ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM D'APRÈS UN MANUSCRIT DE LA BIBLIOTHÈQUE DU CHAPITRE DE VÉRONE Suivi d'une description des lieux saints tirée d'un manuscrit de la Bibliothèque

ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM D'APRÈS UN MANUSCRIT DE LA BIBLIOTHÈQUE DUCHAPITRE DE VÉRONE Suivi d'une description des lieux saints tirée d'un manuscrit de laBibliothèque impérialeAuthor(s): Anatole de BarthélemySource: Revue Archéologique, Nouvelle Série, Vol. 10 (Juillet à Décembre 1864), pp. 98-112Published by: Presses Universitaires de FranceStable URL: http://www.jstor.org/stable/41734291 .

Accessed: 22/05/2014 17:16

Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at .http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp

.JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range ofcontent in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new formsof scholarship. For more information about JSTOR, please contact [email protected].

.

Presses Universitaires de France is collaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to RevueArchéologique.

http://www.jstor.org

This content downloaded from 91.229.248.193 on Thu, 22 May 2014 17:16:59 PMAll use subject to JSTOR Terms and Conditions

http://www.jstor.org/action/showPublisher?publisherCode=puf

http://www.jstor.org/stable/41734291?origin=JSTOR-pdf

http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp


ITINÉRAIRE

DE

BORDEAUX A JÉRUSALEM

d'après un manuscrit

DE LA BIBLIOTHÈQUE DU CHAPITRE DE VÉRONE

Suivi ďune description des lieux saints tirée d'un manuscrit de la Bibliothèque impériale .

PRÈAMB ULE.

On sait- que l'itinéraire de Bordeaux à Jérusalem n'a été donné jusqu'ici que d'a- près le manuscrit de Paris, n° 4808. MM. Parthey et Pinder avaient vainement cherché un second manuscrit qui pût éclairer et compléter celui de la Bibliothèque impériale. M. Edouard Aubert, notre collaborateur, nous signala l'année dernière un manus-

crit de Vérone, où devait se trouver 1 itinerarium Burdigalense, et se chargea de nous en procurer une copie. Mais au moment où cette copie allait être commencée, M. Léon Reuier nous apprit que lui-même connaissait depuis longtemps l'existence de ce manuscrit, dont il avait une excellente copie faite par M. D. Detlefsen, qui est bien connu des lecteurs de la Revue, et il mit, avec l'obligeance extrême que tout le monde lui connaît, cette copie à notre disposition : c'est donc la copie de M. Det- lefsen que nous donnons aujourd'hui au public. Nous avons eu soin d'indiquer au bas des pages les variantes du manuscrit de Paris, que notre ami M. Anatole de Bar- thélemy a bien voulu collationner pour nous. C'est aussi à M. Anatole de Barthélemy que nous devons également la copie d'une

description des lieux saints, qui, après avoir appartenu à Pithou, arriva dans la bibliothèque de Colbert et fut reliée dans le même volume que le manuscrit de l'Itinéraire. Cette relation n'a pas encore été publiée, du moins à notre connais- sance. Il n'est pas sans intérêt de la rapprocher de Y Itinéraire proprement dit . L'écriture de ce texte est au moins du ixe siècle. C'est une relation analogue à celle que l'on trouve dans Bède, sous ce titre : De locis sanctis libellus quem de opusculis maiorum abbreviando Beda composuit. Mais nous nous sommes assuré qu'elle en diffère sensiblement. Il nous reste à transcrire quelques-unes des réflexions dont M. Detlefsen a cru

devoir accompagner la copie envoyée à M. Léon Renier. « Le manuscrit dont j'ai fait copie, dit-il, est le codex ui (60) de la bibliothèque

du chapitre de Vérone. En voici la description exacte. Le livre est in-octavo, d'uue forme un peu oblongue et contient maintenant 276 feuilles chacune de 28 lignes. Je ne doute pas que l'écriture ne soit du vme siècle. Les lettres sont tantôt des mi- nuscules et tantôt des onciales. Le manuscrit est composé de trois parties qui origi-



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM. 99

nairement étaient séparées, mais qui, par la forme, récriture et tous les accessoires, se ressemblent si parfaitement qu'on peut assurer qu'elles ont été écrites dans le môme temps et dans la môme occasion, quoique peut-ôtre par des mains différentes. - La première partie comprend les feuillets 1 à 99 et contient quelques homélies de saint Grégoire et d'autres Pères, avec des sermons ecclésiastiques. - La seconde, f. 100 à 225, est composée de 15 quaternions et un ternion; elle contient la règle de saint Benoît, quelques sentences de saint Ephrem et d'autres petits écrits ecclésiastiques. - La troisième, f. 226 à 276, est aussi composée de quaternions et contient sur les feuillets 226 à 238, V Itinerarium Hierosolymitanum ; sur les feuillets 238 à 260, la Notitia Provinciarum Galliarum ; sur les feuillets 240 à 260, une épître du pape Da- mase à saint Jérôme et la réponse de celui-ci, avec YOrdo episcoporum Romœ. La série des papes y est conduite jusqu'à Grégoire III (ann. 731), puis sont ajoutés de la môme main encore trois autres noms, dont un est presque effacé. Le second et le troi- sième sont Steplianus et Paulus. Le copiste a laissé des intervalles libres entre les noms, pour y ajouter les faits de leur histoire. On peut présumer, d'après cela, avec beaucoup de probabilité, que le manuscrit a été écrit vers le milieu du vnie siècle, ce qui s'accorde parfaitement avec la forme des lettres.

« Deux feuilles manquent dans le manuscrit; c'est ce qui explique pourquoi l'on n'y trouve pas la partie de l'Itinéraire de Cœsarea et Terracina . » M. Detlefsen ajoute que, suivant lui, le texte, dont le manuscrit de Vérone est copié,

a dû ótre écrit en lettres longobardes, très-tortillées et mal faites; cela résulte, dit-il, de plusieurs fautes qui s'expliqueraient difficilement par une autre hypothèse. Nous ferons remarquer enfin, avec M. Detlefsen, que le manuscrit de Vérone con-

tient, pour l'itinéraire de Bordeaux à Jérusalem, plusieurs variantes très-importantes qui, nous l'espérons, feront bien accueillir du monde savant notre publication. A. B.

ITINERARIUM A BORDEGALA HIERUSALEM USQUE ET AB ERACLA PER AULONAM ET PER ORBEM ROMAM

MEDIOL ANI UM USQUE, SIC : Civitas Bordegala, ubi est fluvius Garonna, per quem facit mare

Oceanum accessa el recessa per leugas plus minus numero G. Mutatio Stomatas, leugas, n. VII Mutatio ad Vicesimum, milia XI Mutatio Senone, Villi Mansio Eleusione, Villi Civitas Vasates, Vili Mutatio Sustomago, Villi Mutatio Tres Arbores, V Vi cus Ebromago, X 10 Mutatio Oscyneio, Vili Mutatio Caedros, VI Mutatio Scotio, Vili Castellum Carcassonae, Vili Civitas Tolosa, Vili Mutatio Trecesimum, Vili Mutatio Vanesia, XII Mutatio Husuerbas, XV Civitas Auscius, Vili Civitas Narbonae, XV Mutatio ad Sextum, VI 30. Civitas Beterris, XVI Mutatio Hungunerru, VII Mansio Cessarone, XII Mutatio Buccones, VII Mutatio Foro Domiti, XVIII Mutatio ad Jovem, VII Mutatio Sustancione, XV Civitas Tolosa, VII Mutatio Ambrosi, XV 20. Mutatio ad Nonum, milia Villi Civitas Nemauso, XV

1. Burdigala. 2. Heraclea-Alonam-urbem. - 6. Burdigala. - 5. numero deest. - 7. Sirione. - 8. Vasatas. - Villi. 10. Oscineio. - 11. Scittio. - 12. Elusa. - 16. Hungunverro. - 17. Bucconis. 19. Tholosa. - 22. Elusione. -23. Sostomago. - 24. Hebromago. - 27. Tricen-

cimum. - 28. Hosuerbas. 30. Biterris. - 33. Sostancione. - XVII. - 34. Ambrosio.



too REVUE ARCHÉOLOGIQUE. Mutatio Ponte Herarum, milia XVII Mansio ad Fines, milia XII Civitas Arelate, VJIII Mutatio ad Octa vu, VIII

Fit à Bordegala Arelate usque milia Civitas Taurinis, VIII CCCLXXII, mutatioues XXX, man- Mutatio ad Decimum, X

40. sionesXI, Mansio Quadratis, XII Mutatio Arnagene, milia VIIII Mutatio Ceste, XI Mutatio Bellinto, X 80. Mansio Regomago, VIII Civitas Avinione, V Mutatio ad Medias, X Mutatio Cep ressata, V Mutatio ad Cotiias, XIII Civitas Arausione, XIII Mansio Laumello, XII Mutatio Novencrares, X Mutatio Dunis, Villi Mansio Acuno, X Civitas Ticino, XII Mutatio Bantianis, XI Mutatio ad Decimum, X Mutatio Umbenno. Civitas Mediolano, X 50. Civitas Valentia, VIIII Mansio FI i vio Frigido, XII Mutatio Cerebelliaca, XII Fit ab Arelate usque Mediolano milia Mansio Agusta, X 90. CCCCLXXV, mutationes LXIII, raan- Mutatio Darentiaca, XII siooes XXII Civitas Deanocontinorum, XVI Mutatio Argentea, milia X Mansio Luco, XII Mutatio Ponte Aureoli, X Mutatio Volocates, VIIII Civitas Bergamo, XIII

Inde ascenditur Gaura mons. Mutatio Tallegate, XII Mutatio Cambono, milia VIII Mutatio Tetellus, X Mansio Monte Seleuci, VIII Civitas Brixa, X 60. Mutatio Daviano, Vili Mansio ad Flexum, XI Mutatio ad Finem, XII Mutatio Bene Aventum, X Mansio Vappiuco, XI 100. Civitas Verona, X Mansio Catoricas, XII Mutatio Caclianno, X Mansio Ebreduno, XVI Mutatio Aureos, X Inde incipiunt Alpes Penninae. Civitas Vincentia, XI

Mutatio Rame, milia XVII M tatio ad Finem, XI Mansio Byri^ane, XVII Civitas Patavi, X Inde ascendens Matroniam. Mutatio XII

Mutatio Gesdaone, milia X Mutatio ad Nonum, XI 70. Mansio ad Martern, Villi Civitas Altino, VIII Civitas Segucio, XVI Mutatio Sanus, X Inde incipit Italia. Civitas Concordia, VIII

Mutaiio ad Duodecimum, XII 110. Mutatio ad Pacilia, Villi

36. Ponte aerarium.- XII. - 37. Arellate. - Vili. -38. Burdegala. - Arillate. 39. CCCIAXI. - 4 1. Arnagine. - Vili. - 43. Avenione. - 44. Cypresseta.

45, XV, - Entre les lignes 45 et 46, Mutatio Adletoce, XIII. - 46. Novemcraris. - 47. XV. - 48. Vancianis. - XII. 49. XI 1. - 52. Augusta. - 54. Dea Vocontiorum.- 56. Vologatis. '61. Fine. - 62. Vapinco. - 63. Caiorigas. - 64. Hebriuno. - 65. Cottie. -

67. Byrigantum. - 68. Ascendis. - Matronam. 71. St gussione. 84. Duriis. - 87. Mediolanum. - 88. Fluvio Frigdo. 89. Arillato. - Mediolanum. - 90. CCCLXXV. - mutationes LXIII deest.

92. Argentia. - 93. Ponte Aurioli. - 94. Vergamo. - 95. Teilegate, 99. Beneventum. - 102. Auraeos. - 106. Mutatio ad Duodecimum. 108. Sanos. - 109. Villi. - no. ad Picilia.



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM. 101 Mutatio ad Undecimum, milia XI Mutatio Mersella, milia VIII Civitas Aquileia, XI Civitas Morsa, X Fit a Mediolano Aquileia usque milia 150. Mutatio Leutuano, XII CCLI, mutationesXXHII, mansiones VIIII Civitas Ciliciales, XII

Mutatio ad Undecimum, milia XI Mrtatio Caelena, XI M tatio ad Furnolus, XII Mansio Ulmo, XI Mutatio Castra, XII Mutatio Spaneta, X Inde surgunt Alpes Iuliae ad pirum Mu atio Vidu. .lia, VIII summas Alpes. Civitas Sirmium, VIII

120. Mansio Longatico, milia X Fit ab Aquileia Sirmium usque milia Mut <tio ad Nonum, VIIII CCCCXII, mansiones XVII, mutatio- Civitas Semon;i, XIIII nes XXXVIIII. Mutatio ad Quartodecimo, X 160. Mutatio Fossis, milia VIIII Fines Iialiae. Civitas Bassianes, X

Mutatio ad Medias, milia XIII Mutatio Noviciani, XII Civitas Caeia, XIII Muîatio Altina, XI Mutatio Lotodos, XII Civitas Singiduno, VIII Mansio Ragendone, XII Fines Pam.oniae et Misie. Mutatio Poltovia, XVI Mutatio ad Sextum, milia VI 130. Civitas Potovione, transis Ponte, Mutatio Tricornia castra, VI intras in Pannonia inferiore, mutatio Civita? Aureo monte, VI Ramesta, milia VIIII Mutatio Mingeio, VI

Man- io Aqua viva, VIIII 170. Civitas Margo, VIIII Mutatio Populis, X Civitas Virninacio, X Civitas Iovia, VIIII ubi Dioclicianus occidit Carinum. Mutatio Sunista, VIIII Mutatio ad nonum, milia Villi Mutatio Peritur, XII Mansio Munecipio, VIIII Mansio Lertoles, XII Mutatio Iovespago, X Mutatio Cardono, X Mutatio Bao, VII 140. Mutatio Coccones, XII Mansio Idomo, VIIII Mansio Sirota, X Mutatio ad Octavum, Villi Mut uio Bobntia, X Mansio Oromago, VIII Mansio Maurianes, VIIII 180. Mutatio Caminitas, XI Intras Pannoniam superiore. Mansio Ipompeis, Villi

Mutatio Serena, milia VIII Mutatio Rampiana, XII Mansio Vereis, X Civitas Naisso, XII Mutatio Iovenalia, VIII Mutatio Ulmo, VII

111. X. - 113. Mediolanum. - 116. Fornolus. - 117. Ligne ajoutée par une seconde main . 118. Inde sunt. - 119. Summas Alpes milia VIIII. - 122. Emona. - 124. Mansio

Hadrante fines Italiae et Norci, milia XIII. - 126. Caelia. 128. Ragindone. - 129. Pultovia. XII. - 130. Pe ovione. - XII. - Pontem. -

131. in deest. - Pannoniam inferiorem - Ramista. - 134« Popolis. 138. Lentolis. - 140. Cocconis. - 142. Bolenta. - 143. Maurianis. - 144. Supe-

riorem - 147. Iovalia. 149. Mursa. - 150. Leutuoano. - 151. Cibalis. 161. Bassianis. Entre 167 et 168, Mutatio ad sextum miliare, mil. VII. - 169. Vingeio. -172. Dio-

clecianus. - 174. Municipio. - 175. Iovispago. Entre 177 e¿178, Finis MyssiaeetAsia e(pour Daciae), mutatio Sarmatorum, mil. XII.

- 180. Cametas. - 182. Rappiana. - Entre 183 et 184, mutatio Redicibus, mil. XII.



102 REVUE ARCHÉOLOGIQUE. Mansio Romansiana, milia Villi Mutatio Tipso, milia VIII Mutatio Latina, villi Mansio Tunorollo, VIII Mansio Turribus, VIIII Mutatio Beodizo VIIII Mutatio Translites, XII Civitas Eraclea VIIII Mutatio Ballanstra, X Mutatio Braunnae, XII 190. Mansio Meldia, VIIII Mansio Salambria, X Mutatio Scretesca, XII Mutatio Eallum, X Civitas Serdica, XI 230. Mansio Alesra, X Fit a Sirmia Serdica usque milia CCG- Mansio Regio, XII XIIII,mutationesXXIJII,mansionesXIII. Civitas Constantinopoli, XII

Mutatio Extuome, milia VIII Fit a Serdica Constantinopoli milia Mansio Buracara, VIIII CCCCXIII, mutationes XII, mansiones XX. Mutatio Sparata, VIII Fit omnis summa a Bordegala Constan- Mansio Hilica, X tinopoli vicies bis centena XXI milia, Mutatio So VIIII mutationes CCXXX, mansiones CXII. 200 . Fines Datiae et Traciae. Item ambulavimus Dalmatico et Zeno- Mutatio Ponteugas, milia VI philo consulibusd. IIIK. Iun. aCalcedo- Mangio Bona Mansio, VI 240. nia et reversi sumus Constantino- Mutatio Alusore, VIIII poli VIII K .Ian. consulatu supra scripto. Mansio Basapare, XII A Constantinopoli transis Pontum, ve- Mutatio Tugugero, VIIII nis Calcedonia, ambulas provinciam Civitas Filopopuli, XII Bitinam. Mutatio Sernota, x Mutatio Narsitae, milia VII Mutatio Paramvole, VIII Mansio Pandicia, VII Mansio Cillio, XII Mutatio Pontamus, XIII 210. Mutatio Carassura, VIIII Mansio Libosa, VIIII Mansio Arzo, XI Ibi positus est rex Annibalianus qui fuit Mutatio Palae, VII 250. Afrorum. Mansio Castozobra, XI Mutatio Brunga, milia XII Mutatio Rammes, VII Civitas Nicomedia, VIIII Mansio Busdicta, XI Fit a Constantinopoli Nicomedia usque Mutatio Dapabe, X milia L, mutationes VII, mansiones III. Mansio Nicae, VIIII Mutatio Hiribolum, milia X Mutatio Arboditio, X Mansio Libum, X ' Mutatio Urisio, VII Mutatio Liada, XII 220. Mansio Virgoles, VII Civitas Nicia, VIIII Mutatio Narco, VIII Mutatio Schenae, VIII Mansio Dritiopara, VIIII 260. Maneio Mido, VII

188. Translitis. - 193. Sirmium. - 195. Extiiomne. - 196. Buragara. 198. Iliga. - 199. Soneio. - 200. Daciae. - 201. Ponteucasi. - 207. Syrnota. 214. Rhamis. - 215. Burdista. - 216. Dapabae. - XI. 218. Arbodico. - 220. Virgolis. - 222. Drizupara, - 223. X. - 224. Tunorullo.

XI. - 225. VIII. - 226. Heraclia. - 227. Baunnae. 228. Salamembria. - 230. Atyra. - 233. Constantinopolim. - 235. Omnis -

Burdigala - Constantinopolim. 238. Zenofilo. - 239. d. deest - Calcidonia. - 240. Constantinopolim. - 241. VII. - 243. Calcedoniam - Bithiniam. - 245. Narsetae. 248. Libissa. - 251. Brunca. - 252. XIII. - 254. milia VIII. - 255. Hyribolum. - 256. XI. 258. VIII. -259. Schinae.



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM. 103 Mutatio Chogia, mili a VI 300 . Mutatio Chusa, milia XII Mutatio Thateso, X Mansio Sasema, XII Mansio Tutado, VIII Mansio Andaviles, XVI Mutatio Protoni aca, XI Ibi est villa Pammati unde veniunt equi Mutatio Artemis, XII curóles. Mansio Doblae, VI Civitas Thyana, milia XVIII Mansio Caeratae, VI Inde fuit Apollonius magus. Fines Bitiniae et Galaciae. Civitas Faustinopoli, milia X

Mutatio Fines, X Mutatio Cona, Villi 270. Mansio Dadartano, VI Mansio Opodando, XII Mutatio Trans monte, VI 310. Mutatio Pilas, XIII Mutatio Melia, XI Fines Cappadociae et Ciliciae. Civitas Iuliopolis, VIII Mansio Mansucrinae, milia XII Mutatio Hieronpotamum, XIII Civitas Tarso Ciliciae, XII Mansio Agannia, XI Inde fuit apostolus Paulus. Mutatio Petrobogen, VI Fit ab Anchira Galacia Tarso usque Mansio Sinonizous, X milia CCCX LUI, mutationes XXV, man- Mutati o Trasmon, XII siones XVIII. Mansio Malogordis, VIIII Mutatio Pargas, milia XIII 280. Mutatio Cenaxempalide, XIII Civitas Gadana, XIIII Civitas Anchira Galaciae. XIII 320. Civitas Mansista, XVIII Fit a Nicomedia Ancira Galacia usque Mutatio Tardequeia, XV milia CCLVIII, mutationes XVI, man- Mansio Catavolo, XVI siones XII. Mansio Baiae, XVII

Mutatio Delemna, milia X Mansio Alexandria Scabiosa, XVI Mansio Curveonta, XI Mutatio Platanus, VIIII Mutatio Rosolodiacho, XII Fines Ciliciae et Syriae. Mutatio Aliasum, XIII Mansio Pagrius, milia VIII Civitas Aspona, XVIII Civitas Anchiotia, XVI 290. Mutatio Galea, XIII Fit aTarso Ciliciae Anchiochia usque mi- Mutatio Andrapa, VIIII 330. lia CXLI, mutationes X, mansiones VII. Fines Galaciae et Cappadociae. Ad palatium Dafne, milia V

Mansio Parnasso, milia XIII Mutatio Stadata, XI Mansio Iogula, XVI Mansio Platanus, VIII Mansio Nitalis, XVIII Mutatio Baccaias, VIII Mutatio Argustana, XIII Mansio Catelas, XVI Civitas Colonia, XV Civitas Lasdeca, XVI Mutatio Mummoasum, XII Civitas Gabala, XIII Mansio Anacliiango, XIII Civitas Balaneas, XIII

261. Chogeae. - 263. Tutaio - VIIII. - 264. Protunica. - 266. Dablae. 269. Finis. - 270. - Dadartan. - 272. Milia. - 274. Hyeronpotamum. - 276. Pe-

trobrogen.-- 277. Innizos. - 278. Prasmon. - 279. deest. - 280. Cenaxempalidem. - 281. XIII deest. - 283. Mutationes XXVI. - 286. Curveunta. - 287. Rosolodiaco. 288. Aliassum. - 289. Arpona. - 29ft. Iogola. - 297. XVI. 298. Momoasson. - 299. Anathiango - XII. - 301. Sasima. - 302. Andavilis. -

303. Pampati. - 304. curules. - 305. Thiana. - XVIII deest. - 307. XII. 308. Caena XIII. - 309. Opodanda. - 310. XIIII. - 313. Tharso - Ciliciae deest. - 315. Tharso. - 318. Pargais. 319. Adana. - 325. Pictanus. - 327. Pagrios. 329. Tharso - usque milia deest. - 332. Hysdata. - 334* Bacchaias. - 335. Cat-

telas. - 336. Ladica. - 337. Gavala - XIIII,



104 REVUE ARCHÉOLOGIQUE. Fines Syriae Coeiis et Fohine. Mutatio Alexandroschene, railia XII

340. Mutatio M araccas, milia X Mutatio Haecdeppa, XII Mansio Antaradus, XVI Civitas Ptomaida, Villi

Est civitas in mare, a ripa milia II Mutatio Calomon, XII Mutatio Spiclin, miiia XII Mansio Secaminus, III Mutatio Baselisco, XII Ibi est mon Carmelus. Ibi Helias sacri- Mansio Arcas, VIII fiei um faciebat. Mutatio Bruttus, IUI * Mutatio Cirtha, milia VIII Civitas Trepoli, XII 370. Finis Syriae Finices et Palestinae. Mutatio Trecles, XII Civitas Caesarea Palastina id est Iudea,VII. Mutatio Brattosalia, XII Fit a Tiro Caesarea Palestina milia 350. Mutatio Alcovile, XII LXXIII, mutationes II, mansiones III. Civitas Bireto, XII IbiestbalneusCornelicentoriones,quimul- Mutatio Eldua, XII tas elymosynas faciebat. Inde est III Mutatio Parpinon, VIII mili ario mons Syna, ubi fons est in quem Civitas Sidona, VIII mulier si laverit graveda fit. Inde Sarepta, Villi Civitas Maximanopoli, milia XVIII Ibi Helias ad viduam ascendit et petiit Civitas Isdradela, X sibi cibum. 380. 1 bi sedi t A cap rex et Helias prophetavit.

Mutatio ad Nocum, milia IIII Ibi est campus ubi David Goliam occidit. Civitas Tyro, XII Civitas Cithopoli, XII 360. Fit ab 'Anciocia Tiro usque milia Aser, ubi fuit villa lob, XVI CLXX1III, mutationes XX, mansiones XI. Civitas Neapolini, XV

Ibi est mons Agazam, ubi dicunt Samaritani Abraham sacrificiu obtulisse et ascenduntur ad summum montem gradi numero CCC. Inde ad pedem montis ipsius locus est cui nomen est Sicem. Ibi est monimentum ubi positus est loseph in villa quam dedit ei Iacob pater eius. Inde rapta est Dina filia Iacob a filiis Amorreorum.

390. Inde passus mille locus est cui nomen Sicar unde discendit mulier Samaritana ad eundem locum ubi Iacob puteum fodit ut de eo aquam implerit, et dominus Ihesus Christus cum ea locutus est, ubi sunt et arbores platani quas piantavi! Iacob et balneus qui deo puteo lavatur. Inde milia XXVIII euntibus Hierusalem, in parte sinistra est villa quae dicitur Betar. Inde passus mille locus ubi Iacob, cum iret in Mesopotamia dormivit. Est ibi arbor amigdalae et vidit

339. Foenicis. - 344- Basiliscum. - 347. Tripoli. - 348. Triclis. 349. Bruttosalia. - 350. Alcobile. - 351. Birito. - 352. Heldua. - 353. Parphi-

rion. - 357. cybum. 3H0. Antiocha. - Tyro. - 363 Ecdeppa. - 364. Ptolomaida - VIII. - 365. Cala-

món. - 366. Sicamenos. - 367. Mons. 369. Certha. - 370. Finices deest. - 371. Palestina - Vili. 372. Tyro. -374- Cen-

turionis. - 375. in au lieu de inde est. - 378. Maxianopoli - XVII. 379. Stradela. - 380. Achab. - 381. Goliat. - 382. Sciopoli. - 383. VI. -

384. Neapoli. 385. Agazaren. - 386. ascenduntur usque. - 387. Sechim - ibi positum.- 388. mo-

numentům. - 389. est et. - 390. Sechar - descendit. - 392. Aqua - impleret - dominus noster. - 393. sunt arbores. - quos - qui de eo.

395. Bethar - est locus. -396. addormivit et est - amigdala.



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM. 105

visum et angelus cum eo luctatus est. Ibi fuit rex Hieroboam, ad quem missus fuit propheta ut converteretur ad dominum excelsum, et iussum fuerat prophetae ne cum seodoprophetam quem secum ha-

4oo.bebat rex manducarei, et quia secutus est ad seodoprophetaet cum eo manducavit rediens occurrit prophetae leo in via et occidit eum. inde Hierusalem milia XII. Fita Caesarea Palestina usque milia CXVÍ, mansiones IUI. Sunt in Hierusalem piscinae magnae duae ad laius templi, id est una ad dextera et alia ad sinistra quas Salomon fecit. Interius vero civitate sunt piscinae gemiliares quinqué porticus ha- benles, quae appellantur Veitaidae : Ibi aegri multorum annorum sa- nabantur, aquam aulem benlae piscinae in modum cocci natura; est ibi cripta ubi Salomon daemones torquebat. Ibi estangulus turris ex- celsissimae ubi dominus ascendit et dixit ei his qui temptabat eum,

410. et ait ei dominus : non temptabis dominum deum tuum sed ilii soli servies. Ibi est et lapis angularis magnus de quo dictum est : lapidem quem reprobaverunt aedificanles hie factus est, ad caput anguli et sub pinna turre ipsius sunt cubicula plurima ubi Salomon pa la- tium habebat. Ibi etiam constat cubiculus in quo sedit et sapientiam discripsit. Ipse vero cubiculus uno lapide est tectus. Sunt ibi etscep- turia magna aequae subterraneae et piscinae magno opere edificatae et in aedem ipsam ubi templům fuit quem Salomon aedificavit in marmorem ante aram sanguinem Zacchariae ibi dicas hodiae fusum, etiam parent vestigia clavorum militum qui eum occiderunt per

ižo.totam aream ut putes in ceram fixum esse. Sunt ibi et staluae duae Hadriani. Est et non longe de statuas lapis pertusus ad quem veniunt ludaei singulis anniset unguent eum et lamentant se cum gemitu et vestimenta sua scindunt et sic recedunt. Est ibi et domus Ezechiae regis Iudae. Item exeuntibus Hierusalem ut ascendas Sion in parte sinistra et deorsum in valle iuxta murum est piscina quae dicitur Siloa, habet quadri porticum et alia piscina grandes foras; haec fons sex diebus atque noctibus currit, septima vero die est sabbatum in totum nec nocte nec die currit. In eadem ascenditur Sion et paret ubi fuit domus Caifae sacerdotis, et columna adhuc ibi est in qua

430. Christum flagellis cederunt. Intus autem intra murum Sion parit

399. pseudopropheta. - 400. Ad deest - pseudopropheta. - 401. euni leo. - 403. mutationes I1II. - 404. dexteram - et deest. 405. gemellares - porticos - 406. Vaetaidae. - 407. autem habent hae piscinae -

coccini - turbatam, au lieu de natura. - 408.Crepta. - 412 hic factus est deest - item ad - capud. - 413. turris. 416. excep uria - aquae. - 417. aede ipsa. - 419. occiderunt in. - 420. potes.-

421. Adriani. - 424. in Hierusalem. 426. grandis. 430. caeciderunt - paret.



106 REVUE ARCHÉOLOGIQUE.

locus ubi palacium habuit David et septe synagoge quae illíc fuerant una tantum remansit relique autem aranlur et semiuantur sicut Esaias propheta dixit. Inde ut eas foris murus de Sion euntibus ad portam Napolitanam ad partem dextram deorsum in valle sunt pariter ubi domus fuit sive praetorium Ponti Piláti ubi dominus auditus est anlequam pateretur : ad sinistra autem parte est monticulus Golgutta ubi dominus crucifixus est. Inde quasi ad lapidem missum est cripta ubi corpus ejuspositum fuit et tercia diesurrexit : ibidem modo iusso Constantin i imperatoris basilica facta est, id est dominicum, mire pul-

uo.chritudinishabens ad latus excepturia unde aqua levatur el balneum a tergo ubi infantes labantur. Item ad Hierusalem euntibus ad portam quae est contra oriente ut ascendatur in monte Oliveti vallisque dici tur Iosafath ad parte sinistram ubi sunt vineae est et prata ubi ludas Scariot Christum tradidit, ad parte vero dextra est arbor palmae de quam infantes ramos tollerunt et veniente Christo substraverunt. Inde non longe quasi ad lapides missum sunt monumenta duo mo- noviles mire pulchritudinis facta. In unum positus est Esaias propheta qui est vere monolitus et in alio Ezezias rex Iudaeorum. Inde ascendes in montem Oliveti ubi dominus ante passionem apostolos

450. docuit. Ibi facta est basilica iusso Constantini. Inde non longe est monticulus ubi dominus ascendit orare et apparuit illic Moyses et Helias quando Petrum et Iohannem secum duxit. Inde ad oriente passus mille quingentus est villa quae appellatur Yelania. Ibi est cripta ubi Lazarus positus est, quem dominus suscitavit. Item ab Hierusalem in Hierico milia XVIII. Oescendentibus montem in parte dextra retro monumentum est arbor sichomori in qua Zacheus ascendit ut Christum viderit. A civitate passus mille D est ibi fons Helisei prophete : antea si qua mulier ex ipsa aqua bibebat non faciebat natos. Ad latum est vas fictile : Heliseo misit in eo sales et

«o. veni t et stetit super fontem et dixit : haec dicit dominus sanari aquas has ex eo si qua mulier inde biberit Alius faciit. Supra eandem vero fontem est domus Raab fornicariae, ad quam exploratores introierunt et occultavit eos quando Hiericho eversa est, et sola evasit. Ibi fait civitas Hierico, cuius murus giraverunt cum arca testamenti fìlii Isrhael

431. septem- synagogae.- 432. reliquae.- 433. Isaias- murum.- 434. Neappoli- tanam. - 436. Golgotha. - 438. resurrexit. - 439. mirae. - 441. lavantur. - 442. orientem. - 443. petra - 444. Scarioth - a parte. 445. tulerunt.- 447. raonubiles - mirae - Isaias.- 448. Ezechias. - 449. ascen-

dis. - 453. orientem - quingentos. - 454* positus fuit. 456. sigomori. - 457. videret - passos mille quingentos. - 458. prophetae. -

459. Helyseo. - 461. filios. - 462. Rachab. - 463. Hiericho - muros - Israel.



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM. 107 et ceciderunt. muri : ex eo non paret nisi locus ubi fuit arca testamenti et lapides duodecim quos fìlii Isrhael de lordane levaverunt. Ibidem Ihesus filius Nave circumcidit filios Isrhael et circumcisiones eorum sepelivit. Item ab Hierico ad mare mortuo milia Villi. Est aqua ipsius valde amarissima, ubi in totum nullius generis piseis

«o.est nec aliqua naves, et si qui hominum miserit se ut natet ipsa aqua eum versât. Inde ad lordane, ubi dominus a Iohanne baptizatus est, milia V. Ibi raptus est Helias in caelo. Item ab Hieru- salem euntibus Bethlem milia VI. Super strata in parte dextra est monumentum ubi Rachel posita est uxor Iacob ; inde milia II, a parte sinistra est Bethlem, ubi natus est dominus Ihesus Christus. Ibi basilica facta est iussu Constantini; inde non longe est monumentum Ezechiel, Asaph, lob, lesse, David, Salomon et habet in ipsa cripta ad latus deorsum descendentibus Ebreis litteris scriptum nomina supra scripta. Inde Beltasora milia XIÏII, ubi est fons in quo Pylyppus

480. eunueum baptizavit . Inde Terebinto milia VIII, ubi Abraham habitavit et puteum fodit sub arbore terebinto et cum angelis locutus est et eibum sumpsit. Ibi basilica facta est iussu Constantini mire pulchritudinis : inde Terebinto Cebron milia II. Ibi est memoria per quadrum ex lapidibus mire pulchritudinis, in qua positi sunt Abraham, Isaac, iacob, Sarra, Rebecca et Lia. Item ab Hierusolima sie :

Givitas Nicopolen, milia XXII Fit a Capua usque ad urbe Roma mi- Civitas Lidda, X lia CXXXVI, mutationes XIIII, mansio- Mutatio Antipatrida, X 500. nes Villi. Mutatio Bettarum, X Fit ab Eraclea per Aulona in urbe Roma 4 90. Civitas Caesarea, XVI usque mille XI centena XIII milia, mutationes CXVII, mansiones XLVI.

Civitas Tarracina, XIII Ab urbe Medolianium. Mutatio ad Medias, X Mutatio Rubras, milia Villi Mutatio Appi foro, . Vili Mutatio Vicesimum, XI Mutatio Sponsas, VII Mutatio Aquaviva, XII Civitas Aritia et Albuna, XIIII Civitas Ucricolo mansio, XII Mutatio ad Ionum, VII Civitas Narniae, XII In urbe Roma, Villi 510 . Civitas lnteramna, Villi

Mutatio Tribus Taernis, III

465. caeciderunt. - 466. Israel. - 467. Israel. - 468. Hiericho. - 470. navis. - 471. a lordane. - 472. ibi est locus super flumen, monticulis in illa ripa ubi raptus est. - 473. Betleem - IV. - 474. a deest . 475. Betleem. - 477. Ezechhiel - lob et lesse. - 478. Hebraeis - litteris deest .

- 479. Bethasora - Philippus. - 480. Therebinto - Vili. - 481. terebintho. - 482. cybum - mirae. - 483. Therebintho. - 484. mirae. 485. Hierusolyma. - 486. Nicopoli. - 489. Bethar. - 490. Ici il manque deux

feuillets dans le ms. de Vérone : ils se trouvent dans le ms . de Paris . - 493. VIIII. 495. Albona. - 496. Ad Nono. - 497. Urbem Romam. - 501. Aeraclea - Aulo*

Dam. - 502. A u lieu de XI, undecies. - 503. XVII. 506. Ad vicesimura. - 508. Hericulo - mansio deest,- 511. Tabernis,



108 REVUE ARCHÉOLOGIQUE. Mutatio Fani Fugenui, milia X Civitas Foro Corneli, milia X Civitas Spolitio, VII Civitas Claterno, XIII Mutatio Scraria, VIII Civitas Bononia, x Civitas Tranes, mi Mutatio ad Medias, XV Civitas Fulginis, V Mutatio Victoriolas, X Civitas Foro Flameni, III Civitas Motena, HI Civitas Noceria, XII 540. Mutatio Ponte Secies, V Civitas Ptanias, VIII Civitas Regio, VIII 520. Mansio Erbello, VII Mui atio Canneto, x Mutatio Adesse, X Civitas Parme, VIII Mutatio ad Caloe, XIIII Mutatio ad Tarum, VII Mutatio Intercisa, Villi Mansio Sidonciae, Vili Civitas Foro Semproni, Villi Mutatio ad Fonteclus, vili Mutatio ad Octavum, Villi Civitas Placentia, XIII Civitas Foro Furtunae, Vili Mutatio ad Rota, XI Civitas Pisauro, XXIIII Mutatio Tribus Tabernis, V Usque ad Riminum, 550. Civitas Laude, Vili

Mutatio Conpetu, XII Mutatio ad Nonum, VII 530. Civitas Cesena, VI Civitas Mediolanium, VII Civitas Foropuli, VI Fit omnes summa ab urbe Roma Medio- Mansio Foro Liti, VI lano usque milia CCCCXCI, mutationes Civitas Faventia, X XLIIII, mansiones XXXIIII.

Description des lieux saints tirée du manuscrit latin w° 4808 de la Bibliothèque impériale,

Civitas Hierusalem habens portas majores sex absque posticia, id est porta Benja- min exiens ad Jordánem, habens ab Hiericho milia XVIII, inde ad Jordánem milia VII. De Hiericho usque Galga'a miliario uno : ibi est ager domini ubi dominus Ihesus Christus unum sulcum de manu sua ai-avit ; ibi sunt duodecim lapides quos levaverunt filii Israel de Jordáne. De Hiericho usque ad montem Helysaei milia II : ibi erat domus Raab publicane que excepit exploratores. Item de Hierusalem usque in Beth- saida milia XII, in qua Bethsaida vidit Jacob in somnis angelos ascendentes et descendentes de caelo. De Bethsaida usque in Samaria quae dicitur modo Neapolis, milia XXVIII : ibi est puteus quem fabricavit Jacob, ibi sunt ossa sancti Joseph. De Samaria usque in Sabastea milia VII, ubi domnus Johannes decollatus est. De Sabastea usque in Cynopolim milia XXX, ibi domnus Basilius martyrizatus est. De Scitopoli usque Tyberiada milia XMIII, ibi domnus Ihesus Christus pedibus ambu- lavi^ De Tyberiada usque Magdale, ubi domna Maria Data est milia II. De Magdale usque ad septem fontes ubi domnus Christus baptizavit apostolos milia II, ubi et sa-

512. Fani Fugitivi. 514. Sacraria. - 515. Trevis. - 517. Flamini. - 520. Herbelloni. - 521. Ad Hesis - 522 Ad Cale. 524- Simproni. -525. Octavo. - 526. Fortunae. - 527. XXIIII deest. - 528. Ari- minum. -531. Foropopuli. - 532. Foro Livi. - 533. V. Dans lems.de Verone le

chiffre X a été ajouté par une seconde main ; auparavant il paraît y avoir eu lin.' 538. Victuriolas. - 539 Mutena. 545. Fidentiae. - 546. Fonteclos. - 550. Villi. - 553. Omnis. - 554. Mediola- nium - CCCCXVI. ()55. XLII - XX1III - après la ligne 555 : explicit Itinerarium.



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM. 109 turavit populum de quinqué panibus et duobus piscibus. De septem fontibus usque in Capharnaum milia II. De Capharnaum usque Bethsaida milia VI, ubi sunt sancti apostoli Petrus, Andreas, Philippus et fìlii Zebedaei. De Bethsaida usque in Paniada L? inde exit Jordanis de duobus locis Ior et Dan. Ipsa Paniada in medio mitteilt, et subtus civitate conjungunt adparet abinde accepit nomen Jordanis, inde fuit mulier quam domnus Christus liberavit de fluxu sanguinis, nomen ip ius mulieris Mari osa; ibi est statua doinni electrica in ecclesia quam ipsa Mariosa fecit. Ibi habet capud mous Li ban us. De portu Burguis usque ubi pugnavit David cum Golia in monte Buzana quod interpretatur lucerna. De Buzana usque Eleotopori milia XV. De Elioto milia XV pori usque in loco ubi (jacet) sanctus Zacharias milia VI, et de ipso loco usque ad Ascalona milia XX. De Ascalona usque ad Gaza milia XII, inter Ascalonam et Gazam civitates duas id est Antionoda et Mazonia. De Gaza usque ad Rafia milia XXilll. De Rafia usque ad Betuliam ubi Olofernis mortuus est milia XII. De Hierusalem usque in Sidona ubi fuit arca testamenti domili milia Villi. De bidona usque Emmaus qui nunc NicopolÌ3 dicitur milia Villi, in qua Emmau sanctus Cleo- pas cognovit domnum in confractioi.e pauis, ibi et martyrium pertulit. De Emmau usque in Diopolim milia XII, ubi sanctus Georgius martyrizatus est; ibi et corpus ejus est et multa miraoilia fiunt. De Diospoli in Ioppen milia XII, ubi sanctus Petrus resus- citavi sanctaTabita (?); ibi et coetus jactavit sevicti'vona (?). De Joppe ad Caesaream Palestin am milia XXX, ibi baptizatus est domnus Cornelius a domno Petro et martyrizatus est. De Caesarea usque in Diocaesaiea milia XXX; inde fuit Symon magus. De Diocae¡>area usque in Chana Galileae milia V. De Diocassarea usque in Nazareth milia V. De Nazareth in Sycetaburi milia VII, ibi domnus post resurrectionem apostolis apparuit. De Hierusalem usque ubi baptizavit domnus Philippus eunuchum milia XVI, inde usque Therebintum quod appellatur elecem mainbre milia II. De The- rebinto u&que ad speluncam duplicem ubi requiescunt patriarches milia IIII. De speiunca duplice usque in Cebron milia II, ubi habitavit sanctus David septem annis quando fugiebant (sic) ante Saul. De Hierusalem in Rahama ubi requiescit Samuhel milia V. De Hierusalem usque ubi habiiavit sancta Helysabeth mater domni Johannis Baptistas milia V. De Hierusalem usque Anato ubi natus est doinuus Hieremias propheta, ubi et requiescit milia VI. De Hierusalem usque Bethania milia II, ubi resus- citavi dominus Christus Lazarům. De Hierusalem usque in montem Oliveti quod scribetur stadia septem miliario uno, inde doinnus ascendit in cœlis, ibi sunt fabri- catas (sic) numero XXIIII ecclesias (sic). De monte Oliveti usque in vico Hermippo ubi dormivit Abimelecli sub arbore ficus annis XLVI miliario uno, qui Abimelech discipulus fuit sancti Hieremiae; ibi fuit Baruc propheta. In civitate Hierusalem ad sepulcrum Domiui, ibi est Calvario locus, ibi Abraham obtulit fili um suum holocaus- tům et quia mons petreus est in ipso monte, hoc est ad pedem montis ipsius fecit Abraham altario 'sic) super altare eminet mons, ad quem montem per grados collo- catur, ibi domnus crucifixus est. De sepulcro domni usque calvarie locum sunt passus numero XV sub uno tecto est. De calvarie locum (sic) usque in Golgutham passus numero XV, ubi crux domni inventa est. De Golgotha u*que in sancta Syon passus numero CC, quai est mater omnium ecclesiarum, quam Sion domnus noster Christus cum apostolis fundavit, ipsa fuit uomus sancti Marci euvangelistae. De Sancta Sion ad douiuin Caiphe qui est modo ecclesia sancti Petri sunt plus minus passus numero L. De domo Caiphae ad pretorium Pilati plus minus passus numero C, ibi est ecclesia; Sophia;, juxta semissus est sanctus Hieremias; in lacum columuaque iuit in domo Caiphae ad quam domnus Cliristus flagellatus est modo in sancta Sion, jusso (tic) domni ipsa columna secuta est et quoinodo eam dum flagellaretur amplexavit sicut in cera, sic brachia ejus manus vel digiti in eam hseserunt et hodie paret, sed



110 REVUE ARCHÉOLOGIQUE. et fax omnis, mentas, n&sus, vel oculi ejus sicut in caera designavit. Sanctus Stepha- nus foras porta Galilese lapidatus est, ibi et ecclesia ejus est quam fabricavit domna Theodosia uxor Theodosii imperatoris. Piscina Siloe a lacu ubi missus est Hieremias propheta habet passus numero G, quae piscina intra murum est. De domo Piláti usque ad piscinam probaticam passus plus minus numero C, ibi domnus Christus paralyticum curavit cujus lectus adhuc ibi est. Juxta piscinam probaticam ibi est ecclesia domne Marias. Sanctus Jacobus quem dominus raanu sua episcopum oťdi- navit qui post ascensum domni de pinna templi precipitatus est et nihil ei nocuit, sed follo eum devecte in quo reportare consueverat occidit et positus est in monte Oliveti. Ipse sanctus Jacob et sanctus Zacharias et sanctus Simeon in una memoria positi sunt, quam memoriam ipse sanctus Jacobus fabricavit corpora illorum ipse ibi recon- didit et se ibi cum eis precipit poni. Ibi est vallis Josaphath; ibi domnum Judas tradidit; ibi est ecclesiae (sic) domoae Mariae, matris domini; ibi et Dominus lavit pedes apostolorum, ibi et caenavit; ibi sunt quatuor accubita ubi domnus cum apostolis ipse medias («c) accubuit, qua accubitu temos homines recipiunt, modo aliquanti pro religiosi tate. Ibi cum venerint excepto carnis ibi cybaria sua comedere delectantur, et accendent luminaria ubi ipse domnus apostolis pedes lavit, quia ipse locus in spelunca est et descendent ibi modo CG monachi. A pinna templi subtus monasterium est decasta («c) et quando aliqua eorum transient de seculo, ibi intus in monasterio ipso reponitur, et a quo illuc intraverint usquedum vivunt inde non exeunt, quando aliqua de sanctimonialibus illuc converti voluerit aut aliqua poenitens hue tantummodo ipsas portas aperiuntur, nam semper clause sunt, et victualia eis per muros deponuntur nam aquam ibi in cisternas habent. Civitas Cersona quae est ad mari (sic) pontum, ibi domnus Clemens martyrizatus est : in mari memoriam ei cum corpus missus est, cui domno Clementi anchora ad Collum ligata est et modo in natale ejus omnes in barca ascendunt populas et sacerdotes et dum ibi venerint maris (sic) desiccat milia VI, et ubi ipsa arca est tenduntur super se papiliones, et po- nitur altaris et per octo dies ibi missas caelebrantur, et multa mirabilia ibi domnus facit, ibi daemonia excluduntur; si quis vero de ipsis ad ipsam anchoram adtingere potuerit et eam tetigerit statim liberatur. De Cersona usque in Sinope ubi domnus Andreas liberavit domnum Mattheum euvangelistam de carcere, quae Sinope ilio tempore Myrmidona dicebatur, et omnes qui ibi manebant homines pares suos come- debant, n ammodo tanta misericordia ibi est ut ad strutas sedeant peregrinos susci- piendos. Inde jam Armœnia et in jEgypto. Civitas Memphi ubi Pharao manebat, ubi et Joseph in carcere missus fuerat, ibi sunt monasteria duo, unus e religionis Wan- dalorum, et alius Romanorum; hoc est Wandalorum saucti Hieromiae, Romanorum sancti Appolloni heremitae. Caesarea Cappadocia, ibi est sanctus Mammes heremita et martyr qui mulsit agrestia et fecit caseum, et sanctus Mercurius martyr. In ipsa provincia est civitas Sabastea ubi sunt numero XI martyres quae est in provincia Gappadociae. Civitas Gangra, ibi est sanctus martyr Galenicus quae est in provincia Galatiae ; civitas Evacita? ubi est sanctus martyr Theodorus, quae est in provincia Galatie; civitas Anquira quae est in provincia Galatiae, ubi est sanctus Platon martyr De montes (sic) Armceniae exeunt ilumina duo, Tygris et Eufrates, et inrigat Tygris terras Assyriorum, et Eufrata (sic) inrigat terras Mesopotamiae, Phison autem inrigat omnem terram ^Ethiopiae et perrexit ad ̂ Egyptům. Geon rigat terram Evilath et transit juxta Hierusalem. De monte Oliveti ascendit domnus in celis, et ibi prope est spelunca quae dicitur Matzi quod interpretatur discipulorum, ubi domnus quando predicabat in Hierusalem requiescebat. Ager domni qui est in Galgala inrigat de fonte Helisaei, ferit plus minus modios sex, aratur mense Augusto medius ipse ager et occurjrit ad pascham et in cena domni et pascha communicatur et alia medietas



ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JERUSALEM. Ill cum illuc rectum fuerit aratur et cum alia messe occurrit : ibi est et yitis quam domnus posuit quae vitis in Pentecosten fructum dat et inde communicatur Con- stantinopolim, et eiinde tam de agro quam de yite transmittitur suo quoque tempore. Givitas Levida trans Jordánem habens de Hiericho milia XII, in ipsa Levida Moyses lapidem de virga percussit et fluxerunt aquae, inde major aqua exiit quae ipsa Levida omnem inrigat : ibi habet dactalum Nicolaum majorem, ibi et Moyses de seculo transivit, et ibi aquas (s?c) calidas (sic) sunt ubi Moyses lavit et in ipsas aquas calidas leprosi curantur in loco ubi domnus baptizatus est, ibi est una columna mar- morea et in ipsa columna facta est crux ferrea, ibi est (ecclesia) sancti Johannis Bap- tistae quam fabricavit Anastasius imperator qua ecclesia super cameras majores excelsa fabricata est pro Jordáne quando implet, in qua ecclesia monachi morantur, qui monachi senos solidos per annum accipiunt pro vita sua transegenda. Ubi domnus baptizatus est trans Jordánem, ibi est mons modicus qui appellatur

Armona, mons Abur in Galilea est, ibi sanctus Helias raptus est, memoria sancti Helysei ubi fontem ilium benedixit ibi est, et super ipsa memoria ecclesia fabricata est. Ab unde domnus baptizatus est usque ubi Jordanis in mare mortuo (sic) intrat, sunt milia V, et ipse est maris (jic) mortuus (sic) ubi Sodoma et Gomorra dimerse- runt cum aliis tribus quam (sic) quinqué civitates fuerunt juxta mare mortuum; ibi est uxor Loth quae facta est statua salis, et quomodo crescit, luna crescit et ipsa, et quomodo minuitur luna diminuit et ipsa. In montem Oliveti domnus super lapidem humeros imposuit, in qua petra ambo humeri ejus deseen derunt sicut in cera molle, qui locus Ancona dicitur, ibi et ecclesia fabricata est, ubi prope est ecclesia ubi sancta Tecla est et ipse locus dicitur Bethfage. Inde pullus asinae quem domnus sedit adductus est, cum quo intravit de portu (st'c) Benjamin in Hierusalem ; ubi legitur : maris quare conturbatus es, et tu Jordanis quare conversus es retrorsum, et vos montes quare gestistis (sic) sicut arietes, et vos colles sicut agni ovium ; ubi circa Jordánem est hoc est monticeli sunt multi, et quando domnus ad baptismum descendit ipsi montes ante ipsum ambulabant g estiendo et hodie velut saltantes videntur. Sarapha Sido- niae quod scriptum est in ipsa felix, secunda Syria juxta montem Garmelum XII milia habet. De Sarapha usque in Sidonam et propter hoc est dieta est Saraptha Sidoniae quia ipso tempore metropolis erat Sidona a Saraptha et modo Saraptha est metropolis. Ubi sanctus Helyas missus est ad viduam illam qui eum pasceret et filium ejus suscitavit, ibi ecclesia sancti Helei est, nam nomine mulieris non dicitur nisi tantummodo vidua Lazarům quem domnus resuscitavit scitur quia resuscitatus est secunda mortem ejus nemo cognovit; hoc in Bethania contigit secundo miliario de Hierusalem et in resuscitatione sancti Lazari in ipso loco ante pascila dominico omnis populus congregat, et missas caelebrantur. In Arabia sunt civitates quas Hiesaunave destruxit ubi manebant Amorrei, Gergesaei et Ferezei tredecim id est Vineta, Volumta, Medeva, Musica, Filadelphia, Gerassa, Genara, Vostrada, Mascoga, Dara, Avila, Capitulia, Astra. Ubi est Hierusalem provincia Palestina dicitur, terra Chanac, inde Galilea, inde Syria, inde Mesopotamia ; in sinistra Armœnia prima et secunda Armœnia, et Persa (sic) Armœnia, quae Armœniae sub imperatores sunt. In provincia Asia civitas Epheso ubi sunt septem fratres dormientes et catulus viricanus ad pedes eorum, nomina eorum id est Actellidis, Diomedis, Eugenius, Stephanus, Probatis, Sabbatis et Quiriacus quorum mater Carativa dicitur grecae, latinse Felicitas. Ibi est sanctus Timotheus discipulus domni Pauli, juxta montem Syna infra civitatem, ibi sanctus Moyses cum Abimelech pugnavit. De Hierusalem in Elusath mansiones III, de Glu- tiarinalia mansiones YH quam ille Alexander Magnus Macedo fabricavit. De illa usque in monte Syna mansiones VIII, si compendiaria volueris ambulare per here- mum. Urbicius dicebatur prepositus imperii qui ad septem imperatores propositus



112 REVUE ARCHÉOLOGIQUE. fuit et coronas ipsis imperatoribus in capite ponebat et ipse eas de eorum capite de- ponebat et ipse eos castigabat. Est locus tertio miliario de Hierusalem civitate. Dum domna Maria mater domni iretin Bethleem descendit de asina, et sedit super petram et benedixit earn. Ipse vero prepositus Urbicius ipsum lapidem incidit et fecit eum quadrum in modum altaris, volenseum Constantinopolim dirigere, et dum ad portam sancti Stephani veniret jam amplius eum movere non potuit quem lapidem unus jugus bovum ducebat, et dum viderent quia nullatenus potuerunt eum in antea movere, revocatus est ad sepulchrum Domini et ibi altaris de ipsa petra factus est et de ipso altare communicatur. Tamen post sepulchrum domni est. Ipse vero Urbicius prepositus sub Anastasio imperatore Constantinopolim moritur, et obrierunt quem Urbicium terra non recepii, Tertio eum sepulchrum foris jactavit. Fabricavit Anastasius in Mesopotomia provincia quae civitas Dara dicitur, tenet in

longitudinem milia III propter Persos quando in provincia imperatoris ad predendum veniebant, ubi fossato figebant, quia aquae nullatenus inveniuntur nisi ibi in qua civitate fluvius exit, ad capud civitatis mergit sub terra quia ipse fluvius omnis muro cinctus est. Civitas Metellini in Persa Armœnia est, ipse est metropolis, alia civitas Arcauso, alia Cocurso, alia German: eia. In Pisidia ibi jacet corpus sancti Danielis Susa dicitur XXX de ßabyllonia ibi sunt, et tres pueri, in qua civitate habitatio hominum non est propter serpentes et Epocentauros. Hoc Eudoxius diaconus dixit qui de ipsa provincia est. Inventio sanctae crucis quando inventa est ab Helena matre Constantini XVII kal. octobris, et per septem dies in Hierusalem, ibi ad sanctum domni missas celebrantur, et ipsa crux ostenditur. In provintia Cilicia Egea dicitur civitas ubi XL dies commercia geruntur et nemo de eis aliquid requirit, si post XL dies inventus fuerit negotium gerere fiscali reddit. In provincia Cilicia civitas Tharso, inde Appollius (sic) fuit de Tarsa usque ad Ana civitate milia XXX. De Dana usque ad Masista XXX. De Masista usque ad Anasta usque jEgeas LX. De jEgeas usque ad Alexandria Graviosa LX. Ab Alexandria acuto sausa Anthiochia LX. De Antiochia usque in Quiro ubi sunt sanctus Cosmas et Damianus quam ibi et percussi sunt LX. De Quiro usque Barbarisso ubi sunt percussi sanctus Sergis et Bacco milia LX. De Barbarisso usque ad Heneapoli. In Canolico milia LXXX. De Canolico usque in Constantina milia LX. De Constantina in Dessa LXXX ubi Abgarus rex domino Christo scripsit manebat. De Edessa usque in Dara CXX. De Dara in Amiada LXXX quae est ad fines Persarum. De Amiada usque Ramusa XVIU.



Documents

ITINÉRAIRE DE BORDEAUX A JÉRUSALEM D'APRÈS UN MANUSCRIT DE LA BIBLIOTHÈQUE DU CHAPITRE DE VÉRONE Suivi d'une description des lieux saints tirée d'un manuscrit de la Bibliothèque