! ΐ ! Γ 2 Γ ί ί M A U R IC E M E R L E A U -P O N T Y

ΕΙΣΗ ΓΗ ΣΗ Κ ΑΙ ΕΚΛΟΓΗ ΚΕΙΜ ΕΝΩΝ ΑΠΟ Τ Η Μ ΙΜ ΙΚΑ Κ Ρ Α Ν Α Κ Η

Χ ρ ο ν ι κ ά

ΣΧΟΛΙΑ - Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ - Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ZQH - ΜΑΡΤΥΡΙ­ΕΣ - ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ - ΔΕΛΤΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ - Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΟΝ ΛΙΕΘΝΗ ΟΡΙΖΟΝΤΑ

Ψ Υ Γ Ε Ι Ο

niTZDZ

ΤΙΜΗ ΔΡΧ. 20

smso

ΜΙΝ

ΩΣ»

11

/64Ε

'

2 ΦΟΡΕΣ ΤΟΝ ΜΗΝΑ Η ΧΡΥΣΗ ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΜΕ ΤΑ ΥΠΕΡΩΚΕΑΝΙΑ

"ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ,,τό νεότερο καί πολυτελέστερο υπερωκεάνιο 26.300 τόννον

"ΟΛΥΜΠΙΑ,,τό πλωτό άνάκτορο των ωκεανών 23.000 τόννων

Άπό τόν Μάρτιο τοϋ 1965 δύο φορές τόν μήνα

ΑΓ ΕΥΡΩΠΗΝ ΣΙΚΕΛΙΑ - ΝΕΑΠΟΛΙ - ΛΙΣΣΑΒΩΝΑ ΑΓ ΑΜΕΡΙΚΗΝ ΧΑΛΙΦΑΞ-ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ καί τό 3ήμερο RELAX ΚΥΠΡΟΣ-ΙΣΡΑΗΛ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΕ ΑΠΟ ΤΠΡΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΖΑΧ ΜΕ ΤΑ ΥΠΕΡΩΚΕΑΝΙΑ "ΒΑΖΙΑΙΖΖΑ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ,, "ΟΛΥΜΠΙΑ,, ΠΑΤΕ ΜΕ ΤΟ ΕΝΑ · ΓΥΡΝΑΤΕ ΜΕ ΤΟ ΑΛΛΟ

Γ Ε Ν . Π Ρ Α Κ Τ Ο Ρ Ε Σ : Γ Ε Ν Ι Κ Η Α Τ Μ Ο Π Λ Ο Γ Α Τ Η 2 Ε Λ λ Α Δ Ο Ι « , Ε .

Π Ε Ι Ρ Α Ι Ε Τ Σ : Α Κ Τ Η Μ Ι Α Ο Υ Α Η 1 7 - 1 9 Τ Η Λ . 4 7 0 . 2 7 1 Α Ι Α Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Α Σ Κ Α Ι Ε Ι Σ Ι Τ Η Ρ Ι Α Α Π Ο Τ Α Θ Η Τ Ε Σ Τ Ο Ν Τ Α Ξ Ι Δ Ι Ω Τ Ι Κ Ο Σ Α Σ Π Ρ Α Κ Τ Ο Ρ Α

ΣΤΟΥΣ ΙΔΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΟΠΟΥ, ΠΡΙΝ 2500 ΧΡΟ­ΝΙΑ, ΠΡΩΊΌΔΙΔΑΧΘΗ- ΚΕ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ

ΟΠΟΥ ΘΑ ΣΥΝΑΝΤΗ­ΘΟΥΝ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΚΑΛΛΙ­

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

ΘΑ ΓΙΝΗ, ΤΟ 1965, ΜΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Τ Ο Υ Δ Ι Ε ­

ΘΝΟΥΣ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

-■ ' Λ ",ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ 670 ΕΚΔΗ­ΛΩΣΕΩΝ ΠΟΥ ΘΑ ΚΑΛΥ-

ΨΟΥΝ 50 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ

ΠΟΛΕΙΣ

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜ ΟΥ ΟΡΓΑΝΩ­

ΝΕΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Φ ΕΣΤΙΒΑΛ

ΕΙΣ ΟΛΗΝ ΤΙΙΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ

ΔΗΛΟΥ, ΔΕΛΦΩΝ, ΔΩΔΩΝΗΣ, ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ, ΕΡΕΤΡ Ι­

ΑΣ, ΘΑΣΟΥ, ΦΙΛΙΠΠΩΝ, ΕΙΣ ΤΟ ΑΜΦΙΑΡΑΕΙΟΝ ΩΣ

ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟ ΩΔΕΙΟΝ ΗΡΩΔΟΥ ΑΤΤΙΚΟΥ

ψ · ί

ι τΚΑΙ ΘΑ ΚΑ- ΤΑΥΓΑΣΗ ΤΟΝ

ΚΟΣΜΟ ΤΟ ΣΥΝΘΙΙΜΑ :

«ΕΛΛΑΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΠΝΕΥΜΑ»

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΣΥΝΔΕΟΥΝ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΝ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΝ

Η ΠΡΟΤΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣ1 ΤΗΣ ΧΟΡΑΣ ΜΑΣ

ΠΑΝΩ ΑΠΟ 4 1)2 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΚΙΛΟΒΑΤΩΡΕΣ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΣ Δ.Ε.Η.

ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΡΕΧΟΝ ΕΤΟΣ

’Εντός του τρέχοντος έτους θά αύξηθή κατά 54% ή ισχύς των έγκαταστάσεων τής ΔΕΗ. Μέχρι τοΰ 1968 θά έχουν ήλεκτρικόν ρεΟμα τά 90% τοΰ έλληνικοΰ πλη&υσμοΰ. ‘Η ΔΕΗ έτοιμη νά άνταττοκριθή είς δλας τάς άξιώσεις τής έπιταχυνομένης άναπτύξεως τής χώρας.

ΤΑ ΝΕΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Στόν Τεχνικό Τομέα πρώτο πρόβλημα τής ΔΕΗ εΐναι ή έξασφάλισις των άπαραιτήτων γ ιά την κάλυψιν των άναγκών τής χώρας εγκαταστάσεων Παραγωγής καί Μεταφοράς ηλεκτρι­κής ένεργείας. Μ ία εικόνα του προβλήματος αύτοΰ καί τών σχε­τικών υποχρεώσεων τής ΔΕΗ παρέχει τό γεγονός, δτι μέσα στό 1965 τό Διασυνδεδεμένο ’Εθνικό μας Σύστημα θά ένισχυθή μέ νέες μονάδες συνολικής Ισχύος 425 μεγαβάτ, δηλαδή δση ήταν ή συνολική του δυναμικότης κατά τό έτος 1958. "Ετσι ή συνο­λική έγκατεστημένη ισχύς άπό 785 θά γίνη 1.210 μεγαβάτ, αυ­ξάνοντας κατά 54%. Αί ύπηρεσίαι τής ΔΕΗ άποδύονται σήμερα σέ μ ία πυρετώδη προσπάθεια γ ιά νά φέρουν έγκαίρως είς πέρας ολες τ ί ς ύπό κατασκευήν ευρισκόμενες μεγάλες μονάδες καί τ ί ς α ντί­στοιχες γραμμές μεταφοράς. ‘Η II άτμοηλεκτρική μονάς τής ΛΙΠΤΟΛ (33 Μ εγαβάττ) ένίσχυσε τό Έθνικόν Σύστημα κατά τό τέλος τοΰ παρελθόντος Μ αρτίου, έντός τοϋ προσεχούς φθινο­πώρου θά είσέλθουν είς αυτό αί ότμοηλεκτρικαί μονάδες III Πτολεμαίδος (125 Μ εγαβάττ) καί VII ‘Α γίου Γεωργίου Κερατσι- νίου (60 Μ εγαβάττ), κατά τό τέλος δέ τοΰ χρόνου προβλέπε- ται δτι θά τεθοΰν είς λειτουργίαν αί δύο πρώται υδροηλεκτρικοί μονάδες τών Κρεμαστών (110 Μ εγαβάττ έκάστη), τοϋ πρώτου μεγάλου υδροηλεκτρικού έργου έπ ί τοΰ ποταμοΰ ’Αχελώου, ό ό­ποιος πρόκειται νά άποτελέση τελικά, μέ τούς περισσοτέρους ε π ’ αύτοΰ σταθμούς (Κ αστράκι, Αυλάκι κ .λ .π .) , γ ιά πολλά χρόνια τήν σπονδυλική στήλη τοΰ ’Εθνικού μας Συστήματος. Δύο ακό­μη ιδίες μονάδες τών Κρεμαστών θά είσέλθουν είς τό Σύστημα κατά τήν "Ανοιξη τοΰ 1966. 'Η συνολική δαπάνη δλων τών προηγουμένως άναφερθέντων έργων θά όνέλθη σέ 105.000.000 $ ή 3 .1 5 0 .0 0 0 .0 0 0 δρχ. Σ τά έργα αυτά πρέπει νά προστεθή καί ή άποπεράτω σις τής κατασκευής νέων ή ένισχύσεως διά προσθέτων μονάδων ήδη υπαρχόντων Τοπικών Σταθμών Παραγω­γής, πού έξυπηρετοΰν περιοχές τής χώρας, ευρισκόμενες έξω τοΰ Διασυνδεδεμένου Έθνικοΰ Συστήματος. Ταυτόχρονα μέ τ ί ς μονάδες προχωρεί καί ή κατασκευή τών γραμμών μεταφοράς (τά­σεως 150 Κ ιλοβόλτ), πού χρειάζονται γ ιά τήν ένταξή των μέσα στό Διασυνδεδεμένο ’Εθνικό μας Σύστημα, άπό Πτολεμαΐδα είς Λαμίαν καί Θεσσαλονίκην, άπό Λαμίαν καί Κρεμαστά είς έργοστάσιον ’Αλουμινίου καί άπό Κρεμαστά είς Λαμίαν, συνολι­κού μήκους 680 χιλιομέτρων καί όλικής δαπάνης 12 .000.000 $ ή 360 .000 .000 δρχ. ’Ε π ίσης έντός τοΰ 1965 έτέθησαν ή θά τε­θοΰν είς λειτουργίαν νέοι μεγάλοι ‘Υποσταθμοί 150)15 Κιλοβόλτ καί 6 6 )15 Κιλοβόλτ όλικής δαπάνης 63 .000 .000 δρχ. ώς καί έπεκτάσεις υπαρχόντων ‘Υποσταθμών συνολικής άξ ίας 54 .000. 000 δρχ.

Μέ τόν έξοπλισμό αυτό προβλέπεται συνολική παραγω γή ήλεκτρικής ένεργείας τοΰ 1965 4 .77 5 .0 0 0 .0 0 0 Κιλοβατωρών « α ί πώλησις 4 .2 1 5 .000 .000 Κιλοβατωρών, μέ έσοδα 3 .350 .000 .

000 δρχ. έναντι άντιστοίχω ν άριθμών τοΰ 1964 3 .7 0 6 .0 0 0 .0 0 0 ) 3 .21 8 .0 0 0 .0 0 0 Κιλοβατώρες καί 2 .7 6 0 .0 0 0 .0 0 0 δρχ.

ΤΑ ΔΙΚΤΥΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ

Δεύτερο μεγάλο τεχνικό πρόβλημα είναι ή έξάπλω σις τών δικτύων διανομής μέσης καί χαμηλής τάσεω ς, πού θά δώσου* τήν ηλεκτρική ενέργεια σ ’ δλους τούς καταναλωτάς, τόσο στήν β ιομηχανία καί β ιοτεχνία , δσο καί σ τά σ π ίτ ια καί τά χωράφια τοΰ τελευταίου χωριοΰ τής Ε λλά δος. ‘Η Έ π ιχ ε ίρ η σ ις καταβάλ­λει ήδη άπό τόν προηγούμενο χρόνο υπεράνθρωπες προσπάθειες γ ιά νά φέρη σέ πέρας μέχρι τοΰ τέλους τοΰ 1965 τό μεγαλειώ­δες πρόγραμμα ήλεκτροδοτήσεως τής υπαίθρου, τήν έκτέλεσι τοΰ όποιου ζήτησε άπό τήν ΔΕΗ ή Κυβέρνησις τής χώρας κατά τά μέσα τοΰ παρελθόντος έτους, παρέχοντας εις αυτήν καί δάνειον εκ 200 .000 .000 δρχ. μέ τόκον 1% μόνον. Σύμφωνα μέ τό πρό- γραμμα αυτό, συνολικοΰ ίίψους δαπάνης 500 .000 .000 δρχ. τό ό­ποιον έχομε κάθε λόγο νά πιστεύουμε πώ ς θά πραγματοποιηθή είς τό άκέραιον, θά ηλεκτροδοτηθούν 874 νέα χωριά καί οικισμοί (μεταξύ τών όποιων 83 άκριτικές Κ οινότητες), μέ συνολικό πλη- θυσμό 540.000 κατοίκων. Πρός τόν σκοπόν αύτόν κατασκευά­ζονται δίκτυα διανομής συνολικού μήκους 5.000 χιλιομέτρων, έκ τών όποιων 2.300 χ ιλιόμ. μέσης (15 Κιλοβόλτ) καί 2 .700 χι- λ ιόμ ., χαμηλής τάσεως (0 ,4 Κ ιλοβόλτ). ’Α πό τό πρόγραμμα αύτό ωφελείται σέ μεγάλο βαθμό καί ή γεω ργία μας, πού άπο- κτά τήν εύλογία τής ήλεκτραντλήσεως. "Ενα άκόμη πρόβλημα δ ια ­νομής άποτελοΰν τά π α λα ιά δίκτυα τών πόλεων τής επαρχιακής Ε λλά δος, τά όποια παρέλαβε ή ΔΕΗ άπό τ ίς έξαγορασθεΐσες ιδι­ωτικές έπιχειρήσεις καί τά όποια μή άνταποκρινόμενα πλέον είς τάς σημερινάς άνάγκας εξηλεκτρισμού, πρέπει νά άνανεωθοΰν. Τό πρόβλημα τοΰτο, πού ή ΔΕΗ εΤναι άποφασισμένη νά έπιλύση γρήγορα, δημιουργεί επιπρόσθετες ά πα ιτήσεις σ τ ίς ύπηρεσίες μας καί προϋποθέτει τή διάθεσι ποσού τής τάξεως τών 400 . 000 .000 δρχ.

Στόν τομέα τής διανομής άνήκει καί ή έξασφάλισις έπαρ- κείας στή μείζονα Περιφέρεια Πρωτευούσης, δπου ή αΐίξησις τών άναγκών έξυπηρετήσεως έχει λάβει τά τελευταία χρόνια άλμα- τώδη ρυθμό. ‘Η σημερινή Δ ιο ίκησις τής Έ π ιχειρήσεω ς έχει θέσει ώς αντικειμενικό της σκοπό τήν οριστική έπίλυσι τού προβλή­ματος αύτοΰ μέ μιά συστηματική προσπάθεια κλιμακωμένη στά τρ ία χρόνια 1965— 67. Προβλέπεται, δτι θά άπαιτηθοΰν συνο- λικώς περί τά 3 .00 0 .0 0 0 .0 0 0 δρχ., έκ τών όποιων 630 .000 .000 κατά τό 1965. Έ κ παραλλήλου εκπονείται άπό καιρό ένα με­γάλο πρόγραμμα κατασκευής νέου Συστήματος Δ ιανομής, προορι- ζομένου νά καλύψη δλες τ ι ς μελλοντικές άνάγκες τής Πρωτευού­σης. Τό σύστημα αύτό, κατά τήν μελέτη τοΰ όποιου έχομε τήν πολύτιμη βοήθεια τής άδελφής Γαλλικής Έ πιχειρήσεω ς Electri­city de France, θά άρχίση τιθέμενο σέ λειτουργία τ ίς άρχές τού 1968, θά εΤναι δέ άπό τά π ιό συγχρονισμένα συστήματα τοΰ κόσμου.

(Ά π ό τήν ομιλίαν πρός τούς έκπροσώπους τού τύπου του Γεν. Διευθυντοΰ τής ΔΕΗ καθηγητοΰ κ. Ν. Δ ήμο- πούλου).

ΕΠΟΧΕΣ ΙΟΥΛΙΟΣ 1965, 27Διευθυντής: ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

Σύμβουλοι : ΓΙΟΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ Κ. Θ. ΔΗΜΑΡΑΣ ΓΙΟΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ Κ. ΣΚΑΛΙΟΡΑΣ Λ. Β. ΚΑΡΑΠΑΝΑΓΙΟΤΗΣ X. Δ. ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ

ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

ΠΝΕΥΜ ΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΓΙΩΡΓΟΥ Κ. ΓΑΤΟΥ : ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΛΜΟΥ-

ΖΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΔ. ΒΕΝΙΖΕΛΟ 3

ERNST BLOCH : ΔΙΔΥΜΟ ΚΑΤΑΥΓΑΣΜΑ : ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ

ΣΥΝΟΛΟ 14

Γ. ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ : ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑ (Ποίημα) 17

Β. I. ΦΙΛΙΑ : ΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

ΤΩΝ ΗΓΕΣΙΩΝ - Α' 20

ΧΙΡΟΣΙ ΚΙΚΟΥΤΣΙ : Ο ΕΡΩΤΑΣ ΤΟΥ ΤΟΤΖΟΥΡΟ (Διήγημα) 28

IAN ΚΟΤΤ : ΤΑ ΔΥΟ ΠΑΡΑΔΟΞΑ ΤΟΥ «ΟΘΕΛΔΟΥ» 35

Ξ. ΛΕΥΚΟΠΑΡΙΔΗ : ΟΙ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ» ΤΟΥ Κ Ο Δ Ρ ΙΚ Α -Β ' 46

I. Γ. ΣΧΙΝΑ : ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ 53

Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Α

Σ Χ Ο Λ Ι Α 56

Κ ΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ Α ΚΡΙΣΙΕΣ - ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΤΗΤΕΣ - ΣΥΓΧΥΣΗ ΦΡΕΝΩΝ - ΑΡΙΘΜ ΟΙ

Η Α Ρ Χ Α Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α 57

Γ ΙΡΖ Ι ΦΡΕΑ : ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ

Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Ζ Ω Η 61

Γ. Ν. ΑΜΠΟΤ : Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Μ Α Ρ Τ Υ Ρ Ι Ε Σ 64

ANATOLE S H U B : Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛΩφ

ΤΑ Β Ι Β Λ Ι Α

Γ. Θέμελη: ΤΟ ΔΙΧΤΥ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ, A n d re L a m o u c h e : D’ U N E M O RALE D E L’ AMOUR A U N E SO C IO L O G IE D E LA RAISON , A. Μ. Μ ιχαηλίδη - Νουάρου: ΔΟΜΗ ΕΝΟ Σ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΜΥΘΟΥ,

A. Ν. Καλόγερό: Η Ο ΡΓΑ Ν Ω ΣΙΣ ΤΗΣ ΕΠ ΙΣΤΗ Μ Ο Ν ΙΚ Η Σ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΗΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ.

Κ ρ ι τ ι κ έ ς

ΚΩΣΤΑ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ, ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΟΥΡΕΛΟΥ, Ο. Δ. ΓΕΡΟΥ, Ο. Τ Α ΣΙΟ Υ 6 6

ΔΕΛΤΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 76

X. Κ. Μ ΠΟΥΣΜ ΠΟΥΡΕΛΗ: ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 77

Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΟΝ ΔΙΕΘΝΗ ΟΡΙΖΟΝΤΑ 78

ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ 81

Ό Ι ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ 82

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ 82

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ: Μ. MERLEAU ΡΟΝΤΥ

ΕΙσήγηση καί έκλογή κειμένων ΜΙΜΙΚΑΣ ΚΡΑΝΑΚΗ

Διεύθυνση : Χρήστου Λαδά 3 Τηλέφωνα : 237.283 — 230.221

Σ Υ Ν Δ Ρ Ο Μ Ε Σ ’Εσωτερικού : ‘Ε τήσια δρχ. 200, έξαμηνιαία δρχ. 100

Σπουδαστές0' ! Ετήσια ®ΡΧ· '5 0 (καταβλητέα σέ τρεις δόσεις)Μαθητές I 'Ε ξαμηνια ία δρχ. 75

’Εξωτερικού : ’Ε τήσια δρχ. 260, έξαμηνιαία δρχ. 130 (Ή ίποοτολή Acpoit»· Σπουδαστές κλπ. : ’Ε τήσια δρχ. 210, έξαμηνιαία δρχ. 105 *"

ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ, ΕΙΤ Ε ΔΗΜ ΟΣΙΕΥΟΝΤΑΙ, Ε ΙΤ Ε Ο Χ Ι, ΔΕΝ ΕΠΙ ΣΤΡΕΦΟΝΤΑΙ

Η ΑΝΑΔΗΜ ΟΣΙΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ, ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΞΕΝΩΝ, ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ

ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ

ΔΡΧ. 20

Υπεύθυνοι . Διευθυντής: ΑΓΓ. ΤΕΡΖΑ Κ Η Σ, Π ιπίνου 40 συμφώνως τώ Νόμω · Τυπογραφείου: X. ΤΣΑΡΜ ΠΟΠΟΥΛΟΣ, Βασ. Παύλον 106

ΕΚΔΟΤΗΣ : X. Δ. ΛΛΜΠΡΑΚΗΣ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ε ΤΟΜΟΥΤά ΔΟΚΙΜΙΑ - ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ καί τά ΧΡΟΝΙΚΑ ύπ οδ ια ιροϋντα ι σέ κ α τη γο ρ ίε ς ά νά λ ο γα μ έ τό θέμ α . β 01 κ α τη γο ρ ίε ς καταχω ροϋντα ι κ α τ ' άλφ αβητική σειρά β Τά ΒΙΒΛΙΑ τα ξ ινο μ ο ύ ντα ι κατά ε ίδη . Τά ε ίδ η κατ άλφ αβητική σ ειρά · "Ολα τά κ ε ίμ εν α κατα χω ροϋντα ι κατά σειρά δημ οσιεύσ εω ς · Ό π ρώ τος ά ρ ιθμός

π α ρ α πέμ π ει στό τ ε ύ χ ο ς , ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς στή σ ελ ίδα .

ΔΟΚΙΜΙΑ - ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ

ΑΙσθητική

Μιά άποψη γ ιά τό σ ύγχρ ο νο π ερ ιβ ά λ λ ο ν (Δ. Α. Φ ατοΰρος) 22 22

Ή έ λ λ ο γ ο ς εύ σ π λ α χν ία ο τό ν Ν τάντε (Um­berto Cianciolo) 2 5 — 14

Ν τά ντε: Δύο δ ιδ ά γ μ α τα (Τ. S. Eliot) 25 — 20 Ή άπώ λεια καί Λ άνα ζή τησ η τοΟ «έγώ» στό

έ ρ γ ο τού Max Frisch (θ . Κ ιτσόπουλος) 25 — 49 01 « 'Ε φ η μ ερ ίδες» το ϋ Κοδρικά - Α ' (Ξ. Λευ-

κ ο πα ρ ίδη ς) 26 -- 32

Βιολογία

Μ ερικές σ κέψ εις γ ιά τή θετικ ή ευ γ ο ν ικ ή(Catherine Roberts) 26 — 23

Κοινωνιολογία

Ό Max Weber καί οΐ σ ύ γ χ ρ ο ν ε ς κο ινω νικέςέπ ισ τή μ ες (Mix. Γ. Κ υπραΐος) 2 1 — 46

22 - 4823 - 5424 - 52

Νομική

Ή έ λ ευ θ ερ ία καί τό σ ύγχρ ο νο δίκαιο (Ν.Σ . Π απαντω ν(ου) 24 — 23

Παιδεία

Τό π ρ ό βλ η μ α τή ς π ο λ ιτικ ή ς ά γω γή ς (Π. Α.Π απαδάτος) 25 — 36

26 - 41Τά έ ρ γ α υ π ο δο μ ή ς σ τή ν π α ιδε ία (X. Μαλε-

β ίτο η ς) 26 - 53

Φιλοσοφία

Ζ άν - Πώλ Σ ά ρ τρ : Τό Ε ίναι καί τό Μ ηδέν("Ε λ λη Λ αμπρίδη) 21 — 31

Ό ά νθρω πος καί ή Ιστορία (Κ. I. Δεσποτό-π ο υ λ ο ς) 2 3 — 3

•Η «Κριτική τού δ ια λεκ τικο ύ λογισμού» (Ή στροφή το ύ Ζ άν · Πώλ Σ ά ρ τρ ("Ε λ λη Λαμ­π ρ ίδ η ) 2 3 - 3 1

Ό ά νθρ ω π ο ς στή φιλοσοφική σκέψη τού 17ου αΙώνα (Ferdinand AlquiS) 26 — 43

ΤΙ ε ίνα ι ή φ ιλοσ οφ ία ; (Martin Heidegger) 26 — 3

Φυσική J ι

Ή ά ρ χή τή ς ά β εθ α ιό τη τα ς στή σ ύ γχρ ο νηφυσική (Γ. Β ουμ βλ ινόπουλος) 21 — 41

Διάφορα

Μ εσογειακό Η μ ερ ο λ ό γ ιο (Ρ ό δ η ς Ρ ο ϋ φ ο ς) 21 — 26 Θ. Σ. Ε. Σ ε λ ίδ ε ς άπό έ ν α Η μ ερ ο λ ό γ ιο

(Γ ιώ ργος Σ ε φ έ ρ η ς ) 2 2 — 3Ό άνθρω πος Ο ύναμοΰνο (Jean Cassou) 23 — 26’Ερω τικός Ιηποτικός κώ δικας τού 12ου αίώνα

(Δ. Ο. Θ οιβ ιδόπουλος) 24 — 30

Φιλολογία

01 συμπτώ σεις ο τή ν Ιστορία τώ ν γρα μ μ άτω ν καί στήν Ιστορία τώ ν Ιδεών (Κ. 0 . Δη- μ α ρ ά ς)

Τρία π ερ ιφ ερ ε ια κ ά κ ε ίμ ε ν α τοΰ Θ. Σ . "Ε λιοτ (Γ. Π. Σ α β θ ίδ η ς)

ΤΙ ά ν θέλο ι ό σ π ερ μ ο λ ό γο ς οΟτος λ έ γ ε ιν ; Τ. S. Eliot (1888 - 1965) (Ζήσιμος Λ ορεν- τ ζ ά το ς )

Τό ν έ ο μυθιστόρημα καί ή Ναταλί Σαρρώ τ (ΜιμΙκα Κ ρανάκη - Yvon Belaval)

Σ υ λλ ο γ ικ ά φ α ινό μ ενα τ ή ς π α ιδ ε ία ς (Κ. θ . Δ ημαράς)

Dante Alighieri (1265 - 1965) (Τ. Κ. Παπα- τσ ώ νης)

21 - 22

22 - 12

22 - 16

2 3 - 1 1 24 - 42

24 - 17

2 5 - 32 6 - 1 1

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ

Karl Marx (Jean Desanti) 2 1 — 82Hegel (Alfred von Martin) 22 — 84Kierkegaard (Jean Brun) 23 — 85Nietzsche (Henri Birault) 24 — 85Heidegger (Ν έλλη Σ α β ερ ιά δ ο υ ) 25 - 76Gabriel Marcel (Β ασΙλης Ο ράγκος) 26 - 88

ΕΡΕΥΝΕΣ

Ή Μετανάστευση: Εύλογία ̂ κατάρα;

’ Ε π ι μ έ λ ε ι α : Ή λ ία ς Δ η μη τράς(Ή σ ύ γχρ ο νη παγκόσμια μ ετα νά σ τευσ η ) 21 — 5(Μ εθοδολογικό σημείω μα) 22 — 32(Θ έμα ά νεξ ά ν τλ η το ) 23 — 38

2 «ΕΠΟΧΕΣ» - ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ε* ΤΟΜΟΥ

' Α π α ν τ ο Ο ν ο I : ά π ό τ ή Μ ό σ χ α

Γ. I. Μ αΰρος (Ε ίοαγω γή σ' έ ν α κοινω νικό καίοίκο νομ ικό πρ ό βλημ α ) 21 — 3(Σ υμπεράσ μα τα ) 2 4 — 10

Νικ. Π ολύζος (Σ ύντομο Ιστορικό τή ς έλλη νι-κ ή ς μ ετα νά σ τευ σ η ς) 2 1 — 11

Παν. Κ α νελλό π ο υλο ς 22 — 32Ά ρ . Π ρω τοπαπαδάκης 22 — 34Ά ν δ ρ . Π απανδρέου 22 -- 35Ή λ ία ς Ή λιοϋ 22 - 37'Ιω ά ν ν η ς Στ. Π εσ μ αζόγλου 22 — 39’Α δα μά ντιος Π επ ελά σ η ς 22 — 40Έ μ μ α ν . Μ άρκογλου 22 — 42Γ εώ ρ γ ιο ς Δ ρ ά κος 22 — 43Χ ρήοτος Π α νά γο ς 22 — 44Ό ρ έ σ τη ς Χ ατζηβασιλείου 22 — 45Κώστας Π αοαϊω άννου 22 — 46 Λ ουκάς Π άτρας (Σ ύ γχρ ο ν η προβληματική τή ς

μ ετα νά σ τευσ η ς) 23 — 38 Κώστας Δ ρ α γώ να ς (Αϊτια τή ς μ ετα νά σ τευ σ η ς

τοΰ άγρστιικοϋ πληθυσμού) 23 — 40 ’Ιω άννης Ά φ ε ν τά κ η ς ("Ε ξ ο δ ο ς τοϋ π λεονά -

ζ ο ν το ς άγρ ο τικ ο ΰ πληθυσμού) 23 — 42 'Α πόστολος Β ο γ ια τζή ς ( 'Α νά γκ η όργανω μ έ-

ν η ς προσω ρινής μ ετα ν ά σ τευ σ η ς) 23 — 43 Δ. Π. Κ α ρ άγ ιω ρ γας (Πώς μ π ορεϊ ν ά σ τα μα ­

τή σ ει ή μ ετανά σ τευσ η) 23 — 44 Marion Roemer (01 "Ε λ λ η ν ες στήν Ε λ β ε τ ία ) 23 — 46 Georg Mai (01 τετρακόσιο ι "Ε λ λ η ν ες τού έρ-

γοστασ ίου μ α ς ) 23 — 48 Σωτ. Ά γ α π η τ ίδ η ς (Μ ετανάστευση καί μετανα-

σ τευτικό σ υνά λλ α γμ α ) 25 — 54 I. Μ. Β αρβιτσιώ της (Π αρελθόν καί μ έ λ λ ο ν

τή ς μ ετα νά σ τευσ η ς) 26 — 52 Π ροβλήματα τώ ν 'Ε λλή νω ν μετανα σ τώ ν στή

Δυτική Εύρώπη 21 — 13

01 μ ετα ν ά σ τες μ ιλο ύν γ ιά τή μ ετα νά σ τευσ η 21 — 1601 ώποψήφιοι μ ε τα ν ά σ τε ς γρ ά φ ο υ ν 2 1 — 20Δ ράματα τ ή ς μ ετα νά σ τευ σ η ς 23 — 4801 μ ετα ν ά σ τες γ ρ ά φ ο υ ν 23 — 50

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Τό χτικ ιό (Μ ένης Κ ο υ μ α νταρ έα ς) 2 1 — 36"Ε να ο ύ γ χ ρ ο ν ο π ρ ο ϊό ν (Κώστας Τ α χτο ή ς) 22 - 28’Α ν τα ύ γ ε ιε ς στή σ τά χτη (Ν ίκος Κ ά ο δαγλη ς) 2 3 — 17'Ε πιστροφή (Μήτσος Δ ε ιλ ινό ς) 23 — 52Τά « 'Ε τεροθαλή» (Ό δ υ σ ο έ α ς ’Ε λύ τη ς) 24 — 3Ή κ αμ πά να (Κ. Γ εω ργουσ όπουλος) 24 — 37 ’Ο δύσσειας Δ ' (Ν. Κ α ζα ντζά κ η ς — I. θ . Κα-

κ ρ ιδή ς) 25 — 22Ό τε λ ε υ τα ίο ς π ό λ εμ ο ς (Γ ιώ ργος © εοτοκάς) 25 — 29Τό τ έ λ ε ιο προσω πείο (Τ ζίνα Π ολίτη) 26 — 29

ΧΡΟΝΙΚΑ

Γράμμα

ά π ό τ ή Ρ ώ μ η

Τά λ ο γο τεχ ν ικ ά βρ α βεία τού 1964 (GiuseppeTedeschi) 2 1 — 58

ά π ό τ ό Λ ο ν δ ί ν ο

Δύο βιβλία γ ιά τή ν ‘Ε λλάδα (Ian Scott - Kil-vert) 22 - 59

Ούίνστων Τσώρτοιλ (Ian Scott - Kilvert) 24 — 61

Ό Τ ολστόϊ σ τόν κ ινημ ατογράφ ο (Ε ύγκ έν ι Ν τβόρνικοφ) 24

Ό ’Αντίλογος

’Εξουσία καί δ ια νο ο ύ μ ενο ι (Γ εράσ ιμ ος Λυ· κ ια ρδό π ο υλο ς) 22

‘Η ’Αρχαιολογία

Ό Π αρθενώ ν δ ια ψ εύδει (Κώστας Η. Μπίρης) 26 Ή Π ύλος το ϋ Ν έσταρος (Ν. Δ ιονυσόπουλος) 26

Ή Εκπαίδευση

Τά κλασικά κ ε ίμ ε ν α καί τό π ν εϋ μ α τή ς ν έ α ς π α ιδ ε ία ς (Γ ιά ννη ς Ί ω α ν ν ίδ η ς - Οαληριώ- τη ς) 26

Ή ’Επιστήμη

Ή Ιατρική έκ π α ίδ ευ ο η (Μ ικές Π αϊδούσης) 24 Δ έκα χρό ν ια άπό τό ν θ ά να το το ύ Α. Ο λέμιγκ

(Ί π π . Α. Γ ια τζίδη ς) 24

Τό θέατρο

Συνομ ιλ ία μ έ τό ν Π ήτερ Χώλλ

Ή Μουσική

Σ ύ γ χ ρ ο ν α έ ρ γ α ο τή Β ενετ ία (Andr6 Boucou- rechliev)

Ή Πνευματική Ζωή

Ό Μ οντιλιάνι πού γνώ ρισα ("Α ννα Ά χμ ά - τοβα)

Χ ρονικό τή ς Σ όφ ια ς (Γ. Ν. "Α μποτ)

21 -

21

2323

Ή Πολιτική Σκέψη

Τό Κ υπριακό |έ ξ ά φ ορμή ς έ ν ό ς β ιβλ ίου (I. Σ ιώ της) 25

Ή Τέχνη

" Ε λ λ η ν ε ς κ α λ λ ι τ έ χ ν ε ς τ ο ύ έ τ ε ρ ι κ ο 0 (Τ. Σ π η τέρ η ς)

’Α ρ ιστομένης Ά γ γ ε λ ό π ο υ λ ο ς , Δ α νιή λ (Πα- ν α γ ό π ο υ λ ο ς ) , Π αύλος (Δ ιονυσόπουλος) 23

Π ιερράκος "Α λκής, Κώστας Τ σόκλης 24Ναυσικδ Πάστρα, ’Ιω άννα Σ π η τέρ η - Βερο-

πούλου 26

Διάφορα

Π ολιτιστικές σ χέσ ε ις (Σ ε ρ γ κ έ ϊ Ρομανόφ σκι) 22Γ εώ ρ γ ιο ς Σω τηρίου ("Α ννα Χ ατζηνικολάου) 25Α γ γ ε λ ικ ή Χ ατζημ ιχάλη ("Ε λλη Λ αμπρίδη) 25

61

6364

69

68

64

61

- 64

6264

57

ω -

6666

68

606263

«ΕΠΟΧΕΣ» - ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ε' ΤΟΜΟΥ 3

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΛΤΙΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Ή Γλώσσα

Ε π ιτρ ο π ή τ ή ς «Ν έας ΟΙκοναμίας»: «’Ο δηγίες γ ιά τή ν καλή χρήση τ ή ς Δημοτικής» (Ά - λ έ ξ η ς Δηιμαρας) 2 1 — 69

Ή Ιστορία

’Α καδημίας ’Α θηνώ ν: «Ή Φιλική Ε τα ιρ ία »(A. I. Δ εοπ οτόπ ουλος) 22 — 68

Ό Πεζός Λόγος

Βασίλη Β ασιλικού: «01 φ ω τογραφ ίες» (Παν.Μ ουλλάς) 22 — 65

Κώστα Κ οτζια : «’Επί έσ χά τρ προδοσίςι»( ’Α πόστολος Σ α χ ίν η ς) 23 - 72

Δημήτρη Χ ατζή: «Τό τ έ λ ο ς τή ς μ ικρή ς μ α ςπ ό λη ς» ( ’Α πόστολος Σ α χ ίν η ς) 24 — 70

Σ πύρου Π λασκοβίτη: «01 γο να τισ μ ένο ι» ( ’Α­π όσ τολος Σ α χ ίν η ς) 25 — 64

Γ ιώ ργος Ί ω ά ν ν ο υ : «Γιά έ ν α φιλότιμο» (Παν.Μ ουλλάς) 26 - 72

Ή Ποίηση

Α. Π ανσ έληνου: «Ταξίδια μέ π ο λ λ ο ύ ς ά νέ-μους» (Τ άκης Σ ινό π ο υλο ς) 22 — 64

Ά ν τρ έ α Κ αραντώ νη: «’Ε πεισόδια» (Κώστας Σ τερ γ ιό π ό υ λ ο ς) 23 — 70

Μίλτου Σ α χτο ύρ η : «Σφ ραγίδα ή ή ό γδο ησ ελήνη» (Τ άκης Σ ινό π ο υλ ο ς) 24 — 68

*Η Φιλοσοφία

Μπάμπη Κ λάρα: «Σ υνο μ ιλ ίες μ έ τά παιδιάμου» (Γ. Μ ουρέλος) 2 1 — 70

Ε. Ν. Π λατή: «Τό έρω τικό στοιχείο στό μυ-ατικισμό» (Γ. Μ ουρέλος) 24 — 74

Jean Guitton: <0Le clair e t I* obscur» (Γ. Μου­ρ έ λ ο ς ) 25 — 66

Κ. I. Δ εσ ποτόπουλου: «Φ ιλολογικά» (Γ. Μου­ρ έλ ο ς) 26 — 74

Τ ο ΰ X. Κ. Μ π ο υ σ μ π ο υ ρ έ λ η

01 π ρ ο ο π τ ικ ές τ ή ς ύφ έσ εω ς Δ ια π ρ α γμ α τεύ σ ε ις καί επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις σ τήν

’Ασία«Ή Εύρώπη τώ ν πατρίδω ν»Ισ π α ν ία : άπό τή ν ά θλ ιότητα στή φ τώ χεια Π ερ ιπλ ο κ ές στή Μέση Α ν α το λ ή01 π ε ζ ο ν α ύ τ ε ς καί οΐ μύθοι

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Κωστής Ζώης Α. Μ πελτζίνης ’Α λέκος Ά μ π α τζ ή ς Γ εώ ρ γ ιο ς Τ αμ θά κης Π αναγ. Ίω α κ ε ιμ ίδη ς Γ. Γ αβριήλογλου

"Α ρης ’Α λεξά νδρου Ά ρ ιστ . Τατάικας Γ ιώ ργος Β ελ ο υδή ς Δ. Μ ορτόγιας Γ. Π. Σ α ββ ίδη ς Κ. I. Π απαδημητρίου Γ. Π. ’Α ρβανίτης Ά ν τώ ν η ς Δ εκ α θ ά λ λ ες Ε. Ν. Π λάτης Ή λ ία ς Κ. Ζ ιώ γας ’Α λέκος Ά μ π α τζή ς0. Ε. Κ όκκινος1. Π απαδόπουλος

21 - 72

22 - 7123 - 7624 - 7625 - 7026 - 76

21 - 79 21 - 8022 - 77 22 - 78 22 - 7922 - 79 24 - 84 22 - 81 22 - 8123 - 81 23 - 8323 - 8424 - 82 24 - 83 26 - 75 26 - 81 26 - 82 26 - 83 26 - 84 26 - 86

ΣΕ ΚΑΘΕ ΤΕΥΧΟΣ

• Σ χόλ ια• Πολιτικό Η μ ερ ο λ ό γ ιο• Ή Τ έ χν η καί ή ’Επιστήμη σ τό ν δ ιεθ ν ή όρ ίζο ντα• Τό σχόλιο τοϋ Κώστα Μ ητρόπουλου• Π αρουσιάσεις Σ υ νερ γα τώ ν

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΤΏΝ

Ά γ α π η τ ίδ η ς , Σωτ. 25 — 54"Αμποτ, Γ. 23 — 64Ά φ εν τά κ η ς , I. 23 —· 42Β αρβιτσιώτης, I. Μ. 26 — 52Β ογιατζής , Ά π , 23 — 43Β ουμ βλινόπουλος, Γ. 21 - 41Γ εω ργουσ όπουλος, Κ. 24 — 37Γ ια τζίδη ς, Ί π π . 24 — 64Δ ειλ ινό ς, Μήτσος 23 — 52Δ εο π ο τό π ο υλο ς, A. 1. 22 — 68Δ εοπ οτόπ ουλος, Κ. I. 23 — 3Δ ημαράς, Ά λ έ ζ η ς 21 — 69Δ ημαράς, Κ. θ . 21 — 22

24 — 17Δ ημητράς, Ή λ ία ς 21 — 6

22 — 3223 — 38

Δ ιονυσόπουλος, Ν. 26 — 64

Δ ρα γώ νας, Κ. 23 — 40Δ ράκος, Γ. 22 43Έ λ ύ τη ς , ’06 . 24 — 3Ή λιοϋ , Ηλίας 22 — 37Θ εοτοκάς, Γ. 25 — 29Θ οιβιδόπουλος, Δ. 0 . 24 — 30Ί ω α ν ν ίδ η ς - Οαληριώτης, Γ. 26 — 69Κ α ζα ντζάκ ης, Ν. 25 — 22Κ ακριδής, I. Θ. 25 — 22Κ α νελλόπουλος, Παν. 22 — 32Κ αράγιω ργας, Δ. Π. 23 — 44Κ άσδαγλης, Νικ. 23 - 17Κ ιτσόπουλος, θ . 25 — 49Κ ουμα νταρέα ς, Μ ένης 21 — 36Κ ρανάκη, Μιμίκα 23 — 11

24 — 42Κ υπραίος, Mix. 21 - 46

22 — 48

23 — 6424 — 62

Λ αμπρίδη, "Ελλη 21 - 3123 — 3125 — 63

Λ ευκοπαρίδης, Ξ. 26 — 32Α ο ρ εντζά το ς , Ζήσιμος 22 — 16Λ υκιαρδόπουλος, Γερ. 22 — 61Μ αλεβίτσης, X. 26 — 53Μ άρκογλου, ’Εμμ. 22 ·· 42Μ αϋρος, Γ. 21 — 3

24 — 10Μ ουλλάς, Παν. 22 — 65

26 — 72Μ ουρίλος, Γ ιώ ργος 21 — 70

24 — 7425 — 6626 — 74

4 «ΕΠΟΧΕΣ» - ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ε' ΤΟΜΟΥ

Μπίρης, Κ. Η. 26 — 63 Π απατοώ νης, Τ. Κ. 25 — 3Μ πουομπουρέλης, X. Κ. 21 — 72 26 — 11

22 — 71 Π άτρας, Λ ουκάς 23 — 3823 — 76 Π επ ελ ά ο η ς, Ά δ . 22 — 4024 — 76 Π εσ μ αζόγλου , Ίω ά ν . 22 — 3925 — 70 Πολίτη, Τ ζίνα 26 — 2926 — 76 Π ολύζος, Νικ. 21 — 11

Π αϊδούοης, Μικές 23 — 68 Π ρω τοπαπαδάκης, Ά ρ . 22 — 34Π α νάγος, Χρ. 22 — 44 Ρ οϋφ ος, Ρ ό δ η ς 21 — 26Π απαδάτος, Π. Α. 25 — 36 Σ α β β ίδ η ς, Γ. 22 - 12

26 — 41 Σ α βερ ιά δο υ , Ν έλλη 25 — 76Π απαΐω άννου, Κ. 22 — 46 Σ α χ ίν η ς , ’Α πόστολος 23 — 72Π απανδρέου , Ά ν δ ρ έ α ς 22 — 35 24 — 70Π απαντω νίου, Ν. Σ. 24 — 23 25 — 64

Σ εφ έρ η ς , Γ ιώ ργος Σ ινόπ ουλος, Τ άκης

Σιώτης, I. Σ π η τέρ η ς, Τ ώ νης

Σ τερ γ ιά π ο υ λο ς , Κώοτας Τ α χτο ή ς, Κώστας ΟατοΟρος, Δ.Ο ράγκος, Βαο. Χ ατζηβαοιλείου, Ό ρ . Χ ατζηνικολάου, "Α ννα

Alqui6, F. 25 - 43 Cianciolo, Umberto 25 - 14 Roemer, M.Belaval, Yvon 2 3 - 1 1 Desantl, Jean 21 - 82 Scott - Kilvert, Ian

24 - 42 Eliot, T. S. 25 - 20Blreault, Henri 24 - 85 Heidegger, Martin 2 6 - 3 Tedeschi, GiuseppeBoucourechliev, A. 21 - 64 Mai, Georg 23 - 48 ‘Α χμάτοβα, "Α νναBrun, Jean 23 - 85 Martin, A. von 22 - 84 Ν τθόρνικοφ , Ε ύγκ έν ιCassou, Jean 23 - 26 Roberts, Catherine 26 - 23 Ρομανόφ ακι, Σ ερ γκ έ Ι

22 — 322 — 6424 — 6825 — 5723 — 6624 — 6626 — 68

23 - 7022 — 2822 — 2226 — 8822 - 4525 — 62

23 — 4622 — 5924 - 6121 — 5823 — 6224 — 6222 — 60

ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΛΜΟΥΖΟΥ

ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΑ. ΒΕΝΙΖΕΑΟ

Παρουσίαση: Γιώργου Κ. Γάτου

1- [ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ'

Ο ΓΟΥΔΙ έγκαινίασε μ ιά καινούργια κοινωνική . καί πολιτική πραγματικότητα στή χώρα μας. ‘Η

έλληνική άστική τάξη, κάτω άπό μ ιά νέα ιστορική ά- ναγκαιότητα, πέρασε σέ τάξη κυρίαρχη. Μέσα ά π ’ τόν έπαναστατικό σάλο, ενα καινούργιο πολιτικό κόμμα γεννιόταν γ ιά νά έκφράσει καί νά έκπροσωπήσει τήν κυρίαρχη τάξη καί τά ιδανικά τη ς ττού εΐχεν έπιβάλει ή κοινωνική άναστοιχείωση στόν τόπο μας. Τό κόμμα τών Φιλελευθέρων, πού γεννήθηκε μέσα ά π ’ τή μεταβο­λή αύτή, εφερνε τώρα τό βάρος τών αιτημάτων καί τά άνορθωτικά μηνύματα τής Ιδεολογίας του καί τής έπο- χής του. ’Α γκαλιάζοντας δλα τά πρωτοπόρα καί προ­οδευτικά στοιχεία τής χώρας έπιχείρησε ενα εργο άνα- δημιουργικό πού, καθώς ήταν φυσικό, τό στήριξε πάνω σέ κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ιδιαίτερα στόν έργατι- κό, άγροτικό καί έκπαιδευτικό τομέα. Ή λεγομένη «έκπαιδευτική μεταρρύθμιση», σύνδρομο φαινόμενο μέ τήν πορεία τοΰ βενιζελικοΰ κόμματος, στή νομοτέλεια τούτη εχει τ ίς ρ ίζες της καί τήν Ιστορική της δικαίωση.

Ω στόσο, τό κόμμα τών Φιλελευθέρων, μέ πολύ δ ι­α τακτικά κι ά ντιφ ατικά βήματα ξεκίνησε τήν πορεία του στό δρόμο γ ιά τήν έκπαιδευτική άναγέννηση. Κά­τω ά π ’ τή δηιμοκοπία καί τήν συκοφαντία τοΰ γλωσ­σικού ψήφισε τό γλωσσικό συμβιβασμό στήν ’Αναθεω­ρητική τοΰ 19115. Καί λ ίγο άργότερα, τό Νοέμβριο τοΰ 1913, κάτω ά π ’ τό άδυσώπητο βάρος τών έσωτε- ρικών του άντιθέσεων, καταψήφισε, στή Βουλή, τ ά έκ- πα ιδευτικά νομοσχέδια τοΰ υπουργού του I. Τσιριμώ- κου σέ μ ιά περίοδο πού διέθετε κοινοβουλευτική πλει- οψηφία πανίσχυρη3.

Υ πά ρχει ενα ειδικό πρόβλημα γύρω ά π ’ τ ίς έσωτε- ρικές άντιθέσεις τοΰ βενιζελισμοΟ τής πρώτης δεκα­ετία ς πού δέν εχει άκόμα μελετηθεί καί πού δεν εΐναι ξένο μέ τήν άργοπορημένη παγίω ση τών άστικών Ιδεών στή χώρα μας, σέ μ ιά περίοδο, άκριβώς, πού κάνουν έντονη τήν έμφάνισή τους, στόν έλληνικό χώρο, ο ί άπό καθέδρας σοσ ιαλιστικές Ιδέες. Κάτω ά π ’ τό φαινόμενο τούτο δέ θεμελιώνεται μόνο ή άντίθεση στήν Ιδεολο­γική σύνθεση τών ήγετικών στελεχών τού βενιζελισμοΟ άλλά καί καθορίζεται, ώς Ενα σημείο, ή διάστασή των πάνω στήν άκολουθητέα κυβερνητική δεοντολογία. Τό κόμμα τών Φιλελευθέρων, στήν περίοδο τής πρώτης δε­καετίας του, δέν α ισθάνεται, άκόμα, έπικίνδυνες καί

καταλυτικές τ ί ς μεταρρυθμίσεις, πού τό ίδ ιο είχε κα­τακτήσει καί καθιερώσει, γ ιά νά σκέφτεται νά έμποδί- σει τήν έξέλιξή τους. ’Αλλοΰ, λοιπόν, θά πρέπει ν ’ άνα- ζητηθοΰν τ ά α ίτ ια τών παλινδρομήσεων καί τών δ ισ τα ­γμών του καί προπάντων στήν άνομοιογενή Ιδεολογική διάρθρωση τοΰ ήγετικοΰ του κύκλου. Ή φωτισμένη πρω­τοπορ ία του, πού σ’ αΰτή, κυρίως, στήριξε τό ιμεταρ- ρυθμ-.στικό του έργο, βρίσκεται π έρα ά π ’ τ ίς μεταρ- ρυθμιστικές του προθέσεις, ένώ τό σύνολο, σχεδόν, τών πολιτικώ ν του στελεχών, συμπιεσμένο κάτω άπό τό βάρος άμετάθετων προλήψεων καί συντηρητικών παρα­δόσεων, δέν εχει φτάσει καί δέν θά φτάσει ποτέ σ ’ αυτές. Τό πρόβλημα τοΰτο άποτελεΐ, όπωσδήποτε, τό ουσιαστικότερο στοιχείο στή διερεύνηση καί τήν ιστο­ρική έρμηνεία τής έκπαιδειττικής πολιτικής τοΰ βενι- ζελισμοΟ.

"Ο ,τι δμως δέν καθιερώθηκε, γ ιά τήν έκπαιδευτική άλλαγή, ά π ’ τή νομιμότητα τή ς κοινοβουλευτικής δ ια ­δικασίας, έπεβλήθηκε, λ ίγο άργότερα, στά 1917, μέ έπαναστατική πράξη. Τό κόμμα τών Φιλελευθέρων καί ή έπαναστοττική του κυβέρνηση τής Θεσσαλονίκης, κά­τω ά π ό φλογερή έπαναστατική έξαρση, άνοιγε, έπ ί τέλους, τό δρόμο πρός τήν έκπαιδευτική μεταρρύθμιση τής χώρας μέ τό δ ιά τα γμ α 2585 τής 11 Μάί'ου 19174.

Ή πρώτη, αΰτή, άλλά καί Ισχυρότερη καί οΰσκχστι- κάτερη φάση τής έκπαιδευτικής πολιτικής τοΰ βενιζε- λισμοΰ, γ ιά τήν έκπαιδευτική άναγέννηση τοΰ τόπου, κράτησε ώς τά 1920s. Στυλοβάτες τής μεταρρύθμισης ό έκπαιδευτικός Δημήτρης Γληνός, ό π α ιδα γω γό ς Ά λ. Δελμοΰζος, ό γλωσσολόγος Μανόλης Τριανταφυλλίδης καί τό σωματείο τής πνευματικής πρω τοπορίας τής έπο- χής, ό ’Εκπαιδευτικός "Ο μ ιλος6, πού βαδίζοντας, άνεπί- σηιμα, π λά ϊ στό βενιζελικό κόμμα, είχε προετοιμάσει θε­τική δουλειά γ ιά νά πλα ισ ιώ σει τό κράτος σ τ ίς γλωσ- σοεκπαιδευτικές του προσπάθειες γ ιά τήν άναμόρφωση τής π α ιδ ε ία ς μας.

Μά τό θεμέλιο τούτο εργο σταμάτησε ξαφνικά τό Νοέμβριο του 1920. Τό Φιλελεύθερο κόμμα εχασε τ ί ς έκλογές καί ό ένωμένος παλαιό κομματισμός, πού πή­ρε σ τά χέρια του τή χώρα καί τήν όδήγησε στήν τρ α γ ι­κή Μ ικρασία, γκρέμισε, μέ καταστροφική μανία καί πάθος καλογερικό, τό άνορθωτικό εργο τών Φιλελευ­θέρων πρ ίν , άκόμα, προλάβει ν ’ άποδώσει καρπούς.

Τό μεταρρυθμιστικό εργο τής έκπαίδευσης δέχτηκε. Ιδιαίτερα, τά π ιό άδιάλλακτα καί φανατικά χτυπήμα­τ α 7. Οί καθαρολόγοι, πού άναβιώσανε, δέ διστάσανε

νά πάρουνε κάθε μέτρο πού θά έξαφάνιζε τήν έργασία τής έκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. "Ενας, χωρίς προη­γούμενο, δ ιω γμός συνετελέστηκε στόν έκπαιδευτικό κλάδο. Καθηγητές τοΰ Πανεπιστημίου παύτηκαν, οί δημοτικιστές τοΰ κέντρου διώχθηκαν ή Αναγκάστηκαν σέ παραίτηση καί τά 70% τών λειτουργών τής έκπαί- δευσης μετατέθηκαν. Οί προσωπικές μεταβολές στή μέ­ση καί στή δημοτική έκπαίδευση «πήραν χαρακτήρα δη­μόσιου κινδύνου καί κίνησαν γενική άγανάκτηση». Μέ τό πρόσχημα τής έπιστράτευσης κλείσανε καί τά σχο­λειά καί τό εκπαιδευτικό σύστημα τής μεταρρύθμισης ξερριζώθηκε, ά π ’ αυτά, μέ άπροκάλυπτο μίσος. 'Η έπ ι. τροπή8 ή «διορισθείσα πρός έξέτασιν τής γλωσσικής δ ι­δασκαλίας τών δημοτικών σχολείων» στήν περιβόητη έκθεσή της ζήτησε, μέ έτυμηγορία μεσαιωνική, τ ’ Α­ναγνω σματάρια τής δημοτικής «νά έκβληθώσι πάραυτα τών σχολείων» καί νά «καώσι» σέ πυρά ΐεροεξεταστι- κή. Μέ β ία ια θέληση άναβίωνε καί πάλι στά σχολειά μας ή πρόληψη τών τύπων κι ό παπαγαλισ μός.

Ή θύελλα αύτή περιόριζε καί πάλι τή δραστηριότη­τα τών δημοτικιστών στόν στενό κύκλο τοΰ ’Εκπαιδευ­τικού 'Ομίλου. 'Ωστόσο, μέσα ά π ’ αυτήν τήν καταστρο­φή, επρεπε νά περισωθεΐ, 8,τ ι ήτανε δυνατό ά π ’ τή με- ταρρυθμιστική έργασία κι ό "Ο μιλος δέν είχε δυνατό­τητες τέτ ιες9. "Ε τσ ι γεννήθηκε ή ιδέα τής 'ίδρυσης ένός ’Ελευθέρου Πανεπιστημίου. Στήν ιδέα έτούτη καί στήν συμφωνία, άνάμεσα στό Γληνό καί τό Λελμοΰζο, νά γρά­ψουν στό Βενιζέλο καί νά ζητήσουν τήν ένίσχυσή του, γ ιά τήν πραγματοποίησή της, χρωστάμε τό υπόμνημα πού δημοσιεύουμε.

2- ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΟΥ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ

Γ Ο ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ άπόκειται στό ’Αρχειοφυλακείο τής Βιβλιοθήκης Ά μφ ίσσης δπου καί τό ’Αρχείο τοΰ έθνικοΰ πα ιδαγω γού Ά λ . Αελμούζου μέ τήν ένδειξη: «’Αρχεΐον ’Αλ. Αελμούζου» Φ: No 5 (Υ πομνήματα — Εισηγητικές έκθέσεις) χρφ. No 2.

’Α ποτελεΐται άπό 17 πυκνογραφημένες σελίδες καί2 έξώφυλλα. Σ τό πρώτο έξώφυλλο, μέ τά γράμματα τοΰ Αελμούζου, υπάρχει ή ένδειξη «χρήσιμο» καί παρακάτω «Υ πόμνημα στό Βενιζέλο μετά τό 1920 — στάλθηκε στό Βενιζέλο Μάρτιο 1921, άπάντηση ομως δέν είχα ­με». Σ τό δεύτερο έξώφυλλο, μέ τήν ίδ ια πάλι γραφή τοΰ Αελμούζου, σημειώνεται: «Τό δικό μου σχέδιο οπως στάλθηκε άντιγραμμένο άπό τή Φροσύνη άπό τό πρωτό­τυπο πού στάλθηκε στό Βενιζέλο». Οί πρώτες 15 σε­λίδες πού φέρνουν άρίθμηση, καθώς δείχνει ό γραφικός χαρακτήρας, είναι γραμμένες ά π ’ τή γυναίκα του κ. Φροσύνη Αελμούζου. Σ τά περιθώριά τους υπάρχουν π α ­ραπομπές καί συμπληρώματα πού φαίνεται πώ ς έχουν γραφτεί ά π ’ τόν ίδ ιο . Ή 16η σελίδα πού κλείνει, τυ­π ικά , τό χειρόγραφο, έκτός ά π ’ τ ίς πρώτες έξη άράδες, είναι γραμμένη πάλι ά π ’ τόν ίδ ιο καί κλείνει τό κείμενο μέ τήν ένδειξη «Μόναχο 13)3 )921» , τήν υπογραφή του

καί τήν παραπομπή «βλ. σελ. α». 'Η σελίδα άλφα (α ) , εΤναι ή σελίδα οπου παραπέμπει ή παραπομπή τής σ. 16 καί γραμμένη ά π ’ τόν ίδ ιο άποτελεΐ καί τήν τελευ­τα ία (17η) σελίδα τοΰ χειρογράφου.

Σ τό πρώτο μέρος τοΰ υπομνήματος γ ίνετα ι μιά θαυμάσια καί μεθοδικότατη κοινωνιολογική καί ψυχο­λογική άνάλυση τών αιτίω ν πού όδηγήσανε τό κόμμα τών Φιλελευθέρων στήν ήττα τήν 1ης Νοεμβρίου. 'Η διαπίστω ση «άν τό μεγάλο έργο τό κλόνισαν οί άντι- δραστικοί, τό γκρέμισμά του τό έφεραν οί λεγόμενοι φιλελεύθεροι», δικαιωμένη κάθε φορά ά π ’ τήν έλληνική πολιτική πραγματικότητα, άποχτάει καί σήμερα μιά μοναδική έπικαιρότητα. Στό υπόμνημα άναφέρεται δτι τό περιεχόμενό του προέρχεται άπό κοινές σκέψεις καί τοΰ Γληνοΰ καί τοΰ Αελμούζου. Προφανώς, ή κοινωνιο­λογική άνάλυση τοΰ πρώτου μέρους όφείλεται κατά κύριο λόγο στόν πρώ το10.

Τό δεύτερο μέρος τοΰ ύπομνήματος εΤναι άφιερωμένο στό ξετύλιγμα τών σκέψεων καί τών δεδομένων γ ιά τήν ίδρυση τοΰ ’Ελευθέρου Πανεπιστημίου. ΕΤναι μ ιά Ιδέα καταπληκτική πού ωστόσο δέ θά καρποφορήσει. "Ο πω ς σημειώνεται σέ ένδειξη τοΰ πρώτου έξωφύλλου κι δπως βγαίνει ά π ’ τήν άλληλογραφία Γληνοΰ" καί Μιχαλακό- πουλου’1 πρός Αελμοΰζο ό Βενιζέλος δέν θ’ άπαντήσει κάν στό υπόμνημα. Μετά τήν σιωπηρή άρνηση τοΰ Βε- νιζέλου νά υιοθετήσει τ ίς άπόψεις τοΰ ύπομνήματος καί μέ βάση τό σχέδιο τοΰ ’Ελεύθερου Πανεπιστημίου ό Γληνός θά ιδρύσει τήν Ά νω τέρα Γυναικεία Σχολή'*. Χωρίς καμμιάν άμφισβήτηση ή Ά νω τέρα Γυναικεία Σχολή, πού στάθηκε ένα πρότυπο έκπαιδευτικό ίδρυμα στήν 'Ελλάδα, έχει τ ίς ρίζες της στό υπόμνημα τούτο. ’Αναμφίβολα στάθηκε ή σμικρογραφία τοΰ ’Ελεύθερου Πανεπιστήμιου πού τόσα Αναδημιουργικά όνειρα έκλει­σε μέσα του.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βιβλιογραφική υπόμνηση γ ιά τήν ιστορική εΐ- σαγω γή:

α ) Βεντήρη Γ. «'Η Ε λ λ ά ς τοϋ 1910 - 1920», τ .2, έν Ά θήναις 1931, 2.

β) Γληνοΰ Δ . «Ή κρίση τοΰ Δημοτικισμού» ΔΕΟ τ. 11, 3 - 45 , 1923)4 .

γ ) Δελμούζου Α. «Μελέτες καί πάρεργα» τ. 2, ’Α­θήνα 1958.

δ) Δ ελτίο τοΰ Έ κπαιδευτικοΰ 'Ο μίλου (Δ Ε Ο ) τ.1 - 11, 1911 - 1924.

ε) Κορδάτου I. Κ. «Δημοτικισμός καί Λογιωτα- τισμός» ’Αθήνα 1927.

στ) Λέφα Χρ. «‘ Ιστορία τής έκπαιδεύσεως» Έ ν Ά θήναις 1942.

ζ) Μέγα Α.Ε. « Ισ το ρ ία τοΰ γλωσσικού ζητήμα­τος» τ. Β ', Έ ν Ά θήναις 1927.

η) Παπαναστασίου Α. «Μελέτες, Λόγοι, Ά ρθρα» Α θήνα 1957.

θ) Σκληρού Γ. «Τά σύγχρονα προβλήματα τοΰ 'Ελ­ληνισμού» Α λεξάνδρεια 1919.

ι) Τριανταφυλλίδη Μ. «'Η γλώσσα μας στά χρό­νια 1914 - 16» Α θήνα 1920.

ια) Τριανταφυλλίδη Μ. «Δημοτικισμός» Αθήνα 1926.

ιβ) Χ ατζιδάκι Γ.Ν. «Γενηθήτω φ ω ς— 'Ο μαλλια­ρισμός είς τά δημοτικά σχολεία» Έ ν Ά θήναις 1920. Πρβλ. άκόμα καί τ ίς μερικές βιβλιογραφικές υπομνή­σεις τοϋ κειμένου καθώς καί διάφορα άρθρα τών Γ. Χ ατζιδάκι, Ά . Σ κ ιά καί τών δημοτικιστών Ιδιαίτερα σ τά περιοδικά τής έποχής «Νουμά», «Φοιτητική Συν­τροφιά», «Λαογραφία», στήν Ε πιστημονική Ε π ετη ρ ί­δα» καί σ τ ίς εφημερίδες «Ά κρόπολις», «Ε μ πρός» , « Ε ­στία», «Ελεύθερος Τύπος», «Πατρίς» καί «Σκρίπ».

2. Έ φημερίς τών συζητήσεων τής Βουλής (πρα­κτικά συζητήσεων), 1911 καί Ιδιαίτερα τήν συνεδρία 37 , Φεβρουάριου 18, σ. 7 3 9 - 7 5 0 .

3. α) Γληνοΰ Δ. Α. « 'Έ νας άταφος νεκρός» Α ­θήνα 1925.

β) Νάκου Λ. «Έ κθεσ ις τής έπιτροπής τής Βου­λής έπ ί τών νομοσχεδίων» 1914.

4. Πρβλ. Έ φ . τής προσωρινής Κυβερνήσεως Θεσ­σαλονίκης άρ. 96, 3 0 )5 )1 9 1 7 καί τ ίς έπικυρώσεις του ά.ν.δ. 11 )7 )1 7 καί ν. 827 ΦΕΚ 188, τ. α ' 5 )9 )1 9 1 7 .

5. Γιά τήν περίοδο κείνη πρβλ. κυρίως:α) Δελτίον τών Εκκλησιαστικών καί τής Δημο­

σ ία ς Έ κπαιδεύσεως.β) Δελμούζου Α. Π. «Ή άντίδραση» Α θήνα 1919. γ ) Δελμούζου Α. Π. «Πρός τήν έκπαιδευτική άνα­

γέννηση» Α θήνα 1919.δ) Τριανταφυλλίδη Μ. «Πρός τήν έκπαιδευτική

άναγέννηση» Α θήνα 1919.ε) Τριανταφυλλίδη Μ. «Q uo, u sq u e , tandem »

Α θήνα 1919 καθώς καί τά περιοδ. «Ε κπαιδευτικός Ερευνητής» καί «Ε κπαιδευτική Επιθεώρηση». ’ Ιδι­α ίτερα τά άρθρα Γληνοΰ καί Ζαμάνη «περί άνωτέ- ρων έποπτών».

6. Τσιριμώκου Μ. « 'Ιστορ ία τοΰ Έ κ πα ιδ . 'Ο μ ί­λου» Α θήνα 1927 καί Δ .Ε .Ο .

7. α) Γαβριήλ Α. «Οί χοίροι υίζουσιν, τά χοι­ρ ίδια κοιζουσιν, οί οφεις ίύζουσιν» Ά θήναι 1921.

β) Γ ιαννίδη Έ λ . «Οικοδόμοι καί Ε μ πρηστές» Πόλη 1921.

γ ) Σωτηρίου Κ. Δ. «Τά Ψηλά Βουνά — όπάν- τηση στήν έπιτροπή» Α θήνα 1923.

δ) Τριανταφυλλίδη Μ. «Πριν καοΰν» Δ.Ε .Ο . τ.9, 4, 1921. Τυπώθηκε καί ξεχωριστά.

8. Ύ πουργεΐον Εκκλησιαστικώ ν καί Δ ημοσίας Έκπαιδεύσεως. Ε Κ Θ Ε Σ ΙΣ ΤΗΣ ΕΠ ΙΤΡΟ Π ΕΙΑ Σ τής διορισθείσης πρός έξέτασιν τής γλωσσικής διδασκα­λ ία ς τών Δημοτικών Σχολείων. (Μέλη τής έπ ιτροπεί- α ς: Σ. Σακελλαρόπουλος, Γ. Γραμματεύς τοΰ Υ πουρ­γείου, Α. Σκ ιάς, Καθηγητής Πανεπιστημίου, Ν. Έ - ξαρχόπουλος, Καθηγητής Πανεπιστημίου, Θ. Μιχαλό- πουλος, Δ )τή ς Διδασκαλείου, I. Μεγαρεύς, Τμηματάρ- χης τής Δημ. Έ κπαιδεύσεως, Χρ. Οικονόμου, Ε κ π α ι­δευτικός Σύμβουλος). Έ ν Ά θήναις — έκ τοΰ τυπογρα­φείου Ν. Μαντζαβελάκη — 1921, σχ. 8ο σελ. 160. Τυ­πώθηκε σέ 20 .000 ά ντίτυπ α καί μοιράστηκε δωρεάν.

9. Παρ’ ολη τή μεγάλη δραστηριότητα ποϋδειξε ό "Ο μιλος κείνο τόν καιρό δέν ήταν, ωστόσο, δυνα­τό ν’ άνταποκριθεϊ σ τ ίς άπαιτήσ εις πού θά δημιουρ­γούσε τό Έ λ . Π ανεπιστήμιο υστέρα, μάλιστα, ά π ’ τήν άναχώρηση, στό έξωτερικό, τοΰ Δελμούζου πού τήν άκολούθησε, άργότερα, καί ή φυγή τοΰ Τριανταφυλλί- δη. Γιά τό πρόβλημα τούτο γράφει ό Γληνός στό Δελ- μοΰζο σέ γράμμα του τής 1 3 )3 )2 1 : «Γενικώτερη δου­λειά μέ τόν "Ο μιλο δέν μπορεΐ νά γίνη. Μόνο μέ τό σχέδιο τοΰ σχολείου πού σχεδιάσαμε μαζί . . . Περ­νάει πολύ πολύτιμος καιρός . . . ».

10. Ή παρατήρηση τούτη δέν είναι υποκειμενι­κή κι άσύστοττη. Α πορρέει σαφέστατα τόσο ά π ’ τήν έκπαιδευτική δραστηριότητα οσο κι ά π ’ τό γραφτό έργο καί τών δυό. 'Ο Δελμοΰζος, περισσότερο άπό κά­θε άλλο, ήτανε δάσκαλος. Σ τό υπόμνημα τ ’ όμολογεΐ κι ό ϊδ ιο ς : « . . . . Ε ί μ α ι πολύ λιγώτερο άκοϋδημαϊκός καί πολύ περισσότερο δάσκαλος. . . . ’Ονειρεύομαι Ενα πρότυπο σχολείο πειραματικό . . .».

11. Γράμματα Δ. Γληνοΰ στό ΔελμοΟζο: Τό 8- λο 47. Αρχειοφυλακείο Βιβλιοθήκης Ά μφ ίσση ς «Ά ρ- χεϊον Α. Δελμούζου» Φ: No I Γ ' . Ά π ’ αυτά έχω δημοσι­εύσει στό π . Έ π . Τέχνης 15 τής περιόδου 1920 - 2 2 .

12. Γράμματα Α. Μιχαλακόπουλου στό Δελμοΰ- ζο: Τό ολο 9. Αρχειοφυλακείο Βιβλιοθήκης Ά μφ ίσσης, «Ά ρχεΐον Α. Δελμούζου» Φ: No Ε ', 2.

13. Γληνοΰ Δ. «Γυναικείος Α νθρω πισμός» Α θή­να 1921. Στήν προμετω πίδα φέρνει τόν τίτλο : «Ά νω­τέρα Γυναικεία Σχολή». Ά π ό σελίδα 29 μέχρι 32 έ­χει παράρτημα μέ τόν τ ίτλο , «Ά νωτέρα Γυναικεία Σχολή» — (Σ κοπός, πρόγραμμα, κανονισμός).

Περισσότερα, τόσο γ ιά τήν Ά νω τέρα Γυναικεία Σχολή δσο καί γ ιά τήν έκπ. δραστηριότητα τής π ερ ι­όδου 1 9 2 0 - 1922 Πρβλ. Γάτου Γιώργου Κ. «1920 - 1922. "Ενας λαός πεθαίνει άσχημα — 15 άνέκδοτα γράμματα τοΰ Δημήτρη Γληνοΰ στόν Ά λέκο Δελμοϋ- ζο», περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» άριθ. τεύχους 1 1 9 - 1 2 0 , Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1964, (αφιέρω­μα στόν Γληνό) σελ. 497 — 532.

Γ. Κ. Γ.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ TOY Α. ΑΕΛΜΟΥΖΟΥ

ΕΒΑΣΤΕ μου κύριε Πρόεδρε,Ή πρώτη Νοεμβρίου1 ήταν γ ιά μερικούς φί­

λους Σ ας άποκάλυψη τραγική. Είδαμε πώς εί­χατε δημιουργήσει ενα 'ίνδαλμα λαοΰ μέσα άπό τήν ψυχή Σ ας, καί μέ άπόλυτη πίστη στό δικό Σ ας πλάσμα, έπραγματοποιήσατε δ,τι ό ίδιος είχατε μέσα Σ ας. "Εξαφνα δμως τό ίνδαλμα αύτό μέ άσυλλόγιστη χειρονομία πέταξε τή μά­σκα άπό πάνω του καί άποκάλυψε τήν πραγμα­τικότητα.

Λίγα*., στόν περιορισμένο κύκλο τής δράσεώς μας, δ,τι κάναμε ώς τώρα, τό κάναμε έμπνεόμε- νοι άπό τήν πίστη στόν ‘Ελληνικό λαό καί στή δυνατότητα τοΰ πολιτισμοί} του. Ή πίστη αΰτή κλονίστηκε τότε τόσο, πού ήταν σάν νά έσπασαν τά φτερά μας καί νά κυλιστήκαμε άπότομα στό χώμα.

Ή βαθύτερη δμως ζωική άνάγκη άνθρώπων πού δέν θέλουν, δέν μποροΰν νά πεθάνουν, πιό πολύ ή άντίληψη τοΰ χρέους πού έχει ό καθένας στόν τόπο του, καί ή πεποίθηση πώς τό εργο τής τελευταίας δεκαετίας δέν μποροΰσε νά είναι κάτι άτομικό καί ΰποκειμενικό, μάς δυνάμωσε τήν έσωτερική έκείνη κρίση καί μας έσπρωξε σέ άντικειμενικώτερη έρευνα καί σέ έδαφος πιό στερεό. ’Έ τσι καταλήξαμε σέ ώρισμένες σκέ­ψεις καί σχέδια πού πρέπει νά Σ άς τ” άνακοινώ- σωμε, γιατί συγκεντρώνετε τίς προσπάθειες καί τά όνειρα γ ιά ένα άνώτερο νεολλην. μέλλον.

Τίς σκέψεις αύτές έπρεπε, δπως εϊχα μείνει σύμφωνος μέ τόν κ. Γληνό, νά Σ άς τίς έχω άνα- κοινώσει έδώ καί 2'Λ μήνες, άπό τότε πού έφυγα άπό τήν 'Ελλάδα. Καί δμως τόσον καιρό μέ κρα­τούσε ό δισταγμός μήπως τό γράμμα μου άντί- κρυζε σκεπτικισμό δικαιολογημένο Οστερα άπό τή στάση τοΰ Έλληνικοΰ λαοΰ στήν κολοσιαία προσπάθεια πού έκαμε χειροπιαστή πραγματικό­τητα δ,τι είχαν όνειρευτεΐ γενιές όλόκληρες. "Ο,τι δμως μάθαινα στό μεταξύ πώς γίνεται στήν 'Ελλάδα, σχετικές συζητήσεις μέ τόν κ. Κορομηλά, τόν κ. Καφαντάρην καί τόν κ. Τσου- δερό2, καί πρό πάντων άνάλογες προσπάθειες πού βλέπω νά κάνουν, μέ δλο τους τό πέσιμο, οί Γερμανοί καί μάλιστα οί Αύστριακοί, λαοί δηλ. τελείως συντριμένοι, νίκησαν τέλος κάθε δισταγ­μό, καί κάνω τώρα δ,τι άπό καιρό έπρεπε νά έ­χει γίνει.

Ό λαός δπου στηρίξατε τό έργο Σ ας καί πού ή πρώτη μας έντύπωση μάς τόν παρουσίασε σάν άτομικό δημιούργημα, σάν έξωτερίκευση τής έσωτερικής άνάγκης ένός άνθρώπου, είναι τώρα καί γ ιά μάς κάτι άντικειμενικό, πραγματικό. Μιάν άνώτερη βούληση καί αίσιοδοξία τονώνον­

τας τίς πραγματικές του άρετές, κρυμμένες ώς τότε σάν σπίθα στήν στάχτη, τόν ϋψωσε έκεΐ δπου μποροΰσε νά τόν υψώσει ή ζωϊκή του δύ­ναμη. Οί σπίθες αύτές μέ τήν ένέργεια έγιναν φλόγα, καί ή φλόγα ήταν όλόκληρη ζωή, ήταν άλήθεια, ήταν πραγματικότητα. Μιά πραγματι­κότητα δμως πού μέσα της παραμόνευαν άτονα, τώρα έπικίνδυνα, έλαττώματα' πραγματικότητα δημιουργημένη σέ υπέρτατη ένταση, πού γ ιά νά κρατηθεί καί νά ύψωθεΐ, άκόμη πάρα πάνω, ά- παιτοΰσε άδιάκοπη έντατική προσπάθεια, κάτι πολύ κουραστικό καί δύσκολο σέ λαό δπως ό 'Ελληνικός. Καί ή προσπάθεια αύτή γ ιά νά βα­στάξει άκόμη πολύ, χρειαζόταν περιβάλλον έξυ- ψωτικό, όμόθυμη ήθική παρότρυνση καί υποστή­ριξη τών όμάδων πού δημιουργούν τήν κοινή γνώμη, τής κυρίαρχης δηλ. άστικής τάξεως.

Ή κυρίαρχη δμως άστική τάξη είναι αύτή πού νωρίτερα άπ’ δλους κουράστηκε καί σταμάτησε στόν άνηφορικό δρόμο, πού έδώ καί λ ίγ α χρόνια ή ϊδια τόν είχε, έν μέρει, προετοιμάσει καί τόν είχε έπειτα άκολουθήσει. Δέν έννοώ τούς ιιαλιούς πολιτικούς πού παραμερισμένοι περίμενοτν τή στιγμή τοΰ γυρισμοΰ. ’Εννοώ τούς πολλούς, πού άλλοτε ό καθένας στόν κύκλο πού έλαβε μέρος στό άναμορφωτικό έργο. "Ολοι τους σχεδόν τρό­φιμοι τών γυμνασίων μας καί πολλοί τους τρό­φιμοι τοΰ έλληνικοΰ πανεπιστημίου πληθαίνουν σιγά σ ιγά τίς τάξεις τών άντιπάλων. Προηγοΰ- νται οί άξιωματικοί καί οί έπιστήμονές καί άκο- λουθοΰν οί άλλοι.

Ό κύριος Παπαντωνίου3, θέλοντας νά χα ρ α ­κτηρίσει τήν άντίδραση έγραψε κάποτε στήν «Πα­τρίδα»: «είναι ή μετριότης διεκδικοΰσα τάς δια­στάσεις της». Ό χαρακτηρισμός είναι σωστός, δταν περιορίσουμε τήν άντίδραση κυρίως στήν άστική, τή μορφωμένη τάξη. Αύτή έχει πιό έντο­νο τό φυσικό έλάττωμα τής φυλής μας νά μήν μπορεΐ νά κρατηθεί πολύν καιρό στήν ϊδια έντα­ση, έλάττωμα πού καθρεφτίζεται στό δρόμο τής έθνικής μας ιστορίας καί στό δρόμο τοΰ κάθε άτόμου χωριστά. Καί πράγματι, ή έλληνική ι­στορία δέν παρουσιάζεται σάν κΰμα κανονικό, άλλά σά μιά γραμμή τρομερά άκανόνιστη, πού άλλοτε υψώνεται σέ υψη μεγάλα καί άλλοτε πέ­φτει άπότομα, πολύ βαθιά. Τό ίδιο καί τά άτο­μα. "Εχουν στιγμές στή ζωή τους πού μέ τήν πιό δυνατή ένταση υψώνονται ψηλά καί σ’ ένα μή­να κάνουν δ,τι άλλοι δέν θά μποροΰσαν ϊσως νά τό κάμουν σέ όλόκληρο χρόνο. ’Αλλά δέν μπο­ροΰν νά κρατηθούν καί γρήγορα ξαναπέφτουν. Οί έξαιρέσεις σπανιώτατες.

Τέτοια έξαίρεση μοναδική — θά λησμονήσω γ ιά μιά στιιγμή πώς μιλώ σέ Σ άς — είναι ό Βε-

νιζέλος. Είναι ό άνθρωπος τής άδιάκοπης έντά- σεως. Δέ σταματά στό 13, μά προχωρεί όλοένα καί πιό ψηλά καί πιό εντατικά. Ά λ λ ά τέτοια έν­ταση είναι κάτι άντίθετο μέ τό φυσικό του λαοΰ καί τόν πιέζει. Πιό πολύ δμως πιέζει τήν άστική, τήν κυβερνώσα τάξη, γιατί σ’ αΰτή κυρίως πέ­φτει ό βαρύς κλήρος ν’ άκολουθήσει τήν έντα- τική προσπάθεια σέ δλη της τήν έκταση. Καί ή έκτασή της άπλώνεται στίς περισσότερες έκδη- λώσεις τοΰ κρατικού όργανισμοΰ. Σ έ δλη σχε­δόν τήν έσωτερική πολιτική, άγροτική, έργατι- κή, εκπαιδευτική, έκκλησιαστική κ.λ.π. Παντοΰ καινοτομίες πού άπαιτοΰν νέο τρόπο σκέψεως, έ- να όδυνηρό τέντωμα τοΰ άτόμου δυσανάλογο μέ τίς δυνάμεις του. Ό τρόφιμος τών γυμνασίων καί τοΰ πανεπιστημίου πρέπει ν’ άπαρνηθεΐ τόν έαυτό του. Αισθάνεται πίεση άληθινή, καί άπ’ αύτή τήν άποψη τό κοσμητικό τ ο ΰ τ υ ρ ά ν ν ο υ πού Σ άς έδωσαν εΐναι, κ. Πρόεδρε, πολύ σωστό.

Μόνο έσωτερική δύναμη μποροΰσε νά κρα­τήσει τήν κυβερνώσα τάξη στήν όδυνηρή προσ­πάθεια, δύναμη πού τή δίνει τό φωτισμένο πνεΰ- μα καί Ιδίως ό ήθικός χαρακτήρας. Τέτοια δμως δύναμη δέν ύπήρχε καί έτσι βλέπομε νά πετυχαί­νει ή προπαγάνδα πού είχε άρχίσει ή αύλή μέ λίγους άνθρώπους, άλλά δυνατούς, καί οί τά­ξεις τών άντιθέτων άστών πληθαίνουν όλοένα καί πιό πολύ. ΟΙ ένέργειές των βρίσκουν μ εγά­λη άπήχηση στήν κούραση τοΰ λαοΰ, καί βγα ί­νουν στήν έπιφάνεια τής λαϊκής ψυχής καί υπερι­σχύουν ιδιότητες πού ώς τότε τίς κρατοΰσε ά ­τονες ή όμόθυμη δημιουργική προσπάθεια: Ό ά- τομικισμός, τό ένστικτο τής αύτοσυντηρήσεως, φυσικό άλλά πρωτόγονο έγωιστικό ελατήριο πού θυσιάζει στό άτομικό συμφέρον καί στήν άμεση καλοπέραση τήν ύψηλή ίδέα τοΰ συνόλου καί τής αύτοθυσίας γ ι ’ αύτό.

Στό άρχικό αύτό έλατήριο πού έθρεψε τόν έ π ι σ τ ρ α τ ι σ μ ό , έρχονται Ιδίως μετά τό κί­νημα τής Θεσσαλονίκης, δευτερογενή έλατήρια, πού σκέπασαν τό πρώτο έτσι ώστε νά μποροΰν τά άτομα νά ένεργήσουν καί άντίθετα πρός αύτό, δηλ. νά πολεμήσουν : Είναι ό κ ω ν σ τ α ν - τ ι ν ι σ μ ό ς , ή μ ι σ ο ξ ε ν ί α , ή τ υ ρ α ν ν ί α κ α ί ή κ α κ ο δ ι ο ί κ η σ η . Ά π ’ αύτά άκόμη καί τά δυό πρώτα έχουν γ ιά τή λαϊκή ψυχολογία καί τήν εύγενική τους άποψη, στηρίζονται δηλ. έν μέρει, σέ Ιδιότητες καλές. Ό κωνσταντινισμός δέν είναι μόνο ή προσωπολατρία μέ ζημία τοΰ γενικοΰ καλοΰ — ζημία πού κατώρθωσαν οί δι- ευθύνοντες τήν άντιδραστική ένέργεια νά τήν παρουσιάσουν στό λαό ώς φανταστική — οΰτε μόνο τό πείσμα καί τό φιλότιμο, κάτι δηλ. πρω­τόγονο καί κατώτερο, άλλά πηγάζει καί άπό τή συμπάθεια στόν άδικημένο λεβέντη καί πρό πάν­των άπό τήν έλευθερία τής αύτοδιαθέσεως. Στό ϊδιο έλατήριο, τήν άνάγκη δηλ. τής αύθυπαρξί- ας, στηρίζεται έν μέρει καί τρέφεται μέ τή συ­

στηματική προσπάθεια τών άντιδραστικών καί ή μισοξενία, ή όποία, γ ιά τή λαϊκή ψυχολογία, δέν είναι μόνο τό πρωτόγονο ένστικτο τής καχυ­ποψίας καί τοΰ φόβου.

’Ενώ δμως ό κωνσταντινισμός ώς δουλοπρέ- πεια καί κατάργηση τών συνταγματικών έλευθε- ριών, καί ή μισοξενία ώς άδυναμία προσαρμογής στά άντικειμενικά δεδομένα τής παγκόσμιας πο­λιτικής ζωής ήταν κάτι άνώτερο άπό τήν πολι­τική ώριμότητα τοΰ έλληνικοΰ λαοΰ, δέν έπρε­πε νά είναι άνώτερο καί άπό τήν κυβερνώσα ά ­στική τάξη, πού τόν ώδηγοΰσε. Αύτή ένιωθε έν μέρει τή βαθύτερη σημασία τών δύο αύτών έλα- τηρίων, άλλά κουρασμένη δπως ήταν καί άνήθι- κη δέν μποροΰσε νά τά αίσθανθεΐ καί νά ύψωθεΐ άπάνω άπό τό μικροεγωϊσμό της, τό πείσμα καί τό άτομικό συμφέρον. "Αν άπό πολλούς άστούς έλειψε ό φωτισμός, άπό πολλούς δμως έλειψε ή πίστη σέ άνώτερα Ιδανικά, έλειψε ή ήθική άν- τοχή, ό ήθικός χαρακτήρας. Καί έτσι βλέπουμε νά ύπερισχύουν στήν άντίδραση οί παλαιοκομμα- τικοί, καί δλοι τους, χωρίς καμιά ήθική άναστο- λή, νά πολεμοΰν τόν άρχηγό τών φιλελευθέρων, έκμεταλλευόμενοι έπιτήδεια έλαττώματα καί προτερήματα τοΰ έλλην. λαοΰ, σκοτίζοντας τό νοΰ του μέ τήν υπερβολή καί Ιδίως μέ τό άδιά- κοπο ψέμα. Στόν άποτελεσματικόν δμως άγώ- να τής άντιδράσεως τά κυριώτερα δπλα τά έδω­σαν οϊ ϊδιοι οί βενιζελικοί πού εΐχαν τή δύνα­μη στά χέρια τους! μικροί καί μεγάλοι πολι­τικοί, πολλοί άξιωματικοί καί άλλοι. Αύτοί κυ­ρίως τόνωσαν τά δύο τελευταία άπό τά έλατή­ρια πού άνέφερα παραπάνω: τήν τ υ ρ α ν ν ί α καί τήν κ α κ ο δ ι ο ί κ η σ η . Ή κοινωνική τάξη, πού πρίν άπό τό 14 συνεργαζόταν στήν έσωτε­ρική άναδημιουργία, μέ τήν άμεση έπιβολή τοΰ άρχηγοΰ της, δταν αύτός έλειψε έξω γ ιά τόν με- γάλον άγώνα, μήν έχοντας ή ϊδια μέσα της τήν ήθική άντοχή, δέν μπόρεσε νά κρατηθεί μόνη της στό χαραγμένο δρόμο καί κουρασμένη ξα- ναγύρισε στόν παλιόν έαυτό της.

Τά πιεστικά μέτρα πού τά δικαιολογοΰσε ή επιστράτευση καί ό πόλεμος, τά έφαρμόζουν με­ρικοί τόσο μεροληπτικά, συμφεροντολογικά καί άσυλλόγιστα, ώστε χωρίς καμιά πραγματική ά ­νάγκη έξευτελίζουν καί πολλαπλασιάζουν τά θύ­ματα, προσβάλλουν στοιχειώδη συναισθήματα τοΰ άνθρωπισμοΰ, καί προξενοΰν, άκόμη καί σέ πολλούς φιλελευθέρους, τήν έντύπωση τής αύθαί- ρετης βίας καί τής άδικίας. Τό χειρότερο δμως εΐναι πού τήν άνάγκη τών πιεστικών μέτρων τήν έκμεταλλεύονται διάφοροι πολιτικοί καί κομμα- ταρχίσκοι γ ιά μικρό - πολιτικούς σκοπούς καί ά- τομικά συμφέροντα, τήν άπλώνουν παντοΰ καί βασανίζουν άσκοπα τόν κοσμάκη. "Ενας μόνον ίσχυρός βενιζελικός έκανε στό νομό του Ιδιόχει­ρες άπάνω άπό 200 μηνύσεις γ ιά νά βγάζει άπό τή φυλακή τούς άνθρώπους πού ό ϊδιος είχε φυ­

λακίσει, μέ τήν ίδέα δτι έτσι γίνονται πολιτικοί του φίλοι. Τήν κατάσταση αΰτή τήν άποκρυστάλ- λωσε ένας Μωραΐτης έτσι: «άν είναι νά έλευθε- ρώσω τόν Μικρασιάτη καί νά σκλαβωθώ έγώ, καλύτερα νά λείπει». Ή κακή έφαρμογή καί ή έκμετάλλευση τών πιεστικών μέτρων άπό τούς βενιζελικούς σκεπάζουν στά μάτια τοΰ λαοΰ τή βαθύτερη σημασία τής πιέσεως, καί δπου υπήρ­χε, τήν άνάγκη δηλ. νά συντρίβωνται τά άτομα δταν άπό τήν ένέργειά τους κινδυνεύει τό γεν ι­κό καλό.

Στήν πίεση, πού τήν ύπαρξή της τήν επικύ­ρωσε ή μοναδική καθολική υποκρισία τοΰ λαοΰ, ώς πρός τό φρόνημά του πρίν άπό τίς εκλογές, προσθέτουν πολλοί, καί μάλιστα πολιτευόμενοι, τόν άδιάντροπο χρηματισμό. Καί τέλος, έρχεται ή διοικητική χαλάρωση, ή άσυλλόγιστη σπατά­λη καί ή κακή διοίκηση, σχετικά μέ τή βενιζε- λιική διοίκηση πρίν άπό τό 1914. Τυραννία καί κακοδιοίκηση, φουσκωμένα μέ τή συστηματική υπερβολή καί τό ψέμα τών άντιδραστικών, το­νώνουν στή λαϊκή ψυχή τήν άγάπη τής έλευθε- ρίας καί τή νοσταλγία τής περασμένης ήθικής διοικήσεως _ ελατήρια δηλ. άνώτερα καί εύγε- νικά — καί ή άντίδραση, σκοτίζοντας επιτήδεια τήν κρίση τοΰ λαοΰ ώς πρός τήν πολιτική καί έ- θνική σημασία τών έκλογών τόν σπρώχνει σέ κί­νημα πολιτικώς άσύνετο, στήν αύτοκαταδίκη τής 1ης Νοεμβρίου.

Μέσα σέ τέτοιο σκότισμα καί τέτοιες ένέρ- γειες εΐναι θαΰμα πώς άκόμη καί σήμερα ένα μεγάλο μέρος τοΰ λαοΰ μένει πιστό στόν άρχη- γό τών φιλελευθέρων. Γιατί, στό σκότισμα αύτό καί τίς άντιδραστικές ένέργειες, τό κόμμα τών φιλελευθέρων δέν μπόρεσε ν’ άντιτάξει παρά μόνον τόν άρχηγό του καί τ’ άποτελέσματα τής εξωτερικής του πολιτικής. Ή ήθική καί διανοη­τική άνομοιότητα τών μελών του τά έμπόδισε νά όργανωθοΰν καί νά φωτίσουν τό λαό ξεδια­λύνοντας τό σκοτάδι τών άντιθέτων. Ή στενή συμ­φεροντολογική, ή μικρόλογη καί εκμεταλλευτι­κή τους ταχτική, τούς άποξένωνε σ ιγά σ ιγά ά ­πό τή λαϊκή έκτίμηση, καί ή ψυχική τους άδρά- νεια δέν τούς άφηνε ν’ άντιδράσουν σ' ένα πά­γω μα καθολικό. Καί οί μεγαλύτεροι τους, έκτός άπό μετρημένες έξαιρέσεις, δσοι δέν ήταν στό βάθος παλαιοκομματικοί, ήταν μικρολόγοι καί δέν ταυτίζονταν ήθικά καί διανοητικά σέ δλο τό πλάτος — έστω καί παθητικά — μέ τόν άρχη­γό τους. Γι' αύτό, ούτε τά ήθικά έλατήρια τών ένεργειών του τά κατάλαβαν καί τά αίσθάνθη- καν, γ ιά ν' άντιτάξουν στούς άντιθέτους ή νά ενεργήσουν σέ ώρισμένες κρίσιμες στιγμές σύμ­φωνα μ” αύτά, άπό δική τους πρωτοβουλία, ού­τε άκόμη καί τ’ άποτελέσματα τών ενεργειών του, άπό τά όποια είχαν έξαρτήσει δλη τους τήν ύπόσταση, τά παρουσίασαν στήν έκτίμηση τοΰ κόσμου άρκετά ζωντανά. Χωρίς άμφιβολία άν

τό μεγάλο έργο τό κλόνισαν οί άντιδραστικοί, τό γκρέμισμά του τό έφεραν οί λεγόμενοι φι­λελεύθεροι. "Ετσι ή κυρίαρχη τοΰ λαοΰ τάξη στή μεγάλη της έκταση εΐναι δμοια.

Τό ξέρομε, κύριε πρόεδρε, δτι μέ τή λεπτό- λογη κοινωνιολογική καί Ιδίως τήν ψυχολογική άνάλυση πού κάναμε παραπάνω, δέ δίνουμε και­νούργια πράγματα, ούτε άνοίγουμε νέες άπό- ψεις. θελήσαμε δμως νά συστηματοποιήσωμε γνωστές παρατηρήσεις καί σκέψεις, γ ιά νά φω­τιστούν καλύτερα πορίσματα σημαντικώτατα γ ιά κάθε μελλοντική ένέργειά. Καί τά πορίσματα αύτά εΐναι: α) σχετικά μέ τόν έλληνικό λαό δτι δέν έχει μόνο έντονα πρωτόγονα ένστικτα ά- τομικιστικά άντίθετα πρός τήν έννοια τοΰ συνό­λου καί τοΰ κράτους, οϋτε μόνο έλαττώματα με­γά λα , άπό τά όποια προέχει ή έλλειψη άντοχής γ ιά μακρόχρονη καί συστηματική προσπάθεια, άλλά καί ιδιότητες άνώτερες πού προβάλλουν καί άπό τό τελευταίο άκόμη κίνημά του καί δι­καιολογούν τήν πίστη σ' ένα νεοελληνικό μέλ­λον άνώτερο. ’Αμόρφωτος καί εϋπλαστος δπως εΐναι υποβάλλεται εύκολώτερα ϊσως άπό κάθε άλλο λαό. Ή εύκολη αύτή ύποβολή μάς έδωσε τό δεύτερο καί τό σημαντικώτερο πόρισμα σχε­τικά μέ τήν κυβερνώσα τάξη. β) Μάς έδειξε τήν άνυπολόγιστη σημασία πού έχει ή τάξη αύ­τή ιδίως στήν 'Ελλάδα. Δυστυχώς δμως αύτή έ­χει σέ μεγαλύτερο βαθμό δλα τά έλαττώματα τοΰ έλλην. λαοΰ, κουράζεται εύκολώτερα, εΐναι άφώτιστη ή παραμορφωμένη, μικρόλογη καί άν- ήθικη. Αύτή - ώς έπί τό πλεΐστον καρπός τών γυμνασίων καί τοΰ πανεπιστημίου μας _ αύτή κυρίως κατέστρεψε τό μεγάλο έργο τής τελευ­ταίας δεκαετίας. Μέ τά λόγια πού είπατε στόν κ. Γληνό στίς 2 Νοεμβρίου : «π ο ΰ ε ΐ ν α ι ο i δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι π ο ύ μ ο ΰ έ - τ ο ι μ ά σ α τ ε γ ι ά ν ά φ ω τ ί σ ο υ ν τ ό λ α ό;» δώσατε σύντομα τή μεγάλη σημα­σία τής άστικής τάξεως καί τοΰ διαφωτισμού της.

Ή σημασία της, ή Ιδεολογία καί ή ήθική της ύπόσταση φωτίζεται καλύτερα μέ δ,τι γ ίνε ­ται στήν Ε λ λ ά δ α μετά τήν 1 Νοεμβρίου. ΟΙ άρ- χηγοί του ζητοΰν ν’ άλυσσοδέσουν τόν έλλ. λαό μέσα στίς προλήψεις του. Τίς άδυναμίες του προσπαθούν νά τίς κάνουν π ά για δεσμά του. ΟΙ πολιτικοί του ζητοΰν ν’ άναγάγουν σέ πολιτικό θεσμό τόν έπιστρατισμό (λαϊκοί σύλλογοι, λα ϊ­κή άσκηση έξουσίας, δημοψήφισμα) καί τόν κωνσταντινισμό (διασάφιση, δηλ. ένίσχυση βα­σιλικών δικαιωμάτων). Προσπαθοΰν νά κάμουν ένα παράξενο τέρας, άπό αύθαιρεσία έκ τών ά ­νω καί άναρχία έκ τών κάτω, γ ιά νά πιέζουν τήν άληθινή γνώμη τοΰ λαοΰ δταν θά ξυπνήσει, βέβαιοι πώς έτσι θά κυβερνοΰν πάντα αύτοί. ’Α­νίκανοι νά καταλάβουν τήν ύπόσταση καί τήν ά-

ποστολή ένός συγχρόνου κράτους γκρεμίζουν δ,τι δημιουργήθηκε στά τελευταία δέκα χρόνια, γιά νά ξαναφέρουν τήν Ε λ λ ά δ α στό άνάστημά τους. Στή σφαίρα τοΰ πνεύματος φυσοΰν μέ μα­νία νά σβύσουν τή μικρή φλόγα που άρχισε νά σιγολάμπει τώρα τελευταία. Εΐναι χαρακτηρι­στικό δτι τό ύπουργεΐο τής παιδείας προεξάρχει στό γκρέμισμα, αύτό γυρίζει πίσω γρηγορώτε- ρα άπ" δλα τ’ άλλα. Τό έλληνικό πανεπιστήμιο θριαμβεύει.

Τέτοια εΐναι ή κατάσταση καί κανείς άν­θρωπος ζωντανός δέν μπορεϊ, δέν έπιτρέπεται νά μείνει έμπρός της μέ σταυρωμένα χέρια. Γιά νά τήν άντιμετωπίσει, χρειάζεται έντατική προσπά­θεια καί ένέργειά όχι άτομική άλλά όμαδική καί πολυμερής. Καί τόσο άποτελεσματικώτερη θά εΐναι ή ένέργειά αύτή, δσο περισσότερο θ’ άνταποκρίνεται στά πορίσματα πού μάς δίνει ή άντικειμενική έρευνα τής σημερινής καταστάσε- ως, δηλ. στήν ψυχολογία τοΰ έλλην. λαοΰ καί Ιδίως στή σημασία τής κυρίαρχης τάξεως καί τήν ποιότητά της.

Νά μορφώσει κανείς τό λαό, άμεσα καί ρι­ζικά, εΐναι κατά τή γνώμη μας σχεδόν άδύνα- το μέ τή σημερινή μορφή τής έλληνικής κοινω­νίας. Ή συστηματική του μόρφωση έξαρτάται κατά μέγα μέρος άπό τό δημοτικό σχολείο, ό ­χι μόνον άπό τήν ποιότητά του άλλά καί άπό τή διάρκεια τής σχολικής φοιτήσεως. Καί αύτά _ στά όποια πρέπει νά προστεθεί καί ή μετα- σχολική υποχρεωτική έκπαίδευση _ πολύ σιγά καί σέ μακρυνώτερο μέλλον θ’ άρχίσουν νά ύ- ψώνονται σέ έπίπεδο άνώτερο.

Κυρίως έμμεσα μπορεΐ νά έπηρεάσουμε τό λαό, μορφώνοντας δηλ. μία ήθικά γερή κυβερ­νώσα τάξη. Ή τάξη αύτή πώς εΐναι δυνατό νά μορφωθεί; Τό βαθύτερο βέβαια καί τό άποτελε- σματικώτερο μέσο είναι ν’ άποταθοΰμε στούς νέ­ους πού δέν πρόφτασαν νά διαφθαροΰν. Καί τόσο πιό εϋπλαστο τό ύλικό καί μεγαλύτερη ή έπίδρά­ση, δσο νωρίτερα τούς υποβάλλει κανείς σέ άγω- γή συστηματική, βγάζοντάς τους άπό τό περιβάλ­λον πού βρίσκονται. Σ έ άνώτερα σχολεία Ιδιω­τικά, δπως τών Σπετσών4, εΐναι δυνατή ριζική έπίδραση καί μόρφωση άνθρώπων φωτισμένων καί μέ ήθική άντοχή. Τέτοια σχολεία δσο περισ­σότερα γίνουν τόσο πλουσιώτερος ό πυρήνας τών χαρακτήρων πού θά δώσουν στήν άστική τάξη. Ε κ τός δμως άπό τό δτι τέτοια ένέργειά εΐναι μονομερής καί πολυδάπανη (τό σχολείο τών Σπετσών σταμάτησε πρός τό παρόν γ ιά οι­κονομικούς λόγους, άν καί διαθέτει κεφάλ. δύο έκατομμύρια) παρουσιάζεται άκόμη προβλημα­τική ή έπιτυχία της, γιατί λείπουν oi άνθρωποι πού θά παιδαγωγήσουν, καί τό χειρότερο λεί­πει τό φωτισμένο περιβάλλον πού θά ύποστηρί- ξει τό εργο της - ένα έργο πού δέν μπορεΐ πα­

ρά νά εΐναι έπαναστατικό στή μεσαιωνική κα­τάσταση πού βρίσκεται ή κοινωνία μας. Μ’ αύ­τό, δέ θέλω νά είπώ πώς εΐναι άσκοπη ή προσ­πάθεια νά γίνονται δωρεές γ ιά σχολεία παρό­μοια. Τέτοια προσπάθεια πρέπει νά τήν ένθαρ- ρύνουμε μέ τήν ύπόδειξη τής άνάγκης νά στέλ­νουν οί δωρηταί τό άναγκαΐο προσωπικό νά μορφώνεται στήν Εύρώπη. Παράλληλα δμως μέ τ’ άνώτερα Ιδιωτικά σχολεία χρειάζεται άλλη πλατύτερη ένέργειά πού θά έκταθεί σέ πολύ με­γαλύτερο κύκλο1 σέ δσους άπό τούς ώρισμένους νέους δέν εχασοτν τόν ένθουσιασμό τους καί τήν καλή θέληση, σέ τελειοφοίτους δηλ. γυμνασίων καί σέ φοιτητάς. ’Έ πειτα σέ διάφορα στοιχεία τής κοινωνίας - άντρες καί γυναίκες _ μορφω­μένα ή έπιδεκτικά μορφώσεως πού διψοΰν τό φως, καί τέλος θ' άποταθώ στά καλύτερα καί τά ήθικώτερα λαϊκά στοιχεία, πού καί αύτά 6- πάρχουν.

Τέτοια ένέργειά γραπτή καί προφορική πού θά μάς έδινε, μέ τόν καιρό, τό φωτισμένο περι­βάλλον καί τούς έμπνευσμένους μαχητάς, μόνον άπό ένα άνώτερο πνευματικό κέντρο μπορεΐ νά πραγματοποιηθεί. Καί τό κέντρο αύτό δέν μπο­ρεΐ νά εΐναι τό πανεπιστήμιο, ένα ίδρυμα κρα­τικό, άκόμη καί δταν αύριο τό κράτος ξαναγυ- ρίσει στή διοίκηση πού είχαμε άπό τό 1910-14, δταν γίνει δηλ. κράτος βενιζελικό. Γιατί ό πυ­ρήνας τών Ιδεών σέ μιά βαθύτερη διαφωτιστική καί άναμορφωτική έργασία — καί στήν πιό συν­τηρητική της άποψη — δέ θά εΐναι μόνο ή ήθι­κή άνάπλαση, ή δημιουργία άνθρώπων τιμίων, μέ φρόνημα άληθινά έλεύθερο, μέ συνείδηση τοΰ καθήκοντος καί τής εύθύνης άπέναντι τοΰ συνόλου, ή πίστη στόν έλληνισμό ώς ίδέα, ή πί­στη στήν έθνική του άποκατάσταση, ή όρθή έκ­τίμηση τών μέσων πού μάς φέρνουν σ’ αύτή καί ή ειλικρίνεια καί ή τιμιότητα στή χρησιμοποίη­σή των, άλλά θά εΐναι άκόμη καί ή έκτίμηση τών πραγματικών ψυχικών δυνάμεων τοΰ έλλη- νισμοΰ, τής νεοελ. πραγματικότητας, ή άπολύ- τρωση άπό τήν τυφλή λατρεία τής παραδόσεως, ή αύτοεπίγνωση καί ή αύτοεκτίμηση τοΰ νέου έλληνισμοΰ καί τέλος ό συγχρονισμός, σέ δλα, μέ τήν εύρωπαϊκή σκέψη καί τό νεώτερο πολι­τισμό. Εΐναι δηλ. ό κύκλος τών ίδεών πού φώ­τισαν τό έργο τοΰ άρχηγοΰ τών φιλελευθέρων καί τά ήθικά άξιώματα πού κανόνισαν τή δια­γω γή του.

Ά π ό τίς Ιδέες δμως αύτές οί τέσσερες τε­λευταίες βρήκαν καί μέσα στό άνομοιόμορφο βενιζελικό κόμμα τήν πιό μεγάλη άντίδραση, άν­τίδραση, μέ μέσα συχνότατα μικρά καί άνήθι- κα, πού είχε ώς άποτέλεσμα νά δοθεί μισή μό­νο έλευθερία στούς άνθρώπους στούς όποιους είχατε έμπιστευθεί τήν έφαρμογή τους. Καί φο­βούμαι μήπως ή άντίδραση αύτή τών φιλελευ­θέρων άνάγκαζε στό τέλος τήν ίδια κυβέρνηση

πού εΐχε υιοθετήσει τό πρόγραμμα αύτό, νά τό έγκαταλείψει.

'Ιδέες πού κλονίζουν καί σπάζουν παράδοση πολύχρονη ή όποία συνδέεται μέ χίλια δυό άτο- μικά καί όμαδικά συμφέροντα, ιδέες πού άπαι- τοΰν ψυχική, έσωτερική έπανάσταση μέ τόν έαυ­τό μας, δέν μπορούν δυστυχώς νά πραγματοποι­ηθούν εύκολα στήν Ε λλά δ α , άκόμη καί δταν τό κράτος, κατά τ’ άλλα, είναι πολύ προοδευ­τικό. Γιατί στό κράτος αύτό θά ϋπερτεροΰν τό­σο τά στοιχεία τ’ άντιδραστικά άπ’ αύτήν τήν άποψη (ένώ άπό άλλες άπόψεις μπορεΐ νά εΐναι προοδευτικά) ώστε νά μήν εΐναι δυνατό νά πα- ραβλέψει κανείς άκίνδυνα τήν Ιδεολογία τους, τίς φιλοδοξίες καί τά συμφέροντά τους. Είναι τό πλήθος οϊ επιστήμονες πού μάς έδωσε καί μάς δίνει τό γυμνάσιο καί Ιδίως τό πανεπιστή­μιο, πού αύτοί τό κρατούν στά χέρια τους καί τό κάνουν άπόρθητο (ίδ. πανεπιστημιακή έκκα- θάριση κ.λ.π.). Γιά νά γίνει δυνατή μέσα στό κράτος τέτοια έργασία — πού μόνο πρός τ’ άρι- στερά θά μπορεΐ νά προχωρήσει καί δχι άντί- θετα — πρέπει νά μορφωθούν καί νά πληθύνουν μέσα στήν κυβερνώσα τάξη στοιχεία προοδευτι­κά. Π ρ ό ς τ ό π α ρ ό ν κ α ί γ ι ά π ο λ ύ ν κ α ι ­ρ ό ά κ ό μ η τ έ τ ο ι α έ ρ γ α σ ί α μ ό ν ο 'ν έ - ξ ω ά π ό τ ό κ ρ ά τ ο ς μ π ο ρ ε ΐ ν ά γ ί ν ε ' ι . Χρειάζεται λοιπόν ενα άνώτερο πνευματικό κέν­τρο, έλεύθερο καί άνεξάρτητο άπό κάθε κρατική έπίδραση. 'Απέναντι στή σκοτιστική ένέργειά τοΰ κρατικού πανεπιστημίου νά στηθεί ε ν α έ λ ε ύ ­θ ε ρ ο ν ε ο ε λ λ η ν ι κ ό π α ν ε π ι σ τ ' ή μ ι ο .

Τέτοιο κέντρο, ώς πρός τήν έκπαίδευση δέ- δαια μόνο, θά γινόταν ό θεσμός τής παιδαγω ­γικής άκαδημίας, θεσμός θαυμάσιος πού έναυ- άγησε μέ τόσα άλλα.

Ή άποστολή του θά ήταν διπλή: α) νά μορ­φώνει τή νέα κυδερνώσα τάξη καί β) νά φωτί­ζει άπ’ εύθείας τό λαό. Τό πρόγραμμά του5 θά εΐναι έλεύθερα μαθήματα, έπιστημονικά σέ συ­στηματικές σειρές, Ιστορικά (φιλοσοφημένη με­λέτη τής Ιστορίας), κοινωνιολογικά καί πολιτει- ολογικά, φιλοσοφικά καί παιδαγω γικά καί φιλο­λογικά (άρχαία, μέση, νεώτερη έλληνική καί ξέ­νες νεώτερες λογοτεχνίες). Παράλληλα μέ τά μαθήματα θά γίνουνται σχετικά φροντιστήρια καί σιγά- σ ιγά θά ίδρυθοΰν καί πειραματικά έρ- γαστήρια (ψυχολογικό, παιδαγωγικό, πρότυπα σχολεία, κ.λ.π.). Ή έπιστημονική διδασκαλία θά συμπληρώνεται καί θ’ άκτινοδολεΐ σέ δλο τόν έλληνισμό μέ τήν έκδοση περιοδικοΰ καί διαφω- τιστικών διδλίων. Μιά δεύτερη σειρά λαϊκά μα­θήματα, προπάντων Ιστορικά, φιλολογικά καί πολιτειολογικά θά ήταν προορισμένη γ ιά τό λαό. Τέλος διαλέξεις, έλεύθερες, γ ιά δλες τίς κοινω­νικές τάξεις.

Υπάρχουν δμως δυνάμεις άρκετές καί Ικα­νές ν* άναλάδουν τέτοιο έργο; Ή γνώμη μας

είναι δτι ύπάρχουν. Είναι ένας κύκλος έπιστη- μόνων, πού ή μελέτη τής έθνικής Ιστορίας, τής φιλοσοφίας καί τοΰ συγχρόνου εύρωπαϊκοΰ πο­λιτισμού τούς έκανε νά δουν καθαρά, τή σύ­σταση τήν ψυχική, τά προδλήματα τής φυλής των, τίς διανοητικές καί ήθικές έλλείψεις καί άνάγκες της, καί πού έχουν μέσα τους τήν πίστη, τήν άγάπη καί τή δύναμη νά δουλέψουν μέ δλη τους τήν ψυχή γ ιά μιά πραγματική άναμόρφω- ση. "Ενα δυό άπ’ αύτούς, δπως τόν κ. Σδώλο, τούς έλευθέρωσε ή τελευταία κομματική έκκα- θάριση άπό τήν κρατική ύπηρεσία. Οι άλλοι εί­χαν άποχωρήσει πρίν μόνοι τους. Υπολογίζουμε δμως κυρίως στίς νέες δυνάμεις πού ήρθαν καί πού έρχονται άπό τήν Εύρώπη μέ Ιδέες καθα­ρές καί προοδευτικές καί μέ ήθικές όρμές έν­τονες. Ά πό τούς νέους αύτούς, δσοι δέν όλιγο- πιστοΰν, δλέπουν τόν έαυτό τους μέσα στό άντι- δραστικώτατο περιβάλλον νά συντρίδεται άπό τή διοπάλη καί τήν ψυχή τους νά μαραίνεται σ' ένα σιωπηλό μαρτύριο.

Κι έδώ ή άποστολή έ ν ό ς έ λ ε υ θ έ ρ ο υ π α ν ε π ι σ τ η μ ί ο υ θά εΐναι μεγάλη καί εύερ- γετική : θ ά περιθάλπει τούς πιό Ικανούς καί δίνοντάς τους τά μέσα τής αύτοσυντηρήσεως καί τής δράσεως, θά κρατεί πάντα άκοίμητη τή ζω ­ογόνο ένέργειά — καί θά έμποδίζει τή στασιμό­τητα. Καί ή άνάγκη αύτή θά υπάρχει καί τέ­τοια έλεύθερη δράση θά εΐναι άπαραίτητη, καί δταν άκόμη, μέ τόν καιρό, άρχίσει τό κράτος νά συγχρονίζεται καί νά προοδεύει. Γ ιατί πάντο­τε καί παντοΰ τό κράτος εΐναι συντηρητικό σχε­τικά μέ τήν ταχύτερη έξέλιξη τών νέων ιδεών. "Ετσι τέτοιος θεσμός δέ θά έχει μόνο προσωρι­νή σημασία γ ιά τή σημερινή ‘Ελλάδα, άλλά δι­αρκή. Παρόμοια άνάγκη εΐχε έμπνεύσει στόν Ισ π α νό Φερρέρο άνάλογη δράση στήν κληρικο- κρατούμενη Ισ π α νία μέ άποτελέσματα γόνιμα. Ά πό τήν άντίληψη τής κρατικής συντηρητικότη- τας καί τής άνάγκης τής έλευθερίας Ιδρύθηκαν καί σέ κράτη πολιτισμένα καί φιλελεύθερα, στήν Αμερική τά Ιδιωτικά πανεπιστήμια, στήν Έ λ- δετία τό Ίνστιτοΰτο τοΰ J. J. Rousseau, στό Πα­ρίσι ή Ecole Libre des Sciences Politiques et Sociales κ.λ.π.

Τέτοιο κέντρο, πού σ ιγά - σ ιγά θά πλουτίζε­ται μέ νέες δυνάμεις πολύτιμες καί θά άνανεώ- νεται διαρκώς, δσο ή κατάσταση θά εΐναι σάν τή σημερινή, θά παρουσιάζεται κάποτε ή άνάγκη ν' άντιμετωπίζει καί διωγμούς. Ά λ λ ά ή άνεξαρ- τησία του άπό τό κράτος καί ή σχετική οικονο­μική αυθυπαρξία τών μελών του — κάτι πολύ άν- θρώπινο καί γ ιά τούς πιό δυνατούς — θά τούς1 εύ- κολύνει κάθε αύτοθυσία, χωρίς νά παραλύει ή έν- τατική ό μ α δ ι κ ή ένέργειά ή όποία θά μπορεΐ νά έξακολουθεΐ καί στό πιό έχθρικό περιβάλλον, στήν άνάγκη κάποτε καί μακρυά άπό τήν Α θήνα.

Καί θά προετοιμάζει έτσι τό έδαφος γ ιά νά

■wfcjy ',ίψ^\Ι

.'•yy

<K^ XJ «>·*·* ^otriu ΊΛΪ ,Ή '*r*f»*U»2lJ

* >» i - —α λΛλ6 ΜΛ 4^7 I C- OtTijsy*) M/VV*l£J!l 0^^^ #1#

v—y------ / ,·

j$Wnf~tr ?+** hrf*v\f .. ,

'/«fl <hC&i/vJryr™ hpk?w {*'{* FI, v* X>v-****A ·Λ~*λ?μ ̂ ^ *W ς«ηΙ fn

"feu*.·*·? (Jy 14~ CT>‘'Ψ**1/>T? *9T**Vf r**.

,** '^'P'b’-^Ί f*~" t"‘ V7^ ΤΊ? V*H ^ j'VT

£ ^ ^ ^rr»^ o?*tA ·ΜΛ^ι > hhrrtJ ^ V*^** ^ 1--UJ1 Cl/^ Ji

• V\J*>^+*\fts\f >τ»τθ,-yr^ Υνίτ^γ^^Λ-τη-Λ^ "Vl*^

rr, }~ t ^ ^ ,*i ‘k> ΛΛ*^ V <ν·«γ*$

(u, ~*/=»λΛ^ Ύη'-^ ri 'vV'^ ^iw r*- 4 injhyslf fig‘̂VVfi+rp /rnjf®.

■>**ry»-h r* fr* 47 h rtv?'u) *\ y*> u **

nr »·*-*& **^ ft r***-:3*-? *% '-***$?*+'>* ,k

^-nc/wy vl·» ->^»a *f3fnp „ z ^i^yr) -m S J / *-* t

waj> ϋ-0-τ/~%*λ'-*-0^ ‘ Csrr/c^-rryy cjx jrv~t\ y^f

*A/*L·* -^J^Mjrn -~,w -y^ ~**7

' V* «4-3^/>-*/■*< grP pnryl

~-rvcry4,'J>j~*A· ZjJaJrrl y^t ->-ryi +y?Jr-J>

n^tu V&-J

OV3ZIKI39 V3 W01 20dU AOZAOWV3V V A01 VWHKJWOUA

συσταθεΐ καί νά στερεωθεί ενα νέο κράτος καί θά βοηθεΐ αποτελεσματικά παράλληλες συνθε- τώτερες ένέργειες πολιτικές πού θά έπιδιώκουν αύτό τό σκοπό πιό άμεσα, ένέργειες πού θά ’έ ­πρεπε νά έχουν κιόλας άρχίσει άπό τά ήθικά, τά προοδευτικά καί άληθινά φιλελεύθερα πολι­τικά στοιχεία τοΰ τόπου. Καί ενα κράτος προ­οδευτικό θά μπορεΐ έτσι χωρίς νά έρχεται σέ άπότομη σύγκρουση μέ τόν παλαιό κόσμο καί τίς προλήψεις του, νά παίρνει άπό τήν έργασία τοΰ έλεύθερου πανεπιστημίου δ,τι νομίζει πώς μπορεΐ χωρίς κλονισμό νά έφαρμόζεται άμεσα στήν πράξη, εϊτε τή σχολική εϊτε άλλη. ’Εκτός δέ άπό τήν άμεση γενική ή μερική έφαρμογή τών μέτρων πού θά νομίζουνται έφαρμόσιμα, ή έλευ- θερία πού τό νέο κράτος θά μπορεΐ νά δώσει στήν Ιδιωτική πρωτοβουλία, Ιδίως γ ιά άνώτερα Ιδιω­τικά σχολεία, δπως τών Σπετσών, δέ θά βρίσκει μόνο έμπνευσμένο προσωπικό διδακτικό, άλλά καί περιβάλλον φωτισμένο, άξιο νά τά ύποστη- ρίζει καί νά τά πολλαπλασιάζει.

Εΐναι φυσικό, κύριε πρόεδρε, κατάσταση δπως ή σημερινή νά κινήσει πολλούς ζωντανούς άνθρώπους σέ διάφορα σχέδια γ ιά μία άμεση ή μελλοντική δράση, άνάλογα μέ τίς κλίσεις καί τίς ίκανότητές των, τό καθένα νά παρουσιάζε­ται ώς τό μόνο δυνατό καί άποτελεσματικό μέ­σο καί νά ζητεί τήν έπιδοκιμασία Σ ας καί τήν ύποστήριξή Σας. ’Εμείς δέν παρουσιάζουμε βέ­βαια τή δική μας λύση ώς τή μόνη δυνατή. Ξέ­ρουμε δτι ή άλήθεια δέν εΐναι άπλή, άλλά σύν­θετη δπως καί ή ζωή, καί οί παράγοντες πού κινοΰν έναν τόπο στήν πρόοδο εΐναι πολλοί. ’Έ ­χουμε δμως τήν πεποίθηση δτι ή πρόταση δπου καταλήξαμε, υστέρα άπό σκέψη πολλή καί έντο­νη έσωτερική κρίση, στηρίζεται στό σημαντικώ- τερο ίσως άναμορφωτικό παράγοντα, τόν έκπαι- δευτικό, στήν πιό πλατιά του έννοια, πού τή με­γάλη του σημασία δέ θά μπορέσει ν’ άμφισβη- τήσει κανείς άπ’ δποια άποψη καί άν έξετάσει τό νεοελληνικό πρόβλημα.

Ά λ λ ά γ ιά νά πραγματοποιηθεί ή πρόταση αύτή χρειάζονται μέσα ύλικά μεγάλα. Κι έδώ εΐναι ή μεγαλύτερη πρός τό παρόν δυσκολία. Τέτοιο έργο γ ιά νά βαδίσει στερεά τό δρόμο του, νά έξασφαλίσει έλεύθερη καί άπερίσπαστη ένέργειά στούς 10- 15 ίσως έπιστήμονας πού θά χρειασθοΰν γ ιά νά τό έφαρμόσουν, σέ δλη του τήν ένταση, γ ιά νά έχει τό κτίριό του, τά έκδο- τικά μέσα κ.τ.λ. χρειάζεται πάγιο κεφάλαιο άπό 3 - 4 έκατομ. γ ιά νά χρησιμοποιοΰνται μόνον οί τόκοι του. Τό ικεφάλαιο αύτό, άν βρισκόταν άπό δωρεές, θά έμενε τοποθετημένο στό έξωτερικό καί θά τό διαχειριζόταν μιά έπιτροπή πού θά έστελνε στήν Ε λ λ ά δ α μόνο τούς τόκους. Καί στήν Α θήνα θά έμενε μιά έπιτροπή έφορευ- τική, ή όποία θά ξόδευε τά είσοδήματα άνάλο­γ α μέ τούς σκοπούς τοΰ έργου.

Μπορεΐ σήμερα νά βρεθεί τό κεφάλαιο αύτό άπό δωρεές; Εΐναι δύσκολο μά όχι άδύνατο. Α ρ ­κεί νά άναγνωρίσετε Σ είς τή σκοπιμότητα καί τήν άλήθεια τέτοιου έργου καί νά τό θελήσετε. Φυσικά τό προτιμότερο θά ήταν άν τά ύλικά μέ­σα έπέτρεπαν ν' άρχίσει τό έργο άμέσως άπό τήν άρχή σέ δλο του τό πλάτος. ’Ά ν δμως παρουσι­αστούν άνυπέρβλητες δυσκολίες γ ιά όλόκληρο τό κεφάλαιο, θά μποροΰσε ν’ άρχίσει ή έργασία μέ λιγώτερα πρόσωπα καί πιό περιωρισμένα — πάντα χωρίς θόρυβο καί οϋτε κάν μέ τόν τίτλο τοΰ πανεπιστημίου άλλά ώς έλεύθερες διαλέξεις καί έλεύθερα μαθήματα καί φροντιστήρια. Σ ι­γ ά - σιγά, όσο θά γίνεται γνωστή ή έργασία, θά συγκεντρώνει διάφορες δωρεές καί θά μπορεΐ νά γίνεται πολυμερέστερη καί γονιμώτερη.

’Ά ν καί στόν πυρήνα τοΰ νέου κέντρου ύπο- λογίζουμε καί τίς δικές μας δυνάμεις, ή πίστη μας στή μεγάλη άποστολή τοΰ κέντρου αύτοΰ καί στή διαρκή του σημασία καί ή πεποίθηση δτι ή πρότασή μας θά ζυγιστεί καί θά έκτιμηθεΐ άπό Σ άς, δχι μόνο ώς πρός τή βαρύτητά της ά λ ­λά ώς πρός τά βαθύτερα έλατήρια πού τήν έκί- νησαν, δέ μάς έπιτρέπουν ούτε τόν παραμικρό προσωπικό δισταγμό νά ζητήσωμε έλεύθερα τήν υποστήριξή Σ ας. ’Ά ν έγκρίνετε κατ’ άρχήν τό σχέδιο καί θελήσετε σχετικές λεπτομέρειες άρ- κεΐ νά είδοποιηθώ καί θά τίς έχετε, γραπτές ή καί προφορικές, άν βρήτε άπαραίτητη τήν προ­φορική συνεννόηση. Ώ ς έδώ ή πρόταση καί οί σκέψεις πού ώδήγησαν σ’ αύτή γίνανε άπό κοι­νού μέ τόν κ. Γληνό καί θά ύπέγραφε καί ό ’ίδιος τό γράμμα μου άν βέβαια μποροΰσε νά εΐναι έδώ. Αύτός δμως μένει τώρα στήν Ε λλ ά δ α , καί δσον καιρό τοΰ άφήνουν έλεύθερο τά Ιδιωτικά μαθήματα, πού άναγκάστηκε ν ’ άναλάβει στό Λ(ύκειο) τοΰ Κωνστ(αντινίδη)6, τόν άφιερώνει στόν Έκπ. "Ομιλο πού, μαζί μέ τόν κ. Τρκχντα- φυλλίδη, προσπαθεί νά τόν ύψώσει άντιμέτωπο στή σημερινή κατάσταση, δσο τοΰ έπιτρέπουν τά οικονομικά μέσα (γ ιά τόν ’ίδιο σκοπό διαθέτον- ται καί είσοδήματα τής Έκπ. Ε πιτροπής7) καί οί σκόρπιες δυνάμεις πού διαθέτει. Στό τέλος δμως θά μοΰ έπιτρέψετε νά προσθέσω κάτι έντελώς ά ­τομικό. Δέν εΐναι άπό μετριοφροσύνη, άλλά άπό σωστή αύτοεπίγνωση άν Σ άς είπώ δτι τή δική μου συνεισφορά σέ τέτοιο έργο δέν τή θεωρώ άπό τίς πιό σημαντικές καί άπαραίτητες. Είμαι πολύ λιγώτερο άκαδημαϊκός καί πολύ περισσό­τερο δάσκαλος. Γιά άκαδημαϊκή καί προπαγαν­διστική διδασκαλία άλλοι εΐναι πολύ Ικανώτε- ροί μου καί προπάντων ό κ. Γληνός. Αύτός θά γίνει ή ψυχή τοΰ νέου κέντρου άν μπορέσει νά πραγματοποιηθεί. Καί οί δικές μου προσπάθειες στόν 'ίδιο βέβαια άπώτερο σκοπό τείνουν, άλλά μέ μέσα πιό σύμφωνα μέ τήν Ικανότητά μου. ’Ονειρεύομαι ένα πρότυπο σχολείο πειραματικό, πού μπορεΐ νά γίνει καί μέσα στό Έ λεύθερο

Πανεπιστήμιο καί έκτός άπ’ αύτό. Β γάζοντας ετσι τόν έαυτό μου στό περιθώριο, ώς πρός τήν άμεση διαφωτιστική καί προπαγανδιστική έρ γα ­σία τοΰ Ελευθέρου Ποτνεπιστημίου, μπορώ νά έκτιμήσω πολύ άντικειμενικώτερα τή σημασία καί τήν άποστολή ένός τέτοιου κέντρου.

Μέ τήν πίστη στή μεγάλη του άποστολή, δχι μόνο γ ιά σήμερα άλλά καί γ ιά τό μέλλον, μέ τήν πεποίθηση δτι υπάρχουν καί εξω άπό μέ­να έπιστήμονές ικανώτατοι γ ιά ν" άναλάβουν τέ­τοια έργασία καί νά τήν έμψυχώσουν καί τέλος μέ τήν βεβαιότητα δτι ή σημασία καί τά έλα- τήρια τής προτάσεώς μας θά ζυγιστοΰν άπό Σ άς καί θά έκτιμηθοΰν δπως πρέπει, ζητώ έλεύθερα καί χωρίς κανένα προσωπικό διστοτγμό τή συν­δρομή Σ ας. ’Εγώ λογαριάζω νά μείνω εξω πο- λύν καιρό άκόμη — είναι μιά διακοπή καί σ υγ­κέντρωση άπαραίτητη γιά μένα — καί άργότε­ρα ξαναγυρίζοντας στήν ‘Ελλάδα, άν δέν μπο­ρέσει νά γίνει τό έλεύθερο πανεπιστήμιο, θά συν­εργαστώ στόν έκπ. δμιλο μέ τήν κεντρική πάντα προσπάθεια νά Ιδρύσω ενα πρότυπο πειραματι­κό σχολείο.

Μέ βαθύτατο σεβασμό Α. ΔΕΛΜΟΥΖΟΣ

Μ όναχο 13)3)921

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Σ τ ίς έκλογές τής 1ης Νοεμβρίου 1920 τό Φιλελεύθερο κόμμα πήρε τό 42% τών ψήφων, ένώ τό υπόλοιπο ποσοστό έλαβε ό συνασπισμός τών άντιβε-

νιζελικών κομμάτων πού κατέβηκε σ τ ίς έκλογές μέ τόν τίτλο «‘Ηνωμένη άντιπολίτευσις».

2. Προφανώς, πρόκειται γιό( τούς πολιτικούς καί στελέχη τοΰ Φιλελευθέρου κόμματος Λόιμπρο Κο- ρομηλά, Γεώργιο Καφαντάρη καί Έ μ μ . Τσουδερό πού, καθώς ό Δελμοΰζος καί άλλες προσωπικότητες τών Φιλελευθέρων, έτσ ι κι αύτοί, μετά τήν έκλογική ήττα τοΰ 1920, έψυγαν στό έξωτερικό.

3. Πρόκειται γ ιά τό γνωστό λογοτέχνη, τεχνο­κρίτη καί δημοσιογράφο Ζ αχαρία Παπαντωνίου πού, μιά περίοδο, έγραψε καί τήν έπιψυλλίδα τής «Π ατρί­δας».

4. ’Εννοεί τήν Ά ναργύρειο καί Κοργιαλένιο Σχο­λή Σπετσών πού ξαναλειτούργησε μόνο στά 1927.

5. Τό ΐίδιο σχεδόν πρόγραμμα έψάρμοσε ό Γληνός στήν Ά ν. Γυναικεία Σχολή πού λειτούργησε δυό χρόνια ά π ’ τά 1921 -2 3 . Πρβλ. Γιώργου Κ. Γάτου «15 άνέκ- δοτα γράμματα τοΰ Δ. Γληνοΰ στόν Α. Δελμοΰζο» ’Επιθ. Τέχνης δ.π . καί ιδια ίτερα τά γράμματα 6 (2 7 )5 )2 1 ) , 9 (5 )1 8 )1 1 )2 1 ) καί 10 (3 )1 2 )2 1 ) .

6. Πρόκειται γ ιά τό «Πρότυπον ’Εκπαιδευτήριον ’Αθηνών», Λ. ’Αλεξάνδρας 2, τοΰ δημοτικιστή έκπαιδευ- τικοΰ Ή λ ία Κωνσταντινίδη δπου ό Γληνός άναγκά- στηκε νά παραδίνει μαθήματα. Πρβλ. σχετικά στά γράμματά του στό Δελμοΰζο, Γιώργου Κ. Γάτου δ.π. γράμματα No 2 (2 0 )2 )2 1 ) , 3 (1 3 )3 )2 1 ) , 7 (4 )8 )2 1 ) ,11 (1 5 )1 )2 2 ) καί 13 (9 )6 )2 2 ) .

7. Ή ’Εκπαιδευτική ’Ε πιτροπή άπαρτίζονταν ά π ’ τούς Δ. Γληνό, ’Αλ. Δελμοΰζο καί Μ. Τριανταφυλλίδη. Συστήθηκε στά 1916 κι εΐχε σκοπό τήν έκδοση έκ- παιδευτικών βιβλίων, γραμμένων στή δημοτική, άπό χρήματα πού ε’ίχανε παραχωρηθεΐ στό Βενιζέλο νά τά διαθέσει σέ σκοπό έκπαιδευτικό. Γ ιά τήν έκ­δοση χρησιμοποιούνταν οΐ τόκοι κατατεθειμένου, ά π ’ τό βουλευτή I. Άθανασάκη, στήν ’Εθνική Τράπεζα κε­φαλαίου. Μετά τό 1920 γίνανε προσπάθειες τά είσοδή­ματα τής Έ κ π . ’Ε πιτροπής νά διατεθούν γ ιά νά βοηθή­σουν τόν Έ κ π . "Ο μιλο. Πρβλ. Γ. Κ. Γάτου δ.π . γράμ . μα 11 (1 5 )1 )2 2 ) .