6
LES PONTIFICAUX MANUSCRITS LAON 53· PONTIFICAL DE LAON. Xllle SIÈCLE, DtBUT OU rre MOITIÉ Laon ; bibliothèque municipale, ms. 224. Sur le plat de la reliure, anciennes cotes : cc 455· - No du répertoire, 224-29, 2. » Au bas du fol. r, en écriture moderne :cc 455.- Pontificale antiquum. )) Fol. r et 2. D'une autre écriture que le reste du manuscrit : fragment d'un ser- mon en français (xme s.). - r. cc et iJh des amanz cuers reçoit la proiere, Sainz Pi eres plorrat ameirement son denoiement, mais nequedent est devant nus que Ih esu reguardat saint Pi ere. Marie Magadale vint après mult detaiches de culpe auz piez de nostre rachateor en larmes... - 2 vo- ... Quar grande est la vertuz d'absti- nen ce. Se alcuns soi atient issi enman. • Le titre manque. Fol. 3 à g. De différentes mains (x me s.) 3· «Ad lapidem angularem ... • Rubriques relatives à la pose de la première pierre d'une église. - 3 v 0 . « Quocienscumque aliquis petierit promotionem ( ?) ad ordines ab episcopo Laudunensi, antequam reci- piatur, queratur ab eo ubi suscepit ordines, et a quo vel a quibus episcopis... »- « (Missa) in consecratione viginum. »- s. « In reconciliatione cymiterii. Primo fiat letania i1t capite cymiterii... )) - 6. cc De depositione clericorum. Domimts episcopus debet habere mitram in capite et tenere in sua baculum pastoralem... » -c c Iaco- bus, miseratione divina sancte Iherosolimitane ecclesie patriarcha, apostolice sedis legatus, venerabilibus viris et amicis in Christo karissimis decano et capituJo Rose- tensi, Laudunensis diocesis, salutem in salutis auctore. Sanctorum reliquie... u Lettre de Jacques Pantaléon, le futur Urbain IV, alors patriarche de Jérusalem, au doyen et au chapitre de Rozoy-sur-Serre, au diocèse de Laon, leur annonçant l'envoi de plusieurs reliques pour leur église collégiale Saint-Laurent. Cette lettre est datée de Rome, et du jour des cendres, le 9 mars 126o. Fol. D'une autre main ( xme s.) <<Ego Suggerus, nunc ordinandus abbas cano- nicorum ad tituJum Sancte Marie Tenolienensis (sic) ecclesie, Pr emonstratensis ordinis, subiectionem et reverentiam a sanctis patribus constitutam et obedientiam secundum preceptum sanctorum canonum tibi, pater Anselme, episcope, et huic sancte sedi Laudunensi, successoribusque tui s episcopis perpetuo me exibiturum prornitto, et propria manu confirmo. >1 Serment d'obéissance prêté par Suger, abbé de Th enailles, abbaye de l 'ordre de Prémontré, au diocèse de Laon, à Anselme de Mauny (I2I5-1238). - 7 v 0 cc Benedictio baculi. » .9· Table du manuscrit ; nombreuses additions de différentes mains. - 9 v 0 . « Inciplt.ord? ad benedicendam ecclesiam. ln primis emnt prepara/a in ecclesia queque td est ysopus ... - Et primum episcopus t•eniat indutus t•estimentis suis, et clen•s, ad et•m locttm sanctontm reliquie preterita nocte cum vigiliis

CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

LES PONTIFICAUX MANUSCRITS

LAON

53· PONTIFICAL DE LAON. Xllle SIÈCLE, DtBUT OU rre MOITIÉ

Laon ; bibliothèque municipale, ms. 224.

Sur le plat de la reliure, anciennes cotes : cc 455· - No du répertoire, 224-29, 2. » Au bas du fol. r, en écriture moderne :cc N° 455.- Pontificale antiquum. ))

Fol. r et 2. D'une autre écriture que le reste du manuscrit : fragment d'un ser­mon en français (xme s.). - r. cc et iJh des amanz cuers reçoit la proiere, Sainz Pieres plorrat ameirement son denoiement, mais nequedent là est devant nus que Ihesu reguardat saint Piere. Marie Magadale vint après mult detaiches de culpe auz piez de nostre rachateor en larmes ... - 2 vo- ... Quar grande est la vertuz d'absti­nence. Se alcuns soi atient issi enman. • Le titre manque.

Fol. 3 à g. De différentes mains (xme s.) 3· «Ad lapidem angularem ... • Rubriques relatives à la pose de la première pierre d'une église. - 3 v0 . « Quocienscumque aliquis petierit promotionem ( ?) ad ordines ab episcopo Laudunensi, antequam reci­piatur, queratur ab eo ubi suscepit ordines, et a quo vel a quibus episcopis ... » - 4· « (Missa) in consecratione viginum. »- s. « In reconciliatione cymiterii. Primo fiat letania i1t capite cymiterii ... )) - 6. cc De depositione clericorum. Domimts episcopus debet habere mitram in capite et tenere in mam~ sua baculum pastoralem ... » -cc Iaco­bus, miseratione divina sancte Iherosolimitane ecclesie patriarcha, apostolice sedis legatus, venerabilibus viris et amicis in Christo karissimis decano et capituJo Rose­tensi, Laudunensis diocesis, salutem in salutis auctore. Sanctorum reliquie ... u Lettre de Jacques Pantaléon, le futur Urbain IV, alors patriarche de Jérusalem, au doyen et au chapitre de Rozoy-sur-Serre, au diocèse de Laon, leur annonçant l'envoi de plusieurs reliques pour leur église collégiale Saint-Laurent. Cette lettre est datée de Rome, et du jour des cendres, le 9 mars 126o.

Fol. 7· D'une autre main (xme s.) <<Ego Suggerus, nunc ordinandus abbas cano­nicorum ad tituJum Sancte Marie Tenolienensis (sic) ecclesie, Premonstratensis ordinis, subiectionem et reverentiam a sanctis patribus constitutam et obedientiam secundum preceptum sanctorum canonum tibi, pater Anselme, episcope, et huic sancte sedi Laudunensi, successoribusque tuis episcopis perpetuo me exibiturum prornitto, et propria manu confirmo. ~ >1 Serment d'obéissance prêté par Suger, abbé de Thenailles, abbaye de l'ordre de Prémontré, au diocèse de Laon, à Anselme de Mauny (I2I5-1238). - 7 v 0 • cc Benedictio baculi. »

F~l. .9· Table du manuscrit ; nombreuses additions de différentes mains. - 9 v0.

« Inciplt.ord? ad benedicendam ecclesiam. ln primis emnt prepara/a in ecclesia queque 11 ~ce~~arta, td est ysopus ... - Et primum episcopus t•eniat indutus t•estimentis suis, s~mtltter et clen•s, ad et•m locttm i?~ q~to sanctontm reliquie preterita nocte cum vigiliis

Page 2: CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

LAON 165

[repo~ite] fu.eru~zt. ----: ro- !bique fiat conjessio. Post Confiteor, dicat Ostende nobis, D?~me, ~sencord1am tuam. Et {lexis genibt~s. dicat orationem Actiones nostras .. . Fmtta orattone, revertatm episcopt~s ad aquam qzte parata erit ante tnaius hostittm ecclesie parum longe, et ibi fiet exorcismus salis. - II. Exorcismus aque. ,, Dans les marges, nombreuses additions de différentes mains.

Fol. ~5· Aprè~ 1~ tr?is~ème asper~ion extérieure, l'évêque entre dans l'église : « Tune ~n superlmnnan s~gmtm cmcM baculo imprimens dicat : Aperi. Relictis joris reliquiis, episcopz,s intret ecclesiam dicens. Pax huic domui et omnibus habitan­tibus in ea. Pax ingredientibus et regredientibus. Alleluia. Deinde i?tcipiat : Hoc in templo, - 15 v 0 - summe Deus. -A nt. V eni, creator Spiritus. - A 1zt. V eni, sancte Spiritus, et cantetur totzts ymmts ... Et postea prostemat se in oratione sztper pavi­mentum, et ante aquam benedictam in ecclesia clems ùzcipiat letaniam ... ,, Aucun saint local. - 17 v0 . « Pritts fiat cmx de sabulo a sim'stro angulo ab oriente mque in dextrum occùle11talem, et a dextro orientali ~~sque ad sinistrum orientalem, et ibi scribat epis­copus alphabelttm ... - r8 v0 - ... Deinde benedicens salem et aquam, vimmt cum cinere dicat. Exorcizo te, creatura salis, in nomine Domini ... ,,

Fol. 34 v 0 . Procession des reliques. << Deinde vadat pontijex cttm clero et populo ad locttm in quo reliquie preterita nocte wm vigiliis [reposite] jument, 11t cttm reverentia afjerantzer in ecclesiam ... - 35. Postea omnibus ecclest:am ingredientibt~s. dicat epis­coptts ant. Ingredimini, benedicti Dei ... - Deinde, perveniens episcopus cum presbi­teris ad altare in quo recondettde sunt reliquie, extenso velo inter eos et populum, panat in- 35 vo- confessione per quatuor angulos crztcem de crismate dicens. In nomine Pa tris... Et pontifex recondat reliquias dicens : Sub al tare Dei sedes accepistis, sancti Dei ... ,,- Beaucoup de rubriques ont été biffées à l'encre noire et remplacées par d'autres qui ont été transcrites à différentes époques.

Fol. 37· << Incipit consecratio cymiterii ... ,, - 40. « Missa in dedicatione ecclesie. »

Les pièces de chant sont notées sur quatre lignes rouges. - 43· « Benedictio in dedi­catione ecclesie quaro composuit beatus Marcialis, episcopus Lemovicensis. » -46 vo. " Incipit ordo in consecratione altaris. - 47· Litanies. - 47 v0 « ... s. Nichasii c. s. t. , omnes sancti martyres; s. Silvester ... s. Lupe ; s. H ylari ; s. Remigi ... ; s. Genovefa ... » - 65. [Benedictio patene]. - 65 vo. « Prefacio consecrandi calicis. » - D'une autre main que ce qui précède et ce qui suit : << 0 redemptor, sume car­men ... • Pièce de chant notée sur quatre lignes noires.

Fol. 69 à 87. Ordinations.- 6g. «Ordo qualiter Rome ordines fiunt. Men sis primi, quarti, septimi, sabbatorum die in duodecimlectionibus, ad SanctmnPetrum, ttbi misse celebrantur. Postqtfam antiphonam et introitwn dixertmt, dicta ab episcopo collecta, legatur lectio prima et cantetur graduale. Deinde arcltidiacomts omnes or~inandos, simul vocet et presentee eos episcopo dicens : Postulat sancta mater Eccles1a chato­lica (sic), venerande pater, ut hos presentes electos nostros singulos in o:dines aptos promoveas). Hic legat1~r sententia sancti Gregorii: Si quis invitatus rcnmt...- 69 vo

Page 3: CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

I66 LES PONTIFICAUX MANUSCRITS

- ... qui ad hoc ut fiat hereticus promovetur. - Interroget episcopus. Scis illos dignos esse ? - Respondeat archidiacomts. Quantum humana fragilitas nosse sinit... -... dignos esse ad buius onus officii. - Itemm episcoptts : Vide ut natura, scientia et moribus digni habeantur, ut probi cooperatores effici in his Deo volente possint. -Postea amamtiet episcopus dicens: Auxiliante Domino nostro Deo- JO - et sal­vatore Ihesu Christo. - Itemm dicat episcopttS: Auxiliante Domino Deo et salva­tore nostro Ihesu Christo, eligimus istos in singulos ordines aptos promovendos. Si quis autem habet aliquid contra hos viros, propter Deum cum fiducia exeat et dicat; verumptamen memor sit conditionis sue. 11

Fol. JO. <<Hic facial episcopus excommtmicationem ne qttis per symoniam ad ordines, neque crimi1wsus, attl bigamtts, accedere presttmat contra statuta canonum. Post hec, dicat episcopus Izane orationem : Oremus, fratres karissimi, ut Deus omnipotens Pater gratiam sancti Spiritus sui super nos electosque nostros dignetur effundere ... -JO v0

- Post t~wdicum intervallum, stentmtlttr tapetia coram a/tari, et fiat letania ... - JI. Finita letania, sur gat episcopus et redeat ad sedem suam. Tune, iubente episcopo, archi­diacomts accedat propitts et vocentur electi twmi1tatim per titulos suos ut ab episcopo benedicantur. !psi electi ascendant ad sedem episcopi et benedicat eos ad qtwd vocati smzt. Et descendentes stent in ordine suo, percepta benedictione, 'ttsque dmn finiatur missa. - Ostiarius, wm ordinatur, postquam ab archidiacono ùtstructus fuerit qualiter it~ domo Dei debeat cotwersari, tradat - J1 v 0 - episcopus claves ecclesie dicens : In nomine Patris et F. et S. s. sic agite quasi reddituri Deo rationem pro hiis rebus que istis clavibus recluduntur ... n- Aucune admonition de l'évêque, soit pour les ordres mineurs, soit pour les ordres majeurs. - Nombreuses divergences avec l'usage romain. - 8o v o. « Ordinatio presbyterorum ... - 86 vo- .. . Finita mis sa, episcopus ad cos [ =sacerdotes] descendens, et casulas ab lmmeris eomm demittens, omnes deos­ctûaittr, et dicat eis ttt orent pro eo. Postea recedant loturi mantts in piscinam. » -De nombreuses rubriques ont été ajoutées par différentes mains.

Fol. 86 v0 à nz. Bénédictions épiscopales - 86 v o. « I ncipiunt benediction es epis­copales. In die natalis D. n. I. C. >>- g8. « In die sancto Pasche. »- ro8. «ln natali ss. Fusciani, Victorici : >> - n z. « Benedictio in mane [Natalis] . »

Fol. II3 à 135. Consécration épiscopale. - n3. << Incipit ordo in consecratione episcopi. Manissime (sic) pulsetur et cantetur prima. Postea eatur ad capitulum, ibique a diacono, archidiacono, cantore et cancellario ordinentur qui debent procedere ministri ... - I.I4· Comprovinciales autem episcopi offeraut electum domino metropolitano hiis verbts : Reverende pater, postulat sancta mater Ecclesia Noviomensis ... (Ce dernier mot a été biffé et remplacé par : talis). ,, - n 6. << Vis sancte Remensi Ecclesie mi­chiq~e.et successoribus meis obediens esse et subditus?- Resp. Volo ... »- 135. « Inctptt ordo ad decanum vel prepositum canonicorum faciendum ... - 136 v0 • <<Vis sancte E:clesie (en marge et d ' une autre main (xm e s.) : Laudunensi) et michi et succesc;onbus meis esse subiectus secundum instituta canonum ? Volo. » - 140.

Page 4: CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

167

cc Ordo ad benedicendam abbatissam ... »- 141. cc Incipit ordo ad consecrandas vir­gines ... >>- 146 vo. « Benedictio viduarum castitatem profitentium ... >>

Fol. 147· (( ~onsecratio capsarum. )) - 147 yO (( Benedictio crucis.)) -151 v o. «Ad sponsas benedicendas.- 153 v0

• Benedictio lectuli.-Ordo baptismi. »-159. << Oratio ad confirrnandum. n - 160 v 0 • << Ad clericum faciendum. ,, 161 vo. << Benedictio ad linteamina et cetera ornamenta que ad usum ecclesie pertinent. »- 163 vo. cc Bene­dictio corporalis. - 164. - Prefacio consecrandi calicis. »

LAON

Fol. 165 à 179. Ordo missae. - De nombreuses notes ont été ajoutées en marge pour compléter ou modifier les rubriques originales; je ne donne ici que ces der­nières, c'est-à-dire celles qui sont contemporaines du manuscrit. - 165. u Quando episcopus preparat se ad missam. Quam dilecta ... - 165 vo. Ad amictum. Indumento leticie et iocunditatis obumbra, Domine, capud meum ad ti bi serviendum et suppli­candum. Amen. »- 167. << Eundo de sacrario ad altare. A nt. Introibo ad altare Dei, ad Deum qui letificat - r67 v0 - iuventutem meam. Ps. Iudica me, Deus ... >> -

168 vo. « [Post confessionem]. Postea, inclinans ante altare dicat. Oremus. Deus qui de indignis dignos facis ... - ... sit te miserante propitiabile in vitam eternam. Amen. -Osculando librum dicat. Pax Christi, quam - 169 - per evangelium suum tradidit no bis, confirmetur in cordibus nostris per Spiritum sanctum. A. »

Fol. 169. cc Post o(fertorimn, stans ante altare, inclinato capite, dicat: In spiritu humi­litatis et in animo contrito ... - ... et placeat tibi Domine Deus. -Hic accedat ad altare, et deosculetttr dicendo: Quid retribuam Domino ... ? Calicem salutaris acci­piam ... et ab inimicis meis salvus ero. - Hic accipiens calicem et Jtostiam dicat: Suscipe, sancta Trinitas, banc oblationem - 169 vo - quam tibi offero in memo­riam incarnationis, nativitatis, passionis, resurrectionis ... - ... quorum memoriam agimus in terris. - Pro fidetibus defunctis. Suscipe, Domine, hanc oblationem pro anima famuli tui et pro anima famulorum famularumque tuantm ... - 170. Super sacrificium. Veni, queso, sanctificator, omnipotens et misericors Deus, benedic>B et sanctifica hoc sacrificium tibi preparatum. In nomine Patris ... - Vertet~s seadpoptl­lttm dicat. Orate, fratres karissimi et sorores, pro me peccatore ut meum et vestrum sacrificium acceptabile sit apud omnipotentem Deum. - Et respondeant fratres et sorores : Suscipiat Dominus de manibus tuis istud sacrificium ad tuam et nostram omniumque salutem. -Post hec, dicmztur secrete. »

Fol. 171 vo. « Jnclina1~ se ante altare dicat. Te igitur ... - 172- ... una cum famulo tuo papa nostro et me (ce dernier mot a été effacé] antistite [nostro: mot ajouté] et rege nostro et omnibus orthodoxis ... ,, - 173. «Hic elevetttr hostia. 9ui pridie qu~ pateretur ... - 173 vo- ... Accipite et manducate ex hoc omnes. Htc elevetur hostta. Hoc est enim corpus meum.- Hic debet elevari catix. Simili modo, posteaquam cena­tum est... dedit discipulis suis dicens. Hic oscttletur calicem. Accipite ct .bibite e~ hoc omnes ... - .. .in mei memoriam- 174-facietis. Hic deponatur et oper:atur cal$X.­Unde et memores ... »- 174 vo. << Inclinam se dicat. Supplices te rogamus ... >>- I75·

Page 5: CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

)

168 LES PONTIFICAUX MANUSCRITS

« H1'c ter pectus tondat. No bis quoque peccatoribus ... - 175 vo- .. .Iargitor admitte. Per Christum Dominum nostrum. Hic respondent angeli : Amen. - P er quem hec omnia ... et prestas nobis. Hic deponit corporale. Per ipsum ... omnis honor et gloria. Hic levet hostiam et calicem pariter: Per omnia secula seculorum. A. Oremus. Preceptis salutaribus moniti, et divina institutione formati, audemus dicere. Hic deponatur hostia et calix, et operiatt{r. Pater noster, qui es in celis ... n

Fol. 176. « Libera nos, quesumus ... in diebus nostris. Hic signet se cmn patena, et ctem ea se ventilans, dicat: ut ope rnisericordie tue adiuti ... - 176 vo ... Pax Domini ... Agnus Dei ... - Ad commixtionem corporis et sang1tinis Christi. H ec sacrosancta com­mixtio corporis et sangu:inis ... »- 177. «Ante perceptionem. Oremus. Domine sancte, Pater omnipotens, eterne Deus, da rnichi hoc corpus et sanguinem Filii tui D. n. 1. C. ita sumere ... »- 177 vo. «Domine Ihesu Christe, FiJi Dei vivi, qui ex voluntate Patris ... - Domine, non sum dignus ... sed tu, Domine, qui dixisti : Qui man ducat carnem meam ... - 178-Saltdatio. Ave, sanctissima caro, mea in perpetuum summa dulcedo. Corpus et sanguis D. n. I. C. custodiat me in vit. et. A. -Ad sangtûnem. Ave, in eternum po tus celestis, michi ante omnia et super omnia dulcis. Corpus et sanguis ... 11t s1tpra. - Post perceptionem. cc Corpus tuum, Domine ... - 178 v 0 • In ablutione manuwn. Quod ore sumpsirnus ... - Placeat ... »

Fol. 179 vo à 184. Quelques préfaces. - 179 v 0• cc Incipiunt prefationes. In nativi­tate Domini. 11 - 184. cc [Prefatio]. I n dedicatione ecclesie. 11 - <c Feria V in cena Domini. bztroitus misse ... 11 - r84 vo. Réconciliation des pénitents : cc Cttm archi­diacono et clericis veniat [episcopus] ante fores ecclesie, et ibi stans, penitentibus in atrio cum archidiacono expectantibus, dicat episcopu.s non canendo : I. Venite. - II. Venite. - III. Venite, filii, audite me; tirnorem Domini docebo vos.- Tune dia­conus dicat : Flectamus genua. Et penitentes flectent genua, et diaconus : Leva te .. . 11 -

188. <c Interim penitentes manuatim ab archidiacono reddantur episcopo, sicque resti­tuentter- r88 v 0 - Ecctesie, et reddant cilicia que in capite ieiunii acceperzmt. Deinde incipiat episcopus :Cor mundum crea in me, Deus ... 11- Les fol. r8g à 192 sont d'une autre main (xive s.) ; les litanies (fol. r 8g) dénotent l'usage de Laon.

Fol. 201 v0• <c In celebratione synodi, cantata missa et sexta, vmimtt presbyteri in sttperpelliciis, decani in albis et stolis, ab ecclesia Sancti Martini ante portam ecclesie ad ecclesiam magnam, et episcopus occztrrit eis ... 11- 204 vo. cc Quand.o comprovinciale ~oncilium celebratttr ab archiepiscopo et stt{fraganeis suis, archiepiscopt~ debet sedere '-1t cat!zedra in media choro, et sedes debent esse ante ipsmn a dextris et sinistris. Et pri­mus ~n dextera parte sedebit episcop!ts Suessionmst·s, post Belvace11sis, terciz~ Novio­mensts, qttartus Tornacensis (d'une autre main : quinttts Silvanectensis). In sinistra Parte: sedet primu.s episcopus Laudtmensis, postea Catlzalanensis (sic), tercit~ Ambia­nensts, quarttes_ ~orin~ns~s (d'une autre main : qtti11ttfS Attrebaiensis). Cameracensis sedet ab opp.ostlts archteptscopi, et cum ita ftterint co1tgregati, incipit primo archiepis­coptts : Vem, creator Spiritus Mentes tuorum visita... 11

1

Page 6: CMN - Laon, Bibl. Mun., Ms. 224 (Leroquais, Pontificaux, t. 1, p. … · Consécration épiscopale. - n3

LILLE

Fol. 205. Bénédiction des cendres. - 205 vo. << Benedictio ramorum. >> - 207. « Beneclictio vestimentorum monialiurn. >>-zog. D'une autre main, mais à peu près de la même époque : « R econciliatio violate ecclesie, sive sacri loci.»- zr6 vo. D'une autre main : « I n festo bea ti Vincencü [Benedictio episcopalis). >>- 217. <<Ali a bene­dictio accollitorum (sic). >> - 220 v 0 . D'une autre main (xme s.) : « Sciendum est quod in die Nativitatis Domini, Pasche et Penthecostes, cum dominus episcopus celebrat in ecclesia Laudunensi ... >> - 221. Fragment de sermon en français : « si corn la maison est tariant ... >> Ce fragment paraît appartenir au même sermon que les fragments qui se voient au début du manuscrit : fol. r et 2.

Ce manuscrit est un pontifical de Laon. La rubrique relative à la célébration du synode mentionne en effet une église Saint-Martin située devant la porte où se réunissait le clergé avant d'entrer à la cathédrale. << L 'église de Saint-Martin, dont il est ici question, était une petite église paroissiale, située près du grand portail de la cathédrale (de Laon]. Elle limitait au nord la place du parvis ... » Ulysse CHE­VALIER, Ordinaires de l'église cathédrale de Laon, Paris, 1897, p. 83, n. r, et 139, n. 4· Les nombreuses additions relatives à Laon (fol. 3 vo, 6, 7, 136 vo, r8g, 220 vo) témoi­gnent que ce pontifical est demeuré en la possession de cette église. Le serment prêté par Suger, abbé de Thenailles, à AnselmedeMauny, évêque de Laon (r2I5-1238), date ce manuscrit, comme d 'ailleurs l'écriture, elle-même, de la première moitié, et probablement du premier quart du xme siècle.

Parchemin. - 221 ff. à longues lignes. - 239 sur 165 mill. -Initiales filigranées vermillon et azur alternativement. -Plusieurs pièces de chant notées sur quatre lignes rouges. -Grosse écriture du début du xme siècle.

Demi-reliure veau fauve; au dos: <1 Pontificale antiquum. Mss. -N° 455· »

LILLE

54· PONTIFICAL DE NOYON. xve SIÈCLE, FIN

Lille ; bibliothèque de l'Université, ms. 105 (84).

En tête du fol. r et d 'une autre écriture que le reste du manuscrit :<< Pontificale Noviomense. »- r à 23. Prières préparatoires à la messe de l'évêqueetordomissae. - r . << Incipit ordo quomodo pontüex preparat se ad missam. Quando accipit cmdalia (sic), incipit psalmos sequentes. Quam dilecta ... - I v0. Benedixisti, Domine, terram tuam ... - 2. Inclina, Domine, aurem tuam ... - 3· Credidi ... -De profun­dis ... - 5· Accipiendo amictum dicat. I ugum tuum, Domine, pono super collum meurn, quia suave est, et onus tuum leve. oB In nomine Patris ... >>

Fol. 5 vo. « Accedens ad attare dicat: I udica me, Deus, et discerne causam meam ... - 6. Postea osculetur altare, et adoret crucem dicendo. Adoramus te, Christe, et bene-

Ptmlifita•~ manoscrits. - T. 1.