ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FİNANSMAN ANA BİLİM DALI

SEMİNER/ PROJE ÇALIŞMASI

AMALGAM DOLGUNUN TOPLUM SAĞLIĞINA ETKİSİ

ATILIM ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

FİNANSMAN ANABİLİMDALI

SEMİNER / PROJE ÇALIŞMASI

Doç. Dr. Ali Mete TÖRÜNER

Zerrin KILIÇ

122404030

Ankara 2014

ÖZGEÇMİŞ

27.07.1983 tarihinde Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde doğdum. 1991 yılında Fevzipaşa

İlkokuluna, 1996 yılında Birecik İmam Hatip Ortaokuluna, 1999 yılında Birecik Ticaret Meslek

Lisesine başladım. 2000-2001 yılında Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Birecik şubesinde staj

öncesi ve sonrası çalıştım. Üniversiteyi kazanmam nedeniyle kendi isteğimle ayrıldım. 2001

yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İslahiye Meslek Yüksek Okulu’nda

Bilgisayarlı Muhasebe Vergi Uygulama bölümüne başladım. 2003 yılında Beko-Arçelik Yetkili

Servisinde Yönetici Sekreterliği ve Ön muhasebe bölümünde çalıştım. 2003 Yılında Anadolu

Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme bölümüne başladım ve 2006 yılında eğitim hayatıma bir

ara verdim. 2005 yılından itibaren Özel Sağlık Kurumlarında İdari birimde çalıştım, halen Özel

Doğal Hayat Polikliniğinde İdari Mali İşler Müdüresi olarak çalışmaktayım. 2012 yılı kasım

ayında Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik staj başlatma sınavını kazandım ve 2013 yılı Ocak

ayında Ankara Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasına bağlı olarak stajım devam

etmektedir. 2013 yılı Şubat ayında Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Finansman

bölümünde Yüksek Lisans yapmaktayım.

ÖZET

Bu çalışmada çevreyi kirleten ve aynı zamanda çok zehirli olan ağır metallerden civa

ve civa bileşiklerinin canlılara verdiği zararlar araştırılmıştır. Civa ve civa hileleri ihtiva eden

endüstriyel atıklar yeteri kadar arındırmadan akarsu ve denizlere verildiğinde, bu suları

kirletmekte ve böylelikle su ürünlerinin (bilhassa balıkların)vücutlarında depolanmaktadır.

Deniz ürünlerinin gıda olarak tüketilmesi sonuncunda, ağır metal zehirlenmelerinden dolayı

insanlara çeşitli hastalıklar ve ölümcül vakalara ortaya çıkarmaktadır. Bunun yanında, diş

dolgularında kullanılan civa-amalgamların başta çocuklar olmak üzere, insanlara sağlık

yönünden verdiği zararlar anlatıldı.

İÇİNDEKİLER BÖLÜM I

GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………………………………………1

BÖLÜM II

2.1. Amalgam Nedir ………………………………………………………………………………………………………………………..3

2.1.1 Civa Nedir ? Civa Elementi Nerelerde Kullanılır…………………………………………………………..3

2.1.2 Civanın Kaynakları ……………………………………………………………………………………………………..5

2.1.3 Civanın Endüstride Kullanımı………………………………………………………………………………………7

2.1.4 Kanda ve İdrarda ağır metaller kurşun ve bileşikler……………………………………………………7

2.1.5 Civanın Absorbisyonunun Ölçümü…………………………………………………………………………….12

2.1.6 Civanın Teratojenik Etkileri ……………………………………………………………………………………….13

2.1.7. Civanın Vücutta Depolanması………………………………………………………………………………..…14

2.1.8.Civanın Amalgam Dolgulardan Vücuda Alınışı…………………………………………………………...15

2.2 Amalgamın Toksikolojisi……….………………………………………………………………………………………………..…16

2.3 Amalgam Dolgusu Olanların Dikkat Etmesi Gereken Konular ……………………………………………………17

2.4 Amalgam Dolgular Sökülürken Dikkat Edilmesi Gereken Konular………………………………………………17

2.5 Amalgamdaki Civa Zararlı mıdır?...................................................................................................18

2.6 Amalgam Restorasyon Sonrası Hastaya Uyarılar……………………………………………………………………….20

2.7 Amalgam Restorasyonlardan Alınan Civanın İmmün Sistem Üzerine Etkileri…………………………….21

2.8 Amalgam Hipersensitivitesi ve Amalgama Bağlı Likenoid Lezyonları………………………………………...21

2.9 Diş Hekimliğinde Amalgam Dolgunun Tarihçesi……………………………………………………………………..…21

2.10 Diş Hekimleri Amalgamı Niçin Tercih Ederler………………………………………………………………………….23

2.11 Amalgam Dolgunun Yol Açtığı Hastalıklar ve Bulgular…………………………………………………………….24

2.12 Multiple Sklerozis (MS) İle Amalgam İlişkisi…………………………………………………………………………….25

2.13 Alzheimer Hastalığı ve Civa İle İlişkisi………………………………………………………………………………………26

2.14 Annedeki Amalgam Dolgu ve Otizm……………………………………………………………………………………….26

2.15 Canlı Böbrek Vericilerinde Kadmiyum, Civa ve Kurşun Ölçülmesi …………………………………………..27

2.16 Amalgam Dolgudan Salınan Civanın Maymun Dokularında Görüntülenmesi…………..………………27

2.17 Akut ve Subakut Etkileri…………………………………………………………………………………………..……………..28

2.18 Uzun Süreli Oranda Civa Alımında, Dental Personelde Görülebilecek Semptomlar………………….31

2.19 Hasta ve Dental Personel Açısından Amalgamın Güvenli Kullanımı İçin Gereken Hususlar……...33

BÖLÜMIII

Bulgular ve Yorumlar………………………………………………………………………………………………………………………35

BÖLÜM IV

Sonuçlar ve Öneriler………………………………………………………………………………………………………………………39

KAYNAKÇA…………………………………………………………………………………………………………………………………95

1

GİRİŞ

Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil kişinin bedenen ruhen ve

sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı, "sadece

hastalıklardan ve mikroplardan korunma değil, bir bütün olarak fiziki, ruhi ve sosyal açıdan iyi

olma hali" olarak açıklar.Yaşayan bir organizmada, organizmanın dengede olduğu bir durum

olarak tanımlanabilir. Bu dengeli durumda organizmaya giren ve organizmadan

çıkan madde ve enerji miktarı (organizmanın normal büyüme sürecinde kullanılan madde göz

ardı edildiğinde) yaklaşık olarak eşittir ve organizmanın hayatta kalma beklentisi vardır.

Civa, Baryum, kadmiyum, kurşun, arsenik vb. gibi ağır metaller ve bunların bileşikleri

insan sağlığına toksik (zehir) olarak etki ederler. Hayvanlar ve bitkilerde bu zehirli

maddelerden aynı şekilde etkilenirler. Bu etkinin sistematik yürüyüşünde, protein de bulunan

sistindeki kükürt gruplarına (-SH) civa, kuvvetli bir bağla bağlanır. Özellikle Metil –civa etanot

gibi, Alkil –civa bileşikleri de çok zehirlidir. Bu bileşikler proteinde bulunan SH gruplarındaki

kükürt atomlarına kuvvetli kovalent bağlarla bağlanırlar. Bu bağlanmada Alkil-civa bileşikleri,

- SH GRUBUNDAKİ Hidrojen (H) atomlarıyla yer değiştirirler. Civa atomunun bu yolla proteine

bağlanmasıyla, proteinin özelliklerinde ciddi bir değişme meydana gelir. Bilindiği gibi

proteinler hücre içinde enzim olarak hareket ederek organizmadaki biyolojik prosesleri

katalizlemede ve hücre zarının oluşumunda önemli bir rol oynarlar Protein kükürt (S)

atomlarına ortamda bulunabilecek civa bileşiklerinden, civanın bağlanması sonucunda

proteinin enzim aktivitesi durdurulmuş olur. Böylelikle hücre zarındaki madde geçişi

engellenmiş olup hücre hücre zarında vazifesini yapamaz hale gelir. Dünyada üretilen civa ve

civa bileşikleri çeşitli endüstri dallarında kullanılmaktadır. PVC (Polivinilklörür) üretiminde

gerekli olan klor, doygun tuzun elektrolizinden elde edilir. Bu proseste civa katod olarak

kullanılır. Diğer bir örnek ise civa (ll) sülfat katalizi kullanılarak asetaldehit (CH, CHO)elde

edilmesidir. M Bilindiği gibi asetaldehit, birçok organik sentezler için kullanılan çıkış

maddesidir. Ağır metal ihtiva eden endüstriyel atıklardan dolayı insanlan sağlık yönünden

tehdit eden değişik vakalar gösterilebilir. Örnek olay Japonya da, Minomata halkında ve o

bölgedeki canlılarda çeşitli hastalıklar ortaya çıkmıştır. Bu hastalığın ilk belirtileri kasların

zayıflaması şeklinde olup hastalığın zamanla ilerlemesi sonuncunda felç vakaları ortaya

çıkmış daha sonra ise ölümle neticelenen vakalara rastlanmıştır. Japonya Sağlık Bakanlığı’nın

yaptığı araştırmalarda bu hastalığın ağır-metal zehirlenmesinden ortaya çıktığı tespit

2

edilmiştir. Burada söz konusu PVC üretimi yapan fabrikalardan atılan kimyasal atıklardan,

önce çöktürme havuzlarında bekletilmekte ve oradanda bir kanal vasıtasıyla Minomata-Bay

nehrine verilmektedir. Bu çöktürme havuzlarında toplanan çamur analizlerinden yapılan

araştırmalarda 700mg/kg (ıslak ağırlıklı) inorganik civa bileşikleri tespit edilmiştir. Minomata-

Bay nehrinde yapılan araştırmalarda ise gerek nehir suyundan ve gerekse su ürünlerinde

büyük miktarlarda inorganik ve organik civa bileşikleri bulunmuştur. 1

Bu çok zehirli civa ve civa bileşiklerinin insanlara geçmesi ve ölüme götürebilecek

kadar boyutlara erişmesinin sebebinin, bölge halkının su ürünlerinin (bilhassa balıkları) gıda

olarak tüketmesinden kaynaklandığı yapılan araştırmalarda tespit edilmiştir. Minomata

meydana gelen ve birçok kişinin hastalanmasına hatta 100’den fazla kişinin ölmesine sebep

olan bu olay, civa ve civa birleşiklerinin (ağır metallerin) insan sağlığını m3 ne derecede tehdit

ettiğini ortaya koymaktadır.

Acaba civanın zehirlenmelerinden sadece endüstri bölgelerinde yaşayan insanlar mı

etkilenmektedir? Bu sorunun cevabı zor olduğu gibi çeşitli tartışmalara da açıktır. Zira

mesleki nedenlerle olan civa zehirlenmesindeki erken belirtiler ‘’mikromerkürializm’’ olarak

tanımlanmakta; başağrısı titreme uykusuzluk, kilo kaybı, halsizlik, gastroiniestimal

bozukluklar, iştahsızlık gibi semptomlar göstermektedir. İlerleyen durumlarda ise

karakteristik’’Merkurialtremor’’ ve özel durumlarda şiddetli spazma eşlik eden psikolojik

davranış değişiklikleri (hafıza kaybı, şiddetli depresyon veya exitasyon) ortaya çıkmaktadır.

Uluslar arası sağlık kuruluşu tarafından diş hekimi muayenehanelerinde 8 saatlik bir iş

günü izin verilen civa buharı konsantrasyonu üst limiti 25 mikrogram/m3 oysa diş hekimi

muayenelerinde %10 emniyet seviyesinin üzerinde civa tespit edilmiştir. Hasta yönünden ise;

dişlerinde amalgam dolgu bulunan hastaların teneffüs ettiği havada kontrol gruplarında daha

yüksek oranda civa tespit edilmiştir. Sakız çiğnemede ve diş fırçalamadan sonra teneffüs

edilen havada ve tükürükte bu oran aranmaktadır. Diğer yandan; amalgam dolgularından

çözülen civa miktarları değişik yöntemlerle pek çok araştırmacı tarafından ölçülmüştür.

Okabe Oyama Habu 1 cm² amalgamdan bir haftada şalin içinde çözülen civa miktarını, günlük

yiyecek ve içeceklerle alınan dozdan daha düşük bulmuşlardır.

1 PEHLİVANLIİ Erol. Özler, Ali. Dünya Sağlık Örgütü Sağlığın Tanımı, Çevre Dergisi (S.Ü. Eğitim Fak. Kimya Ana

Bilim Dalı) Konya, Çevre Dergisi S. 174-176

3

Ağız içinde 12 veya daha fazla amalgam dolgu bulunan bireylerde amalgamdan alınan

civa dozu yiyecek ve içecekler yoluyla alınan civanın ancak %10 kadar olur. Ağızda 20

amalgam dolgu yüzeyi bulunan bireylerde günlük 18 mikrogram-civa çözüldüğü

belirtilmektedir. (Uluslararası Sağlık Kuruluşunun civa için belirlediği toleransının günlük 43

mikrogramdır.)

Dünya Sağlık Örgütü

Çevre Dergisi Yrd. Doç. Dr. Mustafa PEHLİVAN

(S.Ü. Eğitim Fak. Kimya Ana Bilim Dalı Konya)

Çevre Dergisi Yrd. Doç. DR. Erol PEHLİVAN

(S.Ü. Fen –Edebiyat Fak. Kimya Böl. Konya)

Öğr. Gör. Mehmet Ali ÖZLER

(S.Ü. Eğitim Fak. Kimya Ana Bilim Dalı, Konya)

2.Amalgam nedir?

Amalgam dolgular gümüş veya siyah renkli dolgular olarak ta tanımlanır. Amalgam;

gümüş, kalay, bakır ve çinko alaşımının, civa ile karıştırılması ile elde edilir. Karışımın %45-

50`sini oluşturan civa, metalleri birbirine bağlayarak dayanıklı bir dolgu malzemesi yaratmış

olur. Bu metaller toz halinde, civa ise akışkandır. Karıştırıldığında yumuşak bir hamur kıvamı

elde edilir. Yumuşak kıvamlı olan bu dolgu dişe uygulanarak sertleşmesi beklenir. 150 yıldan

beri geliştirilerek kullanılmakta olan amalgam dolgular, çok sayıda dişin korunarak ağızda

kalmasına hizmet etmiştir.

2.1.1 Civa Nedir? Civa Elementi Nerelerde Kullanılır

Civa, periyodik tablodaki sembolü "Hg" ve atom numarası ise 80 olan, kimyasal bir

elementdir. "Hg" sembolü, Latince'deki hydrargyrum (sulu/sıvı gümüş) sözcüğünden gelir.

Ağır, gümüş renkli bir geçiş metali olan civa, oda sıcaklığı ya da ona yakın sıcaklıklarda sıvı

durumda bulunan beş elementten biridir; diğerleri ise, metal olan sezyum, fransiyum ve

galyum ile metal olmayan bromdur.

4

Termometre (sıcaklık ölçer) ve barometre (basınç ölçer) gibi bilimsel aygıtlarda

kullanılan civa, zehirli bir madde oluşuna bağlı olarak göz önünde bulundurulan sağlık ve

güvenlik konuları nedeniyle, tıbbi ve bilimsel ortamlardaki yerini alkol kullanan, sayısal ya da

termistör (ısıya duyarlı direnç) temelli aygıtlara sıklıkla bırakmaktadır. Kanserojendir. Pahalı

bir elementtir. İnhibitör olduğu için çok tehlikelidir. Civanın eldesi, sıklıkla, doğal civa sülfit

mineralinden (zincifre) indirgenmeyle olur.Yüksek yoğunluğu nedeniyle, bilardo topları gibi

nesneleri hacimlerinin en fazla %20'si batacak şekilde, üstünde yüzdürebilir.

Atom numarası 80 olan element. Periyodik tablonun IIB grubunda yer alır. Oda sıcaklığında

sıvı hâlde bulunan bilinen tek metaldir. Doğada ender olarak serbest hâlde bulunur. Diğer

metallerle karşılaştırıldığında elektrik iletkenliği oldukça zayıftır. Birçok metalle, örneğin altın,

gümüş ve kalayla kolaylıkla alaşım yapar. Bu alaşımlara “amalgam” adı verilir. Altınla

kolaylıkla amalgam oluşturabilmesinden dolayı, altının minerallerinden elde edilmesinde

kullanılır. Organik civa bileşikleri önemli olmakla birlikte tehlikelidir. Örneğin; metil civa,

ırmak ve göllerde bulunabilen öldürücü bir kirleticidir. Kirlenmenin ana kaynağı, ırmak ve göl

dibine çöken sanayi atıklarıdır. M.Ö. 2000 öncesinden bu yana bilinen civayı ne yazık ki eski

Yunanlılar merhem, Romalılar da kozmetik olarak kullanmışlardır. Civa zehirli bir maddedir;

solunum, mide ve deri yoluyla emilir. Bedenden atılımı için çok az yol olduğundan, birikerek

etkisi artan bir zehirdir. Civa uçucu bir elementtir. Bu yüzden havadaki bulunma miktarının

tehlikeli olduğu sınırlara (havadaki civa buharı miktarının aşmamasına dikkat edilmesi

gereken miktar 0,1 mg/m3) ne yazık ki çoktan ulaşmıştır.

Kullanım alanları: Civalı BAROMETRE 1643'te Torricelli,TERMOMETRE ise 1714'te

Fahrenheit tarafından geliştirildi. Daha yakın dönemde civa, birçok bilimsel aygıtta ve ev

eşyalarında kullanım alanı buldu. Örneğin, doktorların kan basıncını ölçmek için

yararlandıkları tansiyon aleti (Bk. MANOMETRE) ve kapalı ŞALTER'lerde civa kullanılır. Başka

bir kullanım alanı da, yüksek akım söz konusu olduğunda alternatif akımı doğru akıma

çevirmek için yararlanılan civa arklı REDRESÖR'dür. Ancak bu tür aygıtlar, giderek, yerlerini

yari iletken aygıtlara bırakmaktadır. Civa buharının içinden geçen elektrik deşarjıyla oluşan

parlak mavi-beyaz ışık ise, floresan lambalarının temelini oluşturur (Bk. DEŞARJ TÜPÜ). Civalı

alaşımlara amalgam denir. En çok bilinen amalgam' %69,4 gümüş, %3,6 bakır, %0,8 çimento

ve %26,2 kalay içeren bir alaşım ile civayı karıştırarak yapılan ve diş dolgularında kullanılan

amalgamdır. Sıvı ile katı halleri arasında yayınma oluşurken, dolgu 'tutar.' Civanın lamalgam

oluşturma özelliğinden, altın ve gümüş özütlemede yararlanılır. Civa, tuzlu suyun

5

ELEKTROLİZ'iyle KLOR üreten pillerde katot olarak kullanılır. Katotta açığa çıkan sodyum,

hemen bir amalgam oluşturur ve sud kostik (sodyum hidroksit) olarak alınır. Civanın talyum

metaliyle oluşturduğu amalgamm, civadan daha düşük bir erime sıcaklığı (—60°C) vardır; bu

yüzden, düşük sıcaklık termometreleri yapımında kullanılır. Civalı PİL'lerin güçleri öteki pillere

oranla daha çok, ömürleri de daha uzundur. Boyutlarının çok küçük tutulması gereken

aygıtlarda, örneğin duyma aygıtı ve fotoğraf makina-sının ışık ölçülerinde, bu piller kullanılır.

Civalı piller de anot, civa ile çinkonun- amalgamıdır: katot da yaklaşık % 5 grafit ile

karıştırılmış civa oksit'ten. (HgO) oluşmuştur.

Civa bileşikleri, sınırlı ölçüde de olsa, endüstri ve tıp alanında da kullanılır. Civa sülfat

(HgSO..), asetilen ve sudan asetaldehit (Bk. ALDEHİT) elde edilmesinde bir katalizör işlevi

görür. Bakır, civa ve iyot'tan oluşan kompleks tuz Cu2(HgI4), ısıtılınca renk değiştiren bir ısı

belirtecidir. Civa fülminat. Hg(CNO)2, sürtünme ve şoka çok duyarlı olduğu için PATLAYICI'lar-

da ateşleyici olarak kullanılır.

Civa ve bileşikleri, zehirli olmaları nedeniyle günümüzde daha az kullanılmaktadır;

ama kalomel (Hg2Cl2) gibi bazı civa bileşiklerinden mikrop kırıcı olarak yararlanılır. Fenil civa

asetat (PMA), mantarların büyümesini engellemek için tohumluk tahıllara püskürtülür. Aynı

zamanda kağıt fabrikalarında balçık oluşmasını, duvar kağıdı yapışkanlarında mantar

oluşumunu ve çayırlarda kalın otların büyümesini engellemek için kullanılır.

2.1.2 Civanın Kaynakları

Egzoz gazları

Böcek İlaçları

Amalgam Diş Dolguları

İçme Suları

Keçe

Kulak ve Burun Damlaları

Bazı Aşılar (Kara, Hepatit, Grip)

Kontakt Lens Solüsyonları

6

Çamaşır Yumuşatıcıları

Deniz Ürünleri

Talk Pudrası

Kozmetikler (Mascara)

Ahşap Koruyucular

Yer Cilaları ve Parlatıcılar

Civa Kaynakları; Hava ve su kirliliği amalgam diş dolguları, piller, kozmetik ürünler,

şampuanlar, ağız gargaraları, diş macunları, sabunlar civasal diüretikler, elektrikli aletler ve

röleler, patlayıcılar, yiyeceklerdeki kimyasal atıklar(Özellikle tahıllarda) Mantar öldürücüler,

Florasan ışıklar, Levrek, Turna Balığı ve alabalık gibi taze su balıkları, böcek ilaçları, boyalar,

petrol ürünler, pisi balığı, karides, snapper, kılıç balığı, köpek balığı, ton, tuzlu su balıkları ve

deniz ürünleridir. EPA tahminlerine göre, Birleşik Devletler’de hamilelik çağındaki 1.16

milyon kadın çocuklarında beyin gelişmesine zarar verme riski yaratmaya yetecek miktarda

balık yemektedir.

Diş Dolguları civa kirliliğinin önemli bir kaynağıdır. Amalgam Dolgular mikroskopik

parçalar ve civa buharı sağlar. Civanın bu dökülmesi çiğneme ve sıcak içeceklerle artar.

Buhar; diş kökleri, ağız ve diş etlerinin mukoz zararları tarafından, absorbe edilir ve içe

çekilerek yutulur. Böylece yemek borusuna, mideye ve bağırsağa ulaşır. Calgary Üniversitesi

Araştırmacıları amalgam civasının yüzde 10’unun er geç vücut organlarında biriktiğini rapor

etmişlerdir.

Çiğnerken ya da özellikle amalgam içeren diş uygulamaları yapıldığında yada bunlar

çıkartıldığında vücuda alınan civa, hamile annelerde fetusa geçebilir. Mart 2002’de beş

yaşında bir çocuğunun ailesi, annenin 9 diş dolgusunun çocuğun otizimin nedeni olduğunu

ileri sürerek Amerikan Diş Birliği’ne karşı dava açtılar. Ayrıca California Diş Birliği ve

ağırlıklarının yüzde 50’si civa olan amalgam dolgu üretiminde kullanılan materyallerin

ticaretini yapan 20 şirketin adı da davalı olarak geçti. Davalılar, dolandırıcılık,ihmalkarlık ve

yasa dışılık ve aldatıcı iş uygulamaları ile suçlandı.

7

‘’Bunlar Kanıtlanabildi mi bilemiyorum fakat inandırıcı, oldukça inandırıcı ‘’ diyor Kentucky

Üniversitesi Kimya Departmanı şefi ve civa toksisitesi konusunda uzman Dr. Boyd Ha-ley.

‘’Civa insanlığın bildiği en nörotoksik maddelerden biridir’’ Dr. Haley bazı çalışmaların

amalgam dolgulu kişilerin kanlarında ve idrarlarında bu dolguları olmayan kişilere oranla

dört, beş kat fazla civa bulunduğunu gösterdiğini söylemektedir. 2

2.1.3 Civanın Endüstride Kullanımı

Amalgam Diş Dolguları, Parfüm ve Aroma Üretimi, Antiseptik Üretimi, Frengi hastalığı

tedavisinde, Kavisli Lamba Üretimi, Bakterisid İlaç Üretimi, Pil Üretimi, Bronzlaşma,

Kalibrasyon Aletleri, Kimyasal Laboratuarlar, Alkali Klor Üretimi, Bilgisayar ve KATOT Işın

Tüpü Üretimi, Bebek Bezi ve Ped Ürünler, Elektrik Düğmeleri, Elektrokaplama, Ambalaj

Ürünleri, Patlayıcılar, Yumuşatıcılar, Tarım Sanayi, Parmakizi Üretimi, Zemin Cilalama ve

Parlatma, Florasan ve Civalı Lambalar, Fosilden Yakıt Üretimi, Mantar İlacı Üretimi, Kürk

Şapka İmalatı, Antimikrobiyal Ürünler, Altın Madenciliği, Histoloji Ürünleri, Mürekkep İmalatı,

Kızıl ötesi Dedektörler, İnsektisid (Böcek Öldürücü) Ürünler, Manometreler, Kozmetik, Ayna

Sırlanmasında, Neon Lamba Üretimi, Boya, Kağıt Hamuru/İmalat Ürünleri, Patoloji Ürünleri,

Fotoğrafçılık, Poliüretan Köpük İmalatı, Tohum Saklama, Yarı İletken Malzemeler, Gümüş ve

Altın Üretimi, Sperm Öldürücü Jeller, Dövme Mürekkebi, Hayvan Doldurma Üretimi,

Termometreler, Aşı Koruyucular, Ahşap Koruyucular. 3

2.1.4 Kanda ve idrarda ağır metaller kurşun ve bileşikler

Bu amaçla çeşitli ölçümler yapılmaktadır.

a. Kan kurşun düzeyi (µgr/100 ml) Numune olarak heparinli kan gereklidir.

Ölçümlerde 40 µgr/100 ml'ye kadar normal,41-49 arası kabul edilebilir değer ve 50 µgr üzeri

ise patolojik değer olarak kabul edilmektedir. Ölçüm Yöntemi: Laboratuvarımızda kurşun

ölçümü AAS (Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi) ile yapılmaktadır.

2 http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civa-kaynaklari-ve-civali-amalgam-dolgularin-

riskleri/ 3 http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/1033.pdf

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civanin-endustride-kullanimi/

8

b. İdrarda d-ALA (Delta Amino Levulinik Asit) 24 saatlik idrar veya spot idrar

materyalinde bakılır. İdrar, 2-8ºC' de 1 aya kadar bekletilebilir. ALA 0.60 mg/ 100 ml düzeyine

kadar negatif, 0.60-1.50 arasında orta derecede yüksek, 1.50 - 3.00 arasında yüksek, 3.00 -

6.00 arasında çok yüksek ve 6.00 mg/ 100 ml üzerinde ise kritik düzeyde olarak kabul

edilmektedir. Ölçüm Yöntemi: Laboratuvarımızda bu test Kromatografik-Kolorimetrik

yöntem ile yapılmaktadır.

c. İdrarda Uro-koproporfirin 24 saatlik idrarda bakılır. İdrar, ışıktan uzak yerde

bekletilmelidir. Koproporfirin düzeyi normalde 35-150 µgr / 24, üroporfirin düzeyi 15-50 µgr

/ 24 saat arasındadır. Ölçüm yöntemi: Laboratuvarımızda bu test Kromatografik-Kolorimetrik

yöntem ile yapılmaktadır.

d. İdrarda porfirin T 24 saatlik idrarda bakılır. İdrar, gün ışığından korunmalıdır.

Normal değerler erkekte 50-200 µgr / 24 saat, kadında 35-180 µgr / 24 saat şeklindedir.

Ölçüm Yöntemi: Kromatografik-spektrofotometrik ve kromatografik-fluorometrik şekildedir.

Bu ölçüm, kalitatif olarak da yapılabilmektedir. Bu durumda, spot idrardan da kontrol

yapılması mümkündür.

e. Protoporfirin IX (Eritrositlerde) Heparin veya EDTA'lı tam kan ile çalışır. Bu şekilde

alınan kan oda sıcaklığında 3 gün, 2-8 ºC' de 7 gün stabildir. Normal değerler 60 µgr / 100 ml

kan veya 5.3 µgr / g Hb üzeridir. Ölçüm Yöntemi: Kantitatif fluorometrik ölçümdür.

f. İdrarda Porfobilinojen Kaliatif yöntemle ölçüm yapılmaktadır. Normalde idrarda

negatif sonuç alınmalıdır. Birlikte Kontrol Önerilen Diğer Laboratuvar Testleri: Kurşun ve

anorganik bileşikleri toksisitesinin tayininde yukarıda belirtilenlerden başka tam kan sayımı,

periferik yayma, tam idrar tetkikinin de bakılması önerilmektedir. TETRAKLORETİLEN

Tetrakloretilen intoksikasyonu yönünden kontrol için, idrarda TCA (Triklorasetik asit) bakılır.

Bunun için iş yerinde 8 saatlik çalışma sonrası alınan idrar veya 24 saatlik idrar kullanılır. İdrar

2-8°C' de, 1 ay stabildir. Normalde idrarda TCA 20 mg/lt düzeyinin altındadır. 20-40 arası

kabul edilebilir, 41-100 arası etkilenme, 100-200 arası zehirlenme ve 200 mg/lt üzeri tehlikeli

zehirlenme olarak kabul edilmektedir. Ölçüm yöntemi: Kolorimetrik kantitatif -

spektrofotometrik ölçümdür. Ayrıca TCE de (idrarda) bakılabilmektedir. Birlikte Yapılması

Önerilen Diğer Laboratuvar Testleri: SGOT, SGPT, GGT, tam idrar tetkiki, EKG BENZOL

(BENZEN) Benzol intoksikasyonu için idrarda fenol bakılır. Bu amaçla 8 saatlik çalışma sonrası

9

alınan idrar veya 24 saatlik idrar toplanır. Fazla bekletmeden çalışılması uygundur. Normalde

idrarda bulunan, 20 mg/lt altı fenol değerleri normal, 20 üzeri patolojik değer kabul

edilmektedir. Ölçüm yöntemi: Fenol tayini kolorimetrik-kantitatif yöntemle

spektrofotometrik ölçümle yapılmaktadır. Birlikte İstenilen Testler: Hemogram, formül

lökositer, tam idrar tetkiki bakılması da önerilmektedir. FENOLLER, NAFTOLLER,

HOMOLOGLARI VE HALOJENLİ TÜREVLERİ Bu maddelerin vücut üzerine toksik etkilerinin

tayini için, idrarda fenol ölçümü yapılmaktadır. Bunun için, 24 saatlik idrar toplanması

gereklidir. İdrar incelenmesi, olabildiğince çabuk yapılmalıdır. Normalde idarda fenol 20

mg/litre altında olmalıdır. İş hekimliğinde tolere edilebilen değer 300 mg/litre olarak kabul

edilmektedir. Ölçüm Yöntemi: Kolorimetrik kantitatif - spektrofotometrik ölçümdür.

Bakılmasında Yarar Görülen Diğer Testler: SGOT, SGPT, GGT, hemogram, üre, kreatinin,

glukoz, glukoz 6 - fosfat dehidrogenaz, methemoglobin, hemoglobin elektroforezi. ORGANİK

FOSFORLU İNSEKTİSİTLER Bu maddelerin oluşturduğu akut ve kronik zehirlenme tablolarının

kontrolü için, kanda kolinesteraz aktivitesi ölçülmektedir. Çalışma, serum ya da plazmadan

yapılabilmektedir. Plazma için, heparin veya EDTA kullanılabilir. Kolinesteraz normal vücut

değeri 37°C için 1100 - 2700 U / L arasıdır. Bu değerler arası %100 olarak kabul edilmektedir.

Bu değerin %25 - 50' sine düşünce, klinik belirtiler başlamaktadır. Ölçüm Yöntemi: Enzimatik

kolorimetrik Trinder benzolkolin yöntemidir. Kontrolü Önerilen Diğer Tetkikler: SGOT, SGPT,

GGT, hemogram, tam idrar tetkiki AROMATİK NİTRO VE AMİNO BİLEŞİKLERİ Bu maddelere ait

toksisitenin kontrolü için, tam kan örneğinde methemoglobin tayini yapılmaktadır. Kan

örneği, heparin veya EDTA' lı olmalıdır. Alınan örnek oda sıcaklığı veya 2-8°C' de 5 gün

stabildir. Normalin üst sınırı, total hemoglobinin % '2 sine kadar kabul edilmektedir. İş

hekimliğinde ise, tolere edilebilen üst sınır %5 olarak kabul edilmektedir. Ölçüm Yöntemi:

Spektrofotometrik yöntemdir. Kontrolü Önerilen Diğer Tetkikler: Hemogram, SGOT, SGPT,

GGT, glukoz-6-fosfat dehidrogenaz, tam idrar tetkiki KARBON SÜLFÜR Bu maddeye ait toksik

belirtilerin kontrolü için, idrarda iyot azid testi yapılmaktadır. Test sonucu, kalitatif olarak

değerlendirilmektedir. Birlikte Kontrol Edilmesi Önerilen Laboratuvar Testleri: SGOT, SGPT,

GGT, EKG KARBON MONOKSİT Bu maddeye ait zehirlenmelerde kanda karboksihemoglobin

bakılır. Kan, EDTA'lı veya heparinli olarak alınmalıdır. Normalde, kandaki hemoglobinin %1' i

COHb' dir, sigara içenlerde %10' a kadar yükselebilir. Tolere edilebilen üst sınır %20' dir, %60

- 70 oranlarında ölüm görülebilmektedir. Ölçüm yöntemi: Spektrofotometrik yöntemdir.

Birlikte Kontrolü Önerilen Diğer Laboratuvar Testleri: Hemogram, tam idrar tetkiki, EKG

10

ALİFATİK HİDROKARBONLARIN NİTRO TÜREVLERİ Bu maddelerin vücutta toksik etkisinin

kontrolü için, kanda methemoglobin düzeyi ölçülmektedir. Kan örneği, heparin veya EDTA'lı

olmalıdır. Alınan kanda methemoglobin düzeyi 5 gün civarında stabildir. Normalin üst sınırı,

total hemoglobinin %2' si olarak kabul edilmektedir. İş hekimliğinde ise tolere edilebilen

düzey %5 olarak kabul edilmektedir. Ölçüm yöntemi: Spektrofotometrik yöntemdir. Birlikte

Ölçümü Önerilen Diğer Laboratuvar Testleri: SGOT, SGPT, GGT, hemogram, tam idrar tetkiki,

glukoz - 6 - fosfat dehidrogenaz, akciğer grafisi ALUMİNOZ 6 aydan itibaren, aluminyum

verilenlerde geç olarak ortaya çıkmaktadır. Zamanla KOAH tablosu oluşmaktadır. Ölçüm için

plazma ve idrarda aluminyum tayini yapılmaktadır. Kan, heparinli alınmalıdır. Plazmada

normalin üst sınırı 10 µgr/litre, idrarda ise 30 µgr/litredir. Ölçüm Yöntemi: Atomik

Absorbsiyon Spektrofotometresidir. Birlikte Kontrolü Önerilen Diğer laboratuvar Testleri:

Tam idrar tetkiki, akciğer grafisi, solunum ve dolaşım fonksiyon testleri KROM BİLEŞİKLERİ

Krom bileşiklerinin toksik düzey kontrolü için, idrarda krom ölçümü yapılmaktadır. İdrar, en

az 3 çalışma gününden sonraki vardiya bitiminden sonra alınmalıdır. Vücutta normalde tolere

edilebilen üst sınır 25 µgr/litredir. Ölçüm Yöntemi: Atomik Absorbsiyon

spektrofotometresidir. Her 6-12 ayda bir, dikromat üreten işletmelerde 4-6 ayda bir idrarda

krom analizi yapılmalıdır. NİKEL BİLEŞİKLERİ Kontrol için kan plazmasında ve idrarda nikel

düzeyi ölçülmektedir. Kan plazmasında kritik üst sınır 10 µgr/litre, idrarda ise 25 µgr/litredir.

Ölçüm Yöntemi: Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresidir. Önerilen Diğer Laboratuvar

Testleri: Sedimentasyon, spermiyogram, tam idrar tetkiki, akciğer grafisi KADMİYUM VE

BİLEŞİKLERİ Ölçüm için kan ve idrarda kadmiyum, idrarda beta-2-mikroglobulin bakılmalıdır.

İdrarda kadmiyum için kritik üst sınır 15 µgr/litre, (kanda 1,5 µgr / dl idrarda beta-2

mikroglobulin üst sınırı 250 µgr / litre) olarak kabul edilmektedir. Ölçüm yöntemi: Kadmiyum

için Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi, Beta-2-mikroglobulin için immundifuzyon, RİA

ve ELISA yöntemleridir. CİVA VE BİLEŞİKLERİ Kan ve İdrarda civa ölçümü yapılır. Normal

olarak kanda 50 µgr/litre, organik alkil civa bileşikleri için 100 µgr/litre tolere edebilen üst

sınır olarak kabul edilmektedir. İdrarda tolere edilebilen üst sınır 200 µgr/litre olarak kabul

edilmektedir. Ölçüm yöntemi: Atomik Absorbsiyon Spektrofometresi ve titrimetrik -

volumetrik yöntemdir. Birlikte Önerilen Laboratuvar Testleri: SGOT, SGPT, GGT, hemogram,

sistem muayeneleri AMONYAK Kanda amonyak düzeyi ölçülmektedir. Kan örneği heparinli

veya EDTA'lı hazırlanmalıdır. Normal değer 30 - 86 µgr/dl'dir. Ölçüm Yöntemi: Kromatografik

kolorimetrik yada kolorimetrik yöntemdir. HİPPURİK ASİT İdrarda düzeyi ölçülmektedir. 24

11

saatlik idrar, 4 -5 ml kloroform üzerine toplanmalıdır. 2 - 8 °C' de bir hafta stabildir. Normal

değeri 200 - 1600 mg/24 saat'tir Ölçüm Yöntemi: Kantitatif kolorimetrik yöntemdir. Hippurik

asit düzeyi, toluen ve ksilene maruz kalınan durumlarda yükselmektedir. FENOL Benzol

(Benzen) ve fenoller, naftoller, homologları ve halojenli türevlerinin vücut üzerinde toksik

etkilerinin tayini için idrarda fenol ölçümü yapılmaktadır.Bu konuda, Benzol (Benzen) ile

fenoller, Naftoller, 3. ve 4. bölümlerde gerekli bilgi verilmiştir. METHEMOGLOBİN Aromatik

nitro ve amino bileşikleri ile alifatik hidrokarbonların nitro türevlerinin vücut üzerindeki

toksik etkilerinin tayini için, heparin veya EDTA'lı alınan kanda methemoglobin düzeyi

ölçülmektedir. Spektrofotometrik ölçüm yapılan methemoglobin ile ilgili olarak, 6. ve 9.

bölümlerde gerekli bilgi verilmiştir. KARBOKSİHEMOGLOBİN Karbon monoksit

zehirlenmelerinde karboksihemoglobin bakılır. Kan, EDTA'lı veya heparinli alınmalıdır.

Spektrofotometrik olarak ölçümü yapılan COHb ile ilgili olarak, 8. bölümde gerekli bilgi

verilmiştir. TCA (TRİKLORASETİK ASİT) Tetrakloretilen intoksikasyonunun kontrolü için TCA

ölçümü yapılır. Ölçüm, kantitatif ve spektrofotometriktir. Bu konuda gerekli bilgi 2. bölümde

verilmiştir. KOLİNESTERAZ AKTİVİTESİ Organik fosforlu insektisitlere bağlı toksik etkilerin

tayini için, kanda kolinesteraz aktivitesi ölçülmektedir. Ölçüm serum ya da EDTA veya

heparinli kan örneğinden yapılmaktadır. Bu konudaki bilgi, 5.bölümde verilmiştir. ALA (Delta

Amino Levulinik Asit) Kurşun metabolizması ürünü olarak bakılır. Toksik düzey ölçümü için,

spot idrar veya 24 saatlik idrar kullanılır. Ölçüm, kromatografik kolorimetrik, ya da

spektrofotometrik yöntemle yapılmaktadır. Bu konuda 1b bölümünde gerekli bilgi verilmiştir.

URO-KOPROPORFİRİN Kurşun toksisitesi ürünü olarak 24 saatlik idrar materyalinde

bakılmaktadır. Ölçüm, kromatografik spektrofotometrik ve kromatografik-fluorometrik

olarak yapılmaktadır. Bu konuda 1c bölümünde bilgi verilmiştir. PORFİRİN T Kurşun toksisitesi

tayini için, eritrositlerde yapılan ölçümdür. Kantitatif fluorometrik ölçüm yapılır. Bu konuda,

1e bölümünde bilgi verilmiştir. PROTOPORFİRİN IX Kurşun toksisitesi tayini için, eritrositlerde

yapılan ölçümdür. Kantitatif fluorometrik ölçüm yapılır. Bu konuda, 1 bölümünde bilgi

verilmiştir.

Clarkson ve Mangos (2006)ların civa toksikolojisi ve kimyasal yazısına yorum. (Crit

Rev Toxicol.2007;37(6):537-49; discussion 551-2)

Mutter j. Naumann j. Guethlin C.

Çevre Tıp Enstitüsü ve epidemiyoloji hastanesi, Freiburg Almanya 2007

12

Clarkson ve Mangos (2006) civa buharı ve amalgam konusunda kendi bakış açılarını

belirtmişlerdir.

Amalgamla İlgili bir Alman federal bilimsel kılavuzu hazırlayan bilim adamı olarak bu konuda

ek bir bilimsel veri sunuyorum. Çünkü İlgili iki araştırmacının incelemesinde tam bir bilgi

yoktur.

Ek Veriler;

Amalgamlı bireyin vücut dokularında amalgam olmayana göre 2-12 kat fazla

civa bulunmakta ve amalgam dolgu insan vücut civa yükünün ana kaynağıdır.

Kan, idrar ve saçtaki civa seviyeleri ile vücut dokuları arasında bir ilişkisi yok ve

belirtilerin şiddeti ile uyumlu değildir.

Beyin ve kemik dokularında civanın yarı ömrü onlarca yıl sürebilir ve böylece

civa maruziyeti uzun süre devam eder.

Civa Buharı özellikle en zehirli radyoaktif olmayan element olarak bilinir. Ve

çok düşük dozlarda bile zehirlidir.

Bazı çalışmalarda amalgamın güvenilir olduğuna dair önemli metodolojikal

yanlışlıklar vardır.

Bu nedenle amalgamın güvenilir olarak değerlendirmenin hiçbir değeri yoktur.

(Pubmed:17661216)4

2.1.5 Civanın Absorbisyonunun Ölçümü

Havadaki civa buharı oranı ‘’gümüş amplifikasyonu otoradyografi’’ (27) dokulardaki

civa oranları da; ‘’ atomik absorbsiyon spektrometrisi ‘’ (AAS) ile ölçülebilmektedir(14,28,29)

Ayrıca ‘’instrümental nötron aktivasyon analizi’’ (INAA) ve daha hassas

ölçümlerde’’radyokimyasal nötron aktivasyon analizi (RNAA)’de kullanılabilmektedir.

Kanda Civa

Hava civa buharı oranıyla, vucüt sıvılarındaki civa seviyeleri arasında kolerasyona

rastlanılmıştır. Civa, Kan ve yağda çözülebilen elemental civa şeklinde bulunur, tüm vücut

4 http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civanin-endustride-kullanimi/

13

organlarına dağılabilir, hamilelerde fetusa geçebilir(25,34). Kanda kabuledilebilir en yüksek

civa düzeyi 4ng/ml, toksik doz 200ng/ml, letal doz ise 600ng/ml olarak bildirilmiştir(35). Bazı

çalışmalarda plazma /kan civa konsantrasyonları, amalgam dolguların varlığı ve sayısıyla

alakalı bulunmuştur. (28,32,36) Bununla birlikte amalgam dolgulu bireylerin ortalama kan

civa seviyelerinin kabul edilebilir en yüksek kan civa düzeyinden oldukça düşük olduğu ve

hayati herhangi bir risk oluşturmadığı (37) ve amalgam dolgulu ve dolgusuz bireylerin kan

civa seviyeleri arasında anlamlı farklılıkların olmadığı belirlenmiştir.

İdrarda Civa

Amalgam restrorasyonlarla idrarda civa bulunuşu arasında pozitif ilişki gösterilmiş,

(32), ancak dolgu sayısıyla idrar civa konsantrasyonu arasında belirgin korelasyon

bulunmamıştır(14). İdrar civa oranlarını, yaş ve sigara tüketiminin de arttırmadığı

gözlenmiştir. Kabul edilebilir en yüksek idrar civa değeri; 4mg Hg/g Kreatinin, herhangi bir

semptomun görülebilmesi için gerekli en az değer ise; 25mg Hg/g Kreatinin civarında

bildirilmiştir (41). Yapılan çalışmalarda; amalgam restorasyonlar söküldükten 2 gün sonra

kan-idrar civa konsantrasyonlarında belirgin yükselme olmadığı (42), amalgam dolguların

nörofizyolojik ve renal yan etkilere yol açmadığı (43) ve amalgam dolgulu bireylerdeki idrar

civa düzeylerinin, normal bireylere oranla mevcut restorasyonların sayısı nispetinde yüksek

olmakla birlikte, hayati risk oluşturmayacak kadar düşük seviyelerde bulunduğu (5,44,45)

gösterilmiştir.

Tükrükte civa

Civa içeren oral epitelial hücrelerin desquamasyonu, civanın diş plağı ve tükrük

bezlerinde yer alması gibi durumlarda, tükrükte de civaya rastlanabilmektedir (25,46-48).5

2.1.6 Civanın Teratojenik Etkileri

Hayvan çalışmaları, hamilelikte kazara aşırı miktarda metil civaya maruz kalınmasının,

doğum defektleri veya düşüğe yol açabileceğini göstermiştir. Gebelik

Sırasında yüksek elemental civa buharına maruz kalan deney hayvanlarında,

konjenital malformasyonlar, mikrosefali, düşük-doğum ağırlığı, neo-natal ölümler ve düşükler

5 http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

14

bildirilmiştir. Bunun için, embriyonun gelişim seviyesi, alınan civanın formu ve dozajı

önemlidir (25,44,75). Hamilelikte veya erken bebeklik döneminde yüksek oranda civaya

maruz kalmanın çocuklarda otizme yol açabileceği öne sürülmüştür(76). Civanın tüm formları

plasentayı aşabilmekte, amniyon sıvısı ve fetus kanına, ayrıca anne sütüne geçebilmektedir.

Hamile ratlarda yapılan çalışmalarda, civanın amalgam dolguların miktarına bağlı olarak,

fetus organlarına dağıldığı gösterilmiştir (77-79). Bununla birlikte, bazı insan çalışmalarında,

annedekiamalgam dolgu sayısı ile bebek kan Hg düzeyi arasında belirgin korelasyon

bulunamamış, amalgam dolgulu veya dolgusuz hamile anneler arasında da anlamlı farklılık

gözlenmemiştir (80). Amerika�da 1117 hamile ve 4468 hamile olmayan kadının

karşılaştırıldığı bir çalışmada, hamilelik sırasında yapılan amalgam dolguların, düşük doğum

ağırlığını arttırdığına dair kesin kanıt bulunamamıştır (81). Bununla beraber hamilelikte, geniş

çaplı amalgam uygulamalarının ertelenmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir (76)

Civa alımında önemli bir kaynak olan balığın (22,82) vücut civa konsantrasyonlarını

belirgin oranda arttırmadığı düşünülmekle birlikte (82), aşırı balık tüketimi sonucu etkilenen

civa konsantrasyonlarının hamilelikte riskli olabileceğine işaret edilmektedir. (2,80,83-85).

25-74 yaşları arasındaki 600 erkek ve kadın üzerinde yapılan bir çalışmada, kanda eritrosit-

civa bağlanma oranın yaş ve balık tüketimine bağlı olarak değiştiği ortaya konmuştur. (86).

Araştırmacılar ayrıca hamileliği sırasında aşırı balık tüketen annelerin çocuklarında

kardiovasküler rahatsızlıkların ortaya çıkabileceğine değinerek (87), fetustaki nörogelişimsel

etkilerin ne olacağı hakkındaki güvenlik sınırının kesin olmadığını bildirmişlerdir (36).

Çok yüksek oranda civaya maruz kalmanın, libidoda da azalmaya neden olabileceği (88) ve

patolojik immün reaksiyonlara yol açarak fertiliteyi etkileyebileceği ileri sürülmüştür(72).

Ancak erkek ejakülatında bulunan civa konsantrasyonlarıyla ejakülat kalitesi ve feritilite

indeksi arasındapozitif korelâsyona rastlanmamış (89) ve idrar viva seviyesi 50 µg/1 civarı

veya altındayken sperm üretiminin etkilenmediğini bildirmiştir. 6

2.1.7 Civanın Vücutta Depolanması

İnsan otopsi çalışmaları, beyin ve böbrek civa seviyeleriyle, amalgam dolguların sayı

ve büyüklüğü arasında korelasyon göstermiştir (31,49). Bir araştırmada, diş hekimi

kadavralarının pituiter bezlerinde, normal kadavralara oranla daha yüksek seviyelerde civaya 6 http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

15

rastlanmış (34), bir hayvan çalışmasında civanın; spinal ganglionlardaki hücrelerin

lizozomları, spinal kordonun bazı motor nöronları, medulla oblongata, anterior pituiter

adrenal medulla, pankreas, karaciğer, böbrekler, akciğerler ve interstisyel ter bezlerinde

depolandığı gösterilmiştir (27). Civa, depolandığı organlardan kan dolaşımına kademeli olarak

geri salınır ve idrar, feçes, terleme ve solunum yolları ile elimine edilir (41). Civa, metil tiyonin

ve selenyum ile kompleks oluşturmakta, bu durum civa toksisitesini büyük oranda azaltarak

böbrekleri hasar görmekten korumaktadır (33,37)

2.1.8 Civanın amalgam dolgulardan vücuda alınışı

Amalgamın uygulanması (24,37), polisajı (19,24,50) ve sökülmesi (1,19,37,50)

sırasında, ortama bir miktar civa buharı salınmaktadır. Söküm sırasında hastanın plazma pik

civa konsantrasyon değerlerinin bir miktar yükselmekle birlikte, kısa bir süre sonra kan,

plazma ve idrar civa seviyelerinin belirgin olarak düştüğü (25,34), polisaj veya söküm

sırasında su soğutmalı çalışıldığındaysa bu kısa süreli artışın daha da az olduğu

bildirilmektedir (24). Çiğneme, diş fırçalama, sakız çiğneme gibi fonksiyonel hareketler,

bruksizme bağlı mekanik uyarımlar ve ağız içi ısı artışıyla da çok az miktarlarda civa buharı

ortama salınabilmekte (19,23,25,44,51), amalgamla doldurulmuş diş/yüzey sayısının aşırı

olması da, alınan civa miktarını arttırabilmektedir. Çok sayıda diş yüzeyi amalgamla

doldurulmuş bir hastanın olgu raporunda, ‘’aşırı yorgunluk, gastrik ağrı, taşikardi’’ gibi

semptomlar tanımlanmış, dolguların sökülmesinin ardından şikayetlerin azaldığı ve 2 yıl

sonra ise tümüyle sağlıklı olduğu bildirilmiştir (52). Genel olarak, amalgam dolguların

yerleştirilmesi, polisajı veya sökümü sırasındaki, civa konsantrasyonlarındaki kısa süreli ani

yükselişin, hastalarda önemli bir sağlık problemi veya hayati risk oluşturmağı kabul

edilmektedir (1,2,47).

Korozyon

Amalgam dolgularda civa açığa çıkmasına neden olan bir diğer olay da korozyondur.

Amalgamın çevresindeki sıvı ortamdaki kimyasal maddelerle reaksiyona girmesi, çözünebilen

ve çözünemeyen korozyon ürünleri açığa çıkarır (19). Korozyonun şiddetinin özellikle

dolgunun kalitesi, dolgunun kullanım süresi, tükürük bileşimi ve çiğneme ve yeme

16

alışkanlıklarına bağlı olarak değişebildiği bildirilmektedir. Amalgam dolguların korozyonu,

amalgamın farklı bir metal ile temasta olmasından etkilenebilir.

Bunların dışında amalgam dolguların ağız ortamında amalgam dolgulardan

mikroorganizmanların metal yüzeyinde bozulmaya neden olması sonucu gelişen biyolojik

korozyon ile de civa açığa çıkabilmektedir. Amalgamlarda dahil çeşitli dental restorasyonlar

üzerinde bakterilerin , örneğin S.Mutans’ın üreyebildiği ve zayıf karakterdeki laktik asidinde

amalgam korozyonuna yol açabildiği gösterilmiştir (21). Bu nedenle bakteriyel etkileşimden

kaynaklanan korozyonun göz ardı edilmemesi gerektiği bildirilmektedir. 7

2.2 Amalgamın Toksikolojisi

Amalgam yapısına bakıldığında içerdiği maddeler metal ve kristal bağları ile

birbirlerine entegre olmuşlardır. Bu elementler amalgam restorasyonlarda zamanla bazı

değişiklikler sonucu ortaya çıkabilirler. Bu değişiklikler; aşınma, kırılma, kararma korozyon

şeklinde özetlenebilir. Ancak civa hariç tüm bu elementlerin alerjik ve toksikolojik etkisi yok

denecek kadar azdır. Civanın toksikolojik ve alerjik etkisi olup karsinojenik etkisi yoktur.

Toksikologlar civanın (Hg) vücutta yeri olmadığını her zaman söylerler. Diğer taraftan ise

dişlerde dolgu maddesi olarak kullanılan amalgam içerisinde bulunan civa, mesela;

yemeklerin ağızdaki sindirimi, diş gıcırdatması, sıcak veya asitli yiyeceklerin ağız yoluyla

alınması esnasında, ağızda civa buharları oluşmakta ve bu civa buharları solunum yoluyla

vücuda geçmektedir. Bilindiği gibi sindirim yoluyla bağırsaklara ulaşan civa bağırsaklar

tarafından hiçbir zaman kabul edilmez, yani vücuttan dışarı atılır. Fakat ağızda oluşan civa

buharlarının solunum yoluyla ciğerlere kadar gitmesi büyük tehlikeler oluşturur. Civa

buharları akciğer yoluyla sinir ve hücre zehiri olarak kana karışır, böylece diğer organlara

hatta beyine kadar ulaşarak zehirlenmesine yol açar. Konsantrasyonu çok azda olsa

amalgam dolgu maddelerinde bulunan civanın bakırın ve çinkonun vücuda yayılması nasıl bu

tehlike oluşturur? Bu sorunun cevabı çeşitli şekillerde yorumlanır. Genelde diş doktorları bu

konuda tehlike gördüklerinde pek bahsetmezler. Hatta bazı diş profesörleri ekonomik ve

sosyal durumumuzu göz önünde bulundurarak ‘’amalgam olduğuna şükretmeliyiz’’ şeklinde

açıklamalarda bile bulunurlar. (prof. Claus Löst, Diş Polikliniği Başkanı Tubingen). Diğer

taraftan toksikologlar ise (Dr. Max Daunderer, München ), amalgam zehirlenmelerine karşı

7 http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

17

toplumu sürekli uyarırlar, hatta daha da ileri giderek dişlerde dolgu maddeleri olarak ağır

metallerin kullanılmasının yasak edilmesini dahi isterler. Burada ucuz altın kaplama

alaşımlarının indium, vanadyum ve paladyum içermesinden dolayı yasaklanmasının istenmesi

bilhassa dikkati çeker. Prof. Schweinsberg’in termometre imalatında çalışan fabrika

personelinin sağlık yönünden rahatsız olduklarını bildirmeleri üzerine 100-test insanda

yaptığı araştırmalarda bu insanların ürinlerinde normal insanlara nazaran 100 kat fazla civa

tespit etmiştir. Bunun yanında ürinlerinde 500-600µ/litre civa bulunan insanların sinir

iletişimlerinde ve diğer klinik parametrelerinde anormal bir bulguya rastlanmamıştır. Bu

sebeple Schweinsberg çok az miktarda civanın insana zarar vermeyeceğini; akut

zehirlenmelerde bile vücutta bulunan toksik civanın belirli bir zaman sonra vücuttan

tamamen atılacağını belirtmektedir. Bunun yanında Schweinsberg civanın etkisinden dolayı

hastalarının bütün yıl boyunca sağlık yönünden rahatsız olduklarını hatta bir araştırmasında

hastasının beyninde dahi civa tespit etmiştir.

Reutlingen’de çocuk doktoru olan Echard Bonnet’in 1991 yılında başlattığı

araştırmaları, çocukların ürinlerinde ağır metallerin olup-olmadığı üzerinedir. Bu araştırmanın

sebebi; Bonnet’in çocuklarının bazılarının beyinlerinde hasar tespit etmesindendir. Bu

çocukların ürinlerinde bulunan civa ve bakır nereden gelmektedir? Bu sorunun cevabı;

çocuğun anne rahminde iken, annenin dişlerinde olan amalgam dolgudan dolayı, civa ve

bakırın aldığını böylecede çocuğun zehirlendiği ortaya çıkmıştır. O halde çocuk anne

rahminde iken niçin zehirlenmemektedir? Bu sorunun cevabı ise 1 aylık iken, vücut hücreleri

en hızlı bir şekilde çoğalmakta bu şekilde hücre zehri konsantrasyonu ilk bakışta azalmış

olmakta ve rahimdeki çocuklar bundan dolayı etkilenmemektedirler. Bunun yanında Bonnet

Amalgam içerisinde bulunan civanın toksik etkisinden;

I) Hastalar

II) Diş Hekimi ve Personeli

III) Doğa (ve dolayısıyla yine insanlar) zarar görmektedir.

Ulukapı H.,/Ulukapı I., Amalgam Toksikolojisi, 1991 8 (87)8

http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf 8 http://www.2kr2.com/amalgam-dolgu-zararlari.html

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/amalgam-ile-ilgili-haberler/dislerde-ki-amalgam-zararli-mi/

18

2.3 Amalgam Dolgusu Olanların Dikkat Etmesi Gereken Konular

-Limonlu ve sirkeli besinler civayı çözer, bu nedenle bunlardan uzak durulmalı.

-Sakız civayı çözer, uzun süreli ve çok çiğneme civanın çözülmesine sebep olur.

-Sıcak yiyecekler ve içecekler de civanın çözülmesine sebep olur.

2.4 Amalgam Dolgu Sökülürken Dikkat Edilmesi Gereken Konular

-Amalgamın ağza düşerek yutulmasının mutlaka önlenmesi gerekir.

-Diş doktorlarının muayenehanelerini mutlaka iyi havalandırmaları gerekir.

-Amalgam çıkarıldıktan sonra geçici olarak çimento ya da plastik dolgu yapılmalıdır.9

2.5 Amalgamdaki Civa Zararlı mıdır?

Bazı bilimsel araştırmalarda civanın zararsız olduğu sonucuna varılmıştır. Amalgamlar

çıkartıldığında civanın oluşturduğu düşünülen bazı hastalıkların iyileştiği iddia edildiği halde

bilimsel olarak ispatlanamamıştır. Amalgam dolgular ağır metal (civa) içerirler. Her bir

amalgam dolgu yaklaşık olarak bir termometredeki kadar civa içerir. Ağız içinde bu

amalgamlar korozyona uğrarlar. Fakat bu korozyon amalgamın çiğneme sırasında mikro

travmalara uğrayarak civa açığa çıkarmasına engel olmaz. Uzun yıllar ağızdan amalgam

dolgularla yaşamış olan kişilerin kan tahlillerinde ağır metal bakıldığında mercury yani civa

bulunur.

Amalgam dolgularla uzun yıllar yaşamak vücutta ağır metal birikimine neden olacağı

için pek çok hastalık oluşabilir. MS, Migren, Cinsel Fonksiyon Bozukluğu, Göz, Böbrek,

Kardiyovasküler, Bağışıklık Sistemine bağlı hastalıklar, Cilt rahatsızlıkları gibi pek çok

hastalıkla araştırmalar sonuncunda vücutta mercury(amalgam) birikimi olduğu tespit

edilmiştir.

Civa Ağız yoluyla (yemekler ve sıcak içeceklerle) alındığında vücuttan 15 günde atıldığı

halde, solunum yoluyla alındığında 18 yılda ancak yarılanır.

9 Prof.Dr. İ.Ayhan Şengil görüşü

19

Amalgam Dolgular çıkarılırken civa açığa çıktığı için dolguların çıkartılması özel

şartlarda ve bilinçli bir şekilde konunun hassasiyetine dikkat edilmelidir. Amalgamın Vücuttan

atılması için gerekli vitamin destekleri verilmeli (şelasyon yapılmalı). Nöralterapi ile destek

verilmelidir. Çok kısa bir süre içinde 8-10 amalgamı değiştirmek hastanın daha önce olmayan

şikayetlerinin olmasına sebep olabilir. (Amalgam dolgu; MS, depresyon, yüksek tansiyon,

cinsel işlev bozuklukları, kadınlarda gebe olamama, ağız kokusu, baş ağrıları, hafıza kaybı gibi

ciddi hastalıklara yol açabilir.)

Amalgam dolgu yapılmamalı çıkartıldıktan sonra da kompozit yada porselen

dolgulardan biri seçilmelidir.

Amalgam dolgu, çok dayanıklı ve ekonomik bir dolgu maddesidir;fakat görünümü

estetik değildir. Amalgam dolgu, yüzde 70 gümüş, yüzde 23 kalay az miktarda bakır ve

çinkodan oluşan tozun civa ile karıştırılmasıyla hazırlanır. Karışım, diş hekimi tarafından

hazırlanan oyuğa yığılır ve dolgu birkaç saatte sertleşir. Özellikle azı dişleri için günümüzde

kullanılan en iyi dolgu maddesidir. Amalgam dolgular, gümüş dolgular olarak da tanımlanır.

Karışımın yüzde 45-50’sini oluşturan civa metalleri birbirine bağlayarak dayanıklı bir dolgu

malzemesi oluşturur. 150 yıldan beri geliştirilerek kullanılmakta olan amalgam dolgular, çok

sayıda dişin korunarak ağızda kalmasına hizmet etmiştir. Yılda, bir milyardan fazla amalgam

dolgu yapıldığı tahmin edilmektedir. Amalgam dolgunun insan sağlığına etkisi olmadığı

yönünde görüşlerde olmakla birlikte, bu dolguların çok ciddi civa zehirlenmelerine yol açtığını

gösteren bulgular da vardır. Civa ihtiva eden amalgam, dişin çürük olan kavitesinde dolgu

malzemesi olarak kalmayıp vücuda yavaş ayavaş yayılarak kronik civa zehirlenmelerine de

neden olabilmektedir. Amalgam dolgulardan açığa çıkan civa elementel civa buharıdır ve

solunduğunda yüzde 801 absorbe olur. Çiğnendiği taktirde gastrointes-tinal sistemden de

kolayca absorbe olur. Diğer olası absorbsiyon yolları ise mukoza ve pulpal dokudur. Amalgam

dolgu yaptıran bazı kişilerde saç dökülmesi, baş ağrıları, romatizma ve eklem iltihabı,

iştahsızlık, sık gribal enfeksiyon, bayılma ağrı depresyon ve psikolojik problemler

saptanmıştır. Amalgam dolgu yaptıran ve bu şikayetlerle gelen ve tedaviye cevap vermeyen

160 hasta üzerinde yapılan bir çalışmada, dolgular çıkartılmış ve hastaların şikayetlerinde bir

düzenleme olup olmadığını takip edilmiştir. Alınan sonuç çarpıcıdır; amalgam dolguların

çıkartılmasından sonraki ilk bir yıl içerisinde hastaların büyük çoğunluğu (yüzde 83)

durumlarının ‘’çok iyi’’ ya da iyi olduğunu ifade etmişlerdir. Sonuç göstermektedir

20

ki;amalgam dolgunun çıkartılması, şikayetlerin düzelmesini ve devamlı bir iyileşmeyi

sağlamıştır. Diğer çarpıcı bir örnek; Türkiye’de bir bilim insanının çalışmaları sırasında ortaya

çıktı. Doç. Dr. Sabiha Paktuna Keskin, Suudi Arabistanlı bir işadamının 4,5 yaşındaki otistik

çocuğun tedavisinde, çocuğun annesinin diş hekimi olmasından dolayı civa zehirlenmesinden

şüphelenerek, çocuğun vücudunda ağır metal aramış ve çok yüksek oranda civaya

rastlamıştır. Keskin, bunun üzerine psikiyatrik tedavinin yanı sıra metal detoksifikasyonu

olarak bilinen vücuttan ağır metalle, atılmasını sağlayacak metabolik tedavi uygulandığını dile

getirerek, daha önce hiç konuşamayan çocuğun kısa sürede su isteyebildiğini ve acıktığını

söyleyebildiğini kaydetmiştir. Bu konuda hayvanlar ve insanlar üzerinde yapılan diğer

çalışmalarda aşağıdaki sonuçlar bulunmuştur;

Hayvan deneyleri göstermiştir ki, civa çok hızlı bir şekilde vücuda yayılarak

hassas organları etkileyebilmektedir. Kanadalı bili sanlarının koyunlar ve

maymunlar yapmış oldukları amalgam dolgu dan yaklaşık 1 ay sonra mide, bağ

saklar, böbrekler ve diş etlerinde civa birikimlerine rastlanmış ve koyunlarda

böbrek fonksiyonları yüzde 50 oranında yavaşlamıştır.

İnsanlar üzerinde yapılan otopsi çalışmalarından sonra beyin ve böbreklerde

civa birikimleri tespit edilir ve kişinin ağzında ne kadar fazla miktarda amalgam

dolgu varsa o oram da beyin ve böbreklerde fazla civa bulunmuştur.

Hannes Stahelin ve Gianfranco Olivieri isimli araştırmacılar daha önce

amalgam kullanılarak dolgu yaptırmış olan ölmüş Alzheimer hastalarının

normal insanlarla kıyaslanmasında laboratuvar çalışmaları ile göstermişlerdir

ki, civa Alzheimer hastalığı oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Ayrıca

Parkinson ve MS konusunda da araştırmalar devam etmektedir.

Ayrıca civa, anne karnında iken bebeği de olumsuz etkilemektedir ve anne ne

kadar çok miktarda amalgamtaşıyorsa plasenta ve anne sütü de o kadar fazla

etkilenmektedir. 10

2.6 Amalgam Restorasyon sonrası hastaya uyarılar

10

http://www.2kr2.com/amalgam-dolgu-zararlari.html http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/amalgam-ile-ilgili-haberler/dislerde-ki-amalgam-zararli-mi/

21

Uygulamanın yapıldığı tarafı en az bir saat kullanmaması ve takip eden 24 saat içinde de

dikkatli olunarak sert şeyleri o bölgede çiğnememesi hastalardan istenmelidir.Hastaya 24

saat geçtikten sonra polisaj işlemi.,için ikinci bir randevu verilmelidir.Bu uygulama, hem

amalgamın metalik özelliklerini iyileştirme hem de kullanım sonrası restorasyonun anatomik

ve fonksiyonel olarak tekrar gözden geçirilme olanağını sağlayacaktır.

Amalgam dolgulardan sonra kısa süreli bir sıcak-soğuk duyarlılığı olabilmekte ve bu

zamanla kaybolmaktadır. Ancak ender olsa da bazı kişilerde ağızda çeşitli metaller

bulunduğunda ya da çatal gibi başka bir metal girdiğinde elektriklenmeden doğan

hassasiyetler olabilmektedir. Geçmeyen duyarlılıklarda duyarlılığın yalnızca bu sebepten

olduğuna emin olduktan sonra restorasyonu metal olmayan bir restoratif madde ile

değiştirmek çözüm olabilir.11

2.7 Amalgam Restorasyonlardan Alınan Civanın İmmün Sistem Üzerine Etkileri

Amalgam dolgu yapılan ratların, 3 hafta sonraki plazma IgE seviyelerinde anlamlı bir artış

gözlenmiştir. Civa ve diğer ağır metallerin, insanlarda immün sistem ve lenfosit

reaksiyonlarını etkilediği gösterilmiştir. Bazı araştırmacılar ise, amalgam dolgulu ve dolgusuz

bireylerin granüler lenfosit değerleri arasında belirgin farklılık gözlememişler ve total lökosit

ve lenfosit değerlerini normal bulmuşlardır. 12

2.8 Amalgam hipersensitivitesi ve amalgama bağlı likenoid lezyonlar

Hastaların az bir kısmında dental materyallere karşı; ödem, vezikül, ülserasyon,

eritem, liken planus gibi birtakım aşırı duyarlılık reaksiyonları ve bazı oral lezyonlar meydana

gelebilmekte, bu durum nadiren amalgam ve civaya karşı da oluşabilmektedir. Bu

reaksiyonların başlangıç tipinde; restorasyonun yerleştirilmesinden 1-2 gün sonra, yüzde,

boyunda, göğüs ve ekstremitelerde; dermatitis, egzema, ürtiker gibi deri semptomları ortaya

çıkar ve amalgamın sökülmesi ile kolaylıkla düzelirler Mesleğe bağlı ve eldivensiz olarak,

civaya sık maruz kalınması durumunda da, kontakt dermatitis gözlenebilir . Nadiren, geç tip

hipersensitivite reaksiyonları olan oral kontaktlikenoid lezyonlar da görülebilmektedir. Bu

lezyonlar; asemptomatik retiküler ve plak benzeri veya semptomatik atrofik ve erozivyapıda

olup (65,69), bilinen diğer oral likenoid lezyonlar �a benzerler ve anamnez, muayene, 11

http://www.tdb.org.tr/tdb/v2/altsayfa_goster.php?id=14&yer_id=6 12

http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

22

histopatolojik inceleme, deri yama testi ve lokalizasyonla ayırt edilirler. Amalgam

restorasyonların kaldırılmasını takiben kolayca iyileşirler. Bazı araştırmacılara göre;

amalgamın ağızdaki bir başka metalle teması sonucu oluşan galvanik akım da, oral liken

planus oluşma riskini artırmaktadır. 13

2.9 Diş Hekimliğinde Amalgam Dolgunun Tarihçesi

Restoratif Diş hekimliğinde; çürük ve diğer nedenlerle dişlerde meydana gelen madde

kayıplarının tedavisinde kompozit rezinler, cam iyonomersimanlar gibi restoratif

materyallerin yanı sıra; posterior dişlerin restorasyonunda geçmiş yıllarda olduğu gibi

günümüzde de amalgam dolgular oldukça sık kullanım alanı bulmaktadır. Almanya’da

johannes stocker yeşil bir tiyol ile civayı birlikte kaynatarak bir çeşit bakır amalgam geliştirmiş

ve ‘’Amalgam’’ terimini kullanan araştırıcı olmuştur.

19. yüzyılın başında Fransa’da bizmut, kurşun, kalay ve civanın 100 °C derecede

eritilmesi ve bu şekilde doğrudan kavite içine doldurulması ile hazırlanan ’’D-ARCET-S

mineral Jement olarak adlandırılan karışım çürük dişlerin tedavisinde kullanılmaya

başlamıştır. Ancak bu materyal, kaviteye yerleştirilmesi esnasında ağrıya neden olduğu gibi

dişlerde hasara da yol açmıştır. 1818. Yılında Lovis Regnat tarafından civa miktarı arttırılarak

erime ısısı 68°C dereceye düşürülüp güncel amalgama bir adım daha yaklaştırılmıştır. Oda

ısısında karıştırılabilir ilk amalgamlar ise 1819 da İngiltere’de Bell ve 1826 yılında Fransa’da

Taveau tarafından hazırlanmış ve civa gümüş karışımının dolgu materyali olarak kullanılması

popülerlik kazanmıştır. 1830’lu yıllarda amalgam ABD’de uğursuz bir buluş olarak

değerlendirilmekteydi. 1834 yılında Crawcor kardeşler ülkelerinden ayrılırken arkalarında

yüzeysel bir diş hekimliği bilgisiyle oluşturdukları hiç memnuniyet vermeyen amalgam

restorasyonlar bırakmışlardır.

ABD’nin amalgamla tanışmasının olumsuz olması, daha o yıllarda civa buharı ve civa

bileşiklerinin toksik olduğunu tespit edilmesi motor koordinasyonu bozuklukları, bilinç kaybı

gibi birçok yan etkiye yol açtığı bilgileri birleşince Amerikan Diş Hekimleri Birliği 1843 yılında

üyelerinin amalgam kullanımını yasaklamış, birinci amalgam savaşını başlatmıştır.

13

http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

23

Tüm bu olumsuzluklara rağmen amalgamın avantajlarını savunan diş hekimlerinin

mücadeleleri sonuncu 1856’da Amerikan Diş Hekimleri Birliği amalgam kullanımına getirdiği

yasağı kaldırmıştır. 1859’da bu birliğin yerini American Dental Association (ADA) almıştır.

1926 yılında Alman Kimyager Alfred Stock’un ‘’ Civa Buharı ve Amalgamların

Tehlikeleri İsimli Makalesi ikinci Amalgam Savaşı olarak adlandırılan tartışmaların ilk işaretini

vermiştir. Dr. Stock’un Dental Amalgamlardaki civanın absorbe edilebildiğini ve bununda

ciddi sağlık problemlerine dair kanıtları olduğunu ileri sürdüğü çalışmaları geniş yankı bulmuş

ve gerek Almanya’da gerekse de ABD’de büyük tartışmalara yol açmıştır.

Bu dönemde Berlin’deki Charite Hastanesi Medikal Departmanı Amalgam Toksisitesi

ile ilgili iddiaları araştırmak için bir komite kurmuş, Amalgam Kullanımına karşı yasakların

konulması için hiçbir neden olmadığına kanaat getirmiştir.

Üçüncü Amalgam Savaşı olarak adlandırılan tartışmalar ise Colorado Springs’te Diş

Hekimliği yapan Huggins’in seminer ve makaleleri ile 1970’lerde başlamıştır. Yine Bu yıllarda

Amalgam dolgulara salınan civanın ciddi Kardiyovasküler, pskiyatri ve Nörolojik ve

İmmünolojik Hastalıklara neden olduğunun ileri sürüldüğü ancak bilimsel olarak

ispatlanmamış bazı raporlar yayınlanmıştır. Amalgam Restorasyonların kaviteye

yerleştirilmesi ve kullanımları süresince açığa çıkan civa buharı ve etkileri konusundaki

çalışmalar günümüzde de halen güncelliğini korumaktadır.

Amalgam dolgu ucuz olması ve uzun süre dayanması nedeniyle diş hekimleri

tarafından özellikle 90′lı yıllarda ve 2000′li yılların başında en çok tercih edilen dolgu türü

olmuştur. Amalgam dolgu estetik bir görüntü sunmaz ve sağlığa zararları ile ilgili ciddi

şüpheler vardır. Yeni yapılan amalgam dolgulardan sonra ağızdaki tükürük ortamının da

etkisiyle çok düşük güçte pil oluşabilmektedir.14

2.10 Diş Hekimleri Amalgamı Niçin Tercih Ederler

Amalgam hala en zararsız, en uzun ömürlü ve en ucuz dolgu maddesidir. Yılda, bir

milyardan fazla amalgam dolgu yapıldığı hesaplanmıştır. Diğer dolgu maddelerine oranla çok

daha kısa zamanda ve kolay uygulanabilirler. Porselen, altın ve beyaz dolgular gibi dolgu

malzemeleri hem daha pahalıdırlar hem de daha çok zaman ve dikkat isterler. Ayrıca altının

14

http://www.tdb.org.tr/tdb/v2/altsayfa_goster.php?id=14&yer_id=6 http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

24

dışındakiler amalgam kadar uzun ömürlü değildir. Amalgam ancak civaya alerjisi kesin olarak

tespit edilenlerde kullanılmamalıdır ki, bu da yüzde birden çok daha düşük bir olasılıktır.

Gerekmediğinde amalgam dolgular sökülmemelidir. Çünkü hem gereksiz masraf getirmekte

hem de dişe zarar verme olasılığını arttırmaktadır. Analgam dolgunun yol açtığı hastalık ve

bulgular aşağıda tablo halinde verilmiştir.15

15

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/amalgam-dolgunun-yol-actigi-hastalik-ve-bulgular/

25

26

2.12 Multiple Sklerozis (MS) ile amalgamın ilişkisi

Amalgam dolgulardan alınan civanın, MS için etyolojik faktör olabileceği ileri

sürülmüş, ancak MS.li ve normal hastaların amalgam restorasyon sayıları arasında anlamlı

farklılık bulunamamıştır (37). MS ile amalgamın ilişkisinin belirlenmesi için daha başka

çalışmalara gerek olduğu düşünülmektedir (7). Alzheimer Hastalığı (AH) ile amalgamın ilişkisi

Etyolojisi ve patogenezi tam olarak bilinmeyen AH .lı bireylerin bir kısmında, amalgam

restorasyonlardan salınan civanın AH ile ilişkili olabileceği söylenmiş (12,30,98), ancak AH .li

ve normal hastaların beyin Hg seviyeleri arasında anlamlı farklılık bulunamadığı için civa, AH

patogenezinde tümüyle nörotoksik bir faktör olarak değerlendirilmemiştir (30). Amalgamın

AH üzerindeki rolüyle ilgili olarak daha ayrıntılı incelemelere gerek vardır (7).

Uzun süreli yüksek oranda civa alımında, dental personelde görülebilecek semptomlar

Klinikte amalgam ve civa hijyenine titizlikle uyulmadığı takdirde, diş hekimi ve

yardımcılarında, civa toksisitesi riski bulunduğu (40) ve tremor, ataksi, menstrüal

bozukluklar, kemik-vücut ağırlığı kayıpları, alerjik reaksiyonlar, düşük veya konjenital

malformasyonlar gibi bir takım semptomların görülebileceği öne sürülmektedir

(1,2,35,99). Gebeliğinin ilk 35 haftası boyunca, yüksek oranda civa buharına maruz kalan bir

bayan diş hekiminin bebeğinin düşük doğum ağırlıklı ve beyin hasarlı olduğu (100),

amalgamatörden kaynaklanan bir sızıntı sonucu bir yıl boyunca havada yüksek dozda civa

buharına maruz kalan bir başka bayan diş hekiminin bebeğinin ise normal doğum ağırlıklı ve

sağlıklı olduğu (88) bildirilmiştir. Bazı araştırmalarda, düşük oranda civaya maruz kalan

dental personelinin bebeklerinde anlamlı oranda spontan düşük veya konjenital

malformasyonlara rastlanmamıştır (99,101). Diş hekimlerinin idrar, saç ve tırnak

örneklerinde yapılan analizlerde, civaya bağlı etkilenimlerin alınan civa miktarıyla orantılı

olduğu sonucuna varılmıştır (102). Amalgam ve civa hijyenine çok dikkat edildiği takdirde,

civanın diş hekimleri açısından önemli bir mesleki risk oluşturmadığı kabul edilmektedir

(1,2,50). 16

16

http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/sdutfd/article/view/1206/1330 http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civa-zehirlenmesi-ve-amalgam-dolgular-hakkinda-yayinlar/diger-yayinlar/

27

2.13Alzheimer Hastalığı Ve Civa ilişkisi

Bazı çalışmalar, Alzheimer hastası olan kadavra beyinlerinde ve kanında yüksek oranda civa

olduğunu göstermiştir. Alzheimer hastasının gelişme riskini azaltan apolipoprotoin Ee4 civa

ile bağlanarak bu hastalığın oluştuğunu ileri sürmektedir. Sonuç olarak Epidemyolojik ve

demografik çalışmalar, klinik ve deneysel çalışmalar ve kontrollerde sanayileşmiş ülkelerde

amalgam dolgu uygulanan Alzheimer hastasında inorganik civanın belirleyici etkeni

olduğunu düşündürmektedir. 17

Amalgam Dolgu ve İşitme Kaybı

Rothwell JA, Boyd PJ.

Audioloji A.B.D. İnt. Audiol, General Hospital, St, Helier, Jersey, Channel Islands

(2010 Jan. Hg (1) 69-70

Amalgam Dolgu ve İşitme eşiği arasındaki ilişki araştırıldı. 39 kadında amalgam dolgunun

sayısı /yüzeyi dikkate alınarak amalgam olmayan dolgularda anlamlı ilişki bulunmadı. Ama

her ek amalgam dolguda 2,4 Db işitme azlığı olduğu ortaya çıktı. Sonuç olarak amalgam dolgu

ve işitme kaybında anlamlı bir ilişkisi vardır. 18

(Pubmed:19085401)

http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/sdutfd/article/view/1206/1330

2.14 Annedeki Amalgam Dolgu ve Otizm

1990-1999 yılları arasında doğan 100 vakada (DSM-IV otizm (ağır), ASD (hafif) otizm

tanısı konan ) annesinin amalgam dolguların etkisi araştırıldı. Gebelik sırasında 6 ve üstü

dolgusu olan anneden doğanlarda ağır otizm olma olasılık 3,2 olarak bulundu. Amalgam

dolgulu annelerin bebekleri civa-Hg’e maruz kaldığı düşünüldü. 19

Acta Neurobioloji Exp.2009 (Pubmed19593333)

17

Freiburg Üniversite Hastanesi Almanya Nöro Endokrinoloji Dergisi 2004 (Pubmed 15520166) 18

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civa-zehirlenmesi-ve-amalgam-dolgular-hakkinda-yayinlar/diger-yayinlar/ 19

ABD, Maryland Kronik Hastalıklar Enstitüsü

28

Çocuklarda Amalgam Dolgu ve İdrarda Civa Salınımı

Woods JS, Martin MD, LerouxBG, DeRouen TA, LeitaoJG, Bernardo MF, Luis HS, Simmonds

PL, Kushleika JV, HuangY. jwoods@u.washington.edu

ABD, Washington Üniversitesi, Çevre ve Meslek Sağlığı Bilimler A.B.D

2007 Ekim 115 (10):1527-31

İdrarda Civa konsantrasyonu amalgam dolgudan salınan civa miktarının ölçülmesinde yaygın

olarak kullanılmaktadır. 8-10 yaş arası 507 çocukta (amalgam olan) amalgam ve kompozit

dolgu randomize bakıldı. Başlangıç idrar civa miktarı ve 2 yıl sonraki civanın 1,5 m/L ye çıktığı

(pik) belirlendi. 7 sene boyunca takip edildi. Amalgam miktarı arasında güçlü bir ilişkisi

olduğu belirlendi. Kızlarda erkek çocuklara göre idrarda daha çok civa bulundu. 20

2.15 Canlı, Böbrek vericilerinde Kadmiyum, civa ve kurşun ölçülmesi

İsveç Göteborg Üniversitesi ve Sahigrenska Üniversitesi Hastanesi 2010 Ocak.

Cd, Hg, Pb-nefrotoksiktir.

Böbrek biyopsisi alınmış 109 kişiden sigara, meslek, amalgam dolgu, balık tüketimi

değerlendirildi. Her amalgam dolgusu böbrekteki civa miktarını %6 oranında arttırmakta,

balık tüketimiyle ilgisi bulunmadı. Sonuç olarak İsveç’te amalgam dolgu böbrekteki civanın

ana belirleyicisidir (Pubmed 19931045) Fetus ve Yenidoğanda Annenin Amalgam Diş

dolgusundan Kaynaklanan Civa Maruziyeti Slovakya, Slovakya Üniversitesi Çevresel Tıp İnsan

plasentası civa için bir bariyer teşkil etmemektedir. 99 anne –çocukta Hg-civa ölçüldü. Anne

ve Kordon kanı ve civa miktarında anlamlı ilişki bulunmuştur. Annenin amalgam dolgu sayısı

ve süresi de önem kazanmaktadır. Kızlarda ve bayanlarda (üreme çağında) uyarı olarak

prenetal civa maruziyetinden kaçmak gerek.21

2.16 Amalgam Dolgudan Salınan Civanın Maymun Dokularında Görüntülenmesi

Kalgari Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyoloji A.B.D Hahnl-j Kloiber, Leininger…)

Maymunda amalgam dolgular radyoaktif 203 Hg-civa bir izleyici ile yapılmış izotop 4 hafta

20

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civa-zehirlenmesi-ve-amalgam-dolgular-hakkinda-yayinlar/diger-yayinlar/ 21

bu çalışma National institute of health tarafından desteklenmiştir. (Pubmed:17851449)

29

içinde çeşitli organ ve dokularda yüksek konsantrasyonda görülmüş. En yüksek civa Böbrek,

GİS ve Çenede bulunulmuş. (Pubmed2227216) Amalgam Dolgudan Salınan Civanın Materyal

–Fetal Dağılımı (203 Hg) Koyun Deneyi. (Kanada, Kalgari Üniversitesi Tıp Fakültesi ) Beş tane

gebe koyunun dişlerine radyoaktif 203 Hg-civa içeren 12 tane amalgam yerleştirildi. Kan

amnion sıvısı, dışkı ve idrar örnekleri alındı. Sonuç olarak 2 gün içinde civa amnion sıvısına

ulaşmış. Doğum sonrasında süt emen yenidoğana Hg geçebileceği düşünüldü. Plasentada da

Hg-civa yüksek oranda bulundu. (Pubmed 2331037)22

2.17 Akut ve Subakut Etkileri:

Böbrek fonksiyon bozuklukları (artmış diürez, albuminüri, eritrositüri) ve hatta

anüri

Maddelerin solunması sonrası, hava yollarının iritasyonu (trakeobronşit,

bronkopnömoni)

Ağız mukozasının inflamasyonu (stomatit, esas olarak çürük dişlere yakın

kabuklu ülserler, dişlerin gevşekliği)94 Meslek Hastalıkları Rehberi 3.4.3 Kronik

Etkileri:

Santral sinir sistemi bozuklukları örneğin:

Hipereksitabilite

Anksiyöz bilişsel ve duygusal değişkenlik (erethismus mercurialis)

Parmakların titremesi, kolların, bacakların ve başın sallanması (tremor

mercurialis) kekemelik, karışık konuşma (psellismus mercurialis)

Belirgin vejetatif stigmata

Sadece çok yüksek düzeylerine maruziyet sonrası geri dönüşümsüz lensin ön

kapsülünün kristalimsi kahverengi renk değişikliği (mercurialentis)

Periferik polinöropati

Allerjik kontakt egzema

3.5. Tıbbi Muayene:

Tıbbi muayeneler için gereklilikler

İşyeri hekimi, 22

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/civa-zehirlenmesi-ve-amalgam-dolgular-hakkinda-yayinlar/diger-yayinlar/

30

Uygun kalite kontrolü ile yürütülen laboratuvar analizleri (İyi Laboratuvar

Uygulamaları)

3.5.1. Genel Muayene:

İşe Giriş Muayenesi

Geçmiş hikâyenin değerlendirilmesi (genel anamnez, iş anamnezi, belirtiler)

Aşağıdakilere özel önem verilir:

Dişlerin durumu, civa alaşımlı dolgular

Renal hasar

Nörolojik ve mental anormallikler

Psikovejetatif bozukluklar

Alkol, ilaç, medikasyon bağımlılığına dair kanıt

Tiroid bezinin hiperaktivitesi

İdrar analizi (çoklu test stripleri, sediment)

İzleme Muayenesi: İzleme dönemine ait anamnezde (iş anamnezi dahil) dikkat edilmesi

gerekenler:

Uyuşukluk, baş ağrısı, kol veya bacaklarda ağrı şikayetleriBölüm 2: Metaller 95

Ağız boşluğunun gözden geçirilmesi (stomatit, jinjivit)

Dişeti kenarında civaya ait çizginin aranması (nadiren)

Nörolojik ve mental durum (tremor, kekemelik, duygusal değişkenlik, eretizm,

vejetatif bozukluklar, el yazısı testi,

İdrar analizi (çoklu test stripleri, sediment)

3.5.2. Özel Muayene:

Eğer kişi daha önce civaya maruz kaldıysa ilk muayenede;

İdrar proteinin kantitatif ölçümü

Eğer bir böbrek hastalığından şüpheleniliyorsa idrarda α1-mikroglobulin veya N-

asetil-β-D- glukozaminidaz tahlili yardımcı olur.

31

3.5.3. Tamamlayıcı Muayene:

Gözetim altında el yazısı testi

3.6. Tıbbi değerlendirme

Değerlendirme ancak işyeri durumu ve kişinin maruziyeti bilindiğinde olanaklıdır. Bu

amaçla bir risk değerlendirmesi yapılmış olmalıdır.

3.6.1. Öneriler:

İşyeri Hekimine Öneriler: Çalışana yapılacak olan öneri işyerinin durumu ve tıbbi

muayenelerin sonuçları ile uyumlu olmalıdır. Çalışanlar biyolojik izleme sonuçları hakkında

bilgilendirilir. Daha önceden geçirilen ağır civa zehirlenmesi, böbrek rahatsızlıkları (tübüler

hasar), nörolojik bozukluklar, belirgin psikovejetatif bozukluklar, belirgin tiroid

hiperaktivitesi, alkol, ilaç veya medikasyon bağımlılığı olanlar çalıştırılmamalıdır.

Yukarda belirtilen hastalıkları olanlar ya da fonksiyonel rahatsızlıkları hafif olanlar için,

hekimin hastasının çalışmaya başlayıp başlamaması hakkında ya da belirli şartlar altında

çalışmasına ilişkin kararı vermesi gerekmektedir. Bu durumda; teknik koruyucu önlemler,

organizasyonel koruyucu önlemler (örneğin, maruziyet sürelerinin sınırlanması), daha düşük

düzeylerde maruziyet içeren bölümlere geçişi, uygun kişisel koruyucu donanım ve daha sık

izlem muayeneleri uygulanır.96 Meslek Hastalıkları Rehberi Mesleki tıbbi değerlendirme

sonucunda sağlık risklerinin ortaya çıkması halinde, hekim, tıbbi gizliliği gözetirken, işvereni

de bilgilendirmeli ve gerekli önerilerde bulunmalıdır.

Çalışana Öneriler:

Çalışanlar genel hijyenik önlemler ve kişisel koruyucu donanımlar hakkında

bilgilendirilmeli ve kurallara uymalıdır.

İşverene Öneriler:

Her işvereninin mevzuatın kendilerine getirdiği yükümlülükleri bilmesi ve

sorumluluklarını yerine getirmesi gerekmektedir.

32

3.7. Mevzuat ve Gerekli Dokümanlar (Formlar):

İş Kanunu ve ilgili mevzuat ve eklerine www.csgb.gov.tr adresinden ulaşılabilir.

3.8 Uzun Süreli Oranda Civa Alımında, Dental Personelde Görülebilecek

Semptomlar

Klinikte amalgam ve civa hijyenine titizlikle uyulmadığı taktirde civa toksisitesi riski

bulunduğu tremor ve ataksi menstruar bozukluklar kemik-vücut ağırlığı kayıtları alerjik

reaksiyonlar düşük veya konjenital malformasyonlar gibi bir takım semptomşarın

görülebileceği öne sürülmektedir. Gebeliğin ilk 35 haftası boyunca yüksek oranda civa

buharına maruz kalan bir bayan diş hekiminin bebeğinin düşük doğum ağırlıklı ve beyin

hasarlı olduğu amalgamatörden kaynaklanan bir sızıntı sonucu 1 yıl boyunca havada yüksek

dozda civa buharına maruz kalan bir başka bayan diş hekiminin bebeğinin normal doğum

ağırlıklı ve sağlıklı olduğu bildirilmiştir. Diş hekimlerinin idrar, saç ve tırnak örneklerine

yapılan analizlerde civaya bağlı etkilenimlerin alınan civa miktarıyla orantılı olduğu sonucuna

varılmıştır. (29) Amalgam ve civa hijyenine dikkat edildiği taktirde civanın diş hekimliği

açısından önemli bir mesleki risk oluşturmadığı kabul edilmektedir. (2) Tezel ve Arkadaşları

(30) civanın kadın sağlığı üzerinde toksik etkisi olup olmadığını incelemek üzere yaptıkları

araştırmada mesdlekleri gereği civa buharına maruz kalan kadın diş hekimi ve yardımcı

personel ile civaya maruz kalmayan kadınlardan oluşan 100 er kişilik iki grubu kapsayan bir

anket çalışması gerçekleştirmişlerdir. Araştırmada çalışma ve kontrol grubundaki kadınlarda

genel sağlık durumu mevcut veya geçirilmiş kadın hastalıklarının ve doğumsal anomalilerin

sıklığı bakımından istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilemediği bildirilmiştir. Diş

hekimi ve yardımcı personelin civayla karşılaşması şu yollarla olur.

1) Havaya karışmış, civa buharının inhalasyonu ile

Klinik ve çalışma yerlerinde ağzı açık bırakılmış civa şişelerinde, açıkta bırakılan

amalgam artıklarından amalgamın hazırlanması, kondansen edilmesi işlemlerinde ve eski

amalgam dolguların sökülmesi sırasında civanın bir kısmı buharlaşarak ortama karışmaktadır.

(31)

33

İnhale edilen civa buharı çok hızlı bir şekilde okside olur ve intoksikasyona neden olur. Çünkü

bu hızlı oksidasyona merkürik iyonların kan dolaşımında hemen hemen tamimiyle absorbe

olmasına neden olur. Civa oda ısısında sıvı olabildiği için küçük aralıklara girip tozlarla

karışabilmekte ve yine oda ısısında buharlaşabildiği için ahşap demir, tuğla, halı gibi

malzemelere kolayca penetre olabilmektedir. (29) Civa ortama dağılımının yanı sıra

temizlenmesi de kolay değildir. Bu bilgilerin ışığında araştırıcıların üzerinde durduğu en

önemli nokta yere saçılmış, civa damlaları olmaktadır. Bu şekilde ortama dağılmış civa

buharının inhalasyonu sonucu toksik belirtilerin görüldüğü bir vaka motyla ve mright

tarafından bildirilmiştir. Küçük bir apartman dairesinin ortasından bölerek çalışan baba ve

oğul iki diş hekiminde bir süre sonra tipik civa zehirlenmesi belirtileri görülmüştür. İlk

zamanlarda pek önemsenmeyen ve nedeni de anlaşılamayan belirtilerin şiddetlenmesi

üzerine bu iki hekim hastaneye kaldırılmış ve tedavilerine başlanmıştır. Çalışma yerlerinde

yapılan araştırmalarda aynı havalandırma ve ısıtma sisteminde kullanıldığı amalgam

artıklarının açık kutularda biriktirildiği ve yerde bol miktarda civa damlalarının bulunduğu

gözlenmiştir. Yapılan ölçümlerde havadaki civa yoğunluğunun 0.150 mg/m3 olduğu, buna

karşın tabandaki halı kaplamada bazı bölgelerde dokunamayacak kadar olduğu tespit

edilmiştir.

Ortamdaki bu değerlerin 1 yılı aşan dikkatli ve yoğun bir temizliği sonucu ancak

normale indirilebildiği, her iki hekiminde tedavisinin uzun sürdüğü,bazıları kalmakla birlikte

birçok belirtinin iyileştiği rapor edilmiştir.Bunlardan baba diş hekiminin sol bacağında

(amalgamatörün altına yakın bir yerde duran ünit pedalına uzanan bacak) görülen ülserlerin

iyileşmesinin bir yıla yakın bir süreyi kapsadığıda belirtilmiştir.Çalışma pozisyonu nedeniyle

ağza yakın olarak çalışmak zorunda olan bir diş hekiminin solunum yoluyla alabileceği en

yüksek civa miktarlarının amalgam dolguların yapımında veya eski dolguların sökülmesi

esnasında olduğu düşünülmektedir.

2-Metalik Civa Yada Civa Bileşikleriyle Eksternal Kontakt

Civa ya da yeni hazırlanmış amalgam dolguya elle dokunarak deri yoluyla penetre

olur. Bu durum sıklıkla;amalgamın hazırlanması , fazla civanın amalgamdan sıkılarak

uzaklaştırılması ve kaviteye elle uygulanması sonucu ortaya çıkmaktadır.Bu gibi temas

durumlarında civa,deri ve müköz membran yoluyla absorbe edilmektedir.Saç,kıl,tırnak gibi

34

deri eklerinin ya da deride bulunması olası çatlak ve kesiklerin absorbsiyon işlemini

kolaylaştırabileceği de belirtilmektedir.

3-Yiyecekler Vasıtasıyla

Bu yolla vücuda giren civa, vücuda giriş yoluna ve civa bileşiğinin niteliğine bağlı

olarak toksikolojik belirtiler oluşmaktadır. Hastalık genellikle kronik seyretse de akut formu

da mevcuttur.

Akut intoksikasyon genellikle oral alımla ilgilidir.Gastro intestinel yolda ağır

iltihaplanmalara yol açan bu zehirlenmede birkaç saat içinde bulantı,kusma , kanlı diyare ve

kramp biçiminde karın ağrıları başlar.Dokular tarafından absorbe edilen civa böbrekte

birikir.İdrarda atılımı önce azalır,sonra tamamıyla kesilir.Üremeye neden olan akut

zehirlenme ölümle sonuçlanabilir.Çok yüksek buhar konsantrasyonlarınında akut

intoksikasyona neden olabileceği ileri sürülmüşse de özellikle diş hekimlerinin maruz kaldığı

civa buharı konsantrasyonu,akut zehirlenmeden çok kronik zehirlenmeleri gündeme

getirecek ölçüdedir.

Kronik zehirlenme semptomları 1-30 yıl gibi uzun bir zaman dilimi sonrası ortaya

çıkmaktadır. Civanın elementer formunun yağdaki çözünürlüğü Merkezi Sinir Sistemine geçişi

kolaylaştırır. Bir kez ulaştıktan sonra tuza çevrilebilir ve beyinde uzun süreli maruz kalmanın

etkileri genellikle merkezi sinir sistemi ile sınırlıdır.23

2.19 Hasta ve Dental Personel Açısından Amalgamın Güvenli

Kullanımı için gereken hususlar

Amalgamın hasta, hekim ve yardımcıları açısından güvenle kullanımı için; dental

personele çok iyi bir eğitim verilmeli, amalgam ve civa hijyenine titizlikle uyulmalıdır. Bunun

için; klinikte ortama dökülebilecek civanın kontrolü, artık civa ve amalgam parçacıklarının

saklanması (103), klinikte iyi bir havalandırmanın sağlanması ve yerlerin sık sık silinerek,

çok küçük amalgam partiküllerinden temizlenmesi çok önemlidir (40). Dental personelin,

eldiven, maske ve özel klinik kıyafetleri giyerek, rutin hijyen kurallarına uymaları da civa

alımını azaltacaktır (40). Belirli aralıklarla kan-idrar tahlilleri gibi rutin tıbbi kontrollerin

23

http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

35

yapılması da faydalıdır (50,51,104). Ayrıca, hastalarda amalgam dolguların uygulanması ve

sökülmesi sırasında ağız içi lastik örtü kullanılmasının (4) ve amalgam dolguların polisajının

yüksek güçte bir aspiratörle birlikte, su eşliğinde yapılmasının da, hasta ve hekim açısından

ortaya çıkabilecek potansiyel risklerin azalmasına yardımcı olacağı bildirilmiştir (47). Bazı

araştırmacılar, selenyum. un (Se), kanda Hg-Se kompleksi oluşturarak, amalgamın

toksisitesine karşı koruyucu bir etkisi olduğunu (29) bazıları ise hastalarda söküm

sırasındaki civa alımının azaltılması için, önceden hastaya B,C,E vitaminleri ve Se, Mg, Zn

içerikli tabletlerin verilmesinin yararlı olabileceğini de ileri sürmüşlerdir (4). Galyum-indiyum

alaşımların amalgam yerine kullanımı

Amalgamın yerine kullanımı önerilen ve civa içermeyen galyum alaşımlar da

mevcuttur (105,106). Ancak uzun zaman periyodunda, bunların da amalgama benzer

sitotoksisite gösterebilecekleri ileri sürülmektedir (106). Amalgamın, civa- indiyum likit

karışımları ile hazırlanması Amalgamın deneysel olarak civa-indiyum likit karışımları ile

hazırlanması durumunda da, ortama salınan civa buharının ve amalgamın toksisitesinin

azalacağı öne sürülmüştür (18).24

24

http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

36

BÖLÜM III

BULGULAR VE YORUMLAR

Toplamda 45 tane anket ve 9 sorunun değerlendirilmesi.

1-Doğal Hayat Polikliniğine başvurmadan önce amalgam dolgunun zararlarını biliyor

muydunuz?

Sayı Yüzde

Evet, 5 11.11

Hayır, 39 86.67

Kısmen 1 2.22

2- İlk Amalgam dolgunuz ne zaman yapıldı?

Sayı Yüzde

1-5 yıl arası 8 17.77

5-10 yıl arası 7 15.55

11-20 yıl arası 9 20.00

20-30 yıl arası 7 15.55

Amalgam Dolgusu Olmayan 5 11.11

Tespit edilemeyen 9 20.00

3- Sağlık sorunlarınız amalgam dolgu öncesi mi? Sonrası mı?

Sayı Yüzde

Öncesi 5 11.11

Sonrası 33 73.33

Amalgam Dolgusu olup 3 6.66

Sağlık sorunu olmayan

Amalgam Dolgusu Olmayan 4 8.89

37

4- Amalgam Dolgu sonrasında sağlık sorunlarınız varsa nelerdir?

Sayı Yüzde

Sağlık Sorunu Olan 38 84.44

Sağlık Sorunu Olmayan 7 15.56

5-Daha önce başvurduğunuz sağlık kuruluşlarında amalgam dolgu ile ilgili bilgi

verildi mi?

Sayı Yüzde

Evet 55 55

Hayır 45 45

6-Sağlık Durumunuz ile Amalgam Dolgunun ilişkili olduğu hakkında aldığınız

bilgilerden tatmin oldunuz mu?

Sayı Yüzde

Evet, 39 86.66

Hayır, 6 13.33

7- Bundan sonra tekrar dolgu yaptırmanız halinde gerektiğinde diş hekiminize dolgu

malzemesi hakkında tercih belirtmeyi düşünüyor musunuz?

Sayı Yüzde

Evet, 40 88.89

Farklı cevaplar 5 11.11

8- Sizce sağlık bakanlığı amalgam dolgu kullanımını yasaklamalı mı, ya da kısıtlamalı

mı?

Sayı Yüzde

Yasaklanmalı 38 84.44

Kısıtlanmalı 2 4.44

Evet, 4 8.89

38

Bilinmiyor 1 2.22

9- Amalgam Dolgunun zararları hakkında herhangi bir araştırma yapmayı düşünüyor

musunuz?

Sayı Yüzde

Evet 27 60

Hayır 12 26.67

Araştırılmış 6 13.33

1. SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİNDE

Doğal Hayat Polikliniğine başvurmadan önce amalgam dolgunun zararlarını % 11.11

kişi bilirken,% 86.67 kişi bilmezken % 2.22 kişi kısmen zararları hakkında bilgi

sahibidir.

2. SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİNDE

Amalgam dolgunun 1-5 yıl arası yaptıranlar % 17.77, 5-10 yıl arası % 15.55, 11-20 yıl

arası %20, 20-30 yıl arası % 15.55 amalgam dolgusu olmayanlar için % 11.11 anket

sonucu tespit edilemeyenler ise % 20 dir.

3.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Amalgam dolgu öncesinde sağlık sorunu olanlar % 11.11,amalgam dolgu sonrası sağlık

sorunu olanlar ise % 73.33, amalgam dolgusu olan sağlık sorunu olmayan % 6.66,

amalgam dolgusu olmayan % 8.89 kişi tespit edilmiştir.

4.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Amalgam dolgu sonrası sağlık sorunu olan % 84.44, amalgam dolgu sonrası sağlık

sorunu olmayan % 15,56 dır.

39

5.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Daha önce başvurulan sağlık kuruluşlarında amalgam dolgu ile ilgili bilgi verilmeyen

kısmı ise % 100 dür.

6.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Sağlık sorununun amalgam dolgu ile ilişkisi olduğunu belirten % 86.66 iken, sağlık

sorununun amalgam dolgu ile ilişkisi olmayan % 13.33 tür.

7.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Bundan sonra dolgu yapılması halinde diş hekimine dolgu malzemesi hakkında tercih

belirtmeyi düşünen % 88.89 iken, farklı cevaplarda bulunan kişiler ise % 11.11 dir.

8.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Sağlık bakanlığının amalgam dolgunun kullanımını yasaklamasını isteyen % 84.44,

kısıtlanmasını isteyenler % 4.44, konuya dair fikri olmayan %2.22 dir.

9.SORUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Amalgam dolgunun zararları hakkında araştırma yapmayı düşünenler % 60,araştırma

yapmayı düşünmeyenler % 26.67, araştıranlar ise % 13.33 tür.

40

BÖLÜM IV

SONUÇ

Ağır metaller ve bunların bileşikleri başta kimyasal olmak üzere, çeşitli emisyon

kaynaklanan aracılığı ile çevreye yayılmaktadır. Bu emisyonlar su ürünlerinde bitkilerin

yaprak ve köklerinde depolanmakta ayrıca çevre havasında da bulunmaktadır. Dişlerde

dolgu maddesi olarak kullanılan amalgamlar civa ihtiva etmekte olup, bu maddeler ağızda

başlayan sindirim ve solunum yoluyla kana karışmaktadır. Bu şekilde insanlar çevredeki ağır

metalleri emisyonlardan dolayı her gün daha fazla zehirlenerek çeşitli kronik ve akut hastalık

problemiyle karşılaşmaktadır. O halde sağlıklı bir hayat için, fabrikalardan çevreye

yayılabilecek ağır metal ve bunların bileşiklerini en yeni teknoloji kullanarak minimum

seviyeye indirmek zorundayız. Civalı Termometrelerin kırılması halinde oda ısısında

zehirlemeye sebep olacağından dolayı yasaklanırken diş dolguları için kavite bölgede oda

sıcaklığı üzerinden olacağı aşikardır. Amalgam dolgular sıcaklık ve buharlaşma halinde

vücudumuza ağır metal depolamaktadırBu Konuda Bugün gazetesinin 03 Kasım 2011 tarihli

gazetede Sağlıkta ‘’amalgam’’ Devrimi ! başlığında yayınlanan haberinde Ege Üniversitesi

Diş Hekimliği Fakültesi, amalgam dolgunun kullanımının tamamen ortadan kaldırılması için

çalışma başlatıldı. Konun Detaylarını Fakülte Prof. Dr. Celal ARTUNÇ, amalgam dolguların

kullanımının insan sağlığı açısından son derece tehlikeli olduğunu deliller ile birlikte

gösteren iki dosya yayınlanmıştır. Konuyu ilk olarak gündeme getiren isim olan Dr. Suat

ARUSAN ile yaptığımız röportajda milyonlarca insana takılan amalgam dolguların insan

sağlığı açısından taşıdığı büyük tehlikeye dikkat çekmiş, Sağlık Bakanlığı’nın konuyla ilgili

çalışma hazırlığı içinde olduğunu da aktarmıştık. ‘’Amalgam Dolgu ‘’ ile ilgili haberlerimizin

ardından çok önemli bir gelişme meydana geldi. Aldığımız bilgilere göre Ege Üniversitesi

Diş Hekimliği Fakültesi, amalgam kullanımının tamamen ortadan kaldırılması için bir

çalışma başlattı. İfadeleri haberlerde sunulmuştur. (Ekte)

Dr. Suat ARUSAN’IN birçok televizyon programında anlattıklarının gerek hekimler,

gerek hastalar tarafından konuya dikkat ederek araştırma yapmışlardır. Bunlarla ilgili

dönüşlerini sözlü veya yazılı olarak iletmişlerdir. Örnek olarak Muhsin YAĞMUR isimli bir

şahsın mektubunda amalgam dolgu sonrasında kendisine ve oğluna zarar verdiğini ancak

birçok Sağlık kuruluşlarında takip edilmesine rağmen tetkik çalışmaların Türkiye dışında bile

tanısı koyulamamıştır. Amalgam dolguların sökülmesinden sonra kendinin ve oğlunun sağlık

41

durumlarında iyileşme halinin görüldüğünü belirtmiştir. (Muhsin YAĞMUR’UN yazısı Ekte).

22 Aralık 2009 tarihinde Hürriyet Gazetesinde Civalı termometrenin Satışı durduruldu

başlığında yayınlanan haberde ise ‘’Sağlık Bakanlığı, sağlık açısından tehlike oluşturduğu için

civalı termometrelerin (ateş ölçerler )satışını durdurdu. İlaç Eczacılık Genel Müdürlüğü’nün

yayınladığı genelgede, özetle şu uyarılar yer aldı:

Civa zehirliyor

Camdan yapılan bu termometreler, kolaylıkla kırılıyor ve içindeki civa açığa çıkabiliyor

ve oda ısısında kolayca buharlaşabiliyor. Civa zehirlenmesi, özellikle buharlaşan civanın

solunması ve gıdaların içine bulaşarak ağızdan alınmasıyla oluşuyor. Zehirlenme bulguları

kolaylıkla ayırt edilebilecek nitelikte olmadığından, tanı koymak zorlaşıyor.

Ölümcül olabiliyor

Civa, vücuttan atılamıyor ve civa buharı, hücre zarından kolaylıkla geçerek beyne

ulaşıyor. Tüm dokulara yerleşen civa buharı, zamanla dokularda birikirse, dönüşümü

olmayan nörolojik bulgulara neden oluyor. Bunlar, ölümle sonuçlanabiliyor. Hatta zamanında

tanı konulması durumunda bile uygulanacak tedavi, ortaya çıkan bulguları ortadan

kaldırmayabiliyor. Bu nedenle henüz tüketiciye sunulmamış ürünlerin, İl Sağlık Müdürlüğü

görevlileri gözetiminde imha edilmesi gerekiyor. Sağlık kurumları ve okul laboratuarları gibi

kamusal alanda hali hazırda kullanılmakta olanların yerine mümkünse civa içermeyen

muadillerinin kullanılması öneriliyor. Kırılan termometre içindeki civayla temas eden kişilerin

Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı’na başvurmaları isteniyor. (Ekte) 18.05.2011

Saniter Bilimsel Platform internet sitesinde yayınlanan haberde Ağır Metal Tehlikesi ile ilgili

Avrupa Parlamentosundan Rapor yayınlanmıştır. (Ekte) Diş Hekimi Tijen Dürer ise amalgam

dolgunun yerine kompozit veya porselen dolgulardan bir tanesinin seçilmesine değinmiştir.

(Ekte) Diş Hekimi Ayşe Cemile Cansız 06 Mayıs 2011 Çarşamba 22.23 Sıradışı programına ‘’Diş

Hekimi olarak kendim ve arkadaşlarım adına üzülüyorum. Çünkü 1 sene boyunca dolgu

yapmasını öğrenirken 120 kişi bir odada yaptığımız kaviteleri civa ve gümüşü karıştırarak

doldurmaya çalıştık ‘’ ifade etmiştir.

Nebahat Yeşilkaya 19 Kasım 2011 Cumartesi 20.45 Sıradışı programında ‘’ Ben 1980

yılında dört dişime olan Amalgam dolgusunun, acısını tam 15 yıl yaşadım. Yıllarca Sağlımı o

kadar etkiledi ki hasta gibi yaşadım, en acısıda tam dokuz kere düşük ve erken doğum

42

yaptım. Anne olmak için on altı yıl bekledim. Sonunda bir araştırma sonucu Amalgam

Zehirlenmesi çıktı. Sizin dediğiniz şekilde çıkardıktan sonra tedavi sonunda anne olabildim’'

ifade etmiştir.

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde ağır metal atıklarının zararlı olması ile ilgili

aşağıdaki açıklamaya yer verilmiştir.

Ağır Metal İçeren Atıklar: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi

alanlarda kullanılan termometre, tansiyon ölçme aleti ve radyasyondan korunma amaçlı

paneller gibi alet ve ekipmanların içinde veya bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum, kurşun

içeren atıkları,

Anket çalışmaları sonucuna bakıldığında, toplum olarak araştırmacı yönümüzün zayıf

olduğu ve uzun yıllarca yapılan dolgunun içeriğini merak eden sayısının hiç yok denilecek

kadar az olduğu tespit edilmiştir. Amalgam dolgunun yapılmasından sonra sağlık sorunu

olanların oranı yüksek görünürken, daha önce başvurulan sağlık kuruluşlarında toplumun

yapılacak dolguyla ilgili bilgilendirilmesinin olmadığı tespit edilmiştir.Sağlık sorununun

amalgam dolgu ile ilişkisi olduğunu savunanların sayısı çoğunlukta olduğu sonucuna

varılmıştır.Hastanın bundan sonraki dolgu yaptırması durumunda kullanılacak malzemelerin

öğrenilmesi dolgu arasında seçimde bulunacak kişilerin fazla olduğu görülmektedir.Anketin

değerlendirilmesinde amalgam dolgunun yasaklanmasını isteyen grup kısıtlanmasını ve fikir

sahibi olmayanların çok çok üstünde olduğu tespit edilmiştir.Amalgam dolgunun zararları

hakkında araştırma yapmaya yönelenlerin yarısının üstünde araştırmış olanlar ise araştırma

yapmayı düşünmeyenlerin altında bir oran olduğu gözlemlenmiştir.

Sonuç olarak kaynaklar, yayınlar, anketler ve örnek olaylara bakıldığında Amalgam

dolgular yerine kompozit, seramik dolguların yapılmasının toplum sağlığı açısından önemli

olduğu görülmektedir. Vücudumuzun ağır metalleri atamadığı ve ağır metallerin birçok

hastalığa sebep olması nedeniyle amalgam dolgu tercih edilmemelidir. Birey olarak hekim

seçme özgürlüğümüzün olduğu gibi tedavi yöntemlerinin seçiminde özgür davranılması için

amalgam dolgu dışında diğer dolguların da sosyal güvenlik kapsamına alınarak toplumun

maddi anlamda tercih etmek zorunda olmamalıdır. Dişlerinizde ise mümkün olduğu kadar

amalgam dolgulardan uzak durmanız, sağlıklı kalmanızda büyük fayda sağlayacaktır.

43

Amalgam dolgu dışındaki diğer dolgu alternatiflerin tercih edilmesi yaşam kalitemiz açısından

önemlidir.

EKLER

44

EK:1

ANKET

1-Doğal Hayat Polikliniğine başvurmadan önce amalgam dolgunun zararlarını biliyor

muydunuz?

2- İlk Amalgam dolgunuz ne zaman yapıldı?

3- Sağlık sorunlarınız amalgam dolgu öncesi mi? Sonrası mı?

4- Amalgam Dolgu sonrasında sağlık sorunlarınız varsa nelerdir?

5-Daha önce başvurduğunuz sağlık kuruluşlarında amalgam dolgu ile ilgili bilgi verildi mi?

6-Sağlık Durumunuz ile Amalgam Dolgunun ilişkili olduğu hakkında aldığınız bilgilerden

tatmin oldunuz mu?

7- Bundan sonra tekrar dolgu yaptırmanız halinde gerektiğinde diş hekiminize dolgu

malzemesi hakkında tercih belirtmeyi düşünüyor musunuz?

8- Sizce sağlık bakanlığı amalgam dolgu kullanımını yasaklamalı mı, ya da kısıtlamalı mı?

9- Amalgam Dolgunun zararları hakkında herhangi bir araştırma yapmayı düşünüyor

musunuz?

45

EK:2

Cıvalı termometrenin satışı durduruldu

Meltem ÖZGENÇ / ANKARA 22 Aralık 2009

Bir zamanlar Saatli Maarif Takvimi ile birlikte her evin

duvarını süsleyen ve çocukların ateşini ölçmek için ecza

dolabında bulundurulan cıvalı termometreleri Sağlık Bakanlığı

yasakladı.

SAĞLIK Bakanlığı, sağlık açısından tehlike oluşturduğu için, cıvalı

termometrelerin (ateş ölçerler) satışını durdurdu. İlaç Eczacılık Genel

Müdürlüğü’nün yayınladığı genelgede, özetle şu uyarılar yer aldı:

Cıva zehirliyor

Camdan yapılan bu termometreler, kolaylıkla kırılıyor ve içindeki cıva

açığa çıkabiliyor ve oda ısısında kolayca buharlaşabiliyor. Cıva

zehirlenmesi, özellikle buharlaşan cıvanın solunması ve gıdaların

içine bulaşarak ağızdan alınmasıyla oluşuyor. Zehirlenme bulguları

kolaylıkla ayırt edilebilecek nitelikte olmadığından, tanı koymak

zorlaşıyor.

Ölümcül olabiliyor

Cıva, vücuttan atılamıyor ve cıva buharı, hücre zarından kolaylıkla

geçerek beyne ulaşıyor. Tüm dokulara yerleşen cıva buharı, zamanla

dokularda birikirse, dönüşümü olmayan nörolojik bulgularak neden

46

oluyor. Bunlar, ölümle sonuçlanabiliyor. Hatta zamanında tanı

konulması durumunda bile uygulanacak tedavi, ortaya çıkan

bulguları ortadan kaldırmayabiliyor. Bu nedenle henüz tüketiciye

sunulmamış ürünlerin, İl Sağlık Müdürlüğü görevlileri gözetiminde

imha edilmesi gerekiyor. Sağlık kurumları ve okul laboratuvarları gibi

kamusal alanda hali hazırda kullanılmakta olanların yerine

mümkünse cıva içermeyen muadillerinin kullanılması öneriliyor.

Kırılan termometre içindeki cıvayla temas eden kişilerin Refik

Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı’na başvurmaları isteniyor.

47

EK:3

AMALGAM DOLGU ve CIVA TEHLİKESİ Sağlıkta ‘amalgam’ devrimi!

Amalgam dolguların insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin ardından

“sağlıkta devrim” niteliği taşıyacak bir gelişme meydana geldi.

Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, amalgam dolgu kullanımının tamamen

ortadan kaldırılması için bir çalışma başlattı. Konunun detaylarını Fakülte Dekanı

Prof. Dr. Celal Artunç tarim2023.com’a anlattı.

Amalgam dolguların kullanımının insan sağlığı açısından son derece tehlikeli

olduğunu delilleri ile birlikte gösteren iki dosya yayınlanmıştı.

Konuyu ilk olarak gündeme getiren isim olan Dr. Suat Arusan ile yaptığımız

röportajda milyonlarca insana takılan amalgam dolguların insan sağlığı açısından

taşıdığı büyük tehlikeye dikkat çekmiş, Sağlık Bakanlığı’nın konuyla ilgili çalışma

hazırlığı içinde olduğunu da aktarmıştık.

“Amalgam dolgu” ile ilgili haberlerimizin ardından çok önemli bir gelişme meydana

geldi. Aldığımız bilgilere göre Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, amalgam

kullanımının tamamen ortadan kaldırılması için bir çalışma başlattı.

“Sağlıkta Devrim” niteliğindeki bu çalışmanın ayrıntılarını Fakülte Dekanı Prof. Dr.

Celal Artunç ile görüştük.

Konu ile ilgili bir çalışma başlattıklarını doğrulayan Prof. Artunç, şunları söyledi.

“Amalgam dolguların tamamen yasaklanması için şu anda çalışma aşamasındayız.

Şu ana kadar yaptığımız çalışmalarla Amalgam dolgu kullanımını yüzde 5’e kadar

indirmiş bulunuyoruz. Ancak sadece öğrenilmesi amacıyla 3. sınıflarda ders olarak

veriliyor şu anda. Amalgam dolgunun yapımını tamamen ortadan kaldırmayı

hedefliyoruz.”

Prof. Artunç, konu ile ilgili olarak Sağlık Bakanlığı’ndan beklentilerini de şöyle

özetledi: “Bizim şu aşamada Sağlık Bakanlığı’ndan beklediğimiz amalgamın yerine

48

kullanılacak olan malzemenin ödenmesi. Önümüzdeki günlerde çalışmalarımızla ilgili

daha detaylı bilgiler verebiliriz.”

EK:4

AMALGAM DOLGU ve CIVA TEHLİKESİ

Avrupa Parlamentosu Amalgam Raporu: Ağır ve diğer metallerin sağlığa

yönelik tehlikeleri

Doc. 12613

12 Mayıs 2011

Ağır ve diğer metallerin sağlığa yönelik tehlikeleri

Report1

Sosyal, Sağlık ve Aile İlişkileri Komitesi

Raportör: Mr Jean HUSS, Luxembourg, Socialist Group

Özet

Yapılan çok sayıda bilimsel araştırmalar sayesinde, insanların kadmiyum, cıva ve

kurşun gibi ağır metallere küçük dozlarda sürekli maruz kalıyor olmasının bazı

nörolojik, kardiyo-vasküler ve otoimmün hastalıklarda ortak belirleyicileri bir etken

olduğu artarak tüm dünyada kabul görüyor. Her bireyin sağlıklı bir çevrede yaşama

hakkı göz önüne alındığında, insanların ağır metallere maruz kalmasını azaltmayı

amaçlayan önleyici sağlık stratejileri tüm ülkelerin politik bir önceliği olmalıdır. Bu tür

zararlı maddelerin, diğer şeylerle birlikte sebep olduğu kronik tıbbi durumların yüksek

ekonomik maliyeti ise bu durumu acilleştirmiştir.

49

Avrupa Konseyi üyesi devletleri tarım, sanayi ve medikal sektörde ağır metallerin

kullanımını doğa, insan vücudu ve gıda zincirinde daha fazla biyolojik olarak

birikmemesini sağlamak amacıyla sınırlandırmaya davet ediyoruz.

Dahası, bireyin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı Avrupa Sosyal Hakları Sözleşmesi

gibi mevcut Avrupa Konseyi belgeleri ve bazıları şu an hazırlanmakta olan diğer

uluslararası anlaşmalar ile sağlamlaştırılmalıdır.

A. Karar Taslağı2

1. Bazı vakalarda, insanların küçük dozlarda kadmiyoum, aluminyum, civa ve

kurşun gibi ağır metallere maruz kalmasının otoimmün, kardiyovaskuler ve nörolojik

rahatsızlıklara yol açtığı kanıtlanmış olduğundan dolayı, parlamento, Avrupa Konseyi

ülkelerin ağır metallerin tehlikelerine yeterli ilgiyi göstermemelerinden dolayı

kaygılıdır.

2. Her bireyin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı olduğu göz önüne alındığında,

kişilerin bunun gibi zararlı maddelere maruz kalmasını azaltacak önleyici sağlık

stratejileri politik bir öncelik olmalıdır. Bu öncelik ağır metallerin sebep oldukları

kronik hastalıkların devletlerin sigorta fonlarına yüksek maliyeti ile daha da acil bir

hale gelmiştir.

3. Acil politik ve yasal müdahale ile birlikte ihtiyati prensip olarak tüm ağır metaller

hakkında bilimsel araştırmalar sürdürülmelidir. Bu hamleleri insanın içinde yaşadığı

doğada bulunan ağrı metaller ve sebep oldukları hastalıklar arasında bir bağ

kurmaya, ve bu hastalıkların o gerek endüstriyel gerek tıbbi yeni araç, gereç ve

yöntemlerle elimine edilmesine yardımcı olacaktır.

4. Ulusal politikaları güçlendirmek için, insanların sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı

uluslararası standartlarda oluşturulmalı ve sağlamlaştırılmalıdır, ki, Avrupa Konseyi

daha önce de bu tür konularda Tavsiye Kararı 1885 (2009)’i Avrupa İnsan Hakları

Sözleşmesi’ne eklemek gibi atılımlarda bulunmuştur, fakat, Avrupa Konseyi Bakanlar

Komitesi bugüne dek bu konuda herhangi bir somut hamle yapmamıştır.

5. Ağır metallerin insan sağlığı üzerine olumsuz etkisi gittikçe artan bir şekilde

devletler tarafından anlaşıldığından ağır metallere dair tüm uygulamalar uluslararası

bir bağlam içine konabilir. Mesela, Avrupa Birliği, civa ile ilgili kendi komunite

50

stratejisini 2011 sonuna dek gözden geçirecektir ve müzakereler, 2013’e dek

uluslararası bir civa yasa tasarısı oluşturmak üzere Birleşmiş Milletler Çevre

Programı altında sürmektedir. Avrupa Konseyi üyesi devletler bu müzakerelerde aktif

rol oynamalı ve yenilikçi sağlık ve çevre yasa tasarılarında lider rolü üstlenmelidir.

6. Kurul, ağır metaller hakkında yeterince tıbbi ve bilimsel bilgiye sahip olunduğunu

ve dolayısıyla bu metallerin insan sağlığına daha fazla zarar vermesini önleyecek

hamlelerin geciktirilmesi için herhangi bir sebep olmadığını belirtti. Dolayısıyla kurul,

bütün üye devletlerin bu konuda yenilikçi bir görüşü desteklemesine ve aşağıdaki

kapsamlı tedbirleri almalarına dair çağrıda bulundu:

6.1. Ağır metalleri ve bu metallerin çevreye ve sağlığa zararlarını politik öncelik olarak

belirlemek, Öneri 1787 (2007)’de belirtilen maddeleri tedbiri prensip ve sorumlu risk

yönetimi olarak sahiplenmek. Bu şekilde, devletler ağır metallerin insan doğasından

mümkün olduğunca elimine edilmesine, doğal çevrede, besin zincirince ve insan

vücudunda bu maddelerin biyoakümümlasyonunun önlenmesine, ve bu ağır

metallerin sorumlu olduğu kronik durumların tedavisine, ve bunlardan en çok zarar

görebilecek kişi ve şeylerin korunmasına odaklanabilecek;

6.2. Avrupa Birliği ve diğer uluslararası oluşumlarda, özellikle, Dünya Sağlık Örgütü

ile işbirliği içinde, bundan en çok zarar görebilecek kişilerin ağır metallere maruz

kalma oranını ilgilendiren, ağır metal içeren ürünlerin üretimi, kullanımı ve ithalatı

üzerinde kısıtlama getiren tedbirler almak;

6.3. Başka yerlerde uygulamaya geçirilmiş tedbirleri örnek almak üzere uzmanlaşmış

ulusal otoriteler arasında bilgi ve deneyim alışverişini organize etmek ve

kolaylaştırmak.

7. Kurul, civa benzeri zehirli ağır metaller hakkında aşağıdaki tedbirleri almaları için

devletlere acil çağrıda bulunmaktadır:

2 Komite tarafından oybirliği ile 11 Nisan 2011’de kabul edilen karar taslağı:

7.1. Ağır metallerin sanayi, tarım ve sağlık sektörü tarafından kullanımının

yasaklanması veya kısıtlanması; özellikle sağlık sektöründe amalgam dolguların diş

dolgusu olarak kullanılmasının yasaklanması;

51

7.2. Ağır metallerin sağlığa etkileri üzerine bilgilerin profesyoneller ve tüketicilerin,

tedavi yöntemleri, tüketici malları, gıda ve ulaşım yolları hakkında doğru kararlar

alabilmesini sağlamak amacıyla geniş yayılımı;

7.3. Tüm sanayi ve tarım işlemlerinde ve uzun vadede tıbbi tedavilerde ağır

metallerin yerine kullanılabilecek yeni maddelerin bilimsel ve teknolojik olarak

araştırılmasını desteklemek, bu süreç içerisinde ilgili uzmanların çıkar çatışmasını

önlemek için, Kurul Önerisi 1908 (2010) demokratik toplumlarda lobi çalışmalarında

belirtilenler gibi kuvvetli düzenlemeleri uygulamaya geçirmek;

7.4. Ağır metallerin ivedilikle yerlerine yeni bir madde konamadığı durumlarda bu

metallerin doğada ve insan çevresinde biyoakümülasyona uğramasının azaltılması

amacıyla diş hekimleri dahil ağır metallerle çalışan herkesin verimli kirlenme karşıtı

filtreleme ekipmanı kurmasını sağlamak.

8. Uluslarası ve Avrupa standart oluşumlarında temel insan hakkı olarak sağlık ve

sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı desteklenmeye devam etmelidir. Bu açıdan, Kurul,

üye devletlerin, Oneri 1885 (2009)’da önerildiği gibi Avrupa Konseyi’nin İnsan Hakları

Sözleşmesi’nin ilgili maddelerinin uygulanmaya devam etmesi için çağrıda

bulunmaktadır. Kurul, ayrıca, 2011’in Avrupa Sosyal Hakları Sözleşmesi’nin 50., bu

sözleşmenin yeniden düzenlenmesinin 15. yılı olarak, örneğin sözleşmenin sağlığın

korunması ile ilgili 11. Maddesi altında kişinin sağlıklı bir çevrede yaşama hakkının

belirlenmesi için en ideal zaman olduğunu belirtmektedir.

B. Rapartör Huss tarafından düzenlenen açıklayıcı memorandum

1. Giriş

1. Çevresel kirlenme ve insanların civa, kadmiyum ve urşun gibi ağır metallere maruz

kalması tüm dünyada gittikçe büyüyen bir problemdir. Ağır metallere maruz kalma

oranı son elli yılda bu tür metallerin sanayi işlemlerinde ve ürünlerinde kullanımının

üstsel olarak artması ile birlikte dramatik olarak artmıştır. Genel olarak sanayi

ürünleriyle birlikte ve küçük günlük dozlar halinde bu tür metallere maruz kalıyor

olsak da, bu metallerin başka çevresel faktörlerde, gıdalarda ve maddelerde

bulunuyor olması kazara daha ağır zehirlenmemize sebep olmaktadır: Macaristan’da

bulunan Kolontar köyünde 4 Ekim 2010’da bir alüminyum fabrikası yakınlarında

52

gerçekleşen ve 9 kişinin anında ölmesine sebep olan kimyasal kaza gibi, bu tür

kazalar buzdağının görünmeyen yanlarını oluşturmaktadır.

2. Sayısı gittikçe artan, özellikle kronik olan, sağlık sorunlarının belirli bir süredir

çevremizde aynı anda bulunan ağır metallerin ve diğer kimyasal maddelerin insan

vücuduna verdiği zararlar olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla artık vakti gelmiştir ki

ağır metaller ciddi toplumsal sağlık tehditi olarak kabul edilmeli ve devletler bu

maddeler sebebiyle ortaya çıkan sağlık sorunlarının önlenmesi ve tedavisinde

ellerinden geleni yapmalıdırlar.

3. Uluslarası bilimsel literatür ağır metallerin insan sağlığına zararlı olduğunu

gösteren yeterli kanıtı gün ışığına çaıkarmıştır. Bazı ağır metallerin bazı etkileri,

örneğin kurşunun kan basıncı ve dolayısıyla kalp-damar sağlığı sorunlarına yol açtığı,

120 yıldan fazladır bilinmektedir. Genel olarak konuşmak gerekirse insanlar tarihin

başlangıcından beri kurşun zehirlenmesinin farkındadır. Bu konudaki geniş

çalışmaların sonucu olarak çok sayıda hastalıkta ağır metallerin etkisi

belirlenebilmektedir.

4. Bu raporun amacı ağır metallerin sağlık tehditi üzerine bir bilimsel analiz yapmak,

her ağır metali ve her hastalığı incelemek veya bilimsel veya tıbbi sonuçlara varmak

değil, toplum genelinin ve siyasal karar mercilerinin anlayacağı şekilde problemin

hatlarını çizmektir. Rapor, karar mercilerinin ve toplum genelinin belirli metallerin ve

belirli hastalıkların seçici incelemesiyle birlikte problemin farkına varmalarını ve üye

devletlerin ve hükümetlerinin bu konuda uygun adımlar atmasını sağlamayı

amaçlamaktadır.

2. Ağır metaller: bir toplum sağlığı porblemi

5. Ağır metallerin yakın çevremizdeki varlığı ve insan sağlığı üzerine etkileri, bazı

kişilerin duyarlılığının artması ile kişisel bir sağlık sorunu olarak ele alınabilir. Fakat,

çevre kirliliğine bağlı olarak geliştiği bilinen hastalıkların görülme sıklığının yıllar

içinde artması, diğer bilimsel ve tıbbi bilgilerle birleştirildiğinde, Avrupa Konseyi üyesi

ülkelerin ağır metalleri ciddi bir toplumsal sağlık sorunu olarak ele alması ve gerekli

çözümleri bulması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.

53

6. Birçok ülke ağır metalleri yalnızca bir sorun olarak tanımamış, bu konu hakkında

gerekli önlemleri de almışlardır. Örneğin amalgam dolguların kullanımı Danimarka,

Almanya, Norveç, Rusya, İsveç ve Japonya’da ya tamamen yasaklanmış ya da

kısıtlanmıştır. Diğer ülkeler bu gelişmeleri takip etmeli ve yalnızca diş dolgularına

değil tüm ağır metallere gerekli dikkati vermelidir.

Bu memorandumda bulunan bilgilerin çoğu, aksi belirtilmediği sürece, Uluslararası

Klinik Mteal Zehirlenmesi Kurulu (IBCMT) hekimi ve tıbbi danışmanı Dr. Peter

Jennrich’in 15 Kasım 2010 tarihli Paris Sosyal, Sağlık ve Aile İlişkileri

Komitesi’nde yaptığı sunumdan alınmıştır.

Diş hekimliğinde kullanılan amalgam dolgular aynı zamanda, sağlık tehditlerinin ve

muhtemel politik önlemlerin daha derin incelemesinde bir örnek olarak yer

almaktadır.

7. Sigorta fonlarının, diğer kamu kuruluşları gibi bütçe kısıtlamaları içinde bulunduğu

mevcut ekonomik durum içinde bu konuda harekete geçmek aciliyet kazanmıştır.

Gelecekte, çok sayıda sağlık sorunu, sebepleriyle birlikte sağlık maliyeti açısından

değerlendirilmelidir.

Bu durum özellikle çevresel etkileri ve geniş sağlık maliyeti ile göze çarpan kronik

hastalıkları ilgilendirmektedir.

2.1. İnsan Çevresindeki Metaller

8. Metaller, özellikle yer kabuğunda gezegenin dengesine katkıda bulunarak, doğada

mevcuttur. Fakat insan faaliyeti sonucu bu metaller zehirliliklerinin artmasını

sağlayacak şekilde dağıtılmış, toplanmış ve kimyasal olarak değiştirilmişlerdir.

Madencilik, endüstriyel ve tarım faaliyetleri, avcılık ve birçok tüketici malının atık

haline gelmesi sonucunda, hava, su, toprak, mikroorganizmalar, bitkiler, hayvanlar ve

en sonunda da insanlar ağır metaller tarafından kirlenmekte ve zehirlenmektedir.

9.Aynı anda çevremizde bulunan ağır metallerin ve diğer zehirli maddelerin kalıcı

hasarlarından kaçınmak mümkün değildir. Bu problemin artık daha sistematik bir

şekilde ele alınmasının ve insanların zehirli ağır metallerle tamasının önlenmesinin ve

ilgili sağlık sorunlarının elimine edilmesinin vaktidir.

54

10. Ağır metallerin insan çevresinde bulunduğu gerçeği uzun zamandır bilinmektedir.

2001’de Fransız Ulusal Kurul’u tarafından yayınlanan bir çalışma, sanayi

faaliyetlerinde kullanılan arsenik, kadmiyum, krom, bakır, manganez, civa, nikel,

selenyum veya organik çinko gibi birçok ağır metalin hava ve suya karıştığı

gösterilmişir. Bir başka önemli ağır metal kaynağı ise ulaşım araçlarıdır (kara, hava,

iç veya dış deniz ulaşımı). Bu konuda hali hazırda çalışmalar bulunduğundan bu

konu derinlikle incelenmeyecektir.

11. Yer kabuğunda doğal olarak bulunmalaro dışında birçok metal kimsenin farkına

varamayabileceği daha direkt çevrelerde de bulunabilir. Aşağıdaki tablo

insanoğlunun direkt olarak temasta bulunduğu metal kaynaklarını göstermektedir.

Amalgam dolgusu olmayan veya metal sanayide çalışmayan kişilerin ağır metallerle

temas içinde bulunmadığını düşünmek yanlıştır.

55

EK:5

Başbakanlık

Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğünce Yayımlanır

Kuruluş: 7 Ekim 1920 22.07.2005

CUMA Sayı: 25883

Çevre ve Orman Bakanlığından:

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Amaç

Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı, tıbbi atıkların üretiminden bertarafına kadar;

a) Çevreye ve insan sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesinin

önlenmesine,

b) Çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden kaynağında ayrı olarak toplanması, ünite içinde taşınması, geçici

depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesine,

yönelik prensip, politika ve programlar ile hukuki, idari ve teknik esasların belirlenerek uygulanmasına ilişkin usul

ve esasları düzenlemektir.

Kapsam

Madde 2- Bu Yönetmelik, EK-1’de belirtilen sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sonucu oluşan ve EK-2’de detaylı

olarak belirtilen atıklar ile bu atıkların üretildikleri yerlerde ayrı toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf

edilmesine ilişkin esasları kapsamaktadır.

Dayanak

Madde 3- Bu Yönetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununun 1, 3, 8, 11 ve 12 nci maddeleri ile

1/5/2003 tarihli ve 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 1, 2 ve 9 uncu maddelerine

dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar

Madde 4- Bu Yönetmelikte geçen;

56

Bakanlık: Çevre ve Orman Bakanlığını,

Kanun: 2872 sayılı Çevre Kanununu,

Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: 14/3/1991 tarihli ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmeliği,

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: 14/3/2005 tarihli ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan

Yönetmeliği,

Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği: 30/7/2004 tarihli ve 25538 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanan Yönetmeliği,

Ünite: EK-1’de yer alan ve faaliyetleri sonucu EK-2’de belirtilen atıkları üreten kişi, kurum ve kuruluşları,

Evsel Nitelikli Atık: Ünitelerden kaynaklanan, EK-2’de A grubu altında yer alan başta mutfak, bahçe ve idari

birimlerden kaynaklanan atıklar olmak üzere kontamine olmamış atıkları,

Ambalaj Atığı: Ünitelerden kaynaklanan, EK-2’de B grubu altında yer alan kontamine olmamış, tekrar kullanılabilir,

geri dönüştürülebilir ve geri kazanılabilir plastik, metal, cam ve kağıt-karton ambalajların atıklarını,

Tıbbi Atık: Ünitelerden kaynaklanan, EK-2’de C, D ve E grupları altında yer alan enfeksiyöz, patolojik ve kesici-delici

atıkları,

Tehlikeli Atık: Ünitelerden kaynaklanan, EK-2’de F grubu altında yer alan genotoksik, farmasötik ve kimyasal atıklar

ile ağır metal içeren atıkları ve basınçlı kapları,

Enfeksiyöz Atık: Enfeksiyon yapıcı etkenleri taşıdığı bilinen veya taşıması muhtemel başta kan ve kan ürünleri

olmak üzere her türlü vücut sıvıları ile insan dokuları, organları, anatomik parçalar, otopsi materyali, plasenta, fetus ve diğer

patolojik materyali; bu tür materyal ile bulaşmış eldiven, örtü, çarşaf, bandaj, flaster, tamponlar, eküvyon ve benzeri atıkları;

hemodiyaliz ünitesi ve karantina altındaki hastaların vücut çıkartılarını; bakteri ve virüs tutucu hava filtrelerini; enfeksiyöz

ajanların laboratuvar kültürlerini ve kültür stoklarını; araştırma amacı ile kullanılan enfekte deney hayvanlarının leşleri ile

enfekte hayvanlara ve çıkartılarına temas etmiş her türlü malzemeyi, veterinerlik hizmetlerinden kaynaklanan atıkları,

Patolojik Atık: Cerrahi girişim, otopsi veya anatomi çalışması sonucu ortaya çıkan dokuları, organları, vücut

parçalarını, insan fetusunu ve hayvan cesetlerini,

Kesici-Delici Atık: Şırınga, enjektör ve diğer tüm deri altı girişim iğneleri, lanset, bisturi, bıçak, serum seti iğnesi,

cerrahi sütur iğneleri, biyopsi iğneleri, intraket, kırık cam, ampul, lam-lamel, kırılmış cam tüp ve petri kapları gibi batma,

delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıkları,

Farmasötik Atık: Kullanma süresi dolmuş veya artık kullanılmayan, ambalajı bozulmuş, dökülmüş ve kontamine

olmuş ilaçlar, aşılar, serumlar ve diğer farmasötik ürünler ve bunların artıklarını ihtiva eden kullanılmış eldivenler,

hortumlar, şişeler ve kutuları,

Genotoksik Atık: Hücre DNA’sı üzerinde mutasyon yapıcı, kanserojen veya insan veya hayvanda düşüğe neden

olabilen türden farmasötik ve kimyasal maddeleri, kanser tedavisinde kullanılan sitotoksik (antineoplastik) ürünleri ve

radyoaktif materyali ihtiva eden atıklar ile bu tür ajanlarla tedavi gören hastaların idrar ve dışkı gibi vücut çıkartılarını,

Kimyasal Atık: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi alanlarda kullanılan ve insan ve çevre

sağlığı için çeşitli etkilerle zararlı olabilen kimyasal maddelerin gaz, katı veya sıvı atıklarını,

Ağır Metal İçeren Atıklar: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi alanlarda kullanılan

termometre, tansiyon ölçme aleti ve radyasyondan korunma amaçlı paneller gibi alet ve ekipmanların içinde veya

bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum, kurşun içeren atıkları,

Basınçlı Kaplar: Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi alanlarda kullanılan gazları içinde

bulunduran silindirleri, kartuşları ve kutuları,

Kontaminasyon: Bir enfeksiyöz etkenin herhangi bir eşyaya, yüzeye veya kişiye bulaşmasını,

57

Geçici Depolama: Atıkların bertaraf alanına taşınmasından önce ünite içinde inşa edilen birimlerde veya

konteynerlerde 48 saati geçmemek üzere geçici süre ile bekletilmesini,

Nihai Bertaraf: Tıbbi atıkların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde ilgili mevzuatlarda öngörülen

her türlü önlemin alındığı tesislerde yakılması veya düzenli depolanması suretiyle yok edilmesini veya zararsız hale

getirilmesini,

Düzenli Depolama Tesisi: Tıbbi atıkların düzenli depolama yoluyla bertaraf edildiği tesisleri,

Yakma Tesisi: Ortaya çıkan yanma ısısını yeniden kazanabilen veya kazanamayan ve atıkların termal arıtımına

adanmış olan her türlü sabit veya seyyar teknik birim veya ekipmanı (atıkların oksitlenme yoluyla yakılmasının yanısıra

piroliz, gaz haline getirme veya plazma işlemleri gibi diğer termal arıtma işlemleri dahil),

Tıbbi Atık Torbası veya Kabı: Tıbbi atıkların toplanması ve biriktirilmesi amacıyla kullanılan, teknik özellikleri 13

üncü maddede belirtilen, kırmızı renkli, güvenli kapatılabilir, plastik biriktirme kabını,

Otoklav Torbası: Tıbbi atıkların basınçlı buhar ile sterilizasyon işlemine tabi tutulması durumunda, tıbbi atıkların

toplanması ve biriktirilmesi amacıyla kullanılan ve teknik özellikleri 13 üncü maddede belirtilen, kırmızı renkli, güvenli

kapatılabilir, plastik biriktirme kabını,

Kesici-Delici Atık Kabı: Kesici ve delici atıkların toplanması ve biriktirilmesi amacıyla kullanılan, teknik özellikleri 13

üncü maddede belirtilen biriktirme kabını,

Uluslararası Biyotehlike Amblemi: Tıbbi atık torbaları veya kapları ile kesici-delici atık kapları, bunların

taşınmasında kullanılan konteyner ve araçlar ile geçici depolama birimlerinin üzerlerinde bulundurulması gereken ve bir

örneği EK-3’de verilen amblemi,

Tıbbi Atıklar Sorumlusu: EK-1’de belirtilen ünitelerin başhekimlerini, başhekimin bulunmadığı yerlerde mesul

müdürü,

Ünite İçi Taşıma: Atıkların üretildiği yerlerden uygun taşıma araçları ile alınarak geçici depolama birimlerine

götürülmesi işlemini,

Taşıma: Atıkların geçici depolama birimlerinden uygun taşıma araçları ile alınarak bertaraf alanına götürülmesi

işlemini,

Konteyner: Paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, tekerlekli, kapaklı, kapakları kilitlenir, en

az 0.8 m3 hacminde geçici depolama birimini,

Sterilizasyon: Bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya

radyasyon (irradiation) yoluyla tamamen yok edilmesini veya bu mikroorganizmaların seviyesinin % 99,9999 oranında

azaltılmasını,

Sterilizasyon Yükü: Sterilizatörde eş zamanlı olarak sterilize edilecek veya edilmiş atığı,

Maruz Bırakılma Süresi: Sterilizatörde belirli sıcaklık, basınç ve nem sağlandıktan sonra, bu koşullarda atığın işlem

gördüğü süreyi,

Biyolojik İndikatör: Sterilizasyon etkinliğinin araştırılmasında, kağıt şerit (strip) veya benzeri bir taşıyıcı

mekanizmaya inoküle edilmiş standart/bilinen bir mikroorganizmayı,

Kimyasal İndikatör: Sterilizasyon etkinliğinin araştırılmasında kağıt bant veya benzeri bir taşıyıcıya emdirilmiş,

yüksek ısı ile renk değiştiren kimyasal maddeyi,

Yerleşme Alanı: İmar planı sınırı içindeki yerleşik ve iskân edilmiş alanların tümünü,

Ön Lisans: Bu Yönetmelik gereğince, tıbbi atık bertaraf tesisi ile sterilizasyon tesisi kurmak isteyen gerçek ve tüzel

kişilerin Bakanlıktan almaları gereken, kuracakları tesisle ilgili her türlü plan, proje, rapor, teknik veri, açıklamalar ve diğer

dokümanlara ilişkin tesisin projelendirilmesine ilişkin izni,

58

Lisans: Bu Yönetmelik gereğince tıbbi atık taşıyan belediye veya firmaların valilikten; tıbbi atık bertaraf tesisi ile

sterilizasyon tesisi kurmak ve işletmek isteyenlerin ise Bakanlıktan alacakları ve konu ile ilgili yeterli uzman ve teknolojik

imkânlara sahip olduğunu gösterir belgeyi,

ifade eder.

İKİNCİ BÖLÜM

Genel İlkeler, Görev, Yetki ve Yükümlülükler

Genel ilkeler

Madde 5- Tıbbi atıkların yönetimine ilişkin ilkeler şunlardır;

a) Tıbbi atıkların çevre ve insan sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesi

yasaktır.

b) Tıbbi, tehlikeli ve evsel atıkların oluşumunun ve miktarının kaynağında en aza indirilmesi esastır.

c) Tıbbi atıkların, tehlikeli ve evsel atıklar ile karıştırılmaması esastır.

d) Tıbbi atıkların kaynağında diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, biriktirilmesi, taşınması ve bertarafı esastır.

e) Tıbbi atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı tıbbi atık üreticileri,

taşıyıcıları ve bertarafçıları kusur şartı olmaksızın sorumludurlar.

f) Tıbbi atıkların yönetiminden sorumlu kişi, kurum/kuruluşlar, bu atıkların çevre ve insan sağlığına olabilecek

zararlı etkilerinin azaltılması için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler.

g) Tıbbi atık üreticileri atıklarının bertarafı için gerekli harcamaları karşılamakla yükümlüdürler.

h) Tıbbi atık üreten sağlık kuruluşları ile bu atıkların taşınması ve bertarafından sorumlu belediyelerin/özel sektör

firmalarının tıbbi atık yönetimiyle ilgili personelinin periyodik olarak eğitimden ve sağlık kontrolünden geçirilmesi ve tıbbi

atık yönetimi kapsamındaki faaliyetlerin bu personel tarafından yapılması esastır.

Bakanlığın görev ve yetkileri

Madde 6- Bakanlık;

a) Tıbbi atıkların çevreyle uyumlu bir şekilde yönetimine ilişkin program ve politikaları saptamak, bu Yönetmeliğin

uygulanmasına yönelik işbirliği ve koordinasyonu sağlamak ve gerekli idari tedbirleri almakla,

b) Tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar yönetimlerini kapsayan bütün faaliyetlerin kontrolünü ve

periyodik denetimlerini yapmakla,

c) Tıbbi atıkların çevreyle uyumlu yönetimine ilişkin en yeni sistem ve teknolojilerin uygulanmasında ulusal ve

uluslar arası koordinasyonu sağlamakla,

d) Tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesislerine ön lisans ve lisans vermekle,

yükümlüdür.

Mülki amirlerin görev ve yetkileri

Madde 7- Mahallin en büyük mülki amiri;

a) Tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar yönetimlerini kapsayan bütün faaliyetlerin kontrolünü ve

periyodik denetimini yapmak, ilgili mevzuata aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamakla,

59

b) İl sınırları içinde oluşan, toplanan ve bertaraf edilen tıbbi atıkların miktarı ile ilgili bilgileri sağlık kuruluşlarından

ve belediyelerden temin etmek, değerlendirmek ve yıl sonunda rapor halinde Bakanlığa göndermekle,

c) Tıbbi atık taşıma araçlarına taşıma lisansı vermekle ve faaliyetlerini denetlemekle, lisans verilen araç, belediye

ve firmalarla ilgili bilgileri yıl sonunda Bakanlığa göndermekle,

d) Tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafında uygulanacak ücreti mahalli çevre kurulu aracılığıyla

belirlemekle,

e) Lisans verilen tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesislerinin faaliyetlerini izlemek, denetlemek, ilgili

mevzuata aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamakla,

görevli ve yetkilidir.

Tıbbi atık üreticilerinin yükümlülükleri

Madde 8- Tıbbi atık üreticileri;

a) Atıkları kaynağında en aza indirecek sistemi kurmakla,

b) Atıkların ayrı toplanması, taşınması ve geçici depolanması ile bir kaza anında alınacak tedbirleri içeren ünite içi

atık yönetim planını hazırlamak ve uygulamakla,

c) Tıbbi, tehlikeli ve evsel nitelikli atıklar ile ambalaj atıklarını birbirleri ile karışmadan kaynağında ayrı olarak

toplamakla,

d) Tıbbi atıklar ile kesici-delici atıkları toplarken teknik özellikleri bu Yönetmelikte belirtilen torbaları ve kapları

kullanmakla,

e) Ayrı toplanan tıbbi ve evsel nitelikli atıkları sadece bu iş için tahsis edilmiş araçlar ile ayrı ayrı taşımakla,

f) Atıkları geçici depolamak amacıyla geçici atık deposu inşa etmek veya konteyner bulundurmakla, yataksız ünite

olması durumunda ise atıklarını en yakındaki geçici atık deposuna/konteynerine götürmek veya bu atıkları toplama aracına

vermekle,

g) Tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelini periyodik olarak eğitmekle/eğitimini sağlamakla,

h) Tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelinin özel giysilerini sağlamakla,

i) Tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için gereken harcamaları atık bertarafçısına ödemekle,

j) Oluşan tıbbi atık miktarı ile ilgili bilgileri düzenli olarak kayıt altına almak, yıl sonu itibari ile valiliğe göndermek,

bu bilgileri en az üç yıl süre ile muhafaza etmek ve talep edilmesi halinde Bakanlığın incelemesine açık tutmakla,

yükümlüdürler.

Belediyelerin yükümlülükleri

Madde 9- Belediyeler;

a) Tıbbi atıkların geçici atık depolarından veya konteynerlerinden alınarak toplanması, taşınması, sterilizasyon

işlemine tabi tutulması ve bertarafı ile ilgili detayları içeren Tıbbi Atık Yönetim Planı’nı hazırlamak, uygulamak ve halkın

bilgilenmesini sağlamakla,

b) Tıbbi atıkları geçici atık depolarından alarak bertaraf sahasına taşımak/taşıttırmakla,

c) Tıbbi atık bertaraf/sterilizasyon tesislerini kurmak/kurdurmak, işletmek/işlettirmekle,

d) Kuracakları tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesisleri için ön lisans/lisans almakla,

e) Tıbbi atık taşıma araçları için taşıma lisansı almakla,

60

f) Geçici atık depolarına yapı ruhsatı vermekle,

g) Tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelini periyodik olarak eğitmekle/eğitimini sağlamakla,

h) Tıbbi atıkların yönetimiyle görevli personelin özel giysilerini sağlamakla,

i) Sağlık kuruluşlarından toplanan, taşınan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarlarını kayıt altına almak, bu bilgileri yıl

sonu itibari ile valiliğe göndermek ve talep edilmesi halinde Bakanlığın incelemesine açık tutmakla,

yükümlüdürler.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Atıkların Ünite İçinde Ayrılması, Toplanması ve Taşınması

Ünite içi atık yönetim planı

Madde 10- Üniteler, EK-2’de belirtilen atıkların kaynağında ayrı toplanması ve biriktirilmesi, atıkların toplanması

ve taşınmasında kullanılacak ekipman ve araçlar, atık miktarları, toplama sıklığı, geçici depolama sistemleri, toplama

ekipmanlarının temizliği ve dezenfeksiyonu, kaza anında alınacak önlemler ve yapılacak işlemler, bu atıkların yönetiminden

sorumlu personel ve eğitimleri başta olmak üzere detaylı bilgileri içeren Ünite İçi Atık Yönetim Planı’nı hazırlamak ve

uygulamak zorundadır.

Evsel nitelikli atıklar

Madde 11- EK-2’de A grubu altında yer alan evsel nitelikli atıklar, tıbbi, tehlikeli ve ambalaj atıklarından ayrı olarak

siyah renkli plastik torbalarda toplanırlar. Ayrı toplanan evsel nitelikli atıklar, ünite içinde sadece bu iş için ayrılmış taşıma

araçları ile taşınarak geçici atık deposuna veya konteynerine götürülür ve ayrı olarak geçici depolanırlar. Evsel nitelikli atıklar

toplanmaları sırasında tıbbi atıklar ile karıştırılmazlar. Karıştırılmaları durumunda tıbbi atık olarak kabul edilirler.

Toplanan evsel nitelikli atıkların, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda taşınmaları ve

bertaraf edilmeleri sağlanır.

Ambalaj atıkları

Madde 12- EK-2’de B grubu altında yer alan kağıt, karton, plastik ve metal ambalaj atıkları, kontamine olmamaları

şartıyla diğer atıklardan ayrı olarak mavi renkli plastik torbalarda toplanırlar. Serum ve ilaç şişeleri gibi cam ambalaj atıkları

ise yine kontamine olmamaları şartıyla cam ambalaj kumbaralarında, kumbara olmaması halinde ise diğer ambalaj atıkları

ile birlikte mavi renkli plastik torbalarda toplanırlar. Kullanılmış serum şişeleri ayrı toplanmadan önce, uçlarındaki lastik,

hortum, iğne gibi hasta ile temas eden kontamine olmuş materyallerden ayrılır. Kontamine materyaller diğer tıbbi atıklar ile

birlikte 13 üncü maddede belirtilen esaslara göre toplanır.

Toplanan ambalaj atıklarının, Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda geri

kazanılmaları sağlanır.

Tıbbi atıklar

Madde 13- EK-2’de C, D ve E grupları altında yer alan tıbbi atıklar, başta doktor, hemşire, ebe, veteriner, diş

hekimi, laboratuvar teknik elemanı olmak üzere ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları sırasında kaynağında diğer atıklar

ile karıştırılmadan ayrı olarak biriktirilir. Toplama ekipmanı, atığın niteliğine uygun ve atığın oluştuğu kaynağa en yakın

noktada bulunur. Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar, ambalaj atıkları ve tehlikeli atıklar ile karıştırılmaz.

Tıbbi atıkların toplanmasında; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu

polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10

kilogram kaldırma kapasiteli, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile

“DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır. Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulur,

ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya konularak

kesin sızdırmazlık sağlanır. Bu torbalar hiçbir şekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz. Tıbbi atık torbalarının içeriği

hiçbir suretle sıkıştırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boşaltılmaz ve başka bir kaba aktarılmaz.

Tıbbi atıkların basınçlı buhar ile sterilizasyon işlemine tabi tutulması durumunda atıklar otoklav torbaları ile

otoklavlanabilir kesici-delici tıbbi atık kaplarına konulurlar. Otoklav torbalarının yukarıda belirtilen teknik özelliklerin yanı

sıra 1400C’a kadar nemli-basınçlı ısıya dayanıklı ve buhar geçirgenliğine haiz olması zorunludur.

61

Sıvı tıbbi atıklar da uygun emici maddeler ile yoğunlaştırılarak yukarıda belirtilen torbalara konulur.

Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya

dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi

ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu

veya konteynerler içinde toplanır. Bu biriktirme kapları, en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları kapatılır ve kırmızı plastik

torbalara konur. Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmaz, açılmaz, boşaltılmaz ve geri kazanılmaz.

Tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ¾ oranında dolduklarında derhal yenileri ile değiştirilirler. Yeni torba

ve kapların kullanıma hazır olarak atığın kaynağında veya en yakınında bulundurulması sağlanır.

Tehlikeli atıklar

Madde 14- EK-2’de F grubu altında yer alan genotoksik atıklar, farmasötik atıklar, ağır metal içeren atıklar,

kimyasal atıklar ve basınçlı kaplar diğer atıklardan ayrı olarak toplanırlar. Bu atıkların bertarafı Tehlikeli Atıkların Kontrolü

Yönetmeliğine göre yapılır.

Bu grupta yer alan kimyasal atıklar, toksik, korozif (pH<2 ve pH>12), yanıcı ve reaktif (su ile reaksiyon verebilen,

şoklara hassas) özelliklerden en az birine sahip olmaları durumunda tehlikeli atık olarak kabul edilirler. Bu özelliklerden

hiçbirine sahip olmayan tehlikesiz kimyasal atıklardan katı olanlar evsel atıklar ile birlikte toplanırlar, sıvı olanlar ise

kanalizasyon sistemi ile uzaklaştırılırlar.

Ünitelerde oluşan röntgen banyo suları, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda geri

kazanılır veya bertaraf edilir.

Tehlikeli atıklar kesinlikle kanalizasyon sistemine boşaltılmaz, doğrudan havaya verilmez, düşük sıcaklıklarda

yakılmaz, evsel atıklarla karıştırılmaz ve depolanarak bertaraf edilmez.

Radyoaktif atıklar

Madde 15- Radyoaktif atıklar hakkında bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz. Bu atıkların bertarafı Türkiye Atom

Enerjisi Kurumu mevzuatı doğrultusunda yapılır.

Tıbbi atıkların ünite içinde taşınması

Madde 16- Tıbbi atık torbaları ünite içinde bu iş için eğitilmiş personel tarafından, tekerlekli, kapaklı, paslanmaz

metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, yükleme-boşaltma esnasında torbaların hasarlanmasına veya delinmesine

yol açabilecek keskin kenarları olmayan, yüklenmesi, boşaltılması, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay ve sadece bu iş için

ayrılmış araçlar ile toplanır ve taşınırlar. Tıbbi atıkların ünite içinde taşınmasında kullanılan araçlar turuncu renkli olacak,

üzerlerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunacaktır.

Tıbbi atık torbaları ağızları sıkıca bağlanmış olarak ve sıkıştırılmadan atık taşıma araçlarına yüklenir, toplama ve

taşıma işlemi sırasında el veya vücut ile temastan kaçınılır. Atık torbaları asla elde taşınmazlar. Taşıma işlemi sırasında atık

bacaları ve yürüyen şeritler kullanılmaz.

Tıbbi atıklar ile evsel nitelikli atıklar aynı araca yüklenmez ve taşınmazlar. Atık taşıma araçları her gün düzenli

olarak temizlenir ve dezenfekte edilirler. Araçların içinde herhangi bir torbanın patlaması veya dökülmesi durumunda atıklar

güvenli olarak boşaltılır ve taşıma aracı ivedilikle dezenfekte edilir.

Tıbbi atıkların ünite içinde taşınması ile görevlendirilen personelin, taşıma sırasında 26 ncı maddede belirtilen

şekilde özel nitelikli turuncu renkli elbise giymesi ve bunun ilgili ünite tarafından karşılanması zorunludur.

Ünite içinde uygulanan toplama programı ve atık taşıma araçlarının izleyeceği güzergah, hastaların tedavi olduğu

yerler ile diğer temiz alanlardan, insan ve hasta trafiğinin yoğun olduğu bölgelerden mümkün olduğunca uzak olacak şekilde

belirlenir.

Küçük miktarlarda üretilen tıbbi atıkların toplanması

62

Madde 17- EK-1 c’de belirtilen ünitelerde oluşan tıbbi atıklar, diğer atıklardan ayrı olarak 13 üncü maddede

özellikleri belirtilen tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ile toplanırlar ve 22 nci maddede açıklandığı şekilde geçici

depolanırlar.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Atıkların Geçici Depolanması

Geçici depolama

Madde 18- EK-1’de yer alan ve en az 20 yatak kapasitesine sahip üniteler geçici atık deposu inşa etmekle, daha az

yatağa sahip üniteler ise aynı işlevi görecek konteyner bulundurmakla yükümlüdürler.

Atıklar, bertaraf sahasına taşınmadan önce 48 saatten fazla olmamak üzere bu depolarda veya konteynerlerde

bekletilebilir. Bekleme süresi, geçici atık deposu içindeki sıcaklığın 4 °C nin altında olması koşuluyla bir haftaya kadar

uzatılabilir.

Geçici atık deposu

Madde 19- Geçici atık deposunun özellikleri şunlardır:

a) Geçici atık deposu iki bölmeli kapalı bir mekan olarak inşa edilir. Birinci bölmede tıbbi atıklar, ikinci bölmede

ise evsel nitelikli atıklar depolanır.

b) Geçici atık deposunun hacmi en az iki günlük atığı alabilecek boyutlarda olur.

c) Deponun tabanı ve duvarları sağlam, geçirimsiz, mikroorganizma ve kir tutmayan, temizlenmesi ve

dezenfeksiyonu kolay bir malzeme ile kaplanır.

d) Depolarda yeterli bir aydınlatma ve pasif havalandırma sistemi bulunur ve sıcak bölgelerde depo özel olarak

soğutulur.

e) Depo kapıları dışarıya doğru açılır veya sürmeli yapılır. Kapılar daima temiz ve boyanmış durumda olur. Tıbbi

atıkların konulduğu bölmenin kapısı turuncu renge boyanır, üzerinde görülebilecek şekilde ve siyah renkli “Uluslararası

Biyotehlike” amblemi ile siyah harfler ile yazılmış “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunur.

f) Depo kapıları kullanımları dışında daima kapalı ve kilitli tutulur, yetkili olmayan kişilerin girmelerine izin

verilmez. Depo ve kapıları, içeriye herhangi bir hayvan girmeyecek şekilde inşa edilir.

g) Geçici atık depolarının içi ve kapıları görevli personelin rahatlıkla çalışabileceği, atıkların kolaylıkla

boşaltılabileceği, depolanabileceği ve yüklenebileceği boyutlarda inşa edilir.

h) Geçici atık deposu, atık taşıma araçlarının kolaylıkla ulaşabileceği ve yanaşabileceği yerlerde ve şekilde inşa

edilir.

i) Geçici atık deposu, hastane giriş ve çıkışı ve otopark gibi yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerler ile gıda

depolama, hazırlama ve satış yerlerinin yakınlarına inşa edilemez.

j) Tıbbi atıkların konulduğu bölmenin temizliği ve dezenfeksiyonu kuru olarak yapılır. Bölme atıkların boşaltılmasını

müteakiben temizlenir, dezenfekte edilir ve gerekirse ilaçlanır. Tıbbi atık içeren bir torbanın yırtılması veya boşalması

sonucu dökülen atıklar uygun ekipman ile toplandıktan, sıvı atıklar ise uygun emici malzeme ile yoğunlaştırıldıktan sonra

tekrar kırmızı renkli plastik torbalara konulur ve kullanılan ekipman ile birlikte bölme derhal dezenfekte edilir.

k) Evsel nitelikli atıkların konulduğu bölmede kanalizasyona bağlı ızgaralı bir drenaj sistemi ve bölmenin kolaylıkla

temizlenebilmesi için basınçlı bir su musluğu bulunur. Bölme atıkların boşaltılmasını müteakiben temizlenir, gerekirse

dezenfekte edilir ve ilaçlanır.

63

l) Temizlik ekipmanı, koruyucu giysiler, atık torbaları ve konteynerler geçici atık depolarına yakın yerlerde

depolanırlar.

Geçici atık depolarına ruhsat alınması

Madde 20- 18 inci madde uyarınca geçici atık deposu kurmakla yükümlü olan ünitelere yapı ruhsatı vermeye;

a) Belediye ve mücavir alan sınırları içinde kalan ve büyükşehir belediyesi olan yerlerde büyükşehir belediye

başkanlığı, diğer yerlerde belediye başkanlıkları,

b) Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerde valilikler,

yetkilidir.

Konteynerlerin geçici atık deposu olarak kullanılması

Madde 21- EK-1’de belirtilen ve 20’den az yatağa sahip üniteler, geçici atık deposu olarak konteyner kullanmak

zorundadırlar. Bu amaçla kullanılacak konteynerlerin aşağıdaki teknik özelliklere haiz olması zorunludur:

a) Konteynerler ünitenin en az iki günlük tıbbi atığını alabilecek boyutta ve sayıda olur.

b) Konteynerler, kullanıldıkları ünitenin bulunduğu parsel sınırları içinde; doğrudan güneş almayan; hastane giriş-

çıkışı, otopark ve kaldırım gibi yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerler ile gıda depolama, hazırlama ve satış yerlerinden

uzağa yerleştirilirler.

c) Konteynerlerin iç yüzeyleri yükleme-boşatma sırasında torbaların hasarlanmasına veya delinmesine yol

açabilecek keskin kenarlar ve dik köşeler içermez. Kesişen yüzeyler yumuşak dönüşlerle birbirine birleşir.

c) Konteynerlerin kapakları kullanımları dışında daima kapalı ve kilitli tutulur, yetkili olmayan kişilerin açmasına

izin verilmez. Kapaklar, konteynerin içine herhangi bir hayvan girmeyecek şekilde dizayn ve inşa edilir.

d) Konteynerlerin dış yüzeyleri turuncu renge boyanır, üzerlerinde görülebilecek uygun büyüklükte ve siyah renkli

“Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah harfler ile yazılmış “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunur.

e) Konteynerler daima temiz ve boyanmış durumda olur.

f) Konteynerler, atıkların boşaltılmasını müteakiben her gün veya herhangi bir kazadan hemen sonra temizlenir ve

dezenfekte edilir.

EK-1’de belirtilen ve 20’den az yatağa sahip üniteler, istedikleri takdirde geçici atık deposu da inşa edebilirler.

Küçük miktarlarda üretilen tıbbi atıkların geçici depolanması

Madde 22- EK-1 c’de belirtilen ünitelerde oluşan ve tıbbi atık torbaları ile kesici-delici atık kapları ile toplanan tıbbi

atıklar, teknik özellikleri 16 ncı maddede belirtilen taşıma araçları ile en yakında bulunan geçici atık deposuna veya

konteynerine götürülür. Böyle bir imkanın olmaması halinde üretilen tıbbi atıkların ilgili belediyenin tıbbi atık toplama ve

taşıma aracı tarafından alınması sağlanır. Bu durumda tıbbi atıklar güvenli bir şekilde muhafaza edilir ve gerekirse ikinci bir

tıbbi atık torbasının içine konulur. Atıklar, tıbbi atık toplama aracı gelmeden önce kesinlikle dışarıya bırakılmaz, evsel atıklar

ile karıştırılmaz ve evsel atıkların toplandığı konteynerlere konulmaz.

Bu sağlık kuruluşları, ilgili mercilerden çalışma izni almadan önce, atıklarının geçici depolanması konusunda en

yakında bulunan geçici atık deposu veya konteynerin ait olduğu sağlık kuruluşu ya da atıklarının toplanması konusunda ilgi

belediye ile anlaşma yapmak ve bu anlaşmayı valiliğe ibraz etmekle yükümlüdür.

Atık bertarafında mali yükümlülük

Madde 23- Tıbbi atık üreticileri, ürettikleri atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için gereken harcamaları,

bertaraf eden kurum ve kuruluşa ödemekle yükümlüdürler. Bu Yönetmelikteki teknik kriterlere uygun olmak şartıyla,

toplama, taşıma ve bertaraf harcamalarına esas olacak tıbbi atık bertaraf ücreti, her yıl tıbbi atık üreticileri ve bertaraf

edecek kurum ve kuruluşların görüşleri de alınarak il mahalli çevre kurulu tarafından tespit ve ilan edilerek Bakanlığa

64 bildirilir. Ücretin ödenmemesi tıbbi atıkların bertarafı için bir engel oluşturmaz. Tıbbi atık bertaraf ücretinin ödenmemesi

durumunda, bu bedel 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tıbbi atık

üreticilerinden tahsil edilir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

Tıbbi Atıkların Bertaraf Alanına Taşınması

Ünitelerin sorumluluğu

Madde 24- EK-1’de belirtilen üniteler, tıbbi atıkların bertaraf sahasına güvenli bir şekilde taşınmasının sağlanması

amacıyla, tıbbi atıkları bu Yönetmelikte belirtilen teknik kriterlere haiz torba ve kaplar içinde, belirtilen usul ve esaslara

uygun şekilde biriktirmek ve ambalajlamak zorundadırlar.

Geçici atık deposu veya konteynerler içinde, başta görevli personel olmak üzere çevre ve insan sağlığı ile taşımayı

olumsuz etkileyecek şekilde ağzı bağlanmamış, yırtılmış, patlamış, dökülmüş tıbbi atık torbaları ve kapları ile tıbbi atık

torbası haricinde başka bir torba ile tıbbi atık atıldığının veya tıbbi atıkların konteynerlere doğrudan boşaltıldığının tespit

edilmesi halinde, tespit edilen olumsuzluk giderilene kadar hiçbir suretle tıbbi atıklar toplanmaz ve taşınmazlar.

Tıbbi atıkların taşınması

Madde 25- Tıbbi atıkların geçici atık depoları ve konteynerler ile EK-1 c’de belirtilen diğer ünitelerden alınarak

bertaraf tesisine taşınmasından büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, diğer yerlerde ise belediyeler ile yetkilerini

devrettiği kişi ve kuruluşlar sorumludur.

Bu kurum ve kuruluşlar, tıbbi atıkların taşınması ile görevli personeli periyodik olarak eğitmek, sağlık kontrolünden

geçirmek ve diğer koruyucu tedbirleri almakla yükümlüdürler.

Personelin özel giysileri

Madde 26- Tıbbi atıkları taşımakla görevlendirilen temizlik personeli çalışma sırasında eldiven, koruyucu gözlük,

maske kullanır; çizme ve özel koruyucu turuncu renkli elbise giyer. Taşıma işleminde kullanılan özel giysi ve ekipmanlar ayrı

bir yerde muhafaza edilir. Bunların temizlenmesi belediyece veya belediyenin görevlendireceği kuruluşça yapılır.

Tıbbi atıkların taşınmasına ilişkin kurallar

Madde 27- Tıbbi atıkların;

a) Emniyetli bir şekilde, etrafa yayılmadan ve sızıntı suları akıtılmadan nihai bertaraf sahasına getirilmesi,

b) Taşınması sırasında transfer istasyonlarının kullanılmaması,

c) Taşıma araçlarının günde en az bir kere temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi,

d) Konulduğu kırmızı torbaların patlaması veya başka bir nedenle etrafa yayılması durumlarında derhal

temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi,

e) Toplanması ve taşınması için kullanılan araçların başka işlerde kullanılmaması, zorunludur.

Tıbbi atık torbaları doğrudan tıbbi atık taşıma aracına yüklenebileceği gibi, tekerlekli/kapaklı plastik veya metal

konteynerler içinde de atık taşıma aracına yüklenebilirler. Taşımanın bu şekilde yapılması durumunda konteynerler de

günde en az bir kez temizlenir ve dezenfekte edilir.

Tıbbi atık taşıma araçlarının teknik özellikleri

Madde 28- Tıbbi atıkların toplanması ve taşınması için kullanılan araçlarda;

a) Atıkların yüklendiği kısmın tamamen kapalı yapılması,

b) Sıkıştırma mekanizmasının bulunmaması,

65

c) Şoför mahalli ile atık yükleme kısmı arasında boşluk bulunması,

d) Atık yükleme kısmının kaza halinde zarar görmemesi için sağlam yapılması,

e) Atık yükleme kısmının iç yüzeyinin paslanmaz, kolaylıkla temizlenebilen ve dezenfekte edilebilen düzgün yüzeyli

olması,

f) Dik köşeler içermemesi, kesişen yüzeylerin yumuşak dönüşlerle birbirine birleşmesi,

g) Sağ, sol ve arka yüzeylerinde görülebilecek uygun büyüklükte ve siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi

ile siyah harfler ile yazılmış “DİKKAT! TIBBİ ATIK” ibaresinin bulunması,

h) Dış yüzeyinin turuncu renge boyanması,

gerekir.

Tıbbi atık taşıma araçlarına lisans alınması

Madde 29- Tıbbi atık taşıma araçları için tıbbi atık taşıma lisansı alınması zorunludur. Bu amaçla EK-4’de belirtilen

esaslara göre ilgili valiliğe başvuruda bulunulur. Lisans, başvuruda bulunan aracın/araçların ait olduğu kurum/kuruluşa ve

gerekli teknik donanıma haiz araca/araçlara verilir. Bu lisans devredilemez. Lisans üç yıl süre ile geçerlidir ve bu sürenin

sonunda yenilenmesi gerekir. Lisans alan, ancak belirlenen standartlara uymayan firmaların lisansları valilikçe iptal edilir.

Tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu

Madde 30- Tıbbi atıkların ünitelerden alınması sırasında; atıkların ünite tarafından taşıyıcıya verildiğinin, taşıyıcı

tarafından teslim alındığının ve taşıyıcı tarafından da bertaraf tesisine verildiğinin belgelenmesi amacıyla ünite ile

taşıyıcı/bertaraf eden kurum/kuruluş arasında tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu düzenlenir. Bu belge/makbuz üzerinde atığı

üreten ünitenin ismi, adresi, sorumlu kişinin ismi ve irtibat telefonu, tarih, atığın miktarı, taşıyıcı kurum/kuruluşun ismi,

şoförün ismi, aracın plakası, lisans numarası ve bertaraf tesisi ile ilgili bilgiler bulunur.

Yukarıdaki bilgileri içeren tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu üç nüsha olarak hazırlanır; bir nüshası atık üreticisi

sağlık kuruluşunda, ikinci nüshası taşıma işlemi yapan kurum/kuruluşta, üçüncü nüshası ise bertaraf tesisi işletmecisi

kurum/kuruluşta kalır ve ilgili görevliler tarafından imzalanır.

İnceleme ve denetim sırasında bu belgenin ilgili tüm taraflarca denetim elemanlarına gösterilmesi zorunludur.

Tıbbi atıkların taşınması sırasında kullanılan bu belge en az bir yıl süre ile muhafaza edilir ve talep edilmesi durumunda

yetkili otoritelerin incelemesine açık tutulur.

ALTINCI BÖLÜM

Tıbbi Atıkların Bertaraf Edilmesi

Belediyelerin sorumluluğu

Madde 31- Tıbbi atıkların sterilizasyon işlemine tabi tutularak zararsız hale getirilmesi, yakılması veya depolanması

suretiyle bertaraf edilmesi ile bu işlemlerin belgelendirilmesinden büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir

belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar müteselsilen sorumludur.

Tıbbi atık bertaraf tesisi işletmecisi kişi, kurum ve kuruluşlar, tıbbi atıkların bertarafı ile görevli personeli periyodik

olarak eğitmek, sağlık kontrolünden geçirmek ve diğer koruyucu tedbirleri almakla yükümlüdürler.

Tıbbi atık yönetim planı

Madde 32- Büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler; tıbbi

atık oluşumuna neden olan sağlık kuruluşları ile bunların tıbbi atık miktarları ve geçici depolama sistemleri, tıbbi atıkların

toplanması ve taşınmasında kullanılacak ekipman ve araçlar, toplama rotaları, araç temizleme ve dezenfeksiyon, kaza anında

alınacak önlemler ve yapılacak işlemler, sorumlular, eğitim ve tıbbi atıkların bertarafında uyguladıkları sistemler başta olmak

üzere detaylı bilgileri içeren Tıbbi Atık Yönetim Planı’nı hazırlamak ve uygulamak zorundadır. Büyükşehirlerde bu plan ilçe

ve ilk kademe belediyelerinin görüşleri alınmak suretiyle büyükşehir belediyesi tarafından hazırlanır ve uygulanır.

Belediyeler, her bir sağlık kuruluşundan toplanan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarını kayıt altına alırlar ve yıl

sonu itibari ile valiliğe bildirirler.

Tıbbi atıkların yakılması

66

Madde 33- Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilebilir. Yakma sistemleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri,

büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve

işletilir. Evsel nitelikli atıkların yakılması için kullanılan yakma tesisleri tıbbi atıkların yakılması için kullanılmaz. Üniteler

tarafından münferit yakma tesisleri kurulamaz ve işletilemez.

Tıbbi atıkların yakılması sırasında uyulacak esaslar

Madde 34- Tıbbi atıkların yakılarak bertaraf edilmesinde, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nin yakma ile

ilgili maddelerinde belirtilen esaslara uyulur.

Yakma işlemine tabi tutulacak tıbbi atıklar içinde; başta kırılmış termometreler, kullanılmış piller/bataryalar gibi

yüksek düzeyde civa ve kadmiyum içeren atıklar olmak üzere, gümüş tuzları içeren radyolojik atıklar, ağır metaller içeren

ampuller ve basınçlı kaplar bulunmaz. Yakma işlemine tabi tutulacak tıbbi atıklar içinde büyük miktarlarda genotoksik atık

mevcutsa, sıcaklığın en az 1100 ºC olması zorunludur.

Tıbbi atıklar, Bakanlığın gerekli gördüğü durumlarda ve izni dahilinde, çevreye zarar verilmemesi, gereken

tedbirlerin alınması, baca gazı emisyonlarında Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerinin sağlanması ve sürekli

olmamak şartıyla çimento fabrikalarında da yakılabilir.

Yakma tesislerine yer seçimi izni verilmesi

Madde 35- Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, onaylı imar planları esas alınarak yakma tesisi kurmak üzere

seçtikleri yer için mevcut mevzuat çerçevesinde mahalli çevre kurulu kararı ve Bakanlığın uygun görüşü ile, mahallin en

büyük mülki idare amirinden izin alırlar.

Yakma tesislerinin:

a) Karstik bölgelerde; taşkın riskinin yüksek olduğu bölgelerde; heyelan, çığ ve erozyon bölgelerinde kurulmasına

ve işletilmesine izin verilmez.

b) Yer seçiminde, deprem kuşakları ve tektonik koruma bölgeleri ile diğer zemin hareketleri, hakim rüzgar yönü

dikkate alınır.

c) En yakın yerleşme alanına uzaklığı 1000 metreden az olamaz.

Tıbbi atıkların düzenli depolanması

Madde 36- Tıbbi atıklar;

a) Tehlikeli atık depolama alanlarının özel bir bölümünde, tehlikeli atıklardan ayrı olarak,

b) Evsel atıkların bertaraf alanlarının bu Yönetmeliğe uygun olarak yapılmış özel bir bölümünde, evsel atıklardan

ayrı olarak,

c) Sadece tıbbı atıklar için yapılmış özel bir bertaraf alanında,

düzenli depolanarak bertaraf edilirler.

Düzenli depolama tesislerine yer seçimi izni verilmesi

Madde 37- Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, onaylı imar planları esas alınarak düzenli depolama tesisi

kurmak üzere seçtikleri yer için mevcut mevzuat çerçevesinde mahalli çevre kurulu kararı ve Bakanlığın uygun görüşü ile

mahallin en büyük mülki idare amirinden izin alırlar.

Düzenli depolama tesislerinin;

a) Karstik bölgelerde; içme, kullanma ve sulama suyu temin edilen yer altı ve yer üstü suları koruma bölgelerinde;

taşkın riskinin yüksek olduğu bölgelerde; heyelan, çığ ve erozyon bölgelerinde kurulmasına ve işletilmesine izin verilmez.

b) Yer seçiminde, seçilecek yerin jeolojik, hidrojeolojik, jeoteknik özellikleri, yer altı su seviyesi ve yer altı suyu akış

yönleri, mevcut ve planlanan meskun bölge ile diğer yapılaşmalar, deprem kuşakları ve tektonik koruma bölgeleri ile diğer

zemin hareketleri, hakim rüzgar yönü, trafik durumu dikkate alınır.

c) En yakın yerleşme alanına uzaklığı 1000 metreden az olamaz. Ancak, düzenli depolama tesislerinin çevresinde

tepe, yığın ve ağaçlandırma gibi engeller varsa il mahalli çevre kurulunun kararı ve gerektiğinde Bakanlığın uygun görüşü ile

bu mesafeden daha az olan yerlerde de ilgili belediye ve mahallin en büyük mülki amirliğince depolama tesisi kurulmasına

müsaade edilebilir.

67

Düzenli depolama tesislerinde depo tabanı teşkili ve sızıntı suyunun toplanması

Madde 38- Tıbbi atık depolama tesislerinin depo tabanı teşkili ve sızıntı suyunun toplanmasında, Tehlikeli Atıkların

Kontrolü Yönetmeliği’nin ilgili maddelerinde belirtilen esaslara uyulur.

Düzenli depolama tesislerine dolgu yapılması

Madde 39- Depolama tesislerinde tıbbi atıklar sıkıştırılmaz; depo, atıklar sıkıştırılmadan doldurulur. Dolgu işlemleri

sırasında günlük olarak atıkların üstü önce kireç, sonra da en az 30 cm. toprak ile örtülür.

Düzenli depolama tesisi üst örtüsünün teşkili

Madde 40- Depo tesisine dolgu işlemi tamamlandıktan sonra, deponun üstü kapatılarak depo gövdesine yüzeysel

su girmeyecek şekilde sızdırmaz hale getirilir. Bu amaçla;

a) Atık üstündeki ilk örtü tabakası homojen ve kohezyonsuz zeminden teşkil edilir ve tabaka kalınlığı 0.5 metre den

az olamaz,

b) Sızdırmazlık temini için mineral sızdırmazlık tabakası (kil) ile plastik geçirimsizlik tabakası birlikte kullanılır. Bu

malzemelerle eşit düzeyde geçirimsizliği sağlayacak diğer malzemeler de bu amaçla kullanılabilir. Bu tabanın geçirimlilik

katsayısı (permeabilitesi) k═1x10-9

m/s' den büyük olamaz. Mineral sızdırmazlık tabakası ile kullanılacak diğer yapay

geçirimsizlik malzemelerinin yeterli teknik kriterlere ve özelliklere haiz olduğunun ulusal ve uluslar arası standartlara (CE,

ISO; DIN,TSE ve benzeri) göre uygun olduğunun ön lisans sürecinde Bakanlığa belgelenmesi zorunludur.

c) Depo gövdesinden gaz çıkışı söz konusu ise gaz dren sistemleri yerleştirilir.

d) Depo üst yüzeyinin nihai eğimi %5’den büyük olmalıdır.

e) Sızdırmaz tabaka üzerine serilen tarım toprağının kalınlığı 1 metreden az olamaz.

Düzenli depolama tesislerinin işletilmesi ve kontrolü

Madde 41- Tıbbi atık düzenli depolama tesisi işletmecisi kişi, kurum ve kuruluşlar, her depolama tesisi için bir

işletme planı hazırlamak ve bir görevli bulundurmak zorundadır. Bu görevliler depo yerine getirilen tıbbi atıkların

kontrolünden ve depo yerinin işletilmesinden sorumludurlar. Bakanlık bu kişi veya kuruluşlardan gerektiğinde depolama

yerinin işletilmesi ve kontrolüne ilişkin bilgileri isteyebilir. Tıbbi atık düzenli depolama tesisi için hazırlanacak işletme

planında aşağıdaki hususlar yer alır;

a) Tesiste işletme planının uygulanmasından sorumlu personelin adı, soyadı, görevi, unvanı,

b) Tesisin kapasitesi,

c) Atıklara uygulanacak işlemler ve bertaraf metotları,

d) Atık taşıyan araçların park edileceği, boşaltılacağı, temizleneceği ve dezenfekte edileceği sahalar ile ilgili bilgiler,

e) Acil durum planları, ilgili sorumlu personel,

f) Tesisin çalışma saatleri.

Tıbbi atık düzenli depolama tesisinde çalışanların baret ve tabanı takviyeli ayakkabı giymesi ve depolama tesisi

çıkışında, kirlenen araç tekerleklerinin yolları kirletmemesi için tekerlekleri temizleyecek ve yıkayacak tedbirler alınması

zorunludur.

Tıbbi atık düzenli depolama tesisinde sızıntı suyu miktarı ve özellikleri tesisi işletenler tarafından, tesis çalışırken

her ay, kapandıktan sonra altı ayda bir izleme kuyularından ölçülür ve sonuçları Bakanlığa bildirilir. Ölçüm işlemleri depo yeri

kapatıldıktan sonra yirmi yıl süre ile devam eder. Kayıtlar muhafaza edilir.

Atık kabul prosedürü

Madde 42 — Düzenli depolama tesisine tıbbi atıkların kabulü sırasında aşağıdaki esaslara uyulacaktır:

a) Tesise tıbbi atıklar dışında atık kabul edilmeyecektir.

b) Depolama sahası girişinde öncelikle atıkların taşıma ile ilgili dokümanları kontrol edilecek, taşıma lisansı

olmayan araçlar ile tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu bulunmayan taşıyıcıların atıkları tesise kabul edilmeyecektir.

68

c) Gerekli evraklarının bulunduğu tespit edilen atıkların görsel incelemesi yapılarak alındı belgesi/makbuzundaki

bilgiler ile uyumu kontrol edilecektir.

d) Kabulü uygun görülen tıbbi atıklar tartılacak; atığın miktarı, üretim yeri, getiriliş tarihi ve araç plakası gibi

bilgilerin kaydedildikten ve tıbbi atık alındı belgesi/makbuzu imzalanarak alındıktan sonra araç depolama sahasına

gönderilecek, bu bilgiler ve belgeler en az üç yıl süre ile muhafaza edilecektir.

Düzenli depolama tesislerinin kapatılması

Madde 43 - Tıbbi atık düzenli depolama tesisi işletmecisi kişi, kurum ve kuruluşlar, tesisin kapatılmasından en az

yüz seksen gün önce;

a) Tesisinin kapatılması ile ilgili fizibilite etüdünü,

b) Atıkların, sızıntı sularının yağmur sularına ve yer altı sularına ve/veya atmosfere olası karışımını kontrol eden

ölçüm izleme sistemine ilişkin planını,

c) Tesiste yer alan ünitelerin her birinin ne şekilde kapanacağı ile ilgili planını,

d) Tesisin aktif olduğu süre boyunca saha içinde bulunan atıkların envanterini,

e) Tesiste kalan atıkların, analiz, taşıma ve bertaraflarına ilişkin tüm metotların ve kapatmada kullanılacak

yöntemlerin ayrıntılı tanımı ve uygulanabilir planlarını,

f) Araç ve malzemenin temizlenmesi, topraktan alınan numuneler ve test metotlarına ilişkin raporları,

g) Atıklarla kirlenmiş malzemelerin bertaraflarına yönelik planları,

Bakanlığa sunar.

Tıbbi atık düzenli depolama tesisi işletmecisi kişi, kurum ve kuruluşlar, Bakanlıktan kapatma planı onayı almadan

ve kapatma sonrası gereken çevre koruma işlemlerini gerçekleştireceğine dair taahhütname vermeden tesisi kapatamaz.

Kapatma işleminden sonra bertaraf edenin sorumluluğu devam eder, ölçüm izlemeye ilişkin raporlarını yirmi yıl süreyle her

yıl sonunda Bakanlığa iletir.

Yerleşme yasağı

Madde 44- Tıbbi atık yakma tesisleri ile düzenli depolama tesisleri imar planlarına işlenerek yerleşim bölgesi

olmaması sağlanır. Depolama tesislerinin bulunduğu alanlar depo hizmet süresini doldurduktan sonra yirmi yıl süre ile

denetlenir ve en az elli yıl süre ile iskana açılamaz.

Bertaraf tesislerine ön lisans ve lisans alınması

Madde 45- Tıbbi atık yakma ve düzenli depolama tesisi kurmak ve işletmek isteyen kişi, kurum ve kuruluşlar

Bakanlıktan ön lisans ve lisans almak zorundadır. Bu tesisler için uygulanacak ön lisans ve lisans işlemlerinde Tehlikeli

Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilen esaslara uyulur.

Enfeksiyöz atıkların sterilizasyonu

Madde 46- Enfeksiyöz atıklar ile kesici-delici atıklar, sterilizasyon işlemine tabi tutularak zararsız hale

getirilebilirler. Zararsız hale getirilen atıklar, evsel atık depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilebilirler. Sterilizasyon

sistemleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya bunların

yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve işletilir. Üniteler tarafından münferit sterilizasyon tesisleri

kurulamaz ve işletilemez.

Sterilizasyon sistemlerinin, başta mekanik güvenlik (yüksek kabin içi basınç, sıcaklığa dayanıklılık ve benzeri) ve

sterilizasyon performansı açısından uluslar arası kabul edilmiş standartlara (ISO, CE ve benzeri) uygun olduğu belgelendirilir.

Sterilizasyon tesislerinde atıkların işleme tabi tutulmadan önce, çevre ve insan sağlığına zarar vermeden güvenli

bir şekilde geçici olarak depolanabileceği, +4 °C’de soğutulan bir depo yeri bulunur. Bu deponun, 19 uncu maddenin birinci

fıkrasının (b), (c), (d), (e), (f), (g), (h) ve (j) bentlerinde belirtilen şartları taşıması zorunludur.

Sterilizasyon işlemine tabi tutulacak atıklar içinde patolojik atıklar ile başta uçucu ve yarı uçucu organik maddeler

ve civa olmak üzere kimyasal maddeler, genotoksik/sitotoksik ajanlar, radyolojik atıklar ve basınçlı kaplar bulunmaz.

69

Sterilizasyon tesislerinde atık parçalama (shredding) mekanizmasının bulunması zorunludur. Parçalama ünitesi

sterilizasyon bölümünün sonunda veya önünde yer alır. Atık parçalama ünitesinin sterilizasyon ünitesinden önce

kullanılması durumunda, işlem sonunda bu ünite de sterilizasyon işlemine tabi tutulur.

Sterilizasyon işlemi sırasında ve sonrasında hava ve su ortamında hiçbir kontaminasyon ve toksisite olmayacak

şekilde tedbir alınır, atık su ve hava arıtılarak/sterilize edilerek alıcı ortama verilir. Başta miktar, basınç, sıcaklık ve atığın

işleme maruz kalma süresi olmak üzere bütün işlem elektronik olarak kayıt altına alınır ve talep edildiği durumda bütün

bilgiler Bakanlığa gönderilir.

Belediyelerce veya yetkilerini devrettiği kuruluşlar tarafından yapılan sterilizasyon işlemi ile zararsız hale getirilen

atıklar, evsel atık depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilebilirler.

Sterilizasyon işleminin geçerliliği

Madde 47- Sterilizasyon işlemine tabi tutulan enfeksiyöz atıkların zararsız hale getirilip getirilmediği kimyasal ve

biyolojik indikatörler kullanılarak test edilir.

Kimyasal indikatörler; enfeksiyöz atığın otoklav sterilizasyonunda kullanılır. Sterilizasyon tamamlandığında, atık ile

birlikte otoklava konulmuş kimyasal indikatör taşıyıcısında renk değişikliği saptanmalıdır.

Biyolojik indikatörler olarak; nemli yüksek sıcaklıklara hastalık yapıcı mikroorganizmalardan daha dayanıklı,

insanda hastalık yapıcı etkisi olmayan, sporlu bakteriler Bacillus stearothermophilus veya Bacillus subtilis var. niger standart

kökenleri kullanılır. Sterilizasyon etkinlik testleri için kullanılacak standart kökenler, Bacillus stearothermophilus ATCC12980

veya NCTC10007 ya da Bacillus subtilis var. niger ATCC9372 olmalıdır. Sterilizasyon işleminden çıkan atıkta potansiyel

enfeksiyöz tüm mikroorganizmaların yok edildiğini saptamak için, atıkla beraber işleme konan biyolojik indikatörün canlı

kalıp kalmadığını inceleme yönteminden yararlanılır. Sterilizasyon işleminin geçerli kabul edilmesi için Bacillus

stearothermophilus veya Bacillus subtilis bakteri sporlarında minimum 4 log10 - 6 log10 azalma sağlanması zorunludur. Bunun

kontrolü için belli sayıda Bacillus stearothermophilus veya Bacillus subtilis sporları inoküle edilmiş test stripleri veya benzeri

uygun taşıyıcı, sıcağa dayanıklı ve buhar geçirgenliği olan bir kap içinde atığın ortasına yerleştirilir ve sistem normal şartlarda

çalıştırılır. İşlemin sonunda atığın içinden test mikroorganizmaları alınır; biyolojik indikatörün üreticisi tarafından kılavuzda

tarif edilmiş olan besiyerine ekim yapılır. Bu esnada işleme konmamış en az bir biyolojik indikatör stripi de pozitif kontrol

olarak paralel kültüre alınır ve Bacillus subtilis için 30°C'de, Bacillus stearothermophilus için 55°C'de olmak üzere 48 saat

süreyle inkübasyona bırakılır. Süre sonunda sterilizasyondan çıkan biyolojik indikatörde mikrobiyal üreme olup olmadığı

kontrol edilir ve sonuçları veri kayıt sistemine ilave edilir.

Biyolojik indikatörler kullanılarak uygulanan sterilizasyon geçerlilik testleri, o gün sterilize edilen atık ile birlikte

sterilizatöre konulan biyolojik indikatörlerin incelenmesi suretiyle haftalık olarak yapılır. Sterilizasyondan çıkan sterilize

edilmiş ve evsel atık karakterizasyonu kazanmış atıklar, atık bertaraf sahasında depolanmadan önce sterilizasyon tesisinin

bulunduğu sahanın uygun bir yerinde çevreye zarar vermeyecek şekilde kapalı konteynerler içinde biyolojik indikatör testleri

sonuçlanıncaya kadar muhafaza edilir ve bekletilir. Test sonucu olumlu ise atık depolanmak üzere depolama sahasına

gönderilir. Test sonucu olumsuz ise sistem kontrol edilir ve sterilizasyon işlemi tekrarlanır.

Ayrıca, akredite olmuş bir laboratuvar tarafından altı ayda bir yapılacak testler ile, belediyeler veya yetkilerini

devrettiği kuruluşlarca yapılan sterilizasyon işleminin geçerliliği kontrol edilir. Analiz için gerekli numune, ilgili standart

prosedürlere göre, analizi yapacak laboratuvar tarafından valiliğin gözetiminde alınır ve analiz sonuçları Bakanlığa gönderilir.

Analizler ile ilgili masraflar, tesis işletmecisi tarafından karşılanır.

Sterilizasyon işleminin geçerliliğinin belgelenmesi

Madde 48- Sterilizasyon işleminin başarılı bir şekilde tamamlandığının gösterilmesi amacıyla, her sterilizasyon

yükünün verileri kayıt ve muhafaza edilir. Bu verilerin en az üç yıl süre ile muhafaza edilmesi ve talep edildiğinde yetkili

otoritelerin incelemesine açık tutulması zorunludur. Bu veriler aşağıdakileri ihtiva eder;

a) Sterilizatörün cinsi, seri numarası,

b) Uygulanan sterilizasyon türü,

70

c) Her sterilizasyon devri için sterilizasyon esnasında gerçek zamanlı (real time) olarak kaydedilmiş sıcaklık, basınç,

uygulama süresi gibi parametrik izleme değerleri,

d) Yüklenen atık miktarı,

e) Haftalık olarak yapılan biyolojik indikatör testlerinin karşılaştırmalı sonuçları,

f) Cihazın periyodik bakım-onarım sözleşmesi çerçevesinde üretici veya dağıtıcı firma tarafından yapılmış son altı

aya ait ayar kontrollerine dair belge.

Sterilizasyon tesislerine ön lisans verilmesi

Madde 49- Tıbbi atık sterilizasyon tesisi kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, kuracakları tesisle ilgili her türlü

plan, proje, rapor, teknik veri, açıklamalar ve diğer dokümanlarla birlikte Bakanlığa başvurur.

Bu başvurularda;

a) Çevresel etki değerlendirmesi olumlu belgesi veya çevresel etki değerlendirmesi gerekli değildir kararının,

b) Tesisin kanun, yönetmelik ve diğer hukuki ve teknik düzenlemelerde istenen şartları yerine getirebileceğini

gösterir fizibilite raporunun,

c) Planlanan tesise ait uygulama ölçeğinde her türlü mühendislik proje ve raporlarının,

d) EK-5’de belirtilen bilgi ve belgelerin,

bulunması zorunludur.

Bakanlık projeleri inceler, uygun gördüğü takdirde ön lisans verir. Ancak, ön lisans projeye verildiğinden, ön lisans

ile faaliyete başlanamaz ve hiçbir şekilde atık kabulü yapılamaz.

Sterilizasyon tesislerine lisans verilmesi

Madde 50- Sterilizasyon tesisi kurmak, işletmek ve kontrolünü yapmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler Bakanlıktan

lisans almak zorundadır. Sterilizasyon tesislerine lisans verilmesi aşamasında EK-6’da verilen bilgi ve belgeler talep edilir.

Sterilizasyon tesisinde, birden fazla ünitenin olması halinde, farklı birimler için ayrı ayrı lisans alınır. Birbirini tamamlayan ve

benzer teknoloji kullanan kompleks tesis üniteleri, lisans alma açısından tek ünite sayılır.

Sterilizasyon tesisi işletmecisi Bakanlığa lisans başvurusu yaptığında işletme esnasında bu Yönetmelik esaslarına

uygun olarak çalıştığını belgelemek amacıyla Bakanlıkça belirlenecek bir süre için tesise geçici çalışma izni verilir. Tesis bu

izin süresince Bakanlığın denetimi altında faaliyet gösterir. Bu izin bir yılı geçmeyecek şekilde uygulanır. Tesisin geçici

çalışma izni süresince ön lisansta belirtilen işletme şartlarını sağlayamaması durumunda, durum düzeltilinceye kadar tesisin

faaliyeti durdurulur.

Ön lisans verilen tesisin, projesi ve şartnamesine uygun olarak yapıldığının Bakanlık koordinasyonunda

oluşturulacak komisyonca yerinde tespit edilmesi, işletme planının değerlendirilip uygunluğunun tespit edilmesi ve geçici

çalışma izni süresinde tesisin işletme koşullarını sağlayabildiğine karar verilmesi halinde Bakanlıkça tesise işletme lisansı

verilir. Bu lisans üç yıl süre ile geçerlidir, gerekli durumlarda uzatılabilir veya şartlı verilir. Lisans devredilecek ise Bakanlığa

başvurulur ve idari izinler yenilenir.

Geçici çalışma izni veya işletme lisansı almış olan sterilizasyon tesisleri işletmecileri tesisin işletme koşulları, tesisle

ilgili ölçümler ve mevzuata uygun çalıştığına ilişkin bilgi ve belgeleri içeren raporları Bakanlığın belirleyeceği periyotlarda

Bakanlığa sunmakla yükümlüdür.

Lisans iptali

Madde 51- Bakanlıkça yapılan denetimlerde, tesisin lisansa uygun olarak çalıştırılmadığının, mevzuatta istenen

şartların sağlanmadığının, tesisle ilgili ölçümlerin düzenli olarak yapılmadığının veya kaydedilmediğinin tespit edilmesi

halinde, işletmeciye, tespit edilen aksaklıkların düzeltilmesi için aksaklığın önemine ve kaynağına göre bir ay ile bir yıl

arasında süre verilir. Bu süre sonunda yapılan kontrollerde aksaklığın devam ettiği tespit edilirse tesisin faaliyeti geçici

71 olarak durdurulur. Faaliyeti geçici süre ile durdurulan tesisin süre sonunda yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde

lisansı iptal edilir. Lisansı iptal edilen tesis lisans alabilmek için 50 nci maddeye göre yeniden Bakanlığa başvurur. Lisans

süreci tamamlanana kadar tesis çalışmaz.

Eğitim

Madde 52- Tıbbi atıkların ünite içinde toplanması, taşınması, geçici atık deposuna taşınması ile geçici atık deposu

veya konteynerlerin işletilmesinden sorumlu ünite personeli ile bu atıkların geçici atık depolarından alınarak bertaraf

sahasına taşınmasından sorumlu belediye personeli, bu işlerin hizmet alımı yoluyla yapılması durumunda ise özel temizlik ve

taşıma firmalarının ve personellerinin, tıbbi atıkların toplanması, taşınması, geçici depolanması ve bertaraf sahasına

taşınması aşamalarında uyulacak kurallar ve dikkat edilmesi gereken hususlar, bu atıkların yarattığı sağlık riskleri ve neden

olabilecekleri yaralanma ve hastalıklar ile bir kaza veya yaralanma anında alınacak tedbirleri içeren bir eğitim programına

periyodik olarak tabi tutulması ve bu eğitimin alındığının belgelenmesi zorunludur. Toplama ve taşıma işlemlerinin hizmet

alımı yoluyla yapılması durumlarında, çalışacak personelin bu eğitimi alması ve bunun belgelenmesi gerektiği ilgili ihale

şartnamelerinde belirtilir.

Eğitim ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.

Denetleme

Madde 53- Bu Yönetmelik kapsamına giren bütün faaliyetlerin, bu Yönetmelik ve diğer çevre mevzuatına uygun

olarak yapılıp yapılmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir.

Düzenleme yetkisi

Madde 54- Bakanlık bu Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere her türlü alt düzenlemeyi yapmaya yetkilidir.

Yönetmeliğe aykırılık hali

Madde 55- Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler hakkında 2872 sayılı Çevre Kanununun 15 ve 16 ncı

maddelerinde belirtilen merciler tarafından gerekli işlemler yapılır ve aynı Kanunun 20, 21, 22 ve 24 üncü maddelerinde

belirtilen cezalar verilir.

Yürürlükten kaldırılan mevzuat

Madde 56- 20/5/1993 tarihli ve 21586 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

yürürlükten kaldırılmıştır.

Geçici Madde 1- Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinde belediyeler tarafından işletilmekte olan mevcut tıbbi atık

yakma tesisleri, işletmeye alındıkları tarihte geçerli olan işletme şartlarına göre faaliyetlerini sürdürürler. Ancak bu tesisler,

en geç beş yıl içinde 34 üncü maddede belirtilen şartları sağlayacak şekilde gerekli tedbirleri alırlar.

Geçici Madde 2- Üniteler, 10 uncu maddede öngörülen Ünite İçi Atık Yönetim Planı’nı, bu Yönetmeliğin yayımı

tarihini takip eden altı ay içinde hazırlamak ve uygulamaya geçirmek zorundadır.

Geçici Madde 3- Büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler,

32 nci maddede belirtilen Tıbbi Atık Yönetim Planı’nı, bu Yönetmeliğin yayımı tarihini takip eden altı ay içinde hazırlamak,

uygulamaya geçirmek ve bu planın bir örneğini valiliğe göndermek zorundadırlar.

Geçici Madde 4- Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinde geçici atık deposu olarak konteyner kullanmakta olan en az 20

yataklı üniteler, bu Yönetmeliğin yayımı tarihini takip eden bir yıl içinde 18 inci madde hükmü gereğince geçici atık

depolarını inşa etmekle yükümlüdürler.

Geçici Madde 5- 20’den az yatağa sahip olan üniteler, bu Yönetmeliğin yayımı tarihini takip eden altı ay içinde 21

inci madde hükmü gereğince geçici atık deposu olarak konteyner sistemlerini veya istedikleri takdirde geçici atık depolarını

kurmak zorundadırlar.

Geçici Madde 6- Tıbbi atık taşıma araçları için, bu Yönetmeliğin yayımı tarihini takip eden altı ay içinde tıbbi atık

taşıma lisansı alınması zorunludur.

72

Yürürlük

Madde 57- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.

Yürütme

Madde 58- Bu Yönetmelik hükümlerini Çevre ve Orman Bakanı yürütür.

EK-1

FAALİYETLERİ SONUCU ATIK OLUŞUMUNA NEDEN OLAN

SAĞLIK KURULUŞLARI

a) Büyük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları

1) Üniversite hastaneleri ve klinikleri,

2) Genel maksatlı hastaneler ve klinikleri,

3) Doğum hastaneleri ve klinikleri,

4) Askeri hastaneler ve klinikleri.

b) Orta Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları

1) Sağlık merkezleri, tıp merkezleri, dispanserler,

2) Ayakta tedavi merkezleri,

3) Morglar ve otopsi merkezleri,

4) Hayvanlar üzerinde araştırma ve deneyler yapan kuruluşlar,

5) Bakımevleri ve huzurevleri,

6) Tıbbi ve biyomedikal laboratuarlar,

7) Hayvan hastaneleri,

8) Kan bankaları ve transfüzyon merkezleri,

9) Acil yardım ve ilk yardım merkezleri,

10) Diyaliz merkezleri,

11) Rehabilitasyon merkezleri,

12) Biyoteknoloji laboratuvarları ve enstitüleri,

13) Tıbbi araştırma merkezleri.

73

c) Küçük Miktarda Atık Üreten Sağlık Kuruluşları

1) Sağlık hizmeti verilen diğer üniteler (doktor muayenehaneleri, diş ve ağız sağlığı muayenehaneleri ve benzerleri),

2) Veteriner muayenehaneleri,

3) Akapunktur merkezleri,

4) Fizik tedavi merkezleri,

5) Evde yapılan tedavi ve hemşire hizmetleri,

6) Güzellik, kulak delme ve dövme merkezleri,

7) Eczaneler,

8) Ambulans hizmetleri,

9) Hayvanat bahçeleri.

74

EK-2

SAĞLIK KURULUŞLARINDAN KAYNAKLANAN ATIKLARIN SINIFLANDIRILMASI

EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR

(20 03* ve 15 01*)

TIBBİ ATIKLAR

(18 01* ve 18 02*)

TEHLİKELİ ATIKLAR RADYOAKTİF

ATIKLAR

A: Genel Atıklar

20 03 01*

B:Ambalaj Atıkları

15 01 01*,15 01 02*

15 01 04*,15 01 05*,

15 01 06*,15 01 07*,

C: Enfeksiyöz Atıklar

18 01 03* ve 18 02 02*

D: Patolojik Atıklar

18 01 02*

E: Kesici Delici Atıklar

18 01 01* ve 18 02 01*

F: Tehlikeli Atıklar

18 01 06*, 18 01 08*,

18 01 10*, 18 02 05*,

18 02 07*

G: Radyoaktif

Atıklar

Sağlıklı insanların

bulunduğu

kısımlar, hasta

olmayanların

muayene edildiği

bölümler, ilk

yardım alanları,

idari birimler,

temizlik hizmetleri,

mutfaklar, ambar

ve atölyelerden

gelen atıklar:

B, C, D, E, F ve G

gruplarında

anılanlar hariç,

tıbbi

merkezlerden

kaynaklanan tüm

atıklar.

Tüm idari birimler,

mutfak, ambar,

atölye v.s den

kaynaklanan tekrar

kullanılabilir, geri

kazanılabilir atıklar:

- kağıt

- karton

- mukavva

- plastik

- cam

- metal v.b.

Enfeksiyöz ajanların yayılımını

önlemek için taşınması ve

imhası özel uygulama gerektiren

atıklar:

Başlıca kaynakları;

I. Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları

- Kültür ve stoklar

- İnfeksiyöz vücut sıvıları

- Serolojik atıklar

- Diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipet, petri v.b)

II. Kan kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler

III. Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven v.b)

IV. Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar)

V. Karantina atıkları

Anatomik atık dokular,

organ ve vücut parçaları

ile ameliyat, otopsi v.b.

tıbbi müdahale

esnasında ortaya çıkan

vücut sıvıları:

- Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar)

- Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri

Batma, delme sıyrık ve

yaralanmalara neden

olabilecek atıklar:

- enjektör iğnesi,

- iğne içeren diğer kesiciler

- bistüri

- lam-lamel

- cam pastör pipeti

- kırılmış diğer cam v.b

Fiziksel veya

kimyasal

özelliklerinden

dolayı ya da yasal

nedenler dolayısı

ile özel işleme tabi

olacak atıklar

- Tehlikeli kimyasallar

- Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar

- Amalgam atıkları

- Genotoksik ve sitotoksik atıklar

- Farmasötik atıklar

- Ağır metal içeren atıklar

- Basınçlı kaplar

Türkiye Atom

Enerjisi

Kurumu

mevzuatı

hükümlerine

göre toplanıp

uzaklaştırılır.

75

VI. Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri,

VII. Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler

*Avrupa Birliği Avrupa Atık Katalogu Kod Numaraları

76

EK-3

ULUSLAR ARASI BİYOTEHLİKE AMBLEMİ

TIBBİ ATIK KAPLARI, TAŞIMA ARAÇLARI, GEÇİCİ DEPOLAMA BİRİMLERİ VE DİĞER İLGİLİ MALZEME VE ARAÇTA

BULUNMASI GEREKEN AMBLEM ÖRNEĞİ

77

EK-4

TIBBİ ATIKLARIN TAŞINMASI AMACIYLA

VALİLİKLERE YAPILACAK LİSANS BAŞVURULARINDA İSTENECEK

BİLGİ VE BELGELER

a) Araç lisansı için valiliklere yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktır.

1) Aracın ait olduğu kurum/kuruluşun adı, adresi ve telefon numarası,

2) Aracın tipi,

3) Plaka numarası ve şasi numarası,

4) Araç sahibinin adı, iş adresi ve telefon numarası,

5) Taşınacak atıkların fiziksel ve kimyasal özelliği, kaza anında insan ve çevre sağlığına olabilecek olumsuz etkilerin

en aza indirilmesi için alınacak tedbirler,

6) Olabilecek kazalara karşı ilk müdahale ve ilk yardımda kullanılacak malzemeler,

7) Her bir aracın bu Yönetmeliğin 28 inci maddesinde belirtilen teknik özelliklere sahip olduğunu gösteren teknik

rapor

8) Her bir araç için Türk Standartları Enstitüsü tarafından 22/10/1976 tarihli ve 15742 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Karayollarında Taşınması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde atığın bulunduğu tehlike

grubuna göre aracın sahip olması gereken donanımlara ve özelliklerine sahip olduğunu gösterir Uygunluk Belgesi.

b) Aracın bağlı olduğu kurum/kuruluşun lisanslandırılması için valiliklere yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve

belgeler bulundurulacaktır.

1) Kurum/kuruluşun adı, adresi, telefon numarası,

2) Sahibinin / sahiplerinin adı, adresi, telefon numarası,

3) Araç sayısı,

4) Lisans alacak araçların plakaları,

5) Yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlardan alınan tehlikeli madde taşıyan araç sürücüleri için verilen sürücü eğitim

sertifikası,

6) Taşınacak atıkların, Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmeliğe göre tehlikeli grup

numarası.

78

EK-5

STERLİZASYON TESİSLERİNE ÖN LİSANS ALINMASI İÇİN

YAPILACAK BAŞVURULARDA BULUNMASI GEREKLİ

BİLGİ VE DOKÜMANLAR

a) BAŞVURU DİLEKÇESİ

b) TESİS HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1) Tesisin Adı :

2) Adresi (Mah., Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) :

3) Telefonu :

4) Faksı :

5) Elektronik posta adresi :

6)İşyeri Vergi Kimlik No :

7) Tesis sahibinin / ortaklarının

Adı, Soyadı :

Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) :

Telefonu :

Faksı :

Elektronik posta adresi :

8) Tesis işletmecisinin

Adı, Soyadı :

Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) :

Telefonu :

Faksı :

Elektronik posta adresi :

9) Başvuru raporunu hazırlayan kişi/kuruluşun

Adı, Soyadı (veya unvanı) :

Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl) :

Telefonu :

79

Faksı :

Elektronik posta adresi :

10) Diğer Bilgiler

Tesisin işletmeye açılma muhtemel tarihi :

Tesiste çalışacak personelin sayısı ve görevleri :

Tesisin çalışma saatleri (günlük, aylık, yıllık) :

Ekipman listesi :

Sosyal tesisler (yemekhane, yatakhane, soyunma odası, tuvalet, lavabo, banyo-duş, revir ve benzeri) :

c) FAALİYETE İLİŞKİN BİLGİLER

1) Kurulması istenen tesisin insan, hayvan, toprak, bitki, su, hava, iklim, bitki örtüsü ve kültür yapısına temel etkileri

verilecektir.

2) Tesisin Yüzölçümü

Kapalı alan : ............................ m²,

Açık alan : ............................ m²,

Toplam : .............................m².

3) Tesisin Kapasitesi

Kurulu Kapasite : ............................kg/saat, kg/gün, ton/yıl,

Fiili Kapasite : ............................kg/saat, kg/gün, ton/yıl.

4) Sterilizatörün, mekanik güvenlik (yüksek kabin içi basınç, sıcaklığa dayanıklılık ve benzeri.) ve sterilizasyon performansı

açısından uluslar arası kabul edilmiş standartlara (ISO, CE ve benzeri) uygunluğu.

5) Proses akım şeması ve teknolojisi.

Tıbbi atığın kabulünden başlayarak, her bir ünitede uygulanacak işlemlerin ayrıntılı açıklaması, gerekli şema, formül ve

şekiller.

6) Sterilizasyon verimi.

7) Tıbbi atığın temin edileceği yerler

8) Tesiste kullanılacak kimyasal maddelerin isimleri, miktarı (ton/yıl) ve depolama şekilleri

9) Tıbbi atığın işleme alınmadan önce bekletileceği konteynerlerin/depoların özellikleri

10) Sterilizasyon işleminden çıkacak tıbbi atıkların bileşimi ve nasıl bertaraf edilecekleri.

80

d) ÇEVRESEL TEDBİRLER

(16/12/2003 tarihli ve 25318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne tabi olmayan

tesisler bu bilgileri temin edecektir.)

1) Su Kirliliği;

Tesiste kullanım suyu ve proses suyunun nereden temin edileceği ve su tüketim miktarı

Kuyu suyu,

Şebeke suyu,

Diğer.

Proses suyunda bulunabilecek kirleticiler ve alınacak önlemler,

Kullanım suyu ve proses suyunun deşarj yerleri,

Yağmur suyunun toplanmasına ilişkin alınan önlemler.

2) Hava Kirliliği;

Tesiste kullanılacak yakıt türleri ve miktarları,

Tesiste hava kirliliğine neden olabilecek ünitelerin isimleri, kapasiteleri ve her bir ünitenin baca sayısı,

Toz kaynakları ve alınacak önlemler.

3) Gürültü Kirliliği;

Gürültü kaynakları,

Alınacak önlemler.

4) Toprak Kirliliği;

Toprak kirliliğini önlemek amacıyla alınacak tedbirler.

5) Koku Kirliliği;

Koku kirliliğini önlemek amacıyla alınacak tedbirler.

6) Tesiste Alınan Güvenlik Önlemleri;

Yangın,

İşçi Güvenliği,

İlk yardım,

Diğer.

Başvuru Sahibi

Tarih, İsim, İmza

81

Not: Müracaat dosyasında bulunan tüm evraklar imzalı ve kaşeli olacaktır.

EK-6

STERİLİZASYON TESİSLERİNE LİSANS VERİLMESİNDE İSTENECEK

82

BİLGİ VE BELGELER

a) Ön Lisans Belgesi,

b) Tesisin, projesi ve şartnamesine uygun olarak yapıldığını gösterir rapor,

c) Tıbbi atığın temin edildiği sağlık kuruluşları, bunların adresleri, telefon ve faks numaraları ve sorumlu kişiler,

d) Emisyon İzin Belgesi, Deşarj İzin Belgesi,

e) Tesise tıbbi atık getiren araçların taşıma lisansı belgelerinin örnekleri,

f) Tesisten kaynaklanan proses atıklarının türleri, nitelikleri (tehlikeli, tehlikesiz, inert), miktarları ve bu atıkların ne şekilde

bertaraf edildikleri,

g) Diğer Belgeler;

1) GSM Ruhsatı,

2) Vergi Dairesi ve Numarası,

3) İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı,

4) Ticaret Sicil Gazetesi Örneği,

5) İmza Sirküleri,

6) Kapasite Raporu,

7) Sanayi Sicil Belgesi,

8) İşletme Belgesi (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından alınmış).

Başvuru Sahibi

Tarih, İsim, İmza

Not: Müracaat dosyasında bulunan tüm evraklar imzalı ve kaşeli olacaktır.

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

KAYNAKÇA

PEHLİVANLIİ Erol. Özler, Ali. Dünya Sağlık Örgütü Sağlığın Tanımı, Çevre Dergisi (S.Ü. Eğitim Fak. Kimya Ana Bilim Dalı) Konya, Çevre Dergisi

Amerikan Toplum Ağız Diş Sağlığı Kurulu. The American Board of Dental Public Health

Langan D. C.. Fan P.L.Hoos A.A. The use of mercury in dentistry Jada 115,867-880 (1987)

Consumer Reports, ‘’The mercury scare’’, 53 (1)150-152 (1986)

Greener E.h. Amalgam yesterday, today and tomorrow oper’’ Dent, 4,24-35(1979)

Holland R.I, Jorgensen R.B. Ekstrand J., ‘’Strengtand creep of dental amalgam’’, 3 Prost Dent 54 (2). 189 (1985)

Hunt P.R., Amalgam vs composite, Jada 107, 384-386(1993)

Jone D.W.Sutow E.J., Surveof mercury/apour in dental officiein Atlantic Canada’’, J. Canad Dent Assn6, 378 (1983)

Çolak Ş.. ’’Amalgam Dünü ve Bugünü’’., A.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Der., 16 (3). 533-538(1989)

Vimy J.M. Lorssch cider F.L. Intra-oralair mercury relasedfi’Om dental Amalgam’’. İ.Dent. Res., 65(12).1415-1419(1986)

Vimy J.M. Lutf a.j. Lorssch eider F.L., ‘’Estimation of body burden from dental amalgam’’, J. Dnet Res., 65(12). 1415-1419 (1986)

Okabe T., Ferracane J., Coper C. ‘’Dissulotion of mercury from amalgam into saline solution’’!. Dem. Res., 66(1), 33-37 (1987).

Mackeri S.R.’’Faktors affectingestimation of dental amalgam mecrury exposure’’, J.Dent Res., 66(12), 1775-1780 (1987)

https://www.ekoloji.com.tr/resimler/8-6.pdf

Bild der Wissenschaft., 13(13 April-1992)

http://dent.ege.edu.tr/yayinlarimiz/bitirme_tezleri/pdf/779.pdf

Ulukapı H.,/Ulukapı I., Amalgam Toksikolojisi, 1991 8 (87)

Saxe SR, Wekstein MW,Kryscio RJ, Henry RG, Cornett CR, Snowdon DA, Grant FT, Schmitt fa, Donegan SJ, Wekstein DR, Ehmann WD. Alzheimer’s disease, dental amalgam and mercury. J Am Dent Assoc 1999 130(2):191-19

http://edergi.sdu.edu.tr/index.php/sdutfd/article/viewFile/1206/1330

96

Süleyman Demirel Üniversitesi, Tıp Fakültesi Dergisi 2007:14(3)52-61

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/

Doğal Hayat Polikliniği internet sitesi amalgam dolguları hakkındaki yayınlar

Erdilek N., Leblebicioğlu E.A., Amalgam Dolguların kondansasyon ve söküm işlemleri sırasında ortama geçen civa miktarları Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, Uzun süreli Oranda Civa Alımında, Dental Personelde Görülebilecek Semptomlar

http://saglik.bugun.com.tr/saglikta-amalgam-devrimi-haberi/174332

Bugün 03.11.2011 Tarihli Gazetesi

http://www.hurriyet.com.tr/yasasinhayat/13271044.asp

22 Aralık 2009 tarihinde Hürriyet Gazetesi

http://www.saniterforum.com/showthread.php?p=2270&langid=1

18.05.2011 Saniter Bilimsel Platform internet sitesinde yayınlanan haberde Ağır Metal Tehlikesi ile ilgili Avrupa Parlamentosundan Raporu

Doğal Hayat Hastalarından Gelen Mektuplar

http://dogalhayat.com.tr/amalgam-dolgu-ve-civa-tehlikesi/hastalarimizin-amalgam/

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.9145&sourceXmlSearch=&MevzuatIliski=0