Embed Size (px)
Citation preview
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
ELEKTRONİK SEKTÖRÜNDE E ATIK VE
FARKINDALIĞININ TESPİTİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA
Özden ÜLGEN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Sonay Zeki AYDIN
ISPARTA - 2017
iv
TEŞEKKÜRLER
Bu çalışmada her daim yanımda olan, maddî ve manevî olarak her türlü
destek sağlayan her daim bana güvenen ve benden emin olan sevgili eşim Osman
Onur Ülgen ve biricik kızlarıma,her türlü maddi manevi desteklerini esirgemeyerek
bana her daim güvenen annem ve babam, varlığına her zaman şükrettiğim ikinci
annem Adalet Acar’a, akademik kariyer düşünmeme sebep olan kıymetli dayım
Prof.Dr. Nuri Özek’e, bana yardım ve desteklerini eksik etmeyen tezimin her
safhasında tecrübeleri ile bana yol gösteren sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Sonay Zeki
Aydın’a, çalışmamın araştırma ve analizlerinde desteğini eksik etmeyen tüm
arkadaşlarıma, sayın hocalarıma teşekkürü bir borç bilirim.
Özden ÜLGEN
v
Özden ÜLGEN
ELEKTRONİK SEKTÖRÜNDE ELEKTRONİK ATIK VEFARKINDALIĞININ TESPİTİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA
Yüksek Lisans TeziIsparta-2017
ÖZET
2000’li yılların başlayan teknoloji alanındaki devasa gelişimler elektrikli ve
elektronik cihazlar günlük hayatımızın vazgeçilmezi haline getirmiştir. Bu gelişime
paralel olarak her geçen gün daha çok yeni ürün ve yeni modeller piyasaya yerini
alıp, tüketimi arttırmaktadırlar. Her geçen gün artan elektrikli ve elektronik ürünlerle
beraber bu ürünlerin atıkları da artmaktadır ve ömrü dolan elektrikli ve elektronik
cihazların ne olduğu hakkında ise pek çok kişinin bir fikri bulunmamaktadır. Sonuçta
insanlık bugün elektronik atık adı verilen yeni bir çöp türü ile karşı karşıyadır. Bu tez
çalışmasında bu elektronik atıklara dair olarak, elektronik sektörü, sektöre hizmet
eden lojistik ve tersine lojistik çalışmaları ile elektronik atıklar ele alınarak,
Süleyman Demirel Üniversitesi mühendislik fakültelerinde okuyan öğrencilerin
elektronik atıklar hakkında bilinç düzeyleri ele alınmıştır. Çalışma sonucunda:
çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu E-Atıklar konusunda bilgi sahibi
olmadıkları, kullanım ömrü tamamlanmasına karşın e-atıklarını muhafaza ettiklerini,
geri dönüşüm ya da elektronik atık konusunda alınacak vergilere karşı olduklarını,
Türkiye’de ve Isparta’da elektronik atık probleminin olduğunu ve bunun için yeterli
resmi gayrı resmi bilinçlendirme ve geri dönüşüm çalışması yapılmadığını,
belirtmişlerdir. Ayrıca çalışma sonucunda katılımcıların, elektronik atıkların
ekonomik olarak değerlendirilebilir olarak gördüklerini ve bu konuda daha çok
çalışma yapılması gerektiğini düşündüklerini belirtmişlerdir. Çalışmaya katılanların
büyük çoğunluğu elektronik atıkların hem çevre hem de insan sağlığı açısından
zararlı olacağını düşünmektedirler ve bireysel olarak elektronik atıkların
ayrıştırılamayacağını ya da değerlendirilemeyeceğini belirtmişlerdir.
Anahtar Sözcükler: E-atık, e-atık farkındalığı, geri dönüşüm, ayrıştırma,
lojistik, tersine lojistik, elektronik sektörü.
vi
Özden ÜLGEN
A SURVEY AIMED TO DETERMINATION OF AWARENESS OF ELECTRONİC WASTE IN ELECTRONICS INDUSTRY
Master's Thesis Isparta-2017
ABSTRACT
With the enormous improvements in the field of technology, which started in
the 2000's, electrical and electronic devices have become indispensable for our
everyday life. In parallel with these improvements, a lot more new products attain a
place in the market day by day, and this increases the consumption. With the
increasing number of electrical and electronic products, the wastes of electrical and
electronic equipments are also increasing. Also, many people have no idea what are
the electrical and electronic equipments which are out of date. Eventually, mankind
today is faced with a new kind of garbage called electronic waste. In this study, as to
these electronic wastes; electronic sector, logistics serving to the sector, reverse
logistic studies and electronic wastes are discussed. The level of awareness of
electronic waste by students who are studying at engineering faculties of Süleyman
Demirel University has been discussed. At the end of the study, the most of the
participants stated that they are not informed of e-wastes; they are keeping their e-
wastes even though the gadgets are out of use; they are opposed to tax on recycling
or electronic waste; there is an electronic waste problem in Turkey and in Isparta and
there is not enough formal and informal awareness and recycling practices. At the
end of the study, the participants also stated that they think electronic wastes can be
evaluated economically, and there should be more studies about this subject as well.
Many of the participants think that e-wastes are harmful for both environment and
human health and they also state that electronic wastes can not be decomposed or
evaluated on an individual basis.
Key Words: E-waste, awareness of e-waste, recycling, decomposing,
logistics, reverse logistics, electronic sector.
vii
İÇİNDEKİLER
YEMİN METNİ .............................................................................................. iii TEŞEKKÜRLER ............................................................................................ iv ÖZET ................................................................................................................ v ABSTRACT .................................................................................................... vi İÇİNDEKİLER............................................................................................... vii ŞEKİLLER DİZİNİ ......................................................................................... ix TABLOLAR DİZİNİ ....................................................................................... x KISATMALAR ............................................................................................. xiv GİRİŞ ............................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM ELEKTRONİK SEKTÖRÜ
1.1. Elektronik Sektörü ................................................................................. 3 1.1.1. Elektronik Sektörü Ve Alt Sektörler .............................................. 4
1.1.1.1. Bileşenler Alt Sektörü ............................................................. 4 1.1.1.2. Tüketici Elektroniği Alt Sektörü ............................................. 5 1.1.1.3. Telekomünikasyon Cihazları Alt Sektörü ............................... 6 1.1.1.4. Bilgisayar Cihazları Alt Sektörü ............................................. 6 1.1.1.5. Profesyonel ve Endüstriyel Cihazlar Alt Sektörü.................... 8 1.1.1.6.Savunma (Askeri) Elektroniği Alt Sektörü .............................. 9
1.1.2. Beyaz Eşya ve Küçük Ev Aletleri Sektörü..................................... 9 1.1.3. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörü ......................................... 11
1.2. Elektronik Sektörünün Global Görünümü .......................................... 12 1.2.1. Sektörün Dünyadaki Durumu....................................................... 12 1.2.2. Sektörün Türkiye’deki Durumu ................................................... 13
İKİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK ve TERSİNE LOJİSTİK
2.1. Lojistik ................................................................................................ 16 2.1.1. Lojistik Kavramı ve Kapsamı ...................................................... 16 2.1.2. Lojistik Yönetimi ......................................................................... 18 2.1.3. Lojistik Yönetimi Tarihsel Gelişimi ............................................ 19
2.1.3.1. Doğuş Aşaması(1950 ve Öncesi) .......................................... 20 2.1.3.2. Kuruluş aşaması(1950-1960) ................................................ 21 2.1.3.3. Kurumsallaşma ve İtibar Kazanımı (1960-1970) .................. 21 2.1.3.4. Önceliklerin ve Modellerin Değişimi (1970-1980) ............... 22 2.1.3.5. Ekonomik ve Teknik Değişimin Yeni Çağı(1980-Günümüz)
.............................................................................................. 22 2.1.4. Lojistik Yönetimi Faaliyetleri ...................................................... 24
2.1.4.1. Talep ve Sipariş Yönetimi ..................................................... 24 2.1.4.2. Depolama .............................................................................. 24 2.1.4.3. Stok Yönetimi ....................................................................... 25 2.1.4.4. Malzeme Nakli ...................................................................... 25 2.1.4.5. Ambalajlama ......................................................................... 26 2.1.4.6. Sevkiyat ve Dağıtım .............................................................. 27
2.2. Tersine Lojistik ................................................................................... 28
viii
2.2.1. Tersine Lojistik Kavramı ve Kapsamı ......................................... 28 2.2.2. Tersine Lojistik Terminolojisi ...................................................... 29 2.2.3. Tersine Lojistik-Ürün Geri Kazanım Süreçleri ............................ 30 2.2.4. Tersine Lojistik Kavramının Gelişimi.......................................... 32 2.2.5. Tersine Lojistiğin Önemi ............................................................. 33 2.2.6. Tersine Lojistiğin Uygulanma Nedenleri ..................................... 34 2.2.7. Tersine Lojistik Genel Özellikleri ................................................ 36 2.2.8. Tersine Lojistik Bileşenleri .......................................................... 37 2.2.9. Tersine Lojistik Akış Ürünleri ..................................................... 38 2.2.10. Tersine Lojistik ve İleri Lojistiğin Karşılaştırılması .................. 39 2.2.11. Tersine Lojistikte Kullanım Alanları ......................................... 40 2.2.12. Tersine Lojistik Uygulamalarını Zorlaştıran Etkenler ............... 41
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ELEKTRONİK SEKTÖRÜNDE TERSİNE LOJİSTİK 3.1. Elektronik Atık Tanımı ....................................................................... 44 3.2. Elektronik Ekipmanların Tarihsel Süreci ............................................ 45 3.3. Elektronik Atıkların Önemi ................................................................. 47 3.4. Elektronik Atıkların Ekonomik Değeri ............................................... 49 3.5. Elektronik Atıkların Geri Dönüşümü, Bertaraftı Ve Ekonomik Değeri
............................................................................................................ 50 3.6. Elektrikli ve Elektronik Atıklardan Kaynaklanan Çevre Sorunları..... 52 3.7. Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipman Bileşimi ve İçerdiği Tehlikeli
Maddeler ............................................................................................. 54
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK
FAKÜLTESİNDE ELEKTRONİK SEKTÖRÜNDE ELEKTRONİK ATIK VE FARKINDALIĞININ TESPİTİ
4.1. Konu ve Amaç ..................................................................................... 57 4.2. Ana Kütle ve Örneklem ....................................................................... 58 4.3. Veri ve Bilgi Toplama Aracı ve Analizi ............................................. 59 4.4. Güvenilirlik Testi ................................................................................ 60 4.5. Bulgular ............................................................................................... 60
4.5.1. Ankete Katılan İlişkin Demografik Bilgiler ................................. 60 3.2.2. E-Atıklar Hakkında Ankete Katıların Cevaplarının Analizi ........ 63
SONUÇ ve ÖNERİLER ............................................................................... 103 KAYNAKÇA ............................................................................................... 105 EKLER ......................................................................................................... 116
EK-1 “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?” Değişkeni İçin Bölümlere Göre Frekans Dağılımı ........................... 116
EK-2 Anket Formu ................................................................................... 119 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................. 122
ix
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1. Türk Elektronik Sektörünün Yıllara Göre Üretim ve Dış Ticaret
İstatistikleri (Milyar USD) .......................................................... 14
Şekil 1.2.Elektronik Sektörü İhracatın İthalatı Karşılama Oranları ............... 15
Şekil 2.1. Tersine lojistik-ürün geri kazanım süreçleri .................................. 31
Şekil 2.2. Tersine lojistikte aktörler ............................................................... 38
x
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1.1. Büro Makineleri ve Haberleşme Cihazları Sektöründe Başlıca İhracatçı Ülkeler ........................................................................ 13
Tablo 2.1. İleri lojistikle tersine lojistik arasındaki farklar ............................ 40 Tablo 3.1. Elektronik atıklarda yer alan zararlı materyaller........................... 48 Tablo 3.2. Elektronik atıklarda yer alan zararlı bileşenler ............................. 49 Tablo 4.1. Çalışmaya Katılanların Bölümlere Göre Dağılımı ....................... 59 Tablo 4.2. Demografik Bilgiler ...................................................................... 61 Tablo 4.3. “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” Değişkeni İçin Frekans
Dağılımı .................................................................................... 63 Tablo 4.4. Bölümlere Göre “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” Değişkeni
İçin Frekans Dağılımı................................................................ 64 Tablo 4.5. Bölümlere Göre “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” Değişkeni
İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ......................... 65 Tablo 4.6. “Evinizde İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız
Var Mı?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .............................. 65 Tablo 4.7. Bölümlere Göre “Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan)
elektronik eşyanız var mı?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı . 66 Tablo 4.8. Bölümlere Göre “Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan)
elektronik eşyanız var mı?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................. 67
Tablo 4.9. “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız Varsa İsmini Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ................. 67
Tablo 4.10. Bölümlere Göre “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız Varsa İsmini Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................................................................... 68
Tablo 4.11. Bölümlere Göre “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız Varsa İsmini Belirtiniz” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................. 69
Tablo 4.12. “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .......... 70
Tablo 4.13. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ....................................................................... 71
Tablo 4.14. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................ 71
Tablo 4.15. “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.) Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor Mu?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................... 72
Tablo 4.16. Bölümlere Göre “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.) Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor Mu?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .... 73
Tablo 4.17. Bölümlere Göre “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.) Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor Mu?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................. 73
xi
Tablo 4.18. “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı (%) ....................................... 74
Tablo 4.19. Bölümlere Göre “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ............... 76
Tablo 4.20. Bölümlere Göre “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) .......................................................................... 77
Tablo 4.21. “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme Sebebinizi Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı........... 77
Tablo 4.22. Bölümlere Göre “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme Sebebinizi Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................................................................... 78
Tablo 4.23. Bölümlere Göre “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme Sebebinizi Belirtiniz” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................. 79
Tablo 4.24. “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor Mu?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .............................................. 79
Tablo 4.25. Bölümlere Göre “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor Mu” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ............... 80
Tablo 4.26. Bölümlere Göre “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor Mu?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) .......................................................................... 81
Tablo 4.27. “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................................................................... 81
Tablo 4.28. Bölümlere Göre “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı................................................................ 82
Tablo 4.29. Bölümlere Göre “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri(One-Way ANOVA) .......................... 83
Tablo 4.30. “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi Kurulursa Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ................. 83
Tablo 4.31. Bölümlere Göre “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi Kurulursa Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................................................................... 84
Tablo 4.32. Bölümlere Göre “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi Kurulursa Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri(One-Way ANOVA) .................................................. 85
Tablo 4.33. “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ............................ 85
Tablo 4.34. Bölümlere Göre “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .... 86
Tablo 4.35. Bölümlere Göre “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri(One-Way ANOVA) .................................................. 86
Tablo 4.36. “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı Sağlar” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .............................................. 87
Tablo 4.37. Bölümlere Göre “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı Sağlar” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ....................... 88
xii
Tablo 4.38. Bölümlere Göre “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı Sağlar” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................................... 88
Tablo 4.39. “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına Zararları Vardır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ................................. 89
Tablo 4.40. Bölümlere Göre “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına Zararları Vardır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .. 89
Tablo 4.41. Bölümlere Göre “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına Zararları Vardır” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................. 90
Tablo 4.42. “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı................................................................ 91
Tablo 4.43. Bölümlere Göre “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ..................... 91
Tablo 4.44. Bölümlere Göre “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................................... 92
Tablo 4.45. “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................................................................... 92
Tablo 4.46. Bölümlere Göre “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .............................................. 93
Tablo 4.47. Bölümlere Göre “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ....... 93
Tablo 4.48. “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ........................... 94
Tablo 4.49. Bölümlere Göre “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .......... 94
Tablo 4.50. Bölümlere Göre “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu Biliyorum” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) .......................................................................... 95
Tablo 4.51. “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ....................................................................... 95
Tablo 4.52. Bölümlere Göre “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .............................................. 96
Tablo 4.53. Bölümlere Göre “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ....... 97
Tablo 4.54. “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi Kabul Ederim” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ................................ 97
Tablo 4.55. Bölümlere Göre “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi Kabul Ederim” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ...... 98
Tablo 4.56. Bölümlere Göre “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi Kabul Ederim” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................. 99
Tablo 4.57. “Çevreyi Koruma ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi Veririm” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .............................................. 99
xiii
Tablo 4.58. Bölümlere Göre “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi Veririm” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı ................... 100
Tablo 4.59. Bölümlere Göre “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi Veririm” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ................................................................................. 100
Tablo 4.60. “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne Yapılması Gerektiğini Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı .................................................................................. 101
Tablo 4.61. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne Yapılması Gerektiğini Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı.............................................................. 101
Tablo 4.62. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne Yapılması Gerektiğini Biliyorum” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA) ....................... 102
xiv
KISATMALAR
a.g.e. adı geçen esera.g.m. adı geçen makalea.g.r. adı geçen rapora.g.t. adı geçen teza.g.y. adı geçen yayına.g.s. adı geçen sayıA.Ş. Anonim ŞirketiAB Avrupa BirliğiABD Amerika Birleşik DevletleriAR-GE araştırma geliştirmeBAN The Basel Action Network CD compact disc DPT Devlet Planlama TeşkilatıDVD Digital Versatile Disc Ed. editörLCD Liquid Crystal Display p. page RoHS Restriction of the Use of certain Hazardous Substances s. sayfa ss. sayfa sayısıTL Türk LirasıTMMOB Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları BirliğiTV televizyon TZY Tedarik Zinciri YönetimiUSD United States Dollars vd. ve diğerleriWEEE Waste Electrical and Electronic Equipment WTO Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization)% Yüzde
1
GİRİŞ
Elektronik cihazların üretimi günümüzde hızla büyüyen bir sektör ve en geniş
alanlı endüstriyel kollardan birisidir. Bu büyüme ve gelişme beraberinde e-atıkların
da her geçen gün daha da artmasına neden olmaktadır1. Modern yaşamın
sürdürülebilmesi için zaruri bir hal almış bu ürünler için, tam anlamı ile
sürdürülebilirliği tespit edilmemiştir. Nitekim elektrikli ve elektronik araçlar, sürekli
gelişme süreci içinde olmaları ve her yeni nesil üründe maliyetlerin düşmesi ile
karakterize edilmektedirler. Bu özellikleri ile her geçen gün kitlesel olarak tüketimi
artan elektronik araçların kullanım süreleri de aynı zamanda kısalmaktadır.
Günümüzde e-atıkları sanayileşmiş dünyanın en hızlı büyüyen atık kollarından biri
haline getirmiştir2. Özellikle hemen hemen her bireyin sahip olduğu cep telefonları
gibi yüksek moda trendine sahip ancak kullanım ömürlerinin kısa oluşu, daha yüksek
ve daha yeni modellerin çok hızlı üretilmesi, bu ürünlerin tüketim oranlarının yüksek
olmasında önemli bir unsurdur. Ancak bilgi teknolojilerinin göz kamaştırıcı
yükselişinin derinliklerinde karanlık bir taraf da bulunmaktadır3. E-atıklar dünyada
istenilen düzeyde geri dönüştürülememektedirler. Bu yüzden dünya çapında büyük
bir kaynak israfına neden olmuş ve dikkat çekici bir çevre sorunu olmuştur. Gelişmiş
ülkelerde bu anlamda geri dönüşümün kontrol edilebilir bir hal alması için çalışmalar
yapılmaktadır. Avrupa komisyonu “Waste Electrical and Electronic
Equipment(WEEE) (Atık Elektrik Elektronik Cihazları)” yönergesi ile e-atıkların
geri dönüşümünü zorunlu hale getirirken, “Restriction of the Use of certain
Hazardous Substances (RoHS) (Bazı zararlı maddelerin kullanımının
sınırlandırılması) yönergesi ile de elektrikli ve elektronik cihazların üretim sürecinde
belirli maddelerin kullanımını kısıtlamıştır. Türkiye’de de bu yönergelere uyumlu
1 Babu, B.R., Parande, A.K., Basha, C.A., 2007. Electrical and Electronic Waste: A Global
Environmental Problem, Waste Management & Research, 4(25), p. 309(pp. 307-318). 2 Toprak, A.O., vd., 2013. Elektrikli ve Elektronik Atıkların Geri Dönüşümünde Tüketici
Davranışları: İstanbul Örneği, International Conference On Eurasian Economies 2013, SESSION 5D: Enerji ve Tabii Kaynaklar, s. 1018(ss. 1018-1026), http://avekon.org/papers/701.pdf (08.03.20174)
3 Puckett, J., etc., 2002. Exporting Harm:The High-Tech Trashing of Asia., Ed. Puckett, J., Smith, T., H-2 Jungpura Extension, The Basel Action Network (BAN) The Basel Action Network, Silicon Valley T alley Toxics Coalition, Ground Floor New Delhi, India, p. 18-21, http://svtc.org/wp-content/uploads/technotrash.pdf (14.02.2017)
2
yasal düzenlemeler gerçekleştirilmektedir4. Bu yönergelerin uygulanması için ise
birçok değişkenin var olması gerekmektedir. Bunlardan en önemlilerini yapısal
anlamda merkezi ve yerel yönetimlerin işbirliği ve etkinliği, e-atık geri dönüşümü
için gerekli alt yapı ve teknik yeterlilik, sanayileşme düzeyi ve sosyal ve kültürel
yapıda geri dönüşüm kültürünün yaygınlığı ve çevre bilinci oluşturmaktadır5.
Türkiye’de tüketicilerin e-atık geri dönüşümü ile ilgili bilgi ve bilinçlilik düzeyleri
sınırlıdır. Devlet bazında yapılan çalışmaların azlığı, elektronik geri dönüşüm
tesislerinin ve e-atık endüstrisinin sınırlarının dar olması, bilinçlendirme
politikalarının azlığı önemle üzerinde durulması gereken konulardır.
Bu tez çalışmasında amaç elektronik ürünleri tüketen bireylerin, bu ürünleri
geri dönüşümü konusunda bilinç düzeylerini, yerel ve ülke bazında yapılan
çalışmalardan haberdar olma durumları ve e-atıklar konusunda tutumlarını
incelemektir. Tez çalışmasında birinci bölümde elektronik sektörü irdelenmiş, ikinci
bölümde e-atıkların sağlanması ve geri dönüşümünde önemli yer tutan lojistik ve
tersine lojistik kavramları üzerinde durularak üçüncü bölümde elektronik sektöründe
tersine lojistik konusu detaylı incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise Süleyman
Demirel Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde elektronik sektöründe elektronik atık
ve farkındalığının tespiti için uygulanan anket çalışması ile elde edilen verilerin
analizi yapılmıştır.
4 Madenoğlu, H., vd., 2009. Elektronik Atıklardan Bazı Metallerin Geri Kazanımı, 11.Ulusal Kimya
Mühendisliği Kongresi, 2-5 Eylül 2014, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, KT060, s.1, http://ukmk11.ogu.edu.tr/arsiv/ukmk6/sunu/KT060.pdf (14.02.2017)
5 TMMOB, 2015. E-Atık Geri Dönüşümü, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Bülteni, Ocak 2015, s. 45, http://www.emo.org.tr/ekler/4468c66c9d19bd5_ek.pdf?dergi=985 (15.02.2017)
3
BİRİNCİ BÖLÜM
ELEKTRONİK SEKTÖRÜ
Elektrikli makine ve cihazlar, devreler, resim tüpleri büro makineleri ve
bilgisayar, bobin ve transformatörler, radyo, akustik elemanlar, elektronik röleler,
haberleşme cihazları ve teçhizatı, televizyon, askeri elektronik cihazlar, baskılı
devreler gibi ürünler ve bu klasmandaki birçok diğer ürün, elektronik sektörü
tarafından üretilmektedir. Çok geniş bir yelpazeye sahiptir6. Literatürde
incelenirken;Dayanıklı tüketim malları endüstrisi, Profesyonel elektronik cihazları
endüstrisi ve Elektronik devre elemanları (component) gibi üç ana gruba ayrılarak
incelenmektedir7.
1.1. Elektronik Sektörü
Elektronik sektörü günümüzde başlı başına bir sanayi kolu değil aynı
zamanda diğer tüm sektörlerin gelişimine de katkıda bulunmaktadır. Ülkeler ve
ekonomileri için stratejik bir öneme sahip temel bir sermayedir. 2000’li yıllarda,
elektronik devreler ve çoğu yerde bunların barındırdıkları gömülü yazılım, hemen
her sektörün ürünlerinin içerisinde yer almaya başlamıştır. Böylece, elektronik,
giderek tematik bir yapıya kavuşmuş, tüm sektörleri etkilediği gibi bu sektörler
tarafından da etkilenir olmuştur. Ülkemiz elektronik sanayi bu duruma ayak
uydurmuş olup, tüm sektörler ile etkileşim içerisindedir8.Gelişen elektronik sektörü
ile AR-GE faaliyetlerinin taşıdığı büyük önem neticesinde kullanılan teknoloji
sürekli olarak yenilenmekte ve bu husus elektroniği diğer tüm sektörlerden ayıran en
önemli özellik olarak ortaya çıkmaktadır. Var olan teknolojik yapının sürekli olarak
yenilenmesi ve daha ileri noktalara ulaşması öncesinde üretilen teknolojiyi ve
üretimleri “eski” hale getirmektedir. Elektronik sanayi genel olarak bileşenler,
6 Bulu, M., Eraslan, İ.H., Kaya, H., 2006. “Türk Elektronik Sektörünün Rekabetçilik Analizi”,
İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 9, Bahar 2006/1, s. 50(ss.49-66) 7 Yiğit, M., 1999. “Global Elektronik Sektörü Ve Türkiye”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Sayı 1, s. 179(ss. 177-203) 8 Kalkınma Bakanlığı, 2015. Elektronik Çalışma Grubu Raporu, Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018,
Ankara, s. xiii.
4
telekomünikasyon, diğer profesyonel ve endüstriyel cihazlar, askeri elektronik
cihazlar ve bilgisayar (bilişim) alt-sektörlerinden oluşmaktadır9.
1.1.1. Elektronik Sektörü Ve Alt Sektörler
1.1.1.1. Bileşenler Alt Sektörü
Bileşenler Alt Sektörü cihaz imalatı konusunda hemen hemen her türlü
mamulü üreten bir alt sektördür. Hemen hemen elektroniğin bütün alt bileşenleri ile
yakından ilişkili olan bileşenler, elektronik dışında, otomotiv, ölçüm cihazları, tıbbi
ve analitik cihazlar, saat, fotoğrafçılık cihazları, optik cihazlar ile taşımacılık gibi
sektörlerin de önemli bir parçası durumundadır. Devre yapı elemanları, baskı
devreleri, trafolar, tüner devreleri, uzaktan kumanda cihazları, kalın-ince film devre
yapıları, akustik elemanlar ve devreler, kablolar, aksesuarlar gibi birçok ürün alt
bileşenler sektörünü oluşturan başlıca ürün ve üretim gruplarıdır10.
İstanbul Ticaret Odası için hazırlanan raporda Çakır(2004) elektronik
bileşenleri Aktif bileşenler, Pasif bileşenler ve Elekro-mekanik bileşenler şeklinde
sınıflandırmıştır;
1) Aktif bileşenler; entegre devreler, fasılalı yarı iletkenler, elektronik tüpler,
optoelektronik bileşenler ve düz panel ekranlar
2) Pasif bileşenler; kondansatörler, direnç aygıtları, sargılı ve seramik
bileşenler
3) Elekro-mekanik bileşenler; bağlantı elemanları, röleler, devre kesiciler,
klavyeler, baskılı levhalar, hibrid devreler ve diğer fonksiyonel cihazlar11.
Elektronik tüm alt sektörlerini yakından ilgilendiren Bileşenler Alt Sektörü,
elektronik dışında, otomotiv, sivil ve askeri havacılık elektroniği, ölçüm cihazları,
9 Tanyılmaz, K., 2002. Dünyada Ve Türkiye’de Elektronik Sektörü, DİSK, Birleşik Metal İşçileri
Sendikası, s. 5, http://www.birlesikmetal.org/kitap/kitap_02/2002-13.pdf (15.02.2017) 10 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013. Elektronik Sektörü Raporu, Sanayi Genel Müdürlüğü,
Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi, 2013/2, s. 5, http://sanayipolitikalari.sanayi.gov.tr/Public/DownloadSectorReport/1083?pid=41&yid=5 ( 17.02.2017)
11 Çakır, E., 2004. Televizyon Sektör Raporu, İstanbul Ticaret Odası, s. 3, http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-92.pdf (19.02.2017)
5
tıbbi ve analitik cihazlar, saat, fotoğrafçılık cihazları, optik cihazlar ile taşımacılık
gibi sektörlerin de bir parçası durumundadır12.
Türkiye’de Bileşenler Alt Sektörün alanında üretim, 2013 yılında 753 milyon
dolar olarak gerçekleştirilmiştir. Dışalımda en büyük payı Devre Elemanları,
dışsatımda en büyük payı Bobin ve Transformatörler oluşturmaktadır. Bağlantı
Elemanları ve Elektronik Röleler de dışalım ve dışsatımda önemli bir paya sahiptir13.
1.1.1.2. Tüketici Elektroniği Alt Sektörü
Tüketici Elektroniği Alt Sektöründe; T.V., ses cihazları, görüntü cihazları,
işletmeler için yazar kasalar, hesap makineleri, görüntü aktarıcı ürünler(video kaset,
CD, DVD), uydu alıcıları, anten ve anten santralleri, dijital tartı ve cihazlar ile aksam
ve parçalar oluşturmaktadır14.
Gelişen teknoloji ile tüketici alışkanlıkları da değişmekte ve artan yenilik
talebini etkilemektedir. Örnek verecek olursak düşük enerji tasarrufuna sahip ürünler
kullanım maliyetlerini düşürerek daha cazip avantajlar sağlamaktadır. Böylece,
tüketici beklentileri daha az enerji kullanan yeni ürünlere doğru kaymaktadır. Bu da
tüketici elektroniği alt sektörünün gelişiminde ve sektörel olarak genişlemesinde
önemli bir rol oynamaktadır15. 2014’te tüketici teknolojisi ürünleri pazarı bir önceki
yıla göre yaklaşık %16,9 büyüyerek 36,3 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bu dönemde en
hızlı büyüme telekomünikasyon, tüketici elektroniği ve küçük ev aletlerinde
kaydedilmiştir. 2015 yılının ilk çeyreğinde de tüketici teknolojisi ürünleri pazarı bir
önceki yıla göre %14,2 büyümüştür. TV üretimi bu büyümede etkili unsurlar olarak
12 Ararat, S.G., 2006. Türk Elektronik Sektörünün, Dış Ticaretinin Ve Teknolojik Yapısının
Değerlendirilmesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 17.
13 Özer, E., 2015. Türk Elektronik Sanayii, İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Ders Notları, 5.21.2015, http://teknikbilimlermyo.istanbul.edu.tr/elektrik/wp-content/uploads/2015/03/B%C3%B6l%C3%BCm-4.pdf (19.02.2017)
14 Şahin, H., 2009. “Elektronik Sanayinin Durumu Ve Geleceği”, Elektrik Mühendisliği, Sayı 437, Aralık 2009, s. 7(ss. 7-12), http://www.emo.org.tr/ekler/1a17b2565893f1d_ek.pdf?dergi=4 (17.02.2017)
15 Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı, 2010. Türkiye Beyaz Eşya Ve Elektronik Sektörü Raporu, s. 4. www.iso.org.tr/file/BEYAZ.ESYA.ELEKTRONIK.SEKTORU_INVEST-469.pdf (18.02.2017)
6
görülebilir. Tüketici elektroniğinde ciro artışının önemli bir bölümü panel TV
satışlarından kaynaklanmıştır16.
1.1.1.3.Telekomünikasyon Cihazları Alt Sektörü
Telekomünikasyon Cihazları Alt Sektörü adından da anlaşılacağı üzere
telekomünikasyon ürünleri üretimi yapıldığın söyleyebiliriz. Bunlar telsiz alıcıları,
telefon alıcıları-vericileri, kablolar, santraller(iletişim santralleri) gibi ürünleridir.
90’lı yıllar da sektör %50 büyüme göstermiş, ihracat ise %30 oranında artış
sergilemiştir.17 2000’li yıllarda ise bu oranlar daha da büyüyerek büyük bir sektör
halini almıştır. 2012 yılında 2,32 milyon dolar olarak gerçekleşen bu üretim 2013
yılında %14 artıp 2,643 milyon dolara ulaşmıştır. Bu sektörün Dışalımında en büyük
pay GSM telefonlarından gelmektedir. Dışsatım 2012 yılında 2.625 milyon dolar
olarak gerçekleşirken, 2013 yılında %6,1 artışla 2,786 milyon dolara yükselmiştir.
Dışsatım da ise en büyük pay kablolara aittir18.
Ancak 2014 tarihi itibarıyla yürürlüğe giren BDDK kararlarının (otomotiv
hariç) perakende ticaret sektörü ile ilgili düzenlemeleri arasında yer alan kredi
üzerinden sağlanan finansman düzenlemeleri, ithalatçı firmalar için ya da yurt içi
teslim eden firmalar için uygulanan vergilerin artması, cep telefonu gibi ürünlerin
kredi kartı ile taksitlendirilmesinin yasaklanması başta tüketici elektroniği olmak
üzere uygulama kapsamına giren satışlarda yavaşlamaya neden olmuştur. Bu
düzenlemeler ile Telekomünikasyon Cihazları Alt Sektöründe en fazla etkilenen
ürünler cep telefonları ve akıllı telefonlar olmuş, bu ürünlerin alım ve satım hızı
yavaşlamıştır19.
1.1.1.4.Bilgisayar Cihazları Alt Sektörü
1970’li yıllarda hızlı bir şekilde gelişim gösteren bilgisayar teknolojileri,
1990 sonrası yıllarda imalat ve hizmet olmak üzere hemen hemen tüm sektörde
önemli bir yere sahip olmuştur. Günümüzde neredeyse tüm sektörlerde direkt ya da
dolaylı olarak yer alan bilgisayar teknolojileri ülkemizde halen gelişim
16 Sezgin, A.Ş., 2015. Perakende Sektörü, Türkiye İş Bankası, s. 21,
https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/sr_01_perakende.pdf (18.02.2017) 17 Yiğit, a.g.m., s. 191. 18 Özer, a.g.e., s. 10. 19 Sezgin, a.g.m., s. 37
7
aşamasındadır20. 2000 yılına yaklaşırken dünya üzerinde yer alan 380 milyonluk
bilgisayar parkının yüzde 0,43’ü ülkemizde yer almıştır21. 1998 verilerine göre
Türkiye'de her 1000 kişiye 26 adet bilgisayar düşmektedir. Bununla birlikte, gerek
iletişim teknolojisindeki gelişmeler gerekse ülkemizde hızla yaygınlaşan internet
kullanımı bilgisayar ticaretini de hızlı bir biçimde artırmaktadır22. 2010 ve sonrasında
ise bu oran artış göstermiştir. 2000’li yılların başında 1000 kişiye 30’a yakın
bilgisayar düşerken 2013 yılında kişi başında 5,4 mobil cihaz düşmektedir23.
Bilgisayar Cihazları Alt Sektörünün en önemli üretimlerinden olan bilgisayar,
dünyası özellikle 70 ve 80’lerde gelişerek dinamik bir hal alması ile gelişmeye
başlamış günümüzde devasa bir endüstri haline gelmiştir. Yukarıda da belirttiğimiz
gibi bu gelişme birçok alanda kendini göstermiş ve tüm sektörleri etkilemiştir.
Bilgisayar Cihazları Alt Sektörü ürünlerindeki hızlı büyüme ve gelişim, bugün için
üretilen bir teknolojiyi neredeyse 6 aylık bir zaman diliminde demode hale
getirmektedir24.
Dünya genelinde bilgi işlem makineleri ve bunlara ait birimlerden oluşan
bilgisayar sektörü, elektronik ihracatında küçük bir paya sahiptir. İletişim
teknolojilerindeki gelişim, internet kullanımının dünya genelinde yaygınlaşması ve
internet hızının artması ile beraber bilgisayar talepleri de giderek artmaktadır.
Türkiye, bilgisayar kullanımında 2010 yılında AB'nin ancak 2000’li yılların başında
sahip olduğu düzeyini yakalayabilmiştir. Bilgisayar kullanımının genel verim artışı
ve eğitim düzeyine önemli katkısı nedeniyle hızlandırılması gerekmektedir. AB ile
mevcut dinamik açığın kapanması için yerli üreticilerin katkısının stratejik önemi
artmaktadır25.
20 Karmancı, M., 2002. Bilgisayar Yazılım Sektörü Genel İnceleme Raporu, Türkiye Kalkınma
Bankası a.ş. Sektör Araştırmaları, Araştırma Müdürlüğü, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Matbaası, Ankara, s. 42.
21 İstanbul Sanayi Odası, 2001. Elektronik Ve Telekomünikasyon Sektörü, Boyut Matbaacılık Yayıncılık San. ve Tic. A.ş., İstanbul, s. 35
22.Karmancı, a.g.y., s. 26. 23 Deloitte, 2013. Küresel Mobil Araştırması 2013, https://www2.deloitte.com/tr/tr/pages/technology-
media-and-telecommunications/articles/2013_GlobalMobileSurvey.html (21.02.2017) 24 Karmancı, a.g.y., s. 42. 25 İstanbul Sanayi Odası, a.g.y., s. 36
8
1.1.1.5. Profesyonel ve Endüstriyel Cihazlar Alt Sektörü
Özellikle bilişim teknolojileri ile birlikte üretim süreçlerinin kontrolünü
elinde tutarak teknolojik düzeyi büyük ölçüde belirleyen profesyonel ve endüstriyel
cihazlar;
Ses ve görüntü sistemleri,
Endüstriyel elektronik cihazlar,
Tıbbi elektronik, test ve ölçü aletleri,
Otomotiv elektroniği (taksimetre, takometre,.. gibi),
Elektronik saat ve devreleri
gibi ürünlerden meydana gelmektedir26.
Sanayi bakımından gelişmiş ülkelerde profesyonel ve endüstriyel cihazlar,
elektronik sektörünün bir alt sektöründen ziyade gelişmişliğinden ötürü tamamen
farklı bir sanayi alanı olarak değerlendirilmektedir27.Profesyonel ve endüstriyel
cihazlar, elektronik sanayi üretimi içindeki payı açısından tüketici elektroniği ve
telekomünikasyondan sonra üçüncü sırayı almaktadır. Türkiye’de Profesyonel ve
Endüstriyel Cihazlar Alt Sektörü konusunda talebin büyük çoğunluğu ithalatçı
firmalarca karşılanmaktadır. Ancak bu sektörde ihracat ise ithalatın %7’si
oranındadır28.
Profesyonel ve Endüstriyel Cihazlar Alt Sektörü 2004 yılında elektronik
sanayisinde sadece %6,7’sini oluşturmuştur. Devam eden yıllardan günümüze kadar
ise bu oran arasındaki uçurum devam etmiş, Profesyonel ve Endüstriyel Cihazlar Alt
Sektörü, elektronik sektöründe küçük bir alan kaplamıştır. İç pazar da ihtiyacın
büyük oranı ithalat ile karşılanmaktadır. Sektör içerisinde üretici olan büyük
firmalara karşın yerli üreticiler, daha avantajlı olduğu için üretimden ticarete
kaymakta ve yerli üretici firma sayısı azalmakta ya da azalan firmalara karşın daha
az yeni firma üretim yoluna gitmektedir29.
26 İstanbul Sanayi Odası, a.g.y., s. 1. 27 İstanbul Sanayi Odası, a.g.y., s. 2. 28 İstanbul Sanayi Odası, a.g.y., s. 1, 6, 20, 31. 29 Narin, Ö., 2008. Teknolojik Değişim: Türkiye’de Üretim Araçları Üretimi (1996 – 2005), Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, s. 376-377.
9
Profesyonel ve Endüstriyel Cihazlar Alt Sektöründeki ürün grupları
içerisinde, sinyalizasyon, alarm ve güvenlik sistemleri, otomasyon cihazları ve
redresör, UPS, konvertör ürünleri ile ilgili olarak bu sektörde faaliyette bulunan
şirketler, yeni kapasiteler eklemeye yönelik fabrika yatırımları yapmışlardır30. Bu
yatırımlar arasında otomasyon, kesintisiz güç kaynağı, konvertör gibi sanayiye girdi
sağlayan ürün gruplarının bulunması önemlidir. Profesyonel ve endüstriyel cihazlar
üretiminde otomasyon ve robotik sistemler üretim yapısının teknolojik düzeyi
açısından önemli bir yer tutmaktadır31.
1.1.1.6.Savunma (Askeri) Elektroniği Alt Sektörü
Silahlı kuvvetler için insan unsurunun yanında, en büyük itici güç ve kuvvet
çarpanını oluşturan savunma sanayi, silahlı kuvvetler için taktik, stratejik ve
savunma amacına yönelik silah sistemleri ve donanımlarını tasarlayan, geliştiren ve
üreten bir sektör olup, özellikle yatırım malları üreten sanayi kolları başta olmak
üzere, diğer bütün ekonomik faaliyet alanları ile iç içedir32.
1.1.2. Beyaz Eşya ve Küçük Ev Aletleri Sektörü
Sektör, beyaz eşya olarak adlandırılan ve insanımızın yaşam kalitesini önemli
ölçüde etkileyen elektrikli ev aletleri üretmektedir. Beyaz eşya sektörü 6 ana ürün
olan buzdolabı, derin dondurucu, çamaşır makinesi, fırın, bulaşık makinesi ve
kurutucu ile birlikte son yıllarda hayatımıza büyük konfor sağlayan split klima
sektörünü de kapsamaktadır. Bu kapsamdaki ürünler dayanıklı tüketim mallarının en
büyük bölümünü oluşturmaktadır. Türkiye’de Çeşitli dönemlerden geçen sektör bu
gün, dünya standartlarında, en çevreci ve en rekabetçi olarak yılda 21 milyon adet/yıl
üretimiyle ve üretiminin yaklaşık % 70’ini ihraç ederek Türkiye’nin en önde gelen
sektörlerinden biri olmuştur. Sektör, yan sanayisi sınırlı, hammaddeler dışında birçok
parçada dışa bağımlı, ihracatı hemen hemen yok denecek seviyede, yüksek gümrük
duvarları ile korunan bir sanayi ortamında var olmaya çalışıyordu33.
30 DPT, 2007. Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007–2013, Elektronik ve elektrikli makinalar sanayii. Özel
İhtisas Komisyonu raporu, Devlet Planlama Teşkilatı, Ankara, s. 201. 31 Narin, a.g.t., s. 377. 32 Çakır, a.g.r., s. 3. 33 TOBB, 2013. Türkiye Dayanıklı Tüketim Malları Meclisi Sektör Raporu-2013, Türkiye Odalar ve
Borsalar Birliği, Afşaroğlu Matbaası, Ankara, s. 4
10
2000’li yıllarla birlikte ürünler kaliteleri, teknolojileri ve çevreye uyumlu
tasarımları ihracat pazarlarında tanınmaya ve yerleşmeye başladı. 2000’li yılların
ikinci yarısında dünyanın en az enerji ve su harcayan ürünleri Türkiye’de
geliştirilerek dünya pazarlarına sunuldu, üretim alt yapısı yatırımlarının artması ve
modernizasyonların gerçekleştirilmesi ile şirketlerimize ait üretim tesisleri
uluslararası ödüller aldı. Sektör son 15 yılda üretimini 6 kat, ihracatını ise yaklaşık
20 kat artırmıştır. Beyaz eşyada katma değer %55-60 civarında olup, ödenen dolaylı
vergiler 2 milyar doları aşmaktadır. Ürünler yüksek standartlara sahip ve dünya
standartlarının üstünde kaliteli olup sektörün aldığı patent sayısı da oldukça
yüksektir. Sektör en önemli atılımını çevreye duyarlı ürün tasarımlarıyla
gerçekleştirmiştir. Son on yılda sağlanan enerji ve su tasarrufu %50’nin üzerindedir.
Beyaz eşya sektöründe yerli malzeme kullanım oranı %70’tir. Sektörün son on
yılında kapasite kullanım oranı ise %75 ile %85 arasında bir değişim
göstermektedir34.
Sektörde kayıt dışılık hemen hemen yok denecek kadar az olmakla birlikte
yürürlükteki özellikle çevre mevzuatına uyum açısından ithal mallarda kayıt dışılık
devam etmektedir, ancak bu sektörde ithalat sınırlı olduğundan şimdilik büyük sorun
oluşturmamaktadır. Bu güne gelindiğinde sektör, 15 000 civarında bayisi, 3500
civarında yetkili servisi ile Türkiye’nin en ücra köşelerinde de hizmet sunmakta ve
müşteri memnuniyetini sağlamaktadır. Son yıllarda Türkiye’de büyük ölçekli
teknoloji marketlerinin hızla artışı ve birçok büyük şehir merkezlerinde
yaygınlaşmasına karşı geleneksel bayilik sistemi tüm yurt çapında ve özellikle
ilçelerde ve merkeze uzak bölgelerde önemini korumaktadır35.
34 Yapı Sektörü haber Portalı, 2014. “Beyaz Eşya Sektöründen 2013'te 3,4 Milyar Dolarlık İhracat”,
22 Ocak 2014, Çevrimiçi, http://www.yapi.com.tr/haberler/beyaz-esya-sektorunden-2013te-3-4-milyar-dolarlik-ihracat_116220.html (17.02.2017)
35 Gökçe, Ö., 2014. Türkiye Beyaz Eşya Yan Sanayii Strateji Belgesi 1. Revizyonu, BEYSAD İçin Hazırlanmıştır, s. 8-9, http://www.beysad.org.tr/Document/14072014_04_d1205a.pdf (18.02.2016)
11
1.1.3. Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörü
Elektrikli Makine ve Cihazlar Sektörünü temel olarak donanım, yazılım,
hizmet ve tüketim malzemeleri oluşturmaktadır36.Elektrikli makine ve cihazlar
sektörü kendi içerisinde;
Elektrik motoru, jeneratör ve transformatörlerin imalatı
o Elektrik motoru, jeneratör ve transformatörlerin imalatı
Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
o Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı
o İzole edilmiş tel ve kablo imalatı
o İzole edilmiş tel ve kablo imalatı
Akümülatör, primer pil ve batarya imalatı
o Akümülatör, primer pil ve batarya imalatı
Elektrik ampulü ve lambaları ile aydınlatma teçhizatı imalatı
o Elektrik ampulü ve lambaları ile aydınlatma teçhizatı imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli teçhizat imalatı
o Motor ve taşıtlarda kullanıma yönelik başka yerde
sınıflandırılmamış elektrikli teçhizat imalatı
o Başka yerde sınıflandırılmamış diğer elektrikli teçhizat imalat
Sektörleri gibi alt sektörlere ayrılarak farklı dallara bölünmüş olarak
kompleks bir yapıya sahiptir37.
Elektronik sanayine öncelik veren bir politika izleyen ülkelerin, gelişmişlik
düzeyinde kısa sürede önemli ilerlemeler kaydettiği görülmektedir. Birçok ülkenin
kalkınmalarını elektronik sektörüne yaptıkları ve yapılacak yatırımlara
bağlamışlardır. Batı Avrupa ülkeleri, Uzak Doğu ve Kuzey Amerika ile girdikleri
yarışta, yine bu sektörü ön plana almışlardır. Birçok ülkenin bu alanda ilerleme
kaydetmesinin ve yatırımlarının temelinde ise Ar-Ge’ye verilen önem ve destek yer
almaktadır. Sektör, dünya üretim hacminde çalıştırdığı işçi sayısı ve sanayinin tüm
36 Şahin, a.g.m., s. 7. 37 Sekmen, F., 2012. Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı,
Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, s. 798 (ss. 793-842), http://www.kalkinma.com.tr/data/file/raporlar/ESA/ga/2012-GA/esamkitap/pdf/elektrikli%20makina.pdf (24.02.2017)
12
alanları üzerindeki etkisi nedeniyle dünyanın lider sanayi sektörlerinden biridir.
Sektörde üretim, yoğun olarak televizyon alıcılarında gerçekleşmekte olup; bu ürün
grubunu diğer tüketim cihazları izlemektedir. Geçmiş yıllarda televizyon sektöründe
Avrupa’nın en önemli üretim üssü olan ülkemiz, LCD ve plazma TV teknolojisine
geçmede yaşadığı gecikme nedeniyle ciddi pazar kayıpları yaşamıştır. AB teşvikleri
ve büyüyen pazarın etkisiyle Uzak Doğulu üreticiler, Doğu Avrupa’da üretime
başlamışlardır. Birçok Uzak Doğulu firma, özellikle Doğu Avrupa’da LCD modülü
üretimi ve LCD montaj tesisleri kurarak LCD, panel TV’lerde AB’de önemli pazar
payları elde etmişlerdir38.
1.2. Elektronik Sektörünün Global Görünümü
1.2.1. Sektörün Dünyadaki Durumu
2004 yılında elektronik sanayi 2 trilyon dolar civarında ticari hacme ulaşarak
önemli bir sanayi kolu olduğunu göstermiştir. Her yıl bu hacim daha da
büyümektedir. Sadece gelişmiş ülkeler için değil, aynı zamanda gelişmekte olan
ülkeler için ekonomik anlamda bir lokomotif konumundadır. Dünya Ticaret Örgütü
(WTO) verilerine göre büro makineleri ve haberleşme cihazları alt sektöründe dünya
toplam ticaret hacmi 2004 yılı itibariyle yaklaşık 1,2 trilyon dolardır. Bu rakam,
dünya mal ticaretinin yaklaşık %13’üne dünya mal ihracatının ise yaklaşık %20’sine
tekabül etmektedir. Elektronik sektörü özellikle 2001 yılında yaşanan küresel
ekonomik durgunluk nedeni ile sekteye uğramış ve yavaşlamıştır. 2003-2004 sonrası
ise sektör toparlanarak %20’lere yaklaşan bir büyüme artışı göstermiştir39. Tablo 1.1
de görüleceği üzere, 2004 yılı itibarıyla başlıca ihracatçı ülke Çin’dir. Çin 2004
yılında 171,8 milyar dolar büro makineleri ve haberleşme cihazları ihracatı
gerçekleştirmiştir. Hong Kong, Çin sınırları kapsamında değerlendirildiğinde, bu
ülkenin toplam ihracat rakamı 283 milyar dolara çıkmaktadır. Çin’i takiben ABD ve
Japonya gelmektedir. Ülkelerin ticaretten aldıkları paylara bakıldığında ise, özellikle,
38 NalburTeknik, Çevrimiçi. Elektrik ve Elektronik Sektörün Mevcut Durumu,
http://www.nalburteknik.com/elektrik-ve-elektronik-sektorun-mevcut-durumu/ (23.02.2017) 39 Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 50.
13
Çin 1980 yılında sektör ihracatından %0,1 gibi çok küçük bir pay alırken, bu payını
1990 yılında %1’e, 2000 yılında %4,5’e 2004 yılında ise %15,2’ye çıkarmıştır40.
Tablo 1.1. Büro Makineleri ve Haberleşme Cihazları Sektöründe Başlıca İhracatçı
Ülkeler
Kaynak: World Trade Organization (WTO), 2005. International Trade Statistics
2016, p. 140
https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2016_e/wts2016_e.pdf
(19.02.2017)
1.2.2. Sektörün Türkiye’deki Durumu
Türk elektronik sanayi, 1950 yıllarında başlayan sanayileşme süreci ve
montaj sanayi politikaları ile oluşmaya başlamış, son yıllarda ise atılım yaparak ülke
ekonomisinde ve sektörel olarak iyi bir noktaya gelmiştir41. 2002 yılında elektronik
sektörü 2,66 milyar dolarlık üretim gerçekleştirmiş, 2003 yılında ise 3,45 milyar
dolara ulaşmıştır. Ancak en büyük sıçrayış 2004 yılında yaşanarak 5,2 milyar
dolarlık üretim hedeflenirken bu rakam 7,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
40 World Trade Organization (WTO), 2005. International Trade Statistics-2004, p. 140-14
https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2016_e/wts2016_e.pdf (19.02.2017) 41 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012. Türkiye Elektrik Ve Elektronik Sektörü Strateji Belgesi
Ve Eylem Planı 2012-2016, Sanayi Genel Müdürlüğü, s. 14-15, http://www.sasad.org.tr/uploaded/elektrik-ve-elektronik-yp-16012013113219.pdf (20.02.2017), Şahin, a.g.m., s. 7.
14
Devam eden yıllardan günümüze kadar bu değerler artış göstermeye devam
etmektedir42.
*Tahmini rakam
Şekil 1.1. Türk Elektronik Sektörünün Yıllara Göre Üretim ve Dış Ticaret
İstatistikleri (Milyar USD)
Kaynak: Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 51
Üretim alanında yaşanan artış, kedisini dış ticarette göstermiş, 1994 yılında
toplam ihracattaki payı %6,16 iken 2004 itibarı ile %9,9’a yükselmiş ve yükselmeye
de devam etmektedir. Sektör 2004’te 2003 yılına oranla ihracatını %47 oranında
artırmıştır. İhracatın ülke gruplarına göre dağılımında %74 oranla (3.138 milyar
USD) AB ülkeleri birinci sırada yer almaktadır. AB ülkeleri grubu içinde, 705,9
milyon dolarla İngiltere ilk sırada yer alırken, 690,4 milyon dolarla Almanya ikinci,
302 milyon dolarla İtalya üçüncü, 268,9 milyon dolarla İspanya dördüncü, 266,9
milyon dolarla Hollanda beşinci ülke konumundadır43. Renkli televizyon elektronik
sektörü içerisinde üretim ve ihracat bakımından geniş bir yer kaplamaktadır. Sadece
2004 yılında 20.457.292 adet televizyon üretilmiştir. Böylece Türkiye’nin
Avrupa’daki en büyük televizyon üreticisi ülke konumu güçlenmiştir. Bu üretimin
%90’a yakın bir kısmı ihraç edilmektedir. İhraç edilen ülkeler arasında da Avrupa
%90’lık bir yere sahiptir. 1995 yılında 2,2 milyar dolar olan ithalat, 2000 yılında 6
42 Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 51. 43TÜİK, 2017. Temel İstatistikler, http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (22.02.2017),
Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 51.
15
milyar dolara, 2004 yılında ise 9 milyar dolara yükselmiştir. 2005 yılında 10 milyar
dolar ithalatın üzerine çıkılmış ve hala da bu oran artmaktadır.. İthalatın ülke
gruplarına göre dağılımında %48,28 Avrupa ülkeleri, %41,29 Uzak Doğu ülkeleri
%6,37 oranla ABD yer almaktadır44.
Şekil 1.2.Elektronik Sektörü İhracatın İthalatı Karşılama Oranları
Kaynak: Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 51.
Öte yandan, ihracatın ithalatı karşılama oranı da her geçen yıl
yükselmektedir. 1995 yılında %22 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2000 yılında
%23 olarak gerçekleşmiş, 2001 yılında büyük bir artışla %46’ya, 2004 yılında ise
%48 seviyesine çıkmıştır45.Türkiye elektrik ve elektronik sektörüne, dünya
ekonomisi açısından bakıldığında, sektörün potansiyelini yansıtacak şekilde
gelişmediği açıkça görülmektedir. Sektörün dinamik yapısından ötürü Türkiye’nin bu
konuda dünya devleri ile yarışabilecek düzeye çıkabilmesini umut etmek yanlış
olmaz46.
44 Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 52. 45 A.e., s. 52. 46 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, a.g.y., s. 6.
16
İKİNCİ BÖLÜM
LOJİSTİK ve TERSİNE LOJİSTİK
Her geçen gün etkinlik alanı genişleyen ve ardan bir öneme sahip olan lojistik
kavramı, ürünlerin minimum maliyet, maksimum kar, minimum risk ve maksimum
fayda gibi çeşitli amaçlarla başlangıç noktasından son kullanıcıya kadar ulaştırılması
faaliyetlerini içermektedir. Tabi ki lojistik kavramı sadece tek yönlü değil aynı
zamanda etkinliği sağlamak amacı ile tersine akışları da içerisine alan geniş bir
sahaya sahiptir. Ürünlerin son kullanıcıya ulaşması yanında, kullanım ömrünü
tamamlayan, ya da kullanım ömrünü tamamlamamasına karşın gerek yasal gerek etik
gerek de ürünlerin sahip olduğu garanti durumlarından dolayı son kullanıcıdan alınıp
tekrar geri kazandırılmasını sağlamasını sağlamaktadır47.
Bu bölümde lojistik ve tersine lojistik kavramları detaylı bir şekilde ele
alınmıştır.
2.1. Lojistik
2.1.1. Lojistik Kavramı ve Kapsamı
Kökenleri çok eskilere dayanan lojistik birçok farklı şekilde açıklanmıştır.
Kelime köken olarak Yunanca hesap yapmada yetenekli, herhangi bir nedene yönelik
aritmetik ilişkilendirme manasına gelen logistikos kelimesinden gelmektedir48.
Kavram ilk olarak askeri alanda kullanılmış ancak zaman içerisinde kapsamı
genişledikçe çeşitli alanlarda da kullanılmaya başlanmıştır49.
Lojistik ile ilgili birçok farklı tanımlama mevcuttur. Bunların bazılarını ele
alacak olursak eğer;
47 Dirik, M., 2012. Tersine Lojistik Ve Karaman Organize Sanayi Bölgesinde Gıda Sektöründe
Tersine Lojistiğin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Uygulama, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, Karaman, s. 1.
48 Sezgin, T., Lojistik Kavramı Ve Türkiye’deki Uygulamaları, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 26
49 Dirik, a.g.t., s. 4.
17
Askeri alanda lojistik, “Muharip unsurlara strateji, taktiğine uygun ve gerekli
olan ikmal maddeleri ile hizmet desteği sağlamak için yapılan faaliyetlerdir50.”
Sivil alanda lojistik, “ Sevkiyat noktası ile teslim noktaları arasındaki
malzeme, bilgi ve hizmetlerin iki yönlü akışı” olarak tanımlanmıştır51.
Merriam-Webster akademik sözlüğü lojistiği (logistics), “askeri
malzemelerin, teçhizatın ve personelin tedarik, bakım ve taşımacılığı ile ilgilenen
askeri bilimin konuları” olarak tanımlamıştır52.
Lojistik kavramının işletme literatürüne kazandırılması, 1963’de Amerika’da
Ulusal Fiziksel Dağıtım Komisyonunun Yönretimi Konseyi ( The Council Of
Logistics Management: C.L.M. ) adını alması ile 1985 yılında yaptığı tanımlama ile
olmuştur53. Konsey lojistik kavramını “ Tedarik zincirinin bir parçası olarak
malların, hizmetlerin ve bunlara ilişkin bilgilerin, başlangıç noktası ile tüketim
noktası arasında müşteri gereksinimlerini karşılamak amacıyla, en etkin şekilde ileri
ve geri akış ve depolanmasının planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesi”
şeklinde tanımlamıştır54.
Tedarik Zinciri ve Tedarik Zinciri Yönetimi (TZY)’ni ele alacak olursak eğer:
1980’li yıllardan sonra önem kazanan bir kavram olarak ortaya çıkmaktadır. Tedarik
zinciriyle aynı anlama gelen pek çok kavram kullanılmaktadır. Ağ tedariki, tedarik
boru hattı, değer zinciri yönetimi, entegre lojistik, tedarik entegrasyonu vb. terimler
bunlardan bazılarıdır55. 1990’lı yıllarda bir ürünü doğru yer ve zamanda en düşük
maliyetle elde etmenin giderek zorlaşması sonucu Tedarik Zinciri Yönetimi, işletme
ya da ürün türü fark etmeden örgütlerde önemli fırsatlar ve faydalar sunan bir araç
haline gelmiştir56. Global Tedarik Zinciri Formu’nun (The Global Supply Chain
Forum) tanımına göre, Tedarik Zinciri Yönetimi, nihai kullanıcıdan orijinal
50 Cengiz, F., 2006. Lojistik Bilgi Sistemlerinin İşletme Performansı Üzerine Etkisi Ve Bir Uygulama,
Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep, s. 5. 51 Cengiz, a.g.t., s. 5. 52 Merriam-Wabster, Çevrimiçi. Logistics, https://www.merriam-webster.com/dictionary/logistics
(27.02.2017) 53 Polat, S., 2007. Lojistik Şirketlerde Muhasebe Organizasyonu Ve Lojistik Maliyetler, Uygulamalar,
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 4. 54 Akçay, V.H., 2005. Lojistikte Demiryolu Taşımacılığının Önemi, Marmara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 32. 55 Aydın, S.Z., 2007. Tedarik Zinciri Yönetiminde Stratejik İttifak Olarak Üçüncü Parti Lojistik,
Fakülte Kitapevi, Isparta, s.7. 56Güleş, H.K., vd., Tedarik Zinciri Yönetimi, Gazi Kitapevi, 2009, Ankara, s.3.
18
tedarikçiye kadar müşteriler ve diğer pay sahiplerine değer katacak ürün, hizmet ve
bilgi sağlayan tüm önemli işletme sürecinin entegrasyonudur57.
UTIKAD lojistik kavramını, malzemenin yönetimi ve dağıtım unsurunu içine
alan, hareketli stokların hareketsiz stoklara dönüşmesi, ürünlerin geri kazanımı dahil,
malların tefarik zincirinde dolaşımı depolanması ve nakli gibi kompleks işlemlerin
planlanması ve gerçekleştirilmesini kapsayan tüm etkinlikler olarak değerlendirir58.
Maliyet unsurlarını katarak ele alarak lojistik kavramını “İşletmelerin karını
en üst seviyeye çıkarmak amacıyla mal ve malzemelerini, parçaları ve tamamlanan
ürünleri stratejik bir şekilde depolayan, ulaşımını sağlayan ve kontrol eden; yönetsel
sorumluluk oluşturmaya yarayan bir sistemdir59” şeklinde tanımlayabiliriz.
Tanımdan anlaşılacağı gibi lojistik işlemlerinin ve çalışmalarının başarısı aynı
zamanda işletmelerin kar oranını arttıracak avantajlar sağlayan bir sistemdir.
Gene bir tanımlama yapacak olursak eğer lojistik, ürün ve hizmetlerin,
gerektiği zaman ve beklenen yerde son kullanıcıya ulaştırılması ya da geri
dönüşümünün sağlanmasını kapsayan tüm işlemleri kapsayan sistemin tümüdür.
Üretimden tüketime ve yeniden üretime dönüş olduğu sürece lojistiğin varlığı da
daima söz konusu olacak bir kavramdır60
2.1.2. Lojistik Yönetimi
Lojistik, hizmet ve üretimleri istenilen zamanda istenilen yerde hedefe
hedeflenen müşteri seviyesinde sağlama olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan
anlaşılacağı üzere, lojistik insan yaşamında önemli bir unsur olarak karşımıza
çıkmaktadır. Neredeyse her sektörde ürün ya da hizmetin son alıcıya ulaşması ya da
geri dönüşümü lojistiğin bir sonucudur. Son kullanıcı için önem arz eden bu kavram,
aynı zamanda üreticinin de göz önünde bulundurmak zorunda olduğu bir faaliyet
alanı olarak ele alınmaktadır.
57 Aydın, S.Z., 2005. Tedarik Zinciri Yönetiminde Stratejik İttifak Olarak Üçüncü Parti Lojistik,
Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Isparta, s. 13. 58 Meriç, M., 2005. Lojistik Hizmet Kalitesinin Tüketici Tarafından Algılanması ve Bir uygulama.
Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Esntitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, s. 5. 59 Akçay, a.g.t., s. 34. 60 Tunç, N.B., 2006. Lojistik ve Tedarik Zincirinde Dengelenmiş Performans Kartı Uygulaması,
Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya, Yüksek Lisans Tezi, s. 4-5.
19
Lojistik kavramına dair birçok tanım olmakla birlikte en kabul gören tanım
Lojistik Yönetimi Konseyi (Council of Supply Chain Managament Professionals)
tarafından 1991 yılında yapılan tanımdır: “Müşteri gereksinimlerini karşılamak
amacıyla malların, hizmetlerin ve ilgili bilginin orijin noktasından tüketim noktasına
etkin ve verimli akışının ve saklanmasının planlanması, uygulanması ve kontrolü
sürecidir.”Lojistik Yönetimi Konseyi’nin yaptığı tanıma baktığımızda, lojistiğin
imalat ve hizmet sektörleri içermektedir. Malzemelerle beraber hizmetleri de lojistik
akışının içine aldığını söyleyebiliriz61.
Günümüz firmaları rekabet edebilmek için hem imalat hem de pazarlamanın
beraber hareket etmesine ihtiyaç duyarlar. Pazarlama yönetimi, müşteri
memnuniyetini amaçlarken, imalat yönetimi ise maliyetleri düşürerek üretimi
geliştirme amacıyla yenilenmiştir. Lojistik yönetimi, tüm bu faaliyetlerin üzerinde
işletme çapında bütünleştirici bir rol oynamaktadır. Temel olarak lojistik, firma için
bir iskelet oluşturarak pazar yerinin ihtiyaçlarını imalat stratejisi ve planına aktaran
bir kavramdır. Lojistik sisteminin misyonu da, geleneksel sistemde birbirinden ayrı
olan pazarlama, dağıtım, üretim ve tedarik planlarını ideal tek bir plan haline
getirmektir.Lojistik, doğal kaynaklar, insan kaynakları, finansal kaynaklar ve bilgi
kaynaklarını kullanır. Tedarikçiler, işletme içerisinde hammadde, üretim içi stok ve
son ürünler şeklinde sınıflandırılan malzemeleri sağlarlar. Yönetim faaliyetleri,
lojistik faaliyetler için planlama, uygulama ve kontrol süreçleriyle çatıyı oluşturur.
İşletmenin rekabet avantajı sağlaması, zaman ve yer faydası ve müşteriye verimli
hareket de lojistiğin çıktılarıdır. Bu çıktıların sağlanabilmesi için de birtakım lojistik
faaliyetlerin gerçekleştirilmesi çok büyük önemle gereklidir62.
2.1.3. Lojistik Yönetimi Tarihsel Gelişimi
Lojistiğin tarihsel gelişimini;
- Doğuş Aşaması(1950 ve Öncesi)
- Kuruluş aşaması(1950-1960)
- Kurumsallaşma ve İtibar Kazanımı (1960-1970
61 Tunç, a.g.e., s. 6. 62 A.e., s. 7-8.
20
- Önceliklerin ve Modellerin Değişimi (1970-1980)
-Ekonomik ve Teknik Değişimin Yeni Çağı(1980-Günümüz)63 olmak üzere 5
aşamada değerlendirmek mümkündür.
2.1.3.1. Doğuş Aşaması(1950 ve Öncesi)
Lojistik kavramı kurumsal olarak tanımlanmadan öncesinde de içerisinde yer
alan operasyonlar ve hizmetler uzun zamanlardan beri yapılmaktadır. Toplumlar
yerleşik hayata geçmeden öncesinde, sahip oldukların taşınması, avlanılan hayvan ve
toplanan diğer gıdaların nakil edilmesi, ileriye dönük olarak bunların işlenmesi, gibi
birçok işlem yapılmaktaydı. Toplumların yerleşik hayata geçmesi ile beraber,
ürünlerin taşınması, korunması, depolanması ve hatta kıtalar arası ticareti de söz
konusu olmaya başlayarak uzak mesafelere karayolu ağırlıklı yapılan taşıma zaman
geçtikçe de büyük gemilerin yapılması ile denizlere taşınmıştır. Yeni ticaret
yollarının gelişimi, sömürgecilik ile zengin ve ucuz mallar ana ülkelere taşınması,
yeni kıtaların keşfi gibi birçok durumla beraber tüccar ülkeler gelişmiş denizyolları
önem kazanmış, ancak sadece deniz değil büyük depolardan kıtaların iç kısımlarına
aktarımlar için kara yolları tekrar önem kazanmıştır. Böylece nakliye araçları da
nakliye yöntemleri gibi gelişmiş değişmiştir64.
Lojistik yönetimi, ABD’nin 2. Dünya savaşı sonrası tüm dünyayı bir Pazar
haline getirerek üretimin artmasını sağlamıştır. Dünyanın Pazar haline gelmesi ile
taşımacılıkta büyük önem kazanarak daha büyük gemiler, daha büyük uçaklar, daha
uzun trenler ve daha güçlü motorlar yapılmış, taşıma maliyetleri ucuzlatılmış, üretim
maliyetleri düşürülmüş ve global rekabette maliyet avantajı sağlanmıştır. Giderek
fazlalaşan üretim ile beraber gereken kaynak, yatırımcı firmalarca sağlanarak
stoklama maliyetleri hatta tüm tedarik zinciri içindeki stok ve finans yükleri görülür
hale gelmiştir. Buda ABD’nin dünya genelinde lojistik anlamda ön plana çıkmasını
sağlamıştır65.
63 Polat, a.g.t., s. 11-12. 64 Yarar, S., 2003. Lojistik Servis Sağlayıcılarında Hizmet İyileştirilmesi Stratejileri ve Bir Uygulama,
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 10-11 65 Erdumlu, R.M., 2006. Kentsel Lojistik Ve Lojistik Köy Uygulaması, İstanbul Teknik Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 16
21
2.1.3.2. Kuruluş aşaması(1950-1960)
Lojistik kavramına işletmelerin üst yönetimlerinin ilgi göstermesi oldukça
yenidir. 1950-60 yılları arasında pazarlama kaynaklı problemlerle lojistik
yönetiminin önemi ön plana çıkmıştır. Bu dönemde, işletmelerdeki uygulamalara
bakıldığında pazarlama ve üretim fonksiyonlarına göre lojistik ikinci planda
kalmakta ve lojistik ile ilgili işlerin yürütüldüğü departmanlardaki çalışanların statü,
eğitim ve profesyonellik düzeyleri diğer departmanlarda çalışanlara göre daha düşük
düzeyde değerlendirilmektedir. İşletme yönetimi için lojistik, işletmelerin stratejik
planları için kritik bir role sahip olduğu bu dönemde çapraz fonksiyonlar arasında
entegrasyona imkan sağlayacak ve işletmenin planlama işlevine katkı sağlayan bir
araç olarak algılanmamış, tam anlamı ile kavranmamış ve uygulanamayan olan
lojistik çalışmaları bu dönemde daha çok işletmenin çeşitli fonksiyonları arasında
bölüştürülerek gerçekleştirilmekteydi66.
2.1.3.3. Kurumsallaşma ve İtibar Kazanımı (1960-1970)
1960-70 dönemlerinde lojistik yönetimi, üretim ve dağıtım işlevlerinin
lojistik sistemleriyle tek bir yönetim sistemi altında toplanması, bu faaliyetlerin bir
sistem olarak optimize edilmesi ve toplam maliyet anlayışı olmak üzere iki temel
unsur içermektedir. Bu dönem öncesi, dağıtım sistemlerinde sistematik bir işleyiş söz
konusu değildir. Üreticiler üretir, perakendeciler satar ve mallar bir şekilde
dükkanlara ulaşırdı. Dağıtım, taşımacıların ve üreticilerin kendi araçları ile yapılırdı.
Kontrol adına ciddi bir çalışma yoktur ve dağıtıma dair işlevler arası bağlantıdan söz
etmem mümkün değildir67.
Bu dönemde lojistik ve lojistik yönetiminin ön plana çıkmasını sağlayan kişi
Peter Drucker’dır. Lojistik konusunu ele alarak değerlendirmiş, lojistik ve dağıtımın
içeriğinin önemini vurgulamıştır, Firma verimliliği açısından lojistik kavramının
yöneticiler açısından ön plana çıkarılması gerektiğini savunmuştur.68 Böylece lojistik
66 Çekerol, G.S., 2007. Lojistik Açıdan İntermodal Yük Taşımacılığı Ve Türkiye Hızlı Tüketim
Ürünleri Dağıtımı İçin Bir Uygulama, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kütahya, s. 8
67 Tuğrul, M., 1999. Lojistik Yönetiminde Dağıtım Kanalları Yoluyla Sağlanacak Müşteri Memnuniyetinin İşletmenin Pazar Payına Etkisi ve Isıtma Sektöründeki Bir Uygulaması, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s.7.
68 Polat, a.g.t., s. 14.
22
ve lojistik yönetimi Amerika’dan başlayarak, arz ettiği önem yavaş yavaş dünya
geneline yayılmıştır.
2.1.3.4. Önceliklerin ve Modellerin Değişimi (1970-1980)
1970-80 dönemi, lojistik kavramının gelişimi ve uygulanması açısından
büyük bir etkiye sahiptir. Birçok firma açısından lojistik unsurlar muallaktadır. Zira
bu dönemde porto kimya ürünlerinin yüksek bir hızla artış gösterdiği bir dönem
içerisinde yer almaktadır. lojistik açısından dönemin önemi, firmaların sahip
oldukları kısıtlı kaynakları en etkin biçimde kullanmaya çalışmalarıdır. Bunun
sonucunda da eldeki kısıtlı kaynaklarla artarak devam eden talebi karşılamak için
malzeme yönetimi konsepti yaklaşımını geliştirmişlerdir. Aynı zamanda firmalar,
piyasa ihtiyaçlarını karşılamak için opetasyonel planlamalar yerine malzeme kısıtı
riskine karşı devam eden üretim ve işleme yaklaşımına yönelmiştir. Kısaca dönemde
yaşanan durgunluklar, firmaların bulundukları pazarlarda kar marjlarını arttırmak
müşteri portföyünü genişletmek ve düşük maliyetli üretim yapmak için lojistik
unsurunu ön plana çıkarmaya başlamışlardır69.
Teknolojik perspektif açısından ise, 1970'lerin başı lojistik sistemin dizayn
edilmesi ve kontrolü için bilgisayar modellerinin araştırmalarının yapıldığı ve
geliştirildiği bir dönem olmuştur. Alternatif lojistik stratejilerinin gelişiminde lojistik
modellerinin kullanımı gerçeğe dönüşmüştür. Bu dönemde yaşanan olaylar ayrıca
göstermiştir ki lojistik problemlerin önemli bir bölümü teknik problemlerden değil
organizasyonel ve kurumsal problemlerden kaynaklanmaktadır. Bu yıllar arasında
giderek karmaşıklaşan lojistik destek probleminin çözümünde üçüncü parti lojistik
anlaşmalar alternatif bir çözüm olarak görülmüştür70.
2.1.3.5. Ekonomik ve Teknik Değişimin Yeni Çağı(1980-Günümüz)
1980’lerden günümüze kadar olan bu dönem lojistik ve lojistik yönetiminin
olgunlaşarak şekil aldığı dönemdir. Bu dönemde değişimler çok daha hızlı ve etkili
bir şekilde yaşanmaktadır. Taşımacılık, bilgisayar teknolojisine geçiş ve iletişimdeki
69 Demir, V., 2006. “Lojistik Faaliyetler ve Maliyetler”i, Mali Çözüm, Sayı 74, Ocak-Şubat-Mart
2006, s.117(ss. 116-130) 70 Akyıldız, M., 2004. “Lojistik Dış Kaynak Kullanımının Gelişimi ve Türkiye’deki Kullanım
Biçimleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 6, Sayı 3, s. 6(ss. 1-22).
23
değişim, kayda değer en önemli değişikliklerin başını çekmektedir. Taşımacılıkta
verimliliği arttırmak üzerine çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmaların odağını
kullanılan ekipmanların faydasını arttırmaya yönelik çalışmalar oluşturmuştur.
Sadece bu çalışmalar değil aynı zamanda dağıtım, üretim destek ve tedarikle ilgili
gelişmelerde meydana gelmiştir bu dönemde. Bu çalışmalar sonucu taşıma giderleri
yarı yarıya düşerek firmalar için kar marjına katkıda bulunmuştur.71.
Bu değişim ve gelişmede en önemli saç ayağı 70lerde başlayarak 80lerde
hızlanan bilgisayar teknolojilerindeki gelişim gösterilebilir. Bilgisayarlarında gittikçe
hantallıktan büyük olmaktan uzak küçük pratik ve hızlı olmaya başlaması, donanım
ve yazılımların ucuzlaması, iş görme kapasitesinin artmasını sağlayarak karar verme
sürecinde de büyük değişiklikler ve gelişmelere neden olmuştur. Bilgisayar kaynaklı
bu gelişimler lojistik kaynak planlamasında, birbirleriyle ilişkili bölümler arasında
veri alış verişinin sağlanması, lojistik verimliliğinde benzeri görülmemiş düzeyde
başarı artışını beraberinde getirmiştir. Bu durum mal ve hizmetlerin takibini,
depolanmasın kolaylaştırıp bilgisayarla bütünleşik nicel modellerle birlikte bu bilgi,
envanter seviyesini ve hareketini optimize etme yeteneğini arttırmıştır. İhtiyaç
planlaması, kaynak planlaması ve tam zamanında üretim(JTI-Just In Time) gibi
sistemler, sipariş şekillerinden envanter yönetimine, sipariş vermeye, satış
tahminlerine ve planlamaya kadar bir çok yönetim faaliyetlerinin birbiri ile bağlantı
kurmasını sağlamıştır. Böylelikle lojistik operasyonların koordinasyonu ve kontrolü
kolaylaşmış ve maliyetler önemli düzeyde azalmıştır72.
Yukarda da belirttiğimiz gibi 80 sonrası dönem lojistik kavramı ile bu
kavramın sahip olduğu fonksiyonların, etki alanlarının rolü yeniden tanımlanmıştır.
Lojistik, işletmelerin hemen hemen her alanında tüm faaliyetlerde kendisini
göstererek, stratejik olarak kendi içerisinde gelişimine ve genişlemesine katkıda
bulunmuştur. Günümüzde artık lojistik kendi etkinlik alanına dâhil olan tüm
fonksiyonları, eylemleri ve çalışmaları kendi altında toplayarak işletmeler içerisinde
ayrı bir bölüm olarak değerlendirilmektedir. Ancak, lojistik bir işletmedeki
fonksiyonların neredeyse tümünü kapsayan ve bütün olarak düşünülmesi gereken bir
71 Polat, a.g.t., s. 15. 72 Rahat, A., 2005. Lojistik Uygulamalarının Evrimleşme Aşamaları ve Örgüt Yapılarına Etkileri
Üzerine Bir Araştırma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s.19.
24
kavramdır. Bu nedenle de bugün bu görüş değişmeye başlamıştır. 1980'lerde
başlayan bu periyot 1990'larda ilk devresini tamamlamış ve bu tarihten itibaren bu
konuda geliştirme yerine, kullanılan lojistik sistemlerinin tamamen yenilenmesi
teorileri hayata geçirilmeye başlamıştır ve bu süreç halen gelişmekte ve devam
etmektedir73.
2.1.4. Lojistik Yönetimi Faaliyetleri
2.1.4.1. Talep ve Sipariş Yönetimi
Talep ve sipariş yönetiminin sağlıklı işleyebilmesi ve iyi yönetilebilmesi için
Aytaç(2008), yapılması gereken işlemleri şu şekilde sıralamıştır:
• Sipariş ve talep bilgileri ortak bir bilgi deposunda toplanmalı,
• Siparişler ve üretim kapasitesi ile entegre planlama sistemleri kullanılmalı,
• Taleplerin en alttan en üste iletilebilmesi için gerek altyapı kurulmalı,
• Taleplerin planlanmasında organizasyon içerinden bir grup oluşturulmalıdır,
• Siparişlerde ve siparişlerin dağıtımında otomasyon sistemleri kurulmalıdır,
• Talep edilen siparişlerin, niteliklerine göre proseslenmesi gerekmektedir,
• Sistem üzerinde sipariş optimizasyonu yapılabilmelidir
• Günün getirdiği gibi siparişler teslimatlar vs. dijital olarak alınmalı ve takip
edilmelidir74.
2.1.4.2. Depolama
Özkan (2006) çalışmasında depolama işlemleri ile ilgili, lojistik sistemde
temel olan beş fonksiyonu şu şekilde derlemiştir75:
1. Depo, lojistik sistem içinde 'değer ekleme alanı' görevi görür. Nakliye
konsolidasyonu, ürün karışımının hazırlanması vb. değer ekleyici aktiviteler
depolarda gerçekleşir.
2. Depo, müşteri siparişlerinin hazırlanması için birçok farklı alanda ve
değişken sayıda ürünü barındırmalıdır. Çapraz-sevkiyat (crossdocking) sistemi ürün
73 Rahat, a.g.t., s. 20. 74 Aytaç, P., 2008. Tedarikçi Ve Müşteri İlişkilerinin Entegrasyonu: WÜRTH GmbH. Tedarik Zinciri
Uygulaması, Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 50. 75 Özkan, P., 2006. Araç Rotalama Ve Çizelgeleme, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 11-12.
25
karışımının sağlanmasında kullanılan ve ölçek büyüdükçe kullanımı daha da gerekli
hale gelen bir yöntemdir.
3. Hizmet sağlamak deponun önemli fonksiyonlarından bir diğeridir. Sipariş
geçilen ürüne en yakın depoda varlığı, zamanında teslim edilmesi, müşteriyi tatmin
edecek ve ileriye dönük satışlarda pozitif kar sağlayacaktır.
4. Depo, olumsuz durumlara karşın koruma sağlamalıdır. Teslimatta gecikme,
stok azlığı ya da yokluğu, grevler vs. gibi durumlarda müşterinin mağdur olmasını
engellemek ve stoklardan mal verilmesini sağlamalıdır.
5. depo, satıcıda meydana gelecek problemler ve kayıpları azaltmak için
üretim aşamasında olan ayrı ürünleri barındırır. Buna düzeltme/pürüzleri giderme
(smoothing) fonksiyonu adı verilir.
2.1.4.3. Stok Yönetimi
Stok düzeyindeki fazlalıklar, işletmenin kaynak kullanımını olumsuz
etkileyerek, aktif karlılığa olumsuz etkide bulunur. Stokların verimli olarak
işletilebilmesi adına gerekli olanların bazılarını Tunç (2006) çalışmasında şu şekilde
belirtmiştir76:
• Stokların takibi için entegre bir sistem kullanılmalıdır,
• Stokların tüm hareketleri bu sistem üzerinden tanımlanıp takip
edilmelidir,
• Gerçekçi talep planlaması aracılığıyla stok seviyeleri en aza indirilmelidir.
• Stokların durumu gerçek zamanlı olarak takiplenmeli,
• Fiili stok kayıtları sistemde yer almalı ve gerektiğinde fiili ve kaydi stok
kayıtları karşılaştırılmalıdır(envanter sayımı),
• Envanter yönetimi otomatik olarak maliyetlendirme fonksiyonuna
bağlanmalıdır.
2.1.4.4. Malzeme Nakli
Üretim için gerekli olan tüm mamullerin ve hizmetlerin taşıması malzeme
nakli dâhilinde değerlendirilir. Bu tanıma göre; bir fabrika içindeki hammadde, yarı
mamul ve mamullerin taşınmaları, depolardaki yükleme - boşaltma faaliyetleri, hatta
76 Aytaç, a.g.t., s. 51, Özkan, a.g.t., s. 12.
26
buralardaki haber veya formların hareketleri de bir malzeme naklidir. Malzeme nakli
unsurunu lojistiğin bir alt sistemi olarak görmek mümkündür77.
Taşıma maliyetlerinin, yerleştirme planlamasında göz önüne alınan
değerleme faktörleri arasında önemli bir yeri vardır. Nakil işleminde malzemelerin
naklinin önem arz ettiği bir diğer konu ise toplam maliyette görünmeyen bir maliyet
unsuru olarak eklenir. Zira üretim aşamasında bir ürün birçok defa taşınır. Üretilen
ürünün maliyetinde taşıma maliyetleri toplam maliyet içinde %5’i ila %20’sini içine
alır. Endüstri kolundaki ürün ağır sanayiye yaklaştıkça maliyeti de o kadar artar78.
Malzeme nakli planlaması, ürünün üretim aşamasında taşıma maliyetlerini en
aza indirgemeye çalışır. Kobu (2010) taşıma masraflarını iki grupta toplar79:
1. Taşımada kullanılan makine ve teçhizatın yatırım masrafları.
2. Sistemin çalıştırılması ve bakımı için yapılan masraflar.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi malzeme nakli planlaması, ürünün, üretim
aşamasında taşıma maliyetlerini en aza indirgeyecek araç ve yöntemleri bulmayı
amaçlar.80.
2.1.4.5. Ambalajlama
Paketleme, tüketici odaklı ambalajlama ve lojistik merkezli sektörel
ambalajlama olarak iki şekilde değerlendirilir.
Tüketici odaklı ambalajlama: Tüketici odaklı ambalajlamada odak noktası
pazardır. Lojistik gereksinimler göz ardı edilerek son kullanıcı odaklı olarak
ambalajlama yapılır. Yüksek nakliye ve stok ihtiyaçlarında, ambalajlama için daha
düşük seviye tercih edilmelidir. Tüketici ambalajlama tasarımı, müşteri uygunluğuna,
pazar cazibesine, ürün korumasına ve perakende satış uygulamaları odaklıdır.
Müşteri odaklı ambalajlama genelde lojistik ambalajlamaya uygun değildir. Böyle
77 Tunç, a.g.t., s. 4. 78 Özkan, a.g.t., s. 13. 79 Kobu, B., 2010. Üretim Yönetimi, Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş 15. Baskı, Beta Yayınları,
İstanbul, s. 238. 80 A.e., s. 252.
27
bir yaklaşım, lojistik ambalajlama gereksinimlerinin ayrıntılı bir değerlendirilmesi ile
yapılmalıdır81.
Lojistik merkezli sektörel ambalajlama: ambalajlamanın lojistiğe uygunluğu,
taşıma maliyetlerine artı katkı sağlayan unsurlardır. Endüstriyel ambalajlama, lojistik
işlemlerine göre tasarlanmazsa sistemin toplam performansı olumsuz etkilenir.
Ürünlerin, lojistik olarak uygun bir şekilde standardizasyonu gerçekleştirilmiş
olmalıdır. Bu şekilde hem yer hem de maliyet konusunda artı sağlanmış olacaktır82.
2.1.4.6. Sevkiyat ve Dağıtım
Sevkiyatın zamanında oluşu, ürünün kalitesi kadar önem arz eden bir
durumdur. Kağnıcıoğlu, vd., (2012) sevkiyat ve dağıtım kon usunda önem arz eden
konuları şu şekilde ele almıştır83:
• Dağıtım kanalları, kurumun iş yapma şekillerine uygun olarak ve
fayda/maliyet analizlerine dayandırılarak tasarlanmalı ve uygulamaya alınmalıdır,
• Sevkiyat planlamasının entegre sistemler üzerinde otomatik olarak
yapılmasını sağlayacak altyapılara yatırım yapılmalıdır,
• Sevkiyatlar, siparişler üzerinden, filolara en optimum şekilde dağıtılmalıdır,
• Rota tanımlamaları doğru yapılmalı ve rota takip sistemlerinden
faydalanılmalıdır
• Sistem destekli filo yönetimi altyapıları kurulmalıdır,
• Sevkiyat ve dağıtım işlemlerinin performansı düzenli olarak ölçülmeli ve
iyileştirici yönde alternatif uygulamalar incelenmelidir,
• Şirketlerin başlıca faaliyet alanı (müşteriye katma değer sağlayan rekabet
gücü) nakliye değilse, nakliye operasyonlarının yürütülmesinde şirket stratejileri de
gözetilerek, dış kaynak kullanımı yoluna gidilmelidir.
81 Özkan, a.g.t., s. 14. 82 A.e., s. 14. 83 Kağnıcıoğlu, H., vd., 2012. Üretim Yönetimi, Ed. Kağnıcıoğlu, H., Anadolu Üniversitesi yayınları,
Yayın No 2584, Eskişehir, s. 194.
28
2.2. Tersine Lojistik
2.2.1. Tersine Lojistik Kavramı ve Kapsamı
Bu kavram artan nüfusa karşılık kıt kaynaklara karşı alternatif olarak
hammadde yerine kullanılabilecek malzemelerin geri dönüşünü sağlama amacının
güdülmesi ile gündeme gelmeye başlamıştır. Küresel çapta hammadde yeterliliği ve
sürdürülebilir kalkınma 1970’li yılara kadar bir sorun teşkil etmemiştir. Ancak bu
dönemden sonra çevresel kirlenmenin artması ve tehlikeli boyutlara ulaşması,
politikacılar, akademisyenler, medya ve konu ile yakından ilgilenen tüm grupların
ilgisini çekerek tersine lojistik kavramı 70’li ve 80’li yıllarda çevre konularının
öneminin artması ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Ürün ve hammaddelerin yeniden
kullanımı yeni bir durum olamamasına karşın birçok ütünün geri alınması yeniden
üretime sokulması ekonomik olarak ve çevresel olarak daha avantajlıdır84.
En basit şekli ile ve literatürde ilk yapılan tanımlamalara göre tersine lojistik,
“tek yönlü bir yolda yanlış yönde gitmektir.”85 Bu tanımlamada yer alan “doğru” yön
ise, ileri lojistiğin -özellikte geçmişteki- önemi sebebi ile üreticiden tüketiciye doğru
olan lojistiği ve taşımaları ifade etmektedir. Daha ayrıntılandırılmış tanımlara
bakarsak tersine lojistik, “ürün değerinin korunması veya uygun şekilde yok
edilmesinin sağlanması için hammaddelerin, süreç içi stokların, nihai ürünlerin ve
ilgili bilgilerin tüketim noktasından orijin (çıkış veya üretim) noktasına doğru olan
akışının, etkili ve maliyet açısından etkin olacak bir şekilde planlanması,
uygulanması ve kontrolü” olarak düşünülebilir86.
Tersine lojistik; “Hammaddelerin, halen süreçte bulunan envanterlerin,
bitmiş malların ve bunlar hakkındaki bilginin tüketim noktasından üretim noktasına
tekrar değer elde etme veya düzgün bir şekilde elden çıkarma amacıyla verimli ve
maliyet avantajlı akışını planlama, yürütme ve kontrol etme sürecidir” şeklinde ifade
edilmektedir87.
84 Şengül, Ü., 2011. “Tersine Lojistik Kavramı Ve Tersine Lojistik Ağ Tasarımı”, Atatürk Ü. İİBF
Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, s. 407(ss. 407-429) 85 Lambert, D.M. Stock. J.R., 1981. Strategic Physical Distribution Management, Hollywood: Irwin. 86 Stock J.R., 1992. Reverse Logistics, Council of Logistics Management, Oak Brook. 87 Taş, F., 2009. Akü Geri Dönüşüm Sistemi İçin Tersine Lojistik Ağ Tasarımı Ve Karma Tamsayılı
Programlama Modeli, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, a. 3.
29
Tersine lojistiği perakendeciler bir tüketici tarafından geri verilen bir ürünü
satıcılara geri götürmenin bir yolu olarak görmektedirler. İmalatçılar ise kusurlu veya
tekrar kullanılabilecek olan ürünlerin tüketiciden (kullanıcıdan) geri alınması süreci
olarak görme eğilimine sahiplerdir88.
2.2.2. Tersine Lojistik Terminolojisi
Tersine lojistiğin ayrı bir araştırma alanı olduğu için kendine ait bir
terminolojisi vardır. tersine lojistik kapsamında sık sık gündeme gelen kavramlardan
bazılarını şu şekilde ele almak mümkündür89:
• Ürün Geri Çağırma:Ürünün gerek teknik gerek garanti gerekse yasal
sorumluluklardan ötürü geri çağırılması durumudur.
• Envanter Geri Dönüşü:Satıcıda bulunan ürünleri azaltmak üzere satış değil
üreticiye geri dönüşüdür.
• Garanti Geri Dönüşleri: Ürünün garanti kapsamında geri dönmesi gerektiği
durumlarda uygulanan geri dönüştür.
• Çekirdek Geri Dönüşler: Bu ürünler yeniden imal edilebilir ürünlerdir.
• Yeniden Kullanılabilir Yardımcı Taşıma Araçları:taşıma unsuru olarak
kullanılan paketleme, palet, konteynır vs., gibi yardımcı taşıma araçlarıdır.
• Zarar Görmüş Ürünler: Son kullanıcıya ulaşmadan önce zarar görmüş
ürünler.
• Sezonsal Ürünler: Gelecek sezon ya da sezonlarda herhangi bir perakende
değeri olmayacak olması nedeniyle, sezon sonunda geri döndürülen ürünlerdir.
• Riskli Malzemeler: Riskli olarak değerlendirilen parçalardır.
• Stok Ayarlamaları: Bir bölgede bir parçadan çok bulunurken diğer bir
bölgede çok az olması durumunun düzeltilmesi için taşınan mallardır.
88 Taş, a.g.t., s. 3. 89 Tuzkaya, a.g.t., s. 5.
30
2.2.3. Tersine Lojistik-Ürün Geri Kazanım Süreçleri
Geri kazanım, ürünlerin toplanması, tekrar işlenmesi ve tekrar dağıtımı
aşamalarını içine almaktadır. Ancak esas farklılık ürünlerin tekrar işlenmesinde
görülür. Thierry, vd., (1995) geri kazanım süreçlerini şu şekilde ele alırlar90:
Tamir:Ürünün yeniden çalışabilir hale gelmesini sağlamayı amaçlar. Tamir
gören ürün üretilmiş yeni ürüne nazaran daha az kalitelidir. Tamir, kırılmış bozulmuş
ya da işlevini yerine getiremeyen kısımların yeniden yapılmasını içerir. Tamir
çoğunlukla belirli düzeylerde montaj ve demontaj gerektirir.
Ürün yenileştirme: Kullanılan ürünün belirlenen kalite seviyesine
ulaştırmaktır. Ancak genellikle kalite standartları yeni üründeki kadar sıkı olmaz.
Kullanılmış ürün demontaj ile modüllerine ayrıldıktan sonra kritik modüller kontrol
edilir ve modül değişimine ihtiyaç duyuluyorsa değiştirilir. Gerekli görülen modül,
yenilenmesi gereken ürüne montajlanır. Ancak her zaman direkt olarak yeni
modüller kullanılmaz, bunun yerine eski modüller teknik açıdan daha iyi olan
modüllerde değiştirilir ve ürün güncellenir (upgrade). Askeri ve ticari uçaklar,
yenileştirme sürecinden geçen ürünlere örnek olarak gösterilebilir. Ürün
yenileştirme, ürünün kalitesini artırır ve ürünün ömrünü uzatır.
Yeniden üretim: Burada esas amaç, kullanılmış mamulün yeni üretilen
mamullere uygulanan kalite standartların getirmektir. Bu süreçte kullanılmış ürünün
tüm parçaları demonte edilir tüm parçalar kontrolden geçirilir, yeterli kalitede
olmayan parça ve modüller değiştirilerek gerekli testlere sokulur ve ürün
montajlanarak hazır hale getirilir. Bazen bu aşamada upgrade işlemi gerçekleşerek
ürün geliştirilebilir.
Ürün yamyamlaştırma: Yukarıda belirttiğimiz ürünlerin yeniden kullanımı
söz konusudur. Ancak bu süreç içerisinde kullanılmış ürünün sadece bir kısmı
kullanılabilmektedir. Yamyamlaştırma da kullanılan ürün ya da bileşenlerin sadece
bir kısmı kullanılarak geri dönüşüm sağlanır. Bu kısımlar başka ürün veya
bileşenlerin tamir, yenilenme veya yeniden üretim aşamalarında yeniden kullanılır.
90 Thierry, M., vd., 1995. “Strategic Issues in Product Recovery Management”, California
Management Review, Volume 37 (2), p. 117-121(pp. 114-135).
31
Geri dönüşüm: Ürün ve bileşenlerin özellik ve fonksiyonları kaybolarak geri
dönen ürünlerde yer alan materyaller yeniden kullanılır. Geri dönüşüm çok sayıda
kullanılmış ürüne uygulanmaktadır.
Şekil 2.1. Tersine lojistik-ürün geri kazanım süreçleri
Kaynak: Thierry, M., vd., 1995, s. 121
Taş (2009) Fleischmann vd.(2000)’den aktardığına göre, tersine lojistik,
ürünün son kullanıcıdan yeniden üreticiye kadar olan tüm lojistik döngüsünü
kapsayan bir süreçtir. Bir sonraki adım, ürünün tekrar geri dönüştürülerek son
kullanıcıya hazır hale getirilmesidir91. Yeniden üretimden, geri dönüşüm, imha gibi
durumlar için parça ve ürün akışının etkili yönetimi ve kaynakların etkili kullanımı
için yeniden tasarlanan bir tedarik zinciri tersine lojistik olarak tanımlanabilir.
Tersine akışlar ticari geri dönüş, garantinin geri dönüşü, son kullanım geri dönüşü,
kullanılabilir ambalajların geri dönüşü ve diğer geri dönüşümler olarak
sınıflandırılabilir92.
91 Fleischmann, M., vd., 2000. “A Characterisation of Logistics Networks for Product Recovery”,
Omega-The International Journal of Management Science, Volume 28, pp. 653-666’den aktaran, Taş, a.g.e., s. 5.
92 Taş, a.g.e., s. 5.
32
Geri dönüşüm, ürünlerin toplanıp onarılması ve yeniden dağıtımını, aynı
zamanda kullanılmayacak kondisyonda olan ürünlerin imha faaliyetlerini içine alır.
Sistemli bir şekilde işleyen geri dönüşüm ağı, dağıtım maliyetlerinden depolamaya
birçok unsurda maliyetlerin azalmasını sağlar. Tersine lojistikte bir diğer amaç;
müşterinin elinde bulundurduğu kullanım ömrünü tamamlamış tehlikeli atık halinde
bulunan eski ürünlerin çevreye zarar vermeyecek şekilde toplanarak kusurlarını
giderme ya da bu ürünleri tamamen yok etme faaliyetlerini gerçekleştirmektir93.
2.2.4. Tersine Lojistik Kavramının Gelişimi
Literatürde reverse logistics, return logistics, retro logistics, reverse
distribution gibi ifadeler kabaca aynı anlama gelmektedir. Literatürde tersine
kanallar (reverse channels) ve tersine akış (reverse flow) 70’lerden beri bulunmasına
rağmen, bunlar geri dönüşümle ilgilidirler94. İşlenmiş ürünlerin yeniden kullanımının
yeni bir kavram olmadığını daha önce belirtmiştik. Metal hurdacılığı, atık kağıt geri
dönüşümü içecek şişeleri için depozito sistemleri yeniden kullanım alanı için uzun
zamandır örnek teşkil eden önemli emsallerdir. Özellikle son yıllarda artan çevre
problemleri geri dönüşümün dikkat çekmesini sağlamıştır. Atıkların azaltılması ve
yeniden kazanımı, ekonominin tek yönlülükten çıkartılarak ürün geri dönüşüm
döngülerinin önemini ön plana çıkarmıştır. Almanya ve Hollanda 1990’lardan beri
önemle üzerine durulan konulardır. Ancak yasal baskılar, tüketici istekleri,
kaynakların azalması gibi artan zorunluluklar geri toplama işlemlerinin daha
ekonomik yapılabilmesini, dolayısıyla da tersine lojistik çalışmalarının daha planlı ve
sistematik bir şekilde yapılması zorunluluklarını da beraberinde getirmiştir. Son
yıllarda tersine lojistik konusunda yapılan çalışmaların sayısı giderek artmaktadır95.
Elbette tersine lojistik kavramı sektörler arası farklılık gösterir. Ürünün değer ve
çeşitliliği, geri dönüşüm oranını etkileyen önemli faktörlerdendir. Otomotiv parça
endüstrisi bunun için iyi bir örnektir. Yeniden üretilen otomotiv parça pazarının
Amerika da 36 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir96.
93 A.e., s. 6. 94 Kılıç, H.S., 2005. Tersine Lojistik Ve Bir Beyaz Eşya Üreticisi Firmada Geri Dönüşüm Sistemi Ağ
Tasarımının Yapılması, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 4
95 Güneş, A., 2010. İlaç Sektöründe Atık Yönetimi Ve Geri Dönüşüm İçin Tersine Lojistik Ağı Tasarım Modeli, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s. 10
96 Şengül, a.g.t, s. 411.
33
2.2.5. Tersine Lojistiğin Önemi
Sektörden sektöre lojistiğin maliyetleri farklılık gösterse de (ortalama %15 ile
%20 arasında değişmektedir) her organizasyon için lojistik, gereklidir ve bir maliyeti
vardır. bu maliyetlerin yarısını da taşıma maliyetleri oluşturmaktadır97.
Lojistik, özellikle maliyet düşürme konusundaki önemi tartışmasızdır.
Lojistik açısından iyi bir yönetimin sağlanmaması işletmelerin kayıp yaşamasına
neden olacaktır. Ancak etkili bir lojistik yönetimi organizasyon için piyasada avantaj
sağlamasına olanak tanıyacaktır. Son kullanıcı şikâyetlerinin büyük çoğunluğu
lojistik kaynaklıdır. Bunların azaltılabilmesi için organizasyonu lojistik ve tersine
lojistik unsurlarına önem vermesi gerekmektedir. Lojistik konusunda yüksek
performanslı organizasyonlar ürünlerinin piyasadaki gücünü artırmaktadırlar98.
Lojistiğin önemi aşağıdaki maddelerde özetlenmiştir99:
• Her organizasyon için vazgeçilmezdir.
• Yüksek maliyetleri kontrol eder.
• Performans ve kararlılığı direkt olarak etki eder.
• Stratejik olarak uzun vadede önemlidir.
• Tedarikçilerle kurulan bağlantılarla, uzun dönemli ticari ilişkilerin
gelişmesinde önemlidir,
• Müşterilerle kurulan bağlantılarla, müşteri memnuniyetini sağlar ve değer
yaratır.
• Müşteri hizmet kalitesi kapsamında, temin süresi, güvenilirlik ve diğer
konuları etkiler.
• Lojistik, Tesislerin kurulum yeri ve kapasitesinin belirlenmesinde önemli rol
oynar.
• Güvenlik, sağlık ve çevresel konularda risk taşımaktadır.
• Lojistik bağlantılı olduğu diğer organizasyonlarında gelişimine katkıda
bulunur.
97 Waters, D., 2003. Logistics An Introduction to Supply Chain Management, Palgrave Macmıllan
Press, United Kingdom, p. 13-14. 98 A.e., s. 18. 99 Duyguvar, A.S., 2010. Tersine Lojistik Ağ Tasarımı Ve Ağdaki Malzeme Akışının Web Tabanlı
Yönetimi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s. 10-11.
34
Lojistik gibi az kaynak ve az alanın olduğu dünyada, artan nüfus ve tüketim
için anahtar bir role sahiptir. Lojistik aynı zamanda hem firmaların hem de son
kullanıcıların çevre bilincinin de artmasını sağlar. Yasal düzenlemeler de üreticilerin
çevreye karşı olan sorumluluklarının çerçevesini çizerek üretilen ürünlerin daha
çevreci olmasını sağlamaktadırlar. Bu tip zorunluluklar gün geçtikçe firmaları geri
doğru gerçekleşen ürün akışını ayrıntılı planlamaya itmektedir100.
Ürünlerin geri dönüşümü, tersine lojistikteki tek faktör olarak
değerlendirilemez. Ticari, garanti, ya da yasal yollar, hatalı üretim, paketleme, bakım
ve onarım, müşteri kaynaklı birçok sebepten ötürü yaşanan geri dönüşler, tersine
lojistiğin alanının genişlemesinde önemli rol oynar. Ürünlerin geri dönüşü
konusunda etkin planlama her zaman artı kazanç sağlar. Mali olarak işletmelere
getiri sağlarken aynı zamanda son kullanıcıların istek ve beklentilerinin de
zamanında ve doğru bir şekilde cevaplanmasını sağlar. İşletmeler, tersine lojistik
süreçleri kurup işletebilmek için, mevcut üretim ve dağıtım sistemlerinde değişimler
gerçekleştirmelidir. Ürünlerin son kullanıcıdan geri akışı sağlanırken aynı zamanda
geri dönüştürme tesislerinin kurulmasını takiben ikincil pazarda yenilenmiş ya da
yenileştirilmiş ürünlerin sunulması için bütünleşik bir lojistik sistemin kurulması
gerekmektedir101.
2.2.6. Tersine Lojistiğin Uygulanma Nedenleri
Tersine akış içerisine giren ve işletmelerin işlemeleri gereken çok çeşitli ürün
grupları vardır. Kullanılmış ambalajlardan, atılmış/eskimiş bilgisayar ekipmanlarına,
satılamayan ticari mallardan, yedek parçalara kadar geniş bir yelpazede karşımıza
çıkar. Bütün bu ürün gruplarının sınıflandırılması ihtiyacı tersine lojistik
faaliyetlerinin uygulanma nedenleri doğrudan etkilemektedir.
İşletmeler hem kendi içerisinde hem de çevreleriyle etkileşim içerisinde
bulunduklarından, üretim faaliyetlerinin meydana getirdiği sonuçlardan sorumlu
olmak zorundadırlar. Bu sorumluluk günümüzde yasal ve sosyal çeşitli yaptırımlarla
100 Duyguvar, a.g.e., s. 11. 101 Özgün Demirel, N., Gökçen, H., 2008. “Geri Kazanımlı İmalat Sistemleri İçin Lojistik Ağı
Tasarımı: Literatür Araştırması”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 23, No 4, s. 904(ss. 903-912)
35
pekiştirilmektedir. Ayrıca, işletmelerin kendi birtakım ekonomik, kurumsal,
pazarlama vb. hedeflerinin de bu faaliyetleri etkilediği bir gerçektir.
Bu etkilerin analiz edilmesiyle işletmelerin tersine lojistik faaliyetlerini neden
sürdürdüklerine dair bazı cevaplar elde edilebilir. De Brito ve Dekker (2004) alıcı
yönlü ve üretici yönlü olmak üzere iki yönlü bir bakış açısıyla tersine lojistik
faaliyetlerinin uygulanma nedenlerini ortaya koymuştur.
Hemen hemen tüm organizasyonlarda tersine lojistiğin 3 ana uygulama
nedeninden bahsedilebilir. Bunlar102:
1) Ekonomik bakımdan: Üretim aşamasında daha az hammadde kullanımı
sağlayarak geri dönüşüm yöntemi ile hammaddeye değer katar ya da imha
giderlerinin azalmasını sağlayıp doğrudan kazanım sağlayabilir. Tersine lojistik
unsuru ekonomik olarak sağladığı doğrudan kazanımlar, maliyetin düşmesi, malzeme
kazanımı ve katma değerli geri kazanım şeklindedir. Dolaylı olarak kattığı artı
değerler ise, çevresel artı, tüketici ilişkilerinin iyileştirilmesi, ileriye dönük hukuki
düzenlemelere hazırlık ve pazar korunumu şeklinde ele alınabilir.
2) Pazarlama bakımından: Organizasyonların pazarda sahip oldukların
konumun muhafazasında tersine lojistik önemli bir paya sahiptir. her geçen gün
bilinçlenen ve çevre konusunda daha bilinçli olmaya başlayan toplum, üretici
organizasyonların da çevresel faaliyetlerinin geri kazanımlarının göz önünde
bulundurulmasını sağlamaktadır. Organizasyonların çevreye verdiği önem kadar aynı
zamanda ürünlerin geri kazanımı ve bozuk ürün bedelini geri ödemek, iyi bir teminat
politikası ve tamir servisi sağlamak için gerekli olan “yeşil ürün” politikası,
firmaların çevresel imajına destek sağlamaktadır.
3) Yasama açısından: Bu konu, firmanın ürünlerini geri alması ya da
ürünlerini geri almayı onaylamasının, herhangi bir yargı çerçevesinde
gerçekleştirilmesini anlatmak için kullanılır. Pek çok ülkede firmalar, ürettikleri
ürünlerin belirli bir kısmını toplamakla yükümlüdürler. Özellikle Avrupa Birliği,
çevresel etkilerin azaltılması hatta ortadan kaldırılması için “yeşil yasaların”
geliştirilmesi ve uygulanmasına önem vermektedir.
102 Şengül, Ü., 2010. Tersine Lojistik Ağ Tasarımında Karma Tamsayılı Programlama Modeli Ve Ambalaj Atıkları Geri Dönüşümü İçin Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum, s. 32.
36
2.2.7. Tersine Lojistik Genel Özellikleri
Tersine lojistik sistemlerinde, son kullanıcıdan alınan ürünler içi miktar ve
nitelik belirsizdir. Tersine lojistik ağları için geri alınan ürünlerin mevcut bir Pazar
olmaması ve konumlarının belli olmayışı tersine lojistik sistemlerinde belirsizlik
meydana getirmektedir. İleri kanala nazaran, hem tüketiciler tarafından kullanılmış
ürünlerin tedariki hem de geri alınan ürünler için son pazarlama birçok bilinmeyen
faktör içerir. Aşağıda tersine lojistiğin genel özellikleri maddeler halinde
sınıflandırılmıştır103:
1) Belirsiz malzeme akışı: Geri gelecek olan ürünün miktarı, durumu ve
niteliği belli değildir.
2) Müşteriye özel olması: Geri dönüş tüketiciye bağlı olarak çeşitlilik
gösterir.
3) Zamanın kritik olması: Geri gelen ürünün geliş sebebine bağlı olarak aktif
değerinin çok hızlı bir şekilde geri kazanılması gerekmektedir.
4) Değer iyileştirme: Geri gelen ürünlerin ya da değerlerin oluşturduğu ya da
oluşturacağı sermayenin mümkün mertebede en hızlı şekilde sermayenin değerini
maksimum yapmak için yeni pazarlar gerekir.
5) Esneklik: Tersine lojistik işlemlerinin talep dalgalanmalarının olduğu yerde
geri dönen malzemeler için tesis, nakliye ve diğer ilişkin hizmetlerin
gerçekleştirilebilmesi açısından esnek kapasiteyi destekleyen yapıda olmalıdır.
6) Parçalı koordinasyon: Genellikle tersine lojistik işlemleri için birden çok
birimin beraber çalışması gereklidir. Bu yüzden ilişkili olan birimler arası iletişim ağı
etkin olmalıdır yoksa tersine lojistik işlemlerinden yeterince verim alınamaz.
103 Birdoğan, B., 2003. “Tersine Lojistik: Zorunluluk mu? Kazanç mı?,”Dokuz Eylül Üniversitesi
İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, s. 20(ss. 18-39), Şengül, Ü., 2010, a.g.t., s. 32-33.
37
2.2.8. Tersine Lojistik Bileşenleri
Tersine lojistik içerisinde ileri tedarik zinciri bileşenleri, uzman tersine
lojistik sağlayıcıları ve fırsatları değerlendiren lojistik sağlayıcıları gibi birçok farkı
bakış açısı bulunmaktadır104.
Bazı bileşenler tersine zincirden ya da organizasyonundan sorumludur,
bazıları ise zincirdeki görevlerin uygulanmasından sorumludur. Bu temel görevlere
eklenebilecek son madde ise gönderici, alıcı ve gelecekteki müşteri tarafından
gerçekleştirilecek olan yardımcı görevlerdir. Müşteriler dâhil herhangi bir parti
gönderici, alıcı olabilir. Toplama ve işleme gibi tersine lojistik aktivitelerindeki
bileşen grupları, bağımsız ara elemanlar, geri kazanım şirketleri, tersine lojistik
hizmet sağlayıcıları, atık toplama işiyle ilgilenen belediyeler ve geri dönüşüm işi ile
ilgilenen kamu veya özel kuruluşlardır. Her aktörün farklı amacı vardır, örneğin,
üreticiler, toptancıların ürünlerinin yeniden satışını gerçekleştirirken düşük fiyatlar
koymasını engellemek için geri dönüşüm işine girebilirler. Farklı partiler birbirleriyle
rekabet içinde olabilir. Bu bakış açısı Şekil 2.2’de görülebilir. Şeklin en üstündeki
partiler sorumlulardır ya da yasal olarak sorumlu tutulmaktadırlar. Orijinal ürün
üreticisi (Original Equipment Manufacturer-OEM) gibi ileri zincirin elemanıdırlar.
Sonrasında tersine lojistiği organize eden partiler mevcuttur. Bu partiler, aynı
partiler, kuruluşlar (şirketlerin birlikte çalışması durumunda), ya da devletin kendisi
olabilir. Bu partilerin altında, farklı partiler tarafından yapılabilecek olan iki ana
lojistik faaliyeti vardır: toplama ve işleme. En sonunda da ürünler pazara yeniden
dağıtılır105.
104 Tuzkaya, G., 2008. Tersine Lojistik Ağlarının Stratejik Planlamasına Yönelik Meta-Sezgisel Bir
Yaklaşım, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, s. 9. 105 Tuzkaya, a.g.t., s. 9-10.
38
Şekil 2.2. Tersine lojistikte aktörler
2.2.9. Tersine Lojistik Akış Ürünleri
Tersine lojistik akışı gerektiren ürünler farklılık gösterir ve hepsi için farklı
geri kazanım işlemlerine tabi olurlar. Tersine lojistik akışı gerektiren ürünler ve
özellikleri şu şekilde ele alınabilir106:
1) Gıda: Çabuk bozulmaları sebebiyle gıda zincirinde elde kalır, bu durumda
çoğunlukla bu gıda maddeleri hayvan gıda maddesi olarak kullanılır.
2) Kamu malları: Suyolları, köprüler, yollar uzun yaşam süreleri boyunca
yeniden üretim ve ürün yenileştirme işlemleri kullanılarak sık sık onarılırlar.
3) Tüketici eşyaları: Kısa ürün yaşam döngüleri sebebiyle çok fazla miktarda
üretilmektedir.
4) Endüstriyel ve profesyonel ürünler: Tüketici ürünlerinden daha pahalı ve
kullanılabilir parçalara sahiptir. Parçalar ve alt montaj parçaları çekme ve yerine
yenisini koyma (pull-and-replace) ya da parça tamiri gibi işlemlerde ortaya çıkar.
106 Şengül, Ü., 2010, a.g.t., s. 33-35
39
Yüksek teknoloji ürünlerinin parçaları ve alt montaj parçaları tekrar tekrar
kullanılabilir.
5) Nakliye araçları: Endüstriyel ürünlerin alt koludur ve yeniden üretim, parça
geri kazanımı ve geri dönüşüm uzun zamandır bu ürünlerin geri kazanımı için
uygulanmaktadır.
6) Paketleme ve dağıtım malzemeleri: Tekrar tekrar kullanılabilen ürün
grubudur. Bu ürünler herhangi bir geri kazanım işlemi görmeksizin doğrudan
kullanılabilirler.
7) Maden cevherleri, petrol ve kimyasallar: Bu grup ürünler ya kullanımı
süresince tamamen tüketilir ya da bir dizi karmaşık işleme tabi tutulurlar. Bu
ürünlerin yeniden üretimi zordur ancak benzin buharını geri kazanım (gasoline vapor
recovery) sistemleri ile yapılabilmektedir. Bu kimyasalların geri kazanımı zorunludur
ve çevresel açıdan önemlidir.
8) Tıbbi ürünler: İlaçlar ve tıbbi medikal ekipmanları kapsar. Tıbbi
ekipmanlar leasing ile bir süreliğine kullanılır ve sterilizasyon işlemlerinden sonra
yeniden kullanılabilir. İlaçlar ise raf ömürlerini tamamladıktan sonra özel işlemler ile
elden çıkarılır.
9) Askeri teçhizatlar: Endüstriyel ürünlerin bir alt koludur. Geri kazanım
işlemleri kontrollü bir şekilde yapılır. Yeniden üretim ve parça geri kazanımı bu
işlemlerden bazılarıdır. Geri dönüşüm çok sınırlı uygulanmaktadır.
10) Diğer materyaller: Bu ürünler ekonomik fayda açısından çok önemlidir.
Geri kazanımları yerel yönetimlerin toplama işlemini yapmasıyla gerçekleşmektedir.
Geri dönüşüm ve doğrudan kullanım yoluyla geri kazanılırlar
2.2.10. Tersine Lojistik ve İleri Lojistiğin Karşılaştırılması
Para faaliyetlerinin doğru planlanması kuruluşlara önemli maliyet avantajı
sağlayabilir, ancak önemi yeterince iyi anlaşılabilmiş değildir. Temel farklılıklar
olmasına karşın tersine lojistik, genellikle İleri Lojistiğin tam tersi olarak anlaşılır.
40
İleri lojistik ile tersine lojistik faaliyetleri arasındaki farklar Tablo 2.1’deki gibi
özetlenebilir107.
Tablo 2.1. İleri lojistikle tersine lojistik arasındaki farklar
Karşılaştırma Kriteri Tersine Lojistik İleri Lojistik
Miktar Düşüm miktarlarda gerçekleşir
Standardize edilmiş büyük miktarlarda ürün
Bilgi İzleme Otomatik ve manuel sistemlerin kombinasyonu
Parçaları izlemek için otomatik bilgi sistemleri
Sipariş Çevrim Zamanı
Orta-uzun sipariş çevrim zamanı Kısa sipariş çevrim zamanı
Ürün Değeri Orta-düşük ürün değeri Yüksek ürün değeri Envanter Kontrolü Odaklanmış değil Odaklanmış Öncelik Düşük Yüksek Maliyet Kalemleri Çoğu gizli Çoğu şeffaf Ürün akışı İki şekilde (itme ve çekme) Tek şekilde (çekme)
Kanal Daha karmaşık ve çeşitli (çok kademeli)
Daha az karmaşık (Tek ya da çok kademeli)
Kaynak: Tuzkaya, G., 2008, s. 4.
2.2.11. Tersine Lojistikte Kullanım Alanları
Tersine lojistik, küreselleşen dünya pazarında gittikçe önem kazanmaya
başlayan bir kavram haline gelmiştir. Bu önem sektörden sektöre ve işletmenin
dağıtım kanallarında ki yerine göre değişmektedir. Uluslararası boyutta
düşünüldüğünde tersine lojistik kavramı ülke ekonomilerinde yeri almış ve
büyümeye başlamıştır. İşletmeler artık içlerinde bulunduğu sektörlerin özelliklerini
de göz önüne alarak, müşteri ve tedarikçilerinin memnuniyetlerini en üst seviyeye
çıkarma ve ürünlerinin değerini artırma noktasında tersine lojistiğe değer vermeye
başlamışlardır. Tersine lojistiğe en fazla önemi veren sektörlerden biri olan otomotiv
sektörü bu faaliyetlerini daha fazla iyileştirmek için çok fazla çaba harcamaya
başlamıştır108.
Dünya üzerinden örnek verecek olursak; Tersine lojistik faaliyetlerinin
ABD‘de ki maliyetlerin toplam ABD Gayri Safi Milli Hasıla’ sının %0,5’i kadar
olduğu, Lojistik maliyetlerinin de ABD ekonomisinin % 9,9’unu oluşturduğu tahmin
edilmektedir. Hollanda da trafik kazalarında zarar görmüş otomobillerin % 90’ında
107 Tuzkaya, a.g.t., s. 5. 108 Kaymak, G., 2010. Tıbbi Atık Sterilizasyon Sisteminde Tersine Lojistik Uygulaması, Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 36.
41
işleyecek ulusal bir sistem uygulanmaktadır. ABD; camın % 20’si, kağıt ürünlerinin
%30’u, alüminyum kutuların %61’i, her yıl yaklaşık 9,5 milyon araba ve kamyonun
%75’i yeniden kullanım için geri kazandırılabilmektedir. İşletmeler değişen koşullar
sebebi ile tersine lojistik stratejileri geliştirmekte v uzun dönemli planlarını buna
göre yapmaktadırlar. Örneğin; BMW’nin stratejik amacı, 21. yy.’da tamamıyla geri
kazanılabilir otomobiller tasarlamaktır. Terine lojistik; otomotiv endüstrisi dışında,
çelik, elektronik, bilgisayar, kimya, ilaç, tıbbi araçları da içeren birçok endüstride
kullanılmaktadır109.
İşletmeler açısından önemine baktığımızda; ekonomik faktörler, çevreye
duyarlı yasalar, yeşil imajının önemli bir pazar etiketi haline gelmesi, müşteri
memnuniyetini sağlamak, hükümetin çevre odaklı programları, sosyal sorumluluk,
ürünlerin ürün ömrü sonuna kadar ki sorumlulukların üreticilere ait olması gibi
etkenlerden ötürü tersine lojistiğin önemi gün geçtikçe artmaktadır110.
Tersine lojistiğin önemine baktığımızda malların geri dönüşümü büyük bir
getiri kaynağıdır. Bunun daha sık yapılabilmesi, dünyadaki kaynakların çok daha
verimli bir şekilde kullanımını ve refahı da beraberinde getirmektedir. Yeniden
yapma ve yeniden üretme birçok kaynağın ziyanını önlemektedir. Yeniden üretim
esnasında üretilen malın %50’sini eski mal oluşturmaktadır. Bunun günümüzde ne
güzel örneğini kola işletmelerin kola şişelerini geri toplamasını gösterebiliriz. Bu
hem plastik hem de şişe tüketiminde önemli bir etken olarak gözükmektedir.
Çevresel açıdan büyük önem arz eden bu sistem maliyetler açısından da
yadsınamayacak şekilde kendini göstermektedir111.
2.2.12. Tersine Lojistik Uygulamalarını Zorlaştıran Etkenler
Tersine lojistik uygulamalarını geleneksel lojistik sistemlerine nazaran daha
zor hale getiren ve karmaşıklaştıran bazı risk ve belirsizlikleri bulunmaktadır. Bir
tersine lojistik ortamı geri dönen ürünlerin miktarı/hacmi, zamanlaması ve kalitesinin
109 Karaçay, G., 2005. “Tersine Lojistik: Kavram Ve İşleyiş”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, sayı 14.1, s. 319-320 (ss. 317-332) 110 Alaykıran, K., 2011. Çok Ürünlü Tersine Lojistik Ağ Tasarımı: Matematiksel Model Ve Tavlama
Benzetimi Temelli Çözüm Yaklaşımı, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, s. 5.
111 A.e., s. 1.
42
belirsizliği, ürünün karmaşıklığı, test etme ve değerlendirmenin karmaşıklığı ve
yeniden üretimin karmaşıklığı boyutlarıyla karakterize edilebilmektedir112.
Ürün geri dönüşlerindeki kalite, miktar ve zamanlamanın belirsizliği tersine
lojistik faaliyetlerinin planlanarak, tedarik zincirine dahil edilmesinde (ağ
tasarımında) en önemli problemi oluşturmaktadır. Bu belirsizlikler, ürün atıklarının
yeniden değerlendirilmesindeki geri dönüşüm ve yeniden üretim gibi faaliyetler için
kurulacak tesislerin stok kontrol, üretim planlama, üretim kontrol, kalite kontrol,
talep yönetimi, tesis tasarımı, tesis kapasitesinin belirlenmesi gibi birçok karar
konusunu zincirleme olarak olumsuz etkilemektedir. Ayrıca geri dönen ürünlerin
miktarlarındaki azlık, belirsizlik ve ürünlerdeki çeşitlilik tersine lojistikteki taşımaları
zorlaştırmakta ve maliyetlerin yükselmesine sebep olmaktadır. Yine, geri dönen
ürünlerle ilgili olarak ürün geri dönüşlerinin çok sayıda gerekçesi olması, bir ürünün
geri dönüş oranının tahmin edilmesini de zorlaştırmaktadır113.
Tersine lojistik literatüründe pek çok çalışmada geri dönen ürünlerin miktar,
kalite ve zamanı ile ilgili belirsizlikler ile geri kazanılmış ürünlerin -ikincil
malzemelerin- taleplerindeki belirsizliklerin tersine lojistik uygulamalarını ve
özellikle tersine lojistik ağ tasarımını zorlaştıran en önemli özellikler olduğu
vurgulanmaktadır. Geri dönen ürünün hangi işlemlere -tamir, yeniden kullanım,
yeniden üretim, geri dönüşüm gibi- ihtiyaç duyacağı önceden net olarak
kestirilemediğinden işlemler ve bu işlemlerin maliyetleri ile ilgili parametrelerin
tahmini de zorlaşmaktadır. Bu durum tersine lojistik faaliyetlerinin planlama ve
koordinasyonunu da olumsuz etkilemektedir. Geri dönen ürünler ile ilgili yukarıda
ifade edilen belirsizlikler kadar geri kazanılmış, başka bir deyişle iyileştirilmiş
ürünlerin, son pazarlarının da bazen tam olarak belirgin olmaması tersine lojistik
uygulamalarını zorlaştırmaktadır. Rogers ve Tibben-Lembke (1998) yaptıkları
araştırmada, tersine lojistik ile ilgili olarak işletmelerde en yaygın zorluğun tersine
lojistik süreçlerinin standardizasyonunun eksikliği olduğunu bulmuşlardır. Süreçlerin
standart olmaması da tersine lojistik ile ilgili problemlerin nasıl ele alınması
112 Büyükkeklik, A., Tersine Lojistik Ve Atık Akümülatörler İçin Tersine Lojistik Ağ Tasarımı
Uygulaması, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Niğde, s. 48 113 Beamon, B.M., 1999. “Designing The Green Supply Chain”, Logistics Information Management,
Vol 12, No 4, p. 337(pp. 332-342)’den aktaran Büyükkeklik, a.g.t., s. 49.
43
gerektiğini bulmayı zorlaştırmaktadır. İyi bir tersine lojistik süreci için geri dönüş
politika ve süreçlerinin basitleştirilmesi gerekmektedir114.
İşletmeler tersine lojistiği zorlaştıran bu etkenleri kontrol altına alabilmek ve
belirsizlikleri biraz daha azaltabilmek için çeşitli yöntemler geliştirmektedir. Tersine
lojistik süreçlerinin standardizasyonu için ISO 9000 sertifikasyon sistemlerinden
faydalanan işletmeler bulunmaktadır. Bununla birlikte yeni politikalar geliştiren
işletmeler de vardır. Örneğin fotokopi makineleri üreticisi Oc´e bu belirsizliklerin
olumsuz etkisini azaltmak amacıyla fotokopi makinelerinin yeniden üretimini geri
dönen makinelerin kalitesinden bağımsız hale getirebilmek için, geri dönen ürünlerin
kalitesini yükseltici politikalar geliştirmiş, bu ürünler için teşvik edici yüksek ücretler
vermiştir. Tüketicilere getirdikleri eskimiş veya kullanmadıkları ürünlerin model ve
kalite durumlarına göre üretici işletmelerce ödenecek teşvikler, kalite ve model
durumuna göre farklılaştırılmış geri alım ücretleri de geri dönen ürünlerdeki kalite
düzeyini yükseltici uygulamalar olarak yapılabilmektedir115.
114 Büyükkeklik, a.g.t., s. 49. 115 Srıvastava, S. K., 2007. “Green Supply-Chain Management: A State-of-the-art Literature Review”,
International Journal of Management Reviews, Volume 9, Issue 1, pp. 53-80’den aktaran, Büyükkeklik, a.g.t., s. 49-50.
44
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ELEKTRONİK SEKTÖRÜNDE TERSİNE LOJİSTİK
Teknolojinin sürekli gelişimi ile birlikte elektrikli-elektronik eşya (EEE)
sektöründeki ürün çeşidi her geçen gün artmakta, tüketicinin en yeni ve en güçlü
araçlara olan talebine bağlı olarak kullanım süreleri kısalmaktadır. EEE
kullanımındaki sirkülasyonun artmasının bir sonucu olarak da, büyük miktarlarda
atık elektrikli ve elektronik eşya (AEEE) kütleleri oluşmaktadır. Büyük ev eşyaları,
küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, aydınlatma ekipmanları,
elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),
oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları, tıbbi cihazlar, izleme ve kontrol aletleri ve
otomatlar şeklinde kategorize edilen; bu kategorilerde yer alan ürünlerin kullanım
ömrü dolduğu andaki bütün bileşenleri ve içerdiği sarf malzemeler “elektronik atık
(e-atık)” olarak tanımlanmaktadır116.
Piyasaya arz edilen çok çeşitli tipte ve miktarda EEE bulunduğu için bunların
atıklarının tüm atık akışı içindeki miktarlarını ve içlerinde barındırdıkları bileşenlerin
neler olduğunu anlamak oldukça zordur. Genelde bu atıklar içindeki maddeler demir,
demir dışı metaller (bakır, alüminyum, gümüş, altın, paladyum vb.), cam, plastikler
ve diğer materyaller olarak beş grup altında ele alınmaktadır. EEE’de çeşitli amaçlar
için kullanılan kurşun, cıva, arsenik, kadmiyum, selenyum, krom (+6) ve alev
geciktirici maddeler insan sağlığı ve çevreyi tehdit ettikleri için izin verilen limit
değerleri aştıklarında, bu tür eşya atıklarının tehlikeli atık özelliği kazanmasına
neden olmaktadırlar117. Bu bölümde e-atıklar üzerinde durulmuştur.
3.1. Elektronik Atık Tanımı
Atık: Bertaraf edilen, bertaraf edilmesi tasarlanan veya bertaraf edilmesi
gerekli olan maddeler ve materyallerdir118. AB 75/442/ECC Waste direktifi ve T.C.
116 Yapıcı, E., 2016. Elektronik Atıklardan Değerli Metallerin Biyosorpsiyon Yoluyla Geri Kazanımı,
Eskişehir Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, s. 1. 117 A.e., s. 1. 118 Resmi Gazete, 2005. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 14.03.2005–25755,
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/03/20050314-1.htm (02.03.2017)
45
Çevre ve Orman Bakanlığı 25755 sayılı Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne
göre atıkların sınıflandırılması yönetmeliğin EK A.1 maddesinde verilmiştir119.
Elektrikli ve Elektronik Ekipman: Asıl işlevini yerine getirmek için elektrik
akımına veya elektromanyetik alana ihtiyaç duyan ve bu gibi akımı ve alanı üreten,
ileten ve ölçen ve de 1000 Volt alternatif akım veya 1500 Volt doğru akım
kullanımını geçmeyecek şekilde tasarlanmış ekipmanlardır. AB 2002/96/EC WEEE
direktifine göre elektrikli ve elektronik ekipmanların sınıflandırılması EK A.2’de
verilmiştir120.
Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atığı: Tüm bileşenleri, alt montajları ve
atıldığında mamulün bir parçası olan sarf malzemeleri dâhil olmak üzere atık olarak
tanımlanan elektrikli veya elektronik ekipmandır121.
E-atık (elektronik atık), Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) ya da
İngilizce tanımıyla WEEE (Waste Electrical and Electronic Equipment), içerisinde
bir veya daha fazla elektrik iletim elemanı bulunduran ürünlerin kullanım süresi
dolduğu andaki bütün bileşenlerini, unsurlarını ve ihtiva ettiği sarf malzemelerini
ifade eder. E-atık için kabul edilmiş kesin bir kapsam olmamakla beraber bozuk,
kırık, tamir edilemez olarak görülen veri işleme, telekomünikasyon, iş, eğlence veya
ev için kullanılan araç gereçler genel olarak bu gruba dahil edilmektedir122.
3.2. Elektronik Ekipmanların Tarihsel Süreci
Elektrikli ve elektronik ekipmanların imalatı tüm dünyada giderek
artmaktadır. Bu konudaki teknolojik gelişim ve pazarın genişlemesi yeni
ekipmanların yer edinmesini sürekli olarak hızlandırmış ve kayda değer oranda
elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının artışına sebep olmuştur. Günümüzde
elektrikli ve elektronik ekipmanların mamul ömür çevrimleri yalnızca birkaç yıldır.
Elektrikli ve elektronik ekipmanların mamul ömürlerine etki eden faktörlerin başında
tüketicilerin teknolojik yenilik beklentileri gelmektedir. Burada da karşımıza mamul
119 Çevikel, B., 2009. Elektronik Atıklardan Değerli Metal Geri Kazanımı, Sakarya Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, s. 4, Resmi Gazete, a.g.s., Ek-1. 120 Puckett, vd. a.g.m., s. 32. 121 Çevikel, a.g.t., s. 4. 122 Öztüre, G., 2015. Bilişim Teknolojileri Öğretmenlerinin Elektronik Atıklar Konusundaki
Farkındalık Düzeylerinin Belirlenmesi: İzmir İli Örneği, Ege Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, s. 21.
46
için fonksiyonel ömür kavramı dışında, mamulün teknolojik yenilik seviyesini ifade
eden teknolojik ömür kavramı çıkar. Bir çok elektrikli ve elektronik ekipman
fonksiyonel ömürlerini tamamlamamalarına rağmen teknolojik ömürlerini
tamamladıkları için atık olarak sınıflandırılmaktadırlar123.
Elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının miktarlarının artış oranları ile bu
ekipmanların imalat ve kullanım miktarlarının artış oranları arasında doğrusal bir
ilişki vardır. Bu ekipmanların imalat miktarlarındaki artış oranları ele alınarak, atık
miktarının büyüklüğü anlaşılabilir124.
Elektrikli ve elektronik ekipman atıkları kentsel atıklardan farklıdırlar.
Elektrikli ve elektronik ekipman atıkları kentsel atıklar içinde en hızlı büyüyen katı
atık cinsidir ve artış oranları kentsel atıklardan 3 kat daha büyüktür. 1998’de Batı
Avrupa’da tespit edilen 6 milyon ton elektrikli ve elektronik atığın yıllık olarak en az
%3–%5 oranında artması beklenmektedir. Dünyada her yıl 20–50 milyon ton
elektrikli ve elektronik ekipman atığı oluştuğu tahmin edilmektedir. ABD’de 1997 –
2007 yılları arasında 500 milyondan fazla kişisel bilgisayarın kullanılamaz hale
geleceği ve 2010 yılında 610 milyon mobil telefonun bertaraf edileceği tahmin
edilmektedir125. Elektrikli ve elektronik ekipmanların mamul ömrü sonunda geri
dönüşümü ve yeniden kullanılması bir ana problem olarak gün geçtikçe daha iyi
tanınır hale gelmesine rağmen, günümüzde halen elektrikli ve elektronik ekipman
atıklarının toplama, işleme ve yenileme oranları düşük ve bu atıkların işlenmesi de
çoğunlukla güçlükle yapılmaktadır. Yapılan çalışmalar ABD’de kullanılmış elektrikli
ve elektronik ekipmanların %75’inin depolandığını, %15’inin gömüldüğünü,
%7’sinin tekrar satıldığını ve yalnızca %3’ünün yeniden değerlendirildiğini ortaya
koymuştur126.
Türkiye’de elektrikli ve elektronik ekipman atığı oluşum miktarının tespit
edilmesi oldukça güçtür. Bu konuda başta böyle bir tanımlamanın yapılmamış
123 Çığgın, C.T., 2006. Elektrikli Ve Elektronik Ekipman Atıklarının Geri Kazanımı İçin Tesis Konstrüksiyonu Ve Sistem Parametrelerinin Araştırılması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 9-10
124 A.e., s. 10. 125 Middendorf, A., 2005. Introduction to EcoDesign, Doğa Uyumlu Elektronik Tasarım Stratejilerine
Giriş, Rekabet Gücünü Artırmak için Doğa Uyumlu Elektronik Tasarım (ECODESIGN) Çalıştayı, İstanbul, s. 61.
126 Zhang, S., and Forssberg, E., 1999. “Intelligent Liberation and classification of electronic scrap”, Powder Technology, Volume 105, Issues 1–3,pp. 295-301’den aktaran, Çığgın, a.g.t., s. 12
47
olması, mevcut politikalar ve atıklarla ilgili yapılan çalışmalarda bu konuda bir
sınıflandırma yapılmamış olmaması, elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının
toplam atık oluşum miktarı içerisindeki payının belirlenmesine imkan
tanımamaktadır. Türkiye’de elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının oluşum
miktarı, bu ekipmanların imalat ve kullanım oranları ele alınarak anlaşılabilir127.
Elektrikli ve elektronik atıklar içerdikleri tehlikeli materyaller nedeniyle eğer
atık değerlendirilmesi safhasında doğru olarak işlenmez ise çevre sorunlarına sebep
olabilirler. Birçok ülke bu gibi atıkların miktarının azaltılması ve yeniden kullanımı,
geri dönüşümü ve diğer yeniden değerlendirme şekillerinin kontrolü için kanun
tasarısı düzenlemişlerdir128.
3.3. Elektronik Atıkların Önemi
Elektronik atıklar çeşitli bileşenlerden oluşmaktadır. Bunlardan en önemlileri
de birbirine monte edilmiş halde bulunan metaller ve plastiklerdir. Kullanılmış
elektrik elektronik cihazlar çeşitli değerli maddeler içerdiği gibi yapılarında zararlı
bileşenler de barındırmaktadırlar. Elektronik atıklarda yüksek miktarlarda bulunan
zararlı maddelerin ayrılması geri dönüşüm sistemleri için önemli bir basamaktır.
Aşağıda bu zararlı bileşenler sıralanmıştır129:
Ağır metaller (cıva, baryum, kadmiyum, kurşun, kalay)
Poliklorit Biphenil
Yanmaya dayanıklı malzemeler
Florkarbon
Büyük problem teşkil eden bileşenler özellikle bilgisayar, televizyon,
monitör, video, cd, radyo gibi aletlerde bulunmaktadır. Örneğin bir bilgisayar
monitörü veya bir televizyon 25 grama kadar kurşun, 3 gram çinkosülfit, 1,8 gram
doğada nadir bulunan elementler, 0,1 gram kadmiyumsülfit ve 0,8 gram baryum
127 Çığgın, a.g.t., s. 12 128 Electronic Waste Recycling Act of, 2003.Covered Electronic Waste Pament System (SB20/SB50),
California Integrated Waste Management Board (CIWMB), http://www.ciwmb.ca.gov/Electronics/Act2003/ (12.03.2017)
129 Çevikel, a.g.t., s. 6.
48
içermektedir. Bu bileşenleri içeren elektronik atıklar çeşitli cevher hazırlama
yöntemleriyle zenginleştirilebilir130.
Elektrikli ve elektronik ekipman atıkları ayrıştırma işlemleriyle
uzaklaştırılması gerekli olan farklı büyüklük ve şekilde çok miktarda zararlı bileşen
içerirler. Elektrikli ve elektronik ekipman atıklarında yer alan ve özellikle ele
alınması gerekli olan başlıca zararlı materyaller Tablo 3.1’de ve zararlı bileşenler ise
Tablo 3.2’de verilmiştir. Bu zararlı bileşenlerin çevre ve insan sağlığı açısından
taşıdıkları riskler aşağıda sıralanmıştır131:
Tablo 3.1. Elektronik atıklarda yer alan zararlı materyaller
Materyaller Uygulama Ağır Metaller
Cd, Ni, Zn, Pb, Hg Cd, Ni, Zn, Pb, Hg Sn, Pb, Cd Lehim Ba, Sr, Pb Katot ışını tüpü camları Cd, Y, Eu, Se, Zn Floüresan tozları Hg Röleler
Yarı İletkenler B, Ga, In, As Bileşik devreler Ga, As LED, fotovoltaik hücreler Se, Ge Diyotlar Se Fotokopi tamburları
Organik Bileşenler PCB Kondansatörler PBDE Alev geciktiriciler Mineral Yağlar Yağlayıcılar
Plastik Katkıları Cl PVC Cd, Pb, Ni, Ti, Sb Pigmentler Pb, Ba, Cd, Sn Stabilizatörler
Kaynak: Çevikel, 2009, s. 6
Kurşun (Pb): Pb’nin sağlık üzerine olumsuz etkileri iyi bilinmektedir.
Çocuklarda beyin hasarı ve üreme bozuklukları Pb’ye maruziyetten birçok üründen
yasaklanmıştır. CRT tüpleri, eski lehimler ve entegre devreler kurşun içermektedir.
130 Kong, H.Y., Schoenung, J.M., 2005. “Electronic Waste Recycling: A Review Of U.S.İnfrastructure
And Technology Options,”Resources, Conservation and Recycling, Volume 45, p. 371 (pp. 368–400) https://tr.scribd.com/document/253691160/Electronic-Waste-Recycling# (03.03.2017)
131 Çevikel, a.g.t., s. 5-7.
49
Cıva (Hg): Düşük dozlarda bile zehirlidir ve beyin ve böbreklere zarar
vermektedir. Vücutta birikir ve anne sütüyle geçebilmektedir. Bir çay kaşığının 70’te
biri bile 80.000 m2 alana sahip bir göldeki suyu kirleterek yaşayan organizmalar
tarafından biriktirilmesine sebep olur.
Tablo 3.2. Elektronik atıklarda yer alan zararlı bileşenler
Bileşenler Açıklama
Piller Pillerde kurşun, cıva, kadmiyum gibi ağır metaller mevcuttur
CRT Konik cam içerisinde kurşun mevcuttur ve panel camının iç taraf astarı floürcsan kaplıdır
Anahtarlar gibi cıva içeren Bileşenler
Cıva termostatlarda (ısı ayarlayıcıları), algılayıcılarda, rölelerde ve anahtarlarda kullanılır(baskılı devre levhaları, ölçüm elemanları ve gaz akışlı lambalarda olduğu gibi);ve ayrıca tıbbi ekipmanlarda, veri iletiminde, haberleşmede ve taşınabilir telefonlarda da kullanılır
Asbest atıkları Asbest atıkları da özel olarak ele alınmalıdır
Toner kartuşları ve sıvı, macun ve renkli tonerler
Toner ve toner kartuşları elektrikli ve elektronik ekipman atıklarından sökülerek ayrı olarak toplanmak zorundadır
Baskılı devre levhaları Baskılı devre levhalarında SMD yonga dirençleri, kızıl ötesi algılayıcıları ve semi kondüktörler gibi kadmiyum içeren birçok parça mevcuttur
PCB içeren kondansatörler PCB içeren kondansatörler güvenli ayrıştırma için sökülmek zorundadır
LCD Alnı 100cm2 den büyük olan sıvı kristalli görüntüleyiciler elektrikli ve elektronik ekipman atıklarından sökülmek zorundadır
Plastik ihtiva eden halojeniı yanma geciktiriciler
Plastik halojeni i yanma geciktiricilerin yanması ve/veya tutuşması sırasında zehirli bileşenler oluşabilir
CFC, HCFC veya HFC ihtiva eden ekipmanlar
Soğutma çevriminde ve köpükte bulunan CFC uygun şekilde çekilmeli ve imha edilmelidir; soğutma çevriminde ve köpükte yer alan HCFC veya CFC uygun şekilde çekilmeli ve imha edilmeli ya da geri dönüştürülmelidir
Gaz akışkanlı lambalar Cıva taşınmak zorundadır
Kaynak: Çevikel, 2009, s. 7
3.4. Elektronik Atıkların Ekonomik Değeri
Büyük bir potansiyele sahip olan e-atık pazarının ekonomik değerlendirmesi
ise bambaşka gerçekleri göz önüne sermekte, dönüşümün ne kadar gerekli olduğunu
ifade eden çarpıcı gerçekleri barındırmaktadır. Dünya genelinde elektronik atık
50
pazarının 2004 yılında 7,2 milyar dolardan, yıllık ortalama %8,8 büyüme hızıyla
2009 yılında 11 milyar dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir132.
Pazardaki ürün çeşitliliği ve teknolojik gelişmelerin hızının yanı sıra pozitif
yönde seyreden ekonomik yöndeki göstergeler, artan alım gücü ve ürün kullanım
ömürlerinin azalması e-atık miktarının artmasına neden olmaktadır. Bu denli
değişkenlere bağlı olan E-atığın geri dönüşümü ekonomik anlamda incelenirken
sadece oluşum kısmının göz önüne alınması yanıltıcı olmaktadır. E-atık geri
dönüşümü incelendiğinde toplama ve transfer, parçalama sınıflandırma-ön işlemler,
geri dönüşüm kazanım prosesi, yakma ve arazi giderleri gibi başlıca maliyet
kalemleri ortaya konmaktadır133.
Dünyanın ihtiyaç duyduğu, bakır, altın, alüminyum, teneke, plastik ve çelik
günlük olarak pazarlanır. En kötü geri dönüşüm faaliyeti bile en verimli madencilik
çalışmasından iyi sonuçlar verir. Daha yüksek maddi değere sahip olan uzun monitör
ve klavyeler (bilgisayarlarda dâhil) herhangi bir dönüşüm işlemine tabi olmadan
yüksek metal içerikleri nedeni işlenmeden stoklanmıştır. Elektronik market
pazarındaki genişleme iki yıllık periyotlar halinde incelendiğinde gerekli duyulan
hammadde miktarı her geçen sene artmakta, ihtiyacın yalnızca madencilik
faaliyetleri ile karşılanması hem finansal hem de çevresel açıdan pek mümkün
görünmemektedir134.
3.5.Elektronik Atıkların Geri Dönüşümü, Bertaraftı Ve Ekonomik
Değeri
Sürekli toplama, özel yerlerden toplama ve evlerden toplama olmak üzere üç
farklı toplama şekli vardır. Sürekli toplama yıl boyunca yapılan toplama şeklidir.
Belediyelerin belirttiği bir yere e-atıklar getirilir ve oradan belli zamanlarda
belediye/geri dönüşümcü firmalarca e-atıklar geri dönüşüm tesisine taşınır. Bu en
etkin ve ucuz yoldur135.
132 Çiftlik, vd., s. 264. 133 A.e., s. 265. 134 A.e., s. 245. 135 Sunar, U., 2012. Bir Elektronik Atık Geri Dönüşüm Tesisinin Maliyet Fayda Analizi, Bahçeşehir
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 12.
51
Geri dönüşüme olan ihtiyacın başlamasında savaşlar nedeniyle ortaya çıkan
kaynak sıkıntıları etkili olmuştur. Geri dönüşümün bilim dünyası tarafından
önerilmesinin sebebi ise yeryüzünde ve yeraltında bulunan kaynakların korunması,
hızla tüketilmemesi; tüketilen kaynakların ise tekrar üretim süreçlerine dâhil
edilmesidir diyebiliriz. Tabi geri dönüşüme kadar gelen süreçte (yani geri dönüşüm
orta nokta kabul edecek olursak) öncesinde yapılan tasarruf ne kadar önemliyse;
dönüşüm sonucunda insanlığın faydasına sunulan kirliliğin önüne geçilmesi ve
toplumlar için ekonomik değer olarak da kazanılması o kadar önemlidir136.
Elektronik atığa geri dönecek olursak, bu tarz atıklar gerek ekonomik açıdan
değerli olduğundan, gerekse de atık haline geldikten sonra özensiz kullanımlar
sonucu çevre ve insan sağlığını tehdit edebileceğinden, konusunda uzman ve
elektronik atıkların değerlendirilmesi hususunda teknik alt yapısını kurmuş tesislerce
işlenerek insanlığın hizmetine yeniden sunulmalıdır137.
Geri dönüşüm; atıkların toplanmasından, raporlanmasına kadar önemli bir
dizi faaliyetin toplamından meydana gelen bir süreçtir. Geri dönüşüm
uygulamalarında güvenlik çevre ve kaynakların korunması esastır. Kamanlı (2013)
çalışmasında elektronik atıkların geri dönüşüm sürecini şu sıra ile ele almıştır138:
Toplama: Elektrikli ve elektronik atıkların ayrı toplanması için atık çıkış
miktarlarınıza göre belirlenen değişik ebatlarda konteynır bırakılmaktadır. Konteynır
dolduğunda toplama işlemi yapılmaktadır.
Taşıma: Elektronik atıklar tehlikeli atık taşıma lisansına ve ADR (Tehlikeli
Atık Taşıma sertifikası) belgeli şoförler ile taşınmaktadır
Değerlendirme ve Ayırma: Fraksiyonlara göre ayrılan atıkların, bir kısmı
yeniden kullanıma, geri dönüştürülemeyenler ise bertaraf edilmeye gönderilir. Kalan
atıklar işlenmek üzere depolanırlar.
136 İnce, M.Y., 2010. Çevresel Değerler, Elektronik Atık Sorunu, Uygulamalar Ve Çözüm Önerilerine
Genel Bir Bakış, s. 2 http://www.e-atik.com/wp-content/uploads/2011/03/%C3%87evresel-De%C4%9Ferler-Elektronik-At%C4%B1k-sorunu-Uygulamalar-Ve-%C3%87%C3%B6z%C3%BCm-%C3%96nerileri.pdf (11.032017)
137 İnce, a.g.m., s. 3. 138 Kamanlı, A., 2013. Ankara Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde Oluşan Ambalaj Atıkları İle
Elektrikli Ve Elektronik Atıkların Belirlenmesi Ve Ekonomik Analizi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s. 53-56.
52
Depolama: Geri dönüşüm/imha işlemi tamamlanana kadar atıklar, kapalı
tesislerde özel konteynırlerde depolanmaktadır.
İmha: Ön ayırma sonrası geri dönüşüm sürecine alınan ve imha edilmesi
gereken ürünler gerek kırıcılar yardımıyla, gerekse uzman personel tarafından tekrar
kullanılmayacak duruma getirilmektedir
Geri Dönüşüm: İşleme kapsamındaki tüm atıkların çeşitlerine göre özel geri
dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine
kazandırılmaktadır.
Yeniden Kullanım: Toplanan atıklar sıkı bir şekilde kontrolden geçirilir ve
yeniden kullanılabilecek durumda olanları, atık sahibinin izni dahilinde ve ilgili
kanunlar çerçevesinde işlemden geçirerek yeniden kullanıma sunulur.
Bertaraf: Çok düşük oranda olmakla birlikte değerlendirilemeyen atık ve atık
maddeler, insan ve çevre sağlığına zarar vermeyecek şekilde özel yöntemlerle yasalar
çerçevesinde lisanslı bertaraf tesislerinde bertaraf edilirler.
Raporlama: Geri dönüşümün her aşamasındaki faaliyetler ve atıklar kayıt
altına alınmakta; ilgili mevzuata göre tutulması gereken bütün rapor ve tutanaklar
tanzim edilerek iş ortaklarına teslim edilmektedir.
3.6. Elektrikli ve Elektronik Atıklardan Kaynaklanan Çevre Sorunları
Elektrikli ve elektronik atıkları tehlikeli atık gurubu haline getiren içermiş
oldukları cıva, kurşun, kadmiyum ve krom gibi ağır metaller, kloroflorokarbon
(CFC), klorlubifeniller (PCB), polivinilklorürür (PVC) ve bromlu alev geciktiriciler
gibi halojenli bileşikler ile asbest ve arseniktir139.
Kurşun, cıva, kadmiyum, krom gibi metaller toprakta sızmak suretiyle yer altı
suyuna ulaşarak içme suyu kaynaklarını kirletme riski taşımaktadır. Katı atık
depolama alanlarında bulunan kurşunun ortalama olarak %40’ının, elektronik
atıklardan kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Depolama alanlarında yeterli önlem
alınmaması durumunda atık içindeki kromun sızarak su kaynaklarına kolaylıkla
139 Yılmaz, E., 2006. Elektrikli Ve Elektronik Atıkların Geri Kazanımı Ve Muğla İli Pilot Proje
Uygulaması, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, s. 2.
53
ulaşma imkanı bulunmaktadır. Krom içeren atıkların yakılarak bertaraf edilmesi
durumunda ise, kromun uçucu küller ile hava ortamına ulaşma riski vardır140.
Diğer bir kirletici grubu ise bromlu alev geciktiricilerdir(BAG) , daha
ekonomik olması, daha kolay işlenebilmesi ve daha hafif ürün üretimine imkan
sağlaması nedeniyle, elektronik sektörünün ana maddeleri haline gelen plastik ya da
petrol türevi malzemelerin yanmasını geciktirmek amacı ile kullanılan BAG bromlu
bi fenoller, bifeniller, fenoller gibi farklı özellikteki çok sayıda kimyasal maddeyi
kapsamaktadır. BAG, baskı devre elemanları, bağlantı elemanları, kablolar ile
televizyon ve mutfak eşyaları gibi elektronik ürünlerde olmak üzere günümüzde
hemen hemen tüm elektronik ürünlerde alev almaya/ yanmaya karşı koruyucu olarak
kullanılmaktadır141.
BAG plastik geri kazanımı prosesinde PBDE, PBDF ve PBDD oluşumuna
yol açtıkları gözlenmiştir.Kullanımı AB de yasaklanmış olan PBDE’ler iç ve dış
hava ortamında, nehir ve göllerde, arıtma çamurlarında, gıda ve bitki, hayvan ve
insanlarda ölçülerek izlenmektedir142.
Artık foklarında PBB’lerin tespit edilmiş olması bu maddelerin geniş bir
alana yayılabileceğini göstermektedir. PBB’ler katı atık depomla alanlarında sızıntı
suyunda saf suya oranla 200 kat daha fazla çözünmektedir. Besin zincirine kolaylıkla
geçebildikleri ve hayvanlarda çok kalıcı olarak bulundukları tespit edilmiştir143.
Atıkların yakılarak bertaraf edilmesinin neden olduğu kurşun emisyonlarının
önemli bir kısmının elektronik atıklardan kaynaklandığı tespit edilmiştir. Yakma
işleminden sonra kurşunun %65’inin cüruf içinde, %34’ünün kalıntılarda ve %1’inin
ise atmosfere ulaştığı belirlenmiştir. Alev geciktirici maddeler içeren atıkların
yakılması işleminde, bakırın bir katalizör gibi çalışarak dioksin oluşma riskini
arttırdığı bilinmektedir144.
140 Baumgartner, R.J., Korhonen, J., 2010. “Strategic Thinking for Sustainable Development”,
Sustainable Development Sust. Dev. 18, p. 73 (pp. 71–75). 141 Yılmaz, a.g.t., s. 3 142 Baumgartner ve Korhonen, a.g.m., s. 73. 143 Yılmaz, a.g.t., s. 3 144 A.e., s. 3.
54
3.7. Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipman Bileşimi ve İçerdiği Tehlikeli
Maddeler
Elektronik atıklar herhangi bir önlem alınmaksızın kontrolsüz bir biçimde
atıldıklarında, çevre ve insan sağlığına bazı olumsuz etkileri vardır. AEEE birçoğu
toksik olan, kurşun, cıva, arsenik, kadmiyum, selenyum, krom VI ve yakıldığında
dioksin oluşmasına sebep olan alev önleyiciler gibi bileşiklerin de dahil olduğu
1000‟den fazla farklı malzeme içermektedir. Evsel atık depolama sahalarında
bulunan ağır metallerin yaklaşık %70‟i bu tür atıklardan kaynaklanmaktadır.
Tüketici elektroniklerinin %40‟ı evsel atık depolama alanlarında yaşam döngüsünü
tamamlar. Bunlara ek olarak AEEE içinde değerli elementler de bulunmaktadır.
Günümüzde bu miktar 1 grama kadar düşmüş olmakla beraber, ilk nesil
bilgisayarlarda 4 grama kadar altın bulunmakta idi. Elektronik atıkların içinde
bulunan sıradan metallerin değeri bile çok fazladır. Bu nedenle de atık elektrikli ve
elektronik eşyaların geri dönüşümü birçok girişimcinin de dikkatini çekmiş ve birçok
ülkede konuyla ilgili ciddi yatırımlar yapılmıştır. İçerdiği bileşik çeşitlerinin geniş bir
yelpazede dağılım göstermesi nedeniyle, elektronik atıklar için genelleştirilmiş bir
atık bileşimi vermek oldukça güçtür. Ancak, yapılmış olan çalışmalar sonucunda 4
kategori belirginleşmektedir. Bunlar: demirli metaller, demir içermeyen metaller,
cam ve plastik olarak sıralanabilir145.
Özellikle bazı Afrika ve Çin, Hindistan, Pakistan gibi bazı Asya ülkelerindeki
insanların bu şekilde gelişmiş ülkelerin atık işleyicisi olarak çalıştırıldığı
bilinmektedir146:
1. Kurşun
Depolama alanlarında bulunan tüketici elektronikleri %40 oranında kurşun
içermektedir. Sadece ABD’de 1997-2004 yılları arasında 315 milyon bilgisayar atığı
oluşmuştur. Bu da yaklaşık 600 bin ton kurşun anlamına gelmektedir. Depolama
alanlarındaki kurşun varlığıyla ilgili en önemli husus yer altı sularında kurşun
145 Tulger, G., 2010. Türkiye’de Elektrikli Ve Elektronik Atıkların Yönetiminin Planlanması Ve Tesis Yeri Seçiminde Çok Ölçütlü Karar Verme Tekniklerinin Kullanımı, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, s. 15
146 GAO, 2008. Electronic Waste, EPA Needs to Better Control Harmful U.S. Exports Through Stronger Enforcement and More Comprehensive Regulation, Report to the Chairman, Committee on Foreign Affairs, House of Representatives, United States Government Accountability Office, GAO, http://www.gao.gov/new.items/d081044.pdf (11.03.2017)
55
kirliliğinin oluşması ile birlikte içme sularının da kirlenmesidir. Bunun yanında
kurşun, merkezi ve diğer sinir sitemlerinin tamamına, kan dolaşım sistemine ve
böbreklere zarar verir. Endokrin sistemi üzerindeki etkileri de tespit edilmiş olup
çocuklarda beyin gelişimi üzerine negatif etkileri kanıtlanmıştır. Kurşun doğada
birikir ve ilerleyen nesillere aktarımı sırasında mikroorganizmalar, bitkiler ve
hayvanlar üzerinde toksik etkiler bırakır147.
2. Kadmiyum
Kadmiyum bileşikleri toksik olarak sınıflandırılmakta ve insan sağlığı
üzerinde geri dönülemez etkileri bulunmaktadır. Böbrekleri etkilemenin yanı sıra,
solunum ve sindirim sırasında absorbe edilerek vücuda dağılır. Kadmiyum vücutta
kaldığı yarılanma süresi olan 30 yıl boyunca zehirlenme semptomlarına yol açacak
kadar birikebilir. Ayrıca doğada da birikimi söz konusudur. ABD’de 1997-2004
yılları arasında 1000 ton kadmiyum, depolama alanlarına gitmiştir.
3. Cıva
Dünyada her yıl tüketilen cıvanın % 22’si elektrikli ve elektronik eşyalarda
kullanılmaktadır. Özellikle termostatlar, sensörler, elektronik devreler, ölçüm
aletlerinde kullanılan anahtarlar ve elektrik düzenleyicileri başta olmak üzere,
medikal ekipmanlar, telekomünikasyon cihazları, cep telefonları, piller ve basılı
devre kartlarında cıva bulunmaktadır. Bir tek aletteki miktarı az olsa bile 315 milyon
adet atık bilgisayar, 200 ton cıva içermektedir. İnorganik cıva suyla karıştığında dip
sedimentlerde birikim gösteren metil cıva formuna geçer. Metil cıva birikim
göstererek besin zincirinin üst basamaklarına kadar taşınır. Bu bileşik özellikle beyne
zarar vermektedir148.
4. Krom VI (Altı değerli krom bileşikleri)
Krom VI bileşiği hücre zarından kolayca geçerek çeşitli toksik etkilere sebep
olacak şekilde adsorbe edilir. Düşük konsantrasyonlarında bile alerjik reaksiyonlara
yol açabilir, DNA hasarına sebep olabilir. Özellikle insinerasyon sonrası oluşan
küllerde bulunan krom, kolayca yer altı sularına sızabilir özelliktedir. Bu yüzden
147 Tchobanoglous, G., Kreith, F. 2002, Handbook of Solid Waste Management, McGraw-Hill
Handbooks, New York’dan aktaran, Tulger, a.g.t., s. 18-19. 148 Tchobanoglous ve Kreith, a.g.k., 2002’den aktaran, Tulger, a.g.t., s. 19
56
krom içeren atıklar kesinlikle yakılmamalıdır. 315 milyon bilgisayarda 600 ton krom
VI bulunmaktadır149.
5. Plastikler
Ortalama bir bilgisayarda yaklaşık 6,5 kilogram plastik malzeme
bulunmaktadır. Yapılan araştırmalara göre, atık bilgisayarlardan her yıl 500.000
tondan daha fazla plastik hurda çıkmaktadır. Çıkan plastik malzemelerin % 26’sını
diğer plastik türlerine göre insan ve çevre sağlığına daha çok zarar veren PVC
oluşturmaktadır. Bilgisayar firmaları kullanılan PVC miktarını ciddi anlamda
düşürmüş olmasına rağmen, halen yıllık 125 bin ton PVC atığı oluşmaktadır.
Özellikle kablolarda kullanılan PVC’nin yakılması oldukça tehlikeli sonuçlara yol
açar. Düşük yoğunluklu polietilen ve termoplastik olefinler PVC’ye alternatif
malzemelerdir. PVC geri dönüşümü zor olan ve geri dönüşüm sürecindeki diğer
plastikleri de kirleten bir malzemedir. Bununla beraber PVC üretimi ve yakılması
dioksin ve furan bileşiklerinin oluşumuna sebep olmaktadır. Bu sebeplerden birçok
ülkede yalnızca elektronik ekipmanlarda değil, diğer ürünlerde de PVC
kullanılmamasına yönelik yasal düzenlemelere gidilmektedir150.
149 Tchobanoglous ve Kreith, a.g.k., 2002’den aktaran, Tulger, a.g.t., s. 19 150 Tchobanoglous ve Kreith, a.g.k., 2002’den aktaran, Tulger, a.g.t., s. 19
57
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK
FAKÜLTESİNDE ELEKTRONİK SEKTÖRÜNDE ELEKTRONİK ATIK VE
FARKINDALIĞININ TESPİTİ
4.1. Konu ve Amaç
Bu araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde
bulunan öğrencilerin Elektronik Atık farkındalığının incelenmektedir. Araştırmanın
amacı Mühendislik Fakültesinde okuyan öğrencilerin demografik, örgütsel, çevresel,
toplumsal ve ekonomik açıdan elektronik atık farkındalıklarının incelenmesidir.
Problem cümleleri:
P1: Süleyman Demirel Üniversitesinde eğitim gören öğrenicilerin elektronik
atıklar hakkında bilgi düzeyleri bölümler arası farklılık göstermekte midir?
P1.1: Süleyman Demirel Üniversitesinde eğitim gören öğrenicilerin elektronik
atıklar hakkında bilgi düzeyleri nedir?
P1.2: Süleyman Demirel Üniversitesinde eğitim gören öğrenicilerin elektronik
atıklar politikaları ve çalışmaları hakkında bilgi düzeyleri nedir?
P1.3: Süleyman Demirel Üniversitesinde eğitim gören öğrenicilerin elektronik
atıklar hakkında tutum, davranış, beklenti ve önerileri nelerdir?
H1: Üniversite öğrencilerinin elektronik atıklar konusundaki algıları ile
bölümleri arasında anlamlı bir farklılık yoktur.
H1.1: Üniversite öğrencilerinin e-atık Hakkında Bilgi düzeyleri bölümlere
göre farklılık göstermemektedir.
H1.2: Üniversite öğrencilerinin sahip oldukları elektronik atık eşyalarının
varlığı bölümlere göre farklılık göstermektedir.
H1.3: Üniversite öğrencilerinin bulundurdukları e-atıklar bölümlere göre
farklılık göstermektedir.
H1.4: Üniversite öğrencilerinin kullanım ömrünü dolduran elektronik
eşyalarını değerlendirme biçimleri bölümlere göre farklılık
göstermemektedir.
58
H1.5: Üniversite öğrencilerinin e-atık Sorununun çözümüne dair
düşünceleri, bölümler arası farklılık göstermemektedir.
H1.6: Üniversite öğrencilerinin en son elektronik eşyalarını değiştirme
sebepleri, bölümler arası farklılık göstermemektedir.
H1.7: Üniversite öğrencilerinin Türkiye'deki e-atık sorununa bakış açısı,
bölümler arası farklılık göstermemektedir.
H1.8: Üniversite öğrencilerinin üniversitelerinde yer alacak olan e-atık
konteynırlarını değerlendirmeleri konusunda bölümler arası farklılık
göstermemektedir.
H1.9: Üniversite öğrencilerinin e-atık geri dönüşümü ekonomik anlamda
katkı sağlayacağına dair tutum ve davranışlarında bölümler arası farklılık
göstermemektedir.
H1.10: Üniversite öğrencilerinin zararlarına karşı tutum ve davranışlarında
bölümler arası farklılık göstermemektedir.
H1.11: Üniversite öğrencilerinin e-atıkların geri dönüşümü konusunda
kurumların bilinçlendirme düzeylerinin değerlendirilmesinde bölümler
arası farklılık göstermemektedir.
H1.12: Üniversite öğrencilerinin e-atık çalışmalarına karşı tutum ve
davranışları bölümlere göre farklılık göstermemektedir.
4.2. Ana Kütle ve Örneklem
Araştırmanın ana kütlesini Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik
Fakültesinde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Süleyman Demirel
Üniversitesinde bulunan araştırma kapsamındaki Mühendislik Fakültesi öğrenci
sayıları Mühendislik Fakültesi Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı’ndan alınmıştır.
Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Fakültesinde öğrenim gören 7200
öğrencinin olduğu bilinmektedir. Örneklem seçimi
http://www.surveysystem.com/sscalc.htm sitesinde yer alan “Sample Size
Calculator”151 yardımı ile %5 güven aralığında hesaplandığında en az 384 kişiye
uygulanması gerektiği sonucuna varılmış, tesadüfi örnekleme yöntemi ile 400
151 Creatice Research System, Online. Sample Size Calculator, The Survey System,
http://www.surveysystem.com/sscalc.htm (27.02.2017)
59
öğrenciye anket soruları yöneltilmiştir. Tablo 4.1’de araştırmaya katılanların
bölümlerine göre dağılımı görülmektedir.
Tablo 4.1. Çalışmaya Katılanların Bölümlere Göre Dağılımı
Bölümler Araştırmaya
Katılanlar (N) %
Bilgisayar Mühendisliği 53 13,25 Çevre Mühendisliği 36 9,00 Elektronik Ve Haberleşme Mühendisliği 41 10,25 Endüstri Mühendisliği 17 4,25 Gıda Mühendisliği 20 5,00 İnşaat Mühendisliği 71 17,75 Jeofizik Mühendisliği 9 2,25 Jeoloji Mühendisliği 18 4,50 Kimya Mühendisliği 8 2,00 Maden Mühendisliği 19 4,75 Makine Mühendisliği 76 18,00 Otomotiv Mühendisliği 10 2,50 Tekstil Mühendisliği 22 5,50 Toplam 400 100
4.3. Veri Toplama Aracı ve Analizi
Araştırmada veri toplama yöntemi olarak yüz yüze anket yöntemi
kullanılmıştır. Önceden hazırlanmış sorular araştırma kapsamındaki öğrencilere
uygulanmıştır. Anket formu hazırlanırken soruların anlaşılabilir olmasına ve
yönlendirici olmamasına özen gösterilmiştir. Öğrencilere anket öncesinde araştırma
ve anket konusunda bilgi verilmiştir.
Araştırmanın amacına hizmet edecek verileri toplamak amacı ile çeşitli
birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanılmıştır. Anket formları öğrencilerin
demografik özelliklerini ölçmeye yönelik 4 soru, Süleyman Demirel Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi öğrencilerinin elektronik sektöründe ters lojistik
farkındalığının derecesini ölçmeye yönelik çoktan seçmeli 9 soru ve 5’li likert ölçeği
ile hazırlanmış 12 sorudan oluşmaktadır.
Araştırma kapsamında elde edilen veriler SPSS For Windows 15.0 (Statistical
Package for Social Sciences) istatistik paket programı ile değerlendirilmiştir. Analiz
öncesinde veriler kodlanmış ve istatistiksel analize hazır hale getirilmiştir. Anket
verileri kullanılarak tek örnek t testi ve frekans analizi yapılmıştır.
60
4.4. Güvenilirlik Testi
Anket yoluyla toplanan verilerin değerlendirilmesindeki amaç, cevabı aranan
sorulara doğru ve geçerli cevapların bulunması olmaktadır. Güvenilirlik, bir testin ya
da ölçeğin ölçmek istediği şeyi tutarlı ve istikrarlı bir biçimde ölçme derecesidir. Bir
ölçeğin güvenilirliğini ölçmek için çeşitli yaklaşımlar kullanılmaktadır. Bu
yaklaşımlardan en yaygın olanı Cronbach alfa olarak bilinen alfa katsayısıdır. Alfa
değeri olası tüm ikiye ayırma kombinasyonları sonucu ortaya çıkacak olan ikiye
ayırma katsayılarının bir ortalamasını göstermektedir. Alfa değeri 0 (sıfır) ile 1 (bir)
arası değerler almaktadır. Kabul edilebilir değerin en az 0,7 olması arzu edilmekle
birlikte; inceleme türü çalışmalarda 0,5’e kadar makul kabul edilebilir olduğu bazı
araştırmacılarca dile getirilmektedir152.
Çalışmamızda uygulanan anket içerisinde yer alan demografik sorular (ilk 10
soru ve 12, 13 sorular) dışında kalan diğer tüm sorular (çoklu seçimler dahil 19
değişken) bu teste tabi tutulmuştur. Cronbach Alfa Testi ile elde edilen güvenilirlik
puanları görülmektedir:
Cronbach's Alpha N of Items
,782 19
Görüldüğü gibi Cronbach Alfa Testi ile elde edilen güvenilirlik puanları
güvenilir düzeydedir.
4.5. Bulgular
4.5.1. Ankete Katılan İlişkin Demografik Bilgiler
Bu bölümde çalışmaya katılanların Cinsiyet, Yaş, Medeni Durum, Gelir
Durumu ve Eğitim Gördükleri Bölüme göre demografik dağılımları ele alınmıştır.
152 Altınışık, R., vd. 2004. Turizm İşletmeleri, Değişim Yayınları, İstanbul.
61
Tablo 4.2. Demografik Bilgiler
Frekans Dağılımı
Yüzde
Cinsiyet Kadın 173 43,3 Erkek 227 56,8 Total 400 100,0
Yaş
17-20 120 30,0 20-25 263 65,8 25 ve Üzeri 17 4,3 Total 400 100,0
Medeni hal Evli 6 1,5 Bekar 394 98,5 Total 400 100,0
Gelir durumu
250-500 158 39,5 500-1000 176 44,0 1000 ve üzeri 66 16,5 Total 400 100,0
Bölüm
Bilgisayar Mühendisliği 53 13,3 Çevre Mühendisliği 36 9,0 Elektronik Ve Haberleşme Mühendisliği
41 10,3
Endüstri Mühendisliği 17 4,3 Gıda Mühendisliği 20 5,0 İnşaat Mühendisliği 71 17,8 Jeofizik Mühendisliği 9 2,3 Jeoloji Mühendisliği 18 4,5 Kimya Mühendisliği 8 2,0 Maden Mühendisliği 19 4,8 Makine Mühendisliği 76 19,0 Otomotiv Mühendisliği 10 2,5 Tekstil Mühendisliği 22 5,5 Total 400 100,0
Çalışmaya Katılanların demografik bilgileri değerlendirildiğinde; % 43,3’ü
kadın, %56,8’si erkektir. Cinsiyet faktörüne göre çalışmada homojen bir dağılım
olduğu söylenebilir. Bu dağılıma göre, 2000’li yıllara kadar erkek egemen bir iş alanı
olan mühendislik bölümleri, 2000’li yıllardan sonra bu düşünce kırılarak, hem eğitim
bazında hem de sektörel olarak kadınların mühendislik alanında daha çok yer almaya
başladığını görmekteyiz. Bunun sebepleri arasında erkek egemen düşüncenin
62
kırılmasının yanı sıra, üniversitelerdeki öğrenci sayısı 2002/2003 yılında yaklaşık
%15 ve 2003/2004 yılında da %2,5 civarında artmış ve günümüze kadar bu artış
devam etmiş, günümüzde bu oran %40-50’lere ulaşmıştır. Bu artış hemen hemen her
eğitim biriminde her fakültede ve her sektörde kendisini göstermiştir153.
Çalışmaya katılanların %30’u 17-20 yaş aralığı, %65,8’i 21-25 yaş aralığında,
% 4,3’ü 26 ve üzeri yaş aralığında yer almaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
çoğunluğunun 21-25 yaş aralığında yer olması, mühendislik fakültelerinde ortalama
mezuniyet süresinin diğer bölümlere nazaran daha uzun olduğunu göstermektedir.
Mühendislik fakülteleri, üniversite ve sanayi arasında bir köprü oluşturmakta ve
sanayi ile iş birliği yaratabilmek adına önemli bir yer tutmaktadır. Mühendislik
öğrencileri, eğitim öğretim süreçlerinde üniversite ile sanayi işbirliği çerçevesinde
projeler hazırlamakta ve sunmaktadır. Böyle güçlü ve zorlu görev üstlenmeleri aynı
zamanda ders yüklerinin de fazlalığını beraberinde getirdiği için, ortalama öğrenim
süresi 4 yıllık fakültelerde üniversitelere göre ortalama mezuniyet süresi 5 ila 5,5 yıl
arasına çıkabilmektedir.154
Çalışmaya katılanların, %98,5’i bekar, % 1,5’i evli olup, % 39,5’i 250-500
lira, %44’ü 500-1000lira ve %16,5’i 1001 lira üzeri gelire sahiptir (Burs, Kredi,
Aileden yapılan yardımlar veya Kendi kazançları). Çalışmaya katılan öğrencilerinin
büyük çoğunluğu 1000 liranın altında gelir elde etmektedirler. Her ne kadar Isparta
küçük bir şehir olsa dahi Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu 26 Aralık 2016
Tarihli haber bülteninde yetişkin bir erkeğin aylık ortalama gıda harcaması 399,91
lira, yetişkin bir kadının aylık ortalama gıda harcaması 328,19 lira olarak
belirtilmiştir. Bu masraflar sadece aylık gıda masrafıdır155. Üzerine giyim, ulaşım,
kira ve eğitim masrafları da eklendiğinde görüyoruz ki, çalışmamıza katılanların
büyük çoğunluğu maddi olarak düşük yaşam standartlarına sahiptirler.
153 TÜBİTAK, 2004. Türkiye’de Eğitimin Mevcut Durumu, EK – 1,
https://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/eik/EK1.pdf (27.02.2017) 154 Çapraz, O., Polat, O., 2015. “Mühendislik Fakültesi Öğrencilerinin Bir Üniversite Kütüphanesi
Hizmetlerine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 21, 2015, s. 59 (ss. 57-71)
155 TÜRK-İŞ, 2016. Aralık 2016 Açlık Ve Yoksulluk Sınırı, Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Aylık Haber Bülteni, 26 Aralık 2016, http://www.teksif.org.tr/aralik-2016-aclik-ve-yoksulluk-siniri-1432-tl_icerik_10248-1.html (27.02.2016)
63
Çalışmaya katılanların okudukları bölüm ele alındığında; %13,3’ü Bilgisayar
Mühendisliği, %9’u Çevre Mühendisliği, %10,3’ü Elektronik Ve Haberleşme
Mühendisliği, %4,3’ü Endüstri Mühendisliği, %5’i Gıda Mühendisliği, %17,8’i
İnşaat Mühendisliği, %2,3’ü Jeofizik Mühendisliği, %4,5’i Jeoloji Mühendisliği,
%2’si Kimya Mühendisliği, %4,8’i Maden Mühendisliği, %19’u Makine
Mühendisliği, %2,5’i Otomotiv Mühendisliği ve %5,5’i Tekstil Mühendisliğinde
eğitim görmektedirler. Çalışmaya katılanların bölümlere göre dağılımlarına göz
attığımızda en çok katılım, İnşaat ve Makine Mühendisliklerinde gözlemlenirken, en
az katılım ise Jeofizik, Kimya ve Otomotiv Mühendisliklerinde gözlemlenmiştir.
Çalışmaya katılanların okudukları bölüme göre homojen bir dağılım
sergilememektedirler ancak örneklem grubu, büyüklüğü ve niteliği açısında evreni
temsil etme yeteneğine sahiptir.
3.2.2. E-Atıklar Hakkında Ankete Katıların Cevaplarının Analizi
Bu bölümde çalışmaya katılanların, elektronik sektöründe e-atık
farkındalığını ölçmeye yönelik hazırlanan, ankete katılan öğrencilerin verdikleri
cevapların analizleri incelenecektir.
Tablo 4.3. “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%)
Bilgim yok 189 47,3 Çok bilgim yok 81 20,3 Az bilgiliyim 81 20,3 Bilgiliyim 45 11,3 Çok bilgiliyim 4 1,0 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” değişkeni için
frekansları; %47,3’ü Bilgim yok, %20,3’ü Çok bilgim yok, %20,3’ü Az bilgiliyim,
%11,3’ü Bilgiliyim ve %1’i Çok bilgiliyim şeklinde dağılmaktadır. Tabloda
görüldüğü gibi çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu, E- Atık hakkında yeterince
bilgi sahibi değildir. Toprak, vd., (2013) çalışmalarında E- Atık politikalarının
uygulanması, yürürlükteki yönetmeliklerin gündelik hayatta karşılığını bulması
büyük oranda kişilerin konuya atfettikleri önem ve ilgi ile doğrudan alakalı
64
olduklarını ortaya koymuşlardır. E-atık konusunda üreticiler kadar son tüketicilere de
önemli sorumluluklar düşmektedir156.
Tablo 4.4. Bölümlere Göre“E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” Değişkeni İçin
Frekans Dağılımı
Bilgim yok
Çok Bilgim yok
Az bilgiliyim Bilgiliyim Çok
bilgiliyim Total
Bil.Müh. N 35 7 6 5 0 53 % 66,0% 13,2% 11,3% 9,4% 0,0% 100,0%
Çev.Müh. N 14 13 2 7 0 36 % 38,9% 36,1% 5,6% 19,4% 0,0% 100,0%
El.ve Hab.Müh N 23 6 9 2 1 41 % 56,1% 14,6% 22,0% 4,9% 2,4% 100,0%
End. Müh N 7 6 1 3 0 17 % 41,2% 35,3% 5,9% 17,6% 0,0% 100,0%
Gıda Müh. N 6 6 5 3 0 20 % 30,0% 30,0% 25,0% 15,0% 0,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 32 13 19 7 0 71 % 45,1% 18,3% 26,8% 9,9% 0,0% 100,0%
Jeofizik Müh. N 3 4 1 1 0 9 % 33,3% 44,4% 11,1% 11,1% 0,0% 100,0%
Jeoloji Müh. N 4 6 4 3 1 18 % 22,2% 33,3% 22,2% 16,7% 5,6% 100,0%
Kimya Müh. N 0 3 4 1 0 8 % 0,0% 37,5% 50,0% 12,5% 0,0% 100,0%
Maden Müh N 9 0 5 4 1 19 % 47,4% 0,0% 26,3% 21,1% 5,3% 100,0%
Makine Müh N 40 14 13 8 1 76 % 52,6% 18,4% 17,1% 10,5% 1,3% 100,0%
Oto.Müh. N 5 1 3 1 0 10 % 50,0% 10,0% 30,0% 10,0% 0,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 11 2 9 0 0 22 % 50,0% 9,1% 40,9% 0,0% 0,0% 100,0%
Total N 189 81 81 45 4 400% 47,3% 20,3% 20,3% 11,3% 1,0% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim”
değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir. Tablo
incelendiğinde E- Atık Hakkında bilgi düzeyinin genel toplamlarla (Tablo 4.4)
paralellik göstermiştir. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu E- Atık Hakkında
çok fazla bilgi sahibi değildir. Ancak bu tabloda dikkat çeken unsur, Maden
Mühendisliği ve Jeoloji Mühendislikleri öğrencilerinin E- Atık Hakkında bilgi
düzeyinin düşük olmasına karşın, çok bilgili olanların oranları en çok yer aldığı
bölümlerdir (%5,3 ve %5,6).
156 Toprak, A.O., vd., s. 1025
65
Tablo 4.5. Bölümlere Göre “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” Değişkeni İçin
anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 21,895 12 1,825 1,522 ,114 Gruplar İçi 464,015 387 1,199 Total 485,910 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E- Atık Hakkında Bilgi Sahibiyim” değişkeni bakımından
anlamlı bir farklılık yoktur (p>0,05).
H1.1: Üniversite öğrencilerinin E- Atık Hakkında Bilgi düzeyleri bölümlere
göre farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.6. “Evinizde İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız Var Mı?”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Yok 148 37,0 1 Tane Var 83 20,8 2 ve Üzeri Var 169 42,3 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların %37’sinin evinde işlevini yitirmiş elektronik eşyası
yokken %20,8’inin evinde 1 adet, %42,3’ünün ise 2 ve daha fazla işlevini yitirmiş
elektronik eşyası bulunmaktadır. Görülüyor ki çalışmaya katılanların neredeyse
%64’ünün evinde elektronik atık olarak değerlendirilecek ürünler bulunmaktadır.
Yapıcı (2016)’nın belirttiği gibi piyasaya arz edilen çok çeşitli tipte ve miktarda
elektronik atık bulunmaktadır. Bunların tüm akış içerisindeki miktarlarını bilmek
zordur. Ancak gelişen teknoloji ile beraber bir ürünün demode olması çok hızlı
olduğu ve her yeni teknolojinin daha kırılgan oluşu(özellikle akıllı telefonlar)
elektronik atıkların miktarında önemli etkiye sahiptir157.
157 Yapıcı, a.g.t., s. 1.
66
Tablo 4.7. Bölümlere Göre “Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan) elektronik
eşyanız var mı?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Yok 1 Tane Var 2 ve Üzeri Total
Bil.Müh. N 20 8 25 53 % 37,7% 15,1% 47,2% 100,0%
Çev.Müh. N 19 7 10 36 % 52,8% 19,4% 27,8% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 13 7 21 41 % 31,7% 17,1% 51,2% 100,0%
End. Müh N 5 3 9 17 % 29,4% 17,6% 52,9% 100,0%
Gıda Müh. N 6 6 8 20 % 30,0% 30,0% 40,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 32 20 19 71 % 45,1% 28,2% 26,8% 100,0%
Jeofizik Müh. N 4 3 2 9 % 44,4% 33,3% 22,2% 100,0%
Jeoloji Müh. N 3 3 12 18 % 16,7% 16,7% 66,7% 100,0%
Kimya Müh. N 2 1 5 8 % 25,0% 12,5% 62,5% 100,0%
Maden Müh N 9 5 5 19 % 47,4% 26,3% 26,3% 100,0%
Makine Müh N 26 15 35 76 % 34,2% 19,7% 46,1% 100,0%
Oto.Müh. N 3 1 6 10 % 30,0% 10,0% 60,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 6 4 12 22 % 27,3% 18,2% 54,5% 100,0%
Total N 148 83 169 400 % 37,0% 20,8% 42,3% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan)
elektronik eşyanız var mı?” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında makine mühendisliğinde, evinde
elektronik atık olmayan en büyük kitle yer almaktadır(%34,2, toplam yüzde
içerisinde %6,5). Çalışmaya katılanlar arasında en çok elektronik atığa sahip kitle ise
Makine Mühendisliği öğrencileridir (%46,1, toplam yüzde içerisinde %8,75).
Görülüyor ki çalışmaya katılanların bölüm fark etmeksizin büyük çoğunluğu
elektronik cihazları işlevini yitirse dahi geri dönüşüm zincirine katılmayarak
muhafaza edilmektedir.
67
Tablo 4.8. Bölümlere Göre “Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan) elektronik
eşyanız var mı?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri(One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 17,215 12 1,435 1,859 ,038 Gruplar İçi 298,682 387 ,772 Total 315,898 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan) elektronik
eşyanız var mı?” değişkeni bakımından “anlamlı bir farklılık var” olarak
gözükmektedir(p<0,05).
H1.2: Üniversite öğrencilerinin sahip oldukları elektronik atık eşyalarının
varlığı bölümlere göre farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.9. “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız Varsa İsmini
Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Telefon 150 37,5 Bilgisayar Parçaları 122 30,5 Video-Kaset 67 16,8 Radyo 63 15,8 Kumanda 84 21,0 Diğer 56 14,0
Çalışmaya katılanların “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız
Varsa İsmini Belirtiniz” değişkeni için, %37,5’i telefon, %30,5’i bilgisayar parçaları,
%16,8’i video-kaset, %15,8’i radyo, %21’i kumanda ve %14’ü diğer şeklinde
evlerinde var olan elektronik atıkları belirtmişlerdir.
68
Tablo 4.10. Bölümlere Göre “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız
Varsa İsmini Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Telefon Bilgisayar Parçaları
Video-Kaset Radyo Kumanda Diğer
Bil.Müh. N 16 18 12 6 11 13 % 30,2% 34,0% 22,6% 11,3% 20,8% 24,5%
Çev.Müh. N 9 7 3 3 5 2 % 25,0% 19,4% 8,3% 8,3% 13,9% 5,6%
El.Ve Hab.Müh
N 18 16 6 7 8 6 % 43,9% 39,0% 14,6% 17,1% 20,0% 15,0%
End. Müh N 10 8 1 1 4 3 % 58,8% 47,1% 5,9% 5,9% 23,5% 17,6%
Gıda Müh. N 8 3 4 4 4 5 % 40,0% 15,0% 20,0% 20,0% 20,0% 25,0%
İnşaat Müh. N 25 13 10 8 8 3 % 35,2% 18,3% 14,1% 11,3% 11,3% 4,2%
Jeofizik Müh.
N 1 0 3 0 1 0 % 11,1% 0,0% 33,3% 0,0% 11,1% 0,0%
Jeoloji Müh. N 11 9 3 6 10 5 % 61,1% 50,0% 16,7% 33,3% 55,6% 27,8%
Kimya Müh. N 3 1 1 0 2 1 % 37,5% 12,5% 12,5% 0,0% 25,0% 12,5%
Maden Müh N 4 5 2 4 4 3 % 21,1% 26,3% 10,5% 21,1% 21,1% 15,8%
Makine Müh
N 33 29 15 15 19 9 % 43,4% 38,2% 19,7% 19,7% 25,0% 11,8%
Oto.Müh. N 5 4 1 2 1 1 % 50,0% 40,0% 10,0% 20,0% 10,0% 10,0%
Tekstil Müh. N 7 9 6 7 7 5 % 31,8% 40,9% 27,3% 31,8% 31,8% 22,7%
Total N 150 122 67 63 84 56 % 37,5% 30,5% 16,8% 15,8% 21,1% 14,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik
Eşyanız Varsa İsmini Belirtiniz” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında işlevini yitirmesine rağmen en çok
telefon makine mühendisliğinde bulunmaktadır (%43,4, toplam yüzde içerisinde:
%8,25). Çalışmaya katılanlar arasında işlevini yitirmesine rağmen en çok bilgisayar
parçaları makine mühendisliğinde bulunmaktadır (%38,2, toplam yüzde içerisinde:
69
%7,25). Çalışmaya katılanlar arasında işlevini yitirmesine rağmen en çok video-kaset
makine mühendisliğinde bulunmaktadır (%19,7, toplam yüzde içerisinde: %3,75).
Çalışmaya katılanlar arasında işlevini yitirmesine rağmen en çok radyo makine
mühendisliğinde bulunmaktadır (%19,7, toplam yüzde içerisinde: %3,75).
Çalışmaya katılanlar arasında işlevini yitirmesine rağmen en çok kumanda makine
mühendisliğinde bulunmaktadır (%25, toplam yüzde içerisinde: %4,75). Çalışmaya
katılanlar arasında işlevini yitirmesine rağmen en çok bulunan diğer elektronik
eşyalar bilgisayar mühendisliğinde bulunmaktadır (%24,5, toplam yüzde içerisinde:
%3,75). Bu değişkenler gösteriyor ki, elektronik atık konusunda evinde en çok
işlevini kaybetmiş elektronik eşya bulunduranlar makine mühendisliğinde
okuyanlardır.
Tablo 4.11. Bölümlere Göre “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız
Varsa İsmini Belirtiniz” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way
ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Telefon Gruplar Arası 5,364 12 ,447 1,904 ,032 Gruplar İçi 90,876 387 ,235 Total 96,240 399
Bilgisayar Parçaları
Gruplar Arası 5,392 12 ,449 2,190 ,012 Gruplar İçi 79,398 387 ,205 Total 84,790 399
Video-Kaset
Gruplar Arası 1,422 12 ,119 ,844 ,605 Gruplar İçi 54,355 387 ,140 Total 55,778 399
Radyo Gruplar Arası 2,392 12 ,199 1,522 ,113 Gruplar İçi 50,685 387 ,131 Total 53,078 399
Kumanda Gruplar Arası 3,622 12 ,302 1,858 ,038 Gruplar İçi 62,694 386 ,162 Total 66,316 398
Diğer Gruplar Arası 2,536 12 ,211 1,789 ,048 Gruplar İçi 45,604 386 ,118 Total 48,140 398
70
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “İşlevini Yitirmiş (Kullanılmayan) Elektronik Eşyanız
Varsa İsmini Belirtiniz” değişkeni bakımından bazı değişkenlerde “anlamlı bir
farklılık var” olarak gözükmektedir (p<0,05). Telefon değişkeni için gruplar arası
anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p>0,05). Bilgisayar parçaları değişkeni için
jeofizik mühendisliği ve diğer mühendislikler arasında anlamlı bir farklılık vardır
(p<0,05). Video-kaset, radyo, kumanda ve Diğer değişkenler için, anlamlı bir
farklılık gözükmemektedir (p>0,05).
H1.3: Üniversite öğrencilerinin bulundurdukları e-atıklar bölümlere göre
farklılık göstermektedir.
Tablo 4.12. “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda Öncelikli Olarak Ne
Yaptınız?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Çöpe attım 64 16,0 Evde duruyor 220 55,0 Hurdacıya verdim 36 9,0 Aldığım yere iade ettim 7 1,8 Geri dönüşüme verdim 33 8,3 Diğer 40 10,0 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda
Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” değişkeni için frekans dağılımı; %16’sı Çöpe attım,
%55’i Evde duruyor, %9’u Hurdacıya verdim, %1,8’i Aldığım yere iade ettim,
%8,3’ü Geri dönüşüme verdim ve %10’u Diğer şeklindedir. Çalışmaya katılanların
büyük çoğunluğu kullanım ömrü dolmuş elektronik eşyalarını evde muhafaza etmeyi
seçmektedirler. Birebir görüşmelerimiz sonucu elde ettiğimiz kanaatimiz, genel
olarak çalışmaya katılanların saklama amacı işe yarayabileceğini ummak ya da
tamamen işe yaramadığı ancak atmanın ya da elden çıkarmanın da gereksiz olduğu
yönündedir.
71
Tablo 4.13. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda
Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Çöpe attım Evde duruyor
Hurdacıya verdim
Aldığım yere iade
ettim Geri dönüşüme
verdim Diğer
Bil.Müh. N 8 32 2 1 6 4 % 15,1% 60,4% 3,8% 1,9% 11,3% 7,5%
Çev.Müh. N 5 16 3 2 4 6 % 13,9% 44,4% 8,3% 5,6% 11,1% 16,7%
El.Ve Hab.Müh
N 7 24 6 0 3 1 % 17,1% 58,5% 14,6% 0,0% 7,3% 2,4%
End. Müh N 3 8 2 0 2 2 % 17,6% 47,1% 11,8% 0,0% 11,8% 11,8%
Gıda Müh. N 2 12 3 0 0 3 % 10,0% 60,0% 15,0% 0,0% 0,0% 15,0%
İnşaat Müh. N 16 32 7 2 8 6 % 22,5% 45,1% 9,9% 2,8% 11,3% 8,5%
Jeofizik Müh. N 1 3 1 0 1 3 % 11,1% 33,3% 11,1% 0,0% 11,1% 33,3%
Jeoloji Müh. N 0 11 1 1 3 2 % 0,0% 61,1% 5,6% 5,6% 16,7% 11,1%
Kimya Müh. N 0 6 0 0 1 1 % 0,0% 75,0% 0,0% 0,0% 12,5% 12,5%
Maden Müh N 4 9 3 0 0 3 % 21,1% 47,4% 15,8% 0,0% 0,0% 15,8%
Makine Müh N 12 47 5 1 4 7 % 15,8% 61,8% 6,6% 1,3% 5,3% 9,2%
Oto.Müh. N 2 6 0 0 0 2 % 20,0% 60,0% 0,0% 0,0% 0,0% 20,0%
Tekstil Müh. N 4 14 3 0 1 0 % 18,2% 63,6% 13,6% 0,0% 4,5% 0,0%
Total N 64 220 36 7 33 40 % 16,0% 55,0% 9,0% 1,8% 8,3% 10,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü
Dolduğunda Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” değişkeni için okudukları bölüme göre
frekansları görülmektedir. Görülüyor ki çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu
bölüm gözetmeksizin elektronik eşyalarını evinde barındırmaktadırlar.
Tablo 4.14. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda
Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri
(One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 34,591 12 2,883 1,267 ,236 Gruplar İçi 880,346 387 2,275 Total 914,938 399
72
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Elektronik Eşyanızın Kullanım Ömrü Dolduğunda
Öncelikli Olarak Ne Yaptınız?” değişkeni bakımından “anlamlı bir farklılık yok”
olarak gözükmektedir (p>0,05).
H1.3: Üniversite öğrencilerinin kullanım ömrünü dolduran elektronik
eşyalarını değerlendirme biçimleri bölümlere göre farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.15. “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.) Tarafından E-Atık
Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor Mu?” Değişkeni
İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Fikrim yok 283 70,8 Sağlanıyor 23 5,8 Sağlanmıyor 94 23,5 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.)
Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor Mu? ”
değişkeni için frekans dağılımı %70,8’i fikrim yok, %5,8’i sağlanıyor ve %23,5’i
sağlanmıyor şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğunun
Isparta E-atık konusunda kurumsal bir yapılanmanın varlığı konusunda fikir sahibi
değildirler.
73
Tablo 4.16. Bölümlere Göre “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.)
Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor
Mu?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Fikrim yok Sağlanıyor Sağlanmıyor Total Bil.Müh. N 42 1 10 53
% 79,2% 1,9% 18,9% 100,0% Çev.Müh. N 28 3 5 36
% 77,8% 8,3% 13,9% 100,0% El.Ve Hab.Müh N 28 1 12 41
% 68,3% 2,4% 29,3% 100,0% End. Müh N 11 2 4 17
% 64,7% 11,8% 23,5% 100,0% Gıda Müh. N 13 2 5 20
% 65,0% 10,0% 25,0% 100,0% İnşaat Müh. N 51 5 15 71
% 71,8% 7,0% 21,1% 100,0% Jeofizik Müh. N 8 0 1 9
% 88,9% 0,0% 11,1% 100,0% Jeoloji Müh. N 13 1 4 18
% 72,2% 5,6% 22,2% 100,0% Kimya Müh. N 4 2 2 8
% 50,0% 25,0% 25,0% 100,0% Maden Müh N 14 1 4 19
% 73,7% 5,3% 21,1% 100,0% Makine Müh N 44 5 27 76
% 57,9% 6,6% 35,5% 100,0% Oto.Müh. N 9 0 1 10
% 90,0% 0,0% 10,0% 100,0% Tekstil Müh. N 18 0 4 22
% 81,8% 0,0% 18,2% 100,0% Total N 283 23 94 400
% 70,8% 5,8% 23,5% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel
Şirketler, Vb.) Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı
Sağlanıyor Mu?” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir.
Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu bölüm fark etmeksizin geri dönüşüm
olanakları ile ilgili bilgi sahibi değildirler.
Tablo 4.17. Bölümlere Göre “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.)
Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor
Mu?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 10,112 12 ,843 1,175 ,299 Gruplar İçi 277,586 387 ,717 Total 287,698 399
74
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Isparta’da Kurumlar (Belediye, Özel Şirketler, Vb.)
Tarafından E-Atık Konusunda Geri Dönüşüm Yapma Olanağı Sağlanıyor Mu?”
değişkeni bakımından “anlamlı bir fark yok” olarak gözükmektedir (p>0,05).
Tablo 4.18. “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?” Değişkeni
İçin Frekans Dağılımı(%)
Hiç
Katılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or n
e ka
tılmıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
K
atılı
yoru
m
Ürünlerin toplanabileceği alanlar oluşturulmalı 2,0 3,3 10,3 15,8 68,8 İnsanlar bilinçlendirilmeli 1,3 3,8 6,5 14,3 74,3 Reklama daha fazla önem verilmeli 5,0 9,8 21,3 18,3 45,8 Geri dönüşüm kutuları konulmalı 2,2 3,3 8,3 20,0 66,5 Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları teşvik etmeli 5,5 9,0 15,5 20,8 49,3 Kampanya yapılmalı 2,5 9,8 10,3 24,0 53,5 Ürünler daha dikkatli kullanılmalı 7,5 10,5 15,3 20,8 46,0
Çalışmaya katılanların “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini
Düşünüyorsunuz?” değişkeni içerisinde:
“Ürünlerin toplanabileceği alanlar oluşturulmalı” değişkeni için; %2’si hiç
katılmıyorum, %3,3’ü katılmıyorum, %10,3’ü ne katılıyor ne katılmıyorum, %15,8’i
katılıyorum ve %68,8’i tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya
katılanların büyük çoğunluğu ürünlerin toplanacağı alan oluşturulması gerektiğine
inanmaktadır,
“İnsanlar bilinçlendirilmeli” değişkeni için %1,3’ü hiç katılmıyorum, %3,8’i
katılmıyorum, %6,5’i ne katılıyor ne katılmıyorum, %14,3’ü katılıyorum ve %74,3’ü
tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
çoğunluğu insanların bilinçlenmesi gerektiğini düşünmektedir,
“Reklama daha fazla önem verilmeli” değişkeni için %5’i hiç katılmıyorum,
%9,8’i katılmıyorum, %21,3 ne katılıyor ne katılmıyorum, %18,3 katılıyorum ve
%45,8 tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
75
çoğunluğu elektronik atık sorunu konusunda insanların bilinçlenmesi için reklam
çalışmalarına önem verilmesi gerektiğini düşünmektedir,
“Geri dönüşüm kutuları konulmalı” değişkeni için %2,2 hiç katılmıyorum,
%3,3 katılmıyorum, %8,3 ne katılıyor ne katılmıyorum, %20 katılıyorum ve %66,5
tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
çoğunluğu elektronik atık sorunu konusunda geri dönüşüm kutularının kullanılması
gerektiğini düşünmektedir,
“Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları teşvik etmeli” değişkeni için %5,5 hiç
katılmıyorum, %9 katılmıyorum, %15,5 ne katılıyor ne katılmıyorum, %20,8
katılıyorum ve %49,3 tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya
katılanların büyük çoğunluğu elektronik atık sorunu konusunda devlet kanalı ile
yasaların çıkarılması ve bu şekilde insanların teşvik edilmesi gerektiğini
düşünmektedir,
“Kampanya yapılmalı” değişkeni için %2,5 hiç katılmıyorum, %9,8
katılmıyorum, %10 ne katılıyor ne katılmıyorum, %20 katılıyorum ve %53,5
tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
çoğunluğu elektronik atık sorunu konusunda kampanyaların ön plana çıkarılması
gerektiğini düşünmektedir,
“Ürünler daha dikkatli kullanılmalı” değişkeni için %7,5 hiç katılmıyorum,
%10,5 katılmıyorum, %15,3 ne katılıyor ne katılmıyorum, %20,8 katılıyorum ve
%46 tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
çoğunluğu elektronik kullanıcıların sahip oldukları ürünleri daha dikkatli bir şekilde
ve uzun ömürlü kullanmaları gerektiğini düşünmektedir.
76
Tablo 4.19. Bölümlere Göre “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini
Düşünüyorsunuz?” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Ürünlerin toplanabileceği alanlar
oluşturulmalı*
İnsanlar bilinçlendirilmeli*
Reklama daha fazla
önem verilmeli*
Geri dönüşüm kutuları
konulmalı*
Devlet yasalar çıkarmalı ve
insanları teşvik etmeli*
Kampanya yapılmalı*
Ürünler daha dikkatli
kullanılmalı
Bil.Müh. N 38 39 24 33 22 25 24 % 71,7% 73,6% 45,3% 62,3% 41,5% 47,2% 45,3%
Çev.Müh. N 23 31 17 25 19 19 21 % 63,9% 86,1% 47,2% 69,4% 52,8% 52,8% 58,3%
El.Ve Hab. Müh
N 30 34 18 28 22 25 19
% 73,2% 82,9% 43,9% 68,3% 53,7% 61,0% 46,3%
End. Müh N 10 14 9 15 8 11 9 % 58,8% 82,4% 52,9% 88,2% 47,1% 64,7% 52,9%
Gıda Müh.
N 13 14 11 13 10 10 8 % 65,0% 70,0% 55,0% 65,0% 50,0% 50,0% 40,0%
İnşaat Müh.
N 46 49 33 43 30 33 31 % 64,8% 69,0% 46,5% 60,6% 42,3% 46,5% 43,7%
Jeofizik Müh.
N 5 5 1 5 5 4 4 % 55,6% 55,6% 11,1% 55,6% 55,6% 44,4% 44,4%
Jeoloji Müh.
N 17 16 12 14 11 12 12 % 94,4% 88,9% 66,7% 77,8% 61,1% 66,7% 66,7%
Kimya Müh.
N 7 7 2 6 6 5 4 % 87,5% 87,5% 25,0% 75,0% 75,0% 62,5% 50,0%
Maden Müh
N 12 13 10 13 9 11 11 % 63,2% 68,4% 52,6% 68,4% 47,4% 57,9% 57,9%
Makine Müh
N 52 49 32 48 42 41 29 % 68,4% 64,5% 42,1% 63,2% 55,3% 53,9% 38,2%
Oto. Müh.
N 6 8 5 8 6 5 5 % 60,0% 80,0% 50,0% 80,0% 60,0% 50,0% 50,0%
Tekstil Müh.
N 16 18 9 15 7 13 7 % 72,7% 81,8% 40,9% 68,2% 31,8% 59,1% 31,8%
Total N 275 297 183 266 197 214 184 % 68,8% 74,3% 45,8% 66,5% 49,3% 53,5% 46,0%
*: sadece tamamen katılıyorum seçeneği alınmıştır.
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini
Düşünüyorsunuz?” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir.
Tabloda sadece tamamen katılıyorum seçeneğine yer verilmiştir. EK-3’de daha
detaylı tablo görülebilir. Tabloda görüldüğü gibi çalışmaya katılanlar bölüm fark
etmeksizin “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?” değişkeni
altında yer alan değişkenler için yüksek katılım göstermiş, çözüm önerilerinin
uygulanmasını gerekli görmüşlerdir.
77
Tablo 4.20. Bölümlere Göre “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini
Düşünüyorsunuz?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way
ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik Derecesi
Kareler Ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Ürünlerin toplanabileceği alanlar oluşturulmalı
Gruplar Arası 8,868 12 ,739 ,825 ,624 Gruplar İçi 346,492 387 ,895 Total 355,360 399
İnsanlar bilinçlendirilmeli
Gruplar Arası 8,942 12 ,745 ,990 ,458 Gruplar İçi 291,368 387 ,753 Total 300,310 399
Reklama daha fazla önem verilmeli
Gruplar Arası 18,677 12 1,556 1,036 ,414 Gruplar İçi 581,323 387 1,502 Total 600,000 399
Geri dönüşüm kutuları konulmalı
Gruplar Arası 8,714 12 ,726 ,850 ,598 Gruplar İçi 330,563 387 ,854 Total 339,278 399
Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları teşvik etmeli
Gruplar Arası 9,372 12 ,781 ,511 ,908 Gruplar İçi 591,605 387 1,529 Total 600,978 399
Kampanya yapılmalı Gruplar Arası 11,519 12 ,960 ,776 ,676 Gruplar İçi 478,918 387 1,238 Total 490,438 399
Ürünler daha dikkatli kullanılmalı
Gruplar Arası 19,361 12 1,613 ,950 ,497 Gruplar İçi 657,137 387 1,698 Total 676,498 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?”
değişkeni içerisinde yer alan alt değişkenlerin tümünde bölümler arası “anlamlı bir
farklılık yok” olarak gözükmektedir(p>0,05).
H1.5: Üniversite öğrencilerinin E-Atık Sorununun çözümüne dair düşünceleri,
bölümler arası farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.21. “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme Sebebinizi
Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Bozuldu / Kırıldı 216 54,0 Modası geçti / İleri teknolojileri çıktı 50 12,5 İhtiyaçlarıma cevap vermiyordu 113 28,3 Sıkılmıştım 13 3,3 Diğer 8 2,0 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı
Değiştirme Sebebinizi Belirtiniz” değişkeni için frekans dağılımı, %54,0 Bozuldu /
78
Kırıldı, %12,5 Modası geçti / İleri teknolojileri çıktı, %28,3 İhtiyaçlarıma cevap
vermiyordu, %3,3 Sıkılmıştım ve %2,0 Diğer şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya
katılan büyük çoğunluğu öncelikli olarak elektronik eşyası kullanılamaz hale geldiği
için değiştirdiğini belirtmiştir. Ancak önceki bölümlerde (Bölüm 1.1.1.4) Kamancı
(2002)’nın belirttiği gibi yeni teknolojinin çabuk gelişmesi var olan teknolojinin
demode olmasına neden olmaktadır158. Bu yüzden de tüketiciler yeni teknolojiye
sahip olduklarında eski elektronik aletleri değiştirmektedirler. Tablo 4.9 da
görüldüğü gibi tüketiciler yeni teknolojiye sahip olduklarında eski teknoloji
ürünlerini atmak yerine evlerinde muhafaza etmektedirler.
Tablo 4.22. Bölümlere Göre “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme
Sebebinizi Belirtiniz” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Bozuldu/ Kırıldı
Modası geçti/ İleri
Teknolojileri Çıktı
İhtiyaçlarıma Cevap
Vermiyordu Sıkılmıştım Diğer Total
Bil.Müh. N 29 6 13 2 3 53 % 54,7% 11,3% 24,5% 3,8% 5,7% 100,0%
Çev.Müh. N 19 3 12 0 2 36 % 52,8% 8,3% 33,3% 0,0% 5,6% 100,0%
El.Ve Hab.Müh
N 20 5 14 2 0 41 % 48,8% 12,2% 34,1% 4,9% 0,0% 100,0%
End. Müh N 7 3 6 0 1 17 % 41,2% 17,6% 35,3% 0,0% 5,9% 100,0%
Gıda Müh. N 11 1 7 1 0 20 % 55,0% 5,0% 35,0% 5,0% 0,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 44 11 14 2 0 71 % 62,0% 15,5% 19,7% 2,8% 0,0% 100,0%
Jeofizik Müh. N 6 0 2 0 1 9 % 66,7% 0,0% 22,2% 0,0% 11,1% 100,0%
Jeoloji Müh. N 12 1 4 1 0 18 % 66,7% 5,6% 22,2% 5,6% 0,0% 100,0%
Kimya Müh. N 5 1 2 0 0 8 % 62,5% 12,5% 25,0% 0,0% 0,0% 100,0%
Maden Müh N 7 2 7 3 0 19 % 36,8% 10,5% 36,8% 15,8% 0,0% 100,0%
Makine Müh N 43 13 19 1 0 76 % 56,6% 17,1% 25,0% 1,3% 0,0% 100,0%
Oto.Müh. N 3 1 6 0 0 10 % 30,0% 10,0% 60,0% 0,0% 0,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 10 3 7 1 1 22 % 45,5% 13,6% 31,8% 4,5% 4,5% 100,0%
Total N 216 50 113 13 8 400 % 54,0% 12,5% 28,3% 3,3% 2,0% 100,0%
158 Kamancı, a.g.t., s. 46.
79
Tabloda Çalışmaya katılanların “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı
Değiştirme Sebebinizi Belirtiniz” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında elektronik eşyaları arasında bozulanlar
en çok inşaat mühendisliğinde bulunmaktadır (%62, toplam yüzde içerisinde:%11).
Çalışmaya katılanlar arasında elektronik eşyaları modası geçtiğine inananlar en çok
bilgisayar mühendisliğinde bulunmaktadır (%11,3, toplam yüzde içerisinde:%1,5).
Çalışmaya katılanlar arasında elektronik eşyaları ihtiyaçlarını gidermediğine
inananlar en çok inşaat ve elektronik ve haberleşme mühendisliklerinde
bulunmaktadır (toplam yüzde içerisinde:%3,5 ve %3,5). Çalışmaya katılanlar
arasında elektronik eşyalarından sıkılanlar en çok maden mühendisliğinde
bulunmaktadır (%15,8, toplam yüzde içerisinde:%0,75).
Tablo 4.23. Bölümlere Göre “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme
Sebebinizi Belirtiniz” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way
ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 15,810 12 1,318 1,185 ,291 Gruplar İçi 430,167 387 1,112 Total 445,977 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “En Son Değiştirdiğiniz Elektronik Eşyanızı Değiştirme
Sebebinizi Belirtiniz” değişkeni bakımından “anlamlı bir fark yok” olarak
gözükmektedir(p>0,05).
H1.6: Üniversite öğrencilerinin en son elektronik eşyalarını değiştirme
sebepleri, bölümler arası farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.24. “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor Mu?” Değişkeni
İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Evet 42 10,5 Hayır 358 89,5 Total 400 100,0
80
Çalışmaya katılanların “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor
Mu” değişkeni için frekans dağılımı; %10,5’i evet ve %59,5’i hayır şeklinde
dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların verdikleri cevaplar bağlamında Süleyman
Demirel Üniversitesinde E-atık konulu etkinlikler düzenlenmediğini görüyoruz. Bu
yönden Türkiye’de E-atık bilinçlendirme kampanyalarının azlığı aynı zamanda
etkinliklerin azlığını da etkilediğini söyleyebiliriz.
Tablo 4.25. Bölümlere Göre “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor
Mu” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Evet Hayır Total Bil.Müh. N 4 49 53
% 7,5% 92,5% 100,0% Çev.Müh. N 10 26 36
% 27,8% 72,2% 100,0% El.Ve Hab.Müh N 0 41 41
% 0,0% 100,0% 100,0% End. Müh N 1 16 17
% 5,9% 94,1% 100,0% Gıda Müh. N 3 17 20
% 15,0% 85,0% 100,0% İnşaat Müh. N 8 63 71
% 11,3% 88,7% 100,0% Jeofizik Müh. N 3 6 9
% 33,3% 66,7% 100,0% Jeoloji Müh. N 2 16 18
% 11,1% 88,9% 100,0% Kimya Müh. N 0 8 8
% 0,0% 100,0% 100,0% Maden Müh N 3 16 19
% 15,8% 84,2% 100,0% Makine Müh N 8 68 76
% 10,5% 89,5% 100,0% Oto.Müh. N 0 10 10
% 0,0% 100,0% 100,0% Tekstil Müh. N 0 22 22
% 0,0% 100,0% 100,0% Total N 42 358 400
% 10,5% 89,5% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler
Düzenleniyor Mu?” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanların verdikleri cevaplar bölüm fark etmeksizin
görülüyor ki Süleyman Demirel Üniversitesinde E-Atık çalışmaları yapılmamaktadır.
Ancak burada bir not düşmek gerekir. Süleyman Demirel Üniversitesinde 2016
81
yılının son aylarında “Atık Yönetimi Mevzuatı ve Uygulamaları” konferansı
gerçekleşmiştir159. Tablo 4.3’te çalışmaya katılanların elektronik atık hakkında bilgi
sahibi olmamalarına paralel olarak öğrencilerin bölüm fark etmeksizin çok azı E-atık
çalışmaları ya da atık çalışmalarına dair etkinliklerden haberdar olmaktadır. Ancak
göze çarpan bir unsur da aralık ayında gerçekleşen atık yönetimi konferansını çevre
mühendisliği bölümü gerçekleştirmiş olmasına karşın çevre mühendisliği bölümünde
konu ile ilgili bilgisi olan sadece %27,8 (toplam yüzde içeresinde:%2,5)’dir.
Tablo 4.26. Bölümlere Göre “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor
Mu?” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 2,618 12 ,218 2,414 ,005 Gruplar İçi 34,972 387 ,090 Total 37,590 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Okulunuzda E-Atık Konulu Etkinlikler Düzenleniyor
Mu?” değişkeni bakımından “anlamlı bir fark var” olarak gözükmektedir (p<0,05).
Sadece Çevre Mühendisliği ile Kimya Mühendisliği, Otomotiv Mühendisliği ve
Tekstil Mühendislikleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (p<0,05). Diğer
bölümler arasında anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p>0,05).
Tablo 4.27. “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 13 3,3 Katılmıyorum 6 1,5 Ne katılıyor ne katılmıyorum 60 15,0 Katılıyorum 214 53,5 Tamamen katılıyorum 107 26,8 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır ” değişkeni için
frekans dağılımı %3,3 Hiç katılmıyorum, %1,5 Katılmıyorum, %15,0 Ne katılıyor
159 Akdeniz Gazetesi, 2016. “Atık Yönetimi Mevzuatı ve Uygulamaları” konferansı gerçekleşti,
Gündem Haberler, 11 aralık 2016, http://www.akdeniz32.com/haber-6527-%E2%80%9Catik_yonetimi_mevzuati_ve_uygulamalari%E2%80%9D_konferansi_gerceklesti.html (05.03.2017)
82
ne katılmıyorum, %53,5 Katılıyorum ve %26,8 Tamamen katılıyorum şeklinde
dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu Türkiye’de E-Atık sorunun
olduğunu düşünmektedir. Artan teknolojik yenilikler ve tüketim çılgınlığı bu
oranların haklılığını ortaya koymaktadır. Sadece Çin 2015 yılında 185 milyon ton
evsel atık üretmiştir160. Görülüyor ki sadece Türkiye de değil tüm dünyada ciddi bir
atık sorunu söz konusudur.
Tablo 4.28. Bölümlere Göre “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” Değişkeni İçin
Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or n
e ka
tılmıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 2 3 9 28 11 53
% 3,8% 5,7% 17,0% 52,8% 20,8% 100,0% Çev.Müh. N 1 0 8 16 11 36
% 2,8% 0,0% 22,2% 44,4% 30,6% 100,0% El.Ve Hab.Müh
N 1 0 1 26 13 41 % 2,4% 0,0% 2,4% 63,4% 31,7% 100,0%
End. Müh N 0 0 3 10 4 17 % 0,0% 0,0% 17,6% 58,8% 23,5% 100,0%
Gıda Müh. N 0 0 2 13 5 20 % 0,0% 0,0% 10,0% 65,0% 25,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 1 0 10 39 21 71 % 1,4% 0,0% 14,1% 54,9% 29,6% 100,0%
Jeofizik Müh. N 0 0 1 6 2 9 % 0,0% 0,0% 11,1% 66,7% 22,2% 100,0%
Jeoloji Müh. N 1 0 3 9 5 18 % 5,6% 0,0% 16,7% 50,0% 27,8% 100,0%
Kimya Müh. N 1 0 1 5 1 8 % 12,5% 0,0% 12,5% 62,5% 12,5% 100,0%
Maden Müh N 2 1 3 8 5 19 % 10,5% 5,3% 15,8% 42,1% 26,3% 100,0%
Makine Müh N 4 2 14 35 21 76 % 5,3% 2,6% 18,4% 46,1% 27,6% 100,0%
Oto.Müh. N 0 0 3 5 2 10 % 0,0% 0,0% 30,0% 50,0% 20,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 0 2 14 6 22 % 0,0% 0,0% 9,1% 63,6% 27,3% 100,0%
Total N 13 6 60 214 107 400 % 3,3% 1,5% 15,0% 53,5% 26,8% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” değişkeni
için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında
160 Küresel Şehirler, 2016. Çin Şehirleri 2015 Yılında 185 Milyon Ton Evsel Atık Üretti ,
Küresel Şehirleri Tanıma Rehberi, https://kureselsehirler.wordpress.com/2016/11/22/cin-sehirleri-2015-yilinda-185-milyon-ton-evsel-atik-uretti/ (06.03.2017)
83
bölüm fark etmeksizin tüm bölümlerdeki katılımcılar Türkiye’de E-atık sorunu
olduğunu düşünmektedir.
Tablo 4.29. Bölümlere Göre “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” Değişkeni İçin
anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” değişkeni bakımından
“anlamlı bir fark yok” olarak gözükmektedir (p>0,05).
H1.7: Üniversite öğrencilerinin Türkiye'deki e-atık sorununa bakış açısı,
bölümler arası farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.30. “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi Kurulursa Atıkları Oraya
Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%)
Hiç katılmıyorum 7 1,8 Katılmıyorum 20 5,0 Ne katılıyor ne katılmıyorum 47 11,8 Katılıyorum 184 46,0 Tamamen katılıyorum 142 35,5 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi
Kurulursa Atıkları Oraya Bırakırım” değişkeni için frekansları, %1,8 hiç
katılmıyorum, %5,0 katılmıyorum, %11,8 ne katılıyor ne katılmıyorum, %46,0
katılıyorum ve %35,5 tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Görüldüğü gibi
çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu kurulacak atık tesisini kullanacağını
belirtmiştir. Bu anlamda Isparta da Kasım 2016 tarihi itibarı ile Isparta Mahalli Çevre
Kurulunca atık toplama merkezlerinin oluşturulmasına karar verilmiştir161. Bu
çalışmalar ne kadar düzeyde yapılmakta bilmememize karşın ilerleyen zamanlarda
161 Beyaz Gündem, 2016. “Isparta’da Atık Getirme Merkezleri Oluşturulacak”, Beyaz Gündem, http://www.beyazgundem.com/isparta/ispartada-atik-getirme-merkezleri-olusturulacak-h343711.html (06.03.2017)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 10,312 12 ,859 1,117 ,344 Gruplar İçi 297,648 387 ,769 Total 307,960 399
84
istikrarlı bir şekilde ilerleyeceğini düşünürsek, bu atık merkezlerinin çalışma
verilerine göre verimli bir şekilde kullanılabileceğini söyleyebiliriz.
Tablo 4.31. Bölümlere Göre “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi Kurulursa
Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or n
e ka
tılmıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total
Bil.Müh. N 1 3 7 27 15 53
% 1,9% 5,7% 13,2% 50,9% 28,3% 100,0% Çev.Müh. N 1 0 3 20 12 36
% 2,8% 0,0% 8,3% 55,6% 33,3% 100,0% El.Ve Hab.Müh
N 0 1 1 19 20 41 % 0,0% 2,4% 2,4% 46,3% 48,8% 100,0%
End. Müh N 0 0 2 4 11 17 % 0,0% 0,0% 11,8% 23,5% 64,7% 100,0%
Gıda Müh. N 1 1 1 11 6 20 % 5,0% 5,0% 5,0% 55,0% 30,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 1 5 6 30 29 71 % 1,4% 7,0% 8,5% 42,3% 40,8% 100,0%
Jeofizik Müh. N 1 0 1 5 2 9 % 11,1% 0,0% 11,1% 55,6% 22,2% 100,0%
Jeoloji Müh. N 1 0 0 8 9 18 % 5,6% 0,0% 0,0% 44,4% 50,0% 100,0%
Kimya Müh. N 0 1 1 4 2 8 % 0,0% 12,5% 12,5% 50,0% 25,0% 100,0%
Maden Müh N 1 3 5 7 3 19 % 5,3% 15,8% 26,3% 36,8% 15,8% 100,0%
Makine Müh N 0 4 10 37 25 76 % 0,0% 5,3% 13,2% 48,7% 32,9% 100,0%
Oto.Müh. N 0 1 1 5 3 10 % 0,0% 10,0% 10,0% 50,0% 30,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 1 9 7 5 22 % 0,0% 4,5% 40,9% 31,8% 22,7% 100,0%
Total N 7 20 47 184 142 400 % 1,8% 5,0% 11,8% 46,0% 35,5% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi
Kurulursa Atıkları Oraya Bırakırım” değişkeni için okudukları bölüme göre
frekansları görülmektedir. Çalışmaya katılanlar bölüm fark etmeksizin katılanların
çoğunluğu kurulacak geri dönüşüm tesisini kullanacağını belirtmiştir.
85
Tablo 4.32. Bölümlere Göre “Isparta’da Merkezi Bir Geri Dönüşüm Tesisi Kurulursa
Atıkları Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri(One-Way
ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 22,570 12 1,881 2,374 ,006 Gruplar İçi 306,540 387 ,792 Total 329,110 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Türkiye’de E-Atık Sorunu Vardır” değişkeni bakımından
“anlamlı bir fark var” olarak gözükmektedir (p<0,05). Sadece Maden Mühendisliği
ve Elektronik Haberleşme Mühendislikleri arasında anlamlı bir farklılık
bulunmaktadır (p<0,05). Diğer bölümler arasında anlamlı bir farklılık
bulunmamaktadır (p>0,5).
Tablo 4.33. “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları Oraya Bırakırım”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%)
Hiç katılmıyorum 11 2,8 Katılmıyorum 12 3,0 Ne katılıyor ne katılmıyorum 38 9,5 Katılıyorum 171 42,8 Tamamen katılıyorum 168 42,0 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları
Oraya Bırakırım” değişkeni için frekansları %2,8 hiç katılmıyorum,%3,0
katılmıyorum, %9,5 ne katılıyor ne katılmıyorum, %42,8 katılıyorum ve %42,0
tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük
çoğunluğu bir önceki değişkende olduğu gibi bu değişkende de Süleyman Demirel
Üniversitesine kurulacak olan geri dönüşüm konteynırlarına elektronik atıklarını
atacaklarını belirtmişlerdir. Bu iki değişkenden anlayacağımız gibi Süleyman
Demirel Üniversitesi Mühendislik Fakülteleri öğrencileri elektronik atıklar
konusunda her türlü geri dönüşüm çalışmasını kullanacaklarını belirtmektedirler.
86
Tablo 4.34. Bölümlere Göre “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları
Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total
Bil.Müh. N 1 0 8 20 24 53 % 1,9% 0,0% 15,1% 37,7% 45,3% 100,0%
Çev.Müh. N 1 0 4 20 11 36 % 2,8% 0,0% 11,1% 55,6% 30,6% 100,0%
El.Ve Hab.Müh
N 0 1 2 14 24 41 % 0,0% 2,4% 4,9% 34,1% 58,5% 100,0%
End. Müh N 0 0 1 5 11 17 % 0,0% 0,0% 5,9% 29,4% 64,7% 100,0%
Gıda Müh. N 1 1 0 8 10 20 % 5,0% 5,0% 0,0% 40,0% 50,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 2 5 5 28 31 71 % 2,8% 7,0% 7,0% 39,4% 43,7% 100,0%
Jeofizik Müh. N 0 0 2 4 3 9 % 0,0% 0,0% 22,2% 44,4% 33,3% 100,0%
Jeoloji Müh. N 2 1 0 8 7 18 % 11,1% 5,6% 0,0% 44,4% 38,9% 100,0%
Kimya Müh. N 1 0 1 4 2 8 % 12,5% 0,0% 12,5% 50,0% 25,0% 100,0%
Maden Müh N 3 1 3 4 8 19 % 15,8% 5,3% 15,8% 21,1% 42,1% 100,0%
Makine Müh N 0 3 9 35 29 76 % 0,0% 3,9% 11,8% 46,1% 38,2% 100,0%
Oto.Müh. N 0 0 0 7 3 10 % 0,0% 0,0% 0,0% 70,0% 30,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 0 3 14 5 22 % 0,0% 0,0% 13,6% 63,6% 22,7% 100,0%
Total N 11 12 38 171 168 400 % 2,8% 3,0% 9,5% 42,8% 42,0% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa
Atıkları Oraya Bırakırım” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar bölüm fark etmeksizin Süleyman Demirel
Üniversitesinde yer alacak geri dönüşüm konteynırlarını kullanacağını
belirtmişlerdir.
Tablo 4.35. Bölümlere Göre “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları
Oraya Bırakırım” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way
ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 14,830 12 1,236 1,472 ,132 Gruplar İçi 324,848 387 ,839 Total 339,678 399
87
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “SDÜ’de Geri Dönüşüm Konteynırları Olursa Atıkları
Oraya Bırakırım” değişkeni bakımından “anlamlı bir fark yok” olarak
gözükmektedir(p>0,05).
H1.8: Üniversite öğrencilerinin üniversitelerinde yer alacak olan e atık
konteynırlarını değerlendirmeleri konusunda bölümler arası farklılık
göstermemektedir.
Tablo 4.36. “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı Sağlar” Değişkeni
İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%)
Hiç katılmıyorum 5 1,3 Katılmıyorum 9 2,3 Ne katılıyor ne katılmıyorum 34 8,5 Katılıyorum 129 32,3 Tamamen katılıyorum 223 55,8 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı
Sağlar” değişkeni için %1,3 hiç katılmıyorum, %2,3 katılmıyorum, %8,5 ne katılıyor
ne katılmıyorum, %32,3 katılıyorum ve %55,8 tamamen katılıyorum şeklinde
dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu elektronik atıkların geri
dönüştürülerek ekonomiye katkı sağlayacağını düşünmektedirler. Zira bir ton kişisel
bilgisayar atığından elde edilen altın miktarı da 17 ton altın cevherinden daha fazla
altın elde edilebilirken, bin(1000) adet cep telefonu bataryasının geri kazanımı ile
elde edilen değerli metal miktarları 250mg gümüş, 24 mg altın, 9 mg paladyum ve 9
gr bakırdır. Bu metal miktarları sırası ile 250 ton gümüş, 24 ton altın, 9 ton paladyum
ve 9000 ton bakır cevherinin içerdiği değerli metal içeriğine eşdeğerdir. En az bunlar
kadar önemli bir başka konu ise e-atıkların geri kazanımı ile henüz tüketilmeden elde
tutulacak enerji geri kazanımıdır. Dünya’daki enerjinin çok önemli bir kısmının
madencilik faaliyetleri için kullanıldığı göz önüne alındığında ifade edilen
rakamların anlamı daha iyi anlaşılacaktır162.
162 Çiftlik, S., vd., 2011. “Elektrikli Ve Elektronik Atıkların (E-Atık) Yönetim, Ekonomi Ve Metal
Geri Kazanım Potansiyeli Bakımından Değerlendirilmesi”, Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Sigma 3, s. 263(ss. 261-267)
88
Tablo 4.37. Bölümlere Göre “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı
Sağlar” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or n
e ka
tılmıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 1 0 7 17 28 53
% 1,9% 0,0% 13,2% 32,1% 52,8% 100,0%
Çev.Müh. N 1 0 4 12 19 36 % 2,8% 0,0% 11,1% 33,3% 52,8% 100,0%
El.Ve Hab.Müh
N 0 0 1 12 28 41 % 0,0% 0,0% 2,4% 29,3% 68,3% 100,0%
End. Müh N 0 0 1 4 12 17 % 0,0% 0,0% 5,9% 23,5% 70,6% 100,0%
Gıda Müh. N 0 0 0 7 13 20 % 0,0% 0,0% 0,0% 35,0% 65,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 1 1 5 26 38 71 % 1,4% 1,4% 7,0% 36,6% 53,5% 100,0%
Jeofizik Müh. N 0 0 1 4 4 9 % 0,0% 0,0% 11,1% 44,4% 44,4% 100,0%
Jeoloji Müh. N 0 1 2 7 8 18 % 0,0% 5,6% 11,1% 38,9% 44,4% 100,0%
Kimya Müh. N 0 0 1 3 4 8 % 0,0% 0,0% 12,5% 37,5% 50,0% 100,0%
Maden Müh N 0 1 4 6 8 19 % 0,0% 5,3% 21,1% 31,6% 42,1% 100,0%
Makine Müh N 2 6 5 21 42 76 % 2,6% 7,9% 6,6% 27,6% 55,3% 100,0%
Oto.Müh. N 0 0 1 4 5 10 % 0,0% 0,0% 10,0% 40,0% 50,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 0 2 6 14 22 % 0,0% 0,0% 9,1% 27,3% 63,6% 100,0%
Total N 5 9 34 129 223 400 % 1,3% 2,3% 8,5% 32,3% 55,8% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda
Katkı Sağlar” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir.
Çalışmaya katılanların bölüm fark etmeksizin büyük çoğunluğu elektronik atıkların
ekonomik katkı sağlayacağını düşünmektedir.
Tablo 4.38. Bölümlere Göre “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı
Sağlar” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 9,783 12 ,815 1,180 ,295 Gruplar İçi 267,377 387 ,691 Total 277,160 399
89
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atık Geri Dönüşümü Ekonomik Anlamda Katkı
Sağlar” değişkeni bakımından “anlamlı bir fark yok” olarak gözükmektedir(p>0,05).
H1.9: Üniversite öğrencilerinin E-atık geri dönüşümü ekonomik anlamda katkı
sağlayacağına dair tutum ve davranışlarında bölümler arası farklılık
göstermemektedir.
Tablo 4.39. “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına Zararları Vardır”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 34 8,5 Katılmıyorum 33 8,3 Ne katılıyor ne katılmıyorum 59 14,8 Katılıyorum 124 31,0 Tamamen katılıyorum 150 37,5 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına
Zararları Vardır” değişkeni için %8,5 hiç katılmıyorum, %8,3 katılmıyorum, %14,8
ne katılıyor ne katılmıyorum, %31,0 katılıyorum ve %37,5 tamamen katılıyorum
şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu elektronik atıkların
ekonomiye ve insan sağlığına zarar vereceğini düşünmektedirler.
Tablo 4.40.Bölümlere Göre “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına
Zararları Vardır” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 4 8 5 20 16 53
% 7,5% 15,1% 9,4% 37,7% 30,2% 100,0% Çev.Müh. N 4 1 4 10 17 36
% 11,1% 2,8% 11,1% 27,8% 47,2% 100,0% El.Ve Hab.Müh N 2 3 5 9 22 41
% 4,9% 7,3% 12,2% 22,0% 53,7% 100,0% End. Müh N 2 3 2 8 2 17
% 11,8% 17,6% 11,8% 47,1% 11,8% 100,0% Gıda Müh. N 1 2 6 5 6 20
% 5,0% 10,0% 30,0% 25,0% 30,0% 100,0% İnşaat Müh. N 6 7 13 19 26 71
% 8,5% 9,9% 18,3% 26,8% 36,6% 100,0% Jeofizik Müh. N 2 0 2 3 2 9
% 22,2% 0,0% 22,2% 33,3% 22,2% 100,0%
90
Jeoloji Müh. N 1 1 2 7 7 18 % 5,6% 5,6% 11,1% 38,9% 38,9% 100,0%
Kimya Müh. N 0 1 0 6 1 8 % 0,0% 12,5% 0,0% 75,0% 12,5% 100,0%
Maden Müh N 2 1 2 2 12 19 % 10,5% 5,3% 10,5% 10,5% 63,2% 100,0%
Makine Müh N 10 5 10 25 26 76 % 13,2% 6,6% 13,2% 32,9% 34,2% 100,0%
Oto.Müh. N 0 1 2 4 3 10 % 0,0% 10,0% 20,0% 40,0% 30,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 0 6 6 10 22 % 0,0% 0,0% 27,3% 27,3% 45,5% 100,0%
Total N 34 33 59 124 150 400 % 8,5% 8,3% 14,8% 31,0% 37,5% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan
Sağlığına Zararları Vardır” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında bölüm fark etmeksizin büyük çoğunluk
elektronik atıkların ekonomik hayata ve insan sağlığına zarar vereceğini
düşünmektedirler. Avrupa’da her yıl 8,7 milyon ton e-atık oluşmakta ve bunun 6,6
milyon tonu geri dönüştürülememektedir. Dönüştürülen kısımlar ekonomiye katıldığı
gibi dönüştürülemeyenler ise çevreye zarar vermektedir163.
Tablo 4.41. Bölümlere Göre “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına
Zararları Vardır” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way
ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 20,015 12 1,668 1,054 ,398 Gruplar İçi 612,163 387 1,582 Total 632,178 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atıkların Ekonomik Hayata Ve İnsan Sağlığına
Zararları Vardır” değişkeni bakımından “anlamlı bir fark yok” olarak gözükmektedir
(p>0,05).
H1.10: Üniversite öğrencilerinin zararlarına karşı tutum ve davranışlarında
bölümler arası farklılık göstermemektedir.
163 Ergin B. , Antikacıoğlu G., 2008. “E-hurdalar nereye?”, CHIP Online, s. 190(ss. 188-192),
https://www.chip.com.tr/chipdergi/arsiv/2008/10/118/ (09.03.2017)
91
Tablo 4.42. “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır” Değişkeni İçin
Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 8 2,0 Katılmıyorum 19 4,8 Ne katılıyor ne katılmıyorum 51 12,8 Katılıyorum 143 35,8 Tamamen katılıyorum 179 44,8 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır”
değişkeni için %2,0 Hiç katılmıyorum, %4,8 Katılmıyorum, %12,8 Ne katılıyor ne
katılmıyorum, %35,8 Katılıyorum ve %44,8 Tamamen katılıyorum şeklinde
dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu elektronik atıkların
verebileceği zarara karşın çöpe atılmamaları gerektiğini düşünmektedirler.
Tablo 4.43. Bölümlere Göre “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 0 4 7 20 22 53
% 0,0% 7,5% 13,2% 37,7% 41,5% 100,0%
Çev.Müh. N 2 1 6 11 16 36 % 5,6% 2,8% 16,7% 30,6% 44,4% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 1 3 2 11 24 41 % 2,4% 7,3% 4,9% 26,8% 58,5% 100,0%
End. Müh N 0 0 1 6 10 17 % 0,0% 0,0% 5,9% 35,3% 58,8% 100,0%
Gıda Müh. N 0 0 2 10 8 20 % 0,0% 0,0% 10,0% 50,0% 40,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 1 1 7 35 27 71 % 1,4% 1,4% 9,9% 49,3% 38,0% 100,0%
Jeofizik Müh. N 0 0 4 2 3 9 % 0,0% 0,0% 44,4% 22,2% 33,3% 100,0%
Jeoloji Müh. N 0 1 2 9 6 18 % 0,0% 5,6% 11,1% 50,0% 33,3% 100,0%
Kimya Müh. N 0 0 1 3 4 8 % 0,0% 0,0% 12,5% 37,5% 50,0% 100,0%
Maden Müh N 1 1 2 5 10 19 % 5,3% 5,3% 10,5% 26,3% 52,6% 100,0%
Makine Müh N 3 8 10 21 34 76 % 3,9% 10,5% 13,2% 27,6% 44,7% 100,0%
Oto.Müh. N 0 0 3 2 5 10 % 0,0% 0,0% 30,0% 20,0% 50,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 0 4 8 10 22 % 0,0% 0,0% 18,2% 36,4% 45,5% 100,0%
Total N 8 19 51 143 179 400
92
% 2,0% 4,8% 12,8% 35,8% 44,8% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe
Atılmamalıdır” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir.
Çalışmaya katılanlar arasında bölüm fark etmeksizin büyük çoğunluğu e-atıkların
zararlı olabilecekleri için çöpe atılmamaları gerektiğin düşünmektedirler.
Tablo 4.44. Bölümlere Göre “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır”
Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 7,983 12 ,665 ,717 ,735 Gruplar İçi 359,127 387 ,928 Total 367,110 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atıklar Zararlı Olduğu İçin Çöpe Atılmamalıdır”
değişkeni bakımından “anlamlı bir fark yok” olarak gözükmektedir (p>0,05).
Tablo 4.45. “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin Kurumlar
Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 33 8,3 Katılmıyorum 66 16,5 Ne katılıyor ne katılmıyorum 86 21,5 Katılıyorum 122 30,5 Tamamen katılıyorum 93 23,3 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin
Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” değişkeni için %8,3 hiç
katılmıyorum, %16,5 katılmıyorum, %21,5 ne katılıyor ne katılmıyorum, %30,5
katılıyorum ve %23,3 tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya
katılanlar arasında olumlu ve olumsuz olarak neredeyse homojen bir tutum vardır.
çalışmaya katılanların bir kısmı E-Atıkların geri dönüşümü konusunda tüketicinin
kurumlar tarafından yeterince bilinçlendirildiğini ifade ederken bir kısmı da bunun
doğru olmadığını belirtmektedir.
93
Tablo 4.46. Bölümlere Göre “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin
Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” Değişkeni İçin Frekans
Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 4 10 15 14 10 53
% 7,5% 18,9% 28,3% 26,4% 18,9% 100,0%
Çev.Müh. N 1 7 10 9 9 36 % 2,8% 19,4% 27,8% 25,0% 25,0% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 6 10 4 9 12 41 % 14,6% 24,4% 9,8% 22,0% 29,3% 100,0%
End. Müh N 2 4 1 6 4 17 % 11,8% 23,5% 5,9% 35,3% 23,5% 100,0%
Gıda Müh. N 1 4 1 8 6 20 % 5,0% 20,0% 5,0% 40,0% 30,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 6 10 17 24 14 71 % 8,5% 14,1% 23,9% 33,8% 19,7% 100,0%
Jeofizik Müh. N 1 0 2 4 2 9 % 11,1% 0,0% 22,2% 44,4% 22,2% 100,0%
Jeoloji Müh. N 0 4 2 7 5 18 % 0,0% 22,2% 11,1% 38,9% 27,8% 100,0%
Kimya Müh. N 0 0 2 4 2 8 % 0,0% 0,0% 25,0% 50,0% 25,0% 100,0%
Maden Müh N 1 4 2 7 5 19 % 5,3% 21,1% 10,5% 36,8% 26,3% 100,0%
Makine Müh N 10 6 21 21 18 76 % 13,2% 7,9% 27,6% 27,6% 23,7% 100,0%
Oto.Müh. N 0 1 3 5 1 10 % 0,0% 10,0% 30,0% 50,0% 10,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 1 6 6 4 5 22 % 4,5% 27,3% 27,3% 18,2% 22,7% 100,0%
Total N 33 66 86 122 93 400 % 8,3% 16,5% 21,5% 30,5% 23,3% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda
Tüketicinin Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” değişkeni için
okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir.
Tablo 4.47. Bölümlere Göre “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin
Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” Değişkeni İçin
anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 9,574 12 ,798 ,510 ,908 Gruplar İçi 604,986 387 1,563 Total 614,560 399
94
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atıkların Geri Dönüşümü Konusunda Tüketicinin
Kurumlar Tarafından Yeterince Bilinçlendirilir” değişkeni bakımından “anlamlı bir
fark yok” olarak gözükmektedir(p>0,05).
H1.11: Üniversite öğrencilerinin E-Atıkların geri dönüşümü konusunda
kurumların bilinçlendirme düzeylerinin değerlendirilmesinde bölümler arası farklılık
göstermemektedir.
Tablo 4.48. “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu Biliyorum”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 8 2,0 Katılmıyorum 17 4,3 Ne katılıyor ne katılmıyorum 79 19,8 Katılıyorum 179 44,8 Tamamen katılıyorum 117 29,3 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin
Olduğunu Biliyorum” değişkeni için %2,0 hiç katılmıyorum, %4,3 katılmıyorum,
%19,8 ne katılıyor ne katılmıyorum, %44,8 katılıyorum ve %29,3 tamamen
katılıyorum şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu
elektronik atıklar içerisinde yer alan değerli madenlerden haberdardır. Tablo 4.36 da
E-atıklar içerisinde yer alan kıymetli cevherlerden bir kaçına örnek verilmiştir.
Tablo 4.49. Bölümlere Göre “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu
Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 0 4 13 19 17 53
% 0,0% 7,5% 24,5% 35,8% 32,1% 100,0%
Çev.Müh. N 1 0 7 17 11 36 % 2,8% 0,0% 19,4% 47,2% 30,6% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 0 1 9 15 16 41 % 0,0% 2,4% 22,0% 36,6% 39,0% 100,0%
End. Müh N 2 0 3 7 5 17 % 11,8% 0,0% 17,6% 41,2% 29,4% 100,0%
Gıda Müh. N 0 0 6 8 6 20 % 0,0% 0,0% 30,0% 40,0% 30,0% 100,0%
95
İnşaat Müh. N 2 6 22 26 15 71 % 2,8% 8,5% 31,0% 36,6% 21,1% 100,0%
Jeofizik Müh. N 0 1 2 2 4 9 % 0,0% 11,1% 22,2% 22,2% 44,4% 100,0%
Jeoloji Müh. N 0 0 3 10 5 18 % 0,0% 0,0% 16,7% 55,6% 27,8% 100,0%
Kimya Müh. N 0 1 0 4 3 8 % 0,0% 12,5% 0,0% 50,0% 37,5% 100,0%
Maden Müh N 3 1 1 8 6 19 % 15,8% 5,3% 5,3% 42,1% 31,6% 100,0%
Makine Müh N 0 3 12 43 18 76 % 0,0% 3,9% 15,8% 56,6% 23,7% 100,0%
Oto.Müh. N 0 0 0 6 4 10 % 0,0% 0,0% 0,0% 60,0% 40,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 0 1 14 7 22 % 0,0% 0,0% 4,5% 63,6% 31,8% 100,0%
Total N 8 17 79 179 117 400 % 2,0% 4,3% 19,8% 44,8% 29,3% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin
Olduğunu Biliyorum” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu bölüm fark etmeksizin
elektronik atıklar içerisinde yer alan değerli madenlerden haberdardır.
Tablo 4.50. Bölümlere Göre “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu
Biliyorum” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 15,162 12 1,263 1,529 ,111
Gruplar İçi 319,838 387 ,826 Total 335,000 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atıkların İçinde Birçok Değerli Maddenin Olduğunu
Biliyorum” değişkeni bakımından “anlamlı farklılık yok” olarak gözükmektedir
(p>0,05).
Tablo 4.51. “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler” Değişkeni İçin Frekans
Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 93 23,3 Katılmıyorum 102 25,5 Ne katılıyor ne katılmıyorum 105 26,3 Katılıyorum 68 17,0 Tamamen katılıyorum 32 8,0 Total 400 100,0
96
Çalışmaya katılanların “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler”
değişkeni için frekansları %23,3 hiç katılmıyorum, %25,5 katılmıyorum, %26,3 ne
katılıyor ne katılmıyorum, %17,0 katılıyorum ve %8,0 tamamen katılıyorum
şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu elektronik atıkların
elle ayrıştırılamayacağını düşünmektedirler. Türkiye'de 18 milyon hane yılda 400 bin
ton elektronik cihaz atığı üretilmektedir ve bunların büyük çoğunluğu geri dönüşüme
kazanamamaktadır. Zira elektronik atıkların büyük çoğunluğu profesyonel
süreçlerden geçtikten sonra ayrışabilmektedir. Avrupa’da uygulanan, Türkiye’nin de
kabul ettiği RoSH direktiflerine göre elektrikli ve elektronik eşyalarda kullanılan
zehirli maddelerin sınıflandırılması ve yeniden kullanılması öngörülüyor. Buna göre
tüm elektrikli cihazlarda belli oranda geri dönüşümlü madde kullanılması
gerekiyor164. Görülüyor ki E-Atıkların ayrışması için belirli yöntemler ve hatta
sanayi kolları vardır. Elektronik atıklar kimyasallarla ayrıştırılabildiği için bireysel
olarak bu girişim insan sağlığına zarar verebilir.
Tablo 4.52. Bölümlere Göre “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 9 14 14 11 5 53
% 17,0% 26,4% 26,4% 20,8% 9,4% 100,0%
Çev.Müh. N 11 7 10 5 3 36 % 30,6% 19,4% 27,8% 13,9% 8,3% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 11 14 10 5 1 41 % 26,8% 34,1% 24,4% 12,2% 2,4% 100,0%
End. Müh N 6 4 5 2 0 17 % 35,3% 23,5% 29,4% 11,8% 0,0% 100,0%
Gıda Müh. N 3 7 5 5 0 20 % 15,0% 35,0% 25,0% 25,0% 0,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 18 20 17 12 4 71 % 25,4% 28,2% 23,9% 16,9% 5,6% 100,0%
Jeofizik Müh. N 3 2 2 2 0 9 % 33,3% 22,2% 22,2% 22,2% 0,0% 100,0%
Jeoloji Müh. N 3 5 6 3 1 18 % 16,7% 27,8% 33,3% 16,7% 5,6% 100,0%
Kimya Müh. N 1 2 3 1 1 8 % 12,5% 25,0% 37,5% 12,5% 12,5% 100,0%
Maden Müh N 9 2 4 2 2 19 % 47,4% 10,5% 21,1% 10,5% 10,5% 100,0%
164 Radikal, 2010. “Hurda 'Cep' Ve Bilgisayarda Hazine Var”, Ekonomi Haberleri,
http://www.radikal.com.tr/ekonomi/hurda-cep-ve-bilgisayarda-hazine-var-1022565/ (09.03.2017)
97
Makine Müh N 14 18 20 14 10 76 % 18,4% 23,7% 26,3% 18,4% 13,2% 100,0%
Oto.Müh. N 2 3 3 1 1 10 % 20,0% 30,0% 30,0% 10,0% 10,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 3 4 6 5 4 22 % 13,6% 18,2% 27,3% 22,7% 18,2% 100,0%
Total N 93 102 105 68 32 400 % 23,3% 25,5% 26,3% 17,0% 8,0% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “E-Atıklar Elle Parçalanarak
Ayrıştırılabilirler” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları görülmektedir.
Çalışmaya katılanlar arasında bölüm fark etmeksizin büyük çoğunluk elektronik
atıkların elle ayrışamayacağını düşünmektedirler.
Tablo 4.53. Bölümlere Göre “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler”
Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 24,283 12 2,024 1,339 ,194
Gruplar İçi 584,877 387 1,511 Total 609,160 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “E-Atıklar Elle Parçalanarak Ayrıştırılabilirler” değişkeni
bakımından “anlamlı bir farklılık yok” olarak gözükmektedir (p>0,05).
Tablo 4.54. “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi Kabul Ederim”
Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 165 41,3 Katılmıyorum 74 18,5 Ne katılıyor ne katılmıyorum 78 19,5 Katılıyorum 57 14,3 Tamamen katılıyorum 26 6,5 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi
Kabul Ederim” değişkeni için %41,3 hiç katılmıyorum, %18,5 katılmıyorum, %19,5
ne katılıyor ne katılmıyorum, %14,3 katılıyorum ve %6,5 tamamen katılıyorum
şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu geri dönüşüm için
ek vergi vermeyi reddetmektedir. Zira geri dönüşümün artı ekonomik katkısı
düşünülürse geri dönüşüm için vatandaşların ayrıca vergi indirimi almaları daha
98
mantıklıdır. Zira örnek bir uygulama olarak Antalya’da 2013 yılında 45 milyon
liraya yapılan Kızıllı mevkiindeki çöp ayrıştırma tesislerini yine aynı yıl, yıllık 160
bin lira ve cirodan %1 pay alarak kiraya vermekteydi165. Bu tesis için ayrıca hazır
ayrıştırılmış atıklar maliyeti düşüreceği için geri dönüşüm için atık ayrıştırması
yapan vatandaşların bu durumdan faydalanması vergi artırımından daha teşvik edici
bir hamle olacaktır.
Tablo 4.55. Bölümlere Göre “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi
Kabul Ederim” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 30 8 5 6 4 53
% 56,6% 15,1% 9,4% 11,3% 7,5% 100,0%
Çev.Müh. N 6 7 11 8 4 36 % 16,7% 19,4% 30,6% 22,2% 11,1% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 21 7 5 4 4 41 % 51,2% 17,1% 12,2% 9,8% 9,8% 100,0%
End. Müh N 8 3 3 1 2 17 % 47,1% 17,6% 17,6% 5,9% 11,8% 100,0%
Gıda Müh. N 5 4 9 1 1 20 % 25,0% 20,0% 45,0% 5,0% 5,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 30 12 16 12 1 71 % 42,3% 16,9% 22,5% 16,9% 1,4% 100,0%
Jeofizik Müh. N 4 2 1 1 1 9 % 44,4% 22,2% 11,1% 11,1% 11,1% 100,0%
Jeoloji Müh. N 9 2 4 2 1 18 % 50,0% 11,1% 22,2% 11,1% 5,6% 100,0%
Kimya Müh. N 2 2 1 3 0 8 % 25,0% 25,0% 12,5% 37,5% 0,0% 100,0%
Maden Müh N 12 2 4 1 0 19 % 63,2% 10,5% 21,1% 5,3% 0,0% 100,0%
Makine Müh N 30 15 11 13 7 76 % 39,5% 19,7% 14,5% 17,1% 9,2% 100,0%
Oto.Müh. N 3 4 0 3 0 10 % 30,0% 40,0% 0,0% 30,0% 0,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 5 6 8 2 1 22 % 22,7% 27,3% 36,4% 9,1% 4,5% 100,0%
Total N 165 74 78 57 26 400 % 41,3% 18,5% 19,5% 14,3% 6,5% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi
Vermeyi Kabul Ederim” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında bölüm fark etmeksizin katılanların
165 Emlak Kulisi, 2013. Antalya Büyükşehir Belediyesi çöpünden para kazanacak!,
http://emlakkulisi.com/antalya-buyuksehir-belediyesi-copunden-para-kazanacak/219985 (10.03.2017)
99
büyük çoğunluğu geri dönüşüm çalışmaları için alınabilecek vergilere karşı
olduklarını belirtmişlerdir.
Tablo 4.56. Bölümlere Göre “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi
Kabul Ederim” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 31,504 12 2,625 1,573 ,097
Gruplar İçi 645,934 387 1,669 Total 677,438 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Geri Dönüşüm Çalışmaları İçin Ek Vergi Vermeyi Kabul
Ederim” değişkeni bakımından “anlamlı bir farklılık yok” olarak
gözükmektedir(p>0,05).
H1.12: Üniversite öğrencilerinin e-atık çalışmalarına karşı tutum ve
davranışları bölümlere göre farklılık göstermemektedir.
Tablo 4.57. “Çevreyi Koruma ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi Veririm” Değişkeni
İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 122 30,5 Katılmıyorum 71 17,8 Ne katılıyor ne katılmıyorum 90 22,5 Katılıyorum 89 22,3 Tamamen katılıyorum 28 7,0 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi
Veririm” değişkeni için %30,5 hiç katılmıyorum, %17,8 katılmıyorum, %22,5 ne
katılıyor ne katılmıyorum, %22,3 katılıyorum ve %7,0 tamamen katılıyorum
şeklinde dağılmaktadır. Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğu çevre koruma
çalışmaları için alınacak vergilere karşı olduklarını belirtmişlerdir.
100
Tablo 4.58. Bölümlere Göre “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi
Veririm” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 19 13 9 9 3 53
% 35,8% 24,5% 17,0% 17,0% 5,7% 100,0%
Çev.Müh. N 7 6 10 10 3 36 % 19,4% 16,7% 27,8% 27,8% 8,3% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 11 8 10 10 2 41 % 26,8% 19,5% 24,4% 24,4% 4,9% 100,0%
End. Müh N 5 2 3 6 1 17 % 29,4% 11,8% 17,6% 35,3% 5,9% 100,0%
Gıda Müh. N 3 4 6 6 1 20 % 15,0% 20,0% 30,0% 30,0% 5,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 26 11 16 16 2 71 % 36,6% 15,5% 22,5% 22,5% 2,8% 100,0%
Jeofizik Müh. N 3 1 2 1 2 9 % 33,3% 11,1% 22,2% 11,1% 22,2% 100,0%
Jeoloji Müh. N 7 1 2 4 4 18 % 38,9% 5,6% 11,1% 22,2% 22,2% 100,0%
Kimya Müh. N 2 2 1 3 0 8 % 25,0% 25,0% 12,5% 37,5% 0,0% 100,0%
Maden Müh N 10 4 3 1 1 19 % 52,6% 21,1% 15,8% 5,3% 5,3% 100,0%
Makine Müh N 23 15 17 15 6 76 % 30,3% 19,7% 22,4% 19,7% 7,9% 100,0%
Oto.Müh. N 1 1 2 4 2 10 % 10,0% 10,0% 20,0% 40,0% 20,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 5 3 9 4 1 22 % 22,7% 13,6% 40,9% 18,2% 4,5% 100,0%
Total N 122 71 90 89 28 400 % 30,5% 17,8% 22,5% 22,3% 7,0% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin
Fazladan Vergi Veririm” değişkeni için okudukları bölüme göre frekansları
görülmektedir. Çalışmaya katılanlar arasında bölüm fark etmeksizin katılanların
büyük çoğunluğu çevre koruma çalışmaları için alınacak vergilere karşı olduklarını
belirtmişlerdir.
Tablo 4.59. Bölümlere Göre “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi
Veririm” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri (One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 31,292 12 2,608 1,537 ,108
Gruplar İçi 656,458 387 1,696 Total 687,750 399
101
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Çevreyi Koruma Ve Geliştirme İçin Fazladan Vergi
Veririm” değişkeni bakımından “anlamlı bir farklılık yok” olarak gözükmektedir
(p>0,05).
Tablo 4.60. “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne Yapılması
Gerektiğini Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Frekans Dağılımı(n) Frekans Dağılımı(%) Hiç katılmıyorum 16 4,0 Katılmıyorum 41 10,3 Ne katılıyor ne katılmıyorum 115 28,8 Katılıyorum 155 38,8 Tamamen katılıyorum 73 18,3 Total 400 100,0
Çalışmaya katılanların “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne
Yapılması Gerektiğini Biliyorum ” değişkeni için frekanslar, %4,0 hiç katılmıyorum,
%10,3 katılmıyorum, %28,8 ne katılıyor ne katılmıyorum, %38,8 katılıyorum ve
%18,3 tamamen katılıyorum şeklinde dağılmaktadır.
Tablo 4.61. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne
Yapılması Gerektiğini Biliyorum” Değişkeni İçin Frekans Dağılımı
Hiç
ka
tılmıy
orum
Katılmıy
orum
Ne
katılıy
or
ne
katıl
mıy
orum
Katılı
yoru
m
Tam
amen
ka
tılıy
orum
Total Bil.Müh. N 3 7 19 17 7 53
% 5,7% 13,2% 35,8% 32,1% 13,2% 100,0%
Çev.Müh. N 3 0 8 16 9 36 % 8,3% 0,0% 22,2% 44,4% 25,0% 100,0%
El.Ve Hab.Müh N 0 5 10 16 10 41 % 0,0% 12,2% 24,4% 39,0% 24,4% 100,0%
End. Müh N 0 2 4 9 2 17 % 0,0% 11,8% 23,5% 52,9% 11,8% 100,0%
Gıda Müh. N 1 2 6 10 1 20 % 5,0% 10,0% 30,0% 50,0% 5,0% 100,0%
İnşaat Müh. N 2 9 22 28 10 71 % 2,8% 12,7% 31,0% 39,4% 14,1% 100,0%
Jeofizik Müh. N 0 1 3 3 2 9 % 0,0% 11,1% 33,3% 33,3% 22,2% 100,0%
Jeoloji Müh. N 0 1 7 5 5 18 % 0,0% 5,6% 38,9% 27,8% 27,8% 100,0%
Kimya Müh. N 0 3 0 3 2 8 % 0,0% 37,5% 0,0% 37,5% 25,0% 100,0%
Maden Müh N 0 0 9 5 5 19 % 0,0% 0,0% 47,4% 26,3% 26,3% 100,0%
Makine Müh N 6 8 19 29 14 76
102
% 7,9% 10,5% 25,0% 38,2% 18,4% 100,0%
Oto.Müh. N 1 0 2 6 1 10 % 10,0% 0,0% 20,0% 60,0% 10,0% 100,0%
Tekstil Müh. N 0 3 6 8 5 22 % 0,0% 13,6% 27,3% 36,4% 22,7% 100,0%
Total N 16 41 115 155 73 400 % 4,0% 10,3% 28,8% 38,8% 18,3% 100,0%
Tabloda Çalışmaya katılanların “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü
Dolduğunda Ne Yapılması Gerektiğini Biliyorum” değişkeni için okudukları bölüme
göre frekansları görülmektedir.
Tablo 4.62. Bölümlere Göre “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne
Yapılması Gerektiğini Biliyorum” Değişkeni İçin anlamlılık düzeyleri
(One-Way ANOVA)
Kareler Toplamı
Serbestlik derecesi
Kareler ortalaması
F Anlamlılık Düzeyi
Gruplar Arası 9,513 12 ,793 ,744 ,708
Gruplar İçi 412,527 387 1,066 Total 422,040 399
ANOVA testi sonuçları değerlendirildiğinde mühendislik öğrencilerinin
okudukları bölümler arası “Elektronik Eşyaların Kullanım Ömrü Dolduğunda Ne
Yapılması Gerektiğini Biliyorum” değişkeni bakımından “anlamlı bir farklılık yok”
olarak gözükmektedir (p>0,05).
103
SONUÇ ve ÖNERİLER
Sonuç
Son zamanlarda, ekonomik, çevresel faktörler, hükümetlerin koydukları
kanunlar, yasal düzenlemeler ve sosyal sorumluluklar gibi sebeplerden dolayı
firmalar tersine lojistik faaliyetlerini sistemlerine entegre etmek durumunda
kalmışlardır. Bu tez çalışmasında atık elektrikli ve elektronik atıkların neler olduğu,
bu atıklarının geri kazanım yöntemleri, lojistik ve tersine lojistik kavramları
hakkında bilgiler verilmiştir.
Bu çalışmada ele alınan, Elektronik Sektöründe Elektronik Atık Ve
Farkındalığının Tespitine Yönelik Algı çalışması için Süleyman Demirel Üniversitesi,
mühendislik fakültelerine anket uygulanarak, bu bölümlerde okuyan öğrencilerin
elektronik atıklara karşı tutum ve davranışları ile algı düzeyleri ölçülmüştür.
Çalışmada elde edilen veriler şu şekilde özetlenebilir:
Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğunun E- Atık hakkında yeterince bilgi
sahibi olmadığı, hem Türkiye’de hem Isparta’da hem de Süleyman Demirel
Üniversitesinde elektronik atıklar konusunda yeterince bilgilendirme
çalışmalarının ve kampanyaların yapılmadığı, elektronik atıklar konusunda
kurumsal bir yapılanmamadan haberdar olunmadığı,
Çalışmaya katılanların büyük çoğunluğunun elektronik atık sayılabilecek,
kullanım ömrünü doldurmuş ürünleri muhafaza edip, atmadığı ya da geri
dönüşümünü sağlamadığı,
E-Atık Sorununun Çözümü İçin: Ürünlerin toplanabileceği alanlar
oluşturulmalı, İnsanlar bilinçlendirilmeli, Reklama daha fazla önem verilmeli,
Geri dönüşüm kutuları konulmalı, Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları teşvik
etmeli, Kampanya yapılmalı, Ürünler daha dikkatli kullanılmalı gerektiği,
Elektronik atıkların, kullanılmaz hale geldiği ya da modası geçtiği için
elektronik atık statüsünde oldukları,
Türkiye’de elektronik atık sorununun olduğu, elektronik atıkların geri
dönüştürülerek hem ekonomiye katkı sağlanabileceği hem elektronik
atıklarda bulunan ve çevre kirliliğine sebep olacak ürünlerin çevreye vereceği
zarın önüne geçileceği, bu yüzden de çöpe atılmamaları gerektiği,
104
Elektronik atık çalışmaları için uygulanacak vergi politikalarında, tüketiciye
uygulanacak vergiye olumsuz bakıldığı,
Bölgesel olarak kurulacak elektronik atık ayrıştırma konteynırları ya da
elektronik atık merkezlerinin aktif olarak kullanılabileceği,
Elektronik atıkların bireysel olarak ayrıştırılıp kazanılamayacağı, sonuçlarına
ulaşılmıştır.
Öneriler
Tersine lojistik sistemler daha çok üretim sistemlerinde meydana gelen geri
dönen ürünler ile ilgili çalışmalarda varlığını belli ederken, aslında kullanılmasına
son derece gereksinim duyulan atık yönetim sistemleri için de gündemde olmalıdır.
Ancak tersine lojistik literatüründe tam anlamıyla elektronik atık yönetim sistemleri
ile entegreli olabilen çalışmalar mevcut değildir. Bu çalışmaların arttırılması, devlet
ve özel sektör bazında teşviklerin artması ve reklam kampanyalarının genişletilmesi
gerekmektedir.
Kıt kaynakların değerlendirilmesi her geçen gün daha da önemli bir hal
alırken, özellikle geri dönüşüm potansiyeli yüksek olan elektronik atıkların yeterince
geri dönüşümde yer almadığı ülkemizde, elektronik atıkların geri dönüşerek,
ekonomik ve çevresel olarak geri kazanımını sağlamak adına insanlar özellikle
gelişim çağlarında bilinçlendirilmesi, hatta ilköğretim temel dersleri arasında yer
almalıdır.
Özellikle üniversite öğrencilerinin elektronik atık konusunda bilinç
düzeylerinin düşük olması üniversitelerde de atıklar hakkında yeterince çalışma
olmadığını göstermektedir. Üniversitelerde bu tip çalışmaların, uygulamaların ve
konferansların arttırılması gerektiğini düşünmekteyiz.
105
KAYNAKÇA
Akçay, V.H., 2005. Lojistikte Demiryolu Taşımacılığının Önemi, Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Akyıldız, M., 2004. Lojistik Dış Kaynak Kullanımının Gelişimi ve Türkiye’deki
Kullanım Biçimleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, Cilt 6, Sayı 3, ss. 1-22.
Alaykıran, K., 2011. Çok Ürünlü Tersine Lojistik Ağ Tasarımı: Matematiksel Model
Ve Tavlama Benzetimi Temelli Çözüm Yaklaşımı, Gazi Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
Altınışık, R., vd. 2004. Turizm İşletmeleri, Değişim Yayınları, İstanbul.
Ararat, S.G., 2006. Türk Elektronik Sektörünün, Dış Ticaretinin Ve Teknolojik
Yapısının Değerlendirilmesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, s. 17.
Aydın, S.Z., 2005. Tedarik Zinciri Yönetiminde Stratejik İttifak Olarak Üçüncü
Parti Lojistik, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Doktora Tezi, Isparta.
Aydın, S.Z., 2007. Tedarik Zinciri Yönetiminde Stratejik İttifak Olarak Üçüncü Parti
Lojistik, Fakülte Kitapevi, Isparta.
Aytaç, P., 2008. Tedarikçi Ve Müşteri İlişkilerinin Entegrasyonu: WÜRTH GmbH.
Tedarik Zinciri Uygulaması, Bahçeşehir Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Babu, B.R., Parande, A.K., Basha, C.A., 2007. Electrical and Electronic Waste: A
Global Environmental Problem, Waste Management & Research, 4(25), p.
309(pp. 307-318).
Baumgartner, R.J., Korhonen, J., 2010. Strategic Thinking for Sustainable
Development, Sustainable Development Sust. Dev. 18, pp. 71–75.
Beamon, B.M., 1999. Designing The Green Supply Chain, Logistics Information
Management, Vol 12, No 4, pp. 332-342
106
Birdoğan, B., 2003. Ersine Lojistik: Zorunluluk mu? Kazanç mı?, Dokuz Eylül
Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, ss. 18-39.
Bulu, M., Eraslan, İ.H., Kaya, H., 2006. Türk Elektronik Sektörünün Rekabetçilik
Analizi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 5, Sayı 9,
Bahar 2006/1, ss.49-66
Büyükkeklik, A., Tersine Lojistik Ve Atık Akümülatörler İçin Tersine Lojistik Ağ
Tasarımı Uygulaması, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Doktora Tezi, Niğde.
Cengiz, F., 2006. Lojistik Bilgi Sistemlerinin İşletme Performansı Üzerine Etkisi Ve
Bir Uygulama, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek
Lisans Tezi, Gaziantep.
Çakır, E., 2004. Televizyon Sektör Raporu, İstanbul Ticaret Odası, s. 3,
http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-92.pdf (19.02.2017)
Çapraz, O., Polat, O., 2015. Mühendislik Fakültesi Öğrencilerinin Bir Üniversite
Kütüphanesi Hizmetlerine İlişkin Görüşlerinin İncelenmesi, Pamukkale
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı 21, 2015, ss. 57-71
Çekerol, G.S., 2007. Lojistik Açıdan İntermodal Yük Taşımacılığı Ve Türkiye Hızlı
Tüketim Ürünleri Dağıtımı İçin Bir Uygulama, Dumlupınar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kütahya.
Çevikel, B., 2009. Elektronik Atıklardan Değerli Metal Geri Kazanımı, Sakarya
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
Çığgın, C.T., 2006. Elektrikli Ve Elektronik Ekipman Atıklarının Geri Kazanımı İçin
Tesis Konstrüksiyonu Ve Sistem Parametrelerinin Araştırılması, İstanbul
Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Çiftlik, S., vd., 2011. Elektrikli Ve Elektronik Atıkların (E-Atık) Yönetim, Ekonomi
Ve Metal Geri Kazanım Potansiyeli Bakımından Değerlendirilmesi,
Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Sigma 3, sss. 261-267
Demir, V., 2006. Lojistik Faaliyetler ve Maliyetleri, Mali Çözüm, Sayı 74, Ocak-
Şubat-Mart 2006, ss. 116-130
107
Dirik, M., 2012. Tersine Lojistik Ve Karaman Organize Sanayi Bölgesinde Gıda
Sektöründe Tersine Lojistiğin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Uygulama,
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek
Lisans, Karaman.
DPT, 2007. Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007–2013, Elektronik ve elektrikli
makinalar sanayii. Özel İhtisas Komisyonu raporu, Devlet Planlama
Teşkilatı, Ankara, s. 201.
Duyguvar, A.S., 2010. Tersine Lojistik Ağ Tasarımı Ve Ağdaki Malzeme Akışının
Web Tabanlı Yönetimi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, Ankara.
Electronic Waste Recycling Act of 2003: Covered Electronic Waste Pament System
(SB20/SB50), California Integrated Waste Management Board (CIWMB),
http://www.ciwmb.ca.gov/Electronics/Act2003/ (12.03.2017)
Erdumlu, R.M., 2006. Kentsel Lojistik Ve Lojistik Köy Uygulaması, İstanbul Teknik
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Fleischmann, M., vd., 2000. A Characterisation of Logistics Networks for Product
Recovery”, Omega-The International Journal of Management Science,
volüme 28, pp. 653-666
GAO, 2008. Electronic Waste, EPA Needs to Better Control Harmful U.S. Exports
Through Stronger Enforcement and More Comprehensive Regulation,
Report to the Chairman, Committee on Foreign Affairs, House of
Representatives, United States Government Accountability Office, GAO,
http://www.gao.gov/new.items/d081044.pdf (11.03.2017)
Gökçe, Ö., 2014. Türkiye Beyaz Eşya Yan Sanayii Strateji Belgesi 1. Revizyonu,
BEYSAD İçin Hazırlanmıştır, s. 8-9,
http://www.beysad.org.tr/Document/14072014_04_d1205a.pdf (18.02.2016)
Güneş, A., 2010. İlaç Sektöründe Atık Yönetimi Ve Geri Dönüşüm İçin Tersine
Lojistik Ağı Tasarım Modeli, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Güleş, H.K., vd., , Tedarik Zinciri Yönetimi, Gazi Kitapevi, 2009, Ankara, s.3.
108
İstanbul Sanayi Odası, 2001. Elektronik Ve Telekomünikasyon Sektörü, Boyut
Matbaacılık Yayıncılık San. ve Tic. A.ş., İstanbul, s. 35
Kağnıcıoğlu, H., vd., 2012. Üretim Yönetimi, Ed. Kağnıcıoğlu, H., Anadolu
Üniversitesi yayınları, Yayın No 2584, Eskişehir.
Kalkınma Bakanlığı, 2015. Elektronik Çalışma Grubu Raporu, Onuncu Kalkınma
Planı 2014-2018, Ankara.
Kamanlı, A., 2013. Ankara Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçinde Oluşan Ambalaj
Atıkları İle Elektrikli Ve Elektronik Atıkların Belirlenmesi Ve Ekonomik
Analizi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
Ankara.
Karaçay, G., 2005. Tersine lojistik: kavram ve işleyiş, Çukurova Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 14.1, ss. 317-332
Karmancı, M., 2002. Bilgisayar Yazılım Sektörü Genel İnceleme Raporu, Türkiye
Kalkınma Bankası a.ş. Sektör Araştırmaları, Araştırma Müdürlüğü, Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş. Matbaası, Ankara, s. 42.
Kaymak, G., 2010. Tıbbi Atık Sterilizasyon Sisteminde Tersine Lojistik Uygulaması,
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul.
Kılıç, H.S., 2005. Tersine Lojistik Ve Bir Beyaz Eşya Üreticisi Firmada Geri
Dönüşüm Sistemi Ağ Tasarımının Yapılması, İstanbul Teknik Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Kobu, B., 2010. Üretim Yönetimi, Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş 15. Baskı, Beta
Yayınları, İstanbul.
Kong, H.Y., Schoenung, J.M., 2005. Electronic Waste Recycling: A Review Of
U.S.İnfrastructure And Technology Options, Resources, Conservation and
Recycling, Volume 45, pp. 368-400
https://tr.scribd.com/document/253691160/Electronic-Waste-Recycling#
(03.03.2017)
109
Lambert, D.M. Stock. J.R., 1981. Strategic Physical Distribution Management.
Hollywood: Irwin.
Madenoğlu, H., vd., 2009. Elektronik Atıklardan Bazı Metallerin Geri Kazanımı,
11.Ulusal Kimya Mühendisliği Kongresi, 2-5 Eylül 2014, Eskişehir
Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, KT060, s.1,
http://ukmk11.ogu.edu.tr/arsiv/ukmk6/sunu/KT060.pdf (14.02.2017)
Meriç, M., 2005. Lojistik Hizmet Kalitesinin Tüketici Tarafından Algılanması ve Bir
uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Esntitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, Kütahya.
Middendorf, A., 2005. Introduction to EcoDesign, Doğa Uyumlu Elektronik Tasarım
Stratejilerine Giriş, Rekabet Gücünü Artırmak için Doğa Uyumlu Elektronik
Tasarım (ECODESIGN) Çalıştayı, İstanbul.
Narin, Ö., 2008. Teknolojik Değişim: Türkiye’de Üretim Araçları Üretimi (1996 –
2005), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,
İstanbul, s. 376-377.
Özgün Demirel, N., Gökçen, H., 2008. Geri Kazanımlı İmalat Sistemleri İçin Lojistik
Ağı Tasarımı: Literatür Araştırması, Gazi Üniversitesi Mühendislik
Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 23, No 4, ss. 903-912
Özkan, P., 2006. Araç Rotalama Ve Çizelgeleme, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Öztüre, G., 2015. Bilişim Teknolojileri Öğretmenlerinin Elektronik Atıklar
Konusundaki Farkındalık Düzeylerinin Belirlenmesi: İzmir İli Örneği, Ege
Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Polat, S., 2007. Lojistik Şirketlerde Muhasebe Organizasyonu Ve Lojistik Maliyetler,
Uygulamalar, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul.
Puckett, J., etc., 2002. Exporting Harm:The High-Tech Trashing of Asia., Ed.
Puckett, J., Smith, T., H-2 Jungpura Extension, The Basel Action Network
(BAN) The Basel Action Network, Silicon Valley T alley Toxics Coalition,
110
Ground Floor New Delhi, India, p. 18-21, http://svtc.org/wp-
content/uploads/technotrash.pdf (14.02.2017)
Rahat, A., 2005. Lojistik Uygulamalarının Evrimleşme Aşamaları ve Örgüt
Yapılarına Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Marmara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Resmi Gazete, 2005. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 14.03.2005–25755,
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/03/20050314-1.htm
(02.03.2017)
Sekmen, F., 2012. Başka Yerde Sınıflandırılmamış Elektrikli Makine ve Cihazların
İmalatı, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, s. 798 (ss. 793-842),
http://www.kalkinma.com.tr/data/file/raporlar/ESA/ga/2012-
GA/esamkitap/pdf/elektrikli%20makina.pdf (24.02.2017)
Sezgin, A.Ş., 2015. Perakende Sektörü, Türkiye İş Bankası, s. 21,
https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/sr_01_perakende.pdf
(18.02.2017)
Sezgin, T., Lojistik Kavramı Ve Türkiye’deki Uygulamaları, İstanbul Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Stock J.R., 1992. Reverse Logistics, Council of Logistics Management, Oak Brook.
Srıvastava, S. K., 2007. Green Supply-Chain Management: A State-of-the-art
Literature Review, International Journal of Management Reviews, Volume
9, Issue 1, pp. 53-80
Sunar, U., 2012. Bir Elektronik Atık Geri Dönüşüm Tesisinin Maliyet Fayda Analizi,
Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul.
Şahin, H., 2009. Elektronik Sanayinin Durumu Ve Geleceği, Elektrik Mühendisliği,
Sayı 437, Aralık 2009, s. 7(ss. 7-12),
http://www.emo.org.tr/ekler/1a17b2565893f1d_ek.pdf?dergi=4
(17.02.2017)
111
Şengül, Ü., 2010. Tersine Lojistik Ağ Tasarımında Karma Tamsayılı Programlama
Modeli Ve Ambalaj Atıkları Geri Dönüşümü İçin Bir Uygulama, Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Erzurum.
Şengül, Ü., 2011. Tersine Lojistik Kavramı Ve Tersine Lojistik Ağ Tasarımı, Atatürk
Ü. İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, ss.
407-429
Tanyılmaz, K., 2002. Dünyada Ve Türkiye’de Elektronik Sektörü, DİSK, Birleşik
Metal İşçileri Sendikası, http://www.birlesikmetal.org/kitap/kitap_02/2002-
13.pdf (15.02.2017)
Taş, F., 2009. Akü Geri Dönüşüm Sistemi İçin Tersine Lojistik Ağ Tasarımı Ve
Karma Tamsayılı Programlama Modeli, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Tchobanoglous, G., Kreith, F. 2002, Handbook of Solid Waste Management,
McGraw-Hill Handbooks, New York.
Thierry, M., vd., 1995. Strategic Issues in Product Recovery Management, California
Management Review, Volume 37 (2), pp. 114-135.
TMMOB, 2015. E-Atık Geri Dönüşümü, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası
İstanbul Şubesi Bülteni, Ocak 2015, s. 45,
http://www.emo.org.tr/ekler/4468c66c9d19bd5_ek.pdf?dergi=985
(15.02.2017)
TOBB, 2013. Türkiye Dayanıklı Tüketim Malları Meclisi Sektör Raporu-2013,
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Afşaroğlu Matbaası, Ankara, s. 4
Toprak, A.O., vd., 2013. Elektrikli ve Elektronik Atıkların Geri Dönüşümünde
Tüketici Davranışları: İstanbul Örneği, International Conference On
Eurasian Economies 2013, SESSION 5D: Enerji ve Tabii Kaynaklar, s.
1018(ss. 1018-1026), http://avekon.org/papers/701.pdf (08.03.20174)
Tuğrul, M., 1999. Lojistik Yönetiminde Dağıtım Kanalları Yoluyla Sağlanacak
Müşteri Memnuniyetinin İşletmenin Pazar Payına Etkisi ve Isıtma
Sektöründeki Bir Uygulaması, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
112
Tulger, G., 2010. Türkiye’de Elektrikli Ve Elektronik Atıkların Yönetiminin
Planlanması Ve Tesis Yeri Seçiminde Çok Ölçütlü Karar Verme
Tekniklerinin Kullanımı, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
Tunç, N.B., 2006. Lojistik ve Tedarik Zincirinde Dengelenmiş Performans Kartı
Uygulaması, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya, Yüksek
Lisans Tezi.
Tuzkaya, G., 2008. Tersine Lojistik Ağlarının Stratejik Planlamasına Yönelik Meta-
Sezgisel Bir Yaklaşım, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Doktora Tezi, İstanbul.
TÜRK-İŞ, 2016. Aralık 2016 Açlık Ve Yoksulluk Sınırı, Türkiye İşçi Sendikaları
Konfederasyonu, Aylık Haber Bülteni, 26 Aralık 2016,
http://www.teksif.org.tr/aralik-2016-aclik-ve-yoksulluk-siniri-1432-
tl_icerik_10248-1.html (27.02.2016)
Waters, D., 2003. Logistics An Introduction to Supply Chain Management, Palgrave
Macmıllan Press, Ashford Colour Press Ltd, Gosport, United Kingdom.
Yapıcı, E., 2016. Elektronik Atıklardan Değerli Metallerin Biyosorpsiyon Yoluyla
Geri Kazanımı, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
Yarar, S., 2003. Lojistik Servis Sağlayıcılarında Hizmet İyileştirilmesi Stratejileri ve
Bir Uygulama, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul.
Yılmaz, E., 2006. Elektrikli Ve Elektronik Atıkların Geri Kazanımı Ve Muğla İli
Pilot Proje Uygulaması, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
Yiğit, M., 1999. Global Elektronik Sektörü Ve Türkiye, Dumlupınar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 1, s. 179(ss. 177-203)
Zhang, S., and Forssberg, E., 1999. Intelligent Liberation and classification of
electronic scrap, Powder Technology, Volume 105, Issues 1-3,pp. 295-301.
113
DİĞER KAYNAKLAR
Akdeniz Gazetesi, 2016. “Atık Yönetimi Mevzuatı ve Uygulamaları” konferansı
gerçekleşti, Gündem Haberler, 11 Aralık 2016,
http://www.akdeniz32.com/haber-6527-
%E2%80%9Catik_yonetimi_mevzuati_ve_uygulamalari%E2%80%9D_kon
feransi_gerceklesti.html (05.03.2017)
Beyaz Gündem, 2016. Isparta’da Atık Getirme Merkezleri Oluşturulacak,
http://www.beyazgundem.com/isparta/ispartada-atik-getirme-merkezleri-
olusturulacak-h343711.html (06.03.2017)
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2012. Türkiye Elektrik Ve Elektronik Sektörü
Strateji Belgesi Ve Eylem Planı 2012-2016, Sanayi Genel Müdürlüğü,
http://www.sasad.org.tr/uploaded/elektrik-ve-elektronik-yp-
16012013113219.pdf (20.02.2017)
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013. Elektronik Sektörü Raporu, Sanayi
Genel Müdürlüğü, Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi, 2013/2,
http://sanayipolitikalari.sanayi.gov.tr/Public/DownloadSectorReport/1083?p
id=41&yid=5 ( 17.02.2017)
Creatice Research System, Online. Sample Size Calculator, The Survey System,
http://www.surveysystem.com/sscalc.htm (27.02.2017)
Deloitte, 2013. Küresel Mobil Araştırması 2013,
https://www2.deloitte.com/tr/tr/pages/technology-media-and-
telecommunications/articles/2013_GlobalMobileSurvey.html (21.02.2017)
Emlak Kulisi, 2013. Antalya Büyükşehir Belediyesi çöpünden para kazanacak!,
http://emlakkulisi.com/antalya-buyuksehir-belediyesi-copunden-para-
kazanacak/219985 (10.03.2017)
Ergin B. , Antikacıoğlu G., 2008. “E-hurdalar nereye?”, CHIP Online, s. 190(ss. 188-
192), https://www.chip.com.tr/chipdergi/arsiv/2008/10/118/ (09.03.2017)
İnce, M.Y., 2010. Çevresel Değerler, Elektronik Atık Sorunu, Uygulamalar Ve
Çözüm Önerilerine Genel Bir Bakış, http://www.e-atik.com/wp-
content/uploads/2011/03/%C3%87evresel-De%C4%9Ferler-Elektronik-
114
At%C4%B1k-sorunu-Uygulamalar-Ve-%C3%87%C3%B6z%C3%BCm-
%C3%96nerileri.pdf (11.032017)
Küresel Şehirler, 2016. Çin Şehirleri 2015 Yılında 185 Milyon Ton Evsel Atık
Üretti, Küresel Şehirleri Tanıma Rehberiniz,
https://kureselsehirler.wordpress.com/2016/11/22/cin-sehirleri-2015-
yilinda-185-milyon-ton-evsel-atik-uretti/ (06.03.2017)
Merriam-Wabster, Çevrimiçi. Logistics, https://www.merriam-
webster.com/dictionary/logistics (27.02.2017)
NalburTeknik, Çevrimiçi. Elektrik ve Elektronik Sektörün Mevcut Durumu,
http://www.nalburteknik.com/elektrik-ve-elektronik-sektorun-mevcut-
durumu/ (23.02.2017)
Özer, E., 2015. Türk Elektronik Sanayii, İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler
Meslek Yüksek Okulu, Ders Notları, 5.21.2015,
http://teknikbilimlermyo.istanbul.edu.tr/elektrik/wp-
content/uploads/2015/03/B%C3%B6l%C3%BCm-4.pdf (19.02.2017)
Radikal, 2010. Hurda 'Cep' Ve Bilgisayarda Hazine Var, Ekonomi Haberleri,
http://www.radikal.com.tr/ekonomi/hurda-cep-ve-bilgisayarda-hazine-var-
1022565/ (09.03.2017)
TÜBİTAK, 2004. Türkiye’de Eğitimin Mevcut Durumu, EK – 1,
https://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/eik/EK1.pdf
(27.02.2017)
TÜİK, 2017. Temel İstatistikler, http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist
(22.02.2017), Bulu, Eraslan, ve Kaya, a.g.m., s. 51.
Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı, 2010. Türkiye
Beyaz Eşya Ve Elektronik Sektörü Raporu, s. 4.
www.iso.org.tr/file/BEYAZ.ESYA.ELEKTRONIK.SEKTORU_INVEST-
469.pdf (18.02.2017)
World Trade Organization (WTO), 2005. International Trade Statistics-2004, p. 140-
14 https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2016_e/wts2016_e.pdf
(19.02.2017)
115
Yapı Sektörü Haber Portalı, 2014. Beyaz Eşya Sektöründen 2013'te 3,4 Milyar
Dolarlık İhracat, 22 Ocak 2014, Çevrimiçi,
http://www.yapi.com.tr/haberler/beyaz-esya-sektorunden-2013te-3-4-
milyar-dolarlik-ihracat_116220.html (17.02.2017)
116
EKLER
EK-1 “E-Atık Sorununun Nasıl Çözüleceğini Düşünüyorsunuz?”
Değişkeni İçin Bölümlere Göre Frekans Dağılımı
Bölüm * İnsanlar bilinçlendirilmeli Crosstabulation
İnsanlar bilinçlendirilmeli Total 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
Bölüm
Bil.Müh. Count 1 3 1 9 39 53 % within Bölüm 1,9% 5,7% 1,9% 17,0% 73,6% 100,0%
Çev.Müh. Count 1 1 0 3 31 36 % within Bölüm 2,8% 2,8% 0,0% 8,3% 86,1% 100,0%
El.Hab.Müh Count 0 1 1 5 34 41 % within Bölüm 0,0% 2,4% 2,4% 12,2% 82,9% 100,0%
End.Müh Count 0 0 2 1 14 17 % within Bölüm 0,0% 0,0% 11,8% 5,9% 82,4% 100,0%
Gıd.Müh Count 0 0 3 3 14 20 % within Bölüm 0,0% 0,0% 15,0% 15,0% 70,0% 100,0%
İnş.Müh. Count 0 2 8 12 49 71 % within Bölüm 0,0% 2,8% 11,3% 16,9% 69,0% 100,0%
Jf.Müh. Count 0 0 1 3 5 9 % within Bölüm 0,0% 0,0% 11,1% 33,3% 55,6% 100,0%
Jeo.Müh Count 0 0 1 1 16 18 % within Bölüm 0,0% 0,0% 5,6% 5,6% 88,9% 100,0%
Kim.Müh Count 1 0 0 0 7 8 % within Bölüm 12,5% 0,0% 0,0% 0,0% 87,5% 100,0%
Mad.Müh. Count 0 2 0 4 13 19 % within Bölüm 0,0% 10,5% 0,0% 21,1% 68,4% 100,0%
Mak.Müh. Count 2 4 9 12 49 76 % within Bölüm 2,6% 5,3% 11,8% 15,8% 64,5% 100,0%
Oto.Müh. Count 0 0 0 2 8 10 % within Bölüm 0,0% 0,0% 0,0% 20,0% 80,0% 100,0%
Teks.Müh. Count 0 2 0 2 18 22 % within Bölüm 0,0% 9,1% 0,0% 9,1% 81,8% 100,0%
Total Count 5 15 26 57 297 400 % within Bölüm 1,3% 3,8% 6,5% 14,3% 74,3% 100,0%
Bölüm * Reklama daha fazla önem verilmeli Crosstabulation Reklama daha fazla önem verilmeli Total
1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
Bölüm
Bil.Müh. Count 1 4 13 11 24 53 % within Bölüm 1,9% 7,5% 24,5% 20,8% 45,3% 100,0%
Çev.Müh. Count 3 7 3 6 17 36 % within Bölüm 8,3% 19,4% 8,3% 16,7% 47,2% 100,0%
El.Hab.Müh Count 3 4 8 8 18 41 % within Bölüm 7,3% 9,8% 19,5% 19,5% 43,9% 100,0%
End.Müh Count 0 0 4 4 9 17 % within Bölüm 0,0% 0,0% 23,5% 23,5% 52,9% 100,0%
Gıd.Müh Count 1 0 2 6 11 20 % within Bölüm 5,0% 0,0% 10,0% 30,0% 55,0% 100,0%
İnş.Müh. Count 1 6 19 12 33 71 % within Bölüm 1,4% 8,5% 26,8% 16,9% 46,5% 100,0%
Jf.Müh. Count 2 0 3 3 1 9 % within Bölüm 22,2% 0,0% 33,3% 33,3% 11,1% 100,0%
Jeo.Müh Count 0 3 2 1 12 18 % within Bölüm 0,0% 16,7% 11,1% 5,6% 66,7% 100,0%
Kim.Müh Count 0 1 3 2 2 8 % within Bölüm 0,0% 12,5% 37,5% 25,0% 25,0% 100,0%
Mad.Müh. Count 1 2 4 2 10 19 % within Bölüm 5,3% 10,5% 21,1% 10,5% 52,6% 100,0%
Mak.Müh. Count 4 10 15 15 32 76 % within Bölüm 5,3% 13,2% 19,7% 19,7% 42,1% 100,0%
Oto.Müh. Count 2 0 2 1 5 10 % within Bölüm 20,0% 0,0% 20,0% 10,0% 50,0% 100,0%
Teks.Müh. Count 2 2 7 2 9 22
117
% within Bölüm 9,1% 9,1% 31,8% 9,1% 40,9% 100,0% Total Count 20 39 85 73 183 400
% within Bölüm 5,0% 9,8% 21,3% 18,3% 45,8% 100,0% Bölüm * Geri dönüşüm kutuları konulmalı Crosstabulation
Geri dönüşüm kutuları konulmalı Total 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
Bölüm
Bil.Müh. Count 1 3 4 12 33 53 % within Bölüm 1,9% 5,7% 7,5% 22,6% 62,3% 100,0%
Çev.Müh. Count 2 1 3 5 25 36 % within Bölüm 5,6% 2,8% 8,3% 13,9% 69,4% 100,0%
El.Hab.Müh Count 0 0 4 9 28 41 % within Bölüm 0,0% 0,0% 9,8% 22,0% 68,3% 100,0%
End.Müh Count 0 0 1 1 15 17 % within Bölüm 0,0% 0,0% 5,9% 5,9% 88,2% 100,0%
Gıd.Müh Count 1 0 1 5 13 20 % within Bölüm 5,0% 0,0% 5,0% 25,0% 65,0% 100,0%
İnş.Müh. Count 1 2 7 18 43 71 % within Bölüm 1,4% 2,8% 9,9% 25,4% 60,6% 100,0%
Jf.Müh. Count 1 1 0 2 5 9 % within Bölüm 11,1% 11,1% 0,0% 22,2% 55,6% 100,0%
Jeo.Müh Count 0 0 3 1 14 18 % within Bölüm 0,0% 0,0% 16,7% 5,6% 77,8% 100,0%
Kim.Müh Count 0 0 1 1 6 8 % within Bölüm 0,0% 0,0% 12,5% 12,5% 75,0% 100,0%
Mad.Müh. Count 1 3 0 2 13 19 % within Bölüm 5,3% 15,8% 0,0% 10,5% 68,4% 100,0%
Mak.Müh. Count 1 3 7 17 48 76 % within Bölüm 1,3% 3,9% 9,2% 22,4% 63,2% 100,0%
Oto.Müh. Count 0 0 1 1 8 10 % within Bölüm 0,0% 0,0% 10,0% 10,0% 80,0% 100,0%
Teks.Müh. Count 0 0 1 6 15 22 % within Bölüm 0,0% 0,0% 4,5% 27,3% 68,2% 100,0%
Total Count 8 13 33 80 266 400 % within Bölüm 2,0% 3,3% 8,3% 20,0% 66,5% 100,0%
Bölüm * Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları teşvik etmeli Crosstabulation
Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları teşvik etmeli Total 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
Bölüm
Bil.Müh. Count 5 4 6 16 22 53 % within Bölüm 9,4% 7,5% 11,3% 30,2% 41,5% 100,0%
Çev.Müh. Count 2 0 9 6 19 36 % within Bölüm 5,6% 0,0% 25,0% 16,7% 52,8% 100,0%
El.Hab.Müh Count 3 2 4 10 22 41 % within Bölüm 7,3% 4,9% 9,8% 24,4% 53,7% 100,0%
End.Müh Count 1 1 3 4 8 17 % within Bölüm 5,9% 5,9% 17,6% 23,5% 47,1% 100,0%
Gıd.Müh Count 1 2 3 4 10 20 % within Bölüm 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 50,0% 100,0%
İnş.Müh. Count 2 9 10 20 30 71 % within Bölüm 2,8% 12,7% 14,1% 28,2% 42,3% 100,0%
Jf.Müh. Count 1 0 0 3 5 9 % within Bölüm 11,1% 0,0% 0,0% 33,3% 55,6% 100,0%
Jeo.Müh Count 1 1 3 2 11 18 % within Bölüm 5,6% 5,6% 16,7% 11,1% 61,1% 100,0%
Kim.Müh Count 0 1 1 0 6 8 % within Bölüm 0,0% 12,5% 12,5% 0,0% 75,0% 100,0%
Mad.Müh. Count 0 2 3 5 9 19 % within Bölüm 0,0% 10,5% 15,8% 26,3% 47,4% 100,0%
Mak.Müh. Count 4 11 13 6 42 76 % within Bölüm 5,3% 14,5% 17,1% 7,9% 55,3% 100,0%
Oto.Müh. Count 0 0 3 1 6 10 % within Bölüm 0,0% 0,0% 30,0% 10,0% 60,0% 100,0%
Teks.Müh. Count 2 3 4 6 7 22 % within Bölüm 9,1% 13,6% 18,2% 27,3% 31,8% 100,0%
Total Count 22 36 62 83 197 400 % within Bölüm 5,5% 9,0% 15,5% 20,8% 49,3% 100,0%
118
Bölüm * Kampanya yapılmalı Crosstabulation
Kampanya yapılmalı Total 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
Bölüm
Bil.Müh. Count 4 5 6 13 25 53 % within Bölüm 7,5% 9,4% 11,3% 24,5% 47,2% 100,0%
Çev.Müh. Count 1 4 3 9 19 36 % within Bölüm 2,8% 11,1% 8,3% 25,0% 52,8% 100,0%
El.Hab.Müh Count 1 1 6 8 25 41 % within Bölüm 2,4% 2,4% 14,6% 19,5% 61,0% 100,0%
End.Müh Count 0 0 0 6 11 17 % within Bölüm 0,0% 0,0% 0,0% 35,3% 64,7% 100,0%
Gıd.Müh Count 0 2 0 8 10 20 % within Bölüm 0,0% 10,0% 0,0% 40,0% 50,0% 100,0%
İnş.Müh. Count 0 7 7 24 33 71 % within Bölüm 0,0% 9,9% 9,9% 33,8% 46,5% 100,0%
Jf.Müh. Count 0 0 1 4 4 9 % within Bölüm 0,0% 0,0% 11,1% 44,4% 44,4% 100,0%
Jeo.Müh Count 1 2 1 2 12 18 % within Bölüm 5,6% 11,1% 5,6% 11,1% 66,7% 100,0%
Kim.Müh Count 0 0 1 2 5 8 % within Bölüm 0,0% 0,0% 12,5% 25,0% 62,5% 100,0%
Mad.Müh. Count 0 4 2 2 11 19 % within Bölüm 0,0% 21,1% 10,5% 10,5% 57,9% 100,0%
Mak.Müh. Count 3 10 11 11 41 76 % within Bölüm 3,9% 13,2% 14,5% 14,5% 53,9% 100,0%
Oto.Müh. Count 0 1 1 3 5 10 % within Bölüm 0,0% 10,0% 10,0% 30,0% 50,0% 100,0%
Teks.Müh. Count 0 3 2 4 13 22 % within Bölüm 0,0% 13,6% 9,1% 18,2% 59,1% 100,0%
Total Count 10 39 41 96 214 400 % within Bölüm 2,5% 9,8% 10,3% 24,0% 53,5% 100,0%
Bölüm * Ürünler daha dikkatli kullanılmalı Crosstabulation
Ürünler daha dikkatli kullanılmalı Total 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00
Bölüm
Bil.Müh. Count 4 8 8 9 24 53 % within Bölüm 7,5% 15,1% 15,1% 17,0% 45,3% 100,0%
Çev.Müh. Count 2 3 4 6 21 36 % within Bölüm 5,6% 8,3% 11,1% 16,7% 58,3% 100,0%
El.Hab.Müh Count 4 4 3 11 19 41 % within Bölüm 9,8% 9,8% 7,3% 26,8% 46,3% 100,0%
End.Müh Count 0 0 2 6 9 17 % within Bölüm 0,0% 0,0% 11,8% 35,3% 52,9% 100,0%
Gıd.Müh Count 0 2 4 6 8 20 % within Bölüm 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 100,0%
İnş.Müh. Count 7 8 12 13 31 71 % within Bölüm 9,9% 11,3% 16,9% 18,3% 43,7% 100,0%
Jf.Müh. Count 0 1 3 1 4 9 % within Bölüm 0,0% 11,1% 33,3% 11,1% 44,4% 100,0%
Jeo.Müh Count 3 0 3 0 12 18 % within Bölüm 16,7% 0,0% 16,7% 0,0% 66,7% 100,0%
Kim.Müh Count 0 0 1 3 4 8 % within Bölüm 0,0% 0,0% 12,5% 37,5% 50,0% 100,0%
Mad.Müh. Count 3 2 1 2 11 19 % within Bölüm 15,8% 10,5% 5,3% 10,5% 57,9% 100,0%
Mak.Müh. Count 3 9 16 19 29 76 % within Bölüm 3,9% 11,8% 21,1% 25,0% 38,2% 100,0%
Oto.Müh. Count 0 1 2 2 5 10 % within Bölüm 0,0% 10,0% 20,0% 20,0% 50,0% 100,0%
Teks.Müh. Count 4 4 2 5 7 22 % within Bölüm 18,2% 18,2% 9,1% 22,7% 31,8% 100,0%
Total Count 30 42 61 83 184 400 % within Bölüm 7,5% 10,5% 15,3% 20,8% 46,0% 100,0%
119
EK-2Anket Formu
AÇIKLAMA Bu anket Süleyman Demirel Üniversitesi, İşletme Ana Bilim Dalı yüksek lisans tez çalışması için
hazırlanmıştır. Bu çalışma Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Fakültesi öğrencilerinin
“Elektronik Sektöründe Ters Lojistik Ve Tüketici Farkındalığı” konusunu ve sonuçlarını ortaya
çıkarmayı amaçlamaktadır. Elde edilen bilgiler tamamen bilimsel amaçlı kullanılacak ve gizli
kalacaktır. Anketin amacına ulaşması için vereceğiniz cevaplar çok önemlidir. İlginize teşekkür
ederiz.
1. Cinsiyet Kadın [ ] Erkek [ ]
2. Yaş 17-20 [ ] 20-25 [ ] 25 ve üzeri [ ]
3. Medeni hal Evli [ ] Bekar [ ]
4. Gelir durumu 250-500 [ ] 500-1000 [ ] 1000 ve üzeri [ ]
5. Bölüm____________________________ 6. E- atık hakkında bilgi sahibiyim.
Bilgim yok[ ] Çok bilgim yok [ ] Az bilgiliyim [ ]
Bilgiliyim [ ] Çok bilgiliyim [ ]
7. Evinizde işlevini yitirmiş (kullanılmayan) elektronik eşyanız var mı? Yok [ ] 1 tane var [ ] 2 ve üzeri var [ ]
8. İşlevini yitirmiş (kullanılmayan) elektronik eşyanız varsa ismini belirtiniz. Telefon [ ] Bilgisayar parçaları [ ] Video-kaset [ ] Radyo [ ]
Kumanda [ ] Diğer [ ]
9. Elektronik eşyanızın kullanım ömrü dolduğunda öncelikli olarak ne yaptınız? a. Çöpe attım. b. Evde duruyor. c. Hurdacıya verdim. d. Aldığım yere iade ettim. e. Geri dönüşüme verdim. f. Diğer
10. Isparta’da kurumlar (belediye, özel şirketler, vb.) tarafından E-atık konusunda geri dönüşüm yapma olanağı sağlanıyor mu?
Fikrim yok [ ] Sağlanıyor [ ] Sağlanmıyor [ ]
11. E-atık sorununun nasıl çözüleceğini düşünüyorsunuz? Derecelendiriniz.( 1: en az, 5: en çok)
Ürünlerin toplanabileceği alanlar
oluşturulmalı
İnsanlar bilinçlendirilmeli
120
Reklama daha fazla önem verilmeli
Geri dönüşüm kutuları konulmalı
Devlet yasalar çıkarmalı ve insanları
teşvik etmeli
Kampanya yapılmalı
Ürünler daha dikkatli kullanılmalı
12. En son değiştirdiğiniz elektronik eşyanızı değiştirme sebebinizi belirtiniz. a. Bozuldu / Kırıldı b. Modası geçti / İleri teknolojileri çıktı c. İhtiyaçlarıma cevap vermiyordu d. Sıkılmıştım e. Diğer
13. Okulunuzda E-atık konulu etkinlikler düzenleniyor mu? Evet [ ] Hayır [ ]
Aşağıdaki ifadelere ne derece katıldığınızı derecelendiriniz
Hiç
katılmıyoru
m
Katı
lmıyorum
Ne
katılıyor ne
katılmıyorum
K
atılıyorum
Ta
mamen
katılıyorum
14. Türkiye’de
E-atık sorunu vardır.
15.Isparta’da
merkezi bir geri
dönüşüm tesisi
kurulursa atıkları oraya
bırakırım.
16. SDÜ’de
geri dönüşüm
konteynırları olursa
atıkları oraya bırakırım.
17. E-atık geri
dönüşümü ekonomik
anlamda katkı sağlar.
18.E-atıkların
ekonomik hayata ve
insan sağlığına
zararları vardır.
121
19. E-atıklar
zararlı olduğu için çöpe
atılmamalıdır.
20.E-atıkların
geri dönüşümü
konusunda tüketicinin
kurumlar tarafından
yeterince
bilinçlendirilir.
21. E-atıkların
içinde birçok değerli
maddenin olduğunu
biliyorum.
22. E-atıklar
elle parçalanarak
ayrıştırılabilirler.
23. Geri
dönüşüm çalışmaları
için ek vergi vermeyi
kabul ederim.
24. Çevreyi
koruma ve geliştirme
için fazladan vergi
veririm.
25. Elektronik
eşyaların kullanım
ömrü dolduğunda ne
yapılması gerektiğini
biliyorum.
122
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Adı ve Soyadı :Özden ÜLGEN
Doğum Yeri ve Yılı : Ankara/1984
Medeni Hali : Evli
Eğitim Durumu : Yüksek Lisans
Lisans Öğrenimi :Süleyman Demirel Üniversitesi- İşletme
Bölümü
Yüksek Lisans Öğrenimi :Süleyman Demirel Üniversitesi- İşletme
Anabilim Dalı, Pazarlama Bölümü
Yabancı Dil(ler) ve Düzeyi
1. İngilizce : Orta Düzey
İş Deneyimi :
1. S.D.Ü. Yalvaç Meslek Yüksek Okulu Öğretim Görevlisi(Haziran 2010-
Haziran 2014)
