Delft ArchitecturalStudies on HousingNieuwe open ruimte in het woonensemble

New OpenSpace in HousingEnsembles

Dash opmaak 01-04-2009 12:21 Pagina 1

2DA

SH

DASH – Delft Architectural Studies on Housing – is a new periodical entirelydevoted to housing design. Taking as itsstarting point the historical and current situation in the Netherlands, DASHinvestigates and interprets national andinternational developments in the designof housing.

Over the past few centuries, the Nether-lands has built up a housing traditionthat is renowned throughout the world.The names of architects such as Berlage,Oud, Van den Broek and Bakema havebecome familiar both at home andabroad, as have their projects. The workof the present generation of Dutcharchitects can also bank on a warmreception among designers, magazineeditors and academics. This reputation,however, stands in sharp contrast towhat is going on just below the surface.Although housing still is one of the mostimportant and largest assignments forarchitects in the Netherlands, today’spractice is limited to a repetition of existingsolutions and leaves unanswered manycontemporary issues, such as thoserelated to density, privacy or mobility.One can definitely speak of stagnationin the development of Dutch residentialarchitecture.

With its new periodical DASH, theChair of Architecture and Dwelling ofDelft University of Technology (TU Delft)intends to bring the richness of housingdesign back on centre stage. That goalties in with the important role that TU Delft’s Faculty of Architecture hasalready played in Dutch housing fordecades. As an educational institute formany generations of architects, but alsoas a cradle of scientific research, the TU Delft is inseparably connected withDutch housing.

Inquiry into historical and con-temporary projects and conditions is the

central focus of DASH. New types of housing but also existing models andchanging trends will be thoroughlycharted and examined. The target is thefuture: with thought-provoking analyses,DASH aims to give new impetus toinnovative housing design.

Themes that DASH will be coveringinclude the relation between public,collective and private space in both thecity and the building; the significance ofimage and space in design; and thedevelopment of views on housing over thelast 50 years. Sustainability, materialsand details will also be given generouscoverage in DASH.

DASH is put out twice a year as abilingual publication. Each issue isdevoted to a special theme. The contentsare divided into substantive articles suchas essays, studies and interviews and anextensively documented analysis ofselected projects relevant to the theme.

DASH aims to occupy a centralposition in the academic community aswell as among designing and com-missioning parties. For clients, architectsand academics, DASH is a tool fortackling the contemporary housingassignment in an innovative manner andfor developing and disseminating newinformation on housing design.

Dash opmaak 02-04-2009 14:03 Pagina 2

3DASH

Nieuwe open ruimte in het woonensembleNew Open Space in Housing Ensembles

DASH (Delft Architectural Studies on Housing) is een nieuwe periodiek,geheel gewijd aan het woningontwerp.Vanuit de Nederlandse traditie enactualiteit worden nationale en inter-nationale ontwikkelingen in hetwoningontwerp onderzocht en geduid.

In de afgelopen eeuwen is in Neder-land een woningbouwtraditie ontstaandie befaamd is over de hele wereld. Inbinnen- en buitenland zijn architectenals Berlage, Oud, Van den Broek enBakema een begrip geworden, evenalshun projecten. Ook het werk van dehedendaagse generatie Nederlandsearchitecten kan op warme belang-stelling rekenen van ontwerpers, tijd-schriftenredacties en wetenschappers.

De verworven reputatie staat echterin schril contrast met wat zich netonder de oppervlakte afspeelt. Hoewelde woningbouw nog steeds een van debelangrijkste en grootste opgaven isvoor Nederlandse architecten, beperktde praktijk zich tot een herhaling vanbestaande oplossingen en laat zij veelactuele vragen met betrekking totonder andere verdichting, privacy ofmobiliteit onbeantwoord. Er kan zondermeer gesproken worden over een stag-natie in de ontwikkeling van de Neder-landse woningarchitectuur.

De leerstoel Woningontwerp vande TU Delft wil met de nieuweperiodiek DASH de rijkdom van hetwoningontwerp weer blootleggen. Datstreven past in de belangrijke rol die defaculteit Bouwkunde van de TU Delftal decennia lang speelt in de Neder-landse woningbouw. Niet alleen alsopleidingsinstituut voor vele generatiesarchitecten, maar ook als bakermatvan wetenschappelijk onderzoek is deTU Delft onlosmakelijk met deNederlandse woningbouw verbonden.

Onderzoek naar historische en

hedendaagse projecten en condities staat in DASH centraal. Nieuwe, maarook bestaande woningtypen en scha-kelingen zullen uitvoerig onderzochten in kaart worden gebracht. Het doelis de toekomst: met tot de verbeeldingsprekende analyses wil DASH eenimpuls geven aan een verdere vernieu-wing van het woningontwerp.

Thema’s die in DASH aan bodkomen, zijn onder meer de relatietussen openbare, collectieve en privateruimte in zowel de stad als in hetgebouw, de betekenis van beeld enruimte in het ontwerp en de ontwikke-ling van opvattingen over het wonen inde laatste 50 jaar. Ook aan duurzaam-heid, materialiteit en details zal inDASH ruim aandacht worden besteed.

DASH verschijnt tweemaal per jaarals tweetalige uitgave. Aan elk nummeris een thema verbonden. De inhoudvalt uiteen in inhoudelijke stukken alsessays, studies en interviews, en eenuitgebreide projectendocumentatiewaarin een voor het thema relevanteselectie van voorbeeldprojecten isgeanalyseerd.

DASH wil zowel in de academischegemeenschap als tussen de ont-werpende en opdrachtgevende partijeneen centrale positie innemen. Vooropdrachtgevers, architecten en weten-schappers is DASH een instrument omde hedendaagse opgave op een ver-nieuwende manier te lijf te gaan en omnieuwe kennis over het woningontwerpte ontwikkelen en uit te dragen.

Dash opmaak 01-04-2009 12:21 Pagina 3

Nieuwe open ruimte voor het wonenNew Open Space for Living

Dit eerste nummer van DASH is gewijd aan het voor Nederlandrelatief nieuwe fenomeen van publieke ruimte binnen het woon-ensemble. De combinatie van woningbouw met publieke ofcollectieve ruimte kent op zichzelf een lange voorgeschiedenis.Een mooi, historisch voorbeeld wordt gevormd door de Hollandsehofjes van liefdadigheid uit de zeventiende en achttiende eeuw.Pas met de komst van de auto in de vorige eeuw en het teloor-gaan van de straat als stedelijke ontmoetingsruimte wordt dekwaliteit van de directe woonomgeving een problematischekwestie in het debat over de moderne stad. Het nieuwe aspectvan de hier bijeengebrachte projecten betreft de bewuste inzetvan een autovrije, publieke ruimte met een herkenbare, architec-tonische identiteit die vorm geeft aan een eigentijdse manier vanbouwen en wonen. Behalve een antwoord op de vraag naarkwalitatief hoogwaardige publieke ruimte, is de nieuwe openruimte tevens een antwoord op verschillende, op zichzelf staandeontwikkelingen zoals nieuwe leefstijlen, marktgericht bouwendoor private partijen, en een vraag naar hoge dichtheden incombinatie met grondgebonden woningen.

Ondanks de lange, historische lijnen van het discours over demoderne stad en het wonen, zijn er ook duidelijke verschillen enbreuklijnen waar te nemen. Het gaat in deze projecten bijvoor-beeld niet meer om de collectieve hoven van de AmsterdamseSchool of het beroemde Spangen blok van Michiel Brinkman dieop de emancipatie van de arbeidersklasse waren gericht; het gaatevenmin om de klasseloze, informele gezelligheid van het woon-erf, de stadsvernieuwing en de architectuur van de ‘nieuwedakvormen’ van de jaren zeventig. De wellicht belangrijkste breukligt echter bij de transformatie van het Hollandse bouwblok.Terwijl bij deze traditionele typologie een strikte scheiding tussenprivé- en openbare ruimte wordt gemaakt – tussen de hof metprivé-tuinen, balkons en waslijnen en de straat met repeterendvormgegeven huizen, ramen en entrees – wordt met de nieuweopen ruimte het bouwblok geopend. Deze keer wordt het bouw-blok echter niet geopend om ruimte te maken voor een collectiefdomein als in de genoemde historische voorbeelden, maar om een nieuwe relatie tussen het publieke en het particuliere teaccommoderen. De strikte scheiding tussen privé en openbaarverdwijnt en maakt plaats voor een nieuwe dubbelzinnigheidbinnen het woonensemble, een spanning tussen het publieke enhet particuliere domein. De open ruimten van de ensembles zijntoegankelijk voor meerdere groepen stedelingen naast de bewo-ners; er is een mate van gerichtheid op het omliggende, openbaredomein en niet alleen naar binnen op een collectief; er is eenspanning tussen de individualiteit van de woningen, het collectiefen de ‘buitenwereld’ die de status van de nieuwe open ruimte eendubbelzinnig karakter geeft.

Deze spanning tussen het publieke en particuliere vraagt bij elkproject steeds weer om andere, vaak inventieve oplossingen. Deverschijningsvorm van de nieuwe open ruimte wisselt dan ookper project. Wel geeft een aantal van dezelfde vragen steeds eenbelangrijke richting aan de oplossingsvormen voor de nieuweopen ruimte. Het gaat om de trits woning - publieke ruimte -stad, en daarmee samenhangend om zulke gewone dingen als deplek van de auto, de voordeur van de woning, de vormgevingvan voor- en achterkanten, en de wijze van aanhaken op hetomringende stedelijke weefsel van de ensembles. Maar het gaat

4

This inaugural issue of DASH is dedicated to a relatively newphenomenon in the Netherlands: the introduction of public spaceinside the housing block. In itself, the combination of housing andpublic or collective space has a long history. The Dutch almshousesof the 17th and 18th centuries are a beautiful, historic example. But it was not until the advent of the car in the 20th century and thedemise of the street as an urban meeting place that the quality ofthe immediate surroundings became an issue in debates on themodern city. What is new about the projects assembled here is thedeliberate deployment of a pedestrian, public space with a dis-tinctive, architectural identity that paves the way for a contemporarystyle of building and living. Not only does this new open spacemeet the demand for a high-quality public space, it is also aresponse to various autonomous developments, such as new life-styles, market-oriented project development by private parties anda demand for high-density construction coupled with ground-accessed homes.

Redactioneel Editorial

Dash opmaak 01-04-2009 12:21 Pagina 4

5DASH

Besides historical continuities in the discourse on the modern cityand living, we can also see some clear differences and ruptures.For example, the projects discussed here no longer revolve aroundthe collective courtyards that sought to emancipate the workingclasses, such as those known from the Amsterdam School or archi-tect Michiel Brinkman’s well-known Spangen block in Rotterdam.Nor do they revolve around the classless, informal atmosphere ofthe residential street, home zones and the urban renewal from the1970s. But perhaps the greatest rupture lies in the transformationof the Dutch residential block. Whereas its traditional typologycreates a strict division between private and public space – betweenthe courtyard with its private gardens, balconies and clotheslinesand the street with its repetitive patterns of houses, windows andentrances – the new open space actually opens up the block. Butthis time the intervention is not aimed at creating room for acollective domain, as in the aforementioned historic examples, butat accommodating a new relationship between the public and theprivate. The strict division between public and private disappearsand makes way for a new ambiguity within the housing block: atension between the public and private domains. The open spacesof these blocks are now accessible to various groups of urbanitesas well as to the residents. And the developments are no longeronly focused on the interior, the collective, but also engage withthe adjacent public domain. The tension between the individualityof the homes, the collective and the ‘outside world’ lends this newopen space an ambiguous character.

In each new project this tension between the public and the privatecalls for different, often inventive solutions. The architecturalexpression of the new open space therefore changes with eachproject. That said, a number of recurring issues suggest solutionsfor this new open space. These are the triad ‘home – public space– city’, in conjunction with such everyday things as parking spaces,front doors, the design of front and rear and the way in which theblocks engage with their surrounding urban fabric. But paramounthere is the architectural articulation of the transitions between publicand private.

Although sociological and economic planning aspects play animportant role in the deployment and meaning of the new openspace, this study aims to formulate the architectural questions atstake. DASH thus inserts itself into the tradition of design analysisas developed at Delft University of Technology since the 1970s.Two of the leading publications to come out of this research traditionare Raumplan versus Plan Libre by Max Risselada, which wasrepublished recently, and the Atlas of the Dutch Urban Block bySusanne Komossa et al. Both contain the main ingredients of theDelft-based research into design analysis: careful comparativeanalysis of the architectural design within its historic and theoreticalcontext. This way DASH hopes to enrich and expand the architect’sdesign tools, and boost the day-to-day practice of design.

Nieuwe open ruimte in het woonensembleNew Open Space in Housing Ensembles

vooral om de architectonische bepaling van de overgangen tussenhet particuliere en het publieke.

Hoewel sociologische en economisch-stedenbouwkundigeaspecten een belangrijke rol spelen bij het gebruik en de betekenisvan de nieuwe open ruimte is het doel van deze studie om denieuwe open ruimte als architectonische opgave aan de orde testellen. DASH plaatst zich hiermee in de traditie van de plan-analyse zoals deze sinds de jaren zeventig aan de TU Delft is ont-wikkeld. Twee voorbeelden van toonaangevende publicaties diedeze onderzoekstraditie heeft voortgebracht, zijn het onlangsopnieuw uitgebrachte Raumplan versus Plan Libre van MaxRisselada, en de Atlas van het Hollandse Bouwblok van SusanneKomossa et al. Deze twee laten ook de hoofdingrediënten vanhet Delftse plananalyse-onderzoek zien: historisch-theoretischecontextualisering en nauwgezette analyse en vergelijking van hetarchitectonisch-stedenbouwkundig ontwerp. Op deze manier wilDASH het ontwerpinstrumentarium van de architect verrijken enuitbreiden en een impuls geven aan de dagelijkse ontwerppraktijk.

Dash opmaak 01-04-2009 12:21 Pagina 5