10
VENDOME 225· PONTIFICAL DE SAUBOURC. XI' SI.è:CLE, MOITIt Vendôme; bibliotMque municipale, ms. lof. Fol. I. Notes de différentes mains (XVIIe 5.) « Congregationis S. Mauri, monasterii Vindocinensis. 1 - « C. 1:4. 1 - « Monasterii Vindocinensis, congregationis Sancti l.fauri. 1- Au bas du feuillet: « Optimae notae codex. 1 D'après une lettre de Pierre Boucher, prieur de Vendôme, cette note serait de la main de Mabillon (Lettre du 3 mars 1737, dans Le/tres de l'abbé Lebeuf publiées par Soc. sciences hist. nat. de l'Yonne, 1867, t. II, 203-204). Fol. 1. « Incipit ordo romanus ad cJericum faciendum. Manda, Deus, benedictionem tuam et vitam in eccJesia tua ... 1 Suivent deux autres oraisons. _ « aralia ad pl4erllm wnsllrandllm : Domine Ihesu Christe, qui es caput nastrum... Prefaria ad c1eriCllm faûendum : Oremus, dilectissimj fratres, Dominum nostrum Ihesum Christum pro hoc famulo suo N... _ r VO. Oratio ad baTbam tondendam : Deus cuius providentia ornnis creatura incrementis... 1 Fol. 2. « Den14ntiatia mensis pTimi, ql4QTti, septimi d decimi : Annua nobis est, dilectissimi, ieiuniorum ceJebranda festivitas... _ Item de quatuor remporibus ieiuniorum quando fiunt XII lectiones. Mense maTtio, l'rima sabbaJi, hora sula ... - 2 VO. Ordo quaJiter in romana eccJesia sam ordines fiunt. Jlensis fJTimi, quarti, uptimi de.cimi ... Deirllk archidiaconus s;,u c4Suta, ad cJwTi usque maiium dens, habens pTe manibus wrum qui ordinilndi sulll nùmin4, d toocaJis eis, Aumlliter rUfJiciens in episcopum, Itis el"n verbis aJ/oqUitUT : Postulat haec sancta mater EccJe- sia, pater reverende, hos viras ordinibus aptos consecrari sibi a vestra patenûtate. Responsio episcofJi: Vide ut natura, scientia et moribus tales per te introducantur ... - At archidiaconus : Quantum ad humanum spectal examen, natura, scientia et

û, Du 1 - MusMed · 404 LES POSTIFICAUX MANUSCRITS Ce manuscrit f'::St un pontifical romain, comme l'indiquent prib"es et rubriquts, ainsi que les litaniesdu fol. 31 vo. Lanotedu

  • Upload
    others

  • View
    12

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

LES POSTIFICAUX MANUSCRITS404

Ce manuscrit f'::St un pontifical romain, comme l'indiquent prib"es et rubriquts,ainsi que les litanies du fol. 31 vo. La note du fol. log yO nous apprend qu'il a appar­tenu à Philippe du Bec, évêque de Vannes (1559"1566). L'écriture accuse la fin duxV- ou Je début du XVI' siècle.

Parchemin. - 110 If. à longues lignes, plus les deux feuillets pnliminaires coûs A-B et C.- 225 5Ur 1-+8 mill. - Initiales moyenntli vermillon et azur. - Petites initiales \--ennillon etuur alternativement. - Quelques piècu de ch&nl not&. lur q~tre lignes rouges.

Reliure maroquin marron; sur les plats,~ rq;t't$entant l'une une crudhion.l'autre une 5alutation angélique; filets d'or sur les platl; tnœs de lennoirs. _ 01'1)1,'1: (AbbEF.), S,kiIlIU.f ft ",issds da 'rilsan d6ltyn brdoua, 1906. p. no-lJI. _ Du mbne: 1"_û", WW,tique de J'lultiofYllpilie iwdc"Jle, 1922, p. 1,.6.

VENDOME

225· PONTIFICAL DE SAUBOURC. XI' SI.è:CLE, 1~ MOITIt

Vendôme; bibliotMque municipale, ms. lof.

Fol. I. Notes de différentes mains (XVIIe 5.) « Congregationis S. Mauri, monasteriiVindocinensis. 1 - « C. 1:4. 1 - « Monasterii Vindocinensis, congregationis Sanctil.fauri. 1 - Au bas du feuillet: «Optimae notae codex. 1 D'après une lettre de PierreBoucher, prieur de Vendôme, cette note serait de la main de Mabillon (Lettre du3 mars 1737, dans Le/tres de l'abbé Lebeuf publiées par Soc. sciences hist. e~ nat. del'Yonne, 1867, t. II, 203-204).

Fol. 1. « Incipit ordo romanus ad cJericum faciendum. [Ora~io]. Manda, Deus,benedictionem tuam et vitam in eccJesia tua... 1 Suivent deux autres oraisons. _« aralia ad pl4erllm wnsllrandllm : Domine Ihesu Christe, qui es caput nastrum...Prefaria ad c1eriCllm faûendum : Oremus, dilectissimj fratres, Dominum nostrumIhesum Christum pro hoc famulo suo N... _ r VO. Oratio ad baTbam tondendam :Deus cuius providentia ornnis creatura incrementis... 1

Fol. 2. « Den14ntiatia mensis pTimi, ql4QTti, septimi d decimi : Annua nobis est,dilectissimi, ieiuniorum ceJebranda festivitas... _ Item de quatuor remporibusieiuniorum quando fiunt XII lectiones. Mense maTtio, l'rima sabbaJi, hora sula...- 2 VO. Ordo quaJiter in romana eccJesia sam ordines fiunt. Jlensis fJTimi, quarti,uptimi e~ de.cimi... Deirllk archidiaconus s;,u c4Suta, ad cJwTi usque maiium proce~dens, habens pTe manibus wrum qui ordinilndi sulll nùmin4, d toocaJis eis, AumlliterrUfJiciens in episcopum, Itis el"n verbis aJ/oqUitUT : Postulat haec sancta mater EccJe­sia, pater reverende, hos viras ordinibus aptos consecrari sibi a vestra patenûtate.Responsio episcofJi: Vide ut natura, scientia et moribus tales per te introducantur...- At archidiaconus : Quantum ad humanum spectal examen, natura, scientia et

VENOO.u: 405

rnoribu~ digni habentllr... - Tu~ ÎmporuJt scola /dal'JÎam, proslYaJo ptmtifû;e etuUris cOl'JS«I'lmdis supu I4fJdia. Qua Iitlita, iubtllte episco;o, arcltidiaeonus accedat1WOPius, et llou,"ur delluo Mmi_ti". '4 btnediclHli"r ~b ~'Piscoto·.. .• ..

Fol. 3.• Psa/misk. id uJ. ca1lhwes, '/JOSSU"t aMq'fe melltllll e/nscop., sola IIlSSl0M

fWesbitui, officium susci/Jtrfl can/aruli, dante eis presbytuo, t'tl potius epi.settpo, anti­!,Ito"ariu". iN mIll'J'u, diu"u sibi : Videte ut quod ore cantatis, corde credatis, etquod corde creditis, operibus probetis.•

Fol. 3.•Ordinatio ostiariorum. Ostiarium oportet percutere cymbalum, et aperireecclesiarn et sacrarium, et librum aperire ei qui predicat. Ostiarii, cu". ordi_lItur,postquam ab arcltidiaeoPJO Îtutmcti lutrint qualit« il'J domo Dei debtallt conversari,ad suggestiorum arcltidÎaco"i tradat eis episcopus claves ecclesie de altari dicmJ : Sicagite quasi reddituri Dea rationem... recluduntur. Et tradat eis archidiacOnllS osti"meccùsie. _ Prelatio ostiaricrnm... - Ordinatio lectorurn. Lectorem oportet legereei qui predicat et lectiones cantare, et benedicere panern et omnes fructusnovos. LUWres, cum ordina"tl4r, tradat eis e'Piscopus codicem de '1"0 lect,,,i S'mt.dicens : Acdpite et estote "erbi Dei relatores... - Prelatio lecwmm....

Fol. 3 VO.• Ordinatîo exorcistarum. Exorcistam oportet abicere demones, et dicerepopulo:Qui non communicat ut det locum, et aquam inministerio effundere Exor­ciste, cum ordinalllur, accipiant de man'I episcopi libtltlHn in '1110 scripli sI/nt exor­cismi, dicellu sibi episcopo : Accipite et commendate memorie...catecuminos. ­Pre/alio exorcistamm... - Ordinatio accolitorum. Accoliti, Cllm ordinant"r, primumab episcopo quidem docealltllr qlla/iter 111 officio SilO ague debealu : sed ab archi­diacono accipilllt cero/erarium mm cereo dicente sibi episcopo : Accipite ceroferariumcum cereo ut sciatis vos ad accendenda ecclesie lurninaria mancipari. - Acci­pia'lt et urclf)lulII vaCltUJ1I, dicmte sibi episcopo : Accipite urceolum ad suggeren·dnm vinurn et aquam in Encharistiam sanguini5 Christi. »

Fol. 4.• Ordînatio subdîaconorum. Subdiaconum oportet prepare aquam administrationem altaris et ministrare diacono. Sflbdiacotli, CllIIl ordinanfllr... patenatnde manu episcopi accipiallt vacuant et ca{icetn vaCl/lmt. De mallll vero archidiaconiaccipiant urceoillm Cflm aquamatlili ac manuiergimn, dice'lte sibi episcopo: Videtecuius ministeriurn "obis tradîtur. Et ideo si usque nunc fuisti tardi adecclesiam... Si usque nunc incesti, amodo casti. Ideo \'os ammoneo ut tales \'05exhibeatis ut Dea placere possitis. - Pre/afin: Oremus Deum ac Dominum nos­trum, fratres karissimi, ut super hos servos suos N. quos ad subdiaconatusofficiumeligere dignatus es... - • ,~ - ...tuam gratiam consequantur. Per.» (La praelaJioet la b{>nédiction finale de l'acolyte sont rondues en une seule prière.) - Aucuneautre rubrique; aucune autre prière: aucune mention de l'amict, ni du manipule,ni de la tunique, ni du livre des épitres ou épistolier.

Fol. 4 VO•• Ordinatio diaconorum. Diaconum oportet ministrare ad allare et bap.twe. Diaeol'J' vero, Cflm ordinant'Ir, soi.1S epiuopus, qui taS benedicil, ma,mm suam

LES PONTTnCAtlX MANtlSCRlTS

super eaput il/cru". jKmaJ, qui(l mm (Id s4Ut'dotium, sai ad ministerium etmSlcY(lntur.Pre/a/io : Oremus, dilectissimi, Deum Patrem omnipotentem, ut super hos famulossuos N. quos ad officium diaconatus... - aralio : Exaudi, Domine, preees nostras.et super bas famulos tuos N. spiritum tue benedictionis emitte... - CDtfUt:rtllioeorumdem i" modum jwe/(ltiMIis : Omnipotens Deus. honorum dator. ordinum dis­tributor... - 5 - ...potiora mereantur. Pero - Benedietio ad stbl4$ veZ planetfl.$ :Deus invicte virtutis triumphator... - Ad consummandum diaeoni oflicium C1lmsto/a : Accipe stolam tuarn; impie ministerium tuum... - Tune stola, lelJe eorumcirC1lmdaia. det tis eva"guium dieens : Accipite potestatem legendi evangelium inecclesia Dei... - Sequitur benetiictio : Domine sarn:te, 6dei. spei et gratie... -s vo­...instructi complaceant. Pero - Cu". vero COlUtcYtlli /uerint, imi,uu1iur d4/mtllica.et dent OSCIIlum episcopo tt saeudotibus, et stent ad dexuram episeopi. • - Aucuneinterruption dans la préface de consécration; aucune mention de la formule:• Accipe Spiritum sanctum ad robur et ad resistendum...•

Fol. 5 vo.• Ordinatio presbiteri. POS/. lutwnem et tractu". tllque kllusiam. par4lo

eluto qui presbitu ardinandl~ est, dÛUqni more Ct4m arario ?reSl:,uan/ibus eum atqueducentibus, dlWbus diaeonibus usqlle ad jwesbiuros, d1l0 presbiteri dllcant ad udempontifiâs. Et ipse se erigells, interroget si ius/us et dignus sit, hoc modo : Est dignus ?~ Respondent presbiteri : Dignus est. - EpiscOPI~ : Est iustus ? - Resp. Iustusest. Et sic denue tu: lulio. lllis auUm attestals/i1Jus eum4em dignu". Dei gracia uu eS

iusts"n, episcopru tiicat : Faciat ilium Deus semper in suo servitio dignum et iustummanere. - Deinde inkrroget episcopus presbiUrlun his verbis : Vis presbiterii gra­dum in nomine Domini accipere? Resp. Volo. - Vis in eodem gradu, quantumprevales et intellegis, secundum canonum sanctiones iugiter manere ? Resp. Volo.- Vis episcopo tua ad cuius parrochiarn ordinandus es obediens et consentiens essesecundum iusticiarn et ministerium tuum ? Resp. Volo....

Fol. 5 VO.• Tune, tJ() ;nelinaro, imponat manum super capu/, tis~, et omntS pres­biteri qui nssint mnnlls silas iuxta mnmm~ episcopi slvjJer eapllt iUius kneallt, et illedet oratione'n super eum. Pre/atio presbilerorwn : Oremus, dilectissimi, Deum Patremomnipotentem ut super hos famulos suos N. quos ad preshiterii munus... consequan­tur auxilio. - Sequitur aralw : Exaudi nos, quesumus, Domine Deus noster, et superhos famulos tuos N. benedictionem sancti Spiritus... - 6 ...consequantur. Pero ­ConsecraJio eorumdem: Adesto, qllesumus, Domine omnipotens, honorum auctor etdistributor omnium dignitatum ... premia consequantur. Pero - Hic refledat ara·,..ium super humerum eius tex/rum, dicms ad tJ()s pu singu10s : Accipe iugum Domini;iugum eniro eius... - Hic vestiat eos ca.sula, dicem ad U"U1f'U1Nemque : Stola inno­centie induat te Dominus. Accipe vestem saœrdotalem per quam caritas... Alitu :Induere vestibus preclaris... _ 6 VO. Item consecra/io : Deus sancti6cationumomnium auctOT... pleni persolvant. Per. _ Expiera alltem Ofotiotle, accipiens Oleumsnnctum, /aeiaJ crucem SMper am/xJs ma"u! eorum dicens : Consecrare et sanctifi·

VENDOlU

can digneris, Domine, manus istas... - Hoc lado, fluipiat /JaInIam CUnt obialistI calicem CM'" vi,.", tI det eis diuM : Accipite potestatem offerre sacri6cium Deamissarnque œlebrare... - Be'Jediciio i15 cOMum".atiotu prubikrorum : Benedictio~ Patris et Filü et Spiritus sancti desœndat super vos... - Tutte oscuütur Si15­fulos diceM: Pax Domini sit semper vobiscum. Et pa ma15US co",meru/et se eorum

orlllio"ibus. - OraiiotUS pro ipsis ad miuam... Il

Fol. 7.• Consecratio sacre virginis que in Epiphania, "el in albis paschalibus,aut in apostolorum natalitüs celebratur. Virfinem episcoflo parnllu cu,,, obialiolUollera,", d ilk "'",oiulam manum eius cu". paUa altaris recipiat. dicendo cum ast«n-­tibus altliplmtam : Ipsi SUffi desponsata cui angeJi serviunt... - Sandimonialisvireo,cum tui comecrlllionem sui episcopi ol/ertur, in talibus vestibus appliulur... _- Benedietio velami,.u". M vesiimenW1'um virgi,.um : Deus aetemorum bonorumfide1issime promissor... - Î VO./te'n si"gularis 1Jenedictio velami,.is : Caput omniwn6de1ium, Deus. - 8. Tune imponaJ.soola kta,.iam... - Sequitl" cousecralio in motlumprelationis : Deus castorum corporum benignus habitator... - 8 vo. Benedictioneexplda et ad illierrogationem episcopi th observa/jo'le sacri ve/aminis iUa coram po.lessa, episcopus mit/af t'elalmJn S1IPtr caput 1PSÙ~ virginis dicens : Accipe velamensacrum, puella, quod preferas... - 9. Et dicat episcoplls benedictionem Mathei apos­f4li super eam : Deus plasmator corporum ... - 9 vO• Ad alllllmn dandum iuxta Roma­nos: Accipe anulum fidei, signaculum Spiritus sancti. .. - Ad torquem : Aceipesignum Christi in capite, tu uxor eius effitiaris... - Interim dical14r a,J/.. Anulosuo subarravit me... - Deinde Pl4bljca V(JCe banmlln epicopalem imponat... _ Itemmissa in n'ltali virginum...•

Fol. 10.• Ordinatio abb'ltissae canonicam rcgulam profitentis. In ordinatloneabbalisse, episcoplu delMt missam calliare et betltdicere eam hoc modo. Post aluipho­naIn ad i'l/roitllm et datam oralionem, et rtliquum o{jicillm misse tuque ad eva'~gelium,

prosternai se tltcta ante allare Cl4m dllabus vel tritn~ de soror;bl~ suis, {iantque letanie... Il

Remise de la règle, mais aucune mention de la crosse. _ Il.• Consecratio virgi­num, que, aseculo converse, in domibussuis susceptum castitatis habitum privatimohservare voluerint ... - 12. Ad diaconam faciendam. Episcopus, cum diaconambenedicat, orarium in colla eius fIonat... - 13. Con.secratio vidue que luerit casti~

tatem professa. Viduae post lectum evangtlir4m debe~ Mari, quia decd tas pa tl:an-­ftliu". pudica";... - 14. Ordinatio abbatissae monasticam regulam prolitentis.Capitutu". e:c ca,."ne Theodori, Anglorum a.rchiepiscopi: ln ordinaJicme IJbbatisse,episcopw IÙbe' miuam ca.n/are el ea". benedicere hoc modo... - 15. Quod si ordi"atioIJbbaiisu i,.fra monasterium suum lacta 1,4eri" imponaJu, Te Deum laudamus,populoaa:tamank : Kyrie eleyson... - Quod si alibi I~rit cOtlSt:C1'ala IJbbaiissa, revesse admona.slerium, omnis chus ".",.,acharum honorifice obvia". jwoudat, cu". crucibus,aqua benedida - '5 yO - iflUMO et etJanetlio, et in ipso iltlroitu ecclaie imp01u"tl:Te Deum, t",lIa 4Cd4mank : Kyrie e1eyson... Il

1

LES l'OSTIFlCAl:X MANUSCRITS

Fol. 15 vo.• Ordo ad. monachum faciendum, Ct"'t~nie"le U"'t'Uso cod" moltlUM­rum ln ealai"m uO, ord"uJ/io cddrll,uJlI esJ, pro$Jr"lo illo '" krram qu' ordi"",.,.dus est, prlor scole ad "utlfm abbatis impo~1 uhpnolUlm Hic accipiet benedictionema Domino... - 16. Ordinatio monachi. /1. (m/lltalutlle monacJu abbas debd mluamC""'Me el tres ora/iolfU comp/eu. sup.tr capul tius. El septnlt dlu t'i/a CDput Sllum,el septimo die aobas toi/at cdame", s,cul j" b4pJismo presbiler uptim() die MamnJi,,/a"'iu'" Iol/it; ita d ablHU mo",,,cno debel, qUia secundNs baptismNs est ; t'el itu/aitu/,cium fHJtru"., ei o""IIi" /Jeccata dmUtt"""Ir, sicut .,11 b4ptismo... - 17. Ad missampro monachis. Omnipotens sempiterne De..lS, qui fads mirabilia ....

Fol. 17 vo.• Ordinatio abbatis. Capitulum ex canone Theodori. 1" ordiltittion.eabbaJu episcopus debd ",iuam ce/ebrare dei'''' benedicere j"dintJio capite cu". duobust,cl tribus de Iratrib,u suis d det ei baculum el fJed,des... - AUocutio: Aecclesie nastre,karissimi mtres, pater electus... - Eo tHliem profite'lfe pro viribus se nec adi".plne,prosterntIJ se cpiuopus anU a/tare, d dbas, sacrÎS t'utibus Imlutus, liant. que ihi JetlVnU... - Comaratio abbatis: Cunctorum operum institutor, Deus, qui per Moysen...- 18. Tune imponai ci malllnn srlper cap"t, diccns orationc". hanc ln modum prc/a­tionis : Omnipotens sempiterne Deus, affiuentem spiritum tue benedictionis... _T",~ dd ci rcgulam, diccns ; Accipe regulam a sanctis patribus nobis traditam...- 18 VO. Tmu; det ci baculum diculS ; Accipe baculum pastoralitatis quem preferascaterve... - SeqrlitM Te Deum laudamus, POpltlo acc/amante Kyrie eleyson... _11liss" pro aObalc. A[flt. ad ùltroitum]. Protcctor noster... 1

Fol. 19. • Qualiter episcopus debeat ordinari. Ex coucilia NicclW. Cap. 1111...- Ordinatio episcopi. Primitus eligattlr; post e!cctiolum. diea/"r ab archicpiseopo:Oremus. dilectissimi {ratres, ut Deus et Dominus noster Ihesus Christus electurnnostrum... - 19 VO. Ordo qualiter episcopus in romana aecclesia ordinetur. Epis.eoplls, ellm ordillatur, primo progrcditrlr domnlls me/ropolitamls c"m duto et cunctoclero ct populo ad ccc!csialll... - 20. Incipit examinatio in ordinatione episcopisecundum Gallos... Iflierroga/io : Vis sancte Iuvavensi ecclesie et rnichi et sucees­soribus meis fidem et subiectionem exhibere? Resp. Volo... _ 21 VO ...deinde impo­nat clerus letanjam.... Ut a"tem s""exerint, dito episcopi p()nunt et tenent. et'angtlio.rum codicem Sllpn vcrticcm eius et inter scap,,/a! claUSI/m... - 2Z... TIl/K j/Kipit"lta !JOU : Per omnia s. s... Vere dignum ... eteme Deus, honor omnium dignitatum...flore sanctifica. Hic miUa/llr chrisma in capite eius in moi.,,,. cruelS, et dical'" :Unguatur et oonsecretur caput tuum _ Hoc. Domine. copiose in eius caputinfluat... - 2Z VO. Consecralio manUlfm - Benedictlo anllli... - Z3 ...Quando da/uranrJus... - Bmedictio baculi... - CUm datl4r b4C1llus... _ Tune dal oscuJum potUj~I ...

- 24· Missa in ordinatione episcopi lntroilus. Deus qui populis... _ 24 \.0. ~lissa

episcopi pro se in die ordinationis sue anni\'ersario... 1 Cet ordo ainsi que celui desordinations (fol. 2: à 7) a été publié par Martène, De anl. Eu/. ril., lib. f. cap. VIII.art. XI, ordo VIII; Anvers, 1736. t. Il, J42 à 150.

VEND01,fE

Fol. 25.• Incipit canon de edificanda aecclesia. NaN) tucdaiam dificd a"Ufuamcit"Wis episeopus ill," t'eltial... - 25 VO. Qui ilt domo sua oralon'um /wbueTit... ­Ordo ad benedicendam ecclesiam. Prim"'" wltiat epiuopus i"Jutus vestimentisucris. similita et clerus. ad knJoriu," ù. tjtIO rdiqu~ prmrj/a tllXIe fuerunl. fianJqueihi ldaN~... s. PETRE; s. Paule ... s. Dionisi; s. Maurici; s. Gereon; s. Kiliane;omnes saneti martires ; s. Silvester; s. Hilari ; s. Martine ... s. Germane ; s. Remigi ;s. Hieronime; s. Benedicte; omne5 saneti eonfessores; s. Felicitas; s. Perpetua .s. Brigida; s. Columba; omnes sancte virgines... - Sequitur exorcismus salis ._ 27 ... Tu"" dl:veltl presbiteri ipsas rdiquias i" fadro . • - Triplex aspersio eccJe­siae. - 2] VO. Letaniae. - 28. Duplex alphabetum. - 28 et 29· Bened.ietio aquaegregorianae. - 29. Unetio altaris eum aqua saneta ; aspersio altaris et ecclesiae._ 29 VO et 30. Consecratio ecclesîe. - 30. Malta. - 30 VO. Unetio altaris et thuri­ficatio ; duodecim cruces. - 30 vo et 31. Consecratio altaris. - 31 VO. Unetio tabulae.- 32 VO à 38. Bened.ictio omamentorum, vasorum, erucis, thuribuli, ineensi. capsa­rum et ciborii. id est umbraculi altaris. - 38 VO. Depositio reliquiarum. - 39.• Deimi, Ixmat tres porti&nes corporis I>t:»ninj intr& ilt conlessiotUm. el tres de inunsott tUIte r,ellldlmil" rtliquie... 1 - Unctio altaris cum chrismate. - 39 vo.• Missa inded.icatione ecclesie. - 40 VO. Missa in ded.icatione loci illius ubi prius fuerat sinagoga.- 41. Missa in anniversario dedieationis (ecclesie). •

Fol. 41 VO.• Reconciliatio violate ecc1esie. Primllln ederalltur rdiquie... - 42 VO.Ordo in ded.icatione baptisterii. - 43. Consecratio cimiterii. - 43 vo. Consecratioloculi vel sepulchri. - Ordo ad benedicendum ecclcsie signum. blprimis dicaturktania, poslea su psalmi veniales... - ... protectio sempitema. Per... 1

Fol. 45 vO•• Incipit ordo ad regem benedicendum, quando novus a clero et populosublimatur in regnum. Primnm, exeunle iJlo de Illalamo. pontifex dicat Of'a#O'J.t1nhanc... • - 46. Litaniae. - Benedictio. - 4].• TmlC ab episcopo metropolita1wfmguantl4r tnallUS de alto sallcti{icato... - 47 VO. Postta ab episcopo metropolitanotmgutmtur de olto sanctificato caput. Pecfl4S et scapltle, ambtque compages... - 48.Posua ab episcopû ensem a<,cipiaJ... - Similiter ab illis armillas. - 48 v" _ "

pallium et allnl4lum tUcipiat ... - Posua sceplllml et btUulu'n POSÙa me/ropoli.tanus vertNJ" corOMm capiti rtgis impoMt... - 49 ... Dtinde dru;atl4r de altariab episcopis usque ad solium... ~ Tt4lfC det iUis OSCldum pacis. -Cundus auumcetus cltTieorum Wi J'u;/ore gratulaNs, S(mantibus ymnis, alta voce cominat : Te Deumlaudamus... - SU/llitur ordo missaru'n... ,

Fol. 49 vo.• Incipit ordb rOtnanus ad benediuMI4m imperattwem quando cortnUlmauipit. In nomine Christi promitto, spondeo atque polliceor ego N. imperator... _Dti"Je l:adaNt ank cOflftssiMUm heati Pttri apostoJi et proster,ulnt se ;roni in terram,et - 50 - arclu"dia<,onus facial ietaltiam. Qua fiNita, episcopus Ostie"sis ungual eitÙ oleo exorCizAÛI brtUlIium dextrum et inter SClJ;ulas... - P01fJifu IJtrO sUt sursu",aNte al""e, el. impoltit ti djadema in capite... - Item missa pro imperatore... _

_ "..... oN. _ T. Il. JO

Item benedictio ad ordinandum impen.torem secundum occidentales... - C"""­(,Tatia: Prospice, omnipotens Deus, serenîs obtutibus hunc gloriosum famulum tuum... - 50 v<> - ... Et miiJat poptJifex corONa". auream super caput eÎus... - ~lissa proimperatore... - 5t. Benedictio regine. b. iNtrUSN eccluie diuJ episcopus :Omnipo­tens sempiteme Deus, fons et orige totius bonitatis, qui feminei sexus... - 51 VO.IN sam oki Nn&tWru diceMum... - Ad .corom impositioNem... »

Fol. 51 vo.• Ordo romanus qualiter concilÎum agatur generale. Ccnwe"iente ùaquefmit.'t1"so utu... - 53 vo. Item ordo qualiter agatur concilium provinciale. Primadie et secullda el krlia... - 58 vO. Incipit ordo qualiter episcopus excommunicaredebet in6deles. Episœf>us, cum ucOmmU"U:4re vd an4themaJizare alique". i"fidb.lem... - 60. Item alia excommunicationis alIocutio... - 60 vo. Item aJia terri­bilior excommunicatio... - 61. Excommunicatio brevis... - 61 va. Qualiter epis­copus reconciJiet excommunicatum... - 63. Absolutio pluralis.•

Fol. 63.• Ordo processionis si quando episcopus festivis diebus missam celebrarevoluerit... Postquam prima hMa webrata tumt in CONWIntu tratrum, qlwd apudquasda1/! tapitllfum nUnGupatur... - 66 - '" Cu'n omni processione ad sacrariu",redl4eanJ.• (P. L., t. LXXVIII, 989-994.) - 66. • Jmipit ordo missae a sancto Peiratmtitutus cum expositiane sua : Missa pro multis causis celebratur... in quo iustÎab iniustis separabuntur. -lnâpit ordo l,xpositionis totius miSSe 1,% concordia scrip­tua,"m dl:viMrlf1n .Introitus misse cui convenit ?. - 70 VO - ... et benedicentesDominum. - Incipit qualiter orationes quedam et cruces in Te igit,.r agendaesunt... • (P. L., t. LXXVIII, 283-284 et 983-984).

Fol. 71 VO.• In Christi nomine incipit ordo catholicorum Iibrorum qui in ecdesiaromana ponuntur. ln vigilia natalis Domini /l,gulltur lecti01U$ tres de Esaia propheta...- Romani hanc noctem ita celebrant.. .•

Cette partie du manuscrit (fol. 71 VO à 1I8) contient beaucoup plus d'élémentsque le titre ne le laisse soupçonner. Non seulement elle indique les leçons de l'officepour l'année liturgique, mais encore elle décrit les principaJesfêtes, notamment cellesoù l'évêque officie pontificalement : Noël, saint Etienne, saint Jean, les saintsInnocents, Epiphanie, Purification. Chaire de saint Pierre, Annonciation, Septua­gésime, etc. Parfois même, outre les rubriques, elle donne le texte complet des orai·sons et les ÙtÛpit des pièces de chant.

Fol. 72.• In Puri6catione sancte Marie. -72 va. Benedictiocere. -73.lknedictioœrei. - [Ordo in Purificatione.] _ 74 va. Denuntiatio mensis primi, quarti, sep­timi et decimi. - 75 va. Ordo super poenitentes. -76. Incipit ordo vel denuntia­tio scrutinü adiectus quocl III ebdomada in XLsecunda feria iniciatur.-79. Sem­tinium secundum. - Scrutinium quod celebratur in aurium apertione. -83. Expo­sitio Palu Mster. -84. Sautinium quintum et scrutinium sextum. - 84 vo. Ordodiei sabbato ante palmas. - Incipit ordo de die palmarum. _ Sg. Ordo de feriann- maioris ebdomadae. - 8g va. Feria quinta maioris ebdomade. _ 100. Ordo

LES PONTIFJCAUX MANUSCRITS

VENOOYS 411

in nocte parasceves. - 100 VO. Ordo in die sancto para.sceVe5. - 103 VO Ordo sabbatisancti in Docte. -110.: Item quomodo fiat in monasteriis in sabbato sancto Pasche.- Ordo de vigilia in Docte sancti Paschu. 1

Fol. 110 VO.• Item ordo in die sancto Pasche. - III. Item seeundwn Roma­nos ordo ad vesperum et usque ad noetern. - III VO. Benedictio agni pascha­lis. - Benedietio aliarum camiwn. - 112. Benedietio ladis et meUis. - Itemordo in eodem die saneto ad vesperum et usque ad octabas Pasche. - 112 1,10.

Ordo in octabas Paschae. - 113. De letania maiore. - De letania mmore. ­113 1,10. Ordo in vigiJa Ascensionis Domini. - 114. De sabbato sancto in vigiliaPentecostes. - 114 1,10. Ordo in nocte Pentecostes. - 115. Ordo de octavis Pente­costes. - De ieiunio quattuor temporum eirca Pentecostes. - Item de ieiunioPentecostes. - 116. Sabbato [in vigilia PentecostesJ. •

FoI.I16.•Ordo in nat. s. Johannîs Baptîstae. - 116. ln nat. s. Petri. - Ordo indom. 1 mensis augusti.~Ordo rornanus in die Assumptionis s. Mariae. - 116 1,10.

Ordo in dom. 1 mensis septembris. - ln nat. s. Marie. - ln Exaltatione sanetecrucis. - ln dom. prima mensîs octobris. - ln dominiea prima rnensis novembris.- ln ipsis kalendis novembris... in honore omnium sanctorum. - ln dominicaprima decembris. - 117. Dominica prima de Adventu Domini. - ln vigo NatalisDomini. - ln natali Domini. Ad vigihas. - ln octava Domini. - ln Theophania.- ln octava Theophanie. - 1I7 vo. In Septuagesima. - De festis sanctorum qua­liter apud Romanos celebrantur. 1

Fol. 118.• De gradibus romane aecclesiae. Primllm in qunC141nque scoln repertilu"inl bene psalknfes 1mui, tollun/", inde et nu/rifm/rlf ill scola call1om1ll, et pos­tea fiunt cubicularii... - 119 VO - ...et ca1t1tmtiu,,~ la/Idem, et dl4Cenlil41/J iUum adsuJem Sllam.• Texte publié par MARTÈNE, op. cil., lib. J, cap. VIII, art. XI, ordoIX; t. Il, 151-153. - 119 VO. Benedictio aquae ad reconciliandos poenitentes incaena Domini. - Exorcismus salis ad spargendum in quavis domo...• - Lacuneentre 119 et 120 : il manque ici huit feuillets. - 120.• [Deus, conditor et defensoTgeneris humani...J tuus et animo tutus et eorpore... - 120. Item oratÎones et exor­cismi super eum qui a doemonio vexatur. - J21 vO• Item diversi exorcismi superdoemoniacum. - 122. Exorcismus sancti Ambrosii. - 123. Exorcismus sanetiMartini ... - 124 vo. De ieiunio doemoniacis imponendo. - Alissa super doemo­niacum. - 125. Oratio super liberatum a demonio.• Cet ordo (fol. 120 à 125) aété publié par MARThE, op. cil., lib. III, cap. IX, ordo III ; t. II,979 à 994;le début a été emprunté au ms. lat. 820 de la Bibliothèque nationale (ci-dessus,t. 1er, p. 292). - Reconciliatio rebaptizati ab hereticis. - 126. Benedietio eumimpositione manuum super eos qui de diversis heresibus veniunt. - Reconcilia­tio eum impositioDe manuum redeuntis a paganis. 1

Fol. 126.• Pro fratribus in via dirigendis. - 126 VO. Benedietiones episcopaJespro iter agentibus. - Pro redeuntibus itinere. - Pro supervenientibus fratribus. •

1

LE.S PONTIFICAUX MANUSCRITS

_ Qualiter sacerdotes debcant suscipere poenitentes. Gum aliqllis venerit adsacudatem contittri... - 128 VO. Missa post confessionem.•

Fol. 128 vO, • Ordo ad visitandum vel unguendum infirmum. IngredienJu saur·dotes dom"m infirm", prim"m dieant singul" : Pax. huic domui... - 130 VO. Missapro infirmis. - 131. Ordo ad unguendurn infinnum. - 134 va, Missa pro infirmade cuius saIute desperatur... « Ce dernier Mdo (fol. 128 VO à 1]4 vol a été publiépar MART!NE. op. cit .• lib. 1. cap. VII, art. IV, ordo XV; t. J, 897-907. - 134 vo.• Item ordo poenitentis ad mortem. Infn'imis, cum jxJenilulS lJmeril ad ctmjîU,.­tIllm, tliGal saurdos ;,.tra $15 : Domine Deus omnipotens qui non vis mortem pecea­tarum...• Cet ordo (fol. 134 yO à 137) a été publié par MARTtNE, op. cit., lib. l,cap. VI, art. VII, ordo XII; t. l, 803 à 806. - 137. D'une autre main (XVi! s.) .• Benedictio metali (sic) _, - 138. ~ Incipit obsequium circa morientes, vel qualiteragatur circa infirmum morte detentum. J'lJox ut videt'int in/irnmm ad exÎtum pro­1'inquare... - 144 - ... requiescant in pace. BMFN [=Amen]. Il Ordo publié par?1ARrl:NE, op. cit., lib. III, cap. XV, ordo VI ; t. n, 1083 à 1094.

Ce manuscrit renferme à la fois les éléments d'un pontifical et ceux d'un ordoou guide pour l'office et la messe; mais les premiers dominent. Les litanies (fol.25 VOl dénotent une origine allemande, du moins la série des martyrs, car celle desconfesseurs est nettement française. L'interrogatoire du futur abbé (fol. 20) indiquequ'il s'agit de Salzbourg ou d'un évêché suffragant de Salzbourg. Pour identifiernotre pontifical. ou du moins le manuscrit sur lequel il a été copié, il faudrait con­naître l'église ou l'abbaye dont l'office des morts présentait la série suivante (fol.140 et 141) : « Resp. 1. Credo quod redemptor meus... - 11. Qui Lazarum... -111.Domine, quando veneris... - IV. Heu mihi, Domine... - V. Ne recorderis... ­VI. Peccantem me cotidie... - Vll. Requiem eternam... -Vll1. Quomodo con­fitebor tibi ?... -IX. Libera me, Domine... Il Sauf le VIlle répons (e Quomodoconfitebor tibi ? .. Il au lieu de: e Domine, secundum actum meum... Il), cette sériecorrespond exactement à celle de Saint-Alban de Mayence, telle qu'elle se lit dansJe ms. 1888 de la Bibliothèque nationale de Vienne (fol. 185 sq.). Je dois ce dernierrenseignement à Dom René Hesbert, bénédictin de Solesmes, à qui j'adresse icimes plus sincères remerciements. N'était cette différence qui s'explique assez mal,bien qu'elle soit commune au ms. lat. 820 de la Bibliothèque nationale (ci-dessus,t. 1er, p. 292) et au ms. 36 de la bibliothèque municipale de Vitry-le-François,on pourrait affirmer nettement que notre pontifical a été copié sur un manuscritde Saint-Alban de Mayence. Quant à la notation neumatique. elle est allemande,et accuse, ainsi que l'écriture, la première moitié du XI. siècle.

Pucbemin. - loH If. à 2 col.. lacune entre t19 et UO. - JIS sur 2]0 mill. - Quelques ini­tiales vermillon à BeuroDli et à entrelacs. _ Petites initial~ \~nnillon. _ Çà et li (fol. 27. 'lB,t03. t~). quelques intonations en nOlation neumatique : &:ole allemande..

ReliUTe ancienne peau bbnche sur ais de boil. traces de fermoÎnl. _ PUJo'IET (Dom Pienede),

,

1

,.

,

VERDUN

1

F_wJ.i,.e trIC" l'EftiJJltuie ./IU l'lU' t,lJdNdjq,. lIIliru ."ciellJle, dans Rn. b/..." t. XXIX,1912, p. 39"46. - ANDRIEU (Michel), !",,,,ixiio« UIfII«rlltlO, 19%4. p. 61,65. 1:26. _ Dumbne: Lu ONDINES ROMANi 1."14~ 4p, Louvain, 1931, p. 351-)66.

VERDUN

226. PONTIFICAL DE VERDUN (?). xV9 SltCLE. 2- e MOITit OU FIN

Verdun; bibliotMque municipale. ms. 59.

FoL B. Note en écriture moderne: • Canoniae SanctÎ Nicolai de Pratis.• - Dela même écriture que le reste du manuscrit: • aralia ante miuam. Deus qui deindignis dignos, de immundis mundos, de peccatoribus iUSt05 lacis et sanctos...- B yO - ••. Jesus Christus, Filius tuus, Dominus noster. Qui.. .• - C.• Psalmi abt'piscopo ante missam dicendi...• - K ."o.• Cum pontifex accepit (.u'c) sandalia... »- 0 vO•• Millam capiti ponendo...•

Fol. I. • Ordo ad sanctum crisma conficiendurn. Ponti/ex, omnibus panti/icali­btlS et pallia et sandalis indufus, cum septem dyaconibus dalmalicatis et totidem Sil&­diaconibus tunicatis, accedat ad allure, duobus de secunda sede c/wrmn regentibllset incipientibllS /wc officillm : Nos autem gloriari etc. _ 3 vO. « Et postqllam com­municave,it penti/ex, catlied,am episcopalem asundat, et sacerdous predieti, et can­tor Nml scolastico, et sex puen, qJlomm duo deUerant dllas cmces, et dtlo cande­labru, et eallt ad altare Sa/leii loila/mis, propter crisma et oleum. Et ibi ita proces­sio ordj,labitur. Inter duas cr'llceS pallium smtentatllr a predictis p,esbite,is. - 4.- Et subtIlS i/lud pallium duo presbyteri portabunt crismale oltllm... »- 14. «Bene­dictio (pontificalis] in die cene Domini. »

Fol. 15 va.« Sequitur ordo in consecracione altaris per se. Et procedit sic ponti­lex. lncipiendo : Deus in adiutorium meum intende - Postmodlfm incipitu, leta­nia... » - 31 va.• Et dum ista diclIntll' [O,atio : Maiestatem tuam, omnipotensDeus, humiliter imploramus...], ComlnlStiS candelis et th",e, cineres illim combus­ti(mis - 32 - abrasi, ab ura uUaris cum spat"lis Iig'Uis prius colleeti, in aliquovase proiiciumtur in aliqua parte llbi fontes srml va atio loco mundo. El mrmdatoallari, ponti/ex, panllO cirata '/JrirlS srlperposilo, vutiat allare linleumjnibm et oma­mentis be,wiictis... • - 38 va. « Explidt offidum consecrationis. »

Fol. 39. « Sequitur reconciliatio vloJate eclesie. P,imo veniat episcopus ante ipsamecdesiam et dieat banc oralionnn. Omnipotens el misericors Deus, qui sacerdotibusluis pre ceteris tantam gratiarn contulisti... »- 46. « Sequitur c:onsecratio dmite­ni. Primo debd episcopus cum clericis suis 4qutrm benedictam spargePido circundare­46 va - tolu," cimiterium... » - Sr. • Ad novum cimÎterÎum benedic:endum. Inprimis debent infigi quinque cruees - 51 va - in t>riente, in occidenJe, in men-