահմեդը նստեց Ասադի կողքին' աղատ աթոռին և կուրծքըդարձնելով նրանճ Էլի նայեց աչքերի մեջ ու ժպտաց»

— Մեռա՜ծ, փոխվել ես։ Ի նչ բանի ես։— Պարա պ։— Էյ չե՞ս կարդում ։— Ի՝նչ։— ^ՒՐՔ* ԼՐաԳՒՐ։ ^ ա սպեկուլյա նտ ես դաոնալու, թե

դա ռել ես։— Հապա չէ։— Տնտեսություն ունես գյուղում, չէ*։— Հայրս ունի։— Օգնո՞ւմ է։— Օգնում է , ես աշխատանք չունեմ։Ահմեդը բղեց նրա փորին.— Հը՞, կոպ ակ հո չես ուզում դաոնալւ Հայրդ ձայնա-

ղո՞ւրկ է։— Չէ։ Մ իջակ է։֊Դ ե էլ ի՞նչ կա։ Եկ կամ ա ց ֊կ ա մ աց մեզ մոտ, պարապ

մնալով ի՞նչ դուրս կգա։Ասադը դառը մպիտով նայեց նրան։— Ի՞նչ ես մտիկ տալիսէ— Է հ , ո՞վ Է իմ անում ։ԱՀմեդր կրկնեց,— Ե'կ մեղ մոտ . մեր տո՜ւնը արի։ Կխոսենք։ ^իրՔ

620

Կ Ք. լրագիր. Բաժանորդ կգրենք, Իմացա՞ր, Մեռա' ձ ,երևում դ պ ր Ո ց ես 4 ն ա ց ե լ ։ Տ ե ս ք 4 փ ո խ վ ե լ Է է • Ժ

Ասադը հեգնանքով հեռացավ.֊ Հա՛ մենք ուրիշ մարդ ենք, դռլք՝ „ լրիշ ,Հետո խոսքը փոխեց.֊ Կանանց ակումբ գնո՞ւմ ես

֊ ինչի՞ ես հ ա ր ց ն ո ւմ , ֊ Բայց հանկարծ վեր թ ռ ա վ , ֊ հա՞ է . ւ»իր, կինդ ախր ակում բում աշխատում Է, Էդ „ Հ ւ գու մի կողմ Էս քաշված, Դ 9 է> ,

Ո ^ ձ յա Ր Դ ե մ ՚ ~ * * * * * * Ասադը,

Ь" * - 4

֊Ե կ մեր տուն։ Բան ունեմ ասելու,

• է Г <Խ“^ ։ քԱիպհ մոտ հե 1Ա , այ9 նե^ ա։ ա3 ^ մ չկար, Բեմի և րամ-եոետ, աՕ 7 , г 7 վա ր ա գՈ ։^ Ի ա ռ2 և մ ի փ ո քր ի կ ս եղա ն կ .երեք ա թ ո ռ ո վ , Մ ե ջ տ կ ր ն ս տ ա ծ է ր յ ի թ ա խ ծ ա դ ե Լ ^ Կ Լ

'՜ ’ ՜ ^ ^ -՛

Ա սա դի ա չք ե ր ը մ թ ն ե ց ի ն , ի ն չ ֊ո ր մ , „ ՞ լ ? Օե ձ„,Լ ւ / ,» Ք » զ ե ց բ ե մ ը , ս ե ղ ա ն ը . ն ս տ ա ծ ն ե ր ի ն ու ն ի գ յա ր ի ն ,

Սեջաեզ նստածը, որ նախագահն Է„ „Л„А„ ւ ւ , Լմա„խ քատատրկ -պիլ - >

ձ " '[ լ ձ ւ ' էր է՚վՒրվ.,,», գ „ վ կ ի ,,V “ Ո \ Ի վ - ՝ մ ‘« ■ » ( , նա)„ էմ էր 1Խ ա ր թ ւ

ակ ա , Հ վ կ կատավ։ կ է Р ш . Н , и ' 1

7,4 ՞7էք? <աաա*- •*** Հ Հ «էԿ Ը վ ե լ Փ նրա գիշերագույն հյուսքերի օձերը,

м и ս քՀ է" լ , Л*~<А է— " ա րվ„մ «

'՞ ^ Հարձակողական »ափա<ար„,թ։ոննէ ւ«Րին արձագանքեց սրահը, ' ԲՏ ™ ՛

Ասադը հուզմունքից խեղդվեց „լ ճնշվեց,4 ! » 4 Ը վեր կացավ և մի քայլ առա։ գալով հազաց

621

կարավան ափի մեջ և մի ձայնով, որի մեջ բնական թախիծ կար և քաղցր Էր' սկսեց.

— Յոլդա՜շլար... Խորհրդային իշխանությունը ամենքին լույս բերեց, ամենքին ուրախացրեց, ուրախություն բերեց նաև թյուրք կանանց, նրանց աչքերը բաց արեց, նրանց բան­վորի մուրճով շինած շղթաները բանվորի մուրճով Էլ կոտրեց, նրանց չվանները մանգաղով կտրեց, նրանց...

— Բրավո', ուռա՜ , — թնդաց սրահը՝ ծածկելով նրա մելա­նուշ ձայնը, որ երգում Էր, քան խոսումւ

նիգյարը չշփոթվեց, Եվ ոչ մի մկան չխաղաց նրա դեմքին։ նրա երգեցիկ ձայնը հավասար, անկեղծ, մի փոքր Էլ ամաչ­կոտ ու կարծես գուրգուրոտ, աղաչական՝ նորից հնչեց սրահի կամարներում, նա բացատրեց, կարծես անգիր արած ոտանա­վոր, ազատ ու անխափան' կնոջ ազատագրման նշանակու­թյունը։ Խոսեց Արևելքի ազատագրված կանանց զոհերի մա­սին և վերջացրեց.

— Մեր սրտագին ողջույնը այս պիեսի հեղինակին և մեր քաղցր բարևները Արևելքի բոլոր ազատագրված ու ազատա֊ գրվող կանանց։

Հետո առանց հատուկ շարժման լոեց ու ետ սահեց իր տեղը' աչքերը միշտ կախ, ինչպես որ իր խոսած ժամին։

Սրահը դղրդաց ծափերի, ուռաների և բացականչության

տարափից։Առանձնապես աղմկեցին կոմերիտներն ու պիոներները

դոփելով հատակին ու գոոալով.— Յաշասըն, կեցցե ընկեր նիգյարը։Ասադը, երկյուղած, ակնածալից տրամադրության մեջ Էթ

նա պատկառանք զգաց դեպի նիգյարը և ներքին սուր ցավ։Նիգյարը նրա համար կորած Էր թվում հավիտյան։Խոսեց նաև Ֆաթման։ Նրա' տղայի ձայնը համարձակ

մտրակեց սրահի տարածութ յունր։ Նա սկսեց ծաղրել տղա­մարդկանց համառությունը, տգիտությունը ե սկսեց սպաոնօղ բոձակալ ա մուսիններին։ Խիզախ հայացքը պտտեցնելով սրա­հում նստածների վբա' կարծես պրոժեկտորով որոնում էր թունա­վոր խոսքի նետերը։ Բայց այդ թվում էր. նա միայն խոսում էք ընդհանուր ձևով*

Ш

Ասադը չսձց նրան խորին ատելությամբ և մտքում հայհո­յե ց , Հիմա պարղ էր նրա համար' թե ով է Նիգյարին գլխեց Հանողը։

— Ղանջըզ, շան աղջիկ, ս պ ա ս ի ՛մ ռ մ ռ ա ց Ասադը և ալքերը կախեց հատակին։

Բանախոսությունը վերջացավ։ներկայացումն սկսվեց իսկույն, ե կարծես շարունակու­

թյունը լիներ բանախոսության, Բեմում պատկերացավ թյուրք կինը, բռնակալ ամուսինը, կնոջ փախուստը, վեբածնությոմ,, ամուսնու զղջումն ու տանջանքները,

— Իմ օրին է նա է լ , ֊ մրմնջաց Ասադը դիտելով խանդոտ բռնակալ ամուսնու գալարումները։

Իսկ երբ ներս թռավ Մոսկվայից վերադարձած կինը, վե­րածնված, ուսում առած, ազատ կինը, սրահը պայթեց ծա- Փ եՐԻտ՛ Դերասանուհին նաղելի նոճռւ պես ճկվեց Ո լ գ լ „ լ խ

տվեց հասարակության, որ դեռ երկար ոռնում էր ոլ թնգում,Ամե նքը, ամե՜ն ինչ լցվելով մի ընդհանուր հունի մեջ՝

ետ է գառել և հաղթական հոսում դեպի մի օտար ապադա, Գոչում, թնդում են, ուրախ, անհոգ, չեն հարցնում ո չ կամքդ, ո չ ներքին ցավդ, Քչում են նաև քեղ' չթողնեչռվ քեղ քո ց ա. ՎՒ Հետ, քշում են ծիծաղելով, անկարեկից, չնայելով վրադ, Ասելով գանգատդ, Եվ դու չկաբողանաչով ետ ճեղքել հոսան­քը, հակառակ գնալ' ակամա քշվում ես ու չես մասնակցում նրանց ընթացքին...

Ի՞նչ պիտի լինի Ասադի վերջը, Քանի՞ տարիներ պիտի անցնեն այսպես, որ կյանքը վերջանա պրծնի այս շփոթված վիճակից,

Ասադը սրտնեղեց „ լ դՈլրս եկավ թատրոնից, Մթության մեջ դեռ աչքին երևում էբ նիգյարի պատկերը' արդեն .աար, անկարեկից, նոր մտքերով տոգորված, Խալխի՜ նիգյարը...

Գնաց Գետառի կողմերը, Նիգյարի ա նցնեիք ճամփով։ Եվ նստելով մի կիսավեր այգու պարսպի վրա' սպասեց նրա գա­լունւ Բայց հետո էլ կասկածեց թե կգա, « Գուցե գնան մի տեղ ք ե ֆ ի » , ֊ մտածեց նա և վեր թռավ օձի կծածի պես, Հետ դ ա ր ֊ ձավ դեպի թատրոն, Երբ հասավ, արդեն թատրոնի պատու­հանները մութն էին գանգի աչքերի պես, Դուռը փակ էր, ե

Ш

ապակիների միջով դուրս էր նայում խավարի ծամածուռ դեմ­

քը' մռայլ ու չար։Թատրոնը լուռ էր, աղետալի, տանջալի թատրոնը, որ այս

երեկո կլանել էր նիգյարին, դավելով Ասադի դեմ, Ետ դար­ձավ Ասադը և արագ֊արադ գնաց եկած ճամփով, Գետառի ափին, նեղ արահետների վրայով օրորվում էին երկու սի­լուետներ։ Արագացրեց քայլերը և նիգյարի բնորոշ տատանու­մը մատնեց նրան։ Ասադը վազեց և հետևից խեղդված ձայ՝

նով տվեց նրա անունը։ ^3>աթման ու նիգյարը կանգ առան' տարակուսած, թե ի նչ

անեն։— ի*նչ ես ո ւ զ ո ւ մ , — հարցրեց Ֆաթման անհանգիստ։

— 'նիէՍարՒն Բա ասելու։— Գնանք տանն ասա։— ՉԷ, Էստեղ կասեմ,— ու դարձավ նիգյարին,— ե րբ ես

տուն գալու...— Տ ո ՞ւն ...— և նիգյարը տատամսեց։_ Հա', ե՞րբ ես ինձ մոտ գալու։— Ինչի՞ ես ուզում, որ գամ։Ֆաթման քաշեց նիգյարի թևից։— Կա ց, ո՞ւր ես քաշում,— ասաց Ֆաթմայի<ն Ասադը,—

մի' վախեք, ես մարդասպան չեմ, ես ուզում եմ իմանամ,թե հերիք չի՞, որքան մնաս ուրիշի տանը։ Ասա, ե րբ ես

գալու։— Չգիտ եմ... գուցե գա մ... ախր ի՞նչ անեմ գա մ,—

ծամծմեց նիգյարը շփոթված։— Իմ կինը չե՞ս, իսկապե՞ս բաժանվել ես։— Ախր մին չի՞ ' տանը, թե Էստեղ,— հավաքեց իրեն նիգ-

յա ը ը ,- ուր Էլ լինենք միասին՝ իրար չենք բռնում, Լավ չի՞

Էստեղ մնամ։_ ՉԷ, պիտի գաս տուն, հենց հիմի , գնանք։Ֆաթման լարվեց և գործի անցավ.— Գնա'նք, բան եմ ասում, Քա յլենք,— Ու քաշեց նիդյա-

րին։ Գնացին։— Էս գիշեր մնա թող, Ասա' դ։ նիգյարը քեզ հետո պա­

տասխան կտաւ624

Խոսելով ու հակաճառելով հասան Ֆաթմայենց տան դ ո ւո ը է

Ֆաթման կանգնեց Ասադի ու նիգյարի մեջտեղ և ասաց.— Էդպես զոռով բանի չի հասնի, Ասա'դ։ Թող նիգյարց

գնա ներս, մտածի, Էնպես քեզ պատասխան տա։— Ես չեմ կարող համբերել, նա հիմի պիտի տա պատաս­

խանը, — պնդեց Ասադը։

Հիմի քեզ ի նչ պատասխանի, հիմի ո՞նց գա տուն,— к Ֆաթման դուռը ծեծեց։

Գուրս եկավ Ռոլստամ աղան•— Ո՞վ Է,— Մենք ենք,— ասաց Ֆաթման,— գնա նե'րս, նիգյար,— Ղախպա, շա ն աղջիկ, հերիք չի՞ իմ կնկան դո ւրս քա­

շես, — հարձակվեց Ասադը Ֆաթմայի վրա, Բայց Ֆաթման ներս ընկավ նիգյարի հետևից։

Ռուստամ աղան բռնեց Ասադին.— Թ ող, բան չունի' ս ղրանց հետ։

— Սպասի մի դրա օրը սևացնեմ, — խեղդված ձայնով դ ո ֊ ռաց Ասադն ու ճիգ արեց Ռուստամ աղայի գրկից դուրս պրծնելու։ նրա ձեռքին դողում Էր մերկացրած բեբութը։

Ռուստամ աղան պինդ սեղմեց Ասադին իր կրծքին և աշ­խատում Էր դանակը խլել ձեռքից։ Ու մինչ ներսից կենողները դուրս Էին թափվում' Ասադը հնազանդվեց Ռուստամ աղային և նրա հորդորանքով ներս մտավ նրա բնակարանը։

Ռուստամ ազան կենողներին հորդորեց, որ ցրվեն ու ինքը եկավ ներս։ ,

— Գու խելքդ կորցրել ես, ինչե՞ր ես անում, — հանդիմա֊ նեց Ռուստամ աղան, — քեզ ասի Էլ թե ե'կ մոտս։ Որ ասում են՝ լսի'։ Ախր Էստեղ մենք Էլ մարդ ենք, տեսնում ենք հալդ, սրտներս մղկտում Է։ Գիտեմ, դու Էլ մեզ նման ես, կրակում Էրվում, խորովվում ես։ Եկ, նստի', խոսենք, ճա'ր անենք։ Էլ ո՞ր օրվա մարդ ենք ու ի՞նչ մուսուլման ենք։ նստի', նստի', սարսաղ հո չե՞ս, դանակ ես քաշում։ Լավ Է՝ չտեսան։

Ասադը գլուխը ձեոների մեջ' հևում Էր հուզմունքից։ նստեց, ընկավ աթոռի վրա ու կախվեց հատակին։

— Ի՞նչ անեմ, ի՞նչպես պրծնեմ Էս կրակից։625

4 0 է* Գեւ1իր6յա11ք հատոր II

Ռուստամ աղան հառաչեց և նստեց նրա կողքին' աաբոլ-րետը քաշելով մոտ։

Բավական երկար լռեցին։ Հետո Ռուստամ ազան բռնեց նրա ձեռքը և թափ տվեց.

— Լսի ։ Ինձ ականշ դիրէԱսադը գլուխը բարձրացրեց և նայեց Ռուստամ աղային։

Уш սուր և օտարոտի հայացքը շեշտեց Ասա դի աչքերի մեջ.— Դու տ ղ ա մ ա ՞ր դ ե ս ։ թ ա ս ի բ ունե՛՜ս ։

Ասադը բութ ն ա յե ց Ռուստամ աղային.Ինչք՛ ես հ ա ր ց ն ո ւմ , թ ա ս ի բ Էլ ո ւն ե մ , ն ա մ ո ւս Էլ։

— Դե որ թասիբ ու նամուս ունե՛ս, Էլ ի՞նչ ես կախ ընկել մի կնկա փեշից։

— Рш ի նչ անեմ, սիրտս չի պոկվում նրանից։

— էլ Ւ նչ տղամարդ ես։ Ես քո տեղ հազար կնիկ Էի վռնդել, հազար կնիկ Էի առել։

— Աչքիս ո ՚րիշ կնիկ չի դալիա։

Կա , որ դա։ Դրա համար Էլ ասում եմ' վեր կաց, դնա Բաքու, Էնտեղ կնիկ Էլ կգտնես, գործ Է 'լ ։ Մի' մնա էս քանդ- վածում ։

— Չեմ կարող։

— Զո ո արա, գնա'։ էնպես կնանիք տեսնես Բաքու, որ խելքդ գնա, Քեզ բան եմ ասում, մի' վախի, վե'ր կաց դնա, Եա էնտեղ բարեկամներ ունեմ, գնա մ ոտները, նրանք քեզ ամեն ճամփա ցույց կաան, Չես ուզի մնալ էս երկրռւմ,— և Ռուս ֊ տամ ազան ձայնը մեղմեց փսփսալու չափ— քեղ Լենքորանֆ ճամփով կանքկացնեն Պարսկաստան։

— Ի՞նչ անեմ Պարսկաստան, երբ կինս հետս չի.Գնա, տես մեր երևելիներին, մտիր նրանց շարքերը,

գործ արա... Ժամանակները կփոխվեն, էսպես չեն մնաէ Հե- տո արի, ինչ սւզում ես արա, Գնա', գնա', մի վախտ կորիք էս տեզերքից.

Ու ձեռքը դրեց Ասադի ուսին.

— Տես ի նչ օրումն ենք, Դու անկնիկ, նամուսդ ստի տակ, ես՝ քանդված, թալանված, Ո'չ հավատ են թողնում, ո չ ադաթ, ո չ կնիկ, ո չ ապրուստ,,. Ի՞նչ է մեր օրը։

֊Դ ր ո ւ ս տ ես ասում , ֊ սթափվեց Ասադը,— ՛մեր օրը շան օր է։

— Շունն ափսոս չի՞, շունը պատիվ ունի, բույն ունի, իր ոսկորն ունի, կարող է հաչել,— մենք ի՞նչ, ձեններս փորներս, քակոլռների մեջ, ոտնատակ, անպատիվ... Մուսավաթի օրով էս բաները երազներումս էլ կտեսնեի՞նք... Հա ՜յ գ իդի Մու­սավաթ. ..

Ու Ռուստամ աղան հառաչելով բաց թողեց Ասադի ուսը, սկսեց շրջել սենյակում։ Հետո ծխախոտը հանեց տվեց Ասադինէ

Գնա , Ասա դ, գնա'։ Գնա Բաքու, Էնտեղ մերոնցից կան, տես նրանց, անցիր Պարսկաստան, նրանց Էլ տես — վերջը կերևա։

Է Գ Է ճարը, ասաց Ասադը, վեր կենալով,— պիտի կորչեմ Էստեղից,

Ռուստամ ազան աշխուժացավ.Գնա , լա վ կըլի, ցավդ էլ կմոռանաս։ նոր կնիկ կառ­

նես։ Չառնես էլ գործի կմտնես—խալխին օգուտ կտաս։Վերջին խոսքերն ասաց առանձին ծաղրալի շեշտով սլ կա­

մաց։ Հետո փսփսոցով հասցե տվեց, խոսեց Բաքվի մասին, ակնարկեց ի ն չ ֊ո ր « գործերիх> մասին, որ այնտեղ կատարվում են, Եվ մի դուռ՝ դավաճանության դեպքի համար' բաց թողեց.

— Ես ինքս չեմ տեսել, բա յց գիտեմ, որ Մուսաֆաթից շատ մարդ է մնացել Բաքու, Եթե ես ջահել լինեի, կմտնեի նրանց շարքերը, Բայց դու գնա', տես — դու կարող ես,

Ասադն ի ն չ ֊ո ր թեթևություն զգաց նոր փորձերի հանդեպ մի փոքր սրտի թրթիռի հետ, Կարծես ելք է բացվում իր հա­մար' դուրս գալու միևնույն վանդակի պատերին անդսլլ զարկվելու տանջանքից։ Դա քայլ էր նոր գործողության — պետք էր անել, գբաղվել, թեկուզ վիշտը մոռանալու համար,

նրանք երկար խոսեցին. Հետո Ռուստամ ազան Ասադին դրամ տվեց, բարեկամական նամակ գրեց իր « մարդկանցից» մեկին, հանձնարարելով, որ Ասադին օգնեն «■գործ» գտնելու, Ասադը տխուր համակերպությամբ առավ նամակը և հրաժեշտ ս^Վեց Ռուստամ աղային։

— նիգյարի կողմից բան-ման կլինի' գրիր,— ասաց Ասա­դը Ռուստամ աղային՛

Հա , հա , անհոգ կաց։ Լավ է' մոռանայիր։ Նա էչ քո խարջը չի։

Ասադը սեղմեց Ռուստամ աղայի ձեռքը։ Սա համբուրեցԱսադին.

— Ղոչաղ կաց։ Ամեն բան կփոխվի, էսպես չի մնա,— ասաց նա կամաց ու հուզված։

Նրանք բաժանվեցին սենյակի ղռան մոտ։ Ասադը դուրս եկավ բակից և դուռը հետևից կողպեց Ռուստամ աղայի եղ- բայրը։

Ասադը դնա ց տուն' պատրաստվելու, որ հետևյալ օրը դնա Բաքու։ Նա մինչև անգամ շվացնում էր։

Չէ , կարծես փրկվում է...Հետևյալ օրերից մեկում Ասադը տան բանալին Ֆաթմայի

եղբոր հետ միասին ուղարկեց Նիգյարին, պատվիրելով ասել նրան, որ ինքը գնում է Բաքու անորոշ ժամանակով։

Քաղաքից մեկնելիս նա կարոտ էր զգում։ Կարծես ընդ- միշտ հրաժարվում էր ոչ թե քաղաքից, այլև կյանքից, Տխուր, թախծալի հայացքներով անկյուն առ անկյուն հետ էին հ ո ֊ սու մ ծանոթ տները, քարերը, ծառերը, Աչքի էին ընկնում ծ ա ֊ նոթներ, անծանոթներ, որոնք իրենց կյանքի հոգսով մղված' չէին հարցնում թե ինչի' է հեռանում Ասադը, Ո'չ ոքի պետք չէր ո չ նրա վիշտը, ո չ նրա կորուստը։

Երևի այդպես էլ մեռնում, գնում են մարդիկ, Ապա Ն իգ ֊ յա րը... որ չեկավ, չհարցրեց թե ո՞ւր է հեռանում, ինչո՞ւ, Նա, ամենաթանկ էակն աշխարհում, ամենաէժան կերպով բաց է թողնում նրան, որ գնա կորչի, չքանա ' իբրև թե չի սիրել նրան, չի համբուրել, չի սպասել, չի կարոտել։

Ասադը հառաչելով մտավ վագոն և տեղավորվելով պատու­հանի մոտ՝ սկսեց ծխեր Ծանր թառանչ էր քաշում շոգեմեքե­նան և դողում։

Գնացքը շարժվեց, կայարանը ետ հոսեց՝ տանելով իր հետ Ասադի անցյալը, Սկսվեց ապագան, կծիկը բաց արեց Ասադի համար, Դաշտերն սկսեցին երերալ т սյուն ֊ս յուն, ծառ-ծառ հաշվել իրար հետևից, Հեռվից քիչ-քիչ երևաց Ար աք սի աղոտ շունչը՝ բարակ մշուշը, որ փռված էր Մասիս- ների ոտքերի վրա, Իսկ Մասիսնեբի օդապար գագաթները

628

կարկառվեցին ուղիղ т հպարտ, Ասադը պապիրոս պապիրո­սի հետևից ծխում էր „ լ անր,ելի հառաչում, Եթե չքաշվեր* արտասվելու չափ հուզվել, լցվել էր,

— Հիվա՞նդ ե ս , ֊ հարցրեց մի նախիջևանցի թյուրք, որ նրա դիմաց նստած կապկպում էր խուրջինը,

— Հա ասաց Ասադը ակամա և տխուր, չուզելով ոչինչավելացնել:

Այնուհետև ճանապարհն իր մանրիկ, բա յց զբաղեցնող ոդսերով Ասադին մոռացնել տվեց աոաջին ժամերի թախիծը,

և նա սկսեց մ ե կ ֊մ ե կ լսե1 խոսակիցներին ու խոսել ինքն է լ,

Թեև մոռացության թմրեցնող մշուշի մեջ' հանկարծ վայրկե­նական պարզությամբ նրա աչքերի առջև կանգնում էր Ն ի գ ֊ յարի սլացիկ հասակը և Ասադին քաշում ետ, դեպի Երևան, ծաղկած այգիների երջանիկ արահետները,

Կարոտը Իր ս„լր դանակը խրում էր մինչև նրա հոգու խորքը.

Եվ Ասադը հուզմունքից խեղդված վեր էր կենում ե հենվե­լով պատուհանին' բարձր խոսում Նիգյարի հետ, հանդիմա­նում, աղաչում նրան, նայում ե՜տ, ե՛տ, դեպի մշուշում սուզվող Մ ասիսները, կապտած Երևանի հեռաս յուները,

֊ Հա յ գիդի վաթան,— հառաչեց Ասադը նայելով դեպի այն կողմը, և արցունքները պղտորեցին այղ ջինջ հեռուներր,

Բայց գնացքը անողոք գնում էր, վազում դեպի ապագա.

Այդպես էլ չի" դնում Նիգյարը, բոլոր նրանց հետ, որ նույնպես ճամփա ընկած գնում են դեպի ապագա, գեպի նորկյանք,

— Սոցիալի՛զմ — ի՞նչ բան է դա, որ կանչում է իր Ն ի ֊ գյարին, նրանց քանդել է տալիս տուն, ընտանիք, հավատ,ադաթ, սեր, իրավունք, սովորությունէ

Ասադը լսել Է այդ սոսկալի բառը. Բայց Ասադը հիմի մտածում Է դրա մասին։ Ի՞նչ Է այդ ուժը, որ միացրել Է հա­զար հազարներ, ամեն տեսակ (Г միլլաթ», խառնել իրար ողջմարդկությունը և տանում Է այս գնացքի պես։

Տեսնես ինչպե՞ս Է Բաքվում, թյուրքերի վաթանում, Տես­նես ի՞նչ են անում այնտեղ թյուրքերը, Նրանք Է՞լ այդպես

629

՛անողոք են դաոել, խիստ, քանդարար, ինչպես աչս հայերն են, Բա նրանք ի՞նչ են մտածում, ո՞նց են նրանք նայում այս- պիսի բաների վրա։

Ասադը հետաքրքրվում է, ուզում է տեսնել «յուրայիննե­րին» — տեսնել թե Ի՞նչ են անում, ի՞նչ են վճոել,

Այսպես' հազար ու մի մտքերով, հարցերով լի Ասադն ան­ցավ Թիֆլիսը. մտավ Գանձակ, թափանցեց Մուղանը, ե ահա կասպիականը նայեց նրան իր կապույտ, օտարասառն ժպի­տով։ Անջուր մ ետ աղագույն աղուտները, կապտագույն բլուր- նեբը, խոշոր հայացքներով իբրև մեռելի աչք պաղել էին շուր­ջը։ Կրկին դաշույնի պես մերկացավ ծովը, լայնածւսվալ բա ց­վեց, բլուրներ դեմ առան գնացքին, և ահա հեքիաթի քաղաքի պես բացվեց ու շենքերի հպարտ մոնումենտներով կարկառ­վեց և լայնարձակ ձգվեց Բաքուն։

Բաս ձայներով մռմռում էին հեռավոր փողոցները, զնգում, դղրդում։ էլեկտրիկները սուր նվվոցներով սուրում էին փ ողոց ֊ ների երկայնքով, Մայթերից հոսում է անվերջ բազմությունը, որ շտապում, վազում է' չես իմանում ուր։

Իսկ հեռուն հորիզոնի շրթունքին շղթաները հպած սարսը- ոում է պաղպաջուն ծովը, որի վրա օրորվում է նավերի շար­ժական անտառը։

Գնում է Ասադը փողոցից փողոց, ինչպես երազում։ Հար­ցուփորձով անցավ կենտրոնական մասը և բարձրանալով բլուրը' կանգ առավ մի ցածլիկ տան առջև։ Հարցրեց մի ի ն չ ֊ որ Մոլխթարի։

Դռնից դուրս եկավ մի մոայլ երիտասարդ և հայտնեց, ոբ Մ ուխթարն այստեղ չի։

— Բա որտե՞ղ է։Երիտասարդը կասկածով և անբացատրելի ատելությամբ

հարցրեց.՛■ — ^հչի՞ ես հարցնում։

— Ես Երևանից եմ եկել։

— էավ, բա յց ինչի՞դ է պետք Մ ոլխթարը։Նամակ ունեմ Ռուստամ աղայից։ ճանաչո՞ւմ եք։

Երիտասարդը մեղմեց մի փոքր։ Հետո ցած ձայնով ասաց.

— Մուխթարը չեկայում է, Անմեղ տեղը բռնել են, բա յ,*շուտ չեն բաց թողնի, Տվե՜ք նամակը,

Ասադը նայեց երիտասարդին.— Դու Մ ոլխթարի ի՞նչն ես,— Եղբայրը,

Ասադը նամակը տվեց, Երիտասարդը ներս կանչեց Ասաуդին և դուոը փակեց։

Կեղտոտ տախտին թափթփված բարձերն ու շորերը՝ զ ա ֊ նազան իրերի հետ' փոշոտ հատակն ու ցեխոտ դուո-պատոլ-հանը վկայում էր, „ր այս տանը կին չկա,

Երիտասարդը հրավիրեց նստելու,Ասադը նստեց և իրերր վար դրեց։Երիտասարդը բացեց նամակը և կարդաց, Հետո աչքի

տակով զգույշ նայեց Ասադին և լռեց, Ուղում էր մի բան ասել, բ ա յց տատամսում էր, Վերջը զոռեց և դարձավ Ասադին.

Ներս զ կլինես, ես մեր տանը քեզ չեմ կարող տեղ տալ, Մենք, դրուստ է, խաթա բաների մեջ խառը չենք, բա յց չե-կայի աչքը էս տան վրա է, Քեզ կտեղավորեմ չայխանում, էդ­պես լավ է։

— Ոնց որ քեֆդ է ,— համակերպվեց Ասադը,— մի տեղ լինի մեկ է ինձ համար։

— Գործ կգտնենք,— ասաց երիտասարդը խորամանկ կես ժպիտով, որ ամեն բան ասում էր' առանց փաստորեն մ ա տ ֊ նելոլ, Եվ ավելի անվնաս գործելու համար խոսքը' ա վ ե լցր ե ց

Մի կերպ ապրուստ կճարես։Երիտասարդը հարցուփորձ արավ Երևանի մասին — կոո­

պերատիվների, մթերքի, գյուղացիների, ցանքսի, ապրանքի մասին։

^ԳԴէրՒց էլ ապրանք ստացվո՞ւմ է։— Չգիտեմ, երևի։Երիտասարդը դիտող աչքերով նայեց Ասադին ոտից գլուխ

և լռեց։

(ГԱնտեղյակ էօ,— վճռեց ու որոշեց իր դիրքը նրա հանդեպ։Երբ մթնձց, դուրս եկան տանից և իջան դեպի կենտրոնը,

Ապա նստելով տրամվայ' գնացին կայարանի կողմերը և մտան«31

Щ չայխանա, Այստեղ Ասադն իր իրերը տվեց թեյարանատի֊ Ր ոջը , թեյ խմեցին միասին և դուրս եկան քաղաք. Գնացին ծո- վափ։

Ասադի գլուխը պտտվում Էր հոգնածությունից և տպա վո֊ րութ յուններից։

Երի տասարդը է որի անունր Արի Էր' սկսեց էկտի ակնարկ֊ ներ ձգել բոզվարում գբոսնող գեղեցկուհիների վրա և նրանց հասցեին խոսքեր շպրտել)

Ի նչ քեֆ կքաշվեր սրանց հետ։Եվ աչքերը կրկին ցոլացնելով հառաչեց.— Սրանք են, որ բաց չեն թողնում մարդու, թե չէ հիմի

վաղուց Պ արսկաստան էի։Ասադը ժպտաց ու նկատեց, որ իրոք կանայք շատ էին

գրավիչ, հպարտ հասակներով, փարթամ, մեծսրտանի' նրանք լողում էին, սահում ասֆալտի վրայով և բուրում շուրջը մեղ­կությամբ ու քայքայիչ զգայնությամբ։

Սրանք ավելի են ուժեղ, քան կոմունիստները,— ն կ ա ֊ աեց Աբին։

Ասադը հետաքրքիր նայեց նրան.— Ո՞նց թե։

֊ Սրանք խելքից հանում են մերոնց էլ, կոմունիստնե­րին էլ, Խաթան սրանք են, Բայց սրանց միջոցով շատ կոմու­նիստ է կիսաճամփին չոքել, Բաքուն դարձնողը սրանք են, Ի՛նչ գումարներ են խլում սրանք, Ինչե՛ր չեն անել տալի սրանք,

Ասադն զգաց, որ Աբուն ևս նույն զգայական տագնապն էտիրել, ինչ որ իրեն, Ո՜րտեղից որտեղ ֊ էլի կինը գալիս է կանգնում մարդկանց գործերի մեջ և խելահան անում,

Նույն Նիգյարը չէ՞ր, „ր պաշարել էր իր ամբողջ էությունը, Ասադը ճնշվեց այս գեղուհիների հրապույրներից և մտածեց. որ ամենուրեք կինն է տիրում մարդուն, կինն է մղում, թ ռ ց ը ֊ նում վեր, նետում անդունդ։

«Սրանք են քաղաքը դ ա ր ձ ն ո ղ ը » , ֊ կրկնեց մտքում Աբու խոսքը, « Այնտեղ Նիգյարն էր դարձնում ինձ, այստեղ էս կա­նայք քաղաքըյ>.

Ուշ երեկոյան վերադարձան թեյարան և Աբին հրաժեշտ տալով Ասադին1 անհետացավ։

Հ32

Ասադը քնեց մ եռելի պես և առավոտը վաղ զարթնեց կոտրտուքով որ ամբողջ մարմինը կաշկանդել էր, Մալարիան էր սկսվում էր նոպան։

Վեր կացավ, թեյ խմեց և դուրս եկավ, Ամբողջ ժամեր չ է ր

իմանում թե ուր գնա և ի'նչ անի։ ^Հասնելով կենտրոն' կանգ առավ մի բարձր շենքի առջև,

որի ճարտարապետական խաղերը նրա ուշքը գրավեցին, Պա­լատ էր կա րծոլյ, Եվ ատն ոլզոլմ էր ^ ^

Է ԿոԴքից մի ձայն լսեց.Բա հ։ Ասա դ Էս դո՛ւ ես։

Ո ք Շռ ռ, ւ Ս^ 1{ոմե^ տ աՐևառ ու սև դեմքով ժպտաց,Ծանոթ կերպարանք Էր։ Ասադը մոտ գնաց,

— 3 ուս ո՜ւֆ, դո՞ւ ես։

֊ Բա Էլ ո՞վ, Էս „՞նց ես ընկել Բաքու, ա 'յ տ ղ ա , ֊ հարց­րեց Ժուսոլֆը բռնելով ԱԱադի ձԱ քը Ա ^յելով։

— Երեկ եկա Երևանից, Դու ի՞նչ ես անում Էստեղ,֊Ե ս երկոլ տարի Է Բաքու եմ, սովորում եմ կուսակցա­

կան դպրոցում,— Տե ս։ տե'ս, տե' ս։

— Բա ի նչ, Երևանի դպրոցով բա՞ն կդառնա։ Դո՞ւ Էիր> որ թողիր դպրոցը։ Ափսո' ս։

Հին դասընկերը մտավ Ասադի թևը։֊Գ ն ա ն ք , գնանք, ց „ 4 ց տամ Բաքուն, Ու մղեց դեպի

Ասադին գրավող շենքը։

֊ Գնանք էստեղ, մարդ պիտի տեսնեմ, հետո մանկգանք, Վա յ , մեռած Ասադ, վա ՜յ,

Սա ի նչ շենք է,

֊ Ս ր ա ն ասում են « Արևելքի մարգարիտ», դա կանանց ակումբն է։ 9

Մտան շենքը, Դա բազմահարկ հսկա փեթակ է ր , ո լ ր ղ ը ն .

ղում է ր կյանքը, “

Ընդունարանի երկար նստարաններին շարվել էին թրք„ լ . հիներ չադրա յավոր և կիսաբաց դեմքերով,

֊ էստեղ Է՞Լ չադրա կա դ ե ռ ,- հարցրեց Ասադը մի տ ե ֊ սակ գարմ անքով,

«33

— Կա, բա յց սրանք հերթի են ս պ ա ս ո ւ մ ա ս ա ց Տուսու- ֆ ը ,~ պիտի մտնեն ակումբ։ Կսովորեն արհեստ , գրագիտու- թյուն և դեն կգցեն։ Զնդանից մի դուրս դանճ մնացածը հեշտԷ։ Արդեն մե րն Է։

Անցան վարչության գրասենյակը։ Այնտեղ Լցվել Էին թըր՝- քուհիներճ կա պույտ սպեց հագուստներով, կարմիր գլխանոց- ներով, ոմանք Էլ փուշի թաշկինակները վզին վւաթաթած։ նրանց դեմքերը համեստ Էին ու վստահ։ Կազմվածքի, դեմքի վրա սակայն կաՐ դարավոր ստրկացման հետքը — շարժում­ներն անվարժ Էին, քայլվածքն անՀարթ։ Ւրար հետ խոսում Էին խնամիների նման ֊- քաղցր ու երգեցիկ, բարեկամաբար։ Կային և լեզվանիներ, նաև ռուսերեն խոսողներէ Ոմանք ոուօ ֊ների Էին նմ ան։

Յուսուֆը վարչուհու հետ խոսեց, ինչ ֊ որ համաձայնու­թյան եկավ և ապա մտնելով Ասադի թեը' մոտեցրեց վարի- չուհուն.

— Իմ դասընկերը' Ասադ Ֆահրադ-օղլի, Երևանից/ — Սա- նամ խանում, ակում բի վարչուՀին։

Սանամ խանում ը ժպիտով ողողեց Ասադին և Լայն ու կլոր դեմքը բռնեց նրա դեմքինճ այնպես սիրաէիր ն. ուրախի կար­ծես Ասադը սպասված և հաճելի հյուրն էր ակում բի։

——Ցույց տվեք հյուրին մեր արհեստանոցները,— ասաց Սանամ խանում ը , — թոդ տեսնի և Երևանում պատմի մեր կա­նանց։

Ու ծիծաղելով դիմեց մի չարաճճի թյուրք աղջկա, որ ման­րիկ սև աչքերը պսպղացնում էր Ասադի վրա.

— Հյուրերին իջեցրու ներքև, ասա թող ցույց տան։Իջան ներքև, արհեստանոցները։ Ոազմաթիվ բաժիննե­

րում կարի մեքենաների ահագին շարքերի հետև նստած էին թրքուհիները և դղրդացնում էին ներքնահարկը իրենց կոլեկ- աիվ կարով։ Կոֆտաներ, Ժանյակներ, բլուզներ, ասեղնագործզարդալաթեր ։ շապիկներ' հասարակ ու ՀՔ&Ղ* Կարուհիներըզվարթ ու առողջ տեսքով ծիծաղում էին ու բարձրացնում ար­հեստանոցն երի տրամադրությունը է

— Երեկվա չադրայավոր ստրկուհիներն են, հա , լա վ Իմ ացթբ, Ասադ, սրան Խորհրդային իշխանություն կասենէ

634

Սրանք կ դնգան չեն գնա, մեկ որ ընկել են լույս աշխարհ։ Արհեստ, ուսում ունեն} կապրեն, ((տիրոջ)) պետք չունեն է Հա՞, տեսնո ւմ ես...

Ու պինդ սեղմելով Ասադի թևը' ցնցեց։Ասադը շշմել Էր ու մի անախորժ բան Էր զգում։ Ինչ ֊ որ

մի սխալանք, մի ուրիշի՞ կողմից, թե ի՞ր — չէր կարող, չէր մտածում որոշել։

Ու մինչ կանգնած դիտում էր' նկատեց, որ մի դեմք կա­պույտ աձՔ&ՐԸ ունքերի եզերքից նրա ուղղությամբ լարածճ նայում էր մտերիմ ու փաղաքշող մի լույսով։

՛Քրոջ նման... Ասադը ախորժ անդորրություն զգաց այդ հայացքից և մեղմեց իթրե սաստիկ ծարավից հետո զովարար ջրի շոյանքն ընդունող մարդ։ Կյանքը մտերմացավ ինչ-որ։

асԱյսպես էլ կարելի է, ի՞նչ կա որ,..)) — մտածեց Ասադը։ Եվ կոտրվեց ինչ ֊ որ։

Բարձրացան վերև։ Մտան դասարանները։ դիտեցին բեմը, սրահը, զինանկյունը, ընթերցարանը։ Գեղարվեստի այլ բա ­ժինները ճնշում էին Ասադին իրենց փարթ ա մ ու համարձակ գործերով գորգեր, թաշկինակներ, աթոռներ, խաղալիքներ։

— Հայաստանոլմն էլ պիտի սարքենք էսպես բաներ — ասաց Յուսուֆը,— այ, կտեսնես։

Դուրս եկան ակումբից։ Վերջին անգամ Ասադը նայեց ըն­դունարանին, շարված կանանց, որոնցից մի քանիսի գրկում ճչում էին ծծկերները։ Սրանց վիճակված էր մանկուց լաց լի- նել և սնվել հասարակական վա ՏԲ^րի մ իջանցքներում ու ր ն ֊ դուն արանն երում ։

Դոնից դուրս դալով Ասադը զդաց, որ այդ շենքում կ ա ֊ տարված է այնպիսի մի գործ, որի առաջն առնել չի կարող ն ոչ մի ուժ։

« Գնում են, բոլորը դնում են, մենք մնում ենք»,— դառնո­րեն իւոսեց ինքն իրեն Ասադը և Հազիվ լսելի հառաչեց.

Փողոցի անկյունում Յուսուֆը հարցրեց«— Դու հո դեռ երկ ա ր ես մնում Բաքու։

— Չգիտեմ, գործ եմ փնտրելու։— Ասել է երկար։ Դե, ե կ ինձ մոտ, կխոսենք։ Հը*,

635

կգա ս, ու փորձող աչքերը ժպիտով մեխեց Ասադի աչ. քերի մեջէ

— Կգամ, — պատասխանեց Ա ս ա գ ը հ ա ս ց ե դ ասա։Յուսուֆն ասաց։ Նրանք բաժանվեցին։Ասադը գնաց ծովափ և այնտեղից Էլ տրամվայ նստեց,

(ГՈ լր կտանի, թող տանի» /Տրամվայը գնաց հոսեց քաղաքի փողոցներով։ Ասադը չէր

կարողանում կանգ առնել իրար հետևից հպարտացող բարձր շենքերի վրա, Նրանք նոթերր կիտած նայում էին Ասադին և հայացքները նրան խոժոռած' ճամփա դնում։ Իսկ մարդիկ վազում ֊վազում — վերջ չկար, Ո՞ւր են գնում, ինչի՞,— ո՞վ իմանա, Լեզգիներ, ռուս բանվորներ, հրեաներ, հայեր, թյուրք երիտասարդներ, աղջիկներ, կարմիրբանակայիններ, խոժոռ

ու խոշորերես կիրգիգներ, և ազգերի, ցեղերի բաբելոնյան խառնուրդ, Բոլորր փունջ-փունջ, խումբ խմբի հետևից կծկը ֊ վում, բացվում, խոսում, ղռվռում, դնում են։

Մագազիններ, կինոներ, թատրոններ, «Ազգիզր», արհես­տանոցներ, պահեստներ, Ասադր ինքնամոռաց վիճակի մեջ նայում էր այդ ամենին և չէր զգում ոչ անցյալ, ոչ ապագա, Հոգնելով գնաց մի թեյարան մտավ, ուր թրքուհիները թ եյ էին մատուցում — հասարակ, պարզ, Թեյ խնդրեց և սկսեց դիտել իր շուրջր։

Հենց նոր էր խմում թեյր, որ դռների մոտ լսվեց.— Ա յ, ո լր է Ասադր, դո՞ւ ինչ ես ասում։Ու Յուսոլֆի հետ ներս շտապեց Ասադի մյուս դասընկերը,

մի շեկ, կլորերես երիտասարդ Նարին, որի հետ շատ մոտ էր եղել Ասադը։

Նրանք համբուրվեցին։— Այ, գետի՛նը չմտնես դու, էս ի՞նչ լավ արիր, եկար։

Գիտե՞ս ինչքան տեղին ո, ժամանակին եկար, Քեզ համար գործ ենք ճարել, Ազգի զում. Հենց նոր։

— Ազգի զո՞ւմ։Բացատրեցին։Ասադը տատամսեց և սկսեց մտածել։— Հը՞, դժգոհ ես։

Չէ , ինչո՞ւ, — և սկսեց վերդիր անել։

636

— Բայց ի՜նչ շուտ գտաք տեղր, կրա՜կ եք,— զարմացավ Ասադր' մի փոքր հաշտվելով իր նոր վիճակի հետ։

— Սրան Բաքու կասեն, Եկար թե չէ' կբռնեն, Մարդ շատ է պետք, Գիտե՞ս ինչ գործ կա։ Շան պես աշխատում ենք — հանգիստ չկա։

— Երեկոյան էլ ձեր Հայաստանի պատգամ ավորութ յանր պետք է տեղավորենք, Օ՜ֆ, էս տոները մեղ կուտեն, — ճ մ լկ ո ֊ տաց Յուսուֆը,

֊ Ի՞նչ պատգամավորություն, ի՞նչ տոներ — հարցրեց Ասադը անտեղյակ ու միամիտ։

֊ Ո ն ց թե ինչ տոներ են, — խեթեց Նարին,— խ որբհրդա յ֊ նացման տասնամյակն ենք տոնում, սարսա՜ղ, Մայիսի մեկն էլ քթերիս տակին, Վաոեչո՜ւ ենք, վառելո՛ւ, Ասա՜դ,

Ու պինդ զարկեց ափով Ասադի ուսին,— քեզ էլ քարշ կտանք կոմսոմոլիա, վինտերդ շուռումուռ կտանք, կլծենք գործի,

Ա սա դին ա նհա ճո թ վ ա ց ա յդ գ լխ ի վ ա յր , թ ա վ ա լգ լո ր ա ր ա ֊ Գոլթ յո ւն ը իր վ ի ճ ա կ ի ։

«Սրանք հենց մի գլուխ քարշ են տալիս, չեն հարցնում կամքը»,— ասաց մտքում Ասադը։ Ու շտապում էր խմել։

— Դե, շոռլամի'շ արա, պրծի, ի՞նչ ես պառավի պես լա­կում,— սա ստեց կատակով Նաբին,— էս Հայաստան չի, ա րա ֊ բեգ թող, մենք մաշինա ենք նստել։

Ասադը վեր կացավ, վճարեց ու դուրս գնաց նրանց հետ,— Գնում ենք Լենինի տեքստիլր. կգա՞ս,— Ինչո՞ւ չէ. տեսնեմ ի՜նչ կա։

0 հ, ի նչ կա։ Սիրուն բանվորուհիներ կան, որ ուշքդգնա։

Ծիծաղեցին ու նստեցին տրամվայ։ Ապա էլեկտրական գնացքով ճամփա ընկան, որ շատ էլ հաճելի չէր Ա սադի հ ա ֊ մար իր մրոտ ու մազութոտ տներով ու գործարաններով։ Բայց նրան ճնշում, զարմացնում էր հսկայական, անվերջ, իրար հետ շղթայված մեծ գործը, որ կոչվում էր ա րդյոլնա բե ֊ րական քաղաք։

Հասան տեքստիլը։ Դա մի հսկայական մեջեմեջ շենք էր։ նաբին ու Յուսուֆը մտան գրասենյակ, ե շուտով դուրս եկան

637

մի հասակավոր շեկ տղամարդու հետ, որ ռուսերեն կատակե­լով նրանց հետ' կանգ առավ մ իջանցքում է

— Սա Էլ մեր նորեկ ընկերն Է, — ասաց Յուսուֆը' ցսւյց տալով Ասադին։

նրանք ծանոթացան։— 1ավ։ վնաս չունի, ինձ հետ կարելի Է, գնանք,— ասաց

շեկը, որ ռուս Էր, և Ասադի աչքերի մեչ թափանցիկ նայելով' հրավիրեց նրան ներս։

Գն ւսցին գործարան։

Տոթ Էր բավական։ Ընդարձակէ լուսավոր սրահում հարյու­րավոր իլիկներ ու փոկեր, անիվներ ու այլ լծակների հետվխվխումէ եռումէ դղրդում Էին։ Բանվորուհիները կակաչների պես լցվել Էին սրահը' ինչպես դաշտի մեշ Լ խայտաբղետխաղ Էին սկսել իլիկների ։ կծիկների ու անիվ֊փոկերի եռքիհետ։ Սակայն նրանք լուրջ Էին, ուշադիր, կարմրած։

Աշխատանքը հևում Էր, մռմռում։

Անց ան շարքերի միջով։ Տղա, աղջիկ, հայ, ռուս, թյուրք, միասին մի գործի մեջ իրար հետ ջանում, մանում Էին աշխա­տավորի հագուստը։ Այստեղ Էլ Ասադն զգում Էր այն կախար­դական ձեռքը, որ խմբել, իրար Էր բերել հազար հազարա­վորներին ու տանում Էր «այնտեղ» — ո՞ւր, Ասադը զարմանում Էր (Гայնտեղիя ուժի վրա, որ քաշում Է սրանց ևս։

Մի ռուս բանվորուհի աչքով արեց Ասադին 9 երբ սա մատը մոտեցնո ւմ Էր իլիկին'

— 9 կ ծՒ> զգո՜ ւյշ , — նետեց կապտաչյան Ասադին։Սա քաշվեց և. գնաց ժպտալով։ Դուր եկավ կատակը։

Դուրս եկան գրասենյակը։ նարին ու Յուսուֆը խոսքի բռնվեցին տեղկոմի հետ' այն մասին, թե ի նչ կարգ Է մշակ­ված Ագրբեջանի տասնամյա տոնակատարմանը եկող պատ֊ գամավռրություննեբին երկաթուղու կայարանում հանդիսավոր ընդունելության համար։ Ասադին զարմացնում Էր մի բան։

«Ուրեմն սրանք լուր է գործի՞ են անցեր Ադրբեջանը հաս­տա՞տ խորհրդայնացած Է»։

Ա յո , Յ ո ւս ո ւֆ ն ու ն ա ր ի ն մ ի ա յն դրա մ ա ս ի ն Էին հոգումէ

ծ վ Էէ ուրիշ հ " գ չա ն ե ի ն , ի ն չպ ե ս ա յն Ե րևա նի Ս ե յի դ ը , ի ե չ-

№

պես Բաքվոլմ' Աբին և ուրիշ շատ-շատերր, որ սպասում են բոլշևիկների գնալուն։

Դադարի շչա կը տ վին, և րոպ ե չա նցա վ — դուրս, բա կը

թ ա փ վեցին քրտ նա մա ծ բա նվորներն ու բա նվորուհիները,նրա նց լուրջ „ լ մտ ա հոգ դեմքերը հիմի պ ա յծա ռա ցա ն ե հ ո գ ֊

նա ծ ժպ իտ ներով փ ա յլե ց ի ն ։ նրա նք թա փ տա լով իրենց շորե-

րը, քրտ ինքը սրբելով վա զեցին ա յս ու ա յն կողմ, շա րվեցիննստ ա րա նների վրա , խ մ բվ ե ց ի ն ջրի տա կա ռի շուրջը, հա­նեցին որտ եղից որ Է' ի րենց պ աշարները և սկսեցին ագահորեն ուտ ել։

— Մի շա, ա յ Միշա,— կաթի բաժակը մրոտ ձեռին' վա­զելով դեպի մի ռուս բանվոր' գոռում Էր հաստաշուրթ մի երիտասարդ թյուրք բանվոր։

— Что ТЫ О р е ш ь , ч о р т !— գոռա ց ա վելի բա րձր ռուս բա ն ­վորը, որը կա նգնա ծ Էր ջրի հերթի,

— Իսքաժի մայեսթրո, չթո զաֆթրա իթյոմ վստրեչադ ա ր ֊ միան, — ասաց թյուրք բանվորը,

֊ Բա՞ռին ի եդութ ' շտ ո ՞ լ ի ,— կա տ ա կեց լրջդեմ բա նվորը,— Արմենսկի մաթուշկի, տելեգացիա, Թուշ փսւթիմ ի գ ֊

րաթ,— ծիծաղեց թյուրք բանվորը ճեզքելով հաստ շուրթերը և ցցելով սպիտակ ատամնաշարը։

Ա ոտ ի չո ռտ , ստաիտ տ ա մ , — ա սա ց ռուս բա նվորը և ջուրը խ մ ե լո վ թ յո ւր ք բա նվորի հետ գնա ցին դեպի հրեա ' ս ա ս ֊

" Ի Կ լՐէդեմ « մ ա յես տ րո ն» , որ գործա րա նի բա նվորա կա ն օր­կեստրն Էր ղեկա վա րում ։ նա պեդանտ խ ստ ո ւթ յա մ բ պ ա տ վի­րում Էր երա ժշտ ա խ մբին լա վ պատրա ստել վերջին մա րշը, որ տոների հա մա ր սովորեցնում Էր։ Եվ արդեն հիմիկվա նից նա ­խ ա տ ում Էր երա ժշտ ա խ մբին,

— Դիտեմ թե ոնց եք լախանկաների պես նվաղելու։— Ախր մայե ստրո, մի սպասի, նվագենք հետո ասա, —1

ասաց մի հայ բանվոր երիտասարդ ծիծաղելով։— Մալչի', տմբլաչի', — սաստեց նրան մայեստրոն,— նո'ւ,

նո լ, սկա զան ո, սդելանո, պո նյալի, տեպեր ուբիրա'յտես։նարին ու Ցուսոլֆր տեղկոմի հետ պայմանավորվեցին

պատգամավորներին ընդառաջ գնալու կարգի մասին և Ասա­դին կանչելով[’ դուրս եկան գործարանից։

639

էսօր մեզ հետ շատ տեղեր պիտի լինես, Ասադ,— ասաց Յուսուֆը, — տես, չհոգնես։

^ Ժ ուզում եմ տեսնել Բաքուն*ճամփա ընկան դեպի <гԻլյիչի բուխտրււ։Հասնելով տեղ մտան բուրգերի անտառը։ Գրասենյակը,

ուր պետք է անցնեին նաբին ու Յուսուֆը, չցված էր ինչ ֊ որ հյուրերով, որոնց հետ սիրալիր խոսում էր մի ակնոցավորթյուրք ինժեներ։

Հյուրերը Ուր ալի և Գրոզնոլ հանքագործների պատվիրա­կության անդամներ էին, Եկել էին ծանոթանալու Ազնեֆթինավթահանքերի հետ — նավթ ստանալու և մշակելու գործի, որ նոր բան էր Ոլրալի համար։

Ինժեները, մի կոպտադեմ հասակավոր մարդ, որի այտը ջարդված էր — հանքը վարելիս քար էր դիպել և նրա ժպիտը դարձնում էր խիստ ու անախորժ — մտերմաբար կատակում էր պատվ]։րա կութ յան հետ.

Այ, եթե Ուր ալի նավթն էլ գա ու մերի հետ լցնենք նավերը մենք իմպերիալիստներին կչոքացնենք։

Բա ի նչ, վրա բերեց Ուր ալի պատգամավորներիցմեկը' պսպղուն աչքերը կկոցելով,— խորհրդային նավթը ամենալավ թնդանոթն է։

Ինժեները, որ նախկին բուրային բանվոր էր և խորհրդային ինժեներ թևանցուկ անելով նրան' քաշեց դեպի հանքերը։

— Եկե՜ք ձեզ ցույց տանք, թե ո ն ց ենք ծովի ջուրը նավթ շինում։

— Ո՞նց թ ե , - զարմացավ պատգամավորներից մեկը։

— Ծովի հատակից նավթ ենք հանում,— բացատրեց մի կարճահասակ ծուռվիզ տեխնիկ, ժպտալով նրա գլխի չը ն կ ֊ նելոլ վրա։

նաբին ինժեների և վարիչի թույլտվությունը խնդրեց, որ Ասադը պատգամավորության հետ գնա ծովափ նոր փորվող հանքը տեսնելու։ Պայմանավորվեցին հանդիպել իրար գրա­սենյակում, նաբին ու Յուսուֆը գնացին տեղկոմի հետ տ ե ս ֊ նըվելու։

Ասադը պատգամավորների հետ գնաց ծովափ։ Հասնելով640

տեղ նա հետաքրքիր աչքերը լայն բաց արեց ծովի մեջ փոր­վող հանքահորի բուրգի վրա։

Այնտեղից դղրդոց էր լսվում։ Ղա հսկայական քլունգն էր, որ հարվածում էր երկրի կրծքի մեջ ու ծռվումէ Այնտեղից լսվում Էին կչրտոցներ ու ջարդվող ժայռի ղռմռոցը։

Գետինը բողոքում Էր գազանի պես ղնճրտում։ Հետոխորդյունը կտրում Էր մի պահ և փոկերը սահելով վեր ու վար' դուրս Էին քաշում քլունգը, որ խողովակների միջից ժայթքեց- նում Էր սև ցեխ ու ջարդված քար։

Բանվորները լարված ու խիստ հետևում Էին գործին։Ասադր նայում Էր։ — Եվ ոչ մի ուրիշ բան չէր զբաղեցնում այդ բազմալեզու աշխատավորներին' բացի մի նպատակից —հանքը, փորելը, նավթը։ Նրանք տաքացած էին, ուստի և չէին նկատում այցելուներին, այլ մռայլ ու մտահոգ հետևու մ էին փորման գործողություններին։ Կարծես նրանք սովորական մարդիկ չէին, այլ հատուկ նպատակի մարդիկ, հա տուկմկաններով, հատուկ մարմնով ու հոգով։ Նրանք մեծ գործիվրա էին։ Նրանք հարձակվել էին երկրի վրա խորդացնելու և նավթը քաշելու ահագին խորությունից։ Նրանք ճարտար ու մեծ մասշտաբի մարդիկ են։ Ւրենց գործի հերոսները, որոնց չի վախեցնում հորի խորությունը, ծովի 2ՈԼՐՐ> մեքենաների ահագին մուրճերն ու բարդ կառուցվածքը։ Նրանք անվեհեր մարտիկներ են ֆրոնտի կրակի գծում և գիտեն իրենց արհես ֊ տը — կռիվ բնության դեմ։

(Г ԱոԻ> ո 4. է էստեղ հարցնում միլլաթ, դին, ադաթ,—մտածում էր Ա ս ա դ ը ս ր ա ն ց ի ց ո՞վ է ինձ պես դարդ անում մի կնկա սիրով»։

Ասադը երազի պես հիշեց Նիգյարին, իր վշտերը Երևանի լուռ ու քնկոտ այգիների մեջ ու դառը ժպտաց.

«հնչի՞ եմ եկել, ի՞նչ եմ տեսնում » ։ Ասադը մտաբերեց յ որ եկել էր Բաքու տեսնվելու Ռուստամ աղայի (Гմարդկանց» հետ, կապվելու այն գաղտնի գործին, որի հայրերը երկրից դուրս են։ Մի գործ, որ պիտի կատարվփ երկրի (Гազատության» համար։ Ազասյ' սեփականություն ունենալու, հարստանալու, տեր լինելու իր գույքին, կնոջը, ապրելու ադաթներով։

$ այց ի՞նչ Է դուրս գալիս։ Ասադը լի զբաղվում իսկական6 4 1

41 ‘К Գեմիրնյան, Вщшвг Ա

գործով և շարունակ ման է գալիս քաղաքում’ մզված նրա ա յ ֊ լաղան, հետաքրքիր կողմերով։ Քաղաքը խփում է հսկայական աղբյ»ւրի պես, եոում, հյուսվում, ստեղծում։ Առավոտից ա ռա ֊ վոտ, գիշերից գիշեր նա մշտարթուն կոփում է, ապրում։ Հար­յուր հազարավոր շլապինղ բազուկներ ուոչում, լարվում, քա­շում, մղում, քանդում, զարկում են։ Եվ ոչ ոք չի նայում Ասադի կոզմր, չի նկատում նրա հոգին, նրա մտադրությունը, նրա «նոր գործր»։

ԱյԳ գործը չկա էլ, նա ծուխ է, որ ցնդում է այս քաղաքի հարյուր հազարավորների աշխատանքի աղմուկից։

Ասադը չէր մղվում Աբու կողմը գնալու։ Խղճի խայթ էլ չէր զգում։ նայելով այս քաղաքի կյանքից «այն կողմը»' նա զգում էր, որ «այս կողմումл շատ բան է կանգնած։ Մասսաները, իր ընկերները, Նիգյարը, — ամբողջ կյանքը։

Եվ իր վիշտը մի տեսակ հանդարտվում, փառակալում էր անբոց կրակի պես։ Նրան տիրել էր մի կազդուրիչ հոգնու­թյուն և տարօրինակ անտարբերություն դեպի Նիգյարը։ Նաև դեպի ինքր։ Հոսանքը, որի մեջ ընկել էր' տանում էր նրան, զբաղեցնում, մոռացնում եսը, այղ տանջող, համառ, մշտար­թուն եսը։

Հանքերի դիտումը երկար տևեց, Ասադը չսպասեց վերջա­նալուն, վերադարձավ գրասենյակի կողմը։ Եվ որովհետև Նա­րին ու 3 ուսուֆը դեռ չէին եկել նստեց դռան աստիճանների կողքին' սպասելու նրանց։

Նրանք շատ ուշացան, Ասադն սկսեց սրտնեղել. «Ի՞նչ եր­կար են զբաղվումյ>։ Ուզում էր վեր կենալ նրանց որոնելու։ Բայց ահա ծիծաղելով, քրտնամխած վազելով գալիս էին նրանք մի խումբ կոմերիտ բանվորների հետ, որ նրանց ճամ- փոլ դնելով ընկերակցել էին մինչև գրասենյակ։ Կոմերիտները գոռգոռալով, իրար բոթելով մտան գրասենյակ։

— Սա ո՞վ է, — նետեց մի թյուրք երիտասարդ բանվոր* Ասադի հասցեին։

— էշը հոր3րել< ման Է գալիս, — ծիծաղեց մյուսը։Նրանք անցան։ Նարին ո։ Յուսուֆը մոտեցան Ասադին.— Դե, ե՜լ գնա՜նք։ Վերջացրինք։

642

— 0 օֆ, տոն չեզավ, խաթա եղավ,— ձգվեց Նաբին ու հո­րանջեց։

Ասադը ժպտաց.— Խաթա որ Է՝ Էլ ո՞ւր ես մ տ ե լ մ ե ջ ը ։

— Տո , ինձ հարցնող կա՞։ Քշում են։ Գործ Է, պիտի ա ր ֊ վի։ Էլ օղլի Է, Է , հոգնել չի հարցնում, — ասաց Նաբին ու առաջ ընկավ։

Նրանք ճամփա ընկան դեպի քաղաքէ— Ե կ ինձ մոտ գիշերի, Ասա՜դ,— ասաց Նաբին, — հյուրա-

նոցը քեզ կուտի։

Ասադը սիրով ընդունեց։

Հասան տոնակատարման օրերը։ Բաքուն լարվում Էր։ Ամ­բողջ Անդրկովկասը կրակե թելերը գցում Էր դեպի Բաքու ե կապվում նրա կրակների հետ։ Ադրբեջանը տոնելու Էր իր խորհրդայնացման տասնամյակը, որին միանում Էր մայիս­մեկյան տոնը։

Շենքերի հպարտ կորպուսները գեղազարդվում Էին կրակե գծերով ու դրոշակների բոցերով։ Հեղափոխության նախատո­նական երեկոները հրահրում Էին քաղաքը։ Բնակչությունն շտապում Էր սպառել խանութների պաշարը, հիմնարկներր պատրաստվում Էին ելույթելոլ, լրագրերը բաց Էին թողնում բոցավառ կոչեր և հ եռա գրեր։ Երկաթուղու կայարանում թ լւն ֊ դում Էին բանվորական հյուրընկալ կոլեկտիվների օրկեստր­ները Անդրկովկասի լեռներ ից, քաղաքներից ու գյուղերից եկող պատգամավորների համար։

Քաղաքը ցնցվում Էր ու բաս ձայնով մռլտում անվերջ։ Բաքուն ուռչում Էր, լցվում, ալեկոծվում։

Խորհրդայնացման տասնամյակը միացվեց մայիսմեկյան տոնին։ Եվ իբրև երկու կրակե գետեր' այգ երկու տոները միախառնված' մայիսմեկի առավոտյան դուրս եկան ափերից' մեծ քաղաքի հեռավոր ծայրերից ու մտան քաղաքի գլխավոր փողոցները։

Նաբին ու Յուսուֆը շտապեցին իրենց կոլեկտիվը, խոր­հուրդ տալով Ասադին գնալ աեղ բռնել Կոմունարների այգու մ սա։ Տվին մուտքի տոմս և իրենք վազեցի՛։։

Ասադը գնաց փողոցներով և հասնելով տեղ Կոմունա րնե ֊ րի այգոլ մ ոտ ։ կանգնեց։

Հեռվից մոտեցող մասսաների շունչն զգացվում էր։ Միլի- ցիոներները շղ թ ա կապած արգելում էին բնակչությանը ան- կարգ լցվելու գլխավոր հունի մեշ, որով պիտի անցկենար հարյուր հիսուն հազար բանվորություն, ծառայակազմ, հիմ­նարկների ներկայացուցիչներ, բացի զորքը։

Մայթերը Լցվեցին։ Տների պատուհաններն ու պատշգամբ­ները փեթակների պես ծեփվեցին դիտող բնակչությամբ, Երթն սկսվեց։

Հեռավոր շեփորներր, թմբուկները, օրկեստրների թ նդ յո ւն ֊ ները մոտեցանէ

Ահա օրկեստրի մարշի հետ համա չափ օրորվելով եկան անցնելու նավաստիները քամահար պղնձադեմ երիտասարդ- ներ վճռական հայացքներով։

Այնուհետև իրար հետևից ձգվեցին հետևակների գնդերը, որ գալով աճեցին ու համրատատան անցկացան։

Տրիբուններից սկսեցին զորքի մեշ նետել կրակե լոզունգ ֊ ներ, և գնդերը թնդացրին Բաքվի մոնումենտալ շենքերը խրոխտ ուռաներով։

Ահա և հեծելազորը, Առշևից սանձակոծ շուրթերը կրծոտե֊ ր ՚վ ' սիգապանծ պարով ոստոստում, զայիս Էին հրամկազմի արաբական երիվարներր։ նրանք քամու պես կթռչեին' եթե նրանց սանձը բաց թողնվեր, Բայց հեծյալները քաշում Էին սանձը և նրանք ծառանում Էին կատաղի, հրացայտ աչքերը ցոլացնելով, և քամին փռփռացնում Էր նրանց բաշր.

Հեծյալներին հետևեց հրետանին, Ծանրամարմին ձիերը' բաշերն ու սմբակափնշերր քամուն' թնդացրին սալահատակը /եոնային, դաշտային հանոթների անիվներով, Մահվան ֆաբ­րիկան երր իրենց պողպատի մռմռոցը տարածում Էին հեռավոր փողոցները, Օդը լցվեց զենքերի, սմբակների, ոտքերի, օրկես- տրրների, լոզունգ նետողների ու բարձրախոսների անդոլլ ժխորով, որոնց մեշ ծփում Էին հեռավոր զուռնաները, շվիներր, դոփում դափերն ու թմբուկները։

Նայում Էր Ասադը և աչքերը շաղվում, Ահա գալիս են թյուր­քեր, հայեր, ռուսներ, լեզգիներ, գերմանացիներ, կիրգիզներ,

6 4 4

պարսիկներ, լեռնային այլազան ցեղեր — բանվորներ, ծառայող­ներ։ Գալիս Էին գյուղացիներ' կոլտնտվորները, նո՛ր հողից պոկված, իրենց ձիերի, սայլերի վրա։

Անցնելու եկան ազատագրված թրքուհիները խայտաբղետ փնջերով։ Բանվորուհիներ' կրակե գլխանոցներով, ծաղիկների դաշտի պես, որ վեր կացած հոսում Է։

Բալախանի, Ա ուրախ անի, Բայիլով, Սև ու Սպիտակ քաղաք­ներ, բազմաթիվ գործարաններ, նավամատույցը, պրոֆմիու­թյունների գծով եկել են երթը լցնելու կարծրամարմին, պողպատ բանվորներով։

Երթր տաքացավ: Մ ա ս սան ե րը' ինչպես հակառակ հոսանք­ներով իրար մեշ անցնող ջրեր' սկսեցին իրար կողքի ընթանալ մեկը հետ, մյուսը առաջ.

Մի կողմից հոսում Էր բանվորությունը, մյուս կողմից կող­քով անցնում Էր գյոլղացիոլթյունր, Վերջինները ձիավորված Էին, Երեք֊ երեք անցնում Էին շարքի մեջ, «Սուրո՛ւն, սուրո՛ւն» գոռում Էին նրանք ու քշում ձիերը, սայլերը դոփելով ու ջա ր ֊ դելով։

Հոսանքներն սկսեցին լոզունգներ նետել իրար, որից դիմա­ցի հոսանքն այնպես Էր պայթում, ինչպես բոմբ գցվեր նրանց մ եջ։

Ասադը զարմացել Էր։ Մի թե վերջ չունի այս մարդկային անտառը, որ տեղահանվել գնում Է իր առջևով։ Որտեղի՞ ց աճե­ցին սրանք։

նայեց. Ահա եկան անցնելու կանանց բազմություններ սպիտակազգեստ, ձյունե թաշկինակներր գլխներին, վրան կի­սալուսինը— կարմիր մահիկը. Դրանց մեջ կան թրքուհիներ, ռուսուհիներ, հայուհիներ,,.

Մի շտ միասին, միշա ազատ, միշտ գնում են... նիգյարն Էլ նրանց հետ...

Բազմությունն անցնում Էր քրքչալով, երգելով, Առջևից զուռնա-դհոլ' իրենք հետևից պարելով գնում Էին արևառ թյուրք գյուղացիներ, բանվորներ, Խմբերը հետևից ծափերով չափ Էին տալիս ու քաջալերում։

Զուռնին հետևում Էր կլառնետը, կլառնետին' գարմոշկան, գարմոշկային' պարկապզուկը։

Ասադի աչքերը շաղվեցին ամբողջ երկու ժամ դիտելուց, նրա գլուխը պտույտ էր գալիս' ինչպես գետի հոսանքին նա­յելուց։

Կամաց֊կամաց նրան երազ էր թվում այս բոլորը — մի աշ­խույժ, տարօրինակ և աղմկալի ցնորական պատկեր։

Ո լր են գնում այգ բարձր; նախշած անիվները) գյոլղա- տնտեսական գործիքներ բարձած սայլերր, ձիերի բաշերը կարմիր չթերի հետ ոլորած, թամբի տեղ գույնզգույն մինդար­ներ դրած ձիավորները:

Մի պատկեր ցնցեց Ասադին։

Հոսեց ներս մի ուրիշ ալիք — թրքուհիների մի բազմու­թյուն, որոնց աոջևից հպարտ գնում էր մի կրակոտ թրքուհի' դրոշակը ձեռքին։ Կարծես բոցավառ ջահ էր բռնել, որ քամուց հրահրվում է ու օդը լիզում, նրա հետևից տարբեր ազգերի կ ա ֊ 1*այք կարմիր պուտ֊ պուտ թաշկինակները գլխներին, կար­ծես քամահար տափաստանը խռնվելով, խայտալով ալեկոծ­վեց ու դուրս եկավ ափերից։

Դրոշի վրա փռփռում էր պատկերը մեծ Լենինի — նրա, "Վ. ՒՐ կենդանի ժամանակ դրոշակակիրն էր հենց այս թրքու­հու ազատության։

Այնուհետև եկան, անցան հեծանվորդներ, ռազմադիմակ կրող բանվորներ, ձեռքերին մուրճ ու քլունգ, սրանց հետևեցին ֆիզկուլտուրնիկները իրենց վագրենիներով[' առողջ, սիգա­պանծ, մի հեղեղ գեղեցիկ երիտասարդ սերնդի — ռուս բանվո­րուհիներ, խառն դարձյալ թրքուհիներով, հայուհիներով, լեզգոլ- հիներով։

Անցան կոմերիտներ, զինված կոմ երտոլհիներ, պիոներներ' խմբական դեկլամացիայով։

Թմբուկների, լոզունգների, շեփորների և ուռաների անլռելի սիմֆոնիան քանի գնաց հրահրվեց ու մոլեգնեց, կրակեց մաս­սաներին, որ իրար դեմ գալով և եզերելով զորատես էին անում ՒբաՐ> զզում իրենց ուժը։

Մասսաների հարբումն մասսաների տեսքով, գոչերով ն աւռաներով.

Ասադը հարբեց, մոլեգնեց ինքը ես ե զղաց, որ մի ում,646

երկաթե ջեռ բազուկ երկարեց դեպի ինքը և սկսեք քաչել֊տանել իրեն։

«Այ թե ի նչն է քաշում֊տանում նիգյարին#։Եվ Ասագը նախանձ ու խանդ զգաց դեպի այդ մասսան,

որ խլել ֊ տանում էր իր երջանկության առարկային։Ու նիգյարը գնում է' ուրախ գոչերի, երգերի ու պայքարի

աղաղակների մեջ' գնում է դեպի սոցիալիզմ։Իսկ ի նքը, Ասա՞դը... 0 , Ասադը մնացել է ճամփին, նա

ընկել է ոտքերի արանքը և իր վշտի հառաչանքներն է հաշվում, մենա կ, անընկե ր, լքված, անուրախ...

Ո ւր է ուզում գնալ, ի նչ է ձեռնարկելու, որ այս երթը Լէէնի, որ կանգնեն այս մասսաները, չտանեն այն էակին, որը նրան զգացնում է կյանքի իմաստը, ջերմացնում նրա մենավոր կյանքը։

Ու մինչ նա հուզումնալի մտքերով պաշարված, աչքերը պղտոր նայում էր այս մարդկային հեղեղմանը, կանանց բազ­մության մեջ մի դեմք շողաց։ Ի՞նչ, նիգյա՞րը, մի՞թե նա.., Ասադը ճեղքելով տիրող բազմությունը' առաջ գնաց։ Կանանց փնջերը Հոսեցին, եկան և երբ մոտեցան' Ասադը հուզմունքից խեղդվեց, և աչքերը մթնեցին։ Այո, նիգյարն է ... նա է, եկել է անշուշտ պատգամավորների հետ։ նիգյարը պատգամ ավո ֊

րուհի է...նրա դեմքը արևառ էր, մի վաքր վայրի էր թվում Բաքվի

կանանց մեշ։

նիգյարր խանդավառ նայում էր դեպի աոաջ, ինչ ֊ որ մի կետի, կարծես մի անտեսանելի լույսի և հափշտակված, էքստա­զի մեջ գնում էր նրան հասնելու։ նա ոչինչ չէր տեսնում։

Ասադը ուզեց նրան կանչել, բա յց ձայնը խեղդվեց չորացած կոկորդում ։ նա սկսեց հետևել մայթից։ Ղա շատ դժվար էր։ Սկսեց ճեղքել բազմությունը, հրել դեսուդեն։

Ի նչ եք բոթում, —նեղսրտեց մի քաղաքացի մրոտ դեմքով և նյարդային շուրթերով։

Ասադը չնայեց նրան և հուսահատ սկսեց մարդկային ալիքները ճեղքել, որ կարողանա հասնել նիգյարին, բա յց սա հեռացել կ , Ու մինչ Ասադը փողոցի ծայրին վիճում էր իրեն

647

կանգնեցնող միլիցիոներների հետ անցնելս, համար' նիգյարը կորավ,..

Ասադը ք ի չ էր մնում գոոա ցավից, նա կատաղում էր, ուղում էր հարվածել իրեն պահող միլիցիոներին,

նրան վերջապես արգելեցին անցնել փողոցը' չնայած նրա ցույց տված անձնաթերթին, Վերջապես եկավ ավագ միլիցիո­ները և թույլ տվեց, Ասադը վազեց, Բայց որքան նա վազում էր, աչքերով որսում նիգյարի դեղնավուն թաշկինակը' ոչինչ չէր երևում, նիգյարը երազի պես երևաց ու անհետացավ, Հանգավ իբրև մտապատկեր, շող' անհուն խավարի մե9 թող­նելով Ասադին,

Ասադր կսկծից հայհոյում, անարգում, լաց էր լինում, նա ընկավ ուրիշ փողոցներ, հարցրեց թե որտեղ կարող էին կանգ առնել պատգամավորոլհիները, բա յց ոչ ոք պատասխան չտվեց։

Ամբողջ օրը ման եկավ իրարանցման մեջ, բա յց որովհետև խելացի կերպով չէր որոնում' ոչ մի մի հետք չգտավ,

Շատ ուշ երեկոյան' երբ գնաց նաբու սենյակը' նրան գտավ կեղտոտ մահճակալին մեկնված և ոտքերը չոած, նաբին հոգնել֊քնել էր, Չուզեց արթնացնել, Պառկեց քնելու' ջարդված, հոգնած.

Առավոտյան ուշ նաբին արթնացավ և ճլմկոտելով նստեց անկողնու վբա.

Վա հ, չեմ է լ հանվել, Ամմա հոգնած էինք. Հր՜, թըթ- ված ես, — դիմեց Ասադին,

Ասադն անցավ գործի.— Գիտե՞ս ով է եկել Բաքու,֊ Ո՜վ,— Կինս, նիդյա՜րը,— Ո ւմ հետ։— Չգիտեմ։նաբին մտածեց.— Աղա , չլինի՛* թե պատգամավորոլհի է, Երեկ տեսա,

երևանցիներՀ մեջ, մի սիրուն, ջահել կնիկ է, նա՞ է գուցե,— Որտե ղ տեսար, — և Ասադը վեր թռավ, մոտեցավ նարուն— Աեսպեսում ։

т

■— Ասել էճ կարող ենք գտնե՞լ նրան։—- Զ ե ռ ա ՜ց ։

Երբ դուրս եկան տնից' Ասադին թվում էր թե դնում է կյանքի համար մի մեծ վճիո տալու։ Զգաց մի բան, որ նման է մեծ ծովին մոտեցողի տպավորությանը— տարերքի՞ ուժրէ նրա սարսա փր, հետաքրքրությո՞ւնը, թե կախարդիչ դեղեց- կութ յունը։

Նա մի բան Էր վճռել. ի՞նչ — լավ չդիտեր և շտապում Էր տեղ հասնելու և կատարելու, նա այնպես Էր գնում, ին^ևլես սիրահարը առաջին խոստովանքն անելու որոշում ով,

նա զգաց մի քաղցր սարսուռ, և սիրտը Հաճելի նվաղեց։Ի նչ կասի նիգյարը... ի՞նչ կանի ի՞նքր... իրե՞նն Է դեռ

Նիգյարը... Ինչպե ս պիտի դիմանալ' եթե նիդյարը մերժի իրեն...Գնաց Աեսպես։Այնտեղ նաբին իմացավ, որ նիգյարր եկել Է Հայաստանի

պատգամավորության հետ և իջել Է հյուրանոցում,Գուրս եկան շենքից։ նստելով տրամվայ' անցան մի

շարք փողոցներ, որ հավիտենության չափ երկար թվացին Ասադին։

Իջնելով տրամվայից' Ասադն ասաց նաբուն.նաբի , մի բան պիտի խնդրեմ։ Որ հասնենք, գտնենք,

դու ինձ մենակ թող կնոջս հետ, նրա հետ բան ունեմ խոսելիք։— Կռված հո չե ՞ք , — հարցրեց նաբին' շեշտ նայելով

Ասադին։— Գանակ հո չունե ս հետդ — կատակեց Նաբին։— Սարսաղ հո չես։— լավ. դնա , այ դիմացի հյուրանոցն Է։ Ես ետ եմ

դաոնում։Ու հեռացավ[' ժպտալով Ասադի վրա։Ասադը մենակ զգալով իրեն' կորցրեց վստահությունը,

կարկամեց։ Ուզում Էր ետ դառնալ։ Կանգնեց մի պահ,(ГԻնչ ուժ Է դառել Նիգյարը... վախեցնում Է ինձ», մտածեց

նա ու դառնորեն գլուխր թափ տալովս գնաց մտավ հյուրանոցի գրասենյակը,

— Ձեր ինչի՞ն Է պետք այդ կինը,•— նա իմ կինն Է,

649

Հարցնողը շեշտ նայեց Ասադի հուզված դեմքին, տատամ-սեց և ապա վճռեց,

— Լսի ր , ֊ դիմեց աշխատակցին,— ընկերը տասներկու հա- մարումն է, կանչիր այստեղ։

Աշխատակիցը գնաց։Որքա ն հուզումնալից և քաղցր էր սպասում ը։Ասադը զգաց, пր սիրտը թռչում է իր բնից, Ու մինչ հյոլ-

րանոցի կառավարիչը' նույնպես սպասելով Նիգյարին, աչքի տակով դիտում էր Ասադի հուզմունքը' սանդուղքներից մի խըշ- շոց լսվեց, Դա Նիգյարի զգեստի ձայնն էր, Մի ոլորուն ևս, և ա հա

աչքերը կկոցելով և տիրական ու կարկառուն հասակով սկսեց իջնել դեպի Ասադը։ Մեղմ ժպտաց ու շշնջաց.

— Ասա՞դ...— Ես եմ, Նիգյա ր ...РшриЬдէ բռնեց Ասադի ձեռքը ե. վեր ֆաշեց*— Ղ՚նանք ներսէ Ասա՞դ։Ու այս այնպիսի գուրգուրոտ, երգեցիկ ձայնով, որ Ասա-

դին թվաց, թե ամբողջ իրենց անցոլդարձր, կռիվը, միայն ծանր երազումն Էր և ահա արթնացավ, որ այդ ամենը չքացել Է գ ի ֊ շերային խավարի հետ։

Ասադը սպասեց, որ հասնեն համարը և Նիգյարը դուռը փակի։ նա ընկավ Նիգյարի գիրկը.

Նիգյա ր, ներիր արածներս, ես հիմի քեզ հետ եմ ...Նիգյարը գրկեց նրա այրվող գլուխը և մեղմ համբուրելով

բաց թողեց և գնաց նստեց անկողնու վրա։Նրանք իրար նայեցին մի քիչ խորթացած հայացքներով։

Որքա ն փոխվել Էր Նիգյարը. նա լցվել Էր լրջությամբ ու օտա­րացել, Նա ինչ ֊ որ մտքեր ուներ, ինչ ֊ որ նոր հուզումներ, որ նրա դեմքին դրոշմում Էին իրենց կնիքը, Միայն աչքերի խոր­քում, շատ աղոտ կիսամթան մեջ, նկատելի Էր մի մտերիմ շող, որ թափանցում Էր Ասադի հոգին։ Այգ շողը նրա համար Էր շերմ անում. դա արդեն նրանն Էր, Զգաց Ասագը փրկարար այդ կանչը, հրավերը դեպի նոր կյանքը. Եվ իրեն տեսավ կրկին կյանքի հետ կապված։ Կապված Նիգյ արի Հեա, իսկ Նիգյարի սրտի թելերով' կապված այն մասսաների հետ, որ այս օրերս տեսավ Ասադը։

660

— Ւ նչ ես անելուէ Ասա՞դ։— Ղո ւ ինչ ես անելու։Նիգյարը 1Բ1աՁաՎ> մի վյոքր անՀանդիստ նայեց Ասադին

և ապա կարծես խնայելով նրան' ասաց.շուտով կուղարկեն Էստեղ, սովորելու։ Կգնամ

Երևան, հետո կգամ։Ասադր կարծես ընկավ անդունդը, ուղղակի պոկվեց։ «Ի՞նչ,

Էլի՜ Ժ սիրում, Էլի՞ բաժանման ճամվւան»։նիգյա //, ինձ թողե լ ես, պրծե՞լ։

Նիգյարը բռնեց նրա ձեռքը և ինչ՝ որ անսպասելի ե խորթ բարեկամ ական ժպիտով թոթովեց,

— Ես իմ գործի հետևից ընկնելով հո չեմ թողնում քեզ, Ասա գ։ դու Էլ կգաս Բաքու, գործ կգտնես, կմնաս ինձ հետ ու... կփոխվես.

Ու ժպտաց։Մենք միասին կլինենք։ Կմտնես կոմսոմոլ.Կրակն Էլ անցնես, ջուրն Էլ — քեզ հետ եմ, միասին,—

տաքացած խոսեց Ասագը և սեղմեց պինդ նիգյարի ձեռքը։Առաջի ն անգամ կյանքում։ Որովհետև երբեք ո չ մի թյուրք

կնոջ' և րնդհանրապես կնոջ' ձեոքր չէր սեղմել ա յդ զգացում ով.Այսինքն' ընկերական։

1931 թ.

քՈ4Ս.ՆԳԱԿՈԻք>ՅՈԻն

Մանրապատումներ

ԽադՍ տ ե ղ ծ ա գո ր ծ ը » « . . . .

Ս ովետ ա կա ն ոճը • * . է

Ս .............................................................Գա րուն • • . . .

Ճ ա ն ճ ը • * . . .Լուսա նկա ր է ք ,

Կինտոն •

Հա կ ա ռ ա կ ո ր դ ն ե ր . . . . .Ա շխ ա տ ա նքը , .

Երա ժիշտ . , ,

Ս եղա նը . . . »

ս պ ոն ա տ ն եր » • , .Մ ուրա ցի կ ը •

^ < ե ր ե խ ա ն ե 'ր , ե ր ե խ ա ն ե ՛ր ,,, ,

Բ ն ո ւթ յո ւն

Ա ն ց յա լի Հուշեր , .

Ա ր ո վ յա ն ը • • . , .Ա նմիտ հա ր ցեր

((Ա րվեստ ի օրենսդիրըՁ . . . .Կ ոշկա կա րը .

..............................................Ա նհա նգիստ ժո ղ ո վ ա կ ա ն .Ե րա խ տ ա վոր գ ա յլե ր ը . . . .Ֆ ի զի կ ո ս ը

Պ ա ռա վը « » , ,(/*ր ջ յո ւն ն ե ր . . в

Վ ա ղ եմ ի վ ա լս . . . .

քՐ է Ի ։ը ................................................Պ ա ր տ իզա ն ի կոշը . . . . .

Ե ր ե խ ա յի ճի չը . . . . . .

Ա տ ա մ ներ . . . . .

Պ ա ր տ իզա ն ի գնդա կ ը . . . . . Ծ ա ղ ի կ ն ե ր . . . .

Ռ ա դ իոհ ա ղ որդ ում . . . . .

Աշուն . . . .

........................................................Զ ա վ ա կ ն ե ր , մ ա յր ե ր . . . . .

Լքվա ծ շունը . . . . . .

Հ ա շմ ա ն դ ա մ ը . . . . .

1սշ

56<?Տ

«

/;>213

14

15

16

17

1 8

1 8

19

гого2122гз2 3

2 4

25

2 6

2 6

2 7

2 7

2 8

2 9

3 0

3 0

31

3 2

3 3

Յ Տ

3 6

3 6

Վ երչին խ ո ս ք 37Ա սպ ետ ն իր էՕ րդենի»

Ծ ա նոթս 4 0

Արէը . . . . . . . . . . . 41

Ա րցունք . . . . . . . . . . 42

Ե րկրա դունդ . . . . . . . . . 4 2

Մի րոպ ե . . . . . . . . . . Հ2

շա տ պ ա րգ ճ շմ ա ր տ ո ւթ յո ւն . . . . . 43Մ եք են ա ն եր ը . . . . . . . . . 43

Գ ա րնա ն ա նձրև у . . . . . . . . 43

Ն ե ր կ ա յա ց ա մ ..................................................................................................44

Մ տ քեր կ յա ն ք ի մ ա սի ն 45

Ն վիրա կա ն ա նուն . . . . . . . . 45У՝/' գ ե ղ ե ց ի կ ա ղջիկ . . . . . . . 45

...................................... 46մ ա յր ո ր դ ե կ ո ր ո ւյս . . . . . . . 4?

Գ րա դա րա ն . . . . . . . . . 45Մ ա հը ին ք ը . . . . . . . . 45

Ա պ րողը . . . . . . . . . 5 0

Ե - А ւ/... ե ՜ ֊ե ՜ ֊ե ՜ и . , . . . . . . . 5 0

Երեխ ա ն . # . , 51

Կատուն . . . . . . . . . . 5/

Կ ա տ ա կներ , . , , . . . . 5-2

Մ եծ սիրտ ը . . . . . . . . . 53

Գոգոչի ա րձա նը 54

Բ ոքոնը 55

Հ ե ր ո ս ա մ ա յր ը • 56

Հ/"А/у հ ե ր ո ս ն ե ր ը . . . . . . . 57

Կ ոմերքսոա կա նը » . 5?Ա նա ս ուններ ը • 55

Գ եղջկուհիները , , . . . . . . 55

Մ ա հը 5^

Վիտ յուվա ն . . . . . . . . .

Ն ա խ իրը . . . . . . . . . 6/

Խ ա ղ ա ղ ո ւթ յա ն բ ր ի գ ա դ ը . . . . . . 62Պ ա տ րա նք . • . . . . . . . 63

ԵրգիծանքՀո վ հ ա ն ն ե ս Ս ևում յա ն 65

. . . . . . . . . . . 63Ւ սա հա կ Ա չիխ ա նյսսն . . . . . . . . 73

Հա մ ա ո յւտ ա ն մ ա հ նե ր և Հա վե ր ժա կ ա ն մ ա հ կ ա ն ա ցո ւնե ր 7$

Ղիպ տ խ Տ ի ղ մ . . . . . . . . . ^6

«53

Մ իա մ իտ ն ո ր ե կ ի ա ր կ ա ծն ե ր ը % է * %Ծ ո վ ա յի ն

Պ ուա ն կա ր ե ֊ պ ա տ ե ր ա զմ ը Ա ղ ա ր ա ք ի լի ս ե ք ի բիձա ն

Դ ա ր ձ յա լ մ ի «նա յ) , ,

Ն ո ր -ն ո յա ն լի ա կ ա տ ա ր տ ա պ ա ն

Վ ա րդա պ ետ . ,

Նոր ո ւղղա գր ո: թ յո ւն ,

Մ ե րկ ե րի ոս ա ղա է

Պ ա նիկա չի Ա ղճոն ,

Մ եր ծ ա ն ո թ ն ե ր ը , ,

Ս պ եց

Հ ե ռ ա գ ի ր . . ,

Գ ա նգա տ ների ա րկղը .

Ղ ա յլա ն ի զ ր ո ւյց ն ե ր ,Չ ա կ ե ր տ ն ե ր ի մեջ ,

Հ ա ր ա բ ե ր ա կ ա ն ո ւթ յո ւն

Կ յա նքի ծ ա մ ա ծ ռ ո ւթ յո ւն ն ե ր

Երևա ն . . ,

Զ ղ ա յի ն բ ա ր ե կ ա մ ս

Ֆ ե լի ես ; ոնիստ ի ա րկ ա ծն ե րը

Ժ ա մ սւն սւկա կից վ ա ր ք ս րբո

Ց ա նկ ո վ . ,

Ա ն գո ր ծ ֆ ե լի ե տ ո ն ի ս տ

Ւ ղ թ ատ ար գ ն ա ց ք ն ե ր .*Ն ա »

եպ իսկո պ ոսի մ որ ո ւք ը

աԴրան իտ ըն կեր ո ։ թ յո ւն })

Տա խ ի տ ի տ տ իպ իտ իտ

Շ ո ֆ ե ր ն ու Հետ ևա կը

Պ ո ե մ ա զ ն վ ո ւթ յա ն

Ծ ի լի ց ի ա ն և Իր թ շն ա մ ի ն ե ր ը

Կաւրորտ . ,

էշը և Հե ծա ն ի վ ը ,

Ա ղճոն Է ջմ ի ա ծն ո ւմ

Նոր տ ե ս ո ւթ յո ւն ա րվ ես տ ի

Հ ա յը ա մ ե նա ք նք ր ւշը

Խ որհր ղա վ Որ ա րկղը

Բ ա ղ ն ի ք ը յ կ ե ն ց ա ղ ի ոճը և . . . Լոկա րնո

Հա մ ա ռ ո տ ի ր ա վ ա գ ի տ ո ւթ յո ւն

ա ճա ո ը ն տ ի ր » շա ր ք ի ց > է պ ի դ ե մ ի ա ,

Ա ՚ւթ ը ե իր Հե ղի նա կ ը

ե ր և ա ն չա ն ս ո ն ե տ ն ե ր ,

ոգին

«М

100 106 и гп г1 24

1 2 7

131

1 3 6

151

15 3

1 56

1 6 3

167

169

1 7 0

17 г1 75

1 7 8

1 8 3

1 8 6

1 9 *

1 9 7

200го ։2 0 4

2 0 5

2 0 8

гзз2 3 7

2 4 0

г4з2462 5 0

2 5 3

2 5 6

2 5 8

2 6 1

2 6 6

269212т279т

*Մ ր ց մ ան ե մ Հրա վ իրո ւմ ս « ! » • • • • 2 3 2

Ն ոստ ա լգիա կա ն դո ներ « » • . , . 2 8 6

Ե րկ ա թ յա ֆ ո ն դ 2 8 9

«Հ ա յե ր ե ն լե զ ա իմ ա ն ա լը ցա ն կ ա լի Է ..,)) * . . 2 9 4

«Ք ա ղ գ ր ա գ ի տ ո ւթ յո ւն » Հա մ ա ռոտ . * « * 2 9 8

Փ ոստ ում 2 9 9

Պ ո ւդ ր ա յի , մ ս ւ յթ ի , պ ա տ շգա մ բի և Հր ղ ե Հի գ ո ր ծ ա ծ ո ւթ յա ն ը

ե ր և ա ն ո ւմ * * է 1 * * 1 է ‘ $ $ 2

Կա մ շ ն ե ր ի ց , կ ա մ շներ ին 3 0 5

Կ ոնցերտ . , . , * * , է * . 3 0 7

Բ ա ն գ յո ւղ զ ի ն թ ղ թ ա կ ի ց ն ե ր ի մ ր ց ա կ ի ց ն ե ր ը , , . 3 1 0

Ա ռա նց վե ր նա գր ի ն վեր գրչի մ ա ր դ կ ա ն ց , * * 3 1 4

Ա ռա ջին կ ա ր գի , ե ր կ րո րդ կ ա ր գի , երրորդ կ ա ր գ ի ... գ ե ր ե զ ­

մ ա ն ն ե ր է , . , . . . 3 1 5

Ա մ ա ն եղ ե նի մ ա գ ա զ ի ն Ա բ ո վ յա ն ի վրա . , . , 3 1 8

Պոչ և Հա կ ա պ ո չ 3 2 3

Ծեղ ը լե ի յ ա չք եր ի դ կ պ չե ի , Ա ղ ճ ո ... . . . . . 3 2 $

Ա պ րումներ դա շնա կա հա ր Եգոն Պ ետ րիի կ ո ն ցեր տ ի ն . . 3 2 8

Հ ա ն դ ե ս ի մ ա ս ն ա կ ց ո ւթ յո ւն ը » , է * • • 3 3 2

Չ ս լփ ա . . . . . . . . . # 3 3 5

Ա ղճոն և ի մ պ ե ր ի ա լի ս տ ա կ ա ն դրոհը . . . . . 3 3 8

Ա զգե րի լի գ ա — գ ա յլե ր ի լի գ ա . . . . . . 3 4 0

Ա մ ա ռ ա ն ո ց ա յի ն Հա ն գիս տ է ♦ • . . . . . 3 4 4

Դե ր ա ն ո լն ն ե ր ի հ ա ր ցը « « • . . . . 3 4 5

Ա ռա ջին ա ն դ ա մ * է * . . . . 3 4 7

Ք ա ղ ա ք ա վ ա ր ո ւթ յո ւն . . . . . . . . 3 5 1

Փո у ու տ եք ս տ ի լ գո ր ծա ր ա ն . . . . . . . 3 5 3

թ ՛ա փ ա նցիկ ա ր ա ր ա ծն ե ր . . . . . . . 3 5 6

Ն ա վ ա յի ն ց ո ւ յց 3 5 8

Կ րկնա կոշիկներ ե կ ր կ ն ա նդ ա մ ն ե ր . . . . . 3 6 0

Մ ա մ ուլ 3 6 4

Ւնչ գո ր ծ ունես ա յս տ ե ղ 3 6 8

Բ յո ւր ո կ ր ա տ ի զ մ , . . . . . . 3 71

Բ ենեշը ճ ա ն ա չո ւմ Հ . . . . . . . . 3 7 5

Ա նգլի ա կա ն հ ա ր սա ն իք . . . . . . . 3 7 7

Ա մ սվա օրա գիր 3 8 0

Ուաեքու հ ա ր ցը 3 8 3

Կ ա տ ա ղա ծ շները ե ա զգ ե ր ի լի գա ն . . . . . 3 8 6

Ո ՛վ ի ն չի Հա մ ա ր Է է ք . . . . . 3 8 8

ա Տոթը չա փ ի ր , մ ե կ կա րիքս . . . . . . 3 91

Ժ ա մ ա նա կ 3 9 4

Պ ՚Իւ ք ի բ ա ս ի , « , ................................................. 3 4 9

Կ ենցա ղի կ ա նո նն եր 4 0 2

ЮЬ

Մ ուս ոլի նի . ՚ . , ......... 4 0 5

Ա ր և ե լյ ն մ ե թ ո դ ո վ . . . . . . . . 4 0 9

Կ ենցա ղ . . . . . . . . . . 4 1 4

Տ ե ղ ա ն ո ւն ն ե ր . . . . . . . . . 4 1 5

Ա նգլիա ն շա հ եր ունի . . . . . . 4 1 8 |

Մ ա ս նա վ որի ն ուտ ողներ . . . . . . . 4 2 2

Դուրա ն 4 2 6

Հ ո գ ե բ ա ն ա կ ա ն շե ն ք ե ր 4 2 9

Կ ե ղտ ա պ ա շտ ութ յուն . . . . . . . . 4 3 2

<ГԱ ր տ ա ս ա ն ո ւթ յա ն » ա ա ռա պ ա նքՆ Լ ք ՚բ . . . . . 4 3 7

Հ ե ռ ա խ ո ս ա յի ն մ ո տ ի վ ն ե ր . . . . . . . 4 3 9

Ա մ ե ր ի կ յա ն «խ յս ղ ա զո ւթ յօ էՆ ս . . . . . . 4 4 3 ՚

Մ ղ ձա վ ա նջ . . . . . . . . . 4 4 5

Վ իպ ա կն եր

Ռ ա շ ի դ .................................................................................................................4 4 9

ն ի գ յ ա ր ............................................................................................................... 5 4 3

ք

0*հրե"1փ!( Դ ե ւ ք |ւ ր ճ յա Ն Երկեր երկու գ ր ք ո վ , գ ի ր ք երկրորդДереник Демирчян Сочинения в двух книгах Книга вто-р а я (На армянском языке) И здательство „Советакан грох*, ул, Тер­яна, 91. Ереван 1977 Կ ա ղ մ „ ղ ՝ ь,. Ս> ՊՈՂՈ118Ս.Ն, Խ մ Ր ա դ ի Ր ' Մ. Ս. ԹեՐ4յ,սնՆ կ ա ր ի չ ' Լ ։ 1| Ա11այյա1(ա1ւյԱւն Գ ե ղ , խ մ ր ա գ ի ր ' |Ա1. Վ . Դոսէւպտրյան Տ ե ք * , խ մ բ ա գ ի ր ' II, Ц՜. 1'իէքոհյահ Վ ե ր ս տ ո ւ գ ո ղ " ր ր ա ղ ր ի չ ' Ц,. Ս. Հու|սհփ յսւն Հ ա ն ձ ն ը - վ ա ծ Է շ ա ր վ ա ծ ք ի 18 X I 1 9 1 6 թ էյ Ա ա ո ր ա վ ր վ ա ծ Է ա ո լա գ ր ո է -թ յ ա ն , / # / [ [ [1 9 7 7 թ . է թ ո ւ ղ թ *ո ,ղ ա գ ր ա կ ա ն .15 է , 6 0 84^ 1н, տ ս լա դ բ • 2 0 ,5 մ ա մ , ^ 3 8 ,1 3ա գա յմ. մ մ է, Հ ր ,ս ,ո . 3 1 , 2 մ ա մ . , Պ ա տ վ ե ր / 7 8 4 Տ պ ա ք ա ն ա կ 5 0 0 0 0 Գի%Ը 2 ո . 9 0 կ . ^ Ս ո վ ե տ ա կ ա ն գ ր ո ղ * Հ ր ա տ ա ր ա կ չ ո ւ թ յո ւ ն , ի ր և ա ն — 9 , Տ ե ր յա ն 9 1 ,

ՀՍ Ս Հ Մ ի ն ի ч տ ր ն ե ր ի ս ո վ ե տ ի Հր ա տ ա ր ա կ չ ո ւ թ յ ւ ւ ւ ն ն ե ր ի , պ ո լի գ ր ա ֆ ի ա յի ^ է Ր յ ՚Ւ 4է"ք$տ րի գ ո ր ծ ե ր ի պ ե տ ա կ ա ն կ ո մ ի ւե հ ի Հ ա կ ո ր Մ ե ղ ա պ ա ր տ ի ա ^ վ ա ն

պ ո է ի գ ր ա ֆ կ ո մ ր ի ն ա տ , Է ր և ա ն — 9 , Տ ե ր յ ա ն 9 է *

Полиграфкомбинат им. Акопа Мегапарта Госкомитета Совета Министров Армянской ССР по делам издательств, полиграфии

и книжной торговли, Ереваг?-9, Теряна, 91.