1

2

Kateb YacineNEDJMA

3

Can Yayýnlarý: 1555Çaðdaþ Dünya Edebiyatý: 632

Nedjma, Kateb Yacine© Editions de Seuil, 1956© Can Sanat Yayýnlarý Ltd. Þti., 2003

1. basým: Temmuz 2006

Yayýna Hazýrlayan: Pýnar Savaþ

Kapak Tasarýmý: Erkal YaviKapak Düzeni: Semih ÖzcanDizgi: Gelengül Çakýr Düzelti: Fulya TükelMontaj: Mine Sarýkaya

Kapak Baský: Çetin OfsetÝç Baský ve Cilt: Özal Basýmevi

ISBN 975-07-0601-3

CAN SANAT YAYINLARIYAPIM, DAÐITIM, TÝCARET VE SANAYÝ LTD. ÞTÝ.

Hayriye Caddesi No. 2, 34430 Galatasaray, ÝstanbulTelefon: (0212) 252 56 75 - 252 59 88 - 252 59 89 Fax: 252 72 33http://www.canyayinlari.come-posta: yayinevi@canyayinlari.com

4

Kateb YacineNEDJMA

ROMAN

Fransýzca aslýndan çevirenAYSEL BORA

CAN YA YIN LA RI

5

6

Gil les Carpentier’ nin ön sö zü

Bü yük Ýs ken der ne den ken di si ne piç de di ði ni so run ca, Dio ge nes þöy le ce vap ver miþ: “Bu nu söy le yen se nin öz anan da on dan. Se nin Philippos’ tan ol ma dý ðý ný, bir ej der ha dan, bir Ammon’ dan ya da bil mem han gi tan rý dan, ya rý tan rý dan ya da vah þi bir hay van dan gel­di ði ni an la týp du ran o de ðil mi?”

Dion Khry sos to mos

Nedjma’ nýn ya yým lan ma sýn dan bir kaç ay son ra, sa vaþ Cezayir’ de en þid det li gün le ri ni ya þar ken, Kateb Yacine “de ðer li yurttaþým” de di ði –bu bir iro ni mi dir yok sa ger çek bir þaþ kýn lý ðýn ifa de si mi?– Al bert Camus’ ye þöy le ya zar: “Pay laþ mak zo run da kal ma mak uðruna mi ras la rý ný gu rur la red de de rek sahip olduklarýndan vazgeç me nin kib ri ne sa rý-lan, ay ný kral lýk tan sü rül müþ iki düþ man kar deþ gi bi yiz. Ama iþ te bu gü ze lim mi ras, aslýnda tek olan dilimizin iki keskin yanýna göre ai le ya da ka bi le le rin göl ge le ri ne varýn-caya ka dar kat le dil di ði hayaletlerin kol gezdiði uður suz bir yer ha li ne ge li yor.”1 As lýn da Nedjma, bir çok ba kým dan Ya ban cý ka dý nýn Yabancý’ ya ce va bý gi bi dir, bu özel lik, üze-rin den bun ca za man geç tik ten son ra bel ki da ha da net leþ-miþ tir.

Bône’ dan Konstantin’ e, Konstantin’ den Bône’ a gi der-ken Sétif’ i dö nün ce Keb lut ka bi le si nin son tem sil ci le ri nin in zi va da gi bi ya þa dý ðý Nadhor’ da üc ra bir kö þe... Nedjma’ nýn bü tün man za rasý, ye ni den de ði ne ce ði miz tu haf bir yol-

7

1 1957. Kateb Yacine o zaman yirmi sekiz yaþýndaydý. Albert Camus'ye mektubu için bkz.: Kateb Yacine, éclats de mémoire, IMEC Éditions, 1994.

cu luk dý þýn da, Do ðu Cezayir’ de kü çük bir taþ ra dýr: Bu ra sý dün ya dýr. “Bu gün bir Fran sýz ida ri böl ge si du ru mu na düþ-müþ es ki Numidya’ ya ege men iki sitenin”, an tik Hip po ne ve Cir ta’ nýn enkazý üs tün de yük se len Bône ve Konstan-tin’in te mel le ri; dün ya nýn baþ lan gýç la rý ve ye ni den-baþ lan-gýç la rý: Bu ta rih tir. Sömürgeciler, sev gi siz ve sý fat sýz ta lip ler bir bi ri ni iz ler ken, Nu mid ya lý lar “va tan la rý ný düþ man bir çö lün or ta sýn da ba kir bý rak tý lar sa da” fe la ke ti ka der bi lip el le ri kol la rý bað lý kal ma za ma ný he nüz gel me miþ tir. Ta ri hi iþe gel di ði gi bi ya da kah ra man lýk lar la do lu (i ki si de ay ný ka pý ya çý kar) me tin ler gi bi oku ma yý ka bul len me nin za ma ný he nüz gel me di – ve as la gel me ye cek.

Çün kü Nedjma’ nýn za ma ný, hikâye nin geç ti ði iki sa vaþ ara sý dö nem den çok, ilk top ses le riy le ilan edi len Ba ðým sýz-lýk Sa va þý’n dan çok, bas tý ðý mýz yer de hiç dur ma ma ca sý na ken di ni gös te ren gel miþ geç miþ bü tün sa vaþ la rýn za ma ný dýr. Nedjma, böy le bir ar kaiz min, “baþ ka bir çað” a ait ama ge ne de ge ze ge nin gün cel li ði ni oluþ tu ran o sa vaþ la rýn ro ma ný ol du ðu için ke sin lik le mo dern bir ro man dýr. Hem par ça lý hem dön gü sel kur gu su nu hiç bir okul alýþ týr ma sý na borç lu de ðil dir. Kateb Yacine için önem li olan, ne sö mür ge dö ne-min de ki aþý rý la rýn ne ateþ li Arap mil li yet çi le ri nin ne de “kar ga þa yý ada let siz li ðe ter cih ettiðini” ilan et tik ten son ra, þim di “a da let ten çok annesini” ter cih et me nok ta sý na ge len Al bert Ca mus gi bi “ýlýmlýlarýn” gör mek is te di ði bir Cezayir’-in gö rül me si ni sað la mak týr: Uzun ve þid det do lu ta ri hi nin çal kan tý la rýy la sar sý lan çok yön lü ve çe liþ ki li bir Ce za yir; genç ve yaþ lý, Müs lü man ve pa gan, bil ge ve vah þi bir Ce za-yir. Týp ký, bir zamanlar So ðuk Sa vaþ masallarýnýn giz le di ði, bu gün se ol du ðu gi bi, ya ni ateþ ve kan için de kar þý mýz da bul du ðu mu za þa þýr dý ðý mýz ger çek dün ya gi bi.

Si Muh tar genç ar ka daþý Ra þid’e, “Bel ki de sen her za man is ti la altýnda olan Ce za yir’i düþünüyor sun,” der, “onun o kar ma karýþýk geç mi þi ni, çünkü biz bir ulus de ði liz, henüz de ði liz, bu nu bil: Biz ler sa de ce kýyýma uð ramýþ ka bi-le le riz.” Keb lut atanýn so yun dan ge len, çe liþ ki ler le do lu, bil ge, ozan ve iç ki ci, güzel ya bancý kadýnla ra tut kun yaþlý

8

bir adamýn... kýsa casý, da ha son ra tanýya caðýmýz, lafýný hiç sakýnma yan eze li gez gin Ka teb Yacine’ i þa þýr tý cý bi çim de ön ce le yen bir çe þit Do ðu lu Diogenes’ in bu cüm le yi söy le-me si bo þu na de ðil dir. Hikâye de bu söz le rin Do ðu Ce za yir dý þý na ya pý lan tek ka ça mak sý ra sýn da, Mekke’ ye so nu gel-me yen bir hac yol cu lu ðun dan dö nüþ te söy len miþ ol ma sý da bo þu na de ðil dir. Muh tar ve Ra þid pa ra sýz lýk yü zün den Cidde’ den öte ye gi de me miþ ler dir, an cak bu fi yas ko yu yaþ lý hay du dun biz zat dü þü nüp plan la mýþ ol ma ih ti ma li de var-dýr.

Oy sa Si Muh tar, Nedjma’ nýn ba ba sý var sa yý lan iki adam dan bi ri dir, öte ki muh te mel ba ba nýn ve genç ka dý nýn ana sý nýn da tes cil li ka ti li dir. Nedjma (A rap ça yýl dýz an la mý-na ge lir) adý ný ro ma na ver se de, ro ma nýn baþ ki þi si de ðil dir. Nedjma, ba kýþ la rý ve emel le ri üze ri ne çe ken, Ka teb Yacine’-in ile ri de “yýl dýz lý çokgen” adý ný ve re ce ði þe yin ýþýk lar sa çan mer ke zi dir; piç lik ler, ci na yet ler ve en sest le rin aðýr lý ðý al týn-da ezi le rek, son Keb lut lu zen ci bir ka ti lin gü dü mün de ki o ka ra pe çe li si luet ha li ne ge lin ce ye ka dar ken di üs tün de ba tan bir yýl dýz dýr. Ge ne Si Muh tar Raþid’ e þöy le der: “Ka bi-le mi ze say gý gös ter mek ge ri le mek sa yýl maz, ka bi le biz da ha iyi si ni umut edi yor sak bi le, bi zi bir leþ ti ren ve ka vuþ tu ran tek baðdýr.” Bü tün ar zu la rýn ve emel le rin oda ðý olan, bel ki de aða be yi olan bir adam la zor la ev len di ri len, acý la rýn için-den do ða cak bir Cezayir’ in sim ge si Nedjma, hem ta ný ma dý-ðý bir ba ba ta ra fýn dan ka bi le nin hem de ya ban cý bir ka dý-nýn; Si Muh tar ’la mer hum ra ki bi nin çok sev di ði Mar sil ya lý Ya hu di ka dý nýn ký zý dýr. Ona kur ya pan dört de li kan lý dan her bi ri (Lak dar, Mu rad, Mus ta fa ve Ra þid) ya ra tý cý la rý nýn bi yog-ra fi sin den, duy gu la rýn dan ve ideal le rin den bü yük birer par-ça sýrt la na rak hiç de im re nil me ye cek bir ka de ri pay la þýr lar: ha pis, bir sö mür ge þan ti ye sin de aðýr ça lýþ ma, al kol ve haþ-haþ la ba ta ða sap la nýþ; sür gün... Va tan ev lat la rý na kar þý müþ-fik de ðil dir, “a ta lar ise zu lüm le ri ni ar týr dýk ça artýrýrlar”.

Za ma nýn aðýr ba san fi kir le ri nin ço ðu na kar þýt, Nedjma’ nýn ya rýn la rý ke sin lik le mut lu ya rýn lar dan de ðil dir. Bir ca mi nin önün de na maz ký lan in san la rý gö ren Lak dar ken di

9

10

ken di ne so rar: “Siz son dan baþ lý yor su nuz; da ha yü rü me yi öð ren me den ken di ni zi diz çök müþ bu lu yor su nuz; ne ço cuk-luk ne ye niyet me lik: he men ce cik ev li lik, kýþ la, ca mi de va az; bir bek le me sa lo nun da aðýr aðýr ölü mü bek le mek gibi.” Ger çek Ce za yir bir tra je di dir. Ka teb Yacine’ in hayal ettiði Ce za yir de di ken siz gül bah çe si de ðil dir. Bun la rýn kâðýt üze rin de bu luþ ma sý dýr, an la tý bö lüm le rin de ki ku ru luk ve te fek kü re dal ma ya da öf ke li say fa lar da ki yo ðun li rizm ara sýn da ki üs lup ko puk lu ðu nun net li ði yü zün den, de yim ye rin dey se yüz yü ze gel me le ri dir. Na sýl olu yor da bu bu luþ-ma dan iç ka rar tý cý bir ki tap de ðil de, oku ma mýz için bi ze su nu lan, ki mi za man göz ka maþ tý ra cak ka dar ýþýk lý ro man-lar dan bi ri or ta ya çý ka bi li yor?

Ce vap kýs men gi ze mi ve pý rýl tý sýy la Nadhor’ a çý kýþ bö lü-mün de en yük sek nok ta sý na ula þan Nedjma’ nýn ki þi li ði dir el bet te. Zi na ve ci na yet ten do ðan Nedjma olan ca gü zel li ðiy-le her þe yin üs tün de dir. Ay ný þey, Ka teb Yacine’ in uz laþ maz gi bi gö rü nen ama bu ra da do ða ya ay ký rý bir bu luþ ma için de bir le þen du rum ve et ki ler le bes le nen üs lu bu için de söz ko nu su dur. Nedjma’ nýn dup du ru bir Fransýzca’ yla ya zýl mýþ ol ma sý na rað men “de rin le me si ne Arap” bir eser ol du ðu çok söy len miþ tir. Ama ha yýr. Dil de ki bu du ru luk gö ze alýn mýþ, mey dan oku ya rak ta lep edil miþ bir me lez li ðin mey ve si dir.

Ka teb Yacine’ in sýk sýk gön der me yap tý ðý ya zar lar ara-sýn da, çok genç yaþ ta oku du ðu nu söy le di ði Gérard de Ner-val ön sý ra da ge lir. Ka teb Yacine “A teþ Kýzlar” ýn ya kýn ak ra-ba sý olan Nedjma bo yun ca, Batý’ nýn de rin le me si ne fark lý laþ-týr dý ðý sey yah la rýn Do ðu su na ye ni den sa hip çýk mak ta te red düt et mez ve onu bü tün çiðliðiyle göz ler önü ne se rer. Bu nu ya par ken, ko pa ra ko pa ra alýn mýþ bir öz gür lük ten as la vaz geç me mek için ken di si ni de yo rul mak bil mez bir ha cý ya, bir Do ðu ve Ba tý yol cu su na dö nüþ tü re ce ði ni el bet te bil mi-yor dur. Çün kü Nedjma’ nýn ýþý ðý þu dur ay ný za man da: Bü tün bas ký ve zor la ma la ra, ata la ra ve is ti la cý la ra rað men bir öz gür lük vaa di dir. Ki ta býn ilk cüm le si ay ný za man da son cüm le le rin den de bi ri dir: “Lak dar hüc re sin den kaçmýþ!”

I

11

12

I

Lak dar hüc re sin den kaç mýþ.Þa fak ta ka ral tý ha lin de sa han lýk ta be li ri yor; her kes

ba þý ný kal dý rý yor; faz la bir he ye can yok.Murad ka ça ðýn yü zü ne ba ký yor.“Olaðanüstü bir þey yok. Yakalanacaksýn.” “A dý ný biliyorlar.” “Kim li ðim yok.” “Bu ra ya ge lip en se ler ler seni.” “Ke sin þu nu. Mo ra li mi bozmayýn.” Ar týk uy ku fa lan hak ge ti re. Lak dar bo þal mýþ þi þe yi fark

edi yor.“Ýç ki mi içtiniz?” “Sa kal lý sað ol sun. Þim di çýktý.” “Pe ki ya ben, be nim eð len me ye hak kým yok mu?” “Din le yin,” di yor Murad. “Be nim bý ça ðý satarýz.” “Bir ço cuk bu lup þa rap al ma ya gön de ri riz. Bi zim için

ol du ðu kim se nin ak lý na gelmez.” En ber bat Mað rip kah ve ha ne le rin den bi ri ne gi ri yor lar,

Lak dar ön de. Müþ te ri ler baþ la rýy la se lam ve ri yor. Ço ðu on la rý da vet edi yor. Döv me li bi ri ne bý ça ðý gös te ri yor lar. El li frank ve ri yor adam.

“Yet miþ beþ,” di yor Murad.“Tamam.” Bý çak ra hat ra hat yüz el li frank eder di. Ya rý fi ya tý na. Bu

nor mal. Dört ya ban cý bir kaç fin can kah ve da ha içi yor, bu de fa ken di ke se le rin den. Da vet le ri sý cak bir þe kil de red de-di li yor. Bel li bir me rak uyan dý rý yor lar.

“Mös yö Ernest’ i vu ran siz den bi ri mi?” “Be nim,” di yor Lak dar, yaþ lý bir li de rin sadeliðiyle.

13

14

“E li ne sað lýk, kar deþ. Ýs ter sen, bý çak için sa na yir mi frank da ha uçlanýrým.”

“Kal sýn,” di yor Lak dar. “Se nin ce bi ne gi ren bi zim ce bi-mi ze gir miþ sayýlýr.”

Mað rip kah ve sin den çý kar ken bir sar ho þa çar pý yor lar. Raþid að zý na ge le ni söy lü yor.

“Ýþ te Mös yö Ernest’ le he sa bý ný gö ren dos tu muz Lak dar. Git bi ze üç þi þe getir.”

Ko ðuþ ta sa ba ha ka dar içi yor lar. Saat al tý da yan la rýn da Lak dar ol mak sý zýn þan ti ye ye gi di yor lar.

Mös yö Er nest ilk kaz ma kü rek dar be le ri ni sey re der ken, san ki için de da ha iyi duy gu lar uyan mýþ gi bi, al ný sa rý lý, so murt kan bir deh þet yan sý tan yüz ifa de si kay bol muþ; sa kin bir ton la so ru yor:

“Lak dar nerede?” “Bil mem,” di ye su ra tý ný bu ruþ tu ru yor Mus ta fa.“Ge ri dö ne bi lir. Þikâyet te bulunmadým.” Ýþ çi ler bir yan dan kaz ma sal lar ken, bir yan dan da uzak-

tan uza ða on la rýn ko nuþ ma sý na ku lak ke si li yor lar; iç le rin-den ekip þe fi kö tü bir oyun pe þin de ol ma sýn, di ye ge çi ri yor-lar.

“Bir ekip þe fi nin bir iþ çi ta ra fýn dan pa tak lan ma sý ilk de fa ol mu yor ki...”

“Mös yö Ernest’ in so pay la yo la ge ti ri len þef ler den ol ma-sý da mümkün.”

Ame zi ane Lak dar’ýn ge ri dönme si ge rek ti ði ni düþünüyor.“E ðer bu bir tu zak sa, biz buradayýz.” “A man olay çýk ma sýn,” di ye içi ni çe ki yor Mustafa.Saat on bir de se pe tiy le kýz ge li yor. Ey gü zel Al la hým!

Kýz da ki cil ve in sa ný du mu ra uð ra týr...“A dý Suzy, týp ký bir ar tist gibi!” Bay Er nest ça ta lý na hohluyor.Ýþ çi ler her gün ye mek saa tin de onu böy le asa bi leþ ti ren

þe yin tek ba þý na ye mek ye mek olup ol ma dý ðý ný bi le mi yor-lar. Adam on la rý göz le me ye baþ lý yor. Bu de fa Murad özel lik-le si ni ri ne do ku nu yor gi bi. Gö zü nü on dan ayýr mý yor. Ýþ çi ler, san ki or ta ma ege men olan ger gin lik le ekip þe fi nin teh-

15

ditkâr ses siz li ði ne kar þý bir set dik me ye ça lý þýr gi bi var güç-le riy le ka zý yor, gi di yor ge li yor, do la ný yor lar. Suzy gü lüm sü-yor. Ve ta ze li ðiy le tek ba þý na bu gü lüm se me bi le yak la þan fýr tý na nýn ha ber ci si, oy sa kýz iþ çi ler den hiç bi riy le göz gö ze gel me me ye ça lý þý yor.

Bu gün þe fin ye me ði dün den da ha fark lý dö nü yor að zýn-da. Las tik gi bi çið ni yor þef. Suzy’ den ta ra fa ba kýp ho mur da-ný yor. Gü lüm se me do nup ka lý yor. Kýz ye re ba ký yor. Ha va açýl dý. Gü ne þin aç tý ðý ge dik ler de be den ler can la ný yor, kol lar ba cak lar kü tür dü yor, yep ye ni göz ler þan ti ye yi ta rý yor. Bu ara da Ame zia ne yaz gý sý na bo yun eð miþ, bir nef ret ifa de siy le diþ le ri nin ara sýn dan Ka bil ce ko nu þu yor. Ar ka daþ la rý onun bed dua la rý nýn tut tu ðu nu söy lü yor lar.

“Ey sen...” Murad göz le ri ni kal dýr mak sý zýn el ara ba sý nýn kol la rý ný

bý ra ký ve ri yor.“Ký zý mý eve ka dar gö tür. Ke si le cek odun lar var.” Murad ge niþ adým lar la uzak la þý yor. Suzy onun la yü rü-

me ye hiç de gö nül lü de ðil gi bi; bel li bir me sa fe bý ra ka rak ar ka dan ge li yor ve Murad dö ner gi bi ol du ðun da da ya vaþ lý-yor.

II

Saat ye di de Mös yö Ri card otuz üç kol tuk lu oto bü sü nün di rek si yo nu na ge çi yor. Alt mýþ bi ça re bir du man bu lu tu için-de oto bü se tý kýl mýþ. Bi let çi ba sa mak ta sen de li yor. Her kes Mös yö Ricard’ ýn kim ol du ðu nu bil di ðin den yol cu lar onun la ko nuþ mu yor lar. Ýþin as lý, yol bo yun ca al çak ses le ona en sun tur lu sun dan kü für ler sal la mak tan da ge ri kal mý yor lar. Ama onun la hiç ko nuþ mu yor lar. Bir kaç sa ni ye lik ses siz lik-ten son ra, Mös yö Ri card hiç bir þey yok muþ gi bi bir si ga ra is ti yor. Özel lik le bir Ara ba as la hi tap et me di ðin den kim se-den ses çýk mý yor. Za ten oto büs te her za man pa ke ti ni uza tan saf bi ri ya da bir bur ju va çý kar. Bu da yol cu la rý de rin bir öf ke ye sü rük lü yor. Mös yö Ri card si ga ra yý alý yor. Gü lü yor.

16

Ku la ðý ný ka bar týp kü für le ri si ne ye çe ke rek ke yif le içi yor. Yol cu lar için bun dan da ha si nir bo zu cu bir þey ola bi lir mi? Her ta raf ta kib rit ler ça ký lý yor. Baht sýz lar iç le ri kan að la ya-rak son si ga ra la rý ný ya ký yor lar.

Mös yö Ri card Bône’ un giriþinde sol lan ma sý na izin ve rip po lis me mur la rý ný uzak tan se lam lý yor. Çok de ðil, da ha bu sa bah köy den bir hý þým la ge çen adam san ki o de ðil.

Þe hir Mös yö Ricard’ ý esir alý yor. Vit rin le re bak ma ya ce sa ret ede mi yor. Ar týk tek der di: kim se yi ta ný ma dý ðý pres-tij li ba ra gi rip otur mak. Gar son kýz se vim li. On se kiz ya þýn-da. Kýz çift ta ra fý da kes kin bir laf atý yor or ta ya: “Dü ðün ne za man Mös yö Ricard?”

Þeh re iki adým ka la, az kal sýn ara ba yý de vi ri yor du. “Bu sür tük be nim ken di me bir ka dýn bu la ma ya ca ðý mý sa ný yor. Ya hu di ler le Arap la rýn çý kar dý ðý bir laf bu. Da ha on lar dün ya-ya gel me miþ ken be nim ev len di ði mi bal gi bi de bi li yor lar, hem de mek tup yo luy la, ha yal le ri nin ucun dan bi le geç me ye-cek bir þekilde...” Ýçi ni sý kan bir ra hat sýz lýk la ma sa ya çi vi-len miþ bir hal de kas ke ti ni çýkarýyor, için de ok ka lý bir kaç þa mar ar zu eder gi bi bir his var. Ge ce olu yor. Pat ro nu nu huy-suz luk tan ezil miþ bir hal de gö ren hiz met çi ahý ra ka çý yor. Yýl lar var ki, týp ký hort lak gi bi var lý ðýy la yan la rý na sak la na-rak ge ce le ri ni te dir gin edip uyut ma dý ðý inek ler gi bi uy ku tut mu yor ka dý ný. Ký rýk dö kük ka pý nýn ara sýn dan pat ro nu-nun ma sa dan kalk tý ðý ný gö rü yor. Mös yö Ri card doð ru ca Modern’Bar’a gi di yor, ma nil la oyu nu ya rýþ ma sýn dan be ri bu ra ya adým at ma mýþ tý; içe ri ye gir di ðin de ba rýn pat ro ni çe si bü ro su na sak la ný yor. Mös yö Er nest sa lon da yal nýz. Ekip þe fi nor mal za man lar da mü teah hi di da vet et me me yi onur me se-le si ya par dý. Ama Mös yö Ri card özel lik le Mös yö Ernest’ i gör me ye gel miþ gi bi.

“Bir bar dak bir þey içe lim mi?”

III

Mös yö Ri card ya ta ðýn dan saat be þe doð ru kal kar, üs tü-

17/2Nedjma

ne de lik de þik es ki bir pan to lon ge çi rir ve ayak ka bý la rý elin-de, ci la lan mýþ mo bil ya la ra ve du var la ra çar pa çar pa; hým býl, sa kar, ge ce mo la la rý ný ya rý da kes ti ði si nek ler gi bi gü rül tü cü, hiz met çi si nin pe þin de ho mur dan ma ya baþ lar. Da ha oto bü-sün kalk ma sý na iki saat var ken yaþ lý mü teah hi din bir ri tüe-le uyar ca sý na ya ta ðýn dan ho roz lar öter ken kalk ma sý yü zün-den gü ne þin sý cak lý ðýn dan yok sun ka lan, ken di le ri ni uyu-þuk luk la rýn dan tat lý tat lý çe kip çý ka ra cak olan sa bah ke yif-le rin den edi le rek uyan dý rý lan si nek ler, ka rar sýz bir te laþ için de pro tes to ma hi ye tin de ki al çak tan uçuþ la rý na de vam et mek te dir ler. Mös yö Ri card göz le ri ni ta ma men aç ma dan ön ce cep le ri ni yok lar, çak ma ðý ný, gi ril me si ola nak sýz dai re-si nin anah tar la rý ný ok þar; ev ye nin önün de sa bu nun da ya-nýk lý lý ðý na hay ran ka lýp þar ký lar mý rýl da nýr, de ri kas ke ti ni ta kar; bu onu ay nen ken di si gi bi er ken den kal kan, ama kýr laþ mýþ saç la rý nýn di bi ne ka dar ge çir di ði kas ket ta ký þý ný as la tak lit ede me ye cek yurt taþ lar dan fark lý kýl mak ta dýr. Oto bü sü pý rýl pý rýl par la yan Mös yö Ri card kas ke tiy le, iþ çi le-rin ala ca ka ran lýk ta alet le ri ni te miz le ye rek ken di si ni bek le-dik le ri taþocak la rý na doð ru iler le yen si lue tiy le, Mös yö Er nest gi bi bir kaç ekip ba þý dý þýn da hâlâ uy ku da olan kö ye ser ve ti ni ilan et mek te dir... Suzy ev le ne cek ça ða gel di ðin den be ri mü teah hit ile ekip ba þý gö rül me miþ bi çim de bir bir le ri-ni iz li yor lar, bir bir le ri ne mey dan oku yor lar, ya tak tan ay ný saat te fýr la yýp ar týk iþ tek jes te kal mýþ bu lu nan ka çý nýl maz bir leþ me nin ari fe sin de iki si de kas ket le riy le oy nu yor lar: Mös yö Ricard’ ýn mev kii ne ve þa ný na uy gun ola rak son an da ya pa ca ðý ev len me tek li fi kar þý sýn da dü þük ka li te kas ke tin bir kez da ha eðil mek ten baþ ka ça re si kal ma ya cak, Mös yö Er nest’ in kib ri ne, ve iþ çi le rin iç ge çir me le ri ne alýþ kýn olan Suzy’ nin küs tah lý ðý na rað men onu hiç iti raz sýz el de ede cek bu ne idü ðü be lir siz dul; ekip ba þý nýn bir yan dan ina nýl maz yük se li þi ne bed dua lar okur ken, bir yan dan da ký zý ný fe da et me ye ha zýr lan dý ðý yaþ lý man yak. Mös yö Ri card her þe ye boþ ver miþ mülk sa hi bi pres ti ji ni teh li ke ye at ma yý dü þün-mü yor; az ko nu þur, aç göz lü dür, ber bat gi yi nir, as la bir iþada-mý na ben ze me ye cek tir; Pro tes tan olan ai le si ki li se de bi le

18

Av ru pa lý la rýn ara sý na alýn ma mýþ olan Mös yö Ricard’ ýn ser -ve ti bir zor lan ma nýn ürü nü; onu ya lý tan ve ký sýr laþ tý ran umut suz bir ener ji ça ba sý.

Mös yö Ricard’ ýn alet le ri kö ye, her na sýl sa yo lu ora ya dü þen bir as ker ta ra fýn dan bel ki hýr sýz la ma, bel ki sa hi bi nin elin den zor la alý na rak re zil bir fi ya ta sa tý lan sýs ka bir ka tý rýn çek ti ði iki te ker lek li bir ara bay la gel miþ ti. Ýlk sö mür ge li ler onun ara ba da ka fes te bir þa hin gi bi uyuk la dý ðý ný gör müþ-ler di. An ne si iki sö mür ge mer ke zi ara sýn da do ðum ya par-ken öl müþ tü, yok sul luk tan te lef olan baht sýz ko ca da onu ta kip et mek te ge cik me ye cek ti; da ha sa ka lý bi le bit me yen Mös yö Ricard’ a bir çe þit mahkûmi yet mi ras kal mýþ tý: mü te-vef fa ba ba sýn dan ka lan ya rým yüz yýl lýk kö le lik ve elin de na kit pa ra ol ma dý ðý için seç mek zo run da ol du ðu, sý kýn tý lar-la do lu ay ný ge le cek. Ne ekil me miþ tar lasý, ne seb ze bah çe si, ne al tý at, ne avuç içi ka dar bir bað ne de ba ba sý nýn hem ye rin de olan hem de hu zur suz luk ve ren pro je si ge re ði pos-ta yý ge tir mek için her haf ta þeh re gö tür me si ge re ken bað ara ba sý ndan elde edilen gelir. Ýþ te ser ma ye için ge rek li nak-di de bu ara ba sað la dý. Otuz yýl son ra, uð ru na faz la sý ký ol ma yan bir re jim uy gu la dý ðý tek lüks nes ne si –ha ri ka bir oto büs– kul la ný yor ol sa da, çok par lak ama çok uzak ta ol du-ðu için tam ola rak ye ri ni kim se le rin bil me di ði bir çift li ðe sa hip ol sa da (e vi, ga ra jý, atöl ye si, ahý rý, süt ha ne si ve baþ ka ek bi na la rýy la yo lun iki ya nýn da bir çe þit ka ra kol oluþ tur du-ðu kö yün dý þýn da), her þe yin mül ki ye ti ta ma men ona ait ol sa ve hiç bir or ta ðý kal ma mýþ ol sa da; Mös yö Ri card þiar edin di ði tu haf ve il kel bir sos ya lizm de ayak di re mek te dir; ola ða nüs tü ha sat la rýn so nun da sa týn alýn mýþ kos tüm ler do lap bek ler, Fransa’ ya, Ýsviçre’ ye ya da Belçika’ ya –bu nu kim se bil mez– yap tý ðý en der yol cu luk lar ha riç bir kenara atýlmýþlardýr; bir za man lar bir ev len dir me ajan sý ara cý lý ðýy la al dý ðý ka dýn (i lan da yaz dý ðý nýn ter si ne süt ha ne yi iþ let me si ni be ce re me yen eþ) ne bo þan ma ne ce na ze ol mak sý zýn, bir bü yük lük rü ya sý gi bi bu har olup kay bol muþ tur ve hat ta Mös yö Ri card ona iliþ kin bi lin ci ni, iki sa vaþ ara sýn da ölen ve ha tý ra sý ný unut mu þa ben ze di ði bi ri cik oð lu nu dün ya ya

19

ge ti re bil me si için döl len me sin den iba ret kýl mýþ týr. Ýs ter for-sa iþ çi si, is ter mü ca de le nin pat ro nu, hiç bir za man ken di si ne so ru so ru lan lar dan ol ma dý ðý için ken di üc re ti ni, ken di is ti-ra ha tini tar tý þýl maz bi çim de ken di ta yin eder, ya ný na yak la-þýl maz ve er ken ci dir; týp ký bir dev let baþ ka ný, bir for sa ya da ra hip gi bi dir.

Mös yö Ri card bir fin can kah ve yi mi de ye in dir dik ten son ra stok la rý ný kont rol edi yor, bu ara da hiz met çi onun göz-le ri önün de atýþ tý ra cak bir þey ler ha zýr lar ken, o da pres ten çý kýp sa týl ma yan þa ra bý ka fa ya di ki yor, o ta lih siz gün le rin or ta ðý pos ta ara ba sý za ma nýn da, mü teah hi din ba ba sýy la bir-lik te odun cu luk ya pan or tak çý nýn tes li ma tý. Mut fak ta Noel za ma ný da da hil on dan baþ ka kim se nin ta dý na ba ka ma ya ca-ðý rom þi þe si nin ya ný na otur du ðun da saat da ha al tý bi le de ðil dir. O gün ler de evin efen di si þe hir den dön mez, oto bü-süy le bir lik te dý þa rý da ge ce ler, kü çük bir þe ker le me den son-ra ga ra jý ný ka pa týr; gün so nun da üs tün de bir tu lum ve te miz bir göm lek le, si nek kay dý tý raþ lý bir halde bir ba rýn tezgâhý-na otur du ðu gö rü lür; is kam bil oy nar, su suz iç ti ði üç tek ana son lu iç kiy le bi raz ký zý þýr, sar hoþ lu ðu ona, Hu gue not bir ba bay la bir pos ta ara ba sý mi ras kal ma say dý, na sýl da mut lu bir ih ti yar ola bi le ce ði ni gös te rir. As lýn da Mös yö Ricard’ ýn da vudi se si ne þe ve þa ma ta için ya ra týl mýþ týr, týp ký kol la rý-nýn sýr ta vur mak, gür büz vü cu du nun ise gös ter me lik kav-ga lar için ya ra týl mýþ ol ma sý gi bi. Bu kav ga lar dan, mü ca de le-nin dý þýn da ka lan ve onun bir ha ka ret, efe len me ya da ge ce-yi baþ ba þa nok ta la ma ya la yýk seç kin bir ay yaþ la kar þý laþ ma du ru mun da sun ma yý ön gör dü ðü son iç ki ik ra mý ný is te mek-ten aciz, að zý var di li yok se yir ci le ri nin kar þý sýn da ak lý ba þýn da ve mu zaf fer ola rak çý kar... Ama öbür ge ce ler uy ku-su nu ala ma mýþ uyu þuk si nek ler le bir lik te mut fak ta so na erer; saat tam al tý da ge ce ki ne þe si ni ta ze le yen Mös yö Ri card rom þi þe si ni ye ri ne ko yar; hiz met çi nin to pal la ya to pal la ya yü rü dü ðü nü du yar; uzak la þýr gi bi ya pýp son ra ge ri dö ner.

“El bi se ni gös ter bana.” Ka dý nýn bo ða zý ný sý kar. “Kah ve mi çaldýn?”

20

Bü fe ye sý ký þan ka dýn bir ta vuk gi bi çýr pý nýr. “Bu ada mý ýsý ra ca ðým. Bir ýsýr sam þunu...”

Hiz met çi elin de ça ma þýr le ðe niy le çý kar. Ça ma þýr ha ne-nin ya ký nýn da Murad’ ý, Ameziane’ ý ve öte ki iþ çi le ri gö rür. Murad onu se lam lar. Tar týþ maya de vam ederler. Ka dýn din-ler. Ýþ çi ler bir þey den emin gi bi dir ler.

Ka dýn din ler.Ýþ çi ler ar týk ko nuþ mu yor lar; asýk su rat la rýy la da ha þim-

di den yor gun bir hal de ar ka ar ka ya el le ri ni yüz le ri ni yý ký-yor, son ra þan ti ye nin yo lu nu tu tu yor lar.

IV

Suzy pa zar lýk ký ya fe tiy le. “Allah’ a þü kür, sut ye ne ih ti-ya cým yok, hat ta me me le rim acýyor”; çar þý dan rüzgâr gi bi ge çi yor, se pe ti ni mut fa ða bý ra ký yor ve tek rar anayo la sa pý-yor, boþ bir ar sa dan kes tir me gi di yor; epey ce uzak ta bir ot lak uza nýr; Suzy ot la rýn en gür ol du ðu ye re ko þu yor, ner-gis le rin ara sý na atý yor ken di ni; gü neþ fe ci yak mak ta dýr; bir-kaç sa ni ye göz le ri ni yu mu yor, bir ür per tiy le doð ru lu yor ve san ki bir ca na var onu ya ka la mýþ ve to pu ðun dan ýsýr mýþ da, ne ca na var dan kur tu la bi li yor, ne de ýsý rý ðý his se di yor muþ gi bi çýl gýn ca kö ye doð ru koþ ma ya baþ lý yor. Yol da ka týr sýr-týn da gi den köy lü le re rast lý yor. Son ra dö ne meç te Murad be li ri yor.

“Gü nay dýn, Matmazel.” Suzy köy lü le rin ka týr la rý nýn boy nu nu dür tük ler ken ona

bak týk la rý ný sa ný yor; Murad’ a yak la þý yor; köy lü ler ge çer-ken, ona o ka dar ya kýn ki, Murad bir an ge ri çe ki li yor.

“U za ða mý gidiyorsunuz?” “Dolaþýyorum.” Adým la rý ný sýk laþ tý rý yor lar.Murad ba þý önün de yü rü yor.“Bý rak beni.” “Ýþte,” di ye dü þü nü yor Murad, “he ve si geç ti, ge ne ba ba-

sý nýn iþ çi si ol duk, sýrf onun la ay ný yer de do la þý yo rum di ye,

21

san ki onu ta kip edi yor mu þum, san ki onu sý kýþ tý rý yor mu-þum gi bi boþ ar sa dan ko þup gi de cek, san ki kav ga ve te ca vüz dý þýn da ay ný dün ya da bu lu na maz mý þýz gi bi. Þu iþe bak. Da ha þim di den sen di yor ba na ve san ki be li ne sa rýl mý þým, ya ka la yýp te ca vüz et mi þim gi bi be ni bý rak di yor. San ki o iþ çi siz, köy lü süz bam baþ ka bir ge ze gen den miþ de –bir den-bi re ka ra ba san la rýn da kar þý sý na çýk maz lar sa el bet te– köylül-er sa de ce onu gör mek le ona te ca vüz et miþ ler gi bi... Me me-le ri ni sýk sam...” Son ra ký za vur mak tan, onu yer de gör mek-ten, bel ki yer den kal dý rýp tek rar ye re de vir mek ten baþ ka bir þey dü þü ne mez olu yor. “Týp ký tüm ba týl inanç la rýy la yük-sek ten dü þüp uya nan bir uyur ge zer gi bi; onun ki, be nim ki, hat ta bi zim ki ol ma yan; ilk ka dý ný ve er ke ði bu lun ma yan, bi zim za yýf iz le ri mi zi, so luk ha tý ra la rý mý zý uzun boy lu sak la-ma yan bir dün ya ol du ðu nu bil me den öl me pa ha sý na, nok ta, ta mam,” di ye dü þü nü yor Murad. Ama Suzy þim di gül me si ni tu tu yor, kýp kýr mý zý ol muþ, da mar la rý an cak bir genç kýz da ol du ðu gi bi be lir gin; bu Murad’ ý afal la tý yor. “Kýz gidecek.” Bir bir le ri ne hiç bir þey söy le mi yor lar. “Kýz ner gis ler den ta ra-fa ba ký yor, de min cek yat tý ðý ye re, nem li, yal nýz, açý lýp sa çýl-mýþ.” Murad ký za rý yor ve Suzy’ nin ký za ran yü zü ye ni den asý lýyor; ko þa rak ka çý yor.

“Az kal sýn el de ede cek tim onu,” di yor Murad.“Na sýl, na sýl, ha, eyvaaah?” Ame zia ne içe cek ik ram edi yor. Modern’ Bar’a yü rü yüþ te

ba þý o çe ki yor. Ge ce. Pat ro ni çe el li si ni aþ mýþ. Ame zia ne pa ra sý na yanýyor. Ama va kit ge ce. Ya ta ma ya cak ka dar yor-gun lar. Bar çok az ay dýn la týl mýþ. Boþ gi bi. Þa fak vak ti bir kü mes te ki gi bi ses ler al ça lý yor, yük se li yor ve kesiliyor. Ve pat ro ni çe nin ya þý el li yi geç kin, iþ ten son ra kö ye çö ken yor-gun luk ve sý kýn tý da ca ba sý, bar lar da bi le, ka la ba lýk ai le le rin ya þa dý ðý ev ler de bi le. Ame zia ne her ke se iç ki söy lü yor, ne þe-si kaç mýþ, ho mur da na rak, ar ka dan ba kýn ca ka dýn la rýn hiç-bir za man as lýn da ol duk la rý gi bi gö rün me dik le ri ni ge çi ri yor için den: yaþ lý ya da yaþ lan mak ta olan, süs lü ya da utan gaç, ta bii yüz le ri ni ört me miþ ler se... Ha? Ne?

“Az kal sýn onu el de edecektim,” di yor Murad.

22

“Hep si bu mu?” “Ben onu anlýyorum,” di ye sý rý tý yor Ame zia ne. “Yo lun

or ta sýn da di ki len bir genç ký za ne söy le nir, üs te lik ekip ba þý-nýn ký zý! O da yet mez miþ gi bi baþ ka bir ýrk tan... En iyi si ar ka daþ lar la ol mak... Bir kü rek tut ma sý ný bi le bil mez ken, ken di mi baþ ka bir bölgede bul ma dan ön ce, þe hir de ça lý þýr-ken na sýl eð len di ði mi an la ta yým size...”

Pat ro ni çe gü lüm sü yor, tam bir genç kýz gü lüm se me si:“E ðer Mös yö Ernest’ le ça lý þý yor sa nýz, si ze he sap aça bi-

lirim.” Mus ta fa te þek kür edi yor ve pat ro ni çe nin eli ni sý ký yor.

Ba rýn ar týk bir kü mes le il gi si yok; bir ha vaa la ný gi bi ýþýl ýþýl. Raþid si yah göz lüðünü ta ký yor ve sýrtýný kamburlaþtýrýrken, bir yan dan da âdet ye ri ni bul sun di ye aðzýnýn içinde geveli-yor: “Ben her za man iç ki bu lu na ca ðý ný bi li yor dum. Ýþ kol-tuk mey ha ne sin de he sap aç týr ma ya gel di mi, koþarsýnýz...” Pat ro ni çe be yaz þa rap ko yu yor; tam ge ce ol muþ sa yýl maz: sa de ce gü neþ ka rar mýþ, her müþ te ri nin pý rýl pý rýl göz be bek-le rin de ye ni den can la nan bir kül yý ðý ný gi bi sön mek te olan gök yü zü ve ba þ a þa ðý bo þa lan þi þe, kö pük kö pük ve buz lu ýþýk lar la do lu þi þe de tut sak ký výl cým lar.

“Oran’ daydým,” de di Ame zia ne. “Da ha ço cuk tum ve ne iþ olur sa ya pý yor dum. Pa ra ka zan mak için Sahra’ dan gel miþ ya þý tým bir ar ka da þým var dý. Ay ný ha mam da ça lý þý yor duk, Lar bi ile ben; çok de fa tel la ðýn ye ri ne ge çi yor duk. Sý cak su ta þý yor duk, Sah ra lý baþ ka bir ar ka daþ da ha var dý, te pe den iç me su yu ge ti rip sa tar dý. Ya ni üçü müz ay ný iþ tey dik: Su sa tý-yor duk; ak þam bü yük sa lon da bir ara ya ge lir dik. Bir ke re sin-de iç me su yu sa tan ya nýn da þu kü çük ku tuy la gel di...”

“Göstersene...” “Pe ki içi ne ne koy muþ tu? En fi ye mi?” “Öy le bir þey de ðil... Þim di tek yap tý ðým bur nu mu ona

sok mak... ara da bir bir çe kim cik. Ama o gün ku tu nun için de baþ ka bir þey vardý...”

“Pe ki ne vardý?” “Reçel.” “Eee ne olmuþ?”

23

“Hur ma ez me si vardý...” “Þu kü çü cük ku tu da mý?” “E vet. Üçü müz yedik.” “Eeee?” “Ko ku ya raðmen...” “Ha? Na sýl yani?” “Bir tü tün ko ku su. Hat ta re çe lin için de in ce cik par ça la-

rý bi le gö rü nü yor du. Çið ne me mek da ha iyiydi...” Öte ki Sah-ra lý “Bu toz,” de di, “þu iç me su yu sa tan Lar bi yi yor du, ben de. Sa hi den de toz du. Ama kokusu...”

“Eee sonra?” “Gül me ye baþ la dýk. Lar bi di yor du ki: ‘Am ma da aca yip

re çel, am ma da aca yip reçel,’ ama ben san ki bur num la ye mi þim gi bi ken di mi tu ta mý yor dum ar týk. Öte ki Sah ra lý sa rar mýþ tý. Tü tün ko ku su nun ku tu dan de ðil sa lon dan gel di-ði ni söy lü yor du. Bu da he men he men doð ru sa yý lýr dý. Sa lon her za man ter ve tü tün ko kar dý. Ama gül me ye baþ la mýþ týk bi le, ta kun ya la rý mý zýn üs tün de ka ya rak tan, üs tü mü zü ku rut ma ba ha ne siy le müþ te ri le rin azý cýk kes ti rip hor la dýk-la rý oda ya ka dar koþ tuk. Çok gü rül tü ya pýp az dý ðý mýz için bi zi ko va la dý lar. Ben an la ma ya baþlamýþtým...”

“Ne yi yahu?” de di Mus ta fa. “Ne yi anladýn?” “...Der hal an la dým ki, bu haþ haþ to zuy du. Ama Lar bi ha

bi re yi yor, ‘Am ma da aca yip re çel, am ma da aca yip re çel, de ðil mi?’ di ye tek rar lý yor du. Eðer içi miz den bi ri ‘haþhaþ’ söz cü ðü nü te laf fuz et miþ ol say dý, ke sin lik le ye mez dik. Ama re çel di ye di ye ye dik iþ te. Ön ce çok sý cak ol du. Isýn dýk. Bu har dan sa ný yor duk; öte ki Sah ra lý göm lek le ri mi zi ver di: ‘Gi dip bir tur ata lým; geçer.’ Ama dý þa rý da iþ ler da ha kö tü git ti. Zan gýr zan gýr tit ri yor duk, ge ne de dal ga mý zý ge çi yor, Fran sýz ca þar ký lar söy lü yor duk: ‘Gü zel Tan rý þekerdendir’, ken di ken di me, ne den o þar ký yý söy le dik di ye so ra rým. Su cu ço cuk biz den bü yük tü. Bi zi bir Ya hu di ba rý na sok tu. Kaç ana so nu ka fa ya de vir dik bil mi yo rum. So nun da öl müþ tük. Ya hu di gi dip bir tak si ça ðýr dý ve bi zi ha ma ma ka dar gö tür-me si için pa ra sý ný da öde di. Tak si de þar ký lar söy lü yor duk.”

“Pe ki sonra?” “...Ýkin ci sar hoþ luk bi rin ci nin yanýndan bi le geç mi yor.”

24

25