JU PERZANTOJM

Disa nga elementet e sistemit periodik

KLORI OKSIGJENI SULFURI AZOTI FOSFORI KARBONI

KLORI Klori është element kimik i cili sëbashku me Jodin (I),

Bromin (Br), Astasin (At) dhe Flourin (F) bëjnë pjesë në grupin e 17-të të sistemit periodik duke u identifikuar edhe si substanca (lat.) halogjene që do të thotë (sq.) kripëformues. Klori në nivelin e jashtëm energjetik ka 7 elektrone të cilat paraqesin edhe valencën e tij. Klori formon jone negative kur bashkohet me atomet e elementeve të tjera dhe arrinë konfiguracionin stabil sikurse të gazrave fisnike me elektrone në nivelin e jashtëm energjetik. Klori si element halogjen me metale formon konponime jonike, ndërsa me jometale formon konponime me lidhje kovalente. Klori në temperaturë të zakonshme gjindet si element dy atomik Cl2.

PERHAPJA NE NATYRE Klori është element halogjen

(kripëformues) më i përhapuri në korën e Tokës. Meqënese klori është shumë aktiv ai nuk mund të gjindet në natyrë si substancë elementare por vetëm si komponim. Ai gjithashtu gjindet edhe në disa liqene të njelmëta duke ndihmuar në formimin e kripës së kuzhinës në reaksion me natriumin (Na), sipas reaksionit kimik Na + Cl → NaCl. Ai gjendet edhe në fromë të mineraleve të halit ose të kripës së gurit siç janë: NaCl, silvin, KCl, silvinit NaCl, KCl, karnalit, MgCl2 pastaj 6H2O etj.

Mënyrat e Përfitimit

Klori përfitohet në dy mënyra në laborator dhe në industri. Klori përfitohet edhe me oksidimin e acidit klorhidrik (HCl), me dioksidin e manganit (MnO2), permanganatin e kaliumit (KMnO4), me dikromat kaliumit (K2Cr2O7) etj. Në laborator klori përfitohet sipas reaksionit: 4HCl + MnO2 → MnCl2 + Cl2 + 2H2O Nga ana tjetër me elektrolizën e tretësirës së klorurit të natriumit, NaCl, ku përftohen tri produkte kryesore: hidrogjeni, H2 që reduktohet në katod (-), klori, Cl2 që oksidohet në anodë (+), ndërsa hidroksidi i natriumit NaOH mbetet në tretësirë. Klori në industri përfitohet sipas reaksionit kimik: 2NaCl + 2H20 → 2NaOH + Cl2 + H2

Vetitë fizike

Klori në kushte të zakonshme është substancë me ngjyrë të verdhë në të gjelbër ai është 2,5 herë më i rëndë sesa ajri, ka erë dherëse ngulfatëse dhe është shumë helmues. Tretet mirë në ujë dhe formon tretësirën ujore të klorit që quhet "ujë klori".

Vetitë kimike

Klori është element shumë reaktiv ai bashkëvepron me metale, gjysmëmetale, jometale. Klori me oksigjenin (O) formon disa lloje acidesh siç janë: (Cl2O, Cl2O3, Cl2O3, Cl2O5) me valencë ose numër oksidues +1, +3, +5, +7. Klori bashkëvepron drejtëpërdrejtë me metale dhe formon kloruret përkatëse si p.sh. kloruri i natriumit (KCl), kloruri i magnezit (MgCl2), kloruri i aluminit (AlCl3) etj. Klori bashkëvepron edhe me baza, por produktet e reaktantëve varen kryekëput nga kushtet në të cilat zhvillohet reaksioni qofshin ato natyrore apo artificiale. Në të ftohtë klori bashkëvepron me hidroksidin e natriumit (NaOH) duke përfituar hipokloritin e natriumit sipas reaksionit: 2NaOH + Cl2 → NaCl + NaOCl + H2O

Përdorimi

Klori gjen zbatim ne shumë fusha, Klori (Cl) gjithashtu përdoret edhe për dezinfektimin e ujit mirëpo vetëm kur bashkëvepron me oksigjenin (O) sepse i vetëm në ujë ka veti helmuese. Klori gjithashtu përdoret edhe në industri si në ate të tekstilit për zbardhjen e leshit, pastaj pë përfitimin e lëndëve plastike, të pesticideve, të letrës, të helmeve kimike, p.sh klori si helm për herë të parë u përdor në Luftën e Parë Botërore nga gjermanët kundër francezëve në pjesën e frontit Iperi më 22 prill 1915. Në këtë sulm u helmuan afër 15000 ushtarë francezë ku si pasojë vdiqën 5000 prej tyre.

OKSIGJENI Oksigjeni është element shumë i përhapur sa që pa të nuk mund të

paramendohet jeta. Kështu dy të tretat (diku reth 65%) e trupit të njeriut përbëhet nga ky element i pazëvendësushëm. Këtë element në trupin e njeriut e gjemë në formë të ujit.Oksigjeni është gaz i cili nuk digjet por e ndihmon djegien. Oksigjeni së bashku me hidrogjenin formojn ujin i cili është komponimi më i përhapur në natyrë. Oksigjeni gjendet ne dy modifikime alotropike si oksigjen i zakonshem (O2) dhe ozon (O3) Eshte element halogjen i grupit 16 VIA te sistemit periodik. Është jometal prandaj karakterizohet me veti te jometaleve.SHenja kimike O ,numri atomik 8, masa atomike 16. GJindet i lire dhe i lidhur .I lire gjindet ne ne ajer 21%.I lidhur gjindet ne uje,toke,shkembinj,komponime organike dhe joorganike. Ky element perfitohet ne laborator dhe ne industri .1.Perfitohet nese bejme nxemjen e oksidit te zhives.2.Nese bejme nxemjen e kloratit te kaliumit.VETITE:GAZ PA NGJYRE ,PA ERE , PA NGJYRE,nuk digjet por e ndihmon djegien , eshte me i rende se ajri prandaj gjindet ne shtresat e ulta te atmosferës ,tretet ne uje. kompoimet e oksigjenit jan :oksidet,uji dhe peroksidi i hidrogjenit

Përdorimi

Oksigjeni eshte perberesi kryesor i ajrit. Bimet e gjelberta e krijojn oksigjenin gjate procesit te fotosintezes, ndersa njerzit dhe shtazet e shfrytezojn ate gjate procesit te frymemarrjes dhe e lirojn dioksidin e karbonit. Oksigjeni eshte i nevojshem per fymemarrje, per zhytesit, alpinistet, pilotet, perdoret ne mjeksi per ta letesuar frymemarrjen e te te semureve, perdoret si lende per ta ndihmuar djegien, si oksidues per lende te djegshme raketash, ne udhtimet kozmike. po ashtu oksigjeni perdoret dhe tek njerzit te cilet kanë veshtirësi ne frymarje dhe i'u jepet oksigjeni

Përdorimi në Atmosferë

Nën temperatura normale dhe presioni, oksigjenit është në formën e një gaz dyatomik: oksigjen, formula kimike O2. Ky është rasti i "oksigjenit në atmosferë.

Molekula e ozonit (trioxygène) është një gaz metastable vendosur kryesisht në shtresat e sipërme të atmosferës, ku ai kontribuon për të filtrimit të UV goditur tokë. Që nga viti 1970, përqendrimi i ozonit në ajër në nivel bazë u rrit për shkak të veprimtarive njerëzore. Ozoni është prodhuar kryesisht nga dekompozimi gjatë ditëve të nxehta të oksideve të azotit nga djegia e lëndëve djegëse fosile nën efektin e rrezeve diellore ultravjollcë. Ozoni është shumë toksik dhe oxidizing.

Në qoftë se oksigjeni është tani pothuajse e ajrit 21% (me volum), qymyrmbajtës, ai do të kishte arritur në 30%. Kulmi i tij në përpjesëtim atmosferë në atë kohë për shkak të zgjerimit masiv i pyjeve të ferns gjigante në Pangea dhe varrimit progresiv të produkteve organike janë bërë depozitat e qymyrit.

Shfaqja e fotosintezës nga datat Cyanobacteria prapa në eons të vjetra, dhe futi oksigjenit në atmosferë prej rreth 1% (% pak) gjatë Precambrian.

Është thelbësore për të ciklit të jetës: bimët photosynthetic oksigjenit lëshojnë përmes fotosintezë, ndërsa frymëmarrje e kafshëve bimëve (dhe!) Konsumon. Për më tepër, oksigjenit është një komponent thelbësor imolekulave që janë gjetur në të gjitha qeniet e gjalla: amino acide, sheqerna, etj. trapi

Përbërja

Oksigjeni është shumë elektronegativ. Ajo dëshirë forma shumë komponimeve jonik me metale (oksideve, hydroxides). Ajo gjithashtu ka forma të komponimeve ionocovalents me jo-metale (p.sh. dioksidit të karbonit, trioxide squfuri) dhe është një përbërës i shumë klasa e molekulave organike, p.sh., Alkoolet (R-OH), R carbonyl -cho ose R2CO dhe acidet carboxylic (R-COOH).

Sulfuri

Sufuri është një element kimik. Në trupin e njeriut paraqitet me një përqindje prej afro 0,25%, sasi e cila ndodhet e shpërndarë në proteina dhe një pjesë ndihmon në miksjen e gjakut. Është gjithashtu shkaktari i erës së keqe të gazrave trupore, veëve të prishura apo pellgjeve me ujë të ndjenur.Sulfuri gjendet me shum se 30 modifikime alotropike po vetem dy jan me te rendesishem sulfuri romboik dhe ai monoklinik Squfurit është një element kimik në chalcogen familjes, simbol S dhe numrin atomik 16.

Ajo është një organizatë jo-multivalent metal, pa erë, pa shije dhe të bollshme, nuk shpërndajë në ujë. Squfurit është i njohur mirë si kristalet e verdhë dhe të gjendet në shumë minerale (sulfide dhe sulfate) dhe madje edhe në formë amtare, veçanërisht në regjionet vullkanike. Shumica e squfurit është përdorur, megjithatë, me origjinë sedimentare.

Ajo është një element thelbësor për të gjitha krijesat e gjalla dhe kanë nevojë për disa amino acidet dhe kështu në shumë proteina. Squfurit është përdorur kryesisht si pleh (sulfat) dhe këpurdhëvrasës bimore (kundër myk pluhur), por gjithashtu është përdorur gjerësisht në barut, laxatives, 

Karakteristikat

Kristal të squfurit natyrore Squfur Crystal Squfur pastrohet Ajo është një organizatë jo-dritë metali aspekt të verdhë të cilat mund të kombinohen me hidrogjen të

sulfide hidrogjeni është një gaz helmues që ka një erë karakteristike e vezëve kalbur. Ajo digjet me një flakë blu që lëshon një erë të veçantë mbytës (dioksid squfuri SO2). Squfurit është i patretshëm në ujë por është i tretshëm në (bi-) disulphide karboni (CS2). Gjendja e oksidimit të squfurit më të zakonshme janë -2, 2, 4 dhe 6.

Në të gjitha shtetet: allotropes të ngurta, të lëngshme dhe të gaztë squfur ka. Ne mund të tregojnë se kristal squfurit është formuar unaza në 8 anëtarë: S8.

Polimere të squfurit nitride pronave metalike edhe pse ato nuk përmbajnë atom metali, prona ky kompleks ka gjithashtu elektrike dhe optike të rralla.

Squfuri jokristalor ose "plastike" mund të prodhohen nga ftohje të shpejtë të squfurit kulluar. X-Studimet rreze tregojnë se forma jokristalor përbëhet nga një strukturë spiral me tetë atomet squfur për të kthehet.

Squfuri mund të merret në dy forma të kristaltë: octahedra orthorhombic, ose në prisms monoclinic, forma orthorhombic është më i qëndrueshëm në temperatura të zakonshëm. SHenja kimike :S, numri atomik 16 masa atomike 32 .GJindet i lire dhe i lidhur i lire gjindet ne afersi te vullkaneve kurse i lidhur gjindet ne forme te disa komponimeve a ato komponime jane ne forme te xeheve :PIRITI-FeS2,sfalerit-ZnS,GALENITI -PbS,CaSO4x2H20-GIPSI KRIPE,SULFATI I BARIUMIT-BaSO4.Sulfuri prej tokes nxirret me metoden e frashit me ane te gypit me piston .Ky ndryshe quhet lulja e sulfurit e pater 99,6%.GJindet ne tri forma alotropike :sulfuri rombik,sulfuri prizmatik,sulfuri amorfe. Sulfuri eshte substance e ngurte me ngjyre te verdhe nuk tretet por mire tretet ne disulfurine karbonit .Eshte jometal.Eshte helmues .Perdoret ne industri ne degen e bujqesise si pesticid kunder demtuesve te pemeve kurse ne mjekesi perdoret per prodhimin e barnave kunder semundjes se lekures zgjebes.

Përdorimi

Squfuri elementar përdoret për vullkanizim të gomave dhe për prodhim të barutit, shkrepësave dhe pigmenteve minerale. Në bujqësi përdoret si fungicid, ndërsa në mjekësi për përfitimin e barërave. Përdoret edhe për përfitim industrial të shumë komponimeve të tij, sic janë: dioksidi i squfurit, acidi sulfurik, disulfuri i karbonit,po ashtu sulfuri perdoret edhe per pergaditjen e preparateve ne mjeksi per sherimin e lekures

Azoti

Azoti është element kryesor në përbërjen i ajrit. Në përbërjen e trupit të njeriut, azoti merrë pjesë me 3% dhe është kryesisht si element kryesor i ndërtimeit të muskujve.

Zbulimi Lidhjet e Azotit [Nitrogjenit] sikurse salpeter ishin të njohura edhe ne kohen e

lashtë. Kimistët e njihnin acidin e salpetërit si "aqua fortis". Perbërja e acidit të salpetërit dhe acidit të kripës ishte e njohur nën emrin "aqua regia", uji i mbretit, sepse ishte ne gjendje për ta shkrirë edhe arin. Zbulimi i vetë elementit kthehet në kohën e Daniel Rutherfordit në 1772. Ai e quante "noxious air", ajër dëmtues, sepse zjarri ndalej në të. Edhe p.sh. emërimi i Azotit ne gjuhë holandeze tregon te fakti se nëse një gjallesë do të gjindet ne të njejtën hapësirë/vënd ku ka vetëm Azot, do të vdiste. Rreth kësaj kohe edhe Carl Wilhelm Scheele, Henry Cavendish en Joseph Priestley studijonin Azotin nën emrin "ajër i djegur" dhe "ajër i deflogistizuar".shenja kimike n , numri atomik 7 , masa atomike 12. Perfitimi i Azotit ne industri behët ne dy menyra. Sipas menyres se parë Azoti perfitohet nese bejmë nxemjen e nitritit te amonit NH4NO2 . Sipas menyres se dytë Azoti perfitohet nese bejmë sintezen e komponimeve qe kanë azot me hidrogjen..

Në ajër gjindet i lirë, në formë molekulash dyatomëshe. Azoti në ajër gjindet në sasi 78,1% të pjesmarrjes vëllimore. I lidhur gjindet ne formë te komponimeve jo-organike ku komponimi i tij jo-organik më i rendësishem shalitra e kilit NANO3. Dhe në formë te komponimeve organike si proteinat; acidet nukleike, aminat dhe aminacidet.

Bimët, për t'u zhvilluar normalisht, duhet të shfrytëzojn disa elemente të domosdoshme. Prej tyre më të rëndesishme janë: azoti, fosfori dhe kaliumi.

KOMPONIMET amoniaku është komponim i azotit i cili në natyrë

gjindet ne gazrat e vullkanëve dhe ne ato vende ku bëhët shpartallimi i substancave organike. Perfitohet: nëse ne klorurin e amonit veprojmë me baza te forta. 2. sipas menyres se dytë perfitohet nëse bëjmë sintezen e azotit me hidrogjen. Amoniaku është gaz pa ngjyre me ere karakteristike ne atmosfere me amoniak na lotojnë sytë. Tretet në ujë dhe formon acidin nitrik. Perdoret në industri per mbushjen e motorëve te frigoriferave. Prej amoniakut fitohen plehërat artificiale. ACIDI NITRIK HNO3 në natyre nuk gjindet por perfitohet ne industri nese ne dioksidin e azotit veprohet me ujë. Acidi është substancë e lengtë pa ngjyre me ere karakteristike me shije të thartë ku e vertetojmë me leter te lakmusit i tretshem ne une. Perdoret në industri per perfitimin e substancave te ndryshme.

Fosfori

Fosfori eshte elemente i cili ne natyre gjendet i lire.Ai gjendet ne formen te tri modifikimeve alotropike fosfori i bardhe fosfori i kuq fosfori i zi,fosfori eshte elemente i cili ne natyre gjendet i lire. Fosfori i bardh esht shum i helmueshem,avuj t fosforit nese ndikoj ne frymarrjen e njeriut dhe mund te vdes.Fosforin e kuq nese e nxejm ne temperatura shum te larta edhe e ftohim shpejt formohet fosfori i bardh . Acidi fosforik esht nje nder acidet me te rendesishme pas acidi sulfurik me se shpeshti te minerali i fosforitit.Acidi fosforik ne industri perfitohet me bashkveprimin e acidit sulfurik edhe minerralet e fosforitit.sa3(po4).Acidi fosforik ne temperatura te larta esht substance kristalore dhe shkrihet ne 42 c,trete ne uj leht.Acidi fosforik esht acid tre bazik ose treopotnik (permban 3 atome te H NE MOLEKULE.p:sh me natrium formon tri lloje kriperash ,dihidrogjen fosfati i natriumit.hidrogjen fosfati i natriumit dhe fosfati i natriumit.fosfori ben pjes ne gr:biogjen dhe esht i nevojshme per qeniet e gjalla. Fosfori esht i nevojshem per zhvillimin e bimeve sidomos ne kohen e lulzimit nesa ato nuk kan fosfor ato bien para se te piqen , dhe nuk permbajn as karbohidrate e as proteina .Fosfor permbajne dhembet edhe eshtrat kurrizore. Fosfori ne natyr nuk egziston ne gjendje elementare por ne form te komponimeve te shumta.Minerali me i njohur eshte fosfori.Edhe fosfori esht i rendesishem per jeten e bimeve keshtu qe duhet te shtuhet ne tok ne form te disa komponimeve si pleh mineral.Rreth 1% te mases se trupit te njeriut perben fosfori ne form te komponimevete ndryshme. Fosfori eshte jometal,qe ne kushte standarde esht ne gjendje te ngurt agregate.Ne varsi te menyres se lidhjes se atomeve te fosforit ne mes vete,ai mun te egzistoi ne tri forma.

Karboni Karboni është një element kimik i tabelës periodike që ka

simbolin kimik C dhe numër atomik 6. Është një jometal katërvalent. Atomi i karbonit është në gjendje të lirë ose si pjesë përbërëse e komponimeve të tij karbonateve. Mund të shfaqet në tri forma hibridizimi si: sp³,sp² dhe sp.Karboni sp (formë ekzotike e cila për mometin merret vetëm në laborator nëpermjet disa teknikave të sofistikuara fizike me breza molekulare supersonike) Karboni gjendet ne te gjithë botën organike dhe është baza e kimisë organike. Ky jometal mund te lidhet me veten dhe me shumë elemente të tjerë (formon mbi 10 milion përberje). Kur lidhet me oksigjenin formon dioksidin e karbonit i cili është jetesor per rritjen e bimëve. Me hidrogjenin formon hidrokarburet të cilat janë të domosdoshme për industrinë. Me oksigjenin dhe hidrogjenin formon disa përberje mes të cilave acidet yndyror thelbesore për jetën dhe esteret te cilat i japin shije shume frutave.

Alotropia

Katër alotropet e karbonit jane: karboni ammorf, diamanti, grafiti dhe fulereni.

KARBONI AMOROF Karboni amorf, në formen e tij amorfe

karboni është kryesiht grafit por nuk ruan strukturen kristalore. Është i pranishem si pluhur që formon përbërësit kryesor të substancave si karboni dhe bloza.

DIAMANTI Diamanti, në trysni shume të larte karboni

formon diamantin, ku një atom është i lidhur me ketër të tjerë. Diamantet kanë të njëjtën strukturë kubike si silici dhe germaniumi dhe falë forcës së lidhjes kimike karbon-karbon është së bashku me nitrurin e borit substanca më e fortë përsa i përket rezistencës. Tranzicioni i grafitit në temperaturë ambienti është aq i ngadalshëm sa nuk vihet re. Në kushte të caktuara, karboni, kristalizohet si Lonsdaleit, një formë e njgjajshme me diamantin por me strukturë hekzagonale.

JU FALEMINDERIT

PUNUAN:ERZA KOLLQAKUDHURATA BACOVIQ