KisinKiraanKitabuna TheHolyBibleintheYalunkalanguageofGuinea. · MatiyuSora1:1 1 MatiyuSora1:20 Matiyu MatiyuYesuaFeXibaru FaɲinNaxanSɛbɛ Matiyu Kitabun yireni ito sɛbɛxi nɛn

iiKisin Kiraan Kitabuna

The Holy Bible in the Yalunka language of Guinea.La Sainte Bible en langue Yalunka avec le titre: «Kisin KiraanKitabuna» Publié par Traducteurs Pionniers de la Bible en

collaboration avec la mission MCA à la Préfecture de Faranah,République de Guinée 2012 Copyright du text: © 2012—TraducteursPionniers de la Bible.Cette création est mise à disposition selon le

Contrat Paternité-Pas d’Utilisation Commerciale-Pas de Modification3.0 Unporteddisponible en ligne

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/ ou par courrierpostal à Creative Commons, 171 Second Street, Suite 300, San

Francisco, California 94105, USA.Copyright © 2012 Pioneer Bible TranslatorsLanguage: YalunkaTranslation by: Pioneer Bible Translators

. .This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2020-01-01PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 30 Dec 201947153269-13a8-5fdd-8537-530b29da9f78

http://www.ethnologue.org/language/yal

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

Contents

Matiyu Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Maraka Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Luka Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Yoni Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120Kɛwanle Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154Romi Kaane Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Kɔrɛnti Singena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214Kɔrɛnti Firindena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232Galati Kaane Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244Efɛsi Kaane Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251Filipi Kaane Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258Kɔlɔsi Kaane Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Tesaloniki Singena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268Tesaloniki Firindena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Timɔte Singena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Timɔte Firindena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Tito Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285Filemɔn Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288Heburune Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290Yaki Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304Piyɛri Singena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309Piyɛri Firindena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314Yoni Singen Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317Yoni Firindena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322Yoni Saxandena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Yudi Sora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324Lankɛnɛmayana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

iii

Matiyu Sora 1:1 1 Matiyu Sora 1:20

MatiyuMatiyu Yesu a Fe Xibaru

Faɲin Naxan SɛbɛMatiyu Kitabun yireni ito sɛbɛxi

nɛn ɲɛɛ tonge saxan e nun suulunɲɔxɔn Yesu te xanbini kore xɔnnama.Mudu maxinla nan yi Matiyu ra Romikaane xa Yesu a xilimawaxatin naxanyi. Matiyufindi Yesu a xarandiina ndenan na. Yesu a taruxun ligaxi nɛnMatiyu yɛɛ xɔri, a yi a sɛbɛ waxatigbɛtɛ yi.

Matiyu nun Maraka nun Luka Yesua taruxun yɛbama fayida kii kedennanin. Koni Matiyu a gbeen sɛbɛxiYahudiyane nan xa. Na nan a liga,a yirena ndee sɛbɛ Yahudiyane nax-anye famuma dangu siya gbɛtɛnera. A mɔn nabiya fala fonne fefalama dangu bonne ra alogo a xa ayita Yahudiyane ra fa fala Yesu batanabine birin ma falane rakamali.

Kitabun yireni ito Yesu bari kiinnan singe yɛbama, Mariyamaa diina.Yesu xaran wuyaxi ti nɛn a dunuɲayi gidini a yamaan xa. A mɔn ka-banako wuyaxi liga nɛn. Matiyu nanan yɛbama Ningila Yesu kui. Dɔnxɛnna, a Yesu a sayaan nan yɛbama e nuna rakeli fena sayani.

Yesu benbane feTaruxune Singen 2.3-15 nun Luka

3.23-381 Yesu Alaa Muxu Sugandixin ben-

bane xinle nan itoe ra. Dawudabɔnsɔnna nde nan yi Yesu ra. Ibu-rahima bɔnsɔnna nde nan yi Dawudara.

2 Iburahima nan Isiyaga sɔtɔ.Isiyaga yi Yaxuba sɔtɔ. Yaxuba yiYuda nun a xunyɛne nun a tadanesɔtɔ. 3 Yuda yi Peresi nun Serasɔtɔ. E nga nan yi Tamari ra. Peresiyi Xesirɔn sɔtɔ. Xesirɔn yi Ramisɔtɔ. 4 Rami yi Aminadabo sɔtɔ.Aminadabo yi Naxason sɔtɔ. Naxasonyi Salimon sɔtɔ. 5Salimon nun Raxabiyi Boosu sɔtɔ. BoosununRuti yi Obedi

sɔtɔ. Obedi yi Yese sɔtɔ. 6 Yese yiManga Dawuda sɔtɔ.

Dawuda yi Sulemani sɔtɔ. A ngayi findixi Yurayaa ɲaxanla nan na.7Sulemani yi Robowan sɔtɔ. Robowanyi Abiya sɔtɔ. Abiya yi Asa sɔtɔ. 8 Asayi Yosafati sɔtɔ. Yosafati yi Yeho-rami sɔtɔ. Yehorami yi Yusiya sɔtɔ.9 Yusiya yi Yotami sɔtɔ. Yotami yiAxasi sɔtɔ. Axasi yi Xesekiya sɔtɔ.10 Xesekiya yi Manase sɔtɔ. Manaseyi Amɔn sɔtɔ. Amɔn yi Yosiya sɔtɔ.11 Yosiya yi Yɛkonaya nun a xunyɛnenun a tadane sɔtɔ, e Isirayila muxunesuxu waxatin naxan yi, e siga e raBabilɔn taani konyiyani.

12 E siga xanbini Babilɔn taani,Yɛkonaya yi Selatili sɔtɔ. Selatiliyi Sorobabeli sɔtɔ. 13 Sorobabeli yiAbiyudi sɔtɔ. Abiyudi yi Eliyakimisɔtɔ. Eliyakimi yi Asori sɔtɔ. 14 Asoriyi Sadɔki sɔtɔ. Sadɔki yi Ahimi sɔtɔ.Ahimi yi Eliyudi sɔtɔ. 15 Eliyudi yiEleyasari sɔtɔ. Eleyasari yi Matanisɔtɔ. Matani yi Yaxuba sɔtɔ. 16Yaxubayi Yusufu sɔtɔ, Mariyamaa xɛmɛna,naxan Yesu bari, naxan xili “AlaaMuxu Sugandixina.” 17 Awa, fɔlɔ Ibu-rahima ma, han sa dɔxɔ Dawuda ra,na findi mayixɛtɛ fu nun naanin nanna. FɔlɔDawudama, han e siga Isiray-ila yamaan na Babilɔn taani waxatinnaxan yi, na fan mayixɛtɛ fu nunnaanin. Fɔlɔ e siganma Babilɔn taani,sa dɔxɔ Alaa Muxu Sugandixin bariwaxatin na, na fan findixi mayixɛtɛ funun naanin nan na.

Marigi Yesu sɔtɔ fenaLuka 2.1-7

18Awa, Yesu AlaaMuxu Sugandixinsɔtɔxi kii naxan yi, na nan ito ra.A nga, Mariyama yi masuxi Yusufuxɔn ma nun, koni benun a xa dɔxɔ axɔn ma waxatin naxan yi, a yi a to abata fudikan fata Alaa Nii Sariɲanxinna. 19 Tinxin muxun nan yi a xɛmɛnYusufu ra. Ami yiwaxi a xaMariyamarayagi yamaan yɛtagi. Nanara, a yi amiri a xa a futun kala luxunni. 20Ayi amirima na feen ma waxatin naxan yi,Marigina malekan yi mini a xa xiyeni,

Matiyu Sora 1:21 2 Matiyu Sora 2:16a naxa, “Yusufu, Dawuda bɔnsɔnna,i nama gaxu i ya ɲaxanla Mariyamatongɛ, amasɔtɔ a diin naxan barima,na fataxi Alaa Nii Sariɲanxin nan na.21 A dii xɛmɛn barima nɛn, i yi a xilisa Yesu* amasɔtɔ a tan nan a yamaannakisima e yulubine ma.”

22 Ito birin ligaxi nɛn alogoMariginnaxan falaxi a nabiin xɔn ma, a na xakamali. 23A naxa,“Sungutun nasɔlɔnxin fudikanma

nɛn,a dii xɛmɛn bari.E yi a xili sa Ɛmanuwɛli,na bunna nɛɛn fa fala, ‘Ala en tagi.’ ”†

24 Nanara, Yusufu xulun waxatinnaxan yi, Marigina malekan naxanyamari a ma, a na liga, a yi Mariyamatongo a ɲaxanla ra. 25 Koni e mi kafuhan a yi dii xɛmɛn bari. Yusufu yi axili sa “Yesu.”

2Xɔntɔn tiin naxanye sa keli soget-

eden binni1 Yesu to sɔtɔ Bɛtɛlɛmi taani Yu-

daya yamanani Manga Herode waxa-tini, fekolonne yi fa sa keli sogetedenbinni, fa Yerusalɛn taani. 2 E muxunemaxɔdin, e naxa, “Diidin naxan barixiYahudiyane mangan na, na minɛn yi?Nxu bata a taxamaseri saren to nxuyi sogeteden binni waxatin naxan yi.Nanara, nxu bata fa nxu xa fa abatu.” 3MangaHerode namɛwaxatinnaxan yi, a kuisan, e nun Yerusalɛnkaane birin. 4 A yi yamaan saraxaralikuntiginenun sariya karamɔxɔnexili,a yi e maxɔdin, a naxa, “Alaa MuxuSugandixin yi lan a xa bari minɛnyi?”* 5 E yi a yabi, e naxa, “A barimaBɛtɛlɛmi taan nin Yudaya yamanani.Nabini ito nan sɛbɛxi, a naxa,6 ‘I tan, Bɛtɛlɛmi taan Yuda yamanani,taa xurimi i tan naYudaya taa gbeene

yɛ.

Amasɔtɔ mangana nde kelima nɛn itan yi

naxan Isirayila muxune masuxuma,n ma yamana.’ ”†

7 Awa, Manga Herode yi fekolonnexili wundoni, a yi e maxɔdin na sarenmini waxatin yɛtɛɛn ma. 8 A yiɲungun sa e ma siga Bɛtɛlɛmi taani, anaxa, “Ɛ sa diidina fe yɛɛ fen han! Ɛ naa to waxatin naxan yi, ɛ yi n nakolonalogo n fan xa sa a batu.”

9 E to mangana falan namɛ, e yisiga. E saren naxan to sogetedenbinni a fɔlɔni, e mɔn yi na to, a yi lue yɛɛ ra han a sa ti diidin yiren xunma. 10 E to na saren to, e yi sɛwa han!11E to so banxini, e yi diidin nun a ngaMariyama to. E yi e xinbi sin a xa, e yia batu. Na xanbi ra, e yi e sanba seeneramini, e yi xɛmaan nun wusulannanun mirihi latikɔnɔnna fi a ma. 12Alayi fekolonne rakolon xiyeni, a e namafa xɛtɛ Manga Herode fɛma. E yi xɛtɛkira gbɛtɛ xɔn ma e konni.

Yesu sɔtɔmuxune yi e gi13Fekolonne kelixin na yi, Marigina

malekan yi mini Yusufu xa xiyeni, ayi a fala a xa, a naxa, “Keli, i diidinnun a nga tongo, ɛ yi ɛ gi, ɛ sigaMisiran yamanani. Ɛ sa lu na hann na falan ti ɛ xa waxatin naxan yi.Amasɔtɔ Herode diidin fenma a faxaxinla nan ma.” 14Nayi, Yusufu yi keli,a diidin nun a nga tongo kɔɛɛn na, esiga Misiran yamanani. 15A lu na hanHerode yi faxa. Marigin naxan falanabiin xɔn ma, na yi kamali, a naxa,“N na nma dii xɛmɛn xili nɛn a xa keli

Misiran bɔxɔni.”‡Diine faxa fena

16 Herode to a kolon a fekolonnebata a mayenden, a bɔɲɛn yi te kati!A yi yamarin fi, a dii xɛmɛn naxanyeBɛtɛlɛmi taan nun a rabilinna birin yi,naxanye barin munma ɲɛɛ firin sɔtɔ,a ne birin xa faxa. A nawaxatin nagidi

* 1:21: Yesu xinla bunna nɛɛn, fa fala “Marakisi Tiina” Heburu xuini. † 1:23: Esayi7.14 nun 8.8 nun 8.10 fan mato. * 2:4: A na maxɔdinna tixi nɛn bayo muxune yi AlaaMuxu Sugandixin faan mamɛma bayo nabi fonne waliyiya falane bata yi a feyita xabu ɲɛɛ kɛmɛ wuyaxi. † 2:6: Mika 5.1 ‡ 2:15: Hose 11.1


fekolonne gbee falan nan xɔn. 17Nayi,Nabi Yeremi a falan yi kamali, a naxa,18 “Gbelegbele xuiin nun wuga xui

gbeen tema Rama taani,Rakeli nan a diine wugama.A mi tinɲɛ a xa masabariamasɔtɔ e birin bata faxa.”§

E xɛtɛ fena keli Misiran yi19 Herode faxa waxatin naxan yi,

Marigina malekan yi mini Yusufu xaxiyeniMisiran yamanani, 20a yi a fala,a naxa, “Keli, i diidin nun a nga tongo,i xɛtɛ Isirayila yamanani amasɔtɔnaxanye diidin fenma a faxa feen na,ne bata faxa.” 21 Nanara, Yusufu yikeli, a diidin nun a nga tongo, a xɛtɛIsirayila yamanani. 22Koni a mɛ wax-atin naxan yi, a Herode a dii xɛmɛnArikelayusi dɔxi a fafeɲɔxɔnimanganna Yudaya yamanan xun na, Yusufuyi gaxu na yidɔxɔ feen na. Ala mɔnyi a rakolon xiyeni, a yi siga Galileyamanani. 23 A yi sa dɔxɔ taana ndeyi naxan xili Nasarɛti. Nabine falaneyi rakamali, fa fala, “A xili bama nɛn‘Nasarɛti kaana.’ ”

3Yoni Marafu Tiina kawandinaMaraka 1.1-8, Luka 3.1-18, Yoni 1.19-

281Yoni Marafu Tiin yi fa na waxatini

a kawandin ba fɔlɔ tonbonni Yudayayamanani. 2 A naxa, “Ɛ xun xanbi soɛ hakɛne yi, amasɔtɔ Ariyanna Man-gayaan bata maso!” 3 Nabi Esayi yi atan nan ma fe falama, a naxa,“Muxuna nde xuiin minima ton-

bonni,naxan a falama,‘Ɛ kirani tɔn Marigin yɛɛ ra,ɛ kirane matinxin a xa!’ ”*

4 Ɲɔgɔmɛ xabe dugin nan yi rago-doxi Yonima. A yi tagi xidixi kidin na.

A yi baloma tuguminne nun kuminnan na. 5 Yamaan yi lu fɛ a fɛma keliYerusalɛn nun Yudaya yamanan nunYurudɛnbaannabilinna birin yi. 6E yie ti e yulubine ra, a yi e rafu Yurudɛnbaani e tubi xinla ma Ala ma.

7 Yoni to Farisi muxune† nunSaduse muxun‡ wuyaxi to fɛ a fɛma,a xa e rafu igeni, Yoni yi a fala e xa,a naxa, “Ɛ tan saɲi bɔnsɔnne! Ndeɛ rakolonxi, ɛ xa ɛ gi Alaa xɔlɔn bunma? 8Ɛ kɛwanle xa a yita fa fala ɛ bataɛ xun xanbi so ɛ hakɛne yi. 9 Ɛ namaɛmiri fa fala ɛ benban nan Iburahimara. N xa a fala ɛ xa, Ala nɔɛ gɛmɛniitoe findɛ nɛn Iburahima bɔnsɔnnera! 10 Bunbin bata yitɔn wudi salennesɛgɛ feen na. Wudin naxan mi bogifaɲi tima, na sɛgɛma nɛn, a woli tɛɛni.11N tan ɛ rafuma igeni ɛ tubi xinla nanma Ala ma. Koni naxan sɛnbɛn gbo ntan xa, na fama n tan xanbi ra, n minɔɛ naxan ma sankidi fulunɲɛ yati.Na ɛ rafuma Alaa Nii Sariɲanxin nuntɛɛn nin. 12A segedenna a yii, a maalife, a yi a sa sagan kui, koni a se daginsama nɛn tɛɛ tutareni!”

Yesu rafu fena igeniMaraka 1.9-11, Luka 3.21-22, Yoni

1.32-3413 Na waxatini Yesu yi keli Galile

yamanani, a siga Yoni fɛma Yurudɛnbaani, alogo Yoni xa a rafu igeni.14 Koni Yoni yi tondi, a naxa, “Nmakona a ma, i tan nan xa n tan nafu,koni i bata fa n tan fɛma.” 15 Yesuyi a yabi, a naxa, “Tin ito xa ligasingen, amasɔtɔ a lan nɛn en xa fetinxinxine birin nakamali.” Nanara,Yoni yi tin. 16Yesu to rafu, a keli igeninɛn tun, kore xɔnna dɛɛn yi rabi a xa,a yi Alaa Nii Sariɲanxin to godɛ ganbasawurani, a dɔxɔ a ma. 17 Fala xuiinyi keli kore, a yi a fala, a naxa, “N

§ 2:18: Yeremi 31.15 * 3:3: Esayi 40.3 † 3:7: Farisi muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoera naxanye lan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kii kedenni. E tan nan e sɔbɛ so Musaa sariyansuxun ma dangu Yahudiyan bonne ra. E mɔn yi e benbane namunne suxumakii xɔdɛxɛni. E tan yi laxi malekane ra. E mɔn yi laxi a ra a muxune kelima nɛnsayani. ‡ 3:7: Saduse muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi a ra, e xadinan suxu kii kedenni. Lan mi yi e nun Farisi muxune tagi. E tan mi yi laxi malekane ra. E mɔn mi yilaxi a ra a muxune kelima nɛn sayani.

Matiyu Sora 4:1 4 Matiyu Sora 4:23nafanDii Xɛmɛnnan ito ra naxan batan kɛnɛn ki faɲi.”

4Setana yi kata Yesu ratantandeniMaraka 1.12-13, Luka 4.1-13

1 Na xanbi ra, Alaa Nii Sariɲanxinyi Yesu xali tonbonni alogo YinnaManga Setana xa kata a ratantan feenna. 2 Yesu yi soge tonge naanin kɔɛtonge naanin ti sunni, ami donse don,sunna yi a suxu.* 3 Maratantan tiinyi fa Yesu fɛma, a naxa, “Xa Alaa DiiXɛmɛn nan i tan na, a fala gɛmɛni itoexa, e xa maxɛtɛ burun na.” 4Yesu yi ayabi, a naxa, “A sɛbɛxi Kitabun kui, anaxa, ‘Muxun mi balon donseen xangbansan na fɔ Ala falan naxanye birintima.’† ”

5 Yinna Manga Setana yi Yesutongo, a siga a ra Taa Sariɲanxini,‡ asa a ti Ala Batu Banxin xun tagi. 6 Ayi a fala Yesu xa, a naxa, “Xa Alaa DiiXɛmɛn nan i tan na, tugan, amasɔtɔ asɛbɛxi Kitabun kui, a naxa,‘Ala yamarin fima nɛn a malekane ma

i ya fe yi.E yi i tongo, alogo i nama i sanna din

gɛmɛ yo ra.’§ ”7 Yesu yi a yabi, a naxa, “A mɔn

sɛbɛxi Kitabun kui, a naxa, ‘I nama iMarigina Ala mato bunbani.’* ”

8Na xanbi ra, Yinna Manga Setanamɔn yi a tongo, a siga a ra geyagbeen fari, a dunuɲa mangayane nuna binyene birin yita a ra. 9 Setana yia fala a xa, a naxa, “Xa i xinbi sin nbunma, i yi n batu, n ni itoe birin fimai ma nɛn.” 10 Yesu yi a yabi, a naxa,“Setana, keli be! Amasɔtɔ a sɛbɛxiKitabun kui, a naxa, ‘I xa i MariginaAla binya, i yi a keden peen batu.’† ”

11Nayi, Yinna Manga Setana yi keliYesu fɛma. Malekane yi fa a mali.

Yesu yi a wanla fɔlɔ Galile yiMaraka 1.14-15, Luka 4.14-15

12 Yesu a mɛ waxatin naxan yi, a ebata Yoni sa kasoon na, a siga Galileyamanani. 13 A mi fa dɔxɔ Nasarɛtitaani sɔnɔn, a sa dɔxɔ Kapɛrunantaani Galile daraan dɛ Sabulon nunNafatali bɔxɔni. 14 A na ligaxi nɛn,alogo Nabi Esayi naxan falaxi, na xakamali, a naxa,15 “Sabulon kaan nun Nafatali kaannaxanye baan binni, Yurudɛn baan

dɛ,siya gbɛtɛne gbeen Galile naxan na,16 yamaan naxan dɔxi dimini,ne bata kɛnɛn gbeen to.Naxanye dɔxi sayaan dimini,kɛnɛnna bata mini ne ma!”‡

17Nawaxatini, Yesu yi kawandin bafɔlɔ, a naxa, “Ɛ xun xanbi so ɛ hakɛneyi! Amasɔtɔ Ariyanna Mangayaanbata maso.”

Yesu yi muxu naanin xiliMaraka 1.16-20, Luka 5.1-11

18 Yesu sigan tima Galile Daraandɛxɔnmawaxatin naxan yi, a yi ngax-akedenma firin to. Yɛxɛ suxun nan yie ra. Simɔn naxan xili Piyɛri§ e nuna ngaxakedenna, Andire, e yi yɛxɛsuxuni yalaan na darani. 19 Yesu yi afala e xa, a naxa, “Ɛ bira n fɔxɔ ra. Nxa ɛ findi muxu fenne ra Ala xa aloɛ yɛxɛn suxuma kii naxan yi.” 20 Eyi e yalane sa mafurɛn! E bira a fɔxɔra. 21 A sigaxin yɛɛn na ndedi, a yingaxakedenma firin gbɛtɛye to, Yakinun Yoni, Sebede a dii xɛmɛne. E nune fafe yi e yalane yitɔnma kunkin kui.Yesu yi e xili. 22 E yi e fafe lu kunkinkui sa! E bira Yesu fɔxɔ ra.

Yesu yi yamaan maliLuka 6.17-19

23Yesu yi siga Galile yamanan birinyi, a yamaanxaran e salide banxine yi.A yi Ariyanna Mangayana fe Xibaru

* 4:2: Na waxatini, muxun na yi sunna suxu, a mi yi donseen donma hali kɔɛɛn na. Waxatinande yi, e mɔn yi a ɲɛnige e nama igen fan min hali kɔɛɛn na. † 4:4: Sariyane8.3 ‡ 4:5: Yerusalɛn nan xili Taa Sariɲanxina bayo a rasariɲanxi Ala xa. Na feensɛbɛxi Yaburin 87.1-3 kui. § 4:6: Yaburi 91.11-12 * 4:7: Sariyane 6.16 † 4:10: Sariyane6.13 ‡ 4:16: Esayi 8.23 han 9.1 § 4:18: Muxune mɔn Piyɛri ma a Pita.

Matiyu Sora 4:24 5 Matiyu Sora 5:22Faɲin kawandin ba e xa, a yi yamaanfuretɔne rakɛndɛya furen sifan birinma. 24Muxune yi na feen xibarun mɛSiriya yamanan birin yi. Yamaan yi fafuretɔɔn sifan birin nun tɔrɔmuxunera e nun ɲinan ɲaxin yi naxanye fɔxɔra e nun gan furetɔne nun lɛbutɛnne.Yesu yi ne birin nakɛndɛya. 25 Yamagbeen yi bira a fɔxɔ ra keli Galileyamanan nun Taa Xun Fune yi. Ndeefan yi sa keli Yerusalɛn nun Yudayanun Yurudɛn baan kidi ma.

5Yesu yi kawandin ba geyaan fari

1 Yesu to yama gbeen to, a te a sadɔxɔ geyaan fari. A xarandiine yi fa afɛma. 2A yi e xaran fɔlɔ.

Sɛwa gbeena feLuka 6.20-23

3A naxa, “Sɛwan na kanne xa,naxanye mako Ala mabayo ne Ariyanna Mangayaan sɔtɔma

nɛn.4 Sɛwan na kanne xa,naxanye wugama,bayo Ala ne madɛndɛnma nɛn.5 Sɛwan na kanne xa,naxanye limaniyaxi,bayo bɔxɔn findima nɛn ne kɛɛn na.6 Sɛwan na kanne xa,tinxinna xɔnla naxanye suxumaalo kamɛn nun min xɔnla, bayo ne

wasama nɛn.7 Sɛwan na kanne xa,naxanye kininkininma,bayo Ala kininkininma nɛn ne fanma.8 Sɛwan na kanne xa,naxanye bɔɲɛn sariɲanxi,bayo ne Ala toma nɛn.9 Sɛwan na kanne xa,naxanye bɔɲɛ xunbenla rasoma,Ala ne xilima nɛn a a diine.10 Sɛwan na kanne xa,naxanye bɛsɛnxɔnxi e tinxinyana fe

ra,bayo ne Ariyanna Mangayaan sɔtɔma

nɛn.”11 “Yamaan na ɛ konbi, e yi ɛ

bɛsɛnxɔnya, e yi fala ɲaxin sifan birinti ɛ xilima n tanma fe ra, sɛwana ɛ tan

xa nayi. 12 Ɛ sɛwa, ɛ ɲaxan, amasɔtɔbarayi gbeen namaraxi ɛ xa ariyannayi. Amasɔtɔ e nabine fan bɛsɛnxɔnyana kii nin xabu a fɔlɔni.”

Fɔxɔn nun kɛnɛnna feMaraka 9.50, 4.21, Luka 14.34-35, 8.16

13Yesu naxa, “Ɛ luxi nɛn alo fɔxɔnadunuɲa muxune birin xa. Koni xafɔxɔn mɛxɛmɛxɛnna ba ayi, a faramɛxɛmɛxɛnma nanse ra nayi? Atɔnɔ mi fa na fɔ a woli ayi, ya-maan yi a yibodon. 14 Ɛ luxi nɛnalo kɛnɛnna dunuɲa muxune birinxa. Taan naxan tixi geyaan fari, nami luxunɲɛ. 15 Muxu yo mi lɛnpunnadɛgɛ, a a raso deben bun ma. Konifɔ lɛnpun xa dɔxɔ seen nan fari. Na-nara, a kɛnɛnna fiyɛ banxi kui kaanebirin ma. 16 A na kii nin, ɛ kɛnɛnnaxa yanban yamaan yɛtagi alogo e xaɛ wali faɲine to, e yi ɛ Fafe Ala binyaariyanna yi.”

Musaa Sariyana17 Yesu naxa, “Ɛ nama ɛ miri fa

fala n bata fa Sariya Kitabun nunnabine kitabune kaladeni. N mi faxie kaladeni fɔ e rakamalideni. 18 N xaɲɔndin fala ɛ xa, fanni kore xɔnnanunbɔxɔ xɔnna daxi, sese mi bɛ SariyaKitabun na hali sɛbɛnla yiredi kedenpe han feen birin yi kamali. 19Nanara,naxan na yamarini ito nde keden kalahali a xurun ki yo ki, a bonne xarannama, na kanna yatɛmamuxudinnanna Ariyanna Mangayani. Koni naxansariyani itoe suxuma, a bonne xaranne ma, na kanna findima nɛn muxugbeen na Ariyanna Mangayani. 20 Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, xa ɛ tinxinyaanmi dangu sariya karamɔxɔne nunFarisi muxune tinxinyaan na, ɛmi soɛAriyanna Mangayani mumɛ!”

Yesu a falana xɔlɔna fe yi21 Yesu naxa, “Ɛ bata a mɛ a Ala

bata yi a fala en benbane xa, a naxa, ‘Inama faxan ti. Naxan na muxun faxa,na kitima nɛn.’* 22Koni n tan a falamaɛ xa iki, naxan na xɔlɔ a ngaxake-denna ma, na kitima nɛn. Naxan na

* 5:21: Xɔrɔyaan 20.13 e nun Sariyane 5.17

Matiyu Sora 5:23 6 Matiyu Sora 5:45a ngaxakedenna konbi, kitisa yamaanna makitima nɛn. Naxan na a falafa fala, ‘I tan xaxilitarena,’ na kannalan yahannama tɛɛn nin. 23Nanara, inɛma i ya kiseen nalima Ala ma wax-atin naxan yi saraxa ganden yɛtagi, ana rabira i ma fa fala i ngaxakedennaxɔlɔxi i ma, 24 i ya kiseen lu saraxaganden yɛtagi singen. I siga xulɛn, i saɛ nun i ngaxakedenna tagini tɔn. Naxanbi ra, i yi i ya kiseen fi Ala ma.”

25 “Xa i yɛngɛfaan sigama i ra ikitideni, ɛ nɛma kira yi, i xa kata i nafeen ɲan ɛ tagi sinma alogo a namai so kitisaan yii. Na fan yi i so domakanne yii. Ne fan yi i sa kasoon na.26N xa ɲɔndin fala i xa, nayi, i mi kelɛna mumɛ, fɔ i yanginna birin fi!”

Yesu a maxadina yalunyana fe yi27 Yesu naxa, “Ɛ bata yi a mɛ nun

a Ala bata yi a fala, a naxa, ‘I namayalunyaan liga.’† 28 Koni n tan afalama ɛ xa, naxan na ɲaxanla matohan a kunfa a ma, na kanna batayelin yalunyaan ligɛ a bɔɲɛni. 29 Xai yiifari ma yɛɛn nan i birɛ yulubini,a ba na, i yi a woli ayi. Amasɔtɔ ifatin yirena nde halagixin fisa dangui gbindin birin soon na yahannamayi. 30 Xa i yiifari ma yiin nan i birɛyulubini, a sɛgɛ a ra, i yi awoli ayi. I yiikedenna sɛgɛxin fisa dangu i gbindinbirin soon na yahannama yi.”

Futu kala feen maxadinaMatiyu 19.9, Maraka 10.11-12, Luka

16.1831 Yesu naxa, “E yi a falama nun,

e naxa, ‘Naxan yo nɛma a ɲaxanlabeɲinɲɛ, a xa futu kala kɛdin so a yii.’‡32 Koni n tan a falama iki, xa muxunaa ɲaxanla beɲin, ɲaxanla mi yalunyaligaxi, a bata a ɲaxanla ti yalunyaan

ma nayi,§ bayo xa xɛmɛ gbɛtɛ a futu,na bata yalunyaan liga a xɔn ma.”

Kɔlɔna fe maxadina33 Yesu naxa, “Ɛ mɔn bata yi a mɛ

nun, a a fala nɛn en benbane xa, a ina i kɔlɔMarigini, fɔ i xa a rakamali.*34Koni n na a falama ɛ xa iki, ɛ nama ɛkɔlɔ ariyanna yi amasɔtɔAlamangayagbɛdɛn mɛnni.† 35 Ɛ nama ɛ kɔlɔdunuɲa ra amasɔtɔ Ala san tiden naa ra. Ɛ nama ɛ kɔlɔ Yerusalɛn taaniamasɔtɔ Manga gbeena taan nan nara. 36 Ɛ nama ɛ kɔlɔ ɛ xunna raamasɔtɔ hali ɛ xun sɛxɛ kedenna, ɛminɔɛ a fɔrɛ hanma ɛ yi a fixa. 37 Konii ya falan xa findi ‘Ɔn,’ hanma ‘Ɛn-ɛn’tun! Xa i nde sa na fari, na kelixi FeƝaxin Kanna nin.”

I nama i gbeen ɲɔxɔLuka 6.29,30

38Yesu naxa, “Ɛ bata yi a mɛ nun fafala, ‘Yɛɛn ɲɔxɔn xa fi yɛɛn na, ɲinnaɲɔxɔn xa fi ɲinna ra.’‡ 39 Koni n tana falama iki, i nama i kankan muxuɲaxin yɛɛ ra. Naxan na i dɛɛn fɔxɔkedenna garin ama, bode fɔxɔ fan ti axa. 40 Xa muxuna nde waxi i kiti fenii ya doma bun birana fe ra, tin a xa iya doma gbeen fan tongo. 41Xamuxuyo i karahan i xa goronna maxali kilokedenni, i tan xa a findi kilo firinna ra.42Naxan na i xandi seni, i xa na ki. Xamuxuna ndewa i doli feni sena nde yi,i nama tondi.”

I yaxune xanuLuka 6.27-28, 32-36

43 Yesu naxa, “Ɛ bata yi a mɛ nunfa fala, ‘I adamadi boden xanu, i yii yaxune raɲaxu.’§ 44 Koni n tana falama ɛ xa iki, ɛ xa ɛ yaxunexanu. Naxanye ɛ bɛsɛnxɔnyama, ɛxa Ala maxandi ne xa. 45 Nanara,ɛ ligama nɛn alo ɛ Fafe Ala naxan

† 5:27: Xɔrɔyaan 20.14 e nun Sariyane 5.18 ‡ 5:31: Sariyane 24.1 § 5:32: A bataa ɲaxanla ti yalunyaan ma. Bayo a ɲaxanla nan mɔn a ra Ala yɛɛ ra yi bayo afutun kala xun mi yi na Ala yɛɛ ra yi. * 5:33: Saraxaraline 19.12 e nun Yatɛne 30.3 enun Sariyane 23.22-24 † 5:34: A mi kɔlɔna fe falama be lan wulen gbansannama. Koni hali ɲɔndin na a ra, Yesu naxa, i nama i kɔlɔ. Xa muxun dari feen nanɲɔndi falan na, muxune lama a falan na nɛn hali a mi a kɔlɔ. ‡ 5:38: Xɔrɔyaan21.23-25 e nun Saraxaraline 24.19-20 e nun Sariyane 19.21 § 5:43: Saraxaraline19.18

Matiyu Sora 5:46 7 Matiyu Sora 6:21ariyanna yi. Amasɔtɔ a sogen natemamuxu faɲine nun muxu ɲaxine nanxa. Amasɔtɔ tinxin muxun nun tinx-intarena, Ala tulen nafama ne birinxa. 46Muxun naxanye bata ɛ xanu, xaɛ ne nan tun xanu, ɛ barayin sɔtɔmanayi di? Hali mudu maxinle fan naligama! 47 Xa ɛ ɛ ngaxakedenne nantun xɔntɔn, ɛ nanfe ligaxi nayi naxandangu bonne gbeen na? Amasɔtɔhali dɛnkɛlɛyatarene na ɲɔxɔnna lig-ama. 48 Nanara, ɛ lu fɛtareyani alo fɛmi ɛ Fafe Ala ra kii naxan yi naxanariyanna yi.”

6Xaranna Ala kiseene fe ra

1 Yesu naxa, “Ɛ a liga ɛ yeren ma, ɛnama ɛ wali faɲine kɛ yamaan yɛtagialogo e xa ɛ to. Xa ɛ na liga, ɛ mibarayi sɔtɔma ɛ Fafe Ala ra ariyannayi. 2 Nanara, xa i yiigelitɔne kima,i nama xɔtaan fe i yɛɛ ra a ralidenialo nafigine a ligama kii naxan yisalide banxine nun taa tagine yi alogoyamaan xa e matɔxɔ. N xa ɲɔndinfala ɛ xa, e bata yelin e saranna sɔtɛyamaan yii. 3 Koni xa i yiigelitɔnekima, hali i kɔmɛnna nama a koloni yiifanna naxan ligama 4 alogo i yahinan wanla xa raba suturani. Nayi,i Fafe Ala naxan i toma suturani, na ibarayima nɛn.”

Xaranna Ala maxandin maLuka 11.2-4

5Yesu naxa, “Ɛ nɛma Ala maxandɛ,ɛ nama a liga alo nafigine. Amasɔtɔ arafan e ma, e xa ti salide banxine nuntaa tagine yi, e yi sali alogo yamaan xae to. N xa ɲɔndin fala ɛ xa, e bata yeline saranna sɔtɛ yamaan yii. 6Koni i tannɛma Ala maxandɛ, so i ya banxini, idɛɛn nagali, i yi i Fafe Ala maxandi imi naxan toma. Nayi, i Fafe Ala naxanwundo yi feene toma, na i barayimanɛn.”

7 Yesu naxa, “Ɛ nama lu xɛtɛ falafuyanne ma tun Ala maxandini alodɛnkɛlɛyatarene. Amasɔtɔ emirima a

ma fa fala e na falan nawuya ayi Alae xuiin namɛma na nin. 8 Ɛ nama ligaalo ne, bayo ɛ Fafe Ala ɛmakone kolonbenun ɛ xa a maxandi. 9 Awa, ɛ Alamaxandima ikiini, ɛ naxa,‘Nxu Fafe naxan kore xɔnna ma,i xinla xa sariɲan.10 I ya Mangayaan xa fa,i sagoon xa liga dunuɲa yialo a ligama kore xɔnna ma kii naxan

yi.11 I nxɔ to balon fi nxu ma.12 I nxu mafelu nxu yulubine ra,alo nxu fan nxu hakɛ tongone

mafeluma kii naxan yi.13 I nama tin nxu xa bira tantannifɔ i nxu rakisi fe ɲaxin ma.’ ”

14 “Amasɔtɔ xa ɛ ɛ hakɛ tongonemafelu, ɛ Fafe naxan ariyanna yi, nafan ɛ mafeluma nɛn. 15 Koni xa ɛ mine mafelu e hakɛne ra, ɛ Fafe Ala fanmi ɛmafeluyɛ ɛ yulubine ra.”

Sun suxu feen xaranna16 Yesu naxa, “Ɛ nɛma sunni, ɛ

nama ɛ yɛtagini tɔɲɔn alo nafigine eyɛtagine yixidima kii naxan yi alogoyamaan xa a kolon a e sunni. Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, ne bata yelin esaranna sɔtɛ yamaan yii. 17 I tan nɛmasunna suxuma, i yɛtagin maxa, i yii xunni tɔn 18 alogo yamaan nama akolon fa fala i sunni fɔ i Fafe Ala imi naxan toma, na a kolonma nɛn. IFafe Ala naxan wundo feene toma, nai barayima nɛn.”

Ariyanna nafunla feLuka 12.33,34

19 Yesu naxa, “Ɛ nama ɛ nafunleramara dunuɲani ito yi ɛ banxinekui, xɔrinxɔrinna nun mɛlimɛnle akalama dɛnaxan yi. Muɲadene fansoma nɛn, e yi a muɲa. 20 Koniɛ xa nafunla ramara ariyanna yi,xɔrinxɔrinnanunmɛlimɛnlemi a kalɛdɛnaxan yi, muɲadene fan mi soɛ na,e a muɲa 21bayo i ya nafunla dɛnaxanyi, i xaxinla fan mɛnna nin.”

Fati bɛndɛn gbee kɛnɛnna a feLuka 11.34-36

* 6:22: alo lɛnpuna: Sandani ito kui, i nɔɛ i yɛɛn tiyɛ nɛn se faɲin na hanma akobina. Xa i yɛɛn tixi se faɲin na, na findima nɛn kɛnɛnna ra i xa.

Matiyu Sora 6:22 8 Matiyu Sora 7:1122Yesu naxa, “Muxun yɛɛn luxi nɛn

alo lɛnpuna a fati bɛndɛn xa.* Xai yɛɛn kɛndɛ, i fatin birin luma nɛnkɛnɛnni. 23Koni xa i yɛɛn kala, i fatinbirin luma nɛn dimini. Nayi, kɛnɛnnanaxan i yi, xa na bata findi dimin na,na dimin gboma ayi nɛn.”

Ala nun nafunla feLuka 16.13, 12.22-31

24Yesu naxa, “Muxu yomi nɔɛwalɛkari firinna xa sanɲa ma kedenni.Amasɔtɔ a kedenna raɲaxuma nɛn,a kedenna xanu, hanma a kedennabinyama nɛn, a yi bonna rayelefu. Ɛmi nɔɛ wanla kɛ Ala nun nafunla xasanɲa ma kedenni.”

25 “Nanara, n na a falama ɛ xa, ɛnama kɔntɔfili ɛ dunuɲa yi gidina fera, ɛ naxan donma hanma ɛ naxanminma hanma ɛ ɛ maxidima naxanyi. Niin mi dangu donseen na ba?Fati bɛndɛn mi dangu dugin na ba?26 Ɛ xɔline mato, e mi se sima, e mise xabama, donse ramarade mi e yii,koni ɛ Fafe naxan ariyanna yi, na nane baloma. Ɛ mi fisa xɔline xa ba? 27 Ɛtan nde nɔɛ waxatidi sɛ ɛ yɛtɛ siinefari ɛ xaminna ma ba? 28 Ɛ xaminmadugina fe ra nanfera? Ɛ wudi fugefaɲine gbo kiin mato. E mi walima, emi dugi rafalama e yɛtɛ xa, 29 anu nxa a fala ɛ xa, hali Manga Sulemanie nun a nɔrɔn birin yi, a mi a yɛtɛmarabɛri ba alo e tan nde. 30 Alanan sɛxɛne marabɛri bama naxanyesolima to, tila e gan, e ɲan fefe! Ami ɛ marabɛri bɛ dangu ne ra ba? Ɛdɛnkɛlɛyaan xurun.”

31 “Nanara, ɛ nama xamin fafala, ‘En balon sɔtɔma di?’ hanma‘En na igen sɔtɔma di?’ hanma‘En dugin sɔtɔma di?’ 32 Amasɔtɔdɛnkɛlɛyatarene seni itoe birinfenma. Koni ɛ Fafe naxan ariyannayi, na ɛ makoon kolon. 33 Koni ɛAlaa Mangayaan fen singen e nun atinxinyana, na xanbi ra a seni itoe

birin soma ɛ yii nɛn. 34 Nanara, ɛnama xamin tila tɔrɔna fe ra. Tilaxaminna tila nan ma. Amasɔtɔ lɔxɔnbirin nun a tɔrɔn na a ra.”

7Ɛ nama bonne yalagiLuka 6.37-38, 41-42

1 Yesu naxa, “Ɛ nama ɛ yɛtɛ findiɛ adamadi boden kɛwanle makitimuxun na, alogo Ala nama ɛ fan mak-iti. 2 Bayo ɛ na bonne kɛwanle makitikii naxan yi, Ala ɛ fan makitima nakii nin. Ɛ ligaseen naxan yatɛmabonne xa, Ala fan na nan yatɛmaɛ xa. 3 Nanfera ɲamadin naxan iadamadi boden yɛɛn xɔn, i na toma,koni gbindonna naxan i tan yɛɛn xɔn,i mi na toma? 4 I ya a falama iadamadi boden xa nanfera fa fala,‘Tin, n xa ɲamadin ba i yɛɛn xɔn ma,’koni gbindonna i tan yɛɛn xɔn ma.5 I tan nafigina! Gbindonna ba i yɛtɛyɛɛn xɔn ma singen, na xanbi ra, inɔɛ na ɲamadin toɛ nɛn, i yi a ba iadamadi boden yɛɛn xɔn ma.”

6 “Ɛ nama se sariɲanxin sa barenebun.* Ɛ nama ɛ bɔxɔ bun nafunla wolixɔsɛne bun ma.† Xa i na liga xɔsɛne eyibodonma nɛn, barene yi xaɲɛ ɛma,e yi ɛ xin.”

Ala maxandina feLuka 11.9-13

7 “Ɛ seen maxɔdin, ɛ a sɔtɔma nɛn.Ɛ seen fen, ɛ a toma nɛn. Ɛ dɛɛnkɔnkɔn, a rabima ɛ xa nɛn. 8Amasɔtɔnaxan yo na seen maxɔdin, na asɔtɔma nɛn. Naxan na seen fen, na atoma nɛn. Naxan na dɛɛn kɔnkɔn, arabima a xa nɛn. 9 Muxuna nde ɛ yɛba, naxan ma diin burun maxɔdinmaa ra, a gɛmɛn so a yii? 10 Hanma ana yɛxɛn maxɔdin a ra, a saɲin so ayii? 11 Hali ɛ to findixi muxu ɲaxinera, ɛ a kolon fa fala a lan nɛn, ɛ xa sefaɲin so ɛ diine yii. E faxi fa, ɛ Fafenaxan ariyanna yi, na se faɲine somaa maxandi muxune yii kii naxan yi!”

* 7:6: barene: Yanyina nde, sandani ito bunna nɛɛn, fa fala i lan i xa muxune kawandinaxanye nɔɛ e tuli matiyɛ i ra. † 7:6: bɔxɔ bun nafunla: Gɛmɛn siyana ndenan ma fe falaxi be naxan toma fɔxɔ ige yi xaxunna ndee kui. Na gɛmɛn xilinɛn “pɛrili.”

Matiyu Sora 7:12 9 Matiyu Sora 8:412 “Sariya Kitabun nun nabine

kitabune birin bunna nan ito ra: Iwaxi muxune xa feen naxanye raba ixa, na ɲɔxɔnna liga bonne xa.”

Dɛ xurina feLuka 13.24

13 “Ɛ so dɛ xurin na, amasɔtɔ ki-raan naxan sigama yahannama yi, naragbo, a so dɛɛn nagbo. Muxu wuyaxisoma nɛn mɛnni. 14 Kiraan naxansigama habadan nii rakisini, na yisigaraxɔlɔ, a dɛɛnmi ragbo, muxuwuyaximi a toma.”

Wudin nun a bogina feLuka 6.43-44

15 “Ɛ a liga ɛ yeren ma wule nabinefe yi. E nɛma fama e xuruxi aloyɛxɛɛna, koni e kui feen luxi nɛn alokanko xaɲɛne. 16 Ɛ ne kolonma ekɛwanle nan xɔn. I manpa boginbolonɲɛ tansinna kɔɛ ra ba? I xɔdɛbogin bolonɲɛ wudi maɲalixin kɔɛ raba? 17 Wudi faɲin bogi faɲin nantima. Wudi ɲaxin bogi ɲaxin nantima.‡ 18 Wudi faɲin mi bogi ɲaxintima. Wudi ɲaxin mi bogi faɲin tima.19 Wudin naxan mi bogi faɲin tima,na sɛgɛma nɛn, a gan. 20 Nba, ɛ wulenabine kolonma e kɛwanle xɔn ma nakii nin.”

Ala xuiin suxutare muxune feLuka 13.25-27

21 “Muxun naxanye a falama, enaxa, ‘Marigina, Marigina!’ ne birinmi soma Ariyanna Mangayani fɔnaxanye n Fafe Ala sagoon ligama.22 Nanara, na lɔxɔn§ na a li, muxuwuyaxi a falama nɛn, e naxa,‘Marigina, Marigina! Nxu bata yinabiya falane ti i xinli nun, nxuɲinanne kedi i xinli, nxu kabanakofe wuyaxi liga i xinli!’ 23 Nba, n na a

falama e xa nɛn, n naxa, ‘N mi ɛ kolonmumɛ! Ɛ tan fe ɲaxi rabane, ɛ keli nfɛma!’ ”

Banxi ti firinne feLuka 6.47-49

24 “Awa, muxun naxan birin n mafalane ramɛma, e yi e suxu, ne luxinɛn alo xɛmɛ xaxilimaan naxan abanxin ti fanyen fari. 25 Tulen fawaxatin naxan yi, xudene yi rafe,foye gbeen yi fa. Koni na banxin mibira bayo a yi tixi fanyen nan fari.26 Muxun naxanye birin n ma falaneramɛma koni e mi e suxuma, ne luxinɛn alo xaxilitaren naxan a banxin timɛɲɛnsinna fari. 27 Tulen faxina, xu-dene yi rafe, foye gbeen yi fa, banxinyi bira kii ɲaxini!”

Yesu sɛnbɛna fe28 Yesu yelinxina falane birin tiyɛ,

yamaan yi kabɛ a xaran ti kiinma. 29Atan mi luxi alo e sariya karamɔxɔnekii naxan yi, Yesu yi xaranna tima Alasɛnbɛn nin.

8Yesu yi dogonfontɔɔn nakɛndɛyaMaraka 1.40-45, Luka 5.12-16

1Yesu yi godo keli geyaanma, yamagbeen yi biraxi a fɔxɔ ra. 2 Awa,dogonfontɔɔn yi fa a fɛma, a yi a xinbisin a bun ma, a naxa, “N kanna, xa itin, i nɔɛnnakɛndɛyɛnɛn.” 3Yesu yi ayiin sa ama, a yi a yabi, a naxa, “Nbatatin, i xa kɛndɛya.” Dogonfontɔɔn yikɛndɛya mafurɛn. 4Na xanbi ra, Yesuyi a fala a xa, a naxa, “I nama a falamuxu yo xa, koni siga saraxaraliinfɛma, a xa sa i mato. Na xanbi ra,Musaa sariyan saraxan naxan yamar-ixi, i na ba. Na findɛ nɛn sereyaan nae xa.”*

‡ 7:17: bogina: Sanda sifani ito kui, bogi faɲin findixi kɛwali faɲin nan na. § 7:22:Na lɔxɔn nɔɛ findɛ kitisa lɔxɔn nan na waxati raɲanni. * 8:4: dogonfontɔna:Alaa sariyan kui, dogonfontɔɔn mi yi daxa a xa so taani. A yi luma taan farima nɛn. Saraxaraline nan yi muxun fatin matoma a yi a fala, xa na kannasariɲan, hanma xa a mi sariɲan. Muxu gbɛtɛmi yi a yiin dinɲɛ dogonfontɔɔnna, bayo na yi na kanna sariɲanna kalama nɛn. A mato Saraxaraline 13.45-46.Xa dogonfonna na ba muxun ma, fɔ a xa saraxan ba alogo a mɔn xa sariɲan kiinaxan yi, a fa so taani, a dɔxɔ a konni. A mato Saraxaraline sora 14.

Matiyu Sora 8:5 10 Matiyu Sora 8:26Sofa kuntigina walikɛɛn nakɛndɛya

fenaLuka 7.1-10

5 Yesu so Kapɛrunan taani waxatinnaxan yi, Romi sofaan kɛmɛ kuntiginyi fa a fɛma, a yi a mafan, a naxa,6 “N fafe, n ma walikɛɛn furaxina nkonni, hali a mi nɔɛ a mamaxɛ. Atɔrɔxi kati!” 7 Yesu yi a yabi, a naxa,“N xa sa a rakɛndɛya.” 8Kuntigin yi ayabi, a naxa, “N fafe, na binyenmi lann ma, i siga n konni. Falan ti tun, nma walikɛɛn kɛndɛyama nɛn. 9 N fankuntigina nde nan ma nɔ bun, sofanen fan bun. N na a falɛ na ndee xa nɛn,n naxa, ‘Siga,’ a siga. N yi a fala ndegbɛtɛ xa, n naxa, ‘Fa,’ a fa. N yi a falan ma konyin xa, n naxa, ‘Ito liga,’ a naliga.”†

10 Yesu na mɛ waxatin naxan yi,a kabɛ. Muxun naxanye yi biraxi afɔxɔ ra, a yi a fala ne xa, a naxa,“N xa ɲɔndin fala ɛ xa, n munmadɛnkɛlɛyaan sifani ito to Isirayilamuxu yo yi. 11 N xa a fala ɛ xa,muxu wuyaxi fama nɛn sa keli so-geteden nun sogegodode binni, e yifa dɔxɔ Iburahima nun Isiyaga nunYaxuba fɛma Ariyanna Mangayani.‡12 Koni naxanye yi lan nun e xa soAriyanna Mangayani,§ ne raminimanɛn tanden ma dimini, wugan nunɲin naxinna dɛnaxan yi.” 13 Yesu yia fala kuntigin xa, a naxa, “Siga, aligama i xa nɛn alo i dɛnkɛlɛyaxi a makii naxan yi.” Kuntigina walikɛɛn yikɛndɛya na waxatin yɛtɛni.

Yesu yi muxu wuyaxi rakɛndɛyaMaraka 1.29-34, Luka 4.38-41

14 Yesu yi siga Piyɛri* konni, a yi abitan gilɛn furaxin li saxi a konni afatin wolonxi a ma. 15Yesu yi ɲaxanla

yiin suxu, fati mawolonna yi a beɲin,a keli, a ti, a wali fɔlɔ a xa.

16 Ɲinbanna soxina, yamaan yi famuxu wuyaxi ra Yesu fɛma yinnaɲaxine yi naxanye fɔxɔ ra. Yesu yiyinnane kedi a falan xɔn, a furetɔnebirin nakɛndɛya. 17 A na liga nɛn,alogo Nabi Esayi naxan fala, a na xakamali, a naxa,“A en ma tɔrɔne nan tongoxi,en ma furene nan yi a fari.”†

Birana Yesu fɔxɔ raLuka 9.57-62

18 Yesu to yama gbeen to a ra-bilinni, a yi a fala a xarandiine xa,a e xa gidi daraan bode fɔxɔn na.19Sariya karamɔxɔna nde yi fa a fɛma,a naxa, “Karamɔxɔ, i siga dɛdɛ, n sigɛ ifɔxɔ ra.” 20Yesu yi a yabi, a naxa, “Xu-lumaseene xima yinle nan na, xɔlineyi e tɛɛn sa, koni hali n na n xunnasama dɛnaxan yi, nami n tanMuxunaDii Xɛmɛn yii.” 21 A fɔxɔrabirana ndeyi a fala a xa, a naxa, “N Marigina,tin n xa sa n fafe maluxun singen.”22 Yesu yi a yabi, a naxa, “Bira n fɔxɔra, a lu faxa muxune xa faxa muxunemaluxun.”‡

Yesu yi foye gbeen natiMaraka 4.35-41, Luka 8.22-25

23 Yesu yi dɔxɔ kunkin kui, axarandiine yi siga a fɔxɔ ra. 24 Edaraan xun ma, foye gbeen yi keli,a igeni maxa. Igen mɔrɔnne§ yi sakunkin xun ma. Koni Yesu yi xima.25 Xarandiine yi siga a fɛma, e yi araxulun. E yi a fala, e naxa, “Ma-rigina, nxu rakisi, nxu faxamaan nii ra.” 26 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛgaxuma nanfera? Ɛ dɛnkɛlɛyaan migbo mumɛ!” Na xanbi ra, a keli, a

† 8:9: Xɛmɛni ito yi laxi a ra fa fala sɛnbɛn Yesu yii daala xun na alo sɛnbɛna atan sofa kuntigin yii a sofane xun na kii naxan yi. Xɛmɛn misaala nan tongoxia yɛtɛ dunuɲa yi gidin kiin ma alogo a xa a yita fa fala Yesu yi nɔɛ a walikɛɛnnakɛndɛyɛ nɛn a sɛnbɛn na hali a gbindin mi siga. ‡ 8:11: A bunna nɛɛn fa falasiya gbɛtɛne fan kisin sɔtɔma nɛn hali ba Yahudiyane ra. § 8:12: Yanyina nde, nalanxi Isirayila kaane nan ma. * 8:14: Muxune mɔn Piyɛri ma a Pita. † 8:17: Esayi 53.4‡ 8:22: A muxune nan ma naxanye mi biraxi a fɔxɔ ra naxanye mi nii rakisin sɔtɔxi. Neluxi alo faxamuxune niinmabinni. § 8:24: Igenmɔrɔnne: alo foyen na so igeni.

Matiyu Sora 8:27 11 Matiyu Sora 9:15foyen nun ige mɔrɔnne yamari, e yie raxara. 27 Muxune birin yi kabɛ,e naxa, “Muxu sifan mundun ito ra?Hali foyen nun igen mɔrɔnne a falansuxuma!”

Yesu yi muxu firin nakɛndɛya yin-nane naxan fɔxɔ ra

Maraka 5.1-20, Luka 8.26-3928 Yesu yi siga Gadara yamanani

daraan bode fɔxɔn na. Muxu firin yia li na yi naxanye yi kelixi bilinganyireni, yinna ɲaxine yi e fɔxɔ ra. Eyi xaɲɛ kati! Muxu yo mi yi susɛsigan tiyɛ na kiraan xɔn. 29 Yinnaneyi e rasɔnxɔ e falan ti e xɔn, e naxa,“Alaa Dii Xɛmɛna, i nanse fenma nxufɛma? I faxi nxu ɲaxankataden nin babenun waxatin xa a li?” 30 Xɔsɛ kurugbeen yi e dɛgema na dɛxɔn ma nun.31Yinnane yi Yesu mafan, e naxa, “Xai nxu kedima, nxu rasiga xɔsɛ kuruniito yi.” 32 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ siga.” Nayi, e sa so na xɔsɛ kuruni.Xɔsɛ kurun yi godo e giyɛ geyaan ma,e sa faxa darani. 33 Muxun naxanyeyi xɔsɛne kantanma, ne yi e gi, e sigataani. E sa na feene birin fala e nunfeennaxan ligaxi namuxune xa yinnaɲaxine yi naxanye fɔxɔ ra. 34 Na ma,taa yi kaane birin yi sa Yesu ralan. Ea to waxatin naxan yi, e yi a mafan, axa keli e yamanani.

9Yesu yi lɛbutɛnna rakɛndɛyaMaraka 2.1-12, Luka 5.17-26

1 Yesu yi dɔxɔ kunkin kui, a daranigidi, a siga a kon taani. 2 Muxunandee yi fa xɛmɛ lɛbutɛnna nde ra afɛma, a saxi a sa seni e yii. Yesu yi edɛnkɛlɛyaan to, a yi a fala lɛbutɛnnaxa, a naxa, “N ma diina, i bɔɲɛn xasa, i yulubine bata xafari.” 3 Sariyakaramɔxɔna ndee yi e miri, e naxa,“Xɛmɛni ito Ala rayelefuma!”* 4Yesuyi e miriyaan kolon. A yi a fala, a

naxa, “Ɛ mirima fe ɲaxi sifani itoema nanfera? 5 Mundun fala raxɔlɔ,‘I yulubine bata xafari’ hanma, ‘Keli,i sigan ti?’ 6 N na a yitama ɛ ra nɛnnayi fa fala sɛnbɛna n tan MuxunaDii Xɛmɛn yii dunuɲa yi, n muxunemafelu e yulubine ra.” A yi a falalɛbutɛnna xa, a naxa, “Keli, i ya saseen tongo, i siga i konni!” 7 Xɛmɛnyi keli, a siga a konni. 8Yamaan to nato, e gaxu, e yi Ala tantun amasɔtɔ abata na sɛnbɛ sifan fi muxune ma.

Yesu yi Matiyu xiliMaraka 2.13-17, Luka 5.27-32

9 Yesu yi keli, a siga. A yi mudumaxinla nde to, a yi xili Matiyu, a yidɔxi mudu maxilideni. Yesu yi a falaa xa, a naxa, “Bira n fɔxɔ ra.” Matiyuyi keli, a bira a fɔxɔ ra.

10Yesu yi a dɛgema Matiyu a banx-ini waxatin naxan yi, mudu maxiliwuyaxi nun hakɛ kan wuyaxi yi fa,e dɔxɔ Yesu nun a xarandiine fɛmae dɛgedeni. 11 Farisi muxuna ndeena to waxatin naxan yi, e yi a fala axarandiine xa, e naxa, “Ɛ karamɔxɔnnun mudu maxinle nun hakɛ kannee dɛgema e bode xɔn ma nanfera?”12 Yesu yi e xuiin mɛ, a yi e yabi, anaxa, “Muxun naxan kɛndɛ, na makomi seribaanma fɔ furetɔne. 13Ɛ siga, ɛsa Kitabuna falani ito bunna fɛsɛfɛsɛ,a naxa, ‘Hinanna rafan n ma dangusaraxan na.’† Amasɔtɔ n mi faxitinxin muxune xan xilideyi fɔ hakɛkanne.”

Maxɔdinna sun suxu feen maMaraka 2.18-22, Luka 5.33-39

14Yoni a xarandiine yi fa Yesu fɛma,e yi a maxɔdin, e naxa, “Nxu tannun Farisi muxune sunna suxuma,koni nanfera i ya xarandiinemi sunnasuxuma?” 15 Yesu yi e yabi, a naxa,“Ɲaxalandi kanna nɛma ɲaxalandi ti-ine fɛma waxatin naxan yi, e lan e xasunu ba?‡ Koni waxatina nde fama

* 9:3: Ala rayelefuna: Karamɔxɔne na falaxi nɛn bayo Yesu bata falan ti alo Ala nanyi a tan na, a naxa, “i yulubine bata xafari” anu, Ala nan yulubine xafarima.† 9:13: Hose 6.6 ‡ 9:15: Ɲaxalandi kanna: Yesu nan luxi alo ɲaxalandi kanna sandani itokui. A bunna nɛɛn, fa fala muxune mi sunna suxuma sɛwa waxatine yi.

Matiyu Sora 9:16 12 Matiyu Sora 9:38ɲaxalandi kanna bama nɛn e yɛ, esunna suxuma nɛn na yi. 16 Muxuyo mi nɔɛ dugi nɛnɛn tongɛ a yi dugifonna bɛtɛrɛn a ra§ amasɔtɔ a duginɛnɛn bɔma nɛn a fonna ra, a yinla yiragbo ayi. 17Muxun mi manpa nɛnɛnsɛ se sase fonna kui. Xa a na liga,manpa nɛnɛn se sase fonna kalamanɛn, manpaan yi bɔxɔn, se sase fonnayi kala. Koni manpa nɛnɛn sama sesase nɛnɛn nan kui, e firinna birinnamarama nɛn nayi ki faɲi.”

Yesu yi muxu firin nakɛndɛyaMaraka 5.21-43, Luka 8.40-56

18 Yesu yi na falama e xa waxatinnaxan yi, Yahudiya kuntigina nde yifa a xinbi sin Yesu bun, a naxa, “N madii tɛmɛn bata faxa iki sa! Koni fa iyiin sa a ma, a niin birama a yi nɛn nayi.” 19Nama, Yesu yi keli, a bira a fɔxɔra, e nun a xarandiine.

20 Ɲaxanla nde yi na yi, ɲaxalanfuren yi a ma xabu ɲɛɛ fu nun firin.Na yi fa Yesu xanbi ra, a yi a yiin dina domaan lenben na. 21 Bayo a yi amirixi ama, a naxa, “Xannanyiin dina domaanna tun, n kɛndɛyamanɛnnayi.” 22 Yesu yi a firifiri, a yi a to, a yia fala a xa, a naxa, “N ma dii tɛmɛna,i bɔɲɛn xa sa, i ya dɛnkɛlɛyaan batai rakɛndɛya.” Ɲaxanla yi kɛndɛya nawaxatin yɛtɛni!

23 Awa, Yesu yi so kuntigina banx-ini, a xulen fene to e nun yamaannaxan yi wugama, 24 a naxa, “Ɛ mini!Dii tɛmɛni ito mi faxaxi, a xiin nɛntun!” E birin yi gele a ma. 25 Eto yamaan namini, Yesu yi so, a diitɛmɛn suxu a yiin ma, dii tɛmɛn yikeli. 26Muxune yi na feen xibarunmɛna yamanan yiren birin yi.

Yesu yi danxutɔ firin nakɛndɛya27 Yesu keli mɛnni waxatin naxan

yi, danxutɔ firin yi bira a fɔxɔ ra. E

gbelegbele a fɔxɔ ra, e naxa, “Dawu-daa Dii Xɛmɛna,* kininkinin nxuma!”28 Yesu so banxini waxatin naxan yi,danxutɔ firin yi so a fɛma banxin kui.A yi emaxɔdin, a naxa, “Ɛ laxi a ra yatifa fala a n nɔɛ ito ligɛ nɛn ba?” E yi ayabi, e naxa, “Ɔn, nxu fafe.” 29 Yesuyi a yiin din e yɛɛne ra. A yi a fala, anaxa, “A xa liga ɛ xa alo ɛ dɛnkɛlɛyaxia ma kii naxan yi.” 30 E yɛɛne yi rabaayi. Yesu yi falan ti e xa a sɔbɛɛn na, anaxa, “Muxu yo nama feni ito kolon!”31Koni e yi siga, e sa Yesu a fe xibarunnali na yamanan yiren birin yi.

Yesu yi bobon nakɛndɛya32 Awa, na xɛmɛne yi sigama wax-

atin naxan yi, muxuna ndee yi faxɛmɛna nde ra Yesu fɛma naxan miyi nɔɛ falan tiyɛ amasɔtɔ yinna ɲaxinnan yi a fɔxɔ ra. 33 Yesu yinnan kediwaxatin naxan yi, bobon yi falan tifɔlɔ! Yamaan yi kabɛ, e naxa, “Itoɲɔxɔnna munma to Isirayila muxuneyɛ singen!” 34 Koni Farisi muxune yia fala, e naxa, “Yinna mangan nansɛnbɛn fixi a ma a yinnane kedi.”

Yesu yi kininkinin yamaan ma35 Awa, Yesu yi siga taane nun

banxidɛne yi, a sa yamaan xaran esalide banxine yi. A yi AriyannaMan-gayana fe Xibaru Faɲin kawandin bae xa, a yi muxune rakɛndɛya furensifan birin ma. 36 A yamaan toxiwaxatin naxan yi, a yi kininkinin ema, amasɔtɔ e xaminxi, e mali muxumi yi na yi alo yɛxɛɛn naxanye kan-tan muxu mi na. 37 Nanara, Yesu yisandan sa a xarandiine xa, a naxa,“Malo xaba daxin gbo koni a xabamuxune mi wuya. 38 Ɛ xɛɛ kannamafan, a xa walikɛna ndee rasigamalo xabadeni.”†

§ 9:16: dugi nɛnɛna: Yesu a sariya nɛnɛn mi sɛ Musaa sariya fonna ma. Sariyafonna mɔn mi sɛ sariya nɛnɛn ma. * 9:27: Dawudaa Dii Xɛmɛna: E na falaxinɛn bayo Yesu findixi Dawuda bɔnsɔnna muxuna nde nan na. † 9:38: xɛɛkanna: Sandani ito kui, xɛɛ kanna findixi Ala nan na. Dɛnkɛlɛya muxune lan exa muxune sɔtɔ Ala xa alo malo xabane maala malanma kii naxan yi.


10Xɛra fu nun firinne feMaraka 3.13-19, Luka 6.12-16

1 Yesu yi a xarandii fu nun firinnexili. A sɛnbɛn fi e ma a e xa yinnaɲaxine kedi, e mɔn yi furetɔɔn sifanbirin nakɛndɛya. 2 Na xɛra fu nunfirinne xinle nan itoe ra.

A fɔlɔna, Simɔn, naxan mɔn yixili “Piyɛri,” e nun a ngaxakedennaAndire nun Sebede a dii xɛmɛn Yakinun a xunyɛn Yoni 3 nun Filipi nunBarotolome nun Tomasi nun mudumaxinla Matiyu, e nun Alifaa diixɛmɛn Yaki nun Tade 4 nun Simɔn, enaxanma a “Yahudiya siya xanuna,”*e nun Yudasi Isakariyoti naxan Yesuyanfa, a a so yiini.

Xɛra fu nun firinne xɛ fenaMaraka 6.7-13, Luka 9.1-6

5 Yesu yi yamarine fi muxu fu nunfirinni itoe ma, a naxa, “Ɛ namasiga siya gbɛtɛne yamanani hanmaSamariya taane yi. 6 Koni ɛ siga Isir-ayila muxune fɛma naxanye lɔxi ayialo yɛxɛɛne. 7 Ɛ siga, ɛ sa e kawandi,ɛ naxa, ‘Ariyanna Mangayaan batamaso.’ 8 Ɛ yi furetɔne rakɛndɛya, ɛfaxa muxune rakeli sayani, ɛ dogon-fontɔne rakɛndɛya, ɛ ɲinanne kedi. Ɛseen naxanye sɔtɔxi ɛ mi ne saraxi,nayi ɛ bonne ki hali ɛ mi se rasuxu.9 Ɛ nama xɛma xali, hanma gbetifixɛna hanma wure gbeeli gbananne,ɛ naxanye singanma ɛ tagixidin na,10 hanma bɔndunla ɛ sigatini, hanmadoma firin, hanma sankidina, hanmadunganna. Amasɔtɔ walikɛɛn lan a yia balon sɔtɔ.”

11 “Awa, ɛ na taan li hanmabanxidɛna, ɛ muxu kɛndɛna nde fen,ɛ yi yigiya a konni han ɛ kelin waxatinnaxan yi. 12 Ɛ na so banxini, ɛ naxa,‘Ala xa bɔɲɛ xunbenla lu banxini itokui.’ 13 Xa na falan lanxi na banxikui kaane ma, na duban xa lu e xɔn.

Koni xa na mi a ra, na duban mɔnxa xɛtɛ ɛ ma. 14 Xa muxune mi ɛyisuxu, e mi e tuli mati ɛ falane rabanxina nde yi hanma taana nde yi,ɛ sanne rakunkun, ɛ kenla.† 15 N xaɲɔndin fala ɛ xa, kiti sa lɔxɔni, Alakininkininma nɛn Sodoma taan nunGomora taan‡ ma dangu na taan na!”

Bɛsɛnxɔnyaan naxan famaMaraka 13.9-13, Luka 21.12-17

16 Yesu naxa, “Ɛ tuli mati, n bata ɛxɛ alo yɛxɛɛne kankone tagi. Nayi, ɛkɔta ayi alo saɲine, ɛ findi sɔntarenera alo ganbane. 17 Ɛ a liga ɛ yeren maamasɔtɔmuxune ɛ suxumanɛn, e sigaɛ ra e taan fonne fɛma ɛ makitideni,e yi ɛ bɔnbɔ e salide banxine yi. 18 Esigama ɛ ra nɛnmangane nun kuntig-ine fɛma n tan ma fe ra, ɛ yi findin serene ra e xa e nun siya gbɛtɛnexa. 19 E na ɛ suxu waxatin naxan yi,ɛ naxan falama ɛ nama xamin na fera. A waxatin na a li, ɛ naxan falamaAla na fima ɛma nɛn. 20Amasɔtɔ a mifindima ɛ tan ma fala ra. Ɛ falan timaɛ Fafe Alaa Nii Sariɲanxin nan xɔn.”

21 “Muxune e ngaxakedenneyanfama nɛn, e yi faxa, fafane fanna ligama nɛn e diine ra. Diine fanmurutɛma nɛn e sɔtɔmuxune xili ma,e yi findi e faxa sabun na. 22Muxunebirin ɛ raɲaxuma nɛn n tan ma fera. Koni naxan na a yixɔdɔxɔ hana raɲanna, na kisima nɛn. 23 E na ɛbɛsɛnxɔnya taana nde yi, ɛ ɛ gimɛnni,ɛ siga yire gbɛtɛ yi. N xa ɲɔndin falaɛ xa, ɛ mi ɛ wanla raɲanɲɛ Isirayilataane birin yi benun n tan MuxunaDii Xɛmɛn xa fa.”

24 “Xarandiin mi dangu akaramɔxɔn na, konyin mi dangu akanna ra. 25 Xarandiin na liga alo akaramɔxɔna, na bata lan. Konyin fanxa liga alo a kanna. Xa e bata denbayakanna xili ba yinna mangan Bɛlɛsɛbu,

* 10:4: Yahudiya siya xanuna: Muxun nan yi ne ra naxanye yi Romi kaane yɛngɛma alogoIsirayila kaane xa mini e sɛnbɛn bun ma. † 10:14: E sanne rakunkun feen findixitaxamasenna nan na naxan a yitama fa fala na taan goron yo mi luxi e xunma hali e gbangbanna mi luxie sanna ra. ‡ 10:15: Sodoma nun Gomora findi taa ɲaxine nan na Ala naxanye halagiIburahima waxatini. A mato Dunuɲa Fɔlɔn sora 19 kui.

Matiyu Sora 10:26 14 Matiyu Sora 11:7e nde falama nɛn denbayaan fan madangu na ra!”

Ala yɛɛragaxuna feLuka 12.2-7

26 Yesu naxa, “Na ma, ɛ nama gaxuyamaan yɛɛ ra. Fe luxunxine min-ima nɛn kɛnɛnni, wundo feen birinkolonma nɛn. 27N naxan falama ɛ xadimini, ɛ na fala kɛnɛnna ma. N nanaxan kɔyɛkɔyɛn ɛ xa, ɛ na rawangabanxine xuntagi. 28 Muxun naxanyefati bɛndɛn faxama, koni e mi nɔɛɛ niin halagɛ, ɛ nama gaxu ne yɛɛra. Koni ɛ gaxu Ala yɛɛ ra naxanfati bɛndɛn nun niin halagima ya-hannama yi. 29 Xɔlidi firin mi sarɛgbanan firinna ra ba? Koni hali naxɔlidi keden pe mi birɛ bɔxɔni xa iFafe Ala mi tin. 30 Hali ɛ xun sɛxɛkeden kedenne, Ala e birin xasabinkolon. 31 Nanara, ɛ nama gaxu, ɛ tanfisa xɔlidi wuyaxi xa!”

I ti Yesu a fe ra yamaan yɛtagiLuka 12.8-9

32 Yesu naxa, “Naxan yo na a tin ma fe ra yamaan yɛtagi, n fan naɲɔxɔnna ligama a xa nɛn n Fafe Alayɛtagi ariyanna yi. 33 Koni naxan yona a mɛ n na yamaan yɛtagi, n tanfan n mɛma a ra nɛn n Fafe Ala yɛtagiariyanna yi.”

Bɔɲɛ xunbenla mi a ra dunuɲa yiLuka 12.51-53, 14.26-27

34Yesu naxa, “Ɛ nama ɛmiri fa falan faxi bɔɲɛ xunbenla nan na dunuɲayi. N mi faxi bɔɲɛ xunbenla xanna koni fɔ silanfanna.§ 35 N bata faalogo dii xɛmɛne xa keli e fafane xilima, dii tɛmɛne yi keli e ngane xilima, ɲaxanle fan yi keli e mamenexili ma. 36 Muxune yaxune kelima edenbayane yɛtɛɛn nin. 37 Naxan yoa nga hanma a fafe xanu dangu ntan na, na kanna mi findɛ n gbeenna. Naxan yo a dii xɛmɛna hanma adii tɛmɛn xanu dangu n tan na, nakanna mi findɛ n gbeen na. 38 Naxanmi a faxa wudin* tongoma, a bira n

fɔxɔ ra, na kanna mi findɛ n gbeenna. 39 Naxan na a niin makantan, nabɔnɔma ayi nɛn. Koni naxan na bɔnɔa niini n ma fe ra, na kisima nɛn.”

Barayina feMaraka 9.41

40 Yesu naxa, “Naxan na ɛ tanyisuxu, na bata n fan yisuxu. Naxanna n tan yisuxu, na bata na kanni suxunaxan n xɛxi. 41Naxan na Alaa xɛranande yisuxu bayo Alaa xɛraan to a ra,na kanna barayin sɔtɔma nɛn naxannagidixi Alaa xɛrane ma. Naxan natinxin muxuni suxu bayo a tinxin,na kanna barayin sɔtɔma nɛn naxannagidixi tinxin muxune ma. 42 N xaɲɔndin fala ɛ xa, naxan na ige xun-benla gbansanna fimuxudina nde mabayo n fɔxɔrabirana nde to a ra, namifulama a barayin na.”

11Yoni Marafu Tiina xɛraneLuka 7.18-35

1 Yesu yelin yamarine fiyɛ axarandii fu nun firinne ma waxatinnaxan yi, a yi siga xaran tideni e nunkawandi badeni Galile yamanan taaneyi.

2 Yoni yi Alaa Muxu Sugandixinawanle femɛ kasoon na, a yi a xarandi-ina ndee rasiga a fɛma. 3 E xa sa Yesumaxɔdin, e naxa, “Yoni yi naxanma fafe falama, na nan i tan na ba, hanmanxu lan nxu xa muxu gbɛtɛ nan leg-eden?” 4 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛnaxanmɛma, ɛ yi a to, ɛ sa na fala Yonixa. 5Danxutɔne seen toma, lɛbutɛnnesigan tima, dogonfontɔne kɛndɛyaansɔtɔma, tuli xɔrine falan mɛma, faxamuxune kelima sayani, n ma falanXibaru Faɲin nalima yiigelitɔne ma.6Sɛwan na kanna xa naxanmi biramatantanni n ma fe yi!”

7 Yoni a xarandiine yi sigama wax-atin naxan yi, Yesu yi Yoni a fe falafɔlɔ yamaan xa, a naxa, “Ɛ siga nanse

§ 10:34: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana. * 10:38: Romi kaane yi muxune gbangbanmawudin nanma, e yi e faxa. Ito bunna nɛɛn, fa fala fɔ Yesu a xarandiine xa e wɛkilɛ sayaanna Yesu fɔxɔ ra.

Matiyu Sora 11:8 15 Matiyu Sora 11:29matodeyi tonbonni? Foyen sɛxɛ ra-maxan ba? 8 Xa na mi yi a ra, ɛsiga nanse matodeyi? Xɛmɛn naxanmarabɛri baxi dugi faɲin na ba? Konimuxun naxanye marabɛri baxi na ki-ini, ne manga banxine nin! 9 Nayi,ɛ siga nanse matodeyi, nabiin ba? Nxa a fala ɛ xa, ɛ bata nde to naxangbo nabiin xa. 10 Amasɔtɔ Kitabunbata Yoni a fe fala, a naxa, ‘N nan nma xɛraan nasigama i yɛɛ ra, naxankirani tɔnma i xa.’* 11 N xa ɲɔndinfala ɛ xa, muxun naxanye birin fɔlɔbari, Yoni gbo ne birin xa. Koni naxanxurun ebirin xaAriyannaMangayani,na gbo Yoni xa. 12 Fɔlɔ Yoni a waxatinma han iki, e bata Ariyanna Man-gayaan ɲaxankata. Gbalotɔne kataxie xa a suxu. 13 Nabine kitabune nunSariya Kitabun bata nabiya falane ti fahan fa dɔxɔ Yoni a waxatin na. 14Xa ɛtinɲɛ a feenmɛ, ɛ a kolonmanɛn, Yoninan Nabi Eli ra naxan yi daxa a xa fa.†15Awa, xa tunla naxanxɔn, na xa a tulimati!”

16 “Awa, n to muxune misalɛ nansera iki? E luxi nɛn alo diidin naxanyesabaan soma lɔxɔ tideni e yi e xuiramini bonne ma, 17 e naxa, ‘Nxu bataxulenna fe ɛ xa koni ɛ mi ɛ bodon.Nxu bata binbi wuga sigin sa koni ɛmi wuga!’ 18 Yoni fa nɛn a mi donsedon, a mi a min, bayo a yi sunniwaxatin birin, e birin yi a fala, e naxa,‘Ɲinanna nan a fɔxɔ ra!’ 19 N tanMuxuna Dii Xɛmɛn yi fa, n donseendon, n yi n min, e birin yi a fala, enaxa, ‘Xɛmɛni ito mato! Fudimaannun dɔlɔ minna nan a ra. Mudumaxinle nun hakɛ kanne xɔyin nana ra!’ Koni naxanye Alaa fe kolonnasuxi, ne ɲɔndin yitama e kɛwanle xɔnma nɛn.”

Taa dɛnkɛlɛyatarene feLuka 10.13-15

20 Na xanbi ra, Yesu yi na taaneyalagi fɔlɔ, a bata yi kabanako fewuyaxi liga dɛnaxanye yi, bayo emuxune mi yi tinma e kɛwanlemasarɛ. 21 A yi a fala, a naxa,“Gbalon Korasin kaane yɛɛ ra! GbalonBetasada kaane yɛɛ ra, bayo kabanakofeen naxanye liga ɛ tagi, xa ne yi ligaTire taan nun Sidɔn taani nun, nakaane yi e xun xanbi soma e hakɛneyi nɛn, e kasa bɛnbɛnle ragodo e manimisani, e dɔxɔ xubeni.‡ 22Nba, n xaa fala ɛ xa, fa fala Ala kininkininmanɛn Tire taan nun Sidɔn taan ma KitiSa Lɔxɔni dangu ɛ tan na. 23 Ɛ tanKapɛrunan kaane, ɛ tema nɛn korexɔnna ma ba? Ɛn-ɛn, ɛ godoma laxiranin! Bayo kabanako feen naxanyebata liga ɛ tagi, xa na yi liga Sodomataani nun, sa a mɔn yi na nun han to!24 N xa a fala ɛ xa, Ala kininkininmaSodoma kaane ma nɛn Kiti Sa Lɔxɔnidangu ɛ tan na!”

Fa Yesu maLuka 10.21-22

25Yesu yi a fala na waxatini, a naxa,“N Fafe Ala, kore xɔnna nun dunuɲaMarigina, n barikan birama i xa bayo ifeennaxanye luxunxi xaxilimanenunfekolonnema, i bata ne yita diidine ra.26 N Fafe, a i kɛnɛnxi na kii nin. 27 NFafe bata feen birin taxu n na. Muxuyo mi Alaa Dii Xɛmɛn kolon fɔ a FafeAla. Muxu yo mi Fafe Ala kolon fɔ aDii Xɛmɛna e nun a Dii Xɛmɛn waxi ayita feni naxanye ra.”

28 “Ɛ tan naxanye birin xadanxi,goron binyene ɛ tan naxanye xunma,§ ɛ fa n ma, n xa matabunfi ɛ ma. 29 Ɛ n ma goron tongogbelemɛn* tongo, ɛ yi n ma xaranna

* 11:10: Malaki 3.1. † 11:14: Nabi Eli a fe sɛbɛxi Malaki 3.23 kui. Sariya karamɔxɔneyi laxi a ra a Nabi Malaki bata a fala a Nabi Eli mɔn fama nɛn benun Alaa MuxuSugandixin xa fa. Yoni Marafu Tiin nan na nabiya falan nakamali. ‡ 11:21: Edɔxɔ fena xubeni, e namunna nan yi na ra naxan yi a yitama fa fala e bata exun xanbi so e hakɛne yi. § 11:28: Goronna mi a ra muxun xun ma fɔ naxan a niintɔrɔma. * 11:29: Goron tongo gbelemɛni ito bunna nɛɛn fa fala muxune lan e xaYesu a dunuɲa yi gidi kiin tongo. Na mi muxune findima konyine ra, koni a eraxɔrɔyama e yulubina konyiyaan nan ma.

Matiyu Sora 11:30 16 Matiyu Sora 12:21suxu bayo n limaniyaxi, n nan n yɛtɛmagodoxi, ɛ niine matabun sɔtɔmanɛn. 30 Amasɔtɔ, n ma goron tongogbelemɛn mi binya, n ma goronnayelefu.”

12Matabu Lɔxɔna feMaraka 2.23-28, Luka 6.1-5

1 Na waxatini, Yesu yi dangumaxɛɛna nde ma Matabu Lɔxɔni, kamɛnyi a xarandiine suxu e sansi tɔnsɔnneratorondon fɔlɔ, e yi e don. 2 Farisimuxune to na to, e yi a fala Yesuxa, e naxa, “A mato, i ya xarandiinefeen naxan ligama nami daxaMatabuLɔxɔni.”*

3 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ mina xaranxi ba, kamɛn Dawuda nuna fɔxɔrabirane suxu waxatin naxanyi?† 4 Na waxatini, a so nɛn Alaabanxini. A tan nun a fɔxɔrabirane yiburu ralixin don, muxun mi yi daxaa xa naxan don fɔ saraxaraline. 5 Ɛmunma Sariya Kitabun xaran ba? Asɛbɛxi naxan kui fa fala a saraxaralinewalima saraxa badeni Ala Batu Banx-ini Matabu Lɔxɔn birin yi koni e miyalagixi. 6 N xa a fala ɛ xa, fena ndebe naxan gbo Ala Batu Banxin xa.‡7 Kitabun naxa, ‘Hinanna rafan n madangu saraxan na.’§ Xa ɛ yi na bunnakolon nun, ɛmi yi yo kanna yalagimanun. 8 Bayo n tan Muxuna Dii Xɛmɛnnan Matabu Lɔxɔn kanna ra.”

Xɛmɛ yii madɔnxina feMaraka 3.1-6, Luka 6.6-11

9 Yesu yi keli na, a siga e salidebanxini. 10Xɛmɛna nde yi na yi naxan

yiin yi madɔnxi. E yi Yesu maxɔdin, enaxa, “A daxa dandanna yi ti MatabuLɔxɔni ba?”* Amasɔtɔ e yi wama atɔɲɛgɛ feni fena nde ma. 11 Yesu yi eyabi, a naxa, “Xa yɛxɛɛna ɛ tan ndekeden yii, xa a sin yinla ra MatabuLɔxɔni, ɛ mi a ratɛ ba? 12Muxun fisayɛxɛɛnxapon! Nanara, a daxamuxunxa fe faɲin liga Matabu Lɔxɔni.” 13Naxanbi ra, a yi a fala xɛmɛn xa, a naxa,“I yiini bandun.” Xɛmɛn yi a yiinibandun. A yiin yi kɛndɛya alo a yiinbonna kii naxan yi.

14 Farisi muxune yi siga, e sa e bodeto Yesu xili ma a faxa feen ma.

Ala walikɛɛn naxan sugandixi15 Yesu yi na kolon, a keli, a siga.

Muxu wuyaxi yi biraxi a fɔxɔ ra. A yie furetɔne birin nakɛndɛya, 16 a yi eyamari, a e nama a fe fala bonne xa.17 A na ligaxi nɛn, alogo Nabi Esayinaxan falaxi, na xa kamali, a naxa,18 “Ala naxa, ‘N ma walikɛɛn ni i ra,n naxan sugandixi,n xanuntenna naxan n kɛnɛnxi han!N nan nma Nii Sariɲanxin nagodoma

a ma nɛn.A yi n ma kiti kɛndɛn nali siyane ma.19A mi fe matandin tiyɛ,a mi sɔnxɔ sɔnxɔɛ.A mi falan tiyɛ taan xun xɔn.20A mi xaye yidɔxini girɛ,a mi lɛnpun tumatɔɔn natuyɛ.†Han a yi nɔɔn sɔtɔ kiti kɛndɛn xa.21 Siyane e yigi sama nɛn a yi.’ ”‡

Yesu nun Yinna Mangana feMaraka 3.20-30, Luka 11.14-23

* 12:2: Farisi muxune namunnemi yi tinɲɛwali yo xa kɛMatabu Lɔxɔni. Na feen sɛbɛxiXɔrɔyaan 20.8-10 kui. Farisi muxune fena ndee saxi sariyan fari, e naxa, a halimuxu sɔxɔlɛxine mi yi maliyɛ na lɔxɔni. † 12:3: A mato Samuyɛli Singen 21.2-7kui. ‡ 12:6: Yesu faxi kisi kiraan naxan na, na tɔnɔn gbo dangu Ala Batu Banxin na.§ 12:7: Hose 6.6 Na waxatini, saraxane yi ralima Ala ma, nde yɛtɛɛn yi sa tɛɛni muxu yo mi edon. Ala naxa, a rafanɲɛ ama, i hinan i adamadi bodenna benun i xa saraxan baAla xa. * 12:10: Musaa sariyan mi tinɲɛmuxun xa wali Matabu Lɔxɔni. (Xɔrɔyaan20.8-10) Muxuni itoe yi laxi a ra fa fala dandan tiin findixi wanla nan na. Yesuyi muxune rakɛndɛyama Matabu Lɔxɔni. Na yi findi yɛngɛn na Yesu nun dinamuxune tagi naxanye yi sariyan suxi kii xɔdɛxɛni. † 12:20: ami lɛnpu tumatɔɔnnatuyɛ: Na findixi a limaniyaanmisaala nan na fa fala amaliin nan tima benuna xa kalan ti. ‡ 12:21: Esayi 42.1-4

Matiyu Sora 12:22 17 Matiyu Sora 12:4122 Muxuna nde yi fa xɛmɛ

danxutɔna nde ra Yesu fɛma, a miyi nɔɛ falan fan tiyɛ bayo ɲinan ɲaxinnan yi a fɔxɔ ra. Yesu yi a rakɛndɛya,a nɔ falan tiyɛ, a yi seen to. 23Yamaanbirin yi kabɛ e maxɔdinna ti, e naxa,“Dawudaa Dii Xɛmɛn nan ito ra ba?”§24 Farisi muxune to na mɛ, e yi afala, e naxa, “A ɲinanne kedimayinnamangan Bɛlɛsɛbu barakan nin.”25Yesu yi e miriyaan kolon. A yi a falae xa, a naxa, “Yɛngɛn yamanan naxanyitaxunxi,* na yamanan kalama nɛnmafurɛn! Yɛngɛn tanden naxan kuihanma taana, na fan kalama nɛn.26 Xa Setana nan Setana kedima, amangayaan bata yitaxun yɛngɛni. Asabatima nayi di? 27 Xa n ɲinannekedima Bɛlɛsɛbu barakan nin, ɛfɔxɔrabirane e kedima nanse xɔnnayi? Na ma, ɛ fɔxɔrabirane a yitamanɛn nayi fa fala yo mi ɛ xa! 28Koni xanɲinanne kedimaAlaaNii Sariɲanxinbarakan nin, na a yitama nɛn nayi fafala Alaa Mangayaan bata ɛ li.”

29 “Muxu yo mi nɔɛ soɛ sɛnbɛmanabanxini,† a yi a yii seene tongo, fɔ asɛnbɛmaan xidi singen. Na xanbi ra, anɔɛ banxin kui seene tongɛ nɛn. 30Xamuxunmi luxi n xa, na bata keli n xilima. Xa nxu nun muxu yo mi malan,ne sigama ayi nɛn.”

31 “Nanara, n na a falama ɛ xafa fala muxun yulubin naxan birinligama e nun a fala ɲaxin naxanbirin tima Ala ma, Ala e mafeluyɛnɛn ne birin na. Koni muxu yona Alaa Nii Sariɲanxin nayelefu, nakanna mi mafeluyɛ mumɛ! 32 Muxuyo fala ɲaxin ti n tan Muxuna DiiXɛmɛn ma, Ala a mafeluyɛ nɛn.Koni muxu yo fala ɲaxin ti Alaa

Nii Sariɲanxin ma, Ala mi na kannamafeluyɛ dunuɲa yi hanma waxatifamatɔni han habadan.”

Wudin nun a bogine feLuka 6.43-45

33 “Xa wudin binla fan, a bogin fanfanma ayi nɛn. Xa wudin binla kobi,a bogin fan kobima ayi nɛn. Bayowudin kolonma a bogin nan xɔn. 34 Ɛtan saɲi bɔnsɔnne! Ɛ nɔɛ fala faɲintiyɛ di, bayo ɛ ɲaxu? Amasɔtɔ feennaxanye muxun bɔɲɛni, a ne nanfalama. 35 Muxu faɲin fe faɲin nannaminima a muxu faɲiyani. Muxuɲaxin yi fe ɲaxin namini a muxuɲaxiyani. 36 N xa a fala ɛ xa fafala muxune dɛntɛgɛn sama nɛn kitilɔxɔni lan e fala fuune birin ma.37 Bayo i ya fala tixine nan yoon fimai ma, e tan nan mɔn findima i yalagixunna ra.”

Nabi Yunusaa taxamasenna feMaraka 8.11-12, Luka 11.29-32

38 Na xanbi ra, sariya karamɔxɔnnun Farisi muxuna ndee yi falan tia xa, e naxa, “Karamɔxɔ, nxu waxia xɔn ma, nxu xa i to kabanakotaxamasenna nde ligɛ.” 39 Yesu yie yabi, a naxa, “Iki muxune findiximuxu ɲaxine nun nafigine nan na,ɛ to n maxɔdinma kabanako taxam-asenna ma. Koni ɛ mi kabanako feyo toɛ ba Nabi Yunusa taxamasennara. 40 Nabi Yunusa kɔɛ saxan sogesaxan ti yɛxɛ gbeen kui kii naxan yi, ntan Muxuna Dii Xɛmɛn fan kɔɛ saxansoge saxan tima na kii nin bɔxɔn bunma. 41Niniwa kaane tima nɛn Kiti SaLɔxɔni, e yi iki muxune yalagi bayo neYunusaa kawandinmɛwaxatin naxanyi, e xun xanbi so nɛn e hakɛne yi.Anu, fena nde be naxan gbo Yunusa

§ 12:23: Dawudaa Dii Xɛmɛna: Yamaan yi Dawuda bɔnsɔnna muxuna nde lege-denma naxan yi lan nun a findi mangan na fata nabiya falane ra naxanye AlaaMuxu Sugandixin fa feen falaxi benun a waxatin xa a li. * 12:25: yamanana:Ɲinanne nun yinnane Setana sɛnbɛn bun alo yamanan nun a mangan kii naxan yi.Seen naxanye Setana sɛnbɛn bun, xa ne e bode kedi, na luxi nɛn alo yamananna yitaxun. Nayi, Setana mi ɲinanne kedɛ alo muxuni itoe a falama Yesu makii naxan yi. † 12:29: Sandani ito kui, Setana findixi sɛnbɛmaan nan na. Xa Yesu batamuxune ba Setana yinna ɲaxine sɛnbɛn bun ma, nayi, Yesu bata Setana xidi.‡ 12:41: A mato Yunusa sora 1 han sora 4 kui.

Matiyu Sora 12:42 18 Matiyu Sora 13:15xa.‡ 42 Ɲaxalan Mangan naxan kelisogetede yiifannama, na timanɛnkitisa lɔxɔni, a yi iki muxune yalagi bayoa kelixi bɔxɔn danna nan na fa a tulimatideni Sulemani a fekolonna falanera.§ Awa, n xa a fala ɛ xa, naxan gboSulemani xa, na be yi.”

Yinna ɲaxine xɛtɛ fenaLuka 11.24-26

43“Yinna ɲaxin na xɛtɛmuxun fɔxɔra waxatin naxan yi, a sigama yireyixaren nin, a sa a matabuden fen.Xa a mi yire yo to, 44 a a mirima nɛnnayi, a naxa, ‘N kelixi dɛnaxan yi, nmɔn xa xɛtɛ na.’ Nayi, a na xɛtɛ na,xa a sa na kui genla li,* a makɔxi, ayitɔnxi, 45 a sigama nɛn nayi, a sa fayinna ɲaxi solofere gbɛtɛye ra nax-anye ɲaxu dangu a tan na. Ne yi lu afɛma. Namuxuna fe raɲanna ɲaxumaayi nɛn dangu a fɔlɔn na. A ligama nakii nin iki muxu ɲaxine fan na.”

Yesu nga nun a xunyɛne feMaraka 3.31-35, Luka 8.19-21

46 Yesu yi falan tima yamaanxa waxatin naxan yi, a nga nun axunyɛne yi fa, e ti tandeni, e yiwaxi a xɔn ma, e xa falan ti Yesuxa. 47Nanara, muxuna nde yi a fala axa, a naxa, “I nga nun i xunyɛne tixitandeni, e waxi i to feni.” 48 Yesu yie yabi, a naxa, “Nga nun n xunyɛnefindixi nde ra?” 49Na xanbi ra, a yi ayiin ti a xarandiine ma, a naxa, “Nganun n xunyɛne itoe nan na. 50 Bayonaxanye n Fafe Ala sagoon liga, naxanariyanna yi, ngaxakeden xɛmɛmaannun ɲaxalanmaan ne nan na, e nunnga.”

13Sansi wonla fe sandanaMaraka 4.1-9, Luka 8.4-8

1Na lɔxɔn yɛtɛni Yesu yi keli banx-ini, a siga daraan dɛxɔn ma, a sadɔxɔ na yi. 2 Yama gbeen yi malan afɛma. Nayi, a yi so kunkin kui, a dɔxɔ.

Yamaan yi lu xareyaan na. 3 A falawuyaxi ti e xa sandani, a naxa,

“Xɛɛ biina nde yi mini, a siga a san-siin wolideni. 4 A yi sansiin wolimawaxatin naxan yi, ndee yi bira kiraanxɔn ma, xɔline yi ne don. 5 Ndeeyi bira fanyen fari, bɛndɛ gbee miyi dɛnaxan yi. E yi soli mafurɛn,amasɔtɔ bɛndɛn mi yi gbo na yi.6 Sogen to te, ne yi lisi a ra, e xarabayo e salenne mi yi godoxi bɔxɔni kifaɲi. 7 Sansina ndee yi bira sɛxɛ ɲalikanne tagi, sɛxɛne yi gbo, e yi e don.8Koni ndee yi bira bɔxɔ faɲini, e bogi,e keden kedenna birin yi kɛmɛ sɔtɔhanma tonge sennin, hanma tongesaxan. 9 Xa tunla naxan xɔn, na xa atuli mati!”

Sandane sa xunnaMaraka 4.10-12, Luka 8.9-10

10 Xarandiine yi fa Yesu fɛma, e yia maxɔdin, e naxa, “Nanfera i falantima yamaan xa sandani?” 11 Yesu yie yabi, a naxa, “Ariyanna Mangayaanwundo feene kolonna bata so ɛ yiikoni a mi soxi e tan yii. 12 Amasɔtɔseenmuxun naxan yii, ndemɔn somanɛn na yii, a yi gbo ayi. Koni se mimuxun naxan yii hali naxan di a yii,na bama a yii nɛn. 13 Nanara, n falantima ne xa sandan nin. Amasɔtɔ eseen matoma nɛn han, koni e mi ayigbɛma, e tuli matima nɛn han, konie mi fe mɛma, e mɔn mi a famuma.14 Na ma, Nabi Esayi a nabiya falanbata kamali nayi, a naxa,‘Ɛ tuli matima nɛn han,koni ɛmi fefe famuma.Ɛ seen matoma nɛn han,koni ɛmi a yigbɛma.15 Amasɔtɔ yamani ito bɔɲɛn bata

xɔdɔxɔ ayi.E bata e tunle dutun,e yi e yɛɛne raxi.Na ma, e mi fa seen tomae tunle yi falan mɛ,e xaxinla yi feen famu.E yi xɛtɛ n ma, n yi e rakɛndɛya.’* ”

§ 12:42: AmatoMangane Singen 10.1-10 kui. * 12:44: Na yire kui genla findiximuxun bɔɲɛn nanna. Xa a mi lugoxi Alaa Nii Sariɲanxin na, a mi ratangaxi yinnane wali kobinema. * 13:15: Esayi 6.9-10

Matiyu Sora 13:16 19 Matiyu Sora 13:3916 “Koni sɛwana ɛ xa, amasɔtɔ ɛ

yɛɛne bata seen to, ɛ tunle mɔn batafeen mɛ. 17N xa ɲɔndin fala ɛ xa, nabiwuyaxi nun tinxin muxu wuyaxi yiwaxi a to feni ɛ naxan toma, koni e mia to, e mɔn mi a mɛ ɛ naxan mɛma.”

Yesu yi sandan bunna yɛbaMaraka 4.13-20, Luka 8.11-15

18 Yesu naxa, “Ɛ tuli mati, ɛ yisansi wonla fe sandan bunna kolon.19 Naxanye na Ariyanna Mangayaanfalan mɛ, koni e mi a famu, Fe ƝaxinKanna famanɛn, a yi a xasun e bɔɲɛni.Ne luxi nɛn alo sansiin naxanye birakiraan xɔn ma. 20 Sansiin naxanyebira fanyen fari, ne luxi nɛn alomuxun naxanye falan mɛ, e yi a suxusɛwani sa! 21Koni salenmi e bun, emibuma. Tɔrɔn nun bɛsɛnxɔnyaan na fawaxatin naxan yi Alaa falana fe ra, ebirama nɛn tantanni xulɛn! 22 Sansiinnaxanye bira sɛxɛ ɲali kanne tagi, neluxi nɛn alo muxun naxanye falanmɛma, koni dunuɲa xaminne nunnafulu feen kunfan yi a liga e Alaafalan beɲin, a tɔnɔn mi lu e ma.23Sansiin naxanye bira bɔxɔ faɲini, neluxi nɛn alomuxunnaxanye falanmɛ,e yi a famu. E bogima nɛn, ndee yibogi kɛmɛ ramini, ndee tonge sennin,ndee tonge saxan.”

Maala nun xaratuna fe sandana24 Yesu yi sanda gbɛtɛ sa e xa, a

naxa, “Ariyanna Mangayaan luxi nɛnalo xɛmɛn naxan sansi faɲin woli axɛɛn ma. 25 Koni yamaan yi ximawaxatin naxan yi, a yaxun yi fa xaratukɛsɛn woli maali, a siga. 26 E to sabati,maala yi a biyɛ ayi, xaratun fan yia biyɛ ayi. 27 Xɛɛ kanna walikɛneyi fa a fɛma, e naxa, ‘Nxu fafe, i misansi faɲin xan woli i ya xɛɛn ma ba,xaratuni ito kelixi minɛn yi?’ 28 A yie yabi, a naxa, ‘N yaxuna nde nan naligaxi.’ Walikɛne yi amaxɔdin, e naxa,‘I waxi a xɔn nxu xa sa e matala ba?’29 A yi e yabi, a naxa, ‘Ɛn-ɛn de! Ɛnɛma xaratune talɛwaxatin naxan yi,ɛ maala nde fan talama nɛn. 30 Ɛ xa

a lu na, maala nun xaratun xa gbo ebode xɔn ma han a xaba waxatina. Nna a falɛ n ma walikɛne xa na waxa-tini, n naxa, ɛ xaratun singen malan,ɛ yi a raxidi alogo e xa sa tɛɛni. Naxanbi ra, ɛ maala fan malan, ɛ yi a san ma sagan kui.’ ”

Sansi kɛsɛ xunxurina fe sandanaMaraka 4.30-32, Luka 13.18-19

31 Yesu yi sanda gbɛtɛ sa e xa,a naxa, “Ariyanna Mangayaan luxinɛn alo sansi kɛsɛ xuridina,† muxunnaxan sima a xɛɛn ma. 32 Hali a toxurun sansiin birin xa, koni a na gbowaxatin naxan yi, a danguma nɛn siiseene birin na, a findi wudi binla ra,xɔline yi e tɛɛn sa a yi.”

Burun nate sena fe sandanaLuka 13.20-21

33 Yesu yi sanda gbɛtɛ sa e xa, anaxa, “Ariyanna Mangayaan luxi nɛnalo burun nate sena‡ ɲaxanla naxantongo, a yi a sa buru fuɲi bɛnbɛlikeden yi, a yi a yimaxa, a birin yi te.”

Yesu yi e xaran sandane maMaraka 4.33-34

34 Yesu yi feni itoe birin fala ya-maan xa sandane yi. A mi yi falantima e xa, xa a mi sandan sa. 35Nayi,nabina falan yi kamali, a naxa, “Nsandane nan sama. N wundo fonnenan yɛbama naxanye yi luxunxi xabudunuɲa da.”§

Yesu yi xaratu kɛsɛna feen yɛba36Na xanbi ra, Yesu yi keli yamaan

fɛma, a so banxini. A xarandiine yifa a fɛma, e naxa, “Xaratun naxanyexɛɛn ma, na sandan bunna fala nxuxa.” 37Yesu yi e yabi, a naxa, “Xɛmɛnnaxan sansi faɲin woli, n tan Mux-una Dii Xɛmɛn nan na ra. 38 Xɛɛna,dunuɲa nan na ra. Sansi faɲina,AriyannaMangayaanmuxune nan nera. Xaratu kɛsɛne, Fe Ɲaxin Kannamuxune nan ne ra. 39 Yaxun naxanxaratu kɛsɛn wolin xɛɛn ma, YinnaMangan nan na ra, Setana. Malo xa-bana, waxati raɲanna nan na ra, malo

† 13:31: Sansini ito xili nɛn mutaridi. ‡ 13:33: burun nate sena: Lɛbɛnna na a ra naxanburun nagboma ayi. § 13:35: Yaburin 78.2

Matiyu Sora 13:40 20 Matiyu Sora 14:7xabane nan malekane ra. 40 Xaratunba fena maali, a sa tɛɛni, a ligama nakii nin waxati raɲanni. 41N tan Mux-unaDii Xɛmɛna, n nannmamalekanerasigama nɛn. Naxanye birinmuxunebirama tantanni e nun fe ɲaxi rabanebirin, malekane ne malanma nɛn, e yie ba n ma Mangayani. 42 E yi e wolisulun tɛɛni,* wugan nun ɲin naxinnadɛnaxan yi. 43 Koni tinxin muxuneyilenma nɛn alo sogena e fafe AlaaMangayani. Xa tunla naxan xɔn, naxa a tuli mati!”

Nafulu luxunxina fe sandana44 Yesu naxa, “Ariyanna Man-

gayaan luxi nɛn alo nafulu gbeennaxan luxunxi xɛɛn ma. Xɛmɛna ndeyi na to, a mɔn yi a luxun. Nayi, asɛwaxin yi sa a yii seene birin mati, axɛtɛ, a fa na bɔxɔn sara.”

45 Yesu naxa, “Ariyanna Man-gayaan mɔn luxi nɛn alo yulan naxanbɔxɔn bun nafunla† fenma. 46 A togɛmɛ faɲi faɲin to naxan sare gbohan, a yi xɛtɛ a konni, a yi sa a yiiseene birin mati, a sa na gɛmɛn sara.”

Yɛxɛ suxu yalana fe sandana47 Yesu naxa, “Ariyanna Man-

gayaan luxi nɛn alo yɛxɛ suxun yalaannaxan wolin baani, a yi yɛxɛn siyanebirin suxu. 48 Yalaan na rafe waxatinnaxan yi, yɛxɛ suxune yi a bandun.E yi a rate xareyaan na, e dɔxɔ. E yiyɛxɛ sensenne malan debene kui, e yia ɲaxine woli ayi. 49 A ligama na kiinin waxati raɲanni. Malekane sigamanɛn, e muxu ɲaxine malan e danna,keli tinxin muxune tagi, 50 e yi e wolisulun tɛɛni, wugan nun ɲin naxinnadɛnaxan yi.”

Fe fonna nun a nɛnɛna a fe51Yesu yi emaxɔdin, a naxa, “Ɛ bata

feni itoe famu ba?” E yi a yabi, e naxa,“Ɔn.”

52 A yi a fala e xa, a naxa, “Nanara,sariya karamɔxɔn naxanye birin bataxaran lan AriyannaMangayana fema,

ne luxi nɛn alo banxi kanna naxannafulu nɛnɛne nun a fonne raminimaa se ramaradeni.”

Nasarɛti kaane yi e mɛ Yesu raMaraka 6.1-6, Luka 4.16-30

53 Yesu yelin sandane sɛ waxatinnaxan yi, a yi keli mɛnni, 54 a xɛtɛ akonni a maxuruxi taan naxan yi. A exaran e salide banxini waxatin naxanyi, naxanye a xuiin mɛ, ne yi kabɛ. Emaxɔdinna ti, e naxa, “A xaxili sifaniito nun kabanako sɛnbɛni ito sɔtɔximinɛn yi? 55 Kamudɛrɛna dii xɛmɛnxami ito ra ba? Mariyama a diin xamia ra ba? Yaki nun Yusufu nun Simɔnnun Yudasi tada xa mi ito ra ba? 56 Axunyɛ dii tɛmɛne xa mi dɔxi be ba? Atan feni itoe birin sɔtɔxi minɛn yi?”57 E yi e mɛ a ra.

Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Nabiinbinyɛ yiren birin yi fɔ a konna nuna denbayani.” 58 A mi kabanakofe wuyaxi liga na amasɔtɔ e mi yidɛnkɛlɛyaxi.

14Herode yi Yoni Marafu Tiin faxaMaraka 6.14-29, Luka 9.7-9

1 Na waxatini, Galile manganHerode yi Yesu a fe mɛ. 2 A yi a fala afɔxɔrabirane xa, a naxa, “YoniMarafuTiin nan a ra. Yoni bata keli sayani!Nanara, sɛnbɛna a yii, a kabanakofeene liga.”

3 A na fala nɛn, amasɔtɔ a bata yiYoni suxu nun, a yi a xidi, a yi a sakasoon na Herodiyade a fe ra, naxanyi findixi Herode fafaxakedenna Filipia ɲaxanla ra nun. 4 Yoni yi a falamaHerode xa, a naxa, “A mi daxa, i xaHerodiyade futu!” 5Herode yi waxi axɔnma a xaYoni faxa, koni a yi gaxuxiyamaan yɛɛ ra bayo ne yi Yoni yatɛxinabiin nan na.

6 Awa, Herode bari lɔxɔn sumunnaa lixina, Herodiyade a dii tɛmɛn yi abodon yamaan yɛtagi. Na yi Herodekɛnɛn han 7 a yi saratin tongo na

* 13:42: Sulun tɛɛn mɔn falama yirena nde yi fa fala “Furu tɛɛna.” † 13:45: bɔxɔbun nafunla: Gɛmɛn siyana nde nan ma fe falaxi be naxan toma fɔxɔ ige yixaxunna ndee kui. Na gɛmɛn xili nɛn “Pɛrili.”

Matiyu Sora 14:8 21 Matiyu Sora 14:36sungutunna xa, a yi a kɔlɔ, a a na axandi sese yi, a na soma a yii nɛn. 8Anga yi a radin alogo a xa ito nan fala,a naxa, “Yoni Marafu Tiin xunna son yii wure lefaan ma be.” 9 MangaHerodeniin yi rafɔrɔ ama, koni bayo abata yi saratin tongo a muxu xilixineyɛɛ xɔri, a yi yamarin fi, a na xa liga.10 Nayi, e sa Yoni xunna sɛgɛ a dɛkasoon na. 11 E yi fa a xunna ra wurelefaan ma, e yi a so sungutunna yii,a siga a ra a nga fɛma. 12 Yoni axarandiine yi fa a binbin tongo, e saa maluxun. Na xanbi ra, e yi sa a falaYesu xa.

Yesu yi muxu wuli suulun dɛgeMaraka 6.30-44, Luka 9.10-17, Yoni

6.1-1413Yesu na feen xibarunmɛwaxatin

naxan yi, a siga kunkin kui a dannayire madunduxina nde yi. Yamaan tona mɛ, e keli e taane yi, e siga a fɔxɔra e sanna ma. 14Yesu to mini kunkinkui, a yi yama gbeen to, a kininkinin ema, a yi e furetɔne rakɛndɛya.

15 Ɲinbanna ra, a xarandiine yi emaso a ra, e naxa, “Kɔɛ bata so, bu-runna nan nun be ra, yamaan beɲin,e xa siga banxidɛne ra, alogo e xasa donseen sara e yɛtɛ xa.” 16 Yesuyi e yabi, a naxa, “Hali e mi siga, ɛtan yɛtɛɛn xa donseen so e yii.” 17 Eyi Yesu yabi, e naxa, “Naxan nxu yiibe buru xun suulun nun yɛxɛ firin.”18 Yesu naxa, “Ɛ fa ne ra be.” 19 A yia fala yamaan xa, a e xa dɔxɔ sɛxɛnefari. Na xanbi ra, a yi na buru xunsuulunne nun yɛxɛ firinne tongo, a yia yɛɛnnate kore, a barikan bira Ala xa,a burune yigira. A yi e so a xarandiineyii, e yi e yitaxunyamaanna. 20Ebirinyi e dɛge, e lugo ken! A xarandiine yidebe fu nun firin nafe e dungi dungidɔnxɛne ra. 21Muxunnaxanye e dɛge,ba ɲaxanle nun diidine ra, muxu wulisuulun ɲɔxɔn.

Yesu yi sigan ti igen fariMaraka 6.45-52, Yoni 6.15-21

22Na xanbi ra, Yesu yi a xarandiinerasiga kunkin kui a yɛɛ ra daraankidi ma. A tan yi lu xanbin na, a yiyamaan naxɛtɛ. 23 A to yelin yamaannasigɛ, a kedenna yi te geyaan fari Alamaxandideni. A yi lu na han kɔɛ yi so.

24 Kunkin bata yi siga daraan xunma pon! Igen mɔrɔnne* yi lu kunkinimaxɛ amasɔtɔ foye gbeen bata yi axun sa e ma. 25 Yesu yi fa sigan tiyɛigen fari, a yi sa e li subaxa makedini.26 A xarandiine to a to sigan tiyɛ igenfari, e gaxu kati! E gbelegbele, e naxa,“Muxun yɛlɛnna nan ito ra!” 27 Yesuyi falan ti e xa mafurɛn, a naxa, “Ɛwɛkilɛ, n tan nan a ra. Ɛ nama gaxu!”28 Piyɛri yi falan ti, a naxa, “Marigina,xa i tan nan a ra yati, n yamari a nxa siga i fɛma igen fari.” 29 Yesu yia yabi, a naxa, “Fa be!” Nayi, Piyɛriyi keli kunkin kui, a sigan ti fɔlɔ igenfari siga Yesu fɛma. 30 Koni a toxinaa foyen gbo, a yi gaxu, a godo fɔlɔigen bun ma. A gbelegbele, a naxa,“Marigina, n nakisi.” 31 Yesu yi ayiin nasiga mafurɛn! A yi a rate,a naxa, “I ya dɛnkɛlɛyaan xurun. Isikɛxi nanfera?” 32 E firinna birin yidɔxɔ kunkin kui, foyen yi a raxara.33 Xarandiin naxanye yi kunkin kui,ne yi e xinbi sin Yesu bun ma, e naxa,“Ɲɔndin nan a ra yati, Alaa Dii Xɛmɛnnan i tan na!”

Yesu yi muxune rakɛndɛyaMaraka 6.53-56

34 E to daraan gidi, e sa xaren liGenesarɛti yamanani. 35 Yamaan yiYesu kolon mɛnni. Na ma, e xɛraannasiga na rabilinna taane birin yi, e yifa e furetɔne ra Yesu fɛma. 36 E yi amayandi, a xa tin furetɔne xa e yiinedin a domagbeen lenbenna. Naxanyebirin yi e yiin dinma a ra, ne birin yikɛndɛyama nɛn.

15Yahudiyane namun feeneMaraka 7.1-13

* 14:24: Igen mɔrɔnne: alo foyen na so igeni.

Matiyu Sora 15:1 22 Matiyu Sora 15:301 Na xanbi ra, Farisi muxuna

ndee nun sariya karamɔxɔne yi keliYerusalɛn taani. E fa Yesu fɛma, eyi a maxɔdin, e naxa, 2 “Nanfera iya xarandiine mi en benbane namunfeene suxuma? Benun e xa donseendon e mi e yiin naxama en ma dinankiin ma.” 3 Yesu yi e yabi, a naxa,“Ɛ fan Alaa yamarin kalama ɛ yɛtɛnamun feene ma nanfera? 4 Bayo Alanaxa, ‘I baba nun i nga binya. Naxanna a baba danga hanma a nga, ɛ nakanna faxa.’* 5 Koni ɛ tan naxa, anaxan na a fala a fafe xa hanma a nga,a naxa, ‘I yi maliin naxan sɔtɔma nna nun, n bata na fi Ala ma’ 6 hali nakanna nama fa a fafe binya na maliinna. Nayi, ɛ bata Alaa falan kala ɛnamunna fe ra. 7 Ɛ tan nafigine! NabiEsayi waliyiya falan naxan ti ɛ fe ra,ɲɔndin na a ra, a naxa,8 ‘Ala naxa,yamani ito n binyama e dɛɛn ninkoni e bɔɲɛn makuya n na pon!9 E n batuma fuyan!Bayo e xaranna findixi adamadi-

ine yamari xaranxine nangbansan na!’† ”

Muxuna sariɲanna kala fenaMaraka 7.14-23

10 Na xanbi ra, Yesu yi yamaan xilia fɛma. A yi a fala e xa, a naxa, “Ɛtuli mati, ɛ yi ito famu. 11 Seen naxansoma muxun dɛ, na mi a sariɲannakalama fɔ falan naxan minima a dɛ.”

12 A xarandiine yi fa Yesu fɛma,e naxa, “I mi a kolon ba, fa fala iya falan bata Farisi muxune xɔlɔ?”13Yesu yi e yabi, a naxa, “N Fafe naxanariyanna yi, na mi si seen naxanyesixi, ne birin talama nɛn. 14 Ɛ e lu na,danxutɔne nan e ra danxutɔne yɛɛ ra.Xa danxutɔɔn danxutɔɔn yii rasuxu, efirinna birin birama nɛn yinla ra.”

15Piyɛri yi falan ti, a naxa, “Sandaniito bunna fala nxuxa.” 16Yesu yi a falae xa, a naxa, “Ɛ fanmunma xaxili sɔtɔ

ba? 17 Ɛ mi a kolon ba? Seen naxanna somuxun dɛ, na godoma a kui nɛn,na xanbi ra, a mini a fatini. 18 Konifalan naxan minima muxun dɛ, nakelima a bɔɲɛn nin, na nan muxunesariɲanna kalama. 19 Bayo miriyaɲaxine kelima muxun bɔɲɛn nin, a yia ti muxu faxan nun yalunyaan nunyanga suxun nun muɲan nun wulesere baan nun konbin ma. 20Na feenenan muxune sariɲanna kalama. Konii na i dɛge i yiin naxataren na, na mimuxune sariɲanna kalama.”

Ɲaxanla dɛnkɛlɛyana feMaraka 7.24-30

21 Yesu yi keli na, a siga Tire taannun Sidɔn taan yamanani. 22 Kanankaa ɲaxanla nde yi na yi, na yi fa Yesufɛma. A gbelegbelema, a naxa, “Nfafe, Dawudaa Dii Xɛmɛna, kininkininn ma! Ɲinanna n ma dii tɛmɛn fɔxɔra, a tɔrɔxi han!” 23Koni Yesu mi falayo ti a xa. Yesu a xarandiina ndeeyi fa a fɛma, e yi a mafan, e naxa,“Ɲaxanli ito rasiga! A biraxi en fɔxɔra, a gbelegbelema.” 24 Awa, Yesuyi e yabi, a naxa, “N mi faxi muxugbɛtɛ ma fɔ Isirayila kaa tununxinealo yɛxɛɛne.” 25 Awa, na ɲaxanla yifa, a yi a xinbi sin Yesu bun ma, a yia fala, a naxa, “N fafe, n mali.” 26Yesuyi sandan sa a xa, a naxa, “Ami lan i xadiidine donseen sa barene bun ma.”‡27 Ɲaxanla yi a yabi, a naxa, “N fafe,ɲɔndin nan na ra. Koni hali barenedonse yolonxine donma nɛn e kannanaxanye rayolonma bɔxɔni.” 28Nayi,Yesu yi a yabi, a naxa, “Nga ɲaxanla, iya dɛnkɛlɛyaan gbo! I rafan feen bataliga i xa.” Na waxatin yɛtɛni, a diitɛmɛn yi kɛndɛya.

Yesu yi muxu wuyaxi rakɛndɛya29 Yesu yi keli na yi, a siga Galile

Daraan dɛxɔn ma. A yi te geyaan fari,a dɔxɔ. 30 Yama gbeen yi fa a fɛma,e fa lɛbutɛnne nun danxutɔne nunmadɔntɔne nun bobone nun furetɔ

* 15:4: Xɔrɔyaan 20.12 nun 21.17 e nun Sariyane 5.16 † 15:9: Esayi 29.13 ‡ 15:26:Yesuɲaxanli ito a dɛnkɛlɛyaan nan fɛsɛfɛsɛma sandani ito xɔn. Sandan kui, siyagbɛtɛne findixi barene ra, diidine fan yi lu alo Isirayila kaane.


wuyaxi gbɛtɛye ra, e yi e sa Yesu bunma. A yi e rakɛndɛya. 31 Yamaanto a to, fa fala bobone falan tima,madɔntɔne bata kɛndɛya, lɛbutɛnnebata sigan ti, danxutɔne seen toma, ekabɛ. E yi Isirayilaa Ala tantun.

Yesu yi muxu wuli naanin dɛgeMaraka 8.1-10

32 Yesu yi a xarandiine xili a fɛma,a yi a fala e xa, a naxa, “Yamani itokininkininna bata n suxu bayo e batasoge saxan ti n fɛma, donse mi fae yii iki. N mi waxi e rasiga fenikamɛna e ma. Xa na mi a ra, e fanganɲanma nɛn kira yi.” 33 Xarandiine yia maxɔdin, e naxa, “Nxu tan donseensɔtɔma minɛn yi wulani ito yi naxanyama gbeeni ito lugɛ?” 34 Yesu yie maxɔdin, a naxa, “Buru xun yoliɛ yii?” E yi a yabi, e naxa, “Buruxun solofere, e nun yɛxɛdi dando nannxu yii.” 35 Yesu yi yamaan xili a exa fa dɔxɔ bɔxɔn ma. 36 Na xanbira, a buru xun soloferen nun yɛxɛnetongo, a barikan bira Ala xa. A yie yigira, a yi e so a xarandiine yii,xarandiine yi e yitaxun yamaan na.37E birin yi e dɛge, e lugo. Xarandiineyi a dungi dungine matongo, e debesolofere rafe ne ra. 38Xɛmɛn naxanyena don, ba ɲaxanle nun diidine ra,muxu wuli naanin.

39 Na xanbi ra, Yesu yi yamaannasiga, a dɔxɔ kunkin kui, a siga Mag-adan yamanani.

16Taxamasenna maxɔdin fenaMaraka 8.11-13, Luka 12.54-56

1 Farisi muxuna ndee nun Sadusemuxuna ndee yi fa Yesu fɛma alogo exa a kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ, e a maxɔdin a xataxamasenna yita e ra keli ariyannayi. 2Yesu yi e yabi, a naxa, “Xa kuyenigbeelixi ɲinbanna ra ɛ a falama nɛn akuye faɲi yibama nɛn tila. 3 Xɔtɔnnixa kuyeni gbeelixi ɛ naxa, ‘Tulenfamaan ni i ra.’ Ɛ nɔɛ kore xɔnnamatoɛ nɛn ɛ yi a bunna kolon. Koni

ɛ mi nɔɛ waxatini ito feene bunnakolonɲɛ. 4 Iki muxune findixi muxuɲaxine nun nafigine nan na, ɛ to nmaxɔdinma kabanako taxamasennama. Koni ɛmi sese toma xa naxan mifindixi Yunusa taxamasenna ra.”

Na xanbi ra, a keli e fɛma, a yi siga.Marakolonna lan xaranne maMaraka 8.14-21

5 Xarandiine yi gidima daraan kidima waxatin naxan yi, e yi ɲinan, e miburu xali e yii. 6 Yesu yi a fala e xa, anaxa, “Ɛ a liga ɛ yeren ma Farisi mux-une nun Saduse muxune burun natesena* fe ra.” 7 E falan ti fɔlɔ e bodetagi, e naxa, “A ito falama nɛn bayoen mi faxi buru ra en yii.” 8 Yesu yia kolon e yi naxan falama. Nanara, ayi e maxɔdin, a naxa, “Ɛ nanse falamaɛ bode tagi, a ɛ mi faxi burun na? Ɛdɛnkɛlɛyaan xurun ɲɛ? 9 Ɛ munmaxaxili sɔtɔ ba? Ɛ bata ɲinan na xɔn ba,n muxu wuli suulunna dɛge waxatinnaxan yi buru xun suulunna ra, ɛdebeyoli rafe buru dungi dungi dɔnxɛnera? 10 Hanma buru xun soloferennaxan yitaxun muxu wuli naaninnara, ɛ debe yoli rafe buru dɔnxɛne ra nayi? 11 Nanfera ɛ mi a bunna kolonxifa fala n mi burun xan ma fe falamaɛ xa. N naxa, ‘Ɛ a liga ɛ yeren maFarisi muxune nun Saduse muxuneburu rate sena fe ra!’ ” 12Na xanbi ra,xarandiine yi a kolon, a mi yi a falamae xa a e xa a liga e yeren ma burunnate sena a fe yi naxan buruni, konifɔ Farisi muxune nun Saduse muxunexaranna fe yi.

Piyɛri a falana Yesu a fe yiMaraka 8.27-30, Luka 9.18-21

13 Yesu yi siga Sesariya taani Filipiyamanani, a yi maxɔdinni ito ti axarandiine ma, a naxa, “Yamana afalama a nde n tanMuxuna Dii Xɛmɛnna?” 14 E yi a yabi, e naxa, “Ndeenaxa, a Yoni Marafu Tiin nan i tan na.Bonne naxa, a Nabi Eli nan i tan na.Nde gbɛtɛye fan naxa, a Yeremi nani tan na hanma nabina nde.” 15 A yie maxɔdin, a naxa, “Ɛ tan go, ɛ tan

* 16:6: burun nate sena: Lɛbɛnna na a ra naxan burun nagboma ayi.

Matiyu Sora 16:16 24 Matiyu Sora 17:10naxa di? Nde n tan na?” 16 SimɔnPiyɛri yi a yabi, a naxa, “Alaa MuxuSugandixin nan i tan na, habadanAlaa Dii Xɛmɛna.”

17 Yesu yi a yabi, a naxa, “Sɛwanai tan xa Simɔn, Yunusaa dii xɛmɛna,bayo adamadi mi ito makɛnɛnxi ixa, fɔ n fafe Ala naxan ariyanna yi.18 Nanara, n na a falama i xa, Piyɛri,gɛmɛn nan i tan na, n nan n mabanxin tima gɛmɛn naxan fari, n madɛnkɛlɛya yamana. Hali laxira sodɛɛne mi nɔɔn sɔtɛ n ma dɛnkɛlɛyayamaan ma mumɛ!† 19N na AriyannaMangayaan so dɛɛn ɲinna soma i yiinɛn. I na tɔnna dɔxɔ feen naxan nadunuɲa yi, Ala tɔnna dɔxɔma nɛn nara ariyanna yi. I na tin feen naxanma dunuɲa yi, Ala tinma nɛn na maariyanna yi.” 20 Na xanbi ra, Yesuyi a xarandiine yamari, a e nama afala muxu yo xa fa fala Alaa MuxuSugandixin nan a tan na.

Yesu yi a sayana fe falaMaraka 8.31-9.1, Luka 9.22-27

21 Fɔlɔ na waxatin ma, Yesu yi ayɛba fɔlɔ a xarandiine xa, a naxa, afɛrɛmi na fɔ a xa siga Yerusalɛn taani,a sa tɔrɔ wuyaxi sɔtɔ yamaan fonnenun saraxarali kuntigine nun sariyakaramɔxɔne yii, e yi a faxa, a mɔnyi keli sayani a soge saxande lɔxɔni.22Piyɛri yi Yesu ba bonne fɛma, a Yesumaxadi fɔlɔ, a naxa, “Marigina, Alaxa i tanga na ma, na nama liga i ramumɛ!” 23 Yesu yi a yɛɛ rafindi a ma,a yi a fala Piyɛri xa, a naxa, “Setana,fata n ma! I kataxi n natantan feennan na. I mi i mirima Alaa feene mafɔ adamadiine.”

24 Na xanbi ra, Yesu yi a fala axarandiine xa, a naxa, “Xa muxu yowaxi bira feni n tan fɔxɔ ra fɔ a xa amɛ a yɛtɛ ra, a yi a yɛtɛ faxa wudin‡tongo, a bira n fɔxɔ ra. 25 Bayo naxanwaxi a niin nakisi feni, na bɔnɔmaayi nɛn, koni naxan bɔnɔma a niini

n tan ma fe ra, na kisima nɛn. 26 Xamuxun dunuɲa birin sɔtɔ, a bɔnɔ aniini habadan, na tɔnɔn nanse ra?Muxun nɔɛ nanse fiyɛ, alogo a niinmɔn xa kisi? 27Bayo n tanMuxuna DiiXɛmɛn fama nɛn n Fafe Alaa binyeni,nxu nun a malekane. N yi muxunbirin saranna fi lan a kɛwanlema. 28Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, muxuna ndee be emi faxɛ fɔ e n tan Muxuna Dii Xɛmɛnto fɛ n ma mangayani.”§

17Yesu a nɔrɔna feMaraka 9.2-13, Luka 9.28-36

1 Xii sennin danguxina, Yesu yiPiyɛri nun Yaki nun a ngaxakedennaYoni tongo, a siga e ra e danna geyagbeen fari. 2 A kɛɲaan yi masara eyɛɛ ra yi, a yɛtagin yi lu mayilenɲɛalo sogena. A dugine yi fixa ayi alokɛnɛnyana. 3Na waxatin yɛtɛni, NabiMusa nun Nabi Eli yi mini kɛnɛnnie yɛtagi, e yi lu falan tiyɛ Yesu xa.4 Piyɛri yi a fala Yesu xa, a naxa,“Marigina, a lanxi bayo nxu be. Xa iwaxi a xɔnma, n xa gage saxan ti be, igbeen keden, NabiMusa gbeen keden,Nabi Eli gbeen keden.”

5 A yi falan tima waxatin naxan yi,kunda mayilenxin yi godo e xun ma,fala xuiin yi keli na kundani, a naxa,“N nafan Dii Xɛmɛn nan ito ra naxanbata n kɛnɛn ki faɲi, ɛ tuli mati a xuiinna!” 6 Xarandiine na mɛ waxatinnaxan yi, e gaxu kati, han e sa felen,e yɛtagine yi lan bɔxɔn ma. 7 Yesu yifa e fɛma, a yi a yiin din e ra, a naxa,“Ɛ keli, ɛ nama gaxu!” 8 E yi e yɛɛrakoɲin, e mi muxu yo to fɔ Yesu.

9 E yi godoma geyaan na waxatinnaxan yi, Yesu yi e yamari, a naxa, “Ɛfeen naxan toxi, ɛ nama a fala muxuyo xa han n tan Muxuna Dii Xɛmɛn yikeli sayani.”

10 Xarandiine yi Yesu maxɔdin, enaxa, “Sariya karamɔxɔne a falamananfera nayi fa fala Nabi Eli nan singe

† 16:18: Piyɛri xinla bunna nɛɛn fa fala gɛmɛna. ‡ 16:24: Romi kaane yi muxunegbangbanma wudin nan ma, e yi e faxa. Ito bunna nɛɛn, fa fala fɔ Yesu a xarandiine xa ewɛkilɛ sayaan na Yesu fɔxɔ ra. § 16:28: A Matiyu 17:2-3 nan ma fe falama.

Matiyu Sora 17:11 25 Matiyu Sora 18:7fama?” 11Yesu yi e yabi, a naxa, “NabiEli nan singe fama yati, a yi feenebirin yitɔn. 12 Koni n xa a fala ɛ xa fafala Eli bata yelin fɛ koni yamaan mia kolon, e yi e rafan feene birin liga ara. Awa, e n tan Muxuna Dii Xɛmɛnfan tɔrɔma nɛn na kiini.” 13Na xanbira, xarandiine yi a kolon fa fala a falantima Yoni Marafu Tiin nanma fe ma.*

Yinnan diidin naxan fɔxɔ raMaraka 9.14-29, Luka 9.37-43

14 E fa yamaan fɛma waxatin naxanyi, xɛmɛna nde yi fa Yesu fɛma, a yi axinbi sin a bun ma, 15 a naxa, “N fafe,kininkinin n ma dii xɛmɛn ma. Ganfuren nan a fari, a tɔrɔxi kati, a batabira tɛɛni sanɲa yi wuyaxi hanmaigeni. 16N bata fa a ra i ya xarandiinefɛma koni e mi nɔxi a rakɛndɛyɛ.”17 Yesu yi a yabi, a naxa, “Ɛ tandɛnkɛlɛyatarene nun tinxintarene, nxa lu ɛ fɛma han waxatin mundun yi?N xa diɲa ɛ xa han waxatin mundunyi? Fa diin na n fɛma!” 18 Yesu yiyinnan yamari, a xɛtɛ a fɔxɔ ra. Nayi,a dii xɛmɛn yi kɛndɛya na waxatinyɛtɛni.

19 Na xanbi ra, xarandiine yi sigaYesu fɛma e danna, e yi a maxɔdin, enaxa, “Nanfera nxu tan mi nɔxi yin-nan kedɛ?” 20-21Yesu yi e yabi, a naxa,“Bayo ɛ dɛnkɛlɛyaan xurun. N xaɲɔndin fala ɛ xa. Xa dɛnkɛlɛyana ɛ yi,hali a xurun alo sansi kɛsɛ xurudina,†ɛ nɔɛ a falɛ nɛn geyani ito ma, ɛ naxa,‘Keli be, i siga mɛnni!’ a yi siga. Ɛ nɔɛfeen birin ligɛ nɛn!”

Yesu mɔn yi a faxa feen falaMaraka 9.30-32, Luka 9.43-45

22 Xarandiine birin e malan e bodexɔn ma waxatin naxan yi Galile ya-manani, Yesu yi a fala e xa, a naxa,“N tan Muxuna Dii Xɛmɛn soma nɛnmuxune yii, 23 e yi n faxa. Koni nmɔnkelimanɛn sayani a soge saxandelɔxɔni.”

Xarandiine nii yi raɲaxu e ma kati!

Ala Batu Banxin mudu fi fena24 Yesu nun a xarandiine

Kapɛrunan taan li waxatin naxan yi,Ala Batu Banxin mudu maxinle yi faPiyɛri fɛma, e yi a maxɔdin, e naxa,“I karamɔxɔn mi Ala Batu Banxinmudun fima ba?” 25 Piyɛri yi e yabi, anaxa, “A fima nɛn.” Piyɛri so banxiniwaxatin naxan yi, Yesu singe yi falanti, a naxa, “Simɔn, i mirixi a ma di?Dunuɲa mangane mudun maxilimande ra? E diine ba, hanma muxugbɛtɛye?” 26 Piyɛri yi a yabi, a naxa,“Muxu gbɛtɛye.” Yesu yi a fala, anaxa, “Na bunna nɛɛn, hali a diinemi a fi. 27Koni nxu mi waxi a xɔn ma,nxu xa muxuni itoe rafen. Nanara,siga baani, i sa kɔnna bira. I na yɛxɛsingen naxan suxu, i a dɛɛni bi, i gbetigbanan keden toma nɛn a dɛ, naxanlanɲɛ en ma mudun ma. I siga na ra, isa i gbeen nun n gbeen fi.”

18Nde gbo birin xa?Maraka 9.33-37, Luka 9.46-48

1 Xarandiine yi fa Yesu fɛma nawaxatini, e yi amaxɔdin, e naxa, “Ndegbo birin xa Ariyanna Mangayani?”

2 Yesu yi diidina nde xili, a yi a ti ebirin yɛtagi. 3Yesu yi a fala, a naxa, “Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, xa ɛ mi maxɛtɛ,ɛ liga alo diidine, ɛ mi soɛ AriyannaMangayani mumɛ! 4 Nanara, naxanyo na a yɛtɛ magodo alo diidini ito,na gbo dangu a birin na AriyannaMangayani. 5Naxan yomɔnnadiidiniito sifani suxu n xinli, na bata n tanyisuxu.”

Yulubina feMaraka 9.42-48, Luka 17.1-2

6 “Diidini itoe naxanye batadɛnkɛlɛya n ma, xa muxu yo ne birayulubini, a fisa na kanni gɛmɛ gbeenxidi a kɔɛ ra, a woli baan tilinna ma.”

7 “Gbalon dunuɲa muxune yɛɛ rabayo feen naxanye yamaan biramayulubini. A fɛrɛ mi na fɔ na fe sifane

* 17:13: Nabi Eli a fe sɛbɛxi Malaki 3.23 kui. Sariya karamɔxɔne yi laxi a ra a NabiMalaki bata a fala a Nabi Eli mɔn fama nɛn benun Alaa Muxu Sugandixin xa fa.Yoni Marafu Tiin nan na nabiya falan nakamalixi. † 17:20-21: Sansini ito xili nɛnmutaridi.

Matiyu Sora 18:8 26 Matiyu Sora 18:33xa fa koni e fatama muxun naxanyera, gbalon na kanne yɛɛ ra! 8Xa i yiinahanma i sanna i birama yulubini, asɛgɛ a ra, i yi a woli ayi! A fisa iyii dungin nun i san dungi kanna xaso habadan nii rakisini, benun i yiifirinna nun i san firin kanna xa woliyahannama tɛɛni. 9 Xa i yɛɛn nan ibirɛ yulubini, a ba na, i yi a woli ayi!A fisa i yɛɛ keden kanna yi so habadannii rakisini, benun i yɛɛ firin kanna xaso yahannama tɛɛni.”

Yɛxɛɛ tununxina fe sandanaLuka 15.3-7

10-11 “Ɛ a liga ɛ yeren ma, ɛ namadiidini itoe rafɛya. N xa a fala ɛ xa, ekantanmalekane ariyanna yi. E n FafeAla yɛtagin toma waxatin birin.”

12 “Ɛ mirixi a ma di? Xa yɛxɛɛkɛmɛ muxuna nde yii, xa keden sigana xun xɔn, na kanna nanfe ligama?A yɛxɛɛ tonge solomanaanin e nunsolomanaaninne lumanɛn e dɛgedenigeyaan fari, a siga a tununxi kedennafendeni. 13N xa ɲɔndin fala ɛ xa, a naa to waxatin naxan yi, a sɛwama nɛnna yɛxɛɛ kedenna fe ra dangu tongesolomanaanin e nun solomanaaninnera naxanye mi lɔxi ayi. 14 A na kiinin, ɛ Fafe Ala naxan ariyanna yi, a mirafan a ma diidini ito nde keden peenxa lɔ ayi.”

Hakɛ tongone15 “Xa i ngaxakedenna hakɛn liga i

ra, siga a fɛma i yi a sɔnna fala a xa ɛfirinna tagi. Xa a i xuiin namɛ, i batai ngaxakedenna sɔtɔ na yi. 16 Konixa a mi a tuli mati i xuiin na, ɛ nunmuxu keden hanma muxu firin xasiga a fɛma alogo ‘feen birin xamakitisereya firin hanma saxan xuiin xɔn.’*17 Koni xa a mi a tuli mati ne xuiinna, na feen fala dɛnkɛlɛya yamaan xa.Xa a mi a tuli mati dɛnkɛlɛya yamaanxuiin na, a yatɛ alo dɛnkɛlɛyatarenahanma mudu maxinla.”

Tondi feen nun tin fena18 “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛ na tɔnna

dɔxɔ feen naxan na dunuɲa yi, Ala

tɔnna dɔxɔma nɛn na ra ariyanna yi.Ɛ na tin feen naxanma dunuɲa yi, Alatinma nɛn na ma ariyanna yi.”

19 “N mɔn xa a fala ɛ xa, xa muxufirinna lan fefe ma dunuɲa yi Alamaxandini, n Fafe naxan ariyanna yi,a na ligama ɛ xa nɛn. 20 Bayo muxufirin hanma saxan na e malan dɛdɛ yin xinli, n fan luma nɛn mɛnni e yɛ.”

Muxun naxan mi mafeluun tima21 Na xanbi ra, Piyɛri yi fa Yesu

fɛma, a yi a maxɔdin, a naxa, “Ma-rigina, n xa ngaxakedenna mafeludɔxɔɲa ma yoli, a na n hakɛn tongowaxatin naxan yi? Han dɔxɔɲa masolofere ba?” 22Yesu yi a yabi, a naxa,“N xa a fala i xa, dɔxɔɲa ma soloferemi a ra de, fɔ tonge solofere e nunsolofere.”

23 “Nanara, Ariyanna Mangayaanluxi nɛn alo mangan naxan waxi awalikɛne sarenfi feni. 24Ana fɔlɔxina,e fa walikɛ keden na gbeti gbanannawuli fu donla yi naxan ma, donlanaxan nun a siimayaan birin walisaranna yi lan. 25 Bayo a mi yi nɔɛ adonla fiyɛ, mangan yi a ragidi a e xaa tan nun a ɲaxanla nun a diine nuna yii seene birin mati e findi konyinera, alogo a xa donla fi. 26 Nanara,walikɛɛn yi a xinbi sin mangan bunma, a yi a mafan, a naxa, ‘Diɲa n xa,n na i ya donla birin fima nɛn!’ 27 Akanna yi kininkinin a ma, a yi diɲa adonla ma, a yi a lu na.”

28 “Koni na walikɛɛn yi siga, a sa alanfana nde to a gbeti xurudi yi naxanma. A yi a suxu, a yi a kɔɛɛn dɛtɛn. Ayi a fala, a naxa, ‘N ma donla fi!’ 29 Alanfaan yi a xinbi sin a bun ma, a yia mafan, a naxa, ‘Diɲa n xa, n na i yadonla fima nɛn!’ 30Koni a mi tin. A yisa a sa kasoon na han a na a donla fiwaxatin naxan yi. 31Walikɛɛn bonneto na to, e xɔlɔ kati, e siga e kannafɛma, e sa na birin fala a xa. 32Nanara,e kanna yi a tan walikɛɛn xili, a naxa,‘I tanwalikɛ ɲaxina, nmadonlanaxanbirin i ma, n diɲa nɛn na ma bayo ibata n mafan. 33 A mi yi lan nun ba,

* 18:16: Sariyane 19.15

Matiyu Sora 18:34 27 Matiyu Sora 19:24i fan xa kininkinin i walikɛ boden maalo n kininkinin i ma kii naxan yi?’34 Nayi, a kanna yi a sa kasoon na axɔlɔni alogo a kantan muxune xa aɲaxankata han a yi a donla birin fi.35 N Fafe naxan ariyanna yi, na fan ɛsuxuma na kii nin, xa ɛ tan nde mi angaxakedenna mafelu a bɔɲɛni.”

19Futu kala fenaMaraka 10.1-12

1 Yesu yelinxi na falane tiyɛ, a keliGalile yamanani, a siga Yudaya ya-manani dɛnaxan Yurudɛn baan kidima. 2 Yama gbeen yi bira a fɔxɔ ra, ayi ne rakɛndɛya.

3 Farisi muxuna ndee yi fa a fɛmaa bunbadeni, e yi a maxɔdin, e naxa,“Sariyan na a ra ba, xɛmɛn xa ɲaxanlaramɛ, a findi bun yo ra?” 4 Yesu yi eyabi, a naxa, “Ɛ mi Kitabun xaranxiba? A naxa fa fala a fɔlɔni ‘Ala yiadaman da, xɛmɛn nun ɲaxanla,’* 5 anaxa, ‘Nanara, xɛmɛna a nga nun afafe beɲinma, a a maso a ɲaxanla ra, efindi fati bɛndɛ kedenna ra.’† 6 Nayi,muxu firin mi fa e ra koni fɔ keden.Nayi, Ala bata seen naxanye tugun ebode ra, muxe nama ne fata.”

7 E yi a maxɔdin, e naxa, “NanferaMusa a yamarixi fa fala a xɛmɛn xafutu kala kɛdin so a ɲaxanla yii, a yia beɲin?” 8 Yesu yi e yabi, a naxa,“Musa bata tin, a ɛ xa ɛ ɲaxanle beɲinamasɔtɔ ɛ bɔɲɛn xɔdɔxɔ. Koni a miyi na kiini nun a fɔlɔni. 9 Awa, n xaa fala ɛ xa, xɛmɛn naxan na a mɛ aɲaxanla ra, xa a ɲaxanla mi yalunyaligaxi, xɛmɛn yi nde gbɛtɛ futu, naxɛmɛn bata yalunyaan liga.”

10 A xarandiine yi a fala a xa, enaxa, “Xa xɛmɛn nun a ɲaxanla tagina kii nin, a lan futu nama ti na yi.”11Yesu yi e yabi, a naxa, “Birin mi nɔɛxaranni ito suxɛ, koni fɔ Ala bata afɛrɛn fi naxanye ma. 12 Xɛmɛna ndeemi nɔɛ ɲaxanla futuɛ amasɔtɔ e bari

kiin xɔn, muxune nan ndee gbɛtɛyeligaxi na kiini, koni ndee gbɛtɛyelanxi a ma nɛn a e nama ɲaxanlafutu alogo e xa lu walɛ AriyannaMan-gayaan xa. Awa, xa naxannɔɛ xaranniito suxɛ, na xa a suxu.”

Yesu yi duba diidine xaMaraka 10.13-16, Luka 18.15-17

13 Muxuna ndee yi fa e diidine raYesu fɛma, alogo a xa a yiin sa ediidine xunni, a yi Ala maxandi e xakoni xarandiine yi falan ti ne ma.14 Yesu naxa, “Ɛ tin diidine xa fa nfɛma, ɛ nama e raxɛtɛ amasɔtɔ e tansifane nan gbee Ariyanna Mangayaanna.” 15A yi a yiin sa e xunni, a yi dubae xa, a siga.

Xɛmɛ nafulu kanna feMaraka 10.17-31, Luka 18.18-30

16 Banxulanna nde yi fa Yesufɛma, a naxa, “Karamɔxɔ, n fe faɲinmundun ligɛ, n habadan nii rakisinsɔtɔ?” 17 Yesu yi a yabi, a naxa,“Nanfera i n maxɔdinma fe faɲinafe ma? Ala nan keden fan. Xa i waxi axɔnma, i xa nii rakisin sɔtɔ, yamarinesuxu.” 18 A mɔn yi maxɔdinna ti, anaxa, “Yamari mundun ne ra?” Yesuyi a yabi, a naxa, “I nama faxan ti. Inama yalunyaan liga. I nama muɲanti. I nama wule seren ba. 19 I babanun i nga binya, i yi i adamadi bodenxanu alo i yɛtɛna.”‡ 20 Banxulannayi a yabi, a naxa, “N bata ne birinsuxu, nanfe fa luxi?” 21 Yesu yi ayabi, a naxa, “Xa i waxi a xɔn ma,i xa findi muxu kamalixin na, siga,i sa i yii seene mati, i yi yiigelitɔneki. I nafunla sɔtɔma nɛn ariyannayi. Na xanbi ra, i fa bira n fɔxɔ ra.”22 Banxulanna na mɛ waxatin naxanyi, a sunuxin yi siga amasɔtɔ nafulugbee kanna nan yi a ra.

23 Na xanbi ra, Yesu yi a fala axarandiine xa, a naxa, “N xa ɲɔndinfala ɛ xa, nafulu kanne so raxɔlɔAriyanna Mangayani! 24 N mɔn xa afala ɛ xa, nafulu kanna so raxɔlɔ Alaa

* 19:4: Dunuɲa Fɔlɔn 1.27 nun 5.2 † 19:5: Dunuɲa Fɔlɔn 2.24 ‡ 19:19: Xɔrɔyaan20.12-16 nun Sariyane 5.16-20 nun Saraxaraline 19.18


Mangayani dangu ɲɔgɔmɛn so feenna sagilaan yinla ra.” 25Xarandiine namɛ waxatin naxan yi, e yi kabɛ kati!E yi a maxɔdin, e naxa, “Nde fa nɔɛkisɛ nayi?” 26 Yesu yi e mato, a naxa,“Muxun mi nɔɛ na ligɛ koni Ala nɔɛfeen birin ligɛ nɛn.”

27Na xanbi ra, Piyɛri yi a fala a xa,a naxa, “A mato, nxu bata feen birinbeɲin, nxu bira i fɔxɔ ra. Nxu tannanse sɔtɔma nayi?” 28 Yesu yi a falae xa, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa,waxati nɛnɛ famatɔni, n tan MuxunaDii Xɛmɛn na dɔxɔ n ma mangayagbɛdɛ binyaxini, ɛ tan naxanye biraxin fɔxɔ ra, ɛ fan dɔxɔma nɛn mangagbɛdɛ fu nun firinne ma, ɛ yi Isir-ayila bɔnsɔn fu nun firinne makiti.29 Naxanye birin bata banxine lu na,hanma a ngaxakeden xɛmɛmane nuna ɲaxalanmane hanma a fafe hanmaa nga hanma a diine hanma a xɛɛnen tan ma fe ra, a na ɲɔxɔn kɛmɛsɔtɔma nɛn e nun habadan nii rak-isina. 30 Koni naxanye yɛɛn na, newuyaxi sa luma nɛn xanbin na. Nax-anye xanbin na iki, ne yi sa lu yɛɛnna.”

20Xɛɛ kanna walikɛne fe

1 Yesu naxa, “Ariyanna Mangayaanluxi nɛn alo xɛɛ kanna naxan mininsubaxani muxu fendeni alogo e xa sawali a manpa bili nakɔni. 2 E yi lana ma, a xa e saranna fi gbeti gbanankeden keden, naxan lanɲɛ soge kedensarannama. A yi e rasiga a manpa bilinakɔni. 3 Soge raxɛnxɛn waxatini, akeli, a siga lɔxɔ dɛɛn na, a yi muxunandee li tixi na, naxanye mi yi waliyo ra. 4 Nanara, a yi a fala e xa, anaxa, ‘Ɛ fan xa siga, ɛ sa wali n mamanpa bili nakɔni, a lan n xa ɛ sarenfi naxan na, n na soɛ ɛ yii.’ 5 Awa,ne yi siga walideni. Na danguxina, amɔn yi na ɲɔxɔn liga yanyi tagini enun se din waxatin masoxina. 6 Awa,se din waxatin danguxina, a mɔn yisiga, a sa muxu gbɛtɛye fan li tixi na.A yi e maxɔdin, a naxa, ‘Ɛ fɛriɲɛnxi be

nanfera? Ɛ mi fefe ligama?’ 7 E yi ayabi, e naxa, ‘Bayo muxu yo mi nxutixi wali ra.’ A yi a fala e xa, a naxa,‘Awa, ɛ fan xa siga wali kɛdeni n mamanpa bili nakɔni.’ ”

8 “Ɲinbanna soxina, manpa bilinakɔ kanna yi a fala walikɛ kuntiginxa, a naxa, ‘Walikɛne xili, e sarannaxa fi. A fɔlɔ dɔnxɛ ra xiine ma, i sa araɲan a singe ra xiine ma.’ 9 Xɛmɛnnaxanye wanla fɔlɔ ɲinbari waxa-tini, ne keden kedenne birin yi gbetigbanan keden keden sɔtɔ. 10 Nanara,muxun naxanye singe wanla fɔlɔ, neto fa, e yi a miri fa fala, a e a sɔtɔmanɛn dangu bonne ra, koni e kedenkedenna birin yi gbeti gbanan kedenkeden sɔtɔ.”

11 “Awa, e to yi a rasuxuma, e xɛɛkanna mafala fɔlɔ. 12 E yi a fala, enaxa, ‘Muxun naxanye faxi dɔnxɛnna, ne waxatidi nan tun wali kɛxi.I nxu nun ne birin saren fima kiikedenna nin ba, nxu tan naxanyefɛriɲɛnxi sogen na?’ 13 Xɛɛ kanna yie tan nde keden yabi, a naxa, ‘Sɔxɔ,n mi tinxintareya xan ligaxi i ra. Enmi lanxi gbeti gbanan keden xan maba? 14 I saranna tongo, i siga i konni.Naxanye faxi dɔnxɛn na, n waxi nesaranna fi feni alo n bata i sarannafi kii naxan yi. 15 N mi daxa ba, nxa n sagoon liga n ma gbetini? In maxɔxɔlɔnma nɛn ba bayo n fon-isire?’ 16 Na kiini, naxanye yɛɛn na,ne wuyaxi sa luma nɛn xanbin na.Naxanyexanbinna iki, ne yi sa lu yɛɛnna.”

Yesu mɔn yi a faxa feen falaMaraka 10.32-34, Luka 18.31-34

17 Yesu yi sigama Yerusalɛn taaniwaxatin naxan yi, a yi a xarandii funun firinne xali e danna. A yi a falae xa, 18 a naxa, “Ɛ a mato, en sigamaYerusalɛn taani, n tan Muxuna DiiXɛmɛn sa somanɛn saraxarali kuntig-ine nun sariya karamɔxɔne yii na yi. En ma kitin bolonma nɛn, a lan sayaanma. 19 Na xanbi ra, e yi n so siyagbɛtɛne yii naxanye n magelema, e yin bulan, e yi n gbangban wudin ma.

Matiyu Sora 20:20 29 Matiyu Sora 21:11A soge saxande lɔxɔni n kelima nɛnsayani.”

Yaki nun Yoni nga maxandinaMaraka 10.35-45

20 Sebede a dii xɛmɛne nga yi faYesu fɛma e nun a dii xɛmɛne, e yi exinbi sin Yesu bun ma, e yi a maxandifena nde ma. 21 Yesu yi e maxɔdin, anaxa, “I waxi nanse xɔn ma?” A yi ayabi, a naxa, “Tin, i na i yamangayaansɔtɔ, n ma dii xɛmɛ firinni itoe xadɔxɔ i fɛma, kedenna i yiifanna ma,kedenna i kɔmɛnna ma.” 22 Yesu yie yabi, a naxa, “Ɛ n maxandixi naxanma, ɛ mi na kolon. Ɛ nɔɛ ɛ minɲɛtɔrɔya igelengenna ra ba, n fama nmindeni naxan na?” E yi a yabi, enaxa, “Nxu nɔɛ nɛn.” 23 Yesu yi afala e xa, a naxa, “Ɛ fama ɛ mindeninɛn n ma tɔrɔya igelengenna ra yati!Koni muxun dɔxɔ fena n yiifanna mahanman kɔmɛnnama, nami n tanmafɔ n fafe bata yi a ragidi naxanye xa.”

24Xarandii fuun bonne na mɛ wax-atin naxan yi, e xɔlɔ na ngaxake-denma firinne ma. 25Nanara, Yesu yie birin xili a fɛma, a naxa, “Ɛ a kolonyati siyane mangane nɔyaan nan lig-ama e xun na, e muxu gbeene fan yikuntigiyaan naba e xun na. 26 Koni ami na kiini ɛ tan tagi. Xa naxan yowaxi findi feni muxu gbeen na ɛ yɛ,fɔ a xa findi ɛ walikɛɛn nan na. 27 Xanaxanyowafindi feni ɛ yɛɛratiin na fɔa xa findi ɛ konyin nan na 28 alo n tanMuxunaDii Xɛmɛn tomi faximuxe xawali n xa koni alogo n tan xa wali, n yin niin fi muxu wuyaxi xunbaan na.”

Yesu yi danxutɔ firin nakɛndɛyaMaraka 10.46-52, Luka 18.35-43

29 E yi kelima Yeriko taani wax-atin naxan yi, yama gbeen yi biraYesu fɔxɔ ra. 30 Danxutɔ firinna nax-anye yi dɔxi kiraan na, ne yi a mɛ aYesu dangumatɔɔn nan yi a ra, e yigbelegbele, e naxa, “Nxu fafe, Dawu-daa Dii Xɛmɛna, kininkinin nxu ma!”31 Yamaan yi e masabari, koni e mɔnyi gbelegbele kati, e naxa, “Marigina,Dawudaa Dii Xɛmɛna, kininkinin nxu

ma.” 32Awa, Yesu yi ti, a yi e xili, a yie maxɔdin, a naxa, “Ɛ waxi a xɔn man xa nanfe liga ɛ xa?” 33 E yi a yabi,e naxa, “Marigina, nxu waxi a xɔnmanɛn, nxu mɔn xa seen to.” 34 Yesu yikininkinin ema, a yi a yiin din e yɛɛnera. E yi seen to mafurɛn, e bira Yesufɔxɔ ra.

21Yesu so fena Yerusalɛn taaniMaraka 11.1-11, Luka 19.28-40, Yoni

12.12-191 E to maso Yerusalɛn taan na, e

yi Betifage taan li, Oliwi Geyaan fari.Yesu yi a xarandii firin nasiga e yɛɛra. 2 A yi a ɲungu e ma, a naxa, “Ɛsiga banxidɛɛnna ɛ yɛɛ ra, ɛ sa sofanlande lima xidixi na yi, a diina a fɛma.Ɛ e fulun, ɛ fa e firinna ra n xa. 3 Xamuxuna nde ɛ maxɔdin, ɛ a fala a xa,ɛ naxa, ‘Marigin nan mako e ma,’ nakanna e soma ɛ yii nɛn sa.”

4 Na liga nɛn alogo nabiin naxanfala, na xa kamali, a naxa, 5 “Ɛ a falaSiyon kaane xa, ɛ naxa, ‘Ɛ a mato!Ɛ mangan fama ɛ ma. A limaniya.A fama sofanla nan fari, sofali diina,sofali gilɛn diina.’* ”

6 Na ma, xarandiine yi siga, Yesunaxan fala e xa, e sa na liga. 7 E yi fasofanla nun a diin na. E yi e dugine yi-fulun e fari, Yesu yi dɔxɔ sofanla fari.8 Yamaan yi e dugine yifulun kiraanxɔn ma, nde yi ɲɔxɔndene magira, eyi e sa kiraan xɔn a binya feen na.9 Yamaan naxan yi a yɛɛ ra e nun axanbi ra, ne birin yi lu sɔnxɔɛ, e naxa,“Tantunna xa fi Dawudaa dii xɛmɛnma! Naxan fama Marigin xinli, Ala xana baraka! Ala tantun kore xɔnna mapon!”

10 Yesu so Yerusalɛn taani waxatinnaxan yi, taan yi maxa. Yamaan yimaxɔdinna ti, e naxa, “Nde ito ra?”11 Yamaan yi e yabi, e naxa, “NabiYesu nan ito ra, keli Nasarɛti taaniGalile yamanani.”

Yesu Ala Batu BanxiniMaraka 11.15-19, Luka 19.45-48, Yoni

2.13-22* 21:5: A mato Sakari 9.9 kui.

Matiyu Sora 21:12 30 Matiyu Sora 21:3312 Yesu to so Ala Batu Banxini, a yi

sare matine nun sare soone birin kedina yi. A yi gbeti masarane tabanlerafelen e nun ganba matine gbɛdɛne.13 A yi a fala e xa, a naxa, “A sɛbɛxiKitabun kui, Ala naxa, ‘N ma Banxinxili bama nɛn Ala maxandi banxina.’†Koni ɛ tan bata a findi muɲadeneluxunden na!”

14Danxutɔne nun lɛbutɛnne yi sigaYesu fɛma Ala Batu Banxini, a yi erakɛndɛya.

15 Koni saraxarali kuntigine nunsariya karamɔxɔne to a to kabanakofeene ligɛ, e diidine fan to naxanyeyi sɔnxɔma Ala Batu Banxini, e naxa,“Tantunna xa fi Dawudaa Dii Xɛmɛnma,” e yi xɔlɔ. 16 E yi a fala Yesuxa, e naxa, “I mi diidine falan mɛɛnba?” Yesu yi e yabi, a naxa, “Di! Ɛ miKitabun yireni ito xaranxi ba, naxana falaxi, ‘I bata diidine nun dii ɲɔrɛneyamari, e yi i matɔxɔ?’‡ ”

17Yesu yi e lu mɛnni, a keli taani, asiga Betani taani, a sa xi na.

Yesu yi xɔdɛ binla dangaMaraka 11.12-14, 20-24

18 Na xɔtɔn bode, a xɛtɛmatɔɔnYerusalɛn taani, kamɛn yi a suxu. 19Ayi xɔdɛ binla to kiraan dɛxɔn ma, a yisiga a bun ma, koni a mi a bogi yo li ara, fɔ a dɛɛne. Nanara, a yi a fala xɔdɛbinla ma, a naxa, “I tan mi fa boginsɔnɔn!” Awa, na waxatin yɛtɛni xɔdɛbinla yi xara! 20Xarandiine to na to, eyi kabɛ, e maxɔdinna ti, e naxa, “Xɔdɛbinli ito xaraxi di xulɛn?” 21Yesu yi eyabi, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, xaɛdɛnkɛlɛyaxi, ɛmi sikɛ, n naxan ligaxixɔdɛ binli ito ra, ɛ fan nɔɛ na ɲɔxɔnnaligɛ nɛn. A birin xa mi na ra, ɛ nɔɛ afalɛ nɛn geyaan xa, ɛ naxa, ‘Keli be, isa sin fɔxɔ igeni,’ na yi liga. 22 Xa ɛdɛnkɛlɛyaxi, ɛ na sesemaxɔdin Ala ra,ɛ na sɔtɔma nɛn.”

Yesu sɛnbɛn maxɔdinna feMaraka 11.27-33, Luka 20.1-8

23 Yesu mɔn yi fa Ala Batu Banx-ini. A yi yamaan xaranma waxatin

naxan yi, saraxarali kuntigine nunyamaan fonne yi fa a fɛma, e yi amaxɔdin, e naxa, “I feni itoe ligamasɛnbɛmundun na, nde i yamarixi i xafeni itoe liga?” 24 Yesu yi e yabi, anaxa, “N fan xa ɛ maxɔdin fe kedenma, xa ɛ n yabi, n feene ligama sɛnbɛnnaxan yi, n fan na falama ɛ xa nɛn.25 Nde Yoni rafaxi a xa muxune rafuigeni e tubi xinla ma, a kelixi Ala nanma ba, hanma muxune?” E yi falanti fɔlɔ e bode tagi, e naxa, “Xa en naa yabi fa fala a kelixi Ala nan ma, afalama nɛn nayi, a naxa, ‘Nanfera ɛmilaxi Yoni ra?’ 26Koni xa en na a fala fafala a kelixi muxun nan ma, en gaxuyamaan yɛɛ ra bayo e birin laxi a ra anabiin nan yi Yoni ra.” 27Nanara, e yiYesu yabi, e naxa, “Nxu mi a kolon.”Awa, a yi a fala e xa, a naxa, “N tanfan feni itoe ligama sɛnbɛn naxan yi,n mi na falama ɛ xa na yi.”

Dii xɛmɛ firinna fe sandana28 “Ɛ xaxili lu ito xɔn ma. Xɛmɛna

nde yi na, dii xɛmɛ firin yi naxan yii.A siga a forimaan fɛma, a sa a fala a xa,a naxa, ‘Nma diina, siga wali kɛdeni nma nakɔni to.’ 29 A yi a yabi, a naxa,‘N mi waxi siga feni.’ Koni dɔnxɛnna, a bɔɲɛn yi maxɛtɛ, a siga. 30 Afafe yi siga a diin bonna fɛma, a sana fala kedenna ti na fan xa, a yi ayabi, a naxa, ‘N fafe, n sigama nɛn.’Koni a mi siga. 31 Ne firinna yɛ, ndea fafe sagoon ligaxi?” E yi a yabi, enaxa, “Forimana.” Yesu yi a fala e xa,a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, mudumaxinle nun yalundene singe soma ɛyɛɛ ra Alaa Mangayani. 32 AmasɔtɔYoni bata fa, a tinxinna kiraan yita ɛra, ɛ mi la a ra. Koni mudu maxinlenun yalundene bata la a ra. Hali ɛ tona to, ɛ bɔɲɛmi maxɛtɛ, ɛ la a ra.”

Nakɔ kantanne fe sandanaMaraka 12.1-12, Luka 20.9-19

33 Yesu naxa, “Ɛ tuli mati sandagbɛtɛ ra. Nakɔ kanna nde yi na nunnaxan manpa bili nakɔɔn sa, a yi asansan, a yi manpa ige badeni tɔn,

† 21:13: A mato Esayi 56.7 nun Yeremi 7.11 kui. ‡ 21:16: Yaburin 8.3

Matiyu Sora 21:34 31 Matiyu Sora 22:13a yi gbengben ti. Na xanbi ra, a yinakɔɔn taxu a kantan muxune ra, asiga sigatini. 34 Awa, a bogi waxatinaa lixina, a yi a walikɛna ndee rasigaa nakɔɔn kantan muxune ma, a e xaa gbeen so ne yii. 35 Nakɔɔn kantanmuxune yi nakɔ kannawalikɛne suxu,e kedenna mabɔnbɔ, e bonna faxa,e bonna magɔlɔn gɛmɛne ra. 36 Naxanbi ra, nakɔ kanna mɔn yi a wa-likɛ gbɛtɛye rasiga, naxanye yi wuyadangu a fɔlɔyixine ra. Nakɔɔn kantanmuxune yi ne fan liga na kii kedenni.37 Dɔnxɛn na, a yi a dii xɛmɛn nasigae ma, a naxa, ‘E danma nɛn n ma diintan na.’ ”

38 “Koni nakɔ kantanne to a diixɛmɛn to, e yi a fala e bode xa, enaxa, ‘Nakɔ kanna kɛ tongon nan itora, ɛ fa be, en na a faxa alogo en xa akɛɛn sɔtɔ.’ 39 Nayi, e yi a suxu, e sigaa torontoronɲɛ nakɔ xɛɛn fari ma, esa a faxa.§ 40 Awa, nakɔ kanna nafa waxatin naxan yi, a nanfe ligamanakɔ kantanne ra?” 41 E yi a yabi,e naxa, “A na muxu ɲaxine faxamanɛn kii ɲaxini, a yi nakɔɔn taxu muxugbɛtɛye ra naxanye a gbeen soɛ a yii axaba waxatini.” 42 Yesu yi a fala e xa,a naxa, “Ɛ munma Kitabun yireni itoxaran ba? A naxa, ‘Banxi tiine e mɛgɛmɛn naxan na, na bata findi banxingɛmɛ fisamantenna ra. Marigin nanna ligaxi, a findi kabanako feen na enyɛɛ ra yi.’* ”

43 Yesu naxa, “Nanara, n na afalama ɛ xa, Alaa Mangayaan bama ɛyii nɛn, a so yama gbɛtɛn yii, naxanyekɛwali lanɲɛ a ma. 44 Naxan yo nabira gɛmɛni ito fari, na yigirama nɛna dungin dungin na. Koni xa a nubira naxan yo fari, a na yilunburunmanɛn.”

45 Saraxarali kuntigine nun Farisimuxune to Yesu a sandan mɛ, e yia kolon a falan tima e tan nan ma.46 Nanara, e yi kata a suxu feen na,

koni e yi gaxu yamaan yɛɛ ra naxanyeyi amirixi fa fala a nabiin nan Yesu ra.

22Ɲaxalandi tiin sandanaLuka 14.15-24

1Yesumɔn yi sandan sa yamaan xa.2 A yi a fala, a naxa, “Ariyanna Man-gayaan luxi nɛn alo mangan naxanɲaxalandi tiin sɛwa donse donnamalanni tɔn a dii xɛmɛn xa. 3 A yia walikɛne rasiga a muxu xilixine maalogo e xa fa donse donna malanni,koni e mi tin fɛ. 4 Nanara, a yi awalikɛ gbɛtɛye rasiga e ma, a naxa, ‘Ɛsa a fala e xa, a donseen birin batayitɔn iki. N bata n ma turaan nunɲinge raturaxine faxa, seen birin batayitɔn. Ɛ faɲaxalandi tiin donse donnamalanni!’ 5 Koni e mi a yatɛ, e sigae makone ra. Nde yi siga xɛɛne ma,nde yi siga e wanle ra. 6A dɔnxɛne yiwalikɛne suxu, e yi e rayarabi, e yi efaxa.”

7 “Mangan yi xɔlɔ kati, a yi a sofanerasiga, e sa faxa tiine halagi, e yie taan gan. 8 Na xanbi ra, a yi awalikɛne xili, a naxa, ‘Ɲaxalandi tiinmalanna bata yitɔn koni n muxunnaxanye xilixi, ne mi yi daxa e xaxili. 9 Awa, iki ɛ siga kira xunne ma.Ɛ na muxu yo to, ɛ ne xili malanni.’10Nanara, walikɛne yi siga kira xunnema, e muxun naxanye birin to, e yi nemalanmuxu ɲaxine nunmuxu faɲinebirin. Nayi, ɲaxalandi tiin malanyiren yi rafe muxu xilixine ra.”

11 “Koni mangan to so, a xa a muxuxilixine to, a yi xɛmɛna nde to mɛnni,ɲaxalandi ti domaan mi yi a ma. 12 Ayi a maxɔdin, a naxa, ‘Sɔxɔ, i soxibe di, anu, i mi maxidixi alo a daxaɲaxalandi ti malanni kii naxan yi?’Koni xɛmɛnmi a yabi sɔtɔ. 13Manganyi a fala a walikɛne xa, a naxa, ‘Ɛ a xidiken, ɛ yi a ramini tanden ma dimini,wugan nun ɲin naxinna dɛnaxan yi.’

§ 21:39: Sandani ito kui Ala nan misalixi nakɔ kanna ra. A dinan taxuxi Isirayila kaanera. A walikɛne findixi nabine ra naxanye xɛ Isirayila kaane ma. A diin findixiYesu ra. * 21:42: Yaburin 118.22-23

Matiyu Sora 22:14 32 Matiyu Sora 22:40” 14 Yesu naxa, “Muxu wuyaxi xilixikonimuxu dando nan tun sugandixi.”

Mudu fiin maxɔdinna feMaraka 12.13-17, Luka 20.20-26

15 Farisi muxune yi siga, e sa Yesutɔɲɛgɛ feni tɔn a fala xuiin xɔn ma.16 E yi e xarandiina nde nun Herodea muxuna nde rasiga Yesu fɛma afaladeni, e naxa, “Karamɔxɔ, nxu akolon fa fala ɲɔndi falan nan i tan na, iyamaan xaranma Ala ɲɔndin nan ma.Muxe mi nɔɛ i ya miriyaan maxɛtɛ,amasɔtɔ i mi muxune rafisaxi e bodexa. 17Awa, i mirixi a ma di, a fala nxuxa, a daxa mudun yi fi Romi MangaGbeen ma ba hanma a nama fi?”

18 Koni Yesu yi e nata ɲaxin kolon.A yi e yabi, a naxa, “Ɛ tan nafigine!Nanfera, ɛ katama n bunbadeni? 19 Ɛgbeti gbananna yita n na mudun fimanaxan na!” E yi gbeti gbananna yitaa ra. 20 Yesu yi e maxɔdin, a naxa,“Nde xili nun a yɛtagin sawura ama?”21 E yi a yabi, e naxa, “Romi MangaGbeena.” Nayi, Yesu yi a fala e xa,a naxa, “Mangan gbeen xa so a yii,Ala gbeen yi so Ala yii.”* 22 E na mɛwaxatin naxan yi, e kabɛ kati, e keli afɛma, e siga.

Faxa muxune rakeli fenaMaraka 12.18-27, Luka 20.27-40

23Na lɔxɔn yɛtɛni, Saduse muxuneyi e maso Yesu ra naxanye a falama afaxa muxune mi kelima sayani. E yiYesu maxɔdin, 24 e naxa, “Karamɔxɔ,Musa bata yi a fala, a naxa, ‘Xa xɛmɛnfaxa, a mi dii lu, a ngaxakedenna xaa kɛ ɲaxanla tongo alogo a xa diinande bari faxa muxun xa.’† 25 Awa,ngaxakedenmanemuxu solofere yi benun, forimaan yi ɲaxanla futu, a faxa,

a mi dii sɔtɔ, a ɲaxanla yi lu a xunyɛnxa. 26 A yi liga na kiini a firinden fanna, a saxanden fan yi liga na kiini,na yi liga han solofere. 27 Dɔnxɛnna, ɲaxanla fan yi faxa. 28 Awa, faxamuxune na keli waxatin naxan yi,ɲaxanla findima nde gbee ra namuxusoloferene yɛ? Bayo e birin bata yi adɔxɔ.”

29 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ batatantan, amasɔtɔ ɛ mi Kitabun kolonhanma Ala sɛnbɛna. 30 Bayo faxamuxune na keli waxatin naxan yi,e ligama nɛn alo malekan naxanyeariyanna yi. Xɛmɛn mi ɲaxalan futɛ,ɲaxanla mi dɔxɛ xɛmɛn xɔn. 31 Awa,naxan lanxi faxa muxune rakeli feenma, ɛ mi Alaa falan xaranxi ba? Anaxa, 32 ‘Iburahimaa Ala nan n tan na,e nun Isiyagaa Ala e nunYaxubaa Ala.’Anu, faxa muxune Ala mi a tan na fɔniiramane.”‡

33Yamaan na mɛwaxatin naxan yi,e kabɛ Yesu a xaranna ma kati!

Yamari fisamantenna feMaraka 12.28-34, Luka 10.25-28

34 Farisi muxune a mɛ waxatinnaxan yi, a Yesu e yabi kiin bata aliga Saduse muxune yi e dundu, e yie malan. 35 Sariya karamɔxɔ kedenyi na, na yi Yesu kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ, ayi a maxɔdin, 36 a naxa, “Karamɔxɔ,yamarin mundun gbo dangu a birinna Sariya Kitabuni?” 37Yesu yi a yabi,a naxa, “ ‘I Marigina Ala xanu i bɔɲɛnbirin na e nun i niin birin na e nuni xaxinla birin na.’§ 38 Yamarini itogbo dangu e birin na. 39Afirindeni itoluxi nɛn alo bonna, a naxa, ‘I adamadiboden xanu alo i yɛtɛna.’* 40 SariyaKitabun nun nabine kitabune birinsinganxi yamari firinni itoe nan na.”

* 22:21: Ala gbeena: Mangan yɛtagin sawuran to gbeti gbananna ma, na a findixi agbeen nan na bayo a tan nan a rafalaxi. Adamadiine daxi Ala maligan nan na,nayi e fan findixi Ala gbeen nan na. Gbetin lan a somangan yii mudun na, konimuxune lan e yi e yɛtɛ so Ala yii bayo e findixi e da mangan gbeen nan na.† 22:24: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 38.8 nun Sariyane 25.5-6 kui. ‡ 22:32: niiramane: Alanaxa a Iburahimaa Ala nan a ra. A mato Xɔrɔyaan 3.6 nun 3.15-16 kui. A mi a falaxi nuna Iburahimaa Ala nan yi a tan na Iburahima yi a nii ra waxatin naxan yi. Naluxi nɛn alo Ala yɛɛna e ra laxira yi. E mɔn e nii ra Ala yɛɛ ra yi. Nanara, faxamuxune kelima nɛn sayani. § 22:37: Sariyane 6.5 * 22:39: Saraxaraline 19.18

Matiyu Sora 22:41 33 Matiyu Sora 23:16Yesu yi maxɔdinna tiMaraka 12.35-37, Luka 20.41-44

41 Farisi muxune malanxi waxatinnaxan yi, Yesu yi e maxɔdin, a naxa,42 “Ɛ mirixi Alaa Muxu Sugandixinafeen ma di? Nde bɔnsɔn a ra?” Eyi a yabi, e naxa, “Dawuda bɔnsɔnnanan a ra.” 43 Yesu yi e maxɔdin, anaxa, “Nanfera Dawuda a xili bama ‘NMarigina’ fata AlaaNii Sariɲanxin na?Amasɔtɔ Dawuda a falama, a naxa,44 ‘Marigin yi a fala n marigin xa,a naxa, “Dɔxɔ n yiifanna ma,han n yi i yaxune sa i sanna bunma.”†

’45Awa, xa Dawuda a xili bama, ‘N Ma-rigina,’ na ma, Alaa Muxu Sugandixinfindixi Dawuda bɔnsɔnna ra di?”‡46 Muxu yo mi nɔ a yabɛ fala kedenpeenna! Keli nawaxatinma,muxuyomi fa susu a maxɔdinɲɛ fe gbɛtɛma.

23Yesu yi sariya karamɔxɔne nun

Farisi muxune yalagiMaraka 12.38-39, Luka 11.43, 46,

20.45-461 Na xanbi ra, Yesu yi falan ti

yamaan nun a xarandiine xa, 2 anaxa, “Sariya karamɔxɔne nun Farisimuxune dɔxi Nabi Musa funfun nin.3 Nayi, ɛ e falane birin suxu, ɛ yi eliga. Koni ɛ nama e kɛwali sifane tanliga, amasɔtɔ e naxan falama, e mi naligama. 4 E goron binyene raxidima,e yi e dɔxɔ muxune xun ma, konihali e yii sonla, e tan mi waxi na dinfeni e ra e maxalideni. 5 E feen birinligama nɛn alogo muxune xa e to.Nayi, e Kitabu falane sɛbɛma, e yi exidi e tigine nun e yiine ra han a gboayi. E domane maxidixi luti dɛnbɛxikuyene ra. 6 Binye dɔxɔdene rafan ema malanne yi, e dɔxɔ yamaan yɛɛ rasalide banxine yi. 7 Binye xɔntɔnne

rafan e ma lɔxɔ tidene yi, muxune yie xili ‘Karamɔxɔ.’ ”

8 “Koni muxe nama ɛ tan xili bafa fala, ‘Karamɔxɔ,’ amasɔtɔ ngaxake-denmaan nan ɛ birin na, karamɔxɔkeden pee nan ɛ yii. 9 Awa, ɛ namamuxu yo xili dunuɲa ito yi fa fala, ‘NFafe,’ amasɔtɔ Fafe keden pee nan ɛyii ariyanna yi. 10 Ɛ nama tin muxunexa ɛ xili ‘Kuntigina,’ amasɔtɔ kuntigikeden peen nan ɛ yii. Alaa MuxuSugandixin nan na ra. 11 Muxunnaxan gbo ɛ birin xa, na xa findi ɛkonyin na. 12 Naxan na a yɛtɛ yite,na yigodoma nɛn. Naxan na a yɛtɛmagodo, na yitema nɛn.”

Sariya karamɔxɔne nun Farisimuxune nafigiyana

Maraka 12.40, Luka 11.39-42, 44-52,20.47

13 “Gbalona ɛ xa, ɛ tan sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxu nafig-ine! Amasɔtɔ ɛ Ariyanna Mangayaandɛɛn nagalin muxune yɛɛ ra, ɛ tanyɛtɛɛn mi soma, ɛ mɔn mi muxuneluma e so naxanye waxi so feni.”

14 “Gbalona ɛ xa, ɛ tan sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxu nafig-ine! Amasɔtɔ ɛ kaɲa gilɛne yii seenebama e yii. Ɛ yi ɛ yɛtɛ mayita salixunkuyeni. Ɛ yalagima nɛn na feenema a ɲaxin na.”

15 “Gbalona ɛ xa, ɛ tan sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxu nafig-ine! Ɛ fɔxɔ igen nun bɔxɔ xɔnna birinyisigama alogo ɛ xa tubi muxu kedenpeen sɔtɔ. Ɛ na a sɔtɔ ɛ a findima nɛnyahannama kaan na naxan ɲaxu ɛ tanxa dɔxɔ firin.”

16 “Gbalona ɛ xa, ɛ tan danxutɔɔnnaxanye danxutɔɔn yii rasuxuma. Ɛtan naxanye a falama, ɛ naxa, ‘Xamuxuna nde a kɔlɔ Ala Batu Banxinxinli, hali a mi a rakamali, koni naxanna a kɔlɔ Ala Batu Banxin xɛmani, fɔ

† 22:44: Yaburin 110.1 ‡ 22:45: Na waxatini karamɔxɔne yi a falama a Alaa MuxuSugandixin barima Dawuda bɔnsɔnna nin fata Alaa falan na Samuyɛli Firinden7.16 kui. Anu, xa Dawuda nan Yaburi 110 sɛbɛ, nayi a tan a falama AlaaMuxu Sugandixin ma fa fala “N Marigina.” Na bunna nɛɛn fa fala Alaa MuxuSugandixin gbo a benba Dawuda xa. Na yi muxune yifu, a yi a yita a Yesu AlaaMuxu Sugandixin tiden gbo dangu Dawuda ra Ala yɛɛ ra yi.

Matiyu Sora 23:17 34 Matiyu Sora 24:2na kanna xa a falan nakamali.’ 17 Ɛtan danxutɔ xaxilitarene! Mundungbo xɛmana hanma Ala Batu Banxinnaxan xɛmaan nasariɲanma? 18 Ɛmɔn a falama, ɛ naxa, ‘Xa muxunande a kɔlɔ saraxa ganden xinli, hali ami a rakamali. Koni xa muxuna ndea kɔlɔ saraxan yɛtɛni naxan saraxaganden fari, fɔ a xa a falan nakamali.’19 Danxutɔne! Mundun gbo saraxanahanma saraxa ganden naxan saraxannasariɲanma? 20 Awa, naxan na akɔlɔ saraxa ganden xinli, na bata akɔlɔ saraxa ganden xinli e nun seennaxanye birin a fari. 21 Naxan na akɔlɔ Ala Batu Banxin xinli, na bata akɔlɔ Ala Batu Banxin nun Ala yɛtɛni,naxan luma ɛ yɛ mɛnni. 22 Muxunnaxan na a kɔlɔ ariyanna yi na bata akɔlɔ Alaa manga gbɛdɛni e nun naxandɔxi a yi.”

23 “Gbalona ɛ xa, sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxu nafig-ine, ɛ nakɔ yi seene yaganna bamaalo sorontonna nun sabi se gbɛtɛye,koni ɛ bata ɛ mɛ sariyana fe gbeenera, alo kiti kɛndɛn nun kininkininnanun tɔgɔndiyana. Anu, ɛ lan ɛ xa nenan liga, e nun fe dɔnxɛne. 24 Ɛ tandanxutɔɔn naxanye danxutɔne yiirasuxuma, ɛ minseen naserendenmaalogo ɛ xa soso keden peedin ba a yi,koni ɛ yi ɲɔgɔmɛn gerun!”

25 “Gbalona ɛ xa, sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxunafigine, ɛ igelengenna nun ɛ donsesaseen fanna masugusuguma, konie kuiin nafexi milan nun yɛtɛ rafanfe ɲaxine ra. 26 I tan Farisi muxudanxutɔna, i ya igelengenna nun i yadonse saseen kui maxa singen, alogoa fanna fan xa sariɲan.”

27 “Gbalona ɛ xa, sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxunafigine. Ɛ luxi nɛn alo banxi faɲinnaxan tixi gaburun xun ma bɛndɛfixɛn soxi naxan ma naxanye faritofan, koni e kuiin nafexi faxa muxuxɔnne ra e nun se xɔsixin sifan birin.28 Ɛ fan na kiini, ɛ yɛtɛ findima tinxinmuxun nan na muxune birin yɛtagi,

koni ɛ kuiin nafexi nafigiyaan nun feɲaxine ra pen!”

Yesu yi e ɲaxankatana fe falaLuka 11.47-51

29 “Gbalona ɛ xa, sariyakaramɔxɔne nun Farisi muxu nafig-ine. Ɛ banxi tofaɲine tima nabinegaburune xunma, ɛ yi tinxinmuxunegaburune ratofanɲɛ ayi. 30 Ɛ yi afala, ɛ naxa, ‘Xa nxu yi na nun nxubenbane waxatini, nxu mi yi kafumae ma e nabine faxa waxatin naxanyi.’ 31 Awa, ɛ tan yɛtɛɛn sereyaanbama ɛ yɛtɛ xili ma fa fala naxanyenabine faxa, ne nan bɔnsɔn ɛ ra.32 Awa, ɛ benbane hakɛne dɛfe! 33 Ɛtan kosone, ɛ tan saɲi bɔnsɔnne, ɛgiyɛ yahannama kitin bun ma di?”

34 “Nanara, n nabine nun xax-ilimane nun sariya karamɔxɔnerasigama ɛ ma. Ɛ nde faxama nɛn,ɛ yi nde gbangban wudin ma. Ɛyi nde bulan salide banxine kui, ɛyi e sagatan keli taa ma han taama. 35 Na kiini, ɛ saranma nɛn natinxinmuxune birin faxa feen na, keliHabila tinxin muxun ma han Sakari,Bɛrɛkaya dii xɛmɛna, ɛ naxan faxaAla Batu Banxin nun saraxa gandentagi. 36N xa ɲɔndin fala ɛ xa, na birinxɛtɛma nɛn iki muxune ma.”

Yesu yi Yerusalɛn taan xanuLuka 13.34-35

37 “Yerusalɛn kaane! Yerusalɛnkaane! Ɛ tan naxanye nabine faxaxi,ɛ yi Alaa xɛrane magɔlɔn. A xɔnlan suxu nɛn sanɲa ma wuyaxi n xa ɛmalan n fɛma alo tɔxɛ ngana a diinemalanma a gabutɛɛn bun kii naxan yi,koni ɛ mi tin! 38 Awa, Ala ɛ konnarabeɲinma nɛn fefe! 39 Amasɔtɔ n xaa fala ɛ xa, ɛmi fa n toma sɔnɔn han ɛyi a fala, ɛ naxa, ‘Naxan fama Mariginxinli, Ala xa na baraka!’ ”

24Ala Batu Banxin kalana feMaraka 13.1-2, Luka 21.5-6

1 Yesu yi keli na, a siga. A to yiminima Ala Batu Banxini, a xarandi-ine yi fa a fɛma, e yi Ala Batu Banxinti kiin yita a ra. 2 Yesu yi a fala e

Matiyu Sora 24:3 35 Matiyu Sora 24:30xa, a naxa, “Ɛ mi seni itoe birin tomaba? N xa ɲɔndin fala ɛ xa, gɛmɛni itokedenna mi luma a funfuni be. E ebirin naxuyama ayi nɛn.”

Tɔrɔn nun bɛsɛnxɔnyana feMaraka 13.3-13, Luka 21.7-19

3 Yesu yi dɔxi Oliwi Geyaan fariwaxatin naxan yi, a xarandiine yi sigaa fɛma wundoni, e yi a maxɔdin, enaxa, “Feni itoe birin ligan waxatinnaxan yi, na fala nxu xa, e nun taxa-masenna naxanye i fa waxatin nunwaxati raɲanna yitama nxu ra.”

4 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ a liga ɛyeren ma alogo muxe nama ɛmayen-den. 5 Amasɔtɔ muxu wuyaxi famanɛn n xinli, e yi a fala, e naxa, ‘AlaaMuxu Sugandixin nan n tan na,’ emuxu wuyaxi mayenden. 6 Ɛ yɛngɛfeene mɛma nɛn, ɛ yɛngɛna ndeexinle mɛ. Koni ɛ nama gaxu. Afɛrɛ mi na fɔ na fe sifane xa liganɛn, koni waxati raɲanna mi na rasingen. 7 Siyana ndee siyana ndeeyɛngɛma nɛn, yamanana ndee yi ya-manana ndee yɛngɛ. Fitina kamɛne yiso, bɔxɔn yi xuruxurun yirena ndeeyi. 8 Na feene birin ligama nɛn aloɲaxanla dii bari kuiin xɔlɛ singena.”

9 “Na xanbi ra, e ɛ suxuma nɛn, eyi ɛ tɔrɔ, e yi ɛ faxa. Siyane birin ɛraɲaxuma nɛn n tanma fe ra. 10Muxuwuyaxi birama nɛn tantanni na wax-atini, e yi e bode yanfa, e e bode soyiini, e yi e bode raɲaxu. 11Wule nabiwuyaxi fama nɛn e fa muxu wuyaximayenden. 12 Fe ɲaxin gboma ayi nɛndunuɲa yi han muxu wuyaxi a xa-nuntenyaan yi xurun. 13 Koni naxanna a yixɔdɔxɔ han a raɲanna, nakisima nɛn. 14 Awa, Alaa Mangayanafalan Xibaru Faɲin kawandin bamanɛn dunuɲa yiren birin yi, a findiseren na siyane birin xa, na xanbi rawaxati raɲanna yi a li.”

Se Haramuxina feMaraka 13.14-23, Luka 21.20-24

15 “Ɛ na Se Haramuxin to tixi yiresariɲanxini naxan halagin tima, Nabi

Daniyɛli naxan ma fe fala, (naxanito xaranma, na xa a bunna kolon,)*16 nayi, naxanye Yudaya yi, ne xa egi, e te geyane fari. 17 Muxun naxana kore banxin kɔɛ ra, na nama xɛtɛ,a godo banxini a yii seene tongodeni.18 Muxun naxan xɛɛn ma, na namaxɛtɛ banxini a domaan tongodeni.19 Gbalo gbeen fudi kanne nun diinngane yɛɛ ra na waxatine yi! 20 ƐAla maxandi alogo ɛ giin nama lanxunbeli waxatin ma hanma MatabuLɔxɔna! 21 Amasɔtɔ na lɔxɔne tɔrɔnɲaxuma ayi nɛn dangu a birin na.A ɲɔxɔn munma liga singen xabudunuɲa da waxatini han iki. A ɲɔxɔnfan mi fa ligama sɔnɔn! 22 Xa Ala miyi nde ba na lɔxɔne ra nun, muxu yomi yi kisima, koni a bata nde ba a ra amuxu sugandixine fe ra.”

23 “Awa na waxatini, xa muxunande a fala, a naxa, ‘A mato, AlaaMuxu Sugandixin be yi,’ hanma, ‘A samɛnni,’ ɛ nama la na ra. 24 Amasɔtɔmuxu wulexi sugandixine nun wulennabine kelima nɛn, e taxamaserigbeenenun kabanako feene liga alogohali Alaa muxu sugandixine, e xa nemayenden, xa na lanɲɛ. 25Ɛ a mato, nbata a fala ɛ xa benun a waxatin xa ali. 26 Nanara, xa muxu yo a fala ɛ xa,a naxa, ‘A mato, a sa burunna ra!’ Ɛnama siga na! Hanma xa e a fala fafala, ‘A luxunxi be yi!’ Ɛ nama la nara! 27 Amasɔtɔ alo kuyen na a ɲinnamasɔxɔn keli sogetedeni han soge-gododeni, n tan Muxuna Dii Xɛmɛnfama na kii nin. 28 Binbin dɛnaxan yi,dugane e malanma mɛnna nin.”

Muxuna Dii Xɛmɛn fa fenaMaraka 13.24-27, Luka 21.25-28

29“Na tɔrɔ lɔxɔne na dangu, ‘sogenidimima nɛn, kiken mi fa dɛgɛma,sarene kelima nɛn kore e bira, korexɔnna sɛnbɛne yimaxama nɛn.’†30 Nayi, n tan Muxuna Dii Xɛmɛnataxamasenna minima nɛn kɛnɛnnikore. Dunuɲa siyane birin yi wuga.E n tan Muxuna Dii Xɛmɛn toma fɛnɛn kore xɔnna kundani sɛnbɛn nun

* 24:15: A mato Daniyɛli 9.27 nun 11.31 nun 12.11 kui. † 24:29: Esayi 13.10 nun Esayi34.4

Matiyu Sora 24:31 36 Matiyu Sora 25:11binyeni. 31 Xɔta xui gbeen na mini,n na n ma malekane rasigama nɛnbɔxɔn tongon naaninne birin yi, eyi n ma muxu yɛbaxine malan, kelidunuɲa danna bonna ma sa dɔxɔbonna ra.”

Xɔdɛ binla fe taxamasennaMaraka 13.28-31, Luka 21.29-33

32 “Ɛ xaxili sɔtɔ xɔdɛ binla fe ma.A yiine na maɲingi, a dɛɛne yi minifɔlɔ, ɛ a kolonma nɛn nayi fa falaɲɛmɛn bata maso. 33 A na kii nin, ɛna feni itoe birin to waxatin naxanyi, ɛ a kolonma nɛn fa fala waxatisaxin bata maso, a bata so dɛ yɛtɛɛnli. 34 N xa ɲɔndin fala ɛ xa, iki mux-une mi danguma fɔ na feene birinliga. 35 Kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnnadanguma nɛn, koni n ma falane midanguma habadan!”

Muxu yo mi na waxatin kolonMaraka 13.32-37, Luka 17.26-30, 34-36

36“Muxuyomi na lɔxɔnnunwaxatisaxin kolon, hali malekan naxanyeariyanna yi hanma Dii Xɛmɛna, fɔa Fafe Ala keden peena. 37 N tanMuxuna Dii Xɛmɛn fa feen ligama nɛnalo naxan liga Nuhan gbee waxatini.38 Benun fufaan xa fa waxatin naxanyi, yamaan yi e dɛgema, e yi e minma,e yi ɲaxanle futuma, e yi e diine fimaxɛmɛne ma futun na, han Nuhan sowaxatin yi a li kunkin kui. 39 Konifeen naxan fama ligadeni, e mi yi nakolon mumɛ han fufaan yi fa, a yi ebirin xali. Muxuna Dii Xɛmɛn na fawaxatin naxan yi, a ligama na kii nin.40 Muxu firin luma nɛn xɛɛn ma nawaxatini, keden xalima nɛn, keden yilu na. 41 Ɲaxalan firin luma nɛn sedinni, kedenna xalima nɛn, keden yilu na. 42 Ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi, amasɔtɔ ɛmi ɛ Marigin fa waxatin kolon. 43 Ɛ ɛxaxili lu ito xɔn ma. Xa banxi kannayi muɲaden fa waxatin kolonɲɛ kɔɛɛnna nun, a mi yi tinɲɛ muɲaden xa soa banxini, a yi luma a yɛɛ ra yi nɛn.44Nanara, ɛ xa ɛ yitɔn amasɔtɔ ɛ xaxilimi lɔxɔnnunwaxatinnaxanma, n tanMuxuna Dii Xɛmɛn fama na waxatinnin.”

Walikɛ tinxinxina feLuka 12.41-48

45 “Walikɛɛn mundun lannayamuxun nun xaxilimaan na? Naxanma kuntigi a dɔxi walikɛɛn bonnexun na, a e donseen taxun e ra awaxatini, a tan nan na ra. 46 Nawalikɛɛn sɛwama nɛn, xa a kuntiginaa li na wanla kɛ! 47N xa ɲɔndin fala ɛxa, a kuntigina a yii seen birin taxumaa ra nɛn. 48 Koni xa walikɛ ɲaxin na ara, a a falama nɛn a yɛtɛ ma, a naxa,‘N ma kuntigin bata buyɛ ayi.’ 49 A yilu walikɛɛn bonne bɔnbɛ, a yi a dɛge,a yi a min e nun dɔlɔ minne. 50 Awa,walikɛɛn yengi mi lɔxɔn naxan ma, ami waxatin naxan kolon, a kuntiginfama na waxatin nin. 51A kuntigina aɲaxankatama nɛn, a yi a saran a xunyifu wanle ra, a lu yire yi wugan nunɲin naxinna dɛnaxan yi.”

25Sungutun fuuna fe sandana

1 “Ariyanna Mangayaan luxi nɛnalo sungutun fuun naxanye e lɛnpunetongo e siga ɲaxalandi kanna ralan-deni siga ɲaxalandi tiine malanni.2 Xaxilitare suulun yi e yɛ, xaxil-imaan nan yi suulunna bonne ra.3Xaxilitarene yi e lɛnpune tongo konie mi ture tongo. 4 Koni xaxilimaneyi e lɛnpune tongo, e yi turena ndesa e goronne kui lɛnpun nadɛgɛ seenna. 5 Ɲaxalandi kanna to bu, xixɔnlayi sungutunne suxu, e xi.”

6 “Kɔɛ tagini sɔnxɔ xuiin yi mini,e naxa, ‘Ɲaxalandi kanna bata fa.Ɛ fa a ralan!’ 7 Nayi, sungutunnebirin yi xulun, e yi e lɛnpune yitɔn.8Xaxilitarene yi a fala xaxilimane xa,e naxa, ‘Ɛ nxu ki tureni, amasɔtɔ nxɔlɛnpune tumaan ni i ra.’ 9Xaxilimaneyi e yabi, e naxa, ‘Ɛn-ɛn, a mi en birinyiliyɛ. Ɛ siga sare matine fɛma ɛ sande sara ɛ yɛtɛ xa.’ 10Nayi, sungutunxaxilitarene yi siga ture saradeni. Esamɛnni waxatin naxan yi, ɲaxalandikanna yi fa. Sungutun suulunna nax-anye yitɔnxi, ne yi soɲaxalandi kannafɔxɔ ra malanni. E dɛɛn nagali. 11 Na

Matiyu Sora 25:12 37 Matiyu Sora 25:38xanbi ra, sungutunna bonne yi fa, enaxa, ‘Nxu fafe, yandi, dɛɛn nabi nxuxa.’ 12 Ɲaxalandi kanna yi e yabi, anaxa, ‘N xa ɲɔndin fala ɛ xa, nmi ɛ tankolon mumɛ!’ ”

13 Yesu yi a fala, a naxa, “Ɛ lu ɛ yɛɛra yi amasɔtɔ ɛ mi lɔxɔn nun waxatisaxin kolon.”

Walikɛ saxanna fe sandanaLuka 19.11-27

14 “Ariyanna Mangayaan ligaxi nɛnalo xɛmɛn naxan yi sigama sigatini, ayi a walikɛne xili, a yi a yii seene taxue ra. 15 A yi xɛma gbanan suulun sokeden yii, a yi firin so gbɛtɛ yii, a yikeden so a saxanden yii, e birin nun eyilan. Na xanbi ra, a yi siga sigatini.16Walikɛɛn naxan xɛma gbanan suu-lun sɔtɔ, na yi siga na rayulayadenimafurɛn, a yi xɛma gbanan suulungbɛtɛ sɔtɔ. 17 Walikɛɛn naxan xɛmagbanan firin sɔtɔ, na fan yi firin gbɛtɛsɔtɔ. 18 Koni walikɛɛn naxan xɛmagbanan keden sɔtɔ, na yi sa yinla ge,a yi a kuntigina xɛmaan luxun na.”

19“Waxati xunkuye danguxina, wa-likɛne kuntigin yi fa alogo e xa edɛntɛgɛ. 20 Walikɛɛn naxan xɛmagbanan suulun sɔtɔ, na yi fa, a yixɛma gbanan suulun gbɛtɛ yita a ra.A yi a fala, a naxa, ‘N kanna, i xɛmagbanan suulun nan taxu n na. Nbata suulun gbɛtɛ sɔtɔ, a tan ni i ra.’21 Kuntigin yi a fala a xa, a naxa, ‘Ibata i yixɔdɔxɔ, i tan walikɛ faɲin nunlannaya muxuna! I bata lannayaanliga fe xurune yi, nayi n fe gbeenetaxuma i ra nɛn. Fa sɛwa n tan i kannaxɔn!’ 22 Na xanbi ra, a xɛma gbananfirinna so naxan yii, na yi fa, a naxa,‘N kanna, i xɛma gbanan firin nan son yii. N bata firin gbɛtɛ sɔtɔ, a tan ni ira.’ 23Kuntigin yi a fala a xa, a naxa, ‘Ibata i yixɔdɔxɔ, i tan walikɛ faɲin nunlannaya muxuna! I bata lannayaanliga fe xurune yi, nayi n fe gbeenetaxuma i ra nɛn. Fa sɛwa n xɔn!’24 Dɔnxɛn na, naxan xɛma gbanankeden sɔtɔ, na yi fa, a naxa, ‘N kanna,n na a kolon a i ya fe xɔdɔxɔ. I seenxabama yireni i mi a bixi dɛnaxan

yi, i donseen malanma yireni i mi sesixi dɛnaxan yi. 25 Na nan n gaxu,n yi siga, n yi sa i ya xɛmaan luxunbɔxɔn bun. I gbeen naxan na, na nii ra.’ 26 A kuntigin yi a yabi, a naxa, ‘Itan walikɛ ɲaxi salantenna, i a kolonba, fa fala a n seen xabama yireni nmi a bixi dɛnaxan yi, n yi donseenmalan yire yi n mi a sixi dɛnaxan yi.27 Na ma, a yi lan nun i xa sa n maxɛmaan taxu gbeti mara banxin yu-lane ra, alogo n na fa waxatin naxanyi, n yi xɛmaan nun a tɔnɔdin sɔtɔ.28 Nba, ɛ xɛma gbananna ba a yii,xɛma gbanan fu naxan yii, ɛ a so nayii. 29 Amasɔtɔ seen muxun naxanyii, nde soma nɛn na yii mɔn, a yia gbegbe sɔtɔ. Koni se mi naxan yiihali naxan di a yii, na bama a yii nɛn.30Nba, tɔnɔmi na walikɛɛn naxan na,ɛ na woli tandeni, dimini, wugan nunɲin naxinna dɛnaxan yi.’ ”

Kiti dɔnxɛna fe31 “N tan, muxuna Dii Xɛmɛn na

fa a binyeni waxatin naxan yi, e nunmalekane birin a fɔxɔ ra, a dɔxɔmanɛn a mangaya gbɛdɛni binyeni.32Dunuɲa siyane birinmalanmanɛn ayɛtagi. A yi e yitaxun dɔxɔ firinna ra,alo xuruse rabaan yɛxɛɛne nun siineyitaxunma kii naxan yi. 33 A yɛxɛɛnemalanma nɛn a yiifanna ma, a siinemalan a kɔmɛnna ma. 34Na xanbi ra,mangana a falama nɛn a yiifari mamuxune xa, a naxa, ‘Ɛ fa be, n FafeAla dubaxi ɛ tan naxanye xa. Ɛ fa ɛkɛɛn sɔtɔ, mangayaan naxan yitɔnxiɛ xa xabu dunuɲa dawaxatini. 35Bayokamɛna n suxu nɛn, ɛ yi donseen son yii. Min xɔnla yi n suxu, ɛ yi igenso n yii. N siga nɛn xɔɲɛyani, ɛ yi nyigiya. 36Marabɛnna yi n suxu, ɛ yi nmarabɛri ba. N yi fura, ɛ yi n dandan.N yi sa kasoon na, ɛ yi fa n xɔntɔn.’37 Tinxin muxune a yabima nɛn nayi, e naxa, ‘Marigina, nxu i kamɛtɔɔnto minɛn yi, nxu yi donseen so i yii,hanma i min xɔlitɔna, nxu yi igen soi yii? 38 Nxu i to xɔɲɛyani waxatinmundun yi, nxu yi i yigiya, hanmamarabɛnna ima, nxu yi imarabɛri ba?

Matiyu Sora 25:39 38 Matiyu Sora 26:1639Nxu i to furaxi waxatin mundun yi,hanma i kasoon na, nxu yi i xɔntɔn?’40 Mangana e yabima nɛn, a naxa,‘N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛ naxan ligangaxakedendina nde xa, naxan xurundangu birin na, ɛ na liga n tan nan xanayi!’ ”

41 “Na xanbi ra, naxanye na lu akɔmɛnna ma, a yi a fala ne xa, a naxa,‘Ɛ masiga n na, dangatɔne, ɛ sigahabadan tɛɛni naxan yitɔnxi YinnaManga Setana nun a malekane xa.42 Bayo kamɛna n suxu nɛn, ɛ midonseen so n yii. Min xɔnla yi n suxu,ɛmi igen so n yii. 43N yi lu xɔɲɛyani,ɛmi n yigiya. Marabɛnna yi n suxu, ɛmi n marabɛri ba, n fura kasoon na, ɛmi n mali.’ 44Ne fan yi a yabi, e naxa,‘Marigina, nxu i kamɛtɔɔn to minɛnyi, hanma i min xɔlitɔna hanmai xɔɲɛyani hanma i marabɛritɔnahanma i furetɔna hanma i kasoon na,nxu mi tin i maliyɛ?’ 45 Manganae yabima nɛn, a naxa, ‘N xa ɲɔndinfala ɛ xa, ɛmi naxanye liga muxudiniito nde keden xa naxan xurun dangubirin na, ɛmi na ligaxi n tan fan xa nayi.’ 46 Awa, ne sigama habadan tɔrɔnnin. Koni tinxin muxune sigamahabadan nii rakisin nin.”

26Mangane yi yanfani tɔn Yesu maMaraka 14.1-2, Luka 22.1-2, Yoni

11.45-531 Yesu to yelin na falane birin tiyɛ,

a yi a fala a xarandiine xa, a naxa,2 “Ɛ a kolon, a luxi xii firin HalagiTiin Dangu Lɔxɔn Sanla* xa a li. Ntan Muxuna Dii Xɛmɛna, e n yanfamanɛn, n lu yiini, e n gbangban.”

3Na waxatini, saraxarali kuntiginenun yamaan fonne yi e malanSaraxarali Kuntigi Singe Kayafa

konni. 4 E yi a nata, e xa Yesu suxuyanfani, e yi a faxa. 5 E yi a fala, enaxa, “Ennamaa suxu sanlawaxatini,xanamu, yamaan murutɛma nɛn!”

Latikɔnɔnna sa fena Yesu maMaraka 14.3-9, Yoni 12.1-8

6 Yesu yi Simɔn dogonfontɔnabanxini waxatin naxan yi Betanitaani, 7 ɲaxanla nde yi fa a fɛma, afa latikɔnɔnna sare xɔdɛxɛn na a sasegɛmɛ ramaan kui, gɛmɛn naxan xili“alabasita.” A yi a sa Yesu xunna ra abinya feen na, a yi a dɛgema waxatinnaxan yi. 8 Yesu a xarandiine to nato, e yi xɔlɔ, e yi maxɔdinna ti, enaxa, “I ito birin yikalama nanfera?9 Latikɔnɔnni ito yi matiyɛ nɛn dɛɛxɔdɛxɛn na, a saren yi so yiigelitɔneyii.” 10 Koni Yesu yi a kolon, e yinaxan falama, a yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ ɲaxanli ito mafalama nanfera? Abata fe faɲin liga n xa. 11 Amasɔtɔyiigelitɔne ɛ fɛma waxatin birin konin tan mi luma ɛ fɛma waxatin birin.12 A bata latikɔnɔnna sa n fatin maalogo n xa n yitɔn gaburuna fe ra.13 N xa ɲɔndin fala ɛ xa, n ma falanXibaru Faɲini ito na rali dunuɲa yireyo yi, ɲaxanli ito kɛwanla falama nɛn,yamaan yi e miri a ma.”

Yudasi yi Yesu yanfaMaraka 14.10-11, Luka 22.3-6

14 Nayi, xarandii muxu fu nunfirinna nde keden naxan yi xili Yu-dasi Isakariyoti, na yi siga saraxaralikuntigine fɛma, 15 a naxa, “Xa n Yesuso ɛ yii, ɛ nanse soma n yii?” Ne yigbeti gbanan tonge saxan so a yii.†16 Fɔlɔ na waxatin ma, Yudasi yi lufɛrɛn fenɲɛ, alogo a xa Yesu yanfa, aa so e yii.

* 26:2: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui. † 26:15: Amato Sakari 11.12 kui. ‡ 26:17: Buru Tetaren Sanla: Yahudiyane yi burun donmalɛbɛn mi yi saxi naxan yi xii solofere sanli ito bun. E sariɲan kiina nde nan yi ara. A mato Xɔrɔyaan 12.15 kui.

Matiyu Sora 26:17 39 Matiyu Sora 26:39Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla feMaraka 14.12-21, Luka 22.7-14, 21-23,

Yoni 13.21-3017 Buru Tetaren Sanla‡ sogen

fɔlɔna, xarandiine yi fa Yesu fɛma,e yi a maxɔdin, e naxa, “I waxi axɔn ma nxu xa Halagi Tiin DanguLɔxɔn Sanla donseen nafala i xaminɛn?” 18 A yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ siga xɛmɛna nde fɛma taani, ɛsa a fala a xa, ɛ naxa, ‘Karamɔxɔnaxa, n ma waxatin bata a li. N tannun n ma xarandiine xa Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla donseen don i yabanxini.’ ” 19 Xarandiine yi a liga aloYesu a fala e xa kii naxan yi, e yiHalagiTiin Dangu Lɔxɔn Sanla donseni tɔn.

20 Ɲinbanna to so, Yesu nun axarandii fu nun firinne yi dɔxɔ edɛgedeni. 21 E yi e dɛgema waxatinnaxan yi, Yesu naxa, “N xaɲɔndin falaɛ xa, ɛ tan nde keden n yanfama nɛn,a yi n so yiini.” 22Xarandiine yi sunuhan, e yi a maxɔdin fɔlɔ keden kedenyɛɛnma, e naxa, “Marigina, n tan nanna ra ba?” 23 Yesu yi e yabi, a naxa,“Nxu nun naxan nxu yiin nagodoxilenge kedenna kui, na nan n somayiini. 24 N tan Muxuna Dii Xɛmɛnfaxama nɛn, alo Kitabuna a falaxi kiinaxan yi, koni gbalon na kanna yɛɛ ranaxan Muxuna Dii Xɛmɛn soma yiini!A yi fisa nun hali na muxun mi yibari nun mumɛ!” 25 Yudasi naxan asoma yiini, na yi falan tongo a naxa,“Karamɔxɔ, n tan nan na ra ba?”

Yesu yi a yabi, a naxa, “I bata afala.”

Marigina ximɛnna feMaraka 14.22-26, Luka 22.15-20,

Kɔrɛnti Kaane Singena 11.23-2526 E yi e dɛgema waxatin naxan

yi, Yesu yi burun tongo, a barikanbira Ala xa, a yi a yigira, a yi a so axarandiine yii. A yi a fala, a naxa, “Ɛ atongo, ɛ yi a don, n fati bɛndɛn nan itora.” 27 Na xanbi ra, a yi igelengennatongo, a barikan bira Ala xa, a yi a

so e yii, a yi a fala, a naxa, “Ɛ birinxa a min 28 amasɔtɔ n wunla ni ito ran layirin xidima en tagi naxan xɔn, aminima muxu wuyaxi xa nɛn e yulu-binmafeluun na. 29N xa a fala ɛ xa, enwudi bogi igen naxan minma ito ra, nmi fa a minma han en birin mɔn yi saa min n Fafe Alaa Mangayani.”

30Na xanbi ra, e yi bɛtin ba,§ e sigaOliwi Geyaan fari.

Piyɛri a mɛ fena Yesu raMaraka 14.27-31, Luka 22.31-34, Yoni

13.36-3831 Nayi, Yesu yi a fala e xa, a naxa,

“Ɛ birin ɛmɛma n na nɛn to kɔɛɛn na,amasɔtɔ a sɛbɛxi Kitabuni, fa fala, ‘Nxuruse rabaan faxama nɛn, yɛxɛɛnebirin yi xuya ayi.’* 32 Koni n na kelisayani, n sigama nɛn ɛ yɛɛ ra Galileyamanani.” 33 Piyɛri yi Yesu yabi, anaxa, “Hali bonnebirin emɛ i ra, n tanmi n mɛ i ra mumɛ!” 34 Yesu yi a falaPiyɛri xa, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ixa, benun dontonna xa wuga to kɔɛɛnna, i a falama nɛn dɔxɔɲa ma saxan fafala i mi n kolon.” 35 Piyɛri yi a yabi,a naxa, “Hali en birin faxa, n mi a falɛmumɛ, fa fala nmi i kolon.” Xarandiinbonne fan birin yi na fala.

Yesu yi Ala maxandi nakɔniMaraka 14.32-42, Luka 22.39-46

36Na xanbi ra, Yesu nun a xarandi-ine yi siga yirena nde yi naxan xiliGetesemani. A yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ dɔxɔ be, n tan sigan mɛnni, n xasa Ala maxandi.” 37 A siga Piyɛri nunSebede a dii xɛmɛ firinne ra. A bɔɲɛnyi rafɔrɔxi, a yi sunuxi.† 38 Nanara,a yi a fala e xa, a naxa, “N bɔɲɛnnafɔrɔxi han n faxa, ɛ lu be, ɛ lu ɛ yɛɛra yi n xɔn ma.”

39Ayi siga ndedi, a yi bira, a yɛtaginyi lan bɔxɔn ma, a yi Ala maxandi,a naxa, “N Fafe, xa a lanɲɛ tɔrɔyaigelengenni ito masiga n na, koni ntan sagoon nama liga fɔ i tan sagona.”

§ 26:30: bɛtina: E namunna nan yi a ra na sanla waxatini e xa Yaburin yirenande ba, fata sorani ito nde ra: 113 han 118. * 26:31: A mato Sakari 13.7 kui. Sandaniito kui, Yesu misalixi xuruse rabaan na bayo e a faxama nɛn. † 26:37: A sunu bayo a a kolon fa falamuxune a faxama nɛn.

Matiyu Sora 26:40 40 Matiyu Sora 26:6340 Na xanbi ra, a mɔn yi xɛtɛ, a yi axarandiine li xixɔnli. A yi a fala Piyɛrixa, a naxa, “Ɛmi nɔxi luyɛ ɛ yɛɛ ra yi nxɔn ma hali waxatidi? 41 Ɛ lu ɛ yɛɛ rayi, ɛ Ala maxandi, alogo ɛ nama biratantanni. Ɛ niin waxɔn feen fan koniɛ fati bɛndɛn sɛnbɛmi na.”

42 Yesu mɔn yi siga a firindeni, asa Ala maxandi, a naxa, “N Fafe, xatɔrɔya igelengenni ito mi nɔɛ masigɛn na, fɔ a xa n li, i sagoon xa liga.” 43Amɔn yi xɛtɛ, a xarandiine li xiyɛ, bayoxixɔnla bata yi e suxu.

44 A mɔn yi keli e fɛma, a siga asaxandeni, a sa Ala maxandi, a mɔnyi na fala kedenna ti. 45 Na xanbira, a xɛtɛ xarandiine fɛma, a naxa, “Ɛmɔn xima ba? Ɛ mɔn ɛ matabumaba? A mato! Waxatin bata a li! Ntan, Muxuna Dii Xɛmɛn bata so hakɛkanne sɛnbɛn bun ma iki. 46 Ɛ keli, ensiga, muxun naxan n yanfama, a n soyiini, na bata fa!”

Yesu suxu fenaMaraka 14.43-50, Luka 22.47-53, Yoni

18.3-1247 A yi falan tima waxatin naxan

yi, Yudasi a xarandii fu nun firinnande yi fa, gali gbeen yi biraxi a fɔxɔra saraxarali kuntigine nun sariyakaramɔxɔne nun yamaan fonne nax-anye xɛ. Silanfanne nun gbeng-betenne yi e yii.‡ 48 Naxan yi ayanfama, a a so yiini, na bata yi taxa-masenni ito fala yamaan xa nun, anaxa, “N na muxun naxan sunbu,§a tan nan na ra. Ɛ a suxu ken!”49 Nanara, Yudasi yi a tinxin Yesura keden na, a naxa, “Karamɔxɔ, inuwali.” A yi a sunbu. 50 Yesu yi ayabi, a naxa, “N xɔyina, i faxi naxanna, na liga.”

Nayi, e yi Yesu suxu ken!51 Naxanye yi Yesu fɔxɔ ra, nande keden yi a silanfanna botin, aSaraxarali Kuntigi Singena konyin

tunla sɛgɛ a ma. 52 Yesu yi a fala axa, a naxa, “I ya silanfanna raxɛtɛa funfuni, amasɔtɔ naxan birinsilanfanna tongoma, ne faxamasilanfanna nan na. 53 I mi a kolonba, fa fala n nɔɛ n Fafe Ala xilɛ nɛn, ayi maleka gali gbee fu nun firin nafan ma mafurɛn? 54 Koni xa na liga,Kitabun fala xuiin kamalima* di nayi?Bayo a sɛbɛxi a fɔ a xa liga ikiini.”

55 Yesu yi falan ti ganla xa, a naxa,“Ɛ bata fa n suxudeni silanfanne nungbengbetenne ɛ yii alo mafu tiin nanyi n na nun. N yi xaranna tima AlaBatu Banxini lɔxɔ yo lɔxɔ, koni ɛ min suxu. 56 Koni na birin ligaxi nɛnalogo nabine falan naxanye sɛbɛxi, nexa kamali.”

Nayi, a xarandiine birin yi arabeɲin, e yi e gi.

Yesu Yahudiya mangane yɛtagiMaraka 14.53-65, Luka 22.54-55, 63-

71, Yoni 18.13-14, 9-2457 Naxanye Yesu suxu, ne yi a xali

Kayafa konni Saraxarali Kuntigi Sin-gena, sariya karamɔxɔne nun yamaanfonne yi malanxi dɛnaxan yi. 58Piyɛriyi bira Yesu fɔxɔ ra, koni e nun ganlatagi kuya, han Saraxarali Kuntigi Sin-gena tande ma. A yi so tanden ma enun kantan muxune yi dɔxɔ alogo axa a kolon a raɲanma kii naxan yi.

59 Saraxarali kuntigine nun kitisayamaan birin yi katama wule serenba feen na Yesu xili ma, alogo e xaa faxa. 60 Koni hali muxu wuyaxito fa wule seren ba a xili ma, e misese sɔtɔ. Dɔnxɛn na muxu firin yiti e yɛtagi, 61 e naxa, “Xɛmɛni itonaxa, a nɔɛ Ala Batu Banxin kalɛ nɛn,a mɔn yi a ti soge saxan bun ma.”62 Saraxarali Kuntigi Singen yi keli,a falan ti Yesu xa, a naxa, “Muxuniitoe naxan falama i xun ma, na yabimi i xɔn ba?” 63 Koni Yesu mi falayo ti. Saraxarali Kuntigi Singen yi

‡ 26:47: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana. § 26:48: sunbuna: Mɛn kaane yi darixie bode xɔntɔnɲɛ sunbuni, koni Yudasi yi a findi taxamasenna ra, a xa Yesu yitaa yaxune ra. * 26:54: Kitabuna falan kamalima: Esayi 53.5 a falaxi a AlaaMuxu Sugandixin faxamanɛn yamaan yulubine fe ra. A na falaxi yanyina nde ɲɛɛ kɛmɛ solofere benun axa raba.

Matiyu Sora 26:64 41 Matiyu Sora 27:11falan ti a xa mɔn, a naxa, “N na irakɔlɔma habadan Ala xinli, xa AlaaMuxu Sugandixin nan i tan na, AlaaDii Xɛmɛna, na fala nxu xa.” 64 Yesuyi a yabi, a naxa, “I bata a fala. Konin xa a fala ɛ birin xa, fɔlɔ iki ma, ɛn tan Muxuna Dii Xɛmɛn toma dɔxiAla Sɛnbɛmaan yiifanna ma, ɛ yi nfamatɔɔn to kore kundani.”

65 Saraxarali Kuntigi Singen na mɛwaxatin naxan yi, a yi a domani bɔ,a naxa, “A bata Ala rayelefu!† Enmako mi fa sere yo ma sɔnɔn! Ɛ bataa fala ɲaxine mɛ! 66 Ɛ mirixi a madi?” E yi a yabi, e naxa, “A lan nɛn axa faxa.” 67 Nayi, e yi e dɛgen puruYesu yɛtagi, e yi a bɔnbɔ. 68 E lu amaxɔdinɲɛ, e naxa, “I tan Alaa MuxuSugandixina, a fala nxu xa fata Ala ra,nde i bɔnbɔxi?”‡

Piyɛri a mɛ fena Yesu raMaraka 14.66-72, Luka 22.56-62, Yoni

18.15-18, 25-2769Piyɛri yi dɔxi tanden ma waxatin

naxan yi, Saraxarali Kuntigi Singenawalikɛ ɲaxanla nde yi fa a fɛma, anaxa, “I tan fan yi Yesu Galile kaanfɔxɔ ra nun.” 70 Koni a yi a tandi ebirin yɛtagi, a naxa, “N mi a kolon iwaxi naxan fala fe yi.” 71Na xanbi ra,a yi siga tanden so dɛɛn na. Walikɛɲaxalan gbɛtɛ yi a to. Muxunnaxanyeyi dɔxi na, a yi a fala ne xa, a naxa,“Xɛmɛni ito yi Yesu Nasarɛti kaanfɔxɔ ra nun.” 72 Piyɛri yi a tandi, ayi a kɔlɔ, a naxa, “N mi na xɛmɛnkolon!” 73 Waxatidi danguxina, nax-anye yi tixi na, ne yi fa Piyɛri fɛma,e naxa, “A tan nan nde i tan fan na!Amasɔtɔ i fala ti kiin bata a yita nxura!”§ 74Nayi, Piyɛri yi a kɔlɔ danganera, a yi a fala, a naxa, “N mi xɛmɛniito kolon mumɛ!” Na waxatin yɛtɛnidontonna yi wuga mafurɛn. 75 Nayi,Yesu a falan yi rabira Piyɛri ma, anaxa, “Benun dontonna xa wuga i a

falama nɛn dɔxɔɲa ma saxan fa fala imi n kolon.” Piyɛri yi mini, a nimisawugan ti!

27E siga Yesu ra Pilati fɛmaMaraka 15.1, Luka 23.1-2, Yoni 18.28-

321Xɔtɔn xɔtɔn, saraxarali kuntigine

nun yamaan fonne yi a ragidi, a e xaYesu faxa. 2 E yi a xidi, e siga a rayamana kanna Pilati fɛma.

Yudasi faxa fenaKɛwanle 1.18-19

3 Yudasi naxan Yesu yanfa, a aso yiini, na to a to, e bata Yesuyalagi sayaan na, a yi nimisa, a yigbeti gbanan tonge saxanna raxɛtɛsaraxarali kuntigine nun yamaanfonnema. 4A yi a fala, a naxa, “N batayulubin liga, n muxun yanfa naxanmi hakɛ yo ligaxi alogo e xa a faxa!”E yi a yabi, e naxa, “Nxu tan ma fe mina yi, i ya feen nan na ra!” 5Yudasi yigbetin woli Ala Batu Banxini, a siga, asa a yɛtɛ singan.

6 Saraxarali kuntigine yi gbetinmatongo, e naxa, “A mi daxa gbe-tini ito xa sa en ma gbeti ramaradesariɲanxini, bayo faxa tiin saren nana ra.” 7 E yi lan a ma a e xa na gbetintongo, e fɛɲɛ rafalana nde a bɔxɔnsara na gbetin na, e yi na findi xɔɲɛmaluxunden na. 8 Nanara, han to, ena bɔxɔn xili bama a “Wuli Bɔxɔna.”9 Nayi, Nabi Yeremi naxan fala, na yikamali, a naxa, “E yi gbeti gbanantonge saxanne tongo, Isirayila kaanea sara gbetin naxan na. 10 E fɛɲɛrafalana bɔxɔn sara a ra alo Mariginan yamari kii naxan yi.”*

Pilati yi Yesu maxɔdinMaraka 15.2-5, Luka 23.3-5, Yoni

18.33-3811 Yesu yi ti yamana kanna yɛtagi,

yamana kanna yi a maxɔdin, a naxa,† 26:65: Musaa sariyan kui, muxun naxan na Ala rayelefu, na kanna lan a xa faxa. A mato Saraxaraline24.16 kui. ‡ 26:68: Muxun naxanye a bɔnbɔma, ne mɔn a magelema na falan na.§ 26:73: a fala ti kiina: Yanyina nde, a yi falan tima alo muxun naxanye kelixi Galile yamanani hanmaNasarɛti yamanana. * 27:10: A mato Sakari 11.12-13 nun Yeremi 18.2-3 nun 19.1-2 nun 32.6-15kui.

Matiyu Sora 27:12 42 Matiyu Sora 27:35“Yahudiyane mangan nan i tan naba?”† Yesu yi a yabi, a naxa, “I bataa fala.” 12 Koni saraxarali kuntiginenun yamaan fonne a kansun waxatinnaxan yi, a mi fefe fala. 13Nayi, Pilatiyi a fala a xa, a naxa, “E i kansunmafeen naxanye birin na, i mi ne mɛba?” 14Koni Yesumi tin a yabɛmumɛ,yamana kanna yi kabɛ kati!

E Yesu faxa feen nagidiMaraka 15.6-15, Luka 23.13-25, Yoni

18.39-19.1615 Nba, sanli ito na yi a li nun,

yamana kanna yi darixi kasorasaanmuxu keden beɲinɲɛ nɛn, yamaanna wa naxan xɔn ma. 16 Na waxa-tini, kasorasa ɲaxina nde yi na naxanxili Baraba. 17 Nanara, Pilati yamanakanna yi yamaan malanxin maxɔdin,a naxa, “Ɛ waxi a xɔn ma n xa ndebeɲin, Baraba hanma Yesu naxan xiliAlaa Muxu Sugandixina?” 18Bayo a yia kolon yati, fa fala e Yesu soxi a yiixɔxɔlɔnyaan nan ma.

19 Pilati yi dɔxi kiti sadeni waxatinnaxan yi, a ɲaxanla yi xɛraan nasigaa ma, a naxa, “I nama fefe liga tinxinmuxuni ito ra amasɔtɔ n tɔrɔxi nɛnxiyeni a fe ra to ki faɲi!” 20 Saraxaralikuntigine nun yamaan fonne yi ya-maan nadin, a Pilati xa Baraba beɲin,a yi Yesu faxa. 21 Yamana kanna yi emaxɔdin, a naxa, “Ɛ waxi a xɔn mamuxu firinni itoe, n xa nde beɲin?” Eyi a yabi, e naxa, “Baraba!” 22 Pilatiyi e maxɔdin, a naxa, “Yesu naxan xiliAlaa Muxu Sugandixina, ɛ waxi a xɔnma, n xa nanfe liga a ra?” E birin yi ayabi, e naxa, “A xa gbangban wudinma.” 23 Koni Pilati yi e maxɔdin, anaxa, “A fe ɲaxin mundun ligaxi?”Koni e sɔnxɔn yi siga gboɛ ayi, e naxa,“A gbangban wudin ma!”

24 Pilati a to waxatin naxan yi, ami yi nɔɛ sese ra, sɔnxɔn yi gbomaayi, a yi igen tongo, a yi a yiin naxayamaan yɛɛ xɔri, a naxa, “N gbee yomi xɛmɛni ito faxa feni! Ɛ feen ni itora!” 25 Yamaan yi a yabi, e naxa, “Awunla goronna xa lu nxu tan nun nxɔdiine xun ma!” 26 Awa, na xanbi ra,Pilati yi Baraba beɲin, a yi a yamari ae xa Yesu bulan, a yi a so e yii alogo exa a gbangban wudin ma.

Sofane yi Yesu mageleMaraka 15.16-20, Yoni 19.2-3

27Yamana kanna sofane yi Yesu xaliyamana kan banxini, sofane ganlabirin yi e malan a rabilinni. 28 E yia dugine ba a ma, e yi doma gbeela‡ragodo a ma. 29 E yi wudi yii ɲalikanne dɛnbɛ kɔmɔtin na mangayataxamasenna ra, e yi a so a xunna, edunganna so a yii.§ E yi e xinbi sin abun ma, e lu a magelɛ, e naxa, “I kɛnɛYahudiyane mangana!” 30 E yi dɛgenpuru a ma, e yi a dunganna tongo, eyi a bɔnbɔ a xunna ma. 31 E to yelin amagelɛ, e domaan ba a ma, e mɔn yi amaxidi a gbee dugine yi. Na xanbi ra,e yi siga a ra a gbangbandeni wudinma.

E yi Yesu gbangban wudin maMaraka 15.21-32, Luka 23.26-43, Yoni

19.17-2732 E yi minima taani waxatin naxan

yi, e yi lan xɛmɛna nde ra, naxanyi xili Simɔn Sirɛni kaana. E yi nakarahan, a xa Yesu gbangban wudintongo. 33 E yi fa na yireni dɛnaxanxili Gologota, naxan bunna nɛɛn “xunxɔri yirena.” 34 E yi manpaan so a yiinaxan yi basanxi se gbɛtɛ ra naxanxɔlɔ, alogo a xa amin, koni a to a lɛnnati a ma, a mi tin a minɲɛ.

35 E yi a gbangban wudin ma.* Naxanbi ra, e yi masɛnsɛnna ti lan a

† 27:11: mangana: Yamana kanna yi waxi a kansun feen nin fa fala a murutɛxi a mangayaan nanma. Xa a tan nan a yɛtɛ findi mangan na, na yi findima a yalagi xunna nan na.‡ 27:28: Doma gbeela yi findixi mangayaan taxamasenna nde nan na. Yamaan to a kansun fa fala abata a yɛtɛ findi mangan na, sofane fa a mangayana fe magelema. § 27:29: Edunganna so a yii alo mangaya dunganna a magele feen na. * 27:35: Sofane yi a yiine nun a sannegbangban wudin ma, e yi a singan na kiini. E yi na ligama nɛn alogo muxune xa ɲɛnin benune xa faxa.

Matiyu Sora 27:36 43 Matiyu Sora 27:64dugine yitaxun feen ma. 36 E yi dɔxɔa kantandeni.

37 E yi a kansun kɛdin sɛbɛ, eyi a gbangban a xun ma, e naxa,“Yahudiyane Mangan nan Yesu itora.”

38 E yi muɲade firin gbangbanwudin ma Yesu fɛma, kedenna a yi-ifanna ma, bonna a kɔmɛnna ma.

39Yamaan yi dangu amakonbɛ, e lue xunni maxɛ, 40 e naxa, “I tan naxanAla Batu Banxin kalama, i mɔn yi ati soge saxan, i yɛtɛ rakisi! Xa AlaaDii Xɛmɛ nan i tan na, godo, i keliwudin kɔɛ ra.” 41Saraxarali kuntiginenun sariya karamɔxɔne nun yamaanfonne fan yi a magele na kii nin, 42 enaxa, “A bonne rakisi nɛn, koni a minɔɛ a yɛtɛ rakisɛ! Isirayila mangan xami a tan na ba? A xa keli wudin kɔɛra, a godo be alogo nxu xa dɛnkɛlɛyaa ma! 43 A dɛnkɛlɛyaxi Ala ma, anaxa, a Alaa Dii Xɛmɛn nan a tanna. Nba, xa a rafan Ala ma, a xa axunba!” 44 Hali muɲaden naxanye yigbangbanxi wudinma a dɛxɔn, ne fanyi a makonbi na kiini.

Yesu faxa fenaMaraka 15.33-41, Luka 23.44-49, Yoni

19.28-3045 Sogen bata yi a ratinxin nun,

dimin yi so yamanan birin yi han sedin waxatin yi maso. 46 Na waxa-tini, Yesu yi gbelegbele a kon xuini, anaxa, “Eli, Eli, lama sabakitani?” nabunna nɛɛn, “N ma Ala, n ma Ala, in nabeɲinxi nanfera?”† 47 Muxunandee yi tixi na yi, ne yi a xuiin mɛ,e naxa, “A Nabi Eli nan xilima.” 48 Etan nde keden yi a gi mafurɛn, a sadugi dungin tongo, a yi a sin minsemuluxunxini, a yi a filin tamin ɲɔɛ ra,a yi a ti a xa, a xa a min. 49Koni bonnenaxa, “A mamɛ, en na a mato xa NabiEli fa a rakisɛ.”

50 Yesu mɔn yi a xui ramini fanganna, a niin yi ba.

51 Dugin naxan yi singanxi AlaBatu Banxin tagi, na yi bɔ firinnara, fɔlɔ a xunna ra han a sanbun

na. Bɔxɔn yi xuruxurun, fanyeneyi bɔ. 52 Gaburune yi rabi, faxamuxu sariɲanxina ndee yi keli. 53 Ekeli gaburune kui. Yesu keli xanbinisayani, e yi siga Taa Sariɲanxini, emini kɛnɛnni muxu wuyaxi xa.

54 Sofa kɛmɛn kuntigin nun a so-faan naxanye yi Yesu kantanma, neto bɔxɔn to xuruxurunɲɛ, e nun feennaxanye birin bata liga, e yi gaxu kati!E yi a fala, e naxa, “Alaa Dii Xɛmɛnnan yi a ra yati!”

55 Ɲaxanla naxanye yi biraxi Yesufɔxɔ ra keli Galile yamanani, naxanyeyi a malima nun, ne wuyaxi yi na, etixi wulani, e a matoma. 56MariyamaMagadala kaan yi ne yɛ nun, e nunMariyama, Yaki nun Yusufu nga, enun Sebede a dii xɛmɛne nga.

Yesu maluxun fenaMaraka 15.42-47, Luka 23.50-56, Yoni

19.38-4257 Ɲinbanna to a li, nafulu kanna

nde yi fa naxan yi xili Yusufu Arimatekaana, Yesu a xarandiina nde nan yi afan na. 58 A yi siga Pilati fɛma, a yi amaxɔdin Yesu binbina fe ma. Pilati yie yamari, a e xa Yesu binbin so Yusufuyii. 59 Nanara, Yusufu yi a binbintongo, a yi a kasangen dugi fixɛni, 60 asa a maluxun gaburun na fanye kuigexini alo faran yili, a yi baxi naxangedeni a yɛtɛ xa nun. Na xanbi ra, a yigɛmɛ belebelen makutukutu gaburundɛ ra, a siga. 61 Mariyama Magadalakaan nun Mariyama bonna yi dɔxi nanun, e yɛɛn lanxi gaburun ma.

Gaburu kantanne62Yuma lɔxɔn xɔtɔn bode, saraxar-

ali kuntigine nun Farisi muxune yisiga Pilati fɛma, 63 e naxa, “Nxu fafe,wule falani ito yi a nii ra waxatinnaxan yi, nxu xaxili dɔxi na xɔn ma,a fala nɛn, a naxa, ‘Soge saxan nadangu waxatin naxan yi, n mɔn ke-lima nɛn sayani.’ 64 Na ma, i xayamarin fi, gaburun xa kantan ken,han a soge saxande lɔxɔni alogo axarandiine nama fa a binbin muɲa, e

† 27:46: A mato Yaburin 22.2 kui.

Matiyu Sora 27:65 44 Matiyu Sora 28:20siga a ra. E yi a fala yamaan xa fa fala‘A bata keli sayani.’ Xa ito liga, wuledɔnxɛni ito ɲaxuma ayi nɛn dangua fɔlɔn na.” 65 Pilati yi a fala e xa,a naxa, “Ɛ kantan muxune tongo, exa sa gaburun kantan alo e nɔɛ a rakii naxan yi.” 66 Nanara, e yi siga,e sa gaburun dɛɛn nagali ki faɲi, etaxamasenna sa a ma, e yi a kantansofane lu na yi.

28Yesu keli fena sayaniMaraka 16.1-10, Luka 24.1-12, Yoni

20.1-101 Matabu Lɔxɔn danguxina, xati

lɔxɔn subaxani, Mariyama Magadalakaan nun Mariyama bonna yi sigagaburu matodeni. 2 Bɔxɔn yi xurux-urun gbeen ti. Marigina malekan yigodo keli kore, a yi gɛmɛ gbeenmaku-tukutu, a dɔxɔ a fari. 3 Na malekanyɛtagin yi luxi alo kuyen na a ɲinnamasɔxɔn, a dugine yi fixa alo bala-balan kɛsɛna. 4 Kantan muxune yigaxu han e xuruxurun, e yi fuga a ra,e lu alo faxa muxune. 5Koni malekanyi falan ti ɲaxanle xa, a naxa, “Ɛ namagaxu, n na a kolon fa fala ɛ Yesu nanfenmanaxan gbangbanwudinma. 6Ami be yi, a bata keli alo a a fala kiinaxan yi. Ɛ fa a saden mato. 7 Ɛ sigamafurɛn, ɛ sa a fala a xarandiine xa,ɛ naxa, ‘A bata keli sayani, ɛ sa a limaGalile yamanani, ɛ a toma nɛn na yi!’N bata a fala ɛ xa iki.”

8Nanara, e keli gaburun yireni ma-furɛn gaxun nun sɛwani, e siga e giyɛ,e sa a fala a xarandiine xa.

9 Yesu yi e ralan mafurɛn, a naxa,“Ɛ nuwali.” E yi fa a sanna suxu, eyi a batu. 10 Yesu yi a fala e xa, anaxa, “Ɛ nama gaxu, ɛ siga, ɛ sa a falangaxakedenne xa, a e xa siga Galile yi,e sa n toma mɛnna nin.”

Kantan muxune dɛntɛgɛna11 Ɲaxanle mɔn yi kira yi waxatin

naxan yi, sofaan naxanye yi gaburunkantanma, na ndee yi xɛtɛ taani. Feennaxan birin ligaxi, e na fala saraxaralikuntigine xa. 12 Saraxarali kuntigine

nun yamaan fonne yi e bode to, e lanfe keden ma, e gbeti gbeen so sofaneyii. 13 E yi a fala e xa, e naxa, “Ɛ xaito fala, ɛ naxa, ‘A xarandiine bata fakɔɛɛn na, e yi a binbin muɲa, nxu yixiin waxatin naxan yi.’ 14 Xa yamanakanna na mɛ, nxu a mafanɲɛ, nxu yiɛ ba kɔntɔfinli.” 15Kantan muxune yigbetin nasuxu. E naxan fala e xa, e yina liga. Na falan yi xuya ayi na kiiniYahudiyane tagi han to.

Yesu yi a xarandiine xɛMaraka 16.14-18, Luka 24.36-49, Yoni

20.19-23, Kɛwanle 1.6-816 Xarandii fu nun kedenna yi siga

Galile yamanani geyaan fari Yesunaxan ma fe fala e xa. 17 E to a to,e yi a batu. Koni sikɛn yi ndee yi.18Yesu yi a maso e ra, a naxa, “Sɛnbɛnbirin bata fi n ma kore xɔnna nunbɔxɔ xɔnna fari. 19 Nayi, ɛ siga, ɛsa siyane birin findi n ma xarandiinera, ɛ yi e rafu igeni n Fafe Ala nun aDii Xɛmɛn nun a Nii Sariɲanxin xinli,20 n na ɛ yamarixi naxanye birin ma,ɛ yi e xaran ne suxun ma. A mato, nluma nɛn ɛ xɔn ma waxatin birin handunuɲa raɲanni.”

Maraka Sora 1:1 45 Maraka Sora 1:19

MarakaMaraka Yesu a Fe XibaruFaɲin Naxan SɛbɛYesu fɔxɔrabira naanin nan Marigi

Yesu a taruxun nun a falane sɛbɛAlaa Nii Sariɲanxin barakani: Matiyu,Maraka, Luka, e nun Yoni. Muxunelaxi a ra a Maraka a gbeen sɛbɛxi nɛnalogo Romi kaane xa dɛnkɛlɛya Yesuma. A feene yɛbaxi kiina nde yi alogoRomi kaane xa la Yesu sɛnbɛn na.Yesu kabanako feen naxanye ligaxi,ne nan yɛbaxi dangu Yesu xaranna raMaraka gbeen kui.

Maraka Kitabun yireni ito sɛbɛxinɛn ɲɛɛ tonge saxan ɲɔxɔndɔn Yesute xanbini kore xɔnna ma. Kitabunyireni ito Yesu rafu feen nan singeyɛbama igeni. A mi a bari feenyɛbama. Yesu dunuɲa yi gidini, axaran wuyaxi ti nɛn a yamaan xa.A mɔn kabanako fe wuyaxi liga nɛn.Maraka na nan yɛbama Ningila Yesukui. Dɔnxɛn na, a Yesu a sayaan nanyɛbama e nun a rakeli fena sayani.

Yoni Marafu Tiina kawandinaMatiyu 3.1-12, Luka 3.1-18, Yoni 1.19-

281 Ningila Yesu a fe fɔlɔn ni ito

ra, Alaa Muxu Sugandixina, Alaa DiiXɛmɛna.* 2 A sɛbɛxi Nabi EsayiKitabun kui, a naxa,“N nan n ma xɛraan nasigama nɛn i

yɛɛ ra,a kiraan nafala i xa.3 Muxuna nde xuiin minima ton-

bonni,a naxa, ‘Ɛ kirani tɔn Marigin yɛɛ ra,ɛ kirane matinxin a xa!’ ”†

4Nanara, Yoni yi mini kɛnɛnni ton-bonni, a lu yamaan nafuyɛ igeni e tubifeen na Ala ma, a e kawandi, a e xae xun xanbi so e yulubine yi, e yirafu igeni alogo e yulubine xa xafari.5 Yudaya kaane nun Yerusalɛn kaanebirin yi siga a fɛma. E yi e ti e yulubine

ra. A yi e rafu igeni Yurudɛn baanie tubi feen na. 6 Ɲɔgɔmɛ xabe duginnan yi ragodoxi Yoni ma, a tagi xidixikidin na. A yi baloma tuguminne nunkumin nan na. 7 A yi kawandin bayamaan xa, a naxa, “Naxan fama ntan xanbi ra, na sɛnbɛn gbo dangun tan na, n mi sa lan nɛn n xa findia sankidin luti fulunna ra. 8 N tanɛ rafuma igen nin iki, koni a tan ɛrafuma Alaa Nii Sariɲanxin nin.”

Yesu rafu fena igeniMatiyu 3.13-4.11, Luka 3.21-22, 4.1-13

9 Na xanbi ra, Yesu yi fa sa keliNasarɛti taani Galile yamanani. Yoniyi a rafu Yurudɛn baani. 10 Yesu yia rakelima igeni waxatin naxan yi,a yi kore xɔnna to rabiyɛ, Alaa NiiSariɲanxin yi godo a ma ganba sawu-rani. 11 A yi fala xuiin mɛ keli kore, anaxa, “N nafan Dii Xɛmɛn ni i tan na.I bata n kɛnɛn ki faɲi.”

12 Na waxati yɛtɛni, Alaa NiiSariɲanxin yi a rasiga tonbonni.13 A yi lu na yi soge tonge naanin.Setana yi kata a xa a ratantan. Yesunun burunna subene nan yi a ra.Malekane fan yi fa a mali.

Yesu yi muxu naanin xiliMatiyu 4.12-22, Luka 4.14-15, 5.1-11

14 E yelin xanbini Yoni sɛ kasoonna, Yesu yi siga Galile yamanani. A saAlaa falan Xibaru Faɲin kawandin bayamaan xa, 15 a naxa, “Waxatin bata ali, AlaaMangayaan batamaso. Ɛ ɛ xunxanbi so ɛ hakɛne yi, ɛ dɛnkɛlɛya nmafalan Xibaru Faɲin ma.”

16 Awa, Yesu yi sigan tima GalileDaraan dɛxɔn ma waxatin naxan yi,a yɛxɛ suxun muxu firin to, Simɔnnun angaxakedennaAndire. E yi yɛxɛsuxu nin yalaan na darani. 17 Yesuyi a fala e xa, a naxa, “Ɛ bira n fɔxɔra. N xa ɛ findi muxu fenne ra Alaxa alo ɛ yɛxɛn suxuma kii naxan yi.”18 E yi e yalane bira mafurɛn! E biraa fɔxɔ ra. 19 Yesu mɔn yi siga yɛɛn na

* 1:1: Yesu yatɛxi Alaa Dii Xɛmɛn na bayo a fafe mi toxi dunuɲa yi. Ala nan afalaxi a xa da a nga kui, a yi da. Na feen sɛbɛxi Luka 1.34-35 nan kui. † 1:3:Esayi 40.3


ndedi, a yi Yaki nun a ngaxakedennaYoni to, Sebede a dii xɛmɛne. E yi eyalane yitɔnma kunkin kui. 20Yesu yie xili keden na. E yi e fafe Sebede nunwalikɛne lu kunkin kui, e bira Yesufɔxɔ ra.

Yinnan muxun naxan fɔxɔ raLuka 4.31-37

21 E yi sa Kapɛrunan taan li. Yesuyi so salide banxini Matabu Lɔxɔni, ayi lu xaranna tiyɛ. 22 Yamaan yi kabɛYesu xaran ti kɛɲaan ma, amasɔtɔa yi xaranna tima Ala sɛnbɛn nin.A mi yi luxi alo sariya karamɔxɔne.23Na waxatin yɛtɛni, xɛmɛna nde yi esalideni yinna ɲaxin yi naxan fɔxɔ ra.Yinnan yi xɛmɛn nasɔnxɔ, a yi falan tia xɔn, 24 a naxa, “Yesu Nasarɛti kaana,i waxi nanse xɔn ma nxu xa? I faxinxu halagiden nin ba? N ni i kolon,Alaa muxu sariɲanxin nan i tan na.”25 Yesu yi yinnan yamari a sɔbɛɛn na,a naxa, “I dundu, xɛtɛ xɛmɛni ito fɔxɔra.” 26 Yinna ɲaxin yi xɛmɛn naxu-ruxurun kati! A gbelegbele, a xɛtɛ afɔxɔ ra. 27Muxune yi kabɛ, e yi e bodemaxɔdin fɔlɔ, e naxa, “Nanse ito ra,xaran nɛnɛn ni ito ra ba, Ala sɛnbɛnnaxan yi? A yinna ɲaxine yamarima,e yi a falan suxu.” 28Muxune yi Yesua fe xibarun mɛ Galile yamanan yirenbirin yi mafurɛn!

Yesu yi muxu wuyaxi rakɛndɛyaMatiyu 8.14-17, Luka 4.38-41

29 E to mini salide banxini, Yesunun Yaki nun Yoni yi siga Simɔn nunAndire konni kedenna. 30Simɔnbitangilɛn furaxin yi saxi banxini, a fatinwolonxi a ma. E yi a fe fala Yesu xasa! 31 Yesu yi siga na ɲaxanla fɛma,a yi a suxu a yiin ma, a yi a mali,a yi a rakeli. Fati mawolonna yi abeɲin, a wali fɔlɔ e xa. 32 Ɲinbannara, sogen godo xanbini, yamaan yi fa

furetɔne birin na Yesu fɛma e nunɲinan ɲaxine muxun naxanye fɔxɔra. 33 Taan birin yi e malan dɛɛn na.34 Yesu yi furetɔ wuyaxi rakɛndɛyafuren sifan birin ma, a ɲinan wuyaxikedi muxune fɔxɔ ra. Koni a mi yitinma ɲinanne yi falan ti hali ndediamasɔtɔ e yi a kolon.

Yesu yi kawandin ba Galile yiLuka 4.42-44

35 Na xɔtɔn bode subaxani, Yesu yikeli, a mini, a siga yire madundux-ina nde yi Ala maxandideni. 36 KoniSimɔn nun a lanfane yi siga Yesufendeni. 37 Awa, e a toxina, e yi a falaa xa, e naxa, “Muxune birin i fenmaiki.” 38Koni Yesu yi e yabi, a naxa, “Ensiga taa gbɛtɛye yi be dɛxɔnma, alogon mɔn xa sa kawandin ba mɛnne fanyi, amasɔtɔ n faxi na nanma.” 39Nayi,a yi siga Galile yamanan yiren birin yi,a sa kawandin ba salide banxine kui, ayi ɲinanne kedi.

Yesu yi dogonfontɔɔn nakɛndɛyaMatiyu 8.1-4, Luka 5.12-16

40 Dogonfontɔɔn yi fa Yesu fɛma, ayi a xinbi sin a bun ma. A yi a mafan,a naxa, “Xa i tinɲɛ, i nɔɛ n nakɛndɛyɛnɛn.” 41Yesu yi kininkinin amahan, ayi a yiin sa ama. A yi a yabi, a naxa, “Nbata tin, i xa kɛndɛya!” 42Dogonfonnayi a beɲin sa! Xɛmɛn yi kɛndɛya. 43Naxanbi ra, Yesu yi a maxadi ken ken,a yi a rasiga keden na, 44 a naxa, “Ituli mati, i nama a fala muxu yo xa.Koni siga saraxaraliin fɛma mafurɛn,a xa i mato. Na xanbi ra, i saraxanba i rasariɲan feen na alo Nabi Musaa yamari kii naxan yi. Na findimanɛn sereyaan na saraxaraline xa.”‡45 Koni xɛmɛn yi siga yiren birin yi, asa feni ito fala muxune birin xa. A yia fala kati, han Yesu mi yi fa nɔɛ soɛtaani kɛnɛnni, a lu a danna burunna

‡ 1:44: dogonfontɔna: Alaa sariyan kui, dogonfontɔɔn mi yi daxa a xa so taani.A yi luma taan fari ma nɛn. Saraxaraline nan yi muxun fatin matoma a yi afala, xa na kanna sariɲan, hanma xa a mi sariɲan. Muxu gbɛtɛ mi yi a yiindinɲɛ dogonfontɔɔn na, bayo na yi na kanna sariɲanna kalama nɛn. A matoSaraxaraline 13.45-46. Xa dogonfonna na ba muxun ma, fɔ a xa saraxan baalogo a mɔn xa sariɲan kii naxan yi, a fa so taani, a dɔxɔ a konni. A matoSaraxaraline sora 14.


ra. Yamaan yi fa a fɛma sa keli yirenbirin yi.

2Yesu yi lɛbutɛnna rakɛndɛyaMatiyu 9.1-8, Luka 5.17-26

1Waxatidi danguxina, Yesu yi xɛtɛKapɛrunan taani. Yamaan yi a mɛ aYesu bata fa a konni. 2Muxu wuyaxiyi e malan na yi. E na rafe han halitandeni, tide mi yi fa na. Yesu yi Alaafalan kawandi ba e xa. 3Muxu naaninyi fa xɛmɛ lɛbutɛnna nde ra e yii. 4 Emi yi nɔɛ Yesu masɔtɛ amasɔtɔ yamagbeen yi na yi. Nanara, e yalenna rababanxin fari Yesu xun ma. E xɛmɛnnagodo Yesu ma na yalenna ra, a saxia sa seni. 5Yesu to e dɛnkɛlɛyaan to, ayi a fala lɛbutɛnna xa, a naxa, “N madii, i yulubine bata mafelu.”

6 Sariya karamɔxɔna ndee yi dɔxina yi, ne yi e miri e yɛtɛ ma, e naxa,7 “A falan tima na ki nanfera? A bataAla rayelefu. Muxu yo mi nɔɛ yulu-bine mafeluyɛ fɔ Ala keden peena!”8 Yesu yi e miriyaan kolon mafurɛn!Nanara, a yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ mirima fe sifani itoe ma nanfera?9 Nanse fala raxɔlɔ lɛbutɛnna xa, ‘Iyulubine bata mafelu’ hanma ‘Keli, iya sa seen tongo, i sigan ti?’ 10 N nayitama ɛ ra nɛn nayi fa fala sɛnbɛnan tan Muxuna Dii Xɛmɛn yii dunuɲayi, n muxun mafelu a yulubine ra.” Ayi a fala lɛbutɛnna xa, a naxa, 11 “Nna a falama i xa, keli i i ya sa seentongo, i siga i konni.” 12Xɛmɛn yi kelimafurɛn, a yi a sa seen tongo, a siganti e birin yɛɛ xɔri. E birin yi kabɛ kati!E yi Ala tantun, e naxa, “Nxu munmaito ɲɔxɔnna to singen mumɛ!”

Yesu yi Lewi xiliMatiyu 9.9-13, Luka 5.27-32

13Yesumɔn yi siga daraan dɛ, yamagbeen yi fa a fɛma, a e xaran fɔlɔ. 14Ayi sigama waxatin naxan yi, a mudumaxinla nde to, a xili Lewi, Alifaa diixɛmɛna, a yi dɔxi mudu maxilideni.Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Bira nfɔxɔ ra.” Lewi yi keli, a bira a fɔxɔ ra.15Na xanbi ra, Yesu yi siga a dɛgedeniLewi a banxini. Mudu maxinla nunhakɛ kan wuyaxi yi dɔxɔ e dɛgedeniYesu nun a xarandiine fɛma, bayo namuxu sifan wuyaxi yi biraxi a fɔxɔra. 16Farisi muxu* sariya karamɔxɔnandee yi Yesu to a dɛgɛ hakɛ kannenunmudumaxinle fɛma. Nanara, e yia xarandiine maxɔdin, e naxa, “Nan-fera Yesu a dɛgema mudu maxinlenun hakɛ kanne fɛma?” 17 Yesu yi exuiin mɛ, a yi e yabi, a naxa, “Muxunnaxan kɛndɛ na makomi seribaan mafɔ furetɔne. N mi faxi tinxin muxunexan xilideyi fɔ hakɛ kanne.”

Sun suxun maxɔdinnaMatiyu 9.14-17, Luka 5.33-39

18 Yoni a xarandiine nun Farisimuxune yi sunna suxuma. Muxunandee yi fa Yesu fɛma, e yi a maxɔdin,e naxa, “Nanfera Yoni a xarandiinenun Farisi muxune xarandiine sunnasuxuma koni i gbeene mi sunna sux-uma?” 19 Yesu yi e yabi, a naxa,“Ɲaxalandi kanna nɛma ɲaxalandi ti-ine fɛma, e sunna suxɛ ba?† Na miligɛ, xa a e fɛma! 20 Koni waxatinande fama, ɲaxalandi kanna bama nɛne yɛ. Na waxatini, e sunna suxumanɛn. 21Muxu yo mi dugi nɛnɛ dungintongɛ, a yi dugi fonna bɛtɛrɛn a ra.‡Xa a na liga, a dungi nɛnɛn bɔmanɛn a fonna ra, a yinla yi ragbo ayi.22Muxun mi manpa nɛnɛn sɛ se sasefonna kui. Xa a na liga, manpa nɛnɛnse saseen kalama nɛn, se saseen nun

* 2:16: Farisi muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kiikedenni. E tan nan e sɔbɛ so Nabi Musaa sariyan suxun ma dangu Yahudiyan bonnera. E mɔn yi e benbane namunne suxuma kii xɔdɛxɛni. E tan yi laxi malekanera. E mɔn yi laxi a ra a muxune kelima nɛn sayani. † 2:19: Ɲaxalandi kanna: Yesunan luxi alo ɲaxalandi kanna sandani ito kui. A bunna nɛɛn, fa fala muxune misunna suxuma sɛwa waxatine yi. ‡ 2:21: dugi nɛnɛna: Yesu a sariya nɛnɛn misɛ Nabi Musaa sariya fonna ma. Sariya fonna mɔn mi sɛ sariya nɛnɛn ma.


manpaan yi kala. Koni manpa nɛnɛnsama se sase nɛnɛn nan kui.”

Matabu Lɔxɔna feMatiyu 12.1-8, Luka 6.1-5

23 Yesu nun a xarandiine yidanguma xɛɛna nde ma MatabuLɔxɔna nde yi, a xarandiine yi sansitɔnsɔnne ratorondon fɔlɔ. 24 Nanara,Farisi muxune yi a fala Yesu xa, enaxa, “I ya xarandiine feen naxanligama, na mi daxa Matabu Lɔxɔni.”§25 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ munmana xaran ba, kamɛn Dawuda nuna fɔxɔrabirane suxu waxatin naxanyi?* 26 A so nɛn Alaa banxiniSaraxarali Kuntigi Singena Abiyatariwaxatini, a yi Alaa buru ralixin donmuxe mi daxa a xa naxan don fɔsaraxaraline. Dawuda mɔn yi ndeeso a fɔxɔrabirane fan yii.” 27 Yesumɔn yi a fala e xa, a naxa, “MatabuLɔxɔn daxi muxun nan xa, muxun xami daxi Matabu Lɔxɔn xa. 28 Nanara,n tan Muxuna Dii Xɛmɛn nan MatabuLɔxɔn kanna ra.”

3Xɛmɛ yii madɔnxina feMatiyu 12.9-14, Luka 6.6-11

1 Na xanbi ra, Yesu mɔn yi sigasalide banxini. A yi xɛmɛ yiimadɔnxina nde limɛnni. 2E yi lu Yesumatoɛ xa a xɛmɛn nakɛndɛyɛMatabuLɔxɔni alogo e xa a kansun na fe ra.3 Yesu yi a fala xɛmɛ yii madɔnxinxa, a naxa, “Keli, i fa yamaan yɛtagibe.” 4 Na xanbi ra, a yi yamaanmaxɔdin, a naxa, “Matabu Lɔxɔni,nanse daxa a xa liga, a ɲaxin ba, xaa faɲina? En yi muxun niin nakisiba, xa en yi a halagi?” Koni e mifefe fala. 5 Yesu xɔlɔxin yi e mato.A sunu e kininkinintareyana fe ra kifaɲi. A yi a fala xɛmɛn xa, a naxa, “Iyiini bandun.” A yi a yiini bandun,

a kɛndɛya. 6 Nanara, Farisi muxuneyi mini mafurɛn! E nun Herode amuxuna ndee yi sa e bode to, e Yesufaxa feni tɔn.

Yamaan yi e malan daraan dɛ7 Yesu nun a xarandiine yi siga

Galile Daraan dɛxɔn ma, yama gbeenyi bira a fɔxɔ ra keli Galile yamanani,e nun Yudaya 8 nun Yerusalɛn nunIdumeya nun Yurudɛn baan kidi-maan nun Tire taan nun Sidɔn taannabilinni. Yesu yi feen naxanye lig-ama, yamaan yi na mɛ, e yi fa a fɛma.9 A yi a fala a xarandiine xa a e xakunkina nde fen a xa, alogo yamaannama a yigbɛtɛn. 10 A bata yi muxuwuyaxi rakɛndɛya nun. Furetɔnebirin yi kataxi alogo e xa e maso ara, e yi e yiin din a ra. 11 Nba, yinnaɲaxine yi muxun naxanye fɔxɔ ra, nea towaxatin naxan yi, e bira a bunma,yinna ɲaxine yi lu e ragbelegbelɛ, efalan ti e xɔn, e naxa, “Alaa Dii Xɛmɛnnan i tan na.” 12 Koni a yi yinnaneyamari, a e nama a fe fala.

Yesu yi xɛra fu nun firinne yɛbaMatiyu 10.1-4, Luka 6.12-16

13 Awa, Yesu yi te geyaan fari. Ayi waxi muxun naxanye xɔn ma, a yine xili, e yi fa a fɛma. 14 A yi muxufu nun firin sugandi, a naxanye findixɛrane ra alogo e xa lu a fɛma, 15 a yie rasiga kawandi badeni, a fangan soe yii e ɲinanne kedi. 16Amuxu fu nunfirinna naxanye sugandi, ne nan itoera, Simɔn, Yesu naxan xili sa Piyɛri,*17 e nun Sebede a dii xɛmɛn Yaki nuna xunyɛn Yoni Yesu naxanye xili sa“Boyanerigɛ.” Na bunna nɛɛn “KuyeSarinna diine.” 18 E nun Andire nunFilipi nun Barotolome nun Matiyunun Tomasi nun Alifaa dii xɛmɛn Yakinun Tade nun Simɔn e naxan ma a“Yahudiya siya xanuna,”† 19 e nun

§ 2:24: Farisi muxune namunnemi yi tinɲɛwali yo xa kɛMatabu Lɔxɔni. Na feen sɛbɛxiXɔrɔyaan 20.8-10 kui. Farisi muxune fena ndee saxi sariyan fari, e naxa, a halimuxu sɔxɔlɛxine mi yi maliyɛ na lɔxɔni. * 2:25: A mato Samuyɛli Singen 21.2-7.* 3:16: Muxune mɔn Piyɛri ma a Pita. † 3:18: Yahudiya siya xanuna: Muxun nan yi ne ranaxanye yi Romi kaane yɛngɛma alogo Isirayila kaane xa mini e nɔɔn bun ma.

Maraka Sora 3:20 49 Maraka Sora 4:11Yudasi Isakariyoti naxan Yesu yanfa,a a so yiini.

Yesu nun Yinna mangana feMatiyu 12.22-32, Luka 11.14-23, 12.10

20Na xanbi ra, Yesu yi xɛtɛ banxini.Yama gbeen yi e malan na yi hanYesu nun a xarandiine mi yi fa nɔɛe dɛge fɛrɛn sɔtɛ. 21 A denbayaanna mɛ waxatin naxan yi, e siga atongodeni, amasɔtɔ a denbayaan yia falama nɛn, e naxa, “Seen bata soa yi.” 22 Sariya karamɔxɔn naxanyefa sa keli Yerusalɛn taani, ne yi afala, e naxa, “Bɛlɛsɛbu nan a fɔxɔra!” Bonne naxa, “A yinnane ked-ima yinna mangan Bɛlɛsɛbu barakannin.” 23 Nanara, Yesu yi e xili afɛma, a sandana ndee sa e xa, a naxa,“Setana nɔɛ Setana kedɛ ba? 24 Xayamanan bata yitaxun yɛngɛni, nayamanan mi sabatima.‡ 25 Yɛngɛntanden naxan kui, na tandenmi saba-tima. 26 Xa Setana keli a yɛtɛ xilima, a mangayani taxunma yɛngɛninɛn. A mi sabatima, a ɲanma nɛn nayi. 27Muxu yo mi nɔɛ soɛ sɛnbɛmanabanxini, a yi a yii seene tongo, xaa mi sɛnbɛmaan xidi singen.§ Naxanbi ra, a banxi kui seene tongɛnɛn. 28 N xa ɲɔndin fala ɛ xa, muxunyulubin naxan birin ligama, hali ana Ala rayelefu, Ala e mafeluyɛ nɛnna birin na. 29 Koni muxun naxanna Alaa Nii Sariɲanxin nayelefu, nami mafeluyɛmumɛ, habadan yulubinluma a ma nɛn.” 30Yesu ito falaxi nɛnamasɔtɔ muxune yi a falama nɛn, enaxa, “Yinna ɲaxin nan a fɔxɔ ra.”

Yesu nga nun a xunyɛne feMatiyu 12.46-50, Luka 8.19-21

31 Na xanbi ra, Yesu nga nun axunyɛne yi fa. E ti tandeni, e xɛraannasiga a xilideni banxini. 32 Yamaanyi dɔxi Yesu rabilinni, e yi a fala a xa,e naxa, “A mato, i nga nun i xunyɛne

tandeni e waxi i to feni.” 33 Yesuyi e yabi, a naxa, “Ndee nga nunn xunyɛne ra?” 34 Muxun naxanyedɔxi a rabilinni, a yi ne mato, a naxa,“N nga nun n xunyɛne mato be yi.35 Amasɔtɔ muxun naxanye Ala sa-goon ligama, ngaxakeden xɛmɛmaannun a ɲaxalanmaan ne nan na e nunn nga.”

4Sansi wonla fe sandanaMatiyu 13.1-9, Luka 8.4-8

1Na xanbi ra, Yesu mɔn yi xarannafɔlɔ daraan dɛ. Yama gbeen yi malana fɛma han a yi so kunkin kui daraanxun ma. Yamaan yi lu baan xɛ dɛɛnxɔn ma. 2 A yi e xaran fe wuyaxi masandani. A yi a fala e xa a xaranni,a naxa, 3 “Ɛ tuli mati. Xɛɛ biina ndeyi mini, a siga a sansiin wolideni. 4 Ayi sansiin wolima waxatin naxan yi,ndee yi bira kiraan xɔn ma. Xɔlineyi ne don. 5 Ndee yi bira fanyen faribɛndɛ gbee mi yi dɛnaxan yi. E yi solimafurɛn, amasɔtɔ bɛndɛn mi yi gbona yi. 6Sogen to te, e yi lisi a ra, e xara,bayo e salenne mi yi godoxi bɔxɔni kifaɲi. 7 Sansina ndee yi bira sɛxɛ ɲalikanne tagi, sɛxɛne yi gbo, e yi e don,e mi bogi. 8 Koni ndee yi bira bɔxɔfaɲini, e soli, e sabati, e bogi, e ke-den kedenna birin yi tonge saxan sɔtɔhanma tonge sennin, hanma kɛmɛ.”9 Yesu yi a fala, a naxa, “Xa tunlanaxan xɔn, a feen mɛ, na xa a tulimati!”

Sandane sa xunnaMatiyu 13.10-17, Luka 8.9-10

10 Yesu yi a danna waxatin naxanyi, muxun naxanye nun a xarandiifu nun firinne yi a rabilinni, ne yia maxɔdin sandane fe ma. 11 Yesuyi e yabi, a naxa, “Alaa Mangayaanwundo feen bata so ɛ tan yii. Koni

‡ 3:24: yamanana: Ɲinanne nun yinnane Setana sɛnbɛn bun alo yamanan nun a mangankii naxanyi. Seennaxanye Setana sɛnbɛnbun, xane e bode kedi, na luxi nɛnaloyamanan na yitaxun. Nayi, Setana mi ɲinanne kedɛ alo muxuni itoe a falamaYesu ma kii naxan yi. § 3:27: Sandani ito kui, Setana findixi sɛnbɛmaan nan na. XaYesu bata muxune ba Setana yinna ɲaxine sɛnbɛn bun ma, nayi, Yesu bataSetana xidi.

Maraka Sora 4:12 50 Maraka Sora 4:39muxun naxanye a fari ma, ne feenbirin mɛma sandan nin 12 bayo, ‘Eseen matoma nɛn han, koni e mi ayigbɛma. E e tuli matima nɛn han,koni e mi fefe famuma, alogo e namamaxɛtɛ, e yulubine yi xafari.’* ”

Yesu yi sandan bunna yɛbaMatiyu 13.18-23, Luka 8.11-15

13Na xanbi ra, Yesu yi e maxɔdin, anaxa, “Ɛ mi sandani ito bunna kolonba? Xa ɛmi ito kolon, ɛ sandan bonnebunne kolonma di?”

14 “Awa, sansi wonla Alaa falan nanwolima. 15Muxuna ndee luxi nɛn alosansiin naxanye bira kiraan xɔnma. Ena Alaa falanmɛ tun, Setana yi fa, a yia ba e yi. 16Muxuna ndee luxi nɛn alosansiin naxanye bira fanyen fari. E naAlaa falan mɛ, e a suxuma nɛn sɛwanimafurɛn! 17 Koni salen mi e bun ma,e mi buma. Tɔrɔn nun bɛsɛnxɔnyaanna fa Alaa falana fe ra, e birama nɛntantanni mafurɛn! 18 Muxuna ndeeluxi nɛn alo sansiin naxanye bira sɛxɛɲali kanne tagi. E Alaa falan mɛ,19 koni dunuɲa xaminne nun nafunlafe kunfan nun nata gbɛtɛye yi a ligae falan beɲin, a tɔnɔn mi lu e ma.20 Koni muxuna ndee luxi nɛn alosansiin naxanye bira bɔxɔ faɲini. EAlaa falan mɛma nɛn, e yi a suxu, ebogi. Ndee yi tonge saxan namini,ndee tonge sennin, ndee kɛmɛ.”

Lɛnpun dɔxɔ fena seen bun maLuka 8.16-18

21 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Lɛnpun dɔxɛ deben bun ma hanmasaden bun ma ba? A mi dɔxɔma seenxan fari ba? 22 Feen naxanye birinluxunxi, ne makɛnɛnma nɛn. Feennaxanye birin wundoni, ne minimanɛn kɛnɛnni. 23 Xa tunla naxan maa feen mɛ, na xa a tuli mati!” 24 Amɔn yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ feennaxan mɛxi, ɛ na fe liga ɛ yeren ma.Ɛ ligaseen naxan yatɛma bonne xa,Ala fan na yatɛma ɛ xa nɛn, a yi ndesa a fari. 25 Seen muxun naxan yii,nde mɔn soma nɛn na yii, koni se mi

muxun naxan yii, hali naxan di a yii,na bama nɛn a yii.”

Sansi xɔnna fe sandana26 Yesu mɔn yi a fala, a naxa, “Alaa

Mangayaan luxi nɛn alo xɛmɛn naxana sansiin woli a xɛɛn ma. 27 Xa axi, xa a mi xi, kɔɛɛn ba, yanyin ba,sansi xɔnna solima nɛn, a yi gbo, konia tan mi a liga kiin kolon. 28 Bɔxɔnnan bogi seene raminima a yɛtɛ ra.A solima nɛn singe, na xanbi ra, asabati, dɔnxɛn na a yi bogi. 29A namɔwaxatin naxan yi, xɛmɛn yi wɔlitɛnnaso a ra, bayo a xaba waxatin bata ali.”

Sansi xurina fe sandanaMatiyu 13.31-32, 34, Luka 13.18-19

30 Yesu yi maxɔdinna ti, a naxa,“En na Alaa Mangayaan sama nansema, hanma en nɔɛ a yɛbɛ sandanmundun xɔn? 31 A luxi nɛn alo sansikɛsɛ xuridin† naxan xurun dangu sekɛsɛn birin namuxune naxanye sima.32 Koni a na si, a gboma nɛn han adangu sansine birin na. A yiine yi gbohan xɔline yi e tɛɛne sa a yiine yi, anininna ra.”

33Yesu yi Alaa falan nali ema sandasifani ito wuyaxi xɔn, e yi nɔɛ nax-anye famunɲɛ. 34 A mi yi falan timae xa, xa a mi sandan sa. Koni e nuna xarandiine nɛma yi e danna, a yi ebirin yɛbama nɛn e xa.

Yesu yi foye gbeen yamariMatiyu 8.23-27, Luka 8.22-25

35 Na lɔxɔn ɲinbanna ra, Yesu yi afala a xarandiine xa, a naxa, “En gididaraan kidi ma.” 36 Nayi, e yi keliyamaan yɛ, e sa so kunkin kui Yesu yidɔxi naxan kui. Kunki gbɛtɛye fan yia dɛxɔn. 37 Foye gbeen yi keli, igenmɔrɔnne‡ yi so fɔlɔ kunkin kui, a yiluxi ndedi kunkin xa rafe igen na.

38 Yesu yi xima kunkin kui xanbinna, a xunna saxi xunbunsaan fari.E yi a raxulun, e yi a fala a xa, enaxa, “Karamɔxɔ, i ya fe mi nxu faxafeni ba?” 39 Yesu yi keli, a foyen

* 4:12: Esayi 6.9-10 † 4:31: Sansini ito xili nɛn mutaridi. ‡ 4:37: Igen mɔrɔnne: alofoyen na so igeni.

Maraka Sora 4:40 51 Maraka Sora 5:28nun igen mɔrɔnne yamari, a naxa, “Iraxara, i sabari!” Foyen yi dɔxɔ, nayi madundu yenyen! 40 Na xanbi ra,Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ gaxuxinanfera? Dɛnkɛlɛyami ɛ yi singe ba?”41Koni e gaxu kati! E a fala e bode xa, enaxa, “Nde xɛmɛni ito ra? Hali foyennun igena a falan suxuma!”

5Yesu yi muxun nakɛndɛya yinnane

naxan fɔxɔ raMatiyu 8.28-34, Luka 8.26-39

1 E yi dangu Galile Daraan bodefɔxɔn na Gadara yamanani. 2 Yesugodo nɛn kunkin kui tun, xɛmɛna ndeyi fa sa keli bilingan yireni, yinnaɲaxin yi naxan fɔxɔ ra. 3 Na xɛmɛnyi bilingan yiren nin, muxu yo mi yifa nɔɛ a xidɛ sɔnɔn, hali yɔlɔnxɔnnara. 4 Amasɔtɔ e bata yi a sanne balanwuren na, e a yiine xidi yɔlɔnxɔnnera sanɲa ma wuyaxi, koni a yi ayɔlɔnxɔnne yibolonma nɛn, a wureneba a sannema. Muxu yomi yi fa a nɔɛ.5A yi sigama bilingan yiren nin, e nungeyane fari kɔɛɛn nun yanyin birinna. A yi gbelegbelema nɛn waxatinbirin, a yi lu a yɛtɛmaxabɛ gɛmɛn na.

6 A to sa Yesu to fɛ wulani, a yi agi, a sa a xinbi sin a bun ma. 7 A yia xuini te, yinnan yi a ragbelegbelea falan ti a xɔn, a naxa, “Kore XɔnnaAlaa Dii Xɛmɛna, Yesu, i waxi nansexɔnma n tan xa? I kɔlɔ Ala yi, fa fala imi n ɲaxankatama!” 8A na falaxi nɛn,amasɔtɔ Yesu bata yi a fala, a naxa,“I tan yinna ɲaxina, xɛtɛ xɛmɛni itofɔxɔ ra.” 9 Yesu yi yinnan maxɔdin, anaxa, “I xili di?” A yi a yabi, a naxa, “Nxili nɛn, ‘Ganla.’ Amasɔtɔ nxu wuya!”10Yinnan yi lu Yesu mafanɲɛ, a namayinnane kedi yamanani. 11 Awa, xɔsɛkuru gbeen yi na dɛxɔn ma, e yi edɛgema geyaan ma. 12 Yinnane yiYesu mafan, e naxa, “Nxu rasiga xɔsɛkuruni itoe yɛ, alogo nxu xa sa so neyi.” 13Nanara, a yi tin. Yinna ɲaxineyi xɛtɛ xɛmɛn fɔxɔ ra, e sa so xɔsɛneyi. Xɔsɛ kurun birin yi godo e giyɛ

geyaan na, e godo darani, e faxa. Xɔsɛwuli firin ɲɔxɔn.

14 Muxun naxanye yi xɔsɛne kan-tanma, ne yi siga e giyɛ taani, e sana xibarun nali taani e nun xɛɛnema. Yamaan yi siga na feenmatodeni.15 Awa, e siga Yesu fɛma, e na xɛmɛnto yinna ganla yi naxan fɔxɔ ra nun.A dɔxi, domaan nagodoxi a ma, a bataxaxili sɔtɔ. Nanara, e birin yi gaxukati! 16 Naxanye na feene birin to,e yi ne yɛba yamaan xa naxan ligaxina muxun xa yinna ɲaxin yi naxanfɔxɔ ra e nun naxan liga xɔsɛne ra.17Nanara, e Yesu mafan fɔlɔ, a xa kelie yamanani. 18 Awa, Yesu yi somakunkin kui waxatin naxan yi, yinnaɲaxin yi xɛmɛn naxan fɔxɔ ra nun, nayi Yesu mafan alogo a xa lu a fɛma.19 Koni Yesu mi tin, a yi a fala a xa,a naxa, “Xɛtɛ i konni i ya denbayaanfɛma. Marigin naxan ligaxi i xa, akininkininxi i ma kii naxan yi, i sa nafala e xa.” 20Awa, xɛmɛnyi siga naTaaXun Fune birin yi. Yesu feen naxanligaxi a xa, a sa na fala. Na muxune yikabɛ kati!

Yesu yi muxu firin nakɛndɛyaMatiyu 9.18-16, Luka 8.40-56

21 Yesu mɔn yi xɛtɛ daraan bodefɔxɔn na kunkin kui. Yama gbeenyi malan Yesu rabilinni daraan dɛxɔnma. 22 Salide banxin kuntigina nde yifa, naxan yi xili Yirusu, a yi a to, a biraYesu san bun ma. 23A yi a mafan kati,a naxa, “N ma dii tɛmɛn faxamaan nii ra! Yandi, fa i yiin sa a ma alogo a xakɛndɛya, a lu a nii ra.”

24Awa, Yesu yi siga a fɔxɔ ra, yamagbeen fan yi siga a fɔxɔ ra, e yi ayigbɛtɛn han! 25 Ɲaxanla nde yi nanun ɲaxalan furen yi naxan ma xabuɲɛɛ fu nun firin. 26 A bata yi tɔrɔseriba wuyaxi fɛma a dandandeni, agbetin birin bata yi ɲan, koni a mikɛndɛya, fɔ a furen to yi sigan gboɛayi! 27A toYesu a femɛ, a yi fa yamaanyɛ Yesu xanbi ra, a yi a yiin din adomaan na. 28 Amasɔtɔ a yi a mirimanɛn, a naxa, “Hali n na n yiin dina domaan na gbansan, n kɛndɛyama


nɛn.” 29 Na waxatin yɛtɛni, wunlanaxan yi minima a ma, na yi dan, a yia kolon a fatini fa fala a bata kɛndɛya.

30 Yesu yi a kolon mafurɛn asɛnbɛna nde bata mini a yi. A yi a yɛɛrafindi yamaan ma a yi a fala, a naxa,“Nde a yiin dinxi n ma domaan na?”31 A xarandiine yi a fala a xa, e naxa,“I yamaan toma i yigbɛtɛnɲɛ, i mɔn afalama, i naxa, ‘Nde a yiin dinxi n na?’” 32 Koni Yesu yi lu a rabilinna matoɛalogo a xa ɲaxanla to naxan a yiindinxi a ra. 33Ɲaxanla yi xuruxurunmagaxuni, a to bata a kolon naxan ligaxia xa, a yi fa bira a san bun, a yi ɲɔndinfala a xa. 34Yesu yi a fala a xa, a naxa,“N ma dii tɛmɛna, i ya dɛnkɛlɛyaanbata i rakisi, siga bɔɲɛ xunbenli, i yatɔrɔn bata ɲan.”

35Yesu yi na falama waxatin naxanyi, xɛrana ndee yi fa sa keli salidebanxin kuntigin Yirusu konni. Neyi a fala Yirusu xa, e naxa, “I ya diitɛmɛn bata faxa. I karamɔxɔ tɔrɔmananfera?” 36 Yesu mi a tuli mati efalan na, koni a yi a fala salide banxinkuntigin xa, a naxa, “I nama gaxu, ixa dɛnkɛlɛya tun!” 37 A mi tin muxuyo xa siga a fɔxɔ ra, fɔ Piyɛri nunYaki nun Yaki xunyɛn Yoni. 38 E tosalide banxin kuntigin konna li, Yesuyi e to kɔntɔfilixi, e yi wugama han,e gbelegbelema! 39 A yi so banxini,a yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ kɔntɔfilixinanfera, ɛ yi wuga? Diin mi faxaxi, axiin nɛn.”

40 Koni, e yi a magele fɔlɔ. A yie birin namini banxini, a yi diidinanga nun a fafe xili e nun a xarandiisaxanna. E diidin saxi dɛnaxan yi, eso mɛnni. 41 A yi a suxu a yiin ma,a yi a fala a xa a kon xuini, a naxa,“Talita kumi.” Na bunna nɛɛn fa fala,“Dii tɛmɛna, n na falama i xa, keli!”42Dii tɛmɛn yi keli mafurɛn, a sigan tifɔlɔ. A barin bata yi ɲɛɛ fu nun firinti. E yi kabɛ na ma kati! 43 Koni Yesuyi e yamari, a muxu yo nama feni ito

kolon, e mɔn xa donseen so diin yii.6

Nasarɛti kaane yi e mɛ Yesu raMatiyu 13.53-58, Luka 4.16-30

1Yesu yi keli na yi, a siga a konni, amaxuruxi taan naxan yi, a xarandiinebiraxi a fɔxɔ ra. 2Matabu Lɔxɔn to ali, a yi xaranna ti fɔlɔ salide banxini.Yamaan naxan yi tuli matixi a ra, neyi kabɛ, e yi a fala, e naxa, “A itosɔtɔxi minɛn yi? A xaxinla sifaniito sɔtɔxi di, a to fa kabanako feniitoe ligama? 3 Kamudɛrɛn xa mi itora ba? Mariyamaa diin xa mi a raba? Yaki nun Yusufu nun Yudasi nunSimɔn tada xa mi ito ra ba? A xunyɛɲaxalanmane xa mi dɔxi be ba?” E yie mɛ a ra.

4Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Nabiinbinyɛ yiren birin yi, fɔ a kon taannun a xabilan nun a denbayani.” 5 Ami nɔ kabanako fe yo ligɛ mɛnni,fɔ a to a yiin sa furetɔna ndee tunma, a yi e rakɛndɛya. 6 A yi kabɛ edɛnkɛlɛyatareyaan ma han!

Xɛra fu nun firinne xɛ fenaMatiyu 10.5-15, Luka 9.1-6

Na xanbi ra, Yesu yi siga na taaneyi, a yi yamaan xaran. 7 A yi xarandiifu nun firinna xili, a yi e rasiga firinfirin yɛɛn ma. A yi sɛnbɛn so e yiiyinna ɲaxine xun na. 8 A yi e ya-mari, a naxa, “Ɛ nama siga sese raɛ yii sigatini, fɔ dunganna. Ɛ namasiga buru ra hanma bɔndunla hanmagbetina ɛ tagi xidini. 9Ɛxa sankidin soɛ sanni koni ɛ nama doma gbee firinxali ɛ yii.” 10 A mɔn yi a fala e xa, anaxa, “Ɛ na yigiya banxin naxan yi,ɛ xa lu mɛnni han ɛ yi keli na taani.11 Xa ɛ yirena nde li, yamaan mi ɛrasuxu, e mi e tuli mati ɛ ra, ɛ xakeli na yi. Ɛ yi ɛ sanne rakunkun,ɛ yi na gbangbanna ba ɛ sanne ra.*Na findima nɛn sereyaan na e xa!”12 Nayi, e yi siga, e sa kawandin ba, enaxa, a yamaan xa e xun xanbi so e

* 6:11: E sanne rakunkun feen findixi taxamasenna nan na naxan a yitama fa fala na taan goron yo miluxi xɛrane xun ma hali e gbangbanna mi luxi e sanna ra.

Maraka Sora 6:13 53 Maraka Sora 6:39hakɛne yi. 13 E yi ɲinan wuyaxi kedi,e turen sa furetɔne xunne yi misaalara, e yi e rakɛndɛya.

Yoni Marafu Tiin faxa fenaMatiyu 14.1-12, Luka 9.7-9

14 Manga Herode yi na birin mɛamasɔtɔ Yesu xinla bata yi xuya ayiyiren birin yi. Muxuna ndee naxa,“Yoni Marafu Tiin nan kelixi sayani.Nanara, sɛnbɛna a yii, a kabanakofeene liga.” 15 Koni ndee naxa, “NabiEli nan a ra.” Ndee naxa, “Nabiin nana tan na alo waxati danguxin nabinande.”

16 Herode a mɛ waxatin naxan yi,a yi a fala, a naxa, “Yoni nan a ra, nnaxan xunna sɛgɛ a dɛ! A bata kelisayani!” 17 Herode yɛtɛɛn yamarinfi nɛn, a Yoni xa suxu, e yi a xidi,e yi a sa kasoon na Herodiyade a fera, naxan bata yi dɔxɔ Herode fafax-akedenna Filipi xɔn, Herode naxandɔxɔ a ɲaxanla ra. 18 Yoni bata yi afala Herode xa, a naxa, “A mi daxai xa i fafaxakedenna ɲaxanla dɔxɔ!”19 Nanara, Herodiyade yi xɔlɔ Yonima, a yi waxi a faxa feni. Koni ami nɔ,20 amasɔtɔ Herode yi gaxuxi Yoni yɛɛra, bayo a yi a kolon a muxu tinxinxisariɲanxin nan yi a ra. Nanara, a yilu a ratangɛ. Herode na yi a tuli matiYoni ra waxati yo yi, a yi kuisanmanɛn, anu a yi rafan a ma a xa a tulimati a ra.

21 Koni lɔxɔna nde, Herode yi abari lɔxɔn sumunna donse donni tɔna kuntigine nun sofa mangane nunGalile yamanan muxu gbeene xa.22Herodiyade a dii tɛmɛn yi so banx-ini, a yi a bodon. Na yi Herode nuna muxu xilixine kɛnɛn. Nanara, man-ganyi a fala na sungutunnaxa, a naxa,“I waxi sese xɔn ma, n na soɛ i yii.”23 A yi a kɔlɔ, a yi saratin tongo a xa,a naxa, “I na n xandi sese yi, n nasoma i yii nɛn hali nma yamanan fɔxɔkedenna!” 24 Nanara, sungutunna yimini, a siga, a sa a nga maxɔdin, anaxa, “N xa a xandi nanse yi?” Anga yi a yabi, a naxa, “Yoni MarafuTiin xunna.” 25Nayi, dii tɛmɛn yi xɛtɛ

mangan fɛma mafurɛn, a yi a fala axa, a naxa, “N waxi a xɔn ma, i xaYoni Marafu Tiin xunna so n yii wurelefaan ma iki sa!” 26 Na yi manganniin nafɔrɔ a ma, koni bayo a batayi saratin tongo a muxu xilixine yɛɛxɔri, a mi yi wama tondi feni. 27 A yisofana nde yamari mafurɛn, a a xa safa Yoni xunna ra. Na yi siga, a sa Yonixunna sɛgɛ a dɛ kasoon na, 28 a fa a rawure lefaan ma. A yi a so sungutunnayii, na yi a so a nga yii. 29 Yoni axarandiine to na mɛ, e yi fa a binbintongo, e sa a maluxun.

Yesu yi muxu wuli suulun dɛgeMatiyu 14.13-21, Luka 9.10-17, Yoni

6.1-1430 Xɛrane yi e malan Yesu fɛma, e

feen naxan birin ligaxi, e nun e ya-maan xaran kii naxan yi, e yi na birinyɛba a xa. 31 A yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ fa ɛ danna yire madunduxina ndeyi, ɛ fa ɛ matabu n fɛma.” Amasɔtɔmuxu wuyaxi yi fama, e siga, han emi yi fɛrɛn yati sɔtɔma, e yi e dɛge.32 Nayi, e yi te kunkin kui alogo e xasiga yire madunduxina nde yi.

33 Koni muxu wuyaxi yi e to sigɛ, eyi a kolon mafurɛn! Nanara, muxuneyi keli taane birin yi, e yi e gi hane tan singe yi sa so. 34 Yesu to minikunkin kui, a yi yama gbeen to na yi, akininkinin e ma amasɔtɔ e yi luxi nɛnalo yɛxɛɛn naxanye kantan muxu mina. Nanara, a e xaran fɔlɔ fe wuyaxima.

35 A xarandiine yi fa a fɛmaɲinbanna ra, e naxa, “Kɔɛɛn bata so,burunna nan nun be ra. 36 Yamaannaxɛtɛ alogo e xa siga be rabilinnabanxidɛne ra e nun xɛɛne ma, e sadonseen sara e yɛtɛ xa.” 37 Yesu yi eyabi, a naxa, “Ɛ tan yɛtɛɛn xa donseenso e yii.” E yi a fala a xa, e naxa, “Iwaxi a xɔn ma, nxu xa sa walikɛɛnkike solomasɛxɛ saranna sara burunna ba nxu yi donseen so e yii?” 38Yesuyi e maxɔdin, a naxa, “Buru xun yoliɛ yii? Ɛ sa a mato.” E yi a yabi, e naxa,“Buru xun suulun, yɛxɛ firin nan be.”39 Nayi, Yesu yi a fala, a e xa yamani

Maraka Sora 6:40 54 Maraka Sora 7:10taxun dɔxɔde yɛɛn ma, e dɔxɔ sɛxɛnefari. 40 Awa, yamaan yi dɔxɔ muxukɛmɛ yɛɛn nun muxu tonge suulunyɛɛn ma. 41Na xanbi ra, Yesu yi buruxun suulunne nun yɛxɛ firinne tongo,a yi a yɛɛn nate kore, a barikan biraAla xa. A na buru xun suulunni gira,a yi a so a xarandiine yii, a e xa ayitaxun yamaan na. A yɛxɛ firinnefan yitaxun e ra. 42 E birin yi e dɛge,e lugo ken! 43 Xarandiine yi debe funun firin nafe burun nun yɛxɛ dungidɔnxɛne ra. 44 Muxun naxanye naburune don, xɛmɛne gbansan, muxuwuli suulun.

Yesu yi sigan ti igen fariMatiyu 14.22-33, Yoni 6.15-21

45 Na waxatin yɛtɛni, Yesu yia xarandiine rasiga kunkin kui ayɛɛ ra Betasada taani daraan kidima. A tan yi lu xanbin na yamaannaxɛtɛdeni. 46A to keli yamaan fɛma,a yi te geyaan fari Ala maxandideni.47 Ɲinbanna to a li, kunkin yi daraantagini, Yesu tan kedenna bɔxɔni. 48 Ayi a to a xarandiine tɔrɔma kunkinnasiga feen na bayo foye gbeen batayi a xun sa e ma. Na nan a liga a sigae fɛma subaxani, a sigan tima igenfari, a yi dangu feni e ra nun. 49 Konie to a to sigan tiyɛ igen fari. E yi emiri fa fala, muxun yɛlɛnna nan a ra.E gbelegbele, 50 amasɔtɔ e birin a tonɛn, e yi gaxu kati! Yesu yi falan tie xa mafurɛn, a naxa, “Ɛ wɛkilɛ, ntan nan a ra. Ɛ nama gaxu.” 51 A sokunkin kui e fɛma, foyen yi a raxara.Xarandiine yi kabɛ han! 52 Amasɔtɔe mi buru don feen kabanako feenfamuxi, bayo e bɔɲɛn yi xɔdɔxɔ.

Yesu yi furetɔne rakɛndɛyaMatiyu 14.34-36

53 Yesu nun a xarandiine yi daraangidi. E siga Genesarɛti yamanani, ekunkin xidi na yi. 54 E to mini kunkinkui tun, yamaan yi Yesu kolon. 55Mɛnkaane na yi a xinla mɛ dɛnaxan yi,e birin yi fama e furetɔne ra nɛn a

fɛma dagine ma. 56 Yesu siga yirennaxan birin yi, banxidɛne nun taanenun xɛɛne, mɛn muxune yi fama efuretɔne ra nɛn lɔxɔ tidene yi. Eyi Yesu mafan, a a xa tin furetɔnexa e yiin din a domaan lenben na.Naxanye birin yi e yiin dinma a ra, nebirin yi kɛndɛyama nɛn.

7Yahudiyane namun feeneMatiyu 15.1-9

1 Awa, Farisi muxuna ndee nunsariya karamɔxɔna ndee yi e malanYesu rabilinni sa keli Yerusalɛn taani.2 E yi a to fa fala a xarandiina ndeee dɛgema, e yiine mi yi sariɲan lanYahudiyane dinan kiin ma. Na bunnanɛɛn fa fala e mi e yiin naxaxi.

3 Anu, Farisi muxune nunYahudiyane birin mi yi donseendonɲɛ xa e mi e yiin naxa lan edinan kiin ma, amasɔtɔ e yi kankanxie benbane namun feene ma. 4 Ena keli lɔxɔ tideni, xa e mi e fatinmaxa lan e dinan kiin ma, e mi edɛgɛ. Namun fe wuyaxi mɔn e yii, aloigelengenna nun tunden nun sulangoronne maxana.

5 Farisi muxune nun sariyakaramɔxɔne yi Yesu maxɔdin, enaxa, “Nanfera, i ya xarandiine mien benbane namunna suxuma? Edonseen donma e yiin mi raxaxi lanen ma dinan kiin ma!” 6 Yesu yi eyabi, a naxa, “Nabi Esayi waliyiyafalan naxan ti ɛ fe yi, a ɲɔndin nanyi a ra, ɛ tan nafigine, bayo a sɛbɛxi,a naxa, ‘Yamani ito n binyama edɛɛn nin, koni e bɔɲɛn makuya n napon! 7 E n batuma fuyan! Amasɔtɔ exaranna findixi adamadiyaan yamarixaranxine nan gbansan na.’* ”

8 Yesu naxa, “Ɛ bata Alaa ya-marine beɲin, ɛ adamadiine namunfeene suxu. 9 Ɛ fatan Alaa yamarinekaladeni alogo ɛ xa kankan ɛ gbeenamun feene ma! 10 Amasɔtɔ Musaa fala nɛn, a naxa, ‘I baba nun i nga

* 7:7: Esayi 29.13 † 7:10: Xɔrɔyaan 20.12 nun 21.17 e nun Sariyane 5.16


binya,’ a mɔn naxa, ‘Naxan na a babadangahanma anga, ɛna kanna faxa.’†11Koni ɛ tan a falama, ɛ naxa, a naxanna a fala a fafe xa hanma a nga xa,a naxa, ‘I yi maliin naxan sɔtɔma nyii nun, na bata findi Ala gbeen na,’e yi na falama e kon xuini, fa fala‘korobanna.’ 12 Xa a na fala, ɛ mi fatinma a xa sese liga a fafe nun a ngaxa. 13 Nayi, ɛ Alaa falan kalama ɛnamun feene xɔn ɛ yamaan xaranmanaxanye ma. Ɛ na fe sifa wuyaxigbɛtɛye ligama.”

Muxuna sariɲanna kala fenaMatiyu 15.10-20

14Na xanbi ra, Yesu mɔn yi yamaanxili a fɛma. A yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ birin xa ɛ tuli mati n xuiin na, ɛ yiito famu. 15Muxun seen naxan birindonma, na mi a sariɲanna kalama.Koni feen naxan kelima a bɔɲɛni, nanan a sariɲanna kalama. 16 Awa, xatunla naxan xɔn, a xa feen mɛ, na xaa tuli mati!”

17 A keli yamaan fɛma waxatinnaxan yi, a so banxini, a xarandi-ine yi a maxɔdin na sandan bunnama. 18 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ fan munma xaxili sɔtɔ ba? Ɛ mia to, muxuna sariɲanna mi kalamadonseen xan xɔn naxan soma a dɛ?19 Amasɔtɔ a mi soma a bɔɲɛn xan yi,fɔ a godo a kui, na xanbi ra, a yi minia fatini.” Yesu to ito fala, a yi a falamanɛn fa fala donse yo mi haramuxi.

20A yi a fala, a naxa, “Naxan kelimamuxun bɔɲɛni, na nan a sariɲannakalama. 21 Bayo feen naxanye ke-lima a bɔɲɛni, ne nan itoe ra, miriyaɲaxin nun yanga suxun nun muɲannun muxu faxana 22 e nun yalunyaannun milan nun fe ɲaxin nun yan-fantenyaan nun haramu feene nunxɔxɔlɔnyaan nun muxu makonbinnun wason nun xaxilitareyana. 23 Feɲaxin sifani itoe birin kelima muxunbɔɲɛn nin, e yi a sariɲanna kala.”

Ɲaxanla a dɛnkɛlɛyana feMatiyu 15.21-28

24 Yesu yi keli na yi, a siga Tireyamanani, a sa so banxina nde kui.A mi yi waxi a xɔn ma, muxu yo xaa yiren kolon. Koni a mi yi nɔɛ aluxunɲɛ. 25 Ɲaxanla nde yi na, yinnaɲaxin yi naxan ma dii tɛmɛn fɔxɔ ra.Na to Yesu a fe mɛ tun, a fa bira asanna bun ma.

26Girɛki kaan nan yi na ɲaxanla ra,a bari Siriya-Fenisa yamanan nin. Ayi Yesu mafan, a xa yinnan kedi a diitɛmɛn fɔxɔ ra. 27Koni Yesu yi sandansa a xa, a naxa, “En diidine dɛge sin-gen han e lugo. A mi lan en yi diidinedonseen tongo, en yi a sa e barenebunma.”‡ 28Ɲaxanla yi a yabi, a naxa,“N fafe, baren naxanye tabanla bunma, ne donse yolonxine nan donma,diidine naxanye rayolonma bɔxɔni!”29A yi a fala a xa, a naxa, “I bata n yabiki faɲi. Nayi, siga i konni, yinnan bataxɛtɛ i ya dii tɛmɛn fɔxɔ ra!” 30 Nayi,a yi xɛtɛ a konni, a yi a diin to saxi asadeni, yinnan bata xɛtɛ a fɔxɔ ra fefe!

Yesu yi bobon nakɛndɛya31 Na xanbi ra, Yesu yi keli Tire

yamanani a dangu Sidɔn yamanani. Ayi gidi Galile Daraan binni Taa XunFune yamanani. 32Muxuna ndee yi faxɛmɛ tuli xɔrina nde ra a fɛma fala tifeen yi xɔdɔxɔ naxan ma. E yi Yesumafan, a xa a yiin sa a ma. 33Nanara,Yesu yi a tongo a keli yamaan yɛ. Ayi a yii sonla raso a tunle kui, a yi adɛgen namini, a yi a sa xɛmɛn lɛnnama. 34Na xanbi ra, Yesu yi a yɛɛn natekore, a yi kutun sununi! A yi a xuiramini a kon xuini, a naxa, “Epafata.”Na bunna nɛɛn “A xa rabi!” 35 Nawaxatin yɛtɛni xɛmɛn tunle yi rabaayi, a lɛnna yi fulun, a falan ti fɔlɔ kifaɲi.

36 Yesu yi e birin yamari, a e namaa fala muxu yo xa. Koni a yi dannasama na falan ma kii naxan yi, falanyi sigama ayi na kii nin. 37 Yamaan yi

‡ 7:27: Yesu ɲaxanli ito a dɛnkɛlɛyaan nan fɛsɛfɛsɛma sandani ito xɔn. Sandankui, siya gbɛtɛne findixi barene ra, diidine fan yi lu alo Isirayila kaane.

Maraka Sora 8:1 56 Maraka Sora 8:26kabɛ kati, e naxa, “A feen birin ligamaki faɲi! Hali tuli xɔrine, a ne tunlarabama ayi, bobone yi falan ti.”

8Yesu yi muxu wuli naanin dɛgeMatiyu 15.32-39

1 Na waxatini, yama gbeen mɔn yimalan. Donse to mi yi na, Yesu yi axarandiine xili a fɛma, a yi a fala e xa,a naxa, 2 “N bata kininkinin yamaniito ma, amasɔtɔ e bata soge saxan tin fɛma. Donse yo mi fa e yii iki. 3Xa nna e kamɛtɔne rasiga e konne yi, e safugama a ra nɛn kira yi amasɔtɔ e tanndee kelideni kuya.” 4A xarandiine yia yabi, e naxa, “Donseen sɔtɔn minɛnyi wulani ito yi naxan e lugɛ?” 5Yesuyi e maxɔdin, a naxa, “Buru xun yoli ɛyii?” E yi a yabi, e naxa, “Solofere.”

6A yi a fala yamaan xa, a e xa dɔxɔbɔxɔni. A yi na buru xun soloferentongo, a barikan bira Ala xa, a yi e yi-gira, a yi e so a xarandiine yii, a e xa eyitaxun yamaan na. Awa, xarandiineyi a liga na kiini. 7 Yɛxɛdina ndee fanyi e yii. Yesu yi barikan bira ne fanma fe ra. A yi a fala xarandiine xa, anaxa, a e xa ne fan yitaxun yamaanna. 8Muxune birin yi e dɛge, e yi lugoken! Xarandiine yi na dɔnxɛ dungidungine matongo, e debe solofererafe ne ra. 9 Xɛmɛne gbansanna, emuxu wuli naanin nan ɲɔxɔn yi ara. Nayi, Yesu yi e rasiga. 10 Nawaxatin yɛtɛni, e nun a xarandiineyi so kunkin kui, e siga Dalamanutayamanani.

Taxamasenna maxɔdin fenaMatiyu 16.1-4

11 Farisi muxuna ndee yi fa, e Yesutandi fɔlɔ. E yi waxi a bunba feni,e yi a maxɔdin, a xa taxamasennande liga sa keli ariyanna yi. 12 Yesuyi kutun sununi ki faɲi, a yi a falae xa, a naxa, “Nanfera to muxunetaxamasenna nde maxɔdinma? N xa

ɲɔndin fala ɛ xa, e mi taxamaseri yotoma.” 13Na xanbi ra, a yi keli e fɛma,a mɔn yi te kunkin kui, a yi dangudaraan bode fɔxɔn na.

Marakolonna lan xaranne maMatiyu 16.5-12

14 Nba, xarandiine yi ɲinan, e misiga buru ra e yii fɔ buru xun kedenpe, na nan yi kunkin kui. 15 Yesu yi eyamari, a naxa, “Ɛ a liga ɛ yeren maFarisi muxune nun Herode a muxuneburu rate sena* fe yi.” 16 E yi falan tie bode tagi, e naxa, “A ito falan nɛnbayo buru mi en yii.”

17 E yi naxan falama, Yesu yi nakolon. Nanara, a yi e maxɔdin, anaxa, “Ɛ falan tima nanfera fa falaburu mi en yii? Ɛ mɔn munma a yɛɛto ɛ munma xaxili sɔtɔ? Ɛ bɔɲɛn nanxɔdɔxɔ ba? 18Yɛɛna ɛma ba, ɛmi sesetoma? Ɛ tunla na koni ɛmi fefe mɛɛnba? Ɛ bata ɲinan ba, 19n tomuxuwulisuulunna dɛge buru xun suulunna ra,ɛdebe yoli rafe a dungi dungi dɔnxɛnera?” E yi a yabi, e naxa, “Fu nunfirin.”20 Yesu mɔn naxa, “N to muxu wulinaaninna dɛge buru xun soloferen na,ɛdebe yoli rafe a dungi dungi dɔnxɛnera?” E yi a yabi, e naxa, “Solofere.”21A yi e maxɔdin, a naxa, “Ɛ munma afamu ba?”

Yesu yi danxutɔɔn nakɛndɛya22Nba, Yesu nun a xarandiine to sa

Betasada taan li, muxuna ndee yi faxɛmɛ danxutɔɔn na Yesu fɛma. E yi amafan, a xa a yiin sa danxutɔɔn ma.23 Yesu yi danxutɔɔn yiin suxu, a yisiga a ra taa xanbin na, a yi a dɛgen saxɛmɛn yɛɛnema, a yi a yiine sa ama, ayi amaxɔdin, a naxa, “I sena nde tomaba?” 24Xɛmɛn yi a yɛɛn nate, a naxa,“Nmuxune toma, koni e luxi alo wudibinle nan sigan tima.” 25Yesu mɔn yia yiine sa xɛmɛn yɛɛnema. A yɛɛne yirabi, a yi seene yigbɛ ki faɲi! 26 Yesu

* 8:15: burunnate sena: Lɛbɛnnana a ra naxan burunnagboma ayi. Yesu na lɛbɛnnasama Farisi muxune xaranna nan ma. Farisi muxune xaranna yamaan birinkalama alo lɛbɛn xurudin burun birin nagboma kii naxan yi.

Maraka Sora 8:27 57 Maraka Sora 9:11yi a rasiga a konni, a naxa, “I nama faxɛtɛ taani sɔnɔn de!”†

Piyɛri a falana Yesu a fe yiMatiyu 16.13-20, Luka 9.18-21

27Na xanbi ra, Yesu nun a xarandi-ine yi siga Sesariya rabilinna taane yiFilipi yamanani. Yesu yi a xarandiinemaxɔdin kira yi, a naxa, “Yamana afalama a nde n tan na?” 28 E yi a yabi,e naxa, “Ndee naxa, a Yoni MarafuTiina. Bonne naxa, a Nabi Eli nan itan na, koni ndee gbɛtɛye fan naxa, anabina nde nan i tan na.” 29 Yesu yie maxɔdin, a naxa, “Ɛ tan go? Ɛ tannaxa a di? Nde n tan na?” Piyɛri yi ayabi, a naxa, “Alaa Muxu Sugandixinnan i tanna.” 30Awa, Yesu yi e yamari,a e nama a fe fala muxu yo xa.

Yesu yi a sayana fe falaMatiyu 16.21-28, Luka 9.22-27

31 Na xanbi ra, Yesu yi a xarandi-ine xaran fɔlɔ, a naxa, a fɛrɛ mi nafɔ a tan Muxuna Dii Xɛmɛn xa tɔrɔwuyaxi sɔtɔ. A naxa, a yamaan fonnenun saraxarali kuntigine nun sariyakaramɔxɔne e mɛma a ra nɛn, e yia faxa. A soge saxandeni, a yi kelisayani. 32 A yi ito yɛba e xa ki faɲi.Nanara, Piyɛri yi a ba bonne fɛma, ayi a maxadi fɔlɔ. 33 Koni Yesu yi a yɛɛrafindi e ma, a yi a xarandiine mato,a Piyɛri maxadi, a naxa, “Setana, fatan ma! I mi i mirima Alaa feene ma fɔadamadiine.”

34Yesu yi yamaan xili a fɛma e nuna xarandiine. A yi a fala e xa, a naxa,“Xa muxu yo waxi bira feni n tanfɔxɔ ra, a xa a mɛ a yɛtɛ ra, a yi afaxa wudin‡ tongo, a bira n fɔxɔ ra.35 Amasɔtɔ naxan waxi a niin nakisifeni, na bɔnɔma a yi nɛn. Koni naxanna bɔnɔ a niini n tan nun n ma falanXibaru Faɲina fe ra, na kisima nɛn.36Xamuxundunuɲa birin sɔtɔ, a bɔnɔa niini habadan, tɔnɔnmundunna ra?37 Muxun nɔɛ nanse fiyɛ, a mɔn yi aniin sɔtɔ? 38 Awa, xa muxun yagi a

tiyɛ n tan nun n ma fe falana fe rahakɛ kanne nun nafigine yɛɛ ra iki,n tan Muxuna Dii Xɛmɛn fan yagimanɛn na kanna fe ra, nxu nun malekasariɲanxine na fa waxatin naxan yi nFafe Alaa binyeni.”

91A mɔn yi a fala e xa, a naxa, “N xa

ɲɔndin fala ɛ xa: Ndee be, ne mi faxɛfɔ e Alaa Mangayaan to fɛ a sɛnbɛni.”

Yesu a nɔrɔna feMatiyu 17.1-13, Luka 9.28-36

2 Xii sennin danguxina, Yesu yiPiyɛri nun Yaki nun Yoni tongo, a sigae ra e danna geya gbeen fari. A kɛɲaanyi masara e yɛɛ ra yi. 3 A dugin yi lumayilenɲɛ, a fixa ayi fefe! Dugi xaanmi dunuɲa yi naxan nɔɛ dugin fixɛna kiini. 4 Nabi Eli nun Nabi Musa yimini kɛnɛnni e yɛtagi, e yi lu falantiyɛ Yesu xa. 5 Piyɛri yi a fala Yesu xa,a naxa, “Karamɔxɔ, a lanxi bayo nxube. Nxu xa gage saxan ti be, i gbeenkeden, Nabi Musa gbeen keden, NabiEli gbeen keden.” 6 A mi yi fa a kolona naxan falama, amasɔtɔ gaxun batayi e suxu han! 7 Kundaan yi godo exun ma, fala xuiin yi keli na kundani,a naxa, “N nafan Dii Xɛmɛn nan itora, ɛ tuli mati a xuiin na!” 8 E yi e yɛɛrakoɲin e rabilinnimafurɛn, koni emimuxu yo to e fɛma fɔ Yesu kedenna!

9 E yi godoma geyaan na waxatinnaxan yi, Yesu yi e yamari, a e feennaxan toxi, e nama na fala muxu yoxa fɔ a tan Muxuna Dii Xɛmɛn na kelisayani. 10 E yi na falan namara, konie yi falan ti fɔlɔ e bode tagi, e naxa,“Keli fena sayani, na bunna di?”

11 E yi Yesu maxɔdin, e naxa,“Sariya karamɔxɔne a falama nanfera

† 8:26: Yanyina nde, Yesu mi yi waxi a xɔn ma muxune xa a kolon fa fala a bata muxunnakɛndɛya alogo yamaan nama gbo ayi. ‡ 8:34: Romi kaane yi muxune gbangbanmawudin nanma, e yi e faxa. Ito bunna nɛɛn, fa fala fɔ Yesu a xarandiine xa e wɛkilɛ sayaanna Yesu fɔxɔ ra.

Maraka Sora 9:12 58 Maraka Sora 9:36fa fala Nabi Eli nan singe fama?”* 12Ayi e yabi, a naxa, “Nabi Eli nan singefama yati, a yi feene birin yitɔn. Koninanfera Kitabuna a falama a MuxunaDii Xɛmɛn tɔrɔma nɛn kati, muxuneyi e mɛ a ra? 13 Koni n xa a fala ɛxa, Nabi Eli bata yelin fɛ. E yi e rafanfeene birin liga a ra alo Kitabuna a fefalaxi kii naxan yi.”

Yinnan yi diidin naxan fɔxɔ raMatiyu 17.14-21, Luka 9.37-43

14 E to fa xarandiin bonne fɛma,e yi yama gbeen to e rabilinni. Enun sariya karamɔxɔnandee yi e bodematandima. 15 Yamaan to Yesu to, eyi kabɛ kati! E siga e giyɛ a ralandeni,e yi a xɔntɔn. 16 Yesu yi a xarandiinemaxɔdin, a naxa, “Ɛ bode matandimananfera?”

17Muxu keden yi a yabi yamaan yɛ,a naxa, “Karamɔxɔ, n bata fa n ma diixɛmɛn na i fɛma amasɔtɔ yinnana afɔxɔ ra. A mi nɔɛ falan tiyɛ. 18Yinnanna keli a ra waxati yo yi, a a rabiramanɛn bɔxɔni. A dɛ xunfanna yi lu minɛ,a lu a ɲinna raxinɲɛ. A xara ayi. Nbata i ya xarandiine mafan, alogo exa yinnani ito kedi, koni e mi nɔxi akedɛ.” 19 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ tandɛnkɛlɛyatarene, n luma ɛ fɛmahan waxatin mundun yi? N xa diɲa ɛxa han waxatin mundun yi? Ɛ fa diinna n fɛma.” 20 E yi fa a ra Yesu fɛma.

Yinnan to Yesu to, a yi banxu-lanna raxuruxurun keden na, a yibira bɔxɔni, a yi lu a makutukutɛ,a dɛ xunfanna yi lu minɛ. 21 Yesuyi banxulanna fafe maxɔdin, a naxa,“Xabu waxatin mundun ito ligama ara?” A fafe yi a yabi, a naxa, “Xabua dii ɲɔrɛna. 22 Yinnan bata kata afaxa feen na sanɲa ma wuyaxi. A batayi a rabira tɛɛn nun igeni. Xa i nɔɛa ligɛ, kininkinin nxu ma, i yi nxumali.” 23 Yesu naxa, “I tan naxa, ‘Xa inɔɛ.’ Naxan na dɛnkɛlɛya, na nɔɛ feenbirin ligɛ nɛn.” 24 Banxulanna fafe yi

a xuini te sa, a naxa, “N dɛnkɛlɛyaxi,koni n mali n ma dɛnkɛlɛyatareyani.”

25 Yesu yi a to, yamaan yi masomae ra. Nanara, a yinna ɲaxin yamari, anaxa, “I tan yinnan bobo tuli xɔrina, nbata i yamari, xɛtɛ diidini ito fɔxɔ ra,i nama fa a tɔrɔ sɔnɔn!” 26 Yinnan yigbelegbele. A banxulanna raxara ayiken! A xɛtɛ a fɔxɔ ra. Banxulanna yiliga alo faxa muxuna. Muxune birinyi a fala, e naxa, “A bata faxa.” 27KoniYesu yi banxulanna suxu a yiin ma. Ayi a rakeli, a ti.

28 Yesu so banxini waxatin naxanyi, a xarandiine yi a maxɔdin e danna,e naxa, “Nanfera nxu tan mi nɔxi nayinnan kedɛ?” 29 Yesu yi e yabi, anaxa, “Na sifanmi kedɛAlamaxandinxanbi.”

Yesu mɔn yi a faxa feen falaMatiyu 17.22-23, Luka 9.43-45

30 E yi keli mɛnni, e dangu Galileyamanani. Yesu mi yi waxi a xɔn mamuxune xa a yire kolon, 31 amasɔtɔa yi a xarandiine nan xaranma. A yia fala e xa, a naxa, “N tan MuxunaDii Xɛmɛn yanfama nɛn, e yi n somuxune yii, e yi n faxa. Koni sogesaxan na dangu, n mɔn kelima nɛnsayani.” 32 Koni, e mi na falan bunnakolon, e mɔn yi gaxu a maxɔdinɲɛ.

Nde gbo birin xa?Matiyu 18.1-5, Luka 9.46-48

33 E Kapɛrunan taan li waxatinnaxan yi, e so banxini. Yesu yi axarandiine maxɔdin, a naxa, “Ɛ yi ɛbode matandima kira yi nanfe ma?”34 Koni e yi dundu amasɔtɔ e bata yie bodematandi kira yi nun fa fala ndegbo birin xa e yɛ. 35 Yesu yi dɔxɔ, ayi a xarandii fu nun firinne xili, a yia fala e xa, a naxa, “Xa muxu yo waxifindi feni xunna ra, na xa a yɛtɛ lu araɲanna ra, a findi birin ma walikɛɛnna.” 36 A yi diidina nde rakeli, a yi ati e birin yɛtagi. A yi a tongo, a yi a

* 9:11: Nabi Eli a fe sɛbɛxi Malaki 3.23 kui. Sariya karamɔxɔne yi laxi a ra a NabiMalaki bata a fala a Nabi Eli mɔn fama nɛn benun Alaa Muxu Sugandixin xafa. Yoni Marafu Tiin nan na nabiya falan nakamalixi. A a lixi taruxuni ito kui,Herode bata yi Yoni Marafu Tiin faxa.

Maraka Sora 9:37 59 Maraka Sora 10:14fala e xa, a naxa, 37 “Naxan na diidiniito nde yisuxu n xinli, na bata n tanyisuxu. Naxan na n tan yisuxu, na min tan xan tun yisuxi, fɔ naxan n xɛxi.”

Naxan mi kelixi ɛ xili maLuka 9.49-50

38 Yoni yi a fala Yesu xa, a naxa,“Karamɔxɔ, nxu bata xɛmɛna nde toɲinanne kedɛ i xinli, nxu yi a raxɔlɔ,a xa a lu amasɔtɔ a mi yi en tan fɔxɔra.” 39 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛnama a raxɔlɔ amasɔtɔmuxun naxankabanako feen ligama n xinli, na minɔɛ n ma fe ɲaxin falɛ. 40 Amasɔtɔnaxan mi kelixi en xili ma, na en xanɛn. 41 N xa ɲɔndin fala ɛ xa, muxuyo igen so ɛ yii amasɔtɔ Alaa MuxuSugandixin gbeen nan ɛ tan na, nabarayin sɔtɔma nɛn!”

Yulubina feMatiyu 18.6-9, Luka 17.1-2

42 Yesu naxa, “Diidin naxanyedɛnkɛlɛyaxi n ma itoe ra, muxu yona nde keden bira yulubini, a yi fisanun gɛmɛ gbeen yi xidi na kanna kɔɛra, a woli tilinna ma. 43 Xa i yii nani birɛ yulubini, a sɛgɛ a ra. A fisa iyii keden kanna xa so habadan niirakisini, benun i yii firin kanna xa soyahannama tɛ tutareni, 44 ‘kunle nuntɛɛn mi ɲanɲɛ dɛnaxan yi habadan!’45 Xa i sanna nan i birɛ yulubini, asɛgɛ a ra. A fisa i san keden kanna xaso ariyanna yi benun i san firin kannaxa so yahannama yi, 46 ‘kunle nuntɛɛn mi ɲanɲɛ dɛnaxan yi habadan!’47 Xa i yɛɛn nan i birɛ yulubini, a bana. A fisa i yɛɛ keden kanna xa so AlaaMangayani benun i yɛɛ firin kannaxa so yahannama yi, 48 ‘kunle nuntɛɛn mi ɲanɲɛ dɛnaxan yi habadan!’49 Amasɔtɔ tɛɛn sama muxun birinma nɛn mɛnni alo i na fɔxɔn so subenma.”

50 “Fɔxɔn fan, koni xa amɛxɛmɛxɛnna ba ayi, a faramɛxɛmɛxɛnma nanse ra nayi? Ɛkɛwali faɲine xa lu ɛ dunuɲa yi gidini

alo fɔxɔn naxan donse ɲaxumɛni, ɛ lubɔɲɛ xunbenli ɛ bode xɔn.”

10Xaranna lan futu kala feen maMatiyu 19.1-12, Luka 16.18

1Na xanbi ra, Yesu yi keli mɛnni, ayi siga Yudaya yamanani, a Yurudɛnbaan gidi. Yamaan mɔn yi malan afɛma. A mɔn yi e xaran alo a darixia ligɛ kii naxan yi.

2 Farisi muxuna ndee yi fa a fɛma,e yi a maxɔdin alogo e xa a kɛɲaanfɛsɛfɛsɛ, e naxa, “A fala nxu xa, a daxasariyani ba xɛmɛn xa a mɛ a ɲaxanlara?” 3 Yesu yi e yabi, a naxa, “Musayamarin mundun so ɛ yii?” 4 E yi ayabi, e naxa, “Musa bata tin a xɛmɛnxa futu kala kɛdin sɛbɛ, a yi a ɲaxanlabeɲin.”

5 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Musana yamarin sɛbɛxi ɛ xa nɛn bayo ɛbɔɲɛn xɔdɔxɔ. 6 Koni a fɔlɔni dunuɲada waxatini, ‘Ala xɛmɛn nun ɲaxanlada nɛn,’ 7 ‘Nanara, xɛmɛna a nga nuna fafe beɲinma nɛn, a yi a maso aɲaxanla ra, 8 e findi fati bɛndɛ ke-denna ra.’* Nayi, muxu firinmi fa e rakoni muxu keden. 9 Nanara, Ala bataseen naxanye tugun e bode ra, muxenama ne fata.”

10 E xɛtɛ banxini waxatin naxan yi,xarandiine yi Yesu maxɔdin na feenma. 11A yi a fala e xa, a naxa, “Xɛmɛnnaxan na a ɲaxanla beɲin, a ɲaxalangbɛtɛ futu, a bata yalunyaan liga lana ɲaxalan singen ma.† 12A na kii nin,ɲaxanla naxan na a mɛ a xɛmɛn na,a lu xɛmɛ gbɛtɛ xa, na ɲaxanla batayalunyaan liga.”

Yesu yi duba diidine xaMatiyu 19.13-15, Luka 18.15-17

13 Muxune yi fa diidine ra Yesufɛma, alogo a xa a yiin sa e xunni, aduba e xa. Koni xarandiine yi falan tine ma. 14 Yesu to na to, a yi xɔlɔ, a yia fala a xarandiine xa, a naxa, “Ɛ tindiidine xa fa n fɛma, ɛ nama e raxɛtɛ

* 10:8: Dunuɲa Fɔlɔn 1.27 nun 2.24 † 10:11: A yalunyaan ligaxi bayo a mɔn futu singenyamarin bun Ala yɛɛ ra yi.

Maraka Sora 10:15 60 Maraka Sora 10:37amasɔtɔ e tan sifane nan gbee AlaaMangayaan na. 15 N xa ɲɔndin fala ɛxa, xa naxanmi AlaaMangayaan suxualo diidine, na mi soɛ Alaa Mangayanimumɛ!” 16 Na xanbi ra, a yi diidinedɔxɔ a kanke ra, a yi a yiin sa e ma,a duba e xa.

Xɛmɛ nafulu kanna feMatiyu 19.16-30, Luka 18.18-30

17 Yesu sigamatɔna, xɛmɛna ndeyi a gi Yesu fɔxɔ ra, a sa a xinbisin a bun ma. A yi a maxɔdin, anaxa, “Karamɔxɔ faɲina, n nanfe ligɛn habadan nii rakisin sɔtɔ?” 18Yesu yiamaxɔdin, a naxa, “I n xilima nanferafa fala muxu faɲina? Muxu yo mi fan,Ala nankeden fan. 19 I yamarine kolonba? Fa fala, ‘I nama faxan ti. I namayalunyaan liga. I nama muɲan ti. Inama wule seren ba. I nama muxunyii seene kansun. I baba nun i ngabinya.’‡ ”

20 Xɛmɛn yi a fala, a naxa,“Karamɔxɔ, xabu n dii ɲɔrɛyaniwaxatin naxan yi, n ne birin suxi.”21 Yesu yi a mato, a yi a xanu, a yia fala a xa, a naxa, “Fe keden luxi ima. Siga, i sa i yii seene birin mati, iyiigelitɔne ki. I nafunla sɔtɔma nɛnariyanna yi. Na xanbi ra, i fa bira nfɔxɔ ra.” 22 Xɛmɛn na mɛ waxatinnaxan yi, a bɔɲɛn yi raɲaxu a ma, asunuxin yi siga, amasɔtɔ nafulu kangbeen nan yi a ra nun. 23 Yesu yi axarandiine mato a rabilinni. A yi afala e xa, a naxa, “Nafulu kanne soraxɔlɔ Alaa Mangayani han!”

24 Xarandiine yi kabɛ na falanma. Koni Yesu mɔn yi a fala e xa, anaxa, “N ma diine, Alaa Mangayaniso raxɔlɔ han! 25 Nafulu kannaso raxɔlɔ Alaa Mangayani danguɲɔgɔmɛn so feen na sagilaan yinlara.” 26 Xarandiine yi kabɛ kati, e yi ebode maxɔdin, e naxa, “Nde nɔɛ kisɛnayi?” 27 Yesu mɔn yi e mato. A yi afala, a naxa, “Muxun mi nɔɛ na ligɛkoni Ala tan nɔɛ nɛn. Ala nɔɛ feenbirin ligɛ nɛn.”

28 Piyɛri yi a fala a xa, a naxa,“A mato, nxu bata feen birin beɲin,nxu bira i fɔxɔ ra.” 29 Yesu yi a falae xa, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛxa, naxan birin bata a konna lu nahanma a ngaxakeden xɛmɛmane nuna ɲaxalanmane, hanma a nga hanmaa fafe hanma a diine hanma a xɛɛne,n tan nun n ma falan Xibaru Faɲinafe ra, 30 na kanna na ɲɔxɔn kɛmɛsɔtɔma nɛn waxatini ito yi, banx-ine nun ngaxakeden xɛmɛmane nunɲaxalanmane nun ngane nun diinenun xɛɛne, bɛsɛnxɔnyane fan yi sane fari, a yi habadan nii rakisin sɔtɔwaxati famatɔni. 31 Koni naxanyeyɛɛn na, ne wuyaxi sa luma nɛn xan-bin na. Naxanye xanbin na iki, ne yisa lu yɛɛn na.”

Yesu mɔn yi a faxa feen falaMatiyu 20.17-19, Luka 18.31-34

32 E yi kira yi waxatin naxan yi, esigama Yerusalɛn taani, Yesu yi tixia xarandiine yɛɛ ra. Xarandiine yikuisan kati! A fɔxɔrabirane yi gaxu.Yesu mɔn yi a xarandii fu nun firinnetongo, a siga e ra e danna. Feen nax-anye fama ligadeni a ra, a na fala e xa.33Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ amato,en sigama Yerusalɛn taani. N tanMuxunaDii Xɛmɛn somanɛn saraxar-ali kuntigine nun sariya karamɔxɔneyii na yi. E n ma kitin bolonma nɛn,a lan sayaan ma. Na xanbi ra, e yin so siya gbɛtɛne yii, 34 naxanye nmagelema, e yi e dɛgen namini n ma,e yi n bulan, e yi n faxa. Soge saxanna dangu, n mɔn kelima nɛn.”

Yaki nun Yoni e maxandina feMatiyu 20.20-28

35Na xanbi ra, Sebede a dii xɛmɛneYaki nun Yoni yi fa Yesu fɛma, e naxa,“Karamɔxɔ, nxu waxi a xɔn ma, i xafena nde liga nxu xa.” 36 Yesu yi emaxɔdin, a naxa, “Ɛ waxi a xɔn ma,n xa nanfe liga ɛ xa?” 37 E yi a yabi,e naxa, “I na dɔxɔ i ya binyeni, tinnxu xa dɔxɔden sɔtɔ i fɛma, keden iyiifanna ma, keden i kɔmɛnna ma.”

‡ 10:19: Xɔrɔyaan 20.12-16 nun Sariyane 5.16-20

Maraka Sora 10:38 61 Maraka Sora 11:1138 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ nxandimanaxan yi, ɛmina kolon. N nan minma tɔrɔya igelengenna naxanna, ɛ nɔɛ ɛ minɲɛ na ra ba hanma ɛrafuyɛ xɔlɛni alo n nafuma kii naxanyi?” 39 E yi a yabi, e naxa, “Ɔn, nxu anɔɛ.” Yesu yi a fala e xa, a naxa, “N nan minma tɔrɔya igelengenna naxanna, ɛ fama ɛ mindeni na ra nɛn yati!N nafuma xɔlɛni kii naxan yi, ɛ fan yirafu na kiini. 40Konimuxundɔxɔ fenan yiifanna ma hanma n kɔmɛnna ma,n tan mi na ragidima. Ala bata yelinna yirene ragidɛmuxune ma.”

41Xarandii fuun bonne na mɛ wax-atin naxan yi, e yi xɔlɔ Yaki nun Yonima. 42 Nanara, Yesu yi e birin xilia fɛma, a naxa, “Ɛ a kolon fa falanaxanye yatɛximangane ra siyane yɛ,ne nɔyaan nan ligama e xun na, emuxu gbeene fan yi kuntigiyaan dɔxɔe ra. 43 Koni a mi na kiini ɛ tantagi. Koni xa naxan yo waxi findi fenimuxu gbeen na ɛ yɛ, fɔ na xa findi ɛwalikɛɛn na. 44Xa naxan yowaxi findifeni ɛ yɛɛratiin na, fɔ a xa findi birinma konyin na. 45 Amasɔtɔ hali n tanMuxuna Dii Xɛmɛna, n mi faxi fa falamuxe xa wali n xa, koni alogo n tanxa wali, n yi n niin fi muxu wuyaxixunbaan na.”

Yesu yi danxutɔɔn yɛɛn naba ayiMatiyu 20.29-34, Luka 18.35-43

46 Awa, e yi sa Yeriko taan li. Yesunun a xarandiine nun yama gbeen yiminima Yeriko taani waxatin naxanyi, danxutɔna nde yi dɔxi kiraan dɛxandi tideni naxan yi xili Baritime.Na bunna nɛɛn “Time a dii xɛmɛna.”47 A to a mɛ a Yesu Nasarɛti kaannan danguma, a gbelegbele fɔlɔ, anaxa, “Yesu, Dawudaa Dii Xɛmɛna,kininkinin n ma!” 48Muxu wuyaxi yia masabari. Koni a mɔn yi lu gbeleg-belɛ, a naxa, “Dawudaa Dii Xɛmɛna,kininkinin nma!” 49Yesu yi ti, a naxa,“Ɛ a xili.” Nayi, e danxutɔɔn xili, enaxa, “I bɔɲɛn xa xunbeli. Keli i ti, a ixilima.” 50 A yi a doma gbeen nawoliayi, a tugan, a fa Yesu fɛma. 51Yesu yia maxɔdin, a naxa, “I waxi a xɔn ma,

n xa nanfe liga i xa.” Danxutɔɔn yi ayabi, a naxa, “Karamɔxɔ, n waxi a xɔnma, n xa seen to.” 52Yesu yi a fala a xa,a naxa, “Siga, i ya dɛnkɛlɛyaan bata irakɛndɛya.” A yi seen to mafurɛn, abira Yesu fɔxɔ ra kiraan xɔn ma.

11Yesu so fena Yerusalɛn taaniMatiyu 21.1-11, Luka 19.28-40, Yoni

12.12-191 E to maso Yerusalɛn taan na, e

yi so Betifage nun Betani taadine yi,Oliwi Geyaan dɛxɔn ma. Yesu yi axarandii firin nasiga e yɛɛ ra. 2 A yi aɲungu ema, a naxa, “Ɛ siga banxidɛɛnna ɛ yɛɛ ra. Ɛ na na li tun, ɛ sofalidinande toma nɛn xidixi, muxe munmadɔxɔ naxan fari singen. Ɛ a fulun, ɛ faa ra be. 3 Xa muxuna nde ɛ maxɔdinfa fala, ‘Ɛ na ligama nanfera?’ Ɛ a falaa xa, ɛ naxa, ‘Marigin makona a ma,’na kanna a soma ɛ yii nɛn mafurɛn.”

4 Nanara, e yi siga, e sa sofalidinto xidixi kiraan dɛ banxina nde dɛra. E yi a fulunma waxatin naxan yi,5muxun naxanye yi tixi na yi, na ndeeyi e maxɔdin, e naxa, “Ɛ sofalidini itofulunma nanfera?” 6 E yi e yabi aloYesu a fala e xa kii naxan yi, e yi tine xa siga. 7 E yi fa sofalidin na Yesufɛma, e yi e domane yifulun sofalidinfari, Yesu yi dɔxɔ a fari. 8 Muxuwuyaxi yi e domane yifulun kiraanxɔn ma, bonne yi ɲɔxɔndene magira,e yi e sa kiraan xɔn ma a binya feenna. 9 Naxanye yi sigama a yɛɛ rae nun naxanye yi biraxi a fɔxɔ ra,ne yi lu sɔnxɔɛ, e naxa, “Ala tantun!Naxan fama Marigin xinli, Ala xa nabaraka! 10 En benba Dawudaa man-gayaan naxan fama, Ala xa na baraka!Ala tantun kore xɔnna ma pon!”

11Yesu yi so Yerusalɛn taani, a sigaAla Batu Banxini. A yi banxin kuiseene birinmato, koni a li kɔɛ bata so,a yi siga Betani taani e nun a xarandiifu nun firinne.

Yesu yi xɔdɛ binla dangaMatiyu 21.18-19

Maraka Sora 11:12 62 Maraka Sora 12:212Na xɔtɔn bode, e yi kelima Betani

taaniwaxatinnaxanyi, kamɛnyi Yesusuxu. 13 A yi xɔdɛ binla to wulani adɛɛne ɲingixi a ma. A yi siga na alogoa xa sa a bogina ndee fen a kɔɛ ra.Koni a to na li, a mi a bogi yo to, fɔa dɛɛne amasɔtɔ xɔdɛn bogi waxatinmunma yi a li. 14 Yesu yi a fala xɔdɛbinla ma, a naxa, “Muxu yomi fa i tanbogin donma!” A xarandiine yi a falaxuiin mɛ.

Yesu yi siga Ala Batu BanxiniMatiyu 21.12-17, Luka 19.45-48, Yoni

2.13-2215 E Yerusalɛn li waxatin naxan

yi, Yesu yi siga Ala Batu Banxini.Naxanye yi sare matiin nun saresoni mɛnni, a ne kedi fɔlɔ. A yigbeti masarane tabanle rafelen, e nunganba matine gbɛdɛne. 16 A mi yitinma muxu yo xa goronna radanguAla Batu Banxin tanden ma. 17 Ayi yamaan xaran, a naxa, “A sɛbɛxiKitabun kui, Ala naxa, ‘N ma Banxinxili bama nɛn, Ala maxandi banxinasiyane birin xa.’* Koni ɛ tan bata afindi muɲadene luxunden na!”

18 Saraxarali kuntigine nun sariyakaramɔxɔne na mɛ waxatin naxan yi,e yi Yesu faxa fɛrɛn fen fɔlɔ. Bayoe yi gaxuxi a yɛɛ ra nun, amasɔtɔyamaan birin bata yi kabɛ a xarannama. 19 Ɲinbari soxina, Yesu nun axarandiine yi keli taani.

Xɔdɛ binla fe xarannaMatiyu 21.20-22

20 Na xɔtɔn bode subaxani, e yisigama kiraan xɔn ma waxatin naxanyi, e yi na xɔdɛ binla to xaraxi han asalenne. 21A fe yi rabira Piyɛri ma. Ayi a fala Yesu xa, a naxa, “Karamɔxɔ,i xɔdɛ binla naxan danga, a mato, abata xara!”

22 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛdɛnkɛlɛya Ala ma. 23N xa ɲɔndin falaɛ xa, naxan na a fala geyani ito ma fafala, ‘Siga, i sa bira fɔxɔ igeni,’ xa a misikɛ a bɔɲɛni, a yi dɛnkɛlɛya, fa fala afalan nakamalima nɛn, a ligama a xa

nɛn. 24 Na na a toxi, n na a falamaɛ xa, ɛ na Ala maxandi fena nde ma,xa ɛ la a sɔtɔ feen na, ɛ na sɔtɔmanɛn. 25 Awa, ɛ nɛma Ala maxandɛwaxatin naxan yi, xa fena nde ɛ kuimuxuna nde xili ma, ɛ xa a mafelu nara. Nanara, ɛ Fafe Ala naxan ariyannayi, na ɛ mafeluyɛ ɛ hakɛne ra. 26 Xaɛ mi bonne mafelu, ɛ Fafe Ala naxanariyanna yi, na mi ɛ fan mafeluyɛ ɛyulubine ra.”

Yesu sɛnbɛn maxɔdinna feMatiyu 21.23-27, Luka 20.1-8

27Awa, e mɔn yi so Yerusalɛn taani.Yesu yi amasiga tima Ala Batu Banxintandenmawaxatin naxan yi, saraxar-ali kuntigine nun sariya karamɔxɔnenun yamaan fonne yi fa a fɛma. 28E yia maxɔdin, e naxa, “I feni itoe ligamasɛnbɛn mundun yi? Nde i tixi itoeligan na?” 29Yesu yi e yabi, a naxa, “Nxa ɛmaxɔdin fe keden na, xa ɛ n yabi,naxan n tixi na feene ra, n na falamaɛ xa nɛn. 30 Awa, ɛ a fala n xa, ndeYoni rafaxi a xa muxune rafu igeni etubi xinla ma, a kelixi Ala nan ma ba,hanma muxune?”

31 E yi falan ti fɔlɔ e bode tagi, enaxa, “Xa en na a yabi fa fala a kelixiAla nan ma, a a falama nɛn nayi, anaxa, ‘Nanfera ɛmi laYoni ra?’ 32Konixa en na a fala fa fala a kelixi muxunnan ma, na di?” Amasɔtɔ, e yi gaxuxiyamaan yɛɛ ra bayo yamaan birin yilaxi a ra a nabiin nan yi Yoni ra.33Nayi, e Yesu yabi, e naxa, “Nxu mi akolon.” Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ntan fan feni itoe ligama sɛnbɛn naxanyi, n mi na falama ɛ xa na yi.”

12Nakɔ kantanne fe sandanaMatiyu 21.33-46, Luka 20.9-19

1 Na xanbi ra, Yesu yi sandan sa exa, a naxa, “Muxuna nde yi manpabili nakɔɔn sa. A yi a sansan, a yimanpa ige badeni tɔn, a yi gbengbenti. Na xanbi ra, a nakɔɔn taxu a kantanmuxune ra, a siga sigatini. 2 A bogiwaxatin to a li, a yi a walikɛna nde

* 11:17: Esayi 56.7 nun Yeremi 7.11


rasiga nakɔ kantanne ma, a e xa agbeen so na yii. 3 Nakɔ kantanne yina walikɛɛn suxu, e yi a bɔnbɔ, e yi araxɛtɛ. Emi sese so a yii. 4Naxanbi ra,nakɔ kannamɔnyiwalikɛ gbɛtɛ rasigae ma, e yi na fan bɔnbɔ a xunna ma, eyi a makonbi. 5 A yi a saxanden fannasiga, e yi na tan faxa. Na xanbi ra,a yi ndee gbɛtɛye rasiga, e yi na ndeebɔnbɔ, e yi ndee faxa. 6A lu a rafan diixɛmɛ keden peen ma. Dɔnxɛn na, a yina rasiga, a naxa, ‘E yagima nɛn n madiin tan yɛɛ ra.’ 7Koni nakɔ kantanneyi a fala e bode xa, e naxa, ‘Nakɔ kannakɛ tongon nan ito ra, ɛ fa be, en na afaxa. Nayi, a kɛɛn yi findi en gbeenna!’ 8 Awa, e yi a dii xɛmɛn suxu, e yia faxa, e yi awoli ayi nakɔɔn farima.”*

9 Yesu yi e maxɔdin, a naxa, “Nakɔkanna nanfe ligama nayi? A fama nɛnnayi, a yi na muxune faxa. A nakɔɔntaxu muxu gbɛtɛye ra. 10 Ɛ munmaKitabun yireni ito xaran ba, a sɛbɛxidɛnaxan yi fa fala, ‘Banxi tiine e mɛgɛmɛn naxan na, na bata findi banxingɛmɛfisamantenna ra. 11Marigin nanna ligaxi, kabanako feen nan na ra enyɛɛ ra yi.’† ?”

12 E yi kata Yesu suxu feen naamasɔtɔ e yi a kolon fa fala Yesu nasandan saxi e tan nan xa. Koni e gaxuyamaan yɛɛ ra. Nanara, e keli a fɛma,e siga.

Mudu fiin maxɔdinna feMatiyu 22.15-22, Luka 20.20-26

13 E yi Farisi muxuna ndee nunHerode a muxuna ndee rasiga Yesufɛma alogo e xa a suxu feni tɔn a

falana fe ra. 14 E yi fa a fɛma, enaxa, “Karamɔxɔ, nxu a kolon fa falaɲɔndi falan ni i ra. Muxu yo minɔɛ i ya miriyaan maxɛtɛ, amasɔtɔi mi muxune rafisaxi e bode xa fɔi yamaan xaranma Alaa kiraan maɲɔndini. Awa, a daxa mudun xa fiRomi Manga Gbeen ma ba hanma anama fi? Nxu lan nxu yi a fi, hanmanxu nama a fi?”‡

15 Koni Yesu yi e nafigiyaan kolon.A yi e yabi, a naxa, “Ɛ n dɛɛn bunbamananfera? Ɛ fa gbeti gbanan keden na,n xa a mato.” 16 E yi fa gbeti gbanankeden na a xɔn. A yi e maxɔdin, anaxa, “Nde xili nun a yɛtagin sawuraa ma?” E yi a yabi, e naxa, “RomiManga Gbeena.” 17 Yesu naxa, “Man-gan gbeen xa so a yii, Ala gbeen xa soAla yii.”§

E kabɛ a ma kati!Faxa muxune rakeli fenaMatiyu 22.23-33, Luka 20.27-40

18 Saduse muxuna* ndee yi fa Yesufɛma naxanye a falama fa fala a mux-une mi kelima sayani. E yi a maxɔdin,19 e naxa, “Karamɔxɔ, Musa ito nansɛbɛxi en xa, a naxa, ‘Xa xɛmɛnande faxa, a ɲaxanla lu, koni dii mi ayii, xɛmɛn na ngaxakedenna xa na kɛɲaxanla tongo, e diin bari faxamuxunxa.’† 20 Awa, ngaxakedenmane muxusolofere yi na nun, a forimaan yiɲaxanla futu, a faxa, a mi dii lu. 21 Axunyɛn yi kɛ ɲaxanla tongo, na fanyi faxa, a mi dii lu. A liga na kiini axunyɛn saxanden fan na. 22Na muxusoloferene sese mi dii lu. Dɔnxɛn na,na ɲaxanla fan yi faxa. 23 Awa, faxa

* 12:8: Sandani ito kui Ala nan misalixi nakɔ kanna ra. A dinan taxuxi Isirayila kaanera. A walikɛne findixi nabine ra naxanye xɛ Isirayila kaane ma. A diin findixiYesu ra. † 12:11: Yaburin 118.22-23 ‡ 12:14: Xa a fala e nama a fi, a birama manganera nɛn, xa a fala e xa a fi, a birama yamaan na nɛn naxanye yigbɛtɛnxi mudumaxinle xɔn. § 12:17: Ala gbeena: Mangan yɛtagin sawuran to gbeti gbananna ma,na a findixi mangan gbeen na bayo a tan nan a rafalaxi. Adamadiine daxi Alamaligan nan na, nayi e fan findixi Ala gbeen na. Gbetin lan a so mangan yiimudun na, koni muxune lan e yi e yɛtɛ so Ala yii bayo e findixi e da mangangbeen nan na. * 12:18: Saduse muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma feyi a ra, e xa dinan suxu kii kedenni. Lanna mi yi e nun Farisi muxune tagi. E tan mi yi laxi malekane ra.E mɔn mi yi laxi a ra a muxune kelima nɛn sayani. † 12:19: Dunuɲa Fɔlɔn 38.8nun Sariyane 25.5-10

Maraka Sora 12:24 64 Maraka Sora 12:39muxune na keli sayani waxatin naxanyi, na ɲaxanla findima nde gbee ranayi? Amasɔtɔ a bata yi dɔxɔ muxusolofereni ito birin xɔn ma nun!”

24 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ batatantan, amasɔtɔ ɛ mi Kitabun kolonhanma Ala sɛnbɛna. 25 Bayo faxamuxune na keli sayani waxatin naxanyi, e ligama nɛn alo malekan naxanyeariyanna yi. Xɛmɛn mi ɲaxalan fu-tuma, ɲaxanla mi dɔxɔn xɛmɛn xɔnma. 26 Awa, n xa faxa muxune rakelifeen ɲɔndin yita ɛ ra. Ɛ mi na xaranxiMusaa Kitabun kui ba, Ala naxan falaa xa fɔtɔndin yireni, a naxa, ‘Iburahi-maa Ala nan n tan na, e nun IsiyagaaAla e nun Yaxubaa Ala?’‡ 27 Anu,faxa muxune Ala mi a tan na, koni fɔniiramane.§ Ɛ tantanna gbo.”

Yamari fisamantenna feMatiyu 22.34-40, Luka 10.25-28

28Sariya karamɔxɔna nde yi na nunnaxan e fe matandi xuiin mɛ. Na yi ato a Yesu bata Saduse muxune yabi kifaɲi. Nanara, a yi a maxɔdin, a naxa,“Yamarin mundun gbo dangu a birinna sariyan yamarine yɛ?” 29 Yesunaxa, “Naxan gbo a birin xa na nanito ra. ‘Isirayila kaane, ɛ tuli mati.Marigina en ma Ala keden peen naa ra. 30 I xa i Marigina Ala xanu ibɔɲɛn birin na, e nun i niin birin na enun i xaxinla birin na e nun i sɛnbɛnbirin na.’* 31 A firinden nan ito ra.‘I adamadi boden xanu alo i yɛtɛna.’†Yamari gbɛtɛ mi na naxan gbo itoefirinna xa.”

32 Sariya karamɔxɔn yi a fala Yesuxa, a naxa, “Karamɔxɔ, na lanxi. I bataɲɔndin fala fa fala Ala keden peennan a ra, gbɛtɛ yo mi na fɔ a tan.

33 I na Ala xanu i bɔɲɛn birin na enun i xaxinla birin e nun i sɛnbɛnbirin, i yi i adamadi boden xanu aloi yɛtɛna, na dangu saraxa gan daxinenun saraxane birin na.” 34 Yesu yi ato fa fala a bata a yabi xaxilimayani.Nanara, Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Imi makuya Alaa Mangayaan na.”

Na xanbi ra, muxu yo mi susu amaxɔdinɲɛ fe gbɛtɛma.

Yesu yi maxɔdinna tiMatiyu 22.41-46, Luka 20.41-44

35 Yesu yi yamaan xaranma AlaBatu Banxini waxatin naxan yi, ayi maxɔdinna ti, a naxa, “Sariyakaramɔxɔne a falama nanfera fa falaDawudaa bɔnsɔnna nan Alaa MuxuSugandixin na? 36 Dawuda yɛtɛɛnbata a fala, fata Alaa Nii Sariɲanxinna, a naxa,‘Marigin yi a fala n marigin xa,a naxa, “Dɔxɔ n yiifanna mahan n yi i yaxune sa i sanna bun ma.”

’‡37 Dawuda yɛtɛna a xili nɛn, a naxa,‘N Marigina.’ Awa, Alaa MuxuSugandixin findixi Dawuda bɔnsɔnnara di nayi?”§

Yama gbeen yi Yesu xuiin namɛsɛwani.

Yesu yi Sariya karamɔxɔne nunFarisi muxune yalagi

Matiyu 23.1-36, Luka 20.45-4738A yi e xaranmawaxatin naxan yi,

a naxa, “Ɛ a liga ɛ yeren ma sariyakaramɔxɔne fe yi. A rafan e ma e xadoma gbeene ragodo e ma, e yi lu emasiga tiyɛ. A rafan e ma yamaan xae xɔntɔn lɔxɔ tidene yi. 39Muxu gbeedɔxɔdene rafan e ma salide banxineyi, e nun dɔxɔde faɲine donse donna

‡ 12:26: Xɔrɔyaan 3.2 nun 3.6 nun 3.15-16 § 12:27: niiramane: Ala naxa a IburahimaaAla nan a ra. A mi a falaxi nun fa fala Iburahimaa Ala nan yi a tan na, a yi a nii ra waxatin naxan yi. Aluxi alo Ala yɛɛna e ra laxira yi. E mɔn e nii ra Ala yɛɛ ra yi. Nanara, faxa muxunekelima sayani. * 12:30: Sariyane 6.4-5 † 12:31: Saraxaraline 19.18 ‡ 12:36: Yaburin110.1 § 12:37: Na waxatini karamɔxɔne yi a falama a Alaa Muxu Sugandixin barimaDawuda bɔnsɔnna nin fata Alaa falan na Samuyɛli Firinden 7.16 kui. Anu, xaDawuda nan Yaburin 110 sɛbɛ, nayi a tan a falama Alaa Muxu Sugandixin mafa fala “NMarigina.” Na bunna nɛɛn fa fala Alaa Muxu Sugandixin gbo a benbaDawuda xa. Na yi muxune yifu, a yi a yita a Yesu Alaa Muxu Sugandixin tidengbo dangu Dawuda ra Ala yɛɛ ra yi.

Maraka Sora 12:40 65 Maraka Sora 13:19malanne yi. 40 E kaɲa gilɛne yii seenebama e yii. E yi e yɛtɛ mayita salixunkuyene yi! E yalagima nɛn nafeene ma han a radangu ayi!”

Kaɲa gilɛna kisenaLuka 21.1-4

41 Yesu yi dɔxɔ Ala Batu Banxingbeti maraden yɛtagi yamaan yi dar-ixi Ala kiseene sɛ dɛnaxan yi. A yiyamaan matoma, e gbetin sama nayi. Nafulu kan wuyaxi yi gbeti gbeensa. 42 Koni, kaɲa gilɛ yiigelitɔɔn fanyi fa, a wure gbeeli gbanan firin sa,naxanye munanfanna xurun a birinxa. 43Yesu yi a xarandiine xili a fɛma,a yi a fala e xa, a naxa, “N xa ɲɔndinfala ɛ xa, fa fala kaɲa gilɛ yiigelitɔniito naxan saxi gbeti maradeni, na gbobonne birin gbeen xa. 44 Amasɔtɔbonne birin naxan saxi, ne birin baxie nafunla nde nan na, koni kaɲa gilɛniito, hali yiigelitɔɔn to a ra, naxanbirina yii a balon na, a na nan saxi.”

13Ala Batu Banxin kalana feMatiyu 24.1-2, Luka 21.5-6

1Yesu to yi minima Ala Batu Banx-ini, a xarandiina nde yi a fala a xa,a naxa, “Karamɔxɔ, i yɛɛn ti gɛmɛfaɲine nun banxi faɲine ra!”

2 Yesu yi a yabi, a naxa, “I batabanxi gbeeni itoe to ba? Hali gɛmɛniito kedenna mi luyɛ a bode fari. Ebirin naxuyama ayi.”

Tɔrɔn nun bɛsɛnxɔnyana a feMatiyu 24.3-14, Luka 21.7-19

3Yesu yi dɔxi Oliwi Geyaan fari AlaBatu Banxin yɛtagi waxatin naxan yi,Piyɛri nun Yaki nun Yoni nun Andireyi siga a fɛma e danna amaxɔdindeni.4 E yi a fala, e naxa, “Na feene ligawaxatin fala nxu xa. Taxamasennamundun a yitama nxu ra fa fala awaxatin bata a li?”

5 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ aliga ɛ yeren ma alogo muxe nama ɛmayenden. 6Muxu wuyaxi fama nɛnn xinli, e yi a fala fa fala, ‘A tan nan

n tan na.’ E muxu wuyaxi mayenden.7 Ɛ na yɛngɛ feene mɛ e nun yɛngɛnandee xinla, ɛ nama gaxu. A fɛrɛmi nafɔna fe sifane xa liga nɛn. Koniwaxatiraɲanna mi na ra singen. 8 Siya ke-denna siyaan bonna yɛngɛmanɛn, ya-mana kedenyi yamananbonnayɛngɛ.Bɔxɔn xuruxurunma nɛn yirena ndeeyi. Fitina kamɛne yi so. Na feene birinligama nɛn alo ɲaxanla dii barin kuixɔlɛ singena.”

9 “Ɛ a liga ɛ yeren ma, amasɔtɔmuxune ɛ suxuma nɛn, e siga ɛ rakiti sadeni.* E ɛ bulan salide banxineyi. Ɛ tima nɛn yamana kanne nunmangane yɛtagi n tan ma fe ra, ɛ yi nma fe sereyaan ba e xa. 10A fɛrɛmi nafɔ n ma falan Xibaru Faɲin kawandinxa ba siyane birin xa singen. 11 E naɛ suxu waxatin naxan yi, e siga ɛ rakiti sadeni, ɛ naxan falama, ɛ namaxamin na ra benun a waxatin xa a li.Ala na naxan so ɛ yii na waxatini, ɛ nafala. Amasɔtɔ ɛ tan xa mi falan timafɔ Alaa Nii Sariɲanxina. 12 Muxunaa ngaxakedenna yanfama nɛn, a yi afaxa. Fafane na ɲɔxɔnna ligama nɛn ediine ra. Diine murutɛma nɛn e sɔtɔmuxune xili ma, e yi e ti sayaan ma.13Muxun birin ɛ raɲaxuma nɛn n tanma fe ra. Koni muxun naxan diɲamahan a raɲanna, na kisima nɛn.”

Se HaramuxinaMatiyu 24.15-28, Luka 21.20-24

14 “Ɛ na ‘Se Haramuxi Halagi Tiin’to yirena nde yi, a mi daxa dɛnaxanyi, nayi naxanye Yudaya yamanani,ne xa e gi, e te geyane fari. Naxan nafeni ito xaran, na xa a bunna kolon!15 Muxun naxan a kore banxin kɔɛra, na nama xɛtɛ, a godo banxini ayii seene tongodeni. 16Muxun naxanxɛɛn ma, na nama xɛtɛ banxini adomaan tongodeni. 17 Gbalo gbeenfudi kanne yɛɛ ra na lɔxɔni e nundiin ngane! 18 Ɛ Ala maxandi alogona feene nama liga xunbeli waxatini!19 Amasɔtɔ na lɔxɔne tɔrɔn ɲɔxɔnmunma liga singen xabu Ala dunuɲa

* 13:9: ɛ suxuma nɛn: E suxuma Yesu a xinla fe ra.

Maraka Sora 13:20 66 Maraka Sora 14:4da waxatin naxan yi han iki. A ɲɔxɔnfan mi fa ligama sɔnɔn! 20 Xa Mari-gin mi yi nde ba na lɔxɔne ra nun,adamadi yo mi yi kisima, koni a batande ba e ra a muxu yɛbaxine fe ra.”

21 “Xa muxu yo a fala ɛ xa na wax-atini, a naxa, ‘A mato, Alaa MuxuSugandixin be yi’ hanma, ‘A mato, asa mɛnni,’ ɛ nama la ne ra. 22Amasɔtɔmuxu wulexi sugandixine nun wulenabine kelima nɛn, e taxamasennenun kabanako feene liga alogo e xaAla muxu yɛbaxine mayenden, xa nalanɲɛ. 23 Koni, ɛ xa a liga ɛ yeren ma!N bata feene birin fala ɛ xa benun ewaxatin xa a li.”

Muxuna Dii Xɛmɛn fa fenaMatiyu 24.29-31, Luka 21.25-28

24 “Na lɔxɔne yi, na tɔrɔ lɔxɔnena dangu, ‘sogeni dimima nɛn, kikenmi fa dɛgɛma. 25 Sarene kelima nɛnkore, e yolon. Kore xɔnna sɛnbɛneyimaxama nɛn.’ 26 N tan Muxuna DiiXɛmɛn minima nɛn kɛnɛnni kundanisɛnbɛ gbeen nun binyeni. 27 N yin ma malekane rasiga bɔxɔn tongonnaaninne birin yi. E yi n ma muxuyɛbaxine malan keli dunuɲa dannabonna ma sa dɔxɔ bonna ra.”

Xɔdɛ binla fe taxamasennaMatiyu 24.32-35, Luka 21.29-33

28 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛxaxili sɔtɔ xɔdɛ binla fe ma. A yiinena maɲingi, a dɛɛne yi mini fɔlɔ, ɛa kolonma nɛn nayi fa fala ɲɛmɛnbata maso. 29 A na kiini, ɛ na feniitoe to ligɛ waxatin naxan yi, ɛ akolonma nɛn nayi fa fala waxati saxinbata maso, a bata a so dɛɛn yɛtɛɛn li.30 N xa ɲɔndin fala ɛ xa, to muxunemi danguɛ mumɛ fɔ na feene birinliga. 31 Kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnnadanguma nɛn. Koni n ma falane midanguma habadan!”

Muxu yo mi na waxatin kolonMatiyu 24.36-44

32 “Muxu yo mi na lɔxɔn nunwaxati saxin kolon hali malekan nax-anye ariyanna yi hanma Muxuna DiiXɛmɛna, fɔ Fafe Ala keden peena. 33 Ɛa liga ɛ yeren ma, ɛ yi lu ɛ yɛɛ ra yiamasɔtɔ ɛ mi na waxatin kolon. 34 Aligama nɛn alo xɛmɛn naxan keli akonni, a siga sigatini, a yi a sɛnbɛnnadangu a walikɛne ma, a yi wanlaso e keden kedenna birin yii. A yi afala banxi xunna xa, a xa lu a yɛɛ rayi. 35 Awa, ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi amasɔtɔɛ mi banxi kanna fa waxatin kolon,xa ɲinbanna na a ra ba hanma kɔɛtagini hanma subaxani dontonwuganma hanma xɔtɔnni. 36 Xa a fa sinma,a nama ɛ li xixɔnli! 37 Awa, n naxanfalama ɛ xa, n na a falama muxunebirin nan xa. Ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi!”

14Mangane yi yanfani tɔn Yesu maMatiyu 26.1-5, Luka 22.1-2, Yoni

11.45-531 A bata yi lu nun soge firin benun

Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla* nunBuru Tetaren Sanla† xa a li. Saraxar-ali kuntigine nun sariya karamɔxɔneyi katama Yesu suxu feen na yanfanialogo e xa a faxa. 2 E yi a fala, e naxa,“En nama a liga sanla waxatini alogoyamaan nama sɔnxɔ sɔnxɔ.”

Latikɔnɔnna sa fena Yesu maMatiyu 26.6-13, Yoni 12.1-8

3 Yesu yi Simɔn dogonfontɔnabanxini Betani taani waxatin naxanyi, a yi a dɛgema, ɲaxanla nde yifa, a so banxini. Alabasita gɛmɛnmuranna suxi a yii latikɔnɔnna sarexɔdɛxɛn yi naxan kui naxan xilinaradi. A na muranni bɔ Yesu xunmaa latikɔnɔnna sa a xunni. 4 Muxunandee yi na yi, ne yi xɔlɔ, e yi a fala

* 14:1: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Nabi Musaa waxatini, Ala fitina feen nafanɛn Firawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedennara. Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui. † 14:1: Buru Tetaren Sanla: Yahudiyane yi burun donma lɛbɛn mi saxi naxan kui xiisolofere sanli ito bun. E sariɲan kiina nde nan yi a ra. A mato Xɔrɔyaan 12.15kui.

Maraka Sora 14:5 67 Maraka Sora 14:27e bode xa, e naxa, “Latikɔnɔnni itoyikalaxi nanfera? 5 A yi sarɛ nɛndangu walikɛɛn ɲɛɛ keden sarannara, na gbetin yi so yiigelitɔne yii.” Eyi ɲaxanla mafala kati!

6Koni Yesu yi a fala, a naxa, “Ɛ fataa ma, ɛ a mafalama nanfera? A batafe faɲin naba n tan xa. 7 Amasɔtɔyiigelitɔne ɛ fɛma waxatin birin, ɛ fefaɲin nabɛ e xa nɛn, xa ɛ wa, koni ntan mi luma ɛ fɛma waxatin birin yi.8 A nɔɛ naxan ligɛ, a bata na liga. Abata latikɔnɔnna sa n fatin ma, a yi ayitɔn n maluxun lɔxɔna fe ra benunna waxatin xa a li. 9N xa ɲɔndin fala ɛxa, nma falanXibaru Faɲini ito na ralidunuɲa yire yo yi, ɲaxanli ito naxanligaxi, na fan falama nɛn, yamaan yi emiri a ma.”

Yudasi yi Yesu yanfaMatiyu 26.14-16, Luka 22.3-6

10 Na xanbi ra, Yudasi Isakariyoti,Yesu a xarandii fu nun firinna nde, nayi siga saraxarali kuntigine fɛma Yesuso feen na e yii. 11 E yi e tuli mati a rasɛwani, e yi a nata a e xa gbetin so ayii. Nanara, Yudasi yi fɛrɛn fen fɔlɔ, axa Yesu so e yii.

Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla feMatiyu 26.17-25, Luka 22.7-14, 21-23,

Yoni 13.21-3012Buru Tetaren Sanla lɔxɔ singena,

yɛxɛɛ diin faxama lɔxɔn naxan yi Ha-lagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla saraxanna, xarandiine yi Yesu maxɔdin, enaxa, “I waxi a xɔn ma, nxu xa saHalagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla don-seen nafala i xa minɛn yi?” 13 Awa,Yesu yi a ɲungu muxu firin ma e yɛ,a yi e rasiga, a naxa, “Ɛ siga taani,ɛ xɛmɛna nde toma nɛn ige fɛɲɛndɔxi a xun ma, ɛ bira a fɔxɔ ra. 14 Ana so dɛnaxan yi, ɛ a fala mɛnnabanxi kanna xa, ɛ naxa, ‘Karamɔxɔnaxa, a xɔɲɛ yigiyaden minɛn e nuna xarandiine Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSanla donse donna tiin dɛnaxan yi?’15 Nayi, a banxin yire gbeena ndeyitama ɛ ra nɛn kore banxin kɔɛ ra, a

yitɔnxi ki faɲi, ɛ xa donseen nafala enxamɛnni.” 16Xarandiine yi keli, e sigataani, e sa feene birin li na alo Yesu afala e xa kii naxan yi. E yi Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla donseen nafala.

17 Ɲinbanna to a li, Yesu nun axarandii fu nun firinne yi fa. 18 E yi edɛgema waxatin naxan yi, Yesu naxa,“N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛ tan naxanyeɛ dɛgema n fɛma, ɛ tan nde keden nyanfama nɛn.” 19 Xarandiine yi sunuhan, e yi e bode maxɔdin fɔlɔ kedenkeden yɛɛn ma, e naxa, “N tan nan ara ba?” 20Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ tanmuxu fu nun firinna nde keden nan ara nxu nun naxan nxu yiin nagodomalenge kedenna kui yati! 21 N tanMuxuna Dii Xɛmɛn faxama nɛn aloKitabuna a falaxi kii naxan yi, konigbalon na kanna yɛɛ ra naxan n tanMuxuna Dii Xɛmɛn soma yamaan yii!A yi fisa nun hali na muxunmi yi barinun mumɛ!”

Marigina ximɛnna feMatiyu 26.26-30, Luka 22.15-20,

Kɔrɛnti Kaane Singena 11.23-2522 E yi e dɛgema waxatin naxan

yi, Yesu yi burun tongo, a barikanbira Ala xa, a yi a yigira, a yi a so axarandiine yii. A yi a fala, a naxa, “Ɛ atongo, n fati bɛndɛn nan ito ra.”

23Na xanbi ra, a yi igelengenna fantongo, a barikan bira Ala xa, a yi a so eyii, e birin yi e min a ra. 24Yesu naxa,“N wunla ni ito ra n layirin xidimaen tagi naxan xɔn. A minima muxuwuyaxi nan xa. 25 N xa ɲɔndin fala ɛxa, en wudi bogi igen naxan minmaito ra, n mi fa a minma han n mɔn yia min Alaa Mangayani.”

26 Na xanbi ra, e bɛtin ba,‡ e sigaOliwi Geyaan fari.

Piyɛri yi a mɛ Yesu raMatiyu 26.31-35, Luka 22.31-34, Yoni

13.36-3827 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ

birin ɛ mɛma n na nɛn, amasɔtɔ asɛbɛxi Kitabuni, fa fala, ‘N xuruserabaan faxama nɛn, yɛxɛɛne birin yi

‡ 14:26: E namunna nan yi a ra e xa bɛtin ba na sali waxatini fata Yaburin sorana ndera keli Yaburin 113 han Yaburin 118 kui.

Maraka Sora 14:28 68 Maraka Sora 14:56xuya ayi.’§ 28 Koni n na keli sayani, nsigama nɛn ɛ yɛɛ ra Galile yamanani.”29Piyɛri yi a yabi, a naxa, “Hali bonnebirin e mɛ i ra, n tan mi na ligɛ!”30Yesu yi a fala Piyɛri xa, a naxa, “N xaɲɔndin fala i xa. To kɔɛɛn na, benundontonna xa wuga sanɲa ma firin, iyɛtɛna a falama nɛn dɔxɔɲa ma saxana i mi n kolon.” 31 Piyɛri yi a yabi asɔbɛɛn na, a naxa, “Hali en birin faxa,nmi a falɛmumɛ, fa fala nmi i kolon!”Xarandiin bonne fan birin yi na fala.

Yesu yi Ala maxandi nakɔniMatiyu 26.36-46, Luka 22.39-46

32 E yi siga yirena nde yi naxan xiliGetesemani. Yesu yi a fala a xarandi-ine xa, a naxa, “Ɛ dɔxɔ be, n tan xa saAla maxandi.” 33Na xanbi ra, a Piyɛrinun Yaki nun Yoni tongo, a siga e ra, abɔɲɛn yi rafɔrɔ, a yi sunu. 34A yi a falae xa, a naxa, “N bɔɲɛn nafɔrɔxi han nfaxa. Ɛ lu be, ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi.”

35 A yi a masiga ndedi, a yi birabɔxɔni, a yi Ala maxandi alogo a xanɔ na tɔrɔ waxatin makuyɛ a ra. 36 Ayi Ala maxandi, a naxa, “N Fafe Ala,baba, i nɔɛ feen birin ligɛ nɛn. Tɔrɔyaigelengenni ito masiga n na, koni ntan sagoon nama liga fɔ i tan sagona.”37 Na xanbi ra, a mɔn yi xɛtɛ, a yi axarandiine li xixɔnli. A yi a fala Piyɛrixa, a naxa, “Simɔn, i xiin nɛn ba, i minɔxi luyɛ i yɛɛ ra yi hali waxatidi? 38Ɛlu ɛ yɛɛ ra yi, ɛ yi Ala maxandi alogoɛ nama bira tantanni. Ɛ niin waxɔnfeen fan koni ɛ fati bɛndɛn sɛnbɛn mina.”

39Amɔn yi siga, a sa Alamaxandi, amɔn yi xɛtɛ na falane ma. 40A mɔn yixɛtɛ, a xarandiine li xiyɛ, bayo xixɔnlabata yi e suxu. E mi yi fa a kolon ea yabin naxan na. 41 A mɔn yi xɛtɛ asaxandeni a yi a fala e xa, a naxa, “Ɛmɔn xima ba? Ɛ mɔn ɛmatabuma ba?Ɛ a lu iki, waxatin bata a li! A mato,n tan Muxuna Dii Xɛmɛn bata so hakɛkanne sɛnbɛn bun ma iki. 42 Ɛ keli, ensiga. Muxun naxan n yanfama, a n soyiini, a bata fa!”

Yesu suxu fenaMatiyu 26.47-56, Luka 22.47-53, Yoni

18.3-1243 A mɔn yi fala tiini, Yudasi, Yesu

a xarandii fu nun firinna nde yifa, ganla biraxi a fɔxɔ ra saraxar-ali kuntigine nun sariya karamɔxɔnenun yamaan fonne naxanye rafa.Silanfanne nun gbengbetenne e yii.*44 Naxan yi a yanfama, na bata yitaxamasenna fala nun, a naxa, “N namuxun naxan sunbu, a tan nan na ra.Ɛ yi a suxu, kantan muxune yi siga ara!”

45 Yudasi yi a tinxin Yesu ra kedenna, a naxa, “Karamɔxɔ!” A yi a sunbu.46Nayi, e dutun Yesu ma, e yi a suxu!47Muxun naxanye yi tixi na dɛxɔn, nande yi a silanfannabotin, a yi Saraxar-ali Kuntigi Singena konyin tunla sɛgɛa ma. 48 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ bata fa n suxudeni silanfanne nungbengbetenne ɛ yii alo mafu tiin nanyi n na nun. 49Nyi ɛ fɛma lɔxɔ yo lɔxɔ,n yi xaranna tima Ala Batu Banxini,ɛ mi n suxu. Koni a fɛrɛ mi na fɔKitabuna falan xa kamali.”

50Na xanbi ra, xarandiine birin yi arabeɲin, e yi e gi. 51 Banxulanna ndeyi biraxi Yesu fɔxɔ ra, a bitingannanan tun yi mafilinfilinxi a ma. E yia suxu, 52 koni a yi a dugin lu e yii, aragenla yi a gi.

Yesu Yahudiya mangane yɛtagiMatiyu 26.57-68, Luka 22.54-55, 63-71,

Yoni 18.13-14, 19-2453 E yi Yesu tongo, e siga a ra

Saraxarali Kuntigi Singena banxini.Saraxarali kuntigine nun yamaanfonne nun sariya karamɔxɔne yi emalan na. 54 Piyɛri yi bira a fɔxɔ ra,koni e yi tagi kuya, han SaraxaraliKuntigi Singena tande ma. A dɔxɔkantan muxune fɛma tɛɛn xɔn emaxaradeni. 55 Saraxarali kuntiginenun kitisa yamaan birin yi katasereyana nde fendeni Yesu xili maalogo e xa a faxa. Koni e mi sese sɔtɔ.56 Muxu wuyaxi yi wulen seren ba

§ 14:27: Sakari 13.7 Sandani ito kui, Yesu misalixi xuruse rabaan na. E na Yesu faxa, a xarandiine birinxuyama ayi nɛn. * 14:43: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana.

Maraka Sora 14:57 69 Maraka Sora 15:14Yesu xilima, koni sereyanemi yi lanxie bode ma.

57 Muxuna ndee mɔn yi keli ewule sereni ito ba Yesu xili ma, enaxa, 58 “Nxu a xuiin mɛxi nɛn afalama, a naxa, ‘N na Ala Batu Banx-ini ito kalama nɛn adamadiine naxannafalaxi, n yi gbɛtɛ ti soge saxan bunma, adamadiine mi naxan tiyɛ.’ ”59 Koni hali ne fan, e sereyane mi lane bode ma.

60 Saraxarali Kuntigi Singen yi ti ebirin yɛtagi, a Yesu maxɔdin, a naxa,“Muxuni itoe naxan falama i xun ma,na yabi mi i xɔn ba?” 61 Koni Yesu mifala yo ti. Saraxarali Kuntigi Singenmɔn yi amaxɔdin, a naxa, “AlaaMuxuSugandixin nan i tan na ba, DubanKanna a Diina?” 62 Yesu yi a yabi, anaxa, “A tan nan n tan na. Awa, ɛbirin n tan Muxuna Dii Xɛmɛn tomanɛn dɔxi Ala Sɛnbɛmaan yiifanna ma.Ɛ yi n famatɔɔn to kundani keli kore.”63 Saraxarali Kuntigi Singen yi a do-mani bɔ, a naxa, “En mako mi fasereya yo ma sɔnɔn! 64 Ɛ bata a xuiinmɛ a Ala rayelefuma. Ɛ mirixi a madi?” E birin yi a yalagi, e naxa, a lannɛn a xa faxa. 65 Ndee yi e dɛgennamini fɔlɔ Yesu ma. E yi a yɛɛnmaxidi, e yi a bɔnbɔ, e naxa, “Nabiyafalane ti!” Kantan muxune yi a suxu,e yi a bɔnbɔ.

Piyɛri a mɛ fena Yesu raMatiyu 26.69-75, Luka 22.56-62, Yoni

18.15-18, 25-2766Piyɛri yi dɔxi tanden ma waxatin

naxan yi, Saraxarali Kuntigi Singenawalikɛ ɲaxanla nde yi fa. 67A to Piyɛrito amaxarɛ, a yi amato ki faɲi, a naxa,“I tan fan yi Yesu Nasarɛti kaan fɔxɔra.” 68 Koni Piyɛri yi a tandi, a naxa,“N mi a kolon i waxi naxan fala feyi,” a siga tanden so dɛɛn na. Nayi,dontonna yi wuga. 69Walikɛ ɲaxanlato a to mɛnni, muxun naxanye yi tixina, a mɔn yi a fala ne xa, a naxa, “Atan muxuna nde nan ito ra.” 70Amɔnyi a matandi. Waxatidi danguxina,muxun naxanye yi tixi na, nemɔn yi afala Piyɛri xa, e naxa, “A tan nde nani tan fan na yati, amasɔtɔ Galile kaan

nan i tan fan na.” 71 Nayi, Piyɛri yia kɔlɔ dangane ra, a yi a fala e xa, anaxa, “N mi xɛmɛni ito kolon ɛ naxanma.”

72Nawaxatin yɛtɛni dontonnamɔnyi wuga a firindeni, Yesu falan naxanti, na yi rabira Piyɛri ma, a naxa,“Benun dontonna xa wuga sanɲa mafirin, i a falama nɛn dɔxɔɲa ma saxana i mi n kolon.” Nayi, a yi wuga fɔlɔ.

15E siga Yesu ra Pilati fɛmaMatiyu 27.1-2, 11-14, Luka 23.1-5,

Yoni 18.28-381 Subaxani saraxarali kuntigine

nun yamaan fonne nun sariyakaramɔxɔne nun kitisa yamaan birinyi a feen nagidi. E yi Yesu xidi, e yi axali Pilati fɛma. 2 Pilati yi a maxɔdin,a naxa, “Yahudiyane mangan nan itan na ba?” Yesu yi a yabi, a naxa, “Ibata a fala.” 3 Saraxarali kuntigine yiYesu kansun fe wuyaxi ra. 4 Nanara,Pilati mɔn yi a maxɔdin, a naxa, “I mie yabin ba? A mato, e bata i kansun fewuyaxi ra.” 5 Yesu mi tin fala yo tiyɛ.Pilati yi kabɛ na ma kati!

E Yesu faxa feen nagidiMatiyu 27.15-26, Luka 23.13-25, Yoni

18.39-19.166 E yi darixi nɛn kasorasa keden

beɲinɲɛ sali lɔxɔni, yamaan na naxanma fe fala. 7Na waxatini xɛmɛna ndeyi na naxan yi xili Baraba, a yi kasonie nun muxu murutɛxin naxanye kelimangan xili ma, e faxan ti. 8 Yamaanyi fa Pilati mafan, a xa a dari feen ligae xa. 9 Pilati yi e maxɔdin, a naxa,“Ɛ waxi a xɔn ma n xa Yahudiyanemangan beɲin ɛ xa?” 10Amasɔtɔ a yi akolon a saraxarali kuntigine Yesu soxia yii xɔxɔlɔnyaan nan ma.

11 Koni saraxarali kuntigine yi ya-maan nadin, alogo Pilati xa Barabanan beɲin. 12 Pilati mɔn yi falan tiyamaan xa, a naxa, “Ɛ naxan xilimafa fala a Yahudiyane mangana, n xananfe liga a ra?” 13 E yi sɔnxɔ, e naxa,“A gbangban wudin ma!” 14 KoniPilati yi emaxɔdin, a naxa, “A fe ɲaxin

Maraka Sora 15:15 70 Maraka Sora 15:40mundun ligaxi?” Koni e sɔnxɔn yisiga gboɛ ayi, e naxa, “A gbangban!”15 Pilati yi tin a xa yamaan nafan feennaba. Nanara, a yi Baraba beɲin e xa.A yi yamarin fi a Yesu xa bulan, e yi agbangban wudin ma.

Sofane yi Yesu mageleMatiyu 27.27-31 Yoni 19.2,3

16Yamana kanna sofane yi Yesu xaliyamana kan banxini, sofane ganlabirin yi e malan. 17 E yi domamamiloxin nagodo a ma,* e wudi yiiɲali kanne dɛnbɛ kɔmɔtin na man-gaya taxamasenna ra, e yi a so axunna. 18 E yi lu a magelɛ, e naxa,“I xɔnyɛ, Yahudiyane mangana!” 19 Eyi tamina nde tongo, e lu a bɔnbɛ axunna ma, e yi e dɛgen namini a ma,e yi e xinbi sin a yɛtagi, e a binyamageleni. 20 E to yelin a magelɛ, edoma mamiloxin ba a ma e mɔn yi amaxidi a gbee dugine yi. Na xanbi ra,e yi siga a ra a gbangbandeni wudinma.

E yi Yesu gbangban wudin maMatiyu 27.32-44, Luka 23.26-43, Yoni

19.17-2721 E yi lan xɛmɛna nde ra naxan

yi xili Simɔn Sirɛni kaana, Alesandirenun Rufu fafe. A yi kelima xɛɛn masiga taani. E yi a karahan a xa Yesufaxa wudin tongo. 22 E yi siga Yesu rahan na yireni dɛnaxan xili Gologota,naxan bunna nɛɛn, “xun xɔri yirena.”23 E yi mirihi nun manpaan basanxinso Yesu yii alogo a xa a min, ndeyi ba tɔrɔyaan na, koni a mi tin arasuxɛ. 24Awa, e yi a gbangban wudinma, e yi masɛnsɛnna ti lan a dugineyitaxun feen ma. 25 E yi a gbangbanwudin ma soge raxɛnxɛn waxatini.26 E yi a kansun kɛdin sɛbɛ fa fala“Yahudiyane Mangan nan ito ra.” 27 Eyi muɲade firin gbangban wudine maYesu fɛma, keden a yiifanna ma, ke-den a kɔmɛnna ma.

28 Kitabuna falan bata kamali nayi,a naxa, “A yatɛ nɛn alo fe ɲaxi ra-bane.” 29Dangumuxune yi amakonbie yi e xunni maxa, e naxa, “Ee! Itan naxan Ala Batu Banxin kalama,i yi a ti soge saxan bun ma, 30 awa,iki, godo i keli wudin kɔɛ ra, i yi iyɛtɛ rakisi!” 31 Saraxarali kuntiginenun sariya karamɔxɔne fan yi Yesumagele na kiini, e yi a fala e bode xa,e naxa, “A bata bonne rakisi, koni ami nɔɛ a yɛtɛ rakisɛ! 32 Nxu xa AlaaMuxu Sugandixina, Isirayila manganto godɛ iki keli wudin ma alogo nxuxa dɛnkɛlɛya a ma!”

Muxun naxanye yi gbangbanxiwudin ma a fɛma, ne fan yi a makonbihan!

Yesu faxa fenaMatiyu 27.45-56, Luka 23.44-49, Yoni

19.28-3033 Dimin yi so yiren birin xun na

yanyi tagini han se din waxatin yimaso. 34Na waxatini, Yesu yi gbeleg-bele a kon xuini lengben, a naxa, “Eli,Eli, lama sabakitani?” Na bunna nɛɛnfa fala, “N ma Ala, n ma Ala, i nnabeɲinxi nanfera?”†

35 Muxuna ndee yi tixi na yi, nandee yi a xuiin mɛ, e naxa, “Ɛ tulimati, a Nabi Eli xilima!” 36 E tan ndeyi dugi dungin tongo, a siga a giyɛ, asa a sin minse muluxunxini, a yi a sowudin xun na, a yi a ti Yesu xa. A yia lan Yesu dɛɛn ma, a naxa, “A mamɛ,nxu xa a to xa Nabi Eli a ragodɛ keliwudin kɔɛ ra!”

37 Yesu yi a xuini te fangan na, afaxa.

38Dugin naxan yi singanxi Ala BatuBanxin tagi, na yi bɔ firinna ra, fɔlɔa xunna ma han a labena. 39 SofaKuntigin naxan yi tixi wudin yɛtaginun, na yi Yesu xuiin mɛ, a yi a faxakiin to, a naxa, “Alaa Dii Xɛmɛn nanyi a ra yati!”

40 Ɲaxanla ndee yi tixi wulani, e amatoma. MariyamaMagadala kaan yine yɛ nun, e nun Mariyama, Yaki xuri

* 15:17: Doma mamiloxin findixi mangane domaan na. E fa a mangayaan nan magelema. † 15:34:Yaburi 22.2

Maraka Sora 15:41 71 Maraka Sora 16:18nun Yose nga e nun Salome. 41Ne nanyi biraxi a fɔxɔ raGalile yamanani nuna malideni. Ɲaxalan wuyaxi gbɛtɛyefan yi na naxanye fan fa a fɔxɔ raYerusalɛn taani.

Yesu maluxun fenaMatiyu 27.57-61, Luka 23.50-56, Yoni

19.38-4242 Ɲinbanna bata yi a li. Yuma

lɔxɔn nan yi a ra Matabu Lɔxɔn nanyi na xɔtɔn bode. 43 Yusufu Arimatekaan yi fa, muxu gbeen nan yi a rakitisane malanni, naxan fan yi Alaamangayaan mamɛma, na yi susu sigɛPilati fɛma a maxɔdindeni Yesu bin-bina fe ma. 44 Pilati na mɛ waxatinnaxan yi fa fala a Yesu bata faxa, a yitɛrɛna na falan na. A sofa kuntiginxili, a yi a maxɔdin xa Yesu bata faxa.45 Pilati to sofa kuntigina falan mɛ, ayi yamarin fi, a e xa Yesu binbin soYusufu yii. 46 Yusufu yi kasangennasara, a yi a binbin nagodo, a yi akasangen, a sa a maluxun gaburun nafanye kui gexini alo faran yili. Naxanbi ra, a gɛmɛ gbeen makutukutugaburun dɛ ra. 47MariyamaMagadalakaan nun Mariyama bonna, Yose nga,ne yi a matoma e Yesu sa dɛnaxan yi.

16Yesu keli fena sayaniMatiyu 28.1-8, Luka 24.1-12, Yoni

20.1-101 Matabu Lɔxɔn to dangu,

Mariyama Magadala kaan nunMariyama, Yaki nga nun Salome yilatikɔnɔnna sara alogo e xa sa a saYesu binbinma. 2Xatin xɔtɔnni sogente waxatini, e yi sigama gaburu dɛɛnna, 3 e yi e bode maxɔdin, e naxa,“Nde gɛmɛn makutukutuma, a yi aba gaburun dɛ ra en xa?” 4 E fa eyɛɛn nakelɛ, e yi a to a gɛmɛn bata yimakutukutu, a ba gaburun dɛ ra. Nagɛmɛn yi gbo han! 5 E yi so gaburunkui, e banxulan doma fixɛ kanna ndeto dɔxi yiifanna ma, e gaxu kati!

6 A yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ namagaxu, ɛ Yesu Nasarɛti kaan nan fenmanaxan gbangban wudin ma. A mi be,

a bata keli sayani! E a sa be nin. 7Koniɛ siga, ɛ sa a fala a xarandiine nunPiyɛri xa, ɛ naxa, ‘A sa ɛ lima Galileyamanani, ɛ sa a toma nɛn na yi, aloa fala ɛ xa kii naxan yi.’ ” 8 E kuifuxin yi siga e giyɛ keli gaburun kui,e xuruxurunma. Koni e mi sese falamuxu yo xa amasɔtɔ e yi gaxuxi han!

Yesu yi mini kɛnɛnni MariyamaMagadala kaan xa

Matiyu 28.9-10, Yoni 20.11-189Yesu to keli sayani xatin subaxani,

a mini Mariyama Magadala kaan nansinge xa kɛnɛnni, a ɲinan soloferenkedi naxan fɔxɔ ra. 10Mariyama yi sana xibarun nali Yesu fɔxɔrabiranema,naxanye yi wugamaYesu ɲan feen na.11Awa, e to a mɛ a Yesu niin mɔn batabira a yi, a Mariyama bata a to, e mi laa ra.

Yesu yi a yɛtɛ yita a xarandii firinna

Luka 24.13-3512 Na xanbi ra, Yesu yi a yɛtɛ yita

e tan muxu firinna nde ra kii gbɛtɛyi kiraan xɔn ma, e yi sigan timaburunna ra waxatin naxan yi. 13 E yixɛtɛ, e sa na fala bonne xa, koni e mila e ra.

Yesu yi a xarandiine xɛMatiyu 28.16-20, Luka 24.36-49, Yoni

20.19-23, Kɛwanle 1.6-814Na xanbi ra, Yesu yimini kɛnɛnni

xarandii fu nun kedenne xa, e yi edɛgema waxatin naxan yi. A yi emaxadi e dɛnkɛlɛyatareyaan nun ebɔɲɛ xɔdɛxɛyana fe ma amasɔtɔ nax-anye a to a niini, e mi la ne ra. 15 Ayi a fala e xa, a naxa, “Ɛ siga dunuɲayiren birin yi, ɛ n ma falan XibaruFaɲin kawandin ba daala birin xa.16Naxan na dɛnkɛlɛya, a rafu igeni, nakisima nɛn. Xa naxan mi dɛnkɛlɛya,na yalagima nɛn. 17 Naxanye nadɛnkɛlɛya, e taxamasenni itoe ligamanɛn n xinli: E ɲinanne kedima nɛn, eyi xui gbɛtɛ nɛnɛne fala, 18 e yi saɲinesuxu e yiine ra, e dabarin don, sesemiliga e ra. E yiin sama nɛn furetɔnema,e yi e rakɛndɛya.”

Maraka Sora 16:19 72 Maraka Sora 16:20Yesu te fena ariyanna yiLuka 24.50-53, Kɛwanle 1.9-11

19Marigi Yesu yelin falan tiyɛ e xawaxatin naxan yi, a te ariyanna yia sa dɔxɔ Ala yiifanna ma. 20 E yisiga kawandin badeni yiren birin yi.Marigin yi walima e xɔn, a yi a falansɛnbɛ so taxamasenne ra.

Luka Sora 1:1 73 Luka Sora 1:16

LukaLuka Yesu a Fe Xibaru FaɲinNaxan Sɛbɛ

Marigi Yesu fɔxɔrabira naanin nanYesu a taruxun nun a falane sɛbɛAlaa Nii Sariɲanxin barakani: Matiyu,Maraka, Luka, e nun Yoni. LukaKitabun yireni ito sɛbɛxi nɛn fɔ ɲɛɛtonge saxan e nun suulun ɲɔxɔndɔnYesu te xanbini kore xɔnna ma. Lukami yi Yesu fɔxɔ ra a dunuɲa yi gidini.A dɛnkɛlɛya Yesu te xanbin nin korexɔnna ma Xɛra Pɔli waxatini. Dandantiin nan yi Luka ra, a yi lɔnnixi kifaɲi. A siga nɛn Yesu a xarandiinefɛma Yerusalɛn taani, a yi Yesu a febirin fɛsɛfɛsɛ alogo a xa dɛntɛgɛ ka-malixin sa dunuɲa muxune birin xa.A sɛbɛxi muxuna nde nan ma naxanxili, “Teyofili.” A kari mi kolonxi to,koni a xinla bunna nɛɛn fa fala “AlaXanu Muxuna.” Han to, a mɔn sɛbɛxine nan ma naxanye bata Ala xanu.

Kitabun yireni ito Yesu bari kiinnan singe yɛbama, Mariyamaa diina.Yesu a dunuɲa yi gidini, a xaranwuyaxi ti nɛn a yamaan xa. A mɔnyi kabanako wuyaxi liga. Luka na nanyɛbama Ningila Yesu kui. Dɔnxɛn na,a Yesu a sayaan nan yɛbama e nun akeli fena sayani. Yesu texi ariyannayi kii naxan yi, na fan yɛbaxi Kitabunyireni ito yi.

Kitabun yireni ito nan muxunemalima alogo e xa a famu Yesu findixiAlaa Diin na kii naxan yi. Na feensɛbɛxi Luka 1.34-35 kui. Ala mi findɛdiin sɔtɔ muxun na alo adamadiinediin sɔtɔn kii naxan yi. Ala Yesu daxia nga kui nɛn alo a dunuɲa da a falaxuiin xɔn ma kii naxan yi. Ala nan afalaxi a xa da a nga kui, a yi da. Nayi,Yesu Fafe mi toxi dunuɲa yi. Xa a fafemi toxi dunuɲa yi, a fafe findixi ndera nayi? Na feen ma, yamaan to a fafea fe falama, e yi a fala fa fala Ala nana fafe ra bayo a tan nan Yesu da a ngakui. Na nan Yesu findixi Alaa Diin na.

1N xɔyin Teyofili,*Muxu wuyaxi bata sɛbɛnla ti lan

feene ma naxanye liga nxu yɛɛ xɔri.2 E feene yɛbaxi nɛn alo sereyakɛndɛne a fala e xa kii naxan yi, xabua fɔlɔni, naxanye Alaa falan nalima.3 Awa, n xɔyin Teyofili, n bata feniitoe xaran, n yi e fɛsɛfɛsɛ ki faɲi xabua fɔlɔni. N bata n miri a ma, n naxa,“A lan n xa a sɛbɛ ki faɲi, n yi a rasigai ma.” 4 N ni ito ligaxi nɛn alogo i xana feene birin ɲɔndin kolon i xaranxinaxanye ma.

Yoni bari feen yi fala5 Ito birin fɔlɔxi Herode a

mangayaan waxatin nin Yudayayamanani. Saraxaralina nde yi na,a xili Sakari naxan yi kelixi saraxaraliAbiya bɔnsɔnni. A ɲaxanla yi xiliElisabɛti. Na fan yi kelixi saraxaraliHarunabɔnsɔnnanin. 6Efirinnabirinyi tinxin Ala yɛɛ ra yi, e yi Mariginayamarin nun a sariyan birin suxi. 7Diiyo mi yi e yii nun, amasɔtɔ gbantannan yi Elisabɛti ra, e firinna birin batayi fori han!

8 Lɔxɔna nde, Sakari a saraxaraliwanla waxatin yi a li Ala xa, 9 eyi a sugandi masɛnsɛnna xɔn alosaraxaraline darixi a ra kii naxan yi,alogo a xa so Marigin Batu Banx-ini wusulan gandeni. 10 Yamaanyi malanxi tandeni Ala maxandideniwusulanna gan waxatini, 11 nayi, Ma-rigina malekan yi mini kɛnɛnni a xa,a ti wusulan ganden yiifanna ma.12 Sakari malekan to waxatin naxanyi, a kuisan, a gaxu. 13 Koni malekanyi a fala a xa, a naxa, “Sakari, inama gaxu! Ala bata i xuiin mɛ, i yaɲaxanla, Elisabɛti dii xɛmɛn sɔtɔmanɛn i xa, i yi a xili sa Yoni. 14 I sɛwamanɛn, muxu wuyaxi fan yi sɛwa a barifeen na. 15 Amasɔtɔ a findima nɛnmuxu gbeen na Marigin yɛtagi. Anama manpaan min, a nama dɔlɔ mase yo min. A lugoma nɛn Alaa NiiSariɲanxin na xabu a nga kui waxatinnaxan yi. 16 A fama nɛn Isirayila

* 1:1: Teyofili: Muxu xinla na a ra naxan bunna nɛɛn, fa fala “Muxun naxan Ala xanuxi.”

Luka Sora 1:17 74 Luka Sora 1:45kaan wuyaxi ra e Marigina Ala ma.17A sigamaMarigina xɛrayaan na nɛnsɛnbɛni alo Nabi Eli† a liga kii naxanyi. A yi dii fafane bɔɲɛn nafindi ediine ma. A yi muxu murutɛxinemasara, e miriyaan yi liga alo tinxinmuxune, alogo a xa yamani tɔn Ala xaki faɲi.”

18 Sakari yi a fala malekan xa, anaxa, “Nna a kolonmadi, fa falaɲɔndinan ito ra? N tan bata fori, n maɲaxanla fan bata fori.”

19 Malekan yi a yabi, a naxa,“Baraka Yibirila nan n tan na, naxantima Ala yɛtagi. A tan nan n xɛxi ima feni ito Xibaru Faɲin nalideni ima. 20 Koni bayo i mi laxi n ma falanna, naxan sa kamalima a waxatini, ifindima nɛn bobon na, i mi falan timahan na yi liga.”

21 Na waxatini, yamaan yi Sakarimamɛma. E yi kɔntɔfili bayo a bata yibu Ala Batu Banxini. 22Koni a tomini,a mi nɔ falan tiyɛ e xa, e yi a kolon fafala a bata fe toon ti Ala Batu Banxini.A yi a yiinmaliga e xa bayo ami yi nɔɛfalan tiyɛ.

23 A wali lɔxɔne ɲanxina Alaxa, Sakari yi xɛtɛ a konni. 24 Nadangu xanbini, a ɲaxanla Elisabɛtiyi fudikan. Kike suulun, a mi minitandeni. 25 A yi a fala, a naxa,“Marigina ito nan ligaxi n xa, a batatin a xa n ma yagin ba n ma n mamuxune tagi.”

Yesu bari feen yi fala26 Elisabɛti kuiin kike senninna,

Ala yi maleka Yibirila rasiga Galiletaana nde yi naxan xili “Nasarɛti.”27 A falan ti sungutun nasɔlɔnxinxa, xɛmɛna nde bata yi a masuxunaxan yi xili Yusufu, Manga Dawudabɔnsɔnna muxuna nde nan yi na ra.Na sungutun nasɔlɔnxin yi xili nɛnMariyama. 28 Malekan yi fa a fɛma,a naxa, “Sɛwani i xa Ala fe faɲinnagidixi i tan naxan ma. Marigina ixɔn!”

29 Mariyama yi kuisan malekanafalana fe ra, a yi a miri a xɔntɔnnabunna ma. 30 Malekan yi a fala axa, a naxa, “Mariyama, i nama gaxuamasɔtɔ Ala bata maragidi faɲin fi ima. 31 I fudikanma nɛn, i dii xɛmɛnsɔtɔ, i yi a xili sa Yesu.‡ 32 A binyensɔtɔma nɛn, a xili bama nɛn a KoreXɔnna Alaa Dii Xɛmɛna. MariginaAla a findima nɛn mangan na alo abenba Dawuda yi kii naxan yi. 33 Afindima nɛn Yaxuba bɔnsɔnna man-gan na habadan. A mangayaan miɲanɲɛmumɛ!”

34 Mariyama yi a fala malekan xa,a naxa, “Sungutun nasɔlɔnxin nan ntan na, ito ligama di nayi?”

35 Malekan yi a yabi, a naxa, “AlaaNii Sariɲanxin godoma nɛn i ma,Kore Xɔnna Ala sɛnbɛn godoma nɛn ixun ma. Nanara, na dii sariɲanxinxili bama nɛn a Alaa Dii Xɛmɛna.36 I ngaxakedenna Elisabɛti fanfudikanna nan a ra iki. Hali a tobata fori, e yi a falama naxan ma agbantana, na kuiin kike senninden nara iki. 37 Amasɔtɔ Ala nɔɛ feen birinligɛ nɛn.”

38 Mariyama naxa, “Marigina wa-likɛɛn nan n tan na, Ala xa na liga n xaalo i bata a fala kii naxan yi.” Malekanyi keli a fɛma.

Mariyama yi siga Elisabɛti fɛma39Na xanbi ra, Mariyama yi a yitɔn

mafurɛn, a siga taana nde yi Yudayamanani, geya wuyaxi yi dɛnaxanyi. 40 A siga Sakari konni Elisabɛtixɔntɔndeni. 41 Elisabɛti Mariyamaxɔntɔn ti xuiin mɛ waxatin naxanyi, diin yi a ramaxa Elisabɛti kui.Elisabɛti yi lugo Alaa Nii Sariɲanxinna. 42 A yi a fala ti xuini te, a naxa,“Baraka diin nan i tan na ɲaxanletagi! I diin naxan fan sɔtɔma, barakadiin nan na ra! 43 N binyen sifani itosɔtɔxi di, n kanna nga xa fa n konni?44 Amasɔtɔ, n na i xɔntɔn ti xuiin mɛwaxatin naxan yi, diin yi a ramaxan kui sɛwani. 45 Sɛwani i xa, i tan

† 1:17: A mato Malaki 3.23-24 kui. ‡ 1:31: Yesu xinla bunna nɛɛn, fa fala “Marakisi Tiina”Heburu xuini.


naxan laxi a ra fa fala Marigina falankamalima nɛn.”

Mariyamaa bɛtina46Mariyama naxa,

“N Marigin tantunma n bɔɲɛni.47 N sɛwaxi n bɔɲɛni n nakisimana

Alaa fe ra.48Amasɔtɔ a bata a xaxili lun tan a walikɛmagodoxin xɔn ma.Nanara, fɔlɔ iki ma han habadan,muxun birin a falama nɛna baraka diin nan n tan na.49 Amasɔtɔ Ala Sɛnbɛmaan bata fe

gbeen liga n xa.A xinla sariɲan.50 A kininkinin a yɛɛragaxu muxune

mahan mayixɛtɛmayixɛtɛne.51Ala bata a yiini bandun,a yi waso muxune raxuya ayie nun e fe yitɔnxine.52 Ala bata manga sɛnbɛ kanne ba e

manga gbɛdɛne yi.Naxanye e yɛtɛmagodoxi, a yi ne yite.53A kamɛtɔne ralugo fe faɲin na.A nafulu kanne yii seene ɲan.54 Ala layirin naxan xidi en benbane

xa,a mi ɲinanxi na ma.55A yi a xaxili lu a hinanna xɔn maIburahima xa e nun a bɔnsɔnna birinhan habadan!”

56 Mariyama yi kike saxan tiElisabɛti fɛma. Na xanbi ra, a yi xɛtɛa konni.

Yoni Marafu Tiin bari fena57 Elisabɛti dii bari waxatin yi a li,

a yi dii xɛmɛn sɔtɔ. 58 A dɔxɔ bodenenun a xabilan muxune yi a mɛ a Ma-rigin bata kininkinin a ma, e yi sɛwa ebode xɔn ma.

59 Diin barin lɔxɔ xunna, e fa a raa banxulandeni, e yi a xili sama nɛnSakari alo a fafe xinla kii naxan yi.60 Koni a nga naxa, “Ɛn-ɛn de! A xilisama nɛn Yoni.”

61 E yi a fala a xa, e naxa, “Muxuyo mi i bɔnsɔnni naxan xili na kiini.”62 Nayi, e yi e yiin maliga a fafe xa, eyi a maxɔdin diin xinla ma.

63 Sakari yi walaxan tongo, a yi asɛbɛ, a naxa, “A xili nɛn Yoni.” E birin

yi kabɛ kati! 64 Na waxatin yɛtɛni,Sakari yi nɔ falan tiyɛ, a Ala tantunfɔlɔ. 65 A dɔxɔ bodene yi gaxu kati!Muxune yi na feene falama Yudayayamanan birin yi. 66Naxan birin amɛ,ne yi e miri, e maxɔdinna ti, e naxa,“Diini ito sa ligama di?” Amasɔtɔ ebata yi a yigbɛ kati, aMarigin sɛnbɛnaa xun ma.

Sakari yi waliyiya falane ti67 Yoni Fafe Sakari yi lugo Alaa Nii

Sariɲanxin na, a yi waliyiya falane ti,a naxa,68 En Marigin tantun, Isirayilaa Ala!Amasɔtɔ a bata fa,a yi a yamaan mali,a yi e xɔrɔya.69 A bata Marakisi Tiin sɛnbɛmaan

naminia walikɛɛn Dawuda bɔnsɔnni,70 alo a fala a nabi sariɲanxine xɔnma

kii naxan yixabu waxati danguxine.71A layirin xidia a en xunbama nɛn en yaxune yii,e nun naxanye birin en naɲaxuxi.72A yi kininkinin en benbane ma,a yi a xaxili lu a layiri sariɲanxin xɔn

ma,73alo a kɔlɔ en benba Iburahima xa kii

naxan yi.74A yi en xunba en yaxune ma.A tin, en yi a batu bɔɲɛ xunbenli.75A yi en findi a muxu sariɲanxinenun tinxin muxune ra a yɛɛ ra yi en

siin birin yi.76N ma diina, e i xilima nɛna Kore Xɔnna Alaa nabina.I sigama nɛn Marigin yɛɛ ra.I kirani tɔn a xa.77 I yi kisi feen yita a yamaan na,e yulubine yi xafari78 a kininkinin gbeen barakani.A tan nan a ligama en lu kɛnɛnnialo sogen tematɔna.79A yi muxune makɛnɛnnaxanye dɔxi dimini sayaan yɛɛ ra.A yi bɔɲɛ xunbenla kiraan yita en na.

80 Awa, diin yi gboma, a yi sɛnbɛnsɔtɔma e nun xaxinla. A yi lu wulani

Luka Sora 2:1 76 Luka Sora 2:26han a mini waxatin yi a li kɛnɛnniIsirayila muxune xa.

2Yesu yi bariMatiyu 1.18-25

1 Na waxatini, Romi Manga GbeeOgustu yi yamarin fi a yamananmux-une birin xinla xa sɛbɛ. 2 Kiriniyusiyi yamana kanyani Siriya yamananiwaxatin naxan yi, a sɛbɛ fɔlɔn nan yina ra. 3 Awa, muxune birin yi siga etaane yi e xinle sɛbɛdeni.

4 Yusufu fan yi keli Galile Nasarɛtitaani, a siga Yudaya taana nde yinaxan yi xili Bɛtɛlɛmi,Manga Dawudasɔtɔxi dɛnaxan yi. Yusufu yi siga na,amasɔtɔ Dawuda bɔnsɔnna nan yi atan fan na, 5 a siga a xili sɛbɛdeni enun Mariyama naxan yi masuxi a xɔnɲaxalandiyani. A fudi kanna nan yi ara. 6 E yi Bɛtɛlɛmi yi waxatin naxanyi, Mariyama dii bari waxatin yi a li.7 A yi a dii xɛmɛ singen sɔtɔ. A yia mafilin dugini, a yi a sa xuruseenebalon sa seen kui kulani amasɔtɔ e miyigiya sɔtɔ xɔɲɛ yigiyadeni.

Yɛxɛɛ kantanne nun malekane fe8 Yɛxɛɛ kantanna ndee yi na ya-

manani naxanye yi xima burunna ra,e yi e yɛxɛɛne kantanma kɔɛɛn na.9Marigina malekan yi mini kɛnɛnni exa, Marigina nɔrɔn yi godo e xun ma.E gaxu kati! 10 Koni malekan yi a falae xa, a naxa, “Ɛ nama gaxu amasɔtɔn faxi fena nde Xibaru Faɲin nannalideyi ɛ ma, naxan findima sɛwagbeen na yamaan birin xa. 11MarakisiTiin bata sɔtɔ ɛ xa to kɔɛɛnnaDawudagbee taani. Alaa Muxu Sugandixin naa ra! Marigin na a ra! 12Taxamasennani ito ra ɛ xa, ɛ diidin lima saxi nɛnxuruseene balon sa seen kui kulani, amafilinxi dugini.”

13 Na waxatin yɛtɛni maleka ganlayi keli kore, e fa malekan boden fɛma,e yi Ala tantun, e naxa,

14 “Binyen xa fi Ala ma kore xɔnnama pon! Muxun naxanye bata Alakɛnɛn, ne xa bɔɲɛ xunbenla sɔtɔdunuɲa yi.”

15 Malekane keli e fɛma waxatinnaxan yi, e xɛtɛ ariyanna yi, yɛxɛɛkantanne yi a fala e bode xa, e naxa,“En siga Bɛtɛlɛmi yi, en sa feni ito tonaxan ligaxi, Marigin naxan falaxi enxa.”

16 Nanara, e siga mafurɛn, e saMariyama nun Yusufu li na, e diidinto saxi xuruseene balon sa seen kuikulani. 17Yɛxɛɛ kantanne to diidin to,malekan falan naxan ti e xa diidina feyi, e yi na birin yɛba. 18Muxun nax-anye birin e xuiin mɛ, ne yi kabɛ xu-ruse kantanne falan ma. 19Mariyamayi feni itoe birin namara a xaxinlama, a yi a miri ne ma kati! 20 Yɛxɛɛkantanne yi xɛtɛ, e Ala tantunma, ea binya na feen na e naxan toxi alomalekana a fala e xa kii naxan yi.

Yesu xili sa fena21 Lɔxɔ xun keden danguxina, di-

idin banxulanwaxatin yi a li, e yi a xilisa Yesu alo malekana a fala kii naxanyi benun a xa bari.

E Yesu taxu Ala ra22 E marasariɲanna waxatin to

ɲan alo Musaa Sariya Kitabun naxanfalaxi lan dii bari feen ma,* Yusufunun Mariyama yi siga diidin naYerusalɛn taani, e sa a taxu Mariginna. 23 A sɛbɛxi Marigina SariyaKitabuni, a naxa, “Dii xɛmɛ singenbirin xa rasariɲan Marigin xa.”† 24 Eyi saraxan ba alo Marigina SariyaKitabuna a falaxi kii naxan yi, a naxa,“ganba firin hanma kolokonde diifirin.”‡

25 Muxuna nde yi Yerusalɛn taaninun, a xili Simeyɔn. Tinxin muxutɔgɔndiyaxin nan yi a ra. A yi Alamamɛma Isirayila mali feen na. AlaaNii Sariɲanxin yi a yi. 26 A bata yia kolon Alaa Nii Sariɲanxin xɔn ma

* 2:22: Na feen sɛbɛxi Saraxaraline 12.1-4 kui. † 2:23: A mato Xɔrɔyaan 13.2 nun13.12 nun 13.15 nun Yatɛne 18.15-16 kui. ‡ 2:24: A mato Saraxaraline 12.8 kui.

Luka Sora 2:27 77 Luka Sora 3:1fa fala a mi faxɛ fɔ a Marigina MuxuSugandixin to. 27 Alaa Nii Sariɲanxinyi Simeyɔn nasiga Ala Batu Banx-ini. Yesu sɔtɔ muxune yi fa a raAla Batu Banxini, e xa a liga aloSariya Kitabuna a fala kii naxan yi.28 Simeyɔn yi Yesu tongo, a yi a sa akanke ra, a barikan bira Ala xa, a naxa,29 “Marigina, i bata i ya layirin naka-mali n xa. Iki, i ya walikɛɛn xa sigabɔɲɛ xunbenli 30 amasɔtɔ n bata i yakisi feen to, 31 i naxan yitɔnxi yamanebirin yɛɛ ra. 32 A tan nan findimakɛnɛnna ra siyane xa, a findima nɛnIsirayilaa binyen na, i ya yamana.”

33 Simeyɔn falan naxan ti Yesu afe yi, a nga nun a fafe yi kabɛ na ra.34 Simeyɔn yi duba a nga Mariyamaxa, a naxa, “Ala bata diini ito yɛba,a yi Isirayila muxu wuyaxi halagi, ayi a wuyaxi rakisi. A findima nɛntaxamasenna ra koni muxu wuyaxi amatandima nɛn, 35 a yi e miriya luxu-nxine ramini kɛnɛnni. Tɔrɔna i bɔɲɛnsɔxɔnma nɛn alo dɛgɛma xɛnxɛna.”

36Nabiɲaxalanmanande yi na nun,a yi xili Anna, Fanuwɛli a dii tɛmɛna.A yi kelixi Aseri bɔnsɔnna nin. Ɲax-alan fori gbeen nan yi a ra naxan batayi ɲɛɛ solofere ti futuni nun, 37 a ɲɛɛtonge solomasɛxɛ e nun ɲɛɛ naanin tikaɲa gilɛyani. A yi Ala Batu Banxiniwaxatin birin, a yi Ala batuma kɔɛɛnnun yanyin na, a yi Ala maxandɛ, asunna suxu. 38Nawaxatin yɛtɛni, a fa,a barika bira Ala xa, a lu diina fe falɛmuxune xa naxanye yi Yerusalɛn taanxunba waxatin mamɛma.

Xɛtɛ feen Nasarɛti yi39 Yusufu nun Mariyama to yelin

feene birin nakamalɛ alo MariginaSariya Kitabuna a yamarixi kii naxanyi, e xɛtɛ Galile yamanani e taaniNasarɛti. 40Diidin yi gboma, a sɛnbɛnsɔtɔ, a fe kolonna yi dɛfe. Alaa hi-nanna yi a yi.

Yesu dii ɲɔrɛna Ala Batu Banxini41 Yesu sɔtɔ muxune yi sigama

Yerusalɛn taani ɲɛɛ yo ɲɛɛHalagi TiinDangu Lɔxɔn Sanli.§ 42Yesu sɔtɔn ɲɛɛfu nun firinna ti waxatin naxan yi, esiga sanla rabadeni alo e namunna kiinaxan yi. 43 Sanla ɲan waxatin naxanyi, e xɛtɛ e konni. Yesu yi lu Yerusalɛntaani, koni a sɔtɔ muxune mi yi akolon. 44 E yi e miri, a a yi yamaanyɛ, e fɛriɲɛn sigan tiyɛ. Na xanbi ra,e Yesu fen fɔlɔ e ngaxakedenne nun exɔyine tagi. 45Koni e mi a to. Nanara,e xɛtɛ a fendeni Yerusalɛn taani. 46 Asoge saxandeni, e yi sa a to Ala BatuBanxini, a dɔxi Yahudiya karamɔxɔnetagi, a tuli matixi e ra, a emaxɔdinma.47 Naxan birin a xuiin mɛ, ne yi kabɛa xaxilimayaan yabine ma. 48 A sɔtɔmuxune a towaxatin naxan yi, e kabɛ.A nga yi a fala a xa, a naxa, “N madiina, i ito ligaxi nxu ra nanfera? Nxunun i fafe bata yigitɛgɛ i fendeni kati!”

49 A yi e yabi, a naxa, “Ɛ n fenmananfera? Ɛmi a kolon fa fala a lan nɛnn xa lu n Fafe a banxini?” 50 Koni anaxan fala e xa, e mi na famu.

51 Nanara, Yesu yi siga e fɔxɔ raNasarɛti yi, a yi e sagoon liga. A ngayi feni itoe birin namara a xaxinlama.52Yesu yi xungbo, a xaxili sɔtɔ, a fe yirafan Ala nun yamaan ma.

3Yoni Marafu Tiina kawandinaMatiyu 3.1-12, Maraka 1.1-8, Yoni

1.19-281 Pɔnsi Pilati yi yamana kanyani

Yudaya yamanani waxatin naxan yi,Romi Manga Gbeen Tibɛri a man-gayaan ɲɛɛ fu nun suulunna nan yia ra nun. Herode fan yi kuntigiyaniGalile yamanan xun na. A ngax-akedenna, Filipi fan yi kuntigiyaniIture nun Tirakoniti yamanane xunna. Lisanisa fan yi kuntigiyani Abileni

§ 2:41: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui.

Luka Sora 3:2 78 Luka Sora 3:25yamanan xun na. 2Anasa nun Kayafa,saraxarali kuntigi singene nan yi nefan na. Ala falan ti Sakari a dii xɛmɛnYoni xa na waxatin nin wulani. 3Yoniyi sigama Yurudɛn baan dɛ kawandibadeni, a naxa, “Ɛ xun xanbi so ɛyulubine yi, ɛ rafu igeni, ɛ yulubinexafarima nɛn.” 4Nabi Esayi a sɛbɛ nɛna Kitabun kui, a naxa,“Muxuna nde xuiin minima ton-

bonni,a naxa, ‘Ɛ kirani tɔn Marigin yɛɛ ra,ɛ kirane matinxin a xa!5 Ɛ folone birin naxutu,ɛ geyane nun yire matexine birin

wuru.Kira yidɔxine birin yi tinxin.Kira ɲaxine birin yi malaxun.6Adamadiine birin kisi feen toma nɛn

fata Ala ra!’* ”7 Yamaan yi fa Yoni fɛma, a a xa

e rafu igeni e tubi xinla ma Ala ma.A yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ tan saɲibɔnsɔnne! Nde ɛ rakolonxi, ɛ xa ɛ giAlaa xɔlɔn bun ma? 8 Ɛ kɛwanle xaa yita fa fala ɛ bata ɛ xun xanbi soɛ hakɛne yi. Ɛ nama ɛ miri fa fala,ɛ benban nan Iburahima ra. N xa afala ɛ xa, Ala nɔɛ gɛmɛni itoe maxɛtɛnɛn, a e findi Iburahima bɔnsɔnne ra!9Bunbin bata yitɔn wudi salenne sɛgɛfeen na. Wudin naxan mi bogi faɲintima, na sɛgɛma nɛn, a woli tɛɛni.”

10 Yamaan yi a maxɔdin, e naxa,“Nxu nanfe ligama na yi?”

11 A yi e yabi, a naxa, “Doma firinnaxan yii, a xa keden fi gbɛtɛ ma semi naxan yii, donseen muxun naxanyii, a xa a yitaxun.”

12Mudu maxinla ndee yi fa alogo exa rafu igeni e tubi xinla ma Ala ma, eyi a maxɔdin, e naxa, “Karamɔxɔ, nxutan nanfe ligama?”

13A yi e yabi, a naxa, “Ɛ nama seenmaxili dangu a danna ra.”

14 Sofana ndee fan yi a maxɔdin,e naxa, “Nxu tan go? Nxu nanfeligama?”

A yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ namagbetin ba muxune yii fangan nahanma wuleni. Ɛ wasa so ɛ saranni.”

15 Yamaan yi e yigin sa fɔlɔ Yoniyi. E yi mirixi a ma fa fala Alaa MuxuSugandixin na a ra. 16 Nanara, Yoniyi a fala e birin xa, a naxa, “N tan ɛrafuma igen nin, koni naxan sɛnbɛngbo n tan gbeen xa, na fama, n tan misa lan nɛn n findi a sankidi fulunna ra.Na ɛ rafuma Alaa Nii Sariɲanxin nuntɛɛn nin. 17A segedenna a yii, a maalife, a yi a sa sagan kui, koni a se daginsama nɛn tɛɛ tutareni!”

18 Yoni yi Alaa falan Xibaru Faɲinnali yamaan ma maxadi kii wuyaxiyi. 19 Koni Yoni yi Manga Herodesɔn ɲaxina fe fala, amasɔtɔ a bata yia fafaxakedenna ɲaxanla Herodiyadefutu e nun a mɔn bata yi fe ɲaxiwuyaxi liga. 20Herode mɔn yi fe ɲaxigbɛtɛ liga naxan dangu bodene ra, aYoni sa kasoon na.

Yoni yi Yesu rafu igeniMatiyu 3.13-17, Maraka 1.9-11, Yoni

1.32-3421 Yamaan birin yelin nafuyɛ

waxatin naxan yi, Yesu fan yi rafuigeni. Yesu yi Ala maxandimawaxatin naxan yi, kore xɔnna dɛɛnyi rabi, 22 Alaa Nii Sariɲanxin yi godoa ma ganba sawurani. Fala xuiin yikeli kore, a naxa, “N nafan Dii Xɛmɛnnan i tan na. I bata n kɛnɛn ki faɲi.”†

Yesu benbane feMatiyu 1.1-17

23 Yesu to ɲɛɛ tonge saxan sɔtɔ, ayi a wanla fɔlɔ. Yamaan yi mirixi aYusufu a dii xɛmɛn nan a tan na.Heli nan ma dii yi Yusufu ra,24Mataha nan ma dii yi Heli ra,Lewi nan ma dii yi Mataha ra,Meliki nan ma dii yi Lewi ra,Yanayi nan ma dii yi Meliki ra,Yusufu nan ma dii yi Yanayi ra,25Matahisa nan ma dii yi Yusufu ra,Amosi nan ma dii yi Matahisa ra,Nahun nan ma dii yi Amosi ra,

* 3:6: Esayi 40.3-5 † 3:22: A mato Yaburin 2.7 nun Esayi 42.1 kui.

Luka Sora 3:26 79 Luka Sora 4:7Esili nan ma dii yi Nahun na,Nagagi nan ma dii yi Esili ra,26Maati nan ma dii yi Nagagi ra,Matahisa nan ma dii yi Maati ra,Sɛmɛnni nan ma dii yi Matahisa ra,Yoseke nan ma dii yi Sɛmɛnni ra,Yoda nan ma dii yi Yoseke ra,27Yohana nan ma dii yi Yoda ra,Resa nan ma dii yi Yohana ra,Sorobabeli nan ma dii yi Resa ra,Selatili nan ma dii yi Sorobabeli ra,Neri nan ma dii yi Selatili ra,28Meliki nan ma dii yi Neri ra,Adi nan ma dii yi Meliki ra,Kosan nan ma dii yi Adi ra,Elemadan nan ma dii yi Kosan na,Eri nan ma dii yi Elemadan na,29Yosuwe nan ma dii yi Ere ra,Elisere nan ma dii yi Yosuwe ra,Yorimi nan ma dii yi Elisere ra,Mataha nan ma dii yi Yorimi ra,Lewi nan ma dii yi Mataha ra,30 Simeyɔn nan ma dii yi Lewi ra,Yuda nan ma dii yi Simeyɔn na,Yusufu nan ma dii yi Yuda ra,Yonan nan ma dii yi Yusufu ra,Eliyakimi nan ma dii yi Yonan na,31Meleya nan ma dii yi Eliyakimi ra,Mena nan ma dii yi Meleya ra,Matata nan ma dii yi Mena ra,Natan nan ma dii yi Matata ra,Dawuda nan ma dii yi Natan na,32Yese nan ma dii yi Dawuda ra,Obedi nan ma dii yi Yese ra,Boosu nan ma dii yi Obedi ra,Salimon nan ma dii yi Boosu ra,Naxason nan ma dii yi Salimon na,33 Aminadabo nan ma dii yi Naxason

na,Rami nan ma dii yi Aminadabo ra,Xesirɔn nan ma dii yi Rami ra,Peresi nan ma dii yi Xesirɔn na,Yuda nan ma dii yi Peresi ra,34Yaxuba nan ma dii yi Yuda ra,Isiyaga nan ma dii yi Yaxuba ra,Iburahima nan ma dii yi Isiyaga ra,Tera nan ma dii yi Iburahima ra,

Nahori nan ma dii yi Tera ra,35 Serugu nan ma dii yi Nahori ra,Rehu nan ma dii yi Serugu ra,Pɛlɛgi nan ma dii yi Rehu ra,Eberi nan ma dii yi Pɛlɛgi ra,Selaxa nan ma dii yi Eberi ra,36Kayinan nan ma dii yi Selaxa ra,Arapaxadi nan ma dii yi Kayinan na,Semi nan ma dii yi Arapaxadi ra,Nuhan nan ma dii yi Semi ra,Lameki nan ma dii yi Nuhan na,37Matusela nan ma dii yi Lameki ra,Xenɔki nan ma dii yi Matusela ra,Yarɛdi nan ma dii yi Xenɔki ra,Mahalaleli nan ma dii yi Yarɛdi ra,Kenan nan ma dii yi Mahalaleli ra,38 Enosi nan ma dii yi Kenan na,Seti nan ma dii yi Enosi ra,N Benba Adama nan ma dii yi Seti ra,Ala nan N Benba Adama da.

4Setana yi kata a xa Yesu ratantanMatiyu 4.1-11, Maraka 1.12-13

1 Yesu yi keli Yurudɛn baani a lu-goxi Alaa Nii Sariɲanxin na. AlaaNii Sariɲanxin yi siga a ra tonbonni.2 Yinna Manga Setana yi kata a xaYesu ratantan soge tonge naanin.Yesu mi sese don na waxatini, sunnayi a suxu han!*

3 Yinna Manga Setana yi a fala axa, a naxa, “Xa Alaa Dii Xɛmɛn nan itan na, a fala gɛmɛni ito xa, a xa findiburun na.”

4 Yesu yi a yabi, a naxa, “A sɛbɛxiKitabuni, a naxa ‘Muxun mi balondonseen xan gbansan na.’† ”

5Na xanbi ra, Yinna Manga Setanayi a tongo, a siga a ra, a dunuɲamangayane birin yita a ra mafurɛn.6 Awa, Yinna Manga Setana yi a falaa xa, a naxa, “N nɔɔn birin fima i manɛn e nun nafunli ito birin amasɔtɔa birin taxuxi n tan nan na, muxunnaxan na n kɛnɛn, n yi a so na yii.7 Awa, xa i n batu, n ni ito birin fimanɛn i ma.”

* 4:2: Yesumi sese don: Na waxatini, muxun na yi sunna suxu, a mi yi donseen donma hali kɔɛɛn na.Waxatina nde, e mɔn yi a ɲɛnige e nama igen fan min hali kɔɛɛn na. † 4:4:Sariyane 8.3 ‡ 4:8: Sariyane 6.13-14

Luka Sora 4:8 80 Luka Sora 4:348 Yesu yi a yabi, a naxa, “A sɛbɛxi

Kitabuni, a ‘I xa i Marigina Ala binya,i yi a keden peen batu!’‡ ”

9Na xanbi ra, Yinna Manga Setanayi Yesu tongo, a siga a ra Yerusalɛntaani, a yi a ti Ala Batu Banxin xuntagi, a yi a fala a xa, a naxa, “Xa AlaaDii Xɛmɛn nan i tan na, tugan be,10 amasɔtɔ a sɛbɛxi Kitabuni, fa fala,‘Ala yamarin fima nɛn a malekane mai ya fe yi alogo e xa i kantan,’ 11 amɔn yi a fala, a naxa, ‘e i tongoma nɛnalogo i nama i sanna din gɛmɛ yo ra.’§”

12Yesu yi a yabi, a naxa, “A sɛbɛxi, ‘Inama i Marigina Ala mato bunbani.’*”

13 Yinna Manga Setana to yelinYesu matoɛ kiin birin yi, a keli a fɛmahan waxati gbɛtɛ.

Yesu yi a wanla fɔlɔ GalileMatiyu 4.12-17, Maraka 1.14-15

14Na xanbi ra, Yesu yi xɛtɛGalile yi,AlaaNii Sariɲanxin sɛnbɛna a xunma.A fe xibarun yi rali na yamanan birinyi. 15 A yi e xaran e salide banxine yi,e birin yi a tantun.

Nasarɛti kaane yi e mɛ Yesu raMatiyu 13.53-58, Maraka 6.1-6

16 Na xanbi ra, Yesu yi sigaNasarɛti taani, a maxuruxi dɛnaxanyi. Matabu Lɔxɔni, a yi siga salidebanxini alo a darixi a ligɛ kii naxanyi. A keli, a ti xaran feen na. 17 E yiNabi Esayi gbee Kitabun so a yii. A yia rabi, a na yiren to a sɛbɛxi dɛnaxanyi, a naxa,

18 “Marigina Niina n yi. A batan sugandi, a n xa Alaa falan XibaruFaɲin nali yiigelitɔne ma. A bata nnasiga, a n xa xɔrɔya feen kawandinba suxu muxune xa, n yi danxutɔneyɛɛn nabi. Naxanye nɔɔn bun ma, nne xɔrɔya. 19 N xa Marigina muxunexunba ɲɛɛn nali.”†

20 Yesu yi Kitabun nagali, a yi a soa suxu muxun yii, a dɔxɔ. Muxunnaxanye birin yi salide banxini, ne yi

e yɛɛn ti a ra. 21 A falan ti fɔlɔ e xa, anaxa, “To, n bata naxan xaran, ɛ yi amɛ, na bata kamali.”

22 E birin yi a sere ba, e kabɛ na falafaɲinema a naxanye ti e xa. E yi a fala,e naxa, “Yusufu a dii xɛmɛn xa mi itora ba?”

23 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Nlaxi a ra yati, fa fala ɛ sandani itosama n ma nɛn fa fala, ‘Seribana, iyɛtɛ rakɛndɛya.’ Ɛ mɔn a falama n manɛn fa fala, ‘Nxu feen naxanye mɛxii ya fe yi Kapɛrunan yi, ne fan ligai gbee taani.’ ” 24 Yesu mɔn yi afala e xa, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛxa, nabiin mi binyen sɔtɛ a kon taanimumɛ!” 25 A yi a fala, a naxa, “Ɛtuli mati, ɲɔndin na a ra, kɛ ɲaxalanwuyaxi yi Isirayila muxune yɛ NabiEli waxatini. Na waxatini tulen mi faɲɛɛ saxan e nun a tagi, fitina kamɛnyi so na yamanan birin yi. 26 Konihali na Ala mi Nabi Eli rasiga e tannde keden yoma, fɔ kɛ ɲaxalan kedenpeen naxan yi Sarepata taani, Sidɔnyamanani. 27 Dogonfontɔ wuyaxi yiIsirayila muxune yɛ Nabi Elise wax-atini, koni hali na keden pe, a mikɛndɛya fɔ Naman, Siriya kaana.”‡

28 Muxun naxanye yi salide banx-ini, ne na mɛ waxatin naxan yi, ebɔɲɛn yi te. 29 E keli, e siga aratuntunɲɛ taan fari ma han geyaantintinna ra taan yi geyaan naxan fari,alogo e xa a radin lanbanni. 30 Koni adangu yamaan tagi, a siga.

Yinnan muxun naxan fɔxɔ raMaraka 1.21-28

31 Na xanbi ra, Yesu yi siga GalileKapɛrunan taani, a yamaan xarandɛnaxan yi Matabu Lɔxɔni. 32 E birinyi kabɛ a xaran ti kiin ma amasɔtɔ a yifalan tima Ala sɛnbɛn nin. 33Xɛmɛnande yi salide banxini yinnan yi naxanfɔxɔ ra, yinna ɲaxina. A yi a xuinite, a gbelegbele, a naxa 34 “Ee! YesuNasarɛti kaana, i waxi nanse xɔn manxu yii? I faxi nxu halagiden nin ba?

§ 4:11: Yaburin 91.11-12 * 4:12: Sariyane 6.16 † 4:19: Esayi 61.1-2 ‡ 4:27: AmatoManganeFirinden sora 5.1-14 kui.


N na a kolon nde i ra. Alaa muxusariɲanxin nan i tan na.”

35 Yesu yi yinnan yamari a sɔbɛɛnna, a naxa, “I dundu, xɛtɛ xɛmɛni itofɔxɔ ra.” Yinnan yi xɛmɛn nabira ebirin yɛtagi, a xɛtɛ a fɔxɔ ra, a mi seseɲaxi liga a ra.

36Muxune birin yi kabɛ, e yi a fala ebode xa, e naxa, “Xaran sifanmundunito ra? Xɛmɛni ito bata falan ti yinnaɲaxine xa nɔɔn nun sɛnbɛni, e xɛtɛmuxune fɔxɔ ra!” 37Yesu a fe xibarunyi xuya ayi na yamanan birin yi.

Yesu yi muxu wuyaxi rakɛndɛyaMatiyu 8.14-17, Maraka 1.29-34

38Yesu yi keli salide banxini, a sigaSimɔn konni. A yi a li Simɔn bitangilɛn fatin wolonxi a ma. E yi a fe falaYesu xa. 39A sa a ti a saden dɛxɔn ma,a yi falan ti fati mawolonna xili ma,ɲaxanla yi kɛndɛya nawaxatin yɛtɛni,a yi keli a fɔlɔ walɛ e xa.

40 Sogen godo waxatin naxan yi,furemane yimuxun naxanye birin yii,furen sifa wuyaxi, ne yi fa ne ra Yesufɛma. A yi a yiin sa e birin xunma, a yie rakɛndɛya. 41Ɲinanne fan yimuxunnaxanye fɔxɔ ra, e yi ne ragbelegbelee falan ti e xɔn, e naxa, “Alaa DiiXɛmɛn nan i tan na!” E xɛtɛ muxuwuyaxi fɔxɔ ra.

Koni, a yi ɲinanne yamari a e namafalan ti, amasɔtɔ e yi a kolon a AlaaMuxu Sugandixin nan a tan na.

Yesu yi kawandin baMaraka 1.35-39

42 Subaxani, Yesu yi keli taani, asiga a danna yirena nde yi. Yamaanyi a fen fɔlɔ. E a to waxatin naxan yi,e kata e xa a makankan alogo a namasiga 43 koni a yi a fala e xa, a naxa,“A fɛrɛmi na fɔ n xa Alaa MangayaanXibaru Faɲin nali taan bonne fan yinɛn amasɔtɔ Ala n xɛxi na nan ma.”

44Nanara, a yi kawandin bama Yu-daya yamanani salide banxine yi.

5Yesu yi a xarandii singene xiliMatiyu 4.18-22, Maraka 1.16-20

1 Lɔxɔna nde, Yesu yi tixiGenesarɛti Daraan dɛ, yamaan yi ayigbɛtɛnma Alaa falan mɛdeni, 2 a yikunki firin to igen dɛ yɛxɛ suxunebata yi keli naxanye kui e lu e yalaneraxɛ. 3 Yesu yi so Simɔn ma kunkinkui, a yi a mafan, a xa a tutin igen xunma ndedi. Yesu yi dɔxɔ kunkin kui, ayamaan xaran.

4 A yelin falan tiyɛ waxatin naxanyi, a yi a fala Simɔn xa, a naxa,“Kunkin nasiga tilin yireni ɛnun i lan-fane xa yalane ragodo igeni, ɛ yɛxɛnsuxu.”

5 Simɔn yi a yabi, a naxa, “Nxukanna, nxu bata wali kɔɛɛn na kati!Nxu mi sese suxu. Koni xa i bata afala na kiini, n yalane ragodoma nɛnigeni.” 6 E to yalane ragodo igeni,e yɛxɛ wuyaxi suxu han yalane yi luyibɔɛ. 7 E lanfaan naxanye yi kunkinboden kui, e ne xili e malideni. E fa, eyi kunkin firinne birin nafe yɛxɛn nahan e godo fɔlɔ igen bun ma. 8 Feennaxan liga, Simɔn Piyɛri* na to wax-atin naxan yi, a yi a xinbi sin Yesu bunma, a naxa, “Marigina, i masiga n naamasɔtɔ hakɛ kanna nan n tan na!”

9 Gaxun yi a suxu a tan nun a lan-fane birin na yɛxɛ suxine fe ra 10 haliYaki nun Yoni Sebede a dii xɛmɛne.Yesu yi a fala Simɔn xa, a naxa, “Inama gaxu, fɔlɔ to ma, i fa muxunenan sɔtɔma Ala xa alo i yi yɛxɛn sux-uma kii naxan yi.”

11 E kunkine rate xareyaan na, eseene birin lu na, e bira Yesu fɔxɔ ra.

Yesu yi dogonfontɔɔn nakɛndɛyaMatiyu 8.1-4, Maraka 1.40-45

12Yesu yi taana nde yi, xɛmɛna ndeyi fa dogonfonna yi naxan fatin birinma. A Yesu to waxatin naxan yi, a yibira, a yɛtagin yi lan bɔxɔn ma, a yi amafan, a naxa, “N kanna, xa i tin, i nɔɛn nakɛndɛyɛ nɛn!”

13Yesu yi a yiin sa a ma, a naxa, “Nbata tin, i xa kɛndɛya!” Dogonfonnayi a beɲin sasa! 14Yesu yi a fala a xa, anaxa, “I nama a fala muxu yo xa, konisiga saraxaraliin fɛma, a xa i mato. Na

* 5:8: Muxune mɔn Piyɛri ma a Pita.

Luka Sora 5:15 82 Luka Sora 5:33xanbi ra, i saraxan ba i rasariɲan feenna alo Musa a yamari kii naxan yi. Nafindima seren na e xa.”†

15 Koni Yesu xinla yi xuya ayi nayiren birin yi. Yama gbeen yi fa afalan namɛdeni e nun e rakɛndɛyafeen na. 16 Koni a yi keli, a siga adanna, a yi Ala maxandi, alo a darixia ra kii naxan yi.

Yesu yi lɛbutɛnna rakɛndɛyaMatiyu 9.1-8, Maraka 2.1-12

17 Lɔxɔna nde Yesu yi xarannatima, Farisi muxuna‡ ndee nun sariyakaramɔxɔne yi dɔxi na yi, naxanye yikelixi Galile nun Yudaya taan birinyi e nun Yerusalɛn taani. Mari-gin sɛnbɛn yi Yesu yi a furetɔnerakɛndɛya. 18 Muxuna ndee yi falɛbutɛnna ra a sa seni e yii. E kata, ae xa a raso banxini, alogo e xa sa a saYesu bun ma.

19 Koni yamaan yi gbo, e mi kirasɔtɔ e yi a raso. Na nan a liga e tebanxin fari e yinla raba mɛnni, e yie nun a sa seen nagodo yamaan tagiYesu yɛtagi. 20 Yesu e dɛnkɛlɛyaan towaxatin naxan yi, a yi a fala xɛmɛnxa, a naxa, “N xɔyina, i yulubine batamafelu.”

21 Sariya karamɔxɔne nun Farisimuxune yi e miri, e naxa, “Ndexɛmɛni ito ra naxan Ala rayelefuma?Muxu yo mi nɔɛ yulubine mafeluyɛ fɔAla keden peena!”

22 Yesu yi e miriyaan kolon. Na-nara, a fala e xa, a naxa, “Ɛ mirimafe sifani itoe ma nanfera? 23 Nansefala raxɔlɔ, ‘I yulubine bata mafelu’hanma ‘Keli, i ya sa seen tongo, isigan ti?’ 24 N na yitama ɛ ra nɛn

nayi fa fala sɛnbɛna n tan Muxuna DiiXɛmɛnyii dunuɲa yi, nmuxunmafelua yulubine ra.” A yi a fala lɛbutɛnnaxa, a naxa, “Keli, i ya sa seen tongo, isiga i konni!”

25Xɛmɛn yi keli e birin yɛtagi, a yi asa seen tongo, a siga a konni mafurɛn,a yi Ala tantun. 26 E birin yi kabɛ kati!E yi Ala tantun amasɔtɔ e bata yi gaxuAla yɛɛ ra, e naxa, “En bata kabanakofeen to to!”

Yesu yi Lewi xiliMatiyu 9.9-13, Maraka 2.13-17

27Na xanbi ra, Yesu yi mini, a siga,a sa mudu maxinla nde to, a xili Lewi,a yi dɔxi mudu maxilideni. Yesu yia fala a xa, a naxa, “Bira n fɔxɔ ra.”28 Lewi yi keli, a yi a seene birin lu na,a bira Yesu fɔxɔ ra.

29 Na xanbi ra, Lewi yi ɲaxaɲaxanitɔn a banxini Yesu xa. Mudu maxiliwuyaxi nunmuxu gbɛtɛye fanwuyaxiyi dɔxɔ e fɛma. 30 Farisi muxunandee nun sariya karamɔxɔna ndee yifalan ti Yesu a xarandiine fe yi, e yi emaxɔdin, e naxa, “Nanfera ɛ donseendonma ɛ yi ɛ min mudu maxinle nunhakɛ kanne fɛma?”

31 Yesu yi e yabi, a naxa, “Muxunnaxan kɛndɛ na makomi seribaan mafɔ furetɔne. 32 Amasɔtɔ n mi faxitinxinmuxune xilideni fɔhakɛ kanne,alogo e xa e xun xanbi so e hakɛne yi.”

Sun suxu feen maxɔdinnaMatiyu 9.14-17, Maraka 2.18-22

33Muxuna ndee yi a fala Yesu xa, enaxa, “Yoni a xarandiine sunna sux-uma yɛ yo yɛ, e yi Ala maxandi. Farisimuxune xarandiine fan na ligama.Koni i ya xarandiine donseen donma,e yi e min.”

† 5:14: dogonfontɔna: Alaa sariyan kui, dogonfontɔɔn mi yi daxa a xa so taani.A yi luma taan fari ma nɛn. Saraxaraline nan yi muxun fatin matoma a yi afala, xa na kanna sariɲan, hanma xa a mi sariɲan. Muxu gbɛtɛ mi yi a yiindinɲɛ dogonfontɔɔn na, bayo na yi na kanna sariɲanna kalama nɛn. A matoSaraxaraline 13.45-46. Xa dogonfonna na ba muxun ma, fɔ a xa saraxan baalogo a mɔn xa sariɲan kii naxan yi, a fa so taani, a dɔxɔ a konni. A matoSaraxaraline sora 14. ‡ 5:17: Farisi muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanyelan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kii kedenni. E tan nan e sɔbɛ so Musaa sariyan suxun madanguYahudiyan bonne ra. Emɔnyi e benbanenamunne suxumakii xɔdɛxɛni.E tan yi laxi malekane ra. E mɔn yi laxi a ra a muxune kelima nɛn sayani.

Luka Sora 5:34 83 Luka Sora 6:1634 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɲax-

alandi kanna nɛma ɲaxalandi tiinefɛma waxatin naxan yi, e sunɛ ba?§Na mi ligɛ mumɛ! 35 Koni waxatinande fama ɲaxalandi kanna bama nɛne yɛ, e sunna suxuma nɛn na waxa-tini.”

36 Yesu yi sandani ito fan sa e xa,a naxa, “Muxu yo mi nɔɛ dugi nɛnɛntongɛ, a yi a yibɔ, a dugi fonna bɛtɛrɛna ra.* Xa a na liga, a dugi nɛnɛnkalama nɛn. Dugi dungi nɛnɛn fanmi lanɲɛ a fonna ma. 37 Muxun mimanpa nɛnɛn sɛ se sase fonna kui.Xa a na liga, manpa nɛnɛn se sasefonna kalama nɛn,manpaan yi bɔxɔn,se sase fonna yi kala. 38 Koni manpanɛnɛn sama se sase nɛnɛn nan kui!39 Awa, muxun na manpa fonna minwaxatin naxan yi, a nɛnɛnmi fa rafanama sɔnɔn, a falama nɛn nayi, a naxa,‘A fonna fan.’ ”

6Matabu Lɔxɔna feMatiyu 12.1-8, Maraka 2.23-28

1 Yesu yi danguma xɛɛna nde malɔxɔna nde yi, Matabu Lɔxɔni, axarandiine yi sansi tɔnsɔnne ratoron-don fɔlɔ, e yi a tɛrɛxɛn e yiin kui, ea kɛsɛn don. 2 Farisi muxuna ndeenaxa, “Ɛ ito ligama nanfera? A midaxa Matabu Lɔxɔni.”*

3 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ mi naxaranxi ba, kamɛn Dawuda suxu wax-atin naxan yi, e nun a fɔxɔrabiranenaxan liga?† 4 A so nɛn Alaa banxini,a yi Alaa buru ralixin don, a yi ndeso a muxune fan yii. Anu, a mi daxamuxun xa a don fɔ saraxaraline.”

5Yesu mɔn yi a fala, a naxa, “N tanMuxunaDii XɛmɛnnanMatabu Lɔxɔnkanna ra.”

Xɛmɛ yii madɔnxina feMatiyu 12.9-14, Maraka 3.1-6

6Yesu yi siga salide banxiniMatabuLɔxɔ gbɛtɛ yi, a sa e xaran. Xɛmɛnande yi na naxan yiifari ma yiin yimadɔnxi. 7 Sariya karamɔxɔna ndeenun Farisi muxuna ndee yi waxi a xɔnma e xa Yesu tɔɲɛgɛ. Nanara, e yie yɛɛn ti a ra alogo e xa a kolon xaa muxun nakɛndɛyɛ Matabu Lɔxɔni.8 Koni Yesu yi e miriyaan kolon. Na-nara, a yi a fala xɛmɛ yii madɔnxin xa,a naxa, “Keli, i fa yamaan yɛtagi be.”Xɛmɛn yi keli, a ti e yɛtagi. 9 Yesu yia fala e xa, a naxa, “N xa ɛ maxɔdin,Matabu Lɔxɔni, nanse daxa a xa liga, aɲaxina xa a faɲina? En yi muxun niinnakisi ba, xa en yi a halagi?” 10 A yie birin mato, a yi a fala xɛmɛn xa, anaxa, “I yiini bandun.” A yi a liga nakiini, a yiin yi kɛndɛya.

11 Koni e xɔlɔ kati, e naxan ligamaYesu ra e na fala e bode tagi.

Yesu yi xɛra fu nun firinne yɛbaMatiyu 10.1-4, Maraka 3.13-19

12 Yesu yi siga geyaan fari, a saAla maxandi na waxatini, a xi Alamaxandɛ. 13 Kuye ba waxatin naxanyi, a yi a xarandiine xili, a fu nunfirin yɛba e tagi, a yi ne xili sa xɛrane.14 E xinle ni itoe ra, Simɔn, a naxanxili sa Piyɛri, e nun a ngaxakedennaAndire, e nunYaki nunYoni nun Filipinun Barotolome nun 15 Matiyu nunTomasi e nun Alifaa dii xɛmɛn Yaki,e nun Simɔn e naxan ma a “Yahudiyasiya xanuna,”‡ 16 e nun Yaki a diixɛmɛn Yudasi e nun Yudasi Isakariy-oti naxan Yesu yanfa, a yi a so yiini.

Yesu yi yamaan maliMatiyu 4.23-25

§ 5:34: Ɲaxalandi kanna: Yesu nan luxi alo ɲaxalandi kanna sandani ito kui. A bunnanɛɛn, fa fala muxune mi sunna suxuma sɛwa waxatine yi. * 5:36: dugi nɛnɛna:Yesu a sariya nɛnɛnmi sɛMusaa sariya fonnama. Sariya fonnamɔnmi sɛ sariyanɛnɛn ma. * 6:2: Farisi muxune namunne mi yi tinɲɛ wali yo xa kɛ Matabu Lɔxɔni.Na feen sɛbɛxi Xɔrɔyaan 20.8-10 kui. Farisi muxune fena ndee saxi sariyan fari,e naxa, a hali muxu sɔxɔlɛxine mi yi maliyɛ na lɔxɔni. † 6:3: A mato SamuyɛliSingen 21.2-7 kui. ‡ 6:15: Yahudiya siya xanuna: Muxun nan yi ne ra naxanye yi Romi kaaneyɛngɛma alogo Isirayila kaane xa mini e nɔɔn bun ma.

Luka Sora 6:17 84 Luka Sora 6:4017 Yesu yi godo keli geyaan fari e

nun a xɛrane, a ti lanbanni, e nuna xarandii wuyaxi. Yama gbeen yina nun sa keli Yudaya yamanan yirenbirin yi, e nun keli Yerusalɛn taani, enun taan naxanye tixi fɔxɔ igen dɛxɔnma, naxanye xili Tire e nun Sidɔn.Mɛn kanne yi fa a xuiin namɛdenie nun e rakɛndɛyadeni e furen sifanbirin ma. 18Yinna ɲaxine bata yi nax-anye tɔrɔne fan yi fa e rakɛndɛyadeni.19 Muxun birin yi kataxi, alogo e xae yiin dinɲɛ a ra, amasɔtɔ sɛnbɛn yiminima ayi naxan yi e rakɛndɛyama.

Sɛwa kɛndɛnaMatiyu 5.1-12

20 Yesu yi a xarandiine mato, anaxa,“Sɛwana ɛ tan yiigelitɔne xa,amasɔtɔ ɛ gbeen nan AlaaMangayaan

na!21 Sɛwana ɛ xa,kamɛn naxanye ma ikiamasɔtɔ ɛ lugoma nɛn ken!Sɛwana ɛ xa,naxanye wugama iki,amasɔtɔ ɛ gelema nɛn!”

22 “Yamaan na ɛ raɲaxu waxatinnaxan yi, e yi ɛ kedi, e yi ɛ konbi fa falamuxu ɲaxin nan ɛ tan na Muxuna DiiXɛmɛna fe ra, sɛwana ɛ xa na yi. 23Nana liga waxatin naxan yi, ɛ xa sɛwa,ɛ yi ɛ bodon sɛwana fe ra amasɔtɔbarayi gbeen namaraxi ɛ xa ariyannayi. Bayo e benbane nabine tɔrɔ na kiinin.”24 “Koni nafulu kanne,gbalona ɛ yɛɛ raamasɔtɔ ɛ bata yelin ɛ gbee ɲaxunna

sɔtɛ ɛ siini.25 Ɛ tan naxanye lugoxi iki,gbalona ɛ yɛɛ ra,amasɔtɔ kamɛna ɛ suxuma nɛn.Ɛ tan naxanye gelema iki,gbalona ɛ yɛɛ ra,amasɔtɔ ɛmɔnɛma nɛn, ɛ wuga.”

26 “Muxun birin na ɛ xili faɲin falawaxatin naxan yi, gbalona ɛ yɛɛ raamasɔtɔ e benbane a fala na kii ninwule nabine ma.”

I yaxune xanuMatiyu 5.38-48

27 “Koni, naxanye n xuiin mɛma,n na falama ɛ xa nɛn. Ɛ ɛ yaxunexanu, naxanye bata ɛ raɲaxu, ɛ xa fefaɲin liga ne xa. 28 Ɛ xa duba ɛ dangamuxune xa. Naxanye ɛ tɔrɔma, ɛ xaAla maxandi ne xa. 29 Naxan na idɛɛn fɔxɔ kedenna garin a ma, bodefɔxɔ fan ti a xa. Xa muxuna nde i yadoma gbeen tongo, i xa tin a xa domabun biran fan tongo. 30 Naxan na ixandi seni, i xa na ki. Xa muxuna ndei yii seen tongo, i nama a maxɔdinna ra sɔnɔn. 31 I waxi muxune xafeen naxan naba i xa, na ɲɔxɔnna ligabonne xa.”

32 “Muxun naxanye bata ɛ xanu, xaɛ ne nan tun xanu, ɛ barayin sɔtɔmana yi di? Hali hakɛ kanne fan muxunxanuma naxan bata e xanu! 33Muxunnaxanye bata fe faɲin liga ɛ xa, xa ɛfe faɲin liga ne nan tun xa, ɛ barayinsɔtɔma na yi di? Hali hakɛ kannefan na ligama. 34 Xa ɛ muxune nantun dolima naxanye a fima, ɛ barayinsɔtɔma na yi di? Hali hakɛ kanne fane bode dolima na kiini. 35 Koni, ɛ tanxa ɛ yaxune xanu, ɛ fe faɲin liga exa. Ɛ muxune doli, ɛ nama ɛ mirise sɔtɔ feen ma ne yi. Ɛ barayi gbeesɔtɔma nɛn na yi. Ɛ ligama nɛn alo ɛFafe, Kore Xɔnna Ala. Amasɔtɔ a fefaɲin ligama finsiriwanle nun muxuɲaxine xa. 36 Ɛ kininkinin alo ɛ FafeAla kininkininxi kii naxan yi.”

Ɛ nama ɛ lanfane kɛwanle makitiMatiyu 7.1-5

37 “Ɛ nama ɛ yɛtɛ findi ɛ lanfanekɛwanle makiti muxun na, alogo Alanama ɛ fan makiti. Ɛ nama bonneyalagi alogo Ala nama ɛ fan yalagi.Ɛ muxune mafelu alogo Ala xa ɛ fanmafelu. 38 Ɛ muxune ki alogo Ala xa ɛfan ki. Ɛ yi liga seen nafexin sɔtɔ nayi, a rafexina ken, a madɛtɛn, ɛ yi a saɛ dugi dɛni. Ɛ ligaseen naxan yatɛmabonnexa, Ala fanna yatɛma ɛxanɛn.”

39Yesu yi sandani ito sa e xa, a naxa,“Danxutɔɔn mi danxutɔɔn yii rasuxɛ,xa a na liga e firinna birin biramanɛn yinla kui. 40 Xarandiin mi gboɛ akaramɔxɔ xa. Xarandii yo xarandii, a

Luka Sora 6:41 85 Luka Sora 7:14na yelin xaranna ra waxatin naxan yi,a ligama nɛn alo a karamɔxɔna.”

41 “Nanfera ɲamadin naxan iadamadi boden yɛɛn xɔn, i na toma,koni gbindonna naxan i tan yɛɛn xɔn,i mi na toma? 42 I a falama i adamadiboden xa nanfera fa fala, ‘Yandi, tin nxa ɲamadin ba i yɛɛn xɔn ma.’ Koni imi na gbindonna toma i yɛtɛ yɛɛn xɔnma ba? I tan nafigina, gbindonna ba iyɛtɛ yɛɛn xɔn ma singen, na xanbi rai nɔɛ na ɲamadin toɛ nɛn, i yi a ba iadamadi boden yɛɛn xɔn ma.”

Wudin nun a bogina feMatiyu 7.16-20, 12.33-35

43 “Wudin faɲin mi bogi ɲaxintima, wudi ɲaxin mi bogi faɲin tima.44 Wudin birin kolonma a bogin nanxɔnma, i mi xɔdɛ bogin bolonɲɛwudimaɲalixin kɔɛ ra, i mi manpa boginbolonɲɛ tansinna kɔɛ ra. 45 Muxufaɲin fe faɲin nan naminima a muxufaɲiyani. Muxu ɲaxin yi fe ɲaxinnamini a muxu ɲaxiyani. Amasɔtɔfeen naxan muxun bɔɲɛni, a na nanfalama.”

Banxi ti firinne feMatiyu 7.24-27

46 “Ɛ n xilima nanfera fa fala,‘Marigina, Marigina,’ koni n naxanfalama ɛ xa, ɛmi na ligama? 47Naxanbirin fama n fɛma, e yi n ma falaneramɛ, e yi e suxu, n na muxune mali-gan yitama ɛ ra nɛn. 48A ligaxi nɛn alonaxan a banxin ti, a yi yinla ge kati!Han a fanyen li a bun ma, a banxin tifanyen fari.§ Tulen yi fa, foyen yi fa,koni a mi a ramaxa amasɔtɔ a tixi kifaɲi. 49 Koni muxun naxan bata n mafalanemɛ, ami e suxu, a ligaxi nɛn alomuxun naxan a banxin tiin bɔxɔn farima, a mi bɔxɔn ge alogo a xa a bɛtɛnsa. Tulen fa waxatin naxan yi, a yibira, a kala kiin yi ɲaxu ayi kati!”

7Sofa kuntigina walikɛɛn nakɛndɛya

fenaMatiyu 8.5-13

1 Yesu yelin na falane birin tiyɛyamaan xa waxatin naxan yi, a sigaKapɛrunan yi. 2 Romi kaa sofa kɛmɛnkuntigina nde yi na, a walikɛɛn naxanyi rafan a ma han, na yi furaxi, a yifa luxi ndedi a xa faxa. 3 Na kuntiginYesu a fe mɛ waxatin naxan yi, aYahudiya fonna ndee rasiga Yesu ma,e yi a mafan a a xa fa a walikɛɛnnakɛndɛya. 4 E fa Yesu mafan, e naxa,“A lan i xa xɛmɛni ito mali 5 amasɔtɔa bata en kon kaane xanu, a tan nanmɔn nxɔ salide banxin tixi.”

6 Yesu yi siga e fɔxɔ ra. E bata yimaso banxin na, kuntigin yi a xɔyinandee rasiga a faladeni a xa, e naxa, “Nkanna, i nama i yɛtɛ tɔrɔ. Na binyenmi lan n ma, i so n ma banxini, 7 nanan a ligaxi, n yi n miri n yɛtɛ ma fafala a mi lan n xa fa i fɛma. Falan titun, n ma walikɛɛn kɛndɛyama nɛn!8N tan fan kuntigina ndee sɛnbɛn bunma, koni sofane fan n bun ma. N na afalama na nde xa nɛn, n naxa, ‘Siga,’ asiga. N yi a fala nde gbɛtɛ xa, n naxa,‘Fa,’ a fa. N yi a fala n ma konyin xa, nnaxa, ‘Ito liga,’ a na liga.”

9 Yesu na mɛ waxatin naxan yi, akabɛ, a yi a yɛɛ rafindi e ma, a yi a falayamaan xa a fɔxɔ ra, a naxa, “N xa afala ɛ xa, nmunma dɛnkɛlɛyaan sifaniito to singen hali Isirayila muxuneyɛ!”

10 Xɛrane yi xɛtɛ kuntigin konni, eyi a li a walikɛɛn bata kɛndɛya.

Yesu yi kaɲa gilɛna dii xɛmɛnnakeli sayani

11Na xɔtɔn bode, Yesu yi siga taanande yi naxan xili Nayin. A xarandiinenun yama gbeen yi siga a fɔxɔ ra.12 A taan so dɛɛn li waxatin naxanyi, a sa binbi tiine li. Kaɲa gilɛna diixɛmɛ keden peen bata faxa. Muxuwuyaxi yi na ɲaxanla fɛma keli nataani. 13 Marigin na ɲaxanla to wax-atin naxan yi, a kininkinin a ma kati,a yi a fala ɲaxanla xa, a naxa, “I namawuga.” 14 A sa a yiin din binbin na,naxanye yi a xalima, ne yi ti. Yesu

§ 6:48: Mɛn kaane yi e banxine tima fanyen nan fari alogo e xa baraka.


naxa, “Banxulanna, n na a falama i xa,keli, i ti!” 15Faxamuxunyi keli, a falanti fɔlɔ. Yesu yi a raxɛtɛ a nga ma mɔn.

16 Yamaan birin yi gaxu kati, e yiAla tantun, e naxa, “Nabi gbeen batamini kɛnɛnni nxu tagi! Ala bata fa, ayi a yamaan kisi!”

17Muxune yi Yesu a fe xibarun mɛYudaya nun a dɛxɔn yamanan birinyi.

Yoni Marafu Tiina xɛrane feMatiyu 11.2-19

18Yoni a xarandiine yi feni ito birinfala a xa. Yoni yi muxu firin xili afɛma, 19a yi e rasigaMarigin fɛma, e yia maxɔdin, e naxa, “Yoni yi naxan mafe falama, fa fala a muxuna nde fama,i tan nan na ra ba, hanma nxu lan nxuxa muxu gbɛtɛ nan legeden?”

20 E fa Yesu fɛma waxatin naxan yi,e naxa, “Yoni Marafu Tiin nan nxuxɛxi i ma, a nxu xa i maxɔdin, fa fala ayi muxun naxan fa fe falama, na nani tan na ba, hanma nxu lan nxu xamuxu gbɛtɛ nan legeden?”

21Na waxatin yɛtɛni, Yesu yi muxuwuyaxi rakɛndɛya furen sifan birinma e nun ɲinan ɲaxin yi naxanye fɔxɔra. A danxutɔ wuyaxi yɛɛn naba ayi.22 Yesu yi Yoni a xɛrane yabi, a naxa,“Ɛ xɛtɛ, ɛ naxan toxi, ɛ yi a mɛ, ɛsa na fala Yoni xa fa fala danxutɔneseen toma, lɛbutɛnne sigan tima, do-gonfontɔne kɛndɛyaan sɔtɔma, tulixɔrine falan mɛma, faxa muxune ke-lima sayani, Alaa falan Xibaru Faɲinnalima yiigelitɔne ma. 23 Naxan mibiran tantanni n ma fe yi, sɛwan nakanna xa!”

24Yoni a xɛrane sigawaxatin naxanyi, Yesu yi Yoni a fe fala fɔlɔ yamaanxa, a naxa, “Ɛ siga nanse matodeyitonbonni? Foyen sɛxɛ ramaxan ba?25 Xa na mi a ra, ɛ siga nanse ma-todeyi? Xɛmɛn naxan marabɛri baxidugi faɲin na ba? Koni, naxanyemarabɛri baxi na kiini, ne mangabanxine nin! 26 Nayi, ɛ siga nansematodeyi, nabiin ba? N xa a fala ɛxa, ɛ bata nde to naxan gbo nabiin xa.

27AmasɔtɔKitabun bata Yoni a fe fala,a naxa, ‘Ala naxa: N nan n ma xɛraannasigama nɛn i yɛɛ ra, a yi kirani tɔni xa.’* ” 28 Yesu mɔn yi a fala, a naxa,“N xa a fala ɛ xa, muxun naxan birinbata bari a fɔlɔni, Yoni gbo ne birinxa. Koni naxan xurun e birin xa AlaaMangayani, na gbo Yoni xa.”

29 Yamaan nun mudu maxinle yiYesu xuiin mɛ, e yi Alaa tinxinyaanfalan suxu, bayo Yoni bata yi nerafu igeni e tubi xinla ma Ala ma.30 Koni Farisi muxune nun sariyakaramɔxɔne bata yi e mɛ Alaa feragidixine ra. E mi tin Yoni xa e rafuigeni.

31 “Awa, to muxune, n na e misal-ima nanse ra iki? E nun nanse ma-liga? 32 E luxi nɛn alo diidin naxanyesabaan soma lɔxɔ tideni. Bonne afalama bonne xa, e naxa, ‘Nxu bataxulenna fe ɛ xa, koni ɛ mi ɛ bodon.Nxu yi binbi wuga sigin sa koni ɛ miwuga!’ 33 Yoni Marafu Tiin yi fa, asunna suxu, a mi manpaan min, koniɛ naxa, ‘Ɲinanna a fɔxɔ ra!’ 34 N tanMuxuna Dii Xɛmɛn yi fa, n donseendon, n yi n min, koni ɛ naxa ‘Xɛmɛniito mato! Fudimaan nun dɔlɔ minnanan a ra! Mudu maxinle nun hakɛkanne xɔyin nan a ra!’ 35 Koni nax-anye Alaa fe kolonna suxi, ne ɲɔndinyitama e kɛwanle xɔn ma nɛn.”

Yesu yi siga Farisi muxun konni36 Farisi muxuna nde yi Yesu xili a

konni, alogo a xa fa a dɛge a fɛma.Nanara, Yesu yi siga a banxini, a saa dɛge a xɔn ma. 37 Ɲaxanla nde yina taani, yalunden nan yi a ra. A yi amɛ, a Yesu a dɛgema na Farisi muxunkonni. Nanara, a fa alabasita gɛmɛnmuranna ra latikɔnɔnna yi naxan kui.38 A ti Yesu san xanbi ra, a wugama,a Yesu sanna makun a yɛɛgen na. Naxanbi ra, a yi a sanna masugusugu axun sɛxɛn na, a yi a sanna sunbu, alatikɔnɔnna sugusugu a ma a binyafeen na. 39 Farisi muxun naxan Yesuxili, na ito to waxatin naxan yi, a yia miri a yɛtɛ ma, a naxa, “Xa nabiin

* 7:27: Malaki 3.1 Xɔrɔyaan 23.20 fan mato.

Luka Sora 7:40 87 Luka Sora 8:12nan yati yi xɛmɛni ito ra nun, a yi akolonma nɛn nun, nde ɲaxanli ito ranaxan a yiin dinxi a ra. A yi a kolonmanɛn nun a ɲaxanli ito yulubin gbo!”

40Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Simɔn,n waxi a xɔn ma, n xa fena nde fala ixa.”

A yi a yabi, a naxa, “Karamɔxɔ, awa,a fala n xa.”

41Yesu naxa, “Xɛmɛ firin yi na nunnaxanye gbetin doli gbeti kanna ma,kedenna yi kɛmɛ suulun tongo a yii,bonna yi tonge suulun tongo a yii. 42Efirinna sese mi a donla fi. Nama, ayi diɲa e firinna birin ma donle ma.Na muxu firinna, mundun a xanumadangu a lanfaan na?”

43 Simɔn yi a yabi, a naxa, “Nmirixia ma, doli gbeen naxan ma.”

Yesu naxa, “I bata a yabi ki faɲi.”44 Na xanbi ra, Yesu yi a yɛɛ rafindiɲaxanla ma, a yi a fala Simɔn xa, anaxa, “I bata ɲaxanli ito to? N batafa i ya banxini, i mi igen so n yii n yi nsanna maxa. Koni a tan bata n sannamaxa a yɛɛgen na, a yi a masugusugua xun sɛxɛn na. 45N fa waxatin naxanyi, imi n nalan, koni xabu n fa a tanmixadann sanna sunbuɛ. 46 Imi turen son yii n yi a sugusugu n xunna ra, konia tan bata n sanna birin masugusugulatikɔnɔnna ra. 47 N na a falama ixa nɛn nayi, fa fala ɲaxanli ito yu-lubi wuyaxine birin bata mafelu bayoa bata xanuntenya gbeen yita n na.Koni naxan bata mafelu ndedi, na axanuntenyaan mayitama nɛn ndedi.”

48 Na xanbi ra, Yesu yi a falaɲaxanla xa, a naxa, “I bata mafelu iyulubine ra.” 49 Muxun naxanye yidɔxi na, ne yi a fala fɔlɔ e bode xa,e naxa, “Nde ito ra naxan yulubinmafeluma?”

50 Koni Yesu yi a fala ɲaxanla xa, anaxa, “I ya dɛnkɛlɛyaan bata i rakisi,siga bɔɲɛ xunbenli.”

8Ɲaxanla naxanye Yesu fɔxɔ ra

1 Na xanbi ra, Yesu yi siga taanenun banxidɛne yi, a sa Alaa Man-gayaan Xibaru Faɲin kawandin ba exa. Xarandii fu nun firinne yi sigaa fɔxɔ ra, 2 e nun ɲaxanla ndee nax-anye rakɛndɛya ɲinan ɲaxine nunfurene ma, ne nan xiliye itoe ra:Mariyama naxan xili Magadala kaanaɲinan solofere raxɛtɛ naxan fɔxɔ ra enun 3YoyanaHerode a tande kuntiginKusa a ɲaxanla, e nun Susana e nunɲaxalan gbɛtɛwuyaxi. Ne nan yi Yesunun a xarandiine malima e yɛtɛ yiiseene ra.

Sansi wonla fe sandanaMatiyu 13.1-9, Maraka 4.1-9

4Yama gbeen yi emalan a fɛma, taawuyaxi muxune yi fa. A yi sandaniito sa e xa, a naxa, 5 “Xɛɛ biina ndeyi mini, a siga a sansiin wolideni. Ayi sansiin wolima waxatin naxan yi,ndee yi bira kiraan xɔn ma, yamaanyi dangu ne fari, xɔline yi e don.6Ndee yi bira fanyen ma, bɛndɛ gbeemi yi dɛnaxan yi. E to soli, e xaramafurɛn amasɔtɔ igenmi yi e bunma.7 Sansina ndee yi bira sɛxɛ ɲali kannetagi e nun sɛxɛne yi gbo e bode xɔnma, sɛxɛn yi e don. 8 Sansina ndeeyi bira bɔxɔ faɲini, e soli, e bogi, ekeden kedenna birin yi kɛmɛ sɔtɔ.” Ayelinxi na falɛ, a yi a fala, a naxa, “Xatunla naxan xɔn, a feen mɛ, na xa atuli mati.”

Sandane sa xunnaMatiyu 13.10-17, Maraka 4.10-12

9 Yesu a xarandiine yi a maxɔdinsandani ito bunna ma. 10 Yesu yi eyabi, a naxa, “AlaaMangayaan wundofeene kolonna bata so ɛ yii, koni afalama bonne xa sandane nin alogo exa e yɛɛn ti, koni e nama a yigbɛ, e yie tuli mati, koni e nama a famu.”*

Yesu yi sandan bunna yɛbaMatiyu 13.18-23, Maraka 4.13-20

11 Yesu naxa, “Sandani ito bunnanan ito ra. Sansina, Alaa falan nan nara. 12 Sansiin naxanye bira kiraan xɔn

* 8:10: Esayi 6.9

Luka Sora 8:13 88 Luka Sora 8:33ma, ne findixi muxune nan na nax-anye Alaa falan mɛ koni Yinna MangaSetana yi fa, a yi a ba e bɔɲɛni, alogoe nama dɛnkɛlɛya, e kisi. 13 Sansiinnaxanye bira fanyen fari, ne findiximuxune nan na naxanye Alaa falanmɛ, e yi a suxu sɛwani, koni salenmi e bun ma. E dɛnkɛlɛya waxatiditun, koni e na tɔrɔ waxatin naxan yi,e bama nɛn dɛnkɛlɛyani. 14 Sansiinnaxanye bira sɛxɛ ɲali kanne tagi, nefindixi muxune nan na naxanye Alaafalan mɛ, koni dunuɲa xaminna nunnafulu feen nun yɛtɛ rafan feene yie kala, e mi bogin nayi e mɔ hali!15Sansiin naxanye bira bɔxɔ faɲini, nefindixi muxune nan na naxanye Alaafalan mɛ, a lu e bɔɲɛni sɔbɛɛn na, e yia suxu, e tunnafan han a bogi, a mɔ.”

Lɛnpun dɔxɔ fena seen bun maMaraka 4.21-25

16 “Muxu yo mi lɛnpun nadɛgɛ, adeben so a xun na, hanma a yi araso saden bun ma, fɔ a xa a dɔxɔ senan fari, alogo yamaan na so banx-ini waxatin naxan yi, e kɛnɛnna to.17 Feen naxanye birin luxunxi, nemakɛnɛnma nɛn. Wundo feen birinkolonma nɛn, a yi mini kɛnɛnni.”

18 “Ɛ a liga ɛ yeren ma ɛ fe mɛ kiini,amasɔtɔ seen muxun naxan yii ndesoma nɛn na yii, koni se mi muxunnaxan yii hali a mirixi naxan di ma ayii, na bɛ a yii.”

Yesu nga nun a xunyɛne feMatiyu 12.46-50, Maraka 3.31-35

19 Yesu nga nun a xunyɛne yi fa afɛma, koni e mi nɔ a masɔtɛ, amasɔtɔyamaan yi gbo. 20 E yi a fala Yesuxa, e naxa, “I nga nun i xunyɛne tixitandeni, e waxi i to feni.”

21 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Nax-anye Alaa falan namɛma, e yi a suxu,n nga nun n xunyɛne ne nan na.”

Yesu yi foye gbeen natiMatiyu 8.23-27, Maraka 4.35-41

22 Lɔxɔna nde Yesu nun a xarandi-ine yi so kunkin kui, a yi a fala e xa,a naxa, “En dangu daraan bode fɔxɔn

na.” Nayi, e siga. 23 E yi sigamawaxatin naxan yi, Yesu yi xi kunkinkui. Foye gbeen yi keli daraan xunma. Kunkin yi rafe fɔlɔ igen na, na yimagaxu han! 24Xarandiine yi fa Yesufɛma, e yi a raxulun, e naxa, “Nxukanna, nxu kanna, nxu faxamaan ni ira!”

Yesu yi keli, a falan ti foyen nunigen mɔrɔnne xili ma,† e yi e raxara.25 A yi a fala a xarandiine xa, a naxa,“Ɛ mi dɛnkɛlɛyaxi ba?” Koni e kabɛ,e gaxu. E yi a fala e bode xa, e naxa,“Muxun sifan mundun ito ra? A bataigen nun foyen yamari, e yi a falansuxu ken!”

Yesu yi muxun nakɛndɛya yinnanenaxan fɔxɔ ra

Matiyu 8.28-34, Maraka 5.1-2026 E dangu Gadara yamanani naxan

Galile yamanan yɛtagi. 27 Yesu tibɔxɔniwaxatinnaxanyi,muxunandeyi fa a ralan keli na taani yinna ɲaxinyi a fɔxɔ ra. A bata yi bu a mi domaannagodo a ma, a mi yi tinɲɛ dɔxɛ akonni fɔ a dɔxɔ bilingan yireni. 28 Ato Yesu to, yinnan yi a rasɔnxɔ kati, ayi a sa Yesu bun ma, yinnan yi falan tia xɔn a xui yitexin na, a naxa, “Yesu,Kore Xɔnna Alaa Dii Xɛmɛna, i waxinanse xɔn ma n tan xa? Yandi, inama n ɲaxankata!” 29 Amasɔtɔ Yesubata yi yinna ɲaxin yamari a xa xɛtɛxɛmɛn fɔxɔ ra, a bata yi naxan suxuxabuwaxati xunkuye. E yi a yiine nuna sanne xidima yɔlɔnxɔnna nan na.Koni a yi a xidi seene bolonma nɛn,yinnan yi a rayaya ayi burunna ra.

30 Yesu yi yinnan maxɔdin, a naxa,“I xili di?” A yi a yabi, a naxa, “N xilinɛn ‘Ganla.’ ” Amasɔtɔ yinna wuyaxibata bira a fɔxɔ ra. 31Yinnane yi Yesumafan a nama e rasiga yili ɲaxin na.

32 Xɔsɛ kuru gbeen yi na dɛxɔnma nun, e yi e dɛgema geyaan na,yinnane yi Yesu mafan, a xa tin a yie rasiga xɔsɛne fɔxɔ ra. A tin e xa.33Nanara, yinnane yi xɛtɛ xɛmɛn fɔxɔra, e siga xɔsɛne fɔxɔ ra. Xɔsɛ kurun

† 8:24: Igen mɔrɔnne: alo foyen na so igeni.


yi godo a giyɛ geyaan na, e sa faxadarani. 34 Muxun naxanye yi xɔsɛnekantanma, ne to na feen to, e yi sigae giyɛ, e sa na feen xibarun nali taannun banxidɛne yi. 35 Muxune yi sigana feen matodeni, e yi fa Yesu fɛma,e xɛmɛn li dɔxi a fɛma yinnane xɛtɛnaxan fɔxɔ ra, domaan nagodoxi ama, a bata xaxinla sɔtɔ. E birin yigaxu. 36 Yinnane xɛtɛ xɛmɛn fɔxɔra kii naxan yi, muxun naxanye nato, e na fala bonne xa. 37 Gadarakaane birin yi a fala Yesu xa, a xasiga amasɔtɔ e birin bata yi gaxu kati!Nanara, Yesu yi so kunkin kui, a siga.38Yinnane xɛtɛ xɛmɛn naxan fɔxɔ ra,na yi Yesu mafan, a naxa, “Tin n xasiga i fɔxɔ ra.” Koni Yesu yi a raxɛtɛ, anaxa, 39 “Siga i konni, Ala bata naxanliga i xa, i sa na yɛba.” Yesu naxanligaxi a xa, a sa na rali taan birin ma.

Yesu yi muxu firin nakɛndɛyaMatiyu 9.18-26, Maraka 5.21-43

40 Yesu xɛtɛ daraan bode fɔxɔnna waxatin naxan yi, yamaan yi aralan amasɔtɔ e birin yi a legedenma.41 Xɛmɛna nde yi fa naxan yi xiliYirusu, salide banxin kuntigin nan yia ra. A yi bira Yesu sanna bunma, a yia mafan, a xa siga a konni 42 amasɔtɔa dii tɛmɛ keden peen yi faxa feni.A sɔtɔn bata yi ɲɛɛ fu nun firin ti.Yesu sigama Yirusu fɔxɔ ra waxatinnaxan yi, yamaan yi a yigbɛtɛn han!43Ɲaxanla nde yi na yi, ɲaxalan furenyi a ma xabu ɲɛɛ fu nun firin. A batayi a yii seen birin so seribane yii, konimuxu yomi nɔ a rakɛndɛyɛ. 44A fa ya-maan tagi Yesu xanbi ra, a yi a yiin dinYesu a doma lenbenna, a kɛndɛyama-furɛn! 45Yesu yimaxɔdinna ti, a naxa,“Nde a yiin dinxi n na?” Muxun birinyi a tandi, koni Piyɛri yi a fala, a naxa,“N kanna, yamaan tixi i rabilinni, ebata i yigbɛtɛn.” 46 Koni Yesu naxa,“Muxuna nde bata a yiin din n na yati,n bata a kolon amasɔtɔ sɛnbɛna ndebata mini n yi.” 47 Ɲaxanla yi a to fafala a bata mini kɛnɛnni. Nayi, a fa, axuruxurunma, a yi a sa Yesu bun ma

yamaan birin yɛtagi. A a yiin dinxiYesu ra feennaxanma, a na fala a xa, enun a kɛndɛyaxi kii naxan yimafurɛn!48 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “N madii tɛmɛna, i ya dɛnkɛlɛyaan bata irakɛndɛya. Siga bɔɲɛ xunbenli.”

49 Yesu na falama waxatin naxanyi, xɛraan yi fa sa keli salide banxinkuntigina banxini, a yi a fala Yirusuxa, a naxa, “I ya dii tɛmɛn bata faxa, inama Karamɔxɔ tɔrɔ sɔnɔn.” 50 Yesuyi na mɛ, a yi a fala Yirusu xa, anaxa, “I nama gaxu, i dɛnkɛlɛya tun,a kɛndɛyama nɛn.”

51Yesu na li waxatin naxan yi, a mitin muxu yo xa so a fɔxɔ ra fɔ Piyɛrinun Yoni nun Yaki, e nun diidinanga nun a fafe. 52 Muxune birin yiwugama, e gbelegbelema diidina fera. Yesu naxa, “Ɛ nama wuga, diidinmi faxaxi, a xiin nɛn tun!”

53 E birin yi gele a ma amasɔtɔ e yia kolon yati, fa fala diidin bata faxa!54 Koni Yesu yi a suxu a yiin ma, a yia xili, a naxa, “Diidina, keli!” 55A niinyi xɛtɛ ayi, a keli mafurɛn! Yesu yi afala e xa, a naxa, “Ɛ donseen so a yii.”56A sɔtɔmuxune yi kabɛ, koni Yesu yie maxadi, a naxa, “Feen naxan ligaxi,ɛ nama na fala muxu yo xa.”

9Xɛra fu nun firinne xɛ fenaMatiyu 10.5-15, Maraka 6.7-13

1 Yesu yi a xarandii fu nun firinnaxili, a sɛnbɛn so e yii alogo e xaɲinanne kedi, e furetɔne rakɛndɛya.2 A yi e rasiga, a e xa sa AlaaMangayaan kawandin ba, e furetɔnerakɛndɛya. 3 A yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ nama siga sese ra ɛ yii sigatini. Ɛnama siga dungari ra ɛ yii, ɛ namasiga bɔnduli ra ɛ yii, hanma donsenahanma gbetina. Ɛ nama siga domafirin na ɛ ma. 4 Ɛ na yigiya dɛnaxanyi, ɛ xa lu mɛnni han ɛ keli waxatinina taani. 5 Xa muxe mi ɛ yisuxu taannaxan yi, ɛ keli na taani, ɛ yi ɛ sanne

Luka Sora 9:6 90 Luka Sora 9:26rakunkun ɛna gbangbanna ba ɛ sannera,* na yi findi sereyaan na e xa.”

6 Xarandiine yi siga banxidɛnebirin na, e sa Yesu a fe Xibaru Faɲinkawandin ba, e yamaan nakɛndɛyayiren birin yi.

Manga Herode kuisan fenaMatiyu 14.1-12, Maraka 6.14-29

7Herode, Galile mangan yi feni itoebirin mɛ, a kuisan kati! Amasɔtɔndee naxa, “Yoni Marafu Tiin batakeli sayani!” 8 Bonne naxa, a Nabi Elibata mini kɛnɛnni. Koni bonne naxa,a nabi fonna nde nan kelixi sayani.9Manga Herode naxa, “N bata yi Yonixunna sɛgɛ a dɛ nun. Koni muxunmundun ito ra, nnaxanma femɛma?”Awa, a yi kata Yesu to feen na.

Yesu yi muxu wuli suulun dɛgeMatiyu 14.13-21, Maraka 6.30-44,

Yoni 6.1-1410Xɛrane to xɛtɛ, e naxan birin liga,

e na yɛba Yesu xa. A siga e ra a fɔxɔra a danna taana nde yi naxan xiliBetasada. 11 Yamaan na mɛ waxatinnaxan yi, e siga a fɔxɔ ra. A yi eyisuxu, a yi Alaa Mangayana fe fala exa. Naxanye yi waxi kɛndɛyaan xɔnma, a yi ne rakɛndɛya.

12 Sogen godo fɔlɔxina, xarandiifu nun firinne yi fa a fɛma, e naxa,“Yamaan beɲin alogo e xa nɔ sigɛbanxidɛne ra e nun xɛɛne ma nax-anye en nabilinni, e yi donseen nune yigiyaan sɔtɔ mɛnne yi, bayo enburunna nan na be.”

13Koni Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛtan yɛtɛɛn xa donseen so e yii.”

E yi a yabi, e naxa, “Naxan nxu yii,buru xun suulun e nun yɛxɛ firin. Iwaxi a xɔn ma nxu xa donseen sarayamani ito birin xa di?” 14 Xɛmɛnegbansanna, muxu wuli suulun ɲɔxɔnnan yi e ra.

Yesu yi a fala a xarandiine xa, anaxa, “Ɛ yamaannadɔxɔ tonge suulunsuulun yɛɛn ma.”

15Xarandiine yi na liga, e yi e birinnadɔxɔ. 16Yesu yi buru xun suulunnenun yɛxɛ firinne tongo, a yi a yɛɛnnate kore, a barikan bira Ala xa, a yie yigira, a yi e so a xarandiine yii, e yie yitaxun yamaan na. 17 E birin yi edɛge, e lugo ken! Xarandiine yi debenfu nun firin nafe a dungi dɔnxɛne ra.

Piyɛri a falana Yesu a fe yiMatiyu 16.13-19, Maraka 8.27-29

18 Lɔxɔna nde Yesu yi Alamaxandima a kedenna a xun xɔnma, a xarandiine yi fa a fɛma, a yie maxɔdin, a naxa, “Yamaan naxa, ande n tan na?”

19 E yi a yabi, e naxa, “Ndee naxa,a Yoni Marafu Tiin nan i tan na. Ndeenaxa, aNabi Eli nan i tanna, koni ndeefan naxa, a nabi fonna nde nan kelixisayani.”

20 Yesu mɔn yi e maxɔdin, a naxa,“Ɛ tan go, ɛ naxa a nde n tan na?”

Piyɛri yi a yabi, a naxa, “Alaa MuxuSugandixin nan i tan na!”

Yesu yi a sayana fe falaMatiyu 16.20-28, Maraka 8.30-9.1

21Awa, Yesu yi a xarandiine yamari,a e nama na falamuxu yo xa. 22Amɔnyi falan ti, a naxa, “A fɛrɛ mi na fɔ ntanMuxunaDii Xɛmɛn xa tɔrɔwuyaxisɔtɔ. Yamaan fonne nun saraxaralikuntigine nun sariya karamɔxɔne emɛma n na nɛn, e yi n faxa, a sogesaxandeni n keli sayani.”

23 A yi a fala e birin xa, a naxa,“Xa muxu yo waxi bira feni n tanfɔxɔ ra, fɔ a xa a mɛ a yɛtɛ ra, a yia faxa wudin† tongo lɔxɔ yo lɔxɔ, abira n fɔxɔ ra. 24 Amasɔtɔ naxan nawa a niin nakisi feni, a bɔnɔma ayinɛn. Koni naxan bɔnɔma a niini ntan ma fe ra, na kisima nɛn. 25 Halimuxun dunuɲa birin sɔtɔ, koni xa abɔnɔ a niini habadan, na nanse fanmaa ma? 26 Xa muxun yagi a tiyɛ n tannun n ma fe falana fe ra, Muxuna DiiXɛmɛn fan yagima nɛn na kanna fe

* 9:5: E sanne rakunkun feen findixi taxamasenna ra naxan a yitama fa fala na taan goron yo mi luxixɛrane xun ma hali e gbangbanna mi luxi e sanna ra. † 9:23: Romi kaane yimuxune gbangbanma wudin nan ma, e yi e faxa. Ito bunna nɛɛn, fa fala fɔ Yesu a xarandiinexa e wɛkilɛ sayaan na Yesu fɔxɔ ra.

Luka Sora 9:27 91 Luka Sora 9:51ra a na fa a binyeni waxatin naxanyi e nun a Fafe Alaa binyena e nunmaleka sariɲanxine. 27 N xa ɲɔndinfala ɛ xa, ndee be, ne mi faxɛ fɔ e AlaaMangayaan to.”

Yesu a nɔrɔna feMatiyu 17.1-8, Maraka 9.2-8

28 Yesu yelin feni itoe falɛ waxatinnaxan yi, lɔxɔ xun keden ɲɔxɔn dan-guxina, a Piyɛri nun Yoni nun Yakitongo, e siga a fɔxɔ ra geyaan fari Alamaxandideni. 29 A yi Ala maxandimawaxatin naxan yi, a yɛtagin kɛɲaanyi masara, a domaan yi fixa ayi alokuyen na a ɲinna masɔxɔn! 30 Nawaxatini, muxu firin yi mini kɛnɛnni,Nabi Musa nun Nabi Eli, e falan ti axa. 31 E yi nɔrɔxi. E yi Yesu faxa feenfala a xa naxan yi kamalimaYerusalɛntaani. 32 Piyɛri nun a lanfane yi xima,koni e xulun, e Yesu a nɔrɔn to e nunxɛmɛ firin yi tixi a dɛxɔn ma. 33 Namuxune kelima Yesu fɛma waxatinnaxan yi, Piyɛri yi a fala a xa, a naxa,“Nxu kanna, a lanxi bayo nxu be yi.Nxu xa gage saxan ti be yi, i gbeenkeden, Nabi Musa gbeen keden, NabiEli gbeen keden.” A mi yi a kolon anaxan falama.

34 A falan tima waxatin naxan yi,kundaan yi godo e xun ma, xarandi-ine yi gaxu. 35 Fala xuiin yi keli kun-dani, a naxa, “Nma Dii Xɛmɛn nan itora, n bata naxan sugandi, ɛ tuli mati axuiin na!”

36 Fala xuiin dan waxatin naxan yi,Yesu keden peen yi lu na yi. Xarandi-ine yi e dundu feni ito birinma, e feennaxanye toxi, e mi ne fala muxu yo xana waxatini.

Yinnan yi diidin naxan fɔxɔ raMatiyu 17.14-18, Maraka 9.14-27

37Na xɔtɔn bode e godo keli geyaanfari, yama gbeen yi Yesu ralan.38 Xɛmɛn yi a xuini te yamaan tagi,a naxa, “Karamɔxɔ, n ni i mafanma,i xa n ma dii xɛmɛ keden peen mato.39Yinnan na keli a ra, a gbelegbelemanɛn mafurɛn, a xuruxurun, a yi arabira, a dɛ xunfanna yi lu minɛ, a mia beɲinma xulɛn fɔ a na a tɔrɔ kati!

40N bata i ya xarandiine mafan, alogoe xa a kedi a fɔxɔ ra, koni e mi nɔxi akedɛ.”

41 Yesu yi a yabi, a naxa, “Ee! Ɛ tandɛnkɛlɛyatarene nun tinxintarene, nxa lu ɛ fɛma han waxatin mundun yi?N diɲama ɛ xa han waxatin mudunyi?” A yi a fala xɛmɛn xa, a naxa, “Fai ya diin na be.”

42 Diidin fama waxatin naxan yi,yinnan yi a raxuruxurun, a yi a rabirabɔxɔni. Yesu yi falan ti yinna ɲaxinxili ma, a diidin nakɛndɛya, a yi a so afafe yii mɔn. 43Muxune birin yi kabɛAla sɛnbɛn ma.

Yesu mɔn yi a faxa feen falaMatiyu 17.22-23, Maraka 9.30-32

Yesu feen naxan birin liga, yamaanyi lu kabɛ ne ma, a yi a fala a xarandi-ine xanawaxatini, a naxa, 44“Nnaxanfalama ɛ xa, ɛ nama ɲinan na xɔn ma!N tan Muxuna Dii Xɛmɛn soma nɛnyamaan yii, n lu e sɛnbɛn bun ma.”45 Koni e mi ito bunna kolon. A bataluxun e ma alogo e nama a bayenkolon. E mɔn yi gaxu a maxɔdinɲɛ nafeen na.

Nde gbo birin xa?Matiyu 18.1-5, Maraka 9.33-37

46 Falan yi keli xarandiine tagi fafala nde gbo dangu e birin na. 47 Eyi mirixi naxan ma, Yesu na kolon.Nanara, a yi diidina nde tongo, a yi a tia dɛxɔn ma. 48A yi a fala e xa, a naxa,“Naxan na diidini ito yisuxu n xinli,na bata n fan yisuxu. Naxan na n tanyisuxu, na bata na kanni suxu naxann xɛxi. Amasɔtɔ naxan xurun ɛ birintagi, na nan gbo ɛ birin xa.”

Naxan mi kelixi ɛ xili maMaraka 9.38-40

49 Yoni yi falan ti, a naxa, “Nxukanna, nxu bata xɛmɛna nde toɲinanne kedɛ i xinli, nxu yi a raxɔlɔ,a xa a lu amasɔtɔ a mi en tan fɔxɔ ra.”

50 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛnama a raxɔlɔ amasɔtɔ naxan mi ke-lixi ɛ xili ma, na ɛ xa nɛn.”

Muxune yi tondi Yesu yisuxɛ51 Yesu siga waxatin masoxina

ariyanna yi, a yi a ragidi a xa siga

Luka Sora 9:52 92 Luka Sora 10:14Yerusalɛn taani. 52 A xɛrane rasigaa yɛɛ ra Samariya taana nde yi,alogo e xa sa feene yitɔn a yɛɛ ra.53Koni muxun naxanye na yi, ne mi ayisuxu amasɔtɔ e a kolon, a a sigamaYerusalɛn taan nin. 54 A xarandiine,Yaki nun Yoni na to waxatin naxan yi,e naxa, “Marigina, i waxi a xɔnma ba,nxu xa tɛɛn yamari keli kore xɔnnama, a yi itoe halagi?”

55 Yesu yi a yɛɛ rafindi e ma, a yi emaxadi. 56 E yi siga taa gbɛtɛ yi.

Birana Yesu fɔxɔ raMatiyu 8.19-22

57 E yi kira yi waxatin naxan yi,xɛmɛna nde yi a fala Yesu xa, a naxa,“I siga dɛdɛ, n sigɛ i fɔxɔ ra.”

58 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Xu-lumaseene xima yinle nan na, xɔlineyi e tɛɛn sa, koni hali n na n xunnasama dɛnaxan yi, nami n tanMuxunaDii Xɛmɛn yii.” 59 A yi a fala xɛmɛnande xa, a naxa, “Bira n fɔxɔ ra.”

Koni na xɛmɛn yi a fala, a naxa, “NMarigina, tin n xa sa n fafe maluxunsingen.”

60 Yesu yi a yabi, a naxa, “A lu faxamuxune xa e faxamuxunemaluxun.‡I tan xa sa AlaaMangayana fe Xibarunnali.”

61 Gbɛtɛ fan yi a fala, a naxa, “Nkanna, n birama nɛn i fɔxɔ ra, konitin n xa sa n ɲungu n kon kaane masingen.”

62Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Muxuyo ɲinge kenna suxu, a lu a xanbiratoɛ, na mi daxa a wali Alaa Man-gayani.”

10Xarandii tonge solofere e nun firinne

xɛrayana1 Na xanbi ra, Marigin yi muxu

tonge solofere e nun firin gbɛtɛyeyɛba. A yi e rasiga firin firin yɛɛnma a yɛɛ ra taan birin yi e nun yiren

birin a tan yɛtɛɛn yi lan a xa sigadɛnaxanye yi. 2A yi a fala e xa, a naxa,“Malo xaba daxin gbo koni a xabamuxunemi wuya. Ɛ xɛɛ kannamafan,a xa walikɛna ndee rasiga e sa maalaxaba.* 3Ɛ siga, n bata ɛ xɛ alo yɛxɛɛnekankone tagi. 4 Ɛ nama siga gbeti ra,ɛ nama bɛnbɛlidi xali, ɛ nama sankidixali. Ɛ nama bu muxune xɔntɔndenikira yi. 5 Ɛ na so banxin naxan kui, ɛxa a fala singen, ɛ naxa, ‘Ala xa bɔɲɛxunbenla lu banxini ito kui.’ 6Xa bɔɲɛxunbeli muxuna nde na, na duban xalu a xɔn ma. Xa na mi a ra, na dubanmɔn xa xɛtɛ ɛ tan ma. 7 Ɛ xa yigiyabanxi kedenna nan kui. E na naxan soɛ yii, ɛ xa na don, ɛ yi ɛ min, amasɔtɔwalikɛɛn lan nɛn a yi a saranna sɔtɔ.Ɛ nama lu sigamatini keli banxini itoyi, siga ito yi. 8 Ɛ na so taan naxanyi, xa e ɛ yisuxu, e na naxan so ɛyii, ɛ na don. 9 Ɛ xa furetɔne yiyalanna taani, ɛ yi a fala na muxune xa, ɛnaxa, ‘Alaa Mangayaan bata maso ɛra.’ 10 Koni ɛ na siga taan naxan yi,xa e mi ɛ yisuxu na yi, ɛ siga yamaanmalandeni, ɛ yi a fala e xa, ɛ naxa,11 ‘Hali ɛ taan gbangbanna naxan nxusanna ra, nxu bata na rakunkun ɛ xilima, koni ɛ xa a kolon AlaaMangayaanbata maso!’ 12 N xa a fala ɛ xa, KitiSa Lɔxɔni Ala xɔlɔma nɛn na taan madangu Sodoma taan na!”†

Taa dɛnkɛlɛyatarene feMatiyu 1.20-24

13 “Gbalon Korasin kaane yɛɛ ra!Gbalon Betasada kaane fan yɛɛ ra,bayo kabanako feen naxanye liga ɛtagi, xa ne yi liga Tire taan nun Sidɔntaani nun, na kaane yi tinxinma ayinɛn nun, to mi na ra, e yi kasa bɛnbɛlidugin nagodo e ma, e yi xuben soe yɛtɛ ma, e yi a yita fa fala e batae xun xanbi so e hakɛne yi! 14 AlakininkininmanɛnTire taannunSidɔntaanma Kiti Sa Lɔxɔni dangu ɛ tan na.

‡ 9:60: A muxune nan ma naxanye mi biraxi a fɔxɔ ra naxanye mi nii rakisin sɔtɔxi. Neluxi alo faxa muxune niin mabinni. * 10:2: Sandani ito kui, xɛɛ kanna findixi Alanan na. Dɛnkɛlɛyamuxune lan e xamuxune sɔtɔ Ala xa alomalo xabanemaalamalanma kii naxan yi. † 10:12: Sodomafindixi taana nde ra Ala naxan halagi. Amato DunuɲaFɔlɔn 19.1-29 kui.

Luka Sora 10:15 93 Luka Sora 10:3715 Ɛ tan Kapɛrunan kaane, ɛ tema nɛnkore xɔnna ma ba? Ɛn-ɛn, ɛ godonlaxira nin!”

16 Yesu yi a fala a xarandiine xa, anaxa, “Naxan na a tuli mati ɛ xuiin na,na kanna bata a tuli mati n fan xuiinna. Naxan na a mɛ ɛ ra, na kanna bataa mɛ n fan na. Naxan na a mɛ n tanna, na kanna bata a mɛ n xɛ muxunfan na.”

Namuxu tonge solofere e nun firinnaxɛtɛ fena

17 Na muxu tonge solofere e nunfirinna yi xɛtɛ sɛwa gbeeni. E yi a fala,e naxa, “Marigina, hali ɲinanne nxuxuiin namɛ nɛn i xinli!”

18 Yesu yi e yabi, a naxa, “N bataSetana to birɛ keli kore xɔnna ma alogalanna. 19A mato, n bata sɛnbɛn fi ɛma, ɛ xa sigan ti saɲine nun tanle farie nun yaxun Setana sɛnbɛn fari, nasese mi ɛmaxɔlɛ. 20Koni ɛ nama sɛwatun, fa fala ɲinanne bata ɛ fala xuiinsuxu, koni ɛ sɛwa amasɔtɔ ɛ xinla batasɛbɛ ariyanna yi.”

Yesu yi sɛwaMatiyu 11.25-27, 13.16-17

21 Na waxatini, Yesu yi lugo sɛwannaAlaaNii Sariɲanxin xɔnma, a naxa,“N Fafe, kore xɔnna nun dunuɲa Ma-rigina! N barikan birama i xa bayo ifeennaxanye luxunxi xaxilimanenunfekolonnema, i bata ne yita diidine ra.N Fafe, a rafanxi i ma na kii nin.”

22 “N Fafe bata feen birin taxu n na.Muxu yo mi Dii Xɛmɛn kolon fɔ a fafeAla. Muxu yomi Fafe Ala kolon fɔ a DiiXɛmɛna e nun a Dii Xɛmɛn waxi a xɔnma a xa a yita naxanye ra.”

23Na xanbi ra, Yesu yi a yɛɛ rafindia xarandiine ma, a yi a fala e xawundoni, a naxa, “Sɛwan na kannexa naxanye yɛɛn feen toma ɛ naxantoma. 24Amasɔtɔ n xa a fala ɛ xa, nabiwuyaxi nun manga wuyaxi yi waxi ato feni ɛ naxan toma, koni e mi a to, emi a mɛ ɛ naxan mɛma.”

Samariya kaana fe sandana

25 Awa, na waxatini Sariyakaramɔxɔna nde yi fa Yesu bun-badeni, a yi a maxɔdin, a naxa,“Karamɔxɔ, n nanfe ligɛ n habadannii rakisin sɔtɔ?”

26 Yesu yi a yabi, a naxa, “SariyaKitabun nanfe falaxi? I a xaranmadi?”

27 Xɛmɛn yi a yabi, a naxa, “ ‘I xa iMarigina Ala xanu i bɔɲɛn birin na, enun i niin birin na e nun i sɛnbɛnbirinna e nun i xaxinla birin na’ e nun ‘i yii adamadi boden xanu alo i yɛtɛna.’‡”

28Yesu yi a yabi, a naxa, “I ya falantinxin. I xa na liga, i niin kisima nɛn.”

29 Koni Sariya karamɔxɔn yi waxi axɔn ma nɛn, a xa yoon sɔtɔ a yɛtɛ xa.Nanara, a Yesu maxɔdin, a naxa, “Nadamadi bodena nde ra?”

30 Yesu yi sandan sa a xa, a naxa,“Xɛmɛna nde yi keli Yerusalɛn taanisigaYeriko yi, muxumafune yi a suxu,e yi a bɔnbɔ, a lu ndedi e xa a faxa. 31Ami bu saraxaralina nde yi fa na kiraanxɔnma. A na xɛmɛn towaxatin naxanyi, a dangu a ra bode fɔxɔn na. 32 Lewibɔnsɔnna muxuna nde fan yi fa, axɛmɛn to, a dangu a dɛxɔnma. 33KoniSamariya kaana nde dangumatɔɔn naa ra, na kiraan xɔn ma, na yi a li na, ato a to, a kininkinin a ma kati!§ 34 Asiga a fɛma, a turen nun manpaan saa maxɔlɔdene dɛ, a yi e maxidi. Naxanbi ra, a xɛmɛn sa a soon fari, asiga a ra xɔɲɛ yigiya banxini a dan-dandeni. 35 Na xɔtɔn bode, a gbetigbanan firin tongo, a yi a so xɔɲɛyigiya banxin kanna yii. A yi a falaa xa, a naxa, ‘A dandan, n na xɛtɛwaxatin naxan yi, i naxan yo baxi a fera, n na a raxɛtɛ i ma.’ ”

36 Yesu yelinxina sandan sɛ, a yia maxɔdin, a naxa, “I tan yɛɛ rayi, na muxu saxanne yɛ, muxu ma-fune xɛmɛn naxan bɔnbɔxi, nde naadamadi bode kɛndɛn na?”

37 Sariya karamɔxɔn yi a yabi, anaxa, “Naxan kininkininxi a ma.”

‡ 10:27: Sariyane 6.5 nun Saraxaraline 19.18 § 10:33: Na waxatini Yahudiyane yi Samariya kaaneyatɛxi kafirine nan na. E fe fɔlɔden sɛbɛxi Mangane Firinden 17.24 kui.

Luka Sora 10:38 94 Luka Sora 11:19Yesu yi a yabi, a naxa, “Siga, i sa na

ɲɔxɔnna liga.”Marata nun Mariyama fe

38 Yesu nun a xarandiine yi sigamawaxatin naxan yi, e taana nde li,ɲaxanla nde yi na yi, a xili Marata,na yi a yigiya a banxini. 39 A xunyɛɲaxalanmaan xili Mariyama, na yidɔxɔ Marigin dɛxɔn ma, a yi a tulimati a xaranna ra. 40Marata yi xam-inxi wali wuyaxi kɛ feen na. Nanara, afa a falaMarigin xa, a naxa, “Mariginan xunyɛn bata wanla birin lu n yii, i yafe mi na yi ba? A fala a xa, a xa fa nmali!”

41 Marigin yi a yabi, a naxa, “Ee!Marata, i xaminxi, i kɔntɔfilixi fewuyaxi ra. 42Koni adamadiinmakoonse keden peen nan ma. Mariyamabata wa fe faɲin xɔn. Na mi fa bɛ ayii!”

11Xaranna Ala maxandin maMatiyu 6.9-13, 7.7-11

1 Lɔxɔna nde, Yesu yi Alamaxandima yirena nde yi. A yelinwaxatin naxan yi, a xarandii kedenyi a fala a xa, a naxa, “Marigina, nxuxaran Ala maxandin ma alo Yoni axarandiine xaran kii naxan yi.”

2 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ Alamaxandima ikiini, ɛ naxa,‘Nxu Fafe,i xinla xa sariɲan,i ya Mangayaan xa fa.3 I xa nxɔ lɔxɔ yo lɔxɔ balon fi nxuma.4 I xa nxu mafelu nxu yulubine ra,alo nxu fan bata nxu hakɛ tongone

mafelu kii naxan yi.I nama tin nxu xa bira tantanni.’ ”

5 Yesu yi a fala a xarandiine xa, anaxa, “Xa ɛ tan nde keden siga a xɔyinfɛma kɔɛ tagini, a yi a fala a xa, a naxa,‘N xɔyina, n doli buru xun saxan yi6 amasɔtɔ n lanfaan naxan sa sigatini,na bata fa iki sasa, koni sese mi n yii

n naxan soɛ a yii!’ 7 Koni xa bonna ayabi banxini, a naxa, ‘I nama n tɔrɔ!Dɛɛnbalanxi, nxununnmadiine batanxu sa, n mi fa nɔɛ kelɛ, n sena nde soi yii.’ 8 Awa, n xa a fala ɛ xa, hali xa ami keli e xɔyiyana fe ra, a burun so ayii, koni a kelɛ, a makoon seen naxanbirin ma, a na so a yii amasɔtɔ a miyagixi a xandɛ. 9 Awa, n xa a fala ɛxa, ɛ seen maxɔdin, ɛ a sɔtɔma nɛn, ɛseen fen, ɛ a toma nɛn, ɛ dɛɛn kɔnkɔn,a rabima ɛ xa nɛn. 10 Amasɔtɔ naxanyo na seen maxɔdin, na a sɔtɔma nɛn.Naxan na seen fen, na a toma nɛn.Naxan na dɛɛn kɔnkɔn, a rabima a xanɛn. 11Muxuna nde ɛ yɛ ba, naxanmadiin yɛxɛnmaxandima a ra, a yi saɲinso a yii? 12 Hanma a na a xandi tɔxɛxɛlɛni, a yi tanla so a yii? 13 Hali ɛ tofindixi muxu ɲaxine ra, ɛ a kolon fafala a lan nɛn, ɛ xa se faɲin so ɛ diineyii. E faxi fa, ɛ Fafe naxan ariyannayi, na a Nii Sariɲanxin fima amaxandimuxune ma kii naxan yi!”

Bobon nakɛndɛya fenaMatiyu 12.22-30, Maraka 3.20-27

14 Lɔxɔna nde Yesu yi ɲinannaraxɛtɛ bobon fɔxɔ ra. Ɲinanna xɛtɛxɛmɛn fɔxɔ ra waxatin naxan yi, afalan ti fɔlɔ, yamaan yi kabɛ. 15Koni endee naxa, “A ɲinanne kedima YinnaMangan Bɛlɛsɛbu barakan nin.”

16 Bonne yi waxi a xɔn ma e xaa kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ. Nanara, e yi amaxɔdin a a xa kabanako fena ndeliga, naxan kelixi Ala ma. 17Koni Yesuyi e miriyaan kolon, a yi a fala e xa,a naxa, “Yamanan naxan yitaxunxiyɛngɛni, na yamanan kalama nɛnma-furɛn!* Yɛngɛn tanden naxan kui, nafan kalama nɛn. 18 Awa, xa Setanaamangayana a yɛtɛ yɛngɛ, a sabatimanayi di? Ɛ bata a fala, a n bataɲinanne kedi Bɛlɛsɛbu barakani. 19Xan ɲinanne kedima Bɛlɛsɛbu barakannin, ɛ fɔxɔrabirane e kedima nansexɔn nayi? Na ma, ɛ fɔxɔrabirane a

* 11:17: yamanana: Ɲinanne nun yinnane Setana sɛnbɛn bun alo yamanan nun a mangankii naxanyi. Seennaxanye Setana sɛnbɛnbun, xane e bode kedi, na luxi nɛnaloyamanan na yitaxun. Nayi, Setana mi ɲinanne kedɛ alo muxuni itoe a falamaYesu ma kii naxan yi.

Luka Sora 11:20 95 Luka Sora 11:40yitama nɛn nayi fa fala yo mi ɛ xa!20 Xa n ɲinanne kedima Ala sɛnbɛnbarakan nin, na a yitama nɛn nayi fafala Alaa Mangayaan bata ɛ li.”

21 “Sɛnbɛmaan na a yitɔn yɛngɛ soxinlama, a yi a banxin kantan, a seenebirin natangama nɛn.† 22 Koni xasɛnbɛ kanna nde baga a ma, a yi a nɔ,a sigama a yɛngɛ so seene birin nanɛnnayi, a yigi saxi naxanye fari, seennaxanye a yii, a yi ne yitaxun.”

23 “Naxan mi n tan fɔxɔ ra, na batakeli n xili ma. Nxu nun naxanye mimalanma, ne sigama ayi nɛn.”

Yinna ɲaxin xɛtɛ fenaMatiyu 12.43-45

24 Yesu naxa, “Yinna ɲaxin na xɛtɛmuxun fɔxɔ ra, a sigama yire yixarennin, a sa a matabuden fen. Xa a miyire yo to, a a mirima nɛn nayi, anaxa, ‘N kelixi dɛnaxan yi, n mɔn xaxɛtɛ na.’ 25 Nanara, a na xɛtɛ na, xaa li na makɔxi, a yitɔnxi,‡ 26 nayi asigamanɛn, a sa fa yinnaɲaxi soloferegbɛtɛye ra naxanye ɲaxu dangu a tanna. Ne yi lu a fɛma. Na muxunafe raɲanna ɲaxuma ayi nɛn dangu afɔlɔn na.”

Sɛwa kɛndɛna fe27 Yesu ito fala waxatin naxan yi,

ɲaxanla nde yi falan ti a xa yamaanyɛ,a naxa, “Ɲaxanla naxan i sɔtɔxi, a yi imaxuru, muxu sɛwaxin nan na ra!”

28 Koni Yesu yi a yabi, a naxa,“Naxan dangu na ra, muxu sɛwaxinnan ne ra naxanye Alaa falan mɛma,e yi a suxu ken!”

Taxamasenna feMatiyu 12.38-42

29 Yamaan malan Yesu fɛma wax-atin naxan yi, a yi a fala, a naxa, “Ikimuxune findixi muxu ɲaxine nan na,ɛ to n maxɔdinma kabanako taxam-asenna ma. Koni ɛmi kabanako fe yotoɛ ba Nabi Yunusaa taxamasenna ra.30 Nabi Yunusa§ findi taxamasenna

ra kii naxan yi Niniwa kaane xa, ntan Muxuna Dii Xɛmɛn findima taxa-masenna ra na kii nin iki muxunexa. 31 Ɲaxalan Mangan naxan kelisogeteden yiifanna ma, na tima nɛnKiti Sa Lɔxɔni, a yi iki muxune yalagibayo a kelixi bɔxɔn danna nan na, a faa tuli mati Sulemani a fekolonna falanna. Awa, n xa a fala ɛ xa, naxan gbodangu Sulemani ra, na be yi. 32Niniwakaane tima nɛn Kiti Sa Lɔxɔni, e yi ɛyalagi amasɔtɔ ne Yunusa a kawandinmɛ waxatin naxan yi, e xun xanbi sonɛn e hakɛne yi. Koni n xa a fala ɛ xa,nde be naxan gbo Yunusa xa!”

Fati bɛndɛn kɛnɛnna feMatiyu 5.15, 6.22-23

33 Yesu naxa, “Muxu yo mi lɛnpunnadɛgɛma, a yi a luxun hanma a yia raso deben bun ma, koni a dɔxɔmaseen nan fari alogo yamaan na sobanxini, e xa kɛnɛnna to. 34 I yɛɛn luxinɛn alo lɛnpuna i fati bɛndɛn xa. Xai yɛɛn kɛndɛ, i fatin birin luma nɛnkɛnɛnni, koni xa i yɛɛn kala, i fatinluma nɛn dimini. 35 A liga i yerenma nayi, kɛnɛnna naxan i yi, na namafindi dimin na. 36 Xa i fatin kɛnɛnni,dimi yomi a yi, a birin dɛgɛmanɛn alolɛnpun dɛgɛma kii naxan yi.”

Yesu yi Sariya karamɔxɔne nunFarisi muxune yalagi

Matiyu 23.1-36, Maraka 12.38-4037 Yesu yelin falan tiyɛ waxatin

naxan yi, Farisi muxuna nde yi a xili,a a xa sa a dɛge a konni. Nanara,a so, a dɔxɔ a dɛgedeni. 38 Farisimuxuna a to waxatin naxan yi, a Yesumi a yiin naxaxi lan e dinan kiin mabenun a xa a dɛge, a kabɛ. 39Nanara,Marigin yi a fala a xa, a naxa, “Ɛtan Farisi muxune, ɛ igelengenna nundonse sa seen fanna maxama, koni ɛkuiin nafexi muxu seen nun fe ɲaxinna. 40 Ɛ tan daxune! Xa Ala nan seenfanna daxi, a tan xa mi a kuiin fan

† 11:21: Sandani ito kui, Setana findixi sɛnbɛmaan na. Xa Yesu bata muxune ba Setanaɲinan ɲaxine sɛnbɛn bunma, nayi, Yesu bata Setana nɔ. ‡ 11:25: Na yiremakɔxinfindixi muxun bɔɲɛn nan na. Xa a mi lugoxi Alaa Nii Sariɲanxin na, a miratangaxi yinnane wali kobine ma. § 11:30: A mato Yunusa sora 1 han 4 kui.

Luka Sora 11:41 96 Luka Sora 12:9daxi ba? 41 Koni naxan ɛ donse dongoronna kui, ɛ xa na so yiigelitɔne yii,seen birin sariɲanma nɛn na yi.”

42 “Ɛ tan Farisi muxune, gbalona ɛyɛɛ ra! Amasɔtɔ ɛ nakɔ yi seene ya-ganna bama, alo sorontonna nun sabigbɛtɛye, koni ɛ bata ɛ mɛ tinxinyaannun Alaa xanuntenyana fe ra. A lannɛn ɛ xa ne nan liga, e nun yaganbaana.”

43 “Gbalona ɛ xa, ɛ tan Farisi mux-une, amasɔtɔ dɔxɔde faɲin nafan ɛma salide banxine yi, binye xɔntɔnnerafan ɛ ma lɔxɔ tideni. 44 Gbalona ɛxa! Amasɔtɔ ɛ ligaxi nɛn alo gaburufonna. Yamaan sigan tima a fari, e mia kolon.”

45 Sariya karamɔxɔ keden yi a fala axa, a naxa, “Karamɔxɔ, i naxan falamaito ra, i nxu fan nafɛyama nɛn nayi!”

46Yesu yi a yabi, a naxa, “Gbalona ɛxa, ɛ tan sariya karamɔxɔne! Amasɔtɔɛ goronna sama yamaan xun manaxan binya kati, koni ɛ tan yɛtɛɛnmi ɛ yii dinɲɛ a ra hali, ɛ yi e mali atongɛ. 47Gbalona ɛ xa! Ɛ bata gaburufaɲine rafala nabine xa, ɛ benbanenabiin naxanye faxa yati! 48 Ɛ ben-bane naxan liga, ɛ yɛtɛɛn bata tin, ɛbata a mayita amasɔtɔ e nabine faxanɛn, ɛ tan bata gaburune yitɔn mɔn.49 Nanara, en bata Ala xaxinla to, anaxa, ‘N nabine nun xɛrane rasigamae ma nɛn, e ndee faxama nɛn, eyi ndee bɛsɛnxɔnya.’ 50 Nanara, ikimuxune saranmananabine birin faxafeennanna xabu dunuɲa dawaxatini,51 fɔlɔHabila saya feenmahan sa dɔxɔSakari saya feen ma, e naxan faxasaraxa ganden nun yire sariɲanxintagi. N xa a fala ɛ xa, na feene xɛtɛmanɛn iki muxune ma.”

52 “Gbalona ɛ xa, ɛ tan sariyakaramɔxɔne, amasɔtɔ ɛ bata dɛɛnɲinna mara naxan xaxilimaya banxindɛɛn nabima, ɛ tan yɛtɛɛn mi soɛ.Naxanye waxi so feni, ɛ bata neraxɛtɛ!”

53Yesu keli na yi waxatin naxan yi,sariya karamɔxɔne nun Farisi mux-une yi a yigbɛtɛn fɔlɔ, e yi a yɛ mɔayi kati! E yi a maxɔdin fe wuyaxi maamasɔtɔ 54 e yi waxi a xɔn ma, e xa asuxu feni tɔn a falana fe ra.

12Maxadina nafigina fe yiMatiyu 10.26-27

1 Muxu wuli wuyaxi e malan wax-atin naxan yi han e lu tiyɛ e bodema, Yesu yi falan ti a xarandiinesinge xa, a naxa, “Ɛ a liga ɛ yerenma Farisi muxune buru rate sena*fe yi, naxan findixi e nafigiyaan na.2 Feen naxan luxunxi na minima nɛnkɛnɛnni, wundo feen birin kolonmanɛn. 3 Nanara, ɛ bata naxan faladimini, na mɛma nɛn kɛnɛnni. Ɛbata naxan birin kɔyɛkɔyɛn muxunexa konkoni, ne ralima nɛn taa taginikɛnɛnni.”

Ala yɛɛragaxuna feMatiyu 10.28-31

4 “N xɔyine, n xa a fala ɛ xa, ɛ namagaxu ne yɛɛ ra naxanye fati bɛndɛnfaxama koni e mi nɔɛ fefe ligɛ danguna ra. 5 Ɛ gaxuma naxan yɛɛ ra, n nayitama ɛ ra nɛn: ɛ xa gaxu Ala yɛɛra, sɛnbɛna a yii, a na i faxa waxatinnaxan yi, na xanbi ra a yi i rasigayahannama yi. N xa ɲɔndin fala ɛ xa,ɛ xa gaxu na nan yɛɛ ra!”

6 “Xɔlidi suulun mi sarɛ gbananfirin na ba? Koni hali na keden, Alami ɲinanɲɛ a xɔn ma. 7 Hali ɛ xunsɛxɛn keden kedenne, Ala e xasabinbirin kolon. Nanara, ɛ nama gaxu, ɛdangu xɔlidi wuyaxin na!”

I ti Yesu a fe ra yamaan yɛtagiMatiyu 10.32-33, 12.32, 10.19-20

8 “N xa a fala ɛ xa, naxan yo na ati n ma fe ra yamaan yɛtagi, n tanMuxuna Dii Xɛmɛn fan na ɲɔxɔnnaligama nɛn a xa Alaamalekane yɛtagi.9Koni naxan yo na a mɛ n na yamaanyɛtagi, n tan Muxuna Dii Xɛmɛn fan nmɛma a ra nɛnAlaamalekane yɛtagi.”

* 12:1: burun nate sena: Lɛbɛnna na a ra naxan burun nagboma ayi.

Luka Sora 12:10 97 Luka Sora 12:3610 “Naxan na n tan Muxuna Dii

Xɛmɛn nayelefu, na mafeluma nɛn.Koni naxan na Alaa Nii Sariɲanxinnayelefu, na mi mafeluyɛmumɛ!”

11 “E na siga ɛ ra salide banxinyɛtagi waxatin naxan yi, e yi ɛyigbɛtɛn, hanma mangane yɛtagihanma kuntigine yɛtagi, ɛ namaxamin ɛ xɔn ba feen na hanmaɛ naxan falama. 12 Amasɔtɔ ɛnaxan falama Alaa Nii Sariɲanxinaɛ xaranma nɛn na ra na waxatinyɛtɛni.”

Nafulu kan daxuna fe sandana13Muxunande yi a fala a xa yamaan

tagi, a naxa, “Karamɔxɔ, a fala ngax-akedenna xa, nxu fafe nafunla naxanlu nxu yii, a xa a yitaxun, a yi n gbeenso n yii.”

14Yesu yi a yabi, a naxa, “Ee! I tan!Nde n findixi kiti bolonna ra hanmase taxun na muxu firinna tagi?” 15Naxanbi ra, a yi a fala e birin xa, anaxa, “Ɛ a liga ɛ yeren ma milana feyi amasɔtɔmuxun findi nafulu kannara ki ki, a mi nɔɛ luyɛ a sii ra a nafunlafe ra.”

16 Awa, Yesu yi sandani ito sa e xa,a naxa, “Bɔxɔna nde yi nafulu kannande yii nun naxan sise yi sabatimakati! 17 A yi a miri a yɛtɛ ma, a naxa,‘Yire mi n yii, n na n ma sisee bogineramarɛ dɛnaxan yi. N nanfe ligamanayi?’ 18A yi a miri a yɛtɛma, a naxa,‘N naxan ligama na ni ito ra. N na nma se ramara banxine kalama nɛn, nyi nde gbɛtɛye ti naxanye gbo dangua fonne ra. N yi n ma maala nun nyii seene ramara na yi. 19 Na xanbira, n na a falɛ nɛn n yɛtɛ ma, n naxa,n makoon seen naxan birin ma ɲɛɛwuyaxi bun ma, n bata ne sɔtɔ. N xan dɛge ki faɲi, n yi n min, n yi n yɛtɛrasɛwa.’ 20 Koni Ala yi a fala a xa, anaxa, ‘I tan daxuna, to kɔɛɛn na ɛ nuni niin fatama nɛn, na xanbi ra i bataseen naxanye birin namara i yɛtɛ xa,ne findima nde gbee ra?’ ”

21Yesu naxa, “A na kii nin ɛ birin xanaxanye nafunla malanma e yɛtɛ xa,koni nafulu kan mi e ra Ala yɛɛ ra yi.”

I yigi sa Ala yiMatiyu 6.25-34

22 Na xanbi ra, Yesu yi a fala axarandiine xa, a naxa, “Nanara, n na afalama ɛ xa, ɛnama kɔntɔfili ɛ dunuɲayi gidina fe ra, ɛ naxan donma hanmaɛ ɛ maxidima naxan yi. 23 Amasɔtɔniin dangu donseen na, fati bɛndɛndangu dugin na pon! 24Ɛ xɔline mato,e mi sese sima, e mi sese xabama,donse ramarade mi e yii, koni Ala ebaloma. Ɛ tan dangu xɔline ra pon!25Ɛ tan nde nɔɛwaxatidi sɛ a yɛtɛ siinfari xaminna fe ra ba? 26 Xa ɛ mi nɔɛfe xuridine ligɛ, nanfera ɛ xaminmaa dɔnxɛne fe ra nayi? 27 Ɛ wudi fugefaɲine gbo kii mato. E mi walima, emi dugi rafalama e yɛtɛ xa, koni n xaa fala ɛ xa, hali Manga Sulemani e nuna nɔrɔn birin yi, a mi marabɛri ba aloe tan nde. 28Ala nan sɛxɛne marabɛribama naxanye be yi to, tila a ganmanɛn, a ɲan fefe! A mi ɛ marabɛribɛ dangu ne ra ba? Ɛ dɛnkɛlɛyaanxurun. 29 Nanara, ɛ nama kɔntɔfilisena fe ra ɛ naxan donma e nun ɛnaxan minma. 30 Amasɔtɔ dunuɲadɛnkɛlɛyatarene seni itoe birin fenmawaxatin birin. Koni ɛ Fafe Ala ɛmakoon kolon. 31 Koni ɛ Alaa Man-gayaan fen, na xanbi ra, a seni itoe fansoma ɛ yii nɛn.”

Ariyanna nafunla feMatiyu 6.19-21

32 Yesu naxa, “Yɛxɛɛ kurudina, ɛnama gaxu amasɔtɔ a bata ɛ FafeAla kɛnɛn, a Mangayaan so ɛ yii.33 Ɛ ɛ yii seene birin sara, ɛ gbetinso yiigelitɔne yii. Ɛ gbetin namaraseene sɔtɔ ɛ yɛtɛ xa naxanye mi kalɛ.Ɛ yi ɛ nafunle ramara ariyanna yia mi ɲanma dɛnaxan yi, muɲadenenun mɛlimɛnle mi a kalɛ dɛnaxan yi.34 Bayo i ya nafunla dɛnaxan yi, ixaxinla fan mɛnna nin.”

Walikɛɛn naxanye yitɔnxi35 Yesu naxa, “Ɛ ɛ yitɔn alogo ɛ xa

wali, ɛ yi ɛ lɛnpune radɛgɛ. 36Ɛ xa ligaalo walikɛɛn naxanye e kuntigin lege-denma keli ɲaxalandi tiin malanni. Ana fa waxatin naxan yi a dɛɛn kɔnkɔn,

Luka Sora 12:37 98 Luka Sora 13:2e a rabima a xa nɛnmafurɛn! 37Muxusɛwaxin nan ne ra naxanye kuntiginae lima e yɛ, e yitɔnxi! N xa ɲɔndin falaɛ xa, a a tagi xidima nɛn, a yi e radɔxɔ,a donseen so e yii. 38 Muxu sɛwaxinnan ne ra xa a e yitɔnxin li, hali a fakɔɛ tagini hanma dangu na ra. 39 Ɛxaxili lu ito xɔn ma. Xa banxi kannamuɲaden fa waxatin kolon, ami tinɲɛmuɲaden yi so a banxini. 40 Ɛ fan xaɛ yitɔn amasɔtɔ ɛ xaxili mi waxatinnaxan ma, n tan Muxuna Dii Xɛmɛnfama na waxatin nin.”

Walikɛ tinxinxina feMatiyu 24.45-51

41 Piyɛri yi Yesu maxɔdin, a naxa,“Marigina, i sandani ito sama nxu tannan xa ba hanma muxun birin xa?”

42 Marigin yi a yabi, a naxa, “Wa-likɛɛn mundun lannaya muxun nunxaxilimaan na? Naxan ma kuntigi adɔxi walikɛɛn bonne xun na, a don-seen taxun e ra a waxatini, a tannan na ra. 43 Na walikɛɛn sɛwamanɛn xa a kuntigina a li na wanla kɛ!44 N xa a fala ɛ xa yati, a kuntig-ina a yii seen birin taxuma a ranɛn. 45 Koni xa a walikɛna a miria yɛtɛ ma fa fala, ‘N ma kuntiginbata buyɛ ayi, a mi xɛtɛn xulɛn,’ xaa walikɛɛn bonne bɔnbɔ fɔlɔ, xɛmɛnnun ɲaxanle, a a dɛge, a yi a minhan a yi a radangu ayi, 46 a kuntiginna fa waxatin naxan yi, walikɛɛn naxaxili mi a xɔn ma waxatin naxan yi,a kuntigina a ɲaxankatama nɛn nayi,a yi a saranna fi alo dɛnkɛlɛyatarenekii naxan yi.”

47 “Walikɛɛn naxan a kuntigin sa-goon kolon, koni a mi tin na ligɛ,na bɔnbɔma nɛn bosaan yɛ wuyaxira kati! 48 Koni walikɛɛn naxan mia kuntigin sagoon kolon, xa na fenande liga, a bosaan sɔtɔma naxan mafe ra, a bulanma nɛn nayi ndedi. Awa,a wuyaxi soxi naxan yii, a wuyaximaxilima nɛn na ra. A gbegbe soxinaxan yi, a gbegbe maxilima nɛn nafan na dangu bonna ra.”

Mayitaxun tiin nan Yesu raMatiyu 10.34-36

49 Yesu naxa, “N bata fa tɛɛn nadunuɲa yi. Xa a yi dɛgɛ nun, na rafann ma han! 50 Koni fɔ n xa mamintɔrɔni singen. N bɔɲɛ mi sɛ han akamali! 51Ɛmirixi a ma fa fala a n faxibɔɲɛ xunbenla nan na dunuɲa yi ba?N xa a fala ɛ xa, n mi faxi bɔɲɛ xun-benla xan na fɔ mayitaxunna. 52 Toxanbi ra, muxu suulun yitaxunmanɛn denbaya kedenna kui, saxan fɔxɔkedenni, firin fɔxɔ kedenni. 53 Diifafane kelima nɛn dii xɛmɛne xili ma,dii xɛmɛne fan yi keli e fafane xili ma.Dii ngane kelima nɛn e dii tɛmɛne xilima, dii tɛmɛne fan yi keli e nganexili ma. Mamene kelima nɛn e diineɲaxanle xili ma. Diine ɲaxanle fan yikeli e mamene xili ma.”

Waxatine famu fenaMatiyu 16.2-3

54 Yesu mɔn yi a fala yamaan xa, anaxa, “Ɛ na kundaan to sogegododeniwaxatin naxan yi, ɛ a kolonma nɛnnayi fa fala, ‘Tulen famaan ni i ra,’ aligama na kii nin. 55 Ɛ na foyen tokelɛ sogetede yiifari fɔxɔni waxatinnaxan yi, ɛ a falama nɛn, ɛ naxa, ‘Kuyewolonma nɛn to,’ anu a ligama nɛn.56Ɛ tannafigine, ɛnɔɛ kore xɔnnanunbɔxɔ xɔnna matoɛ nɛn, ɛ yi a bunnakolon, nanfera ɛ mi nɔɛ waxatini itobunna kolonɲɛ?”

Yɛngɛn ɲan fena yɛngɛfane tagiMatiyu 5.25-26

57 “Nanfera ɛ mi nɔɛ kitin sɛ ɛ yɛtɛma, naxan tinxin ɛ na liga? 58 Xai yɛngɛfaan sigama i ra i kitideni, ɛnɛma kira yi waxatin naxan yi, i xakata i na feen ɲan ɛ tagi alogo a namasiga i ra kitisaan fɛma, alogo kitisaanfan nama i so doma kanne yii, domakanne fan yi i sa kasoon na. 59 N xaa fala i xa, i mi kelɛ na fɔ i yanginnabirin fi.”

13Ɛ xun xanbi so ɛ hakɛne yi

1 Na waxatini, muxuna ndee yi faGalile kaane fe fala Yesu xa, Pilatinaxanye faxa e yi saraxan bama Alaxawaxatin naxan yi. 2Yesu yi e yabi, a

Luka Sora 13:3 99 Luka Sora 13:26naxa, “Bayo Galile kaane bata faxa nakiini, ɛ mirima na ma nɛn ba, fa falahakɛ kanna nan ne ra dangu Galilekaan bonne birin na ba? 3 Ɛn-ɛn de!N xa a fala ɛ xa, xa ɛ mi ɛ xun xanbiso ɛ hakɛne yi, ɛ birin faxama nɛn alobonne. 4 Kore banxin naxan Siloyanyi, a bira muxu fu nun solomasɛxɛnnaxanye fari, ne fe di? Ɛ mirixi a mafa fala neɲaxudanguYerusalɛnkaanebirin na ba? 5Ɛn-ɛnde, n xa a fala ɛ xa,xa ɛ mi ɛ xun xanbi so ɛ hakɛne yi, ɛbirin faxama nɛn alo bonne.”

Xɔdɛ binla fe sandana6 Yesu yi sandani ito sa e xa, a

naxa, “Xɔdɛ binla yi xɛmɛna nde yiia nakɔni. A siga a bogin fendeni konia mi sese to a kɔɛ ra. 7 Nanara, a yia fala a nakɔ kantanna xa, a naxa, ‘Amato, aɲɛɛ saxanna nan ito ra, n famabe yi, n fa xɔdɛni ito bogin fen koni nmi se to a ra. A sɛgɛ, i yi a woli ayi,a nama bɔxɔ faɲin kala.’ 8Koni a nakɔkantanna yi a yabi, a naxa, ‘N kanna, alu na ɲɛɛ kedenni ito yi. N xa yinla gea rabilinni, n yi a rafe lɔxɔnnanaxan asabatima. 9Xa xɔdɛ binli ito bogi nayifaraxi, na fan, xa ami bogi, i yi a sɛgɛ.’”

Yesu yi ɲaxalan furetɔɔnnakɛndɛya Matabu Lɔxɔni

10 Matabu Lɔxɔna nde yi, Yesuyi xaranna tima salide banxini.11Ɲaxanla nde yi na nun ɲinan ɲaxinyi naxan fɔxɔ ra, a bata yi a rafuraɲɛɛ fu nun solomasɛxɛ, a bata yi amafelen, a mi yi fa nɔɛ a ratinxinɲɛhali! 12 Yesu a to waxatin naxan yi,a yi a xili, a yi a fala, a naxa, “Ngaɲaxanla, i bata i sɔtɔ i ya fureni ito rato!” 13 A yi a yiin sa a fari, ɲaxanla yiratinxin kedenna, a yi Ala tantun.

14 Salide banxin kuntigin yi xɔlɔ,bayo Yesu bata muxun nakɛndɛyaMatabu Lɔxɔni. Nanara, a falan tiyamaan xa, a naxa, “Wanla kɛma xiisennin nan bun, nayi ɛ xa fa na lɔxɔne

ma, ɛ fa kɛndɛyaan sɔtɔ, koni a mi ligɛMatabu Lɔxɔni!”

15Marigin yi a yabi, a naxa, “Ɛ tannafigine, ɛ tannaxanye birin be, ɛmi ɛɲingena hanma ɛ sofanla fulunma ba,ɛ sa a ramin Matabu Lɔxɔni? 16 Awa,Iburahima bɔnsɔnna nan ɲaxanli itora, Setana bata naxan xidi ɲɛɛ fu nunsolomasɛxɛ. A mi lan, a xa xɔrɔya,a fulun Matabu Lɔxɔni ba?” 17 Yesua falan yi a yɛngɛfane birin nayagi.Na waxatini yamaan birin yi lu sɛwɛa kabanako feene birin na.

Sansi xurina fe sandanaMatiyu 13.31-32, Maraka 4.30-32

18Yesu naxa, “Alaa Mangayaan ma-ligaxi nanse ra? N na a misalimananse ma? 19A luxi nɛn alo sansi kɛsɛxuridina,* xɛmɛn naxan si a xɛɛn ma,a gbo, a findi wudin na, xɔline yi etɛɛn sa a yi.”

Burun nate sena fe sandanaMatiyu 13.33

20 Yesu mɔn yi maxɔdinna ti, anaxa, “N na Alaa Mangayaan misal-ima nanse ma? 21A ligaxi nɛn alo bu-run nate sena† ɲaxanla naxan tongo,a yi a sa buru fuɲi bɛnbɛli keden yi, ayi a yimaxa, a birin yi te.”

So dɛ xurina feMatiyu 7.13-14, 21-23

22 Yesu yi siga taa gbeene nunbanxidɛne ra, a xaranna ti a yi a tinxinYerusalɛn taan na.

23 Nde yi a maxɔdin, a naxa, “Nkanna, muxun naxan kisima, na miwuya ba?”

Yesu yi e yabi, a naxa, 24 “Ɛyixɔdɔxɔ ɛ so dɛ xurin na, n xa a fala ɛxa, muxu wuyaxi katama nɛn so feenna koni e mi nɔɛ soɛ.”

25 “Banxi kanna kelima nɛn, a dɛɛnbalan. Ɛ ti a xanbi ra, ɛ dɛɛnmakɔnkɔn fɔlɔ, ɛ naxa, ‘N kanna, dɛɛnnabi nxu xa,’ a ɛ yabima nɛn nayi, anaxa, ‘N mi ɛ keliden kolon!’ 26 Awa,ɛ a yabima nɛn nayi, ɛ naxa, ‘Nxubata yi nxu dɛge, nxu yi nxu min i

* 13:19: Sansini ito xili nɛn mutaridi. † 13:21: burun nate sena: Lɛbɛnna na a ra naxanburun nagboma ayi.

Luka Sora 13:27 100 Luka Sora 14:15fɛma, i bata xaranna ti nxɔ taani!’27 A mɔn a falama nɛn, a naxa, ‘Ɛ tantinxintarene, ɛ keli n fɛma, n mi ɛkeliden kolon.’ 28 Ɛ na Iburahima nunIsiyaga nun Yaxuba nun nabine birinto Alaa Mangayani waxatin naxan yi,koni ɛ tanmi so, ɛwugama nɛn nayi, ɛyi ɛ ɲinna raxin kati! 29Yamaan famanɛn, sa keli sogeteden nun sogegodo-den nun yiifari fɔxɔn nun kɔmɛnnama, e dɔxɔ sɛwa bande dondeni AlaaMangayani. 30 Nayi, naxanye xanbinna, na ndee sa luma nɛn yɛɛn na.Naxanye yɛɛnna iki, ne yi sa lu xanbinna.”

Yesu yi Yerusalɛn taan xanuMatiyu 23.37-39

31Na waxatin yɛtɛni Farisi muxunandee yi fa Yesu fɛma, e yi a fala a xa,e naxa, “Keli be yi, i siga yire gbɛtɛ yi,amasɔtɔ Herode waxi i faxa feni.”

32Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ sa a falana xulumaseen xa, ɛ naxa, ‘N ɲinannekedima nɛn, n muxune rakɛndɛyato nun tila yi, a soge saxandeni, nyelinma nɛn n ma wanla ra.’ 33 Konihali na, fɔ n xa lu sigan tiyɛ nɛn tonun tila nun tila buda yi, bayo a milan nabiin xa faxa yire gbɛtɛ yi fɔYerusalɛn taani.”

34 A yi a fala, a naxa, “Yerusalɛnkaane! Yerusalɛn kaane! Ɛ tan nax-anye nabine faxaxi, ɛ yi Alaa xɛranemagɔlɔn. A xɔnla n suxu nɛn sanɲama wuyaxi n xa ɛ malan n fɛmaalo tɔxɛ ngana a diine malanma agabutɛɛn bun ma kii naxan yi, koni ɛmi tin! 35Awa, Ala ɛ konna rabeɲinmanɛn fefe! N xa a fala ɛ xa, ɛ mi fa ntoma han ɛ yi a fala, ɛ naxa, ‘Naxanfama Marigin xinli, Ala xa na baraka!’”

14Yesu yi furetɔɔn nakɛndɛya

1 Matabu Lɔxɔna nde yi, Yesu yisiga a dɛgedeni Farisi muxu gbeenande konni. Awa, yamaan yi Yesumatoma kati! 2 Xɛmɛn naxan fatinyi makusinxi, na yi fa Yesu yɛtagi.3Yesuyi sariya karamɔxɔnenunFarisimuxune maxɔdin, a naxa, “A daxa

muxune yi rakɛndɛya Matabu Lɔxɔniba, hanma na mi lan?”

4 Koni e mi a yabi hali! Yesu yixɛmɛn tongo, a yi a rakɛndɛya, a siga.5 Na xanbi ra, a yi a fala e xa, anaxa, “Xa dii xɛmɛna hanma turanaɛ tan nde yii, xa a bira xɔɲinna kuiMatabu Lɔxɔni, imi a ratemamafurɛnMatabu Lɔxɔni ba?” 6 Koni e mi nɔ amaxɔdinna yabɛ.

Yɛtɛ yitena fe7Yesumɔn yi falan ti muxu xilixine

xa sandani, amasɔtɔ a yi e rakɔrɔsimae katama dɔxɔdeni yɛɛn na kii naxanyi, a naxa, 8 “Muxuna nde na i xiliɲaxalandi ti malanni waxatin naxanyi, i nama dɔxɔ yɛɛn na, amasɔtɔyanyina nde muxu gbɛtɛ xilixi naxandangu i tan na. 9 Awa, naxan ɛ birinxilixi, na fama nɛn, a yi a fala i xa,a naxa, ‘Dɔxɔdeni ito so a yii.’ Xana liga, i yagima nɛn nayi amasɔtɔ ibata keli na dɔxɔde faɲini. 10 Koni ena i xili waxatin naxan yi, siga i sadɔxɔ xanbin na, nayi i xɔɲɛ yatiginfama nɛn i fɛma, a yi a fala i xa, anaxa, ‘Sɔxɔ, fa i magodo yire faɲini itoyi.’ I binyama nɛn nayi muxu xilixinbonne birin yɛtagi. 11Amasɔtɔ naxanbirin a yɛtɛ yitema, na magodomanɛn. Naxan na a yɛtɛ magodo, nayitema nɛn.”

12 Yesu yi a fala xɔɲɛ yatigin xa,a naxa, “Xa i fɛriɲɛn seen hanmaximɛnna soma yamaan yii, i nama ixɔyine xili, hanma i ngaxakedennehanma i xabilane hanma i dɔxɔ bodenafulu kanne, amasɔtɔ ne fan i xilimanɛn, e yi i ya donla saran. 13 I naɲaxaɲaxan ti waxatin naxan yi, i xayiigelitɔne xili e nun madɔntɔne nunsankalatɔne nun danxutɔne. 14Awa, ibarayin sɔtɔma nɛn nayi amasɔtɔ nemi nɔɛ a donla saranɲɛ. Koni Ala asaranna fiyɛ muxu tinxinxine rakeliwaxatini sayani.”

Dɛge malan gbeena fe sandanaMatiyu 22.1-10

15Donse donna nde yi a fɛma, na itomɛ waxatin naxan yi, a yi a fala Yesuxa, a naxa, “Muxu sɛwaxin nan ne

Luka Sora 14:16 101 Luka Sora 15:7ra naxanye balon donma Alaa Man-gayani.”

16 Yesu yi a fala a xa, a naxa,“Xɛmɛna nde yi na naxan donsedonnamalan gbeen ti, amuxuwuyaxixili. 17 Na malanna waxati saxini, ayi a walikɛɛn nasiga, a xa sa a fala amuxu xilixine xa, a e xa fa, seene birinbata yi yelin yitɔnɲɛ! 18Koni e birin yie makone fala fɔlɔ. A singe ra xiin yi afala walikɛɛn xa, a naxa, ‘N bata xɛɛnsara fɔ n xa sa na mato, yandi i hakɛlu n xa.’ 19 Bonna naxa, ‘N bata ɲingefu sara, n sa e matoma, yandi i xa ihakɛ lu n xa.’ 20 Bonna fan naxa, ‘Nbaxi ɲaxanla futudeni nɛn. Nanara,n mi nɔɛ sigɛ.’ 21 Walikɛɛn yi xɛtɛ, asa na birin fala a kuntigin xa. Awa,banxi kanna yi xɔlɔ nayi han, a yi afala a walikɛɛn xa, a naxa, ‘I mafura,i siga kirane xɔnma, i sa fa yiigelitɔnenun madɔntɔne nun danxutɔne nunsankalatɔne ra.’ 22 A mi bu walikɛɛnnaxa, ‘N kanna, i naxan fala n xa, nbata na liga koni dɔxɔdena ndee mɔnluxi.’ 23 Nanara, kuntigin yi a falawalikɛɛn xa, a naxa, ‘Siga xɛɛn makirane xɔn ma e nun burunna ra, ikankan yamaan ma, e xa fa, alogo nma banxin xa rafe. 24N xa a fala i xa,muxun naxanye xilixi, ne sese mi fafɛriɲɛn seni ito donɲɛ!’ ”

Bira Yesu fɔxɔ raMatiyu 10.37-38

25Yama gbeen yi Yesu fɔxɔ ra siga-tini, a yi a yɛɛ rafindi ema, a yi a fala exa, a naxa, 26 “Muxu yo fa n tan fɛma,a mi nɔɛ findɛ n ma xarandiin na fɔ axa a mɛ a nga nun a fafe ra e nun aɲaxanla nun a diine nun a ngaxake-den xɛmɛmane nun a ɲaxalanmanenun a yɛtɛɛn na. 27Muxu yo mi a faxawudin* tongo, a bira n fɔxɔ ra, na mifindɛ n ma xarandiin na. 28 Xa ɛ tannde waxi a xɔn, a xa sangansoon ti, adɔxɔma nɛn singen, a yi a gbetin yatɛa yi a kolon naxan ɲɔxɔn a yii, xa nawanla ɲanɲɛ. 29 Xa a mi na liga, a nayelin a bɛtɛn sɛ waxatin naxan yi, a

mi nɔɛ sangansoon naɲanɲɛ. Naxanbirin na na to, e a magelema nɛn.30 E a falama nɛn, e naxa, ‘Xɛmɛniito bata banxin ti fɔlɔ koni a mi nɔxia raɲanɲɛ!’ ” 31 Yesu naxa, “Xamangana nde na naxan ma gali muxuwuli fu liyɛ, a waxi a xɔn ma, a xasa mangan bonna yɛngɛ naxan magali sigɛ han muxu wuli mɔxɔɲɛ, adɔxɔma nɛn singen, a yi a yatɛ xa asɛnbɛn na mangan yɛngɛ. 32Xa sɛnbɛmi a yii, a xɛraan nasigamanɛn benuna xa a fɛman li, a yi a mafan, alogoe nama yɛngɛ. 33 Awa, a na kii nin,ɛ tan nde keden mi nɔɛ findɛ n maxarandiin na fɔ a xa a yii seen birinyiba.”

Fɔxɔna feMatiyu 5.13, Maraka 9.50

34 “Fɔxɔn fan, koni xa amɛxɛmɛxɛnna ba ayi, a faramɛxɛmɛxɛnma nanse ra nayi? 35 Ami lan bɔxɔnma, amɔnmifindɛ lɔxɔnna sansine xa fɔ a xa woli ayi nɛn. Xatunla naxanma a feenmɛ, na xa a tulimati!”

15Yɛxɛɛ tununxina fe sandanaMatiyu 18.12-14

1 Lɔxɔna nde mudu maxinle nunyulubitɔ wuyaxi yi fa Yesu fɛma etuli matideni. 2 Farisi muxune nunsariya karamɔxɔne yi falan ti fɔlɔ edɛ bun ma, e naxa, “Xɛmɛni ito yulu-bitɔne yisuxuma, a yi a dɛge e fɛma.”3 Nanara, Yesu yi sandan sa e xa, anaxa,

4 “Xa yɛxɛɛ kɛmɛ ɛ tan nde yi, nande keden yi lɔ ayi, a nanfe ligama?A yɛxɛɛ tonge solomanaanin e nunsolomanaaninna luma nɛn burunnara, a sa a tununxin fen han a yi a to.5Ana a towaxatin naxan yi, a sɛwamanɛn, a yi a sa a kɔɛ ma, 6 a mɔn yisiga a ra a konni, a yi a dɔxɔ bodenenun a xɔyine xili, a yi a fala e xa, anaxa, ‘En sɛwa amasɔtɔ n ma yɛxɛɛnnaxan yi tununxi n bata a to!’ 7N xa a

* 14:27: Romi kaane yi muxune gbangbanma wudin nan ma, e yi e faxa. Ito bunna nɛɛn, fa fala fɔYesu a xarandiine xa e wɛkilɛ sayaan na Yesu fɔxɔ ra.

Luka Sora 15:8 102 Luka Sora 15:32fala ɛ xa, a na kii nin, sɛwan tima nɛnariyanna yi hakɛ kan keden tubixinafe ra dangu tinxin muxu tonge solo-manaanin e nun solomanaaninna ranaxanyemirixi a ma fa fala emakomitubin ma.”

Gbeti gbanan tununxina fe8 “Awa, gbeti gbanan fu ɲaxanla

naxan yii, xa na keden tunun ama, a nanfe ligama? A lɛnpun nannadɛgɛma, a yi a banxin makɔ ma-furɛn, a yi a fen yiren birin yi han a yia to. 9 A na a to waxatin naxan yi, a axɔyine nun a dɔxɔ bodene xilima nɛne bode xɔn ma, a yi a fala e xa, a naxa,‘En sɛwa en bode xɔn ma amasɔtɔ nma gbetin naxan tunun, n bata a to!’10 Awa, n xa a fala ɛ xa a na kii nin,Alaa malekane sɛwama nɛn hakɛ kankeden na fe ra naxan bata tubi.”

Dii Xɛmɛ tununxina fe sandana11 Yesu yi lu falan tiyɛ, a naxa,

“Xɛmɛna nde yi na, dii xɛmɛ firinyi a yii. 12 A xurimaan yi a fala afafe xa, a naxa, ‘N fafe, i ya nafunlataxun, i n gbeen so n yii.’* Awa, afafe yi nafunla taxun e nun a tadara. 13 Waxatidi danguxina xurimaanyi a gbee seene sara, a gbetin tongo,a siga yamana makuyena nde yi, a saa gbetin birin kala dunuɲa feene yi.14A yii seen birin yi ɲan, na xanbi ra,kamɛ gbeen yi so na yamanan birin yi,sese mi yi fa a tan yii sɔnɔn. 15 Awa,a siga na yamanan dugurenna ndefɛmawali kɛdeni, na yi a rasiga a xɛɛnma xɔsɛ kantandeni. 16 Xɔsɛne togedagin naxan donma, a xɔnla yi a suxua xa na nde don koni muxe mi naso a yii. 17 Dɔnxɛn na, a yi a miri,a naxa, ‘N fafe a walikɛne donseendonma han emi a ɲanɲɛ koni kamɛnan tan faxamaan ni i ra. 18N xa siga nfafe fɛma n sa a fala a xa, n naxa, Nfafe, n bata hakɛn liga i tan na, n yiAla yulubin tongo. 19 I mi lan sɔnɔn ixa n xili fa fala i ya diina, i xa n suxualo i yawalikɛɛnbonne.’ 20Awa, a keli,a xɛtɛ a fafe konni.”

“Benun a xa na li waxatin naxan yi,a fafe yi a to fɛ, a ndedi makuya. Akininkinin a ma kati, a yi a bara, a saa ralan, a yi a yiin nabilin a dii xɛmɛnma, a yi a sunbu. 21A dii xɛmɛn naxa,‘N fafe, n bata hakɛn liga i tan na, nyi Ala yulubin tongo, a mi lan sɔnɔni xa n xili fa fala i ya diina.’ 22 Konia fafe yi a walikɛne xili, a naxa, ‘Ɛmafura, ɛ fa doma gbeen na, ɛ yi aragodo ama, ɛ yii rasoon so a yii sonlara, ɛ sankidin so a sanni. 23 Ɛ sa ɲingeraturaxin faxa, en malanna raba, ensɛwa. 24Amasɔtɔ nma dii xɛmɛn batayi faxa nun koni iki a niin bata bira ayimɔn. A bata yi tunun nun koni iki, nbata a to.’ Awa, e ɲaxaɲaxan fɔlɔ.”

25 “Na waxatini, dii xɛmɛn fori-maan sa xɛɛn ma. A faxi na sa kelixɛɛn ma, a maso banxin na waxatinnaxan yi, a sumun xuiin nun bodonti xuiin mɛ. 26 Awa, a walikɛ kedenxili, a yi a maxɔdin, a naxa, ‘Nanfeligaxi?’ 27Walikɛɛn yi a yabi, a naxa,‘I xunyɛn bata fa, i fafe bata ɲingeraturaxin faxa a xa, amasɔtɔ a mɔnbata a dii xɛmɛn to, a kɛndɛ.’ 28 Atada yi xɔlɔ kati, a mi tin soɛ banxini.Nanara, a fafe yi fa, a yi a mafan axa so. 29 Koni, a yi a yabi, a naxa, ‘Amato, n bata ɲɛɛni itoe birin wanla kɛi xa alo konyina, n mi i ya yamarinmatandi hali sanɲa ma keden pe. Inanse soxi n yii? Hali sii diina, i mia so n yii nxu nun n lanfane yi sɛwanxu bode xɔn ma! 30 Koni i ya diixɛmɛn naxan bata i ya nafunla birinkala yalunyani, bayo na mɔn bata fa, ibata ɲinge raturaxin faxa a xa!’ 31 Afafe yi a yabi, a naxa, ‘N ma diina, itan n fɛmabewaxatin birin, n yii seenbirin i tan nan gbee a ra. 32Koni a lanen xa malanna ti, en sɛwa amasɔtɔ ixunyɛn bata yi faxa nun koni a niinbata bira ayi iki. A bata yi tunun nunkoni iki n bata a to.’ ”

16Kuntigi tinxintarena fe

* 15:12: A waxi a kɛɛn nan xɔn benun a baba xa faxa.

Luka Sora 16:1 103 Luka Sora 16:241 Yesu yi a fala a xarandiine xa, a

naxa, “Nafulu kanna nde yi na nun,walikɛɛn yi naxan yii a feene xun na.Muxune yi a fala nafulu kanna xa, enaxa, ‘I walikɛmangan naxan dɔxi, a iya nafunla kalama.’ 2Nafulu kanna yina walikɛ mangan xili banxini, a yi afala a xa, a naxa, ‘N naxan mɛxi i ya feyi ito ra, na di? N nafunla naxan soxi iyii, fa i dɛntɛgɛ amasɔtɔnmi i findimawalikɛmangan na sɔnɔn.’ 3A yi a falaa yɛtɛ ma, a naxa, ‘N ma kuntigina nyiibamanɛnnmawanli ito ra, n nanfeligama nayi? Sɛnbɛ mi n na n xɛɛnsa, n yagima nɛn xanditideni. 4Koni nnaxan ligama, n bata na kolon iki! Be-nun n xa n yii ba wanli waxatin naxanyi, n xɔyine sɔtɔma nɛn naxanye nyisuxɛ e konne yi.’ 5Awa, a kuntiginadonla muxun naxanye birin ma, a yine xili. A yi a fala a singe ra xiinxa, a naxa, ‘N ma kuntigina donla yolii ma?’ 6 A yi a yabi, a naxa, ‘Oliwituren liga se xungbeen yɛ kɛmɛ donlanan n ma.’ Walikɛ mangan yi a fala,a naxa, ‘I ya doli kɛdin nan ito ra,dɔxɔ, i tonge suulun sɛbɛ.’ 7A yi a falabonna xa, a naxa, ‘Yoli i tan ma?’ Nayi a yabi, a naxa, ‘Malo bɛnbɛli kɛmɛnan n ma.’ Kuntigin yi a fala a xa, anaxa, ‘I ya doli kɛdin nan ito ra, tongesolomasɛxɛ sɛbɛ.’ 8 Na walikɛ mangatinxintarena kuntigin yi amatɔxɔ a tokɔtaxi ayi fe ɲaxi rabadeni, amasɔtɔdunuɲamuxune kɔta feɲaxi rabadenidangu kɛnɛnna gbee muxune ra.”

9 Yesu yi a fala, a naxa, “Ɛ xɔyinefen ɛ yɛtɛ xa dunuɲa nafunli alogoa na ɲan i yii waxatin naxan yi,naxanye ariyanna yi ne ɛ yisuxumanɛn habadan banxine yi. 10 Naxanlannayaan liga fedi xurini, na lan-nayaan ligama nɛn fe gbeene fan yi.Koni naxan tinxintareyaan ligama fexurine yi, a tinxintareyaan ligamanɛn fe gbeene fan yi. 11 E nafunlanaxan soma ɛ yii dunuɲa yi, xa ɛ milannayaan liga nayi, nde lama ɛ ranafulu feni ariyanna yi? 12 Xa ɛ milannayaan liga muxune gbeeni, nde itan gbeen soma i yii?”

13 “Walikɛ yo mi nɔɛ walɛ kuntigifirinna xa sanɲa ma kedenni.Amasɔtɔ a kedenna raɲaxuma nɛn,a kedenna xanu, hanma a kedennabinya, a yi a mɛ bonna ra. Ɛ mi nɔɛwanla kɛ Ala nun nafunla xa sanɲama kedenni.”

Yesu yi yamaan kawandiMatiyu 11.12-13, 5.31-32, Maraka

10.11-1214 Farisi muxune yi ito birin mɛ, e

yi Yesu magele amasɔtɔ e bata gbetinxanu. 15 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ yɛtɛ findima muxu tinxinxine rayamaan yɛtagi, koni Ala tan ɛ bɔɲɛyi feen kolon. Amasɔtɔ muxun feennaxan yatɛxi, fe haramuxin nan na raAla yɛɛ ra yi.”

16 “Benun Yoni gbee waxatin xa ali Sariya Kitabun nunnabine kitabunenanyi ralimanun. FɔlɔnawaxatinmaAlaa Mangayana fe Xibaru Faɲin yirali, muxun birin yi e yixɔdɔxɔ, e so ayi. 17Koni kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnnadanguma nɛn benun Sariya Kitabunsɛbɛnla yiredi keden xa ba a ra.”

18 “Xɛmɛn naxan na a mɛ a ɲaxanlara a yi nde gbɛtɛ futu, na bata yalun-yaan liga. Xɛmɛn naxan na ɲaxalannamɛxin futu, na fan bata yalunyaanliga.”

Nafulu kanna nun Lasarusi a fe19 Yesu naxa, “Nafulu kanna nde

yi na nun naxan yi marabɛri baxidugi sare xɔdɛxɛne ra, a yi ɲaxunniwaxatin birin. 20 Yiigelitɔna nde fanyi na nun, a xili Lasarusi, koron yia fatin birin ma. Na yi saxi nafulukanna dɛɛn na waxatin birin. 21 A yiwaxi a xɔnma bande kɛsɛdin naxanyeyolonma keli nafulu kanna tabanla ra,a xa ne don. Barene fan yi lu a koronedɛ kɔnɲɛ. 22 Xɛmɛ yiigelitɔɔn na yifaxa, malekane yi siga a ra Iburahimadɛxɔnma yire ɲaxumɛni. Awa, nafulukanna fan yi faxa, e yi a maluxun. 23Atɔrɔ laxira yi kati! A yi a yɛɛ rasiga,a yi Iburahima to wulani, Lasarusi adɛxɔn ma. 24 A yi gbelegbele, a naxa,‘N Fafe Iburahima, kininkinin n ma,

Luka Sora 16:25 104 Luka Sora 17:15Lasarusi xɛ n ma, a xa a yii sonlasin igeni, a yi fa a dindin n lɛnnama, amasɔtɔ n tɔrɔxi tɛɛni be kati!’25 Koni Iburahima yi a yabi, a naxa,‘N ma dii, i xaxili na xɔn ma ba, iyi kɛndɛ waxatin naxan yi, i se faɲinbirin sɔtɔ nɛn koni Lasarusi tan yitɔrɔn nin. Iki a tan sɛwaxi be, i tantɔrɔni. 26 Mɔn sɔnɔn, yili gbeena entagi alogo naxanye waxi keli feni be,siga i fɛma, ne nama siga. Muxe namakeli i fan fɛma mɛnni fa nxu fɛma be.’27 Nafulu kanna naxa, ‘N fafe, n na imafanma, i xa Lasarusi xɛ, a xa siga nfafe konni, 28 bayo ngaxakedenmaanmuxu suulun na yi, a xa sa e kawandialogo e nama fa tɔrɔ yireni ito yi be.’29 Iburahima yi a yabi, a naxa, ‘Musanun nabine falane e fɛma na, e xane xuiin namɛ.’ 30 Nafulu kanna yi ayabi, a naxa, ‘N fafe Iburahima, na mia gasɛ! Koni xa muxun keli sayani,a siga e fɛma, e e xun xanbi soma ehakɛni nɛn, e tubi.’ 31Koni Iburahimanaxa, ‘Xa e mi e tuli mati Musa nunnabine ra, hali muxun keli sayani, asiga e fɛma, e mi lɛ a ra.’ ”

17Yulubina feMatiyu 18.6-7, Maraka 9.42

1 Yesu yi a fala a xarandiine xa, anaxa, “Feen naxanye muxune biramayulubini, a fɛrɛ mi na fɔ ne xa taranna, koni gbalona e yɛɛ ra naxanye nafindi sabun na. 2A yi lan ne ma, gɛmɛgbeen xa xidi e kɔɛ ra, e woli baan ninbenun e xa diidi xurini ito nde kedenbira yulubini. 3 Ɛ a liga ɛ yeren ma!”

“Xa i ngaxakedenna hakɛn liga, i xaa sɔnna yita a ra. Xa a na feen beɲin,i xa a mafelu. 4 Xa a hakɛn liga i rasanɲa yi solofere soge kedenni, koni a

yi fa i fɛmanawaxatin birin yi, a naxa,‘N bata nimisa,’ a mafelu.”

Dɛnkɛlɛyana fe5 Xɛrane yi a fala Marigin xa, e

naxa, “Nxɔ dɛnkɛlɛyaan fari sa.”6 Marigin yi e yabi, a naxa, “Xa

ɛ dɛnkɛlɛyaan gbo ayi alo sansi kɛsɛxuridina,* ɛ nɔɛ a falɛ nɛn wudi biligbeeni ito ma, ɛ naxa, ‘I yɛtɛ talabɔxɔni, i sa ti fɔxɔ igen tagi!’ A ɛ falaxuiin suxuma nɛn.”

Walikɛɛn lan a xa naxan liga7 “Xa konyina ɛ tan nde yii naxan

xɛɛn sama hanma a yɛxɛɛne kantan,a na fa waxatin naxan yi, sa keli xɛɛnma, i a falama a xa nɛn ba, fa fala, ‘Fai dɛge?’ 8 Ɛn-ɛn, koni i a falama nɛn,i naxa, ‘N ma ximɛnna rafala, i yi iya walikɛ domaan tongo, i wanla kɛ nxa. N na n dɛge waxatin naxan yi, nyi n min, na xanbi ra i fan yi i dɛge,i yi i min.’ 9 Konyi kanna mi barikabirɛ a konyin xa bayo a bata wanlakɛ a tixi naxan na. 10 Ɛ tan fan nakii nin ɛ na Alaa yamarine birin suxuwaxatin naxan yi, ɛ xa a fala, ɛ naxa,‘Konyin nan tun nxu tan na, nxu batanxɔ wanla kɛ.’ ”

Yesu yi dogonfontɔ fu rakɛndɛya11 Yesu sigama Yerusalɛn taani

waxatin naxan yi, a dangu Samariyayamanan nun Galile yamanan tagi.12 A soma taadina nde yi waxatinnaxan yi, dogonfontɔ fu yi a ralan.E yi yire makuyeni. E gbelegbele, enaxa, 13 “Nxu kanna! Yesu! Kinink-inin nxu ma!”

14 Yesu yi e to, a yi a fala e xa, anaxa, “Ɛ siga saraxaraline konni, e xaɛmato.”†

Awa, e sigama kiraan xɔn ma wax-atin naxan yi, e kɛndɛya. 15 Muxukeden yi e tagi, na a to waxatin naxan

* 17:6: Sansini ito xili nɛn mutaridi. † 17:14: dogonfontɔna: Alaa sariyan kui,dogonfontɔɔnmi yi daxa a xa so taani. A yi luma taan farima nɛn. Saraxaralinenan yi muxun fatin matoma a yi a fala, xa na kanna sariɲan, hanma xa a misariɲan. Muxu gbɛtɛmi yi a yiin dinɲɛ dogonfontɔɔn na, bayo na yi na kannasariɲanna kalama nɛn. A mato Saraxaraline 13.45-46. Xa dogonfonna na bamuxunma, fɔ a xa saraxan ba alogo amɔn xa sariɲan kii naxan yi, a fa so taani,a dɔxɔ a konni. A mato Saraxaraline sora 14.

Luka Sora 17:16 105 Luka Sora 18:8yi, fa fala a bata kɛndɛya, a xɛtɛAla tantunɲɛ a xuini texin na. 16 Abira Yesu sanna bun ma, a yɛtagin yilan bɔxɔn ma, a barikan bira a xa.Samariya kaan nan yi na xɛmɛn nanun. 17 Yesu yi a fala, a naxa, “Muxufu xami kɛndɛyaxi ba? A dɔnxɛmuxusolomanaaninna bonne tanminɛn yi?18Muxu yo mi luxi naxan xɛtɛxi, a fabarikan bira Ala xa, fɔ xɔɲɛni ito ba?”19 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Keli, isiga, i ya dɛnkɛlɛyaan bata i rakisi.”

Alaa Mangayaan fa feen taxam-asenne

Matiyu 24.23-28, 37-4120 Farisi muxuna ndee yi Yesu

maxɔdin, a Alaa Mangayaan famawaxatin mundun yi. A yi e yabi, anaxa, “Alaa Mangayaan mi fama aloen seen naxan toma. 21Muxumi a falɛfa fala, ‘A mato, a be yi,’ hanma, ‘A samɛnni.’ Amasɔtɔ Alaa Mangayana ɛtan yi.”

22 A yi a fala xarandiine xa, a naxa,“Waxatina nde fama a xɔnla ɛ suxumanɛn, ɛ xa n tan Muxuna Dii Xɛmɛn fawaxatin to koni ɛ mi a toɛ. 23 Ndetaranma nɛn nayi naxanye a falama,e naxa, ‘A sa mɛnni,’ hanma ‘A be yi.’Koni ɛ nama siga, ɛ nama ɛ gi a mato-deni. 24Amasɔtɔ a lumanɛn alo kuyenna a ɲinna masɔxɔn keli bode fɔxɔnna sa ti bode fɔxɔn na. N tan MuxunaDii Xɛmɛn fama na kii nin n fa lɔxɔni.25Koni fɔ n xa tɔrɔ nɛn singen kati! Afɛrɛmi na fɔ iki muxune xa e mɛ n na.26 Nuhan gbee waxatin liga kii naxanyi,‡ a ligama na kii nin n tan MuxunaDii Xɛmɛnawaxatini. 27Muxune birinyi e dɛgemanawaxatini, e yi eminma,e yi ɲaxanle futuma, e yi e diine fimaxɛmɛne ma futun na, han Nuhan sowaxatin yi a li kunkin kui. Fufaanyi fa, a yi e birin faxa. 28 A mɔnligama nɛn na kiini alo a liga Loti gbeewaxatini kii naxan yi. Muxun birinyi lu e dɛgɛ, e yi e min, e seen sara,e seen mati, e seen si, e banxin ti.29 Awa, Loti keli Sodoma yi waxatin

naxan yi, tɛɛn nun dolen ganmatɔɔnyi godo keli kore, a yi e birin faxa.§30 N tan Muxuna Dii Xɛmɛn na minikɛnɛnniwaxatinnaxanyi, a ligamanakii nin.”

31 “Na lɔxɔni, muxun naxan a korebanxin kɔɛ ra, na nama godo banxinia yii seene tongodeni. A mɔn nakii nin, muxun naxan xɛɛn ma, nanama fa xɛtɛ banxini. 32 Ɛ xaxili luLoti a ɲaxanla xɔn ma.* 33 Naxan nakata a niin nakisi feen na, na bɔnɔmaayi nɛn. Naxan na bɔnɔ a niini, nakisima nɛn. 34 N xa a fala ɛ xa, nakɔɛɛn na xɛmɛ firin luma nɛn sadekedennama, kedenxalimanɛn, kedenyi lu na. 35Ɲaxalan firin luma nɛn sedinni, kedenna xalima nɛn, keden yilu na. 36Xɛmɛfirin luma nɛn xɛɛnma,kedenna xalima nɛn, keden yi lu na.”

37Xarandiine yi a maxɔdin, e naxa,“Marigina, na ligama minɛn yi?”Yesu yi e yabi, a naxa, “Sube fax-axin dɛnaxan yi, dugane e malanmamɛnna nin.”

18Kaɲa gilɛn nun kitisana fe

1Na xanbi ra, Yesu yi sandani ito sae xa, a yi e xaran, a e xa Ala maxandiwaxatin birin, e nama xadan, 2a naxa,“Kitisana nde yi taana nde yi nunnaxan mi yi gaxuxi Ala yɛɛ ra, a midanma muxe ra. 3 Kaɲa gilɛna nde yina taani nun, na yi siga a fɛma, a yia mafan, a naxa, ‘Kitin sa nxu nun nyɛngɛfaan tagi.’ 4 A bu han, a mi tin,koni dɔnxɛn na a miri a yɛtɛ ma, anaxa, ‘Hali n mi gaxu Ala yɛɛ ra, n midanɲɛmuxe ra, 5koni bayo kaɲa gilɛniito n yɛɛ gbama ayi, n xa kata, n xa akitin sa, xa na mi a ra a luma fɛ nɛnwaxatin birin han n tunnaxɔlɔ n ma.’”

6 Awa, Marigin mɔn yi siga falanma, a naxa, “Kiti bolon tinxintarennaxan fala, ɛ tuli mati na ra. 7 Awa,Ala mi a gbee muxune xun mafalɛ ba,naxanye a xilima kɔɛɛn nun yanyinna? A buyɛ na yi ba? 8 N xa a fala

‡ 17:26: Dunuɲa Fɔlɔn 6.5-12 nun 7.6-23 § 17:29: Na feen sɛbɛxi Dunuɲa Fɔlɔn19.24 kui. * 17:32: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 19.26 kui.

Luka Sora 18:9 106 Luka Sora 18:31ɛ xa, a e xun mafala kitin bolonmanɛn mafurɛn! Koni n tan MuxunaDii Xɛmɛn na fa waxatin naxan yi, ndɛnkɛlɛyaan liyɛ dunuɲa yi ba?”

Farisi muxune nun mudu maxinla fesandana

9 Yesu yi sandani ito fan sa namuxune xa naxanye laxi e yɛtɛnatinxinyaan na, emuxun bonne yalagi.10 A naxa, “Muxu firin yi siga AlaBatu Banxini Ala maxandideni, Farisimuxun nan yi bonna ra, bonna mudumaxinla. 11 Farisi muxun yi ti, a yiAla maxandi a bɔɲɛni. A Ala maxandiikiini, a naxa, ‘Ala, n barikan biramai xa amasɔtɔ kumade mi n tan na,tinxintare mi n tan na hanma yalun-dena alo muxun bonne birin a ligamakii naxan yi. N barikan birama i xaamasɔtɔ n tan mi ligaxi alo mudumaxinli ito. 12 Lɔxɔ xun yo lɔxɔ xun nsunna suxuma nɛn soge firin, n naxanbirin sɔtɔma, n ne yaganna fima.’ ”

13 “Koni mudu maxinla yi ti yiremakuyeni, a mi tin a yɛɛn natɛ korekoni a yi lu a kanken makudunɲɛ, a yia fala, a naxa, ‘Ee! Ala, kininkinin ntan hakɛ kanna ma!’ ” 14 Yesu naxa,“N xa a fala ɛ xa, xɛmɛni ito, benuna xa siga a konni waxatin naxan yi, atinxin nɛn Ala yɛɛ ra yi fefe! Amasɔtɔmuxun naxan birin a yɛtɛ yitema, nemagodoma nɛn. Naxan birin a yɛtɛmagodoma, ne yitema nɛn.”

Yesu yi duba diidine xaMatiyu 19.13-15, Maraka 10.13-16

15 Muxuna ndee yi fa e diidine raYesu fɛma, a xa a yiin sa e xunne ma,a duba e xa. Koni a xarandiine to nato, e yi falan ti e ma amasɔtɔ e batafa diidine ra Yesu fɛma. 16 Koni Yesuyi diidine xili a fɛma, a naxa, “Ɛ tindiidine xa fa n fɛma, ɛ nama e raxɛtɛamasɔtɔ e tan sifane nan gbee AlaaMangayaan na. 17 N xa ɲɔndin fala ɛxa, xa naxanmi AlaaMangayaan suxualo diidine, na mi soɛ Alaa Mangayanimumɛ!”

Xɛmɛ nafulu kanna feMatiyu 19.16-30, Maraka 10.17-31

18 Yahudiyane kuntigina nde yiYesu maxɔdin, a naxa, “Karamɔxɔfaɲina, n nanfe ligɛ n habadan niirakisin sɔtɔ?”

19Yesu yi a maxɔdin, a naxa, “Nan-fera, i n xilima karamɔxɔ faɲina?Muxu yo mi fan fɔ Ala keden peena!20 I yamarine kolon fa fala, ‘I namayalunyaan liga, i nama faxan ti, inamamuɲan ti, i namawule seren ba,i baba nun i nga binya.’* ”

21 Xɛmɛn yi a yabi, a naxa, “Xabun dii ɲɔrɛyani waxatin naxan yi, n nebirin suxi.”

22 Yesu ito mɛ waxatin naxan yi,a yi a fala a xa, a naxa, “Fe kedennan luxi, i xa i yii seene birin sara,i yiigelitɔne ki, i nafunla sɔtɔma nɛnariyanna yi. Na xanbi ra, i bira n fɔxɔra.” 23 Koni xɛmɛn na mɛ waxatinnaxan yi, a bɔɲɛn yi raɲaxu a ma kati,amasɔtɔ nafunla yi a yii nun kati!

24 Yesu yi a mato, a naxa, “Na-fulu kanne so raxɔlɔ Alaa Mangayanihan! 25 Nafulu kanna so raxɔlɔ AlaaMangayani dangu ɲɔgɔmɛn so feenna sagilaan yinla ra.”

26 Muxun naxanye na mɛ, ne yi amaxɔdin, e naxa, “Nde nɔɛ kisɛ nayi?”

27 Yesu yi e yabi, a naxa, “Muxunmi nɔɛ feen naxan ligɛ, Ala nɔɛ na ligɛnɛn.”

28 Piyɛri yi a fala a xa, a naxa, “Amato, nxu bata feen birin beɲin, nxubira i fɔxɔ ra.”

29 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “N xaɲɔndin fala ɛ xa, naxan birin bata akonna lunahanmaaɲaxanla hanmaangaxakedenne hanma a sɔtɔ muxunehanma a diine Alaa Mangayana fera 30 na kanna na ɲɔxɔn sɔtɔma nɛndangu na rawaxatini ito yi, a habadannii rakisin fan sɔtɔ waxati famatɔni.”

Yesu mɔn yi a faxa feen falaMatiyu 20.17-19, Maraka 10.32-34

31 Yesu yi a xarandii fu nun firinnexili a fɛma e danna, a yi a fala exa, a naxa, “Ɛ tuli mati! En sigama

* 18:20: Xɔrɔyaan 20.12-16 nun Sariyane 5.16-20

Luka Sora 18:32 107 Luka Sora 19:16Yerusalɛn taani, nabine feen naxanbirin sɛbɛ n tan Muxuna Dii Xɛmɛnafe yi, ne kamalima nɛn na yi. 32 Ntan Muxuna Dii Xɛmɛn soma nɛn siyagbɛtɛne yii, e yi n magele, e yi nnafɛya, e yi e dɛ igen namini nma. 33En bulanmanɛn, e yi n faxa, koni a sogesaxandeni n mɔn kelima nɛn sayani.”

34A falan naxan birin ti, xarandiinemi ne bayen kolon, bayo falan bunnayi luxunxi e ma. Yesu yi falan timanaxan ma fe yi nun, e mi na kolon.

Yesu yi danxutɔɔn nakɛndɛyaMatiyu 20.29-34, Maraka 10.46-52

35 Yesu maso Yeriko ra waxatinnaxan yi, danxutɔna nde yi dɔxi ki-raan na xanditideni. 36 A yamaandangu xuiin mɛ waxatin naxan yi, amaxɔdinna ti, a naxa, “Nanfe ligaxi?”

37 E yi a fala a xa, e naxa, “YesuNasarɛti kaan nan danguma.”

38 A gbelegbele, a naxa, “Dawuda aDii Xɛmɛn Yesu, kininkinin n ma!”

39 Muxun naxanye yɛɛn na, ne yixaɲɛ a ma, a xa a dundu koni a mɔnyi gbelegbele kati! A naxa, “Dawuda aDii Xɛmɛn Yesu, kininkinin n ma!”

40 Awa, Yesu yi ti, a yi a fala, a e xafa danxutɔɔn na a fɛma. A fa a fɛmawaxatin naxan yi, Yesu yi a maxɔdin,a naxa, 41 “I waxi a xɔn n xa nanfe ligai xa?”

A yi a yabi, a naxa, “N kanna, nwaxia xɔn ma nɛn, n mɔn xa seen to.”

42 Yesu yi a fala a xa nayi, a naxa,“I xa seen to, i ya dɛnkɛlɛyaan bata irakɛndɛya.”

43Xɛmɛn yi seen to mafurɛn, a biraYesu fɔxɔ ra, a Ala matɔxɔma. Ya-maan na to waxatin naxan yi, e birinyi Ala tantun kati!

19Yesu nun Sakɛyɛ a fe

1 Yesu yi so Yeriko yi, a dangu-matɔɔn nan yi a ra nun. 2 Mudumaxinle kuntigina nde yi na nun axili Sakɛyɛ. Nafulu kanna nan yi a ra.3 A yi kata a xa Yesu to alogo a xa akolon muxun sifan naxan a ra, bayoa yi dungi nun, a mi yi nɔɛ Yesu toɛ

amasɔtɔ yamaan yi gbo. 4Nanara, a yisiga a giyɛ yamaan yɛɛ ra, a sa te xɔdɛbinla kɔɛ ra alogo Yesu nɛɛn danguɛkiraan xɔn ma waxatin naxan yi, a xaa to. 5 Yesu na li waxatin naxan yi, ayi a yɛɛn nate kore, a yi a fala Sakɛyɛxa, a naxa, “Sakɛyɛ, godo mafurɛn,amasɔtɔ n yigiyama i konna nin to!”

6 Sakɛyɛ yi godo mafurɛn, a yi arasɛnɛ sɛwani. 7 Muxun naxanyebirin na to, e falan ti fɔlɔ e dɛ bunma, e naxa, “Xɛmɛni ito bata sa yigiyahakɛ kanna konni.”

8 Sakɛyɛ yi keli a ti, a yi a falaMarigin xa, a naxa, “N kanna, a mato,n na nma nafunla fɔxɔ kedenna somayiigelitɔne yii nɛn. Xa n bata naxanyii se kansun, n na ɲɔxɔn naaninnaxɛtɛma nɛn na kanna ma.”

9 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Mux-une bata kisin sɔtɔdenbayani ito yi to.Iburahima bɔnsɔnna nan xɛmɛni itofan na. 10 Amasɔtɔ naxanye lɔxi ayi,n tan Muxuna Dii Xɛmɛn faxi ne nanfende yi, n yi e rakisi.”

Xɛma gbananna fe sandanaMatiyu 25.14-30

11Muxune yi Yesu xuiin namɛma, asandan sa e xa. Bayo a bata yi masoYerusalɛn taan na, e yi a miri a AlaaMangayaan yi minima nɛn kɛnɛnni.12 Nanara, Yesu naxa, “Muxu gbeenande yi na nun naxan siga yamanamakuyeni, a xa findi a konna man-gan na, na xanbi ra, a xɛtɛ a konni.13 Benun a xa siga a sigatini, a yi awalikɛ fu xili, a xɛma gbananna so ekeden kedenna birin yii, a naxa, ‘Ɛkata ɛ tɔnɔn sɔtɔ itoe fari n xanbi hann fa.’ 14Koni a yamanan muxune batayi a raɲaxu. Nanara, e xɛrane rasiga afɔxɔ ra, e naxa, ‘Nxumiwaxi a xɔnma,xɛmɛni ito xa mangayaan sɔtɔ nxuxun na.’ ”

15 “Koni xɛmɛn na yi mangayaansɔtɔ, a mɔn yi xɛtɛ a konni. A xɛmagbananne so a walikɛɛn naxanye yii,a ne xili mafurɛn, a e tɔnɔn naxanyesɔtɔxi, e xa na yita a ra. 16 A singera xiin yi fa, a naxa, ‘N kanna, i xɛmagbananna naxan so n yii, n bata fu

Luka Sora 19:17 108 Luka Sora 19:44sɔtɔ a fari.’ 17 A yi a yabi, a naxa, ‘Ibata i yixɔdɔxɔ, walikɛ faɲin nan i tanna, amasɔtɔ i bata lannayaan liga fexurini, n na i findima nɛn kuntigin nataa fu xun na.’ 18Walikɛɛn firinden yifa, a naxa, ‘N kanna, i xɛma gbanannanaxan so n yii, n bata suulun sɔtɔ afari.’ 19 A yi a fala na fan xa, a naxa,‘N na i dɔxɔma nɛn taa suulun xunna.’ 20 Walikɛɛn bonna fan yi fa, anaxa, ‘N kanna, i ya xɛma gbanannarasuxu. N na a ramaraxi dugi dunginnin. 21Ngaxuxi i yɛɛ ra amasɔtɔ i ya fexɔdɔxɔ, i gbee mi seen naxan na, i nanan tongoma. I mi naxan wolixi, i nanan xabama.’ 22Ayi a fala a xa, a naxa,‘I tan walikɛ ɲaxina, n na i yalagimai yɛtɛ dɛ xuiin nan ma! I a kolon fafala n ma fe xɔdɔxɔ, n gbee mi seennaxan na, n na nan tongoma. N minaxan sixi, n na nan xabama. 23 Awa,nanfera nayi, i mi n ma gbetin taxugbeti mara banxin yulane ra, alogo nna fa waxatin naxan yi, n yi gbetinnun a tɔnɔdin sɔtɔ?’ 24 Naxanye yitixi na yi, a yi a fala ne xa, a naxa,‘Ɛ xɛmaan ba ito yii, xɛmaan gbananfuun yi naxan yii, ɛ a so na yii.’ 25 E yia fala a xa, e naxa, ‘Nxu kanna, konixɛmaan gbanan fu a tan yii!’ 26 A yie yabi, a naxa, ‘N xa a fala ɛ xa, seenmuxun naxan birin yii, nde sama nɛnne xun ma e xa, koni se mi naxan yiihali naxan di a yii, na bɛ a yii. 27Nba,n yaxuni itoe a mi rafan naxanye ma,n xa findi mangan na, ɛ fa ne ra be yi,ɛ yi e faxa n yɛtagi!’ ”

Yesu so fena Yerusalɛn taaniMatiyu 21.1-11, Maraka 11.1-11, Yoni

12.12-1928Yesu ito fala xanbini, a siga e yɛɛ

ra Yerusalɛn taani. 29Amaso Betifagetaan nun Betani taan na Oliwi Geyaandɛxɔn ma waxatin naxan yi, a yi axarandii firin nasiga a yɛɛ ra, 30 a yi aɲungu ema, a naxa, “Ɛ siga banxidɛɛnna ɛ yɛɛ ra. Ɛ nɛma na liyɛ waxatinnaxan yi, ɛ sofalidin xidixin toma nɛnmuxemunma dɔxɔ naxan fari singen.Ɛ a fulun, ɛ fa a ra be. 31 Xa muxunande ɛ maxɔdin fa fala, ‘Ɛ ito fulunma

nanfera?’ ɛ a fala e xa, ɛnaxa ‘Mariginnan mako a ma.’ ”

32Nayi, e yi siga. Marigi Yesu naxanbirin fala e xa, e sa na birin li na kiinialo a a fala e xa kii naxan yi. 33 E yisofalidin fulunma waxatin naxan yi,a kanna yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ itofulunma nanfera?”

34 E yi a yabi, e naxa, “Mariginmakona a ma.” 35 E siga sofalidin naYesu fɛma. E yi e domane yifulunsofalidin fari, e yi Yesu mali a dɔxɔa fari. 36 A yi sigama waxatin naxanyi, yamaan yi e dugine yifulun kiraanxɔn a yɛɛ ra a binya feen na.

37 A maso Yerusalɛn taan nawaxatin naxan yi, a na kiraan linaxan godoma Oliwi Geyaan bun ma.Xarandiin birin yi barikan bira fɔlɔAla xa, e yi a tantun e xui yitexin na,fata kabanako feen birin na e naxanyetoxi. 38 E yi a fala, e naxa, “Mangannaxan fama Marigin xinli, Ala xa nabaraka! Bɔɲɛ xunbenla xa lu ariyannayi e nun binyena!”

39 Farisi muxuna ndee yi yamaanyɛ, na ndee yi falan ti Yesu xa, e naxa,“Karamɔxɔ, i ya xarandiine yamari, exa e dundu.”

40 Yesu yi e yabi, a naxa, “N xa afala ɛ xa, xa e dundu, gɛmɛni itoe nansɔnxɔma.”

Yesu yi wuga Yerusalɛn ma fe ra41 A maso taan na waxatin naxan

yi, a yi a to, a wuga a fe ra, 42 a naxa,“Ee! Ɛ tan, xa ɛ yi bɔɲɛ xunbenlakiraan kolon nun to, na yi lan, koni ikiɛ mi a kolonɲɛ amasɔtɔ a bata luxunɛ ma! 43 Lɔxɔna nde a lima ɛ manɛn, ɛ yaxune luma ɛ rabilinɲɛ nɛn,e yi gbingbinna rate taan nabilinni, ekiraan bolon ɛ ma yiren birin yi. 44 Eɛ halagima nɛn, e nun muxun nax-anye birin taan kui. Hali gɛmɛ kedenpena, a mi luyɛ a funfuni ɛ taani itoyi, amasɔtɔ Ala fa ɛ kisideni waxatinnaxan yi, ɛmi yi a kolon nun!”

Yesu yi siga Ala Batu BanxiniMatiyu 21.12-17, Maraka 11.15-19,

Yoni 2.13-22

Luka Sora 19:45 109 Luka Sora 20:2045 Yesu yi so Ala Batu Banxini, a

saresone kedi fɔlɔ, 46 a yi a fala e xa,a naxa, “A sɛbɛxi Kitabun kui, Alanaxa, ‘N ma banxin xili bama nɛn Alamaxandi banxina.’* Koni ɛ tan bata afindi muɲadene luxunden na!”

47 Yesu yi xaranna tima Ala BatuBanxini lɔxɔ yo lɔxɔ. Saraxaralikuntigine nun sariya karamɔxɔnenun yamaan yɛɛratine yi kata a faxafeen na. 48 Koni e mi yi a kolon ea masɔtɛ kii naxan yi, bayo yamaanbirin yi tuli matixi a ra.

20Yesu sɛnbɛn maxɔdinna feMatiyu 21.23-27, Maraka 11.27-33

1 Lɔxɔna nde Yesu yi yamaanxaranma Ala Batu Banxini waxatinnaxan yi, a yi Alaa falan Xibaru Faɲinkawandin ba, saraxarali kuntiginenun sariya karamɔxɔne nun yamaanfonne yi fa. 2 E yi a fala a xa, e naxa, “Ifeni itoe ligama sɛnbɛn mundun na?Na fala nxu xa. Nde sɛnbɛn soxi i yii,i yi e liga?”

3 Yesu yi e yabi, a naxa, “N xa ɛmaxɔdin, ɛ a fala n xa. 4 Nde Yonirafaxi, a xa muxune rafu igeni e tubixinla ma, a kelixi Ala nan ma ba,hanma muxune?”

5 E yi falan ti fɔlɔ e bode xa, e naxa,“Xa en na a fala fa fala, ‘A kelixi Alanan ma,’ a falama nɛn nayi fa fala,‘Nanfera, ɛmi laxi Yoni ra?’ 6Koni xaen na a fala fa fala, ‘A kelixi muxunnan ma,’ yamana en magɔlɔnma nɛn,amasɔtɔ e yi laxi a ra fa fala nabiin nanyi Yoni ra nun.” 7Nanara, e yi a yabi,e naxa, “Nxu mi a keliden kolon.”

8 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “N tanfan feni itoe ligama sɛnbɛn naxan na,n mi na falama ɛ xa na yi.”

Nakɔ kantanne fe sandanaMatiyu 21.33-46, Maraka 12.1-12

9 Na xanbi ra, Yesu yi sandani itosa yamaan xa, a naxa, “Muxuna nde

yi manpa bili nakɔɔn sa, a yi a taxua kantan muxune ra, a keli a konni,a sa buyɛ ayi. 10 A bogi waxatina alixina, a yi a walikɛ keden xɛ nakɔɔnkantan muxune ma, a e xa sa a gbeenso a yii, koni a kantan muxune yi nawalikɛɛn bɔnbɔ, e yi a raxɛtɛ, e mise so a yii. 11 Na xanbi ra, a walikɛgbɛtɛ xɛ e ma, e yi na fan bɔnbɔ, e yia rayagi kati, e yi a raxɛtɛ, e mi seseso a yii. 12 A yi walikɛɛn saxandennasiga e ma. E yi na fan maxɔlɔ, e yi akedi. 13 Awa, na xanbi ra nakɔ kannanaxa, ‘N nanfe ligama? N xa n nafandii xɛmɛn nasiga e ma, yanyina nde,e danma nɛn na ra.’ 14 Koni a kantanmuxune to a to, e yi a fala e bode xa,e naxa, ‘Nakɔ kanna kɛ tongon nanito ra. En na a faxa alogo nakɔɔn xafindi en gbeen na.’ 15 E yi a torotoronnakɔɔn fari ma, e sa a faxa.* Awa,nakɔ kanna na fa waxatin naxan yi,a nanfe ligama a kantan muxune ra?16A namuxune faxama nɛn, a nakɔɔntaxu muxu gbɛtɛye ra.”

Yamaan to na mɛ, e naxa, “Ala xanxu tanga na ma.”

17 Yesu yi e mato, a yi e maxɔdin,a naxa, “Kitabun yireni ito bunnadi? A naxa, ‘Banxi tiine e mɛ gɛmɛnnaxan na, na bata findi banxin gɛmɛfisamantenna ra.’† 18 Naxan yo nabira gɛmɛni ito fari, na yigirama nɛndungi dungin na. Xa a nu bira naxanyo fari, a na yilunburunma nɛn.”

Mudu fiin maxɔdinnaMatiyu 22.15-22, Maraka 12.13-17

19 Sariya karamɔxɔne nun saraxar-ali kuntigine yi kata Yesu suxu feenna na waxatini amasɔtɔ e yi a kolona sandani ito saxi e tan nan mafe ra koni e gaxuxi yamaan yɛɛ ra.20 Nanara, e fɛrɛn fen. E seen somuxuna nde yii naxanye e yɛtɛ findɛmuxu tinxinxin na, e ne xɛ Yesu ma asuxu feenna a fala xuine xɔnmaalogoe xa nɔ a rasoɛ yamana kanna sɛnbɛn

* 19:46: A mato Esayi 56.7 nun Yeremi 7.11 kui. * 20:15: Sandani ito kui Ala nan misalixi nakɔkanna ra. A dinan taxuxi Isirayila kaane ra. A walikɛne findixi nabine ranaxanye xɛ Isirayila kaane ma. A diin findixi Yesu ra. † 20:17: Yaburin 118.22

Luka Sora 20:21 110 Luka Sora 20:43nun a nɔɔn bun ma. 21Na muxune yia maxɔdin, e naxa, “Karamɔxɔ, nxua kolon i xaranna naxan tima e nuni falan naxan tima, e tinxin. Nxua kolon fa fala i mi muxune rafisaxie bode xa. I muxune xaranma Alaakiraan nan ma ɲɔndini. 22 A fala nxuxa, xa nxu lanma nxu xa mudun soRomi Manga Gbeen yii ba?”

23Koni Yesu yi e yanfantenyaan to,a yi a fala e xa, a naxa, 24 “Ɛ gbetigbananna yita n na. Nde xili nun ayɛtagin sawura a ma?”

E yi a yabi, e naxa, “Romi MangaGbeena.”

25 Nanara, Yesu naxa, “Mangangbeen xa so a yii, Ala gbeen xa so Alayii.”‡

26 E mi nɔ a suxun fɛrɛn sɔtɛ ya-maan yɛtagi. Nanara, e yi e dundu, ekabɛ a fala ti kiin ma.

Faxa muxune rakeli fenaMatiyu 22.23-33, Maraka 12.18-27

27 Saduse muxune§ yi e maso Yesura naxanye a falama a faxa muxunemi kelima sayani, e yi a maxɔdin, enaxa, 28 “Karamɔxɔ, Musa sariyani itosɛbɛ nɛn nxu xa, a naxa, ‘Xa xɛmɛnfaxa, a ɲaxanla lu, koni a mi dii lu,na xɛmɛna ngaxakedenna nde xa kɛɲaxanla tongo, e yi diin bari faxamuxun xa.’* 29 Awa, ngaxakeden-mane muxu solofere yi na yi nun,forimaan yi ɲaxanla futu, a faxa, a midii sɔtɔ. 30 A firinden yi na ɲaxanlatongo, 31 a saxanden fan yi a tongo.Awa, a liga na kiini muxu soloferenebirin na, e birin yi faxa, e mi diisɔtɔ. 32 Dɔnxɛn na, ɲaxanla fan yifaxa. 33 Awa, faxa muxune na kelisayani waxatin naxan yi, a findima

nde a ɲaxalan na nayi? Bayo e muxusoloferene birin bata yi a tongo!”

34 Yesu yi e yabi, a naxa, “Waxa-tini ito yi, xɛmɛne ɲaxanla futumanɛn ɲaxanle fan yi dɔxɔ xɛmɛn xɔn,35 koni naxanye na keli sayani waxatifamatɔni, na xɛmɛnemi ɲaxalan futɛ,a ɲaxanle mi dɔxɛ xɛmɛn xɔn. 36 Eluma nɛn nayi alo malekane. E mifaxama, e findima Alaa diine nan naamasɔtɔ e bata keli sayani. 37 KoniMusa na yita nɛn a faxa muxune ke-lima nɛn sayani. Awa, Kitabun kui,fɔtɔndin gan feen sɛbɛxi dɛnaxan yi,Musa yi falan ti Marigina fe yi, a naxa,‘Iburahimaa Ala nun Isiyagaa Ala nunYaxubaa Ala.’† 38 Awa, a bunna ni itora fa fala niiramane Ala nan a tan na,faxa muxune gbee mi a ra, amasɔtɔ ebirin niina e yi Ala yɛɛ ra yi.”‡

39 Sariya karamɔxɔna ndee yi falanti a xa, e naxa, “Karamɔxɔ, i bata ayabi ki faɲi!” 40 Na xanbi ra, e mi fasusu a maxɔdinɲɛ fefe ra.

Yesu yi maxɔdinna tiMatiyu 22.41-46, Maraka 12.35-37

41 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “E afalama di fa fala Dawuda bɔnsɔnnanan Alaa Muxu Sugandixin na?42Amasɔtɔ Dawuda yɛtɛɛn bata a falaYaburin Kitabun kui, a naxa,‘Marigin yi a fala n marigin xa,a naxa, “Dɔxɔ n yiifanna ma43 han n yi i yaxune sa i sanna bun

ma.” ’§ ”‡ 20:25: Mangan yɛtagin sawuran to gbeti gbananna ma, na a findixi a gbeen nabayo a tan nan a rafalaxi. Adamadiine daxi Ala maligan na, nayi e fan findixiAla gbeen na. Gbetin lan a so mangan yii mudun na, koni muxune lan e yi eyɛtɛ so Ala yii bayo e findixi e da mangan gbeen na. § 20:27: Saduse muxune:Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kii kedenni. Lanna mi yi enun Farisi muxune tagi. E tan mi yi laxi malekane ra. E mɔn mi yi laxi a ra a muxune kelimanɛn sayani. * 20:28: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 38.8 nun Sariyane 25.5-6 kui. † 20:37:A mato Xɔrɔyaan 3.2-6 kui. ‡ 20:38: niiramane: Ala naxa a Iburahimaa Ala nan a ra. A mi afalaxi nun Iburahimaa Ala nan yi a tan na, a yi a nii ra waxatin naxan yi. A luxi alo Ala yɛɛna e ralaxira yi. E mɔn e nii ra Ala yɛɛ ra yi. § 20:43: Yaburin 110.1

Luka Sora 20:44 111 Luka Sora 21:1944 “Dawuda yi a xili, a naxa, ‘N Ma-rigina.’ Awa, Alaa Muxu Sugandixinfindixi Dawuda bɔnsɔnna ra di?”*

Yesu yi a xarandiine maxadiMatiyu 23.1-36, Maraka 12.38-40

45 Yamaan birin yi e tuli mati Yesura, a yi a fala a xarandiine xa, anaxa, 46 “Ɛ a liga ɛ yeren ma sariyakaramɔxɔne fe yi. A rafan e ma exa doma gbeene ragodo e ma, e yilu e masiga tiyɛ. A rafan e ma ya-maan xa e binya, e yi e xɔntɔn lɔxɔtidene yi. A rafan e ma e xa muxugbee dɔxɔden sɔtɔ salide banxini enun dɔxɔde faɲine malanni. 47 E kaɲagilɛne yii seene bama e yii. E yi e yɛtɛmayita sali xunkuyeni. E yalagimanɛn na feene ra han a radangu ayi!”

21Kaɲa gilɛna kisena feMaraka 12.41-44

1 Yesu yi a yɛɛn nasiga, a nafulukanne to, e kiseen sama Ala BatuBanxin gbeti maradeni. 2 A kaɲagilɛ yiigelitɔna nde fan to, a gbananfirin sama gbeti sa seen kui. 3 Yesunaxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, kaɲagilɛ yiigelitɔni ito bata naxan sa, nagbo bonne birin gbeen xa. 4 Amasɔtɔbonne naxan saxi, e nafulu dɔnxɛn xami ne ra. Koni a tan, hali yiigelitɔɔnto a ra, naxan birin a yii a balon na, ana nan saxi.”

Ala Batu Banxin kalana feMatiyu 24.1-2, Maraka 13.1-2

5 Muxune yi a falama a Ala BatuBanxin yi maxidixi gɛmɛ to faɲinenan na e nun muxune yi fama seennaxanye ra kiseen na Ala xa. Yesunaxa, 6“Ɛ naxan toma ito ra, waxatinande fama, gɛmɛn naxanye birin banx-ini ito yi, keden mi luyɛ a funfuni, e ebirin naxuyama ayi nɛn.”

Tɔrɔn nun bɛsɛnxɔnyana feMatiyu 24.3-14, Maraka 13.3-13

7 E yi a maxɔdin, e naxa,“Karamɔxɔ, na ligama waxatinmundun yi? Taxamasenna mundun ayitama nxu ra fa fala a waxatin bata ali?”

8 Yesu naxa, “Ɛ a liga ɛ yerenma alogo muxe nama ɛ mayenden.Amasɔtɔ muxu wuyaxi fama nɛn nxinli, e yi a fala, e naxa, ‘A tan nann tan na.’ E naxa, ‘Waxatin bata ali!’ Koni ɛ nama bira ne fɔxɔ ra.9 Ɛ na yɛngɛ feene nun murutɛ feenemɛ waxatin naxan yi, ɛ nama gaxuamasɔtɔ a fɛrɛ mi na fɔ ne xa ligasingen. Koni waxati raɲanna munmamaso singen.”

10 A lu falan tiyɛ, a naxa, “Siyakeden siyaan bonna yɛngɛma nɛn ya-mana kedenyi yamananbonneyɛngɛ.11Bɔxɔn xuruxurun gbeen tima nɛn enun fitina kamɛn nun fitina furen yiso yirena ndee yi. Gaxu fe gbeene nuntaxamaseri gbeene ligama nɛn korexɔnna ma. 12 Koni benun feni itoebirin xa liga, e ɛ suxuma nɛn, e yi ɛbɛsɛnxɔnya. E yi ɛ raso salide banxineyi, e yi ɛ makiti, e yi ɛ sa kasoonna. E sigama ɛ ra nɛn mangane nunkuntigine fɛman tanma fe ra. 13Nayi,ɛ findima nɛn n serene ra e xa. 14 Ɛnama xamin, ɛ sa ɛ xun mafalamanaxan na. 15 Amasɔtɔ n falan nunxaxinla soma ɛ yii nɛn. Nanara, ɛyaxune mi ɛ tandɛ e yi ɛ nɔ. 16 Ɛ sɔtɔmuxune nun ɛ ngaxakedenne nun ɛxabilane nun ɛ xɔyine ɛ soma nɛn eyii, e yi ɛ tan ndee faxa. 17 Muxunbirin ɛ raɲaxuma nɛn n tan ma fe ra.18 Koni hali ɛ xun sɛxɛ kedenna mi lɔayi. 19Nayi, ɛ tunnafan alogo ɛ niin xaratanga.”

Yesu yi Yerusalɛn kala feen falaMatiyu 24.15-21, Maraka 13.14-19

* 20:44: Na waxatini karamɔxɔne yi a falama a Alaa Muxu Sugandixin barimaDawuda bɔnsɔnna nin fata Alaa falan na Samuyɛli Firinden 7.16 kui. Anu, xaDawuda nan Yaburin 110 sɛbɛ, nayi a tan a falama Alaa Muxu Sugandixin mafa fala “NMarigina.” Na bunna nɛɛn fa fala Alaa Muxu Sugandixin gbo a benbaDawuda xa. Na yi muxune yifu, a yi a yita a Yesu Alaa Muxu Sugandixin tidengbo dangu Dawuda ra Ala yɛɛ ra yi.

Luka Sora 21:20 112 Luka Sora 22:420 “Ɛ na a to waxatin naxan yi,

sofane bata Yerusalɛn taan nabilin, ɛa kolonma nɛn nayi fa fala a kala wax-atin mi fa buma sɔnɔn. 21 Xa naxanYudaya yi nawaxatini ne xa e gi, e sigageyane fari. Naxanye taan kui, ne xae gi, e keli taani. Naxanye xɛɛn ma,ne nama xɛtɛ taani. 22Amasɔtɔ ‘TɔrɔnLɔxɔne’ nan ne ra, Kitabun naxanfala, a na birin xa kamali. 23 Gbalogbeen ligama nɛn fudi kanne nun diingane ra na lɔxɔne yi! Tɔrɔ gbeenfama nɛn bɔxɔ xɔnni ito ma. Alaaxɔlɔn fama nɛn yamani ito xili ma.24 E faxama nɛn silanfanna ra,* ndeesigama nɛn konyiyani yamanan birinyi. Yerusalɛn taan luma nɛn siyagbɛtɛne bun ma han e waxatin yidɛfe.”

Muxuna Dii Xɛmɛn fa fenaMatiyu 24.29-31, Maraka 13.24-27

25 “Awa, na waxatini taxamasennasama nɛn sogen ma, e nun kikennun sarene ma. Dunuɲa siyane birinyigitɛgɛma nɛn nayi, e gaxu fɔxɔigen xuiin nun xunfan gbeen yɛɛra. 26 Feen naxanye ligama dunuɲayi, muxune nɛma ne mamɛ waxatinnaxan yi, e gaxuma nɛn, e fuga a ra.Amasɔtɔ kore xɔnna sɛnbɛni maxamanɛn. 27 N tan Muxuna Dii Xɛmɛnminima nɛn kɛnɛnni, n fa kundanisɛnbɛni e nun binye gbeeni. 28 Konifeni itoe na liga fɔlɔwaxatin naxan yi,ɛ xa ɛ xunna rakeli, ɛ yi ɛ yɛɛn nabiamasɔtɔ ɛ xunba waxatin bata maso.”

Xɔdɛ binla fe taxamasennaMatiyu 24.32-35, Maraka 13.28-31

29Na xanbi ra, Yesu yi sandana ndesa e xa, a naxa, “Ɛ ɛ xaxili lu xɔdɛ binlanun wudin birin xɔnma. 30 E na ɲingiwaxatin naxan yi, ɛ a kolonma nɛnnayi fa fala ɲɛmɛn bata maso. 31A nakii nin, ɛ na feni itoe to ligɛ waxatin

naxan yi, ɛ a kolonma nɛn nayi fafala Alaa Mangayaan fa waxatin batamaso.”

32 “N xa ɲɔndin fala ɛ xa. Iki mux-une mi danguma fɔ na feene birinliga. 33 Kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnnadanguma nɛn koni n ma falane midanguma habadan.”

34 “Ɛ a liga ɛ yeren ma! Ɛ nama ɛyɛtɛ findi fudimane nun dɔlɔ minnera. Ɛ nama xamin ɛ lu kiina fe ra alogona Lɔxɔn nama ɛ ratɛrɛna. 35Amasɔtɔa dunuɲa muxune birin natɛrɛnamanɛn alo woson suben natɛrɛnama kiinaxan yi. 36 Ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi, ɛ yi Alamaxandi waxatin birin, ɛ sɛnbɛn sɔtɔ,ɛ ratanga feni itoe birin ma naxanyeligama alogo ɛ xa ti n tan Muxuna DiiXɛmɛn yɛtagi.”

37 Yesu yi xaranna tima Ala BatuBanxini nɛn yanyin na, a sa kɔɛɛnnadangu geyaan fari naxan xili Oliwi.38 Yamaan birin yi sigama nɛn a fɛmaxɔtɔnni Ala Batu Banxini, alogo e xa etuli mati a ra.

22Mangane yi yanfani tɔn Yesu maMatiyu 26.1-5, Maraka 14.1-2, Yoni

11.45-531 Buru Tetaren Sanla* yi maso

naxan xili Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSanla.† 2 Saraxarali kuntigine nunsariya karamɔxɔne yi kata Yesu faxanfɛrɛn fendeni, koni e yi gaxuxi ya-maan yɛɛ ra.

Yudasi yi Yesu yanfaMatiyu 26.14-16, Maraka 14.10-11

3 Setana yi so Yudasi yi, naxan xiliIsakariyoti, xarandii fu nun firinnande nan yi a ra. 4 Awa, Yudasi yisiga, a sa a fala saraxarali kuntiginenun Ala Batu Banxin kantan muxunekuntigine xa, a nɔɛ Yesu soɛ e yii kii

* 21:24: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana. * 22:1: Buru Tetaren Sanla: Yahudiyaneyi burun donma xii solofere lɛbɛn mi saxi naxan yi sanli ito yi. E sariɲan kiina ndenan yi a ra. A mato Xɔrɔyaan 12.15 kui. † 22:1: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla:Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛn Firawona yamaan ma, malekan yi fae dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra. Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunlaxuya e banxine dɛwudine ma, saya malekan yi dangu e xun ma. Na feen sanlani ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13 kui.

Luka Sora 22:5 113 Luka Sora 22:32naxan yi. 5Na yi rafan e ma, e gbetinba, a e xa a saren fi. 6Yudasi yi tin nama, a fɛrɛn fen fɔlɔ, a nɔɛYesu soɛ e yikii naxan yi hali yamaan mi fe kolonayi.

Yesu yi a yitɔn sanla fe yiMatiyu 26.17-25, Maraka 14.12-21

7 Buru Tetaren Sanla yi a li, yɛxɛɛdiin faxa waxatin yi a li Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla fe ra. 8 Yesu yiPiyɛri nun Yoni xɛ, a yi a ɲungu e ma,a naxa, “Ɛ sa Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSanla ximɛnna rafala en xa.”

9 E yi a maxɔdin, e naxa, “I waxi axɔn ma, nxu xa a rafala minɛn yi?”

10A yi e yabi, a naxa, “Ɛ nɛma somataani waxatin naxan yi, ɛ xɛmɛna ndelima kira yi, ige fɛɲɛn dɔxi a xun ma.Ɛ bira a fɔxɔ ra han a na so banxinnaxan kui. 11 Ɛ yi a fala na banxinkanna xa, ɛ naxa, ‘Karamɔxɔ naxa, axɔɲɛ yigiyaden minɛn yi, a tan nun axarandiine Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSanla donseen donma dɛnaxan yi?’12 A banxin yire gbeena nde yitama ɛra nɛn kore banxin kɔɛ ra, naxan kuiyitɔnxi ki faɲi. Ɛ donseene rafalamamɛnna nin.” 13 E sa seen birin lina yi alo Yesu a fala e xa kii naxanyi. E Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanlaximɛnna rafala mɛnni.

Marigina Ximɛnna feMatiyu 26.26-30, Maraka 14.22-26,

Kɔrɛnti Kaane Singena 11.23-2514Nawaxatina a lixina, Yesu yi dɔxɔ

a dɛgedeni e nunaxɛra fununfirinne.15 A yi a fala e xa, a naxa, “A xɔnlan ma kati, n xa Halagi Tiin DanguLɔxɔn Sanla donseen don ɛ xɔn benunn xa tɔrɔ! 16 Amasɔtɔ n xa a fala ɛxa, n mi a donma sɔnɔn han a bunnarakamalima Alaa Mangayani waxatinnaxan yi.”

17Na xanbi ra, Yesu yi igelengennatongo, a barikan bira Ala xa, a naxa,“Ɛ ito tongo, ɛ yi a yitaxun ɛ ra.18 Amasɔtɔ n xa a fala ɛ xa, en wudibogi igen naxan minma ito ra, n mi faa minma han Alaa Mangayaan yi fa.”

19 Na xanbi ra, a burun tongo, abarikan bira Ala xa, a yi a yigira, a yi a

so e yii, a naxa, “N fati bɛndɛnni ito ranaxan fixi ɛ fe ra, ɛ xa ito liga naxan nma fe rabirɛ ɛ ma.” 20 Ximɛn donnabaxi na a ra, a yi igelengenna fantongo na kiini, a naxa, “Igelengenniito, Layiri Nɛnɛn na a ra naxan xidimaen tagi n wunla xɔn naxan minima ɛfe ra.”

21 “Koni a mato! Muxun naxan nyanfama, a n so yiini, na kanna adɛgema n xɔn be yi! 22 Awa, MuxunaDii Xɛmɛn faxama nɛn alo Ala bata aragidi kii naxan yi, konimuxun naxana yanfama, gbalon na kanna yɛɛ ra!”

23E yi e bodemaxɔdin fɔlɔnaxannaligama e yɛ.

Naxan gbo a birin xa24Matandin yi keli xarandiine tagi

fa falamuxunemirimandema e tagi agbo dangu e birin na. 25Yesu yi a falae xa, a naxa, “Siyanemangane nɔyaannan ligama e xun na. Kuntigine e xilibama nɛn fa fala, ‘Yamaan Yatigine.’26 Koni a mi na kiini ɛ tagi. Naxangbo ɛ birin xa ɛ tagi, fɔ na xa lu alodii ɲɔrɛna. Ɛ yɛɛratiin xa liga alowalikɛna. 27 Amasɔtɔ nde gbo dangubodene ra, naxan dɔxi a dɛgedenihanma naxan fama donseen na a xa?Naxan a dɛgema, na nan gbo! Koni ntan ɛ tagi alo walikɛna.”

28“Ɛ bata lu n fɛmanma tɔrɔn birinyi. 29Nanara, n mangayaan fima ɛmaalo n Fafe Ala bata a fi n ma kii naxanyi. 30 Ɛ ɛ dɛgema nɛn, ɛ yi ɛmin n xɔnma n ma Mangayani, ɛ dɔxɔmangayagbɛdɛne yi. Ɛ yi Isirayila bɔnsɔn funun firinne makiti.”

Piyɛri a mɛ fena Yesu raMatiyu 26.31-35, Maraka 14.27-31,

Yoni 13.36-3831 Yesu naxa, “Ee! Simɔn, i tuli

mati, Setana bata Ala mafan alogo axa tin Setana yi ɛ birin mato, a yiɛ yife alo xɛɛ biina a maali fema kiinaxan yi, a yi a dɛɛla ba a yi. 32 KoniSimɔn, n bata Ala maxandi i xa alogoi ya dɛnkɛlɛyaan nama ɲan. I mɔn naxɛtɛ n fɛma waxatin naxan yi, i yi ingaxakedenne sɛnbɛ so.”

Luka Sora 22:33 114 Luka Sora 22:5833 Piyɛri yi a yabi, a naxa, “Marig-

ina, n bata n yitɔn siga feen na kasonii fɔxɔ ra, n faxa i fɔxɔ ra!”

34 Yesu yi a yabi, a naxa, “Piyɛri,n xa a fala i xa benun dontonna xawuga, i a falama nɛn sanɲa ma saxan,i naxa, i mi n tan kolon.”

35 Na xanbi ra, Yesu yi a fala e xa,a naxa, “N na ɛ xɛ waxatin naxan yi,ɛ mi siga gbeti yo ra ɛ yii, hanmabɛnbɛlidina hanma sankidina, senande dasa nɛn ɛma ba?”

E yi a yabi, e naxa, “Sese mi dasa.”36 Yesu naxa, “Koni iki xa gbeti sa

seen naxan yii hanma bɛnbɛlidina, axa a tongo. Silanfan mi muxun naxanyii, na xa a domaanmati, a silanfannasara.‡ 37 Amasɔtɔ n xa a fala ɛ xa,Kitabun naxan falaxi n tan ma fe yi fɔna xa kamali nɛn, a naxa, ‘A yatɛ nɛnalo fe ɲaxi rabane.’ ”

38 Xarandiine naxa, “Marigina, amato, dɛgɛma firin be yi.”

A yi e yabi, a naxa, “Na bata wasati.”

Yesu yi Ala maxandiMatiyu 26.36-46, Maraka 14.32-42

39 Yesu yi keli na yi, a siga OliwiGeyaan fari alo a darixi a ligɛ kii naxanyi. Xarandiine yi siga a fɔxɔ ra. 40A nayiren li waxatin naxan yi, a yi a falae xa, a naxa, “Ɛ Ala maxandi alogo ɛnama bira tantanni.”

41 Na xanbi ra, a keli e fɛma, a yi amakuya e ra ndedi, a yi a xinbi sin,a yi Ala maxandi. 42 A yi a fala, anaxa, “N fafe, xa i tinɲɛ, i xa tɔrɔyaigelengenni ito masiga n na, koni ntan sagoon nama liga fɔ i tan sagona.”43 Malekan yi mini kɛnɛnni a xa, keliariyanna yi, a yi sɛnbɛn fi a ma. 44 Atɔrɔxi kii naxan yi, a yi a yixɔdɔxɔ Alamaxandideni na kiini. Kuye wolonnayi mini a ma, a lu dindinɲɛ alo wunla.

45 A yelin Ala maxandɛ waxatinnaxan yi, a xɛtɛ a xarandiine fɛma, ayi e sunuxin li xixɔnli! 46 A yi a fala exa, a naxa, “Ɛ xima nanfera? Ɛ keli,

ɛ yi Ala maxandi alogo ɛ nama biratantanni.”

Yesu suxu fenaMatiyu 26.47-56, Maraka 14.43-50,

Yoni 18.3-1147 A yi fala tiini waxatin naxan yi,

ganla yi fa, Yudasi xarandii fu nunfirinna nde tixi yamaan yɛɛ ra, a faYesu fɛma a sunbudeni. 48 Koni Yesunaxa, “Yudasi, i n tan Muxuna DiiXɛmɛn yanfama sunbun nan xɔn maba?”

49 Xarandiin naxanye yi Yesu fɔxɔra, feen naxan fama ligadeni Yesu ra,e na towaxatin naxan yi, e naxa, “Ma-rigina, nxu xa nxɔ silanfanne tongo,nxu yɛngɛn so ba?”§ 50 E tan ndeyi Saraxarali Kuntigi Singena konyinyiifari ma tunla sɛgɛ a ma. 51 KoniYesu yi e yabi, a naxa, “A lu.” Yesu yi ayiin sa na xɛmɛn tunla ma, a kɛndɛya.

52 Na xanbi ra, Yesu yi a falasaraxarali kuntigine nun Ala BatuBanxin kantan muxune kuntiginenun yamaan fonne xa naxanyefaxi a suxudeni, a naxa, “Ɛ bata fasilanfanne nun gbengbetenne ra nxili ma alo gbalotɔɔn nan n tan na ba?53 N yi ɛ fɛma Ala Batu Banxini nunlɔxɔ yo lɔxɔ, ɛ mi kata ɛ yi n suxu.Koni ɛwaxatin na a ra iki e nun diminsɛnbɛna.”

Piyɛri yi a mɛ Yesu raMatiyu 26.57-58, 69-75, Maraka 14.53-

54, 66-72, Yoni 18.12-18, 25-2754 E yi Yesu suxu, e siga a ra

Saraxarali Kuntigi Singen konni,Piyɛri yi bira a fɔxɔ ra koni e yi tagikuya. 55 E yi tɛɛn sa kiti saden tandentagi, e yi a dɔxɔmɛnni. Piyɛri yi dɔxɔe fɛma. 56 Walikɛ ɲaxanla nde a todɔxi tɛɛn xɔn ma waxatin naxan yi, ayi a mato ki faɲi, a naxa, “Xɛmɛni itofan yi a fɔxɔ ra nun yati!”

57Piyɛri yi a tandi, a naxa, “Ee! I tanɲaxanla, n mi a kolon mumɛ!” 58Amibu na xanbi ra xɛmɛna nde fan yi a to,a naxa, “A tan nan nde i tan fan na!”

‡ 22:36: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana. § 22:49: Silanfanna: Sofane yɛngɛsodɛgɛmana.

Luka Sora 22:59 115 Luka Sora 23:14Koni Piyɛri yi a yabi a naxa, “Ee! I

tan xɛmɛna, a tan se mi n tan na de!”59 Awa, waxatidi danguxina,

xɛmɛna nde fan yi a fala a xa a sɔbɛɛnna, a naxa, “Sikɛ yo mi naxan yi,xɛmɛni ito yi a fɔxɔ ra nun amasɔtɔGalile kaan nan a tan fan na!”

60Koni Piyɛri yi a yabi, a naxa, “Ee!I tan xɛmɛna, i naxan falama, n mi nakolon!”

Awa, a yi falan tima waxatinnaxan yi, dontonna yi wuga mafurɛn!61 Marigin yi a firifiri, a Piyɛri mato.Piyɛri yi a miri Marigina falan ma aloa fala kii naxan yi, a naxa, “Benundontonna xa wuga to, i a falama nɛndɔxɔ saxan a i mi n kolon.” 62 Piyɛriyi mini, a sɔxɔlɛ wugan ti!

E yi Yesu magele, e yi a bɔnbɔMatiyu 26.67-68, Maraka 14.65

63 Muxun naxanye yi Yesu kan-tanma, ne yi Yesu magele, e yi abɔnbɔ. 64 E yi a yɛɛn maxidi, e yia maxɔdin, e naxa, “Nde i bɔnbɔxi?Nabiya falane ti nxu xa.” 65 E yi amakonbi han!

E yi Yesu ti muxu gbeene yɛtagiMatiyu 26.59-66, Maraka 14.55-64,

Yoni 18.19-2466 Kuye yibaxina, yamaan fonne

nun saraxarali kuntigine nun sariyakaramɔxɔne yi e malan, e fa Yesu raKitisa Gbeene fɛma. 67 E yi a fala, enaxa, “Xa Alaa Muxu Sugandixin nani tan na, a fala nxu xa.”

A yi e yabi, a naxa, “Xa n na a falaɛ xa, ɛ mi lama n na. 68 Xa n na ɛmaxɔdin, ɛ mi n yabɛ, 69 koni fɔlɔ ikima, n tan Muxuna Dii Xɛmɛn dɔxɔmanɛn Ala Sɛnbɛmaan yiifanna ma.”

70E birin naxa, “Alaa Dii Xɛmɛn nani tan na nayi ba?” A yi e yabi, a naxa,“Ɛ bata a fala. A tan nan n tan na.”

71 E yi a fala, e naxa, “En mako mifa sere ma sɔnɔn! En tan yɛtɛɛn bataa xuiin mɛ!”

23E siga Yesu ra Pilati fɛmaMatiyu 27.1-2, 11-14, Maraka 15.1-5,

Yoni 18.28-38

1Yamaan birin yi Yesu tongo, e sigaa ra Pilati fɛma, 2 e a kansun fɔlɔ nayi, e naxa, “Nxu bata xɛmɛni ito suxu,a nxɔ siyani murutɛma. A yi a falɛ exa, a e nama mudun so Manga Gbeenyii. A naxa, a tan nan Alaa MuxuSugandixin na e nun mangana.”

3 Awa, Pilati yi a maxɔdin a naxa,“Yahudiyane mangan nan i tan naba?”

Yesu yi a yabi, a naxa, “Ɔn, alo i afalaxi kii naxan yi.”

4 Na xanbi ra, Pilati yi a falasaraxarali kuntigine nun yamaan xa,a naxa, “Nmi xɛmɛni ito yalagi fe toxihali!”

5Koni emɔn yi kata, e naxa, “A batayamaan tagi so a xaranna xɔn ma! Afɔlɔxi Galile nin han sa dɔxɔ Yudayabirin na, iki a bata fa be fan yi.”

6 Pilati ito mɛ waxatin naxan yi, ayi maxɔdinna ti, a naxa, “Galile kaannan xɛmɛni ito ra ba?” 7 A na kolonwaxatin naxan yi fa fala Yesu kelixi nayamanan nin Herode yi kuntigiyanidɛnaxan yi, a yi a rasiga a ma, Herodefan yi Yerusalɛn taani na waxatini.

Yesu Herode fɛma8Herode Yesu to waxatin naxan yi,

na yi rafan a ma kati, amasɔtɔ a batayi Yesu a fe mɛ nun! A xɔnla yi a manun, a xa a to xabu waxati xunkuye.A yi waxi a xɔn ma, a xa Yesu tokabanako fena ndee ligɛ. 9 Nanara,Herode yi Yesu maxɔdin sanɲa mawuyaxi, koni Yesu mi a yabi hali falakeden peen na! 10 Saraxarali kuntig-ine nun sariya karamɔxɔne yi Yesukansun kati! 11 Herode nun a sofaneyi Yesu magele, e yi a rafɛya kati! E yidoma faɲin nagodo a ma, e yi a raxɛtɛPilatima. 12Na lɔxɔn yɛtɛni Pilati nunHerode yi findi xɔyimane ra amasɔtɔe mi yi rafan e bode ma nun.

E Yesu faxa feen nagidiMatiyu 27.15-26, Maraka 15.6-15,

Yoni 18.39-19.1613Pilati yi saraxarali kuntigine nun

mangane nun yamaan maxili, a yi emalan, 14 a yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ bata fa xɛmɛni ito ra n fɛma, a a

Luka Sora 23:15 116 Luka Sora 23:45yamaan namurutɛma. Nba, n bata afɛsɛfɛsɛ ɛ yɛɛ xɔri. Ɛ a kansunxi feɲaxin naxanye ra, n mi a sɔn toxi halikeden. 15 Herode fan mi a sɔn toxi.Nanara, a bata a raxɛtɛ n ma, xɛmɛniito mi fe yo ligaxi a faxɛ naxan ma.16Awa, n xa a bɔnbɔ, n yi a beɲin.”

17 Bayo Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSali waxatine yi, fɔ Pilati xa muxukeden namini nɛn kasoon na e xa.18 Muxune birin yi sɔnxɔ, e naxa,“Yesu xa faxa, i Baraba beɲin nxu xa!”19 Baraba yi kasoon na murutɛn nunmuxu faxa feen nan ma taani.

20Axɔli yi Pilatima a xaYesu beɲin.Nanara, a mɔn yi yamaan xili. 21Konie mɔn yi sɔnxɔ, e naxa, “A gbangbanwudin ma!”

22 Pilati yi a fala e xa sanɲa masaxan, a naxa, “A fe ɲaxin mundunligaxi? N mi fe ɲaxi yo toxi a ra a faxɛnaxanma. N xa a bɔnbɔ, n yi a beɲin.”

23Koni e lu sɔnxɔɛ, e yi e xuini te, enaxa, a Yesu xa gbangban wudin ma.E kui feen yi liga e sɔnxɔ sɔnxɔna fe ra.24Nanara, Pilati yi a kitin bolon alo e afala a xa kii naxan yi. 25 E waxi xɛmɛnnaxan xɔn ma, a na beɲin e xa naxansa kasoon namurutɛn nunmuxu faxafeen na. Awa, a Yesu so e yii a e xa erafan feen liga a ra.

E yi Yesu gbangban wudin maMatiyu 27.32-44, Maraka 15.21-32,

Yoni 19.17-2726E sigama Yesu ra a gbangbandeni

wudin ma waxatin naxan yi, e lanxɛmɛna nde ra, a xili Simɔn Sirɛnikaana. A kelima xɛɛn ma siga taani.E yi a suxu, e Yesu gbangban wudin saa xun ma, e yi a bira Yesu fɔxɔ ra.

27 Muxu wuyaxi yi bira a fɔxɔ ra.Ɲaxanla ndee yi e yɛ nun, ne yi eyiin sa e xun ma, e gbelegbele a fera. 28 Yesu yi a yɛɛ rafindi e ma,a yi a fala e xa, a naxa, “Yerusalɛnɲaxanle, ɛ nama wuga n tan ma fera, koni ɛ wuga ɛ yɛtɛ nun ɛ diinefe ra. 29 Amasɔtɔ lɔxɔna nde fama,muxuna nde a falama nɛn fa fala,‘Sɛwan gbantane xa, sɛwan ɲaxanlexa naxanye mi dii barixi, dii nga mi

e ra.’ 30 Nayi, muxune a falama nɛngeyanexa, e naxa, ‘Ɛ bira nxu fari,’ e yia fala yire matexine xa, e naxa, ‘Ɛ nxuyɛ maluxun.’ 31 Amasɔtɔ xa fe sifaniitoe ligawudi xindenna, nanfe ligamawudi xaren na nayi?”

32 E fe ɲaxi raba firinne fan tongo,a e xa faxa Yesu fɛma. 33 E nayiren li waxatin naxan yi naxan xili“xun xɔri yirena,” e Yesu gbangbanwudin ma na yi e nun fe ɲaxi rabafirinne, keden a yiifanna ma, bodenaa kɔmɛnna ma. 34Yesu naxa, “N Fafe,e mafelu, amasɔtɔ e naxan ligama emi na kolon.”

Awa, e yi masɛnsɛnna ti lan a dug-ine yitaxun feen ma. 35 Yamaan yiti na yi, e lu Yesu matoɛ. Yamaankuntigine yi a magele, e naxa, “Abata bodene rakisi, xa Alaa MuxuSugandixin nan a tan na, a xa a yɛtɛrakisi!”

36 Sofane fan yi a magele, e fa afɛma, e yi minse muluxunxin ti a xa.37 E yi a fala, e naxa, “Xa Yahudiyanemangan nan i tan na, i yɛtɛ rakisi.”

38 E falani itoe sɛbɛ a xun ma, enaxa, “Yahudiyane Mangan ni ito ra.”

39 Fe ɲaxi rabaan naxanye yigbangbanxi a fɛma, na nde kedenyi a rayelefu, a naxa, “Alaa MuxuSugandixin xa mi i tan na ba? I yɛtɛrakisi e nun nxu tan fan!”

40 Koni bonna yi a maxadi, a naxa,“I mi gaxuɛ Ala yɛɛ ra ba? En tan fanyalagin nan bun ma be yi. 41 Koni engbeen lanxi, amasɔtɔ en na en ma feɲaxin sarannanan sɔtɔma ito ra. Konia tan mi fe ɲaxi yo ligaxi.” 42 A yi afala Yesu xa, a naxa, “Yesu, i na fa iya Mangayani waxatin naxan yi, i xa ixaxili lu n xɔn ma!”

43 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “N xaɲɔndin fala i xa, i luma n fɛma nɛnariyanna yi to.”

Yesu faxa fenaMatiyu 27.45-46, Maraka 15.33-41,

Yoni 19.28-3044 Sogen bata yi a ratinxin, dimin

yi so yamanan yiren birin yi han sedin waxatin yi maso. 45 Sogen yi dimi.

Luka Sora 23:46 117 Luka Sora 24:19Awa, duginnaxanyi singanxi Ala BatuBanxin tagi, na yi bɔfirinna ra. 46Yesuyi a xuini te kati, a naxa, “N Fafe, nbata nniin so i yii.”* Ana fala xanbini,a faxa.

47 Feen naxan liga, sofa kɛmɛnkuntigin yi na to, a yi Ala tantun, anaxa, “Muxu tinxinxin yatin nan yiito ra!”

48 Muxun naxanye fa fe yigbɛdeni,a feen naxanye ligaxi e yɛɛ xɔri, e neto waxatin naxan yi, e birin yi xɛtɛ ekonni, e yiin saxi e xunma, ewugama.49Naxanye birin yi Yesu kolon ki faɲie nun ɲaxanla naxanye bira a fɔxɔ rakeli Galile yi, ne yi sa ti yiremakuyeni,e lu feni itoe matoɛ.

Yesu maluxun fenaMatiyu 27.57-61, Maraka 15.42-47,

Yoni 19.38-4250 Xɛmɛna nde yi na nun, a xili

Yusufu. A yi yamaan fonne yɛ. A yifan, a yi tinxin. 51A mi yi tinxi bonnekiti saxin nun e kɛwanle ma. Arimatetaan muxuna nde nan yi a ra, Yudayayamanana. A yi Alaa Mangayaan nanmamɛma. 52 A siga Pilati konni, a saa maxɔdin Yesu binbina fe ma. 53 Ayi a binbin ba wudin kɔɛ ra, a yi akasangen. Awa, gaburun naxan gexifanyeni alo faran yinla, muxe munmayi sa naxan kui singen, a yi sa amaluxun mɛnni. 54Yuman nan yi a ranun. Matabu Lɔxɔn bata yi maso nun.

55 Ɲaxanla naxanye bira Yesu fɔxɔra keli Galile, ne yi siga Yusufu fɔxɔra, e sa gaburun to, alogo e xa a kolonYesu binbin saxi kii naxan yi. 56E xɛtɛe konni, e sa se xiri ɲaxumɛne nunlatikɔnɔnna rafala a binbin xa.

E yi e matabu Matabu Lɔxɔni alosariyana a fala kii naxan yi.

24Yesu keli fena sayaniMatiyu 28.1-10, Maraka 16.1-8, Yoni

20.1-101Xati lɔxɔn xɔtɔn xɔtɔnni, ɲaxanle

ture xiri ɲaxumɛn naxanye rafalaxi,e yi siga ne ra gaburu dɛɛn na. 2 E

yi a li gɛmɛn baxi gaburun dɛ ra. 3 Eyi so gaburun kui koni e mi MarigiYesu binbin to na yi. 4 E kuisanxinyi lu tixi na yi, e yi e tɛrɛna xɛmɛdugi mayilenxi kan firinna e dɛxɔnma. 5Ɲaxanle yi gaxu kati, e yi e xinbisin, e e tigine sin bɔxɔn ma. Na xɛmɛfirinne yi a fala ɲaxanle xa, e naxa,“Ɛ niiramaan fenma faxa muxune yɛnanfera? 6A mi be, a bata keli sayani.A yi Galile yi waxatin naxan yi, anaxan fala ɛ xa, ɛ xaxili lu na xɔn ma.7A naxa, ‘FɔMuxuna Dii Xɛmɛn xa sohakɛ kanne yii, e yi a gbangbanwudinma, a soge saxandeni a keli sayani.’ ”

8 Na xanbi ra, a falane yi rabiraɲaxanle ma. 9 E xɛtɛ keli gaburu dɛɛnna, e sa na birin fala xarandii fu nunkedenna xa e nun a muxune birin.10 Ɲaxanli itoe nan a fala xɛrane xa,Mariyama Magadala kaan nun Yoy-ana nun Mariyama Yaki nga e nunɲaxanla bonne, ne yi feni itoe falaxɛrane xa. 11Koni e yi amiri aɲaxanledaxuya falan nan tixi, e mi la e ramumɛ! 12 Koni Piyɛri yi keli, a sigagaburu dɛɛn na, a yi a yigodo, a yi ayɛ masa gaburun kui, a kasangennakui genla to saxi, a xɛtɛ a konni. Feennaxan ligaxi, a kabɛma na ra.

Yesu siga fena Emayusi TaaniMaraka 16.12-13

13 Na lɔxɔ yɛtɛni, muxu firin yisigama taadina nde yi naxan yi xiliEmayusi, e nun Yerusalɛn taan yi tagikuya ndedi. 14 Feen naxanye bata yiliga, e batuma na feene ma. 15 E yibatuma waxatin naxan yi, Yesu yi amaso e ra, e birin yi lu sigɛ. 16E yi a tokoni hali na, e mi a kolon. 17Yesu yi afala e xa, a naxa, “Ɛ sigama kiraan xɔnwaxatin naxan yi, ɛ yi nanfe falama?”

E sunuxin yi ti. 18 Na nde ke-den, naxan yi xili Kelopa, na yi ayabi, a naxa, “I tan keden peen nanYerusalɛn taani ba, naxan mi a kolonfeen naxanye ligaxi mɛnni waxatidanguxini itoe yi?”

19A yi amaxɔdin, a naxa, “Nanfe nera?”

* 23:46: Yaburin 31.6

Luka Sora 24:20 118 Luka Sora 24:53E yi a yabi, e naxa, “Feen naxan

ligaxi Yesu Nasarɛti kaan na. Nabisɛnbɛ kanna nan yi a ra a falan nunkɛwanli Ala nun yamaan birin yɛtagi.20 Saraxarali kuntigine nun en makuntigine yi a suxu, alogo e xa a faxa.E yi a gbangban wudin ma. 21 Anu,nxu bata yi nxu yigi sa a yi nun fa falaa tan nan Isirayila muxune xunbaanna. A birin mi na ra, a ligan sogesaxanna nan to, 22 ɲaxanla ndee yinxu tagi, ne nxu rakɔntɔfili nɛn. Esiga nɛn gaburu dɛɛn na subaxani,23 e mi a binbin to, e xɛtɛ, e fa afala nxu xa, a malekane mini nɛn ema naxanye a fala e xa, a a niin batabira ayi! 24 Nxu lanfana ndee yi sigagaburu dɛɛn na, e sa a to alo ɲaxanle afala nxu xa kii naxan yi, a yatin ligaxina kii nin, koni e mi a to.”

25 Awa, Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ xaxili mi na. Nabine feen naxanyebirin fala ɛ xa, ɛ mi la ne ra ɛ bɔɲɛnixulɛn! 26 Ɛ mi a kolon a lanma AlaaMuxu Sugandixin xa tɔrɔ feni itoe rabenun a xa so a binyeni?” 27Na xanbira, feen naxan birin falaxi Yesu a fe yiKitabun kui, fɔlɔ Nabi Musaa Kitabunma, han nabi gbɛtɛye, a na birin yɛbae xa.

28 E yi sigama taan naxan yi nun, eto maso mɛnna ra, Yesu yi a liga aloa dangumatɔɔn na a ra. 29 Koni e yi araxɛtɛ, e naxa, “Lu nxu fɛma amasɔtɔkɔɛ somaan ni i ra, dimin yi so.” Nayi,a yi lu e fɛma. 30 A dɔxɔ a dɛgedenie fɛma, a burun tongo, a barikan biraAla xa, na xanbi ra a buruni gira, a yia so e yii. 31 E yɛɛn yi rabi mafurɛn, eyi a kolon fa fala a Yesu na a ra. Koni atunun e yɛtagi. 32E yi a fala e bode xa,e naxa, “A ligaxi nɛn alo tɛɛnnan yi enkuiin ganma, a Kitabun fɛsɛfɛsɛma enxa waxatin naxan yi kiraan xɔn ma.”

33 E keli mafurɛn, e xɛtɛ Yerusalɛntaani, e xarandii fu nun kedenna limalanxi dɛnaxan yi e nun bonne. 34 Eyi a fala, e naxa, “Marigin bata kelisayani yati! Simɔn bata a to!”

35 Feen naxan liga kiraan xɔn ma,muxu firinne yi ne yɛba e xa, e Ma-

rigin kolon kii naxan yi, a buruni girawaxatin naxan yi.

Xarandiine yi Yesu toMatiyu 28.16-20, Maraka 16.14-18,

Yoni 20.19-23, Kɛwanle 1.6-836 E yi ito falama waxatin naxan yi,

Marigin yɛtɛɛn yi ti e tagi mafurɛn, ayi a fala e xa, a naxa, “Ala xa ɛ bɔɲɛnxunbeli.”

37E gaxu kati, e yi e miri, e naxa, a ebata muxun yɛlɛnna to. 38 Koni a yi afala e xa, a naxa, “Ɛ kuisanxi nanfera,sikɛna ɛ bɔɲɛni nanfera? 39 Ɛ n yiinenun n sanne mato, ɛ a kolonma nɛna n tan nan a ra. Ɛ yiin din n na, ɛa toma nɛn nayi amasɔtɔ fati bɛndɛnnun xɔnne mi muxun yɛlɛnni alo ɛ atoma n tan yi kii naxan yi.”

40 A to yi na falama e xa, a yi a yiinnun a sanne yita e ra. 41 Sɛwan nunkabɛnyi a liga, emi la a ra xulɛn. Nayi,a yi e maxɔdin, a naxa, “Donsena ɛ yiibe ba?” 42 E yɛxɛ gilinxi dungin so ayii, 43 a yi a tongo, a yi a don e yɛtagi.

44 Na xanbi ra, a yi a fala e xa, anaxa, “N yi ɛ fɛma waxatin naxan yi,n feni itoe nan fala ɛ xa. Feen naxanbirin sɛbɛxi n ma fe yi Musaa SariyaKitabun kui e nun nabine kitabunenunYaburin kui, fɔne xa kamali nɛn.”

45 A yi a liga e xaxili sɔtɔ alogo exa Kitabuna feene famu. 46 A yi afala e xa, a naxa, “Ito nan sɛbɛxi fafala Alaa Muxu Sugandixin xa tɔrɔ, akeli sayani a soge saxandeni. 47 Tubifeen nun yulubi xafarin kawandinbama nɛn a xinli siyane birin xa, fɔlɔYerusalɛn taan ma. 48 Feni itoe serennan ɛ tan na. 49 N Fafe Ala ɛ tuli sanaxan na, n tan yɛtɛɛn na rafama nɛnɛma. Koni ɛ lu Yerusalɛn taani han nasɛnbɛn yi fa sa keli kore a godo ɛ xunma.”

Yesu yi te ariyanna yiMaraka 16.19-20, Kɛwanle 1.9-11

50Na xanbi ra, a siga e ra han Betanitaani, a sa a yiini te dɛnaxan yi, a dubae xa. 51 A yi dubama e xa waxatinnaxan yi, a keli e fɛma, a te ariyannayi. 52 E to yelin a batuɛ, e sɛwaxigbeen yi xɛtɛ Yerusalɛn taani. 53 E yi

Luka Sora 24:53 119 Luka Sora 24:53lu Ala Batu Banxini waxatin birin, e lubarikan birɛ Ala xa.

Yoni Sora 1:1 120 Yoni Sora 1:14

YoniYoni Yesu a Fe Xibaru Faɲin

Naxan SɛbɛMarigi Yesu fɔxɔrabira naanin nan

Yesu a taruxun nun a falane sɛbɛxiAlaa Nii Sariɲanxin barakani: Matiyunun Maraka nun Luka e nun Yoni.Yoni a fe yɛba kiin nan baxi bonnema. A luxi alo Yoni yi waxi Yesu a fetilinxine nan makɛnɛn fe yi muxunexa. Na kui, a Yesu a fala wuyaxisɛbɛxi nɛn bonne mi naxanye sɛbɛxie nun a taruxuna ndee. A mɔn Yesu adunuɲa yi gidin bunna yɛbamamiriyatilinxin nin. Yoni Kitabun yireni itosɛbɛxi nɛn fɔ ɲɛɛ tonge naanin hanmaɲɛɛ tonge sennin ɲɔxɔndɔn Yesu texanbini kore xɔnna ma.

Kitabun yireni ito miriya tilinxinandee nan singe yitama naxan Yesufa xunna yɛbama. Yoni Yesu tidenyɛbama fala tilinxin nin alogo mux-une xa e miri ki faɲi Yesu a fe ma.Yoni mi Yesu bari kiin yɛbaxi. Yesua dunuɲa yi gidini, a xaran wuyaxi tinɛn a yamaan xa. A mɔn kabanako fewuyaxi liga nɛn. Yoni na nan yɛbamaNingila Yesu kui. Yoni mɔn Yesu afala dɔnxɛne yɛbama dangu bonnera. Dɔnxɛn na, a Yesu a sayaan nanyɛbama e nun a rakeli fena sayani.

Yoni Yesu a falane nan sɛbɛxi itoera naxanye Yesu kɛɲaan yitama enna: Yesu naxa, “N tan nan nii rakisinbalon na.” (Yoni 6.35 nun 6.41 nun6.48 nun 6.51) Yesu naxa, “N tan nandunuɲa kɛnɛnna ra.” (Yoni 8.12) Yesunaxa, “N tan nan sansanna so dɛɛn nayɛxɛɛne xa.” (Yoni 10.7) Yesu naxa,“N tan nan xuruse raba faɲin na.”(Yoni 10.11 nun 10.14) Yesu naxa, “Ntan nan marakeli tiin na sayani e nunnii rakisin na.” (Yoni 11.25) Yesunaxa, “Kiraan nan n tan na, e nunɲɔndina e nun nii rakisina.” (Yoni14.6) Yesu naxa, “N tan nan ɲɔndin

binla ra alo wudi binla.” (Yoni 15.1nun 15.5)

Yesumɔn aAlayana a fe falaxiwun-doni na yire sifana ndee yi, a naxa, “Ntan nan a ra, naxan na yi.” (Yoni 8.24nun 8.28 nun 8.58 nun 13.19 nun 18.5)Kitabun yiren naxan xili Xɔrɔyaansora 3.14, na naxa fa fala Ala xinlayɛtɛɛn findixi na falan nan na bayoAla naxa mɛnni, “N tan na a ra, Alanaxan na yi.” Ala mɔn naxa mɛnnifa fala a yɛtɛɛn xili nɛn “N Na Yi.”Nayi, Yesu to a falama muxune xa fafala “N tan nan a ra, naxan na yi,” nabunna nɛɛn fa fala Yesu findixi Alaafalan nan na, falan naxan findixi Alara. (Yoni 1.1).

Alaa Falana fe1 Dunuɲa fɔlɔni, Alaa Falan yi na.

Falan yi Ala fɛma. Falan nan mɔn yiAla ra.* 2 A yi Ala fɛma a fɔlɔni. 3 Alaseen birin daxi a tan nan xɔn ma. Alami sese daxi a tan xanbi. 4Nii rakisinyi a tan nin. Na nii rakisin yi findikɛnɛnna ra adamadiine xa. 5Kɛnɛnnayi mini dimini, koni dimin mi a nɔ.

6Ala yimuxuna nde xɛ naxan yi xiliYoni.† 7Nayi fa, a findi kɛnɛnna serenna, alogo muxun birin xa dɛnkɛlɛyaa tan xɔn. 8 Kɛnɛnna mi yi a tan na,koni a fa nɛn, alogo a xa fa kɛnɛnnasereyaan ba. 9 Kɛnɛnna yɛtɛɛn nan yina ra, naxan famatɔ yi a ra dunuɲamuxune birin makɛnɛndeni.

10Alaa Falan yi dunuɲa yi. Dunuɲada a tan nan na, koni dunuɲamuxunemi a kolon. 11 A fa nɛn a konni, konia kon kaane mi a rasuxu. 12 Koninaxanye a rasuxu e dɛnkɛlɛya a xinli,a sɛnbɛn fi nɛn ne ma e findi Alaadiine ra. 13 E mi barixi Ala diine raadamadiyaan kiin xan xɔn ma hanmafati bɛndɛna hanma muxun sagona,koni na fataxi Ala nan na.

14Alaa Falan yi findi fati bɛndɛn na,a yi lu en yɛ. Nxu bata a binyen to,alo fafana dii xɛmɛ kedenna binyena,a lugoxi hinanna nun ɲɔndin na.

* 1:1: Alaa Falani ito findixi Yesu nan na. A mato Yoni 1.14 kui. Ala dunuɲa da a falan naxanxɔn a fɔlɔni, Ala na nan findixi muxun na, Yesu. † 1:6: Yoni Marafu Tiin nan Yoni itora.

Yoni Sora 1:15 121 Yoni Sora 1:3915 Yoni yi a feen fala a xuini texin

na, a naxa, “N na a tan nan ma fe fala,n naxa, ‘A fama n xanbi ra, koni a gbon tan xa amasɔtɔ benun n tan xa da, atan yi na.’ ”

16 En birin bata barakan sɔtɔbarakan fari a hinan kamalixin xɔnma. 17 Amasɔtɔ Alaa sariyan falaxiyamaan xa Musa nan xɔn ma, konihinanna nun ɲɔndin faxi Yesu nanxɔn ma, Alaa Muxu Sugandixina.18 Muxu yo munma Ala to singen.Koni a Dii Xɛmɛ keden peen naxannun a tan Ala lan, naxan a fafe fɛma,na nan bata Ala yita en na.

Yoni Marafu Tiina sereyana feMatiyu 3.1-12, Maraka 1.1-8, Luka

3.1-1819 Yoni sereyani ito nan ba,

Yahudiyane to saraxaraline nunLewine xɛ a ma a maxɔdindeni keliYerusalɛn taani, e naxa, “Nde i tanna?” 20Yoni mi tondi a falɛ, a yi a falae birin yɛtagi, a naxa, “Alaa MuxuSugandixin mi n tan na.”

21 E yi a maxɔdin, e naxa, “Nde fai tan na? Nabi Eli nan i tan na ba?”Yoni yi e yabi, a naxa, “Ɛn-ɛn, na mi ntan na.” E mɔn yi a maxɔdin, e naxa,“Nabiin nan i tan na ba?” A yi e yabi,a naxa, “Ɛn-ɛn, nami n tan na.” 22E yia fala, e naxa, “Nde i tan na? Amasɔtɔnaxanye nxu xɛxi, fɔ nxu xa sa nxudɛntɛgɛ nɛn ne xa. I nanse falɛ i yɛtɛa fe yi?” 23Yoni yi e yabi Nabi Esayi afalane xɔn, a naxa,“N tan na a ra naxan a xuini tema

tonbonni,n naxa, ‘Ɛ kira tinxinxin nafala Mari-

gin xa.’‡ ”24 Farisi muxun§ naxanye yi xɛxi

Yoni ma, 25 ne yi a maxɔdin, e naxa,“Xa Alaa Muxu Sugandixin mi i tanna, Nabi Eli mi i tan na, nabi mi i tanna, nanfera i fa muxune rafuma igenie sariɲan feen na?” 26Yoni yi e yabi, a

naxa, “N tan marafuun tima igen nin,koni muxuna nde ɛ tagi ɛ mi naxankolon. 27 A fama nɛn n xanbi ra, konin tan mi lan hali n yi findi a sankidifulunna ra.”

28 Ito birin ligaxi Betani taan nin,Yurudɛn baan kidima, Yoni yi mux-une rafuma igeni dɛnaxan yi.

Alaa Yɛxɛɛ Diina fe29Na xɔtɔn bode, Yoni yi Yesu to fɛ

a fɛma, a naxa, “Alaa Yɛxɛɛ Diin nanito ra, naxan dunuɲa birin yulubinbama. 30N yi ito nan ma fe falama, nnaxa, ‘Muxuna nde fama n xanbi ra,koni a gbo n tan xa amasɔtɔ benunn tan xa bari, a tan yi na.’ 31 Ntan mi yi a kolon nun, koni n batafa yamaan nafudeni igeni alogo n xaa yita Isirayila yamaan na.” 32 Yonimɔn yi sereyani ito ba, a naxa, “Nbata Alaa Nii Sariɲanxin to godɛ a maganba sawurani, a yi lu a ma. 33N miyi a kolon nun, koni naxan n nafaxiyamaan nafudeni igeni, na a fala n xanɛn, a naxa, ‘I na Alaa Nii Sariɲanxinto godɛ naxan ma, a tan nan mara-fuun timaNii Sariɲanxinna.’ 34Nbataa to, n yi a seren ba, fa fala Alaa DiiXɛmɛna a tan nan na.”

Yesu a xarandii singene fe35 Na xɔtɔn bode Yoni nun a

xarandii firin yi tixi nun, 36 a yi Yesuto danguɛ, a naxa, “Alaa Yɛxɛɛ Diinnan ito ra!” 37 A xarandii firinna yi axuiin mɛ, e siga Yesu fɔxɔ ra. 38 Yesuyi a yɛɛ raxɛtɛ, a yi e to biraxi a fɔxɔra, a yi e maxɔdin, a naxa, “Ɛ nansefenma?” E yi a yabi, e naxa, “Rabi,i yigiyaxi minɛn?” Rabi bunna nɛɛnfa fala, “Karamɔxɔ.” 39 A yi e yabi, anaxa, “Ɛ fa a mato.” Se din waxatinnan yi a ra nun. E yi siga, e sa ayigiyaden to. E ɲinbari raso a fɛma.

‡ 1:23: Esayi 40.3 § 1:24: Farisi muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi ara, e xa dinan suxu kii kedenni. E tan nan e sɔbɛ so Nabi Musaa sariyan suxun ma danguYahudiyan bonne ra. E mɔn yi e benbane namunne suxuma kii xɔdɛxɛni. E tanyi laxi malekane ra. E mɔn yi laxi a ra a muxune kelima nɛn sayani. * 1:40:Muxune mɔn Piyɛri ma a Pita.

Yoni Sora 1:40 122 Yoni Sora 2:1340 Xarandii firinna naxanye Yoni

xuiin mɛ e bira Yesu fɔxɔ ra, na ke-den yi xili nɛn Andire, Simɔn Piyɛrixunyɛna.* 41 Andire yi a tada Simɔnfen keden na, a yi a fala a xa, a naxa,“Nxu bata Mesiya to.” Mesiya bunnanɛɛn fa fala, “Alaa Muxu Sugandix-ina.” 42 Na xanbi ra, a fa Simɔn naYesu fɛma.

Yesu yi a mato, a naxa, “Simɔn nani tan na, Yoni a dii xɛmɛna. I xilibama nɛn sɔnɔn, Sifasi.” Xinli ito nunPiyɛri, xili kedenna nan e ra.†

Yesu yi Filipi nun Nataniyɛli xili43Na xɔtɔn bode Yesu yi a ragidi, a

xa siga Galile yamanani. A yi Filipi to,a yi a fala a xa, a naxa, “Bira n fɔxɔra!” 44 Filipi yi kelixi Betasada taannin alo Andire nun Piyɛri. 45 Filipiyi Nataniyɛli to, a yi a fala a xa, anaxa, “Musa muxun naxanma fe sɛbɛSariya Kitabun kui e nun nabine fannaxan ma fe sɛbɛ, nxu bata a to,Yusufu a dii xɛmɛna Yesu, Nasarɛtikaana.”

46 Nataniyɛli yi a maxɔdin, a naxa,“Se faɲin nɔɛ kelɛ Nasarɛti ba?” Filipiyi a yabi, a naxa, “Fa a mato.” 47YesuNataniyɛli to fɛ a fɛmawaxatin naxanyi, a naxa, “Isirayila kaan yɛtɛɛn nanito ra! Yanfa mi naxan ma fe yi!”48 Nataniyɛli yi a maxɔdin, a naxa,“I n kolonxi di?” Yesu yi a yabi anaxa, “N ni i toxi nɛn, i xɔdɛ binlabunmawaxatin naxan yi benun Filipixa i xili.” 49 Nataniyɛli yi a yabi, anaxa, “Karamɔxɔ, Alaa Dii Xɛmɛn nani tan na! Isirayila Mangan nan i tanna!” 50 Yesu yi a fala, a naxa, “N toa falaxi i xa, n naxa, ‘n bata yi i toxɔdɛ binla bun ma,’ i dɛnkɛlɛyaxi nma na nan na ba? I feene toma nɛnnaxanye gbo na xa!” 51 A yi a fala exa, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛariyanna dɛɛn nabixin toma nɛn, ɛ yiAla malekane to, e tema, e godomaMuxuna Dii Xɛmɛn xɔn ma!”

2Ɲaxalandi tiina Kana taani

1 Soge firin danguxina, e sigaɲaxalandi tideni Kana taani, Galileyamanani. Yesu nga yi na nun. 2 Eyi Yesu nun a xarandiine fan xilina ɲaxalandi tiini. 3 Manpaan todasa, Yesu nga yi a fala a xa, a naxa,“Manpaan bata ɲan e yii.” 4 Yesu yia yabi, a naxa, “N na, en ma fe na yi?N ma waxatin munma a li singen.”5 Yesu nga yi a fala walikɛne xa, anaxa, “A na naxan fala ɛ xa, ɛ na liga.”

6 Awa, ige fɛɲɛ sennin yi dɔxi nanun, naxanye yi findixi Yahudiyanemarasariɲan ige sa seen na, litiri yɛkɛmɛ nan yi sama e keden kedennabirin kui. 7 Yesu yi a fala walikɛnexa, a naxa, “Ɛ ige fɛɲɛni itoe rafe igenna.” E yi e rafe igen na pen! 8 Naxanbi ra, a yi a fala e xa, a naxa, “Ɛigena nde sɛgɛ, ɛ siga a ra ɲaxalanditi sumunna kuntigin fɛma.” E yi sigaa ra a xa. 9 Ɲaxalandi ti sumunnakuntigin yi igen mato, a bata maxɛtɛmanpaan na, koni a mi yi a kelidenkolon. Anu, walikɛɛn naxanye igensɛgɛ, ne yi a kolon. Nanara, kuntiginyi ɲaxalandi kanna xili, 10 a yi a falaa xa, a naxa, “Manpa faɲin nan somamuxune yii singen, na xanbi ra, man-paan na muxune suxu waxatin naxanyi, i yi nde gbɛtɛ ramini naxan mifan ɲaxi ra. Koni i bata manpa faɲinnamara han iki!”

11 Yesu a kabanako fe singen niito ra, a naxan liga Kana taani Galileyamanani. A yi a binyen mayita axarandiine ra, ne yi la a ra.

12Na xanbi ra, Yesu nun a nga nuna xunyɛne nun a xarandiine yi sigaKapɛrunan yi, e yi sa xi dando ti na.

Yesu yi siga Ala Batu BanxiniMatiyu 21.12-13, Maraka 11.15-17,

Luka 19.45-4613 Waxatin bata yi maso

Yahudiyane Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn† 1:42: Piyɛri xinla bunna nɛɛn fa fala gɛmɛna.

Yoni Sora 2:14 123 Yoni Sora 3:13Sanla* yi rabama waxatin naxan yinun, Yesu yi siga Yerusalɛn taani. 14Ayi muxune li Ala Batu Banxin tandenma, e ɲingene nun yɛxɛɛne nunganbane matima na. Gbeti masaranandee fan yi dɔxi na nun. 15 Nayi, a yifɔsɔnna rafala, a yi e birin kedi AlaBatu Banxini, ɲingene nun yɛxɛɛne,a yi gbeti masarane gbeti gbananneraxuya ayi bɔxɔni, a yi e tabanlerafelen. 16 Muxun naxanye yi ganbamatini, a yi a fala ne xa, a naxa, “Ɛitoe birin ba be. Ɛ nama n Fafe Alaabanxin findi sare soden na!” 17Naxansɛbɛxi Kitabuni, na feen yi rabira axarandiine ma, a naxa, “I ya banxinafe xaminna n na han a n ganma alotɛɛna!”

18Yahudiyane yi amaxɔdin, e naxa,“I nɔɛ taxamasenna mundun yitɛ nxura fa fala sɛnbɛna i yii, i yi na birinliga?” 19 Yesu yi e yabi, a naxa, “ƐAlaa banxini ito kala, n mɔn a tiyɛsoge saxanna bun.” 20 Yahudiyane yia fala a xa, e naxa, “Ala Batu Banxiniito tixi ɲɛɛ tonge naanin e nun ɲɛɛsennin nan bun ma. I tan nɔɛ na tiyɛsoge saxanna bun?” 21 Koni Yesu yiAla Batu Banxin naxan ma fe falama,a yɛtɛɛn fati bɛndɛn nan yi na ra.22Nanara, Yesu to keli sayani, a falanyi rabira a xarandiine ma. E yi laKitabun na e nun Yesu a fala tixine.

Yesu muxune kui feene kolon23 Yesu yi Yerusalɛn taani waxatin

naxan yi Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSanla waxatini, muxu wuyaxi yi akabanako feene to, e dɛnkɛlɛya a ma.24 Koni Yesu mi yi a lannayaan saxie yi, bayo a yi adamadiine birin kuifeene kolon. 25 A mako mi yi a ma, exa muxu yo a fe fala a xa, bayo a tanyɛtɛɛn yi adamadiin kui feene kolon.

3Yesu nun Nikodɛmi a fe

1 Farisi muxuna nde yi na nun, a yixili Nikodɛmi, Yahudiyane kuntiginande nan yi a ra. 2 Na yi fa Yesu fɛmakɔɛɛn na, a yi a fala a xa, a naxa,“Karamɔxɔ, nxu a kolon a karamɔxɔnnan i ra fata Ala ra. I kabanako feennaxanye ligama, muxu yo mi nɔɛ neligɛ xa Ala mi a xɔn ma.” 3 Yesu yia yabi, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ixa, xa muxun mɔn mi xɛtɛ, a bari anɛnɛn na, a mi nɔɛ Alaa Mangayaantoɛ.” 4Nikodɛmi yi amaxɔdin, a naxa,“Muxun naxan bata fori, na mɔn nɔɛbarɛ di? A mi nɔɛ xɛtɛ a nga fatini, amɔn yi a bari!” 5Yesu yi a yabi, a naxa,“N xaɲɔndin fala i xa, muxu yomi nɔɛsoɛ Alaa Mangayani fɔ a bari fata igennun Alaa Nii Sariɲanxin na. 6 Naxanbarixi fati bɛndɛni, fati bɛndɛnnannara. Naxan barixi Alaa Nii Sariɲanxini,niin nan na ra. 7 I nama kabɛ bayo nbata a fala i xa, n naxa, ‘Fɔ ɛ mɔn xaxɛtɛ, ɛ bari a nɛnɛn na.’ 8 Foyen famayiren nin dɛnaxan na a kɛnɛn, i yi axuiin mɛ, koni i mi a keliden kolon,i mɔn mi a sigaden kolon. A na kiinin birin xa naxanye na bari Alaa NiiSariɲanxini.”

9 Nikodɛmi yi a maxɔdin, a naxa,“Na ligan di nayi?” 10 Yesu yi a yabi,a naxa, “Isirayila kaane karamɔxɔnnan i tan na, i mi feni itoe kolon ba?11 N xa ɲɔndin fala i xa, nxu naxankolon, nxu na nan falama. Nxu naxantoxi, nxu na nan sereya bama. Konihali na, ɛ mi nxɔ sereya falan suxi.12 Nba, xa n dunuɲa feene fala ɛ xa,ɛ mi la ne ra. N na kore xɔnna feenefala ɛ xa, ɛ lama ne ra di? 13 Muxuyo munma te ariyanna yi singen, fɔnaxan kelixi ariyanna yi, n tan Mux-una Dii Xɛmɛna.”

* 2:13: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui. * 3:14: Saɲini te feenMusa xɔn, namato Yatɛne 21.8-9 kui. Yesu yite nɛn ayelin xanbini gbangbanɲɛ wudin ma. A mɔn yi te ariyanna yi. Yesu falan timana fe firinna nan ma.

Yoni Sora 3:14 124 Yoni Sora 4:914 “Musa saɲini te kore kii naxan yi

tonbonni wudin ma, fɔ n tan MuxunaDii Xɛmɛn fan xa yite na kii nin*15 alogo naxan yo na dɛnkɛlɛya nma, na xa habadan nii rakisin sɔtɔ.16Amasɔtɔ Ala bata dunuɲa xanu hana bata a Dii Xɛmɛ keden peen fi enma,alogo muxu yo na dɛnkɛlɛya a ma, nanama halagi fɔ a habadan nii rakisinsɔtɔ. 17BayoAlami aDii Xɛmɛnnafaxidunuɲa yi alogo a xa dunuɲamuxuneyalagi, koni alogo dunuɲa muxune xakisi a xɔn ma.”

18 “Naxan yo na dɛnkɛlɛya a ma,na kanna mi fa yalagin sɔnɔn. Koninaxanyemi dɛnkɛlɛyaxi ama, ne batayelin yalagɛ, bayo e mi dɛnkɛlɛyaxiAlaa Dii Xɛmɛ keden peen ma. 19 Eyalagima ito nan na: Kɛnɛnna batafa dunuɲa yi koni dimin nan nafanadamadiine ma dangu kɛnɛnna ra,amasɔtɔ e kɛwanle mi fan. 20 Naxanyo fe ɲaxin ligama, kɛnɛnna mi rafanna ma. Na mi minin kɛnɛnna ma,alogo a sɔnna nama mini kɛnɛnni.21 Koni naxan fe tinxinxin ligama, nafama nɛn kɛnɛnna ma, alogo yamaanxa a yigbɛ a a walima Ala sagoon nin.”

Yesu nun Yoni a fe22Na xanbi ra, Yesu nun a xarandi-

ine yi siga Yudaya yamanani. Awaxati ti e fɛma. A yi yamaan nafumaigeni e tubi feen na. 23 Yoni fan yimarafuun tima Ayenon xudeni Salintaan dɛxɔn ma, amasɔtɔ ige gbeen yina nun. Yamaan yi lu sigɛ mɛnni erafudeni. 24Yoni munma yi sa kasoonna singen.

25 Yoni a xarandiina ndee nunYahudiyana nde yi e bode matandifɔlɔ lan marasariɲan feen ma. 26 E yisiga Yoni fɛma, e yi a fala a xa, e naxa,“Karamɔxɔ, i xaxili luxi a xɔn ma ba,ɛ nun naxan yi Yurudɛn kidima, inaxan ma fe sereya ba nxu xa. Nbaiki, a marafuun tima, muxune birinsigama a fɛma!” 27 Yoni yi e yabi, anaxa, “Muxun mi sese sɔtɔma fɔ Alana naxan fi a ma. 28 Ɛ tan yɛtɛɛn nann seren na, a n na a fala nɛn, n naxa,‘Alaa Muxu Sugandixin mi n tan na,

xɛraan nan tun n tan na a yɛɛ ra.’29Ɲaxalandi kanna nan gbee ɲaxanlara. Koni a xɔyin naxan tixi a fɛma,na tuli matixi a ra. A na a xuiin mɛwaxatin naxan yi, a sɛwama nɛn. Nma sɛwan na kii nin, a dɛfexi. 30 Fɔ atan xa yite nɛn, n tan yi magodo.”

Naxan kelixi ariyanna yi31 “Naxan kelixi kore xɔnna ma,

na seen birin xun na. Naxan kelixidunuɲa yi, dunuɲa gbeen nan na ra.Na dunuɲa feene nan falama. Naxankelixi ariyanna yi, na nan seen birinxun na. 32 A naxan toxi, a a mɛ, ana nan sereya bama koni yamaan mia sereya falan suxi. 33 Naxan na afalan suxu, na bata a mayita a Alanan tinxin. 34 Ala naxan xɛxi, naAlaa falan nan tima amasɔtɔ Alaa NiiSariɲanxin fima a ma nɛn dan minaxan na! 35 Fafe Alaa Dii Xɛmɛnnafan a ma. A bata feen birin taxu ara. 36Naxan na dɛnkɛlɛya a Dii Xɛmɛnma, na habadan nii rakisin sɔtɔmanɛn. Naxan mi laxi a Dii Xɛmɛn na,na mi nii rakisin sɔtɛ, bayo Alaa xɔlɔnluma nɛn a fari!”

4Samariya kaa ɲaxanla fe

1 Farisi muxune yi a mɛ fa fala Yesuyi xarandiine sɔtɔma dangu Yoni ra,a yi e rafu igeni. 2 Anu, Yesu yɛtɛɛnmi yi marafuun tima, koni a xarandi-ine nan yi muxune rafuma. 3 Yesuto muxune falane mɛ, a keli Yudayayamanani, a siga Galile yamanani.

4A yi lan nun a xa dangu Samariyayamanani. 5 A taana nde li Samariyayamanani naxan xili Sikara, naxan yimaso xɛɛn na Yaxuba naxan so a diixɛmɛn Yusufu yii. 6Yaxubaa xɔɲinnayi na yi. Yesu bata yi xadan sigatideni, a yi dɔxɔ na xɔɲinna dɛ rayanyin na.

7 Samariya kaa ɲaxanla nde yi faige badeni. Yesu yi a fala a xa, anaxa, “N ki igeni, n xa n min.” 8 Axarandiine bata yi siga taani donsesaradeni. 9 Samariya kaa ɲaxanla yia yabi, a naxa, “Yahudiyan nan i tanna, Samariya kaan nan n tan na. I

Yoni Sora 4:10 125 Yoni Sora 4:38n xandima igeni nanfera?” AmasɔtɔYahudiyane mako mi Samariya kaanema.* 10Yesu yi a yabi, a naxa, “Xa i yiAlaa kiseen kolon nun e nun naxan ixandixi igeni, xa i yi na fan kolon nun,i yi a xandima nɛn nun, a yi siimayaigen fi i ma.” 11 Ɲaxanla yi a fala,a naxa, “N fafe, ige rate se mi i yii,anu igen makuya. I na siimaya igensɔtɔn minɛn yi? 12Nxu benba Yaxubanan xɔɲinni ito fixi nxuma, a tan nuna diine nun a xuruseene birin yi eminma be nin nun. I tan gbo Yaxubaxa ba?”

13 Yesu yi a yabi, a naxa, “Muxu yoigeni itomin,min xɔnla a suxumanɛnmɔn, 14 koni n tan igen naxan fimamuxune ma, xa muxun na min, minxɔnla mi fa a suxuma sɔnɔn. Amasɔtɔn ni igen naxan fima a ma, na lumanɛn a yi alo tigi igen naxan min-ima han a habadan nii rakisin sɔtɔ.”15Ɲaxanla yi a fala, a naxa, “N fafe, naigen fi n ma alogo min xɔnla nama fan suxu sɔnɔn, n mɔn yi fa ige badenibe.”

16 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Sa iya xɛmɛn xili, ɛ fa be.” 17Ɲaxanla yi ayabi, a naxa, “Xɛmɛn mi n yii.” Yesuyi a yabi, a naxa, “I bata ɲɔndin fala fafala xɛmɛmi i yii. 18Koni i bata yi dɔxɔxɛmɛ suulun xɔn ma nun. I naxan yiiiki, i ya xɛmɛn yɛtɛɛn mi na ra. I bataɲɔndin fala n xa.”

19 Ɲaxanla yi a fala, a naxa, “Nfafe, n bata a kolon fa yati, fa falanabiin nan i tan na. 20 Nxu tanSamariya kaane, nxu benbane Alabatu geyani ito nan fari, koni ɛ tanYahudiyane naxa, a lan nɛn, en xa Alabatu Yerusalɛn nin.” 21 Yesu yi a falaɲaxanla xa, a naxa, “La n na, waxatinande fama, yamaan mi fa fama FafeAla batudeni geyani ito fari, e mɔnmia batuɛ Yerusalɛn taan fan yi. 22 Ɛtan Samariya kaane, ɛ naxan batuma,ɛ mi na kolon. Nxu tan Yahudiyanenaxan batuma, nxu na kolon, amasɔtɔkisi feen fataxi Yahudiyane nan na.

23 Koni waxatina nde fama, a yɛtɛɛnbata a li, Ala batumuxu kɛndɛne famaFafe Ala batudeni niin nun ɲɔndininɛn yati! Bayo Fafe Ala na muxusifane nan fenma, e yi a batu. 24 Niinnan Ala ra. Naxanye a batuma, ne xaa batu niin nun ɲɔndin yatin nin.”

25Ɲaxanla yi a fala a xa, a naxa, “Nna a kolon fa fala Mesiya fama nɛn,naxan xili Alaa Muxu Sugandixina. Ana fa waxatin naxan yi, a feen birinyɛbama nxu xa nɛn.” 26Yesu yi a yabi,a naxa, “A tan nan n tan na, n tannaxan falan tima i xa ito ra.”

27 Na waxatin yɛtɛni, Yesu axarandiine yi fa, e kabɛ amasɔtɔ e bataa li falan tiyɛ ɲaxanla xa. Koni e sesemi ɲaxanla maxɔdin fa fala, “I waxinanse xɔn?” E mi Yesu fan maxɔdinfa fala, “I nanse falama ɲaxanla xa?”28 Nba, ɲaxanla yi ige ba fɛɲɛn lu na,a xɛtɛ taani. A sa a fala yamaan xa,29 a naxa, “Ɛ fa xɛmɛna nde mato, nbata feen naxanye birin liga, a bata nebirin fala n xa. AlaaMuxu Sugandixinmi a ra ba?” 30Na ma, yamaan yi kelitaani, e siga Yesu fɛma.

31 Xarandiine yi Yesu mafanma nawaxatini, e naxa, “Karamɔxɔ, don-seen don!” 32 Koni a yi e yabi, anaxa, “Donsena n yii, ɛ mi naxankolon.” 33 Nayi, xarandiine yi e bodemaxɔdin fɔlɔ, e naxa, “Muxuna ndebata donseen fi a ma ba?” 34 Yesu yia fala e xa, a naxa, “N ma donseennan n xɛ muxun sagoon wanla kɛɛnna han wanla yi kamali. 35 Ɛ a falamanɛn, ɛ naxa, ‘Kike naanin luxi, maloxaba waxatin yi a li,’ koni n xa a falaɛ xa, ɛ yɛɛn nakeli, ɛ xɛɛne mato.Maala bata mɔ, malo xaba waxatinbata a li. 36 Malo xabane bata fɔlɔe saranna sɔtɛ. E naxanye malanma,ne habadan nii rakisin sɔtɔma nɛn.Nanara, maala bi muxun nun a xabamuxun sɛwama nɛn e bode xɔn ma.37 Na kui, ɲɔndin nan sandani ito ra,naxan a falaxi, a naxa, ‘Muxuna ndemaala bima, gbɛtɛ yi a xaba.’ 38 Nbata ɛ xɛ, ɛ sa maala xaba, ɛmi naxan

* 4:9: Nawaxatini Yahudiyane yi Samariya kaane yatɛxi kafirine nanna. E fe fɔlɔden sɛbɛxiMangane Firinden 17.24 kui.

Yoni Sora 4:39 126 Yoni Sora 5:8walixi. Muxu gbɛtɛye nan a walixi. Ɛtan yi tɔnɔ sɔtɔ e wanli.”

39 Samariya kaan naxanye yi nataani, newuyaxi yi dɛnkɛlɛyaYesumana ɲaxanla falana fe ra, a naxa, “Nfeen naxan birin ligaxi, a bata na falan xa.” 40 Nanara, Samariya kaane tofa Yesu fɛma, e yi a mafan, a xa lue fɛma. Yesu yi lu e fɛma xii firin.41Muxu wuyaxi gbɛtɛye yi dɛnkɛlɛyaYesu ma a falane fe ra. 42 Ne yi afala ɲaxanla xa, e naxa, “Nxu batadɛnkɛlɛya iki koni nxumi dɛnkɛlɛyaxii ya falan gbansannaxanma fe ra bayonxu fan bata a xuiin mɛ. Nxu bataa kolon yati fa fala dunuɲa muxunerakisimaan nan a tan na.”

Yesu yi kuntigina diini yalan43 Yesu to xii firin ti na, a yi siga

Galile yamanani. 44 Yesu yɛtɛɛn batayi a fala e xa nun, a naxa, “Nabiin mibinyen sɔtɛ a yɛtɛna yamanani.” 45 AGalile yamanan li waxatin naxan yi,na kaane yi a yisuxu ki faɲi, amasɔtɔe fan bata yi a fe ligaxine to Yerusalɛntaani Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla†waxatini. Bayo e fan yi na nun.46 Nayi, Yesu mɔn yi xɛtɛ Kana taaniGalile yamanani, a igen maxɛtɛ man-paan na dɛnaxan yi.

Mangana kuntigina nde yi mɛnninaxan ma dii xɛmɛn yi furaxiKapɛrunan yi. 47A to amɛ a Yesu batafa Galile yi sa keli Yudaya yamanani, ayi siga a fɛma, a yi a mafan, alogo a xasiga Kapɛrunan yi, a sa a dii xɛmɛniyalan. Amasɔtɔ a faxamatɔɔn nanyi fa a ra. 48 Yesu yi a fala a xa, anaxa, “Ɛ tan tondixi dɛnkɛlɛyɛ fɔ ɛna taxamasenne nun kabanako feeneto.” 49 Mangana kuntigin yi a yabi,a naxa, “N kanna, yandi, fa en sigabenun n ma diin xa faxa.” 50 Yesu yia fala, a naxa, “Siga, i ya dii xɛmɛn mifaxama.” Xɛmɛn yi la Yesu a falan

na, a siga. 51 A yi sigama a konniwaxatin naxan yi, a lan a walikɛnera. Ne yi a fala a xa, fa fala a a diinmɔn a nii ra. 52 A yi e maxɔdin a diixɛmɛn fisaxi waxatin naxan yi. E yi ayabi, e naxa, “Xoro yanyi tagini, a fatimawolonna yi a beɲin.” 53Nayi rabiraa fafe ma a Yesu a fala na waxatin nin,a naxa, “I ya dii xɛmɛn mi faxama.”Nanara, a tan nun a denbayaan birinyi dɛnkɛlɛya Yesu ma.

54 Kabanako feen firinden nan itora Yesu naxan liga a to keli Yudayayamanani siga Galile yamanani.

5Yesu yi lɛbutɛnna rakɛndɛya

1Naxanbi ra, Yesu yi siga Yerusalɛntaani Yahudiyane sanla nde a fera. 2 Nba, maxadena nde yi rafalaxiYerusalɛn taan yɛxɛɛne so dɛɛndɛxɔn, a xili “Betesata” Heburuxuini. Gage suulun tixi na maxadennabilinni. 3 Furetɔ wuyaxi yi saxina gagene bun ma, danxutɔne nunsankalatɔne nun lɛbutɛnne. E yiigeni maxa waxatin nan legedenma4 amasɔtɔ malekana nde yi godomaigeni waxatina nde yi, a yi a yimaxa.Furetɔɔn naxan singe na yi godoigeni, malekana igeni maxamawaxatinnaxanyi, na furenyi yalanmanɛn, a na findi a sifa yo ra.

5 Xɛmɛna nde yi na nun naxan yifuraxi ɲɛɛ tonge saxan e nun solo-masɛxɛ. 6 Yesu to a to saxi na yi, ayi a kolon fa fala na xɛmɛn bata yibu furaxi, Yesu yi a fala a xa, a naxa,“I waxi a xɔn ma, i xa kɛndɛya ba?”7 Furetɔɔn yi a yabi, a naxa, “N kanna,igeni maxan waxatin naxan yi, muxemi n yii be naxan n nagodɛ igeni. N nakata, n xa godo a yi, muxu gbɛtɛ singenan godoma n yɛɛ ra.” 8Yesu yi a falaa xa, a naxa, “Keli, i ya sa seen tongo,

† 4:45: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui.

Yoni Sora 5:9 127 Yoni Sora 5:37i siga.” 9 Xɛmɛn yi yalan sa, a yi a saseen tongo, a siga.

Matabu Lɔxɔn nan yi a ra. 10Nama,xɛmɛn naxan kɛndɛyaxi, Yahudiyaneyi a fala na xa, e naxa, “Sariyan mi afalaxi i xa i ya sa seen tongo MatabuLɔxɔni.”* 11 A yi e yabi, a naxa,“Muxunnaxan nnakɛndɛyaxi, na nana falaxi, a n xa n ma sa seen tongo,n siga.” 12 E yi a maxɔdin, e naxa,“Nde na ra naxan a falaxi, a i xa iya sa seen tongo, i siga?” 13 Konixɛmɛn naxan yi kɛndɛyaxi, na mi yi akolon, bayoYesu bata yi lɔ ayi yamaanyɛ. 14 Na xanbi ra, Yesu yi sa a toAla Batu Banxini, a naxa, “A mato, ibata kɛndɛya. Fata yulubin ma alogofe gbɛtɛn nama i sɔtɔ naxan ɲaxudangu ito ra.” 15 Xɛmɛn yi siga, a saa fala Yahudiyane xa, a naxa, a Yesunan a rakɛndɛyaxi. 16 Nayi, e yi Yesufen yɛngɛn na, bayo a bata yi na ligaMatabu Lɔxɔni.

17 Nanara, Yesu yi e yabi, a naxa,“N Fafe Ala walima waxatin birin,a lan nɛn, n fan xa wali.” 18 Nama, Yahudiya kuntigine mɔn yi eyixɔdɔxɔ fɛrɛn fendeni Yesu faxaxinla ma. Amasɔtɔ a mi yi MatabuLɔxɔn sariyan xan gbansan kalama,koni amɔn yi a falama a a Fafe nan Alara, a yi a fala alo e nun Ala keden.

Alaa Dii Xɛmɛn sɛnbɛna fe19 Nanara, Yesu yi e yabi, a naxa,

“N xa ɲɔndin fala ɛ xa. Fafana a DiiXɛmɛn mi fefe ligɛ a yɛtɛ ma, fɔ a naa Fafe to naxan ligɛ. N Fafe Ala nanaxan liga, n tan a Dii Xɛmɛn fan nanan ligama. 20Bayo a Dii Xɛmɛnnafana ma, a yi a yita a ra a feen naxanyebirin ligama. A feene yitama a ra nɛnnaxanye gbo itoe xa, alogo ɛ birin xakabɛnema. 21Amasɔtɔn Fafe Ala faxamuxune rakelima sayani kii naxan yi,a nii rakisin fi e ma, a Dii Xɛmɛn fannii rakisin fima a waxɔn muxune mana kii nin. 22FafeAlamimuxuyo a kiti

bolonma koni a bata muxu makitinbirin taxu a Dii Xɛmɛn na, 23 alogomuxun birin xa a Dii Xɛmɛn binya, aloFafe Ala binyaxi kii naxan yi. Muxu yomi a Dii Xɛmɛn binya, na mi Fafan fanbinyaxi naxan a xɛxi.”

24“Nxaɲɔndin fala ɛ xa, naxan yonma falan mɛ, a dɛnkɛlɛya n xɛmuxunma, na habadan nii rakisin sɔtɔmanɛn. Na kanna mi yalagima, koni abata keli sayani, a so nii rakisini. 25Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, waxatin fama, abata a li, faxa muxune Alaa Dii Xɛmɛnxuiin namɛma nɛn. Naxanye na a mɛ,ne nii rakisin sɔtɔma nɛn. 26 Bayoalo habadan nii rakisin Fafe Ala yii kiinaxan yi, a bata a ragidi a Dii Xɛmɛnma na kiini. 27A bata kiti saan sɛnbɛnfi a Dii Xɛmɛn ma, amasɔtɔ MuxunaDii Xɛmɛn na a ra. 28 Ɛ nama kabɛ itora, bayo waxatin fama faxa muxunebirin a xuiin namɛma nɛn, 29 e yi kelie gaburune kui. Naxanye fe faɲinligaxi, ne kelima nɛn, e nii rakisinsɔtɔ. Naxanye fe ɲaxin ligaxi, ne fankelima nɛn, e yalagi. 30 N mi nɔɛ fefeligɛ n yɛtɛ ra. N kitin sama nɛn alon na mɛma kii naxan yi. N ma kitinmɔn tinxin bayo n mi n yɛtɛ sagoonligama, koni fɔ n xɛmuxun sagona.”

Yesu a sereyane fe31 “Xa n tan nan n yɛtɛ sereyaan

bama, ɛ mi na yatɛma ɲɔndin na.32Konimuxugbɛtɛnanaxan sereyaanbama n xa. N na a kolon, a sereyaannaxan bama n ma fe yi, ɲɔndin nanna ra. 33 Ɛ bata xɛrane rafa Yoni ma,a seren ba ɲɔndini. 34 N tan makomi adamadiine sereyaanma koni n nafalama nɛn alogo ɛ xa kisi. 35 Yoniluxi nɛn alo lɛnpu dɛgɛna ɛ tagi, afindi kɛnɛnna ra ɛ xa. Ɛ bata tin sɛwɛa kɛnɛnna ra waxatidi bun. 36 Konisereyana n yii naxan gbo Yoni gbeenxa. N Fafe Ala wanla naxanye soxi nyii n xa e rakamali, ne a yitama nɛna n Fafe nan n xɛxi. 37 Fafe Ala naxan

* 5:10: Farisi muxune namunnemi yi tinɲɛwali yo xa kɛMatabu Lɔxɔni. Na feen sɛbɛxiXɔrɔyaan 20.8-10 kui. Farisi muxune fena ndee saxi sariyan fari, e naxa, a halimuxu sɔxɔlɛxine mi yi maliyɛ na lɔxɔni hali muxune tɔrɔxi na namunna fe raa xɔdɛxɛn na.

Yoni Sora 5:38 128 Yoni Sora 6:22n xɛxi, na fan bata seren ba n xa. Ɛmunma a xuiin mɛ, ɛ mɔn munmaa yɛtagin to mumɛ! 38 A falan mi ɛtan kui, amasɔtɔ ɛ mi dɛnkɛlɛyaxi axɛraan ma. 39 Ɛ kitabun fɛsɛfɛsɛmaamasɔtɔ ɛmirixi a ma, a ɛ habadan niirakisin sɔtɔma a xɔn ma, koni na fanseren bama n tan nan xa! 40Hali na, ɛmi tinxi fɛn tanma, ɛnii rakisin sɔtɔ.”

41 “N mako mi adamadiine binyenma. 42 Koni n na ɛ tan kolon. Alaaxanuntenyaan mi ɛ bɔɲɛni. 43 N batafa n Fafe Ala xinli koni ɛ mi n nasuxi.Xa muxu gbɛtɛ fa a yɛtɛ xinli, ɛ na tannasuxuma nɛn. 44 A rafan ɛ ma, ɛ xabinyen sɔtɔ ɛ bode ra koni ɛmi kataxiɛ yi binyen sɔtɔ Ala keden peen yii. Ɛdɛnkɛlɛyama na yi di? 45Koni ɛ namaɛmiri fa fala n na ɛmagima n Fafe xanɛn. Musa nan ɛ magima, ɛ yigi saxinaxan yi. 46Xa ɛ yi laxi Musa ra nun, ɛyi lama n tan fan na nɛn nun amasɔtɔa bata nma fe sɛbɛ. 47Koni xa ɛmi laxia fe sɛbɛxine ra, ɛ lama n ma falan nadi nayi?”

6Yesu yi muxu wuli suulun dɛgeMatiyu 14.13-21, Maraka 6.30-44,

Luka 9.10-171 Na xanbi ra, Yesu yi dangu

Galile Daraan kidima, naxan mɔn xiliTiberiyadi Darana. 2 Yama gbeen yibiraxi a fɔxɔ ra amasɔtɔ e bata yia kabanako wanle to. A yi furetɔneyiyalanma. 3Yesu nun a xarandiine yite geyaan fari, e sa dɔxɔ na.

4 Yahudiyane sanla, Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla* bata yi maso.

5 Yesu yi a yɛɛn nasiga, a yamagbeen to fɛ a fɛma. A yi a fala Fil-ipi xa, a naxa, “En donseen saramaminɛn yimuxuni itoe xa, e yi e dɛge?”6 A na fala a xa nɛn alogo a xa akɛɲaan fɛsɛfɛsɛ, bayo a yi a kolon ayi naxan ligama. 7 Filipi yi a yabi,a naxa, “Hali en gbeti gbanan kɛmɛ

firin sara donseen na, birin mi ndedisɔtɛ!” 8 Yesu a xarandiina nde SimɔnPiyɛri ngaxakedenna Andire yi a fala,a naxa, 9 “Banxulanna nde be buruxun suulun nun yɛxɛ firin a yii. Konina nanse ligɛmuxuni itoe birin na?”

10 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛyamaannadɔxɔ.” Nba, sɛxɛnyimɛnnihan. Nayi, muxune birin yi dɔxɔ.Fayida xɛmɛ wuli suulun nan ɲɔxɔnyi e yɛ nun. 11 Yesu yi buru xunnetongo, a barikan bira Ala xa. Muxunnaxanye yi dɔxi na, a yi a taxun nera han e wasa! A yɛxɛn fan liga nakiini. 12 E birin to lugo, a yi a falaa xarandiine xa, a naxa, “Ɛ dungidungi dɔnxɛne matongo. Ɛ namasese yikala.” 13 Nanara, e ne birinmatongo. E debe fu nun firin nafeburu xun suulunna dungi dungine ra,naxanye lu e dɛge xanbini.

14Namuxune to a toYesu kabanakofeen naxan liga, e yi a fala, e naxa,“Nabiin nan yati xɛmɛni ito ra naxanyi lanma a fa dunuɲa yi.” 15 Yesu yi akolon, a e yi fama a karahanden nin,a xa findi mangan na. Nayi, a mɔn yikeli na, a kedenna yi siga geyaan fari.

Yesu yi sigan ti igen fariMatiyu 14.22-23, Maraka 6.45-52

16 Ɲinbanna a lixina, a xarandiineyi godo daraan dɛ, 17 e te kunkin kuisiga daraan kidima Kapɛrunan binni.Kɔɛ yi so, Yesu mi fa e fɛma. 18 Foyegbeen yi fa, igen yi walanɲɛ ayi kati!19Nawaxatini, xarandiine bata yi sigakilo suulun hanma sennin igen xunma. E yi Yesu to a masoɛ kunkin na, asigan tima igen fari. E yi gaxu. 20Yesuyi a fala e xa, a naxa, “Ɛ nama gaxu,n tan nan a ra.” 21Xarandiine yi tin aso kunkin kui, kunkin yi a sigaden limafurɛn.

Yamaan yi Yesu fen22 Na xɔtɔn bode yamaan naxan lu

daraan dɛ, ne yi a to a kunki keden* 6:4: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui.

Yoni Sora 6:23 129 Yoni Sora 6:52peen nan yi na yi, anu Yesu mi tena kunkin kui. A xarandiine nangbansan siga. 23Marigi Yesu barikanbira Ala xa dɛnaxan yi, yamaan yiburun don, kunki gbɛtɛye yi fa mɛnnisa keli Tiberiyadi taani. 24 Nanara,yamana a to waxatin naxan yi, a Yesunun a xarandiine mi yi na, e te kunk-ine kui, siga Yesu fendeni Kapɛrunanyi.

Yesu luxi nɛn alo burun naxanfindixi nii rakisi seen na

25 E Yesu to daraan xanbi ra wax-atin naxan yi, e yi a fala a xa, e naxa,“Karamɔxɔ, i faxi be waxatinmundunyi?” 26 Yesu yi e yabi, a naxa, “N xaɲɔndin fala ɛxa, ɛmin fenmaamasɔtɔɛ bata kabanako feene to, koni bayo ɛbata burun don, ɛ lugo. 27Ɛ namawalidonsena fe ra naxan kalama, fɔ naxanhabadan nii rakisin fima ɛ ma n tanMuxuna Dii Xɛmɛn naxan soma ɛ yii.Amasɔtɔ Fafe Ala bata a taxamasennasa n ma.” 28 E yi a maxɔdin, e naxa,“Nxu tan nanfe ligama alogo nxu yiAlaa wanle kɛ.” 29 Yesu yi e yabi, anaxa, “Ɛ walima Ala xa ikiini: Ɛ xa laa xɛraan na.” 30 E yi a yabi, e naxa, “Ikabanako feen mundun ligama, nxu ato, nxu dɛnkɛlɛya i ma? I nanfe lig-ama na yi? 31 Nxu benbane donseendon nɛn tonbonni naxan xili ‘Mannadonsena’ alo a sɛbɛxi Kitabun kui kiinaxan yi, a naxa, ‘A burun so e yii sakeli kore, e yi a don.’† ”

32Yesu naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa.Musa xa mi burun so ɛ yii de sa kelikore, koni n Fafe Ala nan buru kɛndɛnso ɛ yii, sa keli kore. 33 Amasɔtɔ Alaburun naxan fima ɛ ma, sa keli kore,na nan nii rakisin fi dunuɲa muxunema.”

34Nayi, e yi a fala a xa, e naxa, “Nxukanna, lu na burun soɛ nxu yii tun.”

35 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ntan nan nii rakisin balon na. Muxuyo fa n tan ma, kamɛn mi na suxɛmumɛ! Muxu yo dɛnkɛlɛya n tan ma,min xɔnla mi na suxɛ mumɛ! 36 Konin na a fala ɛ xa nɛn, a ɛ bata yi n to

nun koni ɛmi dɛnkɛlɛya. 37N Fafe Alamuxun naxanye fi n ma, ne fama nɛnn fɛma. Naxan na fa n fɛma, n mi nakedɛmumɛ! 38Amasɔtɔ n godoxi nɛnsa keli ariyanna yi alogo n xa fa n xɛmuxun sagoon liga koni n tan sagoonmi a ra. 39 N xɛ muxun sagoon ni ira: a bata muxun naxanye fi n ma, nnama ne sese ralɔ ayi, koni fɔ n xa erakeli sayani lɔxɔ dɔnxɛni. 40Amasɔtɔn Fafe Ala sagoon nan ito ra, a naxanyo na a Dii Xɛmɛn to, e dɛnkɛlɛya ama, n yi e rakeli sayani lɔxɔ dɔnxɛni,ne habadan nii rakisin sɔtɔma nɛn.”

41 Yahudiyane yi Yesu mafala fɔlɔbayo a bata a fala, a naxa, “N tan nanbalon na naxan sa kelixi ariyanna yi.”42Na ma, e naxa, “Yusufu a dii xɛmɛnYesu xa mi ito ra ba? Nxu a fafe nuna nga kolon. A tan a falama di nayi, agodoxi nɛn sa keli ariyanna yi?”

43 Yesu yi e yabi, a naxa, “Ɛ ban mafalɛ ɛ bode tagi. 44 Muxu yomi fɛ n fɛma fɔ n Fafe Ala na naxanmabandun, n xɛ muxuna. Awa, n naa rakelima nɛn sayani lɔxɔ dɔnxɛni.45 Nabine bata a sɛbɛ, e naxa, ‘Ala ebirin xaranma nɛn.’ Naxan yo na nFafe Ala xuiin namɛ, a yi a xarannasuxu, na fama nɛn n fɛma. 46 Muxuyo munma Fafe Ala to, fɔ naxan kelixiAla yi, na nan tun bata Fafe Ala to.47 N xa ɲɔndin fala ɛ xa, muxu yona dɛnkɛlɛya, na bata habadan niirakisin sɔtɔ. 48 N tan nan nii rakisinbalon na. 49Ɛ benbane burun don nɛntonbonni, naxan xili Manna donsena,koni e faxa nɛn. 50Koni na balonni i ranaxan sa kelixi ariyanna yi, muxu yona a don, na mi faxama. 51N tan nannii rakisin balon na sa keli ariyannayi. Muxu yo na baloni ito don, anii rakisin sɔtɔma nɛn habadan. Nfati bɛndɛn nan findixi baloni ito ra,n naxan fima alogo dunuɲa muxunebirin xa nii rakisin sɔtɔ.”

52 Yahudiyane xɔlɔxin yi e bodematandi fɔlɔ, e naxa, “Xɛmɛni ito nɔɛa fati bɛndɛn fiyɛ en ma di, en yi adon?”

† 6:31: Manna donsena: A mato Xɔrɔyaan 16.13-15 nun 16.31 kui.

Yoni Sora 6:53 130 Yoni Sora 7:1253 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “N xa

ɲɔndin fala ɛ xa, xa ɛ mi Muxuna DiiXɛmɛn fati bɛndɛn don, ɛ yi a wunlamin, nii rakisin mi luma ɛ xa mumɛ!54 Muxu yo n fati bɛndɛn don, a yin wunla min, habadan nii rakisina axa. N na a rakelima nɛn sayani lɔxɔdɔnxɛni. 55 Amasɔtɔ donse kɛndɛnnan n fati bɛndɛn na. Min se kɛndɛnnan n wunla ra. 56 Naxan na nfati bɛndɛn don, a yi n wunla min,na bata lu n tan yi, n fan bata luna kanni. 57 Habadan Fafe, na nann xɛxi. Nii rakisina n tan yii abarakani. Na kiini, naxan na balo ntan xɔn, na fan nii rakisin sɔtɔma nɛnn barakani. 58 Baloni ito nan godoxisa keli ariyanna yi. Ɛ benbane burundon nɛn naxan xili Manna donsena, efaxa. Koni, naxan na baloni ito don,na nii rakisin sɔtɔma nɛn habadan.”

59 Yesu na birin falaxi waxatinnaxan yi, a yi xaranna tima salidebanxini Kapɛrunan taani.

Habadan nii rakisina fe60 E to na mɛ, a xarandii wuyaxi

yi a fala, e naxa, “Xaranni ito xɔdɔxɔde! Nde tinɲɛ a ma?” 61 Yesu yi akolon a yɛtɛ ma fa fala a xarandiinea mafalama a falana fe ra. Nanara, ayi a fala e xa, a naxa, “Na falan bataɛ magaxu ba? 62 Xa ɛ fa Muxuna DiiXɛmɛn to tɛ a kelideni go? 63Alaa NiiSariɲanxin nan nii rakisin fima. Sesemi fati bɛndɛn na. N falan naxanyetixi ɛ xa, niin nun nii rakisin nanne ra. 64 Koni hali na, ɛ tan ndeemi dɛnkɛlɛyaxi.” Amasɔtɔ xabu afɔlɔni, Yesu yi ne kolon naxanye miyi dɛnkɛlɛyaxi a ma e nun naxan sa ayanfama. 65 A mɔn yi a fala, a naxa,“Na feenma, n bata a fala ɛ xa, n naxa,‘Muxuyominɔɛ fɛn fɛma fɔnFafeAlana naxan mali.’ ”

66 A xarandii wuyaxi yi xɛtɛ a fɔxɔra na waxatini, e mi fa siga a fɔxɔ rasɔnɔn.

67 Nanara, Yesu yi a fala a xarandiifu nun firinne xa, a naxa, “Ɛ tan go,ɛ fan waxi xɛtɛ feni ba?” 68 SimɔnPiyɛri yi a yabi, a naxa, “Marigina,

nxu sigama nde fɛma? Habadan niirakisi falane i tan nan yii. 69Nxu batadɛnkɛlɛya, nxu bata a kolon fa fala itan nan Alaa Muxu Sariɲanxin na.”70Yesu yi e yabi, a naxa, “N tan xa miɛ tan muxu fu nun firinne sugandixiba? Koni hali na, muxu keden ɛyɛ, se ɲaxin nan na ra!” 71 A yi nafalama Simɔn Isakariyoti a dii xɛmɛnYudasi nan ma. Na yi a xarandii funun firinne nan yɛ, koni na nan yi ayanfama.

7Yesu nun a ngaxakedenne fe

1 Na xanbi ra, Yesu yi Galile ya-manani siga. A mi tin sigɛ Yudayayamanani amasɔtɔ Yahudiyan nax-anye yi na, ne yi waxi a faxa feni.2Yahudiyane Bubu Kui Sanla* bata yimaso. 3 Nanara, Yesu ngaxakedenneyi a fala a xa, e naxa, “I lan nɛn i xakeli be, i siga Yudaya yamanani, alogoi ya xarandiine xa i ya kabanako fewanle to. 4Muxunwanla naxan kɛma,a mi na luxunɲɛ xa a waxi findi fenixili kanna ra. Bayo i feni itoe ligama, iyɛtɛ yita dunuɲa birin na.” 5Amasɔtɔhali a ngaxakedenne mi yi laxi a ra.6 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “N mawaxatin munma a li singen. Koniwaxatin birin lan ɛ tan xa. 7 Dunuɲami nɔɛ ɛ tan naɲaxuɛ. Koni a bata ntan naɲaxu, amasɔtɔ n bata a fala aa kɛwanle ɲaxu. 8 Ɛ siga sanli. N tanmi sigama iki, amasɔtɔ n ma waxatinmunma a li singen.” 9A yi na fala e xa,a lu Galile yamanani.

Yesu yi siga yamaan malanni10 Yesu ngaxakedenne sigaxin

sanli, na xanbi ra a fan yi siga. Konia mi a yɛtɛ makɛnɛn, a yi a yɛɛraluxunɲɛ ayi.

11 Yahudiyane yi a fen malanni,e naxa, “A minɛn yi?” 12 Yamaanyi kɔyɛkɔyɛnma a fe yi han! Ndenaxa, “Muxu faɲin nan a ra.” Nde

* 7:2: Bubu Kui Sanla fe sɛbɛxi Saraxaraline 23.33-38 kui.

Yoni Sora 7:13 131 Yoni Sora 7:41fan naxa, “Ɛn-ɛn, a yamaan mayen-denma.” 13 Koni muxu yo mi falan tikɛnɛnni a fe ma, amasɔtɔ e yi gaxuxiYahudiyane yɛɛ ra.

14 Malanna bata yi siga han a tagi,Yesu yi siga Ala Batu Banxini, a ya-maan xaran fɔlɔ. 15 Yahudiyane yikabɛ kati! E yi a fala, e naxa, “Xɛmɛniito Kitabun kolonxi di? Ami xaranxi.”16 Yesu yi e yabi, a naxa, “N xarannanaxan tima, na mi kelixi n tan ma,koni a kelixi n xɛ muxun nan ma.17Naxan waxi Ala sagoon liga feni, naa kolonma nɛn, xa xaranni ito kelixiAla nan ma, hanma xa a kelixi n tannan ma. 18 Muxun naxan a yɛtɛ afe falama, na binyen nan fenma ayɛtɛ xa. Koni naxan binyen fenma axɛ muxun xa, na ɲɔndin nan falama,tinxintareya mi na kanni. 19Musa xami Alaa sariyan so ɛ yii ba? Koni ɛ sesemi sariyan suxi! Nanfera ɛ kataxi nfaxa feen na?”

20 Yamaan yi a yabi, e naxa, “Yin-nani i fɔxɔ ra! Nde kataxi i tan faxafeen na?” 21Yesu yi e yabi, a naxa, “Nbata yi kabanako fe gbee keden liga,ɛ birin kabɛ nɛn na ma. 22Musa gaantiin yamarin so nɛn ɛ yii. Nanara, ɛ ɛdii xɛmɛne dugi somaMatabu Lɔxɔni.Anu, Musa xa mi a fɔlɔ koni xabu ɛbenbane. 23 Xa ɛ ɛ dii xɛmɛne dugisoma Matabu Lɔxɔni, alogo Musaasariyan nama kala, ɛ xɔlɔma n tan mananfera, a n bata xɛmɛn gbindin birinnakɛndɛya Matabu Lɔxɔni? 24 Ɛ namakitin bolon benun ɛ xa feen fɛsɛfɛsɛ. Ɛkitin sa tinxinna nin.”

Yamaan yi Yesu a fe fala25 Yerusalɛn taan muxuna ndee yi

a fala, e naxa, “Na xɛmɛn xa mi itora ba, e kataxi naxan faxa fe ra? 26 Amato, a falan tima kɛnɛnni, e mi amafalama! Kuntigine bata a kolon ba,fa fala Alaa Muxu Sugandixin nan itora? 27 Koni Alaa Muxu Sugandixin nafa waxatin naxan yi, muxu yomi a ke-liden kolonɲɛ. Koni en birin xɛmɛniito keliden kolon.” 28Yesu yi xarannatima Ala Batu Banxini waxatin naxan

yi, a yi a xuini te, a naxa, “Ɛ n kolonba e nun n keliden yɛtɛna? N mi faxin yɛtɛ ma. Naxan n xɛxi, ɲɔndin nanna kanna ra. Ɛ mi a tan kolon, 29 konin tan a kolon, amasɔtɔ n kelixi a tannan fɛma. A tan nan n xɛxi.” 30 Naxanbi ra, e kata a suxu feen na. Konimuxu yo mi a yiin din a ra, amasɔtɔ awaxatin munma yi a li singen.

31 Koni muxu wuyaxi yi dɛnkɛlɛyaa ma yamaan yɛ, e naxa, “Alaa MuxuSugandixin na fa waxatin naxan yi, akabanako feene ligɛ nɛn naxanye gbomuxuni ito gbeene xa ba?” 32 Farisimuxune yi yamaan kɔyɛkɔyɛn xuiinmɛ Yesu a fe ma. Saraxarali kuntiginenun Farisi muxune yi kantanmuxunerasiga a suxudeni.

33 Yesu naxa, “N na ɛ fɛma hanwaxatidi mɔn, na xanbi ra n siga nxɛ muxun fɛma. 34 Ɛ n fenma nɛn,koni ɛ mi fa n toɛ sɔnɔn, amasɔtɔ nsigan dɛnaxan yi, ɛmi nɔɛ sigɛ na yi.”35 Yahudiyane yi a fala e bode tagi,e naxa, “A sigan minɛn yi, en mi atoɛ dɛnaxan yi? A sigama Girɛkineyamanani ba, en kon kaane xuyaxi ayidɛnaxan yi, a yi Girɛkine xaran? 36 Afalani ito bunna di? Fa fala, ɛ n fenmanɛn, koni ɛ mi n toɛ? Fa fala, n sigandɛnaxan yi, ɛmi sigɛmɛnni?”

Igen naxan habadan nii rakisin fima37 Sanla lɔxɔ dɔnxɛni, sanla lɔxɔ

gbeena, Yesu yi ti, a yi a xuini te,a naxa, “Xa min xɔnla naxan ma, axa fa n ma, a fa a min. 38 Naxanna dɛnkɛlɛya n tan ma, siimaya igeneminima nɛn na kanni alo baana,alo Kitabuna a falaxi kii naxan yi.”†39Yesu yi Alaa Nii Sariɲanxin nan mafe falama. Naxanye yi dɛnkɛlɛyamaYesu ma, ne yi a sɔtɔma nɛn. Nawaxatini, Nii Sariɲanxin munma yifi, amasɔtɔ Yesu munma yi keli abinyeni.

Yamaan yi yitaxun Yesu a fe ra40 Muxuna ndee yi Yesu xuiin mɛ

yamaan yɛ, e naxa, “Nabi yɛtɛɛn nanxɛmɛni ito ra yati!” 41 Nde gbɛtɛyefan naxa, “Alaa Muxu Sugandixin nan

† 7:38: Siimaya igena fe mɔn sɛbɛxi Sakari 14.8 kui.

Yoni Sora 7:42 132 Yoni Sora 8:19a ra.” Koni nde gbɛtɛye naxa, “AlaaMuxu Sugandixin minima Galile ya-manani di? 42 Kitabun xa mi afalaxi ba fa fala AlaaMuxuSugandixinminima Dawuda bɔnsɔnna nin keliBɛtɛlɛmi taani, Dawuda dɔxɔdena?”‡43Nanara, yamaan yi yitaxunxi a fe ra.44Ndee yi waxi a suxu feni koni muxuyo mi a yiin din a ra.

Yahudiya kuntigine dɛnkɛlɛyatareyanafe

45 Kantan muxune yi xɛtɛ saraxar-ali kuntigine nun Farisimuxune fɛma,naxanye e maxɔdin, e naxa, “Nanferaɛmi faxi Yesu ra?” 46Kantan muxuneyi e yabi, e naxa, “Muxu yo munmafalan ti singen alo xɛmɛni ito falantima kii naxan yi.” 47 Farisi muxuneyi e maxɔdin, e naxa, “A bata ɛ fanmayenden n ɲɛ? 48 Ɛ yamaan kuntig-ina nde kolon hanma Farisi muxunande naxan laxi a ra? 49 Yamani itomi Musaa sariyan kolon. Nanara,Ala dangana e fɔxɔ ra!” 50 Nikodɛminaxan bata yi fa Yesu fɛma a fɔlɔninun, na yi e yɛ, a yi a fala e xa, anaxa, 51 “En ma sariyan na a ra ba, enxa muxun yalagi benun en xa a xuiinmɛ, en yi a kolon a naxan ligama?”52 E yi a yabi, e naxa, “Galile kaannan i tan fan na ba? Kitabun xaran.I a kolonma nɛn nayi a nabiin mikelɛ Galile yamanani mumɛ!” 53Nayi,birin yi siga a konni.

8Ɲaxanla naxan suxu yalunyani

1Yesu yi siga Oliwi geyaan fari. 2Naxɔtɔn bode subaxani, a mɔn yi xɛtɛAla Batu Banxini. Yamaan birin yi faa fɛma, a dɔxɔ, a yi e xaran fɔlɔ.

3 Sariya karamɔxɔne nun Farisimuxune yi ɲaxanla nde suxu yalun-yaan ligadeni, e fa a ra, e yi a tie tagi. 4 E yi a fala Yesu xa, enaxa, “Karamɔxɔ, nxuɲaxanli ito suxiyalunyaan nan ligɛ. 5 Musa a yamarinɛn Sariya Kitabuni, a na ɲaxalan

sifan xamagɔlɔngɛmɛnnahan a faxa.Nba, i tan naxa a di?” 6E yi na falama abunba feen nanma, alogo e xa a suxu.Koni Yesu yi a yigodo, a lu sɛbɛnlatiyɛ a yii sonla ra bɔxɔn ma. 7 E yitixi a dɛxɔn ma na waxatini, e lu amaxɔdinɲɛ. Yesu yi a rakeli, a yi a falae xa, a naxa, “Naxan munma yulubinliga ɛ tagi singen, na singe xa gɛmɛnwoli a ma.” 8 A mɔn yi a yigodo, alu sɛbɛnla tiyɛ bɔxɔn ma. 9 E ito mɛwaxatin naxan yi, e birin yi keli na yikeden keden yɛɛnma fɔlɔ xɛmɛ fonnema. Yesu kedenna yi lu na yi, ɲaxanlafan yi lu tixi na yi. 10 Yesu yi keli,a yi a fala ɲaxanla xa, a naxa, “Ngaɲaxanla, e minɛn yi? Muxemi lu be, eyi i yalagi?” 11 A yi a yabi, a naxa, “Nfafe, muxu yo.”

Yesu naxa, “Nba, n tan fan mi iyalagima. Siga, koni i nama fa yulubinliga sɔnɔn.”

Dunuɲa kɛnɛnna nan Yesu ra12 Yesu mɔn yi falan ti e xa, a

naxa, “N tan nan dunuɲa kɛnɛnnara. Naxan na bira n tan fɔxɔ ra, nanii rakisin kɛnɛnna sɔtɔma nɛn, a misigan tiyɛ dimini mumɛ!”

13 Farisi muxune yi a fala a xa,e naxa, “I yɛtɛ seren nan bama iki,ɲɔndi mi i ya sereyaan na!” 14Yesu yie yabi, a naxa, “Hali n nann yɛtɛ serenba, n ɲɔndin nan falama. Amasɔtɔn na n keliden nun n sigaden kolon.Koni ɛ tan mi n keliden nun n sigadenkolon. 15 Ɛ kitin sama adamadiyaannin. N mi muxu yo a kiti bolonma.16Koni xa n tan na kitin sa, n ma kiti-saan findima ɲɔndin nan na, amasɔtɔn kedenmi a ra. Nxununn fafe na a ranaxan n xɛxi. 17A sɛbɛxi ɛ sariyan kui,a naxa, ‘Xa sere firinna falan naxan ti,ɲɔndin nan na ra.’* 18 N seren baman yɛtɛ xa, n Fafe naxan n xɛxi, na fanseren bama n xa.” 19 E yi a fala a xa, enaxa, “I fafeminɛn yi?” Yesu yi e yabi,a naxa, “Ɛ mi n kolon, ɛmi n Fafe fan

‡ 7:42: A mato Samuyɛli Firinden 7.12 nun Yaburin 89.4-5 nun Yeremi 23.5 nunMika 5.1 kui. * 8:17: A mato Sariyane 17.6 nun 19.15 kui.

Yoni Sora 8:20 133 Yoni Sora 8:44kolon. Xa ɛ yi n tan kolon nun, ɛ yi nFafe fan kolonma nɛn.”

20 Yesu yi na falane birin tima, a luxaranna tiyɛ Ala Batu Banxini, Alaakiseene rasuxuma dɛnaxan yi. Halina, muxu yo mi a suxu, amasɔtɔ awaxatin munma yi a li singen.

Yesu sigama dɛnaxan yi21 Yesu mɔn yi a fala e xa, a naxa,

“N bata siga. Ɛ n fenma nɛn, koni ɛfaxama nɛn ɛ yulubine yi. N sigamadɛnaxan yi, ɛ mi nɔɛ sigɛ mɛnni.”22 Nanara, Yahudiyane yi maxɔdinnati, e naxa, “A waxi a yɛtɛ faxa feen ninba, bayo a falama, a naxa, ‘N sigamadɛnaxan yi, ɛ mi nɔɛ fɛ mɛnni?’ ”23Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Dunuɲagbeen nan ɛ tan na, koni n tan kelixikore xɔnna nan ma. Ɛ tan fataxidunuɲa ito nan na, koni n tan mikelixi dunuɲa ito yi. 24 Nanara, n naa falaxi ɛ xa fa fala, ɛ faxama nɛn ɛyulubine yi. Nba, xa ɛ mi laxi a rafa fala ‘N tan nan a ra, naxan na yi,’ɛ faxama nɛn ɛ yulubine yi yati!”†25 E yi a maxɔdin, e naxa, “Nde i tanna?” Yesu yi e yabi, a naxa, “N naxanfalama ɛ xa xabu a fɔlɔni, na nan n tanna. 26 Fala wuyaxi n xɔn ɛ kitideni,koni naxan n nafaxi, ɲɔndin nan a tanna. N naxan mɛxi a ra, n na falamanɛn dunuɲa muxune xa.” 27 E mi yi afamuma fa fala a Fafe Ala nan ma fefalama e xa. 28Nanara, Yesu yi a fala exa, a naxa, “Ɛ na Muxuna Dii Xɛmɛnite‡waxatin naxan yi, ɛ a kolonmanɛnna yi fa fala ‘N tan nan a ra, naxanna yi.’§ Ɛ a kolonma nɛn na waxatini,n mi fefe ligama n yɛtɛ ma fɔ n FafeAla n xaranxi naxan ma. 29 Naxan nxɛxi, na n fɔxɔ ra, a mi n kedennaluxi, amasɔtɔ n na a rafan feen ligamawaxatin birin.”

30 Muxu wuyaxi yi a falane mɛ, edɛnkɛlɛya a ma.

Ɲɔndina i xɔrɔyama nɛn31 Na ma, Yahudiyan naxanye yi

dɛnkɛlɛyaxi a ma, Yesu yi a fala ne xa,a naxa, “Xa ɛ n ma xaranna suxu, nma xarandiin yɛtɛɛn nan ɛ tan na nayi. 32 Ɛ ɲɔndin kolonma nɛn, ɲɔndinyi ɛ xɔrɔya.” 33 E yi a yabi, e naxa,“Iburahima bɔnsɔnna nan nxu tan na.Han to, nxu mi yi muxe konyiya bun.Fa fala, ɛ xɔrɔyamanɛn, na bunna di?”

34 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, naxanye yulubinligama, yulubina konyin nan ne ra.35Konyinmi luma denbayani waxatinbirin, koni dii xɛmɛn luma nɛn den-bayani habadan. 36 Xa Dii Xɛmɛna ɛxɔrɔya, ɛ bata xɔrɔya nayi yati! 37 Nna a kolon Iburahima bɔnsɔnna nan ɛtan na. Anu, ɛ kataxi n faxa feen naamasɔtɔ n ma falan mi xanma ɛ ma.38 N naxan toxi n Fafe Ala fɛma, n nanan falama ɛ xa, koni ɛ naxan mɛxi ɛfafe ra, ɛ na nan ligama.”

39 E yi a yabi, e naxa, “Nxu fafenan Iburahima ra.” Yesu yi e yabi, anaxa, “Xa Iburahimaa diine nan yi ɛra nun, ɛ yi a liga feene ligama nɛn.40 N ɲɔndin naxan mɛxi Ala ra, n nanan falama ɛ xa, koni hali na, ɛ kataxin faxa feen na. Iburahima mi itoɲɔxɔnna ligɛ! 41 Ɛ fafe liga feene nanligama.” E yi a yabi, e naxa, “Nxu mibarixi futun fari ma. Ala nan kedenpeen nxu Fafe ra.”

42 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Xaɛ fafe nan yi Ala ra nun yati, ɛ yi nxanumanɛnnun, amasɔtɔn fataxi Alanan na, n be nin iki. N mi faxi n yɛtɛra, Ala nan n xɛxi. 43N naxan falama,nanfera ɛmi na yɛɛ toma? Amasɔtɔ ɛmi nɔɛ n fala xuiin mɛ. 44 Ɛ fafe nanYinna Manga Setana ra, ɛ waxi a xɔn

† 8:24: A sɛbɛxi Xɔrɔyaan 3.14 kui fa fala Ala xinla yɛtɛɛn findixi na falan nan nabayo Ala naxa mɛnni, “N tan na a ra, Ala naxan na yi.” Ala mɔn naxa mɛnni fafala a yɛtɛɛn xili nɛn “N Na Yi.” Nayi, Yesu a falani ito bunna nɛn fa fala Yesufindixi Alaa falan nan na, falan naxan findixi Ala ra. Na feen mɔn sɛbɛxi Yoni1.1 kui. ‡ 8:28: Muxuna Dii Xɛmɛni te fena: A mato Yoni 3.14 kui. Yesu yite nɛn ayelin xanbini gbangbanɲɛ wudin ma. A mɔn yi te ariyanna yi. Yesu falan timana fe firinna nan ma. § 8:28: A mato Xɔrɔyaan 3.14 kui.

Yoni Sora 8:45 134 Yoni Sora 9:9ma, ɛ xa a rafan feene liga. Xabu afɔlɔni muxu faxan nan a tan na. Ami tin ɲɔndin ma amasɔtɔ ɲɔndi mi atan yi mumɛ! A nɛɛn wulen falama,a minima a yɛtɛ gbee kɛɲaan nan maamasɔtɔ wule xɛlɛn nan a ra. Wulenebirin fafe nan a tan na. 45 Koni ɛ milaxi n na bayo n ɲɔndin nan falamaɛ xa. 46 Nde ɛ yɛ be naxan a yitɛ a nbata yulubin liga? Xa n ɲɔndin fala ɛxa, nanfera ɛ mi lama n na? 47Naxanfataxi Ala ra, na a tuli matima nɛnAlaa falan na. Ɛ mi ɛ tuli matima bayoAla gbee mi ɛ tan na.”

Yesu nun Iburahima fe48 Yahudiyane yi Yesu yabi, e naxa,

“Nxu mi ɲɔndin xan falan ba, fa falaSamariya kaan nan i tan na ɲinanɲaxin naxan fɔxɔ ra?”* 49 Yesu yi eyabi, a naxa, “Yinnan mi n tan fɔxɔra. N na n Fafe Ala nan tun binyama,koni ɛ tan n yelefuma. 50N mi binyenfenma n yɛtɛ xa. Ala naxan kitinsama, na nan binyen fenma n tan xa.51Nxaɲɔndin fala ɛ xa, naxannanmafalan suxu, na kanna mi sayaan sɔtɛhabadan!”

52Yahudiyane yi a fala a xa, e naxa,“Nxu bata a kolon yati, fa fala yinnanai tan fɔxɔ ra! Iburahima bata faxa,nabine fan bata faxa, koni i tan naxa,‘Naxan na n ma falan suxu, na kannami sayaan sɔtɛ habadan.’ 53 I tan gbonxu fafe Iburahima xa ba, naxan batafaxa? Nabine fan bata faxa. I ya femirixi di?” 54 Yesu yi e yabi, a naxa,“Xanyi n yɛtɛbinyanun, nmabinyenmi findima sese ra. N Fafe nan nbinyama, ɛ a falaxi naxan ma fa falaɛ Ala nan a ra. 55 Ɛ mi a tan kolon,koni n tan a kolon. Xa n na a fala fafala n mi a kolon, n bata findi wulexɛlɛn na nayi alo ɛ tan. Koni n na akolon, n na a falan suxuma. 56 Ɛ fafe

Iburahima yengi yi tixi n fa waxatinna sɛwani. A bata a to, a yi sɛwa.”57Yahudiyane yi a fala a xa, e naxa, “Imunma ɲɛɛ tonge suulun sɔtɔ singen,i yi Iburahima to nun ba?” 58 Yesu yie yabi, a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa,Iburahima barixi nɛn, n tan na yi.”†

59 Na ma, e yi gɛmɛne tongo amagɔlɔn xinla ma, koni Yesu yi aluxun, a mini Ala Batu Banxini.

9Yesu yi danxutɔɔn yɛɛn nabi

1 Yesu yi a masiga tima waxatinnaxan yi, a yi xɛmɛna nde to naxanbarixi danxutɔyani. 2 A xarandiine yia maxɔdin, e naxa, “Karamɔxɔ, nan-fera xɛmɛni ito barixi danxutɔyani, ayɛtɛɛn nan yulubin ligaxi ba hanmaa sɔtɔ muxune?” 3 Yesu yi e yabi,a naxa, “A yɛtɛna yulubin xa mi adanxuxi, a sɔtɔmuxune fan gbeen mia danxuxi. A danxuxi nɛn alogo Alasɛnbɛn wanla xa mayita yamaan na atan xɔnma. 4Fanni sogen texi fɔ en xan xɛ muxuna wanle kɛ nɛn. Amasɔtɔkɔɛɛn somaan ni i ra, muxe mi nɔɛwalɛ waxatin naxan yi. 5 N dunuɲayi waxatin naxan yi, dunuɲa kɛnɛnnanan n tan na.”

6 Yesu to na fala, a dɛgen naminibɔxɔni, a bɛndɛn namulan a ra, aboron bɔli danxutɔɔn yɛɛne ma. 7 Ayi a fala xɛmɛn xa, a naxa, “Sai yɛɛn naxa ige ramaradeni naxanxili Siloyan.” Siloyan bunna nɛɛn,“Xɛrana.” Na ma, xɛmɛn yi siga, a saa yɛɛn naxa. A xɛtɛmatɔna, a seen to.

8 Na xanbi ra, a dɔxɔ bodene nunmuxun naxanye yi a toma xanditideni a fɔlɔni, ne yi maxɔdinna ti,e naxa, “Xɛmɛn naxan yi dɔxi xanditideni nun, na xa mi ito ra ba?” 9Ndenaxa, “A tan nan a ra.” Koni bonne

* 8:48: Na waxatini Yahudiyane yi Samariya kaane yatɛxi kafirine nan na. E fe fɔlɔdensɛbɛxi Mangane Firinden 17.24 kui. † 8:58: Yesu a alayana a fe falaxi wundoni yireni itoyi. Na feen mɔn sɛbɛxi Xɔrɔyaan 3.14 kui, na naxa fa fala Ala xinla yɛtɛɛn findixina falan nan na bayo Ala naxamɛnni, “N tan na a ra, Ala naxan na yi.” Ala mɔnnaxa mɛnni fa fala a yɛtɛɛn xili nɛn “N Na Yi.” Nayi, Yesu to a falama muxunexa fa fala “Iburahima barixi nɛn, n tan na yi,” na bunna nɛn fa fala Yesu findixiAlaa falan na, falan naxan findixi Ala ra. Na feen mɔn sɛbɛxi Yoni 1.1 kui.

Yoni Sora 9:10 135 Yoni Sora 9:38naxa, “Ɛn-ɛn, emaliga nɛn tun!” Konixɛmɛn yɛtɛɛn yi a fala, a naxa, “N tannan yati a ra.” 10 E yi a maxɔdin, enaxa, “I yɛɛn nabixi di?” 11A yi e yabi,a naxa, “Xɛmɛn naxan xili Yesu, nanan bɛndɛn namulanxi a yi boron bɔlin yɛɛne ma. A yi a fala n xa, a naxa,‘Siga Siloyan yi, i sa i yɛɛn naxa.’ Nayi,n sa n yɛɛn naxa, n yi seen to.” 12 E yia maxɔdin, e naxa, “Na xɛmɛn minɛnyi?”

A yi e yabi, a naxa, “N mi a kolon.”Farisi muxune yi danxutɔɔn

maxɔdin13 Nba, xɛmɛn naxan yi danxuxi

nun, e yi siga na ra Farisi muxunefɛma. 14 Anu, Yesu bɛndɛn namulanwaxatin naxan yi, a xɛmɛn yɛɛne rabi,Matabu Lɔxɔn nan yi a ra. 15Nanara,Farisimuxunemɔnyi xɛmɛnmaxɔdina yɛɛn nabi kiin ma. A yi a fala e xa, anaxa, “A bɛndɛn nan namulanxi, a yia bɔli n yɛɛne ma, n yi n yɛɛn naxa,iki n bata seen to.” 16 Farisi muxunande naxa, “Xɛmɛn naxan ito ligaxi,na mi fataxi Ala xan na, amasɔtɔ ami Matabu Lɔxɔn tɔnna suxi.” Koninde gbɛtɛ naxa, “Yulubi kanna nɔɛkabanako fe sifani itoe ligɛ ba?” Nama, e yitaxun. 17 Nba, Farisi muxunemɔn yi xɛmɛnmaxɔdin, e naxa, “I tannaxa a di a fe yi, a i tan naxan yɛɛyerabixi?”

A yi e yabi, a naxa, “Nabiin nan ara.”

18 Benun e xa xɛmɛn sɔtɔ muxunexili, Yahudiyane mɔn mi yi laxi a raa danxutɔɔn nan yi a ra, a bata seento. 19 E yi e maxɔdin, e naxa, “Ɛ diinnan ito ra ba, ɛ naxan ma a a sɔtɔxidanxutɔyaan nin? Nanfe ligaxi a to faseen toma iki?” 20 A sɔtɔ muxune yie yabi, e naxa, “Nxu a kolon fa fala anxɔ diin na a ra. Nxu mɔn a kolon asɔtɔxi danxutɔyaan nin. 21 Koni nxumi a kolon naxan a ligaxi a fa seentoma iki. Naxan a yɛɛn nabixi, nxumi na fan kolon. Ɛ a maxɔdin, bayodii ɲɔrɛ mi fa a ra sɔnɔn. A yɛtɛɛnxa ɛ yabi!” 22 A sɔtɔ muxune ito falanɛn, amasɔtɔ e yi gaxuxi Yahudiyane

yɛɛ ra, bayo Yahudiyane bata yi lana ma fa fala naxan na a tiyɛ a ra, aAlaa Muxu Sugandixin nan Yesu ra, ena kanna kedima nɛn salide banxini.23Na nan a liga, a sɔtɔ muxune naxa,“Ɛ a maxɔdin, amasɔtɔ dii ɲɔrɛ mi faa ra sɔnɔn!”

24 E mɔn yi na xɛmɛn xili naxanyi danxuxi, e yi a fala a xa, e naxa,“Ɲɔndin fala, i binyen fi Ala ma! Nxua kolon fa fala yulubi kanna nan naxɛmɛn na.” 25Xɛmɛn yi e yabi, a naxa,“N tan mi a kolon xa yulubi kannanan a ra. N naxan kolon, danxutɔɔnnan yi n na, koni iki n seen toma!”26 E yi a maxɔdin, e naxa, “A nanfeligaxi i ra? A i yɛɛn nabixi di?” 27 Ayi e yabi, a naxa, “N bata yelin na falɛɛ xa, koni ɛ mi ɛ tuli mati. Nanferaɛ mɔn waxi a mɛ feni? Ɛ fan waxifindi feni a xarandiine nan na ba?”28 E yi a makonbi, e yi a fala a xa,e naxa, “A xarandiina i tan nan na,Musa gbee xarandiine nan nxu tanna. 29 Nxu a kolon fa fala Ala falan tinɛn Musa xa, koni nxu mi xɛmɛni itokelide kolon!” 30 Xɛmɛn yi e yabi, anaxa, “Ee! Nba, kabanako feen nan nara, ɛ mi a keliden kolon, koni a batan tan yɛɛn nabi. 31 En na a kolon fafala Alami a tulimatima yulubi kannera. A tuli matima a binya muxu nanxui ra naxan a sagoon ligama. 32Xabudunuɲa da, muxemunma amɛ singenfa fala muxuna nde bata danxutɔɔnyɛɛn nabi naxan sɔtɔxi danxutɔyani.33 Xa xɛmɛni ito mi fataxi Ala xan nanun, ami yi nɔɛ fefe ligɛnun.” 34E yi ayabi, e naxa, “I sɔtɔxi yulubin yɛtɛɛnnin, i kataxi nxu xaran feen nan naba?” E yi a kedi tanden ma.

Danxutɔyana Alaa feene yi35 Yesu yi a mɛ fa fala a e bata

xɛmɛn kedi. A yi a to, a naxa, “Ibata dɛnkɛlɛyaMuxunaDii Xɛmɛnmaba?” 36 Xɛmɛn yi a yabi, a naxa, “Nkanna, nde na ra alogo n xa dɛnkɛlɛyaa ma?” 37Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Ibata yelin a toɛ, a tan nan falan tima ixa iki.” 38 Xɛmɛn yi a fala, a naxa, “N

Yoni Sora 9:39 136 Yoni Sora 10:29Marigina, n bata dɛnkɛlɛya ima.” A yia xinbi sin Yesu bun ma.

39 Yesu naxa, “N faxi dunuɲa mak-itiden nin alogo danxutɔne xa seento, yɛɛ kanne yi danxu.” 40 Farisimuxuna ndee yi a fɛma na yi, ne yia xuiin mɛ. E yi a maxɔdin, e naxa,“I yengi a ma danxutɔɔn nan nxu tanfan na ba?” 41 Yesu yi e yabi, a naxa,“Xa danxutɔɔn nan yi ɛ ra nun, ɛmi yi yatɛma yulubi kanna ra na yi.Koni bayo ɛ naxa, ‘Nxu seen toma,’ ɛyulubin luma nɛn ɛma na yi.”

10Yɛxɛɛ kulana fe sandana

1 Yesu naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛxa, muxun naxan mi soma xurusesansanni fata a so dɛɛn na, koni ate sansanna ra, muɲaden nun mafutiin nan na kanna ra. 2Muxun naxansoma xuruse sansanni fata a dɛɛn na,xuruse rabaan nan na kanna ra. 3 Dɛkantanna dɛɛn nabima a xa nɛn. A naa yɛxɛɛne xili waxatin naxan yi, e axuiin mɛma nɛn, a yi e ramini. 4 A naa gbeene ramini waxatin naxan yi, ati e yɛɛ ra, a yɛxɛɛne birama a fɔxɔra nɛn, amasɔtɔ e a xuiin kolon. 5 Emi biramamuxu gbɛtɛ fɔxɔ ra, e gimamuxu gbɛtɛ yɛɛ ra nɛn, amasɔtɔ e mia xuiin kolon.”

6 Yesu yi sandani ito sa e xa, koni afeen naxan falama e xa, e mi na famu.

Yesu, xuruse raba faɲina7 Nayi, Yesu mɔn yi a fala e xa,

a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ntan nan sansanna so dɛɛn na yɛxɛɛnexa. 8 Naxanye birin faxi n yɛɛ ra,muɲadene nun mafu tiine nan yi nera. Koni yɛxɛɛne mi e tuli mati nexuine ra. 9 N tan nan sansanna sodɛɛn na. Muxu yo so n tan xɔn ma,na kisima nɛn. Na nɔɛ minɛ nɛn a so,a yi balon sɔtɔ. 10 Muɲaden mi famafefe ra fɔ muɲan nun faxa tiin nunkalan xili ma. N tan faxi nɛn alogo exa dunuɲa yi gidi dɛfexin sɔtɔ.”

11 “N tan nan xuruse raba faɲin na.Xuru se raba faɲin tinɲɛ nɛn, a faxayɛxɛɛne fe ra. 12 Koni walikɛɛn tan

mi luxi alo xuruse rabana bayo a gbeemi yɛxɛɛne ra. Xa a kankon to fɛ,a yɛxɛɛne rabeɲinma nɛn, a yi a gi.Kankon yi wuru yɛxɛɛ kuruni a yi eraxuya ayi. 13 Walikɛɛn nan na ra,yɛxɛɛne fe kɔntɔfili mi a ma. 14 Ntan nan xuruse raba faɲin na. N nan ma xuruseene kolon, e fan n kolon15 alo Fafana n kolon kii naxan yi, alon fan Fafan kolon kii naxan yi. N nann niin fima nɛn n ma xuruseene fera. 16 Yɛxɛɛ gbɛtɛye n yii naxanye mikulani ito yi fɔ n xa fa ne fan na. E tulimatima nɛn n xuiin na. E findi kurukedenna ra xuruse raba kedenna xa.17 N Fafe Ala bata n xanu amasɔtɔ nbata n niin fi, alogo nmɔn xa sa a sɔtɔ.18Muxu yomi n niin bɛ n yi, koni n naa fima nɛn n yɛtɛ ra. Sɛnbɛna n yii, nyi a fi, a sɛnbɛnmɔnn yii, n yi a tongo.N yamarini ito nan sɔtɔxi n Fafe Alara.”

19 Yahudiyane mɔn yi yitaxun nafalane fe ra. 20 E wuyaxi yi a fala, enaxa, “Yinna ɲaxin nan ito fɔxɔ ra.Seen bata so a yi! Ɛ tuli matima a rananfera?” 21Koni bonne naxa, “Yinnaɲaxin naxan fɔxɔ ra, na mi falan timana kiini. Yinnan nɔɛ danxutɔɔn yɛɛnnabiyɛ ba?”

Yahudiyane yi e mɛ Yesu ra22 Ala Batu Banxin nabi waxatin

sanla sɛwan nan yi a ra Yerusalɛntaani, xunbeli waxatini. 23 Yesuyi a masiga tima Ala Batu Banxintanden ma Sulemani a Gagene bunma. 24 Yahudiyane yi a rabilin, e yia fala a xa, e naxa, “I sikɛni ito bamanxu ma waxatin mundun yi? Xa AlaaMuxu Sugandixin nan i tan na, a falanxu xa kɛnɛnni.”

25 Yesu yi e yabi, a naxa, “N batayelin a falɛ ɛ xa, koni ɛ mi laxi a ra.N kabanako fe wanla naxanye kɛma nFafe Ala sɛnbɛni, ne nan n seren na.26 Koni ɛ mi laxi n na, amasɔtɔ n mayɛxɛɛne mi ɛ tan na. 27N ma yɛxɛɛnen xuiin mɛma nɛn. N na e kolon, ebirama nɛn n fɔxɔ ra. 28 N habadannii rakisin fima e ma nɛn, e mi faxɛhabadan. Muxu yo mi nɔɛ e bɛ n yii.29N Fafe Ala naxan e soxi n yii, na gbo

Yoni Sora 10:30 137 Yoni Sora 11:22birin xa. Muxu yo mi nɔɛ e bɛ n FafeAla yii. 30 N tan nun n Fafe, kedennan nxu ra.” 31 Yahudiyane mɔn yigɛmɛne tongo a magɔlɔn xinla ma.

32 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Nbata wali faɲi wuyaxi kɛ ɛ yɛtagi nFafe Ala barakani. Ɛ n magɔlɔnmawanla mundun ma fe ra ne yɛ nayi?”33 Yahudiyane yi a yabi, e naxa, “Nxumi i magɔlɔnmawali faɲine xanma fera fɔ i Ala rayelefun naxan tima! Bayomuxun nan tun i tan na, koni i kataxii xa i yɛtɛ findi Ala ra!” 34 Yesu yi eyabi, a naxa, “A mi sɛbɛxi ɛ sariyaniba, a Ala naxa, ‘Alane nan ɛ tan na.’*35Kitabun naxan falaxi ɲɔndin nan nara habadan. Alaa falan tixi muxunnaxanye xa, xa a yi a fala ne ma, a‘alane’ nan ne ra, 36 nanfera ɛ tannaxa, a n tan bata Ala rayelefu n to afalaxi a Alaa Dii Xɛmɛn nan n tan na?N Fafe Ala nan n sugandixi, a yi n nafadunuɲa yi. 37 Awa, xa n mi Fafe Alaawanla kɛma hali ɛ mi la n na. 38 Konixa n na e kɛma, xa ɛ mi la n na, ɛ lan ma wanle ra alogo ɛ xa a kolon fa, aFafana n yi e nun n tan fafani.”

39 Yahudiyane mɔn yi kata Yesusuxu feen na, koni a yi a ba e yii.

40 Yesu mɔn yi xɛtɛ Yurudɛn kidima, Yoni yi marafuun tima dɛnaxanyi igeni a fɔlɔni. A sa lu na. 41Muxuwuyaxi yi fa a fɛma, e naxa, “Yonimi kabanako fe liga, koni a falan nax-anye birin tixi xɛmɛni ito a fe yi,ɲɔndin nan ne ra.” 42Muxu wuyaxi yidɛnkɛlɛya a ma mɛnni.

11Lasarusi faxa fena

1 Xɛmɛna nde yi furaxi, naxan yixili Lasarusi Betani kaana, Mariyamanun a tada ɲaxalanmana, Marata yidɔxi taan naxan yi. 2Mariyama findiɲaxanla nan na naxan latikɔnɔnna saMarigin sanne ma, a yi e masugusugua xun sɛxɛne ra, na ngaxakedennaLasarusi nan yi furaxi. 3 Nanara, atadane yi xɛraan nasiga Yesu ma, enaxa, “Marigina, i xɔyin bata fura.”

4 Yesu to na mɛ, a naxa, “Saya furemi a ra. Ito ligaxi nɛn alogo Ala xabinya. Alaa Dii Xɛmɛn binyama nɛnfureni ito xɔn ma.”

5 Marata nun a xunyɛnɲaxalanmaan nun Lasarusi yi rafanYesu ma han! 6Anu, a to a mɛ fa fala aLasarusi furaxi, a yi dɛnaxan yi, amɔnyi xii firin ti mɛnni. 7Na xanbi ra, a yia fala a xarandiine xa, a naxa, “En xɛtɛYudaya yamanani.” 8 A xarandiineyi a fala a xa, e naxa, “Karamɔxɔ,a munma bu singen Yahudiyane yiwaxi i magɔlɔn feni, i mɔn waxi xɛtɛfeni mɛnna nin ba?” 9 Yesu yi e yabi,a naxa, “Yanyin birin na, kɛnɛnnami na ba? Naxan na sigan ti yanyinna, na mi dagalanma ayi amasɔtɔ adunuɲa kɛnɛnna toma. 10 Koni xamuxun sigan ti kɔɛɛnna, a dagalanmaayi nɛn amasɔtɔ kɛnɛnna mi na.”11 Yesu to na fala, a naxa, “En xɔyinLasarusi xiin nɛn, koni n xa sa araxulun.” 12 A xarandiine yi a falaa xa, e naxa, “Marigina, xa a xiin nɛn,a kɛndɛyama nɛn.” 13 Koni Yesu yiLasarusi faxa feen nan ma fe falamanun. A xarandiine yi mirixi a ma, axixɔnla nan tun yi a ma. 14 Nanara,Yesu yi falan makɛnɛn e xa, a naxa,“Lasarusi faxaxin nan a ra. 15 Koni nbata sɛwa ɛ tan ma fe ra bayo n mi yia fɛma nun, alogo ɛ xa dɛnkɛlɛya. Ensiga a fɛma.” 16Nayi, Tomasi, naxan yixili a “Gulunna,” na yi a fala xarandiinbonne xa, a naxa, “En fan xa siga,alogo en birin xa sa faxa!”

Yesu nan nii rakisin fima17Yesu to fa, a yi a kolon a Lasarusi

maluxunna bata yi xii naanin ti.18 Betani nun Yerusalɛn taan yi tagiso, fɔ kilo saxan ɲɔxɔn. 19 Yahudiyawuyaxi bata yi fa nun Marata nunMariyama xunyɛ xɛmɛmaan sayaxɔntɔnna tideni e ma.

20Marata to a mɛ, a Yesu fama, a yisiga a ralandeni koni Mariyama yi lubanxini. 21 Marata yi a fala Yesu xa,a naxa, “N Marigina, xa i yi be nun,n xunyɛn mi yi faxɛ nun! 22 Koni n

* 10:34: Yaburin 82.6

Yoni Sora 11:23 138 Yoni Sora 11:50na a kolon, hali iki, i na Ala maxandifefe ra, a na ligama i xa nɛn.” 23 Yesuyi a fala a xa, a naxa, “I xunyɛn mɔnkelima nɛn sayani.” 24 Marata yi ayabi, a naxa, “N na a kolon a kelimanɛn sayani dunuɲa raɲanni.” 25 Yesuyi a fala a xa, a naxa, “N tan nanmarakeli tiin na sayani e nun nii rak-isin na. Naxan na dɛnkɛlɛya n tanma,hali a faxa, a nii rakisin sɔtɔma nɛn.26 Naxan na lu a nii ra a dɛnkɛlɛyan ma, na mi faxɛ mumɛ! I laxi itora ba?” 27 Marata yi a yabi, a naxa,“Ɔn Marigina, n laxi a ra fa fala AlaaMuxu Sugandixin nan i tan na, AlaaDii Xɛmɛna, naxan yi fama dunuɲa yinun.”

28Marata na fala xanbini, a xɛtɛ, ayi a xunyɛn Mariyama xili wundoni,a yi a fala a xa, a naxa, “Karamɔxɔbe yi, a i xilima.” 29Mariyama na mɛwaxatin naxan yi, a yi keli mafurɛn,a sa a ralan. 30 Yesu munma yi taanli nun, Marata a li dɛnaxan yi, a yimɛnna nin nun. 31 Yahudiyan nax-anye siga Mariyama xɔntɔndeni, ne ato waxatin naxan yi Mariyama batakeli mafurɛn, a mini, e yi bira a fɔxɔra. E yengi yi a ma, a sigan gaburundɛɛn nan na wugadeni.

32Mariyama Yesu fɛman li waxatinnaxan yi, a yi a to, a yi a xinbi sin a bunma, a naxa, “Marigina, xa i yi be nun,n xunyɛn mi yi faxɛ nun!” 33Yesu yi ato, a wugama, Yahudiyan naxanye fanyi a fɔxɔ ra, ne fan yi wugama, na yia niin sunu han! 34 A yi e maxɔdin, anaxa, “Ɛ a maluxunxi minɛn yi?” E yia yabi, e naxa, “Marigina, fa a mato.”

35 Yesu yi wuga. 36 Na ma,Yahudiyane naxa, “A bata a xanu kiinaxan yi, ɛ na mato!” 37 Koni ndenaxa, “Ito xa mi danxutɔɔn yɛɛn nabiba? A mi yi a ligɛ nun, Lasarusi namafaxa ba?”

Lasarusi rakeli fena sayani

38 Yesu bɔɲɛn yi sunuxi, a sigagaburun dɛɛn na. Faranna nan yi ara nun, gɛmɛn saxi a dɛɛn na. 39Yesuyi e yamari, a naxa, “Ɛ gɛmɛn ba a dɛra!” Faxa muxun tadan ɲaxalanmaanMarata yi a fala a xa, a naxa, “Marig-ina, a xirin nan fa minima iki amasɔtɔa maluxunna bata soge naanin ti.”40 Yesu yi a fala a xa, a naxa, “N mi yia fala i xa nun fa fala xa i dɛnkɛlɛyaxi,i Alaa binyen toma nɛn?” 41 Nayi, egɛmɛn ba na. Yesu yi a yɛɛ rate kore,a yi Ala maxandi, a naxa, “N Fafe, nbarikan birama i xa amasɔtɔ i batan xuiin mɛ. 42 N na a kolon fa falai n xuiin mɛma waxatin birin. Konin ni ito falama muxuni itoe nan mafe ra naxanye tixi be, alogo e xa la ara fa fala a i tan nan n xɛxi.” 43 Ato na fala, a yi a xuini te, a naxa,“Lasarusi, mini!” 44 Faxa muxun yikeli gaburun kui, a sanna nun a yiineraxidixi kasangenna ra, a xunna fanmafilinxi kasangenni. Yesu yi a fala exa, a naxa, “Ɛ a mafulun, ɛ a lu, a xasiga.”

E wundo fena Yesu xili maMatiyu 26.1-5, Maraka 14.1-2, Luka

22.1-245 Nanara, Yahudiyan naxanye yi

na Mariyama xɔntɔndeni, Yesu feennaxan liga, e to na to, e wuyaxi yidɛnkɛlɛya a ma. 46 Koni nde yi sigaFarisi muxune fɛma. Yesu feen naxanligaxi, e sa na fala e xa.

47Nanara, saraxarali kuntigine nunFarisi muxune yi kitisa yamaan xilibode toni, e naxa, “En nanfe ligama?Xɛmɛni ito kabanako fe wuyaxi lig-ama! 48 Xa en na a lu iki, muxunebirin dɛnkɛlɛyama a ma nɛn. Romikuntigine kelima nɛn, e yi en mayire sariɲanxin kala e nun en siyaanbirin!”* 49 E tan nde keden nan yi xiliKayafa, naxan yi Saraxarali KuntigiSingen na nun na ɲɛɛn na, a yi a fala,a naxa, “Ɛ mi fefe kolon! 50 Ɛ mi akolon ba, fa fala a fisa muxu kedenna

* 11:48: Yesu awaxatini, Romi kaane Isirayila yamanan suxu nɛn yɛngɛni. Nayi, xa Yerusalɛntaani maxa ɲaxi ra, Romi kaane yi na yatɛma nɛnmurutɛn na nun, e fa yɛngɛnso, e taan yirene kala. Na nan gaxu yi Isirayila kaane ma.

Yoni Sora 11:51 139 Yoni Sora 12:17xa faxa yamaan xa benun siyaan birinxa halagi?” 51 Anu, a mi na falaxia yɛtɛ ma. Kayafa to yi saraxar-ali kuntigiyani nun na ɲɛɛn na, awaliyiya falan nan tixi na ra fa falaYesu xa faxa Yahudiyane siyaan xa.52 Koni na siyaan gbansanna xa mi ara fɔ Ala diin naxanye xuyaxi ayi, a yine findi yama kedenna ra. 53Nba, fɔlɔnawaxatinma, Yahudiya kuntigine yiYesu faxa feni tɔn. 54 Nanara, Yesumi fa a masiga ti Yudaya yamananikɛnɛnni sɔnɔn koni a keli, a siga taanande yi tonbonna dɛxɔn ma, dɛnaxanxili Efirami. E nun a xarandiine yi luna yi.

55 Yahudiyane sanla, Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla† bata yi maso.Muxu wuyaxi yi keli na yamananisiga Yerusalɛn taani alogo e xa sa eyɛtɛ rasariɲan benun sanla xa a li.56 E yi lu Yesu fenɲɛ. E yi malanxiAla Batu Banxini waxatin naxan yi,e yi lu e bode maxɔdinɲɛ, e naxa,“Ɛ mirixi nanse ma? A mi fɛ sanliba?” 57 Saraxarali kuntigine nunFarisi muxune bata yi yamarin fi, enaxa, xa naxan Yesu yire kolon, a xaa yire ba alogo e xa sa a suxu.

12Latikɔnɔnna sa fena Yesu maMatiyu 26.6-13, Maraka 14.3-9

1 A bata yi lu soge sennin be-nun Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanlaxa a li, Yesu yi siga Betani taani,Lasarusi yi dɔxi dɛnaxan yi, Yesunaxan nakeli sayani. 2 E yi don-seen nafala a xa na yi. Lasarusi yidɔxi Yesu fɛma a dɛgedeni, Maratayi walima e xa. 3 Nba, Mariyama yilatikɔnɔnna sare xɔdɛxɛn litiri tagitongo, naxan xili naradi, a yi a saYesu sanne ma. A yi e masugusugua xunsɛxɛn na. Latikɔnɔnna xirinyi banxin suxu. 4 Yudasi Isakariyoti,

Yesu a xarandiina nde naxan yi ayanfama, a a so yiini, na yi a fala, anaxa, 5 “Nanfera latikɔnɔnni ito mimatixi gbeti gbanan kɛmɛ saxan na, aso yiigelitɔne yii?” 6 A mi na falaxi fafala a xaminxi yiigelitɔne fe ra, konibayo muɲaden nan yi a tan na nun.Gbeti bɛnbɛnla yi ramaraxi a tan nanyii. A yi na gbetina nde donma nun.7 Koni Yesu naxa, “Fata a ra! A itomaraxi n binbin maluxun lɔxɔn nanyɛɛ ra. 8 Yiigelitɔne ɛ fɛma waxatinbirin koni n tan mi luma ɛ fɛma wax-atin birin.”

E yi Lasarusi fan faxa feni tɔn9 Yahudiya wuyaxi yi a mɛ, a Yesu

na yi. E yi siga Yesu nun Lasarusi fanmatodeni Yesu naxan nakeli sayani.10 Na ma, saraxarali kuntigine yiLasarusi fan faxa feni tɔn. 11AmasɔtɔYahudiya wuyaxi yi xɛtɛma e fɔxɔ ra,e yi dɛnkɛlɛya Yesu ma Lasarusi a fera.

Yesu yi so Yerusalɛn taaniMatiyu 21.1-11, Maraka 11.1-11, Luka

19.28-4012 Na xɔtɔn bode, yama gbeen

naxan yi faxi sanli, ne yi a mɛ, aYesu fama Yerusalɛn taani. 13Nanara,e sa tugu yiine masɛgɛ, e sa aralan, e sɔnxɔ, e naxa, “Ala tantun!Naxan fama Marigin xinli, Ala xana baraka! Ala xa Isirayila Manganbaraka!” 14Yesu yi sofanla to, a dɔxɔ afari alo a sɛbɛxi Kitabuni kii naxan yi,a naxa,15 “Siyon kaane, ɛ nama gaxu!A mato, ɛmangan fama.A dɔxi sofali diin fari.”*

16 A xarandiine mi yi na birin fa-muxi singen, koni Yesu binya waxatinnaxan yi, nayi e yi a kolon a na feeneyi sɛbɛxi a tan nan ma fe ra, a e tanyɛtɛɛn bata yi na liga a xa.

17 Yamaan naxan yi Yesu fɛmaa Lasarusi xili gaburun na waxatin

† 11:55: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui. * 12:15: Sakari 9.9

Yoni Sora 12:18 140 Yoni Sora 12:43naxan yi, a yi a rakeli sayani, ne birinyi lu na seren bɛ. 18 Nanara, yamaanyi siga a ralandeni amasɔtɔ e bata amɛ Yesu kabanako feen naxan ligaxi.19 Farisi muxune yi a fala e bode xa,e naxa, “Ɛ mi a to, en katan naxantima, a munanfan yo mi en ma! Amato, dunuɲa muxune birin biraxi afɔxɔ ra!”

Girɛkina ndee yi Yesu fen20 Girɛkina ndee bata yi siga sanli

Ala batudeni. 21 E fa Filipi fɛmanaxan yi kelixi Betasada taani Galileyamanani, e yi maxɔdinna ti, e naxa,“Nxu Fafe, nxu waxi a xɔn ma, nxu xaYesu to.” 22 Filipi yi sa a fala Andirexa, e firinna birin yi siga, e sa a falaYesu xa.

23 Yesu yi e yabi, a naxa, “MuxunaDii Xɛmɛnbinyawaxatin bata a li. 24Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, fanni sansi kɛsɛnmi bira bɔxɔni a yɛɛ maluxun, a miwuyɛ ayi. Koni xa a yɛɛ maluxun, asolima nɛn, a wuya ayi. 25 Muxu yoniin nafan a ma, a bɔnɔma a yi nɛn,koni muxu yo a mɛ a niin na dunuɲaito yi, na a ramarama nɛn habadannii rakisini. 26 Muxu yo waxi a xɔnma, a xa wanla kɛ n xa fɔ a xa biran fɔxɔ ra nɛn. Nayi, n dɛnaxan yi,n ma walikɛɛn fan luma nɛn mɛnni.Muxu yo wanla kɛma n xa, n Fafe Alana binyama nɛn.”

Yesu yi a faxa feen fala27 Yesu naxa, “N bɔɲɛn tɔrɔxi na

a ra iki. N nanfe falama? N xa afala ba, fa fala, ‘N Fafe, i nama tinwaxatini ito xa n li?’ Anu, n faxi nanan ma. 28 N Fafe, i xinla binya!”Nayi, fala xuiin yi keli kore naxan afala, a naxa, “N bata a binya, n mɔna binyama nɛn.” 29 Yamaan naxan yitixi na, ne yi fala xuiin mɛ, e naxa,“Galanna bata a xui ramini!” Ndeenaxa, “Malekan bata falan ti a xa!”30 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Falaxuini ito mi minixi n tan ma fe ra, fɔɛ tan ma fe ra. 31 Dunuɲa kitin bolon

waxatin bata a li iki. Ala dunuɲaniito kuntigi ɲaxin kedima nɛn iki. 32Nna yite† bɔxɔn ma waxatin naxan yi,n muxune birin mabandunma nɛn nma.” 33 A ito falaxi nɛn alogo a xaa faxa kiin yita e ra. 34 Yamaan yi ayabi, e naxa, “Nxu bata a kolon SariyaKitabun xɔn, a Alaa Muxu Sugandixinluma nɛn habadan. I tan a falamananfera fa fala a Muxuna Dii Xɛmɛnitema nɛn? Nde Muxuna Dii Xɛmɛniito ra?” 35 Yesu yi e yabi, a naxa,“Kɛnɛnna kanna mɔn ɛ yɛ singenwaxatidi tun. Kɛnɛnna ɛ tagi waxatinnaxan yi ɛ sigan ti, alogo dimin namaso ɛ ma. Bayo naxan dimini, na mia sigaden kolon. 36 Kɛnɛnna kanna ɛtagi waxatin naxan yi, ɛ dɛnkɛlɛya ama, alogo ɛ xa findi kɛnɛnna muxunera.”

Yesu ito fala e xa waxatin naxan yi,a yi siga, a a luxun e ma.

Yahudiyane mi tin dɛnkɛlɛyɛ37Hali a to kabanako fe wuyaxi liga

e yɛɛ xɔri, e mi la a ra. 38Na liga nɛnalogo Nabi Esayi fala xuiin xa kamali,a naxa, “Marigina, nde laxi nxɔ falanna? Marigina a sɛnbɛn makɛnɛn ndexa?”‡

39 Nanara, e mi yi nɔɛ dɛnkɛlɛyɛbayo Esayi mɔn naxa,40 “A bata e yɛɛn danxu,a yi e bɔɲɛn xɔdɔxɔ ayi,alogo e yɛɛne nama toon ti,e xaxinla nama feene famu,a e nama maxɛtɛ,Ala yi e rakɛndɛya.”§41 Esayi na falaxi nɛn, bayo a bata yiYesu a binyen to, a yi a tan nan ma fefalama.

42 Anu, hali yamaan kuntigine yɛ,muxuwuyaxi dɛnkɛlɛya nɛn Yesuma.Koni e mi yi tinma a falɛ Farisi mux-une fe ra alogo e nama e ramini sali-deni. 43 A rafan e ma muxune xa ebinya benun Ala xa e binya.

Kitisana† 12:32: Yesu yite nɛn a yelin xanbini gbangbanɲɛwudinma. Amɔn yi te ariyannayi. Yesu falan tima na fe firinna nan ma. A mato Yoni 3.14 kui. ‡ 12:38: Esayi53.1 § 12:40: Esayi 6.9-10

Yoni Sora 12:44 141 Yoni Sora 13:2044Yesu yi a xuini te, a naxa, “Naxan

na dɛnkɛlɛya n ma, a mi dɛnkɛlɛyaxin tan xan tun ma fɔ naxan n xɛxi.45Muxu yo n to, na bata n xɛ muxunfan to. 46 N bata fa dunuɲa yi alokɛnɛnna kanna. Naxan na dɛnkɛlɛyan ma, na mi luyɛ dimini. 47 Muxuyo n ma falan mɛ, a mi a suxu, ntan xa mi a yalagima. Amasɔtɔ n mifaxi dunuɲa muxune yalagideni, fɔ erakisideni. 48 Naxan na a mɛ n na, ami tin n ma falane suxɛ. N ma falanna kanna yalagima nɛn lɔxɔ dɔnxɛni.49Amasɔtɔ n mi falan tima n yɛtɛ xanma fe ra fɔ n Fafe Ala naxan n xɛxi.Na nan n ma fala tixine yamarima nma. 50 N na a kolon fa fala a yamarinfindima nɛn habadan nii rakisin na. Nfalan tiin nɛn alo n Fafe Ala a yamarixin ma kii naxan yi.”

13Yesu yi a xarandiine sanne maxa

1 Nba, na xɔtɔn bode, Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla nan yi a ra. Yesuyi a kolon fa fala a keli waxatin bata ali dunuɲa yi, siga a Fafe Ala konni. Agbee muxun naxanye yi dunuɲa yi, ayi ne xanu waxatin birin, a yi e xanuhan a raɲanna.

2 E yi e dɛgema waxatin naxan yi,Yinna Manga Setana bata yi yelin soɛSimɔn ma dii xɛmɛn Yudasi Isakariy-oti bɔɲɛni a xa Yesu yanfa, a a soyiini. 3Yesu yi a kolon fa fala Fafe Alabata feen birin sa a sɛnbɛni. A yi akolon fa fala a fataxi Ala nanna, amɔnsigama Ala nan ma. 4Nanara, e to yi edɛgema, a yi keli, a yi a doma gbeen baa ma, a dugin xidi a tagi. 5 Na xanbira, a yi igen sa ige sa seen kui, a yifɔlɔ a xarandiine sanne maxɛ. Duginnaxan yi xidixi a tagi, a yi e sannemasugusugu na ra. 6 A yi fa SimɔnPiyɛri fɛma, na yi a fala a xa, a naxa,

“Marigina, i tan nan n sanna maxamaba?”

7 Yesu yi a yabi, a naxa, “I mi akolon n naxan ligama iki, koni i famaa kolondeni nɛn.” 8 Piyɛri yi a fala, anaxa, “I tan mi n sanna maxɛmumɛ!”Yesu yi a yabi a naxa, “Xa n mi isannamaxa, imi findɛnmaxarandiinna.” 9 Simɔn Piyɛri yi a yabi, a naxa,“Marigina, i nama n sanna gbansannamaxa nayi, koni e nun n yiine nunn xunna!” 10 Yesu yi a yabi, a naxa,“Naxan bata a gbindinmaxa, namakomi fa a maxan ma fɔ a sanne, bayo asariɲan. Ɛ fan sariɲan, koni ɛ birin mia ra.” 11Yesu yi a yanfa muxun kolon.Nanara, a yi a fala, a naxa, “Ɛ birin misariɲan.”

12Yesu yelin e sanne maxɛwaxatinnaxan yi, a yi a doma gbeen nagodoa ma, a mɔn yi sa dɔxɔ a funfuni.A yi e maxɔdin, a naxa, “N naxanligaxi ito ra, ɛ na famunxi ba? 13 Ɛn tan xilima fa fala ‘Karamɔxɔ’ e nun‘Marigina.’ Na falan lanxi amasɔtɔ nanan n tan na. 14 Xa n tan ɛ Mariginnun ɛ karamɔxɔn bata ɛ sanne maxa,ɛ tan fan xa ɛ bode sanne maxa. 15 Nmisaala yitaxi ɛ ra nɛn, alogo ɛ xa aliga alo n na a ligaxi kii naxan yi. 16Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, konyin mi gbo akanna xa, xɛraan mi gbo a xɛ muxunxa. 17Ɛ bata feni itoe kolon iki, sɛwanaɛ xa, xa ɛ lu na ligɛ!”

18 “N mi falan tima ɛ birin ma fe ra.N bata naxanye sugandi, n ne kolon.Koni fɔ Kitabun fala xuiin xa rakamalinɛn, a naxa, ‘Nxu nun naxan donseendonma nxu bode xɔn, na bata kelin xili ma.’* 19 N ni ito falama ɛ xaiki benun a xa liga. Nayi, a na ligawaxatin naxan yi, ɛ lama a ra nɛn, fafala, ‘N tan nan a ra, naxan na yi.’ ”†

20 “N xa ɲɔndin fala ɛ xa. Naxanna n ma xɛrani suxu, na bata n fan

* 13:18: Yaburin 41.10 † 13:19: A sɛbɛxi Xɔrɔyaan 3.14 kui fa fala Ala xinla yɛtɛɛnfindixi na falan nan na bayo Ala naxa mɛnni, “N tan na a ra, Ala naxan na yi.”Ala mɔn naxa mɛnni fa fala a yɛtɛɛn xili nɛn “N Na Yi.” Nayi, Yesu a falani itobunna nɛn fa fala Yesu findixi Alaa falan nan na, falan naxan findixi Ala ra. Nafeen mɔn sɛbɛxi Yoni 1.1 kui.

Yoni Sora 13:21 142 Yoni Sora 14:10yisuxu. Naxan na n tan yisuxu, nakanna bata Ala yisuxu naxan n xɛxi.”

Yudasi Yesu yanfama nɛnMatiyu 26.20-25, Maraka 14.17-21,

Luka 22.21-2321 Yesu ito fala waxatin naxan yi, a

niin yi sunu! A yi sereya falani ito ti,a naxa, “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛ tannde keden n yanfama nɛn, a n so yiiniyati!” 22A xarandiine yi e bode mato,e mi yi a kolon a yi muxun naxan ma.23 Yesu a xarandii keden yi na, a yinaxan xanuxi kati, na yi dɔxi a dɛxɔnma. 24 Simɔn Piyɛri yi a yiin maligana xa, a naxa, “A maxɔdin, a nde afe falama.” 25Na xarandiin yi a masoYesu ra, a yi a maxɔdin, a naxa, “NMarigina, nde na ra?” 26 Yesu yi ayabi, a naxa, “N na donseen sin sabini,n na a so naxan yii, na kanna nana ra.” Awa, a donseen sin sabini, ayi a so Simɔn ma dii xɛmɛn YudasiIsakariyoti yii. 27 Yudasi donseen na-suxina, Setana yi so a yi sa! Yesu yia fala a xa, a naxa, “I naxan ligama,na liga mafurɛn.” 28Yesu naxan fala axa, bonna naxanye yi dɔxi e dɛgedeni,ne sese mi yi na famunxi. 29 BayoYudasi nan yi e gbetin marama, ndeeyengi yi lu a ma, a Yesu bata a fala axa, a xa sa sena ndee sara sanla fe ra.Hanma a xa sa sena nde so yiigelitɔneyii. 30Yudasi yi na donseen nasuxu, amini na sa! Kɔɛɛn nan yi a ra.

Sariya nɛnɛna fe31 Yudasi siga waxatin naxan yi,

Yesu naxa, “Iki, n tan Muxuna DiiXɛmɛna binyen bata makɛnɛn, Alaabinyen fan bata makɛnɛn n barakani.32Xa Alaa binyen bata makɛnɛn n tanbarakani, Ala yɛtɛna n tan MuxunaDii Xɛmɛna binyen makɛnɛnma nɛnmafurɛn!”

33 “N ma diine, n mi buma ɛ fɛmasɔnɔn. Ɛ n fenma nɛn, koni n naxanfala Yahudiyane xa, n na nan falama ɛfan xa, n naxa, ‘N sigama yiren naxanyi, ɛ mi nɔɛ sigɛ na yi.’ 34 N yamarinɛnɛn nan soma ɛ yi, ɛ bode xanu. Ɛ ɛbode xanu alo n na ɛ xanuxi kii naxanyi. 35 Ɛ na ɛ bode xanu, muxune birin

ɛ kolonma n ma xarandiine ra na nanxɔn.”

Yesu yi Piyɛri rakolonMatiyu 26.31-35, Maraka 14.27-31,

Luka 22.31-3436 Simɔn Piyɛri yi a maxɔdin, a

naxa, “Marigina, i sigan minɛn yi?”Yesu yi a yabi, a naxa, “N sigamadɛnaxan yi, i mi nɔɛ sigɛ n fɔxɔ ramɛnni iki, koni i sigama n fɔxɔ ranɛn waxati famatɔni.” 37 Piyɛri yi amaxɔdin, a naxa, “Marigina, nanfera,n mi nɔɛ birɛ i fɔxɔ ra iki? N faxɛ nɛni ya fe ra!” 38Yesu yi a yabi, a naxa, “Ifaxɛ n ma fe ra ba? N xa ɲɔndin fala ixa, benun dontonne xa wuga waxatinnaxan yi, i ya falama nɛn dɔxɔɲa masaxan fa fala i mi n kolon.”

14Kiraan nan Yesu ra

1 Yesu yi a fala e xa, a naxa, “Ɛbɔɲɛn nama tɔrɔ, ɛ dɛnkɛlɛya Ala ma,ɛ dɛnkɛlɛya n tan fan ma. 2 Banxiwuyaxi n Fafe Ala konni. Xa a mi yina kiini, n yi a falama ɛ xa nɛn nun.N sigama n xa sa yirena nde yitɔn ɛxa na yi. 3 N na sa yirena nde yitɔn ɛxa, n mɔn fama nɛn, n yi siga ɛ ra nyii alogo n dɛnaxan yi, ɛ fan yi sa lumɛnni. 4 N sigan dɛnaxan yi, ɛ mɛnkiraan kolon.”

5 Tomasi yi a fala a xa, a naxa,“Marigina, nxu mi i sigaden kolon,nxu na kiraan kolonma di?” 6 Yesuyi a yabi, a naxa, “Kiraan nan n tanna, e nun ɲɔndina e nun nii rakisina.Muxu yo mi sigɛ n Fafe Ala ma n tanma sabuyaanxanbi. 7Xa ɛn tan kolon,ɛ n Fafe fan kolonma nɛn. To xanbi ra,ɛ bata a kolon, ɛ bata a to.”

8 Filipi yi a fala a xa, a naxa, “Ma-rigina, Fafe Ala yita nxu ra, na nannxu wasama.” 9Yesu yi a yabi, a naxa,“Filipi, en bata bu en bode fɛma kati!Han to, i mi n kolon? Muxu yo na nto, na kanna bata Fafe Ala to. I tana falama nanfera fa fala a n xa FafeAla yita ɛ ra? 10 Filipi, i mi laxi a raba, fa fala n Fafe Ala yi, Fafe Ala n fanyi? N falan naxanye tima ɛ xa, n gbeemi ne ra. Koni n Fafe Ala naxan luma

Yoni Sora 14:11 143 Yoni Sora 15:5n tan yi, na nan a wanla kɛma. 11 Ɛdɛnkɛlɛya a ma fa fala n Fafe Ala yi,Fafe Ala n fan yi. Hanma ɛ dɛnkɛlɛyakabanako fe wanli itoe xɔn.”

12 “N xa ɲɔndin fala ɛ xa, naxanna dɛnkɛlɛya n ma, na feene ligamanɛn alo n naxanye ligama. A yɛtɛɛnfeene ligamanɛnnaxanye gbo itoe xa,amasɔtɔ n sigama n Fafe Ala fɛma. 13Ɛna Ala maxandi fefe ra n tan xinli,n na ligama ɛ xa nɛn alogo n FafeAlaa binyen xa mayita a Dii Xɛmɛnbarakani. 14 Xa ɛ n xandi fefe ra nxinli, n na ligama ɛ xa nɛn.*”

Alaa Nii Sariɲanxin fa fena15 “Xa ɛ n xanuxi, ɛ n ma yamarine

suxu. 16N Fafe Ala maxandima nɛn, ayi Mali Ti gbɛtɛ so ɛ yii naxan luma ɛfɛma habadan. 17 Alaa Nii Sariɲanxinnan a ra, ɲɔndin kanna. Dunuɲamux-unemi nɔɛ na sɔtɛ amasɔtɔ e mi nɔɛ atoɛ, e mi a kolonɲɛ. Koni ɛ tan a kolonamasɔtɔ a luma nɛn ɛ fɛma, a mɔn yilu ɛ yi. 18 N mi ɛ luyɛ alo kiridine, nmɔn fama nɛn ɛ fɛma. 19 Ndedi nanfa luxi, dunuɲa muxune mi fa n tomasɔnɔn koni ɛ tan n toma nɛn. Bayon tan bata niin kisin sɔtɔ, ɛ fan niirakisin sɔtɔma nɛn. 20Na waxatin naa li, ɛ a kolonma nɛn, a n Fafe Ala yi, ɛtan fan n tan yi alo n tan ɛ yi kii naxanyi. 21Muxu yo n ma yamarine sɔtɔ, ayi e suxu, na nan bata n xanu. Muxuyo n xanu, n Fafe Ala fan na kannaxanuma nɛn, n tan fan yi a xanu, n yin yɛtɛ yita a ra.”

22Yudasi bonna, Yudasi Isakariyotimi naxan na, na yi a fala, a naxa,“Marigina, nanfera i lan i xa i yɛtɛ yitanxu ra, koni i mi i yɛtɛ yitɛ dunuɲamuxune ra?” 23 Yesu yi a yabi, anaxa, “Muxu yo n xanu, na nma falansuxuma nɛn. N Fafe Ala fan yi a xanu,n tan nun n Fafe Ala yi siga a fɛma,nxu yi nxu konni tɔn a fɛma. 24Muxuyo mi n xanu, na mi n ma falan suxɛ.Ɛ bata falan naxan mɛ, n gbee fala mi

na ra. N Fafe Ala naxan n xɛxi, na nangbee na ra.”

25 “N to yi ɛ fɛma, nanara, n falaniitoe ti ɛ xa. 26KoniMali Tiina, Alaa NiiSariɲanxina, Fafe Ala naxan nafamaɛ ma n xinli, na ɛ xaranma nɛn feenbirin ma. N feen naxan birin falaxi ɛxa, a ne birin nabirama nɛn ɛma.”

27 “N bata bɔɲɛ xunbenla lu ɛ yi. Nbata n ma bɔɲɛ xunbenla fi ɛ ma. Nmi a fixi ɛ ma alo dunuɲa kiin timakii naxan yi. Ɛ bɔɲɛn nama tɔrɔ, ɛnama gaxu. 28 Ɛ bata n ma falan mɛ,n naxa, ‘N sigama koni n mɔn famaɛ fɛma nɛn.’ Xa ɛ yi n xanuxi, ɛ yisɛwama nɛn n siga feen na n Fafe Alakonni amasɔtɔ a gbon tan xa. 29N feniitoe falama ɛ xa nɛn iki benun a xaliga. Nanara, a na liga waxatin naxanyi, ɛ dɛnkɛlɛyama nɛn. 30 N mi fabuma falan tiyɛ ɛ fɛmasɔnɔn, amasɔtɔdunuɲa ito kuntigi ɲaxin fama. Sesemi a ra n tan yi. 31 Koni dunuɲa xa akolon fa fala n bata n Fafe Ala xanu.Nanara, n feen birin ligama alo a nyamarixi kii naxan yi. Ɛ keli, ɛ fa, ensiga.”

15Ɲɔndin binla nan Yesu ra

1 Yesu yi a fala, a naxa, “N tan nanɲɔndin binla ra alo wudin binla. NFafe Ala nan nakɔɔn kanna ra. 2Wudiyiin naxanye birin n tan wudi binlama, xa na naxanye mi bogi, Fafe Alane bama nɛn n ma. Naxanye birinbogima, a ne rasariɲanma nɛn alogoe mɔn xa bogi dangu a singen na. 3Nfalan naxan tixi ɛ xa, na bata ɛ sariɲaniki. 4 Ɛ lu n tan yi, n fan yi lu ɛ yi.Wudi yiin mi nɔɛ bogɛ a yɛtɛ ra, xaa mi a binla ma. Ɛ fan na kii nin, xaɛ mi lu n tan yi. 5 N tan nan wudinbinla ra, a yiine nan ɛ tan na. Naxanna lu n tan yi, n tan fan luma nɛn nakanni, a yi bogi wuyaxi ti a kɛwanli.*Amasɔtɔ ɛminɔɛ sese ligɛn tanxanbi.

* 14:14: Alamaxandi feni itomɔn sɛbɛxi Yoni 15.16 nun 16.23-26 nun 15.7 kui. * 15:5:Wudi faɲin bogi faɲin nan tima. Adamadi faɲin fan kɛwali faɲin nan ligama. Naluxi nɛn alo wudin nun a bogina. Na feen mɔn sɛbɛxi Galati 5.22 kui.

Yoni Sora 15:6 144 Yoni Sora 16:76 Xa muxun naxan mi lu n tan yi,na rawolima ayi nɛn alo wudi yiina,a xara. Na wudi yii sifane malanmanɛn, e sa tɛɛni, e gan. 7 Xa ɛ lu n tanyi, n ma falan yi lu ɛ yi, ɛ na n xandisese yi, ɛ na sɔtɔma nɛn. 8Ɛ na findi nma xarandiine ra, ɛ yi bogi wuyaxi tiɛ kɛwanli, na nan n Fafe Alaa binyenmakɛnɛnma.”

9 “N Fafe Ala n xanuxi kii naxan yi,n fan bata ɛ xanu na kiini. Ɛ lu n maxanuntenyani. 10Xa ɛ n ma yamarinesuxu, ɛ luma nɛn n ma xanuntenyanialo n fan n Fafe Alaa yamarin suxi kiinaxan yi, n lu a xanuntenyani. 11N niito falaxi ɛ xa nɛn alogo n ma sɛwanxa lu ɛ yi, ɛ sɛwan yi dɛfe.”

12 “Nma yamarin nan ito ra, ɛ bodexanu alo n na ɛ xanuxi kii naxanyi. 13 Xanuntenyaan mi muxu yo yidangu ito ra fa fala a xa faxa a xɔyinefe ra. 14 Xa ɛ n ma yamarine suxu,n xɔyine nan ɛ tan na. 15 N mi fa afalama ɛ ma sɔnɔn fa fala walikɛneamasɔtɔ walikɛɛn mi a kolon a kunti-gin naxan ligama. Koni n fa ɛ xilibama nɛn, ‘n xɔyine’ amasɔtɔ n naxanbirin mɛxi n Fafe Ala ra, n bata nayɛba ɛ xa. 16 Ɛ tan mi n sugandixikoni n tan bata ɛ sugandi, n yi ɛ ti ara a ɛ xa siga, ɛ sa bogi wuyaxi ti ɛkɛwanle xɔn, bogin naxanye luma ara habadan alogo ɛ na fefe maxandi nxinli, n Fafe Ala xa na fi ɛma. 17N mayamarin nan ito ra, ɛ bode xanu.”

Dunuɲa muxune ɛ raɲaxuma nɛn18 “Xa dunuɲa muxune ɛ raɲaxu, ɛ

xaxili lu a xɔn ma fa fala a e n singenan naɲaxu. 19 Xa dunuɲa muxunnan yi ɛ tan na nun, dunuɲa muxuneyi ɛ xanuma nɛn alo e kon kaane.Koni n bata ɛ sugandi keli dunuɲamuxune tagi. E gbee mi fa ɛ tan na.Na nan a ligaxi dunuɲa muxune ɛraɲaxuxi. 20 N naxan falaxi ɛ xa, ɛxaxili lu na xɔn ma, n naxa, ‘Konyinmi gbo a kanna xa.’ Xa e bata n tanbɛsɛnxɔnya, e ɛ fan bɛsɛnxɔnyama

nɛn. Xa e bata n ma falan suxu, e ɛfan gbeen suxuma nɛn. 21 Koni e itobirin ligama ɛ ra nɛn amasɔtɔ n gbeennan ɛ tan na, bayo e mi n xɛ muxunkolon. 22Xa n mi yi fa nun, n fa falanti e xa, e mi yi yatɛma yulubi tongonera nun. Koni iki, mawuga yo mi fa exa yulubina fe ra sɔnɔn. 23Muxu yo ntan naɲaxu, na kanna bata n Fafe Alafan naɲaxu. 24 Xa n mi yi kabanakofe wanle kɛ e tagi nun, muxu gbɛtɛmunmayi naxanye liga singen, emi yiyatɛn yulubi tongone ra nun. Koni iki,n naxan ligaxi, e bata na to. Hali na, en tan nun n Fafe Ala raɲaxuxi. 25Koninaxan sɛbɛxi e Sariya Kitabun kui, fɔna xa kamali nɛn, a naxa, ‘E bata n tannaɲaxu fuuni.’† ”

26 “Mali Tiin na fa, n naxannafama sa keli Fafe Ala fɛma, AlaaNii Sariɲanxina, ɲɔndin kanna, na nma fe sereyaan bama nɛn. 27Ɛ tan fann ma fe sereyaan bama nɛn amasɔtɔ ɛyi n fɔxɔ ra nun xabu a fɔlɔni.”

161“Nni ito birin falaxi ɛ xa nɛn alogo

ɛnamabira tantanni. 2E ɛ kedimanɛnsalide banxine yi. Nba, waxatina ndefama, xa muxu yo ɛ faxa, na kanna amirima nɛn fa fala a bata Alaa wanlakɛ. 3 E feni itoe ligama ɛ ra nɛnamasɔtɔ e mi n tan kolon, e mi n FafeAla fan kolon. 4 Koni n bata feni itoefala ɛ xa. Nanara, e nɛma feni itoeligɛ ɛ rawaxatin naxan yi, nma falanerabirama ɛ ma nɛn. N munma yi feniitoe fala ɛ xa nun a singeni amasɔtɔ nyi ɛ fɛma.”

Alaa Nii Sariɲanxin wanla fe5 “Koni iki, n sigama n xɛ muxun

fɛma koni ɛ tan sese mi n maxɔdinmafa fala, ‘I sigan minɛn yi?’ 6 Konixabu n na a fala ɛ xa, ɛ bɔɲɛn batarafɔrɔ. 7 Hali na, n xa ɲɔndin falaɛ xa, a fisa ɛ ma n siga. Amasɔtɔxa n mi siga, Mali Tiin* mi fama ɛfɛma. Koni xa n siga, n Mali Tiin

† 15:25: Yaburin 35.19 nun 69.5 * 16:7: Mali Tiini ito findixi Alaa Nii Sariɲanxin nan na. Aminɔɛ findɛ adamadi yo ra bayo a luma nɛn dɛnkɛlɛya muxune bɔɲɛni. Na feensɛbɛxi Yoni 14.17 kui.

Yoni Sora 16:8 145 Yoni Sora 17:3nafama ɛma nɛn. 8A na fa, a dunuɲamuxune tantanna yitama e ra nɛn lanyulubin nun tinxinyaan nun Ala kitibolonnama. 9Yulubina, amasɔtɔ emidɛnkɛlɛyaxi n tan ma. 10 Tinxinyana,amasɔtɔ n sigama n Fafe Ala konni, ɛmi fa n toma sɔnɔn. 11 Kiti bolonna,amasɔtɔ dunuɲa kuntigi ɲaxin batayelin yalagɛ.”

12 “Fe wuyaxi n kui, n naxanye falɛɛ xa, koni e mi xanɲɛ ɛma iki. 13KoniAlaa Nii Sariɲanxina, ɲɔndin kannana fa, a ɛ tima nɛn ɲɔndin birin kiraanxɔn. A mi a yɛtɛ sagoon xan falama.Koni a naxan mɛma, a na nan falamaɛ xa. A yi fe famatɔne rali ɛma. 14A ntan binyama nɛn amasɔtɔ a na naxansɔtɔ n tan yii, a na nan nalima ɛ ma.15 N gbeen nan n Fafe Ala yii seenebirin na. Nanara, n naxa, ‘Alaa Niinna naxan sɔtɔ n yii, a na nan nalima ɛma.’ ”

Bɔɲɛ rafɔrɔn yi masara sɛwan na16 Awa, Yesu yi a fala, a naxa,

“Ndedi mɔn luxi, ɛmi fa n toma, konina waxatidin na dangu ɛmɔn n tomanɛn.”

17A xarandiina ndee yi a fala e bodetagi, e naxa, “Ito bunna di? Fa fala,‘Ndedi mɔn luxi, ɛ mi fa n toma, konina waxatidin na dangu, ɛmɔn n tomanɛn?’ A mɔn naxa, a sigama a Fafefɛma.” 18 E yi a falama, e naxa, “Ananse falama ito ra, a naxa, ‘Waxa-tidi?’ En mi a kolon a naxan falama.”

19Yesu to a kolon fa fala e yi waxi amaxɔdin feni, a yi a fala e xa, a naxa,“N naxan falaxi ɛ xa fa fala, ‘Ndedimɔn luxi, ɛmi fa n toma, koni na wax-atidin na dangu, ɛmɔnn tomanɛn’ ɛ ɛbode maxɔdinma na nan ma ba? 20Nxa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛ wugama nɛn,ɛ sunu koni dunuɲa muxune sɛwamanɛn. Ɛ bɔɲɛn nafɔrɔma nɛn koni ɛbɔɲɛ rafɔrɔn findima nɛn sɛwan na.21 Xa ɲaxanla diin barima waxatinnaxan yi, a niini suxuma a ma nɛnkati, amasɔtɔ a waxatin nan na ra.Koni a na diin sɔtɔ waxatin naxan yi,a ɲinanma nɛn a tɔrɔn birin na, asɛwa amasɔtɔ a bata diin sɔtɔ dunuɲayi. 22 Ɛ tan fan na kii nin. Ɛ bɔɲɛn

nafɔrɔxi iki koni n mɔn ɛ toma nɛn. Ɛbɔɲɛn yi rafe sɛwan na. Muxu yo minɔɛ ɛ sɛwan bɛ ɛ yii. 23 Na waxatinna a li, ɛ mi n maxɔdinɲɛ fefe ra.N xa ɲɔndin fala ɛ xa, ɛ na n FafeAla maxandi fefe ra n tan xinli, a nafima ɛ ma nɛn. 24 Han iki, ɛ munmaAla maxandi fefe ra n xinli singen.Ɛ xandin ti, ɛ a sɔtɔma nɛn alogo ɛsɛwan xa dɛfe.”

Yesu bata dunuɲa nɔ25 “N bata yi feni itoe fala ɛ xa

sandani. Koni waxatina nde fama, nmi fa falan tima ɛ xa na kiini, koni nnan n Fafe a fe makɛnɛnma ɛ xa nɛnna waxatini. 26 Na waxatin na a li, ɛAla maxandima nɛn n xinli. N mi afalama a n tan nan n Fafe maxɔdinmaɛ xa. 27 Na mi a ra. Amasɔtɔ Fafe Alabata ɛ xanu bayo ɛ bata n tan xanu,ɛ bata la a ra fa fala n kelixi Ala nanma. 28N kelixi n Fafe Ala nan fɛma, nfa dunuɲa ito yi. Iki n kelima dunuɲayi, n siga n Fafe Ala fɛma.”

29 A xarandiine yi a fala, e naxa, “Amato, i falan tima nxu xa kɛnɛnna niniki, i mi fa sanda sama sɔnɔn. 30 Nxubata a kolon iki fa fala i feen birinkolon. Nanara, imakomi ama amuxexamaxɔdinna ti. Nayi, nxubata la a rafa fala i kelixi Ala nan fɛma.” 31 Yesuyi e yabi, a naxa, “Ɛ bata la a ra ikiba? 32 Waxatina a limaan ni i ra, abata a li, ɛ birin xuyama ayi nɛn nawaxatini, ɛ birin yi siga ɛ konne yi.Ɛ yi n keden peen lu. Koni n kedenmi a ra amasɔtɔ n Fafe Ala n fɛma.33 N feni itoe falaxi ɛ xa nɛn alogo ɛxa bɔɲɛ xunbenla sɔtɔ n tan barakani.Ɛ tɔrɔma nɛn dunuɲani ito yi, koni ɛwɛkilɛ! N tan bata dunuɲa nɔ.”

17Yesu yi Ala maxandi

1 Yesu yelin na falɛ waxatin naxanyi, a yi a yɛɛ rate kore, a naxa, “NFafe, waxatin bata a li. I ya Dii Xɛmɛnabinyen makɛnɛn alogo i ya Dii Xɛmɛnxa i binya. 2 I bata sɛnbɛn fi n tanma adamadiine birin xun na, a n xahabadan nii rakisin fi muxune ma inaxanye soxi n yii. 3 Habadan nii

Yoni Sora 17:4 146 Yoni Sora 18:4rakisin nan ito ra, a e xa i tan Alakedenpeennan kolon enunYesuAlaaMuxu Sugandixina i naxan xɛxi. 4 Nbata i ya binyenmakɛnɛn dunuɲa yi. Iwanla naxan soxi n yii, n bata yelin nara. 5N Fafe, iki n ma binyen makɛnɛni yɛtagi, binyen naxan yi n yii i fɛmanun benun dunuɲa xa da.”

6 “I muxun naxanye fixi n madunuɲa yi, n bata i makɛnɛn ne xa. Igbeen nan yi e tan na. I bata e so ntan yii, e yi i ya falan suxu. 7 E bata akolon iki fa fala i seen naxan birin fixin ma, ne kelixi i tan nan yii. 8 I falannaxan tixi n xa, n bata na fala e xa, eyi a suxu. E bata a kolon yati, fa fala nkelixi i tan nin. E bata la a ra fa fala itan nan n xɛxi.”

9 “N ni i tan Ala maxandima e xa.N mi i maxandima dunuɲa muxunebirin xan xa fɔ i muxun naxanye soxin yii amasɔtɔ i gbeen nan ne ra.10Naxanye birin n yii, i gbeen nan nera. I gbeen naxanye birin na, n gbeennan ne ra. N binyaxi e tan xɔn. 11 Ikin sigama i fɛma, n mi fa luma dunuɲayi sɔnɔn koni e tan mɔn dunuɲa yi. NFafe sariɲanxina, i xinla naxan fixi nma, e ratanga na xinla sɛnbɛni alogo exa findi kedenna ra, alo en tan findixikedenna ra kii naxan yi. 12N yi e fɛmawaxatin naxan yi, i xinla naxan so nyii, n na e ratanga na xinla sɛnbɛnnanxɔn, n yi e kantan. Hali keden mi lɔayi, fɔ halagin yi ragidixi naxan ma,alogoKitabun sɛbɛnla xa kamali. 13 Ikin sigama i fɛma, n bata feni itoe faladunuɲa muxune xa alogo e xa n masɛwa dɛfexin sɔtɔ e bɔɲɛni. 14N bata iya falan nali e ma koni dunuɲa mux-une bata e raɲaxu amasɔtɔ dunuɲagbee mi e tan na alo dunuɲa gbee tomi n tan na. 15 N mi i mafanma fafala i xa e ba dunuɲa yi koni n ni imafanma nɛn, i xa e ratanga Fe ƝaxinKanna ma. 16 Dunuɲa gbee mi e raalo dunuɲa gbee to mi n tan na. 17 Erasariɲan ɲɔndin xɔn. I ya falan nanɲɔndin na. 18 I n xɛxi dunuɲa yi kiinaxan yi, n fan bata e xɛ dunuɲa yi nakiini. 19N bata n yɛtɛ rasariɲan e fe ra

alogo e fan xa rasariɲan ɲɔndin xɔn.”20 “N mi i maxandima e tan xan

tun ma fe ra, koni fɔ e nun muxunnaxanye fan dɛnkɛlɛyama n ma e falaxuiin xɔn ma 21 alogo e birin xa findimuxu kedenna ra, alo i tan n tan yi kiinaxan yi, e nun n fan i tan yi kii naxanyi. N Fafe, e fan xa findi kedenna raen tan yi alogo dunuɲa muxune xa laa ra fa fala i tan nan n xɛxi. 22 I binyennaxan soxi n yii, n fan bata na so eyii, alogo e fan xa findi kedenna ra alon tan nun i tan kedenna ra kii naxanyi, 23 n tan e tan yi, i tan fan n tan yi.E xa findi kedenna ra ngaxakedenyakamalixini alogo dunuɲa muxune xaa kolon fa fala i tan nan n xɛxi, a i batae xanu alo i n xanuxi kii naxan yi. 24NFafe, i bata e so n yii. N dɛnaxan yi,n waxi a xɔn ma, e fan xa siga n fɔxɔra mɛnna nin, alogo e xa n ma binyento, i binyen naxan fixi n ma, bayo i nxanuxi nɛn benun dunuɲa xa da. 25NFafe tinxinxina, dunuɲa muxune miyi i kolon, koni n tan i kolon, e fan bataa kolon a i tan nan n xɛxi. 26 N bataa liga, e yi i kolon. N na ligama nɛn,alogo i n xanuxi xanuntenyaan naxanna, na xa lu e tan fan yi, n tan fan yi lue yi.”

18Yesu suxu fenaMatiyu 26.47-56, Maraka 14.43-50,

Luka 22.47-531 Yesu yelin Ala maxandɛ waxatin

naxan yi, e nun a xarandiine yi siga,e sa dangu Kedirɔn lanbanna fɔxɔ ke-denni, oliwi wudi bili nakɔɔn yireni,e nun a xarandiine sa so dɛnaxan yi.2 Yudasi naxan Yesu yanfa, a a soyiini, na yimɛnna kolon amasɔtɔYesunun a xarandiine yi darixi e malanɲɛmɛnna nin. 3 Yudasi yi fa nakɔni, enun Romi sofa ganla nun Yahudiyanekantan muxune, saraxarali kuntig-ine nun Farisi muxune naxanye xɛxi.Xaye dɛgɛne nun lɛnpune nun yɛngɛso seene yi e yii.

4 Feen naxanye fama ligadeni Yesura, a yi ne birin kolon. Yesu yi fa e

Yoni Sora 18:5 147 Yoni Sora 18:27fɛma, a yi e maxɔdin, a naxa, “Ɛ ndefenma?” 5 E yi a yabi, e naxa, “NxuYesu Nasarɛti kaan nan fenma.” Yesunaxa, “N tan ni i ra.” Yudasi naxan ayanfama, a a so yiini, na fan yi tixi etagi. 6Yesu to a fala, a naxa, “N tan nii ra,” e xɛtɛ e xanbi ra, e bira.

7 Yesu mɔn yi e maxɔdin, a naxa,“Ɛ nde fenma?” E yi a fala, e naxa,“YesuNasarɛti kaana.” 8Yesu yi a fala,a naxa, “N bata yi a fala ɛ xa, a n tanni i ra. Xa ɛ n tan nan fenma, ɛ bonniitoe yiiba, e xa siga.” 9 A na liga nɛnalogo a fala tixin xa kamali, a naxa, “NFafe Ala naxan birin fixi n ma hali nakeden mi lɔxi ayi.”

10 Silanfanna yi Simɔn Piyɛri yii.*Piyɛri yi a botinɲɛ ayi, a Saraxar-ali Kuntigi Singena konyin yiifari matunla sɛgɛ a ma. Na konyin yi xili nɛn“Malikusi.” 11Yesu yi a fala Piyɛri xa,a naxa, “I ya silanfanna sɔti a tɛɛni! NFafe tɔrɔ igelengenna naxan nagidixin ma, n mi n minɲɛ na ra ba?”

E siga Yesu ra Anasa konni12 Sofa ganla nun e mangan nun

Yahudiyane kantan muxune yi Yesusuxu, e yi a xidi. 13 E siga Yesu raAnasa singe fɛma amasɔtɔ Kayafa bi-tan xɛmɛmaan nan yi na ra. Kayafanan yi Saraxarali Kuntigi Singen nana ɲɛɛn na. 14 Kayafa nan bata yiYahudiyane rakolon nun, a naxa, afisa muxu kedenna xa faxa yamaanxa.

Piyɛri a mɛ fena Yesu raMatiyu 26.69-70, Maraka 14.66-68,

Luka 22.55-5715 Simɔn Piyɛri nun xarandiina nde

yi biraxi Yesu fɔxɔ ra. SaraxaraliKuntigi Singen yi xarandiin bonnakolon ki faɲi. Nanara, a so Yesu fɔxɔra Saraxarali Kuntigi Singena tandenma kiti sadeni. 16 Koni Piyɛri yi tixisansanna so dɛɛn dɛxɔn. Xarandiinbonna, Saraxarali Kuntigi Singen yinaxan kolon, na yi mini, a falan tiwalikɛ ɲaxanla xa, naxan tixi dɛɛn na,na yi Piyɛri raso. 17 Walikɛ ɲaxanla

naxan yi tixi dɛɛn na, na yi a fala a xa,a naxa, “Xɛmɛni ito a xarandiina ndexa mi i fan na ba?” Piyɛri yi a yabi, anaxa, “N tan mi a ra.” 18 Xunbenla yifama na waxatini. Nanara, walikɛnenun dɛ kantanne yi tɛɛn sa a ra, e yitixi naxan xɔn e maxaradeni. Piyɛrifan yi tixi e yɛ a maxaradeni.

Kuntigin yi Yesu maxɔdinMatiyu 26.59-66, Maraka 14.55-64,

Luka 22.66-7119Saraxarali Kuntigi Singen yi Yesu

maxɔdin a xarandiine nun a xarannafema. 20Yesu yi a yabi, a naxa, “Nbatafalan ti yamaan birin xa kɛnɛnni, n yidarixi xaranna tiyɛ salide banxine ninhanma Ala Batu Banxini, Yahudiyanebirin e malanma dɛnaxan yi. N misese falaxiwundoni. 21 I nmaxɔdinmana ma nanfera? Muxun naxanye nxuiin mɛxi, ne maxɔdin. E n mafala tixine kolon ki faɲi!” 22 Yesu itofala waxatin naxan yi, dɛ kantannanaxanye yi na yi, na nde yi a dɛɛngarin, a naxa, “I Saraxarali KuntigiSingen yabima na kii nin?” 23 Yesu yia yabi, a naxa, “Xa n fala ɲaxin tixi,na sereyaan ba. Koni xa n ɲɔndin nanfalaxi, nanfera i n garinxi?”

24 Nayi, Anasa yi a xidixin nasigaKayafa ma, Saraxarali Kuntigi Sin-gena.

Piyɛri mɔn yi a mɛ Yesu axarandiyaan na

Matiyu 26.59-66, Maraka 14.69-72,Luka 22.58-62

25 Simɔn Piyɛri yi lu tixi na yi amaxaradeni. E yi a fala a xa, e naxa,“A xarandiina nde xa mi i fan na ba?”Koni Piyɛri yi a tandi, a naxa, “N tanmi a ra.” 26 Piyɛri Saraxarali KuntigiSingena konyin naxan tuli sɛgɛ a ma,na kon kaana nde yi a maxɔdin, anaxa, “N mi i tan xa to a fɛma oliwibili nakɔni?” 27 Piyɛri mɔn yi a tandi.Dontonna yi wuga keden na!

E siga Yesu ra Pilati konniMatiyu 27.1-2, 11-14, Maraka 15.1-5,

Luka 23.1-5* 18:10: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana.

Yoni Sora 18:28 148 Yoni Sora 19:1028 E yi Yesu tongo Kayafa konni

siga yamana kanna banxini. Xɔtɔnxɔtɔnna nan yi a ra nun. Yahudiyaneyɛtɛɛn mi so yamana kanna banxinialogo Romi kaane nama e sariɲannakala, bayo e yi sigama Halagi TiinDangu Lɔxɔn Sanla† donse dondennin. 29 Pilati yi mini tandeni e fɛma,a yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ xɛmɛni itokansunma feen mundun ma?” 30 Eyi a yabi, e naxa, “Xa xɛmɛni ito mife ɲaxi rabaxi, nxu mi yi fama a ra ifɛma nun.” 31 Pilati yi a fala e xa, anaxa, “Ɛ a tongo, ɛ yɛtɛɛn xa a makitiɛ sariyan na.” Yahudiyane yi a yabi, enaxa, “Koni ɛ sariyan mi a ra, nxu xamuxun faxa.” 32 Ito ligaxi nɛn alogoYesu naxan fala lan a faxa kiin ma, naxa kamali.

33 Pilati yi xɛtɛ yamana kannabanxini, a sa Yesu xili, a yi a maxɔdin,a naxa, “Yahudiyane Mangan nan itan na ba?” 34 Yesu yi a yabi, anaxa, “I yɛtɛna maxɔdinna ni ito raba hanma muxune nan a falaxi i xa?”35 Pilati yi a yabi, a naxa, “I mirixi ama fa fala Yahudiyan nan n tan naba? I kon kaane nun i ya saraxaralikuntigine nan i soxi n yii. I nanfeligaxi?” 36 Yesu yi a fala a xa, a naxa,“Dunuɲani ito gbee mi n ma man-gayaan na. Xa dunuɲana ito gbeennan yi n ma mangayaan na nun, n mawalikɛneyi yɛngɛn somanxanɛnnunalogo Yahudiyane nama n suxu. Koniiki, n ma mangayaan mi be xan yi.”37Nanara, Pilati yi a maxɔdin, a naxa,“Mangana nde nan i tan na nayi ba?”Yesu yi a yabi, a naxa, “I tan nan afalaxi fa fala a mangan nan n tan na.N barixi dunuɲa yi na nan ma, a nxa ɲɔndin seren ba. Naxan yo ɲɔndinxa, ne e tuli matima n xuiin na nɛn.”38 Pilati yi a maxɔdin, a naxa, “Nanseɲɔndin na?”

E Yesu faxa feen nataMatiyu 27.15-31, Maraka 15.6-20,

Luka 23.13-25A to na fala, Pilati yi mini banxini,

a mɔn yi siga Yahudiyane fɛma, a sa afala e xa, a naxa, “N mi a yalagi xuntoxi hali ndedi! 39 Koni ɛ namunnanan a ra, n muxu keden yiiba ɛ xa Ha-lagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla waxatini.Ɛ waxi a xɔn ma, n xa Yahudiyanemangan yiiba ɛ xa ba?” 40 E sɔnxɔsɔnxɔ, e yi a yabi, e naxa, “Ɛn-ɛn, a tanmi a ra. Nxu waxi Baraba nan xɔn!”Anu, mafu tiin nan yi Baraba ra.

191 Nayi, Pilati yi Yesu tongo, e yi a

bulan. 2 Sofane yi kɔmɔtin ɲali kannarafala mangaya taxamasenna ra, e yia so a xunna, e yi doma mamiloxinnagodo a ma. 3 E yi lu fɛ a fɛma, eyi a fala a xa, e naxa, “YahudiyaneMangana, i kɛnɛ.” E yi a garin.

4 Pilati mɔn yi mini, a yi a falaYahudiya yamaan xa, a naxa, “Ɛ amato, n xa a ramini ɛ ma tandeni,alogo ɛ xa a kolon a n mi a yalagixun toxi mumɛ!” 5Nayi, Yesu yi minitandeni, mangaya kɔmɔti ɲali kannasoxi a xun na, doma mamiloxin fan yiragodoxi a ma. Pilati yi a fala e xa, anaxa, “A tan xɛmɛn ni i ra!”

6 Saraxarali kuntigine nun dɛ kan-tanne to a to, e sɔnxɔ sɔnxɔ, e lua falɛ, e naxa, “A xa gbangban, axa gbangban!” Pilati yi a fala e xa,a naxa, “Ɛ tan xa a tongo, ɛ sa agbangban. N tan mi a yalagi xuntoxi mumɛ!” 7 Yahudiyane yi a yabi,e naxa, “Sariyana nxu yii, fata nasariyan na a daxa a xa faxa amasɔtɔa bata a yɛtɛ findi Alaa Dii Xɛmɛn na.”

8 Pilati to na mɛ, a yi gaxu kati! 9 Amɔn yi xɛtɛ yamana kanna banxini,a yi a fala Yesu xa, a naxa, “I tankelixi minɛn yi?” Koni Yesu mi ayabi. 10 Pilati yi a fala a xa, a naxa,

† 18:28: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛnFirawona yamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra.Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛ wudine ma, sayamalekan yi dangu e xun ma. Na feen sanla ni ito ra. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13kui.

Yoni Sora 19:11 149 Yoni Sora 19:30“I mi n yabima? I mi a kolon fa falasɛnbɛna n yii, n ni i beɲin hanma nni i gbangban?” 11 Yesu yi a yabi, anaxa, “Nɔ yo mi i yii n tan fari fɔ Alanaxan soxi i yii. Nanara, xɛmɛnnaxann soxi i yii na bata findi yulubi tongonna dangu i tan na.”

12 Pilati na mɛ waxatin naxan yi,a beɲin xɔnla yi a suxu kati! KoniYahudiyane yi lu sɔnxɔ sɔnxɔɛ, enaxa, “Xa i xɛmɛni ito beɲin, RomiManga Gbeen Sesare xɔyi mi i tan na.Naxan yo a yɛtɛ findi mangan na, nabata keli Romi Manga Gbeen xili ma.”13Pilati to falani itomɛ, a Yesu ramini,a dɔxɔ a kiti sa gbɛdɛni, dɛnaxan xili“Gɛmɛ Kirana” dɛnaxan xili Heburuxuini, “Gabata.” 14Halagi Tiin DanguLɔxɔn Sanla nan yi na xɔtɔn bode.Pilati yi a fala Yahudiyane xa, a naxa,“Ɛ mangan ni i ra, ɛ hɔn!” 15 E lusɔnxɔɛ, e naxa, “A xa faxa! A xa faxa!A xa gbangban!” Pilati yi emaxɔdin, anaxa, “Ɛwaxi a xɔnma, n xa ɛmangangbangban wudin ma ba?” Saraxaralikuntigine yi a yabi, e naxa, “Manga yomi nxu tan yii, ba Romi Manga Sesarera.” 16Na xanbi ra, Pilati yi Yesu so eyii, a e xa a gbangban wudin ma.

Yesu yi gbangban wudin maMatiyu 27.32-44, Maraka 15.21-32,

Luka 23.26-43Nayi, sofane yi siga Yesu ra. 17 A

yɛtɛɛn yi a faxa wudin tongo, e sigayirena nde yi dɛnaxan xili “Xun XɔriYirena” dɛnaxan xili Heburu xuini,“Gologota.” 18 E yi sa a gbangbanwudin ma mɛnni. E yi muxu firin fangbangban wudin ma a fɛma, bonnaa fɔxɔ kedenni, bonna fan a fɔxɔ ke-denni. Yesu yi lu e tagi.

19Pilati yi yamarin fi, e sɛbɛnla ti, esa a singan a faxa wudin na, a naxa,“Yesu Nasarɛti kaana, YahudiyaneMangana.” 20 Yahudiya wuyaxi yi naxaran amasɔtɔ Yesu yi gbangbanxiwudin ma dɛnaxan yi, mɛn yi taandɛxɔn ma nɛn, na yi sɛbɛxi Heburu

xuiin nun Latin xuiin nun Girɛki xuiinnin. 21 Yahudiyane saraxarali kuntig-ine yi a fala Pilati xa, e naxa, “Inama a sɛbɛ fa fala ‘Yahudiyane Man-gana,’ koni fa fala xɛmɛni ito naxa,a Yahudiyane Mangan nan a tan na.”22 Pilati yi e yabi, a naxa, “N naxansɛbɛxi, n mi fa na kalama sɔnɔn.”

23 Sofane to yelin Yesu gbangbanɲɛwudin ma, e yi a dugine tongo, e yia yitaxun dɔxɔde naanin sofa kedendɔxɔde keden. A doma bun birannaxanmi yi dɛgɛxi bayo dugi kedennanan yi a ra, na yi lu. 24 Sofane yi a falae bode xa, e naxa, “En nama a yibɔ, enmasɛnsɛnna ti, a na naxan suxu, na yia sɔtɔ.” Ito ligaxi nɛn alogo Kitabunafalan xa kamali, a naxa,“E bata masɛnsɛnna tin ma dugine fe ra,e xa e yitaxun e bode tagi.”*Nayi, sofane yi na liga.

25 Yesu nga yi tixi a faxa wudinfɛma nun, e nun a ngaxakedenɲaxalanmana, Mariyama, Kilofasi aɲaxanla, e nun Mariyama Magadalakaana. 26 Yesu yi a nga tixin to nayi e nun a xarandiina, a yi naxanmaxanuxi han! A yi a fala a nga xa, anaxa, “Nga, i ya dii xɛmɛn nan ito ra.”27 A yi a fala na xarandiin xa, a naxa,“I nga ni ito ra.” Na waxatin yɛtɛni,na xarandiin yi a nga tongo, a siga ara a konni.

Yesu faxa fenaMatiyu 27.45-56, Maraka 15.33-41,

Luka 23.44-4928 Yesu yi a kolon fa fala feen birin

bata yelin ligɛ, a naxa, “N kɔɛ yinlabata raxara.” A na fala nɛn alogonaxan sɛbɛxi Kitabuni na xa kamali.†29 Ige sasena nde yi dɔxi na, na yirafexi manpa muluxunxin na. E dugidungina nde ragodo manpa muluxu-nxini, e yi a filin wudin ma naxan xilihisopi wudina.‡ E yi a lan Yesu dɛɛnma a gbangban wudin kɔɛ ra. 30 Yesu

* 19:24: Yaburin 22.19 † 19:28: A mato Yaburin 22.16 nun 69.22 kui. ‡ 19:29: Hisopi yi findixisansi bili xurudina nde nan na e yulubi xafari wunla xuyama naxan na saraxabadeni. Na feen sɛbɛxiXɔrɔyaan 12.22 kui.

Yoni Sora 19:31 150 Yoni Sora 20:12to manpa muluxunna min, a yi a fala,a naxa, “A birin bata kamali.”

Na danguxina, a yi a xun sin, a niinyi ba.

Sofane yi Yesu ɲɛnsɛnna sɔxɔntanban na

31Yuman nan yi a ra, na xɔtɔn bodeyi findima lɔxɔ binyen nan naMatabuLɔxɔne yɛ. Yahudiyane kuntigine miyi waxi e xa faxa muxune lu wudinkɔɛ ra Matabu Lɔxɔni. E yi a fala Pilatixa a e xa e sanne yigira alogo e xae ragodo sinma. 32 Nanara, sofane yisiga, e yi xɛmɛn bonna sanne yigiranaxan yi gbangbanxi Yesu dɛxɔn enun bonna. 33 Koni e Yesu li waxatinnaxan yi, e yi a to, a bata faxa. Nanara,e mi a sanne yigira. 34 Koni sofanande yi Yesu sɔxɔn a ɲɛnsɛnni tanbanna. Wunla nun igen yi mini a mamafurɛn. 35 Naxan na toxi, na bataa seren ba. Ɲɔndin nan a sereyaanna. A tan yatigi a kolon a ɲɔndin nanfalaxi. Nayi, ɛ fan xa dɛnkɛlɛya. 36Naligaxi nɛn alogo Kitabun sɛbɛnla xakamali, a naxa, “Hali a xɔri kedennami yigirɛ.”§

37A sɛbɛxi yire gbɛtɛ yi Kitabun kui,a naxa, “E muxun naxan yisɔxɔnxi, ee yɛɛn tima nɛn na ra.”*

Yesu Maluxun fenaMatiyu 27.57-61, Maraka 15.42-47,

Luka 23.50-5638 Na xanbi ra, Yusufu Arimate

kaan yi Pilati mafan, a xa Yesu bin-bin tongo. Nba, Yesu a xarandiinande nan yi Yusufu ra, koni wundoni,amasɔtɔ a yi gaxuxi Yahudiyane yɛɛra. Pilati yi tin. Nanara, a yi fa Yesubinbin tongodeni. 39Nikodɛmi naxansiga Yesu fɛma kɔɛɛn na a fɔlɔni, nafan yi bira Yusufu fɔxɔ ra. Turexiri ɲaxumɛn kilo tonge saxan, mir-ihi latikɔnɔnna nun latikɔnɔn gbɛtɛbasanxin nan yi a yii. 40 E yi Yesubinbin kasangen dugi fixɛn nun turexiri ɲaxumɛn na amasɔtɔ Yahudiyanenamunna nan yi na ra. 41 Yesu

gbangbanwudinma dɛnaxan yi, nakɔyiren nan yi na dɛxɔn. Bilingannande yi na nun, muxe munma yimaluxundɛnaxanyi. 42NaxɔtɔnbodeYahudiyaneMatabu Lɔxɔnnan yi a ra,gaburun faranna tomi yimakuya, e saYesu maluxun mɛnni.

20Yesu keli feen gaburun kuiMatiyu 28.1-8, Maraka 16.1-8, Luka

24.1-121 Xatin subaxani benun kuye xa

yiba, MariyamaMagadala kaan yi sigagaburu dɛɛn na, a yi a li, gɛmɛn bataba gaburun dɛ ra. 2A gimatɔɔn yi sigaSimɔn Piyɛri nun a xarandiin bodenfɛma, Yesu yi naxan maxanuxi han, ayi a fala e xa, a naxa, “E bata Mariginba gaburun kui, e a saxi dɛdɛ, nxu mina kolon!”

3 Piyɛri nun xarandiin bonna yimini, siga gaburu dɛɛn na. 4 E firinnabirin yi siga e giyɛ koni xarandiinbonna yi dangu Piyɛri ra, a singe yisa gaburu dɛɛn li. 5 A yi a felen, ayi a yɛɛ masa, a yi kasangenna togaburun faranna kui koni a mi sona. 6 Na xanbi ra, Simɔn Piyɛri yi fa,a yi so gaburu faranna ra kedenna,a fan yi kasangenna to saxi na yi.7Yesu xunna yimafilinxi dugin naxanyi, na mafilinxin yi saxi a danna, ami yi kasangenna dɛxɔn ma. 8 Nayi,xarandiin naxan singe sa gaburu dɛɛnli, na fan yi so a kui. A yi na yito, ayi dɛnkɛlɛya. 9 Amasɔtɔ e munma yia famu naxan sɛbɛxi Kitabuni, naxanyi a falaxi a Yesu kelima nɛn sayani.10 Na xanbi ra, xarandiine yi xɛtɛ ekonni.

Yesu yi mini kɛnɛnni MariyamaMagadala kaan xa

Matiyu 28.9-10, Maraka 16.9-1111 Mariyama tan tixin yi lu wugɛ

gaburu dɛɛn na. A wugama, a yi afelen a yɛɛ masadeni gaburun kui.12Yesu binbin yi saxi dɛnaxan yi nun,a yi maleka dugi fixɛ kan firin to dɔxi

§ 19:36: A mato Xɔrɔyaan 12.46 nun Yatɛne 9.12 nun Yaburin 34.21 kui. * 19:37:A mato Sakari 12.10 kui.

Yoni Sora 20:13 151 Yoni Sora 21:3mɛnni. Kedenna dɔxi a xun sadenbinna ra. Bonna dɔxi a san sadenbinna ra. 13 E yi a maxɔdin, e naxa, “Iwugan nanfera, nga ɲaxanla?” A yi eyabi, a naxa, “E bata n Marigin ba beyi, n mi a kolon e a saxi dɛdɛ.”

14 A ito fala waxatin naxan yi, a yia firifiri, a Yesu to tixi na yi. Konia mi yi a kolon, xa Yesu nan yi ara. 15 Yesu yi a maxɔdin, a naxa, “Iwugan nanfera, nga ɲaxanla? I ndefenma?” Ɲaxanla yengi yi a ma, anakɔ kantanna nan yi a ra. A yi a falaa xa, a naxa, “N fafe, xa i tan nan abaxi be, i sigaxi a ra dɛnaxan yi, nafala n xa, n xa sa a tongo na.” 16 Yesuyi a fala a xa, a naxa, “Mariyama.” Ayi a firifiri, a falan ti Yesu xa Heburuxuini, a naxa, “Raboni.” Na bunnanɛɛn, “Karamɔxɔ.”

17Yesu yi a fala a xa, a naxa, “I namakankan n ma, amasɔtɔ n munma sigan Fafe Ala fɛma singen. Koni siga, isa a fala ngaxakedenne xa, i naxa, a ntema n Fafe nun ɛ Fafe fɛma, n ma Alanun ɛ Ala.” 18 Nayi, Mariyama Maga-dala kaan yi siga a faladeni xarandiinexa fa fala a bata Marigin to, a batafalani itoe ti a xa.

Yesu yi a xarandiine xɛMatiyu 28.16-20, Maraka 16.14-18,

Luka 24.36-4919 Na xati kedenna ɲinbanna ra,

xarandiine yi malanxi banxina ndekui, dɛɛn balanxi e ma amasɔtɔ e yigaxuxi Yahudiyane yɛɛ ra. Yesu yi fa,a ti e tagi, a naxa, “Ɛ bɔɲɛn xa xun-beli.” 20Ayelinxini ito falɛ, a yi a yiinenun a ɲɛnsɛnna yita e ra. XarandiineMarigin toxina, e sɛwa kati! 21 Yesumɔn yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ bɔɲɛn xaxunbeli! N Fafe Ala n xɛxi kii naxanyi, n fan bata ɛ xɛ na kiini.” 22 A itofala waxatin naxan yi, a yi a dɛ foyenfe ema, a naxa, “Ɛ Alaa Nii Sariɲanxinsɔtɔ. 23 Ɛ na diɲa naxanye yulubiyema, ne mafeluun sɔtɔma nɛn, ɛ nanaxanye gbeeye ramara, ne gbeeneramarama nɛn.”

Yesu nun Tomasi

24 Muxu keden yi a xarandii funun firinne yɛ, Tomasi, naxan mɔnyi xili “Gulunna,” na mi yi e fɛmaYesu fa waxatin naxan yi. 25 Nanara,xarandiin bonne yi a fala a xa, e naxa,“Nxu bata Marigin to!” Tomasi yi afala e xa, a naxa, “Xa nmi a gbangbanfunfun to a yiine kui, n yi n yii sonlaraso a sɔxɔndene ra, n yi n yiin nasoa ɲɛnsɛnna sɔxɔnden na, n mi lɛ a ramumɛ!”

26 Lɔxɔ xun keden danguxina,xarandiine mɔn yi e malan banxini,Tomasi yi e fɛma, dɛɛne yi balanxi.Koni Yesu yi fa, a ti e tagi, a naxa,“Ɛ bɔɲɛn xa xunbeli.” 27 Na xanbira, a yi a fala Tomasi xa, a naxa, “Iyii sonla rafa, i yi n yiine mato. Iyiini bandun, i yi a raso n ɲɛnsɛnni,alogo i nama dɛnkɛlɛyatareyaan liga,dɛnkɛlɛya.” 28 Tomasi yi a yabi, anaxa, “N Marigina, n ma Ala!” 29Yesuyi a fala a xa, a naxa, “Bayo i bata n to,i bata dɛnkɛlɛya ba? Muxun naxanyedɛnkɛlɛyaxi hali emunma n to, sɛwanne xa!”

Kitabun yireni ito sɛbɛ xunna30 Yesu kabanako fe gbɛtɛ wuyaxi

liga nɛn a xarandiine yɛɛ xɔri naxanmi sɛbɛxi Kitabuni ito kui. 31Koni itoesɛbɛxi nɛn alogo ɛ xa la a ra fa falaAlaa Muxu Sugandixin nan Yesu ra,Alaa Dii Xɛmɛna. Ɛ na dɛnkɛlɛya ama,ɛ nii rakisin sɔtɔma nɛn a xinli.

21Yesu yi mini kɛnɛnni xarandii

solofere tagi1 Na xanbi ra, Yesu mɔn yi a yɛtɛ

makɛnɛn a xarandiine xa Tiberiyadidaraan dɛxɔn ma. A a yɛtɛ makɛnɛnkii naxan yi, na nan ito ra. 2 SimɔnPiyɛri nun Tomasi naxan xili Gu-lunna, e nun Nataniyɛli naxan kelixiKana taani Galile yamanani e nunSebede a dii xɛmɛne nun xarandiifirin gbɛtɛye, ne yi malanxi. 3 SimɔnPiyɛri yi a fala bonne xa, a naxa, “Nsigama yɛxɛ suxudeni.” E yi a yabi, enaxa, “Nxu fan sigama i fɔxɔ ra nɛn.”

Yoni Sora 21:4 152 Yoni Sora 21:25Nayi, e siga, e sa dɔxɔ kunkin kui.Koni e mi sese suxu na kɔɛɛn na.

4Kuye yibaxina, Yesu yi fa ti daraandɛ. Koni a xarandiine mi yi a kolona Yesu nan yi a ra. 5 A yi a fala e xa,a naxa, “Banxulanne, ɛ bata yɛxɛnande suxu ba?” E yi a yabi, e naxa,“Ɛn-ɛn.” 6 A yi a fala e xa, a naxa, “Ɛyalaan nagodo kunkin yiifanna ma, ɛnde suxuma nɛn na yi.” E to yalaannagodo mɛnni, e mi nɔ a bandunɲɛamasɔtɔ yɛxɛ wuyaxi bata yi e suxuyalaan na. 7 Yesu yi xarandiin naxanmaxanuxi, na yi a fala Piyɛri xa, anaxa, “Marigin nan a ra!” SimɔnPiyɛri to na mɛ tun, fa fala Mariginnan a ra, a yi a domaan xidi a ra,amasɔtɔ a ragenla nan yi a ra. Atugan, a sin igeni. 8 Xarandiin bonneyi bira a fɔxɔ ra kunkin kui, e fayalaan bandunɲɛ, a rafexi yɛxɛn naken! Amasɔtɔ, e nun xaren mi yitagi kuya, fɔ nɔngɔnna yɛ kɛmɛ firinɲɔxɔn.

9 E to xaren li, e yi tɛɛn to na,yɛxɛne yi ganma dɛnaxan yi e nunburuna. 10 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ baxi yɛxɛn naxan suxude, ɛ fa nande ra.” 11 Simɔn Piyɛri yi so kunkinkui, a yalaan bandun xareyaan na, arafexi yɛxɛ xungbene ra. Kɛmɛ tongesuulun e nun saxan nan yi a birin na.Hali e to a wuyaxi suxu, koni yalaanmi yibɔ. 12 Yesu yi a fala e xa, a naxa,“Ɛ fa ɛ dɛge.” Xarandiine sesemi susua maxɔdinɲɛ fa fala, “Nde i tan na?”Amasɔtɔ e yi a kolon, a Marigin nanyi a ra. 13 Nanara, Yesu yi a maso, aburun tongo, a yi a so e yii. A yɛxɛnfan liga na kiini.

14A saxanden nan yi na ra Yesu xa amakɛnɛn a xarandiine xa, xabu a kelisayani.

Yesu nun Piyɛri15 E yelin xanbini e dɛge, Yesu yi a

fala Simɔn Piyɛri xa, a naxa, “Simɔn,Yoni a dii xɛmɛna, i n xanuxi danguitoe ra ba?” Piyɛri yi a yabi, a naxa,“Ɔn, n Marigina, i a kolon, i rafann ma.” Yesu yi a fala a xa, a naxa,

“I yengi dɔxɔ n ma yɛxɛɛ diine xɔn.”16 Yesu mɔn yi a fala a xa a firindeni,a naxa, “Simɔn, Yoni a dii xɛmɛna, i nxanuxi ba?” Piyɛri yi a yabi, a naxa,“Ɔn, n Marigina, i a kolon, i rafan nma.” Yesu yi a fala a xa, a naxa, “Iyengi lu n ma yɛxɛɛne xɔn.” 17 Yesumɔn yi a fala a xa a saxandeni, a naxa,“Simɔn, Yoni a dii xɛmɛna, n nafan ima ba?” Piyɛri bɔɲɛn yi yifu amasɔtɔYesu bata amaxɔdin dɔxɔɲama saxanfa fala, “I n xanuxi ba?” Piyɛri yi a falaa xa, a naxa, “N Marigina, i feen birinkolon, i a kolon, i rafan n ma.” Yesuyi a fala a xa, a naxa, “I yengi dɔxɔ nma yɛxɛɛne xɔn. 18N xa ɲɔndin fala ixa. I yi banxulanyani waxatin naxanyi, i yi darixi i yɛtɛ maxidɛ nɛn, i yisiga dɛnaxan na i kɛnɛn. Koni i na foriwaxatin naxan yi, i yiine yibandunmanɛn muxu gbɛtɛ yi i maxidi, a siga i rayire yi dɛnaxanmi rafan ima.” 19Yesuyi na falama nɛn alogo a xa Piyɛri faxakiin yita, a yi Ala binyama naxan xɔn.A yi a fala a xa, a naxa, “Bira n fɔxɔra.”

20 Piyɛri yi a firifiri, a yi xarandiinbonna to e fɔxɔ ra, Yesu yi naxanmax-anuxi. A tan nan yi dɔxi Yesu fɛmae dɛgedeni, a Yesu maxɔdin waxatinnaxan yi, a naxa, “Marigina, nde iyanfama, a i so yiini?” 21 Awa, Piyɛria toxina, a yi a fala Yesu xa, a naxa,“Marigina, nanfe ligama xɛmɛni itora?” 22 Yesu yi a yabi, a naxa, “Xa nwaxi a xɔn ma, a tan xa lu a nii ra hann fa, na nanfe ligama i tan na? I tanxa bira n fɔxɔ ra tun.” 23 Nayi, falaniito yi xuya ayi Yesu a xarandiine tagifa fala xarandiini ito mi faxama. KoniYesu mi a falaxi fa fala a mi faxama,koni a a fala a xa nɛn, a naxa, “Xa nwaxi a xɔn ma a tan xa lu a nii ra hann fa, na nanfe ligama i tan na?”

24Na xarandiin nan feni itoe serenbama. A tan nan mɔn itoe sɛbɛxi.En na a kolon fa fala ɲɔndin nan asereyaan na.

Fala dɔnxɛna25 Yesu mɔn fe gbɛtɛ wuyaxi liga

nɛn. Xa ne birin yi sɛbɛ nun, n

Yoni Sora 21:25 153 Yoni Sora 21:25ma miriyani, a kitabune mi yi xanɲɛdunuɲani ito yi.

Kɛwanle Sora 1:1 154 Kɛwanle Sora 1:8

KɛwanleYesu a Xɛrane KɛwanleLuka naxan Ningila Yesu yirena

nde sɛbɛxi, na nan mɔn yireni itofan sɛbɛxi naxan xili “Yesu a XɛraneKɛwanle.” Ningila Yesu a yitama enna nɛn Yesu feen naxanye ligaxi asiimayani. A firindeni ito fɔlɔxi a sin-gen danden nin. A fan a yitama en nanɛn Yesu fɔxɔrabirane nun a xɛranenaxan liga alogo Yesu a xaranna xaxuya ayi dunuɲa yiren birin yi.

Yesu yelin xanbini a xɛrane xɛ, ae xa a xaranna kawandin ba dunuɲayirene birin yi, a yi a Nii Sariɲanxinfan nagodo e ma alogo e xa sɛnbɛnsɔtɔ a wanla kɛ feen na. E to na sɔtɔ,e yi kawandin ba fɔlɔ Yerusalɛn taani.Muxu wuyaxi yi la e falane ra, e findiYesu fɔxɔrabirane ra. Kabanako fewuyaxi yi liga alogo muxune xa laYesu a xɛrane falane ra.

Na kawandin yi sɛnbɛn sɔtɔmaYerusalɛn taani waxatin naxan yi,Yesu yaxune yi dɛnkɛlɛya muxunetɔrɔ fɔlɔ. Na kui, Yesu fɔxɔrabirane yixuya ayi Yerusalɛn taan fari ma. E yisiga kawandin bɛ Yudaya nun Samaribɔxɔn ma. Kitabun yireni ito sorasingena han sora fu nun firinden nawanla nan yitama en na. Piyɛri tidengbo na taruxune kui.

Na xanbi ra, Ala yi xɛra gbɛtɛ xilinaxan findixi Pɔli ra. Benun Alaxa a xili, Pɔli yi Yesu fɔxɔrabiraneɲaxankatama Isirayilaa dinan xinlihan! Koni Yesu yi a yɛtɛ yita Pɔli ra,a fa a xɛ yamana gbɛtɛye ma. Na kuiYesu a fe xibarun yi dangu Isirayilabɔxɔn danne ra siga siya gbɛtɛne ya-manane yi.

Pɔli yi na wanla kɛ yire wuyaxi yi,keli Yerusalɛn taani siga han Romitaani. Yahudiyane yi a ɲaxankata,koni e mi a nɔ. A yi kawandin bama

Yahudiyane xa salide banxine kui, amɔn yi a bama siya gbɛtɛne se batu-dene kui. A na liga nɛn alogo dunuɲamuxune birin xa a kolon Yesu naxanligaxi e xa.

Luka taruxuni itoe fɛsɛfɛsɛxi nɛn, ae sɛbɛ. Koni yirena nde sɛbɛ kiina ayitama en na, a a ligaxi Luka yɛɛ xɔrinɛn. Waxatina nde Luka naxa, “Nxuyi siga iki...” Na falan nan a yitamaen na, a a fan yi na nun. E nun Pɔlinan yi sigama sigatini Yesu fe xibarunnalideni. Dandan tiin nan yi Luka ra.

Na birin kui, to dɛnkɛlɛya muxunenɔɛ a kolonɲɛ nɛn Yesu fɔxɔrabirasingene dunuɲa yi gidixi kii naxan yi.Ewanla lan a xa findimisaala ra en xa.

Yesu te feen kore1N xɔyin Teyofili,*N bata Yesu a feene sɛbɛ i xa n

ma sɛbɛ singen kui a wanla fɔlɔ feennaxanye birin ma e nun a xarannanaxan birin ti xabu a fɔlɔni 2 han a tekore waxatin naxan yi a yelin xanbiniyamarine fiyɛ a xɛra sugandixine maAlaa Nii Sariɲanxin barakani. 3 Aɲaxankata xanbini, a yi a niiramaanyita e ra taxamaseri wuyaxi xɔn maxii tonge naanin bun, a mɔn yi AlaaMangayana fe fala e xa. 4 A yi e fɛmawaxatin naxan yi, a yi e yamari, anaxa, “Ɛ nama keli Yerusalɛn taanisingen. N Fafe Ala ɛ tuli saxi naxanna,† ɛnamamɛ be, n bata yi naxanmafe fala ɛ xa. 5 Amasɔtɔ Yoni muxunerafuxi igen nin koni a mi fa buma, ɛrafu Alaa Nii Sariɲanxini.”

6Nba, xɛrane yi malanxi Yesu fɛmawaxatin naxan yi, e yi a maxɔdin, enaxa, “Marigina, i mɔn Isirayila man-gayani tɔnma waxatini ito nin ba?”‡7 Yesu yi a fala xɛrane xa, a naxa,“N Fafe Ala bata waxatin naxanyeragidi a sɛnbɛn bun, a mi lan ɛ xane liga waxatine kolon. 8 Koni Alaa

* 1:1: Teyofili: Muxu xinla na a ra naxan bunna nɛɛn, fa fala “Muxun naxan Ala xanuxi.”Amato Luka 1.1 kui. † 1:4: Ala e tuli saxi naxan na, na findixi Alaa Nii Sariɲanxin nan na.A mato Xɛrane 2.2 kui. ‡ 1:6: E yi waxi a xɔn ma Ala xa Isirayila mangayani tɔnbayo Romi kaane bata yi Isirayila yamanan suxu yɛngɛni.

Kɛwanle Sora 1:9 155 Kɛwanle Sora 2:6Nii Sariɲanxin na godo ɛ ma waxatinnaxan yi, ɛ sɛnbɛn sɔtɔma nɛn, ɛ yifindi n serene ra Yerusalɛn taani, enun Yudaya yamanan nun Samariyayamanan birin siga han bɔxɔn dannera.” 9 A yelinxini ito falɛ, Ala yi arate kore e yɛɛ xɔri, a yi lɔ ayi e makundani. 10 E yɛɛn mɔn yi xɛlɛxi ayia fɔxɔ ra waxatin naxan yi, xɛmɛ dugifixɛ kan firin yi ti xɛrane fɛma. 11 Eyi a fala, e naxa, “Galile kaane, ɛ tixibe nanfera, ɛ koren matoma? Yesuito naxan bata tongo ɛ tagi, a te korexɔnnama, amɔn fama nɛn alo ɛ a toxitɛ kii naxan yi.”

Yudasi ɲɔxɔn sugandi fena12 E yi xɛtɛ Yerusalɛn taani sa keli

Oliwi geyaan na. Na geyaan nun taatagina, kilo keden ɲɔxɔndɔn na a ra.13E soxina taani, e te kore banxin kui eyigiyaan na. Naxanye yi na yi, ne nanxili itoe ra, Piyɛri§ nun Yoni nun Yakinun Andire nun Filipi nun Tomasinun Barotolome nun Matiyu nun Al-ifaa dii xɛmɛna Yaki nun Simɔn enaxanma a “Yahudiya siya xanuna,”*e nun Yaki a dii xɛmɛna, Yudasi.14 Itoe birin yi e malanma yire ke-denni Ala maxandideni waxatin birine nun ɲaxanla ndee nun Yesu nga,Mariyama e nun Yesu xunyɛne.

15Nawaxatini, Piyɛri yi keli, a falanti dɛnkɛlɛya muxune yɛ. Muxu kɛmɛmuxu mɔxɔɲɛ nan yi na yi. 16 A yi afala, a naxa, “Ngaxakedenne, Alaa NiiSariɲanxin naxan falaxi Kitabun kuiDawuda xɔn ma Yudasi a fe yi, naxanyi Yesu suxu muxune yɛɛ ra fɔ na xakamali nɛn. 17Yudasi, en tan nde nanyi a ra nun. A fan yi wanli ito ligamaen xɔn ma.”

Yudasi faxa fenaMatiyu 27.3-9

18 Nba, Yudasi gbetin naxan sɔtɔ asaranna ra tinxintareyaan xɔn ma, abɔxɔn sara na ra. A bira na bɔxɔn fari,a faxa, a kuiin yi rabɔ ayi. A kui seenebirin yi mini. 19Yerusalɛn kaane birin

yi na feen kolon. Nanara, e na bɔxɔnxili sa e kon xuini, Hakɛladama. Nabunna nɛɛn, “Wuli bɔxɔna.”

Yudasi ɲɔxɔn sugandi fena20 Piyɛri mɔn yi a fala, a naxa,

“Amasɔtɔ a sɛbɛxi Yaburin kui, fa fala,‘A yireni genla xa lu, muxu yo nama luna yi.’ A mɔn sɛbɛxi, ‘Muxu gbɛtɛ xa atiden tongo.’† 21 Nanara, fɔ muxunande xa sugandi, naxan yi en fɛmawaxatin birin yi, en Marigi Yesu yisigan tima en xɔn ma waxatin naxanyi 22 fɔlɔ Yesu rafu waxatin ma Yonixɔn, han sa ti Yesu rate lɔxɔn makore. Fɔ na kanna xa kafu en ma, afan yi findi seren na a Yesu bata kelisayani.” 23Nanara, e muxu firin yɛba,Yusufu naxan yi xili Barasaba, a mɔnyi xili Yusutu e nun Matiyasi. 24 Eyi Ala maxandi, e naxa, “Marigina, itan muxun birin bɔɲɛ yi feen kolon.Nanara, a yita nxu ra, itoe firinna,i bata naxan sugandi 25 alogo a xawali xɛrayani Yudasi ɲɔxɔni, Yudasiwanla naxan beɲin, a siga a sigadeni.”26Na danguxina, e masɛnsɛnna ti, a yiMatiyasi suxu, a sa Yesu a xɛra fu nunkedenna fari.

2Alaa Nii Sariɲanxin fa fena

1 Se Xaba Singen Sali lɔxɔna a liyɛ,dɛnkɛlɛya muxune birin yi malanxiyirena nde yi, 2 sanɲama kedenni, e yixui gbeena nde mɛ keli kore naxan yiligaxi alo foye gbeen xuina. E yi dɔxibanxin naxan kui, a yi na rafe. 3 Tɛɛdɛgɛne yi siga godɛ e keden kedennabirin xun ma alo tɛɛn lɛnna. 4 E birinyi lugo Alaa Nii Sariɲanxin na. Efalan ti fɔlɔ xui gbɛtɛne yi, alo NiiSariɲanxina a fixi e ma kii naxan yi.

5 Yahudiya tɔgɔndiyaxina ndee yiyigiyaxi Yerusalɛn taani na waxatini,naxanye sa kelixi dunuɲa siyane birinyɛ. 6 E to xui gbeeni ito mɛ, yamaanyi e malan. Na yi e birin natɛrɛna

§ 1:13: Muxune mɔn Piyɛri ma a Pita. * 1:13: Yahudiya siya xanuna: Muxune nan yi ne ranaxanye yi Romi kaane yɛngɛma alogo Isirayila kaane xamini e nɔɔn bunma. † 1:20:A mato Yaburin 69.26 nun 109.8 kui.

Kɛwanle Sora 2:7 156 Kɛwanle Sora 2:30amasɔtɔ e keden kedenna birin yi eyɛtɛ kon xuiin nan mɛma dɛnkɛlɛyamuxune falani. 7E yi kabɛhan, e naxa,“Naxanye falan tima itoe ra, Galilekaane xa mi e birin na ba? 8 Nanferanayi, en keden kedenna birin fa exuiin mɛma en yɛtɛ bari xuine yi?9 Parate kaane, Mede kaane, Elankaane, naxanye dɔxi Mesopotamiyanun Yudaya nun Kapadose nun Pontunun Asi yi 10e nun Firigi nun Panfiliyanun Misiran nun Libiya bɔxɔn naxanSirɛni yamanan dɛxɔn e nun naxanyekelixi Romi taani 11 Yahudiyane ba,Yahudiyataren naxanye so Yahudiyadinani ba, Kirɛti kaane ba, Arabikaane ba, en birin e xuiin mɛma, eAlaa kabanako feene ralima enma, enma xuine yi!” 12E birin yi kabɛ, e yifu,e lu a falɛ e bode xa, e naxa, “Ito bunnadi?” 13 Koni ndee yi lu dɛnkɛlɛyamuxune magelɛ, e naxa, “Itoe minxinnan a ra.”

Piyɛri kawandin naxan ba14 Nba, Piyɛri nun xarandii fu nun

kedenna bonne yi keli, e ti, Piyɛriyi falan ti yamaan xa a xuini texinna, a naxa, “Ɛ tan Yahudiyane nunYerusalɛn kaane, ɛ tuli mati n xuiinna, alogo ɛ xa a kolon, 15 fa fala mux-uni itoe mi minxi alo ɛ yengi a ma kiinaxan yi, soge raxɛnxɛn* waxatin naa ra iki. 16 Koni Ala naxan fala NabiYowɛli a Kitabun kui, na nan ito ra. Anaxa,17 ‘Waxati raɲanni,n na n ma Nii Sariɲanxin nagodoma

nɛn adamadiin birin ma.Ɛ dii xɛmɛne nun ɛ dii tɛmɛne nabiya

falane tima nɛn.Ɛ banxulanne yi fe toon tialo xiyena.Ɛ xɛmɛ fonne yi xiyen sa.18Na lɔxɔne yi,n na n ma Nii Sariɲanxin nagodoma

nɛnhali n ma konyi xɛmɛnenun n ma konyi gilɛne xun ma,

e yi nabiya falane ti.19 N kabanako feene yitama nɛn kore

xɔnna mae nun taxamasenne bɔxɔ xɔnna ma,wunla nun tɛɛn nun tɛɛ tuti gbeen

minima nɛn.20 Sogeni dimima nɛn,kiken yi gbeeli alo wunla,benunMarigina lɔxɔ binye gbeen xa a

li.21Nba, muxu yo na Marigin maxandi

a xinla ra,na kisima nɛn.’† ”

22 “Isirayila xɛmɛne, ɛ tuli matifalani ito ra. Ala nan Yesu Nasarɛtikaan xɛxi. Ala bata na yita ɛ ra ka-banako feene nun femagaxuxine nuntaxamasenne xɔn a naxanye liga ɛtagi alo ɛ tan yɛtɛna a kolon kii naxanyi. 23 Ala bata yi a ragidi alo a yi akolon kii naxan yi, a Yesu xa so ɛ yii. Ɛyi kafu gbalotɔne ma, ɛ yi a gbangbanwudin ma, ɛ yi a faxa. 24 Koni Alamɔn yi a rakeli, a yi a ba sayaan xɔlɛniamasɔtɔ sayaan mi yi nɔɛ a ramarɛ.25 Bayo Dawuda a fala nɛn a fe yi, anaxa,‘N xaxili Marigin xɔn ma waxatin

birin,bayo a n dɛxɔn ma,sese mi n mamaxɛ.26Nanara, n bɔɲɛn sɛwaxi,n yi falan ti sɛwani.N fati bɛndɛn fan luma nɛn yigini.27Amasɔtɔ, i mi i mɛ n na,n siga laxira yi.I mi tinɲɛ i ya muxu tɔgɔndiyaxin yi

kun gaburun na.28 I bata kiraan yita n nanii rakisin sɔtɔma naxan xɔn.I n nalugoma nɛn sɛwan na i yɛtagi.’‡

”29 “Awa, ngaxakedenne, n xa en

benba Dawudaa fe fala ɛ xa sikɛ minaxan yi. A faxa nɛn, a maluxun,a gaburun mɔn na han to. 30 Koninabiin nan yi a ra, a a kolon nɛn a Alabata a tuli sa, a yi a kɔlɔ, a Dawudabɔnsɔnna nde findima nɛn Mangan

* 2:15: Piyɛri soge raxɛnxɛna fe falaxi nɛn alogo yamaan xa la a ra a dɔlɔ fe miyi a ra bayo mɛn kaane mi yi darixi dɔlɔn minɲɛ xɔtɔnni. † 2:21: Yowɛli 3.1-5‡ 2:28: Yaburin 16.8-11 § 2:30: Yaburin 132.11

Kɛwanle Sora 2:31 157 Kɛwanle Sora 3:10na a tan funfuni.§ 31Ala yi feen naxanligama, Dawuda to na to, a yi AlaaMuxu Sugandixin nakeli feen fala, anaxa, a mi a mɛ a ra, a siga laxirayi. A fati bɛndɛn mɔn mi kunma.*32 Ala na Yesu nan nakelixi sayani.En birin bata findi na seren na. 33 Abata te Ala yiifanna ma. A yi AlaaNii Sariɲanxin sɔtɔ, Fafe Ala bata entuli sa naxan na, a yi a ragodo en maiki. Ɛ na nan toma. Ɛ na nan mɛmaiki. 34 Amasɔtɔ Dawuda yɛtɛɛn mi teariyanna yi. Anu, a yɛtɛɛn bata a fala,a naxa, ‘Marigin yi a fala nmarigin xa,a naxa,“Dɔxɔ n yiifanna ma35 han n yi i yaxune sa i sanna bun

ma.”† ’ ”36 “Nayi, Isirayila muxune xa ito

kolon yati, a ɛYesu naxan gbangbanxiwudin ma, Ala bata na findi Mariginna e nun a Muxu Sugandixin na.”

37 Nba, yamaan to na mɛ, na yie bɔɲɛn kala. E yi a fala Piyɛrinun xɛraan bonne xa, e naxa, “Nxungaxakedenne, nxu nanfe ligama?”38Piyɛri yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ kedenkedenna birin xa ɛ xun xanbi so ɛhakɛni, ɛ rafu igeni Yesu Alaa MuxuSugandixin xinli, alogo ɛ yulubine xaxafari, ɛ yi Alaa kiseen sɔtɔ, a NiiSariɲanxina. 39 Amasɔtɔ Ala bata ɛtan nun ɛ diine tuli sa na ra e nunnaxanye birin yire makuyene yi enMarigina Ala naxanye xilima a fɛma.”

40 Piyɛri yi sereyaan ba, a yi erawɛkilɛ fala wuyaxi ra, a naxa,“Ɛ yɛtɛ ratanga waxatini ito tinx-intareyaan ma.” 41 Naxanye tin afalan ma, ne yi rafu igeni. Muxu wulisaxan ɲɔxɔn yi sa dɛnkɛlɛya muxunefari na lɔxɔni. 42 E yi bira xɛranexaranna fɔxɔ ra, e yi lu ngaxake-denyani, e lu e dɛgɛ e bode xɔn ma,‡e lu Ala maxandɛ.

43 Xɛrane yi kabanako fe wuyaxiliga e nun taxamasenne han birin yigaxu. 44 Dɛnkɛlɛya muxune birin yi

lu e bode fɛma, e yii seene birin yifindi e bode gbee ra. 45 E yi e bɔxɔnenun e yii seene matima nɛn, e yi nagbetine yitaxun e bode ra alo e kedenkedenna birin makona a ma kii naxanyi. 46 E yi lu e malanɲɛ Ala BatuBanxini lɔxɔ yo lɔxɔ, e yi e dɛgema ebode xɔn ma e konne yi, sɛwan nunbɔɲɛ xunbenli. 47E yi lu Ala tantunɲɛ,e yi rafan yamaan birin ma. Mariginyi nde sama kisi muxune fari nɛn lɔxɔyo lɔxɔ.

3Lɛbutɛnna rakɛndɛya fena

1 Lɔxɔna nde, Piyɛri nun Yoni yisiga Ala Batu Banxini Ala maxandiwaxatini, benun se din waxatin xa ali. 2Nba, muxune yi fama xɛmɛna ndera Ala Batu Banxin nabilinna yinnaso dɛɛn na xandi tideni lɔxɔ yo lɔxɔnaxan yi barixi lɛbutɛnyani. Na sodɛɛn yi xili nɛn, “Dɛ Tofaɲina.” 3 Ato Piyɛri nun Yoni to soɛ, a yi e xandigbetini.

4 E yi e yɛɛn ti a ra. Piyɛri yi a falaa xa, a naxa, “Nxu mato.” 5 A yi emato. A yengi yi a ma, a e yii senande nan fima a ma. 6 Koni Piyɛri yia fala a xa, a naxa, “Gbeti mi n yii!Xɛma mi n yii! Koni seen naxan n yii,n na soma nɛn i yii. Yesu Alaa MuxuSugandixin Nasarɛti kaan xinli, keli, isigan ti.” 7 Piyɛri yi a suxu a yiifannama, a yi a rakeli. Xɛmɛn sanne nuna wɔsɔxɔne yi sɛnbɛn sɔtɔ. 8 A yitugan, a ti a sanne xun na, a sigan tifɔlɔ. E nun xarandiine yi so Ala BatuBanxini, a sigan tima, a tuganma, aAla tantunma.

9 Yamaan birin yi a to sigan tiyɛ,a Ala tantunma. 10 E yi a kolon a atan nan yi xandi tiini Ala Batu Banxinnabilinna yinna so dɛɛn na, naxan yixili “Dɛ Tofaɲina.” Feen naxan ligaxɛmɛn xa, e birin yi e tɛrɛna na ra, ekabɛ kati!

Piyɛri a kawandina* 2:31: Yaburin 16.10 † 2:35: Yaburin 110.1 ‡ 2:42: Yanyina nde, ito bunna nɛɛn fa fala eyi Marigina ximɛnna yitaxunma. A mato Luka 22.19 kui.

Kɛwanle Sora 3:11 158 Kɛwanle Sora 4:1011Bayo ami yi fa xɛtɛma Piyɛri nun

Yoni fɔxɔ ra, yamaan kuisanxin yi fa egiyɛ, e yi e malan Sulemani a Gagenebun ma. 12 Piyɛri yamaan to waxatinnaxan yi, a yi falan ti e xa, a naxa,“Isirayila xɛmɛne, nanfera ɛ kabɛmafeni ito ma? Nanfera ɛ nxu matomaalo nxu tan nan a ligaxi xɛmɛni itoyi sigan ti nxu sɛnbɛn nun nxɔ Alakolonna barakani? 13 Iburahimaa Alanun IsiyagaaAla nunYaxubaaAla nunen benbane Ala nan a walikɛɛn Yesua binyen mayitaxi, ɛ naxan yanfa, ɛyi ɛ mɛ a ra Pilati yɛtagi, naxan yiwama a beɲin feni. 14 Ɛ ɛ mɛxi muxusariɲanxin nun muxu tinxinxin na, ɛPilati mafan, a xa muxu faxan beɲinɛ xa. 15 Ɛ nii rakisin kanna faxa nɛn,koni Ala yi a rakeli sayani. Na serennan nxu tan na. 16Nxu to dɛnkɛlɛyaxiYesu xinla ma, na nan fangan fixixɛmɛni ito ma, ɛ naxan toma, ɛ akolon. Dɛnkɛlɛyana Yesu xinla ma nanan a rakɛndɛyaxi ɛ yɛɛ xɔri.”

17 “Nba, ngaxakedenne, n na akolon ɛ tan nun ɛ mangane feennaxan liga Yesu ra, ɛ a ligaxi akolontareyaan nan ma. 18 Ala batayi naxan fala a nabine birin xɔn ma,a na nan nakamalixi, a fɔ a MuxuSugandixin xa tɔrɔ. 19 Nanara, ɛ xunxanbi so ɛ hakɛni, ɛ tubi Ala ma al-ogo ɛ yulubine xa xafari 20Marigin yimatabu waxatine fi ɛ ma, a mɔn yia Muxu Sugandixin nafa ɛ ma Yesu,a naxan nagidi ɛ ma. 21 Koni fɔa xa lu nɛn kore xɔnna ma singenhan a waxati saxin na a li Ala feenbirin yitɔnma waxatin naxan yi aloa bata a fala a nabi sariɲanxine xɔnma kii naxan yi waxati danguxine yi.22 Musa a fala nɛn, a naxa, ‘Mariginaɛ Ala nabina nde raminima nɛn ɛ yɛalo n tan, ɛ tuli mati a falane birinna. 23 Xa naxan yo mi a tuli matina nabiin na, a kedima nɛn yamaanyɛ.’* 24 Nabiin naxanye birin bata

falan ti xabu Nabi Samuyɛli waxatini,ne birin bata yi lɔxɔni itoe fe fala.25 Ɛ findixi nabine diine nan na. Alalayirin xidixi e nun ɛ benbane taginɛn, a yi a fala Iburahima xa, a naxa,‘Dunuɲa siyane birin duban sɔtɔmanɛn i tan bɔnsɔnna barakani.’† 26 Alato a walikɛɛn nafa, a a xɛ ɛ singe nanma alogo ɛ xa duban sɔtɔ a xɔn, a yi ɛbirin naxɛtɛ ɛ fe ɲaxine fɔxɔ ra.”

4Piyɛri nun Yoni makiti fena

1 Piyɛri nun Yoni yi fala tiini wax-atin naxan yi yamaan xa, saraxaralinenun Ala Batu Banxin kantan muxunemangan nun Saduse muxune* yi fa.2 E yi xɔlɔxi han, bayo xɛrane yi ya-maan xaranma. E yi a falama a faxamuxune kelima nɛn sayani alo Yesu.3 E yi e suxu, e yi e sa kasoon nahan xɔtɔnni bayo kɔɛɛn bata yi so.4 Koni muxun naxanye e falan mɛ, nawuyaxi yi la a ra. Dɛnkɛlɛya muxuneyi wuya ayi han muxu wuli suulunɲɔxɔn xɛmɛne gbansanna.

5Na xɔtɔn bode, yamaan manganenun fonne nun sariya karamɔxɔne yie malan Yerusalɛn taani. 6 SaraxaraliKuntigi Singena Anasa yi na e nunKayafa nun Yoni nun Alesandirenun Saraxarali Kuntigi Singenadenbayaanmuxu gbɛtɛye. 7E yi Piyɛrinun Yoni ti e yɛtagi, e yi e maxɔdin,e naxa, “Ɛ ito ligaxi nde sɛnbɛ bunhanma xinla mundun yi?”

8 Piyɛri yi lugoxi Alaa NiiSariɲanxin na, a yi e yabi, a naxa,“Yamaan mangane nun fonne, 9 xaɛ nxu makitima wali faɲina fe ra tonaxan ligaxi lɛbutɛnna xa, e nun arakɛndɛyaxi kii naxan yi, 10 nayi ɛ xaa kolon, ɛ tan nun Isirayila yamaanbirin, fa fala xɛmɛni ito tixi ɛ yɛtagikɛndɛyani Yesu Nasarɛti kaan xinlabarakan nin, Alaa Muxu Sugandixina,

* 3:23: A mato Sariyane 18.15 nun 18.18-19 kui. † 3:25: Dunuɲa Fɔlɔn 22.18 nun 26.4 kui.* 4:1: Saduse muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kiikedenni. Lanna mi yi e nun Farisi muxune tagi. E tan mi yi laxi malekane ra. E mɔn mi yi laxi a raa muxune kelima nɛn sayani.

Kɛwanle Sora 4:11 159 Kɛwanle Sora 4:37ɛ naxan gbangban wudin ma, Alayi a rakeli sayani. 11 Kitabun Yesuito nan ma fe falaxi, a naxa, ‘Ɛ tanbanxi tiine ɛ mɛ gɛmɛn naxan na, nabata findi banxin gɛmɛ fisamantennara.’† 12 Kisin mi sɔtɛ muxu gbɛtɛ yoxɔn, bayo xili gbɛtɛ yo mi dunuɲa yi,naxan fixi muxune fe ra en kisin sɔtɛnaxan sabu ra.”

13 E yi kabɛ Piyɛri nun Yoni a xaxiliragidin ma, amasɔtɔ xarantarene nantun yi e ra naxanye mi fe kolon. Nayi a yita e ra a e yi Yesu nan fɔxɔ ra.14 Koni bayo e yi xɛmɛn kɛndɛyaxintoma tixi e dɛxɔn ma, e mi yi nɔɛsese falɛ. 15 Koni e yi xarandiineyamari, a e xa mini kitisa yamaanmalanni, e yi falan ti fɔlɔ e bode xa, enaxa, 16“En nanfe ligamamuxuni itoera? Amasɔtɔ Yerusalɛn kaane birina kolon a e bata kabanako fe gbeenliga. En mi nɔɛ a matandɛ. 17 Koni enxa tɔnna sa e ra, a e nama fa falan timuxu yo xa Yesu xinli alogo feni itonama xuya ayi yamaan tagi.”

18 E yi Piyɛri nun Yoni xili, e yi eyamari a e nama fa fala yo ti hanmae xaranna ti Yesu xinli. 19 Koni Piyɛrinun Yoni yi e yabi, e naxa, “Ɛ tanyɛtɛɛn xa a mato xa nxu lan nxu xa ɛtan nan xui suxu hanma Ala. 20 Nxunaxan toxi nxu yi a mɛ, nxu mi nɔɛtondɛ na falɛ.” 21 E mɔn yi e kɔnkɔ ema kati, na xanbi ra, e yi e beɲin. E miyi nɔɛ e ɲaxankatɛ, amasɔtɔ yamaanbirin yi Ala tantunma fe ligaxini itoa fe ra. 22 Amasɔtɔ xɛmɛn naxannakɛndɛya findi kabanako feen na, nabarin bata yi dangu ɲɛɛ tonge naaninna.

Yesu mantonne Ala maxandina23 E to e beɲin, Piyɛri nun Yoni

yi siga e lanfane fɛma. Saraxaralikuntigine nun yamaan fonne feennaxan falaxi e xa, e na birin yɛba exa. 24 E na mɛ waxatin naxan yi, ebirin yi e xui ramini Ala ma ɲɛnigekedenni, e naxa, “Nxu kanna, i tannaxan kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnnanun fɔxɔ igen nun e yi seene birin

daxi, 25 i tan naxan falan ti Alaa NiiSariɲanxin nun nxu benba Dawudaxɔn ma, i ya walikɛna, i naxa,‘Nanfera siyane murutɛma?Nanfera yamanane muxune yanfa fu-

une soma?26Dunuɲa mangane bata tondi,kuntigine bata e malanMarigin nun a Muxu Sugandixin xili

ma.’‡ ”27“Bayoɲɔndin na a ra yati, Herode

nun Pɔnsi Pilati nun Yahudiyatarenenun Isirayila yamaan birin e malannɛn taani ito kui i ya walikɛsariɲanxin Yesu xili ma i naxansugandixi. 28 I sɛnbɛn nun i sagoonbata yi feen naxanye ragidi, e yi nebirin liga. 29 Awa iki, Marigina, i tulimati e fala xɔlɛne ra, i tin i yawalikɛnexa i ya falan nali xaxili ragidi gbeeni.30 I yiini bandun alogo muxune xakɛndɛya, taxamasenne nun kabanakofeene yi liga i ya walikɛ sariɲanxinYesu xinli.”

31 E yelinxina Ala maxandɛ, e yimalanxi dɛnaxan yi, mɛnna yi xu-ruxurun. E birin yi lugo Alaa NiiSariɲanxin na. E yi Alaa falan nalixaxili ragidini.

Dɛnkɛlɛya muxune lanna32 Xaxili kedenna nun nii kedenna

yi lu dɛnkɛlɛya yamaanmuxune birinma. Muxu yomi yi a falama, a naxa, ngbeen ni ito ra, bayo e birin malannanan yi e yii seene ra. 33 Xɛrane yilu Marigi Yesu keli feen sereyaan bɛsɛnbɛ gbeeni. Baraka gbeen yi lu ebirin xɔn! 34 Bayo sese mi yi dasaximuxu yo ma e yɛ. Xɛɛ bɔxɔn nunbanxine yi naxanye yii, e yi e matimanɛn, e yi e saren xali, 35e sa e sa xɛranebun. Xɛrane yi gbetin taxun muxunera alo e makona a ma kii naxan yi.

36Awa, Lewi bɔnsɔnna xɛmɛna ndeyi na, naxan bari Sipiri yamanani, ayi xili Yusufu. Xɛrane yi a xili saBaranabasi. Na bunna nɛɛn, “MuxuRalimaniyana.” 37 Xɛɛ bɔxɔna nde yi

† 4:11: Yaburin 118.22 ‡ 4:26: Yaburin 2.1-2

Kɛwanle Sora 5:1 160 Kɛwanle Sora 5:28a yii, a na mati, a yi fa a sara gbetin saxɛrane bun.

5Ananiyasi nun Safira a fe

1 Xɛmɛna nde yi na naxan yi xiliAnaniyasi, a ɲaxanla fan yi xili Safira.Na fan yi e bɔxɔna nde mati, 2 a yi asaren fɔxɔ kedenna ramara a yɛtɛ xa.A ɲaxanla fan yi na kolon. A siga adɔnxɛn na xɛrane yɛɛ ra. 3 Piyɛri yi afala a xa, a naxa, “Ananiyasi, nanfera itinxi Setana yi so i bɔɲɛni, han iwulenfala Alaa Nii Sariɲanxin xa? Nanfera ibɔxɔn saren fɔxɔ kedenna ramaraxi iyii? 4 Benun i xa na xɛɛ bɔxɔn matiwaxatin naxan yi, i gbeen xa mi yi ara ba? I to a mati i sagoon xa mi yi agbetin na ba? Nanfera nayi, i fe sifaniito ligaxi? I mi wulen falaxi muxunexan xa de, fɔ Ala.” 5 Ananiyasi itomɛ waxatin naxan yi, a bira, a faxa.Naxanye birin na mɛ, ne yi gaxu.6 Banxulanne yi keli, e yi a kasangen,e sa a maluxun.

7 Awa waxatidi danguxina, aɲaxanla fan yi fa, koni feen naxanligaxi, a munma yi na mɛ singen.8 Piyɛri yi a fala a xa, a naxa, “A fala nxa, ɛ bɔxɔn saraxi xasabini ito nan naba?” Ɲaxanla yi a yabi, a naxa, “Ɔn, asaren yatin nan ito ra.” 9Nayi, Piyɛriyi a fala a xa, a naxa, “Nanfera ɛ nuni ya xɛmɛn lanxi a ma ɛ xa MariginaNii Sariɲanxin bunba? I ya xɛmɛnmaluxun muxune san xuiin ni i radɛɛn na, e i fan xalima nɛn iki sa!” 10Ayi bira Piyɛri bunma, a faxa keden na!Banxulanne yi fa, e yi ɲaxanla fan lifaxaxi, e yi a tongo, e sa a maluxuna xɛmɛn dɛxɔn ma. 11 Dɛnkɛlɛyayamaan nun muxun naxanye birinna feen mɛ, gaxu gbeen yi ne suxu.

Taxamasenne fe12 Xɛrane yi taxamaseri wuyaxi

nun kabanako fe wuyaxi liga yamaantagi. Dɛnkɛlɛya muxune birin yi emalanma Sulemani a Gagene nan bunma. 13 Muxu yo mi susu a masoɛ era. Hali na, yamaan yi e xili faɲinfalama. 14 Koni muxu wuyaxi yi lu sɛ

e fari, xɛmɛn nun ɲaxanla naxanyedɛnkɛlɛya Marigin ma. 15 Nayi, mux-une yi lu fɛ furetɔne ra, e yi e sa e saseene nun dagine ma kirane xɔn maalogo Piyɛri dangumatɔɔn nininna xae li. 16 Yama gbeen yi malan, sakeli Yerusalɛn rabilinna taane yi. Efa e furetɔne ra e nun ɲinan ɲaxinenaxanye tɔrɔma. E keden kedennabirin yi kɛndɛya.

Xɛrane bɛsɛnxɔnyana fena17 Saraxarali Kuntigi Singen nun

a muxun naxanye yi findixi Sadusemuxune ra, ne yi xɛrane maxɔxɔlɔnhan e yi keli e xili ma. 18 E yi xɛranesuxu, e yi e sa kasoon na. 19 KoniMarigina malekan yi fa kaso banxindɛɛn nabi kɔɛɛn na. A yi e ramini, ayi a fala e xa, 20 a naxa, “Ɛ siga, ɛ sa tiAla Batu Banxini, Yesu dunuɲa yi gidikiin naxan yitaxi ɛ ra, ɛ na feene birinyɛba yamaan xa.” 21E to namɛ, e yi soAla Batu Banxini subaxani, e xarannati fɔlɔ.

Nba, Saraxarali Kuntigi Singen nuna muxune to fa, e yi kitisa yamaanbirin xili, Isirayila yamaan fonnebirin. E muxun nasiga kaso banx-ini, a e xa sa fa xɛrane ra e yɛtagi.22 Koni e na lixina, kantan muxunemi xɛrane to. E yi xɛtɛ, e sa a falabonne xa, e naxa, 23 “Nxu kasoonlixi balanxi nɛn ken, kantan muxunetixi dɛɛn na, koni nxu to dɛɛn nabi,muxu yo mi yi na kui!” 24 Ala BatuBanxin kantan muxune kuntigin nunsaraxarali kuntigine ito mɛxina, e yikui fu xɛrane fe yi, e naxa, “Nanfeligaxi e ra?” 25 Nba, xɛmɛna nde yiso, a yi a fala e xa, a naxa, “Ɛ faa mato, ɛ xɛmɛn naxanye saxi ka-soon na, e sa tixi Ala Batu Banxinkui, yamaan xarandeni!” 26 Kantanmuxune kuntigin nun a muxune yikeli, e sa fa xɛrane ra. Koni e mi faxɛrane karahan, amasɔtɔ e yi gaxuxie magɔlɔn feen na yamaan xɔn.

27 E faxina xɛrane ra, e yi e ti kitisayamaan yɛtagi. Saraxarali KuntigiSingen yi e maxɔdin, 28 a naxa, “Nxu

Kɛwanle Sora 5:29 161 Kɛwanle Sora 6:7mi yi ɛ yamari nun, a ɛ nama fa ya-maan xaran xɛmɛni ito xinli ba? Konia mato, ɛ bata Yerusalɛn taan birinnafe ɛ xaranni ito ra. Ɛ waxi a xɔnma,ɛ xa xɛmɛni ito faxa feen sa nxu xunma!”

29 Piyɛri nun xɛraan bonne yi eyabi, e naxa, “A fɛrɛ mi na fɔ nxu xaAlaa falan nan suxu dangu muxunegbee falan na. 30 En benbane Ala bataYesu rakeli sayani, ɛ naxan gbangbanwudin ma, ɛ yi a faxa. 31 Ala mɔn yi arate kore, a yi a dɔxɔ a yiifanna ma, ayi a findi Mangan na e nun MarakisiTiin na alogo Isirayila kaane xa nɔ exun xanbi soɛ e hakɛne yi, e yulubineyi xafari. 32 Feni itoe serene nan nxutan na. Ala bata a Nii Sariɲanxinnaxan fi a falan suxu muxune ma, nafeene seren nan na fan na.”

33 E ito mɛxina, e bɔɲɛn yi te kati,han xɛrane faxa xɔnla yi e suxu!34Koni Gamaliyɛli naxan findixi Farisimuxuna* nde ra, na yi na yi. Sariyakaramɔxɔn nan yi a ra naxan yibinyaxi yamaan birin xɔn. Na yi keli,a ti kitisa yamaan tagi, a yi yamarinfi, a xɛrane xa ramini singe. 35 Nadanguxina, a yi a fala kitisane xa, anaxa, “Isirayila kaane, ɛ muxuni itoefe liga ɛ yeren ma. 36Waxati dangux-ina nde yi, xɛmɛna nde yi xili Tudasi,na a yɛtɛ findi nɛn muxu gbeena ndera, muxu kɛmɛ naanin ɲɔxɔn yi biraa fɔxɔ ra. Koni muxune a faxa nɛn.A fɔxɔrabirane birin yi xuya ayi, a feyi lu fuu. 37 Na danguxina, YudasiGalile kaan fan yi keli muxune birinxili sɛbɛwaxatini, a yi ti ganla nde yɛɛra murutɛ xinla ma. Koni muxune yia fan faxa, a fɔxɔrabirane fan yi xuyaayi. 38 Nanara, n xa a fala ɛ xa iki, ɛmuxuni itoe lu na, ɛ e beɲin, e xa siga.Amasɔtɔ xa e feene nun ewanle fataximuxune nan na, e kalama nɛn. 39Konixa a fataxi Ala nan na, ɛ mi e nɔɛmumɛ! Na ma, ɛ a liga ki faɲi alogo

a nama liga alo ɛ Ala nan yɛngɛma.” Eyi tin a maxadi xuiin ma.

40E yi xɛrane xili banxini, e yi e bu-lan, e yi tɔnna dɔxɔ a e nama fa falanti Yesu xinla ra. E yi e beɲin. 41Xɛranesɛwaxin yi keli kitisa yamaan fɛmabayo Ala bata na binyen fi e ma a exa ɲaxankata Yesu xinla fe ra. 42 E yilu yamaan xaranɲɛ, e Yesu AlaaMuxuSugandixina fe xibarun nali Ala BatuBanxin nun muxune konne yi lɔxɔ yolɔxɔ.

6Dɛnkɛlɛya yamaan mali tiine fe

1 Na waxatini, Yesu fɔxɔrabiraneto yi wuyama ayi, Yahudiyan nax-anye yi Girɛki xuiin falama, ne yi emawuga Yahudiyan bonne fari nax-anye yi Heburu xuiin falama bayoe kaɲa gilɛne mi yi lɔxɔ yo lɔxɔbalon sɔtɔma a kiini a taxun wax-atini. Yahudiya Girɛki xui falanenaxa, “Gbetin naxan yitaxunma lɔxɔyo lɔxɔ balon na, nxɔ kaɲa gilɛne mina se sɔtɔma.” 2 Nayi, xarandii funun firinne yi Yesu fɔxɔrabirane birinmalan, e yi a fala e xa, e naxa, “A milan nxu yi Alaa falan nabeɲin donsefeen na. 3 Na ma, ngaxakedenne, ɛmuxu binyaxi solofere sugandi ɛ yɛnaxanye lugoxi Alaa Nii Sariɲanxinna, xaxinla e ma, en yi e ti na wanlara. 4Nayi, en nɔɛ en sɔbɛ soɛ nɛn Alamaxandin nun a falan wanli.”

5 Na falan yi yamaan birin kɛnɛn.Nayi, e yi Etiyɛn sugandi, naxanyi lugoxi dɛnkɛlɛyaan nun Alaa NiiSariɲanxin na, e nun Filipi nunPirokoru nun Nikanoro nun Timonnun Paramenasi e nun NikolasiAntiyɔki kaan naxan so Yahudiyadinani. 6Eyi ne yita xɛrane ra. Xɛraneyi e yiin sa e ma, e yi Ala maxandi exa.

7 Na ma, Alaa falan yi lu xuyɛayi. Yesu fɔxɔrabirane yi wuya

* 5:34: Farisi muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kiikedenni. E tan nan e sɔbɛ so Nabi Musaa sariyan suxun ma dangu Yahudiyan bonnera. E mɔn yi e benbane namunne suxuma kii xɔdɛxɛni. E tan yi laxi malekanera. E mɔn yi laxi a ra a muxune kelima nɛn sayani.

Kɛwanle Sora 6:8 162 Kɛwanle Sora 7:16ayi Yerusalɛn taani kati! Saraxaraliwuyaxi yi dɛnkɛlɛya.

Etiyɛn suxu fena8Nba, Etiyɛn yi lugoxi Alaa hinanna

nun a sɛnbɛn na. A yi kabanakofe gbeene nun taxamasenne liga ya-maan tagi. 9 Koni salide banxina ndemuxune yi keli Etiyɛn xili ma naxanyi xili “MuxuXɔrɔyaxine Salide Banx-ina” naxanye yi kelixi Sirɛni nun Ale-sandire taan nun Silisi nun Asi ya-manani, e yi Etiyɛn matandi fɔlɔ.10 Koni e mi yi nɔɛ tiyɛ Etiyɛn mafe kolonna yɛɛ ra e nun a yi falantima Nii Sariɲanxin naxan baraka yi.11 Awa, e muxuna ndee saranna fialogo e xa a fala, e naxa, “Nxu a xuiinnamɛxi nɛn Musa nun Ala rayelefuɛ!”12 Nayi, e yi yamaan nun yamaanfonne nun sariya karamɔxɔne radinEtiyɛn xili ma. E yi Etiyɛn suxu, esiga a ra kitisa yamaan fɛma. 13 E yifa wule sere baane ra. Ne yi a fala,e naxa, “Xɛmɛni ito luma fala ɲaxinetiyɛ Yire Sariɲanxini ito nun Musaasariyan xili ma. 14 Amasɔtɔ nxu bataa mɛ a ra, a a falama, a naxa, a YesuNasarɛti kaan yire sariɲanxin kalamanɛn, a yi en ma namun fonne maxɛtɛen naxanye sɔtɔxi Musa ra.”

15 Naxanye birin yi dɔxi kitisa ya-maan malanni, ne birin yɛɛn yi lutixi Etiyɛn na, e yi a yɛtagin to alomalekan yɛtagin na a ra.

7Etiyɛn ma sereyana

1Saraxarali Kuntigi Singen yi a fala,a naxa, “Feen naxan falaxi i xun ma,ɲɔndin na a ra ba?”

2 Etiyɛn yi a yabi, a naxa, “N fafanenun ngaxakedenne, ɛ tuli mati nxuiin na. En benba Iburahima yiMesopotamiya yamanani waxatinnaxan yi benun a xa dɔxɔ Xaranitaani, Ala Binyen Kanna a yɛtɛmakɛnɛn nɛn a xa. 3 Ala yi a fala axa, a naxa, ‘Keli i ya yamanan nun ixabilani. Siga na yamanani, n naxan

yitama i ra.’* 4 Nayi, a keli Kalidikaane yamanani, a sa dɔxɔ Xaranitaani. A fafe to faxa, Ala yi a rafayamanani ito yi, ɛ dɔxi dɛnaxan yiiki. 5 Ala mi bɔxɔ yo fi Iburahima mayamanani ito yi na waxatini hali santide keden ɲɔxɔn. Koni Ala a tuli sanɛn, a yamanani ito findima nɛn a tannun a bɔnsɔnna gbeen na. Anu, dii yomi yi a yii na waxatini. 6 Ala ito nanfalaxi, a naxa, ‘I bɔnsɔnna dɔxɔmanɛn yamana gbɛtɛ yi, e konna midɛnaxan yi, e yi tɔrɔ ɲɛɛ kɛmɛ naaninkonyiyani. 7 Koni e na lu siyaannaxan bun konyiyani, n na makitimanɛn. Na xanbi ra, e minima nɛn nayamanani, e yi fa n batu be.’† 8 Naxanbi ra, Ala yi banxulan tiin layirinxidi e nun Iburahima tagi. Na xanbira, a yi Isiyaga bari, a yi a banxulan axii solomasɛxɛde lɔxɔni. Isiyaga fanyi Yaxuba banxulan. Yaxuba fan yi enbenba fu nun firinne banxulan.”

9 “Awa, Yusufu a fe xɔxɔlɔnyaanma, en benbane yi a mati Misirankaane ma. Koni Ala yi a xɔn. 10 Alayi a xunba a tɔrɔn birin yi. A yi xax-ilimayaan fi Yusufu ma, a yi a rafanMisiran mangan ma. A yi Yusufudɔxɔ Misiran yamanan xun na e nuna banxi yi feene birin. 11 Nba, fitinakamɛn yi so Misiran yamanan nunKanan yamanani, tɔrɔn yi gbo ayi.Donse yo mi yi fa en benbane yii.12 Koni Yaxuba a mɛ waxatin naxanyi, a murutun yi Misiran yi, a yien benbane rasiga a singeni. 13 Esigan firindeni, Yusufu yi a yɛtɛ yitaa ngaxakedenne ra. Misiran manganYusufu kon kaane fe kolon nawaxatinnin. 14 Na xanbi ra, Yusufu yi xɛraannasiga a fafe Yaxuba nun a denbayaanbirin tongodeni, muxu tonge soloferee nun suulun nan yi e birin malanxinna. 15 Yaxuba yi siga Misiran yi, afaxa dɛnaxan yi e nun en benbane.16 Yamaan yi siga e binbine ra Sikentaani. Iburahima gaburun naxan saraHamori a diine ma Siken taani gbetin

* 7:3: Dunuɲa Fɔlɔn 12.1 † 7:7: Dunuɲa Fɔlɔn 15.13-14 nun Xɔrɔyaan 3.12

Kɛwanle Sora 7:17 163 Kɛwanle Sora 7:43na, yamaan yi sa e maluxun mɛnni.”

17 “Ala Iburahima tuli sa naxanna, na rakamali waxatin yi maso, enma yamaan yi wuya ayi Misiran yi.18Na danguxina, Manga gbɛtɛ yi dɔxɔMisiran yi naxan mi yi Yusufu kolon.19NaMangan yi en ma yamaan yanfa,e yi en benbane tɔrɔ, a yi e karahanalogo e xa e diine rabeɲin, e faxa.20 Musa bari na waxatin nin, a yi Alakɛnɛn han! A lu nɛn a fafe konnihan kike saxan. 21 A ba a fafe konniwaxatin naxan yi, Misiran manganadii tɛmɛn yi sa a tongo, a yi a maxuru,a yi a findi a dii xɛmɛn na. 22 E yiMusa xaran Misiran kaane fe kolonnabirin ma, a yi sɛnbɛn sɔtɔ a falan nuna kɛwanli.”

23 “Musa barin to ɲɛɛ tonge naaninsɔtɔ, a ngaxakeden Isirayila kaanbonne xɔntɔn xɔnla yi a suxu. 24 A yiMisiran kaana nde to a ngaxakedennande tɔrɛ, a yi a xun mayɛngɛ, a yia gbeen ɲɔxɔ, a Misiran kaan faxa.25 A yengi yi a ma a a kon kaane yia famuma nɛn a Ala yi waxi e xunbafeni a tan nan xɔn. Koni e mi a famumumɛ! 26Na xɔtɔn bode a yi Isirayilakaan muxu firin to yɛngɛ, a kata etagini tɔndeni. A yi a fala e xa, a naxa,‘Ngaxakedenmane nan ɛ ra, nanferaɛ ɛ bode tɔrɔma?’ 27 Koni naxan yia boden ɲaxankatama, na yi Musaradinɲɛ ayi, a yi a fala, a naxa, ‘Ndei findixi mangan nun kitisaan na nxuxun na? 28 I waxi n fan faxa feen ninba alo i Misiran kaan faxa kii naxanyi xoro?’ 29 Musa to na mɛ, a yi a gi,a siga Midiyan yamanani. A dii xɛmɛfirin sɔtɔmɛnni.”

30 “Awa, ɲɛɛ tonge naanin dangux-ina, malekan yi mini kɛnɛnni Musaxa tɛɛn yiyani fɔtɔndin tagi Sinayigeyaan dɛxɔnma burunna ra. 31Musana to waxatin naxan yi, a kabɛ. A toyi a masoma a ra alogo a xa a yigbɛ,Marigin xuiin yi mini, a naxa, 32 ‘IbenbaneAla nann tanna, Iburahimaa

Ala nun Isiyagaa Ala nun YaxubaaAla.’ Musa yi gaxu, a xuruxurun, ami fa susu a matoɛ. 33 Marigin yi afala a xa, a naxa, ‘I ya sankidine ba isanni amasɔtɔ i tixi dɛnaxan yi, bɔxɔsariɲanxin na a ra. 34 N bata n mayamana tɔrɔn to Misiran yamanani,n bata e kutun xuiin mɛ, n bata fa exunbadeni. Fa iki, n xa i xɛ Misiranyamanani.’ ”‡

35 “Na Musa kedenna nan yi a raIsirayila kaane bata yi e mɛ naxan nanun, e yi a fala, e naxa, ‘Nde i findiximangan nun kitisaan na?’ Ala a tannan nasiga e mangan nun e xunbaanna fata malekan fala xuiin na naxanmini kɛnɛnni a xa fɔtɔndini. 36Musae ramini nɛn na yi, a kabanako feenenun taxamasenne liga Misiran yi enun Baa Gbeeli, e nun tonbonni ɲɛɛtonge naanin. 37 Na Musa nan ito ranaxan a fala Isirayila kaane xa, a naxa,‘Ala nabina nde raminima nɛn ɛ yɛ,naxan luma alo n tan.’§ 38A tan nan yiyamaan yɛ tonbonni, e nun malekannan yi a ra naxan yi falan tima a xaSinayi geyaan fari, a yi falane sɔtɔnaxanye nii rakisin fima muxune maalogo a xa ne radangu en ma.”

39 “Koni en benbane mi tin a falansuxɛ, e yi e mɛ a ra, xɛtɛ xɔnla yie suxu Misiran yi. 40 E yi a falaHaruna xa, e naxa, ‘Ala gbɛtɛne rafalaen xa naxan tima en yɛɛ ra amasɔtɔMusa naxan en naminixi Misiran ya-manani, en mi a kolon naxan asɔtɔxi.’* 41 Nayi, e ɲinge dii sawurannafala e suxuren na, e saraxan ba naxa, e yi sɛwa e yɛtɛna se rafalaxinafe ra. 42 Na ma, Ala yi xɛtɛ e fɔxɔra, a yi e lu kore xɔnna yanban seenebatuɛ alo a sɛbɛxi nabine kitabune kuikii naxan yi, a naxa, ‘Ɛ tan Isirayilayamaan to yi tonbon yireni ɲɛɛ tongenaanin, ɛ saraxane ba nɛnn tan xa ba?43 Ɛ Mɔlɔkɔ suxuren batu bubun† nanxali, e nun Ramafan saren suxurena,

‡ 7:34: A mato Xɔrɔyaan 2.14 han 3.10 kui. § 7:37: Sariyane 18.15 * 7:40: Xɔrɔyaan32.1 nun 32.23 † 7:43: bubuna: Bubuni itoe yi rafalaxi sube kidine nan na naxanye singanxixalanbene ra. E yi e maxalima yirene yi e nɛma sigatini waxatin naxan yi.

Kɛwanle Sora 7:44 164 Kɛwanle Sora 8:10ɛ suxuren naxanye rafalaxi ɛ batuseene ra. Nanara, n na ɛ xalima nɛnkonyiyani Babilɔn xanbi ra.’ ”‡

44 “Layiri sereyaan bubun§ yi enbenbane yii tonbonni. A yi tixi aloAla a yɛba Musa xa kii naxan yi a yia misaala yita a ra. 45 E to na sɔtɔ,en benbane yi a xali e yii Yosuwe amangayaan bun ma, e yi en ma bɔxɔntongoma siyane yii waxatin naxan yi,Ala yi siyaan naxanye kedima e yɛɛra. A yi lu en ma bɔxɔni han Dawudawaxatini. 46 Dawuda yi Alaa hinannasɔtɔ, a yi a maxɔdin alogo a xa nɔYaxubaa Ala Batu Banxin tiyɛ. 47KoniSulemani nan banxin ti a xa.”

48 “Koni Kore Xɔnna Alami dɔxɔmamuxune banxi tixine kui, alo nabina afalaxi kii naxan yi, a naxa,49 ‘Marigin naxa:Kore xɔnna nan n ma manga gbɛdɛn

na,bɔxɔn yi findi n san tiden na.Ɛ banxin sifan mundun tiyɛ n tan xa?N ma matabuden findɛminɛn na?50N tan xa mi seni itoe birin nafalaxi

ba?’ ”*51 “Ɛ tan yama murutɛxina, ɛ

bɔɲɛne nun ɛ tunle luxi alo Alakolontarene. Ɛ Alaa Nii Sariɲanxinmatandima alo ɛ benbane! 52 Ɛ ben-bane mi nabiin mundun bɛsɛnxɔnya?E nabine faxa nɛn, naxanye TinxinnaKanna fa feen fala. Iki ɛ fan bata atan yɛtɛɛn yanfa, ɛ yi a faxa. 53 Ɛ tanbata Alaa sariyan sɔtɔ fata malekanera, koni ɛmi a suxi!”

Etiyɛn magɔlɔn fena54 E to na mɛ, e bɔɲɛn yi te, han

e yi e ɲinne raxin! 55 Koni Etiyɛn yilugoxi Alaa Nii Sariɲanxin na, a korenmato, a yi Ala nɔrɔn to, Yesu yi tixiAla yiifanna ma. 56A yi a fala, a naxa,“A mato! N kore xɔnna rabixin toma,Muxuna Dii Xɛmɛn tixi Ala yiifannama!”

57 E yi sɔnxɔ gbeeni te. E yi e yiinesa e tunle dɛ ra. E birin yi gbisin a

xili ma. 58 E yi a bubu, e a raminitaani, e sa a magɔlɔn han a faxa. Nafeen serene yi e dugine taxuma banx-ulanna nde ra, naxan yi xili Sɔli. 59 Eyi Etiyɛn magɔlɔnma waxatin naxanyi, Etiyɛn yi lu Ala maxandɛ, a naxa,“Marigi Yesu, n niin nasuxu!” 60 A yia xinbi sin, a yi gbelegbele, a naxa,“Marigina, i nama e suxu e yulubiniito ra.” A yelin xanbin na falɛ, sayaanyi a li.

8Sɔli yi dɛnkɛlɛya yamaan

bɛsɛnxɔnya1 Sɔli yi tinxi Etiyɛn faxa feen ma.Nba, na lɔxɔni, bɛsɛnxɔnya gbeen

yi keli dɛnkɛlɛya yamaan xili maYerusalɛn taani. E birin yi xuyaayi Yudaya yamanan nun Samariyayamanani, fɔ xɛrane. 2 Muxutɔgɔndiyaxina ndee yi Etiyɛn binbinmaluxun, e wuga a fe ra kati!

3 Koni Sɔli tan yi kataxi dɛnkɛlɛyayamaan kala feen nan na. A yi somabanxine kui, a dɛnkɛlɛya xɛmɛne nunɲaxanle suxu, a yi e sa kasoon na.

Yesu a fe yi rali Samariya yi4 Dɛnkɛlɛya muxun naxanye xuya

ayi, ne yi lu Alaa falan naliyɛ yirenbirin yi. 5 Filipi yi siga Samariyayamanan taana nde yi, a sa AlaaMuxuSugandixina fe kawandin ba na yi.6 Yamaan birin yi e tuli mati Filipia falane ra ki faɲi, e mɔn yi lu akabanako feene matoɛ a yi naxanyeligama. 7 Yinna ɲaxine yi muxunnaxanye fɔxɔ ra, ne yi e ragbelegbele,e xɛtɛ e fɔxɔ ra. Fati mafaxatɔne nunlɛbutɛnwuyaxi fan yi kɛndɛya. 8Sɛwagbeen yi so na taani.

9 Xɛmɛna nde yi na taani naxan yixili Simɔn. Na yi woyimɛyaan ligama.Samariya kaane birin yi kabɛma ama.A yi a yɛtɛ yigboma. 10 Taan mux-une birin yi biraxi a fɔxɔ ra, fonnanun dii ɲɔrɛna, e lu a falɛ, e naxa,

‡ 7:43: Amosi 5.25-27 Mɔlɔkɔ findixi suxuren nan na muxune yi e diine bamasaraxan na naxan xa. Siyana ndee yi Mɔlɔkɔ nun Ramafan kolonxi e alane nanna na waxatini. § 7:44: Xɔrɔyaan 25.9 * 7:50: Esayi 66.1-2

Kɛwanle Sora 8:11 165 Kɛwanle Sora 8:35“Xɛmɛni ito, Ala sɛnbɛn ni ito ra,yamaan naxan xili sa a ‘Fanga GbeeKanna.’ ” 11 E yi biraxi a fɔxɔ ra,bayo e yi kabɛma a ma xabu to mina ra a woyimɛyana fe ra. 12 KoniFilipi Alaa Mangayaan nun Yesu AlaaMuxu Sugandixina a fe xibarun nali ema waxatin naxan yi, e yi dɛnkɛlɛya.Xɛmɛne nun ɲaxanle, e birin yi rafuigeni e tubi xinla ma. 13 Simɔn fanyɛtɛɛn yi dɛnkɛlɛya. A yi rafu igeni,a lu biraxi Filipi fɔxɔ ra yiren birin yi.A yi taxamaseri gbeene nun kabanakofeene to, a kabɛ kati!

14 Xɛraan naxanye yi Yerusalɛntaani, ne a mɛ waxatin naxan yi aSamariya kaane bata Alaa falan suxu,e Piyɛri nun Yoni rasiga e ma. 15 E toso na, e yi Ala maxandi e xa alogo e xaAlaa Nii Sariɲanxin sɔtɔ. 16 AmasɔtɔAlaa Nii Sariɲanxin munma yi godoe tan sese fari singen. E bata yi rafuigeni Marigi Yesu xinla nan tun yigbansan! 17 Nayi, Piyɛri nun Yoni yie yiin sa ema, e yi Alaa Nii Sariɲanxinsɔtɔ.

18 Simɔn a to waxatin naxan yi, aNii Sariɲanxin yi sɔtɔma xɛrane yiinexɔn, a yi fa gbetin na e xɔn, 19 a naxa,“Ɛ sɛnbɛni ito fi n fan ma alogo n na nyiin sa muxu yo ma, na kanna fan xaAlaa Nii Sariɲanxin sɔtɔ.”

20 Koni Piyɛri yi a yabi, a naxa,“Ɛ nun i ya gbetin xa halagi yirekedenni, amasɔtɔ i mirixi a ma fafala a i Alaa kiseen sɔtɔn gbetin nanxɔn! 21 I gbee yo mi nxɔ wanle yiamasɔtɔ i bɔɲɛn mi tinxinxi Ala yɛɛra yi. 22 Nayi, xɛtɛ i ya miriya ɲaxinfɔxɔ ra, i yi Marigin maxandi alogoa xa i mafelu i ya miriya ɲaxin na,xa a sa tin. 23 Amasɔtɔ n bata a to, ilugoxi xɔxɔlɔnyaan nan na, i kankantinxintareyaan ma.”

24 Simɔn yi a fala Piyɛri nun Yonixa, a naxa, “Yandi, ɛMariginmaxandin xa, alogo, ɛ feen naxanye falaxi, ne

sese nama n li.” 25 Piyɛri nun Yoniseren baxina, e Marigina falan nali, exɛtɛ Yerusalɛn taani, e dangu Yesu afe Xibaru Faɲin naliyɛ Samariya taawuyaxi yi.

Filipi nun Etiyopi kaana fe26Marigina malekan yi falan ti Fil-

ipi xa, a naxa, “Keli, i siga sogete-den yiifanna ma, kiraan naxan ke-lima Yerusalɛn taani siga Gasa taaninaxan dangun burunna ra, i siga naxɔn.” 27 Filipi yi keli, a siga, a Etiyopikaa xɛmɛ tɛgɛnxina* nde li kira yi.Kuntigi gbeen nan yi na xɛmɛn nanun. A tan nan yi Etiyopi ƝaxalanMangan Kandasi a nafunle birin xunna. A bata yi siga Yerusalɛn taani Alabatudeni. 28 A xɛtɛmatɔna a konni, ayi dɔxi a wontoron kui, a yi lu NabiEsayi a Kitabun xaranɲɛ. 29 Alaa NiiSariɲanxin yi a fala Filipi xa, a naxa,“Siga, i sa i maso na wontoron na.”30 Filipi yi siga a giyɛ, a yi Etiyopikaan xuiin mɛ Nabi Esayi a Kitabunxaranɲɛ. Na ma, Filipi yi a maxɔdin,a naxa, “I naxan xaranma, i a bunnakolon ba?”

31 A yi a yabi, a naxa, “N na akolonma di, xa muxemi a yɛba n xa?”A Filipi xili alogo a xa te, a dɔxɔ a fɛmawontoroni. 32 A yi dɛnaxan xaranmaKitabun kui, na ni ito ra, a naxa,“E a xali nɛnalo yɛxɛɛn faxa daxina.A mi fala yo ti,alo yɛxɛɛnnaxan a dunduma a fatima

xaben xaba muxun bun.†33 E a rayagi nɛn,e mi tin a kitin bolonɲɛ tinxinni.Nde nɔɛ a yixɛtɛna fe falɛ?Amasɔtɔ e bata a siimayaan dan

dunuɲa yi.”‡34Kuntigin yi a fala Filipi xa, a naxa,

“Yandi, a fala n xa, nabini ito nde afe falama, a yɛtɛ fe ba, hanma muxugbɛtɛ a fe?” 35 Filipi yi falan tongo, a

* 8:27: Xɛmɛ tɛgɛnxina: Na waxatini, mangane yi xɛmɛna ndee tɛgɛnma nɛnalogo e xa e yengi dɔxɔ mangana feene xɔn, e mi bira mangana ɲaxanle fɔxɔra. † 8:32: xabena: Yirena ndee yi, yɛxɛɛ xaben kuyama ayi nɛn, a yi xaba a findidugin na. ‡ 8:33: Esayi 53.7-8

Kɛwanle Sora 8:36 166 Kɛwanle Sora 9:21yi a fɔlɔ na Kitabun yiren ma, a Yesua fe xibarun nali a ma. 36 E yi sigantima kiraan xɔnmawaxatin naxan yi,e xudena nde li. Kuntigin yi a falaa xa, a naxa, “Igen mato, nanfera nmi rafuyɛ?” 37 Filipi yi a fala a xa, anaxa, “Xa i bata dɛnkɛlɛya i bɔɲɛni, inɔɛ rafuyɛ nɛn.” Kuntigin yi a yabi, anaxa, “N bata dɛnkɛlɛya a ma, a YesuAlaa Muxu Sugandixin nan Alaa DiiXɛmɛn na.”

38 A yi yamarin fi a e xa wontoronnati. E nun Filipi yi godo igeni, a yirafu. 39 E to te igeni, Marigina NiiSariɲanxin yi Filipi tongo, a siga ara. Kuntigin mi fa a to sɔnɔn, konia sɛwaxin yi siga a sigatini. 40 Filipiyi sa mini Asotu taani, a yi Yesu a feXibaru Faɲin nalima a dangu taanebirin yi, han a sa so Sesariya taaniwaxatin naxan yi.

9Sɔli tubi fenaXɛrane 22.6-16 nun 26.12-18

1 Nba, Sɔli naxan yi kɔnkɔxi Mari-gin fɔxɔrabirane ma e faxa feen na,na yi siga Saraxarali Kuntigi Singenfɛma, 2 a yi kɛdine maxɔdin a ra,a naxanye sɛbɛ Damasi taan salidebanxine muxune ma, alogo xa a sanaxanye li na, xɛmɛn nun ɲaxanla, ebiraxi Yesu a Kiraan fɔxɔ ra, a xa fa exidixin na Yerusalɛn taani.

3A yi kira yi, a bata yi maso Damasitaan na, tɛɛ dɛgɛ gbeen yi keli koremafurɛn, a lu dɛgɛ a rabilinni. 4 Ayi bira bɔxɔni, a fala xuiin mɛ, naxanyi a falama, a naxa, “Sɔli, Sɔli i nbɛsɛnxɔnyama nanfera?” 5 Sɔli yimaxɔdinna ti, a naxa, “Marigina, ndei tan na?” Na xuiin yi a yabi anaxa, “N tan, Yesu na a ra, i naxanbɛsɛnxɔnyama. 6 Koni keli, i sigataani. I lan i xa naxan liga, e sa nafalama i xa nɛn.” 7 Muxun naxanyeyi Sɔli fɔxɔ ra nun, ne dunduxin yi lutixi. E yi fala xuiin mɛma koni e mi yimuxu yo toma. 8 Sɔli yi keli, a ti, a yi ayɛɛn nabi, koni a mi yi sese toma. E yia yii rasuxu, e siga a ra Damasi taani.

9 A lu danxutɔyani han soge saxan. Ami yi donse donma, a mi yi a minma.

10 Nba, Yesu fɔxɔrabirana nde yiDamasi taani nun, a xili Ananiyasi.Marigin yi falan ti na xa fe toonialo xiyena, a naxa, “Ananiyasi.”Ananiyasi yi a yabi, a naxa, “Marigina,n tan ni i ra.” 11 Marigin yi a falaa xa, a naxa, “Keli, i siga kiraanxɔn ma, naxan xili Kira Tinxinxina,i sa muxuna nde maxɔdin Yudasia banxini naxan kelixi Tarise taaninaxan xili Sɔli bayo a n maxandima.12 A bata fe toon ti alo xiyena,a xɛmɛna nde to fɛ naxan xiliAnaniyasi, a yi a yiin sa a ma, alogo amɔn xa nɔ seen toɛ.” 13Ananiyasi yi ayabi, a naxa, “Marigina, muxuwuyaxibata na xɛmɛna fe fala n xa, a feɲaxin naxanye birin ligaxi i ya yamasariɲanxin na Yerusalɛn taani. 14 Abata sɛnbɛn sɔtɔ saraxarali kuntigineyii, a xa fa Damasi taani alogo muxunnaxanye birin i xinla falama, a xa nesuxu.” 15 Marigin yi a fala Ananiyasixa, a naxa, “Siga tun, amasɔtɔ n bataSɔli sugandi n ma walikɛɛn na, a xa nxinla rali siya gbɛtɛne nun emanganenun Isirayila muxune ma. 16 N nayitama a ra nɛn a tɔrɔn yatɛn naxansɔtɔma n ma fe ra.”

17 Nayi, Ananiyasi yi siga na banx-ini, a sa a yiin sa Sɔli ma. A yi afala a xa, a naxa, “Ngaxakedenna Sɔli,Marigi Yesu naxan mini i xa kɛnɛnnikira yi, i to yi fama be, na nan n nafaxiima alogo imɔn xa seen to, i lugoAlaaNii Sariɲanxin na.” 18 Mafurɛn senande yi ba Sɔli yɛɛn ma alo se xanla, amɔn yi seen to. A yi keli, a rafu igeni.19A yi a dɛge, a mɔn yi sɛnbɛn sɔtɔ.

Sɔli yi kawandin ba Damasi taaniSɔli yi xii dando raba Yesu

fɔxɔrabirane fɛma Damasi taani. 20 Ayi kawandin ba fɔlɔ salide banxinekui keden na, a Alaa Dii Xɛmɛnnan Yesu ra. 21 Naxanye birin namɛ, ne yi kabɛ, e maxɔdinna ti, enaxa, “Xɛmɛni ito xa mi yi muxuneɲaxankatama Yerusalɛn taani naxanyi Ala maxandima xinli ito yi ba? A

Kɛwanle Sora 9:22 167 Kɛwanle Sora 10:4mi faxi ne xan suxudeyi be ba, alogoa xa siga e ra saraxarali kuntiginefɛma?” 22 Koni Sɔli sɛnbɛn yi gbomaayi kati! A yi a mayitama, a Yesu nanAlaaMuxu Sugandixin na han Damasitaan Yahudiyane yifu.

23 Xii wuyaxi danguxina,Yahudiyane yi e bode to Sɔli faxa feenma. 24 Koni Sɔli yi e wundon kolon. Eyi lu taan so dɛɛne kantanɲɛ kɔɛɛnnun yanyin na, alogo e xa a faxa.25Koni Sɔli a xarandiine yi sa a ragodosagan kui taan nabilinna yinna xanbira.

Sɔli Yerusalɛn taani26 Sɔli yi siga Yerusalɛn taani, a

kata sigadeni Yesu fɔxɔrabirane fɛma.Koni e gaxu a yɛɛ ra, bayo e mi yilaxi a ra xa Yesu fɔxɔrabiran nan yia ra nun. 27 Koni Baranabasi yi a xalixɛrane fɛma. SɔliMarigin to kii naxanyi kira yi, a mɔn yi a xuiin mɛ, a nayɛba e xa e nun Sɔli kawandin ba kiinaxan yi Damasi taani Marigi Yesuxinli. 28 Nayi, Sɔli yi lu e fɛma. Alu sigɛ kawandi badeni xaxili ragidiniMarigi Yesu xinli Yerusalɛn taan birinyi. 29 Yahudiyan naxanye yi Girɛkixuiin falama, Sɔli yi lu ne matandɛ,koni ne fan yi kata a faxa feen na. 30Angaxakedenne to na mɛ, e yi siga ara Sesariya taani, e yi a rasiga Tarisetaani.

31 Nayi, dɛnkɛlɛya yamaan yiwaxati ti bɔɲɛ xunbenli Yudayayamanan nun Galile yamanan nunSamariya yamanani, e lu e bodesɛnbɛ soɛ. Alaa Nii Sariɲanxin yi lue ralimaniyɛ Marigin yɛɛragaxuni, ewuya ayi.

Piyɛri yi siga Lida nun Yafa yi32 Piyɛri yi a masigan tima na

yirene birin yi. Lɔxɔna nde, ayi siga Lida taan yama sariɲanxinxɔntɔndeni. 33 A xɛmɛna nde li nanaxan yi xili Ene, lɛbutɛnna nan yi ara. Na yi saxi xabu ɲɛɛ solomasɛxɛ.34 Piyɛri yi a fala a xa, a naxa, “Ene,Yesu Alaa Muxu Sugandixin bata irakɛndɛya. Keli, i sadeni tɔn.” Ene

yi keli mafurɛn! 35 Lida kaane nunSarɔn kaane birin yi xɛmɛn to, e tubiMarigin ma.

36Ɲaxanla nde yi Yafa taani naxanfindixi Yesu fɔxɔrabirana nde ra, axili Tabita, naxan mɔn yi xili DɔrakasiGirɛki xuini. A yi fe faɲin ligamawaxatin birin, a yi yiigelitɔnemalima.37 Na waxatini, a yi fura, a faxa. E toyelin a binbin maxɛ, e yi sa a sa korebanxina nde kui.

38 Awa, Yesu fɔxɔrabiran naxanyeYafa taani, ne bata yi a mɛ a PiyɛriLida taani Yafa taan dɛxɔn ma. E yixɛraan muxu firin nasiga, e naxa,“Yandi, fa nxu fɛma keden na.”39 Piyɛri yi keli, e nun na xɛmɛne yisiga. E to so, e yi siga a ra kore banxinkui. Kaɲa gilɛne birin wugamatɔɔnyi fa a fɛma. Dɔrakasi domaan nungubaan naxanye rafala a to yi ɲɛɲɛ,e yi ne yita a ra. 40 Piyɛri yi e birinnamini banxini, a yi a xinbi sin, aAla maxandi. Na xanbi ra, a yi ayɛɛ rafindi a binbin ma, a yi a fala, anaxa, “Tabita, keli.” A yi a yɛɛn nabi,a Piyɛri to, a keli, a dɔxɔ. 41 Piyɛri yi asuxu a yiin ma, a yi a rakeli. Na xanbira, a yama sariɲanxin nun kaɲa gilɛnexili, a yi a ɲɛɲɛn yita e ra. 42 Feni itoxibarun yi xuya ayi Yafa yiren birin yi.Muxu wuyaxi yi dɛnkɛlɛya Mariginma. 43 Piyɛri yi xii wuyaxi ti Yafa yixɛmɛna nde fɛma naxan yi xili Simɔn.Garangen nan yi a ra.

10Piyɛri nun Kɔrɔnɛyi a fe

1Xɛmɛnande yi Sesariya taani a xiliKɔrɔnɛyi, sofa kɛmɛn kuntigin nan yia ra, a yi Itali yamanan ganla nin.2 Dina muxun nan yi a ra. A tan nuna denbayaan birin yi gaxuxi Ala yɛɛra. A yi Yahudiya yiigelitɔne kimahan! A yi Ala maxandima waxatinbirin. 3 Lɔxɔna nde, se din waxatinbata yimaso, a yi fe toon ti alo xiyena,a yi Alaa malekana nde to, a a yigbɛki faɲi. Malekan yi so a konni, ayi a fala a xa, a naxa, “Kɔrɔnɛyi!”4 A yi malekan mato gaxuni, a yi a

Kɛwanle Sora 10:5 168 Kɛwanle Sora 10:33yabi, a naxa, “N kanna, nanfe lig-axi?” Malekan yi a yabi, a naxa, “Iya maxandi xuiin nun i ya yiigelitɔkiseene bata Ala kɛnɛn. Na nan aligaxi a bata a yengi lu i xɔn. 5Muxunandee rasiga Yafa taani iki, e xa sa famuxun na naxan xili Simɔn, naxanmɔn xili Piyɛri. 6 A yigiyaxi Simɔngarangen konna nin, fɔxɔ igen dɛ.”

7 Na xanbi ra, malekan naxan yifalan tima Kɔrɔnɛyi xa, na yi siga.Kɔrɔnɛyi yi a walikɛɛn muxu firin xilie nun sofa dinaxina nde naxan yiwalima a fɛma. 8 Feen naxan ligaxi, ana birin yɛba e xa, a yi e rasiga Yafataani.

9 Na xɔtɔn bode, e yi kira yi, ebata yi maso Yafa taan na, Piyɛri yite kore banxin xuntagi yanyi taginiAla maxandideni. 10Kamɛn yi a suxu,a yi waxi a dɛge feni. E yi donseennafalama a xa waxatin naxan yi, a yife toon ti alo xiyena. 11 A yi korexɔnna rabixin to, a sena nde to godɛ,a ligaxi alo dugi yigbeena. A singanxia tongon naaninne ma godo bɔxɔni.12 Subene nun bubu seene nun xɔliinsiyaan birin yi na kui. 13 Piyɛri yi falaxuiin mɛ a fe tooni, a naxa, “Piyɛri,keli i yi nde faxa, i yi a don!”

14Koni Piyɛri yi a yabi, a naxa, “Ɛn-ɛn de Marigina! Han iki, n munma seharamuxin* hanma se sariɲantarendon singen.” 15 Na fala xuiin mɔnyi mini, a naxa, “Ala bata naxannasariɲan, i tan nama na yatɛ sesariɲantaren na.” 16Na yi liga dɔxɔɲama saxan. Na seen mɔn yi te korekeden na.

17Piyɛri fe toon naxan ti alo xiyena,a yi a mirima na bunna ma waxatinnaxan yi, Kɔrɔnɛyi a xɛrane bata yiSimɔn ma banxin to, e tixi a dɛ ra.18E yi muxune xili, e maxɔdinna ti, xaSimɔn yi yigiyaxi mɛnni naxan mɔnxili Piyɛri.

19 Piyɛri mɔn yi a mirima a fe toonbunna ma waxatin naxan yi, Alaa NiiSariɲanxin yi a fala a xa, a naxa,

“Simɔn, a mato, xɛmɛ saxan i fenma.20 Keli i siga e fɔxɔ ra hali i mi sikɛ,amasɔtɔ n tan nan e rafaxi.” 21 Nayi,Piyɛri yi siga na muxune fɛma, a yia fala e xa, a naxa, “N tan ni i ra, ɛnaxan fenma. Ɛ faxi nanfera?” 22 Eyi a yabi, e naxa, “Kɔrɔnɛyi, sofakɛmɛn kuntigin nan nxu xɛxi. Muxutinxinxin nan a ra, a gaxu Ala yɛɛra, Yahudiyane birin a seren bama!Maleka sariɲanxin bata a fala a xa, axa i xili a konni a yi i ya falane ramɛ.”23Nayi, Piyɛri yi e yigiya banxini. Naxɔtɔn bode, a yi keli, e birin yi siga.Yafa taan dɛnkɛlɛya muxuna ndee yisiga e fɔxɔ ra.

24 Na xɔtɔn bode mɔn, e Sesariyataan li. Kɔrɔnɛyi yi e legedenma,a bata yi a kon kaane nun a xɔyinebirin malan nun. 25 Piyɛri to so banx-ini, Kɔrɔnɛyi yi a ralan, a yi a xinbisin Piyɛri bun ma a binya feen na.26Koni Piyɛri yi a rakeli, a naxa, “Keli,amasɔtɔ muxun nan tun n fan na.”27 E yi lu fala tiini han Piyɛri yi so, a yimuxuwuyaxi limalanxi na yi. 28Ayi afala e xa, a naxa, “Ɛ a kolon yati fa falaa Yahudiyane dinan mi tinɲɛ e nunsiya gbɛtɛn xa lu e bode xɔn hanmaa so a konni. Koni Ala bata a yita nna, a n nama a fala muxu yo ma fafala a mi sariɲan hanma a haramuxi.29 Nanara, i ya xɛrane to n xili, n mitondixi fɛ. Nba, ɛ n xilixi nanfera?”

30 Kɔrɔnɛyi yi a fala, a naxa, “Asoge naaninna nan i ra, n yi saliman ma banxini alo waxati sifani ito yi,benun se din waxatin xa a li, nba,xɛmɛna nde yi mini kɛnɛnni n xa, a tin yɛtagi, a domaan mayilenma. 31 Ayi a fala, a naxa, ‘Kɔrɔnɛyi, Ala bata iya maxandin xuiin mɛ. I ya yiigelitɔkiseene bata a liga Ala yi a yengi lu ixɔn ma. 32 Nayi, muxuna nde rasigaYafa taani Simɔn xilideni naxan mɔnxili Piyɛri. A yigiyaxi Simɔn garangenkonna nin fɔxɔ igen dɛ.’ 33 Nanara,n xɛraan nasigaxi i fɔxɔ ra keden na,i fan bata tin fɛ. Awa, iki nxu birin

* 10:14: se haramuxina: Sube wuyaxi mi radaxaxi Yahudiyane dinani. A mato Saraxaraline sora 11 kui.

Kɛwanle Sora 10:34 169 Kɛwanle Sora 11:13Ala yɛtagi be alogo nxu xa na falanmɛMarigina i yamarixi naxan na.”

Piyɛri yi falan ti34Piyɛri yi falan ti fɔlɔ, a naxa, “Iki,

n bata a kolon, a ɲɔndin na a ra, fafala Ala mi muxune rafisaxi e bodexa. 35 Naxan na gaxu a yɛɛ ra, atinxinyaan naba, a na yisuxuma nɛn,a na findi muxun siya yo ra. 36 Alabata a falan nasiga Isirayila kaanema,a yi Yesu a fe Xibaru Faɲin nali e mafa fala a bɔɲɛ xunbenla sɔtɔma YesuAlaa Muxu Sugandixin barakan nin,muxun birin Marigina. 37 Ɛ a kolonnaxan liga Yudaya yamanan birin yi,naxan bata yi fɔlɔ Galile yamananiYoni kawandin ba xanbini a yamaanxa rafu igeni e tubi xinla ma. 38Ɛ mɔna kolon, a Alaa Nii Sariɲanxin nagodonɛn Yesu Nasarɛti kaan xun ma alomasusan turena, a yi sɛnbɛn fi a ma.Ɛ mɔn a kolon Yesu siga kii naxan yiyiren birin yi, a yi lu fe faɲine ligɛ, amuxune rakɛndɛya, naxanye birin yiYinna Manga Setana sɛnbɛn bun ma,amasɔtɔ Ala yi a xɔn ma. 39 A feennaxanye birin liga Yahudiya yamanannun Yerusalɛn taani, ne serene nannxu tan na. E yi a gbangban wudinma, e yi a faxa. 40 Koni Ala yi a rakelisayani a soge saxande lɔxɔni, a yi ayita yamaan na. 41 Yamaan birin mia to, koni fɔ Ala sereyaan naxanyesugandixi, en tan naxanye en dɛgea xɔn, en yi en min a dɛxɔn a kelixanbini sayani. 42 A bata en yamari,a en xa kawandin ba yamaan xa, enyi a seren ba fa fala Ala bata a ragidiYesu ma, a xa faxa muxune nun ɲɛɲɛmuxune makiti. 43 Nabine birin aseren ba nɛn, a muxu yo na dɛnkɛlɛyaama, na kanna yulubine xafarimanɛnYesu xinla barakani.”

Siya gbɛtɛne Alaa Nii Sariɲanxinsɔtɔ fena

44 Piyɛri yi falan tima waxatinnaxan yi, naxanye birin yi tuli matixia falan na, Alaa Nii Sariɲanxin yi godone birin ma. 45 Yahudiyan dɛnkɛlɛyamuxunnaxanye fa Piyɛri fɔxɔ ra, ne yi

kabɛbayoAla aNii Sariɲanxinnagodonɛn siya gbɛtɛne fan ma. 46 Amasɔtɔe yi na muxune fala xuine mɛma eAla matɔxɔma xui gbɛtɛne yi. Nayi,Piyɛri yi a fala, 47 a naxa, “Tondi tiyɛmuxuni itoe rafuyɛ igeni ba, naxanyebata Alaa Nii Sariɲanxin sɔtɔ alo entan a sɔtɔxi kii naxan yi?” 48Nanara,a yi e yamari a e xa rafu Yesu AlaaMuxu Sugandixin xinli. Na xanbi ra,e yi Piyɛri mafan, a xa lu na xi dando.

11Piyɛri yi a dɛntɛgɛ Yerusalɛn

dɛnkɛlɛya yamaan xa1 Xɛrane nun dɛnkɛlɛya muxun

naxanye yi Yudaya yamanan birin yi,ne yi amɛ, a siya gbɛtɛne fanbataAlaafalan suxu. 2 Piyɛri to siga Yerusalɛntaani, Yahudiya dɛnkɛlɛya muxune yia mafala fɔlɔ, e naxa, 3 “I bata sigabanxulantarene konni, ɛ birin yi ɛdɛge ɛ bode xɔn ma!”

4Piyɛri yi na feene yɛba e xa ki faɲia danguxi kii naxan yi, 5 a naxa, “Nyi Ala maxandima Yafa taani waxatinnaxanyi, n fe toon ti nɛnalo xiyena. Nsena nde to godɛ, a ligaxi alo dugi yig-beena. A singanxi a tongon naaninnema, a ti n dɛxɔn ma. 6N yi a kui to, nyi fa subene nun burunna subene nunbubu seene nun xɔline to. 7Na xanbira, n fala xuiinmɛ, a naxa, ‘Piyɛri, keli,i nde faxa, i yi a don!’ 8 Koni n yi ayabi, n naxa, ‘Ɛn-ɛn de, Marigina, nmunma donse haramuxin don singenhanma donse sariɲantarena.’ 9 Falaxuiin mɔn yi keli kore, a naxa, ‘Alabata naxan nasariɲan, i nama na yatɛse sariɲantaren na!’ 10 Na yi ligadɔxɔɲama saxan. Dɔnxɛn na, na seenmɔn yi te kore. 11 Na waxatin yɛtɛnixɛmɛ saxan yi fa n ma banxini nxuyi yigiyaxi dɛnaxan yi keli Sesariyataani. 12 Alaa Nii Sariɲanxin yi a falan xa, a n nama sikɛ sigɛ e fɔxɔ ra.Dɛnkɛlɛya muxu senninni itoe nax-anye be, ne fan yi n mati, nxu birinyi so Kɔrɔnɛyi a banxini. 13 Kɔrɔnɛyimalekan to tixi a banxini kii naxan

Kɛwanle Sora 11:14 170 Kɛwanle Sora 12:6yi, a yi na yɛba nxu xa. Malekan yi afala a xa, a naxa, ‘Muxuna nde rasigaYafa taani, e xa sa Simɔn xili, naxanmɔn xili Piyɛri. 14 A falane tima i xanɛn, naxanye ɛ nun i ya denbayaanbirin nakisima.’ 15 N to falan fɔlɔ,Alaa Nii Sariɲanxin yi godo e ma alo agodo nxu fan ma kii naxan yi a fɔlɔni.16Nayi,Marigin falannaxan ti n xa, nayi rabira nma, a naxa, ‘Yonimarafuuntixi igen nin, koni ɛ tan nafuma AlaaNii Sariɲanxin nin.’ 17 Awa, Ala to ekixi alo a en fan kixi kii naxan yi, entan naxanye dɛnkɛlɛyaxi Marigi YesuAlaa Muxu Sugandixin ma, n tan yilan nun n xa Ala matandi ba?”

18 E na falane mɛ waxatin naxan yi,e birin yi e dundu, e yi Ala tantun, enaxa, “Ala bata tin siya gbɛtɛne fan xatubi, e nii rakisin sɔtɔ!”

Antiyɔki dɛnkɛlɛya yamana fe19Awa, tɔrɔ lɔxɔnnaxanye fa Etiyɛn

faxa waxatini, na yi a liga dɛnkɛlɛyamuxune yi xuya ayi. Ndee yi siga hanFenisa nun Sipiri nun Antiyɔki taani.E yi Alaa falan nalima Yahudiyanenan tun ma. 20 Koni xɛmɛn nax-anye dɛnkɛlɛya Sipiri yamanan nunSirɛni taani, na ndee yi siga Antiyɔkitaani, e Marigi Yesu a fe Xibaru Faɲinnali Girɛkine fan ma. 21 Mariginsɛnbɛn yi lu e fɔxɔ ra, muxu wuyaxiyi dɛnkɛlɛya, e tubi Marigin ma.

22 Awa, na fe xibarun yi Yerusalɛndɛnkɛlɛya yamaan li, e Baranabasirasiga Antiyɔki taani. 23 A to na li,Ala hinanxi e ra kii naxan yi, a na to,a sɛwa. A yi e birin nalimaniya, a exa lu Marigin fɔxɔ ra e bɔɲɛn birinna! 24 Muxu faɲin nan yi Baranabasira, a yi lugoxi Alaa Nii Sariɲanxin na,a dɛnkɛlɛyaxi. Muxu wuyaxi yi biraMarigin fɔxɔ ra.

25 Na xanbi ra, Baranabasi yisiga Tarise taani Sɔli fendeni. 26 Aa to waxatin naxan yi, a yi fa ara Antiyɔki yi. Baranabasi nunSɔli yi lu dɛnkɛlɛya yamaan xɔn, emuxu wuyaxi xaran han ɲɛɛ keden.Antiyɔki kaane nan singe Yesufɔxɔrabirane xili sa a Yesu mantonne.

27Awa, na waxatini, nabina ndee yikeli Yerusalɛn taani, e siga Antiyɔkitaani. 28 E tan nde yi xili Agabusi, nayi keli, a yi a fala Alaa Nii Sariɲanxinbarakani, a fitina kamɛn soma nɛndunuɲa birin yi. Na feen kamali nɛnManga Kilɔdi waxatini. 29 Mɛn kaannaxanye yi Yesu fɔxɔ ra, ne yi lana ma, a e birin xa e fanga bɛrɛnliga alogo e xa mali seen nasiga engaxakedennema naxanye yi Yudayayamanani. 30 E yi na liga, e yi na soBaranabasi nun Sɔli yii siga Yudayadɛnkɛlɛya yamaan fonne ma.

12Piyɛri sa feen kasoon na

1 Na waxatini, Manga Herode yidɛnkɛlɛya yamaan muxuna ndeesuxu, a xa e ɲaxankata. 2 A yiyamarin fi, a e xa Yoni tada Yaki faxasilanfanna ra.* 3 A to a to, a na rafanYahudiyane ma, a mɔn yi Piyɛri fansuxu. Na liga Buru Ratetaren Salilɔxɔne nin.† 4 Herode to Piyɛri suxu,a yi a sa kasoon na, a yi sofa naanindɔxɔde naanin ti a kantandeni. Axɔli yi Herode ma, Halagi Tiin DanguLɔxɔn Sanla‡ na ba a ra, a yi a makitiyamaan yɛtagi. 5 Nanara, e yi Piyɛriramara kasoon na, koni dɛnkɛlɛyayamaan yi Ala maxandima a xa kati!

Piyɛri mini fena kasoon na6 Na kɔɛɛn na, benun Herode

xa Piyɛri makiti, Piyɛri yi xidixi* 12:2: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana. † 12:3: Buru Tetaren Sanla: Yahudiyane yiburun donma xii solofere lɛbɛn mi saxi naxan yi sanli ito yi. E sariɲan kiina nde nanyi a ra. A mato Xɔrɔyaan 12.15 kui. ‡ 12:4: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaawaxatini, Ala fitina feen nafa nɛn Firawonaa yamaan ma, malekan yi fa e diisingene birin faxa kɔɛ kedenna ra. Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuyae banxine dɛwudine ma, saya malekan yi dangu e xunma. Na feen sanla ni itora. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13 kui.

Kɛwanle Sora 12:7 171 Kɛwanle Sora 13:3yɔlɔnxɔnne ra, a xima sofa firin tagi.Kaso banxin kantan muxune tixidɛɛn na. 7 Marigina malekan yi minikɛnɛnni a xa, kaso banxin kuiin yiyalan. Malekan yi Piyɛri ɲɛnsɛnnamagarin, a yi a raxulun, a yi a fala a xa,a naxa, “Keli mafurɛn!” Yɔlɔnxɔnneyi ba a yiine ra, e yolon. 8 Malekanyi a fala a xa, a naxa, “I maxidi, iya sankidine so.” Piyɛri yi na liga.Malekan yi a fala a xa, a naxa, “I yadomaan nagodo i ma, i bira n fɔxɔ ra.”9 Piyɛri yi bira malekan fɔxɔ ra minikasoon na. Koni malekan yi naxanligama, Piyɛri mi yi a kolon xa ɲɔndinnan yi a ra. A yengi yi a ma a a yife toon nan tima alo xiyena. 10 E yidangu kantan ti singen na, e nun afirindena, e yi sa tande yi dɛɛ wuredaxin li siga taani. Na yi rabi a yɛtɛra, e yi mini. E sigaxin kiraan xɔnndedi, malekan yi tunun Piyɛri ma.

11 Piyɛri to xaxili sɔtɔ, a yi a fala, anaxa, “N bata a kolon yati, a Mariginnan amalekan xɛxi, a n nakisi Herodesɛnbɛn ma e nun Yahudiya yamaanyi waxi naxan birin liga fe yi n na.”12 A yelinxina a mirɛ, a yi siga YoniMaraka nga Mariyama konni. Muxuwuyaxi yi malanxi na yi nun, e Alamaxandima. 13Piyɛri to dɛɛn kɔnkɔn,walikɛ ɲaxanla nde yi na nunnaxan yixili Roda. Na yi siga, a sa a tuli mati.14APiyɛri xuiin kolonxina, a sɛwahana yi ɲinan dɛɛn nabi feen xɔn, a xɛtɛa giyɛ. A sa a fala, a naxa, “Piyɛri tixidɛɛn na!” 15 E yi a fala a xa, e naxa, “Ixunna bata keli!” Koni a kankan a maa ɲɔndin na a ra. E yi a yabi, e naxa,“Piyɛri yɛlɛnna nan na ra.”

16 Koni na waxatin birin, Piyɛri yidɛɛn kɔnkɔma tun. Dɔnxɛn na e dɛɛnnabi. E Piyɛri to waxatin naxan yi, ekabɛ. 17 Koni a yi a yiin maliga e xa,a e xa e dundu. Marigina a raminixikasoon na kii naxan yi, a yi na yɛbae xa, a naxa, “Ɛ na fala Yaki§ nun en

ngaxakedenne birin xa.” Na xanbi ra,a yi mini, a siga yire gbɛtɛ yi.

18 Kuye to yiba, sofane yi kuisankati, e naxa, “Nanfe ligaxi Piyɛri ra?”19Herode yi e yamari, a e xa a fen konie mi a to. Nayi, a yi kaso kantannemakiti, a yi a yamari, a e xa faxa. Naxanbi ra, Herode yi keli Yudaya ya-manani, a sa waxati ti Sesariya taani.

Herode faxa fena20 Herode yi xɔlɔxi Tire kaane nun

Sidɔn kaane ma nun. Nanara, neyi e malan, siga Herode fɛma. Eyi mangana muxu gbeena nde singemasɔtɔ, Bilasati. Na xanbi ra, e yikata yɛngɛn ɲan feen na e nun man-gan tagi, amasɔtɔ e yamananmuxuneyi donseen sɔtɔma Manga Herode ayamanan nin. 21 E lɔxɔn naxan saxi,Herode yi a mangaya domaan nagodoa ma, a dɔxɔ a mangaya gbɛdɛni, afalan ti yamaan xa. 22 Yamaan yisɔnxɔ, e naxa, “alana nde nan xui itora, adama mi a ra.” 23 Na waxatinyɛtɛni, Marigina malekan yi furennadin Herode ma, amasɔtɔ a mi yi Alabinyaxi. Kunle yi a don, a faxa.

24 Alaa falan yi xuya ayi, a sɛnbɛnsɔtɔ. 25 Baranabasi nun Sɔli yi yeline xɛrayaan na, e keli Yerusalɛn taani,e xɛtɛ Antiyɔki taani. E siga YoniMaraka ra e fɔxɔ ra.

13E Baranabasi nun Sɔli rasiga

1 Nabina ndee nun karamɔxɔnandee yi Antiyɔki dɛnkɛlɛya yamaanyɛ nun, Baranabasi nun Simeyɔn, eyi naxan xilima a fati fɔrɛna, e nunLusiyusu Sirɛni kaan nun Manahɛnnaxan nunMangaHerodemaxuruxi ebode xɔnma, e nun Sɔli. 2Lɔxɔna nde,e yi sunni, e Marigin batuma, Alaa NiiSariɲanxin yi a fala e xa, a naxa, “ƐBaranabasi nun Sɔli lu e danna n xa nma wanla ra, n na e xilixi naxan ma.”3 Nayi, e to yelin sun suxun nun Alamaxandin na, e yi e yiin sa Baranabasi

§ 12:17: Herode bata yi Yaki gbɛtɛ nan faxa. A mato Xɛrane 12.2 kui. Yanyina nde,Yaki ito nan yi Yerusalɛn dɛnkɛlɛya yamaan xunna ra. A mato Galati 1.19 nunYaki 1.1 nun Xɛrane 15.13 kui.

Kɛwanle Sora 13:4 172 Kɛwanle Sora 13:27nun Sɔli ma e taxu feen na Ala ra, e yie rasiga.

4Nba, Alaa Nii Sariɲanxin to Baran-abasi nun Sɔli rasiga, e yi siga Silusitaani, e dɔxɔ kunkin kui fɔxɔ igen xunma, e siga han Sipiri yamanani. 5 E toso Salamin taani, e sa Alaa falan naliYahudiyane salide banxine yi. YoniMaraka yi e fɔxɔ ra e mali feen na.

6 E dangu na yamanan birin yi, hane sa Pafosi taan li. E yi woyimɛna ndeli na, a xili Barayisa. Wule nabiin nanyi a ra Yudaya yamanani. 7 Kuntiginande nan yi a ra yamana kanna SɛriyuPɔli fɛma. Xaxilimaan nan yi nayamana kanna ra. A yi Baranabasinun Sɔli xili a konni amasɔtɔ a yiwaxi a xɔn ma a xa Alaa falan namɛ.8 Koni Barayisa na woyimɛɛn naxanmɔn yi xili Girɛki xuini, Elimasi, na yie matandi. A yi kata a yamana kannaxa tondi dɛnkɛlɛya feen ma. 9 Awa,Sɔli naxan mɔn xili Pɔli, na yi lugoxiAlaa Nii Sariɲanxin na, a yi woyimɛɛnmato kati! 10A yi a fala, a naxa, “I tanlugoxi yanfan nun kɔtɛ ɲaxin siyaanbirin na! Yinna Manga Setanaa di-ina! Tinxinyaan birin yaxun nan i tanna. I mi bɛ Marigina kira tinxinxinematandɛ ba? 11 A mato, Marigin bataa yiini te i xili ma iki, i danxuma nɛn.I waxati tima nɛn i mi sogen to.”

Na waxatin yɛtɛni, kundaan nundimin yi Elimasi yɛɛn suxu. A lu amasiga tiyɛ, a muxune fenma naxana yii rasuxɛ. 12 Yamana kanna na towaxatin naxan yi, a dɛnkɛlɛya, a kabɛMarigina xaranna ma.

Pɔli a kawandina Pisidiya yi13 Pɔli nun a fɔxɔrabirane yi dɔxɔ

kunkin kui Pafosi taani siga Pɛrigataani Panfiliya yamanani. Koni YoniMaraka yi xɛtɛ e fɔxɔ ra na yi, a sigaYerusalɛn taani. 14 E yi keli Pɛrigataani siga Antiyɔki taani naxan Pi-sidiya yamanani. Matabu Lɔxɔni, esa so Yahudiyane salide banxini, edɔxɔ. 15 E yelin Musaa Sariya Kitabun

nun nabine kitabune xaranɲɛ wax-atin naxan yi, salide banxin kuntigineyi a fala e xa, e naxa, “Ngaxakedenne,xa kawandi falana nde ɛ xɔn lan ya-maanma, ɛ a fala.” 16Pɔli yi keli, a yi emasabari a yiin na, a falan fɔlɔ, a naxa,“Ɛ tan Isirayila kaane nun siya gbɛtɛnnaxanye gaxuxi Ala yɛɛ ra, ɛ tuli matin xuiin na! 17 Isirayila kaane Ala bataen benbane sugandi, a yi e rawuya ayi,e yi Misiran yamanani waxatin naxanyi. Na xanbi ra, a yi e ramini na ya-manani a sɛnbɛ gbeeni. 18A yi ti e bunma tonbonni ɲɛɛ tonge naanin, 19 a yisiya solofere halagi Kanan bɔxɔni, ayi a yamaan findi na bɔxɔn kanna ra.20 Na birin danguxi ɲɛɛ kɛmɛ naanine nun ɲɛɛ tonge suulun ɲɔxɔn nanbun.”

“Na xanbi ra, a kitisane fi e mahan Nabi Samuyɛli a waxatini. 21 Naxanbi ra, e yi mangan maxɔdin Alara, Ala yi Bunyamin bɔnsɔnna Kisua dii xɛmɛn Sɔli findi e mangan naɲɛɛ tonge naanin. 22 Ala Sɔli ba man-gayani waxatin naxan yi, a yi Dawudafindi e mangan na. Ala a fala nɛnDawuda fe yi, a naxa, ‘N bata a to, amuxun nan Yese a dii xɛmɛn Dawudara naxan bɔɲɛn luxi alo n bɔɲɛna.’ ”*

23 “Ala yi YesuMarakisi Tiin naminiDawuda bɔnsɔnni Isirayila xa, a batayi e tuli sa naxan na. 24Benun Yesu xafa waxatin naxan yi, Yoni yi Isirayilayamaanbirin kawandi, a e xa e kɛɲaanmaxɛtɛ, e rafu igeni e tubi xinla ma.25Yoni yi yelinma a wanla ra waxatinnaxan yi, a yi a fala yamaan xa, a naxa,‘Ɛmirixi ama, a nden tanna? Ɛnaxanmamɛma, na mi n tan na. Koni nafama nɛn n tan xanbi ra. N yɛtɛɛn milan n yi a sankidin fulun.’ ”

26 Pɔli mɔn yi a fala, a naxa, “Ngax-akedenne, Iburahima bɔnsɔnne nunsiya gbɛtɛn naxanye gaxuma Ala yɛɛra, kisi feen Xibaru Faɲini ito faxi entan nan ma. 27 Amasɔtɔ Yerusalɛnkaane nun e kuntigine mi Yesu kolon.E mɔn mi nabine falane famuxi nax-anye xaranma Matabu Lɔxɔne birin

* 13:22: Samuyɛli Singen 13.14

Kɛwanle Sora 13:28 173 Kɛwanle Sora 13:52yi. Koni, e na falane rakamali nɛn, e toYesu yalagi. 28Hali e tomi a yalagi xunyo to a ra, a yi lan a xa faxa naxanma.Koni e Pilati mafan nɛn, alogo a xa afaxa. 29 Kitabun naxan falaxi a fe yi,e na birin nakamali waxatin naxan yi,e yi a ragodo a gbangban wudin ma,e yi a maluxun. 30 Koni Ala yi a rakelisayani. 31 Naxanye yi biraxi a fɔxɔ raYerusalɛn taani nun keli Galile yi, neyi a to xi wuyaxi bun. Ne nan a serenera en ma yamaan xa iki.”

32 “Nxu bata fa Yesu a fe XibaruFaɲini ito ralideni ɛ ma. Ala bata yien benbane tuli sa naxan na, 33 a batana rakamali en tan xa, e bɔnsɔnne, aMarigi Yesu rakeli sayani, alo a sɛbɛxikii naxan yi Yaburin sora firinden kui,a naxa, ‘N ma dii xɛmɛn nan i tan na.N bata findi i fafe ra to.’† ”

34 “Ala naxan fala Yesu rakeli fenisayani, alogo a nama fa faxa sɔnɔn, aito nan fala, a naxa, ‘N Dawuda tulisa duba sariɲanxi kɛndɛn naxanye ra,n na fima nɛn ɛ ma.’‡ 35 Nanara,a sɛbɛxi yire gbɛtɛ yi, a naxa, ‘I mitinɲɛ i ya muxu sariɲanxin yi kungaburun kui.’§ 36 Anu, Dawuda yelinxanbini walɛ Ala xa a waxatini, a faxanɛn, e yi a maluxun a benbane fɛma,a binbin yi kun. 37 Koni Ala naxannakeli sayani, na mi kunma.”

38 “Nanara, ngaxakedenne, nxubata a rali ɛ ma, ɛ xa a kolon, ayulubine xafarima Yesu barakan nin.Musaa sariyan mi yi nɔɛ ɛ ratinxinɲɛAla yɛɛ ra yi yulubine fe ra, 39 koninaxanye na dɛnkɛlɛya Yesu ma, netinxinma nɛn Ala yɛɛ ra yi a barakani.40Nanara, ɛ a liga ɛ yeren ma, nabinenaxan fala, na nama fa ɛ sɔtɔ, 41 enaxa, ‘Ɛ tan muxu dɛ ɲaxine, ɛ kabɛ, ɛxuya ayi. Bayo n fena nde ligama nɛnɛ waxatini ito yi ɛ mi yi lɛ naxan na,hali xa a fala ɛ xa.’* ”

42 Pɔli nun Baranabasi yi minima

salide banxini waxatin naxan yi, ya-maan yi e mafan, a e mɔn xa falani itoti e xa Matabu Lɔxɔ famatɔni. 43Awa,yamaan keli malanni waxatin naxanyi, Yahudiya wuyaxi nun siya gbɛtɛnnaxanye yi tubixi Yahudiyane dinanma, ne yi bira Pɔli nun Baranabasifɔxɔ ra. Nanara, ne yi e kawandi, a exa lu Alaa hinanna bun ma.

44 Na Matabu Lɔxɔn xunsaginma, fayida taan muxune birin yi emalan Marigina falan namɛ xinlama. 45 Yahudiyan bonne yamaanto waxatin naxan yi, e xɔxɔlɔnyaanyi keli e ra kati! E yi Pɔli a falanematandi, e yi a rayelefu. 46 KoniPɔli nun Baranabasi yi falan ti xaxiliragidini, e naxa, “A fɛrɛ mi na fɔ Alaafalan xa ti ɛ tan nan singe xa. Konibayo ɛ bata ɛ mɛ Alaa falan na, ɛmi ɛ yɛtɛ yatɛxi habadan nii rakisinmuxune ra, nxu kelima ɛ fɛma nɛn,nxu siga siyane fɛma. 47 AmasɔtɔMarigina a yamarixi en ma na kiinin, a naxa, ‘N bata i findi kɛnɛnnara siyane xa, alogo i xa siga kisi feenna han bɔxɔn danne.’† ”

48 Siya gbɛtɛne ito mɛ waxatinnaxan yi, e sɛwa, e Marigina falanbinya. Naxanye birin yi yɛbaxi nunhabadan nii rakisin sɔtɔ feen na, ne yidɛnkɛlɛya.

49 Marigina falan yi xuya ayi nayamanan yiren birin yi. 50 Konitaan muxu gbeene nun siya gbɛtɛnɲaxalan xili kanna naxanye yi gax-uma Ala yɛɛ ra, Yahudiyane yi neradin. E bɛsɛnxɔnyaan nakeli Pɔlinun Baranabasi xili ma, e yi e kedie yamanani. 51 Xɛrane yi e sannerakunkun‡ e ramɛ feen na, e sigaIkoniyon taani. 52 Yesu fɔxɔrabiranetan bɔɲɛn yi rafe sɛwan nun Alaa NiiSariɲanxin na.

† 13:33: Yaburin 2.7 ‡ 13:34: Esayi 55.3 § 13:35: Yaburin 16.10 * 13:41: A mato Xabakuki1.5 kui. † 13:47: Esayi 49.6 ‡ 13:51: E sanne rakunkun feen findixi taxamasenna nan na naxana yitama fa fala na taan goron yo mi luxi e xun ma hali e gbangbanna mi luxi e sanna ra. Na feen mɔnsɛbɛxi Matiyu 10.14 kui e nun Maraka 6.11 nun Luka 9.5.

Kɛwanle Sora 14:1 174 Kɛwanle Sora 14:2614

E yi siga Ikoniyon taani1 Pɔli nun Baranabasi yi so

Yahudiyane salide banxini Ikoniyontaani alo e darixi a ra kii naxan yi, eyi falan ti a faɲin na han Yahudiyanenun siya gbɛtɛwuyaxiye yi dɛnkɛlɛya.2 Koni Yahudiyan naxanye mi tindɛnkɛlɛyɛ, ne yi siyaan bonne radindɛnkɛlɛya muxune xili ma. 3 Pɔli nunBaranabasi yi bu Ikoniyon taani. E yifalan ti xaxili ragidini Marigina fe yi,naxan yi taxamasenne nun kabanakofeene liga sɛnbɛn fima e ma alogo naxa findi a hinanna xibarun sereyaanna. 4 Taa kui kaane yi yitaxun firinnara, ndee yi lu Yahudiyane mabinni,bonne yi lu xɛrane fari.

5Yahudiyane nun siya gbɛtɛne nune kuntigine yi e yitɔn Pɔli nun Baran-abasi rayarabi feen na, e nun emagɔlɔn feen na e faxa xinla ma.6 Xɛrane na mɛxina, e yi e gi. E sigataanandee yi naxanye xili Lisitire nunDeribe, Likayoni yamanani, e nun narabilinna birin. 7 E yi lu Yesu a feXibaru Faɲin naliyɛ na yi.

Pɔli nun Baranabasi Lisitire yi8Xɛmɛna nde yi dɔxi Lisitire taani,

lɛbutɛnna nan yi a ra. Xabu a bari,a lɛbutɛnxi. A munma yi sigan timumɛ! 9 A yi a tuli mati Pɔli a falanera. Pɔli to a yɛɛn ti xɛmɛn na, a yi akolon a na xɛmɛna dɛnkɛlɛyaan yi nɔɛa rakɛndɛyɛ nɛn. 10Nayi, Pɔli yi a falaxuini te, a naxa, “Keli, i ti i sanne xunna!” Xɛmɛn yi tugan, a sigan ti fɔlɔ.

11 Yamaan Pɔli a fe ligaxin to wax-atin naxan yi, e yi sɔnxɔ Likayonixuini, e naxa, “Alane nan bata godoen tagi adamadiine maligan na!” 12 Eyi Baranabasi xili sa, a “Seyusi,” e Pɔlifan xili sa, “Hɛrɛmɛ”* amasɔtɔ Pɔlinan yi fala tiin na. 13 Seyusi batudennaxan yi taa dɛɛn na, na saraxaraliinyi fa turane nun ɲɔxɔnde kɔmɔtinera taan so dɛɛn na. E yi waxi nɛn,

a yamaan xa saraxane ba Pɔli nunBaranabasi xa.

14 Xɛrane, Baranabasi nun Pɔli tona kolon, e yi e domane yibɔ e ma.E siga e giyɛ yamaan tagi, e gbeleg-belema, e naxa, 15 “Ɛ ito ligama nan-fera? Muxun nan tun nxu tan na aloɛ tan! Nxu faxi Yesu a fe Xibaru Faɲinnan nalideyi ɛma, alogo nxu xa a falaɛ xa, a ɛ xa xɛtɛ fe fuuni itoe fɔxɔ ra,ɛ yi bira habadan Ala fɔxɔ ra, naxankore xɔnna nun bɔxɔ xɔnna nun igendaxi e nun e yi seene birin. 16Waxatidanguxine yi, Ala tin nɛn siyane birinyi sigan ti e gbee kiraan xɔn. 17 Konia yi wali faɲine ligama a fe sereyanera. A yi tulen nafama kore, sansine yibogima e waxatini, a yi ɛ ralugo balonnun sɛwan na.” 18 Hali xarandiine tofalani itoe ti, a yi luxi ndedi yamaanxa saraxan ba e xa.

19Yahudiyana ndee yi keli Antiyɔkitaan nun Ikoniyon taani. E yi yamaannadin. E yi Pɔli magɔlɔn, e yi a bubusiga taan fari ma. E yengi yi a ma, a abata faxa. 20 Koni Yesu fɔxɔrabiraneto a rabilin, a yi keli, a mɔn yi xɛtɛtaani. Na xɔtɔn bode e nun Baran-abasi yi siga Deribe taani.

E yi xɛtɛ Antiyɔki yi Siriya yi21 Pɔli nun Baranabasi yi Yesu a

fe Xibaru Faɲin kawandin ba Deribetaani, e xarandii wuyaxi sɔtɔ na yi.Na xanbi ra, e xɛtɛ Lisitire taan nunIkoniyon taan nun Antiyɔki taani. 22Eyi Yesu fɔxɔrabirane sɛnbɛ so, e yie ralimaniya, a e xa lu dɛnkɛlɛyaankiraan xɔn ma. E yi e xaran, e naxa,“A fɛrɛ mi na fɔ en xa tɔrɔ nɛn han,en yi fa lu soɛ Alaa Mangayani.” 23 Eyi fonne dɔxɔ e xunna dɛnkɛlɛya ya-maankedenkedennabirin yi. E sunnasuxu, e yi Ala maxandi, e ne taxuMarigin na e dɛnkɛlɛyaxi naxan ma.

24 E yi dangu Pisidiya yamanani,siga Panfiliya. 25 E to Yesu a fe XibaruFaɲin nali Pɛriga taani, e yi godo Atalitaani. 26 E kelixin mɛnni, e dɔxɔkunkin kui, e xɛtɛ Antiyɔki taani, e yi

* 14:12: Girɛki kaane gbee alane mangan yi xili nɛn Seyusi. E gbee alane xɛraanfan xili nɛn Hɛrɛmɛ.

Kɛwanle Sora 14:27 175 Kɛwanle Sora 15:22taxuxi Ala hinantenna ra dɛnaxan yia wanla fe ra, e naxan nakamali.

27 Pɔli nun Baranabasi Antiyɔki lix-ina, e yi dɛnkɛlɛya yamaanmalan. Alafeen naxan birin ligaxi e xɔn, e yi nabirin yɛba, e nun Ala tinxi kii naxan yisiya gbɛtɛne yi findi dɛnkɛlɛya mux-une ra. 28 E yi waxati xunkuye ti Yesufɔxɔrabirane fɛma Antiyɔki yi.

15Yerusalɛn Malanna fe

1 Xɛmɛna ndee yi keli Yudayayamanani, siga Antiyɔki taani, edɛnkɛlɛya muxune xaran fɔlɔ, e naxa,“Ɛ mi nɔɛ kisɛ fɔ ɛ banxulan aloMusaa sariyana a falaxi kii naxanyi.” 2 Fe matandi gbeen yi keli enun Pɔli nun Baranabasi tagi han e yilan a ma, a Pɔli nun Baranabasi nunAntiyɔki dɛnkɛlɛya muxuna ndee xasiga Yerusalɛn taani, e sa xɛrane nunfonne to falani ito ma.

3Nayi, dɛnkɛlɛya yamaan yi e malie siga. E yi dangu a falɛ Fenisa ya-manan nun Samariya yamanani, siyagbɛtɛne tubixi kii naxan yi Ala ma.Xibaruni ito yi e ngaxakedenne birinnasɛwa kati! 4E Yerusalɛn taan lixina,dɛnkɛlɛya yamaan nun xɛrane nunfonne yi e rasɛnɛ. Ala feen naxan ligae xɔn ma, e na birin yɛba e xa. 5 Farisimuxun naxanye bata yi dɛnkɛlɛya, nandee yi keli, e naxa, “Fɔ siya gbɛtɛnexa banxulan nɛn, e yi yamari, a e xaMusaa sariyan suxu.”

6 Xɛrane nun fonne yi e malan, efeni ito fɛsɛfɛsɛ. 7Matandin ɲanxina,Piyɛri yi keli, a yi a fala e xa, a naxa,“Ngaxakedenne, ɛ a kolon a Ala batan sugandi ɛ tagi to mi na ra, alogo ntan xa Yesu a fe Xibaru Faɲin nali siyagbɛtɛne ma, e yi a mɛ, e dɛnkɛlɛya.8Ala naxanmuxun birin bɔɲɛ yi feenekolon, na bata e fan nasuxu, a a NiiSariɲanxin so e yii alo a liga en fanxa kii naxan yi. 9 A mi tagi raba yosaxi en tan nun e tan tagi. Amasɔtɔa bata e bɔɲɛn nasariɲan dɛnkɛlɛyaan

xɔn. 10 Awa, nanfera ɛ Ala bunbama,ɛ goronna sa Yesu fɔxɔrabirane xunma, en benbane nun en tan yɛtɛɛn minɔɛ goronna naxan tongɛ? 11Anu, enlaxi a ra a en kisixi en Marigi Yesu ahinanna nan xɔn alo e tan.”

12 Yamaan birin yi e sabari, e yie tuli mati Baranabasi nun Pɔli afalan na. Ala taxamasenne nun ka-banako feen naxanye liga e xɔn masiya gbɛtɛne tagi, e yi ne birin yɛbayamaan xa. 13 E yelin falan tiyɛ wax-atin naxan yi, Yaki yi keli, a naxa,“Ngaxakedenne, ɛ tuli mati n xuiinna! 14 Ala siya gbɛtɛn muxune findia yamaan na kii naxan yi a singeni,Simɔn bata na yɛba en xa. 15 Awa,nabine falan bata lan itoma yati! Alaafalan sɛbɛxi Kitabuni na kii nin, anaxa, 16 ‘Na xanbi ra, nmɔn fama nɛn,n Dawudaa banxi kalaxini tɔn. N narafalama nɛn, n yi a nɛnɛn ti 17 alogomuxu dɔnxɛn naxanye luxi yamaanyɛ, ne xa Marigin fen, e nun siyanebirin naxanye n xinla batuma,’* Ma-rigina ito nan falaxi, naxan feni itoebirin ligama 18 naxanye kolonxi xabua fɔlɔni.”

19Yakimɔnyi a fala, a naxa, “Ngbeemiriyani, siya gbɛtɛn naxanye tubimaAla ma, en nama ne tɔrɔ. 20 Konifɔ en xa kɛdin sɛbɛ, en yi a fala exa, a e xa e yɛtɛ ratanga donseendonna ma naxan bata rali suxure ki-deni, e nun yanga suxun nun subeyifaxi donna nun sube wuli donna.†21Amasɔtɔ xabu en benbanewaxatineyi, Musaa sariyana fe kawandin bamataane birin yi, a xaranma salide banx-ine kui Matabu Lɔxɔne birin yi.”

E kɛdin nasiga siya gbɛtɛnedɛnkɛlɛya muxune ma

22Xɛrane nun fonne nun dɛnkɛlɛyayamaan birin yi lan a ma, a e xa mux-una ndee sugandi e yɛ, e yi e rasigaAntiyɔki yi Pɔli nun Baranabasi fɔxɔra. E yi Yudasi sugandi naxanmɔn xiliBarasaba e nun Silasi, naxanye findixiyɛɛratine ra dɛnkɛlɛya muxune yɛ.

* 15:17: Amosi 9.11-12 † 15:20: A mato Saraxaraline 18.6-18 nun Saraxaraline 17.10-16 kui. Siyanandee yi wunla nan donma mɛnni.

Kɛwanle Sora 15:23 176 Kɛwanle Sora 16:923 E yi na xɛrane rasiga kɛdini ito rae yii, a sɛbɛxi, e naxa,

“Xɛrane nun fonne, ɛ ngaxake-denne bata kɛdini ito sɛbɛ dɛnkɛlɛyamuxune ma naxanye siya gbɛtɛne yɛAntiyɔki nun Siriya nun Silisi yi. Nxuɛ xɔntɔn.”

24 “Nxu bata a mɛ, a muxuna ndeebata keli nxu konni, nxu mi naxanyexɛxi, e sa ɛ tɔrɔ, e yi ɛ rakɔntɔfili efalane ra. 25 Nanara, nxu birin batalan a ma, a nxu xa muxuna ndeerasiga ɛ ma sa en xanuntenne Baran-abasi nun Pɔli fari, 26 naxanye bata eniin gerun en Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixina wanla fe ra. 27 Nanara,nxu Yudasi nun Silasi rafaxi ɛma feniito yɛbadeni alogo e xuiin fan xa lankɛdina falan ma. 28 Amasɔtɔ Alaa NiiSariɲanxin nun nxu tan bata tin, anxu nama goron gbɛtɛ sa ɛ xun ma basariyani itoe ra: 29 Ɛ xa ɛ yɛtɛ ratangadonseen donna ma naxan bata ralisuxurene ma, e nun sube wuli donnanun sube yifaxi donna nun yanga sux-una. A lan ɛ nama na feene liga. Alaxa ɛ ratanga.”

30 Nayi, e yi keli, e yi siga An-tiyɔki yi. E yi dɛnkɛlɛya yamaan birinmalan, e yi kɛdin so e yii. 31 Yamaanto kɛdin xaran, e birin yi sɛwa nakawandi falana fe ra. 32 Yudasi nunSilasi naxanye findixi nabine ra, nefan yi dɛnkɛlɛya muxune ralimaniya,e yi e sɛnbɛ so fala wuyaxi ra. 33 E towaxati ti e fɛma, dɛnkɛlɛyamuxune yitin e siga bɔɲɛ xunbenli, e yi xɛtɛ e xɛmuxune fɛma. 34Koni Silasi yi lu na.

35 Pɔli nun Baranabasi yi lu An-tiyɔki yi. E nun bonne yi lu xarannatiyɛ, e lu Marigina falan kawandin bɛ.

Pɔli nun Baranabasi fata fena36 Na dangu xanbini, Pɔli yi a fala

Baranabasi xa, a naxa, “En Mariginafalan kawandin baxi taan naxanyebirin yi, en mɔn xa xɛtɛ mɛnne yi enngaxakedenne xɔntɔndeni, alogo enxa sa a kolon e kii naxan yi.” 37A xɔliyi Baranabasima, YoniMaraka xa siga

e fɔxɔ ra, 38 koni Pɔli yi a miri, a nami daxa, amasɔtɔ a xɛtɛ nɛn e fɔxɔ raPanfiliya yi benun e xa yelin e wanlara. 39 E yi e bode matandi han, e fata.Baranabasi yi Yoni Maraka tongo, eso kunkin kui, siga Sipiri bɔxɔni fɔxɔigen tagi.

40 Koni Pɔli tan yi Silasi tongo e yisiga, dɛnkɛlɛya muxune yelin xanbinie luyɛMarigina hinantenyaan bun.

41 A yi dangu Siriya nun Silisi ya-manane yi, a dɛnkɛlɛya yamane sɛnbɛso.

16Timɔte yi siga Pɔli nun Silasi fɔxɔ

ra1 Pɔli yi siga Deribe nun Lisitire yi.

Dɛnkɛlɛya muxuna nde yi na, a xiliTimɔte. Yahudiyan nan yi a nga ra enun dɛnkɛlɛya muxuna. Koni Girɛkikaan nan yi a fafe ra. 2 Dɛnkɛlɛyamuxun naxanye yi dɔxi Lisitire taannun Ikoniyon taani, ne birin yi a xilifaɲin falama. 3 A xɔnla yi Pɔli suxu,a xa siga a ra a fɔxɔ ra. Nayi, a yi arabanxulanYahudiyane fe ra naxanyeyi na yamanani, bayo e birin yi a kolona Girɛki kaan nan yi a fafe ra. 4 Edangu taan naxanye birin yi, xɛranenun fonne lanxi sariyan naxan maYerusalɛn taani, e yi na fala na kaanexa, alogo e xa a suxu. 5Awa, dɛnkɛlɛyayamane yi sɛnbɛn sɔtɔ dɛnkɛlɛyani.Lɔxɔ yo lɔxɔ, muxune yi xun masamanɛn.

Pɔli yi fe toon ti alo xiyena6 Alaa Nii Sariɲanxin mi yi tinxi e

Alaa falan nali Asi yamanani. Nayi, eyi siga Firigi nun Galati yamanane yi.7 E Misi yamanan li waxatin naxan yi,e yi kata siga feen na Bitini yamanani,koni Yesu a Nii Sariɲanxin mi tin exa. 8 Nayi, e dangu Misi yamanani,siga Tirowasi taani. 9 Kɔɛɛn na, Pɔliyi fe toon ti alo xiyena, a yi Mase-doniya kaana nde to tixi, naxan yia mafanma, a naxa, “Fa Masedoniya

* 16:10: Fɔlɔ be ma, Kitabun yireni ito sɛbɛ muxun luma a falɛ fa fala “Nxu”naxan bunna nɛɛn Luka fan yi Pɔli fɔxɔ ra sigatiini itoe yi.

Kɛwanle Sora 16:10 177 Kɛwanle Sora 16:34yamanani, i fa nxumali!” 10Na fe toondanguxina, nxu* yi kata siga feenna Masedoniya yamanani mafurɛn,amasɔtɔ nxu yi laxi a ra a Ala nan nxuxilixi Yesu a fe Xibaru Faɲin nalidenie ma.

Lidi tubi fena Filipi taani11 Awa, nxu yi so kunkin kui

Tirowasi taani, nxu siga nxu tinxinniSamatirosi bɔxɔni fɔxɔ igen tagi.Na xɔtɔn bode, nxu siga Neyapolitaani. 12 Nxu yi keli na yi, nxu sigaFilipi taani, na rabilinna taa singenaMasedoniya bɔxɔni Romi kaane yidɔxi dɛnaxan yi. Nxu yi xi dando tina taani. 13 Matabu Lɔxɔni, nxu yimini na taan so dɛɛn na, nxu sigaba dɛɛn na. Nxu yengi yi a ma, anxu yi Yahudiyane salidena nde toɛmɛnni. Ɲaxanla naxanye yi malanxina yi, nxu yi dɔxɔ ne fɛma, nxu falanti ne xa. 14Na ɲaxanle yɛ, keden yi nanaxan yi xili Lidi, na yi kelixi Tiyatiretaan nin. Dugi mamiloxi yulan nan yia ra. A yi gaxu Ala yɛɛ ra. A yi a tulimati. Marigin yi a bɔɲɛn nabi alogoPɔli yi naxan falama a xa na suxu. 15Enun a kon kaane birin yi rafu igeni etubi xinla ma. Na xanbi ra, a yi nxumafan, a naxa, “Xa ɛ laxi a ra, a ndɛnkɛlɛyaxi Marigin ma, ɛ fa yigiya nma banxini.” A yi nxu karahan, a nxuxa so a banxini.

Pɔli nun Silasi kasoon na16 Lɔxɔna nde, nxu yi sigama sali-

deni, nxu lan konyi sungutunna ndera, yinnan yi naxan fɔxɔ ra alo ning-inangana, a yi fe famatɔne falamanaxan baraka yi. A yi gbeti gbeen nansɔtɔma na xɔn so a kanne yii. 17 A yibira nxu nun Pɔli fɔxɔ ra, yinnana arasɔnxɔma, a falan ti a xɔn, a naxa,“Kore Xɔnna Alaa walikɛɛn nan itoera! E kisi feen kiraan nan yitama ɛ ra!”18Ayi lu na ligɛ xiiwuyaxi han a yi gbaPɔli ra. Dɔnxɛn na, a yi a yɛɛ rafindia ma, a yi falan ti yinnan xa, a naxa,“N bata i yamari Yesu Alaa MuxuSugandixin xinli, xɛtɛ sungutunni ito

fɔxɔ ra!” Yinnan yi xɛtɛ a fɔxɔ ra nawaxatin yɛtɛni!

19 Awa, a kanne a kolon waxatinnaxan yi, a e mi fa gbeti sɔtɔma a rasɔnɔn, e Pɔli nun Silasi suxu, e yi ebubu, e siga e ra kuntigine fɛma lɔxɔtideni. 20 E siga e ra kitisane yɛtagi.E yi a fala e xa, e naxa, “Yahudiyannan xɛmɛni itoe ra, e en ma taanbasanma kati! 21 E yamaan xaranmanamunna naxanye ma, en tan Romikaane mi daxa en xa tin ne ma enyi e liga.” 22 Ganla yi keli e xili ma,kitisane yi Pɔli nun Silasi a domane bae ma, e yi yamarin fi, a e xa e bulan.23 E to e bulan kati, e yi e raso kasobanxini, e yi a fala kaso kantanna xa,a a xa emara ki faɲi! 24Kaso kantannayamarin sɔtɔ waxatin naxan yi, a yisa e sa kutun na kaso banxin tagikonkoni.

25 Kɔɛ tagini, Pɔli nun Silasi yi Alamaxandima, e bɛtin bama Ala xa, ka-sorasaan bonne yi tuli matixi e ra.26 Sanɲa ma kedenni, bɔxɔn yi xu-ruxurun gbeen ti, han kaso banxin yixuruxurun han! Banxin kaso yirenedɛɛne birin yi rabi, yɔlɔnxɔnne yiba kasorasane birin ma. 27 Kasokantanna xulun waxatin naxan yi, adɛɛne rabixin to, a yi a silanfannabotinɲɛ ayi,† alogo a xa a yɛtɛ faxa,bayo a yengi yi a ma, a kasorasanebata e gi. 28Koni Pɔli yi sɔnxɔ, a naxa,“I nama i yɛtɛmaxɔlɔ! Nxu birin be!”

29 Nayi, kaso kantanna yi lɛnpunmaxili, a so kaso banxini mafurɛn, axuruxurunma, a yi a bira Pɔli nunSilasi bun ma. 30 Na xanbi ra, a yie ramini, a yi e maxɔdin, a naxa, “Nnanfe ligɛ, n kisi?” 31 E yi a yabi, enaxa, “Dɛnkɛlɛya Marigi Yesu ma, iyi kisi, ɛ nun i ya denbayana.” 32 Eyi Marigina falan kawandin ba e nuna denbayaan birin xa. 33 Na kɔɛɛnyɛtɛɛn na, kaso kantanna yi e tongo,a e maxɔlɔdene dɛ fitan. E nun amuxune birin yi rafu igeni e tubi xinlama mafurɛn! 34 A siga Pɔli nun Silasira a banxini, a donseen so e yii. E nun

† 16:27: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana.

Kɛwanle Sora 16:35 178 Kɛwanle Sora 17:18a denbayaan birin yi sɛwa amasɔtɔ ebata dɛnkɛlɛya Ala ma.

35 Kuye yibaxina, kitisane yi domakanne rasiga kaso kantanna ma, enaxa, “Na xɛmɛne beɲin.” 36 Nayi,kaso kantanna yi a fala Pɔli xa, anaxa, “Kitisane bata yamarin fi, a nxa i tan nun Silasi beɲin, ɛ siga bɔɲɛxunbenli.” 37 Koni Pɔli yi a fala domakanne xa, a naxa, “E bata nxu tanRomi dugurenne bɔnbɔ kɛnɛnna ma,e mi sa nxu makitixi nɛn, e yi nxu sakasoon na. Koni iki, e fa waxi nxubeɲin feen nin wundoni ba? Na milanɲɛ mumɛ! Fɔ e yɛtɛɛn xa fa be, efa nxu beɲin.”

38 Doma kanne yi sa falani ito tikitisane xa. E a mɛ waxatin naxan yi,a Romi dugurenna nan Pɔli nun Silasira, e gaxu kati! 39 Nanara, e yi Pɔlinun Silasi mafan. Na xanbi ra, e yie ramini kasoon na, e yi e mafan, ae xa keli na taani. 40 Pɔli nun Silasito mini kasoon na, e yi siga Lidi abanxini, e sa e ngaxakedenne li na, eyi ne ralimaniya, e siga.

17Pɔli a kɔntɔfinle Tesaloniki taan

nun Beere taani1 E yi dangu Anfipoli nun Apoloni

taane yi, e fa Tesaloniki taani,Yahudiyane salide banxina nde yidɛnaxanyi. 2Pɔli yi so e salide banxinialo a yi darixi a ra kii naxan yi. A yixunsagi saxan ti na, Yahudiyane nunPɔli yi Kitabuna fe falama MatabuLɔxɔne yi. 3 A yi a yɛba e xa, a a yitae ra fa fala a Alaa Muxu Sugandixinyi daxa a tɔrɔ, a yi keli sayani. A yia fala e xa, a naxa, “N Yesu naxanma fe kawandi bama ɛ xa, Alaa MuxuSugandixin nan na ra.” 4 Yahudiyanandee yi la a ra, e yi sa Pɔli nun Silasifari. Girɛki kaan naxanye yi gaxuxiAla yɛɛ ra, ne wuyaxi yi na liga e nunɲaxalan xili kan wuyaxi.

5 Koni xɔxɔlɔnyaan yi keliYahudiyane ra, e fuyantenna ndeemalan lɔxɔ tideni a e xa yamaannadin, taan birin yi maxa. E siga

Yason ma banxini Pɔli nun Silasifendeni alogo e xa sa e ti yamaanyɛtagi. 6 Koni e to mi e to, e yi Yasonnun dɛnkɛlɛya muxuna ndee bubu, esiga e ra taan kitisane fɛma. E sɔnxɔsɔnxɔ, e naxa, “Muxuni itoe dunuɲabirin yifuma, iki e bata fa be, 7 Yasonyi e yigiya a banxini. Muxuni itoebirin tondixi Romi Manga Gbeenasariyan suxɛ, amasɔtɔ e a falama amanga gbɛtɛ na naxan xili Yesu.” 8Nafalane yi taan kitisane nun yamaannakɔntɔfili, 9 e mi Yason nun bodenebeɲin fɔ e to e xunba gbetin fi.

E siga Beere taani10 Kɔɛ to so, dɛnkɛlɛya muxune

yi Pɔli nun Silasi rasiga Beere yi.E na li waxatin naxan yi, e sigaYahudiyane salide banxini. 11 Beerekaane yugon yi fan Tesaloniki kaanexa, bayo Alaa falan nasuxun kun-fan yi ne yi. Lɔxɔ yo lɔxɔ e yiKitabun fɛsɛfɛsɛmanɛnalogo e xaPɔlia falane ɲɔndin kolon. 12 Yahudiyawuyaxi yi dɛnkɛlɛya e yɛ, e nun Girɛkiɲaxalan xili kan wuyaxi nun Girɛkixɛmɛwuyaxi. 13Koni Yahudiyan nax-anye yi Tesaloniki taani, ne to a mɛ aPɔli Alaa falan nalima Beere taani, efan yi fa na yi, e yamaan nadin, a yimaxa. 14Mafurɛn dɛnkɛlɛya muxuneyi Pɔli rasiga fɔxɔ igen binni, koniSilasi nun Timɔte yi lu Beere taani.15Muxun naxanye sa Pɔli mati, ne yisiga a ra han Atɛna taani. Na xanbi ra,e mɔn yi xɛtɛ Beere taani Pɔli a ɲunguxuiin na, a Silasi nun Timɔte xa fa afɛma sinma.

Pɔli Atɛna taani16 Pɔli yi e legedenma waxatin

naxan yi Atɛna taani, a niin yi raɲaxua ma, bayo a bata yi a to, a suxureyiren nan yi na taan na. 17 Nanara, enun Yahudiyane yi batuma feene masalide banxini e nun Girɛkin naxanyeyi gaxuma Ala yɛɛ ra, e nun a yinaralanma muxun naxanye ra lɔxɔtideni lɔxɔ yo lɔxɔ. 18 Lɔnnilana ndeeyi na yi, e yi xili Epikuri muxune nunSitoyisi muxune, ne yi falan ti fɔlɔ

Kɛwanle Sora 17:19 179 Kɛwanle Sora 18:6a xa.* Nde yi lu e bode maxɔdinɲɛe naxa, “Fala tiini ito waxi nansefala fe yi?” Bonne naxa, “A ligaxialo a ala xɔɲɛne nan ma fe ralima.”Amasɔtɔ Pɔli yi Yesu a fe xibarunkawandin bama e nun a keli fenasayani. 19 Nayi, e yi Pɔli tongo, esiga a ra Areyopagi malan yireni, eyi a fala a xa, e naxa, “Nxu wama akolon feni nanse xaran nɛnɛni ito rai naxan ma fe falama? 20 Amasɔtɔnxu fe nɛnɛne nan mɛma, nxu waxie bunna kolon feni.” 21 Atɛna kaanenun xɔɲɛn naxanye yi e yɛ, ne yi ewaxatin birin nadanguma fala nɛnɛnenan tun namɛdeyi.

22 Pɔli yi ti yamaan tagi Areyopagifala tideni, a naxa, “Atɛna kaane, nbata a to a ɛ dinaxi feen birin yi.23Amasɔtɔnyi ɛ taani sigamawaxatinnaxan yi, n yi ɛ batu seene toma. Nmɔn bata saraxa gandena nde fan to,a sɛbɛxi dɛnaxanma fa fala, ‘Enmi alanaxan kolon.’ Awa, ɛ naxan batumaɛ mi a kolon n faxi na nan ma feralideyi ɛ ma. 24 Ala naxan dunuɲanun a yi seene birin daxi, na nan korexɔnna nun bɔxɔ xɔnna Marigin na.Na mi dɔxɔma seene batu banxinekui muxune naxanye tixi. 25 A makomi muxun yii fɔxɔn ma. Amasɔtɔ atan nan siimayaan fima yamaan ma,e nun niiraxinla nun seen birin. 26 Asiyane birin da nɛn mini muxu ke-denni. A yi e dɔxɔ dunuɲa yiren birinyi. A yɛtɛɛn yi e gbee waxatine nune dɔxɔdene danne ragidi. 27 Ala naligaxi nɛn alogo muxune xa a fen, e yikata a kolon feen na, xa e nɔɛ. Anu, ami makuya en sese ra. 28 Amasɔtɔ, ɛgbee fala ɲaxumɛ tiina ndee a falama,e naxa, ‘En dunuɲa yi gidin ligama atan nin, en na en masigama a tan nin,en luma dunuɲa yi a tan nin.’ E mɔnnaxa, ‘Ala bɔnsɔnna nan en fan na.’

29 Xa Ala bɔnsɔnna nan en tan na, ennama en miri, a Ala maliga xɛmaanna hanma gbetina hanma gɛmɛ sawu-ran naxan nafalaxi adamane kɔtɛnenun miriyane xɔn. 30 Ala mi na fekolontareya waxatine yatɛxi, koni iki,a muxun birin xilima yiren birin yi,a e xa e kɛɲaan maxɛtɛ. 31 Amasɔtɔa bata lɔxɔ keden nagidi a dunuɲabirin kitin bolonma naxan yi tinxinnia muxu yɛbaxin xɔn. A bata na kannamataxamaseri muxun birin xa, a to arakeli sayani.”

32 E to Pɔli xuiin mɛ a muxunekelima sayani, nde yi a magele, konibonne naxa, “Nxumɔnwaxi i ya falannamɛ feni waxati gbɛtɛ.” 33 Nanara,Pɔli yi keli e tagi. 34 Koni muxunandee yi sa a fari, e dɛnkɛlɛya aloDenisi Areyopagi muxuna nde, e nunɲaxanla nde naxan yi xili Damarisi enun ndee gbɛtɛye.

18Pɔli yi siga Kɔrɛnti taani

1 Na xanbi ra, Pɔli yi keli Atɛnataani, a siga Kɔrɛnti taani. 2 AYahudiyana nde li na, naxan yi xiliAkila Pontu kaana. E nun a ɲaxanlaPirisila yi baxi fade nɛn sa keli Itali ya-manani. Amasɔtɔ Manga Kilɔdi batayi a yamari a Yahudiyane birin xa keliRomi taani. Pɔli yi kafu e ma, 3 bayoe birin yi fatan wali siya kedenni itora, kidi dɛgɛna bubun na. A yi lue fɛma walideni. 4 Matabu Lɔxɔnbirin, a yi falan tima nɛn Yahudiyanesalide banxini, a yi kata Yahudiyanenun Girɛkine masɔtɔdeni. 5 Silasi nunTimɔte na li waxatin naxan yi keliMasedoniya yi, Pɔli yi lu kawandinbɛ waxatin birin. A sereyaan baYahudiyane xa, a Yesu nan AlaaMuxuSugandixin na. 6 Koni Yahudiyane

* 17:18: Mɛn kaana ndee yi findixi xili kanne ra e miriya tilinxine fe ra landunuɲa kɛɲaan fɛsɛfɛsɛn ma. E mi yi dina yi. E fe fɛsɛfɛsɛne nan yi findixi egbee dinan na. Epikuri muxune yi biraxi muxuna nde a xaranna fɔxɔ ra naxanxili Epikuri. E yi laxi a ra a dunuɲa feene mi ragidixi fɔ xunna ayi gbansannanmuxunmalima e xa emasiga tɔrɔyaan na. Sitoyisi muxune yi biraxi muxugbɛtɛ a xaranna fɔxɔ ra naxan xili Senoni. E yi waxi dunuɲa gelene kolon fenialogo e xa e suxu ki faɲi.

Kɛwanle Sora 18:7 180 Kɛwanle Sora 19:2to a matandi, e a rayelefu, a yi adomani kunkun taxamasenna ra, a yia fala e xa, a naxa, “Xa ɛ halagi, ɛyɛtɛɛn nan funfu na ra. Na goronnami fa n tan xun ma. Iki n sigamasiya gbɛtɛne nan fɛma.” 7 Awa, a yikeli na, a siga, a sa so muxuna ndea banxini naxan yi xili Titi-Yusutu.Ala yɛɛragaxu muxun nan yi na ra.A banxin yi salide banxin dɛxɔn ma.8 Salide banxin kuntigin naxan yi xiliKirisipu, na nun a denbayaan birin yidɛnkɛlɛya Marigin ma. Kɔrɛnti kaawuyaxi yi a falan mɛ, e dɛnkɛlɛya, erafu igeni e tubi xinla ma.

9Lɔxɔna nde, Pɔli yi fe toon ti kɔɛɛnna alo xiyena. Marigin yi a fala a xa,a naxa, “I nama gaxu, koni falan ti! Inama i dundu! 10 Amasɔtɔ n na i fɔxɔra. Muxu yo yii mi i liyɛ, a fe ɲaxinnaba i ra, bayo n ma muxu wuyaxitaani ito yi!” 11 Nanara, Pɔli yi lu nayi ɲɛɛ keden kike sennin, a yamaanxaran Alaa falan ma.

12 Galiyon yi Akaya yamana kannara waxatin naxan yi, Yahudiyanebirin yi e malan Pɔli xili ma, e sigaa ra kiti sadeni. 13 E yi a kansun,e naxa, “Xɛmɛni ito yamaan maban-dunma Ala batu kiina nde nin naxanmi daxa sariyani.”

14 Benun Pɔli xa falan ti, Galiyon yia fala Yahudiyane xa, a naxa, “Xa ɛtan Yahudiyane yi ɛmawugama tinx-intareyana fe yi nun hanma gbalonande, a yi lan nun nayi n xa n tulimati ɛ falan na. 15 Koni ɛ to ɛ bodematandima ɛ falane yi, e nun xinlenun ɛ gbee sariyane, na ɛ tan nanma. N tan mi waxi findi feni na feenkitisaan na.” 16A yi e kedi kiti sadeni.17Awa, e birin yi salide banxin kuntigiSosaten suxu, e yi a mabɔnbɔ kitisabanxin yɛtagi. Koni Galiyon ma fe mitaran na yi hali!

E xɛtɛ Antiyɔki taani18 Pɔli yi soge wuyaxi ti a ngaxake-

denne fɛma Kɔrɛnti taani. Na xanbira, a yi keli e fɛma. E nun Pirisilanun Akila yi so kunkin kui siga Siriya

yamanani. Koni a bata yi a xunna biSankire taani a dɛ tiina nde a fe ra.19 E to sa Efɛsi li, Pɔli yi Pirisila nunAkila lu na yi. Koni Pɔli yɛtɛɛn yi sigaYahudiyane salide banxini, e falan tie bode tagi. 20 E yi a mafan, a a xa bue fɛma, koni a mi tin. 21 A yi sigamawaxatin naxan yi, a yi a fala e xa, anaxa, “Xa Ala tin, n mɔn fama nɛn ɛfɛma.” A yi dɔxɔ kunkin kui, a sigaEfɛsi taani.

22A Sesariya taan li waxatin naxanyi, a yi siga Yerusalɛn taani, a sa nadɛnkɛlɛya yamaan xɔntɔn. Na xanbira, a yi sigaAntiyɔki taani. 23Ayiwax-atidi ti, a yi siga. A yi amasiga ti Galatiyamanan nun Firigi yamanan birinyi, a yi Yesu fɔxɔrabirane kawandi, esɛnbɛn sɔtɔ.

Apolosi Efɛsi nun Kɔrɛnti yi24 Na waxatini, Yahudiyana nde yi

siga Efɛsi taani, a xili Apolosi naxanbari Alesandire taani. A yi falan kolonkati, a yi Kitabun kolon ki faɲi. 25 Ayi xaranxi Marigina Kirana fe ma. Ayi Yesu a fe xaranna tima a sɔbɛɛnnun tinxinna nin. Koni a yi Yoni axaranna nan gbansan kolon marafufeen na igeni. 26A yi falan ti fɔlɔ xaxiliragidini Yahudiyane salide banxini.Pirisila nun Akila a xuiin mɛ waxatinnaxan yi, e yi a tongo, e yi Alaa Kiranafe yɛba a xa a kiin yɛtɛni. 27Siga xɔnlabata yi Apolosi suxu Akaya yamanani.Nanara, dɛnkɛlɛya muxun naxanyeyi Efɛsi taani, ne yi a mali, e kɛdinsɛbɛ Yesu fɔxɔrabirane ma Akaya yi,a e xa a yisuxu na yi. A na li wax-atin naxan yi, naxanye yi dɛnkɛlɛyaxiAla hinanna barakani, a yi ne malikati! 28 Amasɔtɔ a yi Yahudiyanefalan matandima sɛnbɛni kɛnɛnni, ayi a yita Kitabun kui, a Yesu nan AlaaMuxu Sugandixin na.

19Pɔli yi siga Efɛsi taani

1 Apolosi yi Kɔrɛnti taani wax-atin naxan yi, Pɔli yi geya yamananisiga, a yi fa Efɛsi taani. A yi Yesufɔxɔrabirana ndee li na yi. 2 A yi e

Kɛwanle Sora 19:3 181 Kɛwanle Sora 19:27maxɔdin, a naxa, “Ɛ dɛnkɛlɛya wax-atin naxan yi, ɛ yi Alaa Nii Sariɲanxinsɔtɔ ba?” E yi a yabi, e naxa, “Nxumunma sa Alaa Nii Sariɲanxina fe mɛnɛn.” 3 Pɔli yi e maxɔdin, a naxa, “Ɛrafuxi igeni xarannamundun xɔn?” Eyi a yabi, e naxa, “Yoni gbeemarafuunxaranna.” 4 Pɔli yi a fala e xa, anaxa, “Yoni yi muxune rafuma igennin alogo e xa e kɛɲaan maxɛtɛ. Ayi a falama yamaan xa nɛn, a e xadɛnkɛlɛya na kanna ma naxan fama atan xanbi ra. Na nan Yesu ra.”

5 E na mɛ waxatin naxan yi, e rafuigeni Marigi Yesu xinli. 6 Pɔli yi a yiinsa e ma, Alaa Nii Sariɲanxin yi godoe ma, e yi falan ti xui gbɛtɛne yi, e yinabiya falane ti. 7 E tan naxanye birinyi na, muxu fu nun firin ɲɔxɔndɔn.

8 Pɔli yi siga Yahudiyane salidebanxini, a falan ti yamaan xa xax-ili ragidini kike saxan. A yi kata axa e mabandun Alaa Mangayaan ma.9 Koni ndee yi tengbesen, e mi tindɛnkɛlɛyɛ, e yi lu Yesu a Kirana feyibɛsɛ yamaan yɛtagi. Nanara, Pɔli yiamasiga e ra, a Yesu fɔxɔrabirane xalie danna. E yi lu falan tiyɛ lɔxɔ yo lɔxɔTiranusi a xarande banxini. 10 Na yilu ligɛ han ɲɛɛ firin. Nanara, muxunnaxanye birin yi dɔxi Asi yamanani,Yahudiyane nun Girɛkine, ne birin yiMarigina falan mɛ.

Sebaa dii xɛmɛne fe11 Ala yi kabanako fe gbeene liga

Pɔli xɔn ma. 12 Nanara, dugi dunginnun wali domaan naxanye bata yidin a fatin na, e yi ne tongoma nɛn,e yi e sa furemane fatin ma. E yikɛndɛya, yinnane fan yi xɛtɛ e fɔxɔra. 13 Yahudiyan naxanye yi sigamayirene yi yinnane kedideni, ne fan yikata Marigi Yesu xinla rawalideni eyinnan ɲaxine kedi. E yi a falamayinnane xa nɛn, e naxa, “N bata ɛyamari Yesu xinli, Pɔli naxan ma fekawandi bama, ɛ xɛtɛmuxuni ito fɔxɔra!” 14 Yahudiyane saraxarali kuntig-ina nde Sebaa dii xɛmɛ soloferene yina nan ligama.

15Koni lɔxɔna nde yinnan yi e yabi,a naxa, “N Yesu kolon, n Pɔli fanma fe kolon, koni nde ɛ tan na?”16 Yinnan yi xɛmɛn naxan fɔxɔ ra, nayi dutun e ma sɛnbɛn na, han a yie birin nɔ. A yi e mabɔnbɔ han eragenle yi e gi, e maxɔlɔxin yi minibanxini. 17 Yahudiyane nun Girɛkinnaxanye yi dɔxi Efɛsi taani, ne to itomɛ, e birin yi gaxu kati! Marigi Yesuxinli binya han! 18 Muxun naxanyedɛnkɛlɛya, na wuyaxi yi fa, e yi e ti efe ɲaxine ra kɛnɛnna ma. 19Naxanyeyi woyimɛyaan ligama, ne yi e kɛdinemalan, e fa e ra, e yi e gan birinyɛtagi. E yi kɛdine saren yatɛ, a birinmalanxina, gbeti gbanan wuli tongesuulun. 20Alaa falan yi xuyama ayi nakii nin, Marigin sɛnbɛn barakani.

Sɔnxɔ sɔnxɔ naxan te Efɛsi taani21 Na feene danguxina, Pɔli yi a

miri, a xa siga Masedoniya nun Akayayamanani, siga han Yerusalɛn taani.A yi a fala, a naxa, “N na siga nawaxatin naxan yi, fɔ n xa sa Romi fanto.” 22Nanara, a yi a mali muxu firinnasigaMasedoniya yamanani, Timɔtenun Erasite. A tan yi lu Asi yamananindedi.

23 Na waxatini, sɔnxɔ gbeen yi teEfɛsi taani masɔtɔ Yesu a Kirana fema. 24 Xabuna nde yi na, a xiliDemetiri. A tan nan yi e gbeeala ɲaxalanmana nde Aritemi batubanxin sawura xunxurine rafalamagbeti bɔnbɔxin na. Na yi tɔnɔ gbeennan sɔtɔma a tan nun a walikɛ bo-dene xa. 25 Nanara, a yi a walikɛbodene birin xili, e nun naxanye yina wali sifan ligama, a yi a fala exa, a naxa, “N fafane, ɛ a kolon ennafunla sɔtɔma wanli ito nin. 26 Pɔliito feen naxan ligama, ɛ bata na mɛ,ɛ yi a to. A naxa, a muxune suxurennaxanye rafalama e ala ra, Ala mine ra mumɛ! A bata muxu wuyaximayenden, a yi e maxɛtɛ Efɛsi taanibe e nun fayida Asi yamanan birin.27 Fe xɔdɛxɛn nan na ra. En ma wanliito fama xili ɲaxin sɔtɔdeni nɛn! Enma ala Aritemi batu banxin fan yi

Kɛwanle Sora 19:28 182 Kɛwanle Sora 20:10xunna kala. Aritemi naxan batumaAsi yamanan nun dunuɲa yiren birinyi, na binyen bama a ma nɛn.”

28 Yamaan falani itoe mɛ waxatinnaxan yi, e bɔɲɛn yi te, e sɔnxɔ sɔnxɔ,e naxa, “Efɛsi kaane gbee ala Aritemigbo!” 29 Sɔnxɔ sɔnxɔn yi te taanyiren birin yi. Yamaan yi Pɔli sigatibodene suxu, Gayi nun Arisitaraki,Masedoniya kaane. E birin gimatɔɔnyi siga ne ra yamaan malandeni. 30 Axɔnla yi Pɔli suxu, a xa siga yamaanyɛtagi koni Yesu fɔxɔrabiranemi tin asiga. 31 Yamanan muxu gbeena ndeenaxanye yi Pɔli xɔyine ra, na ndeeyi xɛraan nasiga a ma, e yi a mafana nama so yamaan yɛ. 32 Malandentan yi basanxi han! Ndee yi sɔnxɔmafena nde ra, bonne yi sɔnxɔma fegbɛtɛ ra, amasɔtɔ e yimalanxi na feennaxanye ma, a wuyaxi mi yi sa nekolon nɛn. 33 Yahudiyane yi muxunande radinma yɛɛn na alogo a xa falanti naxan yi xili Alesandire. Muxunandee yi a yɛbama a xa naxan ligaxi,nayi, a yi yamaan masabari a yiin naalogo a xa falan ti. 34 Koni e a kolonwaxatin naxan yi, a Yahudiya nan yi ara, e birin yi sɔnxɔ e bode xɔnma hanwaxati xunkuye, e naxa, “Efɛsi kaanegbee ala Aritemi gbo!”

35Dɔnxɛn na, taan sɛbɛli tiin yi ya-maan masabari, a naxa, “Efɛsi kaane,dunuɲa muxune birin a kolon, a Efɛsitaan nan Aritemi batu banxin kan-tanma e nun a sawuran naxan godokeli kore! 36Muxu yo mi nɔɛ feni itoematandɛ. Nanara, ɛ lan nɛn ɛ yi ɛsabari. Ɛ nama fefe liga awolonni. 37Ɛbata fa muxuni itoe ra be koni e mi semuɲaxi alane batu banxine yi, emi enma suxuren ɲaxalanmaan nayelefuxihali! 38 Xa mawugana nde Demetirinun a walikɛɛn bodene kui lan muxuyoma, kiti banxine nun kitisane na. Exa sa e mawuga mɛnni. 39 Xa ɛ mɔnwama fe gbɛtɛ xɔn ma fɔ ɛ xa a falataan dugurenne malanni. 40 E nama

sa en kansunmurutɛ feen na to sɔnxɔsɔnxɔna fe ra. Bayo enmi nɔɛ dɛntɛgɛyo sɛ malanni ito ti xunna ma.” Ayelinxini ito falɛ, a yamaan nasiga.

20Pɔli Masedoniya nun Akaya yi

1 Sɔnxɔ sɔnxɔn baxina a ra, Pɔliyi Yesu fɔxɔrabirane malan. A yie ralimaniya, a yi a ɲungu e ma.Na xanbi ra, a siga Masedoniya ya-manani. 2 A dangu na yamanan birinyi, a yamaan nalimaniya fala wuyaxira. Na danguxina, a siga Girɛki ya-manani, 3 a kike saxan ti na yi. A yiwaxi siga feni Siriya yamanani kunkinkui, koni a to a kolon a Yahudiyanebata yanfan so a ma, a yi a miri, axa xɛtɛ Masedoniya kiraan xɔn ma.4 Pirusi a dii xɛmɛn Sopateri Beerekaan yi siga a matideni, e nun Arisi-taraki nun Sekondu Tesaloniki kaanenun Gayi Deribe kaan nun Timɔte enun Tikiko nun Tirofime naxanye ke-lixi Asi yamanani. 5 Ne yi siga yɛɛnna, e sa nxu legeden Tirowasi taani.6Buru Tetaren Sanla* danguxina, nxuyi dɔxɔ kunkin kui keli Filipi taani. Xiisuulun danguxina, nxu yi sa bonne liTirowasi taani, nxu yi lɔxɔ xun kedenti na yi.

Pɔli Eyutiki rakeli fena sayani7 Simitin ɲinbanna ra, nxu yi

malanxi buruni gira feen na nxu bodexɔn ma.† Pɔli yi falan ti yamaan xa,a lu falan tiyɛ han kɔɛ tagini amasɔtɔa yi sigama nɛn na xɔtɔn bode. 8Nxuyi malanxi kore banxin naxan kɔɛ ra,lɛnpu wuyaxi yi mɛnni. 9Banxulannande yi na yi a xili Eyutiki, na yidɔxi kore banxin foye soden nan na.Pɔli to yi falan xunkuyama ayi, nabanxulanna yi xi han! Xixɔnla yi gboayi han, a yi bira keli kore banxinsaxandeni. E yi sa a faxaxin li. 10Awa,Pɔli yi godo, a yi a felen a xun mamafurɛn, a yi a tongo, a naxa, “Ɛ nama

* 20:6: Buru Tetaren Sanla: Yahudiyane yi burun donma xii solofere lɛbɛn mi saxi naxan yisanli ito yi. E sariɲan kiina nde nan yi a ra. A mato Xɔrɔyaan 12.15 kui. † 20:7:Yanyina nde, feni ito findixi Marigina ximɛnna nan na.

Kɛwanle Sora 20:11 183 Kɛwanle Sora 20:38xamin, a niin mɔn a yi.” 11 Na xanbira, Pɔli mɔn yi te sangansoon kɔɛ ra.A yi buruni gira, a yi a don. Pɔli yifalan ti e xa han xɔtɔnni, na xanbi raa yi siga. 12 E siga banxulanna kɛndɛnna, na yi e ralimaniya ki faɲi.

Pɔli ɲungu fena Efɛsi kaane ma13 Nxu yi siga Pɔli yɛɛ ra kunkin

kui Asosi taani, nxu yi Pɔli tongomakunkin kui dɛnaxan yi. Amasɔtɔ, a yisigama a sanna nan ma. 14 A to nxuli Asosi taani, nxu yi a tongo kunkinkui, nxu yi siga taana nde yi, naxan yixili Mitilɛne. 15 Na xɔtɔn bode, nxuyi keli na yi, siga igen xun ma hanKiyo taani. A soge firindeni, nxu yi faSamosi yi, a soge saxandena, nxu saMileti li. 16 Pɔli yi a ragidi, a xa danguEfɛsi taan dɛxɔn kunkin kui amasɔtɔa mi yi waxi ti feni, alogo a nama buAsi yamanani. A yi mafuraxi alogo SeXaba Singen Sanla xa a li Yerusalɛntaani, xa na lanɲɛ.

Pɔli a ɲungu xuina17 Pɔli yi xɛraan nasiga Efɛsi taani

keli Mileti yi, a dɛnkɛlɛya yamaanfonne xa fa. 18 E to fa, a yi a falae xa, a naxa, “Xabu n faan soge sin-gena Asi yamanani ɛ tagi, ɛ n kɛwanlekolon. 19 N bata wali Marigin xayɛtɛ magodon nun yɛɛgeni. N mɔnyi tɔrɔma Yahudiyane yanfantenyaanbun. 20 Ɛ a kolon a n mi ɛ munanfanfe yo luxunxi ɛma. N bata xaranna tiɛ xa yamani e nun ɛ banxine yi. 21 Nbata a rali Yahudiyane nun Girɛkinebirinmaa e xa e kɛɲaanmaxɛtɛ, e tubiAla ma, e dɛnkɛlɛya en Marigi Yesuma.”

22 “Nba, Alaa Niin nan sigama n naYerusalɛn taani iki. Feen naxanye saligama n na na yi, n mi ne kolon. 23Nnaxan tun kolon fɔ n nɛma dangumataa yo taa, Alaa Nii Sariɲanxina nnakolonma a kasorasaan nun tɔrɔwuyaxi n mamɛɛn yɛɛn na. 24 Koni nmi n niin yatɛxi sese ra fɔ n bata ki-raan naxan dɛ suxu, n xa na rakamali.Marigi Yesu wanla naxan soxi n yii, n

xa na raɲan. Na ni ito ra, a n xa Alaahinanna fe Xibaru Faɲin seren ba.”

25 “Iki n na a kolon, fa fala n batasigan ti ɛ tan naxanye birin tagi, nyi Alaa Mangayaan kawandin ba ɛxa, ɛ tan sese mi fa n toma sɔnɔn.26Nanara, n na a falama ɛ xa to yɛtɛni,xa ɛ tan nde yo halagi, na goronnami fa n tan xun ma. 27 Amasɔtɔ nbata Ala sagoon birin nali ɛma, a sesemi fa luxi. 28 Ɛ ɲɔxɔ lu ɛ yɛtɛ xɔne nun Alaa Nii Sariɲanxina ɛ findixiyamaan naxan birin masuxu muxuyera. Ɛ Alaa yamaan masuxu alo xuruserabaan nun a kuruna bayo a bata asara a yɛtɛ wunla ra. 29 Amasɔtɔn na kolon, n na keli ɛ tagi wax-atin naxan yi, muxu ɲaxine famanɛn sodeni ɛ tagi, e kata ɛ yamaankaladeni alo kankone xuruse kuruntagi. 30 Muxuna ndee kelima nɛn ɛtagi, e yi fala tinxintarene ti alogoYesu fɔxɔrabirane xa bira e fɔxɔ ra.31Nanara, ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi! N na ɛ kedenkedenna birin nakolonxi feen nax-anyema ɲɛɛ saxan kɔɛɛnnun yanyinayɛɛgeni, ɛ nama ɲinan ne xɔn!”

32 “Awa, iki n bata ɛ taxu Ala ra enun a hinan falan naxan nɔɛ sɛnbɛnfiyɛ ɛ ma, a yi na kɛɛn fi ɛ ma naxanmaraxi muxu sariɲanxine birin xa.33 N mi kunfaxi muxu yo a gbeti xɔn,hanma xɛmana, hanma dugine. 34 Ɛyɛtɛna a kolon, n yɛtɛɛn yii fɔxɔnenan nxu nun n lanfane makone fanxi.35 A lan en xa fangatarene mali kiinaxan yi, n bata na birin yita ɛ ra walixɔdɛxɛ sifani ito xɔn ma. Marigi Yesufalan naxan ti, ɛ xaxili lu ne xɔn ma.A naxa, ‘Naxan seen fima, na barayingbo dangu a sɔtɔmuxun na.’ ”

36 Pɔli to yelin falan tiyɛ e xa, ayi a xinbi sin e fɛma, e birin yi Alamaxandi. 37E birin yi wuga, e yi e yiinnabilin Pɔli ma, e yi a sunbu. 38 A toa fala e xa, a naxa, a e mi fa a tomasɔnɔn, na yi e sunu kati. E sa a matihan kunki dɛɛn na.

21Pɔli siga fena Yerusalɛn taani

Kɛwanle Sora 21:1 184 Kɛwanle Sora 21:251 Nxu fata xanbini, nxu yi nxu

tinxin Kosi bɔxɔn na kunkin kui. Naxɔtɔn bode, nxu sa so Rɔde bɔxɔni,nxu yi keli mɛnni nxu fa Patara taani.2 Nxu yi kunkina nde li mɛn naxanyi fɔxɔ igeni gidima siga Fenisa ya-manan binni, nxu yi te na kui. 3 NxuSipiri bɔxɔn toxina, nxu yi dangu a ra,a lu kɔmɛn fɔxɔn binni. Nxu yi sigaSiriya yamanan binni. Nxu sa Tiretaan li, kunkin yi lanma a xa goronneragodo dɛnaxan yi. 4 Nxu yi Yesufɔxɔrabirana ndee li mɛn. Nxu yi lɔxɔxunkeden ti ne fɛma. E yi a fala Pɔli xaAlaa Nii Sariɲanxin sɛnbɛni, e naxa,a a nama siga Yerusalɛn taani. 5 Konina xunsagin ɲanxina, nxu yi keli, nxusiga. Yesu fɔxɔrabirane birin yi sa nxumati, e nun e ɲaxanle nun e diine hantaan fari ma. Nxu yi nxu xinbi sinbaan dɛ, nxu yi Ala maxandi mɛnni.6 Na xanbi ra, nxu yi nxu ɲungu nxubode ma, nxu so kunkin kui, e tan yixɛtɛ e konni.

7 Nxu yi sigama kunkin kui, keliTire taani siga Pitolomɛ taani, nxu yidɛnkɛlɛya muxune xɔntɔn na yi, nxufɛriɲɛn e fɛma. 8 Na xɔtɔn bode nxuyi keli mɛn, nxu yi siga Sesariya taani.Nxu yi sa so Filipi Xibaru Faɲi Raliinkonni naxan yi na muxu sugandixisoloferene yɛ.* 9 Dii tɛmɛ fututarerasɔlɔnxi naanin yi Filipi yii, ne yinabiya falane tima. 10 Nxu xi dandotixin na, nabiin naxan yi xili Agabusi,na yi fa sa keli Yudaya yi. 11 A yi fanxu fɛma, a yi Pɔli a tagi xidin tongo,a yi a yɛtɛ sanne nun a yiine xidi nara, a naxa, “Alaa Nii Sariɲanxin naxa,‘Yahudiyane tagi xidini ito kanna xi-dima ikiini Yerusalɛn taani, e a so siyagbɛtɛne yii.’ ”

12Nxu namɛwaxatin naxan yi, nxubirin yi Pɔli mafan, a a nama sigaYerusalɛn taani. 13Koni a yi nxu yabi,a naxa, “Nanfera ɛ wugama han ɛ nbɔɲɛn kala? Amasɔtɔ n yitɔnxi na ara e xa n xidi Yerusalɛn taani, e yi nfaxa Marigi Yesu xinla fe ra.” 14 A to

mi tin nxɔ falan suxɛ, nxu mi kankanama, nxuyi a fala, nxunaxa, “Mariginsagoon xa liga.”

15 Na lɔxɔne to dangu, nxu yi nxuyitɔn, nxu yi siga Yerusalɛn taani.16Yesu fɔxɔrabirana ndee yi nxu matikeli Sesariya taani. E yi nxu xaliMenason Sipiri kaan konni, nxu yilan nxu xa yigiya dɛnaxan yi. Yesufɔxɔrabiran nan yi a ra xabu waxatixunkuye.

Pɔli yi Yaki xɔntɔn17 Nxu Yerusalɛn taan li waxatin

naxan yi, dɛnkɛlɛya muxune yi nxuyisuxu sɛwani. 18 Na xɔtɔn bode,nxu nun Pɔli yi siga Yaki xɔntɔndeni.Dɛnkɛlɛya yamaan fonne birin yimalanxi na yi. 19Pɔli yi e xɔntɔn, a yi awanla birin dɛntɛgɛn sa e xa Ala feennaxanye ligaxi siya gbɛtɛne tagi. 20 Ena mɛwaxatin naxan yi, e birin yi Alatantun. E a fala Pɔli xa, e naxa, “Nxungaxakedenna, a mato, Yahudiyanwuli wuyaxi bata dɛnkɛlɛya, e birinmɔn tunnafanxi Musaa sariyan suxu-deni. 21 Anu, muxune ito nan falaxie xa, e naxa, a Yahudiyan naxanyebirin siya gbɛtɛne yɛ, a i ne xaranmae xa xɛtɛ Musaa sariyan fɔxɔ ra, a emɔn nama e diine banxulan, a e namaen ma namunne suxu. 22 En fa nanfeligan nayi? Amasɔtɔ sikɛ yo mi na, ea mɛma nɛn, a i bata fa. 23 Nanara,nxu naxan falama i xa, i xa na liga.Awa, xɛmɛ naanin be naxanye bata edɛ ti Ala xa. 24 Siga e fɔxɔ ra, ɛ saɛ rasariɲan ɛ bode xɔn ma. I mɔnxa e saren fi, alogo e xa e xunne bi.Nayi, birin a kolonma nɛn, a e feennaxanye falaxi i ya fe yi, a ɲɔndi mie sese ra, koni a i fan yɛtɛɛn Musaasariyane suxi. 25 Koni siya gbɛtɛnnaxanye tan bata dɛnkɛlɛya, nxu batanxɔ miriyane sɛbɛ, nxu yi a rasiga nema. Nxu naxa, e xa e yɛtɛ ratangadonseen donna ma naxan bata ralisuxurenema, e nun subewunli donnanun suben yifaxi donna nun yangasuxuna.”†

* 21:8: A mato Xɛrane 6.5 nun Xɛrane 8.5-40 kui. † 21:25: A mato Xɛrane 15.20 kui.

Kɛwanle Sora 21:26 185 Kɛwanle Sora 22:826Na xɔtɔn bode, Pɔli yi na xɛmɛne

tongo e yi rasariɲan e bode xɔn ma.Na xanbi ra, a so Ala Batu Banxinialogo a xa a fala e xa e sariɲan lɔxɔnerakamalima waxatin naxan yi, e yisaraxan ba e keden kedenna birin xa.

Pɔli suxu fena Ala Batu Banxini27 Soge solofereden ɲanmatɔna,

Yahudiyan naxanye keli Asi ya-manani, ne yi Pɔli to Ala Batu Banxini.E yi yamaan birin nadin a xili ma,e yi a suxu. 28 E sɔnxɔ sɔnxɔ, enaxa, “Isirayila muxune, ɛ nxu mali.Xɛmɛni ito nan sigama yiren birinyi, a xaranna ti en ma yamaan nunMusaa sariyan nun yireni ito xili ma.A yɛtɛɛn bata Girɛkine raso Ala BatuBanxini, e yi na sariɲanna kala.” 29 Eito falaxi nɛn bayo e bata yi TirofimeEfɛsi kaan to a fɔxɔ ra taani, e yengiyi a ma a Pɔli bata yi a raso Ala BatuBanxini.

30 Taan birin yi maxa, yamaan yi egi sa keli yiren birin yi. E yi Pɔli suxu,e yi mini a bubuɛ Ala Batu Banxinitande ma. E yi a so dɛɛne ragalikeden na. 31Yamaan yi waxi Pɔli faxafeni. Muxuna nde yi fa a fala Romikaane sofa ganla mangan xa, a sɔnxɔsɔnxɔn Yerusalɛn taan yiren birin yi.32 Sofa mangan yi sofane nun sofakɛmɛn kuntigine xili, e siga e giyɛyama gbeen fɛma. Na muxune sofaneto waxatin naxan yi, e ba Pɔli bɔnbɛ.33 Sofa mangan yi sa Pɔli suxu, a yi eyamari, a e xa a xidi yɔlɔnxɔn firinna. Na xanbi ra, a yi maxɔdinna ti ande a ra, e nun a naxan ligaxi. 34Konimuxuna ndee yi sɔnxɔma fena ndera, bonne sɔnxɔma fe gbɛtɛ ma. Sofamangan mi yi sese yɛɛ toma sɔnxɔsɔnxɔni. Nayi, a yi yamarin fi a e xasiga Pɔli ra yire makantanxini. 35 Pɔlito e banxin te dɛɛn li, fɔ sofane xa yifa a tongo nɛn, e siga a ra amasɔtɔyamaan yi ɲaɲaraxi. 36 Yamaan birinyi biraxi a fɔxɔ ra, e sɔnxɔma, e naxa,“A xa faxa!”

Pɔli yi a yɛtɛ yɛba

37 E yi sigama Pɔli ra yire makan-tanxini waxatin naxan yi, a falan tisofa mangan xa, a naxa, “I tinɲɛ ba nxa falana nde ti i xa?” Sofa manganyi a maxɔdin a naxa, “I Girɛki xuiinmɛma? 38 Na Misiran kaan xa mi itan na ba, naxan baxi yamaan namu-rutɛdeni, a siga yɛngɛ so muxu wulinaaninna ra tonbonni?” 39 Pɔli yi ayabi, a naxa, “Yahudiyan nan n tanna, n barixi Tarise taan nin Silisi ya-manani, na taa suturaxin dugurennanan n tan na. Yandi, tin n xa falan tiyamaan xa.”

40 Sofa mangan yi tin. Nanara, Pɔliyi keli a ti banxin te dɛɛnna, a yamaanmasabari a yiin na. Awa, e dunduxina,Pɔli yi falan ti e xa Heburu xuini.

221 A naxa, “Ngaxakedenne nun n

fafane, ɛ tuli mati, n xa n xɔnba ɛxa!” 2 E to a mɛ a Heburu xuiinfalama, e yi e raxara. Awa, Pɔli yi sigafalan ma, a naxa, 3 “Yahudiyan nan ntan na, n barixi Tarise taan nin, Silisiyamanani. Koni n maxuruxi be nin.Gamaliyɛli nan n xaranxi en benbanesariyan suxu kiin ma. Alaa fe kunfanyi n fan yi alo ɛ tan birin kii naxan yito. 4 N fan yi Yesu a Kiraan muxunebɛsɛnxɔnyama han n yi e faxa. Nyi xɛmɛne nun ɲaxanle suxuma, n yie sa kasoon na. 5 Saraxarali KuntigiSingen nun yamaan fonne birin nseren bɛ nɛn na ma, amasɔtɔ n kɛdinsɔtɔ e ra nɛn, siga en ngaxakedenYahudiyane ma Damasi taani. Na-nara, n yi siga na yi muxuni itoe suxuxinla ma, n yi e xidi, n xɛtɛ e raYerusalɛn taani e ɲaxankatadeni.”

Pɔli yi a tubi feen falaXɛrane 9.1-19, 26.12-18

6 “Awa, n yi kira yi waxatin naxanyi, yanyi tagini, n bata yimasoDamasitaan na, tɛɛ dɛgɛ gbeen yi ti n mamafurɛn keli kore! 7 N bira bɔxɔni.N fala xuiin mɛ, a naxa, ‘Sɔli, Sɔli,i n bɛsɛnxɔnyama nanfera?’ 8 N yia maxɔdin, n naxa, ‘Marigina, nde itan na?’ A yi n yabi, a naxa, ‘Yesu

Kɛwanle Sora 22:9 186 Kɛwanle Sora 23:3Nasarɛti kaan nan n tan na, i naxanbɛsɛnxɔnyama iki!’ 9Muxun naxanyeyi n fɔxɔ ra, ne fan yi na tɛɛ dɛgɛn to.Koni naxan yi falan tima n xa, e mi naxuiinmɛ. 10Nyimaxɔdinna ti, n naxa,‘Marigina, n xa nanfe liga?’ Awa, Ma-rigin yi a fala n xa, a naxa, ‘Keli, i sigaDamasi taani! Ala i yamarixi naxanbirin liga fe ra, ne birin sa falama ixa nɛn mɛnni.’ 11 Na tɛɛ dɛgɛ gbeenyi n danxu, na ma, n lanfane yi n yiirasuxu e siga n na Damasi taani.”

12 “Awa, xɛmɛna nde yi na yi, naxanyi xili Ananiyasi. Muxu tɔgɔndiyaxinnan yi a ra, a yi Alaa sariyan suxi,Yahudiyan naxanye birin yi dɔximɛnni, ne yi a binyaxi kati! 13Na yi fa,a ti n dɛxɔn, a naxa, ‘NgaxakedennaSɔli, seen to fa!’ N yi toon ti keden na,n yi a tan to. 14A yi a fala, a naxa, ‘NxubenbaneAla bata i sugandi alogo i xa asagoon kolon, i yi Tinxin Muxun Yesuto, i yi a xuiin yɛtɛɛn mɛ. 15 Amasɔtɔi bata feen naxanye to, i yi a mɛ,i findima nɛn na seren na muxunebirin xa. 16 Awa, i fa nanse mamɛmaiki? Keli, i rafu igeni, i yulubine birinxa ba i ma, i yi a maxandi a xinli.’ ”

Pɔli a xɛrayana siyane ma17 “N xɛtɛxina Yerusalɛn taani, n

yi Ala maxandima Ala Batu Banxiniwaxatin naxan yi, n yi fe toon ti aloxiyena. 18 N yi Marigin to, a yi afala n xa, a naxa, ‘I mafura, i keliYerusalɛn taani keden na, amasɔtɔ isereyaan naxan bama n ma fe yi, emi na suxuma.’ 19 N yi a yabi, nnaxa, ‘Marigina, e a kolon yati a nyi sigama salide banxine yi, naxanyedɛnkɛlɛyaxi ima, n yi ne sa kasoon na,n yi e bɔnbɔ. 20 E to yi i serena Etiyɛnfaxama, n tan yɛtɛɛn yi na, n tin nɛn.Naxanye yi a faxama, n tan nan yi nedugine kantanma.’ 21Awa, Marigin yia fala n xa, a naxa, ‘Siga, amasɔtɔ n nai rasigama nɛn siya gbɛtɛne ma yiremakuyene yi.’ ”

22 Yamaan yi e tuli mati Pɔli xuiinna han a yi na fala. E yi sɔnxɔ fɔlɔkati, e naxa, “A xa faxa! Muxu sifaniito lu daxi mi a ra a nii ra!” 23 E yi

sɔnxɔma, e e domane wolima kore, egbangbanni te. 24 Romi sofa manganyi yamarin fi, a e xa so Pɔli ra yiremakantanxini. A naxa, a e xa a bulan,e yi a maxɔdin alogo a xa a kolonyamaan sɔnxɔma a ma feen naxanma. 25 Koni e to a xidi a bulan xinlama, sofa kɛmɛn kuntigin naxan yi tixina, Pɔli yi namaxɔdin, a naxa, “A daxaɛ xa Romi dugurenna nde bulan hali ɛmunma naxan makiti singen?”

26 Sofa kɛmɛn kuntigin na mɛ wax-atin naxan yi, a yi siga sofa man-gan fɛma, a yi na fala, a yi amaxɔdin, a naxa, “I nanfe ligɛ? Romidugurenna nde nan xɛmɛni ito ra!”27 Nanara, sofa mangan yi siga, a yiPɔli maxɔdin, a naxa, “A fala n xa, xaRomi dugurenna nde nan i tan na?”Pɔli yi a yabi, a naxa, “Ɔn, a tan nannde n na.” 28 Sofa mangan yi a fala,a naxa, “N gbeti gbeen nan baxi, nfindi Romi dugurenna ra.” Pɔli yi ayabi, a naxa, “Koni n tan barixi Romidugurenyaan nin.”

29 Muxun naxanye yi a bulanmanun alogo a xa falan ti, ne yi kelia fɛma keden na. Sofa mangana akolon waxatin naxan yi, a bata yiRomi dugurenna nde xidi yɔlɔnxɔnnara nun, na fan yi gaxu.

Yahudiyane yi Pɔli makiti30 Yahudiyane yi Pɔli kansunma

feen naxan na, sofa mangan yi waxina kolon feni. Nanara, na xɔtɔnbode, e yi Pɔli fulun. Sofa manganyi saraxarali kuntigine nun kitisa ya-maan yamari, e yi e malan. Na xanbira, a yi Pɔli ti e yɛtagi.

231 Pɔli yi kitisa yamaan mato kati,

a naxa, “Ngaxakedenne, n feen nax-anye ligaxi Ala yɛɛ xɔri han to, nmi n yɛtɛ yalagima ne ra.” 2 Muxunnaxanye yi tixi Pɔli fɛma, SaraxaraliKuntigi Singena Ananiyasi yi ne ya-mari, a e xa Pɔli dɛɛn garin. 3 Pɔli yia fala a xa, a naxa, “Ala i fan bɔnbɔmanɛn, i tan naxan luxi alo banxin naxanfari mafixa, koni a kuiin lɔxi. I dɔxi

Kɛwanle Sora 23:4 187 Kɛwanle Sora 23:27n makitideni sariyan xɔn. Koni itan sariyan kalama amasɔtɔ i batayamarin fi, a e xa n bɔnbɔ!” 4Muxunnaxanye yi Pɔli fɛma, ne yi a fala axa, e naxa, “I Alaa Saraxarali KuntigiSingen nan konbima na ra.” 5 Pɔli yia yabi, a naxa, “Ngaxakedenne, n miyi a kolon a Saraxarali Kuntigi Singennan a ra. Amasɔtɔ a sɛbɛxi Kitabunkui, a naxa, ‘I nama fala ɲaxin ti i yayamaan mangan ma.’* ”

6 Pɔli yi a kolon, a Saduse muxunenun Farisi muxune nan yi na yamaanna. A yi keli, a yi a fala a xuinitexin na kitisa yamaan tagi, a naxa,“Ngaxakedenne, Farisi muxun nan nna. N fafe fan Farisi muxun na ara. E n makitima bayo n laxi a raa faxa muxune kelima nɛn sayani!”7 A na falaxina, Saduse muxune nunFarisi muxune yi fɔlɔ e bodematandɛ,yamaan yi taxun. 8 Saduse muxuneyi a falama, e naxa, a muxune mi ke-lima sayani, e mɔn naxa, a malekanemi na hanma sɛnbɛ totarene. KoniFarisi muxune tan yi laxi ne birin na.9 Nanara, sɔnxɔ sɔnxɔ gbeen yi keli.Awa, sariya karamɔxɔna ndee yi keliFarisi muxune yɛ, e ti, e matandin tikati! E naxa, “Nxu mi fe ɲaxi yo toxixɛmɛni ito a fe yi. Yanyina nde, sɛnbɛtotarena nde hanma malekan falan tia xa nɛn yati!”

10 Matandin yi gbo ayi han sofamangan yi gaxu, a e nama Pɔli yibɔdungi dungin na. Nanara, a sofaneyamari, a e xa sa Pɔli tongo yamaantagi, e siga a ra yire makantanxini.

11 Na kɔɛɛn na, Marigin yi miniPɔli xa, a naxa, “I wɛkilɛ! I sereyaanbama n xa nɛn Romi taani alo i a ligaYerusalɛn taani kii naxan yi.”

E yanfan so Pɔli ma12 Na xɔtɔn bode, Yahudiyane yi e

malan e lan a ma, e yi e kɔlɔ, a e midonseen donma, e mi igen minma fɔe Pɔli faxa. 13 Naxanye na feni tɔn, edangu muxu tonge naanin na. 14 Naxanbi ra, e siga saraxarali kuntigine

nun fonne fɛma, e naxa, “Nxu batanxu kɔlɔ, a nxu nama sese don fɔ nxuPɔli faxa. 15Awa, nayi ɛ tan nun kitisayamaan xa xɛraan nasiga Romi sofamanganma, a a xa Pɔli rafa ɛmaalogoɛ xa a fe fɛsɛfɛsɛ. Nxu yitɔnxi nxu xaa faxa benun a xa be li.”

16 Koni Pɔli magilɛna dii xɛmɛn nayanfan mɛxina, a yi siga yire makan-tanxini, a sa feni ito fala Pɔli xa. 17Naxanbi ra, Pɔli yi sofa kɛmɛn kuntiginande xili, a yi a fala a xa, a naxa,“Banxulanni ito tongo, i siga a ra sofamangan fɛma, a waxi falana nde tifeni a xa.” 18 A yi a tongo, a sigaa ra sofa mangan fɛma, a yi a fala axa, a naxa, “Pɔli naxan kasoon na, nanan n xilixi, a yi a fala n xa, a naxa,a n xa fa banxulanni ito ra i fɛmaamasɔtɔ a waxi fena nde fala feni ixa.” 19 Sofa mangan yi banxulannayii rasuxu, a siga a ra a danna, a saa maxɔdin, a naxa, “I nanfe falaman xa?” 20 Banxulanna yi a fala axa, a naxa, “Yahudiyane bata lan ama a tila e xa i mafan, a i xa Pɔlirasiga kitisa yamaan ma alogo e xa afe fɛsɛfɛsɛ. 21 Koni i nama i tuli matine ra amasɔtɔ e dangu muxu tongenaanin na naxanye luxunxi Pɔli yɛɛra. E birin bata e kɔlɔ, a e nama sesedon, e nama e min, han e yi a faxa. Eyitɔnxi na nan ma iki. E i ya yamarinnan tun legedenma.” 22 Sofa manganyi a fala, a naxa, “I nama a fala muxuyo xa fa fala i bata na yɛba n xa.” Abanxulanna yiba, a yi siga.

Pɔli yi rasiga Felisi ma23 Sofa mangan yi sofa kɛmɛn

kuntigi firin xili, a naxa, “Ɛ sofa kɛmɛfirin tongo, e nun soo kan tongesolofere nun tanba kan kɛmɛ firin. Ɛne yitɔn, siga Sesariya taani to kɔɛɛnna dɛge waxatin na dangu. 24 Ɛ fasoona ndee ra Pɔli tongo xinla ma, al-ogo a xa sa yamana kanna Felisi konnali bɔɲɛ xunbenli.” 25 Na xanbi ra, akɛdin sɛbɛ, a naxa, 26 “N tan KilɔdiLisiyasa bata i tan Felisi yamana kanfaɲin xɔntɔn. 27 Yahudiyane xɛmɛni

* 23:5: Xɔrɔyaan 22.27

Kɛwanle Sora 23:28 188 Kɛwanle Sora 24:18ito suxi, a yi luxi ndedi, e xa a faxa. Nto a kolon a Romi dugurenna nan a ra,nxu nun n ma sofane yi siga, nxu saa rakisi. 28 E a kansunma feen naxanna, n yi waxi na kolon feni. Nanara, nsiga a ra e kitisa yamaan fɛma. 29N yia to, a e a kansunma e sariya kala feennan na, koni a mi fe yo ligaxi, a faxɛfeen naxan ma hanma e a sɛ kasoonna feen naxan ma. 30 Koni n to a mɛa Yahudiyane bata yanfan so a ma, nyi a rasiga i ma keden na. N mɔn yia kansun muxune yamari a e xa sa emawuga i tan fɛma.”

31 Yamarin naxan fi sofane ma eyi na liga. E yi Pɔli tongo, e siga ara Antipatiri taani. 32 Na xɔtɔn bodesofaannaxanye siga e sanni, ne yi xɛtɛyire makantanxini. Soo kanne yi Pɔlitongo. 33 E yi siga Pɔli ra Sesariyataani, e yi a so yamana kanna yii, ekɛdin fan so a yii. 34 Yamana kannayi kɛdin xaran, a Pɔli maxɔdin a kelixiyamanan naxan yi. A a kolon waxatinnaxan yi, a a kelixi Silisi yamanan nin,35 a naxa, “I kansun muxune na be liwaxatin naxan yi, n na n tuli matimanɛn i ya fe ra na waxatini.” Na xanbira, a yamarin fi a kantan muxune xaPɔli mara yamana kan banxini.

24Yahudiyane yi Pɔli kansun

1 Soge suulun danguxina, Saraxar-ali Kuntigi Singena Ananiyasi yi sigaSesariya taani e nun yamaan fonnandee nunmuxu xunmayɛngɛn naxanxili Teritule. Ne yi e mawuga Pɔlifari yamana kanna yɛtagi. 2 E to Pɔlimaxili, Teritule yi Pɔli kansun fɔlɔfalani itoe yi, a naxa, “Felisi mangafaɲina, nxubɔɲɛxunbeli gbeennaxansɔtɔma i barakani, e nun i feen nax-anye yitɔnxi i ya xaxilimayani, nxusiyaan sabati feen na, 3 nxu fe faɲinnaxanye birin sɔtɔma i yii waxatinbirin e nun yiren birin yi, nxu barikanbirama i xa na ra, manga Felisi.4 Koni hali na, nxu nama i ya wax-atin tongo. Nanara, n na i mafanma,yandi i tuli mati nxu dɛntɛgɛ xuiin

na ndedi. 5 Nxu bata xɛmɛni ito to,muxu tɔrɔ gbeen na a ra naxan sɔnxɔsɔnxɔnnakelimaYahudiya yamaan yɛdunuɲa yiren birin yi. A tan nan YesuNasarɛti kaana dinan yɛɛratiin na. 6Amɔn bata kata a xa Ala Batu Banxinasariɲanna kala. Nanara, nxu a suxi. Axɔnla yi nxu ma, nxu xa a makiti alonxɔ sariyan kii naxan yi. 7 Koni sofamangana, Lisiya yi fa a tongo nxu yiikarahanni. 8Na xanbi ra, a yi yamarinfi, a a kansun muxune xa fa i fɛma.Xa i xɛmɛni ito maxɔdin, i yɛtɛna akolonma nɛn nxu a kansunma feennaxan birin na.” 9 Yahudiyane fan yitin na falan ma, e naxa, a ɲɔndi nanna birin na.

Pɔli yi a xɔnba Felisi yɛtagi10 Yamana kanna yi Pɔli yamari, a

a xa falan ti. Pɔli yi a fala, a naxa,“N na a kolon, a i bata findi kitisaanna siyani ito xun na xabu ɲɛɛwuyaxi.Nanara, n na n xɔnbama i yɛtagi xaxiliragidini. 11 I yɛtɛɛn nɔɛ a kolonɲɛ nɛnyati, a munma dangu xi fu nun firinna singen xabu n siga Yerusalɛn taaniAla batudeni. 12 E mi n lixi Ala BatuBanxini muxe matandide yi, hanmayamaan kui sodeni salide banxine yihanma yire gbɛtɛ yi taani. 13 E nkansunma feen naxanye ra iki, e minɔɛ na ɲɔndin yitɛ i ra. 14 N na ntiyɛ na ra i yɛtagi fa fala a n na nbenbane Ala nan batuma Yesu a Ki-raan xɔn e a falan naxan ma a wuledinan nan a ra. Anu, feen naxanbirin sɛbɛxi Sariya Kitabun kui e nunnabine kitabune kui, n laxi ne birinna. 15Nxu nun itoe birin yigi saxi Alayi kii kedenna nin, a faxa muxune ke-lima nɛn sayani, tinxin muxune nuntinxintarene birin. 16 Nanara, n nan fanga bɛrɛn ligama waxatin birin,alogo n nama n yɛtɛ yalagi Ala yɛtagie nun muxune yɛtagi.”

17 “N bata yi ɲɛɛ dando ti n miYerusalɛn taan li. Koni iki, n sigaxiYerusalɛn taani nɛn alogo n xa sigakiseene ra n kon kaa yiigelitɔne xa. Nmɔn yi saraxane ba Ala xa. 18 N batayi n yɛtɛ rasariɲan, e n li Ala Batu

Kɛwanle Sora 24:19 189 Kɛwanle Sora 25:15Banxini na ligadeni waxatin naxan yi.Gali mi yi n fɛma, sɔnxɔ sɔnxɔn mi yina. 19 Koni Yahudiyan naxanye kelixiAsi yamanani, ne nan yi lanma e xafa i yɛtagi n kansundeni, xa fena ndee kui n xili ma. 20 Xanamu, muxunnaxanye be, ne xa a fala n kalan naxantixi, n yi tixi kitisa yamaan yɛtagiwaxatin naxan yi. 21 Fɔ n falan naxantixi e tagi n xuini texin na, n naxa, ‘Ɛn makitima to bayo n laxi a ra a faxamuxune kelima nɛn sayani!’ ”

22 Felisi naxan yi Yesu a Kiraankolon ki faɲi, na yi falani so, a yia fala e xa, a naxa, “Sofa manganLisiyasa na fa waxatin naxan yi, n yii ya kitin bolon.” 23 A yi a fala sofakɛmɛn kuntigin xa, a xa Pɔli kantankasoon na, a yi a xɔnbeɲin ndedi, a emɔn nama tondi a xɔyine xa a mali amakone ra.

Pɔli Felisi nun Dirusila yɛtagi24 Xi dando danguxina, Felisi nun

a ɲaxanla Dirusila yi fa, Yahudiyaɲaxanla nan yi na ra. Felisi yi xɛraannasiga Pɔli xilideni, a yi a tuli matia falan na lan dɛnkɛlɛyaan ma AlaaMuxu Sugandixin ma Yesu. 25 KoniPɔli yi falan tima waxatin naxan yilan tinxinna nun yɛtɛ suxun nun kitifamatɔna fe ma, gaxun yi Felisi suxu.A yi a fala a xa, a naxa, “Siga singen,xa waxati sa lu n yii, n na i xilɛ.” 26 Amɔn yi waxi a xɔn a Pɔli xa gbetin so ayii. Na nan yi a ra a yi a xilimawaxatinbirin alogo e xa batu.

27 Ɲɛɛ firin danguxina, PɔrusuFɛsitu yi dɔxɔ yamana kanyani Felisifunfuni. Felisi yi waxi a xɔn ma, a xaYahudiyane rafan feen liga. Nanara,a yi Pɔli lu kasoon na.

25Pɔli Fɛsitu yamana kanna yɛtagi

1 A faan xii saxanna yamanani,Fɛsitu yi keli Sesariya taani sigaYerusalɛn taani. 2 Saraxarali kuntig-ine nun Yahudiya fonne yi e mawugaPɔli fari. 3 E yi Fɛsitu mafan a axa e rafan feen liga, a yi fa Pɔli ra

Yerusalɛn taani. E bata yi yanfan so ama nun, e yi wama a faxa feni kira yi.4 Fɛsitu yi e yabi, a naxa, “Pɔli maraxikasoon na Sesariya taani, n tan fanyɛtɛɛn mi buma, n siga na yi. 5Xa a feɲaxi ligaxi, ɛ yɛɛratina ndee xa siga nfɔxɔ ra Sesariya taani, e sa a kansun.”

6 Fɛsitu yi lu e fɛma xii solomasɛxɛhan fu yatɛ, na xanbi ra, a sigaSesariya taani. Na xɔtɔn bode, a yidɔxɔ kiti sadeni, a yi e yamari, a exa Pɔli raso. 7 Pɔli na li waxatinnaxan yi, Yahudiyan naxanye yi kelixiYerusalɛn taani, ne yi ti a rabilinni, efe ɲaxi wuyaxi sa a xun ma, e mi yinɔɛ naxanye ɲɔndin mayitɛ. 8 KoniPɔli yi a yɛtɛ xɔnba, a naxa, “N mikala yo tixi Yahudiyane sariyan mahanma Ala Batu Banxin ma hanmaRomi Manga Gbeen ma.”

9 Fɛsitu yi waxi a xɔn ma, a xaYahudiyane rafan feen liga. Nanara,a yi Pɔli maxɔdin, a naxa, “I waxi axɔn ma, i xa siga Yerusalɛn taani, i samakiti feni itoema n yɛtagi na yi ba?”10 Pɔli yi a fala, a naxa, “N tixi RomiManga Gbeena kiti saden ni ito ra, alan n xa makiti be. N mi tinxintareyaligaxi Yahudiyane ra hali alo i yɛtɛnaa kolon kii naxan yi. 11 Xa n batatinxintareyaan liga hanma fe gbɛtɛ,n faxɛ naxan ma, n mi tondima n xafaxa. Koni itoe wulen nan sama n xunma. A mi daxa muxu yo xa n so e yii.Nba, Manga Gbeen xa n makiti Romitaani!”

12 Fɛsitu yelin falan tiyɛ a maxadimuxune xa waxatin naxan yi, a yiPɔli yabi, a naxa, “I bata Romi MangaGbeena fe fala, na ma, i sigama nɛnManga Gbeen yɛtagi!”

Pɔli yi ti manga gbɛtɛ yɛtagi13 Xii dando to dangu, Manga

Agiripa nun Berinisi yi siga Fɛsituxɔntɔndeni Sesariya taani. 14 E toyi xii wuyaxi radanguma na, Fɛsituyi Pɔli a fe yɛba Mangan xa, a naxa,“Muxuna nde be, Felisi naxan luxikasoon na. 15 N siga Yerusalɛntaani waxatin naxan yi, Yahudiyanesaraxarali kuntigine nun yamaan

Kɛwanle Sora 25:16 190 Kɛwanle Sora 26:13fonne mawugan sa nɛn a fari, a n xa ayalagi. 16Koni n yi a fala e xa, n naxa,Romi kaane mi darixi muxun faxɛbenun e nun a kansun muxune xa tikitisaan yɛtagi a yi a yɛba. 17Nanara,e birin yi fa n fɔxɔ ra be. N mi butixi n yi a makiti fɔlɔ na xɔtɔn bode,n yamarin fi a e xa fa xɛmɛn na.18 A kansun muxune yi ti koni n yimirixi feen ɲaxin naxanye ma, e mi akansun ne sese ra 19 fɔ e to lu e bodematandɛ e dinana fe ra e nun Yesu afe, naxan bata faxa, koni Pɔli naxanma fe falama a a bata keli sayani.20 N tan mi yi a kolon n naxan ligɛmatandi sifani ito yi. Nanara, n yi Pɔlimaxɔdin, xa a yi wama siga feen ninYerusalɛn taani alogo a xa sa makitifeni ito ra mɛnni. 21 Koni Pɔli yi waa feen xali feni Manga Gbeen yɛtagiRomi taani. Nanara, n yi yamarin fi ae xa a ramara han n yi a rasiga RomiManga Gbeen ma.”

22Agiripa yi a fala Fɛsitu xa, a naxa,“N fan waxi xɛmɛni ito xuiin namɛfeni.” Fɛsitu yi a yabi, a naxa, “I axuiin namɛma nɛn tila.”

23NaxɔtɔnbodeAgiripa nunBerin-isi yi fa, yama gbeen biraxi e fɔxɔ rabinyeni. E tan nun sofa kuntiginenun taan muxu gbeene yi siga malanbanxini. Fɛsitu yi yamarin fi, a e xafa Pɔli ra. 24 Fɛsitu yi a fala, a naxa,“Manga Agiripa nun muxun naxanyebirin nxu dɛxɔn ma be, ɛ bata xɛmɛniito to Yahudiya yamaan birin mawu-gan saxi naxan fari Sesariya taan nunYerusalɛn taani. E birin yi lu sɔnxɔsɔnxɛ, e naxa, a a mi lan a xa lu anii ra sɔnɔn. 25 Koni n mi fefe toxia faxɛ naxan ma. Koni a yɛtɛɛn bataRomi Manga Gbeena fe fala. Na nana toxi, n yi a ragidi n xa a rasiga.26Koni fala kɛndɛ yo mi n yii n naxansɛbɛma Manga Gbeen ma. Nanara,n bata fa a ra ɛ yɛtagi katarabi i tanManga Agiripama, alogo en na yelin afɛsɛfɛsɛdeni, n nɔɛ fena nde sɛbɛ nɛn.27 Amasɔtɔ n tan yɛɛ ra yi, a mi lan nkasorasaan nasiga Manga Gbeen ma,fɔ n na a yɛba a kalan naxan tixi.”

26Pɔli yi a yɛtɛ xɔnba

1 Agiripa yi a fala Pɔli xa, a naxa,“Waxatini i yii i falan ti i yɛtɛ a fe yi.”Pɔli yi a yiini te, a yi a yɛtɛ xɔnba iki:

2 A naxa, “Manga Agiripa,Yahudiyane n kansunma feennaxanye ra, n sɛwaxi to, n xa ti iyɛtagi n xɔnbadeni i xa lan ne birinma. 3Amasɔtɔ i Yahudiyane namunnenun matandine birin kolon ki faɲi.Awa yandi, n bata i mafan, i tuli matin na ki faɲi.”

4 “Yahudiyane birin n sɔnna kolonxabu n dii ɲɔrɛyani. Xabu a fɔlɔni, nna n ma siimayaan maxalixi n siyaannun Yerusalɛn taan nin. 5 E n kolonxabu to mi a ra. E nɔɛ sereyaan bɛnɛn, xa e sa wa, fa fala n yi Farisimuxune nan yɛ, naxanye findixi nxɔdinan dina xɔnxɔnne ra. 6 Ala enbenbane tuli sa naxan na, n yigi saxina nin. Na nan a ligaxi, e n makitimaiki. 7 En bɔnsɔn fu nun firinne birinyigi saxi na tuli sa rakamalixin nanto fe yi, e nɛma Ala batuɛ kɔɛɛn nunyanyin na e sɔbɛɛn birin na. Man-gana, Yahudiyane n kansunma na yi-gin nan ma fe ra. 8 Nanfera ɛ tan milaxi a ra a Ala faxa muxune rakelimanɛn sayani?”

9 “N tan fan ma miriyani, n batayi a ragidi nun n xa Yesu Nasarɛtikaan xinla yɛngɛ. 10 N na nan ligaYerusalɛn taani. N nɔɔn sɔtɔ saraxar-ali kuntigine ra, n yi muxu sariɲanxiwuyaxi sa kasoon na. E na yi e faxafeen nata, n yi n xuiin fi. 11 N yi eɲaxankatama salide banxine birin yisanɲamawuyaxi. N yi e karahanma exa e Marigin nayelefu. N ma xɔlɔn yigbo ayi e xilimahannyi e bɛsɛnxɔnyayamana gbɛtɛne taane yi.”

Pɔli yi a tubi feen falaXɛrane 9.1-19 nun 22.6-16

12 “Na ma, lɔxɔna nde, n yi sigaDamasi taani saraxarali kuntiginenɔɔn nun e tinna ma. 13 Mangana,n yi kira yi waxatin naxan yi, yanyitagini, tɛɛ dɛgɛ gbeen yi ti nxu nunn fɔxɔrabirane ma keli kore, a dɛgɛn

Kɛwanle Sora 26:14 191 Kɛwanle Sora 27:7yi gbo sogen xa. 14 Nxu birin yi birabɔxɔni. N yi xuina nde mɛ Heburuxuini naxan yi a falama n xa, a naxa,‘Sɔli, Sɔli, i n bɛsɛnxɔnyama nanfera?A xɔdɔxɔ i tan ma, i tondi i gbɛngbɛnmuxun bun alo turana.’ 15 N yimaxɔdinna ti, n naxa, ‘Marigina, ndei tan na?’ A yi n yabi, a naxa, ‘Yesunan n tan na, i naxan bɛsɛnxɔnyama.16 Koni keli, i ti. N minixi kɛnɛnni ixa nɛn alogo i xa findi n ma walikɛɛnna, i feen naxanye toxi n ma fe yi to,i findi ne seren na e nun n naxanyeyitama i ra. 17 N ni i ratangama nɛni ya yamaan ma e nun siya gbɛtɛne,n na i xɛma naxanye ma 18 alogo i xasa e yɛɛne rabi, i yi e ba dimin nunSetana nɔɔn bun ma, i fa e ra Alaakɛnɛnna ma. Xa e dɛnkɛlɛya n ma, eyulubi xafarin sɔtɔma nɛn, e lu Alamuxu sariɲanxine yɛ.’ ”

Pɔli yi a wanla fe fala19 “Nanara, Manga Agiripa, n fe

toon naxan ti keli kore, n mi namatandi. 20N yi kawandin ba Damasikaane nun Yerusalɛn kaane nun Yu-daya kaane birin nun siya gbɛtɛne fantagi. N yi a fala e xa, n naxa, e xae xun xanbi so e hakɛne yi, e fa Alama, e kɛwanle yi a yita fa fala a e batatubi. 21 Yahudiyane n suxi Ala BatuBanxini na nan ma, e kata n faxa feenna. 22 Koni Ala n malima nɛn han to,n mɔn be alogo n xa sereyaan ba birinxa, muxudin nun muxu gbeena. N misese falama fɔ nabine nun Musa batayi naxan fala nun lan fe famatɔne ma.23 E naxa, a Alaa Muxu Sugandixin yitɔrɔma nɛn, a findi muxu singen nanaxan kelima sayani, a yi kɛnɛnna ralia yamaan nun siya gbɛtɛne ma.”

24Awa, Pɔli to yi a yɛtɛ xɔnbama nakiini, Fɛsitu yi a fala a xuini texin na,a naxa, “Pɔli, seen nan soxi i yi! I yaxaran gbeen bata seen naso i yi!”

25 Pɔli yi a yabi, a naxa, “Fɛsitu,muxu faɲina, se mi soxi n yi. Nɲɔndin nun lɔnnin nan falama i xa.26 Amasɔtɔ Manga Agiripa feni itokolon, nayi n nɔɛ falan tiyɛ a xa nɛnxaxili ragidini. N laxi a ra, a a feni itoe

kolon ki faɲi, bayo e mi rabaxi lux-unni. 27Manga Agiripa, i laxi nabinefalane ra ba? N na a kolon a i bata la era!”

28 Agiripa yi Pɔli yabi, a naxa, “In findɛ Yesu mantonna ra waxatidiniito yi ba?” 29Pɔli yi a yabi, a naxa, “Xawaxatin xunkuya ayi ba, xa a dungiayi ba, n na Ala maxandima nɛn i tanxa e nun naxanye birin tuli matixi nna to, alogo ɛ xa lu alo n tan kii naxanyi to, ba yɔlɔnxɔnni itoe ra!”

30Naxanbi ra,mangannunyamanakannanunBerinisi nunmuxunbonnebirin yi keli, 31 e to yi minima, e yilu a falɛ e bode xa, e naxa, “Xɛmɛniito mi fefe ligaxi a faxɛ naxan mahanma a sama kasoon na naxan ma.”32 Agiripa yi a fala Fɛsitu xa, a naxa,“Xa xɛmɛni ito mi yi maxandin ti nuna Romi Manga Gbeen xa a makiti, enyi a beɲinma nɛn nun.”

27Pɔli yi siga Romi taani

1E lan amawaxatin naxan yi, a nxuxa siga kunkin kui Itali yamanani, e yiPɔli nun kaso ra muxuna ndee so sofakɛmɛn kuntigina nde yii naxan yi xiliYuliyusi, Romi Manga Gbeena sofaneyɛ. 2 Nxu so kunkina nde kui naxankeli Adiramiti taani. A yi dangumaAsiyamanan fɔxɔ igen taa dɛɛne nan na.Arisitaraki yi nxu fɔxɔ ra, Masedoniyakaan naxan keli Tesaloniki yi.

3 Na xɔtɔn bode nxu yi sa so Sidɔntaani. Awa, Yuliyusi yi fe faɲin nabaPɔli xa, a tin a xa siga a xɔyine fɛmafanda fendeni. 4Nxu to keli na yi, nxusiga igen tagini dɛnaxan xili Sipiri,bayo foyen bata yi a xun sa nxu ma.5 Nxu yi fɔxɔ igeni gidi Silisi nunPanfiliya yamanan dɛxɔn ma, nxu yisa Mira taan li Lisi yamanani. 6 Sofakɛmɛn kuntigin yi kunkina nde li nanaxan yi kelixi Alesandire taani, asigama Itali yamanani. A yi nxu rasona kunkin kui.

7 Nxu yi siga ndedi ndedi han xiiwuyaxi, han nxu sa Sinidi bɔxɔn lifɔxɔ igen tagi tɔrɔni. Bayo foyen mi

Kɛwanle Sora 27:8 192 Kɛwanle Sora 27:33yi tinmanxu xa sigamɛn binni, na yi aliga nxu siga Kirɛti bɔxɔn bode fɔxɔnna fɔxɔ igen tagi, nxu yi dangu Sale-mone gɛmɛn yɛtagi. 8 Nxu yi danguxareyaan dɛxɔn tɔrɔni, nxu yi yirenande li dɛnaxan yi xili Tide Faɲina Lasetaan dɛxɔn ma.

9 Nxu bata yi bu sigatini han igenxun ma sigatiin yi magaxu ayi nxuma. Yahudiyane sun suxu waxatinbata yi dangu nun. Na nan a ligaPɔli yi e rakolon, 10 a naxa, “Ngax-akedenne, n bata a to, en ma ige xunma sigatiin findima gbalon nan na.Xa en siga, a findima kala nan nakunkin nun a kui seene ma e nun entan yɛtɛɛn ma.” 11 Koni sofa kɛmɛnkuntigin yi laxi kunki ragine kuntiginnun kunki kanna xuiin na dangu Pɔlia falan na. 12 Bayo na bɔxɔni, kunkitiden mi yi fan ɲɛmɛn nadangudenna, muxu wuyaxi yi waxi kata feni, anxu xa siga Kirɛti bɔxɔn kunki rati-deni ɲɛmɛn nadangudeni dɛnaxanxili Fenixi, dɛnaxan yɛɛ rafindixi so-gegododen ma.

Foye gbeena fe fɔxɔ igen xun ma13 Foyedin yi fɔlɔ fɛ keli yiifanna

ma. E yi e miri, a e waxɔn feenbata liga e xa. Nanara, e yi kunkinnati seen ba igeni, e lu sigɛ Kirɛtibɔxɔndɛ. 14Konimafurɛn, foye gbeenyi keli xareyaan mabinni, naxan xili,“Kɔmɛn ma foyena.” 15 Na foyen yikunkin tuntun. E mi yi nɔɛ kunkinnatiyɛ. Nxu yi a lu foyen yi siga nxura. 16Nxu yi dangu bɔxɔna nde dɛxɔn,naxan xili Kawuda. Nde yi ba foyenna mɛnni. Nxu yi kata gbeen ti nxuxa marakantan kunkidin nate kunkinfari. 17 E a rate waxatin naxan yi, eyi lutine xidi kunkin na a rabilinnialogo a nama kala. E yi gaxuxi afoyen nama kunkin xali a sa bɔnbɔSirite ɲɛmɛnsin gbiligbinle ra. Na-nara, e yi kunkin nati seen nagodo,foyen yi lu sigɛ nxu ra. 18 Foyen yinxu bɔnbɔ ki faɲi. Na xɔtɔn bode, eyi goronne ramini fɔlɔ kunki gbeenkui, e yi e rawoli ayi igeni. 19 A

soge saxandeni, kunki ragine yɛtɛɛnyi kunkin nagi seene rawoli ayi igeni.20 Xii wuyaxi nxu mi sogen to hanmasarene. Koni foyen tan yi gboma ayinɛn tun. Dɔnxɛn na nxu yi yigitɛgɛ, anxu mi fa kisima.

21A bata yi xii wuyaxi ti emi e dɛge.Pɔli yi keli, a ti muxune tagi, a naxa,“Ngaxakedenne, ɛ yi lanma nun ɛ yi nxuiin suxu ɛmikeli Kirɛti bɔxɔni. Ɛmiyi kalan nun bɔnɔ gbeeni itoe sɔtɔmanun. 22Nba, iki n na ɛ mafanma nɛn,ɛ xa ɛ wɛkilɛ. Muxu yo mi faxama,kunkin nan tun kalama. 23 Amasɔtɔn Marigina Ala, n naxan batuma, namalekana nde bata a maso n na tokɔɛɛn na. 24 A yi a fala n xa, a naxa,‘Pɔli, i nama gaxu! A fɛrɛmi na fɔ i xati Romi Manga Gbeen yɛtagi. Ala batai sigati bodene birin fan niin fi i ma ahinanni.’ 25Nanara, ngaxakedenne, ɛwɛkilɛ amasɔtɔ n bata dɛnkɛlɛya Alama, a a ligama nɛn alo a falaxi n xakii naxan yi. 26 Koni en sa dinma nɛnbɔxɔna nde ra igen tagi.”

27 Awa, foyen yi nxu rasigamaAdiriyatike fɔxɔ igen xun ma a xi funun naanindeni, kɔɛ tagini, kunkiragine yi sikɛ a nxu bata masoxareyaan na. 28 E se maliga seensinxina igeni, e yi a to a igen yi tilinkanke yɛ tonge naanin. E sigaxinandedi, e mɔn yi a maliga, e yi a toa tilinna kanke yɛ tonge saxan nanlixi. 29 E yi gaxu, a kunkin nama a dingɛmɛne ra. Nanara, e kunkin natiwure naanin nagodo igeni kunkinxanbi ra. E digi kuye baan na. 30Kunkiragine yi waxi keli feni kunkin kui.E maratanga kunkidin nagodo igenxun ma. E a liga alo e yi kunkin natisena ndee nan nagodoma kunkin yɛɛra igeni. 31 Koni Pɔli yi a fala sofakɛmɛn kuntigi gbeen nun sofane xa,a naxa, “Xa kunki ragini itoe mi lukunkin kui, ɛ mi kisima.” 32 Nanara,sofane yi maratanga kunkidin xidilutine rasɛgɛ ayi, a sin igeni.

33 Kuye baan masoxina, Pɔli yi ebirin mafan a e xa donseen don, anaxa, “A xii fu nun naaninna nan to,

Kɛwanle Sora 27:34 193 Kɛwanle Sora 28:15ɛ legeden tiini han iki ɛmunma donsedon. 34Nanara, n na ɛmafanma, alogoɛ xa donseen don, bayo ɛ makona ama ɛ kisi. Hali xun sɛxɛ kedenna ɛ tansese mi bɔnɔma a yi.”

35 Pɔli yelin falan tiyɛ waxatinnaxan yi, a buruna nde tongo, abarikan bira Ala xa e birin yɛɛ xɔri,a buruni gira, a a don fɔlɔ. 36 Bonnefan yi e wɛkilɛ, e birin yi donseen don.37 Nxu tan naxanye birin yi kunkinkui, muxu kɛmɛ firin muxu tongesolofere muxu sennin. 38 E birin lugowaxatin naxan yi, e donseen nawoliayi igeni alogo kunkin xa yelefu ayi.

Kunkin kala fena39 Kuye to yiba, kunki ragine yi

bɔxɔn naxan toma, e mi yi na kolon,koni e sa igen to soxi bɔxɔn kuimɛɲɛnsin yirena nde yi. E yi lan a maa e xa kunkin nasiga mɛɲɛnsinna ma,xa e nɔɛ. 40 E yi kunkin nati wurenefulun, e yi e lu fɔxɔ igeni. E mɔnyi kunki matinxin seene xidi lutinefulun. E yi kunkin nasiga dugin natekunkin yɛɛ ra. Foyen yi lu kunkinnasigɛ xareyaan binni. 41Koni kunkinyi sa ɲɛmɛnsinna gbiligbinla li igenbun. Kunkin xunna yi digi, a mi yi fanɔɛ sigɛ. Walanna sɛnbɛn yi a xanbinkala.

42 Sofane yi lan a ma, a e xa kasora muxune birin faxa alogo muxu yonama a futuxulu, a siga igen xun ma.43 Koni sofa kɛmɛn kuntigin yi waxi axɔn ma nɛn, a xa Pɔli rakisi. Nanara,a yi e raxɔlɔ, a e nama na liga. Koninaxanye birin yi nɔɛ baan gidɛ, a yine yamari, a ne singe xa e bɔxɔn igenma siga xareyaan na. 44Awa, a dɔnxɛnnaxanye yi luxi, a ne xa farinne suxuhanma kunkin wudi dungina ndee, ebira bodene fɔxɔ ra. Nxu birin yixareyaan li hɛrini.

28Pɔli Malita fɔxɔ ige tagi bɔxɔni

1 Nba, nxu to xareyaan li hɛrini,nxu yi a mɛ a na bɔxɔn yi xili nɛnMalita. 2 Nxu yi rafan na dugurenne

ma kati! Tulen yi fa, xunbenla yimini.Nayi, e yi tɛɛn sa nxu xa, e nxu yisuxuki faɲi. 3Pɔli yi yegenemalan, a yi e satɛɛni, tɛɛn wuyenna to gbo ayi, saɲinyi mini, a yi a singan Pɔli yiin na. 4Nadugurenne yi saɲin to singanxi Pɔliyiin na, e yi a fala e bode xa, e naxa,“Muxu faxan nan xɛmɛni ito ra, hali ato bata tanga fɔxɔ igen ma, hakɛn mitinma a xa lu a nii ra.” 5Koni Pɔli yi ayiin lisan, saɲin yi bira tɛɛni, sese mia to. 6 E birin yengi yi a ma, a a yiin yixungboma nɛn hanma a yi bira a faxasa! Koni e bu a legedenɲɛ, e mi fefe toligɛ a ra. Nanara, e yi e miri fe gbɛtɛma, a alana nde nan yi Pɔli ra.

7Bɔxɔna nde yi na dɛxɔnma naxanyi Pubiliyusi gbeen na, mɛnna man-gana. Na yi nxu yigiya binyeni xiisaxan. 8 Pubiliyusi fafe furaxin yisaxi saden ma, fati mawolonna nunwulixɔnden nan yi a ma. Pɔli yi soa konni, a sa a yiin sa a ma, a yiAla maxandi a xa, a yi a rakɛndɛya.9Na liga waxatin naxan yi, furemaannaxanye birin yi na bɔxɔni, ne yi fa,e rakɛndɛya. 10 E yi nxu binya kiiwuyaxi. Nxu to yi kelima na, e yi nxufanda se wuyaxi ra.

Pɔli yi keli Malita yi11 Kike saxan to dangu, nxu mɔn

yi siga kunki gbɛtɛ kui naxan yi ke-lixi Alesandire yi. Na bata yi ɲɛmɛnnadangu na bɔxɔni. E alane, gulunsawura firin yi tixi na kunkin xunnama. 12 Nxu yi Sirakusi taan li, nxuxii saxan ti mɛnni. 13 Nxu yi keli nayi, nxu sa Regiyo taan li. Na xɔtɔnbode foyen yi fa fɔlɔ keli sogetedenyiifanna ma, nxu xii firin ti kunkinkui nxu sa Pusɔle taan li. 14 Nxuyi dɛnkɛlɛya muxuna ndee li mɛnni.Ne yi nxu mafan, a nxu xa lɔxɔ xunkeden ti e fɛma. Nxu sa Romi taanli na kii nin. 15 Dɛnkɛlɛya muxunnaxanye yi Romi taani, ne yi nxu fafeen mɛ. E yi fa nxu ralandeni hanApiyusi Lɔxɔtiden nun yiren naxanxili “XɔɲɛYigiya Banxi Saxanna.” Pɔli

Kɛwanle Sora 28:16 194 Kɛwanle Sora 28:31ne to waxatin naxan yi, a yi barikanbira Ala xa, a yi sɛnbɛn sɔtɔ.

Pɔli yi Romi taan li16 Nxu Romi taan li waxatin naxan

yi, e yi tin a Pɔli xa lu a danna mɛnni,sofana nde yi lu a sanna.

17 Xi saxan danguxina, Pɔli yiYahudiya muxu gbeene xili. E malanwaxatin naxan yi, a yi a fala e xa, anaxa, “Ngaxakedenne, hali n to misese ligaxi en ma yamaan na hanma nyi en benbane namun fena nde kala,e bata n suxu Yerusalɛn taani, e yin so Romi kaane yii. 18 Ne yelinxanbini maxɔdinne tiyɛ nma, e yi lana ma e xa n beɲin amasɔtɔ e mi fefetoxi n faxɛ feen naxan ma. 19 KoniYahudiyane mi tin. Na yi a liga, n yia fala a Romi Manga Gbeen xa fa nmakiti, hali n to mi yi waxi n siyaanxun maxidi feni. 20Na nan a liga, n yia fala, n naxa, fɔ n xa i to, n yi falanti i xa. N xidixi yɔlɔnxɔnni itoe raIsirayila kaane yigin nan ma fe ra.”

21 E yi a fala a xa, e naxa, “Nxu mikɛdi yo sɔtɔxi i ya fe yi sa keli Yudayayamanani. Nxu ngaxakeden yo mikelixi na yi naxan fa i xili ɲaxin falaxi.22 Koni nxu waxi i kui feen kolon feniamasɔtɔ nxu a kolon, muxune dinaniito mafalama yiren birin.”

23 Nanara, e yi waxatina nde saPɔli xa. Muxu wuyaxi yi siga Pɔliyigiyaanna, Pɔli yi AlaaMangayana feyɛba e xa, keli xɔtɔnni han ɲinbanna.A mɔn yi kata Yesu a fe yitadeni era Musaa Sariya Kitabun nun nabinekitabune xɔn alogo e xa la Yesu ra.24 Ndee yi la a falan na, koni ndeemi tin dɛnkɛlɛyɛ. 25 Koni bayo e yixuyama ayi lantareyani, Pɔli yi ito falae xa, a naxa, “Alaa Nii Sariɲanxin bataɲɔndin fala ɛ benbane xa Nabi Esayixɔn. 26A naxa,‘Siga, i sa a fala yamani ito xa,i naxa: Ɛ tuli matima nɛn han,koni ɛmi fefe famuma.Ɛ seen matoma nɛn han,koni ɛmi a yigbɛma.27Amasɔtɔ yamani ito bɔɲɛn xɔdɔxɔ,

e bata e tunla dutun,e yi e yɛɛn naxi.Xa na mi yi a ra nun,e yɛɛne yi toon tima nɛn,e tunle yi falan mɛ,e xaxinla yi feen famu,e yi xɛtɛ n ma,n yi e rakɛndɛya.’*28 Nanara, ɛ xa a kolon Alaa kisi feenfalan bata siga siya gbɛtɛne ma. Netan e tuli matima nɛn.” 29 Pɔli yelinito falɛwaxatin naxan yi, Yahudiyaneyi xɛtɛ e bode matandɛ.

30 Pɔli yi ɲɛɛ firin ti na, a banxisaren fima. Naxanye birin yi fama afɛma, a yi ne birin nasɛnɛma. 31 Ayi Alaa Mangayaan kawandin ba, ayamaan xaranMarigi Yesu AlaaMuxuSugandixina fema xaxili ragidin birinyi. Muxu yo mi a raxɔlɔ.

* 28:27: Esayi 6.9-10

Romi Kaane Sora 1:1 195 Romi Kaane Sora 1:6

Romi KaanePɔli Alaa Falan Naxan Nasiga RomiKaane Ma

Ɲɛɛ dando dangu xanbini Yesufaxan nun a kenla sayani, Yahudiyadɛnkɛlɛya muxune yi Yesu a feXibaru Faɲin nali fɔlɔ Romi taani,manga taana. Nanara, benun Pɔlixa kawandin ba waxatin naxan yiSiriya nun Asi nun Girɛki yamananeyi, dɛnkɛlɛya yamaan yi fa Romi taani.Ala to a fala Pɔli xa fa fala a a xa sigahan dunuɲa danna, a yi waxi sigafeni Romi taan nun Esipaɲa yamanannin dɛnaxanye sa Romi taan xanbira pon! A Kitabun yireni ito sɛbɛxiRomi taan dɛnkɛlɛya muxune nanmaa sigatiin xili yi naxanye yi emalanmaPirisila nun Akila konni. A yi waxi axɔn ma nɛn, ne xa a mali a sigatini,e sena ndee so a yii alogo a xa sa nayire makuyen li dɛnkɛlɛya yamaanmunma yi sɔtɔ dɛnaxan yi.

Pɔli yi katama Kitabun yireni ito yinɛn a xa a yitamɛnna dɛnkɛlɛyamux-une ra a tan a xɛrayaan nakamalimakii naxan yi siya gbɛtɛne yɛ. Kitabunyireni ito Pɔli a kawandi ti kiin nanyɛbama dangu Kitabun yire gbɛtɛyera a naxanye sɛbɛ alogo mɛn kaanexa tin a mali feen ma. A tan yɛtɛɛnbata a kawandin falani so iki, a naxa,“N mi yagixi Yesu a fe Xibaru Faɲinnaliyɛ, bayo Ala sɛnbɛn na a ra alogonaxan yo na la a ra, na xa kisi, fɔlɔYahudiyanema siga siya gbɛtɛnema.”(Romi Kaane 1.16).

Xɛra Pɔli waxatini, matandiwuyaxiyi Yahudiyane nun siya gbɛtɛne tagidɛnkɛlɛyamuxune yɛ. A gbengbenna,siya gbɛtɛmuxune na findi dɛnkɛlɛyamuxune ra, xa a yi lanma ne xaYahudiyane sariyan suxu hanma enama a suxu. Na yi findixi matandigbeen nan na han a fe yi fala Pɔlia kɛdi wuyaxi yi. Kitabun yireni itoyi, Pɔli a falama a a Yesu a fe XibaruFaɲin naxan nalima, na siyane birinnan gbee ra (Romi Kaane 1.16). A

mɔn a yɛbama Ala hakɛ kanne rak-isima kii naxan yi, a findi ndendenna, naxan dɛnkɛlɛyaxi Yesu ma (RomiKaane 1.18 han 8.39).

Na xanbi ra, a yi a fala Alaa falannakamalima kii naxan yi Yahudiyanefe ra hali Yahudiya muxuna ndeeto tondi Yesu yatɛ Alaa MuxuSugandixin na. A falama a na tondinmi nɔɛ Alaa falan kalɛ bayo dɔnxɛnna, a hinanna ne fan lima nɛn (KeliRomi Kaane sora 9 ma han 11). Nakui, Ala bata hinan siya gbɛtɛne fanna benun Yahudiyane mɔn xa xɛtɛ ama waxatin naxan yi alogo Yesu a feXibaru Faɲin xa siya gbɛtɛne li, e yidunuɲa yi gidi sariɲanxin liga. (KeliRomi Kaane 12.1 ma han 15.13).

A raɲanna, Pɔli a falama e xa fafala a wama siga feni Romi taan nunEsipaɲa yamanani alogo a xa Yesu a feXibaru Faɲin nali mɛn kaane fan ma.A yi Romi kaane xɔntɔn (15.14 han16.27). Naxanye birin wama a kolonfeni Ala muxune rakisima kii naxanyi, Kitabun yireni ito e malima nɛn nara.

Pɔli Xibarun Faɲin naxan nalima1NtanPɔli, AlaaMuxuSugandixina

Yesu a walikɛna, Ala bata naxan xilialogo n xa findi a xɛraan na, a yin yɛba alogo n xa Alaa falan XibaruFaɲin nali, n bata ito sɛbɛ ɛma.

2 Ala yamaan tuli sa Yesu a feXibaru Faɲini ito nan na a nabinefalane xɔn e Kitabu Sariɲanxine kui.3 A dii xɛmɛna fe nan yi a ra, naxanbarixi Dawuda bɔnsɔnni fati bɛndɛnmabinni, 4 Alaa Nii Sariɲanxin mɔnyi a mayita sɛnbɛni fa fala a AlaaDii Xɛmɛn nan a ra, bayo en MarigiYesu Alaa Muxu Sugandixin bata kelisayani. 5 Ala bata nxu findi xɛranera a hinanni Yesu xinla barakani al-ogo siyane birin xa a xuiin suxudɛnkɛlɛyani. 6 Ɛ tan fan na muxuneyɛ, Alaa Muxu Sugandixin Yesu batanaxanye xili.

Romi Kaane Sora 1:7 196 Romi Kaane Sora 1:307 Awa, ɛ tan naxanye birin Romi

taani, Ala xanuntenne, a mɔn nax-anye xili, ɛ yi findi a yama sariɲanxinna, n bata ito sɛbɛ ɛ birin ma.

En Fafe Ala nun Marigi Yesu, aMuxu Sugandixin xa hinanna nunbɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

Ala maxandin nun barika birana8 N barikan nan singe birama

Ala xa ɛ birin ma fe ra, Alaa MuxuSugandixin Yesu barakani. Amasɔtɔmuxune ɛ dɛnkɛlɛyana fe falamadunuɲa yiren birin yi. 9 Ala nan nseren na, n walima naxan xa a DiiXɛmɛna fe Xibaru Faɲin nalini n niinbirin na. A a kolon a n miriyana ɛxɔn ma waxatin birin 10 n nɛma Alamaxandɛ waxati yo yi. N na Alamaxɔdinma, xa a sagoon na a ra,a xa fɛrɛn fi n ma n siga ɛ konni.11Amasɔtɔ ɛ to xɔnla n ma kati, alogoAlaa Nii Sariɲanxin bata naxan fi nma, n yi na nde radangu ɛ ma, ɛ yisɛnbɛn sɔtɔ 12 alogo en yi en boderalimaniya en ma dɛnkɛlɛyani.

13 Ngaxakedenne, n waxi a xɔn maɛ xa a kolon, n bata yi kata nun sanɲama wuyaxi, n xa sa ɛ xɔntɔn koni nmi fɛrɛ sɔtɔ. N yi waxi a xɔn ma,n xa dɛnkɛlɛya muxuna ndee sɔtɔ ɛkonni alo n na a sɔtɔ siya gbɛtɛne yɛkii naxan yi. 14 Goronna n xun man xa wali birin fɛma, Girɛkine nunxuluntarene e nun xaxilimane nunxaxilitarene. 15Nanara, a xɔnla n mahan, n xa Yesu a fe Xibaru Faɲin nali ɛtan Romi kaane fan ma.

Yesu a fe Xibaru Faɲina sɛnbɛna16Nmi yagin Yesu a fe Xibaru Faɲin

naliyɛ, bayo Ala sɛnbɛn na a ra al-ogo naxan yo na la a ra, na xa kisi,fɔlɔ Yahudiyane ma siga siya gbɛtɛnema. 17 Yesu a fe Xibaru Faɲin batatinxinyaan makɛnɛn, Ala naxan fimamuxune ma. Na fɔlɔxi dɛnkɛlɛyaannan ma a raɲan dɛnkɛlɛyaan ma, aloa sɛbɛxi kii naxan yi Kitabuni, a naxa,“Naxan na tinxin dɛnkɛlɛyaan xɔn, nanii rakisin sɔtɔma nɛn.”*

Muxune yalagi fena18 Ala bata a xɔlɔn makɛnɛn sa

keli ariyanna yi lan muxune Alakolontareyaan nun e tinxintareyaanma naxanye ɲɔndin luxunma tinx-intareyani. 19 Amasɔtɔ muxune nɔɛnaxan kolonɲɛ Ala fe yi, e bata nayigbɛ, bayo Ala bata yi na makɛnɛne xa. 20 Bayo xabu dunuɲa da, Alakɛɲaan naxanye mi toma yɛɛn na aloa habadan sɛnbɛn nun a Alayana, neyigbɛma ki faɲi, bayo muxune e fa-muma a daala xɔn. Nanara, e minɔɛ e yɛtɛ xun mafalɛ. 21 Hali e toAla kolon, e mi a binyama, e mɔn mibarikan birama a xa. Koni e miriyanebata lu fuyan. E xaxilitareyaan yi ebɔɲɛne lu dimini. 22 E bata e yɛtɛ yatɛxaxilimane ra, koni e findi daxune ra.23 E bata habadan Alaa binyen masarasuxurene ra naxanye rafalaxi mux-une nun xɔline nun subene nun bubuseene maligan na naxanye faxama.

24Nanara, Ala bata e rabeɲin e xɔsifeene yi e bɔɲɛne kunfaxi naxanyexɔn, e yi lu e bode fati rayelefuɛ. 25E yiAlaa ɲɔndin masara wulen na, e walidali seene xa, e yi e batu, benun exa daala kanna Ala yɛtɛɛn batu naxanlan a batu han habadan. Amina.

26Na feenema, Ala yi e lu e kunfa ferayelefuxi xɔsixine yi. Amasɔtɔ hali eɲaxanle fan bata e mɛ e da kiin na, ekafu ɲɔxɔya gbɛtɛye liga naxanye midaxa. 27 Xɛmɛne fan na kii nin, e yi emɛ e ɲaxanle kafu ɲɔxɔyaan na, e yie bode rakunfa. Xɛmɛn nun xɛmɛn yie bode rayagi e kafu. E yi e fe ɲaxinsaranna sɔtɔ.

28Bayo e to bata tondi Ala kolonɲɛ,a bata e rabeɲin e xaxilitareyani, eyi lu fe haramuxine ligɛ. 29 E lu-goxi tinxintareyaan sifan birin na, feɲaxin nun milɛn nun ɲaxuna. E lu-goxi xɔxɔlɔnyaan nun faxa ti xɔnlanun lantareyaan nun yanfantenyaannun maraɲaxun nun muxu mafalanna. 30 E bata findi muxu xili kalanenun Ala yaxune nun yanda mux-une nun wasodene nun muxu kan-

* 1:17: Xabakuki 2.4

Romi Kaane Sora 1:31 197 Romi Kaane Sora 2:24baxine ra, e fe ɲaxi kɔtɛ nɛnɛneraminima, e murutɛ e bari muxunema. 31 Xaxilitarene nun lannay-atarene nun hinantarene nun kinink-inintarene nan e ra. 32 Anu, e Alaasariya tinxinxin kolon, a muxun nax-anye feni itoe ligama, ne lan nɛn, efaxa. Hali na, e luma na feene nan ligɛtun, a mɔn nafan e ma muxu gbɛtɛyefan yi ne liga.

2Alaa kitina

1 I findi ndenden na, i tan naxanbodene yalagima, i mi nɔɛ i yɛtɛ xunmafalɛ. Amasɔtɔ i bodene yalaginfeen naxanye ma, i tan fan yɛtɛɛnne ligama. Nayi, i bata i yɛtɛɛn fanyalagi. 2 En na a kolon Ala kiti tinx-inxin sama nɛn muxune ma, naxanyefe sifani itoe ligama. 3 Koni i laxi ara a i tan minɛ Alaa kitin bun ba, itan naxan bodene yalagima feene mai tan yɛtɛɛnnaxanye ligama? 4Hanmai yoxi Alaa nɛma fisamanten gbeenma ba, e nun a diɲana? I mi a kolona Alaa fanna lan nɛn a yi i sigati kiinmaxɛtɛ ba? 5Koni i ya tengbesenyaanma, imiwaxi i bɔɲɛnmaxɛtɛ feni. Na-nara, i luma Alaa xɔlɔn fari sɛ naxannamaraxi i xili ma, a yi i li Alaa kititinxinxin na mini kɛnɛnni waxatinnaxan yi. 6 Amasɔtɔ na waxatini, Ala“muxun birin saranma nɛn a kɛwanlera.”* 7 A habadan nii rakisin fimanɛn muxune ma naxanye na e tun-nafan fe faɲin ligadeni e yi binyennun xunnayerenna nun faxatareyaanfen. 8 Koni a xɔlɔn nun a bɔɲɛ teenkelima nɛnmuxune xili ma naxanye eyɛtɛ yigboma, e tondi ɲɔndin ma, e lutinxintareyaan bun. 9Awa, tɔrɔn nunkɔntɔfinle sama nɛn fe ɲaxi rabanebirin fari, fɔlɔ Yahudiyane ma sigasiya gbɛtɛne ma. 10 Koni Ala binyennun xunna kenla nun bɔɲɛ xunbenlafima nɛn fe faɲi rabane ma, fɔlɔYahudiyane ma siga siya gbɛtɛne ma.11Amasɔtɔ Ala mi muxune rafisama ebode xa.

12 Naxanye birin yulubin ligama,e mi Musaa sariyan bun, ne halag-ima nɛn hali ba na sariyan na. Koninaxanye birin yulubin ligama Musaasariyan bun, ne yalagima nɛn sariyanxɔn. 13 Amasɔtɔ naxan na a tuli matisariyan na, na xa mi Ala kɛnɛnxi koninaxan na sariyan suxu, Ala na nanyatɛxi tinxin muxun na. 14 Awa, siyagbɛtɛn naxanye mi Musaa sariyankolon ne na fena nde liga naxan daxasariyani e gbee muxuyaan xɔn, nebata e gbee sariyannamini haliMusaasariyan to mi yi e yii. 15 Na a yitamanɛn a sariyan yamarin naxan fixi, nayi sɛbɛxi e bɔɲɛn nin. E yɛtɛ xaxinlafan luma e kawandɛ, a yi e fe kalanyita e ra waxatina nde, a mɔn yi ekɛwanle xun mayɛngɛ waxati gbɛtɛ.16A ligamana kii ninAla naminimux-une wundo feene makitideni lɔxɔnnaxan yi a Muxu Sugandixin Yesubarakani, alo n Yesu a fe Xibaru Faɲinnaxan nalima, na a falan kii naxan yi.

Yahudiyane nun sariyana fe17 Koni i tan naxan a falama a

Yahudiyan nan i ra, i yengi saxisariyanma, i yɛtɛmatɔxɔmaAla yi, 18 ia sagoon kolon, sariyan bata i xaran fefisamantenna sugandin ma. 19 I laxia ra fa fala a danxutɔne yii rasuxunnan i tan na, e nun kɛnɛnna naxanmuxune malima dimini, 20 naxanxaxilitarene xaranma e nun diidinekaramɔxɔna, bayo i laxi a ra a i batafe kolonna nun ɲɔndin yɛtɛɛn sɔtɔsariyani. 21 Nayi, i tan naxan bonnexaranma, i yɛtɛ xaranma ba? I tannaxan kawandin bama amuxunnamamuɲan ti, i tan mi muɲan tiin ba?22 I tan naxan tɔnna dɔxɔma yalun-yaan na, i tan mi yalunyaan ligan ba?Suxurene raɲaxu i tan naxan ma, imi e batu banxine kui seene tongonba? 23 I i yɛtɛmatɔxɔma sariyani, konii Ala matandima sariya kalan xɔn!24 Amasɔtɔ, Kitabun naxa, “Ala xinlarayelefuxi siya gbɛtɛne yɛ ɛ tan nanma fe ra.”†

* 2:6: A mato Yaburin 62.13 nun Sandane 24.12 kui. † 2:24: Esayi 52.5

Romi Kaane Sora 2:25 198 Romi Kaane Sora 3:2425 Yahudiyane banxulanna lan, xa

i sariyan suxu. Koni xa sariya kalannan i ra, hali i banxulanxi, i fa yatɛxinɛn alo siya gbɛtɛ banxulantarena.26 Siya gbɛtɛn naxanye mi banxu-lanxi, xa ne sariyan suxu, Ala mi nayatɛ alo Yahudiya sariya suxune ba?27 Xa banxulantarena Alaa sariyansuxu, a mi i tan Yahudiya banxulannayalagɛ ba? Amasɔtɔ i sariyan kalama,hali a sɛbɛxin to i yii. 28 Yahudiyadinan maligan muxun naxan yi, nami findixi Yahudiya kɛndɛ yɛtɛɛn na.Banxulan feenmi findixi fati bɛndɛnafe gbansanna ra. 29 Koni muxunfindima Yahudiya kɛndɛn na a kuifeene nan xɔn. Banxulanya kɛndɛnluma muxun bɔɲɛn nin fata Alaa NiiSariɲanxin na. Sariya sɛbɛxi mi a ra.Na muxu sifan mi tantunna sɔtɔmaadamadiine ra fɔ Ala yɛtɛna.

31NanseYahudiyane rafisaximuxun

bonne xa nayi? Banxulanna tɔnɔnnanse ra? 2 Tɔnɔ wuyaxi a ra kiinbirin yi. A singen naxan na, Alabata a falane birin taxu Yahudiyanera. 3 Awa, na di, xa dɛnkɛlɛyaan mimuxuna ndee yi, na Alaa tinxinnakalɛ ba? 4 Ɛn-ɛn de! Ɲɔndin kannanan Ala ra hali muxune birin findiwule falane ra. A sɛbɛxi Kitabuni, anaxa, “Nanara, i na falan ti, i tan nantinxin. I na kitin sa, i yoon sɔtɔ.”*

5 Koni xa en ma tinxintareyanaAlaa tinxinna raminima kɛnɛnni, ennanse falama lan na feen ma? Ala mitinxintareyaan xan ligama nayi, a naa xɔlɔn nagodo en ma? N falan timaalo muxune. 6 Ɛn-ɛn de! Xa a yi na kiinin nun, Ala nɔɛ dunuɲa makitɛ di?

7 Koni na di? Xa Alaa ɲɔndinmakɛnɛnma n ma wulen nan xɔn, abinyen yi fari sa, nanfera n tan mɔnyalagɛ nayi alo yulubi kanna? 8Nayi,nanfera en mi a falama, en naxa, “Enfe ɲaxin liga alogo a xa yatɛ fe faɲinna?” Wule falana ndee na falan sama

nxu xun ma. Na kanne yalagi daxinna a ra.

Muxu yo mi na naxan tinxin9 A di nayi? Nxu tan fisa bonne xa

ba? Ɛn-ɛn de! En bata yi a yigbɛ nunfa fala Yahudiyane nun siya gbɛtɛnebirin yulubin sɛnbɛn bun ma, 10 alo asɛbɛxi Kitabuni kii naxan yi, a naxa,“Tinxin muxu yo mi nahali keden pe!11Muxu yo mi nanaxan fe kolon.Muxu yo mi nanaxan Ala fenma.12Muxun birin bata kiraan fata.E birin bata lu fufafu.Muxu yo mi a faɲin nabamahali muxu keden pe!13 E kɔɛ yinle rabixialo gaburuna,yanfa falane nan e lɛnne ma.E fala xuine xɔlɔalo koson xɔlɛna.14 E dɛɛn nafexi dangane nun fala xui

xɔlɛne nan na.15 E mafura wuli raminideni.16Gbalon nun kalan nan e kirane xɔn.17 E mi bɔɲɛ xunbenla kiraan kolon!18 E mi gaxuma Ala yɛɛ ra mumɛ!”†

19 Anu, en na a kolon a sariyannaxan birin falama, a falama muxunenan xa naxanye sariyan bun, alogobirin dɛɛn xa suxu, dunuɲa mux-une birin yi kolon fe kalane ra Alayɛtagi. 20 Nanara, adamadi yo miyatɛxi tinxin muxun na Ala yɛɛ ra yisariya suxun xɔn, bayo sariyan yulu-bin nan tun yitama en na.

21 Koni iki, ba sariyan na, tinx-inna nde batamini kɛnɛnni Ala naxanfima muxune ma, Sariya Kitabun nunnabine kitabune bata yi naxan serenba. 22 Naxanye birin na dɛnkɛlɛya,Ala ne ratinxinma a yɛɛ ra yi nɛndɛnkɛlɛyaan xɔn Yesu yi, Alaa MuxuSugandixina. Amasɔtɔ tagi raba mina. 23 Muxun birin bata yulubinliga. Nanara, e mi Alaa binyen sɔtɔxi.24 Koni Ala muxune kima tinxinni a

* 3:4: Yaburin 51.6 † 3:18: Yaburin 14.1-3 nun 53.2-4 nun 5.10 nun 140.4 e nun Esayi 59.7-8 nunYaburin 36.2

Romi Kaane Sora 3:25 199 Romi Kaane Sora 4:16hinanna nan xɔn, a yi e xunba aMuxuSugandixin Yesu barakani. 25 Ala atan nan findixi a solona saan na e nunyulubi xafari saraxana, namuxune xanaxanye na dɛnkɛlɛya a wunla ma.Na bata a gbee tinxinna yita. Bayoyulubin naxanye liga benun iki, a miyi muxune yulubine saranma e ra adiɲan waxatini, 26 koni a bata wa atinxinna yita feni waxatini ito yi, al-ogo a xa tinxin feu, a mɔn yi muxuneratinxinɲɛ ayi a yɛɛ ra yi naxanyebata dɛnkɛlɛya Yesu ma.

27 Nayi, muxune lan e xa e yɛtɛmatɔxɔ nanfe ma? Sese! Nanfera?E to sariyan suxi, e yɛtɛ matɔxɔmana nan na ba? Ɛn-ɛn, na mi a ra, fɔe dɛnkɛlɛyana. 28 Amasɔtɔ en bataa to muxun tinxinma Ala yɛɛ ra yidɛnkɛlɛyaan nan xɔn, hali ba sariyasuxunna. 29Yahudiyane nan tun gbeeAla ra ba? Siya gbɛtɛne fan ma Alaxa mi a tan na ba? Siya gbɛtɛne fanma Ala na a ra yati! 30Ala kedenna naa ra naxan Yahudiyane ratinxinma ayɛɛ ra yi dɛnkɛlɛyaan xɔn e nun siyagbɛtɛne fan na dɛnkɛlɛya kedennaxɔn. 31Na bunna nɛɛn a en xa sariyanbeɲin dɛnkɛlɛyani ba? Ɛn-ɛn de! Enlan nɛn en yi sariyan yatɛ.

4Iburahima misaala

1 En nanse falama en siyaan benbaIburahima a fe yi nayi? A nansekolonxi feni ito yi? 2 Xa Iburahimatinxinɲɛ ayi nɛn Ala yɛɛ ra yi akɛwanla xɔn, a yi a yɛtɛ matɔxɛ nɛnna yi. Koni a mi nɔɛ na ligɛ Ala yɛtagi!3 Kitabun nanse falaxi lan na fe ma?A naxa, “Iburahima yi dɛnkɛlɛya Alama, Ala yi na yatɛ tinxinna ra a xa.”*4Muxun naxan na wali, a yi a sarannasɔtɔ, na mi yatɛma kiseen na a xa,bayo a wali saranna na a ra. 5 Konimuxun naxan mi walima, koni a laxiAla ra naxan Ala kolontarene mat-inxinma, Ala na kanna dɛnkɛlɛyaan

yatɛma nɛn tinxinna ra. 6Dawuda fanmuxuna sɛwana fe falaxi na kii nin,Ala naxan yatɛxi tinxin muxun na, bakɛwanle ra, a naxa,7 “Sɛwan na kanna xa,naxan ma sariya kalane bata mafelunaxan yulubiye bata xafari.8 Sɛwan na adaman xa,Marigin bata diɲa naxan hakɛnma.”†

9 Na sɛwan findixi Yahudiya banx-ulanxine nan gbansan gbee ra bahanma siya gbɛtɛne fan? Awa, en baxia faladeni, en naxa, a Ala Iburahimaadɛnkɛlɛyaan yatɛ nɛn tinxinna ra axa. 10 Koni na liga waxatin mundunyi? A bata yi banxulan hanma amunma yi banxulan? A munma yibanxulan. 11 A banxulanyaan sɔtɔnɛn a tinxinyaan taxamasenna ra anaxan sɔtɔxi a dɛnkɛlɛyaan xɔn be-nun a xa banxulan waxatin naxan yi.Nanara, Iburahima yi findi muxunebirin benban na naxanye dɛnkɛlɛyaxiAla ma, na yi yatɛ e xa tinxinna rahali e mi banxulanxi. 12 Naxanyebanxulanxi, e mɔn biraxi nxu benbaIburahima dɛnkɛlɛyaan fɔxɔ ra Ibu-rahima yi naxan yi nun benun a xabanxulan, ne fan benban nan Ibu-rahima ra.

Ala Iburahima tuli sa naxan na13Ala yi Iburahima nun a bɔnsɔnna

tuli sa, a naxa, dunuɲa findima nɛne kɛɛn na. Koni a mi na tuli saansɔtɔxi sariyan xan xɔn fɔ a tinxinnadɛnkɛlɛyaan barakani.‡ 14 Xa mux-une yi na kɛɛn sɔtɔxi sariya suxunnan xɔn nun, nayi dɛnkɛlɛyaan tɔnɔmi na. Ala en tuli saxi nɛn nayifuyan! 15 Amasɔtɔ sariyan nan famaAlaa xɔlɔn na, bayo xa sariya mi na,sariya kalan fan mi na.

16Nayi, Ala en tuli saxi dɛnkɛlɛyaannan baraka yi, alogo a xa findi Alaahinanna ra Iburahima yixɛtɛne birinxa naxanye sariyan sɔtɔxi e nun nax-anye fan dɛnkɛlɛya alo Iburahima.Iburahima nan en birin benban na,

* 4:3: Dunuɲa Fɔlɔn 15.6 † 4:8: Yaburin 32.1-2 ‡ 4:13: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 12.2-3nun 17.4-6 nun 22.15-18 kui. § 4:17: Dunuɲa Fɔlɔn 17.5

Romi Kaane Sora 4:17 200 Romi Kaane Sora 5:1617 alo a sɛbɛxi Kitabun kui kii naxanyi, a naxa, “N na i findima nɛn siyawuyaxine benban na.”§ A tan nan enbenban na Ala yɛɛ ra yi, Iburahimadɛnkɛlɛya Ala naxan ma, Ala naxanfaxa muxune niin birama e yi, Alanaxan seen yamarima naxan mi na, ayi taran na. 18 Iburahima dɛnkɛlɛyanɛn a yigin ma, hali a yigin xunnato mi yi toma. Na kiini, a yi findi“siya wuyaxine benban na,” alo Alaa fala a xa kii naxan yi, a naxa, “Iyixɛtɛne luma na kii nin.”* 19 Abata yi ɲɛɛ kɛmɛ ɲɔxɔndɔn sɔtɔ nun,fayida a fati bɛndɛn yi faxa feni, aɲaxanla Saran fan yi findixi gban-tan na koni a dɛnkɛlɛyaan tan yikɛndɛ. 20 Ala a tuli sa naxan na, a misikɛ na ma dɛnkɛlɛyatareyani, koni adɛnkɛlɛyana a sɛnbɛ so nɛn, a yi Alabinya. 21 A yi laxi a ra yati, fa falaAla a tuli saxi naxan na, a sɛnbɛn narakamalima nɛn. 22 Nanara, Ala nayatɛ nɛn tinxinna ra a xa.† 23 Konina falan mi sɛbɛxi a tan keden ma fera, fa fala, “A yatɛxi tinxinna ra a xa.”24Amɔn sɛbɛxi en tan nan xa bayo nayatɛma tinxinna ra en tan fan xa, enna dɛnkɛlɛya Ala ma naxan en MarigiYesu rakelixi sayani. 25Yesu faxaxi enhakɛne nan ma fe ra, a yi keli sayani,a en natinxin Ala yɛɛ ra yi.

5Tinxinyana fe Ala yɛɛ ra yi

1 Bayo en bata tinxinɲɛ ayi Ala yɛɛra yi dɛnkɛlɛyaan xɔn, lanna batataran en nun Ala tagi Marigi Yesubarakani, AlaaMuxu Sugandixina. 2Abata en nafa a hinanni dɛnkɛlɛyaanxɔn en naxan yi iki. En yi sɛwa Alaabinyen sɔtɔ feen yigin na. 3 En mɔnsɛwaxi en ma tɔrɔne ra amasɔtɔ enna a kolon a tɔrɔn fama tunnafannanan na. 4Tunnafanna yi fa lannayaanna. Lannayaan yi fa yigin na. 5 Nayigin mi en yanfama, amasɔtɔ Alabata a xanuntenyaan sa en bɔɲɛni a

Nii Sariɲanxin xɔn ma, a bata naxanfi en ma.

6 Amasɔtɔ sɛnbɛ mi yi en na wax-atin naxan yi, Alaa Muxu Sugandixinfaxa nɛn Ala kolontarene fe ra awaxati ragidixini. 7Fayidamuxemi yitinɲɛ faxɛ tinxin muxuna fe ra, koniyanyina nde, muxuna nde susɛ nɛnfaxɛ muxu faɲina fe ra. 8 Koni Ala axanuntenyaan yitaxi en na na kii nin,en mɔn yi yulubi kanne ra waxatinnaxan yi, Alaa Muxu Sugandixin yifaxa en xa. 9 Iki xa en bata tinxinɲɛayi Ala yɛɛ ra yi Yesu wunla xɔn ma,a mi sa taganɲɛ en kisɛ Alaa xɔlɔn maa barakani. 10Bayo xa Ala yaxun yi enna waxatin naxan yi, en nun Ala taginyi yitɔn a Dii Xɛmɛna sayaan xɔn, xaen tagin bata yitɔn nayi, a tagan xunmi na nayi en nakisɛ Yesu a nii rakisinbarakani. 11 Koni a birin mi na ra, enmɔn sɛwaxi Ala ra enMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixina fe ra naxan bataen nun Ala tagini tɔn iki.

En Benba Adama nun Yesu a fe12 Nanara, yulubin soxi dunuɲa

yi muxu keden peen nan xɔn ma,sayaan fan yi fa yulubin xɔn. Na-nara, sayaan bata fa muxun birin ma,amasɔtɔ muxun birin bata yulubinliga. 13 Yulubin yi dunuɲa yi nunbenun sariyan xa fa, anu xa sariyanmi na, yulubin fan mi yatɛma. 14Konifɔlɔ En Benba Adama waxatin mahan sa dɔxɔMusa waxatin na, sayaanmangayaan ligama muxun birin xunna, hali naxanyemi En Benba Adamaayulubin sifan liga naxan Alaa sariyankala.

En Benba Adama yi findixi muxufamatɔɔn misaala nan na. 15 KoniAlaa kiseenmimaligaxi Adama hakɛnna. Hali muxu wuyaxi to bata sayaansɔtɔ a tan kedenna hakɛn xɔn, Alaahinanna nun a kiin hinanna gbo naxa, a naxan fixi muxu wuyaxi mamuxu keden peen barakan xɔn, Yesu,a Muxu Sugandixina. 16 Alaa kiseennun muxu kedenni ito yulubin mɔn

* 4:18: Dunuɲa Fɔlɔn 15.5 † 4:22: Dunuɲa Fɔlɔn 15.6

Romi Kaane Sora 5:17 201 Romi Kaane Sora 6:19mi raɲanma fe kedenna ma. Bayoyulubi keden peen kitin bata a ligaadamadiine yi yalagi, koni Alaa kiseenfaxi yulubi wuyaxin liga xanbin nin,a yi tinxinyaan nafa. 17 Xa sayaanbata nɔɔn sɔtɔ muxu kedenna hakɛnxɔn, na muxu kedenna fe ra, namuxune fan mi taganɲɛ nɔɔn sɔtɛAlaa Muxu Sugandixin Yesu kedennadunuɲa yi gidin xɔn, naxanye Alaahinanɲantaren sɔtɔma enun a kiseennaxan findixi tinxinna ra.

18 Nanara, birin yalagixi kii naxanyi hakɛ kedenna xɔn, kɛwali tinx-inxi kedenni ito fan bata findi tinx-inna ra na kiini naxan nii rakisinnafama muxune birin ma. 19Amasɔtɔmuxu wuyaxi findixi hakɛ kanne rakii naxan yi muxu kedenna fala sux-utareyaan xɔn ma, muxu wuyaxi fannatinxinma ayi na kii nin Ala yɛɛ ra yimuxu kedenna a fala suxun barakani.

20 Sariyan bata fa alogo hakɛnexa wuya ayi, koni yulubin gboxi ayidɛnaxan yi, Alaa hinanna fan bata gboayi mɛnni mɔn. 21 Nanara, yulubinmangayaan ligaxi kii naxan yi sayani,Alaa hinanna fan mangayaan ligamatinxinyaan xɔn ma na kii nin, a yi ennaso habadan nii rakisini, en MarigiYesu AlaaMuxu Sugandixin barakani.

6Sayaan nun siimayana Yesu xɔn

1 En nanfe falama? En luyɛ yulu-bine ligɛ ba alogo Alaa hinanna xagbo ayi? 2 Ɛn-ɛn de! En luxi nɛnalo en bata faxa yulubin mabinni, enmɔn luyɛ en ma dunuɲa yi gidin ligɛyulubini di nayi? 3 Ɛ mi a kolon ba,a en tan naxanye bata rafu igeni AlaaMuxu SugandixinYesu xinli, a en batarafu a xɔnma a sayani? 4Nayi, en nunYesu bata maluxun en bode xɔn ma asayani en nafuxi igeni waxatin naxanyi, alogo Alaa Muxu Sugandixin kelixisayani kii naxan yi a fafe a binyeni, enfan xa sigan ti dunuɲa yi gidi nɛnɛnina kiini.

5 Amasɔtɔ xa en birin bata findikedenna ra a sayani, en fan kelima

nɛn sayani alo a tan. 6 En xa itokolon: en ma muxuya fonna batafaxa Yesu xɔn wudin ma, alogo enma muxuyaan naxan yulubini, na xaɲan, en yi ba yulubina konyiyani.7Amasɔtɔmuxun na faxa, a xɔrɔyamanɛn yulubin ma. 8 Xa en nun AlaaMuxu Sugandixin bata faxa en bodexɔn ma, en mɔn laxi a ra nayi fa falaen nii rakisin sɔtɔma nɛn en bodexɔn ma. 9 Amasɔtɔ en na a kolon fafala Alaa Muxu Sugandixin bata kelisayani, ami fa faxama sɔnɔn, sɛnbɛmifa sayaan na a fari sɔnɔn. 10 Amasɔtɔa faxa nɛn, a faxa yulubin nan mafe ra sanɲa ma keden han habadan.Iki a a nii ra, a siimayani Ala nan xa.11 A na kii nin, ɛ fan xa ɛ yɛtɛ yatɛmuxu faxaxine ra yulubin ma, koniɛ luxi ɛ siimayani Ala xa Alaa MuxuSugandixin Yesu nin.

12 Nanara, yulubin nama fa man-gayaan liga ɛ fati bɛndɛni sɔnɔnnaxan faxama, ɛ lu awaxɔn feene ligɛ.13 Ɛ nama ɛ fatin yire yo lu yulubinialo yɛngɛ so sena tinxintareyaan xa,koni ɛ yɛtɛ so Ala yii, alo a batamuxunnaxanye rakeli sayani. Ɛ fatin yirenbirin so Ala nan yii yɛngɛ so seenna tinxinyaan xa. 14 Na ma, yulubinnama mangayaan liga ɛ xun na, bayoɛmi fa sariyan bun ma sɔnɔn, fɔ Alaahinanna.

Tinxinyana konyine15Na di nayi? A lan en xa lu yulubin

ligɛ ba, bayo en mi fa sariyan bunma sɔnɔn, fɔ Alaa hinanna? Ɛn-ɛnde! 16 Ɛ mi a kolon ba, ɛ na ɛ yɛtɛso muxuna nde yii ɛ findi a xui suxukonyin na, ɛ findima na kanna konyinnan na ɛ naxan xui suxuma? A findɛyulubin na, i yi faxa, hanma a findɛAla xuiin suxun na, i yi yatɛ tinxinmuxun na. 17 Koni tantunna Ala xa,bayo yulubina konyin nan yi ɛ ra nun,koni xaranna naxan taxu ɛ ra, ɛ batana suxu ɛ bɔɲɛni. 18 Ɛ bata xɔrɔya yu-lubin ma, ɛ findi tinxinyana konyinera. 19 N dunuɲa misaali ito falama ɛxa nɛn alogo ɛ xa a yɛɛ to hali sɛnbɛto mi ɛ yi. A fɔlɔni nun ɛ bata yi ɛ

Romi Kaane Sora 6:20 202 Romi Kaane Sora 7:20fatin birin findi xɔsi feene konyin na,ɛ kɛwali ɲaxine yi siga gboɛ ayi. Koniiki, ɛ fatin birin xa findi tinxinyanakonyin na, ɛ yi sariɲan.

20 Ɛ yi yulubina konyiyani waxatinnaxan yi, ɛ mi yi tinxinyaan bun manun. 21 Ɛ feen naxanye liga na waxa-tini, ɛ yagixi naxanye ra iki, ɛ tɔnɔnmundun sɔtɔxi ne yi? Ne raɲannafindixi sayaan nan na. 22 Koni iki,ɛ bata xɔrɔya yulubin ma, ɛ findiAlaa konyine ra. Ɛ marasariɲannanan findixi na tɔnɔn na, naxan naɲanfindixi habadan nii rakisin na. 23Bayoyulubin saranna nan sayaan na koniAlaa kisena, habadan nii rakisin nanna ra en Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixini.

7Dɛnkɛlɛya muxune bata xɔrɔya

1 Ngaxakedenne, ɛ tan naxanyesariyan kolon, ɛ a kolon fa fala asariyan muxun yamarima fanni adaxi. 2 A misaala findixi ɲaxanla nanna naxan dɔxi xɛmɛn xɔn. Na nun axɛmɛna e bode ra fanni a daxi, koni xaa xɛmɛn faxa, a bata mini sariyan bunnaxan yi e xidixi e bode ra. 3Nanara,xa a dɔxɔ xɛmɛ gbɛtɛ xɔn, a xɛmɛsingen mɔn a nii ra, a bata yalunyaanliga na yi. Koni xa a xɛmɛn faxa, nayia bata mini na sariyan bun. Nayi, anɔɛ dɔxɛ gbɛtɛ xɔn nɛn, na mi findixiyalunyaan na. 4Ngaxakedenne, ɛ tanfan bata faxa sariyan mabinni AlaaMuxu Sugandixin fati bɛndɛn xɔnma.Nayi, ɛ bata findi na gbeen na, naxankelixi sayani alogo en xa wali faɲinekɛAla xa. 5Amasɔtɔ fati bɛndɛnnafanfeene yi en yamarima waxatin naxanyi, yulubin nafan fe ɲaxine yi walimaen fatine yi sariyan xɔn alogo naxanen faxama en yi na liga. 6 Koni iki,en bata mini sariyan bun, amasɔtɔ enbata faxa sariyan bun, naxan yi ensuxi. En fa Alaa Nii Sariɲanxina akira nɛnɛn nan xɔn, en mi fa fe forisɛbɛxine bun.

Sariyan nun hakɛna fe7 En nanfe falama nayi? Sariyan

yɛtɛɛn nan yulubin na ba? Ɛn-ɛn de!Sariyan nan a ligaxi n yulubin kolon.Xa sariyan mi yi a fala n xa nun, inamamila ayi, n mi yi milan kolonmanun.* 8Nama, yulubin yi fɛrɛn sɔtɔ, amilan sifan birin naso n tan yi sariyanxɔn ma. Amasɔtɔ xa sariyan mi yina nun, yulubin faxaxin nan yi a ra.9 Sariyan mi yi na waxatin naxan yi, nyi kɛndɛ, koni yamarin to fa, yulubinyi fa, n yi faxa. 10Yamarin naxan faxisiimayana fe ra, na faxi sayaan nan nan tan ma. 11 Bayo, yulubin bata fɛrɛnsɔtɔ yamarin xɔn, a yi n yanfa, a nfaxa.

12Nanara, sariyan sariɲan, yamarinsariɲan, a tinxin, a fan. 13 Na bunnadi? Fa fala naxan fan, na bata findisayaan na n tan xa? Ɛn-ɛn de! Yulu-bin nan bata n faxa na se faɲin xɔn,alogo a xa kolon yulubin na. Nayi,yulubin sɛnbɛ gbeen yi makɛnɛn ya-marin xɔn.

Yulubin yi muxun nɔ14 En na a kolon fa fala a sariyan fa-

taxi Alaa Nii Sariɲanxin nan na, konifati bɛndɛn nan n tan na, naxan batamati a findi yulubina konyin na. 15Nnaxan ligama, n mi na bayen kolon.Amasɔtɔ n waxi naxan liga feni, n mina xan ligama, koni fɔ naxanmi rafann ma n na nan ligama. 16 N mi waxinaxan liga feni, n na nan ligama. Naa yitama nɛn fa fala a n bata tin asariyan fan. 17 Nayi, n tan xa mi naligama, koni yulubin nan na ra naxann yi. 18 Amasɔtɔ n na a kolon a fefaɲin mi n tan yi fata n fati bɛndɛnnafan feene ra, bayo hali fe faɲin ligaxɔnla n ma, n mi nɔɛ a ligɛ. 19N waxife faɲin naxan liga feni, n mi na xanligama, koni nmi waxi fe ɲaxin naxanliga feni, n luma na nan ligɛ. 20 Feennaxan liga xɔli mi n ma, xa n na liga,na bunna nɛɛn, fa fala n tan xa mi aligaxi, koni yulubin naxan n yi.

* 7:7: A mato Xɔrɔyaan 20.17 nun Sariyane 5.21 kui.

Romi Kaane Sora 7:21 203 Romi Kaane Sora 8:2021 Nanara, sariyan naxan walima n

tan yi, na ni ito ra. Fe faɲin ligaxɔnla n ma waxatin naxan yi, a fɛrɛmi na bayo fe ɲaxina n yi. 22 Anu,n sɛwaxi Alaa sariyan na n sondonni.23 Koni n sariya gbɛtɛ nan toma nfati bɛndɛni naxan n xaxinla sariyanyɛngɛma, na yi n findi kasorasaanna yulubina sariyan xɔn ma, naxanwalima n fati bɛndɛni. 24 Tɔrɔmuxunnannna! Ndenxunbama fati bɛndɛniito nun a rafan feene yi naxanye nxalima sayani? 25 Tantunna Ala xaenMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixinbarakani!

Nayi, n bata findi Alaa sariyankonyin na n xaxinli, koni n fatibɛndɛn nafan feene bata n findi yulu-bina sariyana konyin na.

81 Nanara, muxun naxanye Alaa

Muxu Sugandixin Yesu yi, Ala mifa ne yalagima. 2 Amasɔtɔ, AlaaNii Sariɲanxina nii rakisin sariyanbata n xɔrɔya yulubin nun sayaansariyan ma Alaa Muxu SugandixinYesu barakani. 3 Amasɔtɔ sariyanmi yi nɔɛ na ligɛ, bayo fati bɛndɛnnafan feene bata a sɛnbɛn ɲan. Alanan na liga, a yi a yɛtɛna Dii Xɛmɛnnafa adamadi yulubi kanne sawurani,a yulubin yalagi fati bɛndɛni. 4Ala naligaxi nɛn alogo sariyan tinxinna xakamali en yi, en tan naxanye mi fa enfati bɛndɛn nafan feene ligama, konifɔ Alaa Nii Sariɲanxin nafan feene.5 Awa, naxanye e fati bɛndɛn nafanfeene ligama, ne luma e mirɛ na fesifane nan ma, koni naxanye AlaaNii Sariɲanxin nafan feene ligama,ne luma e mirɛ Alaa Nii Sariɲanxinafeene nan ma. 6 Fati bɛndɛn natanmiriyane na lu i yi, sayaan nan nara, koni xa i miriyane keli Alaa NiiSariɲanxin nin, siimayaan nan na rae nun bɔɲɛ xunbenla. 7 Amasɔtɔ fatibɛndɛn natan miriyane findixi Alayaxun nan na, bayo e mi nɔɛ i xurɛAlaa sariyan bun mumɛ! 8Naxanye e

fati bɛndɛn nafan feene ligama, ne miAla kɛnɛnɲɛmumɛ!

9 Koni ɛ tan mi fa ɛ fati bɛndɛnnafan feene ligama fɔ Alaa NiiSariɲanxin nafan feene, Alaa NiiSariɲanxin to ɛ yi. Amasɔtɔ xa AlaaMuxu Sugandixina Niin mi muxunnaxan yi, Alaa Muxu Sugandixin gbeemi na kanna ra. 10Koni xa Alaa MuxuSugandixina ɛ tan yi, ɛ fati bɛndɛnbata faxa yulubina fe ra, koni ɛ niinaɛ yi, amasɔtɔ ɛ bata ratinxinɲɛ ayi Alayɛtagi. 11 Anu, Alaa Niin naxan Yesurakelixi sayani, xa na lu ɛ yi, a tannaxanAlaaMuxu Sugandixin nakelixisayani, na mɔn nii rakisin fima nɛnɛ fati bɛndɛne ma a Nii Sariɲanxinbarakani naxan luma ɛ yi.

12 Na ma, ngaxakedenne, goronnaen xun ma. Koni fati bɛndɛn tangoronna mi en xun ma en yi a rafanfeene liga. 13 Amasɔtɔ xa ɛ lu ɛ fatibɛndɛn nafan feene ligɛ, ɛ faxamanɛn. Koni xa ɛ fati bɛndɛnnatane faxaAlaa Nii Sariɲanxin xɔn, ɛ nii rakisinsɔtɔma nɛn. 14 Alaa Nii Sariɲanxinmuxun naxanye yii rasuxi, Alaa diinnan ne ra. 15 Amasɔtɔ ɛ Niin naxansɔtɔxi, na mi ɛ findixi gaxun konyinna. Koni a bata ɛ findi Alaa diinera. En xinla tima na nan baraka yi,en naxa, “Baba, n fafe!” 16 Alaa NiiSariɲanxin yɛtɛɛn sereyaan bama enniin xa, a Alaa diin nan en tan na.17 En to findixi Alaa diine ra, en famanɛn kɛɛn sɔtɔdeni alo a diine bayoAla barayin naxan namaraxi a MuxuSugandixin nun a muxune xa, en nasɔtɔma nɛn. Xa en nun Yesu tɔrɔ enbode xɔn ma, en birin nan a binyensɔtɔma nayi.

Binyen naxan fama18 N bata a kolon a en tɔrɔn naxan

sɔtɔma iki, e nun binyen naxan fama,ne tagi kuya kati! 19 Bayo daala birinluxi nɛn alo aAla legedenma, a digimana waxatin na han Ala diine nɔrɔnsa minima kɛnɛnni waxatin naxanyi. 20 Amasɔtɔ daala lu nɛn kobiyaanbun.* A sago mi yi a ra, koni Ala

* 8:20: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 3.17

Romi Kaane Sora 8:21 204 Romi Kaane Sora 9:5sagoon nan a luxi na kiini alogo yiginxa sɔtɔ, 21 fa fala daala xɔrɔyama nɛnkalana konyiyaan ma, a yi fa Alaadiine xɔrɔya kɛndɛni. 22 Amasɔtɔ enna a kolon, xabu a fɔlɔni han waxa-tini ito yi, a luxi alo daala birin ku-tunma xɔlɛni alo ɲaxanla naxan diibarini. 23 Koni daala xa mi keden ara, koni en tan naxanye fan singe AlaaNii Sariɲanxin sɔtɔxi, en fan sɔxɔlɛxien bɔɲɛni, en Ala mamɛma waxatinnaxan yi a en findi a diine ra, a yi engbindin xunba. 24 Amasɔtɔ en batakisi na yigin xɔn. Anu, i yigin saxifeen naxan yi, xa i bata na to, na mi faxilɛ yigina. En bata yelin naxan sɔtɛ,en fa en xaxili tima na ra di? 25 Konien munma naxan sɔtɔ, xa en na enyigin sa na fari, en na a mamɛma nɛntunnafanni.

26 Alaa Nii Sariɲanxina en tansɛnbɛtare kanne malima na kii ke-denna nin. Amasɔtɔ en mi a kolonen lan en xa Ala maxandi naxanma. Koni Nii Sariɲanxin yɛtɛnaAla mafanma en xa kutunni naxanmi nɔɛ falɛ. 27 Ala naxan mux-une bɔɲɛ yi feene toma, na a NiiSariɲanxina miriyaan kolon, amasɔtɔAlaa Nii Sariɲanxina Ala mafanma ayama sariɲanxin xa alo Ala sagoon kiinaxan yi.

28 En na a kolon a Ala feene birinnaɲanma a faɲin nanma a xanumux-une xa, a naxanye xilixi a maragi-dini. 29Amasɔtɔ Ala naxanye sugandia fɔlɔni, a mɔn bata a ragidi a xa nefindi a Dii Xɛmɛn maligane ra, alogoYesu xa lu alo dii singena a xunyɛneyɛ. 30Ala bata yi na ragidi naxanye xa,a mɔn bata ne xili. A naxanye xilixi, amɔn bata ne ratinxinɲɛ ayi a yɛtagi, amɔn yi a binyen fi e ma.

Alaa xanuntenyana31 Nayi, en nanse falama na fe

ra? Xa Ala en xɔn, nde fa kelɛ enxili ma nayi? 32 A tan naxan mi ayɛtɛna dii xɛmɛn natanga, koni a yia fi en birin xa, nanfera nayi a miseen birin soɛ en yii a Dii Xɛmɛn

xɔn? 33 Ala bata muxun naxanyesugandi, nde ne kansunɲɛ? Ala nanyoon fiin kanna ra. 34 Nde nɔɛ enyalagɛ? Muxu yo, bayo Alaa MuxuSugandixin Yesu bata faxa, a mɔn yikeli sayani, a mɔn tixi Ala yiifannama, a Ala mafanma en xa. 35 Nanseen bɛ Alaa Muxu Sugandixina xanun-tenyani? Tɔrɔn nun kɔntɔfinla ba,hanma bɛsɛnxɔnyana hanma kamɛnahanma marabɛnna hanma gbalonahanma sayana silanfanna ra?† Nesese mi nɔɛ a ligɛ. 36 Bayo a sɛbɛxiKitabuni, a naxa, “E nxu faxama i tannan ma fe ra fɛriɲɛn gbɛn! E nxuligama alo yɛxɛɛn naxan faxa daxi ara!”‡ 37 Koni naxan en xanuxi, ennɔɔn sɔtɔma nɛn na xɔn feni itoebirin yi fefe. 38 Amasɔtɔ n na akolon yati, sayana hanma dunuɲayi gidina hanma malekane hanmaɲinanne hanma waxatini itoe hanmawaxati famatɔne hanma sɛnbɛ kanne39 hanma naxanye kore xɔnna mahanma naxanye bɔxɔn bunma, daliseyo mi na yi naxan en bɛ Alaa xa-nuntenyani en naxan sɔtɔxi enMarigiYesu AlaaMuxu Sugandixin barakani.

9Ala muxun naxanye sugandixi

1 N xa ɲɔndin fala ɛ xa Alaa MuxuSugandixin barakani, n mi wulenfalama, n xaxinla mi n yalagima. Nseren bama Alaa Nii Sariɲanxini: 2 Nsunuxi, n bɔɲɛnmɔn sɔxɔlɛxiwaxatinbirin. 3 Amasɔtɔ, n yi waxi nɛn ntan yɛtɛɛn nan xa Alaa dangan sɔtɔ,n yi masiga a Muxu Sugandixin nangaxakedenne funfuni, n kon kaane,4 Isirayila kaane, e tan naxanye findiAlaa diine ra, e a binyen nun alayirine nun a sariyan nun a batukiine nun a tulisane sɔtɔ. 5 E fataxiNabi singene bɔnsɔnne nan na, AlaaMuxu Sugandixin yi mini e tan yiadamadiyaan kii ma. Ala naxan seenbirin xun na, na xa tantun habadan!Amina.

† 8:35: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana. ‡ 8:36: Yaburin 44.23

Romi Kaane Sora 9:6 205 Romi Kaane Sora 9:306 Anu, na xa mi na ra de fa fala

a Alaa tuli saan tɔnɔ mi fa na, bayoIsirayila kaane birin mi findixi Alaayamana Isirayila xan na. 7 E to barixiIburahima bɔnsɔnni, nami a ra fa falae birin findixi Iburahimaa dii kɛndɛnenan na. Amasɔtɔ Ala a fala nɛn a xa, anaxa, “Naxanye yatɛma i bɔnsɔnna ra,ne minima Isiyaga bɔnsɔnna nin.”*8 Na nan na ra, diin naxanye barixiadamadiyaan kii ma, Alaa dii mi ne ra,koni fɔ Ala Iburahima tuli sa diin nax-anye ra, ne nan findixi a dii kɛndɛnera. 9Amasɔtɔ Ala Iburahima tuli sa nakii nin, a naxa, “N fama nɛn waxatisaxini, Saran yi dii xɛmɛn bari.”†

10 A birin mi na ra, Rebeka a diifirinne birin fafe keden nan yi a ra, enbenba Isiyaga. 11Anu, benun gulunniitoe xa bari, benun e xa fe faɲin ligahanma a ɲaxina, Ala bata yi a ragidina nde keden xa sugandi 12 hali ba ekɛwanle ra koni fɔ a naxan xilixi. Ayi a fala Rebeka xa, a naxa, “Tadanluma nɛn xunyɛna nɔɔn bunma.” 13Asɛbɛxi Kitabun kui ikiini, a naxa, “Nbata Yaxuba xanu koni n bata Esayuraɲaxu.”‡

14 En nanfe falama nayi? Ala tinx-intareyaan nan ligaxi nayi ba? Ɛn-ɛn de! 15 Amasɔtɔ a bata a fala Musaxa, a naxa, “N hinanɲɛ naxan na, nhinanma nɛn na ra, n kininkininɲɛnaxan ma, n kininkininma nɛn nama.”§ 16 Na mi fataxi muxun waxɔnfeene xan na hanma a kɛwanle, konifɔ Alaa kininkininna. 17 Amasɔtɔ asɛbɛxi Kitabuni, Ala a falama Fira-wona xa dɛnaxan yi, a naxa, “N na ifindixi mangan na nɛn alogo n xa nsɛnbɛn mayita i tan xɔn, n xinla yirali dunuɲa yiren birin yi.”* 18 Nayi,Ala na wa kininkinin feni naxan maa kininkinin na ma, a na wa naxannatengbesen fe yi ayi, a na ratengbe-senma ayi nɛn.

Alaa xɔlɔn nun a kininkininna

19 Muxuna nde a falama n xa nɛn,a naxa, “Nanfera Ala mɔn nxu yalag-ima? Amasɔtɔ nde Alaa fe ragidixinmatandɛ?” 20 Nde i tan na naxanAla matandima? Fɛɲɛn nɔɛ a falɛ arafala muxun ma ba fa fala nanfera in nafalaxi iki? 21 Awa, nɔɔn mi fɛɲɛrafalan yii ba, a fɛɲɛ firin nafala fɛɲɛbɛndɛ kedenni, keden binyewanle xa,boden fe fune xa?

22 Nayi, Ala yi wa a xɔlɔn nun asɛnbɛn mayita feni, a yi diɲa kati,a ti na muxune bun a xɔlɔ naxanyema, naxanye yi halagɛ. 23 A na liganɛn alogo a xa a binye gbeen yita namuxune ra, a kininkinin naxanye ma,a bata yi naxanye yitɔn a binyen sɔtɔxinla ma. 24 Na nan en tan na, anaxanye xilixi, keli Yahudiyane yɛ enun siya gbɛtɛne fan yɛ. 25 Amasɔtɔa fala nɛn Nabi Hose xa, a naxa,“Naxanye mi yi n ma yamaan na,n ne xilima nɛn n ma yamana,n mi yi naxanye xanuxi,n ne xilima nɛn n xanuntenne.”

26A mɔn sɛbɛxi mɛnni, a naxa,“A yi falama e ma dɛnaxan yi,‘N ma yamaan mi ɛ ra,’e fa xili bama nɛn mɛnni‘Habadan Alaa diine.’† ”

27 Nabi Esayi yi a xuini te Isirayilamuxune fe ra, a naxa,“Hali Isirayila muxune yi wuya ayialo mɛɲɛnsinna naxan fɔxɔ igen dɛ,hali na, e dɔnxɛdin nan tun kisima.28 Amasɔtɔ Marigina a fe ragidixine

rakamalima nɛn dunuɲa ma akiini sa!”‡

29A na kii nin, alo Nabi Esayi a falakii naxan yi a fɔlɔni, a naxa,“Xa Marigina Sɛnbɛn Birin Kanna mi

yi en yixɛtɛna ndee lu nun,en yi luma nɛn nun alo Sodoma taana,en liga alo Gomora taana.”§

Isirayila nun Xibaru Faɲina fe30 En nanfe falama nayi? Siya

gbɛtɛn naxanyemi yi tinxinna fenma,* 9:7: Dunuɲa Fɔlɔn 21.12 † 9:9: Dunuɲa Fɔlɔn 18.10-14 ‡ 9:13: A mato DunuɲaFɔlɔn 25.23 nun Malaki 1.2-3 kui. § 9:15: Xɔrɔyaan 33.19 * 9:17: Xɔrɔyaan9.16 † 9:26: Hose 2.1-3 nun 2.25 ‡ 9:28: Esayi 10.22-28 § 9:29: Esayi 1.9. A mato DunuɲaFɔlɔn 19.23-28 kui.

Romi Kaane Sora 9:31 206 Romi Kaane Sora 10:21ne bata a sɔtɔ dɛnkɛlɛyaan barakani.31 Koni Isirayila kaan naxanye yisariyan tinxinna fenma, ne mi asɔtɔma. 32 Na di? Bayo e mi a fenxidɛnkɛlɛyaan xɔn fɔ e kɛwanle. E yie sanna radin gɛmɛn na naxan xili,“San nadin gɛmɛna” 33Kitabun naxanma fe fala, a naxa, “A mato, n batagɛmɛn sa Siyon yi, yamana e sannaradinma gɛmɛnnaxanna, e bira. Koninaxannadɛnkɛlɛya ama, na kannaminimisama.”*

101Ngaxakedenne, n waxi a xɔnma n

bɔɲɛn birin yi, n kon kaane xa kisi. Nna Ala maxandima e xa na ra kati! 2Nfindima nɛn e tan seren na fa fala Alaafe kunfana e yi, koni e kolontareyani.3 Ala muxune ratinxinma kii naxanyi a yɛtɛ yɛɛ ra yi, e mi na kolon.Nayi, e bata kata, e yi e gbee kiraansa, e mi xuruxi Alaa tinxinyaan bun.4AmasɔtɔAlaaMuxu Sugandixin batasariyan nakamali. Nanara, naxan nadɛnkɛlɛya a ma, na kanna bata tinxinAla yɛɛ ra yi.

Kisi fena muxune birin xa5Muxune tinxinyaan naxan sɔtɔma

sariyan xɔn, Musa bata na fe sɛbɛ, anaxa, “Naxan na e suxu, na kanna niirakisin sɔtɔma nɛn e xɔn.”* 6 Konitinxinyaan naxan sɔtɔma Ala yɛɛ rayi dɛnkɛlɛyaan xɔn, na sɛbɛxi Kitabunkui ikiini, a naxa, “I nama a fala iyɛtɛ ma fa fala nde nɔɛ tɛ kore?”Na bunna nɛɛn, alogo a xa sa AlaaMuxu Sugandixin nagodo. 7 Hanma“Nde sigama laxira yi?” A xa saAlaa Muxu Sugandixin nakeli sayani.8 Koni a nanse falaxi? A naxa, “Alaafalana i dɛxɔn ma, a i dɛɛn kui, a ibɔɲɛni,”† na nan dɛnkɛlɛyaan falanna, en naxan nalima iki. 9 Xa i i tiyɛa ra i dɛni fa fala Yesu nan Mariginna, i dɛnkɛlɛya i bɔɲɛni, a Ala a rakelinɛn sayani, i kisima nɛn. 10 Amasɔtɔ

muxun dɛnkɛlɛyama a bɔɲɛn nin, Alayi a ratinxinɲɛ ayi a yɛɛ ra yi. A yi a tia ra a dɛni, a kisi. 11Amasɔtɔ Kitabunnaxa, “Naxan yo na dɛnkɛlɛya a ma,na mi nimisama.”‡ 12 Amasɔtɔ tagiraba mi Yahudiyane nun siya gbɛtɛnetagi. Marigi keden peen nan e birinxun na naxan a maxandi muxunebirin kima a fonisireyani. 13 AmasɔtɔKitabun naxa, “Naxan yo na Mariginxili, na kisima nɛn.”§

14 Koni e a xilima di, xa e midɛnkɛlɛya a ma? E dɛnkɛlɛyama di,xa e munma a fe mɛ? E na mɛmadi, xa muxe mi kawandin ba e xa?15 Na kawandin bama di, xa xɛranemi rasiga? A sɛbɛxi Kitabun kui nakii nin, a naxa, “Xɛra faɲi yibanefaan lanxi han!”* 16 Koni Isirayilakaane birin mi na fe Xibaru Faɲinsuxi. Amasɔtɔ, Nabi Esayi a fala nɛn,a naxa, “Marigina, nde laxi nxɔ falanna?”† 17 Anu, dɛnkɛlɛyaan fama Alaafalan mɛɛn nan xɔn ma. Alaa falanfan mɛma Alaa Muxu Sugandixina fekawandin nan xɔn.

18Koni n xa maxɔdinna ti: E mi a femɛxi ba? Ɛn-ɛn, e bata a mɛ! Kitabunnaxa,“E fala xuiin bɔxɔn birin li nɛn.E falane yi siga han dunuɲa danna.”‡19 Awa, n mɔn xa maxɔdinna ti, “Isir-ayila muxune mi a famu ba?” Musanan singe ito yabi. A naxa, “N naɛ raxɔxɔlɔnma ayi nɛn muxune xɔnyama faɲin mi naxanye ra. N yi ɛraxɔlɔ siya xaxilitaren xɔn.”§ 20 Esayiyi susu Alaa falani ito tiyɛ, a naxa,“Naxanye mi yi n fenma, ne bata nto. Naxanye mi yi n maxɔdinma, nbata n yɛtɛ yita ne ra.”* 21 Koni a yia fala Isirayila a fe ra, a naxa, “N nan yiini bandunma yama fala suxutaremurutɛxine ma fɛriɲɛn gbɛn!”†

11Alaa kininkininna Isirayila ma

* 9:33: Esayi 28.16 * 10:5: Saraxaraline 18.5 † 10:8: A mato Sariyane 30.12-14 kui. ‡ 10:11:Esayi 28.16 § 10:13: Yowɛli 3.5 * 10:15: Esayi 52.7 † 10:16: Esayi 53.1 ‡ 10:18: Yaburin19.5 § 10:19: Sariyane 32.21 * 10:20: Esayi 65.1 † 10:21: Esayi 65.2

Romi Kaane Sora 11:1 207 Romi Kaane Sora 11:241 N xa maxɔdinni ito ti: Ala bata

a mɛ a yamaan na ba? Ɛn-ɛn de!Amasɔtɔ Isirayila kaan nan n tanyɛtɛɛn na, Iburahima yixɛtɛna ndeBunyamin bɔnsɔnni. 2 Ala yamaannaxan sugandi a yɛtɛ xa a fɔlɔni a mine rabeɲinxi. Nabi Eli a mawugamaAla xa Isirayila kaane fe raKitabunkuidɛnaxan yi, ɛ mi mɛnna kolon ba? Anaxa, 3 “Marigina, e bata i ya nabinefaxa, e yi i ya saraxa gandene kala, nkeden peen nan fa luxi, e mɔn kataxin fan faxa feen na.”* 4 Ala a yabi di?A naxa, “N bata muxu wuli solofereramara n yɛtɛ xa naxanye mi e xinbisinxi Baali suxuren bun ma.”† 5 Amɔn na kii nin iki, Alaa yama dɔnxɛnluxi naxanye sugandixi hinanna xɔnwaxatini ito yi. 6 Xa a ligaxi hinannanan xɔn, muxune kɛwanla mi fa a ra.Xanamu Alaa hinanna mi yi findimahinanna ra.

7Nanfe ligaxi nayi? Isirayila kaaneyi naxan fenma nun e sɔbɛɛn na, emi na sɔtɔxi. Koni fɔ Ala naxanyesugandixi ne nan a sɔtɔxi. A dɔnxɛnetondixi nɛn 8 alo a sɛbɛxi kii naxanyi Kitabuni, a naxa, “Ala bata xaxilixɔdɛxɛn fi e ma, e nun yɛɛn naxanyemi seen toma e nun tunla naxanye mifalan mɛma han to.”‡ 9 Dawuda yia fala, a naxa, “Ala xa e ɲaxaɲaxanefindi e suxu fɛrɛn na e nun luti ratixinna e yɛɛ ra naxan e rabirama, ehakɛne yi saran e ra. 10 E yɛɛne xarafɔrɔ ayi, e yi danxu! E fanna xa baa ra waxatin birin!”§

11 N na ɛ maxɔdinma, Yahudiyanetantan waxatin naxan yi, e bira nɛnba habadan? Ɛn-ɛn de! Koni e to sinhakɛni, siya gbɛtɛne yi kisi feen sɔtɔalogo xɔxɔlɔnyaan xa Isirayila kaanesuxu. 12 Anu, xa Yahudiyane hakɛnfindi hɛri gbeen na dunuɲa muxunexa, xa e bɔnɔn findi hɛrin na siyagbɛtɛne xa, e na a rakamali waxatinnaxan yi, na fan mi hɛrin nafɛ nayiba?

13 N falan tima ɛ tan siya gbɛtɛnenan xa iki. N bata findi xɛraanna siya gbɛtɛne xa. N sɛwaxi nawanla ra bayo, 14 yanyina nde, nxɔxɔlɔnyaan nasoma nɛn n bɔnsɔnnamuxuna ndee yi alogo e fan ndeexa kisi. 15 Amasɔtɔ Isirayila kaaneramɛxi waxatin naxan yi, xa Ala nundunuɲa muxune tagini tɔn, nanse faligama nayi, xa e mɔn so a lannayani?Na findima kenla nan na sayani siganii rakisini.

16 Anu, xa buru keden nali Ala ma,e nun naxanye bɔnbɔxi e bode xɔn,ne fan sariɲan.* Xa wudin salennasariɲan, a yiine fan luma na kii nin.17Koni xa a yiina ndee sɛgɛwudi binlama, i tan siya gbɛtɛn naxan luxi aloburunna Oliwi bili yiina, i tan yi xidiwudin binla ma e funfuni, i yi lu nawudin salenna igen sɔtɛ, 18 i nama iyɛtɛ yite na wudi yii sɛgɛxine ma. Xai na liga, i nama ɲinan fa fala i tan xami salenna baloma de, salenna nan itan baloma.

19Koni waxatina nde i tan a falamanɛn, i naxa, “Wudi yiine sɛgɛxi nɛnalogo n tan xa ti e funfuni.” 20Ɲɔndinna a ra, e sɛgɛxi nɛn masɔtɔ edɛnkɛlɛyatareyaan ma, i tan yi ti efunfuni dɛnkɛlɛyaan xɔn. Nayi, inama yanda ayi na feen na de, konia liga i yeren ma. 21 Amasɔtɔ, xa Alami Yahudiyane ratangaxi, naxanyeluxi alo wudi yii singene, a mi i fannatangama. 22 Nayi, en na en miriAlaa nɛmaan nun a yɛ xɔdɛxɛn ma.Naxanye tantanxi, a xɔdɔxɔ ne ma,koni a nɛmaan fan i tan na, koni fɔi xa lu a nɛmaan bun nɛn, xanamu,a i fan sɛgɛma a binla ma nɛn alowudi yiina. 23 Xa Yahudiyane mi lue dɛnkɛlɛyatareyani, e mɔn tugunmanɛn e tiden na. Amasɔtɔ Ala nɔɛ eraxɛtɛ nɛn e funfuni. 24 Bayo, xa itan siya gbɛtɛn ligaxi nɛn alo burunnaOliwiwudi yiin naxan yi sɛgɛxi a binlama, i yi tugun taa kui Oliwi wudi

* 11:3: Mangane Singen 19.10 nun 19.14 † 11:4: Mangane Singen 19.18 ‡ 11:8: Amato Sariyane29.3 nun Esayi 6.10 kui. § 11:10: Yaburin 69.23-24 * 11:16: A mato Yatɛne 15.19-21 kui.

Romi Kaane Sora 11:25 208 Romi Kaane Sora 12:13kɛndɛn na hali i da kii mi yi a ra,nayi Yahudiyan yɛtɛɛn naxanye ligaxialo taa kui Oliwi wudi kɛndɛn yiine,Ala taganɲɛ ne tiyɛ e yɛtɛ binla ma efunfune yi ba?

Isirayila birin kisima nɛn25 Ngaxakedenne, n waxi Alaa

wundo feni ito yita feni ɛ ra, alogoɛ nama ɛ yɛtɛ yatɛ fekolonne ra:Isirayila yamaan fɔxɔ kedennatondixi han siyaan bonne xasabidɛfexin yi so. 26Nanara, Isirayila birinkisima nɛn alo a sɛbɛxi Kitabun kui kiinaxan yi, a naxa,“Xunbaan kelima nɛn Siyon yi,a Ala kolontareyaan birin ɲan Yaxuba

bɔnsɔnni.27 N na e yulubin ba e ma waxatin

naxan yi,n layirin xidima na nan na e xa.”†

28 Yahudiyane bata findi Ala yax-une ra alogo ɛ tan xa Yesu a fe XibaruFaɲin sɔtɔ. Koni Ala rafan yamasugandixin mɔn e ra e benba nabisingene fe ra. 29AmasɔtɔAlaa kiseenenun maragidin mi kalama. 30 Ɛ tansiya gbɛtɛne, ɛ munma yi Alaa falansuxu a singeni, koni ɛ bata Ala kinink-ininna sɔtɔ iki amasɔtɔ Yahudiyanemi Alaa falan suxi. 31 Na kiini, ikiYahudiyane mi fa Ala xuiin suxumaalogo ɛ tan siya gbɛtɛne kininkininnanaxan sɔtɔxi, e fan xa na sɔtɔ ɛ tansiya gbɛtɛne sabun na. 32 Ala batamuxun birin findi kasorasane ra e falasuxutareyaan xɔn alogo a xa kinink-inin e birin ma.

Ala xa tantun33 Alaa fonisireyaan nun a xaxili-

mayaannun a fe kolonna tilin de! Ndenɔɛ Alaa fe ragidixine famunɲɛ? Ndenɔɛ a feene famunɲɛ? 34 A sɛbɛxiKitabuni, a naxa,

“Nde Marigina miriyane kolon?Nde nɔɛ findɛ a kawandi muxun na?‡35Nde nɔɛ Ala dolɛ, alogo a mɔn xa araxɛtɛ a ma?”§ 36 Amasɔtɔ feen birinkelixi a tan yii a tan nan baraka yi a

tan xa. Binyena a tan nan xa habadan.Amina!

12Dɛnkɛlɛya muxun xa wali Ala xa

1 Ngaxakedenne, Ala to kininkin-inxi ɛ ma, n na ɛ mafanma ɛ ɛ fatibɛndɛn fi Alama saraxan na ɛ dunuɲayi gidini, a sariɲan, a rafan Ala ma.Na nan findixi batu faɲin na ɛ naxanligama Ala xa. 2 Ɛ nama ɛ yɛtɛ ludunuɲa feene yi, koni ɛ xa ɛ kɛɲaanmasara xaxilimaya nɛnɛn xɔn, alogoɛ xa Ala sagoon kolon naxan fan, arayabu, a kamalixi.

3 N na a falama ɛ birin xa Alaamaragidini a naxan fixi n ma, n naxa,ɛ nama amiri xaxilitareyani a ɛ dangubonne ra, koni ɛ miri ɛ yɛtɛ ma xax-ilimayaan nun yɛtɛ suxuni alo Aladɛnkɛlɛyaan yatɛn naxan fixi ɛ ma.4 En fatin yirene wuya, koni e birinnun e wali. 5 A na kii nin, hali ento wuya, en bata findi fati bɛndɛ ke-denna ra Alaa Muxu Sugandixini, enlu en bode yi alo fatin yirene. 6 Alaen kixi seen sifa wuyaxi nan na, aloa ragidixi en ma kii naxan yi. Xamuxuna nde kixi nabiya falane yi, afalane xa lan dɛnkɛlɛyaan ma. 7 Xawanla na a ra yamaan xa, a xa wanlakɛ. Naxan nɔɛ xaranna tiyɛ, na xaxaranna ti. 8 Xa naxan nɔɛ muxuneralimaniyɛ, na xa e ralimaniya. Naxankiin tima, na xa a liga fonisireyani. Xayɛɛratiin na a ra, na xa a sɔbɛ so nama. Xa naxan kininkininma muxunema, a xa a liga sɛwani.

9 Ɛ xanuntenyaan nama findinafigiyaan na. Ɛ ɛ mɛ fe ɲaxinna. Naxan fan, ɛ na suxu ken!10 Ɛ ɛ bode rafan ngaxakedenyaanxanuntenyani, ɛ yi ɛ bode binya kifaɲi. 11 Ɛ tunnafanna nama findisalayaan na. Koni ɛ wali Marigin xawɛkilɛni. 12 Ɛ sɛwa ɛ yigina fe ra, ɛdiɲa tɔrɔni, ɛ lu Ala maxandini tun.13Ɛmuxu sariɲanxine goronna tongoe makone yi. Ɛ fatan muxune yisuxɛ.

† 11:27: Esayi 59.20-21 ‡ 11:34: Esayi 40.13 § 11:35: Yuba 41.3

Romi Kaane Sora 12:14 209 Romi Kaane Sora 14:314 Ɛ duba ɛ bɛsɛnxɔnya muxune xa,

ɛ duba, ɛ nama dangan ti. 15Naxanyesɛwaxi, ɛ sɛwa ne xɔn ma. Naxanyewugama, ɛ wuga ne xɔn ma. 16 Ɛkui feene xa findi kedenna ra ɛ bodexa. Ɛ nama ɛ waso, koni naxan yomagodoxi ɛ tin na ma. Ɛ nama ɛ yɛtɛyatɛ fekolonne ra.

17Ɛ nama fe ɲaxin ɲɔxɔ fe ɲaxin na.Ɛ kata fe faɲin liga feen na muxunebirin yɛɛ ra yi. 18 Xa a lanɲɛ, fannina fatɛ ɛ tan na, lanna xa lu ɛ nunmuxune birin tagi. 19 N xanuntenne,ɛ nama ɛ gbeen ɲɔxɔ, koni ɛ a lu Alaaxɔlɔn ma, amasɔtɔ a sɛbɛxi Kitabuni,Marigin naxa, “N tan nan gbeeɲɔxɔtiin na. N feene saranma nɛn eɲɔxɔnne ra.”* 20 Koni ɛ tan xa a ligana kiini: Kitabun naxa, “Xa kamɛna iyaxun ma, donseen so a yii. Xa minxɔnla a ma, igen so a yii, amasɔtɔ xa ina liga a xa, na luma a xa nɛn alo i tɛɛwolonne nanmalanma a xunnama.”†21 I nama tin fe ɲaxin xa i nɔ. Koni fɔi xa fe ɲaxin nɔ fe faɲin xɔn.

13En xuru mangane ma

1 Muxun birin xa xuru manganema. Amasɔtɔ mangaya yo mi na,naxan mi kelixi Ala ma. Mangan nax-anye dɔxi, a tan nanne dɔxi. 2Nanara,naxan na murutɛ mangane ma, namurutɛxi Alaa yamarin nan ma. Nax-anye na ligama, ne kitin nan tima eyɛtɛ ma. 3 Fe faɲi rabaan mi gaxumamangane yɛɛ ra, koni fɔ fe ɲaxi ra-bana. I waxi i nama gaxu manganyɛɛ ra ba? Nayi, fe faɲin liga alogo axa i matɔxɔ. 4 Amasɔtɔ a findixi Alaawalikɛɛn nan na alogo a xa fe faɲinliga i xa. Koni xa i fe ɲaxin liga, gaxua yɛɛ ra! Bayo silanfanna mi a yii naxifuu.* Alaa walikɛɛn nan a ra naxan axɔlɔn nagodoma fe ɲaxi rabaan ma, aa fe ɲaxin saran a ra. 5Nanara, fɔ ɛ xaxuru nɛn mangane ma, fa fala e nama

i tɔrɔ, na mi a ra, koni alogo i nama iyɛtɛ yalagi i xaxinli.

6Nanara, ɛ mudun fima, bayo nax-anye e rasuxuma, ne Alaa wanla nanna. 7 Ɛ muxune donle fi. Ɛ lan ɛ xamudun sifa yo fi, ɛ na fi. Xa ɛ yii seenemudun na a ra, ɛ na fi, xa binyen na ara, ɛ na fi, xa xunnayerenna na a ra, ɛna fi.

8 Muxu yo a doli nama lu ɛ ma,fɔ xanuntenyana ɛ lan ɛ xa naxannamara ɛ bode xa. Naxan na a bodenxanu na bata sariyan dɛfe. 9 Bayoyamarine naxa, “I nama yalunyaanliga. I nama faxan ti. I nama muɲanti. I nama mila ayi.” E nun yamarindɔnxɛn bonne birin fala yisoxin nii ra, “I adamadi boden xanu alo iyɛtɛna.”† 10 Xanuntenyaan mi tinɲɛfeɲaxinma i bodenxamumɛ! Xanun-tenyaan nan sariyan nakamalima.

11 Ɛ na suxu bayo ɛ waxatini itokolon. Waxatini ito bata fa ɛ raxulun-deni ɛ xixɔnli, bayo en kisi waxatiniso iki dangu en ma dɛnkɛlɛyaan fɔlɔwaxatin na. 12 Kɔɛɛn bata yanfan,kuye baan bata maso. Nayi, en xɛtɛfeene fɔxɔ ra naxanye ligama dimini,en yi kɛnɛn ma yɛngɛ so seene tongo.13 En xa sigan ti alo naxan daxa, aloa lan kɛnɛnni kii naxan yi. En namaharamu sumunne liga, hanma dɔlɔnminna hanma yanga suxuna hanmaharamu feene hanma lantareyanahanma xɔxɔlɔnyana. 14 Koni ɛ xaMarigi Yesu, Alaa Muxu Sugandixintongo alo ɛ domana. Ɛ nama lu ɛmirɛɛ fati bɛndɛnnafan feene liga feenma.

14I nama i ngaxakedenna yalagi

1 Muxun naxan ma dɛnkɛlɛya xu-run ɛ yɛ, ɛ xa na yisuxu, ɛ nama amiriyane matandi. 2 Muxuna ndeeseen birin donma e dɛnkɛlɛyani, konindee tan bogi seene nan tun donma edɛnkɛlɛyaan sɛnbɛtareyani. 3Muxunnaxan seen birin donma, na nama

* 12:19: Sariyane 32.35 † 12:20: Sandane 25.21-22 * 13:4: Silanfanna: Sofane yɛngɛsodɛgɛmana. † 13:9: A mato Xɔrɔyaan 20.13-17 nun Sariyane 5.17-21 nunSaraxaraline 19.18 kui.

Romi Kaane Sora 14:4 210 Romi Kaane Sora 15:4muxun naɲaxu naxan bata a dɛɛngele sa. Naxan a dɛɛn gele saxi, nanama muxun yalagi naxan seen birindonma, amasɔtɔAla bata a fan yisuxu.4 Nde i tan na, i tan naxan muxugbɛtɛna konyin makitima? Xa a bira,hanma xa a ti, na a kanna nan ma.Koni a kelima nɛn, a ti amasɔtɔ a ratisɛnbɛn Marigin yii.

5Muxuna ndeemirixi nɛn, a lɔxɔnande dangu nde ra. Gbɛtɛye mirixi ama, a lɔxɔn birin keden. Fɔ birin xala a miriyaan na nɛn. 6 Naxan mirixia ma, a lɔxɔna nde dangu nde ra, naa ligama Marigin binya feen nan na.Naxan seen birin donma, na fan naligama Marigin binya feen nan na,amasɔtɔ a barikan birama Ala xa nadonsena fe ra. Naxanye gele donsenande ra, ne na ligama Marigin binya fenan na. Ne fan barikan birama Alaxa. 7 Amasɔtɔ en sese mi en nii ra enyɛtɛ xa. En sese mi faxama en yɛtɛxa. 8 Xa en lu en nii ra, en luxi ennii ra Marigin nan xa. Xa en faxa, enfaxaxi Marigin nan xa. Nanara, xa enlu ennii ra, hanmaxa en faxa,Mariginnan gbee en na. 9Amasɔtɔ Alaa MuxuSugandixin faxaxi nɛn, a keli sayanialogo a xa findi faxa muxune nunniiramane Marigin na. 10 Koni i tan,nanfera i i ngaxakedenna yalagima?Nanfera i a raɲaxuma? En birin timanɛn kiti sadeni Ala yɛtagi. 11Amasɔtɔa sɛbɛxi Kitabuni, a naxa,“Marigin naxa,‘Habadan Ala nan n na,n bata n kɔlɔ n yɛtɛ yi,xinbin birin sinma nɛn n bun ma,lɛnna birin yi Alaa binyena fe fala.’* ”12 En keden kedenna birin en yɛtɛdɛntɛgɛma nɛn Ala xa.

I nama muxune ti hakɛn ma13Nanara, en xa fata en bode yala-

gin ma. Koni ɛ kata alogo ɛ namafefe liga naxan ɛngaxakedenna ratan-tanɲɛ hanma a yi a bira yulubini.14Bayonna a kolon, n bata a famuMa-rigi Yesu barakani fa fala donse yo miharamuxi a yɛtɛ ma, koni xa muxuna

a miri fa fala a haramuxi, nayi a hara-muxi a tan xa. 15 Xa i ngaxakedennaxɔlɔxi i ya donsena nde a fe ra, i mifa xanuntenya kira xɔn. Alaa MuxuSugandixin faxaxi muxun naxan mafe ra, i nama a liga, na yi halagin sɔtɔi ya donseen xɔn. 16 Feen naxan fan ɛtan xa, na nama findi ɛmafala xunnara. 17 Amasɔtɔ Alaa Mangayaan mifindixi donseen nun minseen xan na,koni fɔ tinxinna nun bɔɲɛ xunbenlanun sɛwana, fata Alaa Nii Sariɲanxinna. 18 Amasɔtɔ muxun naxanye birinwalima Alaa Muxu Sugandixin xa nakiini, ne rafan Ala ma e nun muxune.

19 Nanara, feen naxanye findixibɔɲɛ xunbenla nun en sɛnbɛ soonna fɔ en xa ne nan liga. 20 I namaAla kɛwanla kala donseen xɔn. Don-seen birin donna daxa, koni donseennaxan muxu gbɛtɛn birama yulubini,na donseen donna mi daxa. 21 A fisa,i nama suben don, i nama manpaanmin, i nama fefe liga xa a i ngaxake-denna birɛ hakɛni. 22 I laxi naxanna feni itoe yi, na mara i yɛtɛ xa Alayɛtagi. Sɛwan na kanna xa naxanmi a yɛtɛ yalagima a fe raba kiini.23 Koni xa naxan sikɛ donsena ndedondeni, na kanna yalagixin na raAla xɔn, amasɔtɔ a mi feen ligamadɛnkɛlɛyani. Anu, feen naxan miligama dɛnkɛlɛyani, yulubin nan nara.

15En misaala tongo Yesu ma

1 En tan naxanye sɛnbɛ gbodɛnkɛlɛyani, a lan en xa diɲasɛnbɛtare kanne bun e dɛnkɛlɛyaxuriyani. En nama en yɛtɛ rafan feenliga, 2 fɔ en xa en boden nafan feennan naba, en yi fan e ra. Nanara, esabatɛ dɛnkɛlɛyani. 3 Amasɔtɔ AlaaMuxu Sugandixin mi a rafan feenexan liga, koni alo a sɛbɛxi Kitabuni kiinaxan yi, a naxa, “E i konbin naxanyetima, ne n tan nan lima.”* 4 Amasɔtɔnaxan birin sɛbɛxi waxati danguxineyi, ne sɛbɛxi en xaran feen nan ma,

* 14:11: Esayi 45.23 * 15:3: Yaburin 69.10

Romi Kaane Sora 15:5 211 Romi Kaane Sora 15:27alogo Kitabun xuiin xa tunnafannanun limaniyaan fi en ma, en yi yiginsɔtɔ. 5 Ala naxan tunnafanna nunlimaniyaan fima, na xa ɛ mali, ɛmiriyane yi findi kedenna ra ɛ bodexa, ne yi lan Alaa Muxu SugandixinYesu kɛɲaanma, 6alogo ɛ xa Ala binyamiriya kedenna nun xui kedenni, enMarigi Yesu Alaa Muxu Sugandixinfafe.

Xibaru Faɲin Siyane birin xa7 Ɛ bode yisuxu Alaa binyena fe

ra, alo Alaa Muxu Sugandixina ɛyisuxi kii naxan yi. 8 N xa a fala ɛxa, Alaa Muxu Sugandixin bata findiYahudiyanewalikɛɛnnaAlaaɲɔndinafe ra alogo Ala bata en benba nabisingene tuli sa naxan na, a xa narakamali, 9 siya gbɛtɛne fan yi Alabinya a kininkininna fe ra, alo a sɛbɛxiKitabun kui kii naxan yi, a naxa, “Na-nara, n ni i tantunma siyane tagi, n yi ixinla binya bɛtini.”† 10Amɔnyi a fala,a naxa, “Siyane, ɛ nun Alaa yamaanxa sɛwa ɛ bode xɔn.”‡ 11 A mɔn yi afala, a naxa, “Siyane birin xa Marigintantun! Yamane birin xa a batu!”§12 Awa, Esayi fan yi a fala, a naxa,“Yese bɔnsɔnna mɔn kelima nɛn alowudi salenna naxan a maɲingima, anɔɔn sɔtɔ siyane xun na. Siyane yi eyigi sa a yi.”*

13 Nba, Ala naxan yigin kanna ra,na xa ɛ ralugo sɛwan nun bɔɲɛ xun-benla birin na ɛ dɛnkɛlɛyani alogo ɛyigin xa lu fari sɛ Alaa Nii Sariɲanxinbarakani.

Pɔli a wanla14 Ngaxakedenne, n na a kolon fa

fala ɛ lugoxi fanna nun fe kolonnabirin na. Ɛ nɔɛ ɛ bode xaranɲɛ nɛn.15 Koni n bata susu, n yi fena ndeesɛbɛ ɛ ma, alogo n mɔn xa a rabiraɛ ma bayo Ala bata a ragidi n ma,16 n yi findi Alaa Muxu SugandixinYesu a walikɛɛn na siya gbɛtɛne xa. N

lan n xa wali alo saraxaraliin naxanAlaa falan Xibaru Faɲin nalima al-ogo siya gbɛtɛne xa findi saraxa sefaɲin na Ala xa, e rasariɲan AlaaNii Sariɲanxin xɔn. 17 Nayi, n nɔɛn kanbɛ nɛn Alaa Muxu SugandixinYesu yi n ma wanla fe ra Ala xa. 18 Nmi susɛ falan tiyɛ sese ma fɔ AlaaMuxu Sugandixin bata naxan liga ntan xɔn, a yi siya gbɛtɛne findi Alaafala suxune ra n kɛwanle nun n mafalane xɔn, 19 e nun sɛnbɛn taxam-asenne nun kabanako feene Alaa NiiSariɲanxin sɛnbɛn barakani. Nanara,fɔlɔ Yerusalɛn taan ma han sa dɔxɔIliri yamanan na,† n bata Alaa MuxuSugandixina fe Xibaru Faɲin nali nayiren birin yi han a kamali. 20 Nama, xunnayerenna na a ra n tan xa,n xa Yesu a fe Xibaru Faɲin nali nayirene yi Alaa Muxu Sugandixina femunma kolon dɛnaxanye yi, alogo nnama banxin ti muxu gbɛtɛ a banxinbɛtɛn saxin fari. 21 A sɛbɛxi Kitabunina kii nin, a naxa, “A fe munma falanaxanye xa singen, ne a toma nɛn.Naxanye munma a fe mɛ singen, ne afamuma nɛn.”‡

Siga xɔnla yi Pɔli suxu Romi yi22 Na nan n yikalaxi sigadeni ɛ

konni. 23 Koni iki, n ma wanla bataɲan yamanani itoe yi. Nanara, xabuɲɛɛ wuyaxi n to waxi siga feni ɛxɔntɔndeni, 24 n yi a miri n xa naliga n nɛma sigɛ Sapen yamananiwaxatin naxan yi. N yi waxi ɛ tofeni n nɛma danguɛ, ɛ yi n mali nma sigatini, n waxatidi ti ɛ fɛma, nsiga na yamanani. 25 Koni iki, nsigama Yerusalɛn taani, n sa yamasariɲanxin mali na. 26Amasɔtɔ a bataMasedoniya kaane nun Akaya kaanekɛnɛn, e xa e yii malan yiigelitɔnefe ra yama sariɲanxin yɛ Yerusalɛntaani. 27 A e kɛnɛn nɛn e xa na liga,koni a donla mɔn yi e ma. Bayo xasiya gbɛtɛne bata Yahudiyane dinantɔnɔne sɔtɔ, siya gbɛtɛne fan lan nɛn

† 15:9: Samuyɛli 22.50 nunYaburin 18.50 ‡ 15:10: Sariyane 32.43 § 15:11: Yaburin 117.1* 15:12: Esayi 11.10 † 15:19: Iliri yamanan sa Girɛki yamanan sogeteden kɔmɛnna ma.‡ 15:21: Esayi 52.15

Romi Kaane Sora 15:28 212 Romi Kaane Sora 16:21e yi Yahudiyane mali e yii seene ra.28 N na yelin feni ito ra waxatin yi, nyi a tɔnɔn so e yii, n danguma nɛn ɛkonni n nɛma sigɛ Sapen yamanani.29Nna a kolon yati, fa fala n nɛma sigɛɛ konni waxatin naxan yi, n sigamaAlaa Muxu Sugandixina duba kamal-ixin nin.

30 Ngaxakedenne, n na ɛ mafanmaenMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixinxinli e nun Alaa Nii Sariɲanxina xa-nuntenyani, ɛ xa ɛ yixɔdɔxɔ, ɛ yiAla maxandi n xa. 31 Ɛ Ala maxandin xa alogo a xa n xunba Yudayadɛnkɛlɛyatarene yii, e nun n wanlanaxan kɛma Yerusalɛn taani, na xarafan yama sariɲanxin ma na yi.32Nayi, xa Ala tin, n fama sɛwani nɛnɛ fɛma, en birin yi matabun sɔtɔ enbode xɔnma. 33Bɔɲɛ xunbenla Ala xalu ɛ birin xɔn. Amina.

16Pɔli a xɔntɔnna

1 Ɛ en ngaxakeden ɲaxalanmaanFoyibe yatɛ muxu faɲin na, naxanwalima Sankire dɛnkɛlɛya yamaan xa.2 Ɛ a yisuxu Marigin xinli alo a lanyama sariɲanxin tagi kii naxan yi, ɛ amali kiin birin yi a makoon na lu a madɛnaxan yi. A tan yɛtɛɛn bata muxuwuyaxi mali a gbengbenna n tan.

3 Ɛ Pirisila nun Akila xɔntɔn, nwalikɛ bodene Alaa Muxu SugandixinYesu xa. 4 E bata susu sayaan nan tan niina fe ra. N keden xami barikan birama e xa, siya gbɛtɛdɛnkɛlɛya yamane birin barikan bi-rama e xa. 5 Dɛnkɛlɛya muxun nax-anye e malanma e banxini, ɛ ne fanxɔntɔn. Ɛ n xanuntenna Epayinɛtexɔntɔn, naxan singe dɛnkɛlɛya AlaaMuxu Sugandixin ma Asi yamanani.6 Ɛ Mariyama xɔntɔn naxan walixi ɛxa kati! 7 Ɛ Andironiki nun Yuniyasixɔntɔn n kon kaane, nxu nun nax-anye sa kasoon na. E yatɛxi xɛraneyɛ. E singe dɛnkɛlɛya Alaa MuxuSugandixin ma n tan yɛɛ ra.

8Ɛ Anpiliyati xɔntɔn n xa, n xanun-tenna Marigini. 9 Ɛ Yurubani xɔntɔnn xa, en walikɛ bodena Alaa MuxuSugandixin xa, e nun n xanuntennaSatakisi. 10 Ɛ Apelɛsi xɔntɔn naxana yɛtɛ yita Alaa Muxu Sugandixingbeen na matoon xɔn. Ɛ Arisitobulaadenbayaan xɔntɔn. 11 Ɛ Herodiyonxɔntɔn, n kon kaana. Ɛ Narisisaadenbayaan muxune xɔntɔn naxanyelaxi Marigin na.

12 Ɛ Tirifina nun Tirifosa xɔntɔn,ɲaxanla naxanye walima Marigin xahan! E nun n xanuntenna Pɛrasiɲaxalan gbɛtɛn naxan walixi Mariginxa han! 13 Ɛ Rufu xɔntɔn, Mariginnaxan sugandixi, e nun a nga, naxanlu alo nga. 14 Ɛ Asinkirite nun File-gon nun Hɛrɛmɛ nun Patirobasi nunHerimasi xɔntɔn e nun en ngaxake-denna naxanye e fɛma. 15 Ɛ Filologenun Yuliye xɔntɔn e nun Nere nun amagilɛna, e nun Olinpasi nun yamasariɲanxin naxanye birin e fɛma.

16 Ɛ bode xɔntɔn ngaxake-denya xɔntɔn sunbuni. AlaaMuxu Sugandixina yamane birin ɛxɔntɔnma.

Marakolon dɔnxɛne17Ngaxakedenne, n na ɛ mafanma,

ɛ a liga ɛ yeren ma muxune fe yi nax-anyemuxune tagi taxunma, e yi e biratantanni. Ɛ xaranna naxan sɔtɔxi,e na matandima. Ɛ masiga ne ra.18Amasɔtɔ na muxu sifane mi walimaen Marigina Alaa Muxu Sugandixinxan xa mumɛ, koni e yɛtɛ rafanfeene! E sɔntarene mayendenma efala faɲine nun e wule matɔxɔ falanera. 19Muxun birin bata a mɛ a ɛ Alaafalan suxuma. Nayi, n sɛwaxi ɛ fera han, koni n wama nɛn ɛ xa findixaxilimane ra ɛ fe faɲin kolon, ɛ yi feɲaxin matanga sɔntareyani. 20 Bɔɲɛxunbenla Ala Setana halagima nɛn ɛsanna bun. En Marigi Yesu xa hinan ɛra.

21 N walikɛ boden Timɔte ɛ xɔntɔne nun Lusiyusu nun Yason nun Sosi-pateri, n kon kaane.

* 16:22: Teritiyusi nan Pɔli xuiin sɛbɛ a xa. Yanyina nde a wanla nan yi sɛbɛli tiinna.

Romi Kaane Sora 16:22 213 Romi Kaane Sora 16:2722 N tan, Teritiyusi nan kɛdini ito

sɛbɛxi Pɔli xa, n fan bata ɛ xɔntɔnMarigin xinli.*

23Gayi ɛ xɔntɔn, nxunundɛnkɛlɛyayamaan birin yatigina. Erasite, taangbeti ramarana e nun en ngaxake-denna Kuwaratusi ɛ xɔntɔn.

24 En Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixin xa hinan ɛ ra. Amina.

Ala maxandin nun Ala tantunna25 Ala naxan nɔɛ ɛ sɛnbɛ soɛ n ma

Xibaru Faɲi raliin xɔn, e nun YesuAlaa Muxu Sugandixina fe kawandibaan xɔn, fata nawundo feen kolonnara naxan yi luxunxi to mi na ra,26naxan bata mini kɛnɛnni iki nabinekitabune xɔn, fata habadan Ala ya-marin na fa fala a xa rali siyane birinma e yi dɛnkɛlɛya a ma, e yi a xuiinsuxu,

27Ala naxan kedenpe fe kolonna ra,en xa na Ala binya Yesu Alaa MuxuSugandixin barakani habadan! Am-ina.

Kɔrɛnti Singena 1:1 214 Kɔrɛnti Singena 1:8

Kɛdi Singen Kɔrɛnti Kaane MaPɔli Alaa Falan Kɛdi Singena Kɔrɛnti

Kaane MaPɔli a xɛrayaan sigatiin firindeni,

a yi kike fu nun solomasɛxɛ rabaGirɛkine konni Kɔrɛnti taani. Adɛnkɛlɛya yamaan malanna naxanfɔlɔ na, na muxune yi findixi siyagbɛtɛne nan na naxanye yi suxurebatuni nun.

Nawaxatini Kɔrɛnti taan yi sabatixihan, fata a kunki tide firinne ra. Yu-layaan yi sabatixi han! Namun feenefan yi sabatixi. Dunuɲa fe kolonnaxaranna nun suxure batu feene fan yisabatixi. Fe ɲaxin nun sɔn ɲaxin fanyi gbo. Nayi, na feene yi dɛnkɛlɛyayama nɛnɛn dɛxɔnma, ne yi emaban-dunma kiin birin yi. En na a toma nɛnnayi fa fala na kɔntɔfili wuyaxi ti nɛnxɛraan ma.

Pɔli keli xanbini na, a yi kɔntɔfili fewuyaxi mɛ lan mɛn kaane dɛnkɛlɛyayamaan ma. Nayi, a yi kɛdin sɛbɛ hannaanin ɲɔxɔn. Firin yi ne yɛ naxanyeramaraxi Kitabun kui. Koni a dɔnxɛfirinna naxanye mi fa en yii to, nefe falaxi Kɔrɛnti Kaane Kɛdine kui aSingena, keli a sora 5.9-13. E fe mɔnfalaxi a kɛdin firinden kui a sora 2.3 enun a sora 7.8. Kɛdi firinna naxanyeKitabun kui, ne sɛbɛxi Pɔli a xɛrayasigatiin saxanden nin, a singen sɛbɛxiEfɛsi taani (amato Kɔrɛnti Kaane KɛdiSingen sora 16.8), a firinden sɛbɛxiEfɛsi taani hanma Masedoniya yi.

Kɛdi singen kui naxan sɛbɛ Kɔrɛntikaane ma, a yelin xanbini xɔntɔnnatiyɛ, a yi wali faɲi kolonna ti Alamaxandini (1.1 han 9), Pɔli yi a falamɛn kaane xa, a e xa mayitaxunnaɲan naxan e tagi (1.10 han 4.21), e feɲaxin ɲan yamani (sora 5), e yi ba efeene raliyɛ siya gbɛtɛne kiti sadeneyi (6.1 han 11). A mɔn a yitamadɛnkɛlɛya muxune lanma e xa e fatibɛndɛn nawali kii naxan yi (6.12 han20). Na xanbi ra, a mɔn yi mɛn kaanemaxɔdin wuyaxi yabi, lan feni itoema:

- Futu tiina (sora 7)- Subena fe naxan baxi saraxan na

suxurene xa, e nun muxun lan a xa ayɛtɛ suxu kii naxan yi lan suxure batufeene nun namun fonne ma (8.1 han11.1)

- Dɛnkɛlɛya yamaan malanna nunMarigina ximɛnna fe (11.2 han 34)

- Alaa Nii Sariɲanxina kiseene fe(sora 12 han 14)

- Faxa muxune keli fena sayani(sora 15)

Kɛdin naɲanxi xibaruna nde nanma alo xɛrana wanle nun xɔntɔnne(sora 16). Dunuɲa kɔntɔfili feni itoebirin yi, xɛrana a yitama nɛn Yesunɔɛ muxune kɔntɔfili feene bɛ e makii naxan yi, a a xanuntenyaan nankiraan na naxan dangu feen birin na(sora 13).

1 N tan Pɔli, Ala naxan xilixi asagoni, a yi n findi Yesu Alaa MuxuSugandixina xɛraan na, nxu nunen ngaxakedenna Sosaten nan itosɛbɛma ɛ ma. 2 Nxu yi a rasigaAlaa dɛnkɛlɛya yamaan ma Kɔrɛntitaani, muxun naxanye bata rasariɲanYesu AlaaMuxu Sugandixin barakani,naxanye xilixi alogo e xa findi yamasariɲanxin na, e nun muxun naxanyebirin Ala maxandima yiren birin yienMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixinxinli, e Marigina, e nun nxu fangbeena.

3 En Fafe Ala nun en Marigin YesuAlaa Muxu Sugandixin xa hinannanun bɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

Barika Birana Ala xa4 N barikan birama Ala xa ɛ fe ra

waxatin birin amasɔtɔ a bata hinannafi ɛ ma Yesu Alaa Muxu Sugandixinbarakani. 5 Amasɔtɔ ɛ feene birinbata sabati Yesu barakani, a yi ɛ malifalan nun ɛ fe kolonni. 6 Amasɔtɔnxɔ sereyaan bata rakamali ɛ yi AlaaMuxu Sugandixina fe ra. 7 Nayi, Alaakise yo mi dasaxi ɛ ma ɛ nɛma enMarigi Yesu Alaa Muxu Sugandixinmamɛ han a mini kɛnɛnni. 8 Amɔn ɛ marama nɛn ken, han waxatiraɲanna alogo en Marigi Yesu Alaa

Kɔrɛnti Singena 1:9 215 Kɔrɛnti Singena 1:30Muxu Sugandixin nama fɛ yo li ɛra a Fa Lɔxɔni. 9 Ala naxan ɛ xil-ixi alogo ɛ nun en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin xa lan ɛ bode ma,na tinxin.

Mayitaxunna dɛnkɛlɛya yamani10 Ngaxakedenne, n na ɛ mafanma

enMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixinxinli, ɛ birin xa lan ɛ bode ma, al-ogo ɛ nama yitaxun. Ɛ findi muxukedenna ra, ɛ miriyane nun ɛ kuifeene yi findi kedenna ra. 11 Amasɔtɔngaxakedenne, n bata a kolon Kilowekon kaane xɔn, a lantareyana ɛ tagi.12 N waxi naxan fala feni, na ni ira: muxuna ndee a falama ɛ yɛ, enaxa, “N tan Pɔli nan fɔxɔ ra.” Bonnanaxa, “N tan Apolosi nan fɔxɔ ra.”Bonna fan naxa, “N tan Piyɛri nanfɔxɔ ra.” Nde gbɛtɛ fan naxa, “N tanAlaa Muxu Sugandixin nan fɔxɔ ra.”13AlaaMuxu Sugandixini taxunxinnaa ra ba? Pɔli nan gbangban wudin maɛ xa ba? Ɛ rafuxi igeni Pɔli nan xili yiba?

14 N barikan birama Ala xa fa falan mi ɛ sese rafuxi igeni ɛ tubi xinlama fɔ Kirisipu nun Gayi 15alogomuxuyo nama a fala fa fala ɛ rafuxi n xinlanin. 16 N bata yi Esitefana nun a konkaane fan nafu. Koni n mi fa a kolonxa n bata muxu gbɛtɛ rafu. 17 AlaaMuxu Sugandixin mi n xɛxi, a n xamarafuun ti. A n xɛxi nɛn, a n xa saYesu a fe Xibaru Faɲin nali, anu, nmi na ligama adamadiine lɔnni falanexɔn alogo Alaa Muxu Sugandixin faxawudin* sɛnbɛn nama ba a ra na yi.

Xaxilimayaan nun xaxilitareyana18 Yesu faxa fena wudin ma, na

findixi xaxilitareyaan nan namuxunexa naxanye halagima. Koni Ala entan naxanye rakisima, a findixi Alasɛnbɛn nan na en tan xa. 19 Ito nansɛbɛxi Kitabun kui: “N fe kolonne fekolonna kalama nɛn, n yi xaxilimanexaxilimayani fu.”† 20 Fe kolonna

minɛn yi? Sariya karamɔxɔn minɛnyi? Waxatini ito muxu lɔnnixinminɛn yi? Dunuɲa muxune nun e fekolonna mi Ala kolonxi a fe kolonni.Alami dunuɲa fe kolonna findixi dax-uyaan na ba?

21Amasɔtɔ Alaa fe kolonnami tinxidunuɲa muxune xa Ala kolon e fekolonni. A Ala kɛnɛnxi nɛn a xamuxudɛnkɛlɛyaxine rakisi kawandini itoxɔn naxan luxi alo daxuyana yamaanxa. 22 Yahudiyane taxamasennemaxɔdinma, Girɛkine fe kolonnafenma. 23Koni Alaa Muxu Sugandixingbangban feen wudin ma, en na nanma fe kawandi bama. Yahudiyane mitinma na nan mɛ, e nun daxuyaanna a ra siya gbɛtɛne xa. 24 KoniAla bata naxanye xili, xa a findiYahudiyan na hanma Girɛkina, AlaaMuxu Sugandixin findixi Ala sɛnbɛnnun a fe kolonna nan na, na kanne xa.25 Amasɔtɔ hali Alaa fena ndee nundaxuyaanmaliga, na daxuyaan dangumuxune fe kolonna ra. Hali Alaa fenandee nun sɛnbɛtareyaan maliga, nasɛnbɛtareyaan gbo muxune sɛnbɛnxa.

26 Ngaxakedenne, ɛ miri a ma, ɛyi findixi muxun sifan naxanye raAla ɛ xilixi waxatin naxan yi. Fekolon wuyaxi mi yi ɛ yɛ adamadiineyɛɛ ra yi. Sɛnbɛma wuyaxi mi yi ɛyɛ, denbaya barakaxi wuyaxi mi yi ɛyɛ. 27 Koni naxan ma fe findixi dax-uyaan na dunuɲa muxune xa, Ala nanan sugandixi a xa fe kolonne rayagi.Naxan findixi sɛnbɛtaren na dunuɲamuxune xa, a na nan sugandixi alogoa xa sɛnbɛmane rayagi. 28 Dunuɲamuxune yoxi naxanma, e yi a raɲaxu,e yi a bɔtɛ raba, e mi naxan yatɛxise ra, Ala na nan sugandixi a xadunuɲa se yatɛxine halagi. 29 Nayi,adamadi yo mi nɔɛ a yɛtɛ matɔxɛ Alayɛtagi. 30Koni Ala bata ɛ kafu a MuxuSugandixin Yesu ma, a yi a findi enma fe kolonna ra fata Ala ra, e nun

* 1:17: Romi kaane yi muxune gbangbanma wudin nan ma, e yi e faxa. Yesu sayaan findixi sɛnbɛnnan na naxan habadan nii rakisin fima muxune ma. Yesu gbangban wudinnaxan ma, na bata findi kisin taxamasenna ra. † 1:19: Esayi 29.14

Kɔrɛnti Singena 1:31 216 Kɔrɛnti Singena 3:4en ma tinxinna nun sariɲanna nunxunbana. 31Nanara, a sɛbɛxi Kitabunkui, a naxa, “Xa muxun naxan a yɛtɛmatɔxɔma, a xa a yɛtɛmatɔxɔMarig-ina fe ra.”‡

2Yesu gbangban feen wudin ma

1 Ngaxakedenne, n to fa ɛ fɛman xa fa Alaa fe sereyaan ba ɛ xa,n mi fala tilinxi ti ɛ xa fe kolonni.2 Amasɔtɔ n na a ragidi nɛn fa falan nama fefe kolon ɛ tagi, fɔ YesuAlaa Muxu Sugandixina fe, naxangbangban wudin ma. 3 Nanara, n yiɛ fɛma sɛnbɛtareyani, n yi xuruxu-runma gaxuni. 4 N yi xaranna nunkawandin naxan tima, n mi yi katamamuxune mabandundeni adamadiinefe kolonna xan xɔn, fɔ Alaa NiiSariɲanxin sɛnbɛna, 5 alogo ɛ namadɛnkɛlɛya adamadiine fe kolonna ma,fɔ Ala sɛnbɛna.

Alaa fe kolonna6 Anu, naxanye dɛnkɛlɛyaan bata

kɔxɔ, nxu ne xaranma fe kolonnande ma. Koni dunuɲa ito fe kolonnami a ra, hanma dunuɲa kuntigine*gbeena, naxanye halagima. 7 Nxutan Alaa fe kolonna wundo feen nanyɛbama, naxan yi luxunxi, koni Alabata yi naxan nagidi en ma en mabinyena fe ra, benun dunuɲa xa da.8Dunuɲa kuntigi yo mi na fe kolonnakolonxi. Xa e yi a kolon, e mi yi Mari-gin binyen kanna gbangbanɲɛ wudinma nun. 9 Koni alo a sɛbɛxi Kitabunkui kii naxan yi, a naxa,“Ala feen naxan yitɔnxi a xanu mux-

une yɛɛ ra,yɛɛn munma na to, tunla munma na

mɛ,muxun xaxinla munma na yɛɛ to.”†10 Koni Ala bata a makɛnɛn en tan xaa Nii Sariɲanxin barakani. Alaa NiiSariɲanxin feen birin bunna fenmahali Alaa fe tilinxine. 11 Amasɔtɔ ndemuxune yɛnaxannɔɛmuxun kui feen

kolonɲɛ, ba a yɛtɛ nii yi feen na naxanna kanna fatini. Na kiini, Alaa NiiSariɲanxin nan fan Alaa feene birinkolon.

12 En mi dunuɲa ito xaxinla xansɔtɔxi, koni fɔ Alaa Nii Sariɲanxina,Ala naxan nafaxi, alogo Ala seennaxanye birin fixi en ma, en xane kolon. 13 Nxu na feene nanfalama, naxanye mi findixi muxunefe kolonne xaranne ra, koni fɔ AlaaNii Sariɲanxina xaranna. Nxu AlaaNiina feene yɛbama na kanna nanxa, na niin naxan yi. 14 Koni AlaaNii Sariɲanxin mi muxun naxan yi,na kanna mi Alaa Niina feene suxɛmumɛ. Daxuya feene nan ne ra a yɛɛra yi, a mi nɔɛ e famunɲɛ. AmasɔtɔAlaa feene kolonma a Nii Sariɲanxinnan xɔn. 15 Alaa Nii Sariɲanxinmuxun naxan bɔɲɛ yi, na kanna nɔɛfeene birin tagi rabɛ nɛn, koni muxuyo mi nɔɛ na kanna feene kolonɲɛ.16Amasɔtɔ, a sɛbɛxi Kitabuni, a naxa,“Nde nɔɛMarigina miriyane kolonɲɛalogo a xa a kawandi a yi a rakɔta?”‡Koni en tan, Alaa Muxu Sugandixinamiriyana en yi.

3Alaa walikɛne fe

1 Ngaxakedenne, n mi yi nɔɛ falantiyɛ ɛ xa alo muxun naxanye kɔxɔxiAlaa feene yi, koni alo dunuɲa mux-une alo muxun naxanye dii ɲɔrɛyaniAlaa Muxu Sugandixina feene yi. 2 Nbata xaranna fi ɛ ma naxan luxi aloxiɲɛ igena, donse xɔdɛxɛn mi yi a ra,bayo ɛ mi yi nɔɛ a rasuxɛ. Koni haliiki, ɛmi a nɔɛ singen. 3Amasɔtɔ ɛmɔnluxi nɛn alo dunuɲa muxune. Bayoxɔxɔlɔnyaan nun lantareyana ɛ tagi.Na mi a yitaxi ba fa fala a dunuɲamuxune nan ɛ tan na naxanye sigantima alo adamadiin bonne? 4 Ɛ tannde keden na a fala, a naxa, “N tan,Pɔli nan gbee n na,” boden yi a fala, a

‡ 1:31: A mato Yeremi 9.22-23 kui. * 2:6: Yanyina nde Pɔli falan tima dunuɲa kuntigiɲaxine nanma e nun Setana yinnan naxanye na kuntigine ɲaxine sɛnbɛn binlara. † 2:9: A mato Esayi 64.3 kui. ‡ 2:16: Esayi 40.13

Kɔrɛnti Singena 3:5 217 Kɔrɛnti Singena 4:8naxa, “N tan, Apolosi nan gbee n na,”adamadiyaan feene xa mi ne ra ba?

5 Nde Apolosi ra? Nde Pɔli ra?Alaa walikɛɛn nan tun nxu tan na,naxanye ɛmalixi ɛ dɛnkɛlɛya. Birin awanla rakamalimanɛnMarigin naxansoxi a yii. 6 N sansiin si nɛn, Apolosinan yi a ige sama, koni Ala nan arasabati. 7 Na kiini, sese mi sansiinsi muxun nun a ige sa muxun na fɔAla naxan a rasabatima. 8 Sansiin simuxun nun a ige sa muxun birin lan,Ala ne keden kedenna birin saranmanɛn lan e wanla yatɛn ma. 9 Amasɔtɔnxu findixi walikɛne nan na, naxanyenun Ala walima. Ɛ tan findixi Alaaxɛɛn nan na, xanamu, Alaa banxina.10 Ala bata a ragidi n ma a hinanni,n yi wali a xa alo banxi tiin naxanfatan, n yi banxin bɛtɛn sa. Iki, muxugbɛtɛ bata banxin ti na fari. Koni fɔbirin xa a liga a yeren ma na banxinti feni. 11 Amasɔtɔ banxi tiin minɔɛ banxi bɛtɛn saxin maxɛtɛ, bayoa bata yelin bɛtɛn sɛ. Alaa MuxuSugandixin Yesu nan a bɛtɛn saxin na.12Koni, xamuxu yo banxin ti na bɛtɛnsaxin fari, a xɛma banxin ti, hanmagbeti daxina, hanma bɔxɔ bun na-funle, hanma wudina, hanma sɛxɛna,13 birin wali xɔnna makɛnɛnma nɛnYesu Fa Lɔxɔni. Amasɔtɔ tɛɛn nanfama, na yi muxun birin wali funfunmayita, xa a fan, xa a mi fan. 14 Xamuxun wanla nde kɛ tɛɛn mi naxanhalagɛ, na kanna na saranna sɔtɔmanɛn. 15 Koni xa muxun wali xɔnnagan, a bata bɔnɔnayi. A yɛtɛɛnkisimanɛn, koni a luma nɛn alo muxun nadangu tɛɛn xun ma.

16 Ɛ mi a kolon ba, fa fala a ɛ find-ixi Ala Batu Banxin nan na, Alaa NiiSariɲanxin dɔxɔdena? 17 Nanara, xamuxu yo Ala Batu Banxin kala, Alana kanna halagima nɛn. Amasɔtɔ AlaBatu Banxin sariɲan, ɛ tan yɛtɛɛn nanAla Batu Banxin na.

18 Nanara, muxu yo nama a yɛtɛmayenden. Xa muxuna nde ɛ taginaxan a mirima fa fala a fe kolonnanan a tan na dunuɲa muxune yɛɛ ra

yi, a yi lan nɛn, na kanna xa a yɛtɛyatɛ xaxilitaren na, alogo a xa findi fekolonna yatin na. 19Amasɔtɔ dunuɲafe kolonna findixi daxuyaan nan naAla yɛɛ ra yi, alo a sɛbɛxi Kitabun kuikii naxan yi, a naxa, “Ala xaxilimanesuxuma e yɛtɛna kɔtɛne nan xɔn.”*20 A mɔn naxa yire gbɛtɛ yi, “Mariginfe kolonne miriyane kolon fe fuunenan na.”† 21Nanara, muxu yo nama akanba adamadiine yi sɔnɔn! Amasɔtɔɛ tan nan gbee itoe birin na: 22 Pɔliyo, Apolosi yo, Piyɛri yo, dunuɲa itoyo, siimayana hanma faxana, waxa-tini ito hanma naxan fama, ɛ gbeennan e birin na, 23 koni Alaa MuxuSugandixin nan fan gbee ɛ tan na, Alanan fan gbee Yesu ra.

4Yesu a xɛrane

1 Na kui, muxune xa nxu yatɛ AlaaMuxu Sugandixina walikɛne nan na,Alaa wundo feene taxuxi naxanye ra.2 Nba, tinxinna nan maxɔdinxi wa-likɛɛn ma. 3 Na mi fefe ra n tan xa,xa ɛ tan n yalagi hanma adamadiinekiti sadena nde. N tan yɛtɛɛn minɔɛ n yɛtɛ yalagɛ, 4 bayo n xaxinlami n yalagixi. Koni na mi a ligɛ an tinxin, bayo Marigin nan n mak-itima. 5Nanara, ɛnama kitin sa benuna waxati saxin xa a li, benun Mari-gin xa fa, naxan dimin fe luxunxineraminima kɛnɛnni, a yi bɔɲɛ yi feenemakɛnɛn. Nayi, birin a binyen sɔtɛAla yii.

6 Ngaxakedenne, n na feene birinfalaxi n yɛtɛ nun Apolosi ma ɛ tan nanma fe ra alogo nxɔmisaala xa sandaniito bunna yita ɛ ra fa fala “Ɛ namadangu fe sɛbɛxine ra.” Ɛ yi waso ayi,ɛ muxune rafisa e bode xa. 7 Nanse itan danguxi bodene ra? Nanse i yii,naxanmi soxi i yii? Xa a soxi i yii nɛn,nanfera i fa i yɛtɛmatɔxɔma alo i tanyɛtɛɛn nan a sɔtɔxi?

8 Ɛ bata wasa sinma! Ɛ bata findinafulu kanne ra sinma! Ɛ bata findimangane ra, hali nxu tan mi naxan

* 3:19: A mato Yuba 5.13 kui. † 3:20: Yaburin 94.11

Kɔrɛnti Singena 4:9 218 Kɔrɛnti Singena 5:9sɔtɔxi. A yi rafanɲɛ n ma ɛ xa findimangane ra yati alogo nxu fan xafindi a ra ɛ xɔn. 9 Amasɔtɔ n yengi yia ma fa fala Ala bata nxu tan xɛranelu xanbin na alo muxu suxin naxanyeyalagixi e xa faxa yamaan yɛɛ ramaxaseen na, nxu to bata findi mato seenna dunuɲamuxune birin yɛtagi e nunmalekane. 10 Daxun nan nxu tan naAlaa Muxu Sugandixina fe ra. Konixaxilimaan nan ɛ tan na Alaa MuxuSugandixini. Sɛnbɛ mi nxu tan na,koni ɛ tan, sɛnbɛna ɛ tan na. Ɛtan binyaxi, koni nxu tan yarabixi.11Kamɛna nxu suxuma han iki yɛtɛnie nunmin xɔnla nunmarabɛnna. Nxuɲaxankataxi, sigatiin nan fa nxu ra.12 Nxu taganma walɛ nxu yiine ra. Ena nxu danga, nxu duba e xa. E na nxubɛsɛnxɔnya, nxu limaniya. 13E na nxumafala, nxu tan yi e ralimaniya. Nxubata findi dunuɲa ɲama bɔxɔn daxinna alo se xɔsixine han iki.

14 N mi ito sɛbɛxi ɛ ma alogo n xaɛ rayagi, koni alogo n xa ɛ rakolonalo n xanunten diine. 15 Amasɔtɔhali karamɔxɔ wuli fu yi tixi ɛ yɛɛ ranun naxanye ɛ xaranma Alaa MuxuSugandixina fe ma, fafe keden peennan ɛ xa. Amasɔtɔ n bata findi ɛ fafera Alaa Muxu Sugandixin Yesu a fe yi,n Yesu a fe Xibaru Faɲin nali ɛ ma.16 Nanara, n na ɛ mafanma, ɛ xa nnaliga. 17 N Timɔte rasigama ɛ mana nan ma. N nafan diin nan a tanna e nun tɔgɔndiya muxuna Mariginafe yi. A n ma kirane rabirama ɛ manɛn Alaa Muxu Sugandixin Yesu yi,n dɛnkɛlɛya yamane birin xaranmanaxanye ma yiren birin yi.

18 Ɛ tan ndee ɛ yɛtɛ yigboma, a nmi fa fama ɛ fɛma sɔnɔn. 19 Koni xaMarigin tin, n fama nɛn ɛ fɛma ikisa. Nayi, n fama nɛn na muxu wa-soxine sɛnbɛn kolondeni, hali e falan

gbansanna mi a ra. 20 Amasɔtɔ falanxami AlaaMangayaan na, fɔ sɛnbɛna.21Nanse rafan ɛma? Nxa fa bosaannaɛ yɛɛ ra? Hanma xanuntenyaan nunlimaniyana?

5Yalunyana fe

1 Nba, e a falama fa fala a muxunandee yanga suxuni ɛ tagi. Nayanga suxu kiin ɲaxu kati, halidɛnkɛlɛyatarene mi na ɲɔxɔnnaligama. Muxuna nde bata a nga xuritongo. 2 Hali na, ɛ mɔn ɛ wasoma! Ayi lan nun, ɛ xa sunu na ma, muxunnaxan na fe sifan ligaxi, ɛ yi na ba ɛtagi. 3 Hali n gbindin mi ɛ fɛma konin xaxili ɛ xɔn. Muxun naxan bata nafe sifan liga, n bata yelin na kannayalagɛ alo n nɛma yi ɛ fɛma. 4 Ɛ na ɛmalan Marigi Yesu xinli, n fan xaxiliɛ xɔn ma, Marigi Yesu sɛnbɛn fan ɛxɔn ma, 5 na waxatini, ɛ na kannakedi ɛ tagi, a lu Setana yii, alogo a fatibɛndɛn nafan feene xa kala, a niin yikisi Marigin Fa Lɔxɔni.

6Ɛyɛtɛmatɔxɔnmi fanmumɛ! Ɛmia kolon ba, fa fala a “Buru rate sena*ndedi nan buru fuɲin birin natema?”7 Nayi, ɛ yɛtɛ rasariɲan! Ɛ hakɛnba ɛ tagi naxan luxi ɛ yɛ alo bururate se fonna buru xunni. Ɛ lu aloburu nɛnɛnnaxanmi basanxi se gbɛtɛra. Amasɔtɔ Alaa Muxu Sugandixinbata faxa en xa alo Halagi Tiin DanguLɔxɔn† saraxa yɛxɛɛna.‡ 8 Nayi, enxa na sanla raba a kiini. En nama aliga buru rate se fonna ra naxan luxialo maraɲaxun nun fe ɲaxina. Konien xa a liga alo buru rate seen mibasanxi burun naxan na, sariɲannanun ɲɔndini.§

9 N na a sɛbɛ nɛn ɛ ma n makɛdin kui, a ɛ nama ɛ nun yanga

* 5:6: buru rate sena: Lɛbɛnna na a ra naxan burun nagboma ayi. † 5:7: HalagiTiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Nabi Musaa waxatini, Ala fitina feen nafa nɛn Firawonayamaan ma, malekan yi fa e dii singene birin faxa kɔɛ kedenna ra. Koni,Isirayila kaane yi saraxa wunla xuya e banxine dɛwudine ma, saya malekan yidangu e xunma. Na feen sanla ni ito ra. Amato Xɔrɔyaan 12.1-13 kui. ‡ 5:7: Amato Xɔrɔyaan 13.7 nun 12.21 kui. § 5:8: A mato Xɔrɔyaan 12.15-20 nun Sariyane16.3 kui.

Kɔrɛnti Singena 5:10 219 Kɔrɛnti Singena 6:19suxune malan. 10 Koni n mi a falaxidunuɲa ito muxune xan ma fe ra,naxanye yanga suxuni, hanma mi-lantenne hanma kansun tiine hanmasuxure batune. Xa a yi na kii nin nun,fɔ ɛ mini dunuɲa yi feu! 11 Iki, n na asɛbɛma ɛ ma fa fala, muxun naxanyebata e yɛtɛ findi dɛnkɛlɛya muxunera, koni e lu yanga suxuni, hanmamilantenyana, hanma suxure batuna,hanma nafigiyana, hanma dɔlɔminnahanma kansun tina. Hali ɛ nun nenama ɛ yii malan donse dondeni.12 Anu, n tan ma wali mi a ra, n yidɛnkɛlɛyatarenemakiti. Koni ɛ tan xami lan ɛ yi dɛnkɛlɛya yamaanmuxunemakiti ba? 13Ala nan dɛnkɛlɛyatarenekitine bolonma. A sɛbɛxi Kitabuni, anaxa, “Ɛ xa muxu ɲaxin kedi ɛ tagi.”*

6Kitina ngaxakedenmane tagi

1 Xa yɛngɛn muxu firinna tagidɛnkɛlɛya yamani, nanfera ɛ tinma nakitin xa sa tinxintarene tagi, benun axa sa yama sariɲanxin tagi? 2 Ɛ mia kolon ba, fa fala yama sariɲanxindunuɲaa kitin sama nɛn? Nba, xa ɛdunuɲa kitine sama nɛn, nanfera ɛmi nɔɛ fe xuridine kitin sɛ? 3 Ɛ mi akolon ba fa fala a en tan nanmalekanemakitima? En fa taganɲɛ dunuɲa itofeenema nayi ba? 4Nba, xa yɛngɛne ɛtagi dunuɲa feenema, ɛmuxune dɔxɛkitisane ra nayi naxanye mi binyaxidɛnkɛlɛya yamaan tagi ba? 5 N naɛ yagi feen nan falama nayi. Nabunna nɛɛn ba, fa fala fe kolon yomi ɛ tagi naxan nɔɛ dɛnkɛlɛya muxufirinna tagi kitin sɛ? 6Koni dɛnkɛlɛyamuxuna nde bata a ngaxakedennande xili kitini dɛnkɛlɛyatarene konnidɛnkɛlɛyatarene yɛɛ xɔri!

7 Xa kitine ɛ tagi, bɔnɔn nan nara. Benun na xa liga, a mi yi lanba, ɛ xa tin tinxintareyaan yi ligaɛ ra nayi? Nayi, ɛ mi yi lan ba,ɛ tin kansunna ma? 8 Koni ɛ tanyɛtɛɛn nan tinxintareyaan ligama, ɛ

yi ɛ ngaxakedenmane yii seene kan-sun. 9 Ɛ mi a kolon ba fa fala tinx-intarene mi kɛɛn sɔtɔma Alaa Man-gayani? Ɛ nama ɛ yɛtɛ mayenden.Yanga suxune hanma suxure batunehanma yalundene hanma xɛmɛn nax-anye kafuma e bode ma, 10 hanmamuɲadene hanmamilantenne hanmadɔlɔ minne, hanma nafigine, hanmakansun tiine, ne sese mi kɛɛn sɔtɔmaAlaaMangayani. 11Ɛ tanndee yi na kiinin nun, koni ɛ yulubine bata xafari,ɛ rasariɲan, ɛ yi findi muxu tinx-inxine ra en Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixin xinli a Nii Sariɲanxinbarakani.

Ɛ Ala binya ɛ fati bɛndɛni12 Ɛ a falama nɛn, ɛ naxa, “Feen

birin daxa n tan xa.” Koni tɔnɔ mifeen birin na. Ɛ naxa, “Feen birindaxa n tan xa.” Koni n tan mi tinɲɛluyɛ sese a konyiya bun. 13 Ɛ mɔna falama, ɛ naxa, “Kuiin nan gbeedonseen na, donseen nan fan gbeekuiin na.” Koni Ala e firinna birinhalagima nɛn. Muxun fati bɛndɛn mirafalaxi yanga suxun xan xili yi bayoMarigin nan gbee fati bɛndɛn na, enun Marigin fan fati bɛndɛn nan xa.14 Ala bata Marigin nakeli sayani, aen tan fan nakelima nɛn a sɛnbɛni.15 Ɛ mi a kolon ba fa fala a ɛ fatibɛndɛn findixi AlaaMuxu Sugandixinfati bɛndɛn yirena nde nan na? Nayi,n lan n xa Marigin fati bɛndɛn dinyalunden fatin na ba? Ɛn-ɛn de! 16 Ɛmi a kolon ba fa fala xɛmɛnnaxannunɲaxalan yalunden kafuma, a ne batafindi fati bɛndɛ kedenna ra? Na ma, asɛbɛxi Kitabuni: Ne firinna bata findifati bɛndɛ kedenna ra.* 17Koni naxana yɛtɛ tugunma Marigin na, na nunMarigin findima nɛn kedenna ra.

18 Ɛ gi yanga suxun bun. Muxunyulubi gbɛtɛn naxanye ligama ne mia fati bɛndɛni, koni muxun naxanyangan suxuma na yulubin ligama ayɛtɛ fati bɛndɛn nan xili ma. 19 Ɛ mia kolon ba fa fala Alaa Nii SariɲanxinBatuBanxinnan ɛ fati bɛndɛnna, Niin

* 5:13: Sariyane 17.7 * 6:16: Dunuɲa Fɔlɔn 2.24

Kɔrɛnti Singena 6:20 220 Kɔrɛnti Singena 7:25naxan ɛ yi, Ala naxanfixi ɛma? Ɛgbeemi ɛ fati bɛndɛn na. 20 Amasɔtɔ a ɛxunbaxi sare xɔdɛxɛn nan na. Nayi,ɛ Ala binya ɛ fati bɛndɛni.

7Futu feen maxɔdinna

1 Ɛ naxan falaxi ɛ kɛdin kui, en fana ma fa fala xa a lan xɛmɛn namaɲaxanla tongo. 2 Anu, yanga suxunto bata gbo ayi, a lan xɛmɛn birin xaɲaxalan keden futu a yɛtɛ xa. Xɛmɛnbirin ma ɲaxalan xa lu a yii, ɲaxanlabirin ma xɛmɛ yi lu a yii. 3 Xɛmɛnlan a xa naxan liga a ɲaxanla xa, axa na liga a xa. Ɲaxanla fan na kiinin a xɛmɛn xa. 4 Ɲaxanla sago mia yɛtɛ fati bɛndɛni fɔ a xɛmɛna. Nakiini, xɛmɛn fan sago mi a yɛtɛ fatibɛndɛni fɔ a ɲaxanla. 5 Ɛ nama tondiɛ bode ra fɔ xa ɛ firinna bata waxatinande sa lan na fe ma alogo ɛ xa lu Alamaxandɛ. Na xanbi ra, ɛ mɔn yi lu ɛbode ra alogo Setana nama ɛ ratantanɛ yɛtɛ suxutareyaan xɔn.

6N tinxi naxan ma n na nan falamana ra. Amifindixi yamarin xanna. 7Nyi wama nɛn, birin xa findi ɲaxalandɔxɔtaren na alo n tan, koni birin nuna kiseen na a ra Ala xɔn. Nde na itosɔtɔ, nde fan yi nde gbɛtɛ sɔtɔ.

8Nba, naxanye mi futun bun e nunkaɲa gilɛne, n ni ito nan falama ne feyi. A lan e xa lu e danna alo n tan.9 Koni xa e mi nɔɛ e yɛtɛ suxɛ, a lannɛn e xa lu futun bun, amasɔtɔ na fisabenun e xa lu kunfa gbeeni.

10 Nba, naxanye futun bun, n ya-marini ito fima ne nanma fe ra. N tanmi a ra fɔ Marigina. Ɲaxanla namaa mɛ a xɛmɛn na. 11 Xa a a mɛ axɛmɛn na, a nama dɔxɔ xɛmɛ gbɛtɛxɔn. Xanamu, e nun a xɛmɛn taginxa yitɔn. Xɛmɛn fan nama a ɲaxanlaramɛ.

12Nni ito nan falamamuxun bonnexa. N tan nan a falama,Marigina falanmi a ra. Xa ɲaxalan dɛnkɛlɛyatarenande xɛmɛ dɛnkɛlɛyaxina nde yii, xaɲaxanla tin a e xa lu e bode ra, ami lan xɛmɛn yi a mɛ a ra. 13 Xaɲaxalan dɛnkɛlɛyaxina nde dɔxi xɛmɛ

dɛnkɛlɛyatarena nde xɔn, xa xɛmɛntin a e xa lu e bode ra, a mi lanɲaxanla yi a mɛ a ra. 14 Amasɔtɔxɛmɛ dɛnkɛlɛyataren bata rasariɲana ɲaxanla xɔn. Na kiini ɲaxalandɛnkɛlɛyataren fan bata rasariɲan axɛmɛ dɛnkɛlɛyaxin xɔn. Xa na miyi a ra nun, ɛ diine yi findima nɛnmuxu sariɲantarene ra, anu ɲɔndinnaxan na e rasariɲanxi. 15 Konixa dɛnkɛlɛyataren waxi a mɛ feni axɛmɛn na hanma a ɲaxanla ra, alu a xa siga. Dɛnkɛlɛya muxun mifa xidixi nayi a na findi xɛmɛn nahanma ɲaxanla. AmasɔtɔAla en xilixibɔɲɛ xunbenla nin. 16 Amasɔtɔ i tanɲaxanla, i a kolonma di, xa i nɔɛ iya xɛmɛn nakisɛ? I tan xɛmɛna, ia kolonma di, xa i nɔɛ i ya ɲaxanlarakisɛ?

Birin xa lu Ala fe ragidixini17Bana ra, birin xa lu a kiini aloMa-

rigina a ragidixi a ma kii naxan yi Alaa xili waxatin naxan yi. N yamariniito nan soxi dɛnkɛlɛya yamane birinyii. 18 Alo misaali itoe: Xa xɛmɛnande yi banxulanxi Ala a xili waxatinnaxan yi, a nama a banxulanyaanluxun. Koni xa nde gbɛtɛ mi yi banx-ulanxi benun Ala xa a xili, a nama tinsɔnɔn, a xa banxulan. 19Amasɔtɔ xa ibanxulanxi, xa i mi banxulanxi, fefemi na ra fɔ i xa Alaa yamarine nansuxu. 20 Birin xa lu a kiini alo a yi kiinaxan yi benun Ala xa a xili. 21 Alai xili waxatin naxan yi, xa konyinnan yi i tan na, i nama xamin na ra.Koni xa i nɔɛ fɛrɛn sɔtɛ i xɔrɔya, naliga. 22 Amasɔtɔ Marigin bata konyinnaxan xili, Marigina xɔrɔn nan na ra.Ala bata xɔrɔn naxan xili, na fan batafindi a Muxu Sugandixina konyin na.23 Ala ɛ saraxi sare xɔdɛxɛn nan na.Ɛ nama findi adamadiine konyine ra.24 Ngaxakedenne, ɛ keden kedennabirin xa lu ɛ kiini Ala yɛtagi alo ɛ yikii naxan yi benun Ala xa ɛ xili.

Muxun naxanye mi futun bun e nunkaɲa gilɛne fe

25Muxun naxanye mi futun bun, ɛnaxan sɛbɛxi ne fe ra, en fa na ma.

Kɔrɛnti Singena 7:26 221 Kɔrɛnti Singena 8:8Marigina yamarin xa mi ito ra, koniAla to bata n findi tinxin muxun na akininkininni, n na n ma miriyaan nanfalama.

26 Tɔrɔ waxatini ito yi, a lan nɛnmuxun xa lu alo a kii naxan yi. 27 Xaɲaxanla i yii, i nama kata fa fala ixa a beɲin. Xa ɲaxalantare kannanan i ra, i nama ɲaxanla fen. 28 Konixa i futun ti, yulubin mi na ra. Xasungutunna dɔxɔ xɛmɛ taa ra, yulu-bin mi na ra. Koni naxanye futun tixi,ne tɔrɔ wuyaxi sɔtɔma nɛn e dunuɲayi gidini, n waxi n xa ne masiga ɛ ra.

29 Ngaxakedenne, n naxan ma, nani ito ra. Waxatin mi fa xunkuyasɔnɔn. Fɔlɔ iki ma, ɲaxalan kannexa lu alo ɲaxalan mi e yii. 30 Muxunnaxanye wugama, e xa liga alo e miyi wugama. Muxun naxanye sɛwaxi,e xa liga alo e mi yi sɛwaxi. Nax-anye bata saren so, ne xa liga alo emi se ramarama. 31 Muxun naxanyedunuɲa seene rawalima, e xa liga alo emi tɔnɔ sɔtɔma e yi. Amasɔtɔ dunuɲaito danguma nɛn.

32Nba, a xɔli n ma nɛn ɛ xa xɔrɔyaxaminna birin ma. Ɲaxalantarekanna a ɲɔxɔ luma Marigina wanlanan tun xɔn alogo a xa Marigin nankɛnɛn. 33 Koni ɲaxalan kanna a ɲɔxɔluma dunuɲa feene nan xɔn alogo axa a ɲaxanla kɛnɛn. 34 Nayi, a feeneyitaxunxin na a ra. Ɲaxanla naxanfan mi futuxi hanma sungutunna, neɲɔxɔ luma Marigina wanle nan tunxɔn alogo e xa findi Ala gbeen na fatibɛndɛn nun niini. Koni ɲaxanla xɛmɛkanna, na a ɲɔxɔ luma dunuɲa feenenan xɔn, alogo a xa a xɛmɛn kɛnɛn.

35N na falama ɛ xa ɛ mali feen nanna. N mi kataxi, n xa ɛ raxɔlɔ. Konin waxi a xɔn ma nɛn ɛ xa lu fe faɲinenan fari naxanye lanxi, alogo ɛ xa lubiraxi Marigin nan tun fɔxɔ ra.

36Xa banxulanna bata ɲaxanla ma-suxu, a yi a miri a a sungutunnatɔrɔma nɛn, xa a fa fori, a mi a dɔxɔ.Xa a waxi a dɔxɔ feni, nayi a xa awaxɔn feen liga, a mi yulubi ligaxina yi. 37 Koni xa xɛmɛna a ragidi

a bɔɲɛni, karahan mi naxan na, a anama sungutunna dɔxɔ, a mɔn nɔɛa yɛtɛ suxɛ, fe faɲin nan na fan na.38 Na ma, naxan bata a gbeen futu,na bata fe faɲin liga, koni naxan mia gbeen futuxi, na bata fe faɲin ligadangu bonna ra.

39Ɲaxanla xa dɔxɔ a xɛmɛnxɔnhana xɛmɛn yi faxa. Koni xa a xɛmɛnfaxa, a bata xɔrɔya nayi, a nɔɛ dɔxɛnɛn gbɛtɛ xɔn ma naxan nafan a ma.Koni a xa findi Marigin gbeen nan na.40Koni nmamiriyani, sɛwana a xa, xaa lu a kiini. N laxi a ramɔn, fa fala AlaaNiina n fan yi.

8Suben naxan nalixi suxuren ma

1Ɛ naxan sɛbɛxi subena fe yi naxanbata rali suxurene ma, en fa nama. Fe kolonna en birin yi. Fekolonnamuxunfindimawasoden nanna, koni xanuntenyaan maliin nantima. 2Muxun naxan a mirima fa falaa fe kolon, na mi fe kolon alo a lan axa a kolon kii naxan yi. 3Koni muxunnaxan bata Ala xanu, Ala na kannakolon.

4 Nanara, donseen naxan bata ralisuxurene ma, en fa na nan ma fefalama. En na a kolon fa fala suxurenmi findixi sese ra dunuɲa yi. Ala ke-denpeenna a ra. 5Hali batu sewuyaxito bɔxɔ xɔnna nun kore xɔnna fari,muxun naxanye ma a “alane,” hali“ala” wuyaxi nun “marigi” wuyaxi yina nun, 6 koni en tan mabinni, Alakeden peen na a ra. A tan nan en fafera naxan seen birin daxi. En na enma dunuɲa yi gidin ligama a tan nanxa. Marigi keden peen na a ra, YesuAlaa Muxu Sugandixina. Seen birindaxi a tan nan baraka yi. En na enma dunuɲa yi gidin ligama a tan nanbaraka yi.

7 Koni muxun birin mi ito kolon.Muxuna ndee bata dari suxure kiifeene ra. Hali iki, e nɛma donse sifaniito donɲɛ, e yengi luma a xɔn ma nɛna e suxuren kiseen nan donma. Exaxili kobin fan e yalagima, a e xɔsi.8 Koni donseen mi en masoma Ala ra.

Kɔrɛnti Singena 8:9 222 Kɔrɛnti Singena 9:19Xa en na a don, en mi bɔnɔma sese yi.Xa en mi a don, en mɔn mi tɔnɔ yosɔtɔma.

9Koni hali feene liga feen xɔrɔyaanto ɛ yi, ɛ a liga ɛ yeren ma, ɛnama na muxune bira yulubini nax-anye munma sɛnbɛ sɔtɔ dɛnkɛlɛyani.10 Amasɔtɔ muxun naxan sɛnbɛ migbo dɛnkɛlɛyani feni ito yi naxanxaxinla kobi, xa na i tan fekolonna lii dɛge suxure banxini, na mi na fannawɛkilɛ a fan yi suxure kii donseendon ba? 11 Nba, na muxun naxanmunma sɛnbɛ sɔtɔ dɛnkɛlɛyani, AlaaMuxu Sugandixin faxaxi naxan xa,na halagima nɛn i tan fekolonna xɔnma na yi. 12 Nba, ɛ na hakɛn liga ingaxakedenna ra na kiini, i yi a xaxilikobin natantan, i mɔn yulubin ligamaAlaa Muxu Sugandixin na na hakɛnnan xɔn. 13 Nanara, xa donsena aligɛ ngaxakedenna yi bira yulubini, ntan fan mi fa na suben donɲɛ sɔnɔnmumɛ, alogo n nama a bira yulubini!

9Feen naxanye lan xɛrane ma

1 Xɔrɔ mi n tan na ba? Xɛra mi ntan na ba? N tan mi en Marigi Yesutoxi ba? N wali xɔnna xa mi ɛ tan naMarigini ba? 2Hali bonne mi n kolonxɛraan na, koni fɔ ɛ tan xa a kolonnɛn! Bayo ɛ tan to bata dɛnkɛlɛya, nafindixi n ma xɛrayaan taxamasennanan na Marigini.

3 N na n xɔnbama falani itoe ra ntɔɲɛgɛ muxune nan xa. 4 N naxa,nxu mi daxa nxu xa nxu dɛge nxuyi nxu min? 5 Nxu mi daxa, nxufan yi dɛnkɛlɛya ɲaxanla nde futuba, a yi siga nxu fɔxɔ ra sigatini aloxɛraan bonne nun Marigin xunyɛnenun Piyɛri a ligan kii naxan yi? 6Nxunun Baranabasi nan tun daxa ba, nxuwali donse feen na? 7 Sofaan munduna yɛtɛ goronna tongɛ a sofa wanli?Nde wudin siyɛ, a mi a bogine don?Nde xuruseene rabɛ a mi e nɔnɔnmin?

8 N ma falani ito findixi adamadi-ine miriyaan gbansanna nan na ba?Sariya Kitabun fan mi na fe kedennaxan falaxi ba? 9 Amasɔtɔ, a sɛbɛxiMusaa Sariya Kitabun kui, a naxa, “Ina ɲingen ti malo bodonna ra, i namaa dɛɛn xidi.”* Ala a ɲɔxɔ luxi ɲingenenan gbansan xɔn ma ba? 10 A mi itofalaxi en tan xan ma fe ra ba? Di, itosɛbɛxi en tan nan ma fe ra yati. Xɛɛbiin nɛɛn xɛɛn bima,malo xaban nɛɛnmaala xabama, e yigi saxi se xabaxineyitaxunna nan ma. 11Nxu tan to batasansiin woli ɛ tagi naxan findixi Alaafeene ra, xa nxu fati bɛndɛnmali seensɔtɔ ɛ yii, naɲaxu ba? 12Xa a daxa ɛ xabonnemali seni itoe ra, ami daxa nxutan xa dangu ne ra ba? Anu, nxu tanmi sariyani ito rawalixi. A makuya nara. Nxu bata diɲa feen birin ma alogosese nama Alaa Muxu Sugandixina feXibaru Faɲin madigan.

13 Ɛ mi a kolon ba, fa fala a muxunnaxan walima Ala Batu Banxini, na adonseen sɔtɔma Ala Batu Banxin nin?Naxanye saraxane bama, ne e gbeensɔtɔma saraxan nin. 14 Marigina enyamarixi na kii nin fa fala naxan Yesua fe Xibaru Faɲin nalima, na xa abalon sɔtɔ na xɔn ma.†

15 Koni n tan mi sariyani ito seserawalixi. N mɔn mi ito sɛbɛxi ɛ ma ɛxandi feen xanma iki. A rafanɲɛ nman xa faxa benun n kanba xunni ito xaba n yii. 16Anu, n na Yesu a fe XibaruFaɲin nali, na mi findɛ kanba xunnara n xa bayo Ala bata na goronna dɔxɔn xun ma. Gbalona n tan xa, xa n miXibaru Faɲin nali! 17Xa n yi wanli itokɛma n ɲɛnige faɲin nin, n yi sarannasɔtɔma nɛn, koni bayo n karahanxinɛn, n goronna nan tun bama n ma.18 N saranna nanse ra na yi? Na niito ra: n xa Yesu a fe Xibaru Faɲinnali hali n sare mi fi alogo n nama nasariyan nawali n yi seen sɔtɔ XibaruFaɲin xɔn.

19 Xɔrɔn nan n tan na, muxu yo akonyi mi n tan na koni n bata n yɛtɛfindimuxun birinma konyin na alogo

* 9:9: Sariyane 25.4 † 9:14: A mato Matiyu 10.10 nun Luka 10.7 kui.

Kɔrɛnti Singena 9:20 223 Kɔrɛnti Singena 10:16n xa muxu wuyaxi sɔtɔ n nɔɛ naxanna. 20 N nɛma Yahudiyane tagi, n nan yɛtɛ lu alo Yahudiyane alogo n xae masɔtɔ. Naxanye sariyan bun ma,n nɛma ne tagi, n yi n yɛtɛ lu alo nsariyan nan bun ma alogo n xa nemasɔtɔ, hali n to mi sariyan bun ma.21 Naxanye mi sariyan sɔtɔxi, n yi nyɛtɛ lu ne yɛ alo e tan, naxanye misariyan kolon alogo n xa ne masɔtɔhali n to mi xɔrɔyaxi Alaa sariyan maamasɔtɔ n fa Alaa Muxu Sugandixinasariyan nan bun. 22 Muxun naxanyemunma sɛnbɛn sɔtɔ dɛnkɛlɛyani, n yilu ne tagi alo naxan sɛnbɛn xurundɛnkɛlɛyani, alogo n xa e masɔtɔ. Nbata n yɛtɛ findi muxun sifan birin namuxun birin xa alogo n xa ndee rakisikiin birin yi.

23 N ni ito birin ligama Alaa falanXibaru Faɲin nan ma fe ra alogo nfan xa n gbeen sɔtɔ a yi. 24 Ɛ mi akolon ba fa fala naxanye e malanma egideni xataɲɔxɔya giini alogo xulun-den xa to, a e birin e gima nɛn konikeden nan gbansan yɛɛrati kɔntɔnnasɔtɔma. Nayi, ɛ gi alogo ɛ xa kɔntɔnnasɔtɔ. 25Muxun naxan katama a bodenlu feni fe sifani itoe yi fɔ na kannaxa a yixɔdɔxɔ, a a yitɔn yɛtɛ sux-uni. A na ligama nɛn alogo nɔ sɔtɔntaxamasenna xa so a xunna naxan mibuma. Koni en tan a ligama nɛn alogomangaya taxamasenna xa so en xunna naxan luma habadan. 26 Nanara,n mi n gima n xunna yi. N mi yɛngɛsoma alo muxun naxan a yiin wolimafoyeni tun. 27 A makuya na ra. Nna n fatin suxuma a xɔdɛxɛn nan naalo konyina, alogo n na kawandin babonne xa, n tan yɛtɛɛn nama fula atɔnɔn na.

10Suxure feen maxadina

1Ngaxakedenne, n waxi a xɔn ma ɛxa a kolon fa fala en benbane bira nɛn

Musa fɔxɔ ra kundaan bun han e birinyi baani gidi.* 2A yi luxi alo e rafu nɛne tubi xinla ma Musa xɔn kundaannun baa igeni. 3 E birin yi na niindonse kedenna don, 4 e yi na siimayaige kedennamin, bayo e igenmin nɛnkeli Alaa gɛmɛni gɛmɛn naxan findixiaMuxu Sugandixin na naxan yi biraxie fɔxɔ ra.† 5 Koni hali na, e wuyaximi Ala kɛnɛn, e binbine yi lu burunnara.‡

6 Nba, misaala nan ne birin na entan xa alogo en nama en miri feɲaxin ma alo ne a liga kii naxan yi.7 En nama suxuren batu alo na ndeea liga kii naxan yi. Bayo a sɛbɛxiKitabuni, a naxa, “Yamaan yi dɔxɔ edɛgedeni e nun e mindeni, e lu kelɛ,e sabaan so.”§ 8 En nama yangansuxu alo na ndee a liga kii naxan yi,e muxu wuli mɔxɔɲɛn nun saxan yifaxa soge kedenni.* 9 En nama AlaaMuxu Sugandixin mato bunbani alona ndee a liga kii naxan yi, saɲine yi efaxa. 10Ɛ nama ɛmawuga alo na ndeea liga kii naxan yi, Ala yi Halagi Tiinnafa, a yi e faxa. 11 Feni itoe birin liganɛn e ra, e findimisaale ra, e yi sɛbɛ ennakolon seen na, waxati raɲanna bataa li en tan naxanyema. 12Nayi, naxanna a miri fa fala a a tixi ki faɲi, na xa aliga a yeren ma alogo a nama bira.

13 Ɛ ratantan feen naxanye bata ɛsɔtɔ, ne darixi adamadiine liyɛ nɛn.Koni bayo Ala tinxin, a mi tinɲɛ tan-tan feen xa ɛ sɔtɔ dangu ɛ sɛnbɛnyatɛn na. Na ma, tantan feen nɛma ɛfɔxɔ ra, Ala yi na yi mini fɛrɛn fi ɛma,alogo ɛ xa lu tinxinni.

14 Nanara, n xanuntenne, ɛ ɛ gisuxure batun bun. 15N falan tima ɛ xaalo xaxilimane, ɛ yɛtɛɛn xa nma falanmato. 16En na barikan bira Ala xaMa-rigina igelengenna xɔn, en yi en min,na mi en nun Alaa Muxu Sugandixinwunla malanma ba? En burun naxan

* 10:1: A mato Xɔrɔyaan 13.21-22 nun 14.22-29 kui. † 10:4: A mato Xɔrɔyaan16.4-35 nun Sariyane 8.3 nun Yatɛne 20.8-11 kui. ‡ 10:5: A mato Yatɛne 14.16nun 14.23 nun 14.29-30 kui. § 10:7: Xɔrɔyaan 32.6 * 10:8: A mato Yatɛne 25.1-9kui. † 10:16: Marigina ximɛnna nan ito ra. Amato Luka 22.19 nun Kɔrɛnti Singen11.23-26 kui.

Kɔrɛnti Singena 10:17 224 Kɔrɛnti Singena 11:12donma na waxatini, na mi en nunMarigin fati bɛndɛn malanma ba?†17 Buru xun keden to a ra, en birinbata malan en lu alo fati bɛndɛ kedenpeena, hali en to wuya, bayo en birinnde sɔtɔma na buru kedenna nin.

18 Ɛ Isirayila kaane mato, naxanyesaraxa subene donma, lanna mi nenun saraxa ganden tagi ba? 19 Nwaxi nanse fala fe yi nayi? Suxurekiin findixi sɛnbɛna nde ra ba hanmasuxuren findixi se kɛndɛn nan na ba?20 Na mi a ra, koni suxure batunesaraxan naxanye bama, e ne ralimaSetana malekane nan ma, Alaa fe mina ra feu! Anu, n mi waxi lanna xalu ɛ nun yinnane tagi. 21 Ɛ mi nɔɛɛ minɲɛ Marigina igelengenna ra, ɛmɔn yi ɛ min suxurene igelengennara. Ɛ mi nɔɛMarigina ximɛnna donɲɛe nun ɲinanne don seene. 22 En waxiMarigina xɔxɔlɔnna nan nakeli fe yiba? En sɛnbɛn gbo a xa ba?

23 Ɛ naxa, “Feen birin daxa nxutan xa.” Koni tɔnɔ mi feen birinyi. Ɛ naxa, “Feen birin daxa nxu tanxa,” koni feen birin xa mi en malima.24 Muxu yo nama hɛrin fen a yɛtɛ xatun, fɔ muxu gbɛtɛye fan xa. 25 Seennaxan birin sarama lɔxɔ tideni, ɛ nadon. Ɛ nama maxɔdinna ti xa ɛ gelenmi a ra. 26 Bayo Kitabun naxa, a Ma-rigin nan gbee bɔxɔn nun ayi seenebirin na.‡ 27 Xa dɛnkɛlɛyatarena ndeɛ xili donse dondeni, xa siga xɔnla ɛma, a na donseen naxan so ɛ yii, ɛna don. Ɛ nama maxɔdinna ti xa ɛgelen mi a ra. 28 Koni xa muxunande a fala ɛ xa, a naxa, “Donseni itobata rali suxuren ma,” nayi, ɛ namana donseen donmasɔtɔ namuxuna fera naxan ɛ rakolonxi lan xaxinla yatɛnma. 29 Ɛ tan xaxinla yatɛn mi a rakoni fɔ bonna xaxinla. Anu, nanferan tan ma xɔrɔyaan findɛ yalagin namuxu gbɛtɛ xaxinli? 30 Xa n barikanbira Ala xa n ma donsena fe ra, nan-feramuxuna nde n nayelefuma lan nadonsena fema, n bata barikan bira Alaxa naxan ma fe ra?

31 Na kui, xa ɛ donseen donma

hanma ɛ ɛ minma, ɛ nɛma fefe ligɛ, ɛa liga Alaa binyena fe ra. 32 Ɛ kɛwanlenama Yahudiyane ratantan, hanmaGirɛkine hanma Alaa dɛnkɛlɛya ya-mana, 33 alo n tan fan katama n xamuxun birin kɛnɛn kii naxan yi. N mife faɲin fenma n yɛtɛ xan tun xa, fɔmuxu wuyaxi xa alogo ne fan xa kisi.

11Feen naxanye daxa sali waxatini

1 Ɛ findi n naliga muxune ra, bayon tan fan Alaa Muxu Sugandixinnaligama.

2Nbata ɛ tantun, nma fe to rabiraxiɛ ma feen birin yi, e nun ɛ to n maxaranne suxi alo n na a falaxi ɛ xa kiinaxan yi.

3 Koni, n waxi a xɔn ma ɛ xa akolon a Alaa Muxu Sugandixin nanxɛmɛne birin xun na. Xɛmɛn nanɲaxanla xun na. Ala nan a MuxuSugandixin xun na. 4 Nanara, xɛmɛnnaxan Ala maxandima, hanma naxannabiya falane tima yamaan tagi, xakɔmɔtina a xun na, a bata a kunti-gin nafɛya. 5 Ɲaxanla naxan Alamaxandima, hanma a nabiya falanetima yamaan tagi, a xunna magenla ara, na a kuntigin nan nayagima. Naluxi nɛn alo a na a xunna gbanan. 6Xaɲaxanla mi a xunna maxidi, a mɔnlan nɛn a yi a xunna gbanan. Koniɲaxanla xunna gbananxina, e nun amaxabaxina, na birin to mayagi nɛn,a lan nɛn nayi a yi a xunna maxidi.7 Xɛmɛn tan mi lan a yi a xunnamaxidi bayo a findixi Alamaligan nuna binyen nan na. Koni ɲaxanla nan axɛmɛna binyen na. 8 Amasɔtɔ Ala mixɛmɛn xan baxi ɲaxanli, koni ɲaxanlanan baxi xɛmɛni. 9 Xɛmɛn mi daxiɲaxanla fe ra, koni ɲaxanla nan daxixɛmɛna fe ra. 10 Nanara, ɲaxanlaxa a xunna maxidi a xɛmɛna sɛnbɛntaxamasenna ra e nun malekane fera. 11 Koni Marigina dinani, ɲaxanlami fataxi xɛmɛn na, xɛmɛn fan mifataxi ɲaxanla ra. 12 Bayo alo ɲaxanlakelixi xɛmɛni kii naxan yi, ɲaxanla

‡ 10:26: A mato Yaburin 24.1 kui.

Kɔrɛnti Singena 11:13 225 Kɔrɛnti Singena 12:5fan xɛmɛn barixi na kii nin. Koni feenbirin kelixi Ala nan ma.*

13Ɛ tanyɛtɛɛnxana feenmakiti: Xaɲaxanla lan a yi Ala maxandi a xunnami maxidixi. 14 Nba, Adamadiinkɛɲaan mi ɛ xaranɲɛ ba, fa fala xaxɛmɛn xunsɛxɛn kuya ayi, a yagimanɛn nayi? 15 Koni binyen nan na raɲaxanla xa xa a xunsɛxɛn kuya ayi.Bayo a xunsɛxɛn kuyan bata findi amaxidi seen na. 16 Koni xa muxu yowaxi a xɔn ma, a xa tandin ti feni itoma, n naxan falama nayi, na ni ito ra.Namunni itoe nan nxu nun dɛnkɛlɛyayamaan birin yii nxu nɛma Ala batuɛwaxatin naxan yi.

Marigina ximɛnna feMatiyu 26.26-29 Maraka 14.22-25

Luka 22.14-2017N falan naxan tima ɛ xa iki, n mi

ɛ tantunma na ra amasɔtɔ ɛ malannami fe faɲin ligama fɔ a ɲaxina. 18 Fesingena, e bata yi a fala n xa a ɛ naɛ malan dɛnkɛlɛya yamaan kiin ma,mayitaxun feene ɛ tagi. N laxi na rahan yirena nde. 19 A fɛrɛ mi na fɔmayitaxunna nde xa lu ɛ tagi, alogonaxanye Ala kɛnɛnxi, ne xa kolon. 20Ɛna ɛmalanwaxatin naxan yi, ɛmiMa-rigina ximɛnna xan donma, 21 bayoɛ nɛma ɛ dɛgema, birin a mafuramanɛn a gbee donseen dondeni. Nanara,kamɛna ndee ma, koni ndee minxinna a ra. 22Banxi mi ɛ yii ba, ɛ donseendonɲɛ dɛnaxan yi, ɛ yi ɛ min? Ɛ Alaadɛnkɛlɛya yamaan naɲaxuma ba, ɛ toyiigelitɔnebiran lanbaranni? Nnansefalama ɛ xa? N na ɛ tantunɲɛ nayi ba?Nayi, n mi ɛ tantunɲɛmumɛ!

23 Amasɔtɔ Marigina n xaranxinaxan ma, n fan bata ɛ xaran na mafa fala Marigi Yesu yanfaxi, a so yiinikɔɛɛn naxan na, a burun tongo nɛn.24 A barikan bira Ala xa, a yi a yigira,a naxa, “N fati bɛndɛn ni ito ra naxanfixi ɛ fe ra. Ɛ ito liga naxan n ma ferabirɛ ɛ ma.” 25 E yelinxina ximɛnnadonɲɛ, a yi igelengenna fan tongo,a naxa, “Layirin nɛnɛn naxan xidixien tagi n wunla xɔn, na ni ito ra. Ɛ

nɛma ito minɲɛ waxati yo yi, n ma fexa rabira ɛ ma.” 26 Amasɔtɔ ɛ nɛmaburuni ito donɲɛ waxatin naxan yi, ɛyi ɛmin igelengenni ito ra, ɛMariginasaya feen nan nalima han a fa.

27 Nanara, xa muxu yo Marigina aburun don, hanma a yi a min Ma-rigina igelengenna ra daxatareyani,na kanna yulubin nan tongoma Ma-rigin fati bɛndɛn nun a wunla fe yi.28 Nanara, birin xa a yɛtɛ kɔrɔsi, ayi Marigina burun don, a yi a minMarigina igelengenna fan na na kiini.29 Amasɔtɔ naxan na burun don, a yia min igelengenna ra, e nun Mariginfati bɛndɛnmi lanxi e bodema, a kitinnan xilima a yɛtɛma na ra. 30Nanara,ɛ wuyaxi furama, sɛnbɛ mi ɛ ra, ndeebata faxa. 31 Koni xa en na en yɛtɛrakɔrɔsi, en tangama nɛn Alaa kitinma. 32 Koni Marigin na en kiti, a enmaxuruma nɛn alogo en nun dunuɲamuxune nama yalagi en bode xɔn.

33 Nanara, ngaxakedenne, ɛ na ɛmalan waxatin naxan yi ɛ dɛgedeni,ɛ xa ɛ bode legeden. 34 Xa kamɛnande ma, a xa a dɛge a konni alogoɛ malanna nama kitin xili ɛ ma. Nna fa waxatin naxan yi, n fe gbɛtɛyeyɛbama nɛn.

12Alaa Nii Sariɲanxina kiseene fe

1 Ɛ naxan sɛbɛxi Alaa NiiSariɲanxina kiseene fe ra, en fa nama. Ngaxakedenne, n mi waxi ɛ xalu fe kolontareyani. 2 Ɛ a kolon fafala ɛ yi dɛnkɛlɛyatareyani waxatinnaxan yi, ɛ yi biraxi suxurene nanfɔxɔ ra e nun naxanye mi falan tima,ɛ lɔ ayi. 3 Nanara, n na a falama ɛ xafa fala, naxan yo falan tima Alaa NiiSariɲanxin barakani, na mi nɔɛ a falɛ,a naxa, “Yesu dangaxi.” Muxe mɔnmi nɔɛ a falɛ, a naxa, “Marigin nanYesu ra,” Alaa Nii Sariɲanxin xanbi.

4 Alaa Nii Sariɲanxi keden peenna a ra, koni a kiseen sifan wuya.5 Marigi keden peen na a ra, koni

* 11:12: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 1.26-27 nun 2.18-23 kui.

Kɔrɛnti Singena 12:6 226 Kɔrɛnti Singena 13:2muxune walima a xa kii wuyaxi.6 Wanla sifan wuya, koni Ala ke-denna nan ne birin nakamalimamux-une birin yi. 7 Alaa Nii Sariɲanxinafena ndee minima kɛnɛnni muxu ke-den kedenna birin xɔn alogo yamaanbirin xa sabati. 8 Alaa Nii Sariɲanxinmuxuna nde kima xaxilimaya falannan na. Na Nii Sariɲanxi kedennanan mɔn muxu gbɛtɛ fan kima fekolonna falan na. 9 Na Nii Sariɲanxikedenna nan mɔn muxu gbɛtɛ kimadɛnkɛlɛyani. Na Nii Sariɲanxi ke-denna mɔn yi muxu gbɛtɛ ki muxurakɛndɛya kiseni. 10Muxu gbɛtɛ yi kikabanako fe liga sɛnbɛni, muxu gbɛtɛyi ki nabiya falane ra, gbɛtɛ yi sɛnbɛɲaxine nun Ala sɛnbɛn tagi raba,gbɛtɛ yi falan ti xui sifa gbɛtɛne yi,gbɛtɛ mɔn xui gbɛtɛye madanguma.11 Koni a tan Alaa Nii Sariɲanxin ke-denna nan na birin ligama. A tan nanmuxun birin kima alo a waxi a xɔnmakii naxan yi.

Gbindi kedenna na a ra12 Nba, Alaa Muxu Sugandixin luxi

nɛn alo gbindi kedenna koni yirewuyaxi a ma. Koni hali a yireneto wuya, gbindi kedenna nan a ra.13 Amasɔtɔ en birin nafuxi igeniAlaa Nii Sariɲanxin kedenna nanbaraka yi, en so fati bɛndɛ kedenni,Yahudiyane nun Girɛkine, konyinenun xɔrɔne, Ala bata a Nii Sariɲanxinfi en birin ma.

14 Fati bɛndɛn mi findixi yire ke-denna xan na koni yire wuyaxi. 15Xasanna a fala, a naxa, “N tan mi fatibɛndɛni, bayo n mi findixi yiin na,”na mi a bɛ fatin na. 16 Xa tunla afala, a naxa, “N tan mi fati bɛndɛni,bayo n mi findixi yɛɛn na,” na mi abɛ fatin na. 17 Xa fati bɛndɛn birin yifindi yɛɛn nan tun na, feen yi mɛmadi nayi? Xa fati bɛndɛn birin yi finditunla nan tun na, seen xirin yi mɛmadi nayi? 18 Koni Ala bata fati bɛndɛnyirene birin yɛba alo a waxi a xɔn makii naxan yi. 19 Xa a birin yi findi sekeden peen na, fati bɛndɛn yi lumaminɛn? 20A kii naxan yi iki, fatin yire

wuyaxi na koni fati bɛndɛ kedenna naa ra.

21 Nanara, yɛɛn mi nɔɛ a falɛ yiinma, a naxa, “N mako mi i ma.” Xunnami a falɛ sanne ma, a naxa, “N makomi ɛ ma.” 22 A makuya na ra. Halisɛnbɛ mi fati bɛndɛn yiren naxanyera, e tiden na. 23 Hali fatin yirennaxanye mayagi dangu fatin yirenebirin na, en ne maxidima binyeni kifaɲi. Fatin yiren naxanye mi lan e to,enmɛnne suturama bonne xa. 24Konifati bɛndɛn yiren naxanyemi mayagi,ne mako mi na ma. Ala yɛtɛɛn bataen fati bɛndɛn yirene yɛba, a binyen fifati bɛndɛn yirenema a yi dasaxi nax-anye ma, 25 alogo fati bɛndɛn namayitaxun, koni fatin yirene birin xa eɲɔxɔ lu e boden xɔn ma. 26 Xa fatibɛndɛn yirena nde xɔlɛni, fatin yiredɔnxɛn birin sɔxɔlɛma nɛn a xɔn. Xayire keden binyen sɔtɔ, bonne birinsɛwama nɛn a xɔn.

27 Nba, ɛ tan nan Alaa MuxuSugandixin fati bɛndɛn na. A fatibɛndɛn yirena nde nan ɛ kedenkedenna birin na. 28 Ala xɛranenan singe luxi dɛnkɛlɛya yamani,a firindena, nabine, a saxandenakaramɔxɔne, e nun kabanako feeneraba muxune, e nun naxanye kiximuxu rakɛndɛya kiseen nun maliti kiseen nun yɛɛrati kiseni e nunnaxanye falan tima xui gbɛtɛneyi. 29 Birin mi findɛ xɛraan na,hanma nabine hanma karamɔxɔnehanma kabanako feene raba muxune30 hanma muxun naxan kixi muxurakɛndɛya kiseni hanma xui gbɛtɛfalana hanma xui radanguna. 31Koni,ɛ sɔbɛ so kise fisamantenne ma. Iki nxa kira fisamantenna yita ɛ ra. Na ni ira:

13Xanuntenyana fe

1 Hali n falan ti adamadiine xuinenun malekane xuine yi, koni xa xa-nuntenyaan mi n bɔɲɛni, n fala xuiinluxi nɛn nayi alo talan xuiin nunkariɲan xuina. 2 Hali nabiya falane ndɛ, e nun lɔnnina han n wundo feene

Kɔrɛnti Singena 13:3 227 Kɔrɛnti Singena 14:16birin kolonna sɔtɔ, hali dɛnkɛlɛyanan yi, n geyane ba e funfuni, koni xaxanuntenyaan mi n bɔɲɛni, sese min tan na na yi. 3 Hali n na n yiiseen birin fi yiigelitɔne ma, hali nna n fati bɛndɛn fi, a gan, koni xaxanuntenyaanmi n bɔɲɛni, nami fefefanɲɛ n ma.

4 Diɲan xanuntenyani. A fe faɲinnan ligama. Xɔxɔlɔnyaan mi xanun-tenyani. A mi a yɛtɛ yigboma. Wasomi xanuntenyani. 5 Marayagi mi ayi. A mi a yɛtɛ a hɛrin xan tunkataxi. A bɔɲɛn mi tema fefe ma. Ami xɔlɔn namarama. 6 A mi sɛwamatinxintareyaan na fɔ ɲɔndina. 7 Amafeluun tima feen birin yi. Atɔgɔndiyaxi waxatin birin. Yigina a yifeen birin yi. A tunnafan feen birin yi.

8 Xanuntenyaan mi ɲanɲɛhabadan. Nabiya falane dangumanɛn, xuine yi ɲan, fe kolonna yidangu. 9 Amasɔtɔ en fe kolon ndedi,en nabiya falane tima ndedi, 10 koni akamalixin na fa waxatin naxan yi, akamalitaren ɲanma nɛn na yi.

11 N to yi dii ɲɔrɛyani waxatinnaxan yi, n yi falan tima alo diiɲɔrɛna, n yi n mirima alo dii ɲɔrɛna,n yi feene famuma alo dii ɲɔrɛna.Koni n to findi fonna ra, n mi fadii ɲɔrɛ fe rabama sɔnɔn. 12 Iki, ensawura yidimixin nan toma alo ma-toon kikeni, koni waxati famatɔni, entoon tima nɛn yɛɛ nun yɛɛ. Iki, dannan ma fe kolonna ma, na waxatini nfeene kolonma nɛn alo Ala n kolon kiinaxan yi.

13 Iki fe saxanni itoe luma nɛn,dɛnkɛlɛyaan nun yigin nun xanun-tenyana, koni xanuntenyaan nan gboe birin xa.

14Alaa Nii Sariɲanxina kiseene

1 Ɛ yixɔdɔxɔ ɛ lu xanuntenyani. NiiSariɲanxina a kiseene xɔnla xa ɛ suxu,a gbengbenna ɛ yi nabiya falane ti.2 Amasɔtɔ muxun naxan xui gbɛtɛnfalama, na mi falan tima muxune xanxa, fɔAla, amasɔtɔmuxu yomi a xuiin

mɛma. A wundo feene falama AlaaNii Sariɲanxin barakan nin. 3 Koninaxan nabiya falane tima yamaan xa,na falan tima e sabati feen nan na, ayi e ralimaniya, a yi e bɔɲɛn xunbeli.4 Koni muxun naxan falan tima xuigbɛtɛni, na a yɛtɛn nan tun malima,koni naxan nabiya falane tima, nadɛnkɛlɛya yamaan birin nan malima.

5 Xa ɛ birin xui gbɛtɛne falama,na rafan n ma. Koni naxan nafan nma dangu na ra, ɛ birin xa nabiyafalane ti. Amasɔtɔ muxun naxannabiya falane tima, na dangu xuigbɛtɛ falan na, fɔ xa muxuna ndena naxan a xuiin nadanguɛ alogodɛnkɛlɛya yamaan birin maliyɛ kiinaxan yi. 6 Ngaxakedenne, xa n sigaɛ fɛma, n sa falan ti ɛ xa xui gbɛtɛneyi, n nanfe fanxi ɛ ma nayi, xa n miAlaa fena nde makɛnɛn ɛ xa, hanmafe kolonna nde hanma nabiya falanahanma xaranna?

7 Hali maxa seene fan na kii nin,alo xulenna nun kondenna. E bɛtinnaxan bama, muxun na kolonma dixa ɛ mi e xuine ramini ki faɲi? 8 Xaxɔtaan xui faɲin mi mini, a rafixa,nde a yitɔnɲɛ yɛngɛ so xinla ma? 9 Ana kii nin ɛ konni, ɛ na falan ti xuigbɛtɛne yi, xa a mi findi fala yigbɛxinna, na bunna kolonma di nayi? Falafuun nan tun na ra. 10 Xui wuyaxinan dunuɲa yi, koni ne sese mi nanaxan bun mi na. 11Koni xuiin naxanfalama, xa n mi na mɛma, naxan afalama, xɔɲɛn nan n tan na na yɛɛra yi. Xɔɲɛn nan a fan na n yɛɛ rayi. 12 A na kii nin ɛ fan xa, ɛ towaxi Alaa Nii Sariɲanxina a kiseenexɔn ma, naxanye dɛnkɛlɛya yamaanmalima, ɛ yixɔdɔxɔ ne nan ma.

13Nanara, muxun naxan falan timaxui gbɛtɛni, a xa Ala maxandi alogoa xa nɔ a bunna falɛ. 14 Amasɔtɔ xan na Ala maxandima xui gbɛtɛni, nniin nan Ala maxandima nayi, koni nxaxinla mi walima. 15N nanfe ligamanayi? N xa Ala maxandi n niini e nunn xaxinla fan yi. N xa bɛtin ba n niinie nun n xaxinli. 16 I na barikan biraAla xa i niini, muxun naxan mi na

Kɔrɛnti Singena 14:17 228 Kɔrɛnti Singena 14:39bunna kolon, na a falama di fa fala“Amina?” Amasɔtɔ i naxan falama, ami na kolon. 17 Hali i barikan biramaAla xa ki faɲi, muxu gbɛtɛ mi maliinsɔtɛ nayi mumɛ!

18N barikan birama Ala xa amasɔtɔn tan xui gbɛtɛne falama dangu ɛbirin na. 19 Koni en nɛma dɛnkɛlɛyayamaanmalanni hali n fala xui suulunnan tun ti, naxanye bunna kolonɲɛ,alogo n xa muxune xaran, na fisabenun n xa falan wuli wuyaxi ti xuigbɛtɛni.

20Ngaxakedenne, ɛmiriyaan namaliga alo diidine. Ɛ xa liga alo diiɲɔrɛne fe ɲaxine fe yi, koni ɛ findifonne ra ɛ xaxinli. 21 A sɛbɛxi SariyaKitabun kui:“Marigin naxa,‘N falan tima yamani ito xa ne xɔnnaxanye xɔɲɛ xuine falamae nun xɔɲɛne dɛ xuiin xɔnkoni hali na,e mi e tuli matima n na.’ ”*22 Na ma, xui gbɛtɛne findixi taxa-masenne ra dɛnkɛlɛyatarene nan xa.A mi ligama dɛnkɛlɛya muxune fera. Nabiya falane fan mi findixitaxamasenne ra dɛnkɛlɛyatarene xafɔ dɛnkɛlɛya muxune.

23 Nba, xa dɛnkɛlɛya yamaan birine malan, e falan ti fɔlɔ xui gbɛtɛneyi, xa muxuna ndee fa, naxanye etuli matima gbansan hanma e midɛnkɛlɛyaxi, ne mi a falɛ ba, fa fala aseen nan soxi ɛ yi? 24 Koni xa ɛ birinnabiya falane tima, dɛnkɛlɛyatarenande yi so ɛ fɛma, hanma naxan atuli matima gbansan, na falane birina sɔnne yitama a ra nɛn, birin yi akiti. 25Amiriya wundoneminima nɛnkɛnɛnni. Nayi, a xinbi sinma nɛn, ayɛtagin yi lan bɔxɔnma, a yi Ala batu,a yi a fala, a naxa, “Ɲɔndin na a ra, Alaɛ tagi.”

Fe yibasanna dɛnkɛlɛya yamani

26 Ngaxakedenne, ɛ xa nanse liga ɛna ɛmalanwaxatin naxan yi? Birin xafa e nun bɛtina nde, hanma xaranna,hanma Alaa fe makɛnɛnna, hanmaxui gbɛtɛna nde, hanma xui madan-guna. Na birin xa findi dɛnkɛlɛyayamaan sɔbɛ so feenna. 27Xamuxunandee falan tima xui gbɛtɛni, muxufirin hanma saxan, ne birin xa falan tikeden keden yɛɛn ma. Koni e naxanfalama fɔ muxu gbɛtɛ xa na radangu.28 Xa muxe mi na naxan a bunnafalɛ, na kanna xa a dundu dɛnkɛlɛyayamani nayi, koni a xa falan ti e nunAla tagi. 29 Nabine tan, muxu firinhanma saxan naxanye nabiya falanetima, ne xa falan ti, bonne yi e falanfɛsɛfɛsɛ. 30Koni xamuxuna nde dɔxi ɛtagimalanni, Ala yi fenandemakɛnɛna xa, a lan nɛn, fala ti singen xa adundu singen. 31Amasɔtɔ a lan nɛn, ɛxa nabiya falane ti keden keden yɛɛnma alogo ɛ birin yi xaranna sɔtɔ, ɛ yiralimaniya. 32 Nabine kisena e nɔɔnnan bun, 33 bayo Ala mi findixi feyibasanna Ala ra, koni fɔ bɔɲɛ xun-benla.

A ligan kii naxan yi dɛnkɛlɛya yamasariɲanxine birin yi, 34 ɲaxanle xa edundu malanni, amasɔtɔ e mi lan efalan ti, koni e xa e yɛtɛ magodo alosariyana a falaxi kii naxan yi. 35 Xae waxi a xɔn ma, e xa yirena nde yɛɛto, e xa e xɛmɛne maxɔdin e konni.Ɲaxanla na falan ti malanni, yagi feennan na ra.†

36 Alaa falan minixi ɛ konna ninba? Hanma a faxi ɛ tan nan kedenma ba? 37 Xa muxu yo a mirima fafala nabiin nan a tan na hanma AlaaNii Sariɲanxina kisena a yii, n feennaxanye sɛbɛma ɛ ma, a lan nɛn a xane kolon fa fala Marigina yamarinenan ne ra. 38 Xa a mi falani ito yatɛ,a fan mi yatɛma.

39 Nanara, ngaxakedenne, nabiyafalane ti xɔnla xa ɛ suxu. Ɛ mɔn

* 14:21: Esayi 28.11-12 † 14:35: Yanyina nde ɲaxanla ndee yi Kɔrɛnti taan dɛnkɛlɛyayamani naxanye yi darixi maxɔdinna tiyɛ kawandi ba waxatini, na yi kawandibaani fu yamaan lan e xa e tuli mati waxatin naxan yi. Koni waxati gbɛtɛɲaxanle lan e falan ti alo a falan kii naxan yi Kɔrɛnti Singen 11.5 kui.

Kɔrɛnti Singena 14:40 229 Kɔrɛnti Singena 15:28nama tɔnna dɔxɔ xui gbɛtɛ fala feenna. 40Koni feen birin xa yɛba ki faɲi akiraan xɔn ma.

15Yesu keli fena sayani

1Nba, ngaxakedenne, n xa Yesu a feXibaru Faɲina fe rabira ɛma, n naxannali ɛ ma, ɛ yi a rasuxu, ɛ sɔbɛ soxinaxan yi, 2 ɛ kisixi naxan xɔn, xa ɛ asuxu alo n na a ralixi ɛ ma kii naxanyi. Xa na mi a ra, ɛ bata la a ra fuunina yi.

3A singennaxanna, n naxan sɔtɔxi,n bata na rali ɛ ma: Alaa MuxuSugandixin faxaxi en yulubine nanma fe ra, alo Kitabuna a falaxi kiinaxan yi. 4 A maluxun nɛn, a sayaansoge saxande lɔxɔni a keli sayani, aloKitabuna a falaxi kii naxan yi. 5 Ayi a yɛtɛ yita Piyɛri ra, na xanbi raa xɛra fu nun firinne. 6 Na xanbi ra,dɛnkɛlɛya muxun kɛmɛ suulun e nunnde yi a towaxati kedenni. Nawuyaximɔn e nii ra, koni nde bata faxa. 7Naxanbi ra, Yaki yi a to, a xɛrane birin yia to mɔn.

8 Dɔnxɛn na a yi a yɛtɛ yita n tanfan na, n tan naxan luxi alo diinnaxan mi bari a waxatini. 9 Amasɔtɔxɛraan birin gbo n tan xa. N tan misa lan nɛn, a fala n ma a “xɛrana,”amasɔtɔ n bata yi Alaa dɛnkɛlɛya ya-maan bɛsɛnxɔnya. 10 Koni Alaa hi-nanni, a yi n kɛɲaan masara iki. Ahinanna naxan nagidixi n ma na miluxi fuuni, bayo n wali nɛn danguxɛraan bonne birin na. N tan mi ara koni Alaa hinanna nan yi n bɔɲɛni.11Nayi, xa a findi n tan na, xa a findi etan na, nxu ito nan kawandi bama. Ɛfan bata la na nan na.

En keli fena sayani12 Nba, nxu to kawandin bama

fa fala Alaa Muxu Sugandixin batakeli sayani, nanfera ɛ tan ndee afalama fa fala faxa muxune mi ke-lima sayani? 13 Xa faxa muxune mikelima, na bunna nɛɛn fa fala AlaaMuxu Sugandixin yɛtɛɛn mi yi kelixisayani na yi nun. 14Nba, xaAlaaMuxu

Sugandixin mi yi kelixi sayani nun,kawandin ba xunmi yi na nxu xɔnmanayi, ɛ dɛnkɛlɛyaan fan bata lu fuyan.15 Naxan dangu na ra, en bata wuleseren ba Alaa fe ma nayi amasɔtɔ enbata a fala a a bata aMuxu Sugandixinnakeli sayani. Koni xa faxa muxunemi kelima sayani, na bunna nɛɛn fafala, Ala mi a fan nakelixi sayani.16Amasɔtɔ xa faxa muxunemi kelimasayani, Alaa Muxu Sugandixin fan mikelixi sayani na yi. 17 Nba, xa AlaaMuxu Sugandixin mi yi keli sayaninun, ɛ dɛnkɛlɛyaan bata findi fe fuunna, ɛ mɔn ɛ yulubine yi na yi. 18 Nabunna nɛɛn fa fala, naxan bata yidɛnkɛlɛya Alaa Muxu Sugandixin ma,e faxa, ne bata lɔ ayi na yi. 19Xa en naen yigin saxi Alaa Muxu Sugandixinidunuɲa yi gidini ito nan tun yi, nayien tan makininkinin dangu muxunebirin na.

20Koni Alaa Muxu Sugandixin batakeli sayani yati! Muxu singe kelixinna a ra sayani faxamuxune yɛ. 21Bayosayaan to faxi muxu kedenna nanxɔn, na kiini mɔn, muxune fan ke-lima sayanimuxu keden peen nan fanxɔn. 22 Muxun birin to faxama nɛnadamadiyani, na kiini mɔn, e birinmɔn kelima nɛn sayani Alaa MuxuSugandixini. 23 Koni muxun birinnun a waxati saxin na a ra, AlaaMuxu Sugandixin nan muxu singenna naxan keli sayani. Na xanbi ra, amuxune fan kelima nɛn sayani a fawaxatini. 24 Na na dangu, a raɲannana a li, Yesu fama mangayane nunnɔyane nun sɛnbɛne birin kaladeninɛn, a yi mangayaan naxɛtɛ a FafeAla ma. 25 Amasɔtɔ a fɛrɛ mi na fɔYesu xa mangayaan liga nɛn han Alayi a yaxune birin sa a sanna bun ma.26 Yaxun naxan halagima dɔnxɛn na,na nan sayaan na. 27Amasɔtɔ Kitabunbata a fala, a naxa, “A bata seen birinlu a sanna bun.”* Koni a to a fala aseen birin bata lu a bun ma, na fixa fafala Ala mi na yɛma naxan seen birinluxi a tan bun ma. 28 Seen birin na

* 15:27: Yaburin 110.1

Kɔrɛnti Singena 15:29 230 Kɔrɛnti Singena 15:54lu a bun ma, nayi a tan yɛtɛna, AlaaDii Xɛmɛn fan luma nɛn Ala bun manaxan seen birin saxi a bun ma, alogoAla xa lu seen birin xun na feen birinyi.

29Xa na kii mi a ra, muxun naxanyerafuxi igeni faxa muxune fe ra nenanse fenma? Xa faxa muxune mikelima, nanferamuxune rafuma igenine fe ra? 30 Nxu tan fan, nanferanxu tan gbalon dɛ be waxatin birin?31Ngaxakedenne, n sayaan dɛ lɔxɔ yolɔxɔ. N binyen naxan sɔtɔxi ɛ to luMarigi Yesu Alaa Muxu Sugandixini,n bata n kɔlɔ na nin, ɲɔndin nan nara. 32Xa n dalise xaɲɛne yɛngɛxi Efɛsitaani adamadiine feene nan tun yi, namunanfanna mundun yi n ma nayi?Xa faxa muxune mi yi rakelɛ sayaninun, nayi en yi sandani ito suxumanɛn nun,“En na en dɛge, en yi en minbayo en faxan nɛn tila.”†33 E nama ɛmayenden amasɔtɔ, “Xɔyiɲaxine sɔn faɲin kalama nɛn.” 34 Ɛmɔn xa xaxili sɔtɔ alo a daxa kii naxanyi. Ɛ fata yulubi feene ra. Ɛ tan ndemiAla kolon, n na ito falama ɛ yagin nanma.

Fati bɛndɛn keli fena sayani35 Ndee maxɔdinna tima nɛn, e

naxa, “Faxa muxune kelima sayanidi? E fama fati bɛndɛn sifan mundunyi?” 36 Xaxilitarena! I na sansiinwoli i ya xɛɛn ma waxatin naxan yi,a mi solɛ fɔ a lu faxan yiyani singen.37 I mi sii se binla xan wolima konifɔ a sansi kɛsɛdin tun, maala hanmasansi gbɛtɛ. 38 Koni Ala nan sansiinnasolima a binli gbo ayi alo a rafana ma kii naxan yi. A tan nan sansiinsiyaan birin binla kɛɲaan nagidima ama.

39 Niimaseen birin fatin keden mia ra. Muxun fatina a danna, subenfatina a danna, xɔliin fatina a danna,yɛxɛn fatina a danna. 40 Kore xɔnnafatine na yi, dunuɲa fatine na yi. Korexɔnna fatine nɔrɔna a danna, dunuɲa

fatine nɔrɔna a danna. 41 Sogen gbeenɔrɔna a danna, kiken gbee nɔrɔnaa danna, sarene fan gbee nɔrɔna edanna, saren keden kedenna birin manɔrɔna a danna.

42 Faxa muxune na keli, a ligama nakii nin. Fati bɛndɛn naxan maluxu-nma, a nɔɛ kalɛ. Koni a na keli faxamuxune tagi, a mi nɔɛ kalɛ. 43 Amaluxunma waxatin naxan yi, a mifan, sɛnbɛ mi a ra. Koni a na keli, anɔrɔxi, sɛnbɛna a yi kati! 44 A malux-unma waxatin naxan yi, fati bɛndɛnnan yi a ra, a na keli, ariyanna fatinnan na ra. Xa fati bɛndɛna en yi be,ariyanna fatin fan na yi. 45Amasɔtɔ asɛbɛxi Kitabun kui iki, a naxa,“Adama, Alaa Muxu daxi singen yi

findi daɲɔxɔn na.”Koni Adama dɔnxɛ ra xina,‡ Yesu, nayi nii rakisin fi yamaan ma. 46 Enmi ariyanna fatini ito singe sɔtɔma fɔfati bɛndɛna, na xanbi ra, en ariyannafatin sɔtɔmanɛnnayi. 47Adama singera xina, Ala na daxi bɔxɔni ito bɛndɛnnan na. Adaman firindena, na kelixiariyanna nin. 48 Naxan daxi bɛndɛniito yi, dunuɲa muxune na nan maligayi. Muxun naxan sa kelixi ariyannayi, ariyanna gbeemuxune nun na nanmaliga. 49 En to bata maliga adama ranaxan minixi bɛndɛni, en mɔn famamaligadeni na kiini ariyanna gbeemuxun na.

50 Ngaxakedenne, n naxan ma, nani ito ra fa fala naxan daxi fati bɛndɛnnun wunla ra, e mi nɔɛ Alaa Man-gayaan sɔtɛ. Seen naxan kunma, nami luma habadan.

51 Ɛ tuli mati, n wundo feen nanfalama. En birin mi faxɛ, koni enbirin maxɛtɛma nɛn. 52 Amasɔtɔ xɔtadɔnxɛn na fe waxatin naxan yi, faxamuxune kelima nɛn, e habadan niirakisin sɔtɔ, en birin yi maxɛtɛ ma-furɛn benun yɛmagira. 53Amasɔtɔ enfati bɛndɛn naxan kalama, a fɛrɛ mina fɔ a xa maxɛtɛ fatin na naxan mikalɛ. A faxa daxin yi maxɛtɛ a fax-ataren na. 54 Nanara, en fatin naxan

† 15:32: Esayi 22.13 ‡ 15:45: Adama singena fe toma Dunuɲa Fɔlɔn 2.7 kui. Adama dɔnxɛra xina, na findixi Yesu nan na.

Kɔrɛnti Singena 15:55 231 Kɔrɛnti Singena 16:24kalama, a na maxɛtɛ fati kalatarenna waxatin naxan yi, a faxa daxinyi maxɛtɛ faxataren na. Na na liga,Kitabuna falan bata kamali nayi, anaxa, “Sayaan bata halagi nɔ sɔtɔnbun.”55 “Sayana, i ya nɔɔn minɛn yi?Sayana, i faxa ti sɛnbɛn minɛn yi?”§56 Sayaan faxa ti sɛnbɛn nan yulubinna, yulubin fan sɛnbɛn nan sariyanna. 57 Koni barikan xa bira Alaxa naxan nɔɔn fima en ma a MuxuSugandixin barakani en Marigi Yesu.

58 Nanara, n nafan ngaxakedenne,ɛ sɔbɛ so ki faɲi! Ɛ nama yimaxa.Ɛ lu walɛ Marigin xa waxatin birinamasɔtɔ ɛ a kolon fa fala ɛ wanlanaxan kɛma Marigin xa, fe fuu mi nara mumɛ!

16Yiimalanna Yerusalɛn dɛnkɛlɛya

muxune xa1 Ɛ naxan sɛbɛxi yiimalanna fe yi

lan yama sariɲanxina femaYerusalɛntaani, en fa na ma. Ɛ liga alon yamarin naxan fi Galati yamanandɛnkɛlɛya yamaanmalannema. 2Xatiyo xati, ɛ keden kedenna birin xagbetina nde ramara a danna ɛ konneyi, lan ɛ fɛrɛn yatɛn ma, alogo ɛnama n faan mamɛ ɛ yii malan feenna. 3 N na fa waxatin naxan yi,ɛ na muxun naxanye sugandi, n nerasigama nɛn kɛdina e yii, e yi ɛkiseene xali Yerusalɛn taani. 4Koni xaa lan n tan yɛtɛɛn xa siga, fɔ nxu birinxa siga na yi.

Pɔli a wanle fe5NnadanguMasedoniya yamanani

waxatin naxan yi, n sigama nɛnɛ konni, bayo n danguma nɛn na.6 N waxati dando tima nɛn ɛ konni,hanma xunbeli waxatin birin. Nayi, ɛyi n fanda n ma sigatini. 7 Amasɔtɔ nmiwaxi a xɔnma, n xa ɛ to gbansan, ndangu. N wama nɛn n xa waxatidi ti ɛkonni, xa Marigin tin. 8 Koni n lumanɛn Efɛsi taani han Se Xaba SingenSali lɔxɔna. 9Bayo dɛɛn bata rabi n xa

n yi n ma wanla kɛ, anu n yɛngɛ faanewuya.

10 Xa Timɔte fa, ɛ a yisuxu alogoxamin yo nama a suxu, amasɔtɔ awal-ima Marigin nan xa alo n tan. 11Nayi,muxu yo nama a raɲaxu. Koni ɛ afanda a sigatini bɔɲɛxunbenli, alogo amɔn xa xɛtɛ n fɛma, amasɔtɔ nxu nundɛnkɛlɛya muxun bonne a mamɛmabe.

12 Ɛ naxan sɛbɛxi en ngaxakedennaApolosi a fe ra, en fa na ma. N bataa mafan han alogo a xa siga ɛ konnie nun dɛnkɛlɛya muxun bonne, konia ɲɛnige ma fe mi yi a ra a xa na ligasingen. Xa a fɛrɛn sɔtɔ, a sigama nɛn.

Yamari dɔnxɛne nun xɔntɔnne13 Ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi, ɛ lu dɛnkɛlɛyani.

Ɛ wɛkilɛ, ɛ sɛnbɛn sɔtɔ. 14 Ɛ feen birinliga xanuntenyaan nin.

15 Ɛ a kolon a Esitefana nun adenbayaan nan singe tubi Yesu maAkaya yamanani, e yi e yɛtɛ lu yamasariɲanxina wanla ra. Ngaxake-denne, n na ɛ mafanma, 16 ɛ xuruna muxu sifane ma naxanye birin eyixɔdɔxɔma wanli ito yi.

17N bata sɛwa Esitefana fa feen na,e nun Foritunatusi nun Axayikusu. Ɛto mi yi be, naxan yi dasaxi n ma e naso nɛn n yii ɛ funfuni. 18 E bata n niiyifan n ma alo e ɛ nii yifan ɛ ma kiinaxan yi. Ɛ na muxu sifane wali faɲikolon.

19 Asi yamanan dɛnkɛlɛya yamaneɛ xɔntɔn. Akila nun Pirisilanun dɛnkɛlɛya yamaan naxanye emalanma e banxini, ne ɛ xɔntɔnmaMarigin xinli ki faɲi! 20 Dɛnkɛlɛyamuxun naxanye birin be, ne ɛxɔntɔnma. Ɛ bode xɔntɔn ngaxake-denya xɔntɔn sunbuni.

21 N tan Pɔli nan xɔntɔn xuini itoesɛbɛma n yiin na.

22Naxan mi Marigin xanuma, dan-gatɔɔn nan na ra.

N naxa, “Nxu Marigina, fa xulɛn!”23 En Marigi Yesu a hinanna xa lu ɛxɔn. 24N ma xanuntenyana ɛ birin xaAlaaMuxu Sugandixin Yesu barakani.

§ 15:55: A mato Esayi 25.8 nun Hose 13.14 kui.

Kɔrɛnti Firindena 1:1 232 Kɔrɛnti Firindena 1:12

Kɛdi Firindena Kɔrɛnti Kaane MaPɔli Alaa Falan Kɛdi FirindenaKɔrɛnti Kaane Ma

Kɛdi firindeni ito xɔdɛxɛn nan yi-tamaPɔli nunKɔrɛnti dɛnkɛlɛyamux-une tagi. Muxuna ndee yi e yɛ, nebata yi sikɛ Pɔli a xɛrayaan ma e yi abɔtɛ raba. Na feen yi Pɔli xɔlɔ han!Koni hali na, amɔnyi a xanuntenyaanyitama Kɔrɛnti kaane ra e nun a mɔnyi wama e lanna xɔn ma kii naxan yi.Nanara, a to e xili faɲine mɛ, a feenebata lan fɔlɔ, a yi sɛwa (sora 7.5-15).

Kɛdin fɔlɔna, a tan yɛtɛɛn mantɔrɔɲaxine nan yɛbama, a naxanye sɔtɔEfɛsi yamanani (1.1-11), a fe xɔdɛxɛgbɛtɛye fan yɛba naxanye dangu enun Kɔrɛnti kaane tagi. A mɔn yixɛrayaan wanla tɔnɔna fe fala, Ma-rigi Yesu naxan xɛxi. Nayi, a yi ayɛba nanfera a yɛtɛ findi muxu a femaxɔdɛxɛn na a kɛdi danguxin kui enun a sɛwaxi kii naxan yi na fe ra bayoa bata a to fa fala na tɔnɔnbata lu ema(sora 1.12 han sora 7.16).

A yi yiimalanna fe fala lan Yudayayamanan dɛnkɛlɛya muxune fe ma(sora 8 han 9). A yi a fala Kɔrɛntikaane xa a e xa kiin ti fonisireyani.

Kɛdin naɲanna fala ti kiinmasaraxindedi (sora 10 han 13). Pɔli falantima muxune ma naxanye a falamaa Yesu a xɛra mi a tan na. Kɛdinnaɲanxi xanuntenya falane nan ma(sora 13.11-13).

Kitabun yireni ito kui, Pɔli nɛmaa xɛrayaan xun mafalama, a mɔnXibaru Faɲin yɛtɛɛn xun mafalama.Xa a kataxi alogo a xɛrayaan sɛnbɛnxa kolon, a yi na ligama nɛn alogomuxune xa tin Yesu a fe Xibaru Faɲinna, Alaa Muxu Sugandixin yi kolonMarigin na.

Duban nun xɔntɔnne1N tan Pɔli naxan findixi Yesu Alaa

Muxu Sugandixina xɛraan na Ala sag-oni, n tan nan kɛdini ito sɛbɛma ɛma,nxu nun en ngaxakedenna Timɔte,siga dɛnkɛlɛya yamaan ma Kɔrɛnti

taani e nun muxu sariɲanxine birinAkaya yamanani.

2 En Fafe Ala nun en Marigin YesuAlaa Muxu Sugandixin xa hinannanun bɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

Pɔli yi barikan bira Ala xa3 En barikan bira en Marigi Yesu a

Alaa Muxu Sugandixin Fafe Ala xa, enFafe kininkininna kanna, Ala naxanmuxune ralimaniyama. 4 A en nali-maniyama en ma tɔrɔne birin yi nɛnalogo en xa nɔ tɔrɔ muxune rali-maniyɛ na limaniyaan xɔn Ala naxanfixi en ma. 5 En nun Alaa MuxuSugandixin tɔrɔma en bode xɔn kiinaxan yi, en ma limaniyaan gbomaayi Alaa Muxu Sugandixin barakanina kii nin. 6 Xa nxu tɔrɔ, na findixiɛ ralimaniya fɛrɛn nun ɛ rakisi fɛrɛnnan na. Xa nxu limaniyaan sɔtɔ, ɛfan limaniyaan sɔtɔmanɛn, alogo ɛ xasɛnbɛn sɔtɔ tɔrɔne bun, en na tɔrɔ enbode xɔn ma waxatin naxan yi. 7Nxumɔn laxi ɛ ra ki faɲi, bayo nxu a kolonfa fala en to tɔrɔma en bode xɔn, enlimaniyaan sɔtɔma nɛn en bode xɔn.

8 Nba, ngaxakedenne, nxu tɔrɔnnaxanye sɔtɔ Asi yamanani, nxu waxiɛ rakolon feni ne ra. Goronna naxansa nxu xun ma, na yi binya han! Nxumi yi a nɔɛ! Nxu yigitɛgɛ nɛn, a nxumi yi kisima sayaan ma. 9 Nxu yinxu mirixi nun fa fala sayaan bataragidi nxu ma. Koni na ligaxi nɛnalogo nxu nama la nxu yɛtɛ ra fɔ Alanaxan faxa muxune rakelima sayani.10 A bata nxu xunba sayaan gbalonma, a mɔn fama nxu xunbadeni nɛn.Nxu bata nxu yigi ti Ala ra yati fafala a mɔn luma nxu xunbɛ, 11 ɛnɛma nxu malima Ala maxandideni.Nayi, Ala hinanma nɛn nxu ra masɔtɔmuxu wuyaxi a Ala maxandin xɔn,nanaramuxuwuyaxi fanmɔnnɔɛnɛnbarikan birɛ Ala xa nxɔ fe yi.

Pɔli yi a waxɔn feene maxɛtɛ12Nxɔ binyen ni ito ra: Nxu xaxinla

sereyaan bama, nxu bata sigan tidunuɲa yi Alaa sariɲanna nun tinx-inni, a gbengbenna ɛ mabinni. Mux-une fe kolonna mi yi a ra, koni Alaa

Kɔrɛnti Firindena 1:13 233 Kɔrɛnti Firindena 2:14hinanni. 13 Nxu mi sese sɛbɛma ɛ maɛ mi naxan xaranɲɛ, ɛ yi a kolon. Axɔnla n na ɛ xa a kolon a faɲin na,14 alo ɛ to a kolonxi ndedi fa fala nxufindixi ɛbinyennanna enMarigi Yesufawaxatini alo ɛ fan findixi nxu gbeenna kii naxan yi.

15 N to laxi ito ra, n yi a miri, fafala n xa siga ɛ tan nan fɛma singenalogo ɛ xa a tɔnɔn sɔtɔ sanɲama firin.16Amasɔtɔn bata yi amiri, n xa danguɛ xɔntɔnɲɛ n nɛma sigɛ Masedoniyayi waxatin naxan yi. Na xanbi ra, nxɛtɛmatɔɔnmɔn yi dangu ɛ konni keliMasedoniya yi, ɛ yi nmali siga feen naYudaya yi. 17N feni ito ragidi waxatinnaxan yi, n na ligaxi fuun nin ba?Hanma, nma feene ligɛ alo adamadiinbonne ba? N yi “ɔn” e nun “ɛn-ɛn”falan sanɲa yi kedenni? 18Koni Ala totinxin, nxu falan naxan tixi ɛ xa, nami findixi wulen nunɲɔndin na sanɲama kedenni. 19 Amasɔtɔ Yesu AlaaMuxu Sugandixina, Alaa Dii Xɛmɛna,Silasi nun Timɔte nun n tan yɛtɛɛnnaxan ma fe kawandi ba ɛ tagi, nafalan mi findixi fala firinna ra, alo“ɔn” e nun “ɛn-ɛn.” Fala gbɛtɛ mia tan yi, fɔ “ɔn!” 20 Amasɔtɔ Alabata en tuli sa feen naxan birin na,ne kamalixi Yesu a falani ito xɔn fafala “ɔn.” Nanara, nxu fan a falamaYesu barakani fa fala, “amina,” Alabinya feni. 21 Amasɔtɔ Ala yɛtɛɛnnan nxu tan nun ɛ tan sɛnbɛ soxi aMuxu Sugandixini. A bata en masu-san turen na en sugandi feen na, 22 ayi a taxamasenna sa en ma, a a NiiSariɲanxin naso en bɔɲɛni a lu alo sesingen naxan soxi en yii taxamasennara alogo en xa la fe famatɔne ra.

23Ala nan n seren na, n bata n kɔlɔn niini: Xa n mi xɛtɛxi Kɔrɛnti yi naligaxi nɛn alogo n nama ɛ raxɔlɔ. 24 Fafala nxu nɔɔn sɔtɔxi ɛ dɛnkɛlɛyaanxun na, na mi a ra. Koni en walimanɛn en bode xɔn ma ɛ sɛwana fe raamasɔtɔ ɛ sɛnbɛ soxi dɛnkɛlɛyani.

21 Nanara, n bata a ragidi fa fala n

nama xɛtɛ ɛ konni xɔlɔni. 2 Amasɔtɔxa n na a liga ɛ xɔlɔ, nde n tannasɛwama ba ɛ tan na, n naxanyeraxɔlɔxi? 3 Nanara, n kɛdin sɛbɛxi ɛma* fa fala n mi yi sigama ɛ konni,alogo n nama na muxune raxɔlɔ nax-anye findɛ n sɛwa xunna ra. N yi laxia ra, a n ma sɛwan findɛ en birin masɛwan na. 4 N kɛdin sɛbɛxi ɛ ma tɔrɔgbeen nun bɔɲɛ rafɔrɔn nun yɛɛgennin. N mi yi waxi ɛ raxɔlɔ feni, konin yi ɛ rakolonma nɛn, a n na ɛ xanuxihan!

Fe ɲaxi rabaan mafelu fena5Xa ɛ tan nde findi yamaan naxɔlɔ

fɛrɛn na, ami n tan xan naxɔlɔxi, konifɔ ɛ tan yamaan birin, anu ɲɔndinnaxan na, a nde nan tun naxɔlɔxi. 6 Ɛwuyaxi to bata a hakɛn saran a ra,na bata a li. 7 Nba, iki, fɔ ɛ xa nakanna mafelu nɛn, ɛ yi a ralimaniya,alogo a bɔɲɛn nama fɔrɔ gbeen ti hana yigitɛgɛ. 8 Nayi, n bata ɛ mafan,ɛ mɔn xa ɛ xanuntenyaan yita a ra.9 Bayo n na a sɛbɛxi ɛ ma nɛn alogon xa ɛ sɔnna kolon, xa ɛ xuruxi feenbirin yi. 10 Ɛ na muxun naxan mafelu,n fan na mafeluma nɛn. N tan nanaxan mafelu, xa n bata na mafelu,n na ligama ɛ tan nan ma fe ra AlaaMuxu Sugandixin yɛɛ xɔri, 11 alogoSetana nama en mayenden, bayo enna a waxɔn feene kolon.

12 Nba, n siga Tirowasi taani AlaaMuxu Sugandixina fe Xibaru Faɲinnalideni waxatin naxan yi, n yi a tofa fala Marigin bata dɛɛn nabi n xamɛnni. 13 Koni n xaxili mi yi saxi,amasɔtɔ n mi ngaxakedenna Tito lixina. Nanara, n yi n ɲungu mɛn kaanema, n siga Masedoniya yi.

Yesu nan tima en yɛɛ ra14Koni Ala tantun, amasɔtɔ aMuxu

Sugandixina en nasoma a fangan bunma nɛn, a ti en yɛɛ ra siga yiren birinyi, a kolonna yi xuya ayi en xɔn maalo se xiri faɲin naxan xuyama ayi.

* 2:3: A kɛdin naxan ma fe falama be, yanyina nde na mi ramaraxi muxune yiito.

Kɔrɛnti Firindena 2:15 234 Kɔrɛnti Firindena 4:215Amasɔtɔ en luxi nɛn alo wusulannaxirina Alaa Muxu Sugandixin naxanganma, a rali Ala ma yamaan birintagi, kisi muxune nun kisitarene. 16Afindixi sayaan xirin nan na muxunandee xa naxanye xalima sayani. Afindi nii rakisin xirin na ndee gbɛtɛyexa naxanye xalima nii rakisini. Ndenɔɛ wanli ito kɛ? 17 Anu, nxu tan miluxi alo muxun naxanye Alaa falanfindima yulaya seen na. Koni nxutan falan tima Alaa Muxu Sugandixinbarakan nin fata Ala ra nxu bɔɲɛfixɛnna Ala yɛtagi.

3Layiri nɛnɛn walikɛne

1 Nxu mɔn bata nxu yɛtɛ matɔxɔfɔlɔ ba? Hanma nxu makoon mɔnnxu dɛntɛgɛ kɛdine ma ba naxanyenxu tɔnɔn falama ɛ xa hanma ɛ nax-anye sɛbɛma bonne ma nxɔ fe yialo muxuna ndee kii naxan yi? 2 Ɛtan yɛtɛɛn findixi nxu dɛntɛgɛ kɛdinnan na, naxan sɛbɛxi nxu bɔɲɛne yi,muxune birin nɔɛ naxan kolonɲɛ, ea xaran. 3 Ɛ bata findi kɛdin na AlaaMuxu Sugandixin naxan sɛbɛxi nxɔwanla xɔn, naxanmi sɛbɛxi duba igenna hanma gɛmɛ walaxan fari,* konihabadan Alaa Nii Sariɲanxin nan nasɛbɛxi fati walaxane ma ɛ bɔɲɛne yi.

4 Na yigin nan en yi Ala yɛtagi aMuxu Sugandixin barakani. 5Anu, nami na ra fa fala sɛnbɛna nxu ra nxu nawanla kɛ, koni nxu sɛnbɛn kelixi Alanan yii. 6 A tan nan sɛnbɛn fixi nxuma, a nxu xa layiri nɛnɛn wanla kɛ,naxan mi fataxi sariya sɛbɛxin na fɔAlaa Nii Sariɲanxina. Amasɔtɔ sariyasɛbɛxin sayaan nan nafama, koni AlaaNii Sariɲanxin nii rakisin nan fima.

7Nba, sariyan naxan sayaan nafaxi,naxan yi kɛrɛndɛnxi gɛmɛ walaxanma, xa na faxi binyeni han Musayɛtagin yi mayilen a nɔrɔni, Isirayila

kaane mi nɔ e yɛɛn tiyɛ a ra halia yɛtagin nɔrɔn to yi sigama ɲanɲɛ,xa na fa na binyen sifani, 8 Alaa NiiSariɲanxin wanla binyen mi gbomaayi dangu na ra ba? 9 Wanla naxanmuxune yalagima, xa na findi binyenna, wanla naxan muxune ratinxinmaAla yɛɛ ra yi, na binyen gboma ayi nɛnhan dangu na ra. 10 Naxan yi findixibinyen na nun, na mi fa a ra iki binyefisamantenni ito a fe ra. 11Awa, nɔrɔnnaxan yi ɲanma, xa na faxi binyenande yi, nayi naxan luma habadan, natan ma binyen danma minɛn?

12 Nanara, na yigin to en yii, enxaxili ragidixi han! 13 En tan mi lig-axi alo Musa, naxan yi dugin soma ayɛtagin xun na alogo Isirayila kaanenamaamayilenna to, naxanyi sigamaɲanɲɛ. 14Koni e bɔɲɛn bata yi xɔdɔxɔayi. Bayo han to, e nɛma LayiriFonna Kitabun xaranɲɛ, a luxi alo nadugin mɔn na yi, e mi a yɛɛ to. Amunma ba singen, bayo a mi bɛ fɔAlaa Muxu Sugandixini. 15 Hali to, enɛma Musaa Kitabu yirene xaranɲɛ,dugin soxi e bɔɲɛn xun na. 16 Konimuxun na a yɛɛ rafindi Marigin ma,dugin bama nɛn na yi.† 17 Bayo Mari-gin nan Nii Sariɲanxin na. MariginaNii Sariɲanxin dɛnaxan yi, xɔrɔyaannan mɛnni. 18 En tan birin, Alaabinyen nan mayilenma en yɛtaginema, anu en mi dugin soma en yɛtaginxunna. En lumamaxɛtɛ a tanmaligannan na, en ma binyen yi siga gboɛ ayi,fataMarigin na, naxanfindixi AlaaNiiSariɲanxin na.

41 Nanara, wanli ito to en yi Alaa

kininkininni, nxu mi tunnaxɔlɔmanxu ma. 2 Nxu bata nxu mɛ yagife luxunxine birin na, nxu mi fefeligama yanfani, nxu mi Alaa falanmaxɛtɛma. Koni nxu ɲɔndin nanmayitama, alogomuxune birin xa nxɔ

* 3:3: Nabi Musaa sariyan nan yi sɛbɛma walaxan fari. A mato Xɔrɔyaan 24.12 kui.Nabi Yeremi fan a fala nɛn fa fala sariya nɛnɛn na fa, na fa sɛbɛma muxunebɔɲɛni benun a xa sɛbɛ walaxan ma. A mato Yeremi 31.33 nun Esekiyɛli 11.19nun 36.26-27 kui. † 3:16: A mato Xɔrɔyaan 34.34 kui.

Kɔrɛnti Firindena 4:3 235 Kɔrɛnti Firindena 5:9lannayaan nakɔrɔsi e xaxinle yi Alayɛtagi. 3 Nxu Yesu a fe Xibaru Faɲinnaxan nalima, xa na mɔn luxunxi,a luxunxi muxune nan ma naxanyehalagima. 4 Dunuɲani ito manganSetana bata dɛnkɛlɛyatarene xaxinleyidimi alogo e nama Alaa MuxuSugandixina fe Xibaru Faɲin nɔrɔn todɛgɛ. Alaa Muxu Sugandixin nan Alasawuran na. 5 Nxu mi nxu yɛtɛ a fekawandi xan bama, fɔ nxu a falamaAlaa Muxu Sugandixin Yesu nan Ma-rigin na, e nun nxu bata findi ɛ wa-likɛne nan na Yesu a fe ra. 6 AmasɔtɔAla naxan a falaxi, a naxa, “Kɛnɛnnaxa mini dimini,”* na Ala nan a ligaxikɛnɛnna yi lu en bɔɲɛni, alogo en xaAlaa binyen kɛnɛnna kolon, naxan aMuxu Sugandixin yɛtagin ma.

7 Koni en na nafulu kɛndɛn nama-raxi bɛndɛ fɛɲɛne nan kui naxanyefindixi en fati bɛndɛne ra, naxan ayitama a sɛnbɛ fisamantenni ito find-ixi Ala gbeen nan na, a mi kelixi entan ma. 8 Nxu yigbɛtɛnxi kiin birinyi, koni nxu mi yilunburunxi! Nxuxaminxi koni nxumi yigitɛgɛxi! 9Nxubɛsɛnxɔnyaxi, koni nxumi rabeɲinxi!Nxu rabiraxi koni nxu mi halagixi!10 Nxu Yesu a sayaan tɔrɔn tongomanxu fatini waxatin birin, alogo Yesua dunuɲa yi gidin fan xa makɛnɛnnxu fatin xɔn. 11 Hali nxu to nxu niira, nxu sayaan dɛ waxatin birin Yesua fe ra, alogo a dunuɲa yi gidin xamakɛnɛn nxu fati bɛndɛn xɔn. 12 Nabunna nɛɛn fa fala sayaanwalima nxutan yi koni nii rakisin nan walima ɛtan yi.

13 A sɛbɛxi Kitabun kui, a naxa,“N dɛnkɛlɛyaxi, nanara n yi falanti.”† Nxu tan nan fan falan timadɛnkɛlɛyani na xaxili kedenniamasɔtɔ nxu bata dɛnkɛlɛya. 14 Bayonxu a kolon fa fala Ala naxan MarigiYesu rakelixi sayani, na nan en fannakelima sayani Yesu xɔn, a yi enbirin malan en bode xɔn a yɛtagi.15 Na birin ligama ɛ tan nan ma fera alogo Alaa hinanna xa siga warɛ, a

yi muxu wuyaxi li, e barika biran yigbo ayi, na yi findi Alaa binyen na.

En yigin saxi se totarene yi16 Nanara, nxu mi tunnaxɔlɔma

nxu ma. Hali nxu fati bɛndɛn todanguma, koni niin naxan nxu yi, nafindima nɛn a nɛnɛn na lɔxɔ yo lɔxɔ.17 Bayo, en tɔrɔdin naxan yi waxa-tidini ito bun ma dunuɲa yi, na migbo xa a sa habadan barayi gbeen ma,en naxan sɔtɔma e xɔn. 18 Nxu batanxu yigin sa se totarene fari. Bayoseen naxanye toma, nemi buma, koniseen naxanye mi toma, ne luma nɛnhabadan!

51 Amasɔtɔ en na a kolon fa fala en

niin fati bɛndɛn nin naxan luxi alo endɔxɔ bubuna dunuɲa yi. Xa na kala,habadan banxina en yii naxan find-ixi ariyanna fatin na Ala wali xɔnna,muxune mi naxan nafalaxi. 2 Nba,iki en kutunma bubuni ito yi, enfati bɛndɛna, bayo en ma habadandɔxɔden xɔnla en suxuma ki faɲi, al-ogo ariyanna fatin xa sa en ma alodugina. 3 Bayo en na na dugin so enmi fa luma alo en nagenla na a ra.4Amasɔtɔ en nɛma bubuni ito kui, enkutunma, en tɔrɔxi. En mi waxi dugifonna ba feni en ma, koni a xɔnla enna, ariyanna fatin xa sa en ma alodugina, alogo seen naxan faxama, niirakisin xa findi na raɲanna ra. 5 Alaen daxi na feen nan ma. A bata aNii Sariɲanxin fi en ma, a lu alo sesingen naxan soxi en yii taxamasennara alogo en xa la fe famatɔne ra.

6Nanara, en xaxili ragidixi waxatinbirin. En mɔn a kolon fa fala fannien na en konni fati bɛndɛni ito yi,en nun Marigin dɔxɔden tagi kuya.7 Amasɔtɔ en sigan tima dɛnkɛlɛyaannan xɔn ma, koni se toxin mi a ra.8Anu, en xaxili ragidixi. A rafanɲɛ enma, en keli fati bɛndɛni ito yi, en sadɔxɔ Marigin konni. 9 Naxan xunnakenla ra en xa, en yi Ala kɛnɛn, xaen lu en fati bɛndɛni hanma en faxa.

* 4:6: Dunuɲa Fɔlɔn 1.3 † 4:13: Yaburin 116.10

Kɔrɛnti Firindena 5:10 236 Kɔrɛnti Firindena 6:1310 Amasɔtɔ a fɛrɛ mi na fɔ en birinxa ti kɛnɛnni Alaa Muxu Sugandixinakiti saden yɛtagi nɛn. Muxune birine kɛwanle saranna sɔtɔma nɛn kedenkeden yɛɛn ma, a naxan nabaxi adunuɲa yi gidini, a faɲina hanma aɲaxina.

Ala nun muxune tagini tɔnna11 Nxu to Marigin yɛɛragaxun

kolon, nanara, nxu kataxi, nxu xamuxune sɔtɔ. Ala nxu kolon ki faɲi.N ma miriyani, ɛ fan nxu kolon ɛxaxinli. 12 Nxu mi kataxi nxu mɔnxa nxu yɛtɛ matɔxɔ ɛ xa. Koni nxufɛrɛn nan fima ɛ ma, ɛ yi ɛ kanba nxɔfe yi, alogo ɛ xa nɔ na muxune yabɛnaxanye e kanbama e tofanni benune xa e kanba e bɔɲɛ yi feene yi. 13 Xaxaxilitarennannxu tanna, naAla nanma. Koni xa xaxilimaan nan nxu ra,na ɛ tannanxa. 14AmasɔtɔAlaaMuxuSugandixina xanuntenyaan nan nxukarahanma, nxu tan to laxi a ra fa falaa muxu keden peen nan faxaxi birinxa, nayi, birin bata faxa a tan yi. 15 Abata faxa muxun birin xa. Nanara,muxun naxanye e nii ra, ne mi fa enii ra e yɛtɛ xa sɔnɔn, koni fɔ naxanfaxaxi, a keli sayani e tan xa.

16Nba, iki enmi fa muxu yo yatɛmaadamadiyaan kiraan xɔn. Hali en toyi Alaa Muxu Sugandixin yatɛma nakiini nun, en mi fa na ligama. 17Nayi,xa muxu yo Alaa Muxu Sugandixini,na kanna bata findi dali nɛnɛn na.A kɛɲa fonne bata dangu, a nɛnɛnebata fa! 18 Na birin kelixi Ala nanma, naxan en nun a tan tagini tɔnxia Muxu Sugandixin xɔn, a yi wanla soen yii a en fan xa a tan nun bonnetagini tɔn. 19 Bayo, Ala a yɛtɛɛn nundunuɲamuxune tagini tɔnma aMuxuSugandixin nan xɔn, a mi fa e sɔnnayatɛma. A mɔn bata na tagi tɔn fɛrɛnxibarun taxu nxu ra.

20 Nayi, Alaa Muxu Sugandixinaxɛrane nan en na. Ala yɛtɛɛn nanmuxune rawɛkilɛma en ma falan xɔn.En naxa, “Nxu bata ɛ mafan AlaaMuxu Sugandixin xinli, ɛ a lu ɛ nunAla tagin xa yitɔn.” 21 Naxan mi

yulubi yo ligaxi, Ala en yulubin saxina nan ma alogo Ala gbee tinxinna xalu en yi Yesu barakani.

61 En to walima en bode xɔn, nxu

bata ɛ mafan, ɛ Alaa hinanna naxansɔtɔxi, ɛ nama na tongo fe fuun na.2 Bayo a falaxi nɛn, a naxa,“N bata i yabi n ma marafanna waxa-

tini,n yi i mali marakisi lɔxɔni.”*A mato, Ala rafan waxatin ni i ra,marakisi lɔxɔn ni i ra.

3 Nxu mi sese luyɛ naxan muxunbirɛ tantanni, alogo fɛ yo nama to nxɔwanla ra. 4 Koni nxu kataxi kiin birinyi nxu xa findi Alaa walikɛ faɲinera: tunnafan gbeen nun tɔrɔn nunfe xɔdɛxɛne nun kɔntɔfinle yi. 5 Xae nxu bɔnbɔ, nxu nɛma kasoon na,xa e yamaan nadin nxu ma, xa nxuwali xɔdɛxɛne nun xixɔlitareyaannun kamɛni. 6 Nxu kataxi sariɲannanun fe kolonna nun diɲan nunɲɛnige faɲin nun Alaa Nii Sariɲanxinnun xanuntenya kɛndɛni, 7 e nunɲɔndi falan nun Ala sɛnbɛni. Nxutinxinna rawali yɛngɛ so seen nunnxu makantan seen na. 8 Nxu nɛɛnbinyeni, hanma yagini, nxu nɛɛn xilikalani hanma xili faɲina, nxu tinxinhali nxu to yatɛxi yanfantenne ra.9 Nxu suxi alo muxun naxanye mikolonxi, anu nxu kolonxi ki faɲi. Nxuyatɛxi alo nxu faxamatɔɔn nan yi ara nun, anu ɛ mato nxu ɲɛɲɛ mi ara iki ba? Nxu ɲaxankataxi, koni emunma nxu faxa. 10Nxu yatɛxi muxusunuxine ra, anu nxu sɛwaxi waxatinbirin. Nxu suxi alo yiigelitɔne koninxu bata muxu wuyaxi findi se kannera. Sese mi nxu yii, koni nxu gbeennan seen birin na.

11Kɔrɛnti kaane, nxu bata falan ti ɛxa kɛnɛnni, nxu yi nxu kui feen birinfala ɛ xa. 12Nxumi nxɔ xanuntenyaanluxunxi ɛma, koni ɛ tan bata ɛ gbeenluxun nxu ma. 13 N bata falan ti ɛ xaalo n ma diine. A daxa, ɛ fan xa ɛ kuifeene yita nxu ra!

* 6:2: Esayi 49.8

Kɔrɛnti Firindena 6:14 237 Kɔrɛnti Firindena 7:15Dɛnkɛlɛyatarene nun dɛnkɛlɛya

muxune nama malanKɔrɛnti Singen 10.14-22, Efɛsi 5.5-

11, Piyɛri Singen 2.9-1214Ɛ nun dɛnkɛlɛyatarene nama xun

xidi wudi kedenna tongo ɛ malan fekedenna ma. Amasɔtɔ tinxinyaannun tinxintareyaan lanɲɛ e bode mafeen mundun yi? Kɛnɛnna nundimin lanɲɛ e bode ma ba? 15 AlaaMuxu Sugandixin nun Setana nɔɛlanɲɛ di? Dɛnkɛlɛya muxun lanxidɛnkɛlɛyataren ma kiin mundun yi?16 Layirin mundun xidixi Ala BatuBanxin nun suxurene tagi? Amasɔtɔhabadan Ala Batu Banxin nan en na,alo Ala a falaxi kii naxan yi, a naxa, “Nluma nɛn e yɛ. N yi n masiga ti e tagi,n findi eAla ra. E yi findi nmayamaanna.” 17Nanara, Marigin naxa,

“Ɛ mini ne yɛ, ɛ ɛ masiga e ra. Ɛnama din se sariɲantare yo ra, nayin tan ɛ rasuxuma nɛn.” 18 MariginaSɛnbɛn Birin Kanna ito nan falaxi, anaxa, “N findima nɛn ɛ fafe ra, ɛ findin ma dii xɛmɛne nun n ma dii tɛmɛnera.”†

71 Bayo Ala to bata en tuli sa feni

itoe birin na, ngaxakedenne, en bafeen birin ma naxan fati bɛndɛn nunniin xɔsima, en yi lu en ma sariɲannarakamalɛ Ala yɛɛragaxuni.

Pɔli a sɛwana2 Ɛ bɔɲɛni tɔn nxu xa. Nxu mi

tinxintareya ligaxi muxe ra, nxu mie ratantan, nxu mi e yii se kansun.3 N mi ito falaxi ɛ yalagi feen xan na,amasɔtɔ n bata yi a fala a singeni, nnaxa, “Ɛ fe nxu bɔɲɛni kii naxan yi, enbirin na a ra siimayaan nun sayani.”4N laxi ɛ tan na kati! N na n kanbamaɛ tan nin. Ɛ fe n nalimaniyama han ndɛfe. Hali nxu to tɔrɔn birin yi, n masɛwan dan mi na!

5Amasɔtɔ, nxu Masedoniya li wax-atin naxan yi, nxu mi matabu yo sɔtɔ.

Nxu yi tɔrɔxi kiin birin yi. Matanditiine yi nxu rabilinni, gaxun yi nxuyi. 6 Koni Ala naxan muxu mago-doxine ralimaniyama, na yi nxu ral-imaniya Tito a faan xɔn ma. 7 A fafeen gbansanna xa mi yi a ra, fɔ alimaniyaan naxan sɔtɔ ɛ xɔn. A yi afala nxu xa, n xɔnla ɛ suxu kii naxanyi, ɛ sunu, n ma fe kunfan yi lu ɛ yi.Nanara, n ma sɛwan yi gbo ayi.

8 Hali n to ɛ raxɔlɔxi n ma falanxɔn kɛdin kui,* n tan mi nimisaxi asɛbɛn na. N nimisa nɛn waxatidi, nto a kolon a na kɛdin bata yi ɛ raxɔlɔ.9 Koni iki, n sɛwaxi, ɛ to nimisaxi nami a ra, koni na nimisan to ɛ fe rabakiine masaraxi. Ala nan na nimisannagidixi. Nanara, ɛ mi tɔrɔ yo sɔtɔxinxu yii. 10Amasɔtɔ nimisan naxan ke-lixi Alama, na a ligannɛnmuxune yi exun xanbi so e hakɛni, e kisi. Nanara,mɔnɛ yomi na yi. Koni nimisannaxankelixi dunuɲa feene yi, na raɲanmasayaan nan ma. 11Nimisani ito naxankelixi Ala ma, ɛ na mato. A bataɛ findi sɔbɛ ralane ra. Ɛ kunfaxi ɛsɔntareyaan mayita feen na. Ɛ xɔlɔxife ɲaxin ma, ɛ bɔɲɛn bata te, fe faɲinxɔnla bata ɛ suxu ken! Ɛ fe ɲaxirabane hakɛne saranma e ra. Na bataa yita fa fala fɛ yo mi ɛ ra fefe yi.

12 Xa n na kɛdin sɛbɛxi, n mi asɛbɛxi fe kalane xan ma fe ra hanmae muxun naxanye tɔrɔxi. Koni alogoɛ sɔbɛ soxi nxu xa kii naxan yi, na xamini kɛnɛnni ɛ yɛtɛɛn xa Ala yɛtagi.13Ne nan birin nxu ralimaniyaxi.

E nun mɔn, ba nxu ralimaniya feenna, ɛ Tito rasɛwaxi kii naxan yi, nxusɛwaxi na fan na han! Bayo ɛ birinbata a nii yifan a ma. 14 N bata yi ɛmatɔxɔ Tito xa nun. Ɛ mi n nayagixi.Bayo nxu bata ɲɔndin fala ɛ xa wax-atin birin, nxu ɛ matɔxɔn naxan tixiTito xa, na fan bata findi ɲɔndin na.15Amarafanna luma gboɛ ayi ɛ tanmafe yi, a na rabira a ma ɛ birin xuruxifeen birin yi kii naxan yi, e nun ɛ a

† 6:18: A mato Saraxaraline 26.12 nun Esekiyɛli 37.27 nun Esayi 52.11 nun Yeremi 31.9nun Esekiyɛli 20.34 nun Samuyɛli Firinden 7.14 nun Esayi 43.6 nun Hose 2.1kui. * 7:8: Yanyina nde Pɔli kɛdina nde sɛbɛxi e ma naxan mi luxi en yii to.

Kɔrɛnti Firindena 7:16 238 Kɔrɛnti Firindena 8:24rasɛnɛxi kii naxanyi binye gbeeni hanɛ xuruxurun. 16N sɛwaxi bayo n laxi ɛra feen birin yi.

8Yii malanna Yerusalɛn dɛnkɛlɛya

muxune xa1Ngaxakedenne, Alaa hinannawal-

ima Masedoniya dɛnkɛlɛya muxunetagi kii naxan yi, nxu waxi a xɔn ɛ xana kolon. 2Hali e to yi tɔrɔya ɲaxini,e sɛwa gbeen sa nɛn e yiigelitɔyaxɔdɛxɛn fari, e yi kiin ti fonisireyagbeeni. 3 N na e seren bama fa falae kiin tixi nɛn alo e fanga bɛrɛna, amɔn yi dangu na ra e ɲɛnige faɲini.4 E nxu mafan nɛn kati, a e xa nabinyen sɔtɔ, e fan yi yama sariɲanxinmali Yerusalɛn taani. 5 E dangu nɛnnxu gbee miriyaan na. E yi e yɛtɛ fiMariginma singen. Na xanbi ra, e yi eyɛtɛ fi nxu fan ma Ala sagoni. 6Nayi,Tito naxan hinan wanli ito fɔlɔxi ɛkonni, nxu bata na mafan, a xa sa arakamali ɛ tagi. 7 Koni ɛ to ɛ sɛnbɛsoma feen birin yi, dɛnkɛlɛyaan nunfalan nun fe kolonna nunwɛkilɛn nunxanuntenyaan na nxu xa, nayi ɛ sɛnbɛso hinanna fan yi.

8 N mi yamarin sama ɛ ma, konin nɛma bonne wanla a fe falɛ, nfɛrɛn fima ɛ ma nɛn alogo ɛ xa ɛxanuntenyaanmayita. 9Amasɔtɔ ɛ enMarigi Yesu Alaa Muxu Sugandixinahinanna kolon. Se kanna nan yi a ra,koni a yi a yɛtɛ findi yiigelitɔɔn na ɛfe ra, alogo ɛ xa findi se kanne ra ayiigelitɔyaan xɔn.

10 Nayi, n nan n ma miriyaan nanyitama ɛ ra feni ito yi: ɛ tan nansingeye ɛ yiimalan yala, ba na ramɔn,ɛ tan nan singe a ɲɛnigexi. 11 Awa, ɛna wanla raɲan alogo ɛ lanxi ɲɛnigefaɲin naxan ma a fɔlɔni, ɛ xa narakamali na kiini, fata ɛ fɛrɛne ra.12 Amasɔtɔ xa ɛ ɲɛnigen fan, Ala ɛkiseen yatɛma nɛn ɛ yii seene xasabinma, seen naxan mi ɛ yii, na mi a ra.

13 Nxu mi waxi a xɔn ma, nxu xagoronna ba bonne xun ma, a dɔxɔ ɛ

tan xun ma, koni nxu waxi nɛn birinxa yɛ lan. 14 Koni bayo se wuyaxiɛ yii waxatini ito yi, a lan nɛn, ɛ xane mali naxanye mako ɛ yii seene maiki. Nayi, ɛ yii seene na dasa waxatinnaxan yi, e fan ɛ malima nɛn e yiiseene ra alogo ɛ birin yi yɛ lan. 15 Asɛbɛxi Kitabuni, a naxa, “Naxanye agbegbe matongo, ne mi a gboxi ayi.Naxanye ndedimatongo, ami dasa nefan ma.”*

Tito nun a lanfane16 Nxu barikan birama Ala xa,

amasɔtɔ a bata a liga Tito xa a sɔbɛ so ɛxa alo n tan. 17Nxu naxan maxɔdinxiTito ra, a bata tin na ma, a mɔn bataa sɔbɛ so, a yi a ɲɛnige a xa siga ɛfɛma. 18Nxuenunnxungaxakedennande rasigama ɛ ma, dɛnkɛlɛya ya-mane birin naxan matɔxɔma a wanlafe ra Yesu a fe Xibaru Faɲin nalifeen na. 19 Naxan mɔn dangu na ra,dɛnkɛlɛya yamaan birin bata a tansugandi, a xa siga nxu matideni, nxunɛma kiseni itoe xalɛ waxatin naxanyi, naxanye goron saxi nxu xun maMarigin yɛtɛɛn binya feen na e nunnxu ɲɛnige faɲin seren na.

20 Nxu a ligama nxu yeren maalogo muxe nama nxu mafala nxukise gbeeni itoe masuxu kiina fe ra.21 Naxan daxa Marigin yɛtagi e nunmuxune yɛtagi, nxu katama na nanligadeyi.

22Nxu naxan sama namuxu firinnefari, nxu nxu ngaxakedenna nderasigama ematideni. Nxu bata amatosanɲa ma wuyaxi, nxu yi a kolon,a sɔbɛ soxi waxatin birin. A mɔnbata na sɔbɛɛn yita iki a to laxi ɛra han! 23 Tito tan, na findixi nxɔyin nun n walikɛ boden nan na.Nxu ngaxakedenna naxanye rasigaxi,dɛnkɛlɛya yamana xɛrane nan ne raAlaaMuxu Sugandixina binyena fe ra.24 Nanara, ɛ xa xanuntenyaan yita era alogo dɛnkɛlɛya yamane xa nxukanba xunna kolon ɛ yi, e yi a to.

* 8:15: Xɔrɔyaan 16.18

Kɔrɛnti Firindena 9:1 239 Kɔrɛnti Firindena 10:99

Dɛnkɛlɛya muxune mali fena1 Ɛ maliin naxan nabama lan yama

sariɲanxinma, a tɔnɔminanxa kɛdinsɛbɛ ɛ ma lan na ma. 2 Bayo, n na akolon fa fala ɛ ɲɛnigen fan. N luma ɛmatɔxɛMasedoniya kaane xa, n naxa,“Xabu yala, Akaya kaane yitɔnxi maliti feen na.” Ɛ bata muxu wuyaxirakunfa ɛ sɔbɛ soon xɔn. 3 Nayi, nna ngaxakedenna ndee rasigama ɛmaalogo nxu ɛ matɔxɔxi kii naxan yi,na nama findi fe fuun na. Koni axa a li ɛ yitɔnxi alo n na a falaxi kiinaxan yi. 4Xa Masedoniya kaana ndefa n fɔxɔ ra ɛ fɛma, e yi a li ɛ miyitɔnxi, nxu yi yagima nɛn nayi nxuto laxi ɛ ra, koni katarabi ɛ tan nanma. 5 Nanara, n bata a miri, fa fala, alan n xa ngaxakedenna ndee mafan, esiga ɛ fɛma n yɛɛ ra, ɛ yi na fonisireyakiseni tɔn, ɛ bata yi nxu tuli sa naxanna alogo a xa fi fonisireyani benun axa findi karahanna ra.

6 Ɛ xaxili lu ito xɔn ma. Naxanna sansina ndedi woli, na ndedi nanxabama. Koni naxan na sansi gbeenwoli, na a gbegbe xabama nɛn. 7Birinxa Ala ki alo a bata a ragidi a bɔɲɛnikii naxan yi. A nama findi mɔnɛn nahanma karahanna. Amasɔtɔ naxankiin tima sɛwani, na kanna rafan Alama. 8 Ala nɔɛ ɛ kiyɛ nɛn a hinandɛfexini alogo a xa ɛmakone fan feenbirin yi waxatin birin, nde mɔn yi lu ɛyii wali faɲine birin kɛdeni. 9A sɛbɛxiKitabuni, a naxa,“A bata tɔrɔmuxune ki fonisireyani.A tinxinyaan luma nɛn habadan!”*10 Nba, Ala naxan sansiin fima xɛɛbiin ma e nun donsena, na sansiinfima ɛ ma nɛn, a a rawuya ayi, a yi ɛtinxinyaan wali xɔnne ragbo ayi. 11 Ɛfindima nɛn se kanne ra kiin birinyi, alogo ɛ xa lu fonisireyani waxatinbirin. Nayi, muxu wuyaxi barikanbirama nɛn Ala xa, nxu na ɛ kiseenexali e xɔn. 12 Amasɔtɔ ɛ wanla naxannabama ito ra, nami yama sariɲanxinmakone xan gbansan fanma, koni a

mɔnwali faɲi kolonna rayiriwamaAlaxa. 13Muxu wuyaxi Ala binyama nɛnɛ wanli ito tɔnɔn xɔn, ɛ to yamarisuxun saxi ɛ tubi feen fari Alaa MuxuSugandixina fe Xibaru Faɲini. E mɔnAla binyama nɛn ɛ fonisireyana fe raɛ to e kima ɛ seene yi e nun muxunbonne. 14Nanara, e Ala maxandɛ ɛ xaxanuntenyani Alaa hinan gbeena fe raa naxan nagidixi ɛ ma. 15 En barikanbira Ala xa a kisena fe ra naxan ɲɔxɔnmi na.

10Pɔli yi a wanla xun mayɛngɛ

1 N tan Pɔli, n bata ɛ mafan AlaaMuxu Sugandixina limaniyaan nundiɲani, hali ndee to a falama a nfalan tima ɛ yɛɛ xɔri yɛtɛ magodonnin, koni a n na keli ɛ fɛma, n ɲaxuɛ ra. 2 N bata ɛ mafan, n na fa ɛfɛma, ɛ nama n karahan a n xa ɲaxuɛ ra sɔbɛɛn na, amasɔtɔ n laxi a ra, nsusuɛ nɛn na ligɛ ndee ra yati, nax-anye e mirixi a nxu nxɔ dunuɲa yigidin ligama adamadiyaan kiraan nanxɔn. 3 Amasɔtɔ, nxu dunuɲa yi gidinligama adamadiyaan nin, koni nxumi yɛngɛn soma adamadiyaan kiraanxɔn. 4Bayo nxɔ yɛngɛ so seenemi luxialo adamadiine gbeene: Alaa yɛngɛso se sɛnbɛmane nan e ra, naxanyenɔɛ yire makantanxine kalɛ. Nxuwule miriyane kalama ne nan na, 5 enun wason naxan birin kelima Alaakolonna xili ma. Nxu yi xaxinle birinyɛɛ rafindi Ala ma alogo e xa xurua Muxu Sugandixin ma. 6 Ɛ na Alaafala suxun nakamali waxatin naxanyi, nxu tinma nɛn fala suxutarenehakɛne saranɲɛ e ra.

7 Ɛ feene fanna nan tun toma. Xamuxuna ndee bata la a yɛtɛ ra fa falaa Alaa Muxu Sugandixini, a mɔn xa amiri ito ma: a Alaa Muxu Sugandixinnan gbee en fan na alo a tan. 8Mariginnɔɔn soxi n yii ɛ sɛnbɛ so feen nan na,ɛ kala feen mi a ra. Hali n nan n yɛtɛmatɔxɔma na ra ɲaxi ra, n mi yagixina feen na. 9Nmi waxi a xɔn ma, a xa

* 9:9: Yaburin 112.9

Kɔrɛnti Firindena 10:10 240 Kɔrɛnti Firindena 11:15liga alo n na ɛmagaxuma nma kɛdinera nɛn. 10Bayo, ndee a falama, e naxa,“Pɔli a kɛdine xɔdɔxɔ, e sɛnbɛn gbo,koni xa a yɛtɛna en fɛma, sɛnbɛ mi ara, sese mi a falan na.” 11Na kanna xaamiri nɛn fa fala nxu kii naxan yi nxunɛma kɛdin sɛbɛ, nxu kɛwanle lumana kii nin nxu nɛma ɛ yɛ.

12 Muxuna ndee na yi naxanye eyɛtɛmatɔxɔma, anunxumi susuɛnxuyɛtɛ sɛ ne ma hanma nxu nun neyi yatɛ nxu bode xɔn. E na misaalatongo e yɛtɛ ma, e yi e yɛtɛ sa e yɛtɛma, xaxilitaren nan ne ra. 13 Koninxu tan mi nxu yɛtɛ matɔxɛ ɲaxira. Ala bata wanla naxan so nxu yii,nxu mi nxu yɛtɛ matɔxɔma danguna ra, naxan a ligama nxu fa hanɛ fɛma. 14 Bayo nxɔ yɛtɛ matɔxɔnmi danguxi nxu danna ra, alo nxuyi naxan ligama nun xa nxu mi yifa ɛ konni, anu nxu singe nan faxihan ɛ fɛma Alaa Muxu Sugandixinafe Xibaru Faɲin nalideni. 15 Nxu minxu yɛtɛ matɔxɛ bonne wanla fe ra,nxu a radangu ayi. Koni nxu laxi a rafa fala ɛ dɛnkɛlɛyaan gboma ayi nɛn,nxu yi nɔwali kɛndɛ gbɛtɛ rakamalɛ ɛtagi hali nxu mi dangu nxu danne ra*16 bayo taan naxanye ɛ konna xanbira, nxu nɔɛ Yesu a fe Xibaru Faɲinnaliyɛ nɛn ne ma, benun nxu xa nxuyɛtɛ matɔxɔ bonne wanli naxan kɛximuxu gbɛtɛne walideni. 17 Koni, asɛbɛxi Kitabun kui, a naxa, “Xa naxana yɛtɛ matɔxɔma, a xa a yɛtɛ matɔxɔMarigina fe ra.”† 18 Amasɔtɔ muxunnaxan a yɛtɛ matɔxɔma, Ala mi narasuxɛ fɔMarigin na naxan matɔxɔ.

11Pɔli nun wule xɛrane

1 Ɛ diɲɛ ba, xa n fatɔyana ndedifala ɛ xa? Koni ɛ diɲaxi xɛ! 2 Bayoxɔxɔlɔnyaan nan n yi ɛ fe ra,xɔxɔlɔnyaan naxan kelixi Ala ma.Amasɔtɔ a luxi alo n na ɛ masuxifutun nin xɛmɛ keden peen xa, AlaaMuxu Sugandixina, alogo n xa ɛ yita

a ra alo sungutun nasɔlɔnxina. 3Konialo saɲina Nmahawa mayenden kiinaxan yi, n gaxuxi nɛn ɛ fan miriyanenama ɛ yifu ɛ yi ɛ masiga ɛ lannayakɛndɛn nun ɛ sariɲanna ra AlaaMuxuSugandixin xa. 4Bayo xamuxuna ndefa Yesu gbɛtɛ a fe kawandi ba ɛ xa, nxumi naxan ma fe kawandin ba, hanmaxa ɛ nii gbɛtɛ sɔtɔ ɛ mi naxan sɔtɔnxu ra, hanma xa ɛ Xibaru Faɲi gbɛtɛmɛ, ɛ mi naxan nasuxu a singeni, ɛtinma nɛn na birin ma ki faɲi! 5 Konimuxuni itoe naxanye e yɛtɛ yatɛmaxɛra fisamantenne ra, nmi laxi a ra xane dangu n tan na kii yo yi. 6Yanyinande, n mi fatan falan na, koni n fekolon. Bayo nxu bata na rafixa ɛ xakiin birin yi.

7NnaAlaa feXibaru Faɲin nali ɛmawaxatin naxan yi, n mi sese rasuxu ɛra, n yi n yɛtɛmagodo alogo n xa ɛ tanyite, n hakɛn nan ligaxi ɛ ra nayi ba?8 N seen nasuxu nɛn dɛnkɛlɛya yamagbɛtɛye ra, e yi n saranna fi, alogo nxa wali ɛ xa. 9 N yi ɛ fɛma waxatinnaxan yi, n hayu ramaan yi lu, konin mi muxu yo tɔrɔ, bayo dɛnkɛlɛyamuxun naxanye keli Masedoniya yi,ne n makone fan nɛn. N mi tin n xafindi goronna ra ɛ xun ma, n mɔn nyɛtɛ suxuma nɛn na ma. 10 N bata nkɔlɔ Alaa Muxu Sugandixina ɲɔndininaxan n yi, muxu yo mi n kumɛbinyeni ito yi Akaya yamanani. 11 Nna falaxi nanfera? N to mi ɛ xanuxiba? Ala a kolon, a n na ɛ xanuxi!

12Nnaxan ligama, nmɔn na ligamanɛn alogo nxu mafala xunna namataran na naxanye a ligɛ na muxune yie yɛtɛmatɔxɔ a nxu nun ne birin lan.13 Ne findixi wule xɛrane nun mafutiine nan na, naxanye e yɛtɛ findixiAlaa Muxu Sugandixina xɛrane mali-gan na. 14Nba, kabanako fe mi na ra,bayo hali Setana nɔɛ a yɛtɛ findɛ nɛnkɛnɛnnamalekanmaligan na. 15Nayi,na mi findɛ tɛrɛna fe ra xa Setanaawalikɛne fan e yɛtɛ findi tinxinyaanwalikɛne maligan na. Ne raɲannalanma nɛn e kɛwanle saranna ma.

* 10:15: A mato Romi 15.17-21 kui. † 10:17: A mato Kɔrɛnti Singen 1.31 kui.

Kɔrɛnti Firindena 11:16 241 Kɔrɛnti Firindena 12:6Pɔli a tɔrɔna xɛrayani

16Nmɔn xa a fala, muxu yo nama nyatɛ xaxilitarenna. Hanmaxa ɛ amir-ixi na kiini, ɛ tin n xa findi xaxilitarenmaligan na alogo n fan xa n yɛtɛmatɔxɔ ndedi. 17 N falan naxan timaiki, n mi na falama Marigina kiraanxɔn, koni n na a falama xaxilitareyaannin. 18 Bayo muxu wuyaxi to e yɛtɛmatɔxɔma adamadiyaan kiraan xɔn,nanara, n fan n yɛtɛ matɔxɔma nɛn.19 Ɛ tan to findixi xaxilimane ra, ɛmafura diɲɛ xaxilitarene bun ba? 20 Ɛtinxi e xa ɛ findi konyine ra, e yi ɛrawali, e yi ɛ yii seene kansun, e yi eyɛtɛ yite ɛma, e yi ɛ yɛtagi garin! 21Nxa a fala ɛ xa, yagin nan na ra, koninxu mi susuɛ na ligɛ.

Nayi, muxu gbɛtɛnɔɛ a yɛtɛmatɔxɛdɛnaxan yi, n xa falan ti alo xaxil-itarena, n fan susuɛnɛnn yɛtɛmatɔxɛmɛnni. 22 Heburun nan e ra ba? Atan nan n fan na. Isirayila kaannan e ra ba? A tan nan n fan na.Iburahima bɔnsɔnna nan e ra ba? Atan nan n fan na. 23 Alaa MuxuSugandixina walikɛɛn nan e ra ba?N falan tima alo xaxilitaren yɛtɛna,koni n dangu e tan na! N bata tɔrɔwalideni dangu e tan na pon! Nbata sa kasoon na dangu e tan napon! Muxune yi n bulan dangu e tanna, n yi lu sayaan dɛ waxati wuyaxi.24 Yahudiyane yi n bulan dɔxɔɲa masuulun bosaan yɛ tonge saxan e nunsolomanaanin.* 25 Romi kaane yi nmabɔnbɔ gbelemɛne ra dɔxɔɲa masaxan. E n magɔlɔn n faxa feen nasanɲa ma keden. Kunkin yi kala nna fɔxɔ igen tagi dɔxɔɲa ma saxan,n lu fufani yanyi keden kɔɛ keden,na waxatina nde yi. 26 N yi sigatiniwaxati wuyaxi gbalon dɛ, baane nunmafu tiine nun n kon kaa Yahudiyanenun siya gbɛtɛne gbalone. N yi taannun burunna nun fɔxɔ igene nunwule dɛnkɛlɛya muxune gbalone dɛ.27 N tɔrɔ nɛn waliden nun waxatixɔdɛxɛne yi, n lu xii xɔlitareyani

waxati wuyaxi, n lu kamɛn nun minxɔnla ra. Donseen mumɛɛn yi dasan ma waxati wuyaxi, n lu xunbenlara marabɛnni. 28 Naxan saxi na birinfari, n goronna naxan tongoma lɔxɔyo lɔxɔ, n kɔntɔfilixi dɛnkɛlɛya ya-mane birin na. 29 Xa muxuna ndesɛnbɛn xurun, n fan sɛnbɛn xurunmanɛn. Xamuxuna nde bira yulubini, nan bɔɲɛn ganma nɛn.

30 Xa n yi daxa nun n xa n yɛtɛmatɔxɔ, n yi n yɛtɛ matɔxɔma n masɛnbɛtareyaan nan na. 31 En MarigiYesu Fafe Ala a kolon fa fala n miwulen falama. Tantunna xa fi a mahabadan! 32 N yi Damasi taani wax-atin naxan yi, Yamana Kanna naxanManga Aretasi bun ma, na yi muxuneti taan so dɛɛn na n suxu xinla ma.33Koni muxune yi n dɔxɔ sagan kui, eyi n nagodo taan nabilin yinna xanbira, n nan n futuxulu a yii na kii nin.†

12Pɔli fe toon naxan ti alo xiyena

1A daxa n xa lu n yɛtɛmatɔxɛ, halitɔnɔ yo mi a yi. Koni fe toon naxanyetixi alo xiyena, e nun Marigin batafeen naxanye makɛnɛn, n xa ne fanfala. 2 N muxuna nde* kolon naxanAlaa Muxu Sugandixini. Na rate nɛnhan kore xɔnna saxandena. Na ɲɛɛ funun naaninna ni i ra. A gbengbenna,n mi a kolon xa a fatin nan te kore,hanma xa a fe toon nan ti alo xiyena.Ala nan na kolon. 3 N na a kolonxɛmɛni ito te nɛn, koni xa a fatin nante, hanma xa a fe toon nan ti aloxiyena, n mi na tan kolon. Ala nan nakolon. 4 A tongo nɛn a rate ariyannayi. A yi falanemɛ naxanyemi nɔɛ falɛ,e nun muxu yo mi nɔɛ xɛtɛ naxanyema. 5Nnamuxu sifanmatɔxɔma nɛn,koni n tan, n mi n yɛtɛ matɔxɛ fɔ nma sɛnbɛtareyani. 6 Xa n yi waxi nyɛtɛ matɔxɔ feni nun, n mi yi findinxaxilitaren na nun, bayo n yi ɲɔndinnan falama. Koni n na n yɛtɛ suxumaalogo muxu yo nama n yatɛ dangu

* 11:24: A mato Sariyane 25.3 kui. † 11:33: A mato Xɛrane 9.23-25 kui. * 12:2: Muxuniito findixi Pɔli yɛtɛɛn na. A mato Kɔrɛnti Firinden 12.7 kui.

Kɔrɛnti Firindena 12:7 242 Kɔrɛnti Firindena 13:4n kɛwanle ra ɛ naxanye toxi e nun ɛnaxanye fe mɛxi.

7 Na ma, Ala tɔrɔ fena nde ragidinɛn n ma alo ɲanla na lu fati bɛndɛni,naxan yi findixi Setana xɛrana nde ra.Na yi n ɲaxankata alogo n nama lugowason na, n to fe makɛnɛnxi gbeeniitoe toxi. 8 N bata Marigin maxandisanɲa ma saxan alogo a xa na tɔrɔfeen ba n ma. 9 A yi n yabi, a naxa,“N ma hinanna bata i wasa. N sɛnbɛnnakamalima muxuna sɛnbɛtareyaannin.” Nayi, n mafura n yɛtɛ matɔxɛn ma sɛnbɛtareyani, alogo Alaa MuxuSugandixin sɛnbɛn xa lu n xɔn ma.10N na n yɛtɛ kɛnɛnxi sɛnbɛtareyaannun konbine nun fe xɔdɛxɛne nunbɛsɛnxɔnyaan nun kɔntɔfinle yi AlaaMuxu Sugandixina fe ra. Amasɔtɔxa n sɛnbɛn ɲan waxatin naxan yi, nsɛnbɛn sɔtɔma na waxatin nin.

Pɔli a xaminna11 N falan tima alo xaxilitarena,

koni ɛ n karahanxi nɛn. Ɛ tan yi lannun ɛ yi n xunmafala, bayo naxanye eyɛtɛ yatɛma xɛra fisamantenne ra, nemi dangu n na sese yi, hali se mi n na.12 Taxamasenna naxanye a yitaxi axɛraannann tanna, nxu bata ne liga ɛtagi tunnafanni, e findi taxamasennenun kabanako feene nun fe magax-uxine ra. 13 Nxu dɛnkɛlɛya yamaanbonne rafisaxi ɛ xa kiin mundun yi?Fɔ n goronna to mi luxi ɛ xun ma tun.Ɛ mi diɲɛ na hakɛn ma ba?

14N yitɔnna saxanden ni ito ra sigafeen na ɛ konni. N goronna mɔn miluma ɛ xun ma. Amasɔtɔ n mi ɛ yiiseene xan fɔxɔ ra, koni fɔ ɛ yɛtɛna. Nama, diine xami gbetinmalanmae sɔtɔmuxune xa, koni denbaya kanne nangbetin malanma e diine xa. 15Nayi, afindɛ sɛwan nan na, n yi n yii seenebirin fi, n yi n yɛtɛ fi ɛ niine fe ra. Xan na n ma xanuntenyaan fari sa ɛ xa,ɛ xanuntenyaan xurunɲɛ ayi n tan xaba?

16 A xa lu na ki. N mi findixi goronna ɛ xun ma. Koni muxune a falama,a n to findixi yanfantenna ra, n naɛ suxi kɔtɛn nan na. 17 N xɛraannaxanye rasiga ɛma, n na ɛ rawali nɛnna nde xɔn ba? 18 N Tito mafan nɛnalogo a xa siga ɛ konni, n yi dɛnkɛlɛyamuxuna nde† rasiga a fɔxɔ ra. Tito ɛrawali nɛn ba? Nxu birin kui fe kedenkɛɲa keden xa mi yi a ra nxu sigatikiini ba? 19 Yanyina nde, ɛ mirixi fafala a to mi na ra a nxu kataxi nxuxun mayɛngɛ feen nan na ɛ fɛma. Ɛn-ɛn. Nxu falan tima Ala nan yɛɛ xɔria Muxu Sugandixin barakani. N xa-nuntenne, nxu na birin ligama ɛ yɛɛrasiga feen nan ma. 20 N gaxuxi nɛn,n na fawaxatin naxan yi, n na ɛ liyɛ kiinaxan yi, na mi rafanɲɛ n ma, e nun ɛfan n liyɛ kii naxan yi, na mi rafanɲɛɛ ma. N gaxuxi nɛn lantareyaan nunxɔxɔlɔnyaan nun bɔɲɛ teen nun yɛtɛyigboon nun fala ɲaxin nun muxumafalan nun wason nun fe yibasannanama lu ɛ tagi. 21N gaxuxi nɛn a n nafa, n ma Ala nama n nayagi ɛ fe yi, nyi wuga muxu wuyaxi a fe ra naxanyebata yi yulubin liga koni han to e mie xun xanbi soxi e fe xɔsixine nun eyanga suxun nun e haramu feene yi,e yi naxanye ligama.

13Maxadi dɔnxɛn nun xɔntɔnne

1A saxanden ni i ra n fama ɛ konni.A sɛbɛxi Kitabuni, a naxa, “Feen birinmakitima sereya firin hanma saxanfala xuiin nan xɔn.”* 2 N bata yi ɛrakolon n faan firindeni ɛ fɛma. Nto mi ɛ fɛma iki, n mɔn xa a fala namuxune xa naxanye bata yi yulubinliga a fɔlɔni e nun bonne birin, n naxa,n na fa ɛ fɛma sɔnɔn, n mi ɛ xunmafalama ɛ yulubine fe ra, 3 bayo ɛwaxi a xɔn n xa sereyane yita ɛ rafa fala n na Alaa Muxu Sugandixinafalane nan tima. A tan mi ɛ masuxɛsɛnbɛtareyani, bayo sɛnbɛ kanna nana tan na ɛ tagi. 4Amasɔtɔ a gbangban

† 12:18: Pɔli bata yi dɛnkɛlɛya muxuni ito a fe fala Kɔrɛnti Firinden 8.22 kui.* 13:1: A mato Sariyane 19.15 kui.

Kɔrɛnti Firindena 13:5 243 Kɔrɛnti Firindena 13:13nɛn wudin ma a sɛnbɛtareyani, koni aluxi a nii ra Ala sɛnbɛn barakan nin.Nxu fan bata findi sɛnbɛtarene ra atan yi, koni nxu nii rakisin sɔtɔma ɛtanma fe ra, alo a tan kii naxan yi, Alasɛnbɛn barakani.

5Ɛ ɛ yɛtɛ rakɔrɔsi, alogo ɛxa a kolonxa ɛ dɛnkɛlɛyaxi. Ɛ ɛ yɛtɛ fɛsɛfɛsɛ.Ɛ mi a kolon ba fa fala a Yesu AlaaMuxu Sugandixina ɛ yi? Fɔ xa a lide, ɛ bata fula fɛsɛfɛsɛn na. 6 N laxia ra, ɛ a kolonma nɛn a nxu mi fulaxifɛsɛfɛsɛni. 7 Nxu Ala maxandima a ɛnama fe ɲaxi yo liga. Nxu mi waxina xɔn ma alogo yamaan xa a kolona nxu bata nɔɔn sɔtɔ fɛsɛfɛsɛni, konialogo ɛ xa fe faɲin liga, hali a luxi alonxu fa fulama fɛsɛfɛsɛni. 8 Bayo nxumi nɔɛ sese ligɛ Alaa ɲɔndin xili ma,koni nxu nɔɛ walɛ a xa nɛn. 9 Nxusɛwama nɛn xa sɛnbɛ mi nxu ra, ɛtan sɛnbɛn yi gbo ayi. Na ma, nxuAla maxandima nɛn a ɛ xa kamali.10 Nanara, n feni itoe sɛbɛma ɛ ma, nto mi ɛ fɛma, alogo n na fa ɛ fɛma,n nama ɛ suxu a xɔdɛxɛn na n masɛnbɛmayani, Marigin sɛnbɛn naxansoxi n yii ɛ rawɛkilɛ feen na benun axa ɛ halagi.

11 Awa, ngaxakedenne, Ala xasɛwan fi ɛ ma. Ɛ kata ɛ xa dɛfe,ɛ yi ɛ bode ralimaniya, ɛ lu xaxilikedenna nun bɔɲɛ xunbenli. Nayi,xanuntenyaan kanna nun bɔɲɛxunbenla kanna Ala luma nɛn ɛ xɔn.

12 Ɛ bode xɔntɔn ngaxakedenyaxɔntɔn sunbuni. Yama sariɲanxinbirin ɛ xɔntɔnma.

13 Marigi Yesu, Alaa MuxuSugandixina hinanna nun Alaa xa-nuntenyaan nun Alaa Nii Sariɲanxinlanna xa lu ɛ birin xɔn.

Galati Kaane Sora 1:1 244 Galati Kaane Sora 1:4

Galati KaanePɔli Alaa Falan Naxan Nasiga GalatiKaane Ma

Galati kaana nde Yesu a fe XibaruFaɲin sɔtɔ nɛn Xɛra Pɔli a xɛrayasigatiin firinden nun a saxanden xɔn(Xɛrane 16.6 e nun 18.23). Ne yie malan, e findi dɛnkɛlɛya yamaanna. Mɛn kaane mi yi Yahudiyanera fɔ siya gbɛtɛ. Koni Yahudiyadɛnkɛlɛya muxuna ndee yi sigaGalati kaane fɛma Pɔli xanbi. Neyi Galati kaane xaranma wulen nanma fa fala dɛnkɛlɛya muxun birinlan e xa Yahudiyane sariyan suxu, agbengbenna e yi banxulan alogo e xakamali dɛnkɛlɛyani. Ba Yahudiyanera, mɛn kaane namunne mi yi darixigaan tiin na. Nayi, Galati kaanesese mi yi banxulanxi. Na yi gbaxiYahudiyane dɛnkɛlɛya muxune ranaxanye yi wama siyane birin xaliga alo e tan alogo e xa kamalidinani bayo Yahudiyan nan yi Yesura. Pɔli tan naxa, a na mi lan AlaaMuxu Sugandixina fe Xibaru Faɲinma. Amasɔtɔ na yi Galati dɛnkɛlɛyamuxune findima konyine nan nadinan kiraan xɔn. Pɔli naxa, a sariyasuxun mi muxu yo nii rakisɛ fɔ Alahinanna e na dɛnkɛlɛya Yesu ma.Waxatina nde, Pɔli yi Efɛsi taani, ae xibaru mɛ waxatin naxan yi. A yia mɛ a Galati kaane tinma a yaxunekawandin na. Na ma, a yi xanuntenyakɛdini ito sɛbɛ e ma alogo e xa Alaa fefamu.

Pɔli yi Kitabun yireni ito sɛbɛ dɔxɔsaxan alogo a xa a ngaxakedenne xili“Xibaru Faɲi” keden peen ɲɔndin ma.Na yire saxanne ni i ra:

A singena, a yi a yɛtɛna feene yɛba,a fɔlɔ a yɛtɛna tubi kiin ma Yesuma. A yi a yɛba e nun Yerusalɛndɛnkɛlɛya muxune lan feen naxanma fa fala dɛnkɛlɛya muxun nax-anye mi findixi Yahudiyane ra, nemi luma Yahudiyane sariyan bun.A mɔn yi a fala e nun Piyɛri a

feene fataxi kii naxan yi lan na feenma. Pɔli a xɛrayaan sɛnbɛn nanxun mayɛngɛma, a naxa, a Ala nana findixi xɛraan na naxan mi fataadamadi yo ra, hali Yesu xɛra bodennaxanye dɔxi Yerusalɛn taani. Nabunna nɛɛn, Galati kaanemi lan e xa etuli mati muxu gbɛtɛ yo ra naxan Pɔlimatandima hali e keli Yerusalɛn taani(sora 1 han sora 2).

A firindena, Pɔli yi falan ti fataLayiri Fonna Kitabun na, a naxa, amuxun mi kisima Yahudiyane sariyasuxun xan xɔn, koni fɔ a xa dɛnkɛlɛyaAlaa Muxu Sugandixin Yesu nan ma(sora 3 han sora 4).

A raɲanni, a naxa, a Galatikaane lan e xa lu xɔrɔyani Alaa NiiSariɲanxin yamarin bun amasɔtɔAlaa Nii Sariɲanxi kɛwali faɲinbirin nasoma nɛn muxuni, katarabixanuntenyaan ma (sora 5 han sora 6).

Yamaan laxi sariya suxun nan nadinani. E e mirixi a ma fa fala, esariya suxun na dangu e yulubi liganna, na e rasoma ariyanna nin. Anu,Kitabun yireni ito naxa, a muxun minɔɛ tinxinɲɛAla yɛɛ ra yi sariya suxunxɔn. I na Ala sariya keden kala, ibata findi yulubi tongon na. Xa nayulubi mi ba i ma, Ala mi tinma iyi so ariyanna yi. Fɔ yulubin xa bamuxun ma singen, a fa so ariyannakui. Yesu nan findixi na muxun nanaxan adamadiine yulubine bama ema. Naxan na dɛnkɛlɛya Yesu ma, nabata kisin sɔtɔ. Na kui, dɛnkɛlɛyaannan en nakisima. Sariya suxun mi ara.

1NtanPɔli, AlaaMuxuSugandixinaxɛrana, n bata kɛdini ito sɛbɛ Galatidɛnkɛlɛya muxune ma. Adama min xɛxi fɔ Yesu nun Fafe Ala naxan arakelixi sayani. 2N tan nun ngaxake-denna naxanye birin be, nxu Galatidɛnkɛlɛya yamaan xɔntɔnma:

3 En Fafe Ala nun a MuxuSugandixin Marigi Yesu xa hinannanun bɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

4 Yesu nan a yɛtɛ fixi en yulubinefe ra, a yi en xunba waxati ɲaxini

Galati Kaane Sora 1:5 245 Galati Kaane Sora 2:7ito yi alo en Fafe Ala waxi a xɔn makii naxan yi. 5 En xa binyen fi a mahabadan han habadan! Amina.

Xibaru Faɲi gbɛtɛ yo mi na yi6 N bata kabɛ ɛ ma amasɔtɔ ɛ bata

ɛ xun xanbi so Ala yi mafurɛn naxanɛ xilixi a Muxu Sugandixina hinannaxɔn. Ɛ yi xibaru gbɛtɛ suxu. 7 KoniXibaru Faɲi gbɛtɛ yo mi na yi mumɛ!Muxunenan tun ɛ tɔrɔma, ewaxi AlaaMuxu Sugandixina fe Xibaru Faɲinmaxɛtɛ feni. 8 Koni hali nxu tanhanma malekana nde yi fa sa keliariyanna yi, a xibaru gbɛtɛ kawandinba ɛ xa, nxu tan mi naxan baxi ɛxa, Ala xa na kanna halagi habadan!9 Nxu bata yi a fala. Iki, n mɔn xa afala ɛ xa. Xa muxu yo xibaru gbɛtɛkawandin bama ɛ xa, ba Yesu a FeXibaru Faɲin na, ɛ naxan singe suxi,Ala xa na kanna halagi habadan!

10 Iki n yamaan nan mafanma ba?Hanma Ala? N katama n xa rafanadamadiine nan ma ba? Xa n mɔn yikatama n xa yamaan nan kɛnɛn nun,nayi n mi findɛ Alaa Muxu Sugandix-ina walikɛɛn na!

Pɔli a xɛrayana11 Ngaxakedenne, n xa a fala ɛ xa,

n Yesu a fe Xibaru Faɲin naxan nalixiɛ ma, a mi fataxi adamadiine ra. 12 Nmi a sɔtɔxi muxu yo ra. Muxu yomi n xaranxi a ma. Yesu Alaa MuxuSugandixin nan a makɛnɛnxi n xa.*

13 Amasɔtɔ ɛ bata n kɛwanle fe mɛ,n naxan naba n yi Yahudiya dinaniwaxatin naxan yi. N bata dɛnkɛlɛyayamaan ɲaxankata han a radangu ayi.N yi a kalama nɛn. 14 N yi dangumanɛn n lanfa wuyaxi ra Yahudiya di-nani n siyaan muxune yɛ. Dinanmuxu gbee nan yi n tan na n benbanenamunne xɔn.

15 Koni xabu n bari waxatin naxanyi, Ala yi n sugandi, a n xili a hinanni.Bayo a a kɛnɛn nɛn 16a xa a Dii Xɛmɛnmakɛnɛn n xa, alogo n xa a fe XibaruFaɲin nali siya gbɛtɛne ma. Nayi, nmi sigaxi adamadi yo fɛma, a xa nkawandi. 17 N mi sigaxi Yerusalɛn

taani ne fɛmanaxanye singe yi xɛranera. Koni n siga nɛn Arabu yamananimafurɛn! N mɔn yi xɛtɛ Damasi yi.18 Ɲɛɛ saxan dangu xanbini, n yi sigaYerusalɛn taani alogo nxu nun Piyɛrixa nxu bode kolon, n xii fu nun suulunti a fɛma. 19Nmi xɛra gbɛtɛ to na yi fɔMarigi Yesu xunyɛn Yaki. 20 N naxansɛbɛxi, Ala nan seren na, ɲɔndin na ara.

21 Na xanbi ra, n yi siga Siriya yie nun Silisi yi, 22 koni muxe mi yin kolon Yudaya dɛnkɛlɛya yamaneyɛ naxanye Alaa Muxu Sugandixinxɔn. 23 E ito nan gbansan mɛ:“Xɛmɛn naxan yi en ɲaxankatama afɔlɔni, na nan fa dɛnkɛlɛyaan kiranafe kawandin bama iki, a yi naxankalama.” 24Nanara, e yi Ala tantun ntan ma fe ra.

2Pɔli nun xɛraan bonne

1 Ɲɛɛ fu nun naanin dangu xan-bini, n tan nun Baranabasi yi sigaYerusalɛn taani. N Tito fan xali. 2 Nsiga nɛn bayo Ala bata a makɛnɛn nxa. N darixi Yesu a fe Xibaru Faɲinnaliyɛ siya gbɛtɛne ma kii naxan yi,n yi na yɛba e muxu gbeene xa wun-doni, alogo n ma wanle birin nama lufufafu! 3 Koni hali Tito Girɛki kaannaxan yi n fɛma, e mi a karahan abanxulan feen ma. 4 Koni nafiginandee yi basanxi nxu ra alogo e xa nxɔfeene rakɔrɔsi, e yi nxɔ xɔrɔyani gbɛYesu Alaa Muxu Sugandixin naxanfixi nxu ma, e yi nxu findi konyin na.5Nxumi tin e xa hali ndedi, alogo nxuxaYesu a feXibaru Faɲinɲɔndinmaraɛ xa.

6 Naxanye yi luxi alo e muxugbeene, e yi findixi naxan yo ra, n makolon, bayoAlamimuxune rafisama ebode xa. Namuxu gbeenemi sese saxin ma xaranna fari. 7 A makuya na ra!E a toxi nɛn aAla bata Yesu a fe XibaruFaɲin kawandi baan wanla taxu n tanna siya gbɛtɛne xa alo a bata a taxuPiyɛri ra kii naxan yi Yahudiyane xa.

* 1:12: A mato Xɛrane 9.3-6 kui.

Galati Kaane Sora 2:8 246 Galati Kaane Sora 3:88Amasɔtɔ naxan Piyɛri findixi xɛraanna Yahudiyane xa, na nan n fan xɛxisiya gbɛtɛnema. 9Yaki nunPiyɛri nunYoni, naxanye yi luxi alo e yɛɛratine,e to Alaa maragidin kolon a naxanfixi n ma, e yi n tan nun Baranabasiyisuxu ngaxakedenyani alogo nxu xawali siya gbɛtɛne tagi, e tan yi waliYahudiyane tagi. 10 E yi nxu mafan,a nxu xa nxu xaxili lu yiigelitɔne xɔnma. N fan yi n sɔbɛ soxi na nan ma.

Pɔli yi Piyɛri sɔnna fe fala a xa11 Piyɛri fa Antiyɔki yi waxatin

naxan yi, n yi a matandi amasɔtɔ a yitantanxi. 12 Benun muxuna ndee xafa keli Yaki fɛma, Piyɛri yi a dɛgemasiya gbɛtɛ dɛnkɛlɛyamuxune nan xɔnma nun. Koni ne to fa, a yi kelie fɛma, a a makuya e ra amasɔtɔ agaxuxi Yahudiyane yɛɛ ra naxanyeyi waxi siya gbɛtɛne banxulan feni.13 Yahudiya dɛnkɛlɛya muxun bonnefan yi so a tantanni. Hali Baranabasifan yi so a yi. 14 N to a to a e misigan tima Yesu a fe Xibaru Faɲinɲɔndin kira tinxinxin xɔn ma, n yia fala Piyɛri xa e birin yɛɛ xɔri, nnaxa, “Yahudiyan nan i tan na konii ya kɛwanle ligaxi alo siya gbɛtɛne,e mi luxi alo Yahudiyane! Nayi, isiya gbɛtɛne karahanma di, a e xaYahudiyane namunne suxu?”

15 En tan naxan barixiYahudiyayani, siya gbɛtɛ mi en tanna, naxan findixi yulubi kanne ra.16En na a kolon amuxunmi tinxinmaayi Ala yɛɛ ra yi sariya suxun xanxɔn ma, fɔ a na dɛnkɛlɛya Yesu AlaaMuxu Sugandixin ma. Nanara, enbata la Alaa Muxu Sugandixin Yesu raalogo en xa tinxin dɛnkɛlɛyaan xɔnAlaa Muxu Sugandixin ma. Sariyasuxunmi a ra bayo adamadi yomi nɔɛtinxinɲɛ sariya suxun xɔn.* 17 Konien na kata en xa tinxin Alaa MuxuSugandixin barakani, xa a li yulubikanna nan en fan na, nanara ba fafala Alaa Muxu Sugandixin walima

yulubi nan xa nayi? Ɛn-ɛn de! 18 Nbata n mɛ sariyan naxanye ra, xa nmɔn tin ne ma, na bunna nɛɛn, nbata findi sariya kalan na. 19 N luxinɛn alo n bata faxa sariyan bun, nmi fa sariyan bun sɔnɔn. Nanara, Alanan gbee n ma dunuɲa yi gidin na. Nbata gbangban wudin ma Alaa MuxuSugandixin xɔn ma, 20 nanara, n tanmi fa n nii ra sɔnɔn koni Alaa MuxuSugandixin niin nan fa n yi. N dunuɲayi gidin naxan nabama n fati bɛndɛnisɔnɔn, n na rabama dɛnkɛlɛyaan ninAlaa Dii Xɛmɛni, naxan bata n xanu,a faxa n ma fe ra. 21 N mi n mɛmaAlaa hinanna ra. Amasɔtɔ xa muxunyi tinxinma sariyan nan xɔn ma nun,Alaa Muxu Sugandixin bata faxa nayifufafu!

3Sariya suxun nun dɛnkɛlɛyana

1 Ee! Galati kaa xaxilitarene! Nde ɛtirinxi? Ɛ tan bata yi Yesu Alaa MuxuSugandixin faxa feni gbɛwudin ma kifaɲi! 2 Ɛ xa maxɔdin keden yabi n xa:Ɛ Alaa Niin sɔtɔxi sariya suxun nanxɔn ma ba hanma dɛnkɛlɛyaan xɔnma ɛ naxan ma fe mɛxi? 3 Ɛ bata yia fɔlɔ Alaa Niin barakani, koni iki ɛxaxilitareyaan bata radangu ayi, hanɛ fa waxi a xɔn ɛ xa a raɲan ɛ yɛtɛsɛnbɛn na iki ba? 4Ɛ tɔrɔxi nɛn fufafuba? Fufafu mi yi a ra ba? 5 Ala aNii Sariɲanxin fima ɛma, a kabanakofeene ligama ɛ tagi sariya suxun nanxɔn ma ba, hanma dɛnkɛlɛyaan xɔnma ba, ɛ naxan ma fe mɛxi?

6 A luxi nɛn alo naxan sɛbɛxi:“Iburahima yi dɛnkɛlɛya Ala ma, Alafan yi na yatɛ tinxinna ra a xa.”* 7 Ɛxa a kolon fa fala muxun naxanyedɛnkɛlɛyaxi, Iburahima bɔnsɔnnamuxune nan ne ra. 8 Kitabun batayi a fala nun, a Ala siya gbɛtɛneratinxinma nɛn a yɛtɛ yɛɛ ra yidɛnkɛlɛyaan barakani, a yi Yesu afe Xibaru Faɲin nali Iburahima mabenun a waxatin xa a li, a naxa,

* 2:16: A mato Yaburin 143.2 nun Romi 3.20 nun 3.23 kui. * 3:6: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 15.6kui. † 3:8: Dunuɲa Fɔlɔn 12.3

Galati Kaane Sora 3:9 247 Galati Kaane Sora 3:29“Dunuɲa siyane birin duban sɔtɔmanɛn i tan barakani.”† 9 Naxanyedɛnkɛlɛyaxi, ne duban sɔtɔma nɛnalo dɛnkɛlɛya muxuna Iburahima.

10 Naxanye xaxili tixi sariya suxunna, dangan ne xa. Amasɔtɔ a sɛbɛxi,“Feen naxanye birin sɛbɛxi SariyaKitabuni, naxan mi ne suxuma, Alaxa na kanna danga.”‡ 11 Nba, abata yigbɛ feu, fa fala muxu yo mitinxinɲɛ Ala yɛɛ ra yi sariyan xɔnma. Amasɔtɔ Kitabun naxa, “Naxanna tinxin dɛnkɛlɛyaan xɔn, na nii rak-isin sɔtɔma nɛn.”§ 12 Koni sariyan miminixi dɛnkɛlɛyani, bayo a mɔn naxa,“Naxan na itoe suxu, na kanna niirakisin sɔtɔma nɛn e xɔn.”*

13 Alaa Muxu Sugandixin findixidanga muxun nan na en tan ma fera, a en xunba sariyan dangan bunma, bayo a sɛbɛxi, “Naxan yo nasingan wudin ma, dangan na kannaxa.”† 14 A na liga nɛn en xa alogo Aladuban naxan nagidixi Iburahima ma,siya gbɛtɛne fan xa na sɔtɔ Yesu AlaaMuxu Sugandixin barakani. En mɔnyi Alaa Niin sɔtɔ dɛnkɛlɛyaan xɔnma,a en tuli saxi naxan na.

Ala en tuli saxi naxan na15Ngaxakedenne, n xa misaala yita

ɛ ra fata dunuɲa yi gidin na. Awa,xa muxu firinna lan fena nde ma, elayirin xidi, muxu yo mi na layirinkalɛ hanma a nde sa a fari. 16 Na ma,Ala bata Iburahima tuli sa e nun ayixɛtɛna. Kitabun mi a falaxi fa fala“a yixɛtɛne,” naxan yi findima muxuwuyaxi ra. Koni a naxa, “i yixɛtɛna,”‡na bunna nɛɛnmuxu kedenna na a ra,Alaa Muxu Sugandixina. 17 N naxanma, na ni ito ra: Ala bata yi layirinnaxan xidi ken, Musaa sariyan mi nakalɛnaxan falaxiɲɛɛ kɛmɛnaaninɲɛɛtonge saxan dangu xanbini. Na miAlaa tuli saan kalama. 18 Amasɔtɔ xaAlaa kɛɛn fima sariyan nan xɔn ma, a

mi findixi tuli saan na na yi. Koni Alahinan nɛn Iburahima ra, a a tuli sa.

19 Sariyan fa fixi nanfera nayi? Afixi hakɛne nan ma fe ra han Ibu-rahima yixɛtɛn fa waxatin yi a li, Alaen tuli sa naxan na. Sariyan fiximalekane nan xɔnmuxuna nde sabunna.§ 20 Sabu wuyaxi na yi, koni Alakeden peen na a ra!

Sariyan bunna21 Awa, sariyan saxi Alaa tuli saan

nan xili ma ba? Ɛn-ɛn de! Bayo xasariyan yi fixi nun naxan yi nɔɛ niirakisin fiyɛ, nayi yamaan yi tinxinmaayi nɛn Ala yɛɛ ra yi sariyan xɔn.22 Koni Kitabun naxa, a dunuɲa birinyulubin sɛnbɛn bunma. Nanara, nax-anye dɛnkɛlɛyaxi, ne xa Alaa tuli saansɔtɔ Yesu a tɔgɔndiyaan barakani,Alaa Muxu Sugandixina.

23 Koni benun dɛnkɛlɛyani ito xafa waxatin naxan yi, sariyan yi enbirin maraxi nɛn alo kaso ra saanehan dɛnkɛlɛyaan yi lankɛnɛmaya.24 Nanara, sariyan findixi en xuruseen nan na, a en xali Alaa MuxuSugandixin ma alogo en xa tinxin Alayɛɛ ra yi dɛnkɛlɛyaan xɔn ma. 25Konidɛnkɛlɛyaan bata fa. Nanara, en mifa na sariyan bun ma sɔnɔn naxan yifindixi en xuru seen na.

26 Amasɔtɔ ɛ birin bata findi Alaadiine ra dɛnkɛlɛyaan xɔn ma AlaaMuxu Sugandixin Yesu yi. 27Amasɔtɔɛ bata rafu igeni ɛ tubi xinla maAlaa Muxu Sugandixin ma. Nayi,Alaa Muxu Sugandixina muxuyaanbata ragodo ɛ ma alo domana.28 Nanara, tagi raba mi fa Girɛkinenun Yahudiyane tagi. Tagi raba mifa konyine nun xɔrɔne tagi. Tagiraba mi fa xɛmɛn nun ɲaxanla tagi, ɛbirin bata findi kedenna ra AlaaMuxuSugandixin Yesu yi. 29 Xa Alaa MuxuSugandixin gbeen nan ɛ tan na, ɛ batafindi Iburahima bɔnsɔnna ra e nun

‡ 3:10: Sariyane 27.26 § 3:11: Xabakuki 2.4 * 3:12: A mato Saraxaraline 18.5 nun Romi Kaane10.5 kui. † 3:13: Sariyane 21.23 ‡ 3:16: Dunuɲa Fɔlɔn 12.7 § 3:19: Yahudiyane namunnekui, e laxi a ra fa fala Musa Alaa sariyane sɔtɔxi malekane nan xɔn.

Galati Kaane Sora 4:1 248 Galati Kaane Sora 4:27a kɛɛ tongone alo Ala a tuli saxi kiinaxan yi.

41 Koni n na ito nan falama: Fanni

kɛɛ tongon mɔn dii ɲɔrɛyani, a mifisa konyin xa hali seen birin kannato a ra. 2 E diin taxuma a kantanmuxune ra naxanye a feene yɛbamaa xa han na waxatin yi a li a fafenaxan saxi. 3 Na kiini, benun en xakɔxɔ dɛnkɛlɛyani, en fan yi konyiyanidunuɲa gele ma feene yi. 4 Koni afa waxatin to a li, Ala yi a Dii Xɛmɛnnafa. Ɲaxanla yi a bari. A barixisariyan nan bun ma, 5 alogo a xa nexɔrɔya naxanye sariyan bun ma, a enxa findi Alaa diine ra.

6 Bayo ɛ bata findi a diine ra, Alabata a Dii Xɛmɛna Nii Sariɲanxinnagodo, a so en bɔɲɛni. Na NiiSariɲanxin nan Ala xilima en bɔɲɛni,a naxa, “Baba! N fafe!” 7 Nayi, konyimi fa i tan na fɔ a diina. Xa i batafindi a diin na, Ala mɔn i findima kɛɛtongon na nɛn.

Pɔli a xaminna Galati kaane fe ra8A fɔlɔni ɛmi yi Ala kolon nun, ɛ yi

batu seene nan ma konyiya yi. Ala miyi ne ra mumɛ! 9Koni iki, ɛ Ala kolon.Ala fan ɛ kolon. Nanfera ɛ biramadunuɲa gele ma feene fɔxɔ ra sɔnɔn,naxanye sɛnbɛ mi na? Ɛ waxi a xɔnma nɛn ba, ɛmɔn xa findi ne konyinera? 10 Ɛ sali lɔxɔne binyama, e nunkikene nun waxatine nun ɲɛɛne! 11Ngaxuxi xa n mi tɔrɔxi ɛ fe ra fuu!

12Ngaxakedenne, n na ɛ mafanma,ɛ xa lu alo n tan. Bayo n tan luxi nɛnalo ɛ tan. Ɛ mi tinxintareya yo dɔxin na. 13 Ɛ a kolon fa fala n ma furennan a ligaxi, n Yesu a fe Xibaru Faɲinkawandin ba ɛ xa a fɔlɔni. 14 Konihali n ma furen to ɛ tɔrɔxi, ɛ mi nnaɲaxuxi, ɛ mi ɛ mɛxi n na. Koni ɛn yisuxi alo Alaa malekan nan yi n nanun, alo Alaa Muxu Sugandixin Yesuyɛtɛna. 15 Ɛ yi sɛwaxi nun kati! Nanfe

ligaxi? N sereyaan bama ɛ fe ra, xa ɛ yinɔɛ a ligɛ nun, ɛ yi ɛ yɛɛne bama nɛnnun, ɛ yi e so n yii! 16 Koni iki, n mifindixi ɛ yaxun na ɲɔndi falan xɔn ba?

17 Muxuni itoe kunfaxi ɛ xɔn, konife faɲi mi a ra! E kataxi ɛ ba feennan na nxu fɛma alogo ɛ fan xa kunfae xɔn. 18 Kunfan fan, xa ɛ fe faɲinnan fɔxɔ ra, e nun xa ɛ luyɛ a fariwaxatin birin. Hali n yɛ xɔnnami a ra.19N ma diine, n mɔn tɔrɔni ɛ fe ra aloɲaxanla kuiin na a ramaxa a ma, hanAlaa Muxu Sugandixina muxuyaan yisabati ɛ bɔɲɛni. 20Koni a yi rafanma nma nun, iki n lu ɛ fɛma, alogo n xa nfala ti kiin maxɛtɛ. Ɛ fe n yifuxi kati!

Hagara nun Saran ma fe misaala21 Ɛ xa a fala n xa, ɛ tan naxanye

waxi a xɔnma ɛ xa lu sariyan bunma,ɛ mi na sariyan kolon ba? 22 Bayo asɛbɛxi a Iburahima dii xɛmɛ firin sɔtɔnɛn. A keden sɔtɔ konyi gilɛn ma, abonna sɔtɔ xɔrɔn gilɛn ma.*

23 A naxan sɔtɔ konyi gilɛn xɔnma, na sɔtɔxi nɛn alo adaman birinsɔtɔmakii naxan yi. Koni a diin naxansɔtɔxi xɔrɔ ɲaxanla xɔnma, Ala nan atuli sa na tan na.† 24Feni itoe luxi nɛnalo misaala. Layiri firinna misaalanan ɲaxalan firinni itoe ra. Kedennakelixi Sinayi Geyaan nan fari, naxandiine barima konyiyani. Hagara nanna ra. 25 Sinayi Geyaan naxan Arabuyamanani, na misaala nan Hagara ra.E nun Yerusalɛn taan naxan na yi iki,ne keden. Bayo, Yerusalɛn nun mɛnkaane birin konyiyaan nin.‡ 26 KoniYerusalɛn taan naxan kore, xɔrɔn nanna ra. En nga nan na ra. 27 BayoKitabun naxa,“Gbantana, i xa sɛwa,i tan naxan mi dii barixi!Ɲaxan, i sɔnxɔ sɛwani,naxan mi diin sɔtɔ xɔlɛn kolon.Bayo ɲaxalan nabeɲinxina diine

wuyama ayi nɛndangu xɛmɛ taa ra dɔxɔn gbeene ra.”§

* 4:22: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 16.15 nun 21.2 kui. † 4:23: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 17.16kui. ‡ 4:25: Yerusalɛn taan findixi Yahudiyane dinanamisaala ra be. Mɛn kaaneyi e gbee namunne konyiyaan nin. § 4:27: Esayi 54.1

Galati Kaane Sora 4:28 249 Galati Kaane Sora 5:2228 Nba, ngaxakedenne, ɛ fan bata

sa Isiyaga fari, Ala e tuli sa naxanna. 29 Na waxatini diin naxan sɔtɔalo adaman birin sɔtɔma kii naxan yi,na yi bonna ɲaxankata naxan sɔtɔxiAlaa Niin barakani. Han iki, a mɔn nakiini. 30 Koni Kitabun nanfe falaxi? Anaxa, “Konyi ɲaxanli ito nun a diinkedi. Amasɔtɔ konyi ɲaxanla diinnun xɔrɔ ɲaxanla diin mi kɛɛn tongɛe bode xɔn ma mumɛ!”* 31 Nanara,ngaxakedenne, konyi gilɛ dii mi entan na fɔ xɔrɔ diine.

5Ɛ lu xɔrɔyani

1 Alaa Muxu Sugandixin bataxɔrɔyaan fi en ma alogo en xa xɔrɔya.Nanara, ɛ kankan na ma, ɛ nama sokonyiyaan bun ma sɔnɔn.

2 Ɛ tuli mati. N tan Pɔli nan itofalama ɛ xa. Xa ɛ tin, e yi ɛ banxulan,AlaaMuxu Sugandixin tɔnɔmi fa ɛmasɔnɔn. 3Nmɔn ito nan falamamuxunbirin xa, naxan na tin e xa a banxulan:sariyan birin suxu goronna na xunma. 4 Ɛ tan naxanye katama ɛ xatinxin Ala yɛɛ ra yi sariyan xɔn, ɛ nunAlaa Muxu Sugandixin bata taxun. Ɛbata keli Alaa hinanna bunma. 5Bayoen xaxili tixi en ma yigin nan na AlaaNiin barakani dɛnkɛlɛyaan xɔn ma, aen natinxinma nɛn. 6 Amasɔtɔ xa ɛYesu Alaa Muxu Sugandixini, banx-ulanna nun banxulantareyaan tɔnɔnmi na, fɔ dɛnkɛlɛyaan naxan walimaxanuntenyani.

7Ɛ yi a ligama ki faɲi! Nde ɛ ɲɔndinsuxuni kalaxi? 8 Ala naxan ɛ xilixi,a tan mi na ligaxi. 9 “Hali buru ratese* xurudin nɔɛ burun birin nagboɛayi nɛn.” 10 Koni n laxi ɛ ra Mariginbarakani fa fala ɛ mi miriya gbɛtɛ

tongɛ. Nba, muxun naxan ɛ yifuma, afindimuxuyo ra, Ala na yalagimanɛn.

11 Koni, ngaxakedenne, xa n mɔnyi banxulan feen kawandin nan bamanun, nanfera emɔn n bɛsɛnxɔnyama?Nayi, Yesu faxa wudin† mi findɛ e xatɛrɛna feen na. 12 Nayi, naxanye ɛyifuma banxulan feen na, ne yi lan exa e gbeena ngaan ba na!

13 Amasɔtɔ ɛ tan, ngaxakedenne,ɛ xilixi xɔrɔyaan nan ma. Anu,ɛ nama xɔrɔyaan findi fati bɛndɛnnafan feene ra. Koni ɛ xa wali ɛ bodexa xanuntenyani. 14 Amasɔtɔ sariyanbirin fala yisoxin ni i ra: “I adamadiboden xanu alo i yɛtɛna.”‡ 15 Koni xaɛ liga alo subene, ɛ ɛ bode yɛngɛ, ɛ yi ɛbalo ɛ bode ra, ɛ xa a liga ɛ yeren ma,xa nami a ra, ɛ ɛ bode ɲanma nɛn feu!

Alaa Nii Sariɲanxina fe yi16 Koni n tan naxa, ɛ xa sigan ti

Alaa Niin barakani. Nanara, ɛ mi fatibɛndɛn nafan feene rakamalɛ sɔnɔn.17Amasɔtɔ fati bɛndɛn nafan feenemitinɲɛ Alaa Niina feene ma. Alaa Niinfanmi tinɲɛ fati bɛndɛnwanlema. Nefirinne yaxun nan e bode ra. Nanara,ɛmi ɛ yɛtɛ waxɔn feene ligama. 18Xaɛ biraxi Alaa Nii Sariɲanxin fɔxɔ ra, ɛmi fa sariyan bun sɔnɔn.

19 Fati bɛndɛn nafan feene kolonmi raxɔlɔ: yanga suxuna, xɔsifena, haramu feene, 20 suxurebatuna, kɔɛrayana, xɔnnantenyana,lantareyana, xɔxɔlɔnyana, bɔɲɛteena, yɛtɛ yigbona, mayitaxunna,21 milɛna, dɔlɔ minna, haramusumunne, e nun na fe sifane. Nna ɛ rakolonma alo n bata yi a falakii naxan yi: Naxanye fe sifani itoeligama, ne mi Alaa Mangayaan toma.

22 Muxun na lugo Alaa NiiSariɲanxin na, kɛwanli itoe nan

* 4:30: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 21.10 kui. * 5:9: burun nate sena: Lɛbɛnna na a ra naxanburun nagboma ayi. Alo lɛbɛnna siyadin burun birin natema kii naxan yi, feennaxan Galati kaane ratantanma, na nan e yamaan birin xunna kalama na kiini.† 5:11: Romi kaane yi muxune gbangbanma wudin nan ma, e yi e faxa. Yesu gbangban wudin naxanma, na findixi kisin sɔtɔ kiin na. Na nan muxuna ndee tɛrɛnama a fe yi. ‡ 5:14:Saraxaraline 19.18 § 5:22: Wudi faɲin bogi faɲin nan tima. Adamadi faɲin fan kɛwalifaɲin nan ligama. Na luxi nɛn alo wudin nun a bogina.

Galati Kaane Sora 5:23 250 Galati Kaane Sora 6:18findima a bogin na:§ xanuntenyana,sɛwana, bɔɲɛ xunbenla, diɲana,ɲɛnige faɲina, fanna, tɔgɔndiyana,23 limaniyana, yɛtɛ suxuna. Tɔn midɔxɛ na feene ra. 24 Naxanye batafindi Yesu Alaa Muxu Sugandixingbeen na, ne bata e fati bɛndɛn wanlegbangban a faxa wudin ma e nun ewaxɔn feene nun e rafan feene. 25Xaen dunuɲa yi gidin nabama Alaa NiiSariɲanxin xɔn, fɔ en kɛwanle xa lanAlaa Nii Sariɲanxin ma. 26 En namawaso, en yi en bode rafen, en yi enbode maxɔxɔlɔn.

6Ɛ ɛ bode mali

1 Ngaxakedenne, xa muxuna ndebira hakɛni, ɛ tan naxanye AlaaNii Sariɲanxini, ɛ xa a matinxin li-maniyani. Koni ɛ ɛ yɛtɛ rakɔrɔsi alogoSetana nama ɛ fan natantan. 2 Ɛ ɛbode goron tongo, nayi ɛ bata AlaaMuxu Sugandixina sariyan nakamali.3Xamuxuna nde amiri ama a a tan sera koni sese mi a ra, a a yɛtɛ nan tunmayendenma. 4Muxun birin xa a yɛtɛkɛwanle rakɔrɔsi. Xa ne fan, a kanbaxunna taranma nɛn na nayi, a nama asa muxu gbɛtɛma. 5Muxun birin xa ayɛtɛ goronna tongo.

6Naxan xaranma Alaa falan ma, naxa a karamɔxɔ ki a se faɲin birin yi.

7 Ɛ nama ɛ yɛtɛ mayenden bayoAla mi mayendenɲɛ. Muxun san-siin naxan sifa wolima, a na nansifa xabama. 8 Nayi, naxan na afati bɛndɛn wanle kɛ, na halaginsɔtɔma nɛn ne xɔn. Koni, naxanna Alaa Nii Sariɲanxin wanle kɛ,a habadan nii rakisin sɔtɔma nɛnAlaa Nii Sariɲanxin xɔn. 9 Nanara,en nama xadan fe faɲi rabadeni.Amasɔtɔ xa en lu na fari, en na a tɔnɔnsɔtɔma nɛn waxati famani. 10Nanara,xa a fɛrɛna en xa, en xa fe faɲin ligamuxune birin xa, koni katarabi enngaxakeden dɛnkɛlɛya muxune nanma.

Maxadi dɔnxɛne nun xɔntɔnne11 Ɛ mi a to, n sɛbɛli xungbeen

naxanye sɛbɛma n yɛtɛ yiin na iki!

12 Naxanye waxi a xɔn ma, e xa ya-maan kɛnɛn fati bɛndɛn kiraan xɔnma, ne nan katama e xa ɛ karahan aɛ xa banxulan. E na ligama nɛn al-ogo yamaan nama e bɛsɛnxɔnya AlaaMuxu Sugandixin faxana fe ra wudinma. 13 Hali naxanye banxulanxi, emi sariyan suxuma. Koni, e waxi axɔn ma nɛn, ɛ xa banxulan alogo e xae kanba a ɛ fan bata tin banxulannama. 14 Koni n tan, n na n kanbamaenMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixinfaxa wudin nan tun yi. N faxaxidunuɲa feene yi na wudin nan xɔn,dunuɲa feene fan bata faxa n yi. 15Xamuxun banxulanxi hanma xa a mibanxulanxi, na mi fe ra, fɔ a xa findidali nɛnɛn na. 16Nba, naxan na falaniito suxu, Ala xa bɔɲɛ xunbenla nunkininkininna fi na kanna ma, e nunAla gbee Isirayila!

17Dɔnxɛn na, muxu yo nama n tɔrɔ,amasɔtɔ larun naxanye n fatin ma, nea yitama a Yesu gbeen nan n na.

18 Nba, ngaxakedenne, en MarigiYesu AlaaMuxu Sugandixina hinannaxa lu ɛ niini. Amina.

Efɛsi Kaane Sora 1:1 251 Efɛsi Kaane Sora 1:6

Efɛsi KaanePɔli Alaa Falan Naxan Nasiga EfɛsiKaane Ma

Pɔli yi kasoon nan na Romi taani aKitabun yireni ito sɛbɛwaxatin naxanyi, a yi a rasiga Efɛsi kaane ma. Koni,a mi yi waxi a xɔn ma Efɛsi kaanegbansanna xa a xaran. A luxi aloa yi kɛdini ito rasigama Efɛsi kaanedɛnkɛlɛya yamaan nun a rabilinnataane dɛnkɛlɛya yamane nan ma Asiyamanani alogo e birin xa a xaran.Nayi, a mi muxu wuyaxi xɔntɔnxi akui, a mɔn mi Efɛsi kaane maxadi esɔnne fe yi. Kitabun yireni ito sɛbɛxinɛn aloɲɛɛ tonge saxanɲɔxɔnYesu texanbini ariyanna yi.

Xɛra Pɔli fa nɛn Efɛsi taani a xɛrayasigatiin saxandeni, a yi ɲɛɛ saxannaba na. (Xɛrane 19.1 han 20.1)Kitabun yireni ito sora 3.1 nun 4.1 nana yitama en na a xɛraan yi kasoonnan na a yi ito sɛbɛma Efɛsi kaane mawaxatin naxan yi. Amɔn itoe fan sɛbɛkasoon nan na: Filipi Kaane, Filemɔn,e nun Kɔlɔsi Kaane.

Kitabun yireni ito fala yisoxini itora fa fala Ala feen birin nagidixi nɛnalogo “A xa seen birin malan, nax-anye kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnna ma,a yi a Muxu Sugandixin findi ne birinxunna ra.” (1.10) Ala a dɛnkɛlɛyayamaan nan findixi Yesu fati bɛndɛnna dunuɲa yi alogo a xa dunuɲa feenebirin malan Yesu yamarin bun. Nayi,dɛnkɛlɛya yamaan lan nɛn e sariɲan edunuɲa yi gidini. Lanna xa lu yamaanni alogo Yesu a yamaan lanna xa findia binya xunna ra dunuɲa nun korexɔnna ma. Ala to dunuɲa muxunebirin malanma alogo a xa binyen sɔtɔkore xɔnna ma, en tan sese mi lanen yi na lanna kala en nun muxunbodene tagi fɔ en na en yɛtɛ magodoen bode xa, en sariɲan. (5.21)

A Kitabun yireni ito fɔlɔxi dubannan ma (1.1-2) a yi a raɲan duban ma.(6.21-24) Falan naxan tixi Kitabun kui,

a yitaxunxi dɔxɔ firin: A singena (1.3-3.21), Ala naxan ligaxi en xa a MuxuSugandixin Yesu xɔn, Pɔli yelin xan-bini a sɛwan mayitɛ na fe ra, a yidɛnkɛlɛya muxune lan feen yɛba, ayi a yita en na Ala Yahudiyane nunsiya gbɛtɛne malanxi kii naxan yi, efindi yama kedenna ra, a yamana. Afirindena (4.1-6.20), xɛrana a falama aKitabun xaran muxune lan nɛn a e xafindi kedenna ra nii nɛnɛni AlaaMuxuSugandixin Yesu nin. A yi a yɛbalanna lumaenunbonne tagi kii naxanyi dɛnkɛlɛya yamani e nundenbayani.

Pɔli Alaa yamaan lan feen nanyɛbama misali saxan xɔn: fati bɛndɛnlanna nun banxin ti kiina nun lannaxɛmɛn nun a ɲaxanla tagi. AlaaMuxuSugandixin Yesu luxi alo fati bɛndɛnxunna, e nun alo banxin bundɔxɔgɛmɛna. Dɛnkɛlɛya yamaan mɔn luxiAlaa Muxu Sugandixin xa nɛn aloɲaxanla a xɛmɛn xa. Nayi, en naa toma nɛn fa fala lanna mi luyɛdɛnkɛlɛyamuxune tagi xamuxunemixɛtɛ hakɛn nun yulubin fɔxɔ ra, e laMarigin na.

1 N tan Pɔli naxan findixi YesuAlaa Muxu Sugandixina xɛraan naAla sagoon xɔn ma, n tan nan itosɛbɛma yama sariɲanxin ma Efɛsitaani, tɔgɔndiya muxun naxanyeYesu Alaa Muxu Sugandixini. 2 EnFafe Ala nun en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin xa hinanna nunbɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

En barakan naxan sɔtɔma3 En barikan bira en Marigi Yesu

Alaa Muxu Sugandixin Fafe Ala xanaxan niin duban birin nagidixi enma ariyanna yi a Muxu Sugandixini.4 Benun dunuɲa xa da waxatin naxanyi, Ala bata yi en sugandi nun alogo enxa sariɲan, en lu fɛtareyani a yɛɛ ra yi.Ala bata yi a ragidi a xanuntenyani,5 a xa en findi a diine ra Yesu AlaaMuxu Sugandixin barakani alo a rafana ma a yɛtɛɛn sagoni kii naxan yi.6 Na yi findi Ala hinan gbeen kanna

Efɛsi Kaane Sora 1:7 252 Efɛsi Kaane Sora 2:8tantun xunna ra a naxan fixi en ma axanuntenna xɔn.

7 Amasɔtɔ en bata xunba Yesuwunla xɔnma,* en yulubine yi xafari,a yi a hinan dɛfexi gbeenmayita, 8Alabata naxan nagidi en ma a faɲin naa fekolonna nun a xaxilimayaan birinyi. 9 A bata a sagoon wundo feenmakɛnɛn en xa, a rafan feen naxannagidi Yesu barakani 10 alogo a xa narakamali a waxatin na a li. Na sagoonni i ra fa fala a xa seen birin malan,naxanye kore xɔnna nun bɔxɔ xɔnnama, a yi a Muxu Sugandixin findi nebirin xunna ra.

11 En mɔn sugandixi en xa lu Yesuyi, alo Ala bata yi a ragidi en ma kiinaxan yi nun, Ala naxan feen birinnakamalima a yɛtɛ a maragidin nun asagoon xɔn. 12Na ligaxi nɛn alogo entan naxanye singe bata en yigi sa AlaaMuxu Sugandixini, en xa findi tantunseen na Ala binyen kanna xa.

13 Ɛ tan fan bata lu Yesu yi, ɛ toɲɔndin falan mɛxi, ɛ rakisi fe XibaruFaɲina, ɛ yi la Yesu ra, Ala yi a NiiSariɲanxin lu ɛ yi a taxamasenna ra, abata yi en tuli sa naxan na. 14Alaa NiiSariɲanxin luxi nɛn alo Ala se singennaxan soxi en yii taxamasenna ra al-ogo en xa a kolon en sa kɛɛn sɔtɔmanɛn Alaa yamaan na xunba waxatinnaxan yi, en yi Ala tantun a binyeni.

Pɔli a Ala maxandina15Nanara, xabu n na ɛ dɛnkɛlɛyana

fe mɛMarigi Yesu ma e nun ɛ xanun-tenyana yama sariɲanxin birin xa,16 n barikan birama Ala xa ɛ fe yiwaxatin birin, n nɛma Ala maxandɛɛ xa. 17 N Fafe Ala, binyen kannamaxandima ɛ xa, en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixina Ala alogo a xa aNii Sariɲanxin nagodo ɛ ma naxan fekolonna fima, a feene makɛnɛn alogoɛ Ala kolonna xa fari sa. 18 N na Alamaxandima ɛ xa alogo ɛ xa feene yɛɛto ɛ bɔɲɛni, a fixa, alogo a ɛ xilixiyigin naxan ma, ɛ xa na kolon, abata kɛɛ nɔrɔxin binyen naxan lu a

yama sariɲanxin xa, 19 e nun a sɛnbɛfisamantenna en tan dɛnkɛlɛya mux-une xa. Na findixi a sɛnbɛ yɛtɛɛnnan na a naxan nawalixi a fangagbeeni 20 a to a Muxu Sugandixinnakeli sayani, a yi a lu a yiifannama ariyanna yi. 21 A yi a lu man-gayane nun nɔyane nun sɛnbɛne nunkuntigiyane birin xun na e nun xinlanaxanye birin nɔɛ falɛ dunuɲani itoyi e nun waxati famatɔni. 22 Ala bataseen birin lu Yesu sanna bunma, a yi afindi e xunna ra dɛnkɛlɛya yamaanxa.23Dɛnkɛlɛya yamaan luxi nɛn alo Yesufati bɛndɛna. Dɛnkɛlɛya yamaan Yesua feene birin nakamalima, Yesu naxanfeen birin nakamalima kiin birin yi.

2En kisima Alaa hinanna nan xɔn

1 Ɛ tan fan, ɛ faxaxin nan yi ara ɛ hakɛne nun ɛ yulubine fe ra,2 ɛ yi sigan tima naxanye yi nun ɛyi dunuɲa muxune fɔxɔ ra waxatinnaxan yi, e nun bɔxɔn nun kuyen lantagin yinnane mangana, na nii ɲaxinnaxanwalima Alamatandimuxune yiiki. 3 A fɔlɔni nun, en fan birin yi enma dunuɲa yi gidin ligama nɛn alo ne,en yi biraxi en fati bɛndɛn sagoon nanfɔxɔ ra, en yi en fati bɛndɛn nun enyugo ɲaxine natane liga. Nayi, fata enkɛɲaan na, Alaa xɔlɔn nan yi ragidixien ma alo bodene.

4 Koni Alaa kininkininna gbo, abata en xanu xanuntenya tilinxinna. 5 En tan naxanye yi faxaxi enhakɛne fe ra, Ala bata en niin biraen yi a Muxu Sugandixin barakani.Ɛ kisixi Alaa hinanna nan xɔn ma.6 Ala bata en tan nun Yesu rakeli enbode xɔn ma sayani, en yi dɔxɔdensɔtɔYesu AlaaMuxu Sugandixin fɛmaariyanna yi, 7 alogo a xa a hinantilinxi fisamantenna mayita waxatifamatɔne yi a fanna xɔn a naxan yi-taxi ennaYesuAlaaMuxuSugandixinbarakani. 8 Amasɔtɔ ɛ kisixi Alaa hi-nanna nan xɔn dɛnkɛlɛyaan barakani.

* 1:7: Yesu wunla xɔn ma: Na bunna nɛɛn, fa fala a sayaan xɔn ma.

Efɛsi Kaane Sora 2:9 253 Efɛsi Kaane Sora 3:12Na mi fataxi ɛ tan xan na, Alaa kiseenna a ra. 9Ɛ katan tɔnɔnxami a ra, nayimuxu yo mi nɔɛ a yɛtɛmatɔxɛ. 10 Alawali xɔnna nan en na. A bata en daYesu AlaaMuxu Sugandixin barakani,alogo en xa wali faɲine raba, Ala batayi naxanye yitɔn en yɛɛ ra, alogo enxa sigan ti ne xɔn ma.

Yama kedenna nan dɛnkɛlɛyamux-une birin na

11 Ɛ tan naxanye barixi siyaanbonne yɛ, Yahudiyane naxanye yatɛxibanxulantarene ra fati bɛndɛn kiraanxɔn, n xa a rabira ɛ ma ɛ yi kii naxanyi a fɔlɔni nun: 12 Ɛ mi yi Alaa MuxuSugandixini na waxatini. Ɛ mi yilan nun ɛ Isirayila tɔnɔne sɔtɔ, Alaayamana. Xɔɲɛne nan yi ɛ ra. Layiri yomi yi ɛ nun Ala tagi. A mi yi ɛ tuli saxisese ra. Yigi yo mi yi ɛ ma, Ala mi yiɛ yi dunuɲa yi. 13 Koni iki Yesu AlaaMuxu Sugandixini, ɛ tan naxanye yimakuya nun, iki ɛ bata maso a ra AlaaMuxu Sugandixin wunla xɔn ma. 14Atan nan lanna rasoxi en birin tagi.A bata Yahudiyane nun siya gbɛtɛnefindi yama kedenna ra, a to a fatibɛndɛn fi, alogo a xa na danna kalanaxan yi en tagi taxunxi yaxuyani.15 A tan nan sariyan nun a yamarinenun tɔnne ɲan, a yi na yama firinnebirin findi muxu nɛnɛ kedenna ra ayɛtɛ xa, a bɔɲɛ xunbenla rafa e tagi,16 a e nun Ala tagini tɔn a sayaanxɔn a faxa wudin ma, e yi lan e bodema alo gbindi kedenna, a e yaxuyaankala. 17 Yesu yi fa, a bɔɲɛ xunbenlaXibaru Faɲin nali ɛ tanma, naxanye yimakuya Ala ra nun e nun Yahudiyannaxanye yi maso a ra. 18 Yesu nankiraan nabama en tan yama firinnabirin xa, siga Fafe Ala yɛtagi a NiiSariɲanxin barakani.

19Nanara, ɛ tan naxanye mi yi Alaayamani, xɔɲɛ mi fa ɛ ra. Ɛ bata findidugurenne ra yama sariɲanxini. Ɛbata so Alaa denbayani. 20 Ɛ bata lualo banxin naxan bɛtɛn saxi gɛmɛnera. Na gɛmɛne findixi xɛrane nunnabine nan na. Yesu Alaa Muxu

Sugandixin yɛtɛɛn nan banxin ton-gon gɛmɛ kɛndɛn na. 21 Banxin yirenbirin tugunxi e bode ra, a te a tanbarakani, a yi findi Ala Batu Banxisariɲanxin na Marigin xa. 22 A ɛ nunbonne tugunma nɛn ɛ bode ra a tanbarakani, ɛ lu alo banxina Ala dɔxɔmanaxan yi a Nii Sariɲanxini.

3Pɔli a wanla siya gbɛtɛne xa

1Nanara, n tan Pɔli Ala maxandimaɛ tan siya gbɛtɛne xa, n tan kaso-rasana Yesu Alaa Muxu Sugandixinafe ra. 2 N laxi a ra, ɛ bata a mɛ Alahinanna naxan nagidixi n ma alogo nxa ɛ mali. 3 Ala bata a wundo feenkolonna makɛnɛn n xa, alo n bata afena nde sɛbɛ ɛma kii naxan yi. 4Ɛ nan ma sɛbɛnla xaran, n xaxinla naxansɔtɔxi AlaaMuxu Sugandixina wundofeni, ɛ na yɛɛ toma nɛn. 5Wundo feniito mi makɛnɛnxi singe ra muxunexa, koni Ala bata a makɛnɛn a xɛrasariɲanxine nun nabi sariɲanxine xaaNii Sariɲanxin barakani. 6Nawundofeennan ito ra fa fala siya gbɛtɛnenunYahudiyane kɛɛ kedenna sɔtɔma nɛnYesu a fe Xibaru Faɲin barakani. Ebirin bata findi yama kedenna ra alofati bɛndɛ keden. Ala en tuli sa naxanna, e firinna birin na sɔtɔma nɛn aMuxu Sugandixin Yesu barakani.

7 Ala bata a sɛnbɛn nawali, a nki a hinanni, alogo n xa findi Yesua walikɛɛn na naxan a falan XibaruFaɲin nalima. 8Hali n to xurun muxusariɲanxine birin xa, anu Ala bataa hinanna ragidi n ma, a n xa AlaaMuxu Sugandixina fe Xibaru Faɲinnɔrɔ tilinxin nali siya gbɛtɛne ma. 9Nmɔn xa a makɛnɛn wundo feni itorakamalima kii naxan yi. Xabuwaxatisingene, wundoni ito yi luxunxi DaalaMangana Ala xɔn 10 alogo iki kuntig-ine nun nɔ kanna naxanye bɔxɔn nunkoren lan tagini, dɛnkɛlɛya yamaanxa Alaa fe kolonna kɛɲaan birin yitane ra. 11Na birin findixi a habadan feragidixin nan na, a naxan nakamalixienMarigi YesuAlaaMuxu Sugandixinbarakani. 12 Nayi, en nɔɛ en masoɛ

Efɛsi Kaane Sora 3:13 254 Efɛsi Kaane Sora 4:16Ala ra nɛn en ma dɛnkɛlɛyani Yesubarakani xaxili ragidini, sikɛ yomi na.13 Nanara, n na ɛ mafanma, ɛ namayigitɛgɛ n ma tɔrɔne fe ra ɛ tan xaamasɔtɔ ɛ binyen nan ne ra.

Yesu bata en xanu kii naxan yi14 Na nan a ligaxi, n nan n xinbi

sinma n Fafe Ala bun ma 15 bɔnsɔnnabirin xinla fataxi naxan na naxanyekore xɔnna nun bɔxɔ xɔnna ma.16 N na a maxandima fa fala a xatin a binyen nɔrɔni, a ɛ sɔbɛ sosɛnbɛni ɛ muxuyaan feene yi a NiiSariɲanxin barakani, 17 alogo AlaaMuxu Sugandixin xa lu ɛ bɔɲɛnidɛnkɛlɛyaan barakani. N na Alamaxandima ɛ xa, ɛ xa sabati, ɛ bitinxanuntenyani alo salenna 18 alogo ɛnun yama sariɲanxin birin xa sɛnbɛnsɔtɔ ɛ Alaa Muxu Sugandixina xanun-tenyaan gboon nun a tilinna nun atiden famu, 19 ɛ yi a xanuntenyaankolon naxan dangu kolonna birin na,alogo ɛ xa dɛfe Alaa fe kamalixin birinna.

20 Nba, sɛnbɛna Ala naxan na, afeen birin liga en xa fata sɛnbɛnna naxan walima en yi, en nanaxan maxɔdin hali en nɔɛ en mirɛnaxan ma, mɔn hali dangu en mamiriyane ra pon, 21 binyen xa fi nama dɛnkɛlɛya yamani, e nun YesuAlaaMuxu Sugandixini, waxatin birinhabadan han habadan. Amina!

4Dɛnkɛlɛya yamaan xa lu lanna nin

alo fati bɛndɛ kedenna1 N tan naxan findixi kasorasaan

na Marigina fe ra, n na ɛ mafanma,Ala bata ɛ xili naxan liga fe ma, ɛsigati kiin xa lan na ma. 2 Ɛ xa ɛ yɛtɛmagodo, ɛ limaniya feen birin yi, ɛ yidiɲa. Ɛ diɲa ɛ bode xa xanuntenyani,3 ɛ yi kata kiin birin yi alogo Alaa NiiSariɲanxin lanna naxan fixi ɛ ma, naxa lu ɛ tagi, bɔɲɛ xunbenla yi ɛ tugunɛ bode ra. 4 Dɛnkɛlɛya yamaan luxinɛn alo fati bɛndɛ kedenna. Alaa NiiSariɲanxi kedenna na a ra alo ɛ xilixi

yigi kedennama kii naxan yi. 5Marigikedenna na a ra e nun dɛnkɛlɛya ke-denna e nun marafu kedenna igenitubi xinla ma. 6 Ala kedenna na ara, muxun birin Fafe naxan seen birinxunna, naxan walima feen birin xɔn,naxan feen birin kui.

7Ala bata kisena nde fi en keden ke-denna birin ma alo a Muxu Sugandix-ina en kixi kiseen sifan naxan na.8Nanara, Kitabun naxa,“A te kore waxatin naxan yi,a yi siga suxu muxune ra a yii.A yi kiseene fi adamadiine ma.”*9 Nba, fa fala, “A bata te kore,” nabunna nanse ra? Na bunna nɛɛn fafala a godo nɛn dunuɲa yi bɔxɔn ma.10Naxan godo dunuɲa yi, na nan mɔnte kore xɔnna ma pon, alogo a xafeen birin nakamali. 11 A tan nankiseene yitaxunxi, a yi muxuna ndeefindi xɛrane ra, a yi ndee findi nabinera, a yi ndee findi Xibaru Faɲin nalimuxune ra, a yi ndee findi yɛɛratinera, a yi ndee findi karamɔxɔne ra.12 A en kixi na kii nin alogo muxusariɲanxine birin xa nɔ a wanla kɛ, al-ogo a yamaan xa sabati naxan luxi aloAlaa Muxu Sugandixin fati bɛndɛna.13 Na ligama nɛn han en birin yifindi kedenna ra dɛnkɛlɛyani Alaa DiiXɛmɛn kolonni. En findi muxu ka-malixine ra aloAlaaMuxuSugandixinkamalixi kii naxan yi. 14 Nayi, enmi findɛ dii ɲɔrɛne ra sɔnɔn, alofoyen nun ige walanna kunkin xalinkii naxan yi, en yi bira xaranne birinfɔxɔ ra, muxune yi en mayenden ekɔtɛne nun wulene xɔn. 15Koni xa enɲɔndin fala xanuntenyani, en kɔxɔmanɛn, en yi findi AlaaMuxu Sugandixinmaligane ra feen birin yi, a tan naxanfindixi en xunna ra. 16 A tan nan aligaxi dɛnkɛlɛya yamaan xa findi fatibɛndɛ kedenna ra, a muxune yi lue bode yi alo fati bɛndɛn yirene totugunxi e bode ra fasane xɔn. Nayi, xafatin yirene birin a wanla kɛ, a gbomanɛn, a kɔxɔ xanuntenyani.

En muxuya nɛnɛn naxan sɔtɔma* 4:8: Yaburin 68.19

Efɛsi Kaane Sora 4:17 255 Efɛsi Kaane Sora 5:1917Nba, n xamaxadi falani ito ti ɛ xa

Marigin xinli: Ɛ nama fa sigan ti alodɛnkɛlɛyatarene. E miriyane biraxifufafu feene nan fɔxɔ ra. 18 E xaxinleyidimixi. E femi Alaa nii rakisina fe yimasɔtɔ e fe kolontareyaan nun e bɔɲɛxɔdɛxɛyaan xɔn. 19 E mi fa yagimasɔnɔn. E yi e yɛtɛ findi haramu ferabane ra alogo e xa fe xɔsixin sifanbirin naba han e lu kunfɛ ayi.

20 Koni ɛ tan mi Alaa MuxuSugandixina fe xaranxi na kiini. 21 Ɛbata a fe mɛ, ɛ yi xaran Yesu gbeeɲɔndin ma yati. 22 Fa fala ɛ xa xɛtɛɛ dari fe fonne fɔxɔ ra, e nun ɛmuxuya fonna naxan luma ɛ rakunfɛa ɛ ratantan. 23 Koni ɛ niin nun ɛxaxinla xa findi a nɛnɛn na. 24 Ɛmɔn xa muxuya nɛnɛn tongo, Alamuxuyaan naxan daxi a yɛtɛmaliganna, tinxinna nun sariɲanni.

25 Nanara, ɛ wulen lu, birin yiɲɔndin fala a muxu bodene xaamasɔtɔ en findixi gbindi kedennayirene nan na. 26 Xa ɛ xɔlɔ, ɛ namahakɛn liga. Ɛ nama lu xɔlɔxi hansogen bira waxatina 27 alogo ɛ namafɛrɛn fi YinnaManga Setanama. 28Xanaxan darixi muɲan tiyɛ, a xa a lu. Axa wali kɛndɛna nde kɛ, alogo a xaseen sɔtɔ a yiigelitɔne maliyɛ naxanna. 29 Ɛ nama fala kobi yo ti fɔ falafaɲin tun naxan muxune maliyɛ ehayun naxan ma, alogo na xa findihinanna ra a ramɛ muxune xa. 30 Ɛnama Alaa Nii Sariɲanxin nasunu, Alanaxanfindixi taxamasenna ra ɛ yi hana sa fama ɛ xunbadeni lɔxɔn naxanyi. 31 Ɛ ba xɔnnantenyaan nun bɔɲɛteen nun xɔlɔn nun sɔnxɔ sɔnxɔn nunmuxu mafalan nun ɲaxuyaan ma ɛtagi. 32 Ɛ fanna nun kininkininna yitaɛ bode ra. Ɛ yi ɛ bode mafelu alo Alabata ɛ mafelu Alaa Muxu Sugandixinbarakani kii naxan yi.

5Ɛ sigan ti kɛnɛnni

1 Nanara, ɛ to findixi Ala xa-nuntenne nan na, ɛ Ala raliga, 2 ɛsigan ti xanuntenyani alo Alaa Muxu

Sugandixina en xanuxi kii naxan yi, ayi a yɛtɛfi enma fe ra, a liga alo saraxabaxina Ala xa, naxan gan xiri rafan ama.

3Koni yanga suxun nun fe xɔsixinenun milan nama lu ɛ yɛ, e fe yɛtɛɛnnama fala mumɛ, alo a lan yamasariɲanxini kii naxan yi. 4 Ɛ mɔnnama fe xɔsixine nun xaxilitareyafalane nun yagitareya falane ti.Ne mi daxa koni fɔ barika birana.5 Amasɔtɔ ɛ xa ito kolon yati, fa falamuxun naxan yanga suxun nun fexɔsixine nun milɛ feene ligama, nasese mi kɛɛn sɔtɔma Ala nun a MuxuSugandixina mangayani. Amasɔtɔmilɛn findixi se batun nan na alosuxure kiina.

6 Ɛ nama tin muxu yo xa ɛ mayen-den fala fuune xɔn, amasɔtɔ Alaaxɔlɔn fama fala suxutarene xili ma nafe sifane nan ma fe ra. 7 Nanara, ɛnama basan ne ra. 8 Amasɔtɔ ɛ tanfan yi luxi nɛn alo dimina koni iki ɛbata lu alo kɛnɛnnaMarigin barakani.Nayi, ɛ sigan ti alo kɛnɛnna muxune.9 Amasɔtɔ fe faɲin sifan birin nuntinxinyaan nun ɲɔndin fama kɛnɛnnanan xɔn. 10 Ɛ feene fɛsɛfɛsɛ ɛ Ma-rigin nafan feen kolon. 11 Ɛ fefenun dimin kɛwanla fe fuune namamalan, koni fɔ ɛ xa e ramini kɛnɛnnanin. 12 Amasɔtɔ muxune feen nax-anye ligama wundoni, hali ne falangbansanna mayagi. 13 Koni kɛnɛnnana sɔnna naxan birinye makɛnɛn, neyigbɛma nɛn. 14 Amasɔtɔ naxan birinna yigbɛ, na bata lu kɛnɛnni. A falaxina nan ma, a naxa,“Ɛ tan naxanye xima, ɛ xulun,ɛ keli faxa muxune tagi,nayi Alaa Muxu Sugandixina ɛ luma

nɛn kɛnɛnni.”15 Nayi, ɛ a liga ɛ yeren ma ɛ sigati

kiini, ɛ nama lu alo fe kolontarene,koni alo fe kolonne. 16 Ɛ fɛrɛn fenwaxatine ma, amasɔtɔ waxatini itoemi fan. 17Nanara, ɛ nama findi xaxil-itarene ra, koni ɛ kataMarigin sagoonkolon feen na.

18 Ɛ nama lugo dɔlɔn na, amasɔtɔxurutareyaan nan na ra, koni ɛ lugoAlaa Nii Sariɲanxin na. 19Nba, ɛ falan

Efɛsi Kaane Sora 5:20 256 Efɛsi Kaane Sora 6:13ti ɛ bode xa Yaburi falane nun bɛtinenun Ala tantun sigi sariɲanxine yi,ɛ bɛtin ba Marigin xa, ɛ yi a tantunɛ bɔɲɛn birin na! 20 Ɛ barikan biraFafe Ala xa seen birin ma fe yi wax-atin birin en Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixin xinli.

Ɲaxanle nun e xɛmɛne fe21 Ɛ xuru ɛ bode ma Alaa Muxu

Sugandixin yɛɛragaxuni. 22 Ɲaxanle,ɛ xuru ɛ xɛmɛne ma alo ɛ a ligamaMarigin xa kii naxan yi. 23 Amasɔtɔxɛmɛn nan ɲaxanla xunna ra, aloAlaa Muxu Sugandixin dɛnkɛlɛya ya-maan xunna ra kii naxan yi, naxanluxi alo a fati bɛndɛna, a naxannakisixi. 24 Ɲaxanle lanma nɛn e yixuru e xɛmɛne ma feen birin yi alodɛnkɛlɛya yamaan xuruxi Alaa MuxuSugandixin ma kii naxan yi.

25 Xɛmɛne, ɛ fan xa ɛ ɲaxanlexanu alo Alaa Muxu Sugandixin batadɛnkɛlɛya yamaan xanu kii naxan yi,a yi a yɛtɛ fi e fe ra, 26 alogo a xae rasariɲan, a yi e rafixa igen nunfala xuiin xɔn,* 27 alogo a xa e ti ayɛtagi yamanɔrɔxin na, alo lɔxɔ yomidugin naxan na, a mi yiɲɔrɔnmɔnxi,fɛ yo mi a ra koni yama sariɲanxinna a ra fɛtareyani. 28 Xɛmɛne lane xa e ɲaxanle xanu na kii nin aloe yɛtɛ gbindina. Xɛmɛn naxan aɲaxanla xanuma, na bata a yɛtɛ xanu.29Muxu yo munma a yɛtɛ fati bɛndɛnnaɲaxu singen. Koni a a dɛgemanɛn ki faɲi, a yi a masuxu alo AlaaMuxu Sugandixin dɛnkɛlɛya yamaanmasuxuma kii naxan yi 30 amasɔtɔa fati bɛndɛn yirene nan en tan na.31 Kitabun naxa, “Nanara, xɛmɛna anga nun a fafe beɲinma, a yi a maso aɲaxanla ra, e findi fati bɛndɛ kedennara.”† 32 Wundo gbeen nan ito ra,koni n na Alaa Muxu Sugandixin nundɛnkɛlɛya yamaan nan ma fe falama.33 Koni ɛ fan birin xa ɛ ɲaxanla xanu

alo ɛ yɛtɛna, ɲaxanla fan yi a xɛmɛnbinya.

6Diine nun e sɔtɔmuxune fe

1 Diine, ɛ ɛ sɔtɔ muxune fala xuiinsuxu Marigina fe ra, amasɔtɔ na nantinxin. 2Yamari singen nan ito ra tulisaan saxi naxan fari, a naxa, “I babanun i nga binya 3 alogo i xa hɛrin nunsiimaya xunkuyen sɔtɔ dunuɲa yi.”*

4 Dii fafane, ɛ nama ɛ diine raxɔlɔ.Koni ɛ e xuru, ɛ yi e maxadi Mariginakiraan xɔn.

Konyine nun e kanne fe5 Konyine, ɛ kanne fala xuiin suxu

naxanye ɛ xun na dunuɲa yi, ɛ yi ebinya, ɛ gaxu e yɛɛ ra. Ɛ e sagoon ligaɛ bɔɲɛ faɲin na alo ɛ a ligama AlaaMuxu Sugandixin xa kii naxan yi. 6 Ɛnama a liga e yɛ xɔnna gbansan xanyi, alogo ɛ xa rafan ema, koni alo AlaaMuxu Sugandixin yɛtɛna konyine, ɛAla sagoon liga ɛ bɔɲɛn birin na. 7 Ɛwali e xa ɲɛnige faɲini, alo ɛ walimaMarigin nan xa, muxune mi a ra.8Bayo ɛ a kolon fa falaMariginmuxunbirin saranma nɛn a wali faɲin na, xaa findi konyin na hanma xɔrɔna.

9 Konyi kanne, ɛ fan xa a liga ɛkonyine xa na kiini. Ɛ nama ɛ kɔnkɔe ma. Ɛ xa a kolon, a ɛ nun ɛ konyinebirin kari keden peen sa ariyanna yi,naxanmimuxune rafisama a bode xa.

Alaa yɛngɛ so seene10 Falani soxin naxan na, ɛ sɔbɛ so

Marigina fe yi a sɛnbɛn barakaxini.11 Ɛ Alaa yɛngɛ so seene birin tongoalogo ɛ xa nɔ tiyɛ Yinna Manga Se-tanaa kɔtɛne birin yɛɛ ra. 12 Amasɔtɔen mi adamadiine xan yɛngɛma, konikuntigine nun nɔ kanne nun sɛnbɛkanna naxanye dunuɲa yidimixini itoxun na, e nun yinna ɲaxin nax-anye koren nun bɔxɔn lan tagini.13Nanara, iki ɛ xa Alaa yɛngɛ so seene

* 5:26: A muxune rasariɲanma igeni, a e rafu e tubi xinla ma. Amato Tito 3.5 kui. Amɔnmuxune rasariɲanma Yesu nun a fala xuiin xɔn. A mato Yoni 1.1 nun 15.3kui. † 5:31: Dunuɲa Fɔlɔn 2.24 * 6:3: A mato Xɔrɔyaan 20.12 nun Sariyane 5.16kui.

Efɛsi Kaane Sora 6:14 257 Efɛsi Kaane Sora 6:24birin tongo alogo waxati ɲaxin na a li,ɛ xa nɔ tiyɛna yaxune yɛɛ ra, ɛ yi nɔɔnti feen birin yi, ɛ yi lu ɛ funfuni ken!

14 Nanara, ɛ xa ti ken! Ɲɔndin yifindi ɛ tagi xidin na, tinxinyaan yifindi ɛ kanke yɛ masansanna ra. 15 Ɛmayitɔnna nun ɛ wɛkilɛn xa lu aloɛ sankidina ɛ sanni Yesu a fe XibaruFaɲin nalideni naxan bɔɲɛ xunbenlafima. 16 Ɛ dɛnkɛlɛyaan xa lu ɛ yi aloɛ yɛ masansan wure lefana ɛ yii ɛ FeƝaxin Kanna xalimakuli radɛgɛxinebirin natuun naxan na. 17 Ɛ xakisi feen nasuxu alo xunna makan-tan wure kɔmɔtina, ɛ Alaa falanlu ɛ yii Alaa Nii Sariɲanxina silan-fanna ra.† 18 Ɛ Ala maxandi waxatinbirin Alaa Nii Sariɲanxin barakani Alamaxandin sifan birin yi. Ɛ lu ɛ yɛɛ rayi na ma, ɛ tunnafan Ala maxandinma yama sariɲanxin birin ma fe rawaxatin birin. 19 Ɛ Ala maxandi nfan xa, alogo n na keli fala tideniwaxatin naxan yi, Ala xa falan so nyii, n yi n wɛkilɛ Xibaru Faɲin wundofeen makɛnɛndeni yamaan xa, 20 nfindixi xɛraan na naxan ma fe ra halin to xidixi yɔlɔnxɔnna ra iki. Ɛ Alamaxandi, alogo n xa n wɛkilɛ falantideni alo n daxa kii naxan yi.

Xɔntɔn dɔnxɛne21 En nafan ngaxakedenna nun

en walikɛ bode tɔgɔndiyaxin Tikikonaxan walima Marigin xa, na n ma febirin yɛbama nɛn ɛ xa, alogo ɛ fan xan ma fe xibarune kolon e nun n feennaxanye ligama. 22N na a rasigama ɛma na nanma alogo ɛ xa nxɔ fe kolon,a yi ɛ ralimaniya.

23 Fafe Ala nun Marigi Yesu a MuxuSugandixin xa bɔɲɛ xunbenla nun xa-nuntenyaan nun dɛnkɛlɛyaan fi enngaxakedenne birin ma. 24 Naxanyexanuntenyaan mi ɲanma en MarigiYesu AlaaMuxu Sugandixin xa, Ala xahinan ne ra.

† 6:17: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana.

Filipi Kaane Sora 1:1 258 Filipi Kaane Sora 1:10

Filipi KaanePɔli Alaa Falan Naxan Nasiga Filipi

Kaane MaYesu a Xɛra Pɔli nan Alaa falani ito

sɛbɛxi Yesu a muxune ma naxanyeyi dɔxi Filipi taani. Waxati dangux-ini, Pɔli bata yi kawandin ba na. Edɛnkɛlɛyaan yi sabati ki faɲi, han e yiPɔli mali a wanla ra yire gbɛtɛ yi. Nabirin yɛbaxi Xɛrane Kɛwanle kitabuyiren kui a sora 16.

Pɔli to sa Romi kasoon na adɛnkɛlɛyana fe ra, Ala yi a liga a xakɛdine sɛbɛ dɛnkɛlɛya yamane ma.Pɔli yi kɛdi keden sɛbɛ Filipi kaanema. A yi e ralimaniya alogo e xa luAla sagoon kui, e mɔn xa findi misalifaɲin na naxan nɔɛ a ligɛmuxu gbɛtɛyi bira Yesu fɔxɔ ra. Pɔli yi a rabirae ma a e mi nɔɛ e yɛtɛ rakisɛ e walifaɲine xɔn, fɔ Yesu barakani naxan ayɛtɛ baxi saraxan na dunuɲa birin xa.

Xɛra Pɔli Yesu a fe Xibaru Faɲinkawandin ba nɛn Filipi taani Girɛkikaane yamanani, a yi dɛnkɛlɛya ya-maanmalan fɔlɔmɛnni a xɛraya sigatifirinden ni (Xɛrane Kɛwanle 16.12-24mato). Ɲɛɛ dando danguxina, a yikasoon na waxatin naxan yi (Filipikaane 1.7 mato), Xɛra Pɔli yi ngax-akedenya kɛdin sɛbɛ Filipi kaane ma.A yi wama e nuwali sa feni se fixinefe ra e bata yi naxanye rafa a ma soEpaforodite yii, a tan yɛtɛɛn yi tɔrɔniwaxatin naxan yi. Amɔn yi wama nɛna xa a fala e xa a e xa e sɛnbɛ so etinxin Alaa Muxu Sugandixin yɛɛ rayi. E mɔn nama kunfa wule dinanexɔn ma naxanye e yamaan yɛ.

Kitabun yireni ito fɔlɔni (1.1-11),Pɔli a sɛwan nun a wali faɲi kolonnanan mayitama Filipi dɛnkɛlɛya mux-une ra. Na xanbi ra, a yi a yɛtɛ kiinyɛba. A bɔɲɛ xunbenla naxan sɔtɔmaYesu barakani, a yi na mayita hali ato mi a kolon Romi kaane yi naxanligama a ra kasoon na. (Filipi Kaane1.12-26) A yi e kawandi a e xa ludɛnkɛlɛya kɛndɛni, e yi lanna raso e

tagi, e yi xuru e bode ma, nii faɲinyi lu e yi naxan kelixi Yesu ma (1.27-2.18). Benun e mɔn xa e bode to, Pɔlinaxa, a Filipi kaane xɛra Epaforoditenun Pɔli fɔxɔrabira Timɔte xa lu e nunFilipi kaane tagi. (2.19-30)

Na xanbi ra, Pɔli mɔn yi e rakolonmuxune fe ma naxanye mi tinxinxiYesu a fe Xibaru Faɲin xa. A yi a falaFilipi kaane xa a e xa lu alo a tan, e yi esɛnbɛ so dɛnkɛlɛyani, e yi lu alo Yesu(Filipi Kaane sora 3). Kitabun yireniito raɲanxi kawandi wuyaxi nan mae nun nuwali saane nun xɔntɔnne(Filipi Kaane sora 4). To, Yesu a mux-une mɔn nɔma limaniyaan sɔtɔdeniKitabun yireni ito xɔn.

Xɔntɔnne1N tan Pɔli nun Timɔte, Alaa Muxu

Sugandixin Yesu a walikɛne, nxu bataɛ tan Alaa Muxu Sugandixina yamasariɲanxin xɔntɔn naxanye sa Fil-ipi taani e nun dɛnkɛlɛya yamaanxunmatone nun mali tiine. 2 EnFafe Ala nun en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin xa hinanna nunbɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

Pɔli Ala maxandina Filipidɛnkɛlɛya muxune xa

3 Ɛ fe na rabira n ma waxati yo yi,n barikan birama nɛn Ala xa. 4 Nna Ala maxandima ɛ xa sɛwan ninwaxatin birin! 5Amasɔtɔ ɛ bata nmaliYesu a fe Xibaru Faɲin nalideni kelilɔxɔ singen ma han to. 6 N laxi a rayati, Ala naxan wali faɲini ito fɔlɔxi ɛtagi, a a rakamalima nɛn han a MuxuSugandixin Yesu fa lɔxɔni. 7 A lanxaxinli ito xa lu nma ɛ fe yi, amasɔtɔ ɛfe ramaraxi n bɔɲɛni. Bayo xa n xidixiyɔlɔnxɔnna ra, hanma xa n Yesu a feXibaru Faɲin xun mayɛngɛma, n yi ayɛba, en birin Alaa hinanni. 8Ala nann seren na a ɛ rafan n ma xanuntenyakɛndɛni naxan kelixi Yesu Alaa MuxuSugandixin yɛtɛɛn ma.

9 N ma Ala maxandin ni ito ra:Ala xa lu ɛ xanuntenyaan fari sɛ fekolonna nun famun kɛndɛn na han,10 alogo ɛ xa nɔ fe faɲin kolonɲɛ, ɛ

Filipi Kaane Sora 1:11 259 Filipi Kaane Sora 2:9yi lu fɛtareyaan nun sɔntareyani hanAlaa Muxu Sugandixin fa lɔxɔna. 11 Ɛxa dɛfe kɛwali tinxinxine yi naxanyekelima Yesu Alaa Muxu Sugandixinma, Ala binye feen nun a batu feen na.

Pɔli kasoon na12 Ngaxakedenne, n waxi a xɔn ma

nɛn, ɛ xa a kolon feen naxanye ligan na, ne bata Yesu a fe Xibaru Faɲinmali, a siga yɛɛn na. 13 Amasɔtɔ abata makɛnɛn mangana sofane birinnun muxune birin xa, fa fala a n ka-soon na Alaa Muxu Sugandixin nanma fe ra. 14 Ngaxakedenna naxanyee lannayaan saxi Marigini, n to saxikasoon na, ne bata wɛkilɛn sɔtɔ Alaafalan nalideni ki faɲi, e mi gaxu.

15 Ɲɔndin na a ra, e tan ndee AlaaMuxu Sugandixina fe kawandi bamamilɛn nun lantareyaan nin, koni ndeea ligama ɲɛnige faɲiyaan nin. 16 Nea ligama xanuntenyaan nin, amasɔtɔe a kolon a n ma wanla findixi Yesua fe Xibaru Faɲin xun mayɛngɛ feennan na. 17 Bodene tan Alaa MuxuSugandixina fe kawandin bama yɛtɛyigboon nin. E miriyane mi fan. Ewaxi nde sa feni n ma tɔrɔn fari ka-soon na.

18Fefemi na ra. Xa emiriyaan findia faɲin na, xa a findi a ɲaxin na, AlaaMuxu Sugandixina fe bata rali kiinbirin yi. Na bata n sɛwa, n mɔn lumanɛn sɛwani. 19 Amasɔtɔ n na a kolonfa fala na birin findima n ma kisinnan na ɛ Ala maxandine nun YesuAlaa Muxu Sugandixina Niin barakannin. 20 Bayo n naxan mamɛma e nunnaxan xɔli n ma, n nama yagi fe yoyi mumɛ. Koni n xa limaniya iki alowaxati danguxine yi alogo yamaanxa Alaa Muxu Sugandixin binya nfati bɛndɛna fe ra, xa n lu n nii ra,hanma xa n faxa. 21 Amasɔtɔ AlaaMuxu Sugandixin nan findixi n tanma dunuɲa yi gidin na, sayaan yi finditɔnɔn na n xa.

22 Koni xa n lu dunuɲa yi, n nɔɛwali faɲina nde kɛ nɛn. N lan n xananse liga? N mi a kolon. 23 Fe firinniitoe birin xɔnla n ma: N waxi keli fenidunuɲani ito yi, n sa lu Alaa Muxu

Sugandixin fɛma, na nan fan ki faɲi.24 Koni ɛ tan ma fe ra, a lan n lu nnii ra fati bɛndɛni. 25 N to laxi nara, n bata a kolon a n luma nɛn ɛyɛ alogo ɛ xa siga yɛɛn na, ɛ sɛwaɛ dɛnkɛlɛyani. 26 N mɔn na xɛtɛ ɛfɛma, ɛ Alaa Muxu Sugandixin Yesumatɔxɔn xun masama nɛn n ma fe ra.

27 Koni, ɛ siga ti kiin xa lan AlaaMuxu Sugandixina Xibaru Faɲin ma,alogo xa n fa ɛ fɛma, hanma xa nbe, n xa a mɛ nɛn fa fala ɛ xaxilikedenni, ɛ sɔbɛ soxi ɛ bode xɔn madɛnkɛlɛyani Xibaru Faɲina fe ra kiikedenni. 28 Ɛ nama gaxu ɛ yɛngɛfaneyɛɛ ra mumɛ! Na a yitama e ra nɛnfa fala e halagima nɛn, a ɛ tan kisinkiraan nan xɔn Ala barakani. 29 Bayoa bata a ragidi a hinanni a ɛ xa la AlaaMuxu Sugandixin na, ɛ mɔn yi tɔrɔ afe ra, 30 ɛ lu na yɛngɛ kedenna soɛ, ɛ nto naxan soɛ, alo ɛ mɔn bata a mɛ kiinaxan yi, han iki n na fari.

2Yesu raliga fena

1 Xa Alaa Muxu Sugandixin sɛnbɛyo fima ɛ ma, xa a xanuntenyaanlimaniya yo fi ɛ ma, xa lanbodeya yoɛ nun Alaa Nii Sariɲanxin tagi, xaxanuntenyaan nun kininkinin yo ɛ yi,2 nba, ɛ xa n ma sɛwan nakamali, ɛ yilan ɛ bode ma, xanuntenya kedennayi lu ɛ tagi, e nun xaxili keden. 3 Ɛnama fefe liga yɛtɛ yigboni hanmawasoni, koni ɛ yɛtɛ magodo, ɛ yibonne yatɛ dangu ɛ yɛtɛɛn na. 4 Ɛnama ɛmiri ɛmakone gbansanna mafɔ bonne fan gbeena.

5Ɛ kɛɲaan xa lu ɛ bode tagi alo AlaaMuxu Sugandixina, Yesu.6Alayaan yi a tan naxan yia mi na ramara a yɛtɛ yi.7Koni a yi a mɛ a yɛtɛ ra,a yi a yɛtɛ findi konyin na,a lu adamadiyaan kiini.A to adamadiyaan sɔtɔ,8 a yi xuru Alaa falan bunhan a tin sayaan ma a faxa wudin ma.9Na nan a ligaxi,Ala a ratexi binyeni kore xɔnna ma,

Filipi Kaane Sora 2:10 260 Filipi Kaane Sora 3:5a yi xinla fi a manaxan gbo xinla birin xa,10 alogo naxanye birin kore xɔnna manaxanye bɔxɔ xɔnna ma e nun a bun

ma,e na Yesu xinla mɛ waxatin naxan yi,xinbin birin sinma nɛn a bun ma,11 lɛnna birin yi a falafa fala Alaa Muxu Sugandixin Yesu

nan Marigin na,Fafe Ala binya feen na.

Ɛ dɛgɛ alo kɛnɛnna dunuɲa yi12 Nayi, n xanuntenne, ɛ darixi n

ma falan suxɛ kii naxan yi n yɛɛ xɔri,ɛ mɔn xa a suxu n xanbi dangu na raiki, ɛ yi lu ɛ kisi feen nakamalɛ gaxunnun xuruxurunni. 13Amasɔtɔ Ala nanwalima ɛ yi, alogo ɛ ɲɛnigen nun ɛkɛwanle xa lan a waxɔn feen ma.

14 Ɛ feen birin liga hali ɛ namaa findi mawugan nun fe matandinna, 15 alogo ɛ xa findi sɔntarene ra,ɛ sariɲan. Ɛ findi Alaa diine ra,fɛ mi naxanye ra naxanye dɛgɛmaalo sarene kore xɔnna ma waxatiniitomuxu tinxintare sariɲantarene yɛ,16 ɛ nɛma nii rakisin falan naliyɛ. Xaɛ na liga, n nan n kanbama ɛ yi nɛnAlaaMuxuSugandixin fa lɔxɔni fa falanma dunuɲa yi gidin nun nmawanlami findixi fe fuun na.

17 Hali n faxa ɛ xa, n lu alo minsesaraxan naxan nabɔxɔnma ɛ fe ra, sa ɛdɛnkɛlɛyaan fari Ala yɛtagi naxan fanluxi alo saraxana, na nnasɛwamanɛn,en birin yi sɛwa. 18 Ɛ fan xa sɛwa nakiini, en lu en bode yi sɛwani.

Timɔte nun Epaforodite a fe19N xaxili tixi Marigi Yesu ra, a xa n

mali Timɔte rasigɛ ɛmaxulɛn, alogo ntan yɛtɛɛn bɔɲɛ xunbelɛ kii naxan yiɛ xibarune fe yi. 20 Muxu gbɛtɛ mi ndɛxɔn naxan xaminxi ɛ fe ra alo a tan.21 Bonne tɔnɔn nan tun fenma e yɛtɛxa. E mi Yesu Alaa Muxu Sugandixingbeen fenma. 22Koni ɛ yɛtɛna a kolona Timɔte bata a kɛɲaanmayita tɔrɔni,a yi a yɛtɛ findi Xibaru Faɲina wa-likɛɛn na n dɛxɔn alo diin nun a fafe.23Nwaxi a rasiga feni ɛma, n na nmafeene to fixaxi waxatin naxan yi. 24N

laxi a raMarigin barakani fa fala n fanyɛtɛɛn sigama nɛn ɛ fɛma.

25Nbata amiri fa fala a fɛrɛmina fɔn mɔn xa ngaxakedenna Epaforoditeraxɛtɛ ɛ ma, n wali kɛ boden nun nyɛngɛ so bodena, ɛ naxan nafa n ma,ɛ seene so a yii n mali feen na. 26 Ɛbirin to xɔnla a ma ki faɲi! A batakɔntɔfili bayo ɛ bata a furena fe mɛ.27Ɲɔndin nan a ra, a fura nɛn yati! Ayi luxi ndedi a xa faxa. Koni Ala yikininkinin a ma. A mi kininkininxia kedenna xan ma, koni n tan fan,alogo na sunun nama sa n ma tɔrɔnfari. 28 Nanara, n waxi a rasiga feni ɛma mafurɛn alogo ɛ na a to waxatinnaxan yi, ɛ mɔn yi sɛwa, n bɔɲɛn yisa ndedi. 29 Ɛ a rasɛnɛ sɛwa gbeeniMarigin xinli. Ɛ na muxu sifan binya,30 bayo a yi faxama nɛn nun AlaaMuxu Sugandixina wanla fe ra. A yitinxi a niinfi feenma alogo a xanmaliɛ tan yɛtɛɛn mi yi nɔɛ naxan ligɛ.

3

Kisin sɔtɔ fena1 Iki, ngaxakedenne, ɛ sɛwa Marig-

ini. Na mi n tɔrɛ xa n xɛtɛ na feenema n bata yi naxanye sɛbɛ ɛ ma nunalogo na xa ɛ ratanga. 2 Ɛ ɛ masiga fexɔsixi rabane nun fe ɲaxi rabane ra, enun muxun naxanye a falama fa falaxa muxun mi banxulan a mi kisima.3 Anu, ɲɔndin naxan na, en tan nanmuxu banxulanxine yɛtɛɛn na, en tannaxanye Ala batuma a Nii Sariɲanxinbarakani, en tan naxanye en kanbamaAlaaMuxu Sugandixin Yesu a fe yi, entan naxanye mi laxi en yɛtɛ ra.

4 Xa n wa, n fan nɔɛ lɛ n yɛtɛra nɛn. Xa bonne e mirixi nɛn ae nɔɛ e yɛtɛ rakisɛ nɛn, n dangune ra pon! 5 Amasɔtɔ n banxulann barin xii solomasɛxɛde lɔxɔn nin.Isirayila kaan nan n na, keli Bun-yamin bɔnsɔnni, Heburune Heburunan n tan na. N yi biraxi sariyan

Filipi Kaane Sora 3:6 261 Filipi Kaane Sora 4:7fɔxɔ ra Farisi muxune* kiin ma nun.6 Yahudiya dina xɔnxɔnna nan yi nna nun han n yi dɛnkɛlɛya yamaanɲaxankatama. Fɛ yo mi yi n ma tinx-inna ra sariyan mabinni. 7 Koni nyi seen naxanye yatɛma tɔnɔn na, ikin bata ne yatɛ bɔnɔn na Alaa MuxuSugandixina fe ra. 8 Koni n feenebirin yatɛxi bɔnɔn nan na fe fisaman-tenni ito a fe ra naxan findixi AlaaMuxu Sugandixin kolon feen na, Yesun Marigina. Amasɔtɔ n bata bɔnɔfeen birin yi a fe ra. N bata seenbirin yatɛ fe fuune ra alogo n xa AlaaMuxu Sugandixin sɔtɔ, 9 n yi lu atan xa. N mi n yɛtɛ findima tinxinmuxun na n ma sariya suxun xɔn,koni fɔ dɛnkɛlɛyaan barakani AlaaMuxu Sugandixin ma. Tinxinyaanna a ra naxan kelixi Ala ma a sɔtɔdɛnkɛlɛyaan barakani. 10 N fa waxiYesu kolon feni, e nun sɛnbɛn naxana rakelixi sayani, nxu nun a tan yitɔrɔya kedenna kolon, n yi lu alo a tana sayani 11 alogo n fan xa keli sayani.

Giina han a danna12 N munma yelin na birin sɔtɛ

singen, hanma n yi kamali. Konin yixɔdɔxɔxi a fendeni alogo n xan kɔntɔnna rasuxu bayo Alaa MuxuSugandixin Yesu nan n fan nasuxi.13Nba, ngaxakedenne, n na a kolon, nmunma a sɔtɔ singen. Koni n fe kedennannabama iki: feen naxanyen xanbira, n bata ɲinan ne xɔn. Naxan n yɛɛra, n kataxi na nan li fe ra iki. 14N nan gima, alogo n xa sa a danna li, n yiariyanna sɔtɔ, Ala n xilixi naxan ma aMuxu Sugandixin barakani, Yesu.

15 Nanara, en tan naxanye batakɔxɔ dɛnkɛlɛyani, a lan en birin xana to na kii nin. Koni xa fe gbɛtɛ ɛtan nde kui, Ala na fan nafixama nɛnna kanna xa. 16 Na ma, en xun tixi

dɛnaxan na, en xa siga yɛɛn na na kiinin.

17 Ngaxakedenne, ɛ birin xa n tannaliga. Muxun naxanye sigati kiluxi alo nxu gbeena, ne nan xa findimisaala ra ɛ xa. 18 N bata yi itofala ɛ xa nun sanɲa ma wuyaxi, nwugamatɔɔn mɔn xa a fala ɛ xa iki.Muxu wuyaxi sigati kiina e findixiAlaa Muxu Sugandixin faxa wudin†xaranna fe yaxune ra. 19 Na mux-une e raɲanma yahannama nin. Eala nan e fati bɛndɛn sagone ra. Erafɛya feene nan nafan e ma. Dunuɲafeene nan tun nafan e ma. 20 Koniariyanna dugurenne nan en tan na.En na en nakisimaan nan mamɛmakeli ariyanna yi, en Marigina YesuAlaa Muxu Sugandixina. 21 A en fatibɛndɛn sɛnbɛtaren maxɛtɛma nɛn, alu nɔrɔni alo a gbeena, a yi a ligasɛnbɛn na naxan feen birin saxi anɔɔn bun ma.

4Pɔli a maxadina

1 Nanara, ngaxakedenne, n xanun-tenne nun n nafan muxune, naxanyefindixi sɛwan nun xunnayerenna ra nxa, ɛ lu Marigini gben gben, n xanun-tenne.

2 Ewodi nun Sintiki, n na ɛmafanma, ɛ lan ɛ bode ma Marigini.3 I tan, n lanfana, lannaya muxuna, nbata i maxandi, i xa na ɲaxanle maliamasɔtɔ e bata wali n dɛxɔn Yesu a feXibaru Faɲina fe ra, e nun Kilementie nun n lanfane birin naxanye xinlesɛbɛxi Nii Rakisin Kitabun kui.

4 Ɛ sɛwa Marigini waxatin birin. Nmɔn xa a fala, ɛ sɛwa. 5Muxun birinxa a kolon fa fala ɛ diɲaxi. Mariginfamatɔɔn ni i ra! 6 Ɛ nama xaminfefe ra, koni ɛmakone fala Alamaxan-dideni e nun barika birani waxatinbirin. 7Nba, Ala bɔɲɛ xunbenla naxan

* 3:5: Farisi muxune: Yahudiyane nan yi muxuni itoe ra naxanye lan ma fe yi a ra, e xa dinan suxu kiikedenni. E tan nan e sɔbɛ so Nabi Musaa sariyan suxun ma dangu Yahudiyan bonnera. E mɔn yi e benbane namunne suxuma kii xɔdɛxɛni. E tan yi laxi malekanera. E mɔn yi laxi a ra a muxune kelima nɛn sayani. † 3:18: Romi kaane yi muxunegbangbanma wudin nan ma, e yi e faxa. Yesu sayaan nan habadan nii rakisin fima muxune ma. A faxawudin yi findi kisin taxamasenna ra.

Filipi Kaane Sora 4:8 262 Filipi Kaane Sora 4:23fima, xaxinla mi nɔɛ naxan famunɲɛ,na ɛ bɔɲɛn nun ɛ xaxinla kantanmanɛnMarigini, AlaaMuxu SugandixinaYesu.

8 Nba, dɔnxɛn na, ngaxakedenne,feen naxan yo findɛ ɲɔndin na,fe kɛndɛna, tinxinna, sariɲanna,marafanna, binyen feen naxan yoyi, xa sɔn faɲin na a ra, naxan findɛtantunna ra, ne xa findi ɛmiriyane ra.9 Ɛ bata xaranna naxanye sɔtɔ n na, ɛbata naxan mɛ e nun n kɛwanle, ɛ xane liga. Nayi, bɔɲɛ xunbenla Ala lumanɛn ɛ xɔn ma.

Pɔli a barika birana10 N sɛwaxi Marigini ki faɲi bayo ɛ

mɔn bata ɛ ɲɔxɔ lu n xɔn. Ɛ xaxili yi nxɔn nun yati koni ɛ mi fɛrɛ sɔtɔ ɛ xaa yita n na. 11 N mi ito falama ɛ xan makoon xan ma fe ra, bayo n batadari a ra n xa n wasa so n kiini. 12 Nyiigelitɔyaan kolon, n nafulu kanyaankolon. N bata wundo feni ito kolon fafala xa n lugoxi hanma xa n kamɛxi,xa se gbegbe n yii hanma ndedi, nwasa soxi na yi yiren birin e nunwaxatin birin bayo 13 n nɔɛ feen birinligɛ nɛn Yesu barakani naxan sɛnbɛnfima n ma.

14 Koni hali na, ɛ bata fe faɲin ligaɛ n mali n ma tɔrɔne yi. 15 Ɛ tan Filipikaane fan yatina a kolon, ɛ Yesu a feXibaru Faɲina fe mɛ waxatin naxanyi, n kelimatɔna Masedoniya yi, ɛ tannan tun n mali dɛnkɛlɛya yamane yɛ,ɛ se faɲina ndee fi, ɛ ndee rasuxu. 16Nyi Tesaloniki taani waxatin naxan yi,sanɲa ma firin, ɛ seene rafama n man makoon yi naxanye ma. 17 N mikiseene xan fenma n yɛtɛ xa, koni nwaxi nɛn ɛ xa barayin nan sɔtɔ. 18 Ɛseen naxanye birin soxi Epaforoditeyii, n bata e birin masɔtɔ, ne bata nmakone birin li, e n wasa. A ligaxi nɛnalo wusulanna naxan ganma saraxafaɲin na, naxan Ala kɛnɛnxi. 19 Nba,n ma Ala ɛmalima ɛmakoon birin nanɛn a nafulu kanyaan xɔn Alaa MuxuSugandixin Yesu barakani. 20 En xabinyen fi en Fafe Ala ma habadan hanhabadan. Amina.

Xɔntɔn dɔnxɛna21 Ɛ yama sariɲanxin birin xɔntɔn

naxanye Yesu Alaa Muxu Sugandix-ini. En ngaxakedenna naxanye nfɛma be, ne fan ɛ xɔntɔnma. 22 Yamasariɲanxin naxan birin be, ne ɛxɔntɔnma, katarabi Romi MangaGbeena muxune ma.

23 Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixina hinanna xa lu ɛ yi.

Kɔlɔsi Kaane Sora 1:1 263 Kɔlɔsi Kaane Sora 1:10

Kɔlɔsi KaanePɔli Alaa Falan Naxan Nasiga KɔlɔsiKaane Ma

Yesu a xɛraan Pɔli kitabu yireniito rasiga dɛnkɛlɛya muxune nan manaxanye yi dɔxi Kɔlɔsi taani. Pɔlisinge xa mi kawandin ba e xa, koni ae fe kolon nɛn Romi taani, a yi kasoonna dɛnaxan yi. Alaa Nii Sariɲanxin yikawandina nde fi Pɔli ma Kɔlɔsi kaanexa e nun dɛnkɛlɛya muxune birin xanaxanye dunuɲa yi.

Kɔlɔsi taan yi Efɛsi taan sogetedenbinna nin fɔ kilo kɛmɛ firin yatɛ. Aluxi alo Pɔli mi siga na mumɛ. Afɔxɔrabirana nde, Epafirasi nan sigana, Kɔlɔsi kaan nan yi Epafirasi ra,naxan singe sa Yesu a fe Xibaru Faɲinnali na taani (Kɔlɔsi kaane sora 1.7nun sora 4.12).

Pɔli yi kasoon na waxatin naxanyi, yanyina nde Romi taani, Epafirasiyi fa a fala a xa a Kɔlɔsi kaane batakunfa dina gbɛtɛ xaranna xɔn. Muxugbɛtɛne bata sa xaranna ti Kɔlɔsikaane xa, e naxa fa fala a xa i wamaAla kolon feni, xa i wama kisi feni,fɔ i xa sɛnbɛ gbɛtɛne nan batu, i yiso namun fena nde yi, alo banxu-lanna nun donse donna tɔnne nunminseene tɔnne. E to Pɔli rakolonna feene ma, mafurɛn a yi Kitabunyireni ito sɛbɛ Kɔlɔsi kaane ma, alogoa xa a fala e xa fa fala Ala kisin naxanfima, na sɔtɔ aMuxu Sugandixin Yesunan xɔn naxan kamalixi. A yi kɛdinso Tikiko nun Onesimo yii siga e ma(sora 4.7,9).

A yelin xanbini xɔntɔnna tiyɛ enun wali faɲi kolonna Ala xa (sora1.1-14), Kitabun yire singen Yesu amangayaan nanma fe falama. A naxa,fa fala Yesu sɛnbɛn gbo ɲinanne birinxa, a Yesunankedenfindixi Alaa falanXibaru Faɲin kanna ra (sora 1.15 hansora 2.3). Pɔli yi falan ti Kɔlɔsi kaanexa lan tantanna fe ma muxuna ndeenaxan ligama e konni (sora 2.4-25).Dɔnxɛn na, a e kawandi lan e kɛwanlema e lan e xa naxan liga Alaa Muxu

Sugandixin xɔn, dɛnkɛlɛya kɛndɛni(sora 3.1 han sora 4.6).

A raɲanni, a falana nde sɛbɛ a kolonmuxune ma a yi a raɲanna sɛbɛ ayɛtɛ yiin na, a falani so (sora 4.7-18). Kitabun yireni ito Alaa MuxuSugandixin tiden yɛbama nxu xa kifaɲi.

1 N tan Pɔli, naxan findixi YesuAlaa Muxu Sugandixina xɛraan naAla sagoon xɔn ma, n tan nun enngaxakedenna Timɔte nan kɛdini itosɛbɛxi, 2 siga ngaxakeden sariɲanxinema naxanye tɔgɔndiyaxi Alaa MuxuSugandixin ma Kɔlɔsi taani.

En Fafe Ala xa hinanna nun bɔɲɛxunbenla fi ɛma.

Barika birana Ala maxandideni3 Nxu nɛma Ala maxandima ɛ xa,

nxu barikan birama Ala xa ɛ fe rawaxatin birin, en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin fafe. 4Amasɔtɔ nxubata ɛ dɛnkɛlɛyana fe mɛ lan AlaaMuxu Sugandixina Yesu a fe ma enun ɛ a yama sariɲanxin xanuxi kiinaxan yi. 5 Nanara, ɛ dɛnkɛlɛyaannun ɛ xanuntenyaan xunna tixi nayigin nan na naxan namaraxi ɛ xaariyanna yi. Ɛ bata na yigin kolonXibaru Faɲin gbee ɲɔndi falana ɛ liwaxatin naxan yi. 6 Xibaru Faɲiniito bata fa ɛ ma alo a fama dunuɲabirin ma kii naxan yi. A fama nɛnbarakan na, a yiriwa. A na kiin fanyi ɛ tagi xabu ɛ ɲɔndin mɛ lɔxɔni,ɛ yi Ala hinanna kolon. 7 Epafirasinan ɛ tan xaranxi, en nafan walikɛbodena, naxan findixi ɛ tan xa AlaaMuxu Sugandixina xɛra tɔgɔndiyaxinna. 8A tannan a falaxi nxuxa, AlaaNiiSariɲanxin xanuntenyaanfixi ɛmakiinaxan yi.

9 Na nan a toxi, xabu nxu namɛ lɔxɔni, nxu Ala maxandima ɛxa tun! Nxu mafanna tima al-ogo ɛ xa kamali Ala sagoon kolonnie nun fekolonna nun xaxilimayaanbirin Alaa Nii Sariɲanxin naxan fima.10 Nayi, ɛ nɔɛ sigan tiyɛ nɛn aloMarigin waxi a xɔn ma kii naxanyi, ɛ yi a kɛnɛn kiin birin yi. Ɛ

Kɔlɔsi Kaane Sora 1:11 264 Kɔlɔsi Kaane Sora 2:8sabati ɛ kɛwali faɲine xɔn ɛ yiriwa Alakolonni. 11 Nxu mɔn Ala maxandimaalogo ɛ xa sɛnbɛ gbeen sɔtɔ Ala gbeesɛnbɛ nɔrɔxin xɔn ma, ɛ nɔ ɛ tun-nafanɲɛ, ɛ mɔn yi limaniya. 12 Ɛ xabarikan bira Fafe Ala xa sɛwani bayoa tan nan a ligaxi ɛ yi ɛ gbee kɛɛnsɔtɔ naxan kɛnɛnna mangayani yamasariɲanxin xa. 13A tan bata en xunbadimin nɔɔn bun ma, a en xali a rafandii xɛmɛna mangayani 14 naxan enxunba, a yi en yulubine xafari.

Alaa Muxu Sugandixina15 Ala totaren maligan nan a Muxu

Sugandixin na. A tan nan dii singenna daala birin yɛ. 16 Amasɔtɔ Alabata seen birin da a tan barakani korexɔnna nun bɔxɔn ma, seen naxanyetoma e nun naxanye mi toma, man-gayane, kuntigine, nɔ kanne, e nunsɛnbɛ kanne. Seen birin daxi a tannan baraka yi a tan xa. 17 A yi nabenun seen birin xa da. Sena ngaanmasuxi a tan nan xɔn. 18 A tan nandɛnkɛlɛya yamaan xunna ra naxanluxi alo a fatina. A tan nan habadanmuxu singe kelixin na sayani, alogoa xa findi yɛɛratiin na feen birin yi.19 Amasɔtɔ a bata rafan Ala ma axa a kɛɲa kamalixin birin lu Yesuyi. 20 A mɔn bata tin, a xa e nunseen birin tagini tɔnnaxan bɔxɔnnunkore xɔnna ma a Muxu Sugandixinbarakani. A wunla yi mini a faxawudin ma alogo a xa bɔɲɛ xunbenlafi en ma.

21 A fɔlɔni nun, ɛ yi makuya Ala rapon! Ɛ yi ɛ yɛtɛ findi a yaxune raɛ miriyane nun ɛ kɛwali ɲaxine xɔn.22 Koni iki, a bata ɛ tagini tɔn a fatibɛndɛna sayaan xɔn ma, alogo a xa faɛ rasariɲanxin na a yɛtagi. Fɛ mi fa ɛtan yi, a mi fa ɛ magima. 23 Koni, fɔɛ xa lu dɛnkɛlɛyaan fari ken, alogo ɛnama makuya Xibaru Faɲin yigin naɛ naxan mɛxi naxan nalixi daala birinma e nun n tan Pɔli findi naxan walimuxu ra.

Pɔli a wanla24 Iki, n sɛwaxi n ma tɔrɔne yi ɛ fe

ra, bayo na tɔrɔya dɔnxɛn naxanye

luxi Alaa Muxu Sugandixina tɔrɔnna, n na dɛfema nɛn n fati bɛndɛnidɛnkɛlɛya yamaan xa naxan findixi afatin na. 25Ala nannfindixi dɛnkɛlɛyayamana walikɛɛn na, a n xa Alaa falakamalixin nali ɛ ma. 26Wundon na ara naxan yi luxunxi waxati danguxineyimuxun birinma, koni iki a bata a yɛmakɛnɛn a yama sariɲanxin xa. 27Alabata tin a siyane birin yi a wundo fetilinxi mamirinxin kolon. Na wundonni i ra: Alaa Muxu Sugandixin luma ɛtan yi. Yigin na a ra, a ɛ xa nɔrɔ.

28NxuMuxu Sugandixina fe ralimamuxun birin ma, nxu e kawandi, nxuyi e xaran fekolonna birin na alogonxu xa famuxun birin dɛfexin na AlaaMuxu Sugandixin ma. 29 N walima axɔdɛxɛn na na feen nan ma. N na nsɔbɛ so a sɛnbɛ gbeeni naxan waliman yi fangan na.

21 N wama nɛn ɛ xa a kolon a n

yɛngɛ gbee sifan naxan yi ɛ xa enun Layodise kaane e nun naxanyebirin munma n gbindin to. 2 Nyɛngɛn soma e xa nɛn alogo e bɔɲɛnxa limaniya, e findi gbindi kedennara xanuntenyani, e yi fekolonna ka-malixin sɔtɔ xaxilimayani alogo e yiAlaa wundo feen kolon, Alaa MuxuSugandixina, 3 dahamun fekolonnanun xaxinla birin luxunxi naxan yi.

4 Nba, n na a falama ɛ xa, al-ogo muxu yo nama ɛ mayenden falaɲaxumɛne ra. 5 Bayo hali n gbindinmi ɛ fɛma koni n xaxili ɛ xɔn. Nsɛwaxi, n na a to sariyan naxan ɛ tagie nun ɛ dɛnkɛlɛya kɛndɛna AlaaMuxuSugandixin ma!

Nii nɛnɛn dɛfexina Yesu yi6Nayi, bayo ɛ bataMarigi Yesu Alaa

MuxuSugandixin sɔtɔ, ɛ lu a tan yi. 7Ɛxa ɛ salenna bitin, ɛ sabati a tan yi. Ɛsɛnbɛ so dɛnkɛlɛyani alo e ɛ xaranxikii naxan yi. Ɛ xa barikan bira Ala xawaxatin birin.

8Ɛ a liga ɛ yerenma. Nanara, muxuyonama ɛfindi konyin na dunuɲa falaɲaxumɛne nun mayanfa feene xɔn,

Kɔlɔsi Kaane Sora 2:9 265 Kɔlɔsi Kaane Sora 3:11fata adamane namunne nun dunuɲagele ma feene ra, naxanye mi kelixiAlaa Muxu Sugandixini. 9 Amasɔtɔalaya kamalixin birin luxi Yesu fatibɛndɛn nin. 10 Ɛ fan bata kamali a tanyi. A tan nan sɛnbɛne nun nɔɔne birinxunna ra.

11 Ɛ bata banxulan Yesu xɔn, mux-une banxulan tiin mi naxan na, koninaxan muxune xɔrɔyama fati bɛndɛnnafan feene sɛnbɛn bun, Alaa MuxuSugandixin naxan ligama. 12Amasɔtɔɛ rafu igeni waxatin naxan yi, ɛ nunYesu bata maluxun ɛ bode xɔn ma. Ɛmɔn bata keli sayani ɛ bode xɔn madɛnkɛlɛyaan barakani Ala sɛnbɛn manaxan a rakelixi sayani. 13 Ɛ faxaxinnan yi a ra nun ɛ hakɛne fe ra e nunɛ fati bɛndɛn banxulantareyaan ma.Koni iki, Ala bata en hakɛne mafelu,a ɛ nun Yesu niin bira ɛ yi ɛ bodexɔn ma. 14 Doli kɛdin naxan yitɔnxien xili ma e nun tɔnna naxanye yien halagima, a bata ne ba, a e ɲan, ae gbangban a faxa wudin fari. 15 Nakiini, Ala bata nɔ kanne nun sɛnbɛkanne yɛngɛ so seene ba e yii, a ti eyɛɛ ra dunuɲa yɛtagi alomuxu suxineyɛngɛni, a nɔɔn sɔtɔ e ma a sayaanbarakani a faxa wudin ma.

16 Nanara, ɛ nama tin muxu yo xaɛ kiti ɛ donsena fe ra hanma ɛ min-sena hanma sali lɔxɔna nde, hanmakike nɛnɛn malanne, hanma MatabuLɔxɔna fe ra. 17 Ne birin findixi fefamatɔne nininna nan na naxanye yifama, koni ɲɔndin yɛtɛɛn findixi AlaaMuxu Sugandixin nan na. 18 Ɛ namatin, muxu yo xa ɛ yalagi wulen yɛtɛmagodoni e nun maleka batun xɔn.Namuxu sifana a kanbama a xiye tox-ine nan ma fe ra. A lugoxi waso fuunnan na amunadabayaanmiriyani, 19aba Yesu yi. Anu, a tan nan luxi alo fatibɛndɛn xunna. Yesu barakani fatinbirin baloxi, a findi kedenna ra salenseene nun fasane xɔn, a yi gbo alo Alawaxi a xɔn ma kii naxan yi.

Xɔrɔyana Yesu yi20 Xa ɛ nun Alaa Muxu Sugandixin

bata faxa ɛ bode xɔn, a yi ɛ xɔrɔyadunuɲa gele ma feene ma, nanfera

nayi ɛ sigan tima alo dunuɲa gbeemuxun nan ɛ tan na? Nanfera ɛ tinmae xa tɔn sifani itoe sa ɛ ma? 21 Ɛnama a tongo! Ɛ nama a mato ɛ lɛnnara! Yiin nama din a ra! 22 Ne findixiseene nan na naxanye lɔma ayi e narawali waxatin naxan yi. Ne findixiyamarine nun xaranne nan na fatamuxune ra. 23 Na yamarine maligaxifekolonna nan na, fata e karahan batukiinma, e nun e yɛtɛmagodona, e nune fati bɛndɛn suxu kii xɔdɛxɛna, konisɛnbɛmi ne yi, e yi fati bɛndɛn natanexuru.

3Alaa kirana

1Bayo ɛ nun AlaaMuxu Sugandixinbata rakeli sayani, nayi ɛ xa ariyannafeene fen, AlaaMuxu Sugandixin dɔxiAla yiifanna ma dɛnaxan yi. 2 Ɛ xa ɛmiri ariyanna feenema, ɛ nama ɛmiridunuɲa feene ma. 3 Amasɔtɔ ɛ batafaxa, ɛ dunuɲa yi gidin luxunxi AlaaMuxu Sugandixini Ala xɔn. 4 AlaaMuxu Sugandixin na mini kɛnɛnni, atan naxan ɛ rakisixi, ɛ fanminima nɛna fɛma a binyeni.

5Nanara, dunuɲa fe kobin naxanyeɛ yi, ɛ xa ne yiiba: yanga suxuna, xɔsifeene, kunfa ɲaxine, waxɔn fe ɲaxine,e nun milɛntenyana, naxan findixi sebatun na. 6 Sɔnna sifani itoe nan Alaxɔlɔn nafama fala suxutarene ma. 7 Ɛtan fan yɛtɛɛn yi sigan tima na kii ninnun ɛ to yi ɛ dunuɲa yi gidin ligama eyi.

8 Koni iki, ɛ xa na feene birin yiiba:xɔlɔna, bɔɲɛ teena, ɲaxuna, konbina,e nun fala ɲaxin naxan minima ɛ dɛ.9Ɛ namawulen fala ɛ bode xa amasɔtɔɛ bata muxuya fonna yiiba e nun akɛwanle. 10Ɛmɔnbatamuxuya nɛnɛnsɔtɔ naxan luma yitɔnɲɛ Ala kolonnihan a findi a da muxun maliganna. 11 Na dali nɛnɛni, Girɛkine nunYahudiyane, banxulanne nun banxu-lantarene, xɔɲɛne nun xuluntarene,konyine nun xɔrɔne, ne birin ke-den Alaa Muxu Sugandixini, fangannaxan yi feen birin yi.

Kɔlɔsi Kaane Sora 3:12 266 Kɔlɔsi Kaane Sora 4:1412 Nanara, bayo Ala bata ɛ yɛba,

a ɛ findi a rafan yama sariɲanxinna, ɛ xa kininkininna nun fanna nunyɛtɛ magodon nun limaniyaan nundiɲan tongo. 13 Ɛ xa diɲa ɛ bodexa, ɛ ɛ bode mafelu. Xa nde feenliga a lanfaan na, ɛ xa ɛ bode mafelualo Marigin bata ɛ mafelu kii naxanyi. 14 Ɛ xa xanuntenyaan sa ne fari,naxan e birin dɛfema. 15 Alaa MuxuSugandixina bɔɲɛ xunbenla xa yiriwaɛ bɔɲɛni. Bayo Ala ɛ xilixi na nanxɔn, ɛ findi fati bɛndɛ kedenna ra.Ɛ findi wali faɲi kolonna ra. 16 AlaaMuxu Sugandixina falan xa lu ɛ yi, aɲaxunna birin yi, ɛ yi ɛ bode xaran, ɛyi ɛbode kawandi fekolonnabirin yi, enun Yaburi falane nun bɛtine nun Alatantun sigi sariɲanxine ra. Ɛ barikanbira Ala xa ɛ bɔɲɛni. 17 Ɛ naxan birinligama hanma ɛ a fala, ɛ xa na birinligaMarigi Yesu xinli ɛ yi barikan biraFafe Ala xa a barakani.

Denbaya sariyana18Ɲaxanle, ɛ xuru ɛ xɛmɛne ma alo

a lan ɲaxanle ma kii naxan yi Mariginyɛtagi.

19Xɛmɛne, ɛ ɲaxanle xanu, ɛ namaɲaxu e ra.

20 Diine, ɛ sɔtɔ muxune fala xuiinsuxu feen birin yi, amasɔtɔ na nannafan Marigin ma.

21 Dii fafane, ɛ nama ɛ diine raxɔlɔalogo e nama tunnaxɔlɔ.

22 Konyine, ɛ kanne fala xuiin suxufeenbirin yi naxanye ɛxunnadunuɲayi. Ɛ nama wali e yɛ xɔnna gbansanxan yi, alogo ɛ xa rafan e ma, koniɛ wali bɔɲɛ faɲin na Marigin binyafeen na. 23 Ɛ nɛma fefe ligɛ, ɛ xa aliga ɛ bɔɲɛn birin na alo ɛ a ligamaMarigin xa kii naxan yi koni muxunemi a ra. 24 Bayo ɛ a kolon, fa fala ɛɛ saranna sɔtɔma nɛn Marigin yii, akɛɛn naxan namaraxi a yamaan xa. ƐkannananAlaaMuxu Sugandixinna ɛwalin naxan xa. 25Naxannawali tinx-intareyani, a tinxintareyaan sarannasɔtɔma nɛn, bayo Ala mi muxunerafisama e bode xa.

41 Konyi kanne, feen naxan lan,

naxan tinxin, ɛ xa na liga ɛ konyinexa. Ɛ a kolon fa fala ɛ fan kannaariyanna yi.

Maxadine2Ɛxa luAlamaxandɛwaxatin birin,

ɛ yi lu ɛ yɛɛ ra yi, ɛ barikan bira axa. 3 Ɛ mɔn xa Ala maxandi nxu xa.Nanara, Ala xa nxɔ falan nasɔnɔyaalogo n xa nɔ Alaa Muxu Sugandixinawundo feen nalideni, n kasoon nanaxan ma fe ra. 4 Ɛ xa a mafan, n xaa fala a fixɛn na alo n lan kii naxan yi.

5 Ɛ sigan ti xaxilimayanidɛnkɛlɛyatarene mabinni, ɛ fɛrɛ fenwaxatine ma. 6 Ɛ falan xa findi hinanfala kɛndɛn nan na. Ɛ xa a kolon ɛmuxun birin yabima a faɲin na kiinaxan yi.

Xɔntɔn dɔnxɛne7 Nxu rafan ngaxakedenna Tikiko

nan n ma feen birin falɛ ɛ xa. Marig-ina walikɛ tɔgɔndiyaxin na a ra naxanwalima Marigin xa alo n tan. 8 Nna a rasigama ɛ ma alogo ɛ xa nxukiin kolon, a yi ɛ ralimaniya. 9 Ennafan ngaxakedenna, tɔgɔndiyamux-una, Onesimo sigama a fɔxɔ ra. Ɛmuxuna nde na a ra. Feen naxandanguxi be yi, e na birin yɛbama ɛ xanɛn.

10 N kasorasa bodena Arisitaraki ɛxɔntɔnma e nun Maraka, Baranabasidunbode. Ɛ bata yi yamarine mɛnaxan ma fe ra, xa a fa ɛ konni, ɛxa a rasɛnɛ ki faɲi. 11 Yisa, naxanxili sa Yusutu, na fan ɛ xɔntɔnma.Yahudiyane tagi ne nan tun walima nxɔn ma Alaa Mangayana fe ra, ne nanfindixi n niini fan muxune ra.

12 Epafirasi, ɛ muxuna nde ɛxɔntɔn Yesu a walikɛna, Alaa MuxuSugandixina. A yɛngɛn soma ɛ xaAla maxandini waxatin birin, alogoɛ xa dɛfe, ɛ yi ɛ yixɔdɔxɔ, ɛ kamaliAla sagoon birin yi. 13 N na serenbama a xa, a tɔrɔxi ɛ fe ra ki faɲi enun Layodise kaane nun Herapolisikaane. 14 En nafan muxuna, Lukadandan tiina, e nun Demasi ɛ xɔntɔn.

Kɔlɔsi Kaane Sora 4:15 267 Kɔlɔsi Kaane Sora 4:1815 Ɛ ngaxakedenne xɔntɔn nxu xa

naxanye Layodise yi, e nun Nim-ifa nun dɛnkɛlɛya yamaan naxanmalanna tima a banxini. 16Ɛ na kɛdiniito xaran ɛ konni, ɛ a liga a xa xaranLayodise kaane dɛnkɛlɛya yamaan xa.Naxan fan kelima Layodise yi, ɛ na fanxaran. 17Ɛ xa a fala Arikipe xa, ɛ naxa,“I wanla naxan sɔtɔxi Marigin na, aliga i yeren ma, i yi a rakamali.”

18N tan Pɔli nan xɔntɔn dɔnxɛni itosɛbɛxi n yiin na: Ɛ nama ɲinan n makasorasaan xɔn ma.

Ala hinanna xa lu ɛ xɔn.

Tesaloniki Singena 1:1 268 Tesaloniki Singena 2:2

Kɛdi Singen Tesaloniki Kaane MaPɔli Alaa Falan Kɛdi Singen

Tesaloniki Kaane MaTesaloniki yi findixi Romi manga

taan nan na Masedoniya yamanani,Girɛki yamanan kɔmɛn fɔxɔni. XɛraPɔli fa nɛn na taani a xɛrayaansigatiin firindeni, a keli xanbini Filipitaani. A yi dɛnkɛlɛya muxuna ndeesɔtɔ mɛnni, koni a mi bu na, bayoYahudiyana ndee yi na, naxanye miyi tinxi a fe ma. Nayi, fɔ a xa yi kelinɛn Tesaloniki taani mafurɛn. Na-nara, a yi siga Beere taani (Xɛrane17.1-10). Dɔnxɛn na, a yi fa Kɔrɛntitaani, a fɔxɔrabiran Timɔte yi sa a lina, a yi Tesaloniki kaane feene yɛbaa xa. Nayi, Pɔli yi kɛdi singen nasigaTesaloniki kaane ma. Waxatina nde,a sɛbɛ Kɔrɛnti taan nin. Fe kolonne afalama fa fala Kitabun yireni ito nansinge sɛbɛ benun Ningila Yesu kitabuyire gbɛtɛye, a a sɛbɛnɛn fɔ ɲɛɛ fu nunsolofere ɲɔxɔn Yesu te xanbini korexɔnna ma.

Xibarun naxanye fa sa keli Tesa-loniki taani, xɛraan yi sɛwa ne fe ra.A barikan birama Ala xa lan na misalifaɲin nan ma Tesaloniki kaane naxanyitama yamanan muxun bonne ra. Amɔn a falama a waxi e to feni han(1.1-3.13). Nayi, a e kawandima ae xa e tunnafan, e mɔn yi yanfandɛnkɛlɛyani Yesu ma (4.1-12). Naxanbi ra, e batamaxɔdinna naxanye tilan faxa muxune keli feen ma sayanie nun Alaa Muxu Sugandixin fa feenma, a yi ne yabi (4.13-5.11). A a kɛdinnaɲanxi sariyane nun xɔntɔnne nanma (5.12-28).

Kitabun yireni ito feene nanyɛbama lan waxati raɲanne fe ma.A falama dɛnkɛlɛya muxune xa nɛnfa fala e xa seren ba, a e xa a kolona waxatina nde fama, “e sa luma nɛnMarigin fɛma habadan!” (4.17)

1 Pɔli nun Silasi nun Timɔte nanito sɛbɛxi siga Fafe Ala nun a Muxu

Sugandixin Marigi Yesu a dɛnkɛlɛyayamaan ma Tesaloniki taani.

Ala xa hinanna nun bɔɲɛ xunbenlafi ɛma.

Barika birana2Nxu barikan birama Ala xa ɛ birin

ma fe yi waxatin birin, nxu nɛmaAla maxandɛ ɛ xa. 3 Nxu nɛma Alamaxandɛ, nxu xaxili ɛ feene xɔn: ɛdɛnkɛlɛyaan wanle nun ɛ xanuntenyawanle nun ɛ tunnafanna nun ɛ yiginaMarigi Yesu Alaa Muxu Sugandixinien Fafe Ala yɛtagi. 4 Ngaxakedenne,ɛ tan Ala xanuntenne, nxu a kolonfa fala Ala bata ɛ sugandi. 5 Amasɔtɔnxu to Yesu a fe Xibaru Faɲin nali ɛma, na mi findi falan xan tun na, konifɔ sɛnbɛn nun Alaa Nii Sariɲanxinnun xaxili ragidi kamalixina. Nxuyi sigan tima ɛ fe ra kii naxan yi ɛtagi, ɛ na kolon. 6 Ɛ findi nɛn nxutan nun Marigin naliga muxune ra.Hali ɛ to tɔrɔ gbeen sɔtɔ, ɛ falan na-suxu nɛn sɛwani Alaa Nii Sariɲanxinnaxan fixi ɛ ma. 7 Na kui, ɛ batafindi misaala ra dɛnkɛlɛya muxunebirin xa Masedoniya yamanan nunAkaya yamanani. 8 Amasɔtɔ Marig-ina falan xuyaxi ayi ɛ barakan nin,a mi dan Masedoniya yamanan nunAkaya yamanan xan gbansan yi. Koniɛ dɛnkɛlɛyana Ala ma, na feen batakolon yiren birin yi. Nayi, nxu tanmako mi fa a fala feen ma. 9 Ɛnxu yisuxu kii naxan yi, muxune nafalama e nun ɛ xɛtɛ suxurene fɔxɔ rakii naxan yi, ɛ tubi Ala ma, ɛ habadanAla ɲɔndin kanna batu. 10 Ɛ yi a DiiXɛmɛn fa feen mamɛ keli kore, Alabata naxan nakeli sayani, Yesu naxanen xunbama Ala xɔlɔ famatɔɔn ma.

2Pɔli a xɛrayana Tesaloniki yi

1 Ngaxakedenne, ɛ yɛtɛna a kolonfa fala nxu fa fena ɛ konni, na miluxi fuu. 2 Nxu bata yi tɔrɔn nunɲaxankatan sɔtɔ Filipi taani, alo ɛ akolon kii naxan yi, nxu yi nxu wɛkilɛAla yi, nxu yi Yesu a fe Xibaru Faɲinnali ɛ ma hali muxu wuyaxin to nxu

Tesaloniki Singena 2:3 269 Tesaloniki Singena 3:7yɛngɛ ɛ konni. 3Amasɔtɔnxɔ kawandixuine mi fataxi tantanna ra hanmaɲɛnige sariɲantarena hanma yanfan-tenyana. 4 Koni Ala to bata nxukɛɲaan fɛsɛfɛsɛ, a yi a falan XibaruFaɲin taxu nxu ra. Nxu falan timana kii nin. Nxu mi waxi muxune xankɛnɛn fe yi, koni Ala naxan muxunebɔɲɛn fɛsɛfɛsɛma. 5 Bayo ɛ a kolonyati, fa fala nxu mi ɛ rawalixi wulenmatɔxɔ xuiin xɔn hanma nxu mila ɛseene xɔn luxunni. Ala nan nxu serenna. 6 Nxu mi binyen fenma muxu yora, ɛ tan hanma ndee gbɛtɛye. 7 AlaaMuxu Sugandixina xɛrane to nxu ra,nxu yi nɔɛ nxɔ goronna sɛ nɛn ɛ xunma nun. Koni, nxu findi nɛn muxusabarixine ra ɛ yɛ, alo dii ngana a diinmasuxuma kii naxan yi. 8 Nayi, nxuyi tinxi nxɔ sabarini nxu xa Alaa falanXibaru Faɲin nali ɛ ma, nxu yi nxuyɛtɛ niin fi ɛ fe ra amasɔtɔ nxu yi ɛxanuxi han! 9 Nxu ngaxakedenne, ɛxaxili lu nxɔ yanyin nun nxɔ kɔɛɛnwanla nun yɛgbaan xɔn. Nxu nawanla kɛ nɛn alogo goronna nama lumuxu yo xun ma, nxu nɛma Yesu afe Xibaru Faɲin nalima ɛ ma waxatinnaxan yi.

10 Nxu seren nan ɛ ra, e nun Alafa fala nxu yi sariɲanna nun tinxinnanun fɛtareyaan nin ɛ tan dɛnkɛlɛyamuxune tagi. 11 Ɛ a kolon fa fala nxuluxi ɛ keden kedenna birin xa nɛn alofafan nun a diine kii naxan yi. 12Nxuyi ɛ ralimaniya, nxu yi ɛ masabari,nxu yi ɛ mafan a ɛ sigati kiin xa lanAla ma, a tan naxan ɛ xilixi alogo ɛ xaso a mangayaan nun a binyeni.

13Nanan a ligaxi, nxu luma barikanbirɛ Ala xa waxatin birin. Bayo ɛto Alaa falan mɛ nxu ra, ɛ a rasuxunɛn Alaa ɲɔndi falan yɛtɛɛn na, alo alan kii naxan yi, naxan walima ɛ tandɛnkɛlɛya muxune tagi. Ɛ mi a suxualo muxune falana. 14Ngaxakedenne,ɛ bata Alaa dɛnkɛlɛya yamane raliga,naxanye Yudaya yamanani, Yesu AlaaMuxu Sugandixina muxune. Ɛ konkaane ɛ tɔrɔ kii naxan yi, Yahudiyanene fan tɔrɔ nɛn na kiini. 15 E tanYahudiyane nan Marigi Yesu faxa e

nun nabine, e yi nxu fan kedi. E miAla kɛnɛnɲɛ mumɛ! E muxune birinmatandima. 16 E mi tinma nxu xafalan ti siya gbɛtɛne xa, alogo e xa kisi.Nayi, e luma e yulubin nan tun fari sɛhan a dɛfe. Koni Alaa xɔlɔn bata yeline liyɛ.

Pɔli mɔn waxi e xɔntɔn feni17 Nxu ngaxakedenne, wulana nxu

masigaxi ɛ ra waxatidi, koni nxubɔɲɛn mi masigaxi ɛ ra. Nxu katanbirin tima alogo nxu xa fa ɛ fɛma bayoɛ to xɔnla bata nxu suxu han! 18 Nxuwaxi fa feni ɛ fɛma, a gbengbenna ntan Pɔli bata kata sanɲamafirin. KoniSetana yi nxu yikala. 19 Amasɔtɔ ndefindɛ nxu yigin nun nxu sɛwa xunnanun nxɔ xunna kenla ra alogo nxu xamatɔxɔn sɔtɔ en Marigi Yesu yɛtagi ana fa waxatin naxan yi, xa ɛ tan mi ara? 20 Ɛ tan nan nxɔ binyen nun nxusɛwa xunna ra yati!

31Nxu to mi yi fa nɔɛ legedenna tiyɛ

sɔnɔn, nayi, nxu yi lan a ma a nxuxa lu Atɛna taani, 2 nxu yi en ngax-akedenna Timɔte rasiga ɛ ma, naxanwalima Ala xa a Muxu Sugandixina feXibaru Faɲin nalideni alogo a xa sa ɛsɛnbɛ so, a ɛ ralimaniya ɛ dɛnkɛlɛyani.3 Nayi, ɛ tan muxu yo nama kuisanɲaxankatani itoe fe ra. Bayo ɛ tana kolon a na nan nagidixi en ma.4 Amasɔtɔ nxu yi ɛ fɛma waxatinnaxan yi, nxu yi a falama ɛ xa fa falaa en ɲaxankatama nɛn. Ɛ na kolon,na nan ligaxi. 5 Nanara, n to mi yifa mamɛ tiyɛ, n yi Timɔte rasiga ɛma alogo a xa sa xibarun sɔtɔ lan ɛdɛnkɛlɛyaan ma. Bayo n yi gaxuxi fafala maratantan tiin nama ɛ ratantan,nxɔ wanla yi lu ɛma fuuni.

6Koni Timɔte baxi fadeni nxu fɛma,sa keli ɛ fɛma. A bata ɛ dɛnkɛlɛyaannun ɛ xanuntenyana fe xibarun nalinxu ma. A naxa, a ɛ mirixi nxɔ afe ma sɛwani waxatin birin, a nxuto xɔnla ɛ ma ki faɲi alo ɛ fan toxɔnla nxu ma kii naxan yi. 7 Nanara,nxu ngaxakedenne, hali nxu to tɔrɔn

Tesaloniki Singena 3:8 270 Tesaloniki Singena 5:3nun ɲaxankatani, ɛ dɛnkɛlɛyana nxuralimaniyaxi. 8 Iki ɛ bata nxu nii yifannxu ma, bayo ɛ mɔn Marigina kiraanxɔn gben! 9 Nba, nxu lan nxu xabarika biran dan minɛn yi Ala xa ɛ fera, naxan lanɲɛ na sɛwan yatɛn manaxan nxu yi ɛ fe ra Ala yɛtagi? 10NxuAla maxandima kɔɛɛn nun yanyin nahan a gbo ayi fa fala a nxu xa ɛ to, al-ogo naxan dasaxi ɛ dɛnkɛlɛyani, nxuyi na rakamali.

11 En Fafe Ala yɛtɛɛn nun en Ma-rigi Yesu xa kirani tɔn nxu xa, siga ɛfɛma. 12 Xanuntenyaan naxan ɛ tagie nun naxan ɛ nun muxun birin tagi,Marigin xa na fari sa, a ragbo ayi alonxu gbeen kii naxan yi ɛ tan xa. 13 Axa ɛ bɔɲɛn sɛnbɛ so alogo fɛ yo namalu ɛ sariɲanni en Fafe Ala yɛtagi, enMarigi Yesu nun a sariɲantɔne birinfa waxatini.

4Sigati kii naxan Ala kɛnɛnxi

1 Dɔnxɛn na, ngaxakedenne, nxu ɛmafanma, nxu yi ɛ kawandi MarigiYesu barakani. Ɛ bata a kolon nxu xɔnma ɛ lan ɛ xa sigan ti kii naxan yi, ɛyi Ala kɛnɛn, ɛ yɛtɛɛn na ligama koniɛ mɔn xa yanfan na kui. 2 Bayo ɛ akolon nxu yamarin naxan soxi ɛ yiiMarigi Yesu xinli. 3 Ala sagoon ni ira, ɛ xa sariɲan, ɛ fata yanga suxunma. 4 Ɛ keden kedenna birin xa ɛ yɛtɛfati bɛndɛn suxu kiin kolon sariɲannanun xunna kenli. 5 Ɛ nama kunfafe yalunxine xɔn alo dɛnkɛlɛyatarene,naxanye mi Ala kolon. 6 Muxu yonama hakɛn liga, a yi a dɛnkɛlɛyaadamadi boden yanfa feni ito nde yi.Nxu bata yi a fala ɛ xa nun, nxuyi a makɔxɔ ɛ xa ken, naxan na itondee liga,Marigin na feen saranmanakanna ra nɛn. 7 Amasɔtɔ, Ala mi enxilixi a en xa fe sariɲantaren liga, konia en xa sariɲan. 8 Nanara, naxan natondi falani itoe suxɛ, na mi tondiximuxune xan xa, koni a tondixi Alanan xa naxan a Nii Sariɲanxin fixi ɛma.

9Hali nxumi se sɛbɛ ɛmadɛnkɛlɛyamuxun bonne xanu feen ma, amasɔtɔɛ ɛ bode xanuma kii naxan yi, Ala bataɛ xaran na ma. 10 Ɛ na nan ligamangaxakedenne birin xa Masedoniyayamanan yiren birin yi. Koni nxu ɛmafanma ngaxakedenne, fa fala ɛ sigayɛɛn na na kui. 11 Na xa findi xunnakenla ra ɛ xa ɛ lu sabarini, ɛ yi ɛ xaxililu ɛ feene xɔn, ɛwali, alo nxu ɛ yamar-ixi kii naxan yi, 12alogo ɛ sigati kiin xafindi binyen na dɛnkɛlɛyatarene yɛ, ɛgoronna nama lu muxu yo xun ma.

Yesu fa fena13 Ngaxakedenne, nxu mi waxi ɛ

lu feni kolontareyani muxune fe ranaxanye bata laxiraya, alogo ɛ namalu sunuxi alo bonne, yigi mi naxanyema. 14 En laxi a ra a Yesu bata faxa,a mɔn yi keli sayani. Na ma, en mɔnlaxi a ra, a Ala faxa muxune rakelimanɛn Yesu xɔn, naxanye yi dɛnkɛlɛyaxia ma.

15 Awa, nxu Marigina falani itonan tima ɛ xa: Marigin fa waxatinaen tan naxanye lima en nii ra, entan singe mi tema faxa muxune yɛɛra. 16 Amasɔtɔ, yamarin na fi xuiyitexi gbeeni, maleka kuntigin xuiinna mini, Alaa xɔtaan na fe, Mariginyɛtɛɛn godoma nɛn keli kore. Nayi,muxun naxanye faxaxi e biraxi AlaaMuxu Sugandixin fɔxɔ ra, ne nansinge kelima sayani. 17Na xanbi ra, entan naxanye na lu en nii ra na wax-atini, en birin natema nɛn ne fɛmakundani kore mafurɛn, en sa Mariginnalan kore. Enmɔnyi luMarigin fɛmahabadan. 18 Nayi, ɛ bode ralimaniyafalani itoe ra.

5Ɛ yitɔn Yesu fa waxatin yɛɛ ra

1 Nba, ngaxakedenne, hali nxu mise sɛbɛ ɛ ma feni itoe liga wax-atine fe ra, 2 amasɔtɔ ɛ yɛtɛna akolon yati, Marigin Fa Lɔxɔn ligamanɛn alo muɲaden fama kɔɛɛn na kiinaxan yi. 3 Muxune bɔɲɛ xunbenlanun maratangana fe falama waxatinnaxan yi, halagin godoma e xun ma

Tesaloniki Singena 5:4 271 Tesaloniki Singena 5:28na waxatin yɛtɛɛn nin, e ratɛrɛna aloɲaxanla dii bari kuiin na keli a ra. Emi tangɛ na ma mumɛ! 4 Koni ngax-akedenne, ɛmi fa dimin xan yi sɔnɔn,na lɔxɔn yi ɛ ratɛrɛna alo muɲadena.5 Ɛ birin findixi kɛnɛnna nun yanyinmuxune nan na. Kɔɛɛn nun dimingbee mi en tan na. 6 Nayi, en namaxi alo bonne, koni en lu en yɛɛ rayi, en yi en yɛtɛ suxu! 7 Xi xɔlitɔnexima kɔɛɛn nan na, dɔlɔ minne fan eminma kɔɛɛn nan na. 8 Koni en tannaxanyefindixi yanyinmuxune ra, enna en yɛtɛ suxu, en yi xanuntenyaannun dɛnkɛlɛyaan findi en kanke yɛmasansanna ra, en yi en kisi feenyigin findi en xunna makantan yɛngɛso kɔmɔtin na. 9 Ala mi en sugandixia xɔlɔn xan xili yi, koni a en xa kisinsɔtɔ en Marigi Yesu barakani, AlaaMuxu Sugandixina. 10 A faxaxi en xanɛn, alogo xa en faxa, xa en lu en niira, en xa lu a fɛma. 11Nayi, ɛ lu ɛ boderalimaniyɛ, ɛ lu ɛ bode sɛnbɛ soɛ, aloɛ a ligama kii naxan yi iki.

Kawandin nun xɔntɔn dɔnxɛna12 Nba, ngaxakedenne, nxu ɛ

mafanma ɛ xa ne binya naxanyewalima a xɔdɛxɛn na ɛ tagi, naxanyetixi ɛ yɛɛ ra Marigini naxanye ɛrakolonma feenema. 13Ɛ e yatɛmuxubinyene ra xanuntenyani e wanla fera. Lanna xa lu ɛ tagi.

14 Ngaxakedenne, nxu ɛ mafanmaɛ salantenne maxadi, naxanye tun-naxɔlɔxi e ma, ɛ yi ne ralimaniya, ɛsɛnbɛtarene mali, ɛ diɲa muxun birinxa. 15 Ɛ a liga ɛ yeren ma muxu yonama fe ɲaxin saran fe ɲaxin na, koniɛ kata fe faɲin ligadeni ɛbodexa enunmuxun birin xa waxatin birin yi.

16Ɛ lu sɛwaxi waxatin birin. 17Ɛ Alamaxandi waxatin birin. 18 Ɛ barikanbira Ala xa feen birin yi. Ala sa-goon nan na ra ɛ xa, ɛ to Alaa MuxuSugandixin Yesu yi.

19 Ɛ nama Alaa Nii Sariɲanxini kalaa wanli. 20 Ɛ nama nabiya falaneraɲaxu. 21Koni ɛ feen birin fɛsɛfɛsɛ, ɛa faɲin namara. 22 Ɛ makuya fe ɲaxinsifan birin na.

23Bɔɲɛ xunbenla Ala xa ɛ rasariɲanɛ kɛɲaan birin yi. Ala xa ɛ xaxinlanun ɛ niin nun ɛ fati bɛndɛn lufɛtareyani enMarigi Yesu fa waxatini,Alaa Muxu Sugandixina. 24Ala naxanɛ xilixi, na tinxin, a tan nan na ligama.

25 Ngaxakedenne, ɛ Ala maxandinxu fan xa.

26 Ɛ ngaxakedenne birin xɔntɔnmɛnni ngaxakedenyaan xɔntɔnnasunbuni.

27 N bata ɛ yamari Marigin xinli,ɛ kɛdini ito xaran dɛnkɛlɛya muxunebirin xa.

28 En Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixina hinanna xa lu ɛ birin xɔnma.

Tesaloniki Firindena 1:1 272 Tesaloniki Firindena 1:12

Kɛdi Firindena Tesaloniki Kaane MaPɔli Alaa Falan Kɛdi FirindenTesaloniki Kaane Ma

Kɛdin firinden kui naxan sɛbɛTesa-loniki kaane ma, Xɛra Pɔli xɛtɛmafeene ma a bata yi naxan fala a kɛdisingen kui: Maxɔdinna naxan lanxiYesu fa feen ma. Na feen mɔn Tesa-loniki dɛnkɛlɛya muxune yimaxama.Muxuna ndee a falama e yɛ a nalɔxɔn bata a li (2.2), nde tondimawalɛ na waxati raɲanna fe ra, a toyiso, e goronna yi lu sɛ bonne xunma (3.6-12). Nayi, Kitabun yireni itosɛbɛxi nɛn alogo a xa xaxili ɲaxinba muxune xunni naxan Tesalonikidɛnkɛlɛya muxune tɔrɔma.

Xɛra Pɔli falan fɔlɔmaAla tantunnanan ma dɛnkɛlɛyaan nun xanun-tenyana fe ra, Tesaloniki dɛnkɛlɛyamuxune naxan yitaxi, a mɔn Alamaxandima alogo a xa e sɛnbɛ sowanli e xilixi naxan ma (1.1-12). Nadanguxina, a yi fa Kitabun yireni itoa fala xɔnna ma, naxan lanxi AlaaMuxu Sugandixin fa feen ma binyeni.Na mi ligama fɔ muxu makabɛxinande mini kɛnɛnni, “Muxu ɲaxina,”naxan kelima Ala xili ma a murutɛAlaa Muxu Sugandixin xili ma (2.1-12). Ɲaxuyaan waran sɛnbɛna fe ra,a lan dɛnkɛlɛya muxune xa e sɛnbɛ soe dɛnkɛlɛyani Yesu a fe Xibaru Faɲini,e yi lu Ala maxandɛ yɛ yo yɛ (2.13-3.5). Xɛra Pɔli xɔlɔxin nan falan timasalantenne ma, a yi a yita e ra bonnewalima kii naxan yi alogo e goronnanama lu muxe xun ma (3.6-15). A afalan naɲanma duban nun xɔntɔnnanan ma (3.16-18).

Kitabun yirena nde naxa, “Xanaxanmiwaxiwali feni, hali na kannafan nama donse don.” (3.10) Na falantima Kitabu xaranne nan xa a e xaa liga e yeren ma a dɛnkɛlɛyaan mifindixi salayaan na, fɔ wanla xa kɛnɛn Ala e tixi naxanye ra lɔxɔ yo lɔxɔ.

1Pɔli nun Silasi nun Timɔte nan itosɛbɛxi Tesaloniki dɛnkɛlɛya yamaanmanaxanye bata findi en Fafe Ala nun

Marigi Yesu Alaa Muxu Sugandixingbeen na. 2 Fafe Ala nun Marigi YesuAlaa Muxu Sugandixin xa hinannanun bɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

Kitina fe Marigin fa waxatini3 Ngaxakedenne, a lan nɛn nxu xa

barikan bira Ala xa ɛ fe ra waxatinbirin. Na nan daxa amasɔtɔ ɛ birinma dɛnkɛlɛyaan gboma ayi kati, enun ɛ xanuntenyaan fan ɛ bode xa.4Nanara, nxu yɛtɛna ɛmatɔxɔmaAlaadɛnkɛlɛya yamane tagi ɛ tunnafannanun ɛdɛnkɛlɛyana fe ra hali ɛ to tɔrɔxibɛsɛnxɔnyani.

5 Na feene a yitama nɛn a Alaakiti sa kiin tinxin naxan a ligama ɛxa yatɛ muxu kamalixine ra naxanyesoma Alaa Mangayani, ɛ ɲaxankataninaxan ma fe ra. 6 Ala to tinxin, nax-anye ɛ ɲaxankatama, a ne saren fimaɲaxankatan na nɛn, 7 ɛ tan naxanyeɲaxankataxi, a yi matabun fi ɛ ma enun nxu fan. Na ligama nɛn MarigiYesu na makɛnɛn waxatin naxan yi,keli kore e nun a maleka sɛnbɛmane8 tɛɛ dɛgɛ gbeeni. A yi Ala kolontarenesaran e fe ɲaxine ra naxanyemiMari-gin Yesu a fe Xibaru Faɲin falan suxi.9 Ne ɲaxankatama habadan halaginnan na, e ba Marigin yɛtagi e nun abinye magaxuxina. 10 Na ligama nɛna na fa lɔxɔn naxan yi e tagi, a yamasariɲanxin birin yi a binya, e yi kabɛ ama naxanye birin dɛnkɛlɛyaxi. Ɛ fantaranma nɛn ne yɛ amasɔtɔ nxu serennaxan ba ɛ xa, ɛ la nɛn na ra.

11Na kui, nxu Ala maxandima ɛ xawaxatin birin, alogo, a bata ɛ xili feennaxan ma, ɛ xa kamali, ɛ yi lan na ma.Nxu mɔn a xandima alogo, ɛ bata fefaɲin naxan birin ɲɛnige, e nun ɛ nawanla naxan kɛ ɛ dɛnkɛlɛyani, Ala xana birin nakamali a sɛnbɛn xɔn ma.12 Nxu na maxandin tima alogo enMarigi Yesu xinla xa binya ɛ xɔn, ɛ fanyi binyen sɔtɔ a tan yi, en ma Ala nunMarigi Yesu Alaa Muxu Sugandixinahinanna barakani.

2Fe ɲaxi rabana fe

Tesaloniki Firindena 2:1 273 Tesaloniki Firindena 3:91 Ngaxakedenne, en faan Marigi

Yesu Alaa Muxu Sugandixin fa feennan ma iki e nun en malan fena afɛma. Nxu ɛ mafanma, 2 xa ɛ nabiyafalana ndee fe mɛ hanma xibarunahanma kɛdina naxan a falama Mari-gin fa lɔxɔn bata a li, ɛ xaxinla namamafura yifuyɛ, ɛ bɔɲɛn yi mini, hali enaxa a fataxi nxu tan nan na. 3Ɛ namatin muxu yo xa ɛ mayenden kii yo yi,amasɔtɔ na lɔxɔn mi a liyɛ fɔ na mu-rutɛ dɔnxɛna a li singen, Xɛmɛ Sariy-ataren yi makɛnɛn, halagin nagidixinaxan ma. 4 Muxune seen naxanyebirin yatɛxi “alane” ra, e yi e batu,a a yɛtɛ yitema nɛn, a yi keli ne xilima. Na kui, a dɔxɔma nɛn Ala BatuBanxini, a yi a yɛtɛ findi ala ra.*

5 N yi ɛ fɛma waxatin naxan yi, nyi naxan falama ɛ xa, ɛ mi ɛ yengidɔxi ne xɔn ba? 6 Anu, iki ɛ a kolonki faɲi, naxan na xɛmɛn makankanxi,alogo a nama mini han a waxatin yi ali. 7 Amasɔtɔ iki, sariyatareyaan batawali fɔlɔ wundoni. A luma na kii ninhan naxan a makankanxi, na yi ba nasingen. 8 Na waxatini, Xɛmɛ Sariy-ataren makɛnɛnma nɛn, Marigi Yesunaxan halagima a dɛ foyen na, a yi aɲan a fa feen nɔrɔn na. 9Xɛmɛ Sariy-ataren fama Setana sɛnbɛn barakannin e nun wule kabanako feene nunwule taxamasenne nun wule fe ma-gaxuxin sifan birin, 10 e nun tinx-intareyaan sifan birin naxanye halagimuxune mayendenma, amasɔtɔ e mitinxi ɲɔndin nasuxɛ, a yi rafan e ma,e kisi. 11Nanara, Ala tantanna sɛnbɛnnafama nɛn, naxan a ligɛ e la wulenna. 12 Na birin ligama nɛn alogonaxanye mi dɛnkɛlɛyaxi ɲɔndin ma,tinxintareyaan nafanxi naxanye ma,ne xa makiti.

Ɛ sugandixi ɛ kisi feen nan ma13 Koni ngaxakedenne, Marigin xa-

nuntenne, fɔ nxu xa barikan bira Alaxa ɛ fe ra waxatin birin, amasɔtɔ xabua fɔlɔni Ala ɛ sugandixi ɛ kisi feenna nɛn a Nii Sariɲanxin xɔn naxan ɛrasariɲanma e nun dɛnkɛlɛyaan xɔn

ɲɔndin ma. 14 A mɔn ɛ xilixi na nanma Yesu a fe Xibaru Faɲin barakani,nxu naxan nalixi ɛ ma, alogo ɛ xabinyen sɔtɔ naxan kelima en MarigiYesu Alaa Muxu Sugandixini. 15Nayi,ngaxakedenne, nxu xaranna naxanyeradanguxi ɛ ma, a na findi kawandixuiin na hanma sɛbɛnla, ɛ ne suxu, ɛlu e yi ken!

16 En Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixin yɛtɛɛn nun en Fafe Alanaxan en xanuxi, a habadan bɔɲɛxunbenla nun yigi faɲin fi en ma ahinanni, 17 na Ala xa ɛ ralimaniya ɛbɔɲɛni, a ɛ sɛnbɛ so wali faɲin nunfala faɲini.

3Ɛ Ala maxandi nxu xa

1 Dɔnxɛn na, nxu ngaxakedenne,ɛ Ala maxandi nxu xa alogo Marig-ina falan xa xuya ayi, a yi binyaalo a ɛ konni kii naxan yi, 2 alogonxu xa xunba muxu kobine nunmuxu ɲaxine ma, bayo e birin midɛnkɛlɛyaxi.

3 Koni Marigin tinxin, a ɛ sɛnbɛsoma nɛn, a yi ɛ ratanga Fe ƝaxinKanna ma. 4 Nxu laxi ɛ ra Marig-ini, fa fala nxu ɛ yamarixi naxan na,ɛ na ligama iki, ɛ mɔn luma nɛn aligɛ. 5Marigin xa ɛ bɔɲɛn ti Alaa xa-nuntenyaan nun aMuxu Sugandixinatunnafanna ra.

Wanla tɔnɔna6 Ngaxakedenne, nxu ɛ yamarima

Marigi Yesu xinli, Alaa MuxuSugandixina, ɛ makuya ɛ ngaxake-denne birin na naxanye bata e yɛtɛlu salayani, e mi sigan tima xarannexɔn ɛ naxanye sɔtɔxi nxu yii. 7 Ɛyɛtɛna a kolon a lan ɛ xa nxu raliga kiinaxan yi. Amasɔtɔ nxumi yi salayaanxan yi ɛ konni. 8 Nxu mi muxu yoa donse don nxu mi a saren fi, koninxu tin nɛn tɔrɔn nun xadanna ma,nxu wali kɔɛɛn nun yanyin na, alogonxu goronna nama lu ndenden xunma. 9 Na mi na ra fa fala nxu mi nɔɛ

* 2:4: A mato Daniyɛli 11.36 nun Esekiyɛli 28.2 kui.

Tesaloniki Firindena 3:10 274 Tesaloniki Firindena 3:18na sɔtɛ ɛ yii, koni alogo ɛ xa misaalatongo nxu ma. 10 Amasɔtɔ, nxu yi ɛfɛma waxatin naxan yi, nxu ɛ yamarinɛn fa fala naxan yo mi tinɲɛwalɛ, nanama a dɛge.

11 Anu, nxu bata a mɛ a muxunandee ɛ yɛ, salantenne nan ne ra, e miwalima fɔ e to fe yibasanni. 12 Nxubata na muxune yamari, nxu yi e ral-imaniya Marigi Yesu xinli, Alaa MuxuSugandixina, a e xa e raxara, e walialogo e xa e balon sɔtɔ.

13 Ɛ tan, ngaxakedenne, ɛ namatagan fe faɲin nabɛ. 14Xamuxunandemi tin falani itoe suxɛ nxu naxanyesɛbɛxi, ɛ na kanna rakɔrɔsi, fefe namalu ɛ tan nun na kanna tagi, alogo a xayagi. 15Koni ɛ nama a yatɛ ɛ yaxun na,koni ɛ a rakolon alo ɛ ngaxakedenna.

Xɔntɔn xuine16 Ala xa Marigin bɔɲɛ xunbenla

kanna xa bɔɲɛ xunbenla fi ɛ ma wax-atin birin nun kiin birin yi. Mariginyi lu ɛ birin xɔn. 17 N tan Pɔli yɛtɛɛnnan xɔntɔn xuini itoe sɛbɛxi. N mataxamasenna nan ito ra n ma kɛdinebirin yi, n yii funfun ni ito ra.

18 En Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixina hinanna xa lu ɛ birinxɔn.

Timɔte Singena 1:1 275 Timɔte Singena 1:12

Kɛdi Singen Timɔte MaPɔli Alaa Falan Kɛdi Singen Timɔte

MaYahudiyan nan yi Timɔte nga ra, a

findi nɛn dɛnkɛlɛya muxun na, Girɛkikaan nan yi a fafe ra. Pɔli Timɔtekolon a xɛrayaan sigatiinfirindennin,a to Lisitire taan li, Asi yamana fonnidɛnaxan xili iki a Turiki (Xɛrane 16.1-3). Fɔlɔ na lɔxɔn ma, Timɔte yi findiXɛra Pɔli fɔxɔrabira kɛndɛn na. Atan nan yi biraxi a fɔxɔ ra a xɛrayaansigatiin wuyaxi yi. Na nan yi a ra,Pɔli yi Timɔte rasigama taane yi fenande ra sanɲa ma wuyaxi a xa sayamaan mali dɛnkɛlɛyani. Nanara,sanɲamawuyaxi a xinla toma XɛraneKɛwanle Kitabun yiren kui. Na mis-aala ndee nan itoe ra: Xɛrane 17.14-15, 18.5, 19.22. A xinla mɔn tomaPɔli a kitabune kui. Na misaala ndeenan itoe ra: Kɔrɛnti Singen 4.17 nun16.10-11 e nun Filipi Kaane 2.19-24nun Tesaloniki Singen 3.2-6 e nungbɛtɛye fan na. Kɛdi firinna naxanyesɛbɛxi Timɔte ma e nun naxanye sɛbɛTito ma, muxune e xili bama fa fala:“Yɛɛratine Kitabu Yirene” amasɔtɔ ekiraan nan yitama dɛnkɛlɛya yamaanyɛɛratine ra.

Kɛdi singen naxan sɛbɛ Timɔtema, na fe dɔxɔ saxan kɛndɛ nan yi-tama: A singena a dɛnkɛlɛya yamaannakolonma lan wule dinane ma nax-anye Yahudiyane dinan nun suxurefeene xaxinle basanma. Na wuledinane yi muxune xaranma nɛn adunuɲa yi seene birin ɲaxu. E mɔnnaxa a muxun kisin sɔtɔma wundokolonna nan xɔnma, naxan namaraxie xarandii dando xa. E mɔn tɔnnedɔxɔma futu xidin na e nun donsenandee. Kitabun yireni ito mɔn yama-rine fima lanAla Batunmalannema, enun dɛnkɛlɛya yamaan yɛba kiin nuna kuntigine kɛwanle fe. Dɔnxɛn na amaxadi xuine nan tima Timɔte xa lana wanla kii ma, a mɔn yi a yengi dɔxɔdɛnkɛlɛya muxune xɔn, alogo a xa“findi Alaa Muxu Sugandixina walikɛ

faɲin na.” (4.6)1 N tan Pɔli, Yesu, Alaa Muxu

Sugandixina xɛraan nan ito sɛbɛxi,fata en nakisimana Alaa yamarin na,e nun Yesu, Alaa Muxu Sugandixina,en yigina.

2 N na a sɛbɛma Timɔte ma, n madiin yɛtɛna dɛnkɛlɛyani.

Fafe Ala nun en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin xa hinanna nunkininkininna nun bɔɲɛ xunbenla fi ima.

Wule dinane fe3N yi i mafanma kii naxan yi, n ke-

limatɔna siga Masedoniya yamanani,n mɔn waxi a xɔn, i xa lu Efɛsi taanialogo i xa mɛn kaana ndee yamarie nama fa xaran gbɛtɛye ti yamaanxa. 4 A e xa ba kankanɲɛ talinema, e nun e benbane xinle fɛsɛfɛsɛnnaxan mi ɲanma. Na fe matandinenan nakelima. E mi Alaa wanla kɛmadɛnkɛlɛyani. 5 N yamarini ito fi nɛnalogo xanuntenyaan xa gbo ayi naxankelima bɔɲɛ sariɲanxin nun nii faɲinnun dɛnkɛlɛya kɛndɛni. 6 Muxunandeebatamasara, kiraanyi lɔ ayi emae bira fala fuune fɔxɔ ra. 7Ewaxi a xɔnma, e xa findi sariya karamɔxɔne ra,koni e naxan falama, e a rali e sɔbɛɛnyɛtɛɛn na, e mi na kolon mumɛ!

8 En na a kolon fa fala sariyanfan, xa a rawalima a sariya kiin ma.9 En mɔn a kolon fa fala sariyan misaxi tinxin muxune xan ma fe ra,koni sariya kalane nun muxu mu-rutɛxine nun Ala kolontarene nunyulubi kanne nun sariɲantarene nundina suxutarene nun fafa faxane nunnga faxane nun faxa tiine 10 e nunyanga suxune nun xɛmɛn naxanyekafuma xɛmɛne xɔn e nun konyi ma-tine nun wule falane nun wule serebaane e nun feen naxanye birin xarankɛndɛn matandima. 11 Xaranni itolanxi Ala barakan kanna falan XibaruFaɲin nɔrɔn nan ma, a naxan taxu nna.

Pɔli a barika birana12N barikan birama en Marigi Yesu

Alaa Muxu Sugandixin xa naxan n

Timɔte Singena 1:13 276 Timɔte Singena 3:2sɛnbɛ soxi amasɔtɔ a bata n yatɛtinxin muxun na, a yi n tongo awalikɛɛn na. 13 Hali n to bata yia rayelefu, n yi a ɲaxankata, n yia rafɛya. Koni a bata kininkinin nma amasɔtɔ n ne ligaxi kolontareyaannun dɛnkɛlɛyatareyaan nin. 14 EnMarigin yi a hinan gbeen nagodo nma han a yi dɛnkɛlɛyaan nun xanun-tenyaan fi n ma, naxan kelixi YesuAlaa Muxu Sugandixin ma. 15Ɲɔndinnan falani ito ra, en birin xa la naxanna, fa fala Yesu AlaaMuxu Sugandixinfaxi dunuɲa yi yulubi kanne nannakisi fe ra. N tan ɲaxu dangu e birinna. 16Koni a yi kininkinin nma, alogoAlaa Muxu Sugandixin Yesu xa a diɲagbeen yita n tan yulubi kan ɲaxinxɔn, afindimisaala ra dɛnkɛlɛyamux-une xa, naxanye habadan nii rakisinsɔtɔma. 17 Nba, habadan mangana,niin kanna nun totarena, Ala kedenpeena, gboon nun binyen xa fi na mahabadan han habadan! Amina.

18 N ma diin Timɔte, n bata nayamarin fi i ma, naxan fataxi nabiyafalane ra naxanye fala lan i ya fe ma,alogo i xa na suxu, i yi nɔ yɛngɛfaɲin soɛ. 19 I xa lu dɛnkɛlɛyaannun nii faɲiyani. Muxuna ndeebata ne rabeɲin, e dɛnkɛlɛyaan yiɲan alo kunkin na godo igen bun.20Humeneyo nun Alesandire namux-une yɛ. N bata ne lu Setana xa,* alogoe xa xaran fa fala e nama Ala rayelefu.

2Tagi yitɔnna ɛ nun Ala tagi

1 N na ɛ mafanma fe singen naxanma, ɛ Ala mafan, ɛ yi a maxandi, ɛAla maxandi muxune xa, ɛ barikanbira a xa muxun birin ma fe ra,2 mangane nun yɛɛratine birin, al-ogo en ma dunuɲa yi gidin xa findibɔɲɛ xunbenla nun xaxili saan na enxa, Ala kolonna nun binyeni. 3 Fefaɲin nan na ra naxan lan Ala yɛɛ

ra yi, en nakisimana, 4 naxan waxia xɔn ma muxune birin xa kisi, eyi ɲɔndin kolon. 5 Bayo Ala ke-den peen na a ra, e nun tagi yitɔnkeden peena Ala nun muxune tagi,naxan findixi adamadiin na YesuAlaa Muxu Sugandixina, 6 naxan ayɛtɛ fi muxune birin xunba seen na,naxan findi sere ɲɔxɔyaan na a wax-atini. 7 Nanara, n tan yɛtɛɛn findixixɛraan nun kawandi baan na e nunkaramɔxɔn naxan siyane xaranmadɛnkɛlɛyaan nun ɲɔndin ma. Nɲɔndin nan falama, wulen mi naxanna.

8Nanara, n waxi a xɔn ma muxunexa Ala maxandi yiren birin yi, e yi eyii sariɲanxine ti Ala xa. Xɔlɔn nunmatandin yi ba e tagi.

Ɲaxanle lan e xa naxan liga9 Na kiini, ɲaxanle xa e maxidi ki

faɲini xurun nun yɛtɛ suturani. Enama e yɛtɛ rayabu e xunna dɛnbɛxinnun xɛmaan nun gɛmɛ tofaɲine nundugi sare xɔdɛxɛne ra. 10 Koni e xarayabu e kɛwali faɲine nan xɔn, alo alan ɲaxanle ma kii naxan yi naxanyea falama e Ala binyaxi. 11Ɲaxanle xaxaran sabarin nun xuru kɛndɛni. 12Nmi tinɲɛ ɲaxanla xa xaranna ti, a yinɔɔn sɔtɔ xɛmɛn fari. A xa sabari.13Amasɔtɔ N Benba Adama nan singedaxi, na xanbi ra Nmahawa. 14 Setanami n benba Adama xan nakunfa, fɔa ɲaxanla, a yi findi yulubitɔɔn na.15 Koni Ala ɲaxanle ratangama e diibarini, xa e lu dɛnkɛlɛyaan nun xa-nuntenyaan nun sariɲanna nun xu-runi.*

3Dɛnkɛlɛya yamane yɛɛratine fe

1Ɲɔndin nan falani ito ra: Xa mux-una nde waxi findi feni dɛnkɛlɛyayamaan xunmatoon na, a waxi walifaɲin nan xɔn. 2 Nayi, dɛnkɛlɛya ya-maan xunmatoon xa findi sɔntaren

* 1:20: Yanyina nde, na bunna nɛɛn fa fala a ne kedi nɛn keli dɛnkɛlɛya yamaan yɛ.* 2:15: Yireni ito bunna mɔn nɔɛ findɛ ito nan na: Koni Nmahawa rakisima nɛn ato bata diine bari, xa e lu dɛnkɛlɛyaan nun xanuntenyaan nun sariɲanna nunxuruni.

Timɔte Singena 3:3 277 Timɔte Singena 4:11na, ɲaxalan keden kanna, a xa findiyɛtɛ suxun nun muxu xuruxin nunmuxu suturaxin nun xɔɲɛ yisuxunnun xaran tiin na. 3 A nama findidɔlɔminna ra, hanmanaxanbɔɲɛma-fura tɛ, koni a xa findi muxu diɲaxinnun fe yitɔnna ra, a nama findi gbetixɔnxɔnna ra. 4 A xa a yengi dɔxɔa denbayaan xɔn ki faɲi, a yi a di-ine suxu xurun nun binyen birin yi.5 Bayo xa muxun mi fatan a yɛtɛnadenbayaan suxɛ a faɲin na, na a yengidɔxɔma Alaa dɛnkɛlɛya yamaan xɔnma di? 6 A nama findi muxu tubixinɛnɛn na, alogo a nama a waso ayi, enun Yinna Manga Setana yi yalagi nafe kedenna ra. 7 A mɔn xa findi xilifaɲi kanna ra dɛnkɛlɛyatarene tagialogo muxune nama a mafala, a suxuYinna Manga Setana luti ratixin na.

Dɛnkɛlɛya yamaan mali tiine8 Muxun naxanye findima

dɛnkɛlɛya yamaan mali tiine ra, nefan lan na kiini. E xa findi muxubinyen na. E nama findi nafigine rahanma dɔlɔminne. E nama tɔnɔn fenmayifuni. 9 E xa dɛnkɛlɛyaan wundonnamara e sɔndɔmɛ fixɛni. 10 Fɔ ekɛɲaan xa fɛsɛfɛsɛ nɛn singen. Naxanbi ra, xa fɛ mi e ra, e nɔɛ findɛnɛn dɛnkɛlɛya yamaan mali tiine ra.11 Mali ti ɲaxanle fan lan na kiini.E xa findi ɲaxalan binyaxine ra, enama dari fala ɲaxine tiyɛ, e xa eyɛtɛ suxu, e tɔgɔndiya feen birin yi.12 Dɛnkɛlɛya yamaan mali tiine xafindi ɲaxalan keden kanne ra, e yie yengi dɔxɔ e diine nun e tandenxɔn a faɲin na. 13 Amasɔtɔ naxanyedɛnkɛlɛya yamaan malima ki faɲi, nenan xunna kenla tiden sɔtɔma, e nunyigi gbeena dɛnkɛlɛyani Yesu AlaaMuxu Sugandixin ma.

14 N kɛdini ito sɛbɛxi i ma xaxiliragidin nin fa fala a mi fa buma n fa ikonni. 15Koni xanbu, imɔnakolonɲɛnɛn i lan i xa sigan ti kii naxan yi Alaadenbayani, naxanfindixi habadanAladɛnkɛlɛya yamaan na, naxan findixiɲɔndin sɛnbɛtɛnna nun a bɛtɛn saxin

na. 16 Ɲɔndin naxan na, Ala kolonnawundo feen gbo, na ni i ra:A bata makɛnɛn fati bɛndɛni,Alaa Nii Sariɲanxin yi a tinxinyaan

mayita,malekane yi a to,a fe kawandin yi ba siyane tagimuxune yi dɛnkɛlɛya a ma dunuɲa yi,a yi rate binyeni.

4Wule karamɔxɔne feYoni Firinden 4.1-3 Kɔlɔsi 2.16-23

Timɔte Firinden 2.4-61 Alaa Nii Sariɲanxin bata a fala a

fixɛn na, a muxuna ndee xɛtɛma nɛndɛnkɛlɛyaan fɔxɔ ra waxati raɲanneyi, e bira Setanaa ɲinan yanfantennenun e xaranne fɔxɔ ra. 2 E tinma nɛne yi mayenden wulen kawandi baanefilankafuyaan xɔn, naxanye sɔndɔmɛxɔdɔxɔ alo tɛɛ laruna. 3 Na muxusifane tɔnna dɔxɔma futu xidi feen nanɛn e nun donseen sifana ndee, Alanaxanye da alogo dɛnkɛlɛya muxunexa e rasuxu barika birani, naxanyeɲɔndin kolon. 4 Amasɔtɔ Ala seennaxanye birin daxi, e birin fan. Ami lan muxu yo xa a mɛ ne ra, xa ebirin nasuxu barika birani. 5AmasɔtɔAlaa falan nun en ma Ala maxandinne rasariɲanma nɛn.

Yesu a walikɛ faɲina fe6 Xa i ngaxakedenne kawandi na

feene ma, i findima nɛn Yesu AlaaMuxu Sugandixina walikɛ faɲin na,dɛnkɛlɛya falan nun xaran faɲin yifindi i balon na i biraxi naxanye fɔxɔra. 7 Koni xɛtɛ dina suxutare falanenun ɲaxalan fonne taline fɔxɔ ra, iyi i xaran Ala kolonna ma. 8 Fatimaxɔdɔxɔn tɔnɔn na ndedi, koni Alakolonna tɔnɔn gbo waxatin birin.Amasɔtɔ a iki nun habadan nii rakisinsɔtɔmanɛn. 9Ɲɔndinnan falani ito ra,en birin xa la naxan na: 10 En tɔrɔma,en yi en yixɔdɔxɔ, bayo en to bataen yigin sa habadan Ala yi, adamadi-ine birin nakisimana, a gbengbennadɛnkɛlɛya muxune.

11 I lan i xa yamaan yamari nafeene nan ma, i yi e xaran ne ma.

Timɔte Singena 4:12 278 Timɔte Singena 5:2112 I nama tin muxu yo yi yo i mai ya foningeyani, koni findi misalifaɲin na dɛnkɛlɛyamuxune xa i fala tikiin nun i fe raba kiini xanuntenyaannun dɛnkɛlɛyaan nun sariɲanni. 13 Ilu Alaa falan xaranɲɛ muxune xa,i kawandin ba, i xaranna ti han nfa. 14 Ala i kixi kiseen naxan yi fatanabiya falana nde ra, dɛnkɛlɛya ya-maan fonne to e yiine sa i xunni, inama i tunnaxɔlɔ na bun ma.* 15 Iyengi dɔxɔ feni itoe xɔn, i lu e farialogo birin xa i sigati kiin to. 16 Iyɛtɛ rakɔrɔsi, e nun i ya xaranna. Itunnafan feni itoe yi amasɔtɔ xa i naliga, i kisin sɔtɔma nɛn i yɛtɛɛn xa enun naxanye na e tuli mati i ra.

5Dɛnkɛlɛya muxune masuxu kiina

1 I nama xɛmɛ fonna maxadi axɔdɛxɛn na, koni a ralimaniya alo ibabana a ra, e nunbanxulanne fan aloi xunyɛne nan e ra. 2 E nun ɲaxalanfonne fan alo i nga. E nun sungutunnefan alo i xunyɛne sariɲanna birin yi.

3 I xa kaɲa gilɛne binya a gbeng-benna naxanye luma kedenyani.4 Koni xa diine hanma mamandennekaɲa gilɛn naxanye yii, fɔ ne xa e Alakolonna yita na kaɲa gilɛne nan singera, e yi e ɲɔxɔ lu e xɔn, e yi e fonnesaran e wali faɲi fonne ra, bayo nanan nafan Ala ma. 5Kaɲa gilɛn naxankeden a ra, a yigin saxi Ala yi, na lumaAla maxandɛ nɛn kɔɛɛn nun yanyinna. 6 Koni kaɲa gilɛn naxan biraxi ayɛtɛ rafan feene fɔxɔ ra, hali a to a niira, a faxaxin na a ra. 7 I xa e yamarina ra alogo e xa findi sɔntarene ra.8 Xa muxun mi a kon kaane malikatarabi a denbayaan ma, na bata amɛ dɛnkɛlɛyaan na. Na kanna ɲaxudɛnkɛlɛyataren xa.

9 Kaɲa gilɛn naxan xinla lan a sɛbɛdɛnkɛlɛya yamaan kaɲa gilɛne xinleyɛ fɔ naxan bata ɲɛɛ tonge senninna

sɔtɔ, e nun naxan yi dɔxi xɛmɛ ke-denna xɔn 10 naxan kolonxi a walifaɲine xɔn dii xuru feen kui hanmaxɔɲɛ yigiyana a konni hanma yamasariɲanxin sanne maxa fena* hanmatɔrɔ muxune mali fena hanma birafena wali faɲin birin fɔxɔ ra. 11 Konikaɲa gilɛn naxanye munma fori inama ne xinle sɛbɛ bayo e waxɔnfeene nɔɛ e raxɛtɛ nɛn Alaa MuxuSugandixin fɔxɔ ra, futu xɔnla yi esuxu. 12 Nayi, e findɛ yulubi tongonna nɛn bayo e bata e layiri tongoxisingen kala. 13Na mɔn xanbi ra, bayowali mi e ma, e luma nɛn sigɛ banxinedɛ ra. E nafigiyaan sa walitareyaanfari, e lu muxune mafalɛ, e feen falanaxanye mi daxa. 14 Nanara, a xɔlin ma kaɲa gilɛ sungutunne mɔn xadɔxɔ xɛmɛ taa yi, e diine bari, e yie yengi dɔxɔ e denbayaan xɔn, alogoe nama fɛrɛ yo fi en yaxun ma afala ɲaxin ti. 15 Amasɔtɔ kaɲa gilɛnandee bata kiraan fata, e bira Setanafɔxɔ ra. 16 Koni xa kaɲa gilɛna ndeedɛnkɛlɛya ɲaxanla nde a denbayani,a xa ne goronna tongo. E nama findidɛnkɛlɛya yamaan goronna ra, alogodɛnkɛlɛya yamaan xa nɔ kaɲa gilɛnemaliyɛ naxanye luxi kedenyani.

17 Dɛnkɛlɛya yamaan fonna nax-anye tixi yamaan yɛɛ ra ki faɲi,ne lan e xa xunna kenla dɔxɔdefirin nan sɔtɔ, a gbengbenna nax-anye kawandin bama, e nun naxanyexaranna tima. 18 Amasɔtɔ Kitabunnaxa, “I na ɲingen ti malo bodonnara, i nama a dɛɛn xidi.” A mɔnnaxa, “Walikɛɛn lannɛn a yi a sarannasɔtɔ.”† 19 Xa muxune dɛnkɛlɛya ya-maan fonna nde tɔɲɛgɛma, i namai tuli mati fɔ xa sereya firin hanmasaxan batamini ama. 20Naxanye batayulubin liga, ne sɔnna xa fala birinyɛtagi, alogo bonne fan xa gaxu. 21Nbata i yamari Ala nun Yesu a MuxuSugandixin nun maleka sugandixineyɛtagi, a i xa kawandini itoe suxu.

* 4:14: E e yiine sa a xunni Ala maxandini alogo e xa a ti wanla nde ra. * 5:10: Mɛn kaane xɔɲɛyisuxu kiina nde nan ito ra. † 5:18: A mato Sariyane 25.4 nun Kɔrɛnti Singen 9.9 nunMatiyu 10.10 kui.

Timɔte Singena 5:22 279 Timɔte Singena 6:20I nama muxu yo rafisa e bode xa ikɛwanle yi. 22 I nama kɛɲɛn i yiin sɛmuxune xunnama Ala maxandini e tifeen na Alaa wanla ra, i yi i yɛtɛ findiyulubi tongo fɛrɛn na muxune xa. Lui ya sariɲanni.

23 I nama lu igen gbansannaminɲɛ,koni i xa manpana ndedi basan a raalogo i kuiin xa bɔrɔxɔ, bayo i furamawaxatin birin.

24 Muxuna ndee yulubinemakɛnɛnma nɛn benun e xa kitiyiren li. Ndee gbeene kolonma exanbi nɛn. 25 A na kii nin, walifaɲine makɛnɛnma nɛn hali naxanyemi ligaxi kɛnɛnna ma, ne mi nɔɛluxunɲɛ.

6Sariyana dɛnkɛlɛya muxune xa

1 Dɛnkɛlɛya muxun naxanyekonyiyaan bun ma, ne lan e xae kanne binya kiin birin yi alogoAla xinla nama rayelefu e nun nxɔxaranna. 2 Konyin naxanye kariyefindixi dɛnkɛlɛya muxune ra, nakonyine nama e kanne rayelefu e tofindixi dɛnkɛlɛya muxune ra. Konifɔ e xa wali nɛn e xa dangu bonne rabayo dɛnkɛlɛya muxune nan e wanlatɔnɔn sɔtɔma, e xanuntenne.

Wule dinane nun nafulu xɔnxɔnneI xa muxune xaran feni itoe ma, i

yi e ralimaniya. 3 Xa muxu yo xarangbɛtɛ tima, a mi bira en Marigi YesuAlaa Muxu Sugandixina fala kɛndɛnefɔxɔ ra, e nun Ala kolonna xaranna,4 na kanna rafexi wason nan na, ami sese kolon. Fe matandine rafana ma ɲaxi ra e nun sɔnxɔ sɔnxɔnefalane bunne ma. Na nan famamilɛnnun lantareyaannunmarayele-fun nun sikɛ ɲaxine ra, 5 e nun yɛngɛɲantarene muxu xaxili yifuxine tagi,ɲɔndin mi naxanye yi, naxanye yengia ma fa fala a Ala kolonna findixinafulu sɔtɔ fɛrɛn nan na.

6 Anu, tɔnɔ gbeen nan Ala kolonnara, xa en na en wasa so en yii seeneyi. 7 Amasɔtɔ en mi faxi sese raen yii dunuɲani ito yi, en mɔn misigan sese ra en yii. 8 Nayi, xa

donseen nun dugina en yii, en naen wasa so ne yi. 9 Koni naxanyewaxi findi feni nafulu kanne ra, nebirama nɛn tantan feene yi, e suxuluti ratixin na e nun kunfa xaxilitareɲaxi wuyaxin naxanye muxune ras-inma halagin nun bɔnɔni. 10Amasɔtɔgbeti xɔnxɔnna nan fe ɲaxine birinbinla ra. Nde bata mila gbetin xɔn, emasiga dɛnkɛlɛyaan na, e kɔntɔfili fewuyaxi ti e yɛtɛma.

11 Koni i tan Alaa muxuna, i gina feene ma. I tinxinna nun Alakolonna nun dɛnkɛlɛyaan nun xa-nuntenyaan nun tunnafanna nun li-maniyaan fen. 12 I dɛnkɛlɛyaan gerenfaɲin so. I habadan nii rakisin suxu,i xilixi naxan ma, i i tixi sereya faɲinnaxan na sere wuyaxi yɛtagi. 13 Nna i yamarima Ala yɛtagi naxan niinfima niimaseen birin ma, e nun YesuAlaa Muxu Sugandixin yɛtagi naxansere faɲin ba Pɔnsi Pilati yɛtagi, 14 ixa yamarini ito suxu sɔntareyaan nunfɛtareyani, han en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin yi mini kɛnɛnniwaxatin naxan yi. 15 Na rabama awaxatin nin Ala naxan saxi,Ala Barakan Kanna,Kuntigi Keden Pena,Mangane Mangana,Marigine Marigina.16Niin Kan Keden Penanaxan konna kɛnɛn gbeenimuxe mi e masoɛ kɛnɛnna naxan na,muxe munma naxan to,a mɔn mi nɔɛ toɛ.Binyen nun sɛnbɛn xa fi a ma

habadan! Amina.17 Yamarini ito fi waxatini ito na-

fulu kanne ma, a e nama waso ayi, ae mɔn nama e yigi sa nafunli naxanɲanma, koni e xa a sa Ala yi naxan enkima seen birin yi fonisireyani alogoen xa lu sɛwani. 18 E xa fe faɲin naba,e kɛwali faɲine yi findi e nafunla ra, ebodene ki fonisireyani. 19 Na kiini, enafulu kɛndɛn namarama nɛn e yɛtɛxa yɛɛn na, e nii rakisi yɛtɛɛn sɔtɔ.

20 Timɔte, seen naxan taxuxi i ra,na kantan ki faɲi. Fala fuune nundina suxutare falane, i ne lu na, e

Timɔte Singena 6:21 280 Timɔte Singena 6:21nunwulen naxan yatɛxi fe kolonna ranaxan en matandima. 21 Ndee batatubi na ma, e masiga dɛnkɛlɛyaan na.

Alaa hinanna xa lu ɛ xɔn.

Timɔte Firindena 1:1 281 Timɔte Firindena 1:13

Kɛdi Firindena Timɔte MaPɔli Alaa Falan Kɛdi Firinden TimɔteMa

Kɛdi firinden naxan sɛbɛ Timɔtema, na sɛbɛ Romi taan nin (1.17). Pɔlisuxu nɛn a sa kasoon na kii xɔdɛxɛni(2.9) a yi lu a danna (4.10,16), a yikawandi falani itoe sɛbɛ a fɔxɔrabirakɛndɛn ma xanuntenyani (1.2).

Xɛrana a falan fɔlɔma Ala tantunnanan ma lan Timɔte a xanuntenyaannun a dɛnkɛlɛyaan ma. Hali tɔrɔgbeen nun matandin to xun tixi Yesua fe Xibaru Faɲin nali muxune ma, aTimɔte yamarima a xa a sɛnbɛ so, ayi yɛngɛn so wɛkilɛni “alo Alaa MuxuSugandixina sofa tinxinxina” (1.3 han2.13). A a rakolonma a a xa a ligaa yeren ma muxune fe yi naxanyefala fuune tima a findi matandin nae nun sɔnxɔ sɔnxɔn naxanye tɔnɔ mina, naxanye dɛnkɛlɛyaan makuyamamuxune ra. A yi a fala a xa, a a xalu alo a tan yɛtɛna, a yi lu tinxinnialo Kitabuna a falaxi kii naxan yi,Timɔte naxan xaranxi xabu a banx-ulan ɲɔrɛ waxatini (2.14 han 4.5). Akɛdin naɲanna ra, xɛrana a yɛtɛnamantɔrɔne nan ma fe falama, a yi Alatantunnaxan yi amalima (4.6 han 22).

Xɛra Pɔli gerenna so nɛn Yesu afe Xibaru Faɲin nalideni han a si-imayaan naɲanna (4.7). Kitabunxaran muxune fan lan nɛn, e yi nagerenna so, dɛnkɛlɛyaan nun diɲannun xanuntenyaan nun sɛnbɛ soni,hali e mi gaxu Setana yɛɛ ra.

1 N tan Pɔli, naxan findixi YesuAlaaMuxu Sugandixina xɛraan na Alasagoon xɔn ma alogo Ala en tuli saxinii rakisin naxan na Yesu Alaa MuxuSugandixini, n xa na rali, n tan nanito sɛbɛxi, 2 n yi a rasiga n nafan diixɛmɛn Timɔte ma.

Fafe Ala nun en Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin xa hinanna nun

kininkininna nun bɔɲɛ xunbenla fi ima.

Barika biran nun kawandina3 N walima Ala naxan xa bɔɲɛ

rafixɛni alo n benbane a liga kii naxanyi, n barikan birama na xa, n nɛmaa maxandɛ i xa kɔɛɛn nun yanyin nawaxatin birin. 4 Amasɔtɔ, n nan nmiri i ya wuganma, a xɔnla n suxumanɛn n xa i to alogo n xa lugo sɛwanna.* 5 N xaxili mɔn i ya dɛnkɛlɛyakɛndɛn xɔn, naxan yi i mame Lowisinun i nga Ewunise yi. N laxi a ra,fa fala a i fan yi. 6 Nanara, n na arabirama i ma, Ala kiseen naxan fixi ima, i xa na rawali i sɔbɛɛn na, i naxansɔtɔxi n na n yiin sa i xunni waxatinnaxan yi Ala maxandini. 7 AmasɔtɔAlami Nii gaxuxin xan fixi enma konia Nii Sariɲanxina naxan sɛnbɛn nunxanuntenyaan nun sɔn faɲin fima enma.

8 Nba, i nama yagi sereyaan bɛ enMarigin xa, hanma i yagi n tan ma fera hali n to kasoon na a fe ra. Konien firinna xa tin tɔrɔyaan ma en bodexɔn lan Yesu a fe Xibaru Faɲina fe maAla sɛnbɛn barakani. 9 A tan nan ennakisixi, a yi en xili a en xa sariɲan.En kɛwanle fe mi a ra de, koni ayɛtɛna fe ragidixina, e nun a hinanna,a naxan fi en ma Yesu Alaa MuxuSugandixin barakani benun dunuɲaxa da. 10 Koni iki a bata a yita enna en nakisimaan Yesu Alaa MuxuSugandixin minin xɔn ma kɛnɛnni,naxan faxan sɛnbɛn nɔxi, a yi nii rak-isin nun faxatareyaan makɛnɛn Yesua fe Xibaru Faɲin xɔn ma.

11 Ala bata n findi kawandi baannun xɛraan nun karamɔxɔn na Yesua fe Xibaru Faɲina fe ra. 12Nanara, ntɔrɔma feni itoe ra, koni n mi yagixie fe ra amasɔtɔ n dɛnkɛlɛyaxi naxanma, n na kolon. N laxi a ra, a nɔɛ ngbeen namarɛ nɛn han na lɔxɔni. 13 Ifala kɛndɛn naxanye mɛxi n yii, neramaramisaala ra xanuntenyaan nundɛnkɛlɛyani Alaa Muxu Sugandixin

* 1:4: Timɔte wuga nɛn Pɔli keli Efɛsi taani waxatin naxan yi. A mato TimɔteSingen 1.3 kui.

Timɔte Firindena 1:14 282 Timɔte Firindena 2:23Yesu xɔn. 14 Se faɲin naxanye tax-uxi i ra, ne mara Alaa Nii Sariɲanxinsɛnbɛn barakani naxan en yi.

15 I a kolon fa fala naxanye birinAsi yamanani, ne bata n nabeɲin, haliFigelo nun Heremogene. 16 Ala xaMarigin kininkinin Onesiforo a den-bayaan ma amasɔtɔ a n nii yifan nɛnn ma sanɲa ma wuyaxi. A mi yagin ma fe ra hali n to kasoon na. 17 ARomi taan li waxatin naxan yi, a yi atunnafan n fenɲɛ han a yi n to. 18AlaxaMarigin kininkinin ama na Lɔxɔni.A feen naxanye liga n xa Efɛsi taani, ine kolon yati!

2Yesu a walikɛ faɲine

1 Nba, i tan n ma diina, i sɛnbɛso na hinanni naxan Yesu Alaa MuxuSugandixini. 2 I feen naxanye mɛxi, nnaxanye rali sereya wuyaxi yɛɛ xɔri,ne taxu lannaya muxune ra, naxanyefan nɔɛmuxu gbɛtɛye xaranɲɛ.

3 En na en wɛkilɛ tɔrɔni en bodexɔn ma bayo en luxi nɛn alo YesuAlaa Muxu Sugandixina sofa faɲine.4 Muxun naxan sofa wanli, na mibasanɲɛ dunuɲa fe gbɛtɛ ra xa a waxia kuntigin kɛnɛn feni. 5Muxun naxanfan a gima xataɲɔxɔyani, xa na mi ayixɔdɔxɔ a gideni giin sariyani, a minɔɔn tiyɛmumɛ. 6Xɛɛ biin naxanwalixɔdɛxɛn kɛma, na singe xa a gbee xɛɛma seen sɔtɔ. 7 N naxan falama i xa,i miri na ma, amasɔtɔMarigin famunfima nɛn i ma ne birin yi.

8 I xaxili lu Yesu Alaa MuxuSugandixin xɔn ma naxan kelixiDawuda bɔnsɔnni, naxan keli sayani,alo n na a ralima kii naxan yi Yesua fe Xibaru Faɲini, 9 n tɔrɔma naxanma fe ra han n xidi alo fe ɲaxi rabana.Koni Alaa falan tan mi xidɛ mumɛ.10 Nanara, n diɲaxi tɔrɔne birin bunma yama sugandixina fe ra, alogo efan xa kisin sɔtɔ naxan Yesu AlaaMuxu Sugandixini, e yi lu habadanbinyeni. 11Ɲɔndin nan falani ito ra:Xa ennun a tan bata faxa en bode xɔn,

en nun a tan nii rakisin sɔtɔma nɛn.12Xa en na en tunnafan,en nun a tan luma nɛn mangayani.Xa en na en mɛ a ra,a fan a mɛma nɛn en na.13Xa en mi tinxinɲɛ ayi,a tan tinxinma nɛn ayi,amasɔtɔ a mi nɔɛ a mɛ a yɛtɛ ra.

14 Na feene rabira muxune ma, iyi e yamari Ala yɛtagi, a e xa eyɛtɛ ratangamatandinema lan falanebunne ma, matandin naxanye tɔnɔyo mi na. A e ramɛ muxune nanhalagima tun! 15 I kata, i yi i yɛtɛyita Ala ra walikɛ kɛndɛn na, naxanwali xɔnne mi mayagi, naxan Alaaɲɔndi falannalima a kiini. 16Xɛtɛdinasuxutare fala fuune fɔxɔ ra, amasɔtɔnaxanye e falama, ne luma e masigɛAla kolonna ra nɛn tun. 17 E falanluxi nɛn alo furen naxan dɛ gbomaayi fatin ma. Humeneyo nun Filetona muxune nan yɛ, 18 naxanye batae masiga ɲɔndin na. E naxa, a mux-une rakelima sayani waxatin naxanyi, na bata dangu. E muxuna ndeedɛnkɛlɛyaan kala. 19Anu, Alaa banxinbɛtɛn saxi sandɔxɔ kɛndɛn naxan fari,na dɔxi ken, falani itoe kɛrɛndɛnxi ama, a naxa, “Marigin gbeen muxunnaxanye ra, a ne kolon. Xa naxanyo Marigin xinla falama, na xa a xunxanbi so tinxintareyani.”*

20 Waliseen sifa wuyaxi nan banxigbeeni, gbeti daxin nun xɛma daxinna koni a wudi daxin nun a bɛndɛganxin fan na. Ndee rawalima binyafeene yi, ndee rawalima binyatarefeene yi. 21 Xa muxu yo a yɛtɛrasariɲan na binyatareya feene ma,a luma nɛn alo walise binyaxina. Ato sariɲan, a kanna nɔɛ a rawalɛ walifaɲin birin yi. 22 I gi foningeyaanwax-atin kunfa feene ma. Ɛ nun naxanyeMarigin batuma bɔɲɛ fixɛn na, ɛ biratinxinyaan nun dɛnkɛlɛyaan nun xa-nuntenyaan nun bɔɲɛ xunbenla nanfɔxɔ ra ɛ bode xɔn. 23 I mɛ xax-ilitareyaan nun daxuyaan fe matan-dine ra, i yi a kolon fa fala a ne fama

* 2:19: Yatɛne 16.5

Timɔte Firindena 2:24 283 Timɔte Firindena 4:3yɛngɛn nan na. 24 Anu, Marigina wa-likɛɛn mi lan a yɛngɛn so. Koni a lannɛn a fan birin na, a findi karamɔxɔfaɲin nun muxu diɲaxin na. 25 Alan nɛn a xa fe matandine matinxinlimaniyani alogo Ala xa a liga e yi ekɛwanle maxɛtɛ, e yi ɲɔndin kolon.26 E yi xaxili sɔtɔ, e e yɛtɛ ba YinnaManga Setanaa luti ratixine ra, e suxinaxanye ra alogo e xa lu a sagoni.

3Dunuɲa raɲanna fe

1 A kolon fa fala a waxati dɔnxɛnexɔdɔxɔmaayi nɛn. 2Amasɔtɔmuxunefindima nɛn wasodene nun gbetixɔnxɔnne nun yɛtɛ matɔxɔne nunyandadene nun konbi tiine ra. Emurutɛ e sɔtɔ muxune ma, e findiwali faɲi kolontarene nun dinakolontarene ra, 3 e nun hinantarenenun kininkinintarene nun muxu xilikalane nun yɛtɛ suxutarene nunmuxu yɛɛ xɔdɛxɛne nun fe faɲirabane yaxune 4 e nun yanfantennenun kunfadene nun yɛtɛ yigboonnaxanye waxɔn feene rafan e madangu Ala ra. 5 E e yɛtɛ findi Alakolonne ra, koni e e mɛma nɛn asɛnbɛn na. I makuya na muxunera. 6 Ndee ɛ yɛ, ne e yɛtɛ rasomanɛn banxine kui muxu rakunfa feenna, ɲaxanla naxanye sɛnbɛ mi gbodinani, e yi ne masɔtɔ yulubin goronbinyen naxanye xun ma naxanyemabandunxi kunfan sifan birinxɔn. 7 Na ɲaxanle katama nɛn e xaxaran, koni e mi ɲɔndin kolonɲɛmumɛ! 8 Na xɛmɛne luxi nɛn aloYannɛsi nun Yanbɛrɛsi naxanyeMusa matandi.* Xɛmɛni itoe fanɲɔndin matandima na kii nin. Exaxinli fuxi, e dɛnkɛlɛyaan bata findibɔnɔn na. 9 Koni ne mi sigɛ yɛɛnna mumɛ amasɔtɔ muxun birin exaxilitareyaan kolonma nɛn, aloYannɛsi nun Yanbɛrɛsi liga kii naxanyi.

Kawandi dɔnxɛne

10 Koni i tan bata n ma xarannakolon, e nun n kɛwanle nun n ɲɛnigennun n ma dɛnkɛlɛyaan nun n madiɲan nun n ma xanuntenyaannun n ma tunnafanna 11 e nunn ma bɛsɛnxɔnyaan nun n matɔrɔyana. Tɔrɔn sifan mundunna, n mi naxan toxi Antiyɔki nunIkoniyon nun Lisitire taane yi?Bɛsɛnxɔnyaan sifan mundun na nmi naxan to? Koni Marigin yi nxunba ne birin yi. 12 Naxanye birinwaxi a xɔn ma, e xa sigan ti Alakolonni Yesu Alaa Muxu Sugandixinbarakani, ne bɛsɛnxɔnyama nɛn.13 Koni muxu ɲaxine nun naxanyee yɛtɛ findima dina muxune ra, neyanfanma ɲaxuyaan nin tun, e bonnemayenden, e fan yimayenden. 14Konii tan, i xaranxi feen naxan ma, idɛnkɛlɛyaxi naxan ma yati, lu nayi amasɔtɔ i i karamɔxɔne kolon.15 Xabu i dii ɲɔrɛ waxatini, i KitabuSariɲanxin yire sɛbɛxine kolon naxannɔɛ xaxinla fiyɛ i ma lan kisi feenma dɛnkɛlɛyaan xɔn Yesu Alaa MuxuSugandixin ma. 16 Amasɔtɔ Kitabunsɛbɛnla birin fataxi Ala nan na. Afan xaran ti seen nun tantanna yabiseen nun fe matinxin seen nun muxuxuru seen na tinxinna ma 17 alogoAlaa muxun xa kamali, waliseen yi lua yii wali faɲin birin kɛ xinla ma.

41N na i yamarima Ala yɛtagi e nun

Yesu Alaa Muxu Sugandixin naxanfaxa muxune nun muxu niiramanebirin makitima, naxan makɛnɛnma amangayani. 2Alaa falana fe kawandinba, xa a fala waxatin fan, xa a mifan, i wɛkilɛ. I muxune sɔnna fala,i e maxadi, i e ralimaniya, i yi exaran diɲan birin yi. 3 Amasɔtɔwaxatin fama nɛn, muxune mitinma xaran kɛndɛn ma. E biramae yɛtɛ waxɔn feene nan fɔxɔ ra, elu karamɔxɔne malanɲɛ e yɛtɛ xa,naxanye e xaranma e tunla rafan

* 3:8: Yahudiyane namunne xaranna kui, woyimɛɛn naxanye Musa matandi Misiranyamanani, ne yi xili na kiini. A mato Xɔrɔyaan 7.11 nun 7.22 kui.

Timɔte Firindena 4:4 284 Timɔte Firindena 4:22feene ma. 4 E yi e tunla ba ɲɔndifalane ra, e yi e tuli mati taline ra.5Koni i tan, i xa i yɛtɛ suxu feen birinyi, i tunnafan tɔrɔne bun ma, i Yesua fe Xibaru Faɲin nali, i yi i ya wanlabirin nakamali.

6 Amasɔtɔ, n tan bata lu alo minsesaraxa bɔxɔnxina, n sigawaxatin batamaso. 7 N bata yɛngɛ faɲin so, n nann ma giin danna li, n lu dɛnkɛlɛyani.8 To xanbi ra, n tinxinyaan nɔ sɔtɔnkɔntɔnna sɔtɔma nɛn Marigin naxannamaraxi n xa, a naxan fima n mana lɔxɔni, a tan naxan findixi kiti satinxinxin na. N tan kedenna mi a rakoni a fa feen xɔnla naxanye birinma.

9 Kata, i fa n fɛma mafurɛn!10Dunuɲani ito to rafan Demasi ma, abata n nabeɲin a siga Tesaloniki taani.Kiresen yi siga Galati yamanani. Titoyi siga Dalamatiya yamanani. 11 Lukanan keden pe fa n fɛma. Ɛ nunMarakabirin xa fa amasɔtɔ a nɔɛ nmaliyɛ nɛnwalideni. 12N bata Tikiko rasiga Efɛsitaani. 13 I nɛma fɛ waxatin naxan yi,n bata n ma gubaan nun n ma kɛdinelu Karapo konni Tirowasi taani, i fae xɛlɛ n xa a gbengbenna naxanyesɛbɛxi kidine ma.

14 Siyakin Alesandire bata fe xɔlɛnliga n na han! Marigina a saranɲɛ awanla ra. 15 I fan xa a fe liga i yerenma, amasɔtɔ a nxɔ falanematandi nɛna ɲaxin na!

16 N nan n yɛtɛ xun mafala sin-gen naxan ti kitisadeni, muxu yo min mali, birin yi n nabeɲin. KoniAla nama e suxu na ra. 17 Mariginnan n mali, a yi n sɛnbɛ so alogon xa kawandi kamalixin ba, siyanebirin yi a mɛ, n yi xunba yatane dɛ.18 Marigina n xunbama nɛn fe ɲaxinwanle birin ma, a yi n nakisi alogon xa so a mangayani ariyanna yi.Binyen xa fi a tan ma habadan hanhabadan, amina.

Xɔntɔn dɔnxɛne19 N xa Pirisila nun Akila xɔntɔn e

nun Onesiforo a denbayana. 20Erasitebata lu Kɔrɛnti taani, n bata Tirofime

furaxin fan lu Mileti taani. 21 Kata, ixa fa benun xunbeli waxatin xa a li.

Ewubulo i xɔntɔn, e nun Pudɛn nunLinosi nun Kelodiya e nun en ngax-akedenne birin.

22Marigin xa lu i niini. Ala xa hinanɛ ra.

Tito Sora 1:1 285 Tito Sora 1:15

TitoPɔli Alaa Falan Naxan Nasiga Tito MaTito findi dɛnkɛlɛyamuxun nan na.

Yahudiya mi yi a ra (Galati Kaane 2.1-3). Pɔli fɔxɔrabira faɲin nan yi a ra,bayo a tan nan yi Kɔrɛnti Kaane nunxɛraan tagini tɔnma (Kɔrɛnti KaaneKɛdi Firindena 7.6-16). Kitabun yireniito sɛbɛ Tito ma waxatin naxan yi, ayi Kirɛti fɔxɔ ige tagi bɔxɔni. XɛraPɔli bata yi a yamari a a xa dɛnkɛlɛyamuxune xun mato a ra mɛnni, a yidɛnkɛlɛya yamane yɛba ki faɲi (1.5).

Xɛrana falan xun soxi a falanfɔlɔdeni (1.4). Sora singen naɲanxidɛnkɛlɛya yamaan kuntigine fenan ma (1.5-16). Sora firindeni,Tito kawandi xuine nan sɔtɔmalan dɛnkɛlɛya muxune masuxu kiinma dɛnkɛlɛya yamani: Xɛmɛ fonnenun ɲaxalan fonne nun banxulannenun konyine masuxu kiina (2.1-15).Dɛnkɛlɛya muxune lan e xa naxanliga, sora saxanden na nan yitamaen na, e lu e bode yi bɔɲɛ xunbenli,e mayitaxunna matanga (3.1-11).Kɛdin yi raɲan Pɔli a yamarine nunxɔntɔn xuine ma (3.12-15).

Kitabun yireni ito xaran muxunelanma nɛn e yi a famu fa fala maxadixuiin naxan a kui, na mi sɛbɛxi Titoxan keden xa. Kɔntɔfili feen naxanyee kui, ne nan dɛnkɛlɛya yamaan mawaxatin birin.

Xɔntɔnna1 N tan Pɔli nan ito sɛbɛxi naxan

findixi Alaa walikɛɛn na, e nun Yesua Muxu Sugandixina xɛrana alogo amuxu sugandixine xa dɛnkɛlɛya, eɲɔndin kolon, e lu Ala kolonni. 2 Nadɛnkɛlɛyaan nun na ɲɔndin fataxihabadan nii rakisin sɔtɔn yigin nanna, Ala en tuli sa naxan na xabu wax-atine fɔlɔni, Ala naxan mi nɔɛ wulenfalɛ. 3 A bata a falan makɛnɛn awaxatini kawandin xɔn ma a naxantaxu n na Alaa yamarin xɔn ma, ennakisimana.

4N ni ito sɛbɛxi Tito nan ma, n madiin yɛtɛna en ma dɛnkɛlɛyani.

Fafe Ala nun Yesu Alaa MuxuSugandixina en nakisimaan xahinanna nun bɔɲɛ xunbenla fi i ma.

Tito a wanla fe5 N bata i lu Kirɛti yamanani al-

ogo feen naxan yitɔn daxi luxi, ixa na yɛba, i yi dɛnkɛlɛya yamaanfonne dɔxɔ taan birin yi fata nma yamarine ra. 6 Dɛnkɛlɛya ya-maan fonne xa findi muxune rafɛ mi naxanye ra, ɲaxalan kedenkanne, e diine dɛnkɛlɛyaxi, muxunenama e diine yatɛ yɛtɛ suxutarenera hanma xurutarene. 7 Dɛnkɛlɛyayamaan xunmatoon xa findi muxunna fɛ mi naxan na, amasɔtɔ Alaawanla taxuxi a tan nan na, a namafindi yɛtɛ yigboon na, hanma bɔɲɛmaxɔlɔna, hanma dɔlɔminna, hanmanaxan bɔɲɛn mafura tɛ, hanma gbetixɔnxɔnna tinxintareyani. 8 Koni axa xɔɲɛne yisuxu ki faɲi, fe faɲinxa rafan a ma, a xuruxi, a tinxin, asariɲan, a yɛtɛ suxi. 9 A xa a sɔbɛ soɲɔndin falan ma alo a xaranxi a makii naxan yi, alogo a xa nɔ bonne rali-maniyɛ xaran kɛndɛni, a yi fe matan-dine tantanna yita e ra.

10 Muxu wuyaxi na, a gbengbennaYahudiya dɛnkɛlɛya muxun naxanyebanxulanyaan falan tima, naxanyefindixi murutɛdene ra naxanye falafuune tima, e bodene rakunfa. 11 Ixa ne dɛɛne suxu, amasɔtɔ denbayakalane nan ne ra, fata e xaranne ranaxanye mi daxa, e na ligama yag-itareyaan nin nafulu feen na. 12 Eyɛtɛɛn kon kaa nabina nde nan a fala,a naxa, “Wule falan nan Kirɛti kaanerawaxatin birin, alo sube xaɲɛne, fudiɲaxinten salayaxine.” 13 Ɲɔndin nanna falan na. Nanara, e sɔnna fala e xakati alogo e xa dɛnkɛlɛya kɛndɛn sɔtɔ,14 e yi ba e tuli matiyɛ Yahudiyanetaline ra, e nun yamarin naxanyefata na muxune ra naxanye e mɛxiɲɔndinna. 15Seenbirin sariɲanmuxusariɲanxine yii, koni sese mi sariɲanmuxu xɔsixine nun dɛnkɛlɛyatarene

Tito Sora 1:16 286 Tito Sora 3:10yii. E xaxinla nun e sɔndɔmɛn birinxɔsixi. 16 Ne a falama nɛn a e Alakolon, koni e e mɛxi Ala ra e kɛwanleyi. E haramuxi, e mi fala suxɛ, e minɔɛ wali faɲi yo rabɛ.

2Dɛnkɛlɛya muxune xa xaran feen

naxanye ma1 Koni i tan ma falane xa lan xaran

kɛndɛn nan ma. 2 A fala xɛmɛ fonnexa, a e xa e yɛtɛ suxu, e findi muxubinyene ra, e nun muxu xuruxine. Eyi e sɔbɛ so dɛnkɛlɛyaan nun xanun-tenyaan nun tunnafanna ma.

3 A fala ɲaxalan fonne fan xa, ae kɛɲaan xa lan Ala batun ma. Enama findi muxu xili kalane nun dɔlɔminne ra. E xa muxune xaran fefaɲin ma 4 alogo e xa nɔ sungutunnemaxaranɲɛ e xɛmɛne nun e diine xa-nun kiin ma, 5 e findi ɲaxalan xurux-ine ra, naxanye luma sariɲanni, nax-anye walima denbayani, e ɲɛnigenfan, e xuru e xɛmɛne ma alogo muxuyo nama Alaa falan nayelefu.

6 I mɔn xa banxulanne fan nali-maniya na kiini, a e xa xuru feen birinyi. 7 I tan yɛtɛɛn xa findi misali faɲinna i kɛwali faɲine yi. I ya xarannaxa findi ɲɔndin na binyeni. 8 I falakɛndɛne ti, yalagi mi naxanye yi, al-ogo i yɛngɛfane xa yagi amasɔtɔ e mifɛ yo toxi en tan na e naxan falɛ.

9 A fala konyine xa, a e xa xuru ekannema, e yi e kɛnɛn feen birin yi. Enama e tandi, 10e nama emuɲa, koni exa e lannayaan yita e ra waxatin birinalogo en nakisimana Alaa xaranna xaxunnayerenna sɔtɔ feen birin yi.

11 Ala bata a hinanna makɛnɛnmuxun birin xa kisin sɔtɔma naxanxɔn. 12 Na en xaranma nɛn, a enxa xɛtɛ Ala kolontareyaan fɔxɔ ra enun dunuɲa rafan feene, en yi enxuru tinxinna nun Ala kolonna madunuɲani ito yi, 13 en nɛma hɛrinmamɛ en yengi naxan ma, en maAla sɛnbɛ kanna nun en nakisimaanYesu a Muxu Sugandixina binyenmakɛnɛnma lɔxɔn naxan yi. 14 Abata a yɛtɛ fi en ma fe ra alogo a xa

en xunba en ma sariya suxutareyaanbirin yi, a yi yama rasariɲanxin sɔtɔ ayɛtɛ xa, naxanye sɔbɛ soxi wali faɲinerabaan ma.

15 I lan i xa falan ti muxune xa nakii nin, i yi e ralimaniya, i yi e sɔnnafala i sɛnbɛn birin na. Muxu yo namai raɲaxu.

3Dɛnkɛlɛya muxun lan a xa feen

naxanye liga1 A fala dɛnkɛlɛya muxune xa a e

xa xuru mangane nun kuntigine ma,e yi e falane suxu. E xa e yitɔnkɛwali faɲin sifan birin xili ma. 2 Enama muxu yo rayelefu, e xa findife yitɔnne nun muxu diɲaxine ra, elimaniya muxune birin xa. 3Amasɔtɔa fɔlɔni, xaxilitarene nun murutɛdetununxine nan yi en na. En yi enma kunfan nun en waxɔn feene birinma konyiyaan nan bun. En yi en madunuɲa yi gidin nabama ɲaxun nunxɔxɔlɔnyaan nin. Xɔnnantenyaan yilu en nun bodene tagi. 4 Koni ennakisimana Ala to a fanna nun a xa-nuntenyaan makɛnɛn en xa, 5 a yien nakisi. Anu, a mi yi na ligaxinun a en bata fe tinxinxine liga, konifɔ a kininkininna fe ra. A bata ennakisi fata en ma marafuna igeni, enyi xɛtɛ, en bari. En yi dunuɲa yigidi nɛnɛn sɔtɔ Alaa Nii Sariɲanxinbarakani, 6a naxan dɛfexin nagodo enma, en nakisimaan Yesu Alaa MuxuSugandixin barakani, 7 alogo en xatinxin a yɛɛ ra yi a hinanna barakani,en yengi yi lu habadan nii rakisin sɔtɔfeen ma en kɛɛn na.

8 Ɲɔndin nan na falan na. A xɔlin ma i xa kankan a falan ma, alogonaxanye na la Ala ra, ne xa e sɔbɛso wali faɲin ma. Na feene nan lan,ne nan tɔnɔ gbo muxune birin ma.9 Koni i yɛtɛ ratanga fe matandi xax-ilitarene ma e nun muxune benbanexinle fɛsɛfɛsɛn nun lantareyaan nunsɔnxɔ sɔnxɔn naxanye fataxi sariyanna, amasɔtɔ ne tɔnɔ mi na, e ligamafuyan. 10Muxun naxan mayitaxunna

Tito Sora 3:11 287 Tito Sora 3:15rasoma yamani, i na a rakolon wax-atin naxan yi sanɲa ma keden hanfirin, i masiga na ra. 11 A kolon a nakanna xaxinli fuxi. A nɛma yulubinligama, a yɛtɛ yalagima.

Yamari dɔnxɛne12 N na Aritema rasiga i fɛma wax-

atin naxan yi hanma Tikiko, kata i fan fɛma Nikopoli taani, bayo n waxia xɔn ma, n xa xunbeli waxatin timɛnni. 13 I xa sariya karamɔxɔ Senasinun Apolosi mali e fanda feen na esigatini alogo sese nama dasa e ma.14 Fɔ en ma muxune fan xa e xarannɛn fe faɲi rabaanma e yi e tunnafan,alogo e xa nɔ e mako xɔdɛxɛne gasɛ, emɔn nama lu dɔxi fuu.

15N fɔxɔ ra muxune birin i xɔntɔn.Nxu dɛnkɛlɛya muxune xɔyine birinxɔntɔn.

Ala xa hinan ɛ birin na.

Filemɔn Sora 1 288 Filemɔn Sora 16

FilemɔnPɔli Alaa Falan Naxan NasigaFilemɔn Ma

Filemɔn yi findixi dɛnkɛlɛya muxukɛndɛn nan na. Yanyina nde, a yiKɔlɔsi taan dɛnkɛlɛya yamaan nin.Xɛra Pɔli xɔyin nan yi a ra (fala tide1). Konyina nde yi a yii, naxan yixili Onesimo, naxan a gi a kanna ma.En mi a kolon Onesimo nun Pɔli ebode kolon kii naxan yi, bayo Pɔli yikasoon na. Koni Onesimo fan findixidɛnkɛlɛya muxun na. Pɔli yi a ragidia xa a raxɛtɛ a kanna ma, a kɛdini itosɛbɛ naxan ma, a xa a rasuxu a konni,koni a nama a suxu konyi gixin na,koni alo a ngaxakedenna dɛnkɛlɛyani.Konyin naxan a gi a kanna ma, na yiɲaxankatama nɛn a xɔdɛxɛn na.

A yelin xanbini Filemɔn nun afɔxɔrabirane xɔntɔnɲɛ (1-3), Pɔliyi barika bira Ala xa Filemɔn madɛnkɛlɛyaan nun a wɛkilɛna fe ra (4-7). Amɔn yimayandin ti Onesimo a fera, naxan sigama a kanna fɛma (8-22).Kitabun yireni ito raɲanxi xɔntɔnnenan ma, en mɔn muxu wuyaxi xilitoma a kui, naxanye Pɔli kɛdi sɛbɛxinkui a naxan nasiga Kɔlɔsi kaanema (Kɔlɔsi Kaane 4.10,12,14 Arikipefan xinla sɛbɛxi fala tide firindeniKitabun yireni ito yi e nun KɔlɔsiKaane 4.17). Yanyina nde Onesimosiga nɛn kɛdi firinne ra Kɔlɔsi taaniKɔlɔsi kaane ma e nun Filemɔn ma.

En Pɔli a fanna toma nɛn Kitabunyireni ito kui. A ito sɛbɛxi a xɔyinFilemɔn ma, koni a mi yamari yo fixia ma, a mi a karahanxi sese ma, ami a sariyane baxi a yii Onesimo xunma. Koni a a rabirama a ma nɛn, enun naxanye birin Kitabun yireni itoxaranma, fa fala a Alaa xanuntenyaanmuxune kɛɲaan maxɛtɛma nɛn.

Xɔntɔnne1 N tan Pɔli naxan findixi kaso-

rasaan na Yesu Alaa Muxu Sugandix-ina fe ra, nxu nun ngaxakedenna

Timɔte nan ito sɛbɛxi nxu xanun-tenna nun nxu walikɛ boden Filemɔnma, 2 e nun Apiya nxu magilɛna enun Arikipe nxu yɛngɛ so bodenae nun dɛnkɛlɛya yamaan naxanye emalanma i konni.

3 En Fafe Ala nun Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixin xa hinanna nunbɔɲɛ xunbenla fi ɛma.

Filemɔn ma xanuntenyaan nun adɛnkɛlɛyana fe

4 Filemɔn, n nɛma n ma Alamaxandɛ waxati yo yi, n barikanbirama a xa nɛn i ya fe ra, 5 amasɔtɔn bata a mɛ i dɛnkɛlɛyaxi MarigiYesu ma kii naxan yi, i mɔn a yamasariɲanxin birin xanuxi. 6 N na Alamaxandima alogo ngaxakedenyaannaxan fataxi i ya dɛnkɛlɛyaanna, na xa a liga i fe faɲin birinkolon ki faɲi, en naxanye sɔtɔxiAlaa Muxu Sugandixin barakani.7 Ngaxakedenna, i ya xanuntenyaanbata sɛwa gbeen fi n ma, a yin nalimaniya, bayo i bata yamasariɲanxin birin nii yifan e ma.

Pɔli yi Filemɔn mafan8 Nanara, hali n to nɔɛ susuɛ i ya-

marɛ Alaa Muxu Sugandixini fa fala ai xa feen naba naxan daxa, 9 koni n nii mafanma xanuntenyaan nin, n tanPɔli xɛmɛ fonna, e nun iki kasorasanaYesu Alaa Muxu Sugandixina fe ra.10 Nayi, n na i mafanma n ma diiOnesimo a fe ra, n findixi naxan babara kasoni. 11 A tɔnɔ mi yi i ma waxatidanguxini, koni iki, a tɔnɔn luma enbirin ma nɛn.

12 N bata a raxɛtɛ i ma iki, a tannaxan nafan n ma alo n niina. 13 Ayi rafan n ma nun, a lu n fɛma be,alogo a xawali n xa i funfuni, n kasoonna waxatin naxan yi Yesu a fe XibaruFaɲina fe ra. 14 Koni n mi waxi fefeliga feni, ba i sagoonna, alogo i yawalifaɲin nama findi karahanna ra, koni axa findi i ɲɛnige ma feen na.

15 Yanyina nde, Onesimo masigaxii ra nɛn waxatidi tun, alogo i mɔn xaa sɔtɔ habadan, 16 anu konyi gbansanmi fa a ra sɔnɔn, koni a bata dangu

Filemɔn Sora 17 289 Filemɔn Sora 25konyin na, a bata findi i rafan ngax-akedenna ra. A rafan n tan ma, konia xa rafan i tan ma dangu n tan naadamadiyani e nun Marigini.

17 Nayi, xa i n yatɛxi i xɔyin nanna, i xa Onesimo fan yisuxu alo i nyisuxuma kii naxan yi. 18 Xa a tinx-intareyaan ligaxi i ra, hanma xa a lana xa sena nde raxɛtɛ i ma, na goronnasa n tan xun ma. 19 N tan yɛtɛɛn nanito sɛbɛxi n yiin na, n tan Pɔli. N nai yii raxɛtɛma nɛn, koni n mi waxi afala feni i xa fa fala i tan lan i xa iniin so n yii. 20Ngaxakedenna, yandina fe faɲin liga n xa Marigina fe ra, nnii yifan n ma Alaa Muxu Sugandixinbarakani.

21 N to laxi i ra a i n xuiin suxumanɛn, n xa ito sɛbɛ i ma. N na a koloni nde ligama nɛn dangu n ma falanna. 22 I mɔn xa yigiya banxina ndeyitɔn n yɛɛ ra amasɔtɔ n laxi a ra, nmɔn xɛtɛma nɛn ɛma ɛ Ala maxandinbarakani.

Xɔntɔn dɔnxɛne23 Epafirasi naxan n fɛma kasoon

na Yesu Alaa Muxu Sugandixina fe ra,na i xɔntɔnma. 24 N walikɛ bodeneMaraka nun Arisitaraki nun Demasinun Luka, ne birin i xɔntɔn.

25 Ala xa Marigi Yesu Alaa MuxuSugandixina hinanna xa lu ɛ niini.

Heburune Sora 1:1 290 Heburune Sora 1:5

HeburuneAlaa Falan Naxan Nasiga

Heburune MaNaxan yo na Kitabun yireni ito

xaran a yeren ma, a luma nɛn nakanna xa alo a kawandi ramɛɛn nin.Kitabun yireni ito sɛbɛxi nɛn alokawandi ba daxin na. Kitabun yireniito raɲanna a yitama a sɛbɛxi mux-une nan ma. A mɔn mi a sɛbɛmuxun fan mayitaxi. Yanyina nde,Kitabun yireni ito sɛbɛxi Romi kaanenan ma (13.24). Feen naxan kolonxiKitabun yireni ito sɛbɛ muxuna fe yi,Yahudiyan na a ra naxan dɛnkɛlɛyaxiMarigi Yesu ma. Muxun naxana sɛbɛxi, a Tawureta nun YaburiKitabun yirene kolonxi ki faɲi. AKitabun yireni ito sɛbɛxi Yahudiyagbɛtɛye ma naxanye fan bata yidɛnkɛlɛya Yesu ma alo a tan. Koni,e to ɲaxankataxi Yesu xinla fe ra, exɛtɛmatɔɔn na a ra Yahudiya dinanma. E yi e mɛma nɛn dɛnkɛlɛyaanna Yesu ma. Kitabun sɛbɛ muxunae kawandima nɛn a e xa e sɛnbɛso e dɛnkɛlɛyani, a yi Alaa MuxuSugandixin fisamantenyaan mayitaalogo e nama xɛtɛ e namun fonnema.Yanyina nde Kitabun yireni ito sɛbɛnɛn ɲɛɛ tonge saxan Yesu keli xanbisayani.

Kitabun yireni ito yitaxunxi yiredɔxɔ firin nan na. A yire singena(1.1-10.18) Alaa Muxu Sugandixinafisamantenyana feen nan falama. Fafala a dangu nabine ra (1.1-3), amɔn dangu malekane ra (1.4-2.18), adangu Nabi Musa nun Yosuwe ra (3.1-4.13); a tan nan kedenfindixi habadansaraxan na, a gbo dangu Layiri Fonnesaraxarali gbeene ra (4.14-7.28); asaraxa kamalixin baxi nɛn naxan basanɲa ma keden pe a muxune rakisihan habadan, a dangu Layiri Fonnasaraxa wuyaxine birin na (8.1-10.18).

Kitabun yire firindena (10.19-

13.19) na muxune sɛnbɛ soma alogoe xa lu dɛnkɛlɛyani (10.19-39) e namaxɛtɛ dina gbɛtɛma. Enmisali kɛndɛnetoma mɛnna nin lan Layiri Fonnadɛnkɛlɛya muxune ma (Sora 11), amɔn a falama dɛnkɛlɛyamuxune yɛɛnxa lu tixi Alaa Muxu Sugandixin na, eyi nɔɔn sɔtɔ alo a tan (12.1-11). A yelinxanbini yamarina nde fiyɛ e ma e nuna yi e kawandi (12.12-13.19), Kitabunsɛbɛmuxun a raɲanma duba tiin nanma e nun xɔntɔnne (13.20-25).

Kitabun sɛbɛmuxunmi danma falaɲaxumɛne xan tun ma alogo a xa aKitabun xaran muxune mali e tun-naxɔlɛni. A a yɛbama e xa a dɛnkɛlɛyamuxune tɔrɔma dunuɲa ayi, a mɔn yiAlaa Muxu Sugandixina wanla xunnafala. Fa fala a faxan bata kisi feennakamali saraxa yo mi yi nɔɛ naxannakamalɛ. Nayi, a muxune mafanmae xa lu Alaa Muxu Sugandixin fɔxɔra. En fan lan en Habadan Alaa MuxuSugandixi fisamantenna xuiin suxu.

Yesu gbo malekane xa1Waxati danguxini, Ala falan ti nɛn

en benbane xa nabine xɔn sanɲa mawuyaxi nun ki wuyaxi yi. 2 Koni afalan tixi en tan xa waxati raɲanniito nin a Dii Xɛmɛn xɔn. A batadaala birin sa a Dii Xɛmɛn sagoni aloa kɛɛna. A dunuɲa daxi a tan nanbaraka yi. 3 Alaa Dii Xɛmɛn findixia binyen nɔrɔn nan na. Ala maliganyɛtɛɛn nan a ra. A dunuɲa yisuxia falan sɛnbɛn nan na. A to yelinyulubi xafarin nakamalɛ, a yi dɔxɔAla Sɛnbɛn Birin Kanna yiifanna maariyanna yi.

4 Alaa Dii Xɛmɛn tiden yi gbo ayidangu malekane ra, a yi xinla fi a manaxan dangu e xinle ra. 5Bayo, Ala mia falaxi a maleka yo xa, a naxa,“N ma dii xɛmɛn nan i tan na,n bata findi i fafe ra to.*”A mɔn mi a fala maleka yo xa, a naxa,“N findima nɛn i fafe ra,i fan yi findi n ma dii xɛmɛn na.†”

* 1:5: Yaburin 2.7 † 1:5: Samuyɛli Firinden 7.14

Heburune Sora 1:6 291 Heburune Sora 2:136Ala to a diin nafa dunuɲa yi alo dii

singena, a mɔn naxa,“Alaa malekane birin xa a batu.‡”

7 A mɔn yi a fala malekane fe yi, anaxa,“Alaa malekane luma nɛn alo foyena,a walikɛne yi lu alo tɛɛ dɛgɛna.§”

8 Koni a mɔn yi a fala a dii xɛmɛnafe yi, a naxa,“Ala, i luma nɛn i ya mangaya gbɛdɛni

habadan!I ya manga dunganna yi findi

tinxinyaan taxamasenna ra.9 Tinxinna rafan i ma,fe ɲaxin mi rafan i ma.Nanara, Ala, i ya Ala bata i rafisa i

bodene xaa sɛwa turen sa i xunni i sugandi feen

na.”*10A mɔn naxa,“Marigina, i bɔxɔ xɔnna da nɛnxabu a fɔlɔni.I yii fɔxɔn nan kore xɔnna ra.11Ne birin danguma nɛn,koni i tan luma nɛn na.Ne birin forima nɛne kala alo dugina.12 I yi e yisa alo domana,e yi masara alo dugina,koni i tan luma nɛn i kiini,i siin fan dan mi na mumɛ!”†

13Ala mɔnmi a fala a maleka yo xa,a naxa,“Dɔxɔ n yiifanna ma,han n yi i yaxune sa i sanna bun.”‡14 Malekane mi findixi Alaa walikɛtotarene xan na ba, a naxanyerasigama kisi muxune malideni?

2Ɛ ɲɔxɔ lu kisi feen xɔn

1Nanara, en bata feen naxanye mɛ,fɔ en xa en ɲɔxɔ lu nɛn ne xɔn alogoen nama kiraan beɲin. 2 Amasɔtɔ,malekane* fa xɛrayaan naxanye ralien benbane ma lan sariyan ma, nebirin suxutareyaan saranma nɛn a

kala muxune ra alo a daxa kii naxanyi. 3Nayi, en fa ratangama di, xa en naen mɛ kisi gbee sifani ito ra, Mariginyɛtɛɛn singe naxan nali, na xanbi ra,a ramɛ muxune fan yi a ɲɔndin yitaen na? 4 Ala fan e sereya baan farisa nɛn taxamasenne nun kabanakofeene nun sɛnbɛ fe sifa wuyaxi ra, a yia Nii Sariɲanxin kɛwanle yitaxun e raa sagoni.

Yesu en nakisimana5 Awa, en yire famatɔɔn naxan ma

fe falama, Ala mi na luma malekanexan sago yi. 6Koni sereyani ito sɛbɛxiKitabun yirena nde yi, a naxa,“Nanse daɲɔxɔn na,i to i yengi dɔxi a xɔn.Nanfera i ɲɔxɔ luxi adamadiin xɔn?7 I a daxi nɛn,a nɔrɔn yi maso malekane ra.I binyen nun xunnayerenna fi a ma.8 I bata seen birin lu a bun.”†A to seen birin luxi adamadina nɔɔnbun, Ala mi sese lu naxan mi xuru anɔɔn bun. Hali na, iki en mi a toma fafala seen birin muxuna nɔɔn bun ma.9 Koni en na a toma fa fala, Ala Yesumagodo nɛn waxati dungidi dangumalekane ra, alogo a xa faxa masɔtɔAlaa hinanna xɔn muxune birin xa.Iki en na a mangayaan binyen nun axunna kenla toma a faxana fe ra a tinnaxan ma. 10 Ala naxan seen birin daa yɛtɛ xa, a yi waxi adamadi wuyaxiraso feni a binyeni. Na yi lanxi, a to ennakisimana fe rakamali a tɔrɔn xɔn.

11 Bayo Yesu naxan muxunerasariɲanma e nun a naxanyerasariɲanxi, ne birin fafe keden.Nanara, Yesu mi yagima a falɛ ne ma,“Ngaxakedenne.” 12A naxa Kitabuni,“N na i xinla ralima nɛn ngaxake-

denne ma.N ni i matɔxɔma nɛn yamaan yɛ.”‡13 Kitabun mɔn naxa, “N nan n yigisama Ala nin.” Amɔn naxa, “Nxu nunnma diine nan ito ra, Ala naxanye fixin ma.”§

‡ 1:6: Sariyane 32.43 § 1:7: Yaburin 104.4 * 1:9: Yaburin 45.7-8 † 1:12: Yaburin 102.26-28‡ 1:13: Yaburin 110.1 * 2:2: Yahudiyane namunne xaranna kui, Nabi Musa Alaa sariyane sɔtɔximalekane nan xɔn ma. † 2:8: Yaburin 8.5-7 ‡ 2:12: Yaburin 22.23 § 2:13: Esayi8.17-18

Heburune Sora 2:14 292 Heburune Sora 4:114Nayi, bayo Yesu amuxune findixi

adamadiine nan na fati bɛndɛn nunwunli, Yesu fan yɛtɛɛn bata lu alo etan. Na ma, a yi Yinna Manga Setanahalagi a yɛtɛna sayaan xɔnma sɛnbɛnyi naxan yii sayaan xun na. 15 A naligaxi nɛn alogo naxanye yi sayaangaxun konyiyani e dunuɲa yi gidini,a xa ne xɔrɔya. 16 Amasɔtɔ a mi faximalekane xan malideyi, koni fɔ Ibu-rahima bɔnsɔnne. 17 Na nan a liga, ayi lu alo a ngaxakedenne feen birin yi,alogo a xa nɔ saraxarali kuntigiyaanwanla kɛ Ala xa kininkininna nuntɔgɔndiyani, a yi Ala solona yamaanyulubine xafari feen na. 18 Bayo Se-tana kataxi a xa a fan natantan, a tanyɛtɛɛn yi tɔrɔ na feni, nayi, a fɛrɛnaa xa, a yi muxune mali e nɛma eratantan feene dɛ waxatin naxan yi.

3Yesu dangu Nabi Musa ra

1 Nanara, ngaxakeden muxurasariɲanxine, Ala bata ɛ tan naxanyexili, ɛ xaxili lu Yesu a fe xɔn,Alaa Xɛraan nun Saraxarali KuntigiSingena, en naxan ma fe falamayamani. 2 Muxu tɔgɔndiyaxin nanyi a ra Ala xa, naxan a sugandixi aloMusa yi kii naxan yi Alaa banxin birinyi.* 3 Banxi tiina xunna kenla gbodangu banxin yɛtɛɛn na. Nanara,Yesu a xunna kenla gbo Musaa xunnakenla xa. 4Awa, muxune nan banxinetima, koni Ala nan seen birin daxi.5Musa tan tɔgɔndiya nɛn wali kɛdeniAla xa a banxin mumɛni, a sereyaanba lan na feene ma Ala yi famanaxanye ligadeni. 6 Koni Alaa MuxuSugandixin tan luxi na alo Alaa DiiXɛmɛn naxan a banxin xun na. Enfindixi a banxin nan na, xa en na enwɛkilɛ, en yi en ma yigin namara ennaxan matɔxɔma.

Matabuna Alaa yamaan xa7 Nayi, alo Alaa Nii Sariɲanxina a

falaxi kii naxan yi, a naxa,

“Xa ɛ Ala fala xuiin mɛ to,8 ɛ nama ɛ bɔɲɛni xɔdɔxɔalo ɛ yi murutɛxi Ala ma waxatin

naxan yi,ɛ yi matoon xun ti Ala ra tonbonni.9 Ɛ benbane n bunba nɛn mɛnni, e yi

n matandi,hali e to n kɛwanle birin to ɲɛɛ tonge

naanin.10 Nayi, n xɔlɔ nɛn na waxatin mux-

une ma, n naxa,‘E bɔɲɛn makuya n na waxatin birin,e mi n ma kiraan xɔn.’11N yi n kɔlɔ n ma xɔlɔni, n naxa,‘E mi soɛ nmamatabudeni mumɛ!’ ”†

12 Ngaxakedenne, ɛ a ligaɛ yeren ma, bɔɲɛ ɲaxin nundɛnkɛlɛyatareyaan nama lu ɛ sese yinaxan a ligɛ ɛ xɛtɛ habadan Ala fɔxɔra. 13 Koni ɛ bode ralimaniya lɔxɔyo lɔxɔ, fanni en mɔn na waxatiniKitabun naxanma fa fala “To” alogo ɛtan nde nama tantan yulubin xɔn,ɛ tengbesenɲɛ ayi. 14 Amasɔtɔ enbata findi Alaa Muxu Sugandixingbeene ra, xa en lu enma tɔgɔndiyaansingeni, han a raɲanna.

15Kitabun naxa,“Xa ɛ Ala fala xuiin mɛ to,ɛ nama ɛ bɔɲɛni xɔdɔxɔalo ɛ yi murutɛxi Ala ma waxatin

naxan yi.”‡16 Awa, ndee yi ne ra, naxanye Alaafalan mɛ, e murutɛ a xili ma? Nefindixi muxune nan naMusa naxanyeramini Misiran yamanani. 17 Ala xɔlɔndee ma ɲɛɛ tonge naanin? Naxanyeyulubin liga, e faxa tonbonni. 18Ala akɔlɔ ndee a fe ra, a e mi soɛ a matabuyireni? Naxanye tondi a falan suxɛ, ayi falan tima ne nan ma fe yi.§ 19 Enbata a to nayi, fa fala e mi yi nɔɛ soɛmatabudeni lan e dɛnkɛlɛyatareyaanma.

4Matabudena Alaa muxune xa

1 Nayi, Ala to en tuli sa, a en nɔɛsoɛ nɛn a matabudeni, en na a liga en

* 3:2: A mato Yatɛne 12.7 kui. † 3:11: Yaburin 95.7-11 ‡ 3:15: Yaburin 95.7-8 § 3:18:A mato Yatɛne 14.1-35 nun Yaburin 95.11 kui.

Heburune Sora 4:2 293 Heburune Sora 5:8yeren ma nayi alogo ɛ tan nde namalu alo ɛ fulaxi na ra. 2 Bayo Alaafalan Xibaru Faɲin nali nɛn en fanma alo na waxati danguxin muxune.Koni e falan naxan mɛ, na tɔnɔ yomi lu e tan ma, amasɔtɔ naxanye aramɛ, ne mi a suxu dɛnkɛlɛyani. 3 Entan naxanye dɛnkɛlɛyaxi, en tan somanɛn na matabudeni alo Ala a fala kiinaxan yi, a naxa,“N bata n kɔlɔ n ma xɔlɔni, n naxa,‘E mi soɛ nmamatabudeni mumɛ!’ ”*Anu, Alaa wanla bata yi kamali xabudunuɲa da waxatini. 4 Amasɔtɔito falaxi Kitabun yirena nde yi xiisoloferedena fe yi, a naxa, “Ala yia matabu a wali kɛɛn xii soloferedelɔxɔni.”† 5Amɔn naxa Kitabun yireniito yi, “E mi soɛ n ma matabudenimumɛ!” 6Na bunna nɛɛn fa fala ndeegbɛtɛye soɛ nɛn, ba muxune ra nax-anye singe Alaa falan Xibaru Faɲinmɛ, e mi so lan e fala suxutareyaanma. 7 Nanara, waxati xunkuye todangu, Ala mɔn yi lɔxɔ nɛnɛn sa, a yina feen fala Dawuda a Kitabun kui, ayi na lɔxɔ nɛnɛn xili sa fa fala “To.” Anaxa,“Xa ɛ Ala fala xuiin mɛ to,ɛ nama ɛ bɔɲɛni xɔdɔxɔ.”

8 Awa, xa Yosuwe bata yi yamaannaso Alaa matabudeni nun, Ala mi yilɔxɔ gbɛtɛ a fe falɛ na xanbi ra. 9 Nabunna nɛɛn fa fala matabuden mɔnAlaa yamaan xa yɛɛn na. 10 Amasɔtɔmuxu yo so Alaa matabudeni, na fana matabuma nɛn alo Ala a matabuxikii naxan yi. 11 Na ma, en kata enso matabudeni, alogo muxu yo namafindi fala suxutaren na alo en ben-bane.

12 Amasɔtɔ Alaa falana, niiramaanna a ra, a sɛnbɛn gbo, a dɛɛn xanxandangu silanfanna dɛ firin kanna ra.‡A soma nɛn han a sɔndɔmɛn nun niinyɛtɛɛn fata, e nun fatin nadɔxɔdenenun fasane. A muxun miriyane nun anatanemakitima nɛn. 13Ala dali se yo

mi luxunxi a ma. Ala feen birin toma.En birin en dɛntɛgɛma nɛn a xa.

Saraxarali kuntigin nan Yesu ra14 Nanara, bayo saraxarali kuntigi

gbeena en yii naxan kelixi kore, YesuAlaa Dii Xɛmɛna, nayi en na en sɔbɛso en ma dɛnkɛlɛyani, en naxan mafe falama yamani. 15 Amasɔtɔ enma saraxarali kuntigina en ma fan-gatareyaan kolon, bayo Setana katanɛn a fan natantandeni kiin birinyi alo en tan, anu, a mi yulubi yoliga. 16 Nanara, en na en maso Alahinantenna manga gbɛdɛn na xaxiliragidini alogo en xa kininkininna nunhinanna sɔtɔ enmakoon naxanyema.

5Yesu nan en ma saraxarali kuntigin

na1 Saraxarali kuntigine birin

sugandima nɛn adamadiine yɛ, alogoe xa wali Ala xa, e yi kise ralixine nunsaraxane ba yulubi xafarin na. 2 E nɔɛxaxilitarene nun muxu tantanxinefamunɲɛ nɛn, bayo e tan fan yɛtɛɛntantanma. 3 E yulubi xafari saraxanebama e tan yɛtɛna fe ra na nan ma,e nun yamaan xa. 4 Muxu yo misaraxarali kuntigiyaan xunna kenlafenɲɛ a yɛtɛ xa. Ala nan a xilixi alo aHaruna xili kii naxan yi.

5 A na kii nin, Alaa MuxuSugandixin mi saraxarali kuntigibinyen sɔtɔ a yɛtɛ ra, koni Ala a falanɛn a xa, a naxa,“N ma dii xɛmɛn nan i tan na,n bata findi i fafe ra to.”*6Amɔn yi a fala Kitabun yire gbɛtɛ yi,a naxa,“Saraxaraliin nan i ra habadan,alo Mɛlikisedeki yi kii naxan yi.”†7 Yesu yi dunuɲa yi waxatin naxanyi, a yi Ala maxandima, a xuini te, ayɛɛgen yi mini, a yi Ala mafan naxanyi nɔɛ a rakisɛ sayaan ma. Ala yi axuiin namɛ bayo a yi xuruxi a ma.8 Koni hali Alaa Dii Xɛmɛn to a ra, aa xaran nɛn fala suxun ma a tɔrɔne

* 4:3: Yaburin 95.11 † 4:4: Dunuɲa Fɔlɔn 2.2 ‡ 4:12: Silanfanna: Sofane yɛngɛsodɛgɛmana. * 5:5: Yaburin 2.7 † 5:6: Yaburin 110.4


yi. 9 Yesu a fe kamali waxatin naxanyi, a yi findi habadan Marakisi Tiinna muxune xa naxanye birin a xuiinsuxuma. 10 Ala yi a findi saraxaralikuntigin na alo Mɛlikisedeki yi kiinaxan yi.

Sɛnbɛ soon dɛnkɛlɛyani11 Fe wuyaxi nxu kui a fala daxin

na ɛ xa lan feni ito ma, koni a yɛbaraxɔlɔ ɛ xa, bayo ɛmi a famumaxulɛn.12 A yi lan nun ɛ yi findi karamɔxɔnera waxatini ito yi, anu han iki ɛmakoon mɔn ɛ xaran muxun ma lanAlaa falan fe singene ma. Ɛ luxi alodii ɲɔrɛn naxan mɔn xiɲɛn na bayoɛ mi donse xɔdɛxɛn donɲɛ singen.13 Muxun naxan mɔn xiɲɛ minni, diiɲɔrɛn nan na ra. A mi xaranna kolonlan tinxinyaan ma. 14 Koni fonnenan gbee donse xɔdɛxɛn na. Naxanyedɛnkɛlɛya bata kɔxɔ, ne bata e yɛtɛxaran fe faɲin nun aɲaxin tagi rabaanma.

61 Nanara, en dangu Alaa Muxu

Sugandixina xaranna fe singene ra,en siga yɛɛn na, hali en nama fa xɛtɛfe fɔlɔne ma sɔnɔn alo itoe: en naen xun xanbi so fena wali ɲaxine yinaxanye muxun xalima yahannama,e nun dɛnkɛlɛyana Ala ma, 2 e nunxaranna muxu rafu feene ma igeni etubi xinla ma e nun yii saan muxunemaAlamaxandini e nun faxamuxunerakenla sayani e nun habadan kitina.3Xa Ala tin, en sigɛ nɛn yɛɛn na.

4Amasɔtɔ naxanye bata yi kɛnɛnnasɔtɔ sanɲa ma keden, e Ala kisinsɔtɔ, e yi Alaa Nii Sariɲanxin sɔtɔ,5 naxanye bata yi Alaa falan ɲaxunnakolon e nun waxati famatɔɔnsɛnbɛne, 6 ne na ba dɛnkɛlɛyani, emi fa nɔɛ raxɛtɛ sɔnɔn, e mɔn yi tubi.Amasɔtɔ ne luxi nɛn alo e mɔn AlaaDii Xɛmɛn nan gbangbanma wudinma, e yi a rayarabi yamaan yɛtagi.

7 A misaala, bɔxɔn naxan tule igensɔtɔmawaxatin birin, a si seene sabatia kanna xa, Alaa barakan nan nara. 8 Koni bɔxɔn naxan ɲanle nuntansinne tunna raminima, na tɔnɔmina, a masoxi Alaa dangan nan na. Araɲanni, tɛɛn yi a gan.

9Koni n xanuntenne, hali nxu falantima na kiini, nxu laxi a ra, a fe gbɛtɛnan ɛ tan yɛɛ ra lan ɛ kisi feen ma.10 Bayo tinxintare mi Ala ra. A miɲinanma ɛ wanle xɔn, e nun ɛ xanun-tenyaan naxan yitaxi a ra ɛ to a yamasariɲanxin malima han iki. 11 Nxuwaxi a xɔn ma, ɛ keden kedenna birinxa lu na tunnafanni han a raɲannaalogo ɛ yengi seen naxanye ma, ɛ nesɔtɔ. 12 Nxu mi waxi, ɛ xa tunnaxɔlɔayi. Koni fɔ ɛ xa na dɛnkɛlɛyamuxuneraliga naxanye diɲa alogo Ala ɛ tulisaxi naxan na, ɛ na sɔtɔ.

Alaa layirina13 Ala Iburahima tuli sa waxatin

naxan yi, a yi a kɔlɔ a yɛtɛ yi, bayomuxe mi na a kɔlɔɛ naxan yi naxangbo a tan xa. 14 A yi a fala, a naxa, “Nna i barakama nɛn han! I bɔnsɔnnawuyama ayi nɛn.”* 15 Iburahima yidiɲa, a yi a legeden, Ala a tuli sa naxanna, a yi na sɔtɔ. 16 Adamadiine ekɔlɔma fena nde yi naxan gbo e tanxa, e kɔlɔn yi e falan sɛnbɛ so alogomuxune nama e matandi. 17 Nanara,Ala yi Iburahima tuli sa, a yi a kɔlɔalogo naxanye yi lan e na feen sɔtɔ,ne xa a kolon a na fe ragidixin mimasarama. 18 Ala na liga nɛn alogoen tan naxanye a falan findixi en yi-gin na en xaxili tixi naxan na, en xalimaniya ki faɲi, a to na yitaxi en na fefirinna xɔn, naxanye mi maxɛtɛ, Alamɔn mi wulen falɛ. 19 Na yigina enyii alo kunkin balana a rati seen naigen bun ma† naxan sigama han yiresariɲanxin yɛ masansan dugin xanbira en niin nasuxu seen na barakani20 Yesu singe soxi en xa dɛnaxan yi,

* 6:14: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 22.16-17 kui. † 6:19: Kunkin balani ito findixi wure gbeekɔnkɔrɔnxina nde nan na naxan xidima kunkin ma yɔlɔnxɔnna ra. A wolimaigeni alogo a xa sa digi gɛmɛna nde ra igen bunma, a kunkin naxara. Yireni itoniin gbee maraxara seen misalixi na kunki raxara seen nan ma.

Heburune Sora 7:1 295 Heburune Sora 7:26bayo a bata findi habadan saraxaralikuntigin na, a lu alo Mɛlikisedeki.

7Mɛlikisedeki saraxaraliyani

1 Mɛlikisedeki* nan yi Salemimangan na e nun Kore Xɔnna Alaasaraxaralina. Iburahima yi kelimayɛngɛni waxatin naxan yi, a manganenɔ naxan yi, Mɛlikisedeki yi siga aralandeni, a yi duba a xa. 2 Iburahimayi a se tongoxine birin yaganna so ayii. Mɛlikisedeki xinla bunna nɛɛn“Tinxin Mangana.” Salemi mangannan mɔn yi a ra nun, na fan bunnanɛɛn “Bɔɲɛ Xunbeli Mangana.” 3 Ababa mi kolon, a nga mi kolon, axabila mi kolon, a siimayaan fɔlɔnnun a raɲanna mi kolon. A luxinɛn alo Alaa Dii Xɛmɛna naxan lumasaraxaraliyani habadan.

4 Ɛ a gbo kii mato, hali en benbaIburahima yɛtɛɛn seen naxanyetongo yɛngɛni, a ne yaganna soa tan nan yii. 5 Sariyan naxa,a Isirayila yamaan bɔnsɔnne lane xa yaganna so Lewi bɔnsɔnnamuxune nan yii, saraxaraline.† Anu,ngaxakedenmane nan e ra, e birinminixi Iburahima bɔnsɔnna nin.6 Mɛlikisedeki tan mi yi findixi Lewibɔnsɔnna muxu ra, koni a yagannasɔtɔ nɛn Iburahima ra, Ala naxan tulisa. Mɛlikisedeki yi duba a xa. 7 Anu,matandi mi naxan na, naxan dubantima, na dangu duba sɔtɔn na. 8 Lewimuxun naxanye yaganne rasuxu,ne faxama nɛn, koni Mɛlikisedekitan mabinni, Kitabun naxa a na mifaxaxi. 9 Na kui a luxi alo Lewibɔnsɔnna muxun naxanye yagannarasuxuma, hali ne fan yaganna ba nɛnMɛlikisedeki xa Iburahima sabun na.10 Bayo Lewi bɔnsɔnna muxune mɔnyi e benba Iburahima fatini, a naralanMɛlikisedeki ra waxatin naxan yi.

11 Xa feene yi nɔɛ rakamalɛ Lewibɔnsɔnna saraxaraliyaan barakaninun, yamaan sariyan sɔtɔ naxan xɔn,

e makoon mi yi birama saraxaraliyagbɛtɛ ma na xanbi ra nun naxanluxi alo Mɛlikisedeki hali ba Harunabɔnsɔnne ra. 12 Bayo saraxaraliyaanna masara, fɔ sariyan fan xa masara.13 Feni itoe fala Yesu naxan ma fe ra,na barixi bɔnsɔn gbɛtɛni, saraxaraliinmunma yi mini bɔnsɔnna naxan yi.14 A kolonxi nayi fa fala en Mariginbarixi Yuda bɔnsɔnna nin. Awa, Musasaraxarali feen fala waxatin naxan yi,a mi na bɔnsɔnna fe fala.

Saraxarali gbɛtɛ alo Mɛlikisedeki15 Feni ito fixama nɛn dangu na

ra xa saraxarali gbɛtɛ fa naxan luxialo Mɛlikisedeki 16 naxan mi findixisaraxaraliin na sariyan xɔn a ben-bane fe ra, koni a findixi saraxar-aliin na a faxatareyaan nan sɛnbɛxɔn. 17Amasɔtɔ Kitabun bata a fala, anaxa, “Saraxaraliin nan i ra habadan,alo Mɛlikisedeki yi kii naxan yi.‡”18 Awa, yamari fonna bata ba na asɛnbɛtareyana fe ra, a tɔnɔ tomi yi na.19 Bayo sariyan mi sese rakamalixi.Koni yigi fisamantenna bata mini, enna enmasoma Ala ra naxan baraka yi.

20 Na fe nɛnɛn mi tixi kɔlɔn xanbi.Bonne findi saraxaraline ra waxatinnaxan yi, na kɔlɔ sifan mi ti. 21 KoniYesu findixi saraxaraliin na kɔlɔn nanxɔn, Ala a fala a xa waxatin naxan yi,a naxa,“Marigin bata a kɔlɔ,a mi a xuiin maxɛtɛma, a naxa,‘Saraxaraliin nan i ra habadan.’ ”§22Kɔlɔni ito bata Yesu findi layirin xuikɛndɛn na en tan xa.

23 Saraxarali singene yi wuya bayoe yi faxama, 24 koni Yesu tan luun nɛnhabadan. A saraxaraliyaan fan lumanɛn habadan. 25 Nayi, a nɔɛ muxunerakisɛ nɛn yati naxanye fama Ala maYesu barakani amasɔtɔ a tan lumanɛnhabadan Ala solona fe nan na.

26 En makoon yi na saraxaralikuntigi sifan nan ma: naxan sariɲan,a mi fe ɲaxi rabama, fɛ mi naxan na,naxan mi yulubi kanne yɛ, naxan

* 7:1: Mɛlikisedeki a feen mato Dunuɲa Fɔlɔn 14.17-20 kui. † 7:5: A mato Yatɛne18.21 kui. ‡ 7:17: Yaburin 110.4 § 7:21: Yaburin 110.4

Heburune Sora 7:27 296 Heburune Sora 9:4yitexi kore xɔnna ma. 27 A tan miligaxi alo saraxarali kuntigin bonne,amasɔtɔ ne saraxan bama lɔxɔ yolɔxɔ e yɛtɛ yulubine fe ra e nunyamaan yulubine fe ra. Koni Yesutan a yɛtɛ ba nɛn saraxan na yamaanyulubine fe ra sanɲama keden pe hanhabadan. 28Musaa sariyan yi adamadisɛnbɛtarene nan dɔxɔma saraxaralikuntigine ra, koni Ala a kɔlɔ falannaxan ma sariyan xanbi ra, na a DiiXɛmɛn nan dɔxɔma naxan bata yelinkamalɛ han habadan.

8Yesu nan en ma saraxarali kuntigin

na1 En ma falan birin xunna nan

ito ra: En ma Saraxarali Kuntigindɔxi Alaa Mangaya gbɛdɛn yiifannama ariyanna yi. 2 A walima yiresariɲanxin yɛtɛni, Marigina a yɛtɛbatuden naxan tixi, adamadiine minaxan ti.

3 Saraxarali kuntigin birin dɔxi nɛnalogo e xa kiseene nun saraxane raliAla ma, nayi fɔ sena nde xa lu a fanyii a naxan bɛ saraxan na. 4 Xa ayi dunuɲani nun, a mi yi findimasaraxaraliin na nun, amasɔtɔ gbɛtɛyena naxanye Ala kiseene ralima alosariyana a falaxi kii naxan yi. 5 Nasaraxaraline walima yire sariɲanxinnaxan yi, mɛnfindixi ariyanna femis-aala nun a nininna nan na. Nanara,Ala Musa rakolon na ki, a to yi AlaBatu Bubun tima, a naxa, “A liga iyeren ma, i yi e rafala alo n na a mis-aala yitaxi i ra geyaan fari kii naxanyi.*” 6 Koni iki, Yesu bata wanla sɔtɔnaxan fisa saraxaraliin bonne wanlaxa bayo a bata fa layirin na naxan fanLayiri Fonna xa, bayo na en tuli safeen naxanye ra, ne fan a fonna xa.

7 Xa fɛ yo mi yi layiri singen nanun,† en mako mi yi fa a firinden manun. 8 Koni Ala yi fɛɛn to a muxunera, a yi a fala, a naxa,

“Marigin naxa, ‘Na waxatin fama,n layiri nɛnɛn xidimanxu nun Isirayila nun Yuda yamane

tagi waxatin naxan yi.9A mi ligamaalo n layirin naxan xidi nxu nun e

benbane tagi,n to e yii rasuxun yi e ramini Misiran yamanani.Amasɔtɔ e mi n ma layirin suxu,n fan yi e rabeɲin.’Marigin naxa na kiini.10 Layirin ni i ra,n naxan xidima nxu nun Isirayila ya-

maan tagi.Marigin naxa iki:Na waxatin na dangu,nnanma sariyane samanɛnexaxinli,n yi e sɛbɛ e bɔɲɛni.N findima nɛn e Ala ra,e yi findi n ma yamaan na.11Muxu yomi fa a bodenmaxaranma,muxu yomi a falɛ a ngaxakedenna xa,a naxa, ‘I xa Marigin kolon,’bayo e birin n kolonma nɛn,keli muxudin ma han muxu gbeena.12N diɲama nɛn e tinxintareyaan ma,n yi e yulubine xafari.”‡13Ala to na layirin xili sa a nɛnɛna, nabunna nɛɛn a nɛnɛn bata lu a fonnaɲɔxɔni. Seen naxan bata fori, natununma nɛn.

9Yesu saraxana

1 Layiri singen kui, yamarina ndeeyi na nun lan Ala batu feen nun a yiresariɲanxina fe ma dunuɲa muxunenaxan tixi a xa. 2 E Ala batu bubunti nɛn nayi. Na bubun kui singenyi xili Yire Sariɲanxina. Lɛnpunedɔxɔ seen yi na, e nun tabanla nunburun naxanye ralixi Ala ma. 3 Yɛmasansan dugin firinden xanbi ra,bubu kui gbɛtɛ yi na naxan yi xiliYire Sariɲanxi Fisamantenna, 4 e nuna wusulan saraxa gande xɛma daxina,e nun a Layiri Kankirana.* Xɛmaan

* 8:5: Xɔrɔyaan 25.40 † 8:7: Layiri singena fe mato Xɔrɔyaan 24.3-8 kui. ‡ 8:12:Yeremi 31.31-34 * 9:4: 9.4Layiri Kankirana fe mɔn sɛbɛxi Xɔrɔyaan 25.10-22 kui.

Heburune Sora 9:5 297 Heburune Sora 9:25yi saxi na kankiraan birin ma. Xɛmakundidin yi na kui, Manna donseen†fan yi na kui. Haruna dungannafan yi kankiraan kui naxan bata yi amaɲingi e nun gɛmɛwalaxane layirinyi sɛbɛxi naxanye ma. 5 Na LayiriKankiraan xun ma, maleka gubugubukan nɔrɔxine sawuran yi na. Egubugubune yi bandunxi kankiraandɛraganla xun ma, Ala solonaden na.Koni en nama na feene birin yɛba iki.

6 Feene birin to yitɔn na kiini,saraxaraline yi soma nɛn na yire sin-geni waxatin birin alogo e xa e wanlarakamali. 7 Koni yiren firindeni,saraxarali kuntigin nan tun kedenyi soma na sanɲa ma keden ɲɛɛnbun ma. Anu, fɔ a saraxan wunlaxali, a yi a rali a yɛtɛ yulubinenun yamaan yulubine xafari seen na.8 Alaa Nii Sariɲanxin munma yi a ki-raan makɛnɛn yamaan yi soma yiresariɲanxi fisamantenni naxan xɔnAla batu bubu singen yi tixi waxatinnaxan yi. 9Misaala nan na rawaxatiniito xa. Nanara, kiseene nun saraxannaxanye yi ralima Ala ma, ne miyi nɔɛ Ala batu muxune sɔndɔmɛnesariɲanɲɛ. 10 Tɔnna nan tun yi nera lan donseene nun min seene mae nun fati maxana e dinan kiine ma,naxanye yi daxa han waxati nɛnɛn yia li.

11 Koni Alaa Muxu Sugandixin tofa alo saraxarali kuntigin naxan fefaɲine rafa, a danguxi Ala Batu Banxifisamantenna nin naxan kamalixi,muxune mi naxan tixi, dunuɲa gbeemi naxan na. 12 Yesu to so YireSariɲanxi Fisamantenni, a mi kɔtɔnwunla xan ba saraxan na de hanmatura dina, a yɛtɛ wunla nan ba sanɲama keden pe, a yi en xunba habadan.13 Amasɔtɔ kɔtɔn wunla hanma tu-rana, e nun ɲinge gilɛ ganxin xubena,xa ne xuya muxu xɔsixine ma, nayi e fati bɛndɛn nasariɲan, 14 nayi,

Alaa Muxu Sugandixin wunla sɛnbɛngbo dangu na ra! Amasɔtɔ, a bata ayɛtɛ ba saraxa fɛtaren na Ala xa, Alaahabadan Nii Sariɲanxin barakani. Nawunla en sɔndɔmɛne sariɲanma nɛnkɛwali ɲaxinema naxanye en faxama,en yi nɔ habadan Ala batuɛ.

15Na nan a ligaxi Yesu findixi layirinɛnɛn sabun na alogo Ala naxanyexilixi, ne xa nɔ habadan kɛɛn sɔtɛ, ae tuli sa naxan na. A faxa na nanma, a findi e xunba seen na yulu-bine yi naxanye ligaxi na layiri singenwaxatini. 16Amasɔtɔ xa layirin xidixilan muxuna nde kɛɛ yitaxunna ma,na mi kamalɛ fɔ na kanna na faxa.17 Kɛɛn mi taxunma fanni a kannamɔn ɲɛɲɛ fɔ a na faxa, a layirin yirakamali. 18Nanara, hali layiri singenyɛtɛna, a mi fɔlɔ benun wunla xamini. 19Musa to yelin yamarine birinfalɛ yamaan birin xa fata sariyan na, ayi turadine nun kɔtɔne wunla tongo,e nun igena, e nun yɛxɛɛ xabe gbeela,a yi wunla xuya Sariya Kitabun nunyamaan birin ma ɲɔxɔnden na naxanxili hisopina.‡ 20 A yi a fala, anaxa, “Wunli ito nan layiri xidi seenna, Ala ɛ yamarixi naxan suxu feenma.§” 21Musa mɔn yi wunla xuya AlaBatu Bubun nun a rawali seene birinma. 22 Sariyan kui, fayida seen birinnasariɲanxi wunla nan xɔn, anu, xawunla mi mini, yulubin mi xafarɛ.

Yesu saraxan nan yulubin xafarima23 A yi daxa na seene xa rasariɲan

na kii nin, bayo e findixi ariyannaseene misaale nan na. Koni ariyannaseene yɛtɛɛn yi daxa e rasariɲansaraxan na naxan dangu ne ra.24 Amasɔtɔ Alaa Muxu Sugandixin misoxi yire sariɲanxini, muxune naxantixi, dɛnaxan findixi ariyannamisaalagbansanna ra, koni a soxi ariyannayɛtɛɛn nin, alogo a xa ti Ala yɛtagien xa iki. 25 A mi soxi a yɛtɛ badeni

† 9:4: Manna donsena a fe mato Xɔrɔyaan 16.13-15 nun 16.31 kui. Donseen nan yi ara Ala yi naxan fima a yamaan ma tonbonni. ‡ 9:19: Hisopi findixi sansi bili xurudinnan na e yulubi xafari wunla xuyama naxan na saraxabadeni. Na feen sɛbɛxi Xɔrɔyaan 12.22 kui.§ 9:20: Xɔrɔyaan 24.3-8

Heburune Sora 9:26 298 Heburune Sora 10:22saraxan na sanɲa ma wuyaxi alosaraxarali kuntigin soma kii naxanyi yire sariɲanxi fisamantenni ɲɛɛ yoɲɛɛ sube wunla ra a yii. 26 Bayo xa nanan yi a ra nun, Yesu yi tɔrɔma nɛnnun sanɲa ma wuyaxi xabu dunuɲadawaxatina. Koni iki, waxati raɲanni,a bata mini kɛnɛnni sanɲa ma kedenhan habadan, a a yɛtɛ ba saraxan na, ayi yulubine birin ɲan. 27 Adamadiinebirin faxan nɛn sanɲa ma keden pe,na xanbi ra kitin yi a li. 28 Alaa MuxuSugandixin fan findixi saraxan na nakii nin sanɲa ma keden pe, a muxuwuyaxi yulubin ɲan. A mɔn famanɛn, koni a mi fama yulubi xafarifeen na. A fama a legeden muxunenan nakisideyi.

10Yesu saraxana

1Musaa sariyan findixi fe famatɔnemaligan nan na, e tan yɛtɛɛn mi ara. Nanara, saraxan naxanye bamawaxatin birin ɲɛɛ yo ɲɛɛ, ne mi nɔɛAla batu muxune rakamalɛ. 2 Xa e yinɔɛ na ra nun, muxune mi yi luyɛ ebɛ waxatin birin. Bayo Ala batu mux-une yi sariɲanma nɛn nun sanɲa makeden han habadan, e mi yi fa e yɛtɛkolonɲɛ yulubi tongon na nun. 3Konina ɲɛɛ yo ɲɛɛ saraxane muxune yu-lubine rabirama e ma nɛn. 4 Amasɔtɔturaan wunla nun siin wunla mi nɔɛyulubin ɲanɲɛmumɛ!

5Na nan a ligaxi, Yesu fa dunuɲa yiwaxatin naxan yi, a yi a fala Ala xa, anaxa,“I mi waxi saraxane nun kiseene xɔn,koni i bata n fati bɛndɛni tɔn n xa.6 Saraxa gan daxine nun yulubi xafari

saraxane mi rafan i ma.7Nayi, n yi a fala,n naxa, ‘N tan ni i ra.N ma fe sɛbɛxi Kitabuni.Ala, n bata fa i tan sagoon ligadeni.*’

”8 Awa, a naxan singe fala, a naxa,“Saraxane nun kiseene nun saraxa

gan daxine nun yulubi xafari sarax-anemi rafan ima.” Anu, sariyana e bafeen yamarixi. 9Na xanbi ra, a mɔn yia fala, a naxa, “N tan ni i ra, n bata fai sagoon ligadeni.” Nayi, a yi saraxasingene ba na, a yi a masara a nɛnɛnna. 10 Yesu Alaa Muxu Sugandixina asagoon naxan ligaxi, a yi a fati bɛndɛnba saraxan na, na en sariɲanma nɛnsanɲa ma keden pe han habadan.

11 Saraxaraline birin e wanla kɛmalɔxɔ yo lɔxɔ. E saraxane bamayɛyɛ, naxanye mi nɔɛ yulubin xafarɛmumɛ! 12 Koni Yesu tan, na saraxakeden peen nan ba yulubine fe ra, ayi dɔxɔ Ala yiifanna ma han habadan.13 Iki a Ala mamɛma alogo a xa ayaxune lu a sanna bunma. 14Amasɔtɔmuxun naxanye rasariɲanma, a batane rakamali saraxa keden peen xɔnhan habadan.

15 Alaa Nii Sariɲanxin fan na feenseren bama enxa. A fala singennaxanti, a naxa,16 “Layirin ni i ra nxu nun Isirayila

kaane naxan xidima:Na waxatin na dangu,n nan n ma sariyane sama nɛn e

bɔɲɛni,n yi e sɛbɛ e xaxinla ma.†”Marigin naxa na kiini.17A mɔn naxa,“N mi fa n xaxili luma e yulubinenun e sariya kala feene xɔn sɔnɔn.”18 Anu, ne na mafelu, saraxa mi fabama yulubina fe ra.

En na en tunnafan19 Nayi, ngaxakedenne, en xaxili

ragidixi so feen na yire sariɲanxifisamantenna nin Yesu wunlabarakani. 20A so dɛɛnnaxannabixi enxa, kira nɛnɛn nan na ra naxan tixi niirakisin ma, en nɔɛ sigɛ yɛ masansandugin xanbi ra naxan xɔn, kiraannaxan findixi a fati bɛndɛn na. 21 Enma saraxarali kuntigin nan Ala BatuBanxin xunna, 22 nayi, en xa en masoAla ra bɔɲɛ sariɲanxin nun dɛnkɛlɛyadɛfexini, en bɔɲɛn to sariɲanxi feenebirin ma, en xaxinla en yalagima

* 10:7: Yaburin 40.7-9 † 10:16: Yeremi 31.33-34 naxan bata yi sɛbɛ nun Heburune 8.8-12kui.


naxanyema, en fati bɛndɛn tomaxaxiige sariɲanxin na. 23 En lu en tiyɛ enyigina fe ra yamani, amasɔtɔ naxanen tuli saxi, na tinxin. 24 En na enɲɔxɔ lu en bode xɔnma, en yi en boderawɛkilɛ xanuntenyaan nun wali faɲirabaan ma. 25 En nama en mɛ en mamalanne ra alo muxuna ndee darixi aligɛ kii naxan yi. Koni en na en boderalimaniya waxatin birin, alo en toMarigina lɔxɔn toon masoɛ.

26 En yelin xanbini ɲɔndin kolonnasɔtɛ, xa en na a rakeli a ma, enlu yulubin ligɛ, saraxa mi fa en yiisɔnɔn yulubin mafelu feen na, 27 fɔkiti famatɔɔn nun tɛɛ gbeen gaxunanaxan Ala matandi muxune halag-ima. 28 Ala sariyan naxan so Musayii, naxan yo na yi na kala, nakanna yi faxama kininkinintareyaannin, xa muxu keden hanma firinbata sereyaan ba.‡ 29 Awa, nakanna mi saranɲɛ a kɛwanle ra ba,naxan na Alaa Dii Xɛmɛna fe rayelefu,hanma naxan na Alaa layirin xidiwunla rafɛya naxan a sariɲanma,hanma naxan na Ala hinantenna NiiSariɲanxin nasɔtɔ? 30 Bayo en tan akolon naxan a falaxi, a naxa, “N tannan gbeeɲɔxɔ tiin na, n tan nan donlesaranma e yatɛne ra.” E nun mɔn, anaxa, “Marigina a yamaan makitimanɛn.§” 31 Gbalon na a ra xa muxunbira habadan Ala ra.

32Na lɔxɔ singene fe xa rabira ɛma,ɛ Alaa kɛnɛnna sɔtɔ waxatin naxanyi. Ɛ tunnafan nɛn yɛngɛ xɔdɛxɛnnun tɔrɔyani na waxatini. 33 E yi ɛkonbima yamaan yɛtagi waxatina ndeyi, e ɛ tɔrɔ. Waxati gbɛtɛ, naxanyena fe sifan sɔtɔ, ɛ kafu nɛn ne ma.34 Ɛ yi kininkinin kasorasane ma, ɛyi tin sɛwani muxune yi ɛ yii seenetongo, bayo ɛ yi a kolon fa fala ɛ yiise fisamantenne ramaraxi habadan.35 Nayi, ɛ xaxili ragidixi naxan ma, ɛnama na rabeɲin, bayo a findima nɛnkɔntɔn gbeen na ɛ xa. 36 Ɛ makoontunnafannama, alogo ɛ na Ala sagoon

liga, a ɛ tuli sa naxan na, ɛ yi na sɔtɔ.37Amasɔtɔ Kitabuna a falaxi kii naxanyi, a naxa,“A bata lu ndedi, siya di,naxan fama, na yi fa,a mi fa buma.38Koni n ma tinxin muxun nii rakisin

sɔtɔma nɛna dɛnkɛlɛyaan xɔn.*Anu, xa naxan xɛtɛ a xanbi ra,na kanna mi n kɛnɛnɲɛ.”39 En tan mi xɛtɛma en xanbi ra, en yihalagi, koni en luma dɛnkɛlɛyani nɛn,en niin yi kisi.

11Dɛnkɛlɛyana fe

1 En na la en yigin na, en yi xaxiliragidi feen ma en mi naxan toma, nanan dɛnkɛlɛyaan na. 2A singe ramux-une sereya faɲin sɔtɔ e dɛnkɛlɛyaannan xɔn.

3 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, en na a kolonfa fala dunuɲa daxi Ala fala xuiin nanma. Nanara, en seennaxanye tomanemi fataxi fe toxine ra.

4 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Habila yisaraxan ba Ala xa naxan yi fisa Kayinigbeen xa. Ala yɛtɛɛn yi sereyaan baa saraxana fe ma, fa fala, a tinxinmuxun nan a ra. Dɛnkɛlɛyaan xɔn,hali Habila to bata faxa, koni a mɔnfalan tima.*

5 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Xenɔki yi tekore xɔnna ma, a mi faxa, a mi fa tosɔnɔn. Amasɔtɔ Ala bata yi a xali.Benun a xa xali kore, a bata yi nasereɲɔxɔyaan sɔtɔ nun fa fala a bataAla kɛnɛn.† 6Muxu yomi Ala kɛnɛnɲɛdɛnkɛlɛyaan xanbi, bayo naxan famaAla ma, fɔ na xa la a ra nɛn fa fala Alana yi, e nun muxun naxanye a fenma,Ala ne kɔntɔnna fima nɛn.

7 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Nuhan torakolon fe famatɔne fe yi, a munmayi naxanye to, a yi kunkin nafalaAla yɛɛragaxun ma a tan nuna denbayaan nakisɛ naxan kui.A dɛnkɛlɛyaan yi findi dunuɲa

‡ 10:28: Amato Sariyane 19.15 kui. § 10:30: Sariyane 32.35-36 * 10:38: Xabakuki 2.3-4 * 11:4:A mato Dunuɲa Fɔlɔn 4.3-10 kui. † 11:5: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 5.18-24 kui.

Heburune Sora 11:8 300 Heburune Sora 11:28muxun bonne yalagi xunna ra, atan yi tinxinyaan sɔtɔ a kɛɛn nadɛnkɛlɛyaan xɔn.

8 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Ala to Ibu-rahima xili, a yi a falan suxu, a siga nayamanani, a yi naxan sɔtɔma a kɛɛnna, hali a to mi yi a kolon a sigandɛnaxan yi. 9 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Alaa tuli sa yamanan naxan na, a dɔxɔmɛnni xɔɲɛyani. A yi lu bubune kui,alo Isiyaga nun Yaxuba fan a liga kiinaxan yi, Ala naxanye fan tuli sa nakɛɛ kedenna ra. 10Amasɔtɔ Iburahimayi taannanmamɛmanunnaxanbɛtɛnsa kii kɛndɛ, Ala naxan ma fe yitɔn, ayi a ti.‡

11 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Iburahima fanyi sɛnbɛn sɔtɔ a nɔ diin sɔtɛ hali a tobata yi fori, hali gbantan to yi Saranfan na, amasɔtɔ naxan bata yi a tulisa, a yi laxi na kanna tinxinyaan na.12Nanara, hali faxan to bata yi maso ara, a bɔnsɔnwuyaxi bari nɛn, naxanyeyi wuya alo sarene hanma baan xɔnɲɛmɛnsinna naxanye xasabin mi nɔɛyatɛ.

13 Na muxune birin faxadɛnkɛlɛyaannin. Ala e tuli sa naxanyera, emi ne sɔtɔ, koni e e to nɛnwulani,e sɛwa e fe ra. E yi e ti a ra fa fala axɔɲɛn nun sigatiin nan tun e tan nadunuɲani ito yi.§ 14 Naxanye falantima na kiini, ne a yitama nɛn fa falaa e dɔxɔden nan fenma e yɛtɛ xa. 15 Ekeli yamanan naxan yi, xa na xɔnla yie suxu nun, waxatina nde e yi fɛrɛnsɔtɔma nɛn e xɛtɛ na. 16 Koni e yitaa fisamantenna nan fenma, naxanfindixi ariyanna ra. Nanara, na yaginmi Ala ma, e na a xili a e Ala, amasɔtɔa bata taani tɔn e xa.

17 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Ala to wa Ibu-rahima kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ feni, Ibu-rahima mi tondi Isiyaga bɛ saraxan

na a xa. Ala naxan tuli saxi, na yitin a dii xɛmɛ kedenna bɛ saraxan na,18 hali Ala to bata yi a fala a xa nun, anaxa, “Naxanye yatɛma i bɔnsɔnna ra,ne minima Isiyaga bɔnsɔnna nin.”*19 Iburahima yi laxi a ra nun fa fala aAla nɔɛ Isiyaga rakelɛ nɛn sayani. Adii xɛmɛnmɔn yi raxɛtɛ a ma, na feenyi findi taxamasenna ra.

20Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Isiyaga yi dubaYaxuba nun Esayu xa lan waxatifamatɔne ma.

21 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, benun Yaxubaxa faxa, a duba nɛn Yusufu a dii xɛmɛkeden kedenne birin xa. A yi a tingili-mati a dunganna xunna, a yi Ala batu.

22 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, benun Yusufuxa faxa waxatin naxan yi a Isirayilakaane ramini feen fala nɛn Misiranyamanani, a yamarin fi lan a binbinafe ma.

23Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Musa bari wax-atin naxan yi, a sɔtɔ muxune yi aluxun kike saxan, bayo e bata yi ato, a dii faɲin nan yi a ra, e mi gaxumangana tɔnna yɛɛ ra.

24 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Musa to gbo,a mi tin e xa a xili fa fala MisiranMangana dii tɛmɛna dii xɛmɛna. 25 Ayi tin a ma a e nun Alaa yamaan xaɲaxankata e bode xɔn, benun a xalu yulubini ɲaxunni naxan mi buma.26A yi rafan ama, a xa ɲaxankata AlaaMuxu Sugandixina fe ra benun a xaMisiran yamanan nafunle sɔtɔ bayo ayɛɛn yi tixi a kɔntɔn famatɔɔn na.

27 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Musa yi keliMisiran yamanani, a mi gaxumanganxɔlɔ feen na. A yi a tunnafan alo a yiAla totaren toma nun. 28Dɛnkɛlɛyaanxɔn, a yi Halagi Tiin Dangu LɔxɔnSanla† yamarine suxu, a wunla xuyabanxine dɛɛne ma alogo Halagi Ti

‡ 11:10: A findixi Yerusalɛn nɛnɛn nan na naxan ariyanna yi. A mato Heburune11.16 nun 12.22 kui. § 11:13: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 23.4 kui. * 11:18: A matoDunuɲa Fɔlɔn 21.12 nun 22.1-14 kui. † 11:28: Halagi Tiin Dangu Lɔxɔn Sanla: Musaawaxatini, Ala fitina feen nafa nɛn Firawona yamaan ma, malekan yi fa e diisingene birin faxa kɔɛ kedenna ra. Koni, Isirayila kaane yi saraxa wunla xuyae banxine dɛwudine ma, saya malekan yi dangu e xunma. Na feen sanla ni itora. A mato Xɔrɔyaan 12.1-13 kui.

Heburune Sora 11:29 301 Heburune Sora 12:11Malekan nama Isirayila dii singenefaxa.

29 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Isirayila kaaneyi Baa Gbeela gidi, alo e yi xarennan na, koni Misiran kaane to katagidideni e birin yi mamin igeni.

30 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, Yeriko taannabilinna yinna yi bira, e yelinxanbini a rabilinɲɛ xii solofere.31 Dɛnkɛlɛyaan xɔn, yalunde ɲaxanlaRaxabi mi halagi dɛnkɛlɛyatarenexɔn, amasɔtɔ a xɛrane yisuxu nɛnki faɲi naxanye yi taan nakɔrɔsimawundoni.‡

32 N mɔn nanse falɛ? Waxati min yii, n Gedeyɔn ma fe fala, hanmaBaraki hanma Samisɔn hanma Yefitehanma Dawuda hanma Samuyɛlihanma nabine. 33 Ne yamanane nɔdɛnkɛlɛyaan nan xɔn. E tinxinyaanliga. Ala e tuli sa naxan na, e yi nasɔtɔ. E yi yatane dɛ xidi. 34 E tɛɛnsɛnbɛn natu. E tanga silanfanna ma,§e sɛnbɛtareyaan yi masara sɛnbɛnna, e fangan sɔtɔ yɛngɛni, e sofaxɔɲɛne kedi. 35 Ɲaxanla ndee faxamuxune yi xɛtɛ e ma keli sayani.*Muxu gbɛtɛ yi ɲaxankataxi, koni etondi e xunbɛ alogo e xa marakelifisamantenna sɔtɔ sayani. 36E yi ndeemagele, e yi ndee bulan. E yi ndeexidi, e yi e sa kasoon na. 37 E yi emagɔlɔn. E yi ndee yixaba sɛraan na.E yi ndee faxa silanfanna ra. Ndeeyi marabɛri baxi yɛxɛɛ xabe duginenun sii xabe dugine nan na, e yiigelixi, e bɛsɛnxɔnyaxi, e ɲaxankataxi.38 E yi xuyaxi ayi burunna xun xɔngeyane fari. E dɔxɔ faranne nun yinlera. Anu, e tan nɔrɔn mi lan dunuɲamuxune yɛ.

39 Na muxune birin sereya faɲinsɔtɔ e dɛnkɛlɛyaan nan xɔn, anu, Ala etuli sa naxan na, e mi na sɔtɔ. 40 KoniAla bata a ragidi a xa fe faɲini tɔn enxa alogo na muxune fe nama kamalien xanbi.

12Ala nan en xuruma

1 Bayo en nabilinxi yama gbeesifani ito nan na en serene ra, nayi,en na en mɛ en yulubine nun en hakɛgoronne ra naxanye en madiganma,en yi en tunnafan xataɲɔxɔya giininaxan nagidixi en ma. 2 En na enyɛɛn ti Yesu ra, naxan dɛnkɛlɛyaankiraan nabixi en xa e nun naxan mɔna rakamalima. A tan naxan a mɛsɛwan na naxan yi findɛ a gbeen na, ayi a wɛkilɛ faxan ma wudin fari, a mina yagin yatɛ. Na xanbi ra, a yi dɔxɔAlaa manga gbɛdɛn yiifanna ma.

3 Ɛ miri Yesu ma naxan diɲa yu-lubi kanne bɛsɛnxɔnya gbee sifani itobun ma alogo ɛ niin nama rafɔrɔ, ɛyigitɛgɛ. 4Amasɔtɔ ɛmunma yulubinyɛngɛ singe han ɛ wunla yi mini. 5 Ɛbata ɲinan na falan na, Ala ɛ rali-maniya naxan na, a ɛ xili fa fala “Adiine.” A naxa,“N ma diina,Marigin nɛma i xurɛ,i nama yo na ma.A nɛma i sɔnna yitɛ i ra,i bɔɲɛn nama kala.6AmasɔtɔMarigina a xanuntenne xu-

ruma nɛn.A naxanye birin yatɛxi a diine raa ne fe ɲaxine saranma e ra nɛn.*”

7 Ɛ tɔrɔne yisuxu ɛ yi, bayo Ala ɛxuruma nɛn alo a diine. Diin mundunna naxan fafe mi a xuruma? 8 XaAla mi ɛ xuruma alo a lan birin makii naxan yi, na luxi nɛn alo ɛ mifindixi a diine ra fɔ muxu gbɛtɛnadiine. 9 En birin fafane en xurumadunuɲa yi, en yi e binya. A mi lanɲɛnayi ba, en xuru en niin kanna madangu ne ra, en yi nii rakisin sɔtɔ?10 En fafane en xuruma waxatidi tun,alo a lanxi e miriyani kii naxan yi.Koni Ala en xuruma en munanfannanan ma, alogo en xa a sariɲanna sɔtɔ.11Muxun nɛma xurɛ, a mi sɛwɛ na rabayo a xɔlɔ. Koni dɔnxɛn na, naxanye

‡ 11:31: A mato Yosuwe 6.12-21 kui. § 11:34: Silanfanna: Sofane yɛngɛso dɛgɛmana.* 11:35: A mato Mangane Singen 17.17-24 kui. * 12:6: Sandane 3.11-12

Heburune Sora 12:12 302 Heburune Sora 13:7xuruxi, ne a tɔnɔn sɔtɔma nɛn bɔɲɛxunbenla nun tinxinyani.

Xaranna nun maxadina fe12 Nanara, ɛ xa ɛ xadan yiine

yixɔdɔxɔ, ɛ yi ɛ xinbine sɛnbɛ so ken!13 Ɛ sigan ti kira tinxinxine nan xɔn,alogo naxanye godoma e sanna ma,ne sanna nama kala, fɔ e kɛndɛya.

14 Ɛ yixɔdɔxɔ, lanna xa lu ɛ nunmuxune birin tagi, ɛ mɔn yi sariɲan.Amasɔtɔ muxu yo mi Marigin toɛsariɲanna xanbi. 15 Ɛ a liga ɛ yerenma, muxu yo nama fula Alaa hinannara. Ɛ sese nama liga alo sansi salenxɔlɛn naxan solima, a yɛngɛne rakeliɛ tagi, a ɛ wuyaxi dabari. 16 Ɛ a liga ɛyeren ma, muxu yo nama findi yangasuxun na hanma dina rabatutarenaalo Esayu naxan a foriya tidenmasaradonseenna. 17Ɛ a kolon fa fala dɔnxɛnna, a wa nɛn kɛɛn duban xɔn a babayii, koni a mi a sɔtɔ. A yi feen birinliga, koni na mi feene maxɛtɛ mumɛ,hali a to wuga.

18 Ɛ mi luxi alo Isirayila kaan nax-anye e maso geyaan na yiin dinɲɛnaxan na e nun tɛɛn nun dimin nunkunda yidimixin nun foyena. 19 Ɛ mixɔta xuiin nunAla fala xuimagaxuxinmɛxi alo ne. E fala xuiin mɛ waxatinnaxan yi, e yi Musa mafan, a e namafa fala gbɛtɛ mɛ sɔnɔn. 20 Amasɔtɔ eyi gaxuxi Ala yamarin yɛɛ ra, naxana fala, a naxa, “Naxan na a sanna tigeyaan ma, a xa magɔlɔn han a faxahali subena.†” 21 Na feen yi magaxuayi hanMusa yi a fala, a naxa, “N batagaxu han n xuruxurunma.”

22Koni ɛ ɛmasoxi Siyon geyaan nanna, habadan Alaa taana, Yerusalɛnariyanna yi. A maleka wuli wuliwuyaxi malanxi ɲaxaɲaxani. 23Ɛ batamaso dɛnkɛlɛya yamaan na, Alaa diisingene, naxanye xili sɛbɛxi ariyannayi. Ɛ bata maso Ala ra, muxune birinma kitisana. Ɛ bata maso tinxin mux-une ra naxanye niin sariɲan. 24 Ɛbatamaso Yesu ra naxan layiri nɛnɛni

tɔnxi, a wunla yi mini, a fala ti kiin yifisa Habila wunla gbeen xa.

25 Ɛ a liga ɛ yeren ma naxan falantima ɛ xa, ɛ nama tondi na xuiinnamɛ. Amasɔtɔ Ala to Isirayila kaanerakolon dunuɲa yi, e tondi nɛn, e yiɲaxankata. Nba, en tan kisima nayidi, xa en tondi na falan mɛ naxan fa-taxi ariyanna ra? 26Nawaxatini, a falaxuiin bɔxɔn naxuruxurun nɛn, koniiki a bata en tuli sa, a naxa, “N mɔnbɔxɔni maxama nɛn sanɲa ma kedene nun kore xɔnna fan.‡” 27 Fa fala,“sanɲa ma keden” na bunna nɛɛn,naxan yo yimaxama dunuɲa yi, a nabama nɛn alo dali seene. Naxanye mimamaxɛ, ne yi lu.

28Nanara, en tomangayaan sɔtɔmanaxan mi mamaxɛ, en barikan biraAla xa, en na Ala batu a tinna kuibinyen nun gaxuni. 29Amasɔtɔ en maAla mɔn luxi nɛn alo halagi ti tɛɛna.

13En na Ala kɛnɛnma kii naxan yi

1 Ɛ lu ngaxakedenyaan xanun-tenyani. 2Ɛ nama ɲinan xɔɲɛ yisuxunxɔn ma amasɔtɔ ndee malekaneyisuxu na kii nin, hali e to mi yi akolon. 3 Ɛ ɲɔxɔ lu kasorasane xɔn, axa liga alo ɛ birin nan kasoon na. Ɛɲɔxɔ lu muxu ɲaxankataxine xɔn, axa liga alo ɛ birin nan tɔrɔxi.

4 Muxun birin xa futun binya,yalunyaan nama a xɔsi. Ala yangasuxune nun yalundene kitima nɛn.

5Ɛ dunuɲa yi gidin namafindi gbetixɔnxɔnna ra. Seen naxan ɛ yii, naxa ɛ wasa amasɔtɔ Ala bata a fala, anaxa, “N mi kelɛ i dɛxɔn mumɛ, n miɛ rabeɲinɲɛ fefe ma.”* 6 Nayi, en xaxaxili ragidi fa fala,“Marigin nan n mali muxun na,n mi gaxun sese yɛɛ ra!Adamadiin nɔɛ nanfe ligɛ n na?”†

7 Ɛ xaxili lu ɛ yɛɛrati singene xɔn,naxanye Alaa falan ti ɛ xa. Ɛ miri edunuɲa raɲanna kiin ma, ɛ yi e raliga

† 12:20: Amato Xɔrɔyaan 19.12-13 nun Sariyane 9.19 kui. ‡ 12:26: Xage 2.6 * 13:5:A mato Sariyane 31.6 nun 31.8 nun Yosuwe 1.5 kui. † 13:6: Yaburin 118.6

Heburune Sora 13:8 303 Heburune Sora 13:25e dɛnkɛlɛyani. 8 Yesu Alaa MuxuSugandixin yi kii naxan yi xoro, amɔn na kii nin to, a luma na kii ninhabadan. 9Ɛ nama tin xaran xɔɲɛ sifayo ma naxan ɛ ratantanma. Amasɔtɔa lan en niin xa sɛnbɛn sɔtɔ Alaahinanni, koni don seene yamarine femi a ra, naxanye tɔnɔmi na.

10 Saraxa gandena nde en tan yii,Ala Batu Bubuna saraxaralinemi daxae yi na saraxa seen don.‡ 11 Amasɔtɔsaraxarali kuntigin suben naxan bayulubi xafari saraxan na, a ne wunlaxalima yire sariɲanxi fisamantennanin. Koni e gbindin tan ganmayamaan daaxaden fari ma nɛn.§12 Nanara, Yesu fan faxa taan xanbira, alogo a xa yamaan nasariɲan ayɛtɛɛn wunla xɔn.* 13 Nayi, en siga afɔxɔ ra yamaan dɔxɔden fari ma, ensa a yagin ɲɔxɔnna sɔtɔ. 14 Amasɔtɔtaa mi en yii dunuɲani ito yi naxanbuyɛ. Taan naxan fama, en na nanfenma. 15 Nayi, en ma tantunna xafindi saraxan na naxan nalima Ala mawaxatin birin, en yi lu en tiyɛ a xinlara. 16 Ɛ nama ɲinan ɛ fe faɲin naba,ɛ yi ɛ bode mali ngaxakedenyani,amasɔtɔ na saraxa sifan nan nafanAla ma.

17 Ɛ ɛ yɛɛratine fala xuiin suxu ɛxuru e sariyan bun. Amasɔtɔ e ɛ niinnakantanma, bayo e fan e dɛntɛgɛmanɛn. Nayi, ɛ liga e xa wanla kɛ sɛwanibenun a xa e tɔrɔ, bayo na tɔnɔ mi ɛtan ma.

18 Ɛ lu Ala maxandɛ nxu xa.Amasɔtɔ nxu laxi a ra a nxu bataxaxili sɔtɔ, e nun nxu waxi a xɔn manxu xa sigan ti fe faɲin nin. 19 N naɛ mafanma ɛ Ala maxandi alogo n xaxɛtɛ ɛma mafurɛn!

Dubana20 Bɔɲɛ xunbenla Ala, naxan en

Marigi Yesu rakeli sayani habadanlayirin xidi wunla barakani, Yesunaxan a ɲɔxɔ luma en xɔn alo xuruserabana, 21 na Ala xa fe faɲin birinfi ɛ ma, alogo ɛ nɔ a sagoon ligɛ,

naxan a kɛnɛnɲɛ. Ala xa na liga AlaaMuxu Sugandixin Yesu xɔn, binyenfiin naxan ma habadan. Amina.

Fala dɔnxɛne22Ngaxakedenne, n na ɛ mafanma,

ɛ tuli mati maxadi falani ito ra diɲaniamasɔtɔ n kɛdin naxan sɛbɛxi ɛ maito ra, a mi gbo. 23 Ɛ xa a kolon aen ngaxakedenna Timɔte bata minikasoon na. Xa a fa sinma, nxu birinfɛ ɛ fɛma.

24 Nxu xa ɛ yɛɛratine nun ɛ yamasariɲanxin birin xɔntɔn. Itali kaanefan ɛ xɔntɔn.

25Ala xa hinan ɛ birin na.

‡ 13:10: Na findixi ariyanna gbeen nan na, Yesu soxi dɛnaxan yi. A mato Heburune 9.11-14kui. § 13:11: A mato Saraxaraline 16.27 kui. * 13:12: A mato Yoni 19.17-20 kui.

Yaki Sora 1:1 304 Yaki Sora 1:11

YakiYaki Alaa Falan Naxan SɛbɛDɛnkɛlɛya muxune lan e xa bira

kiraannaxanye fɔxɔ ra e dunuɲa yi gi-dini, ne nan sɛbɛxi Yaki a kitabu yirenkui a naxan sɛbɛxi Alaa yamaan birinma naxanye xuyaxi ayi dunuɲa xunxɔn ma (1.1). Muxu wuyaxi laxi a ra,Yaki ito nan findixi Yesu xunyɛna ndera. A tan ma fe falaxi Kitabun yireniitoe yi: Xɛrane 15.13, 21.18, KɔrɛntiSingen 15.7, Galati 1.19, 2.9, 2.12, Yudi1.1. Na nan Kitabun yireni ito sɛbɛxidɛnkɛlɛya muxune ma alogo a xa esigati kiin yita e ra e bode tagi e nunlan dɛnkɛlɛyatarene ma. Yesu xunyɛYaki findixi Yerusalɛn dɛnkɛlɛya ya-maan yɛɛratina nde nan na. Yakinaxan findixi Yesu a xarandiin na,na mi findɛ Kitabun yireni ito sɛbɛmuxun na bayo Manga Herode batana Yaki faxa nun sinma naxan findixiYesu a xarandiin na (a mato XɛraneKɛwanle 12.2 kui).

A sɛbɛ kiin maligaxi Sandanekitabu yiren nan na Layiri FonnaKitabu yiren kui naxan yi Alaa fekolonna mayitama a yamaan na.Kitabun yireni ito fan Alaa fe kolonnamayitama Yesu a kiraan xɔn. Yakife kolonna nan ma fe singe falamafa fala a a kelixi Ala nan ma e nunmuxun lan a Ala maxɔdin a madɛnkɛlɛyani (1.2-8). Na na dangu,falane xunna tixi yiigelitɔyaan nunnafulu kanyaan nan ma, e nun tantanfeene nun mantɔrɔne e nun dinakɛndɛna, naxan lan a xawali faɲine kɛ(1.9-27). Yaki mɔn a falama a e namamuxune rafisa e bode xa lan e yiiseene ma (2.1-13). Na danguxina a yifa a fala kɛndɛn ma, dɛnkɛlɛyaan nunkɛwanle tagiin kii naxan yi (2.14-26).A yi a fala a yɛtɛ suxun xɔdɔxɔ lɛnnanun fala xuiin mabinni. (3.1-12). Nadanguxina, a fa fe kolon kɛndɛnafe ma (3.13-18). A yi na muxunemaxadi naxanye yɛngɛn nakelima enun naxanye findixi dunuɲa muxune

xɔyine ra, a yi falan ti nafulu kannexili ma naxanye ɲaxu e walikɛne ra(4.1-5.6). Falan naɲandeni, a yi a falaa muxune xa diɲa, e Ala maxandiwaxatin birin yi, e yi e bode malidɛnkɛlɛyani (5.7-20).

Kitabun yireni ito kankanma falannaxan ma naxan sɛbɛxi dɛnkɛlɛyamuxune ma a fixa: I nama la Yesu afe Xibaru Faɲin na i xaxili gbansannitun, fɔ dɛnkɛlɛyaan xa lu i kɛwanle yi,bayo xa “dɛnkɛlɛyaan naxan mi findikɛwanle ra, na faxaxi na a ra.” (2.26).

1N tan Yaki, Ala nun Marigi Yesu aMuxu Sugandixina walikɛna, n ni itosɛbɛxi Isirayila bɔnsɔn fu nun firinnenan ma naxanye xuyaxi ayi siyanetagi. N bata ɛ xɔntɔn.

Dɛnkɛlɛyaan nun fe kolonna2 Ngaxakedenne, mantɔrɔn sifa

wuyaxi na ɛ li, ɛ xa na yatɛ sɛwandɛfexin na, 3 bayo ɛ a kolon, ɛdɛnkɛlɛyaan na tɔrɔyane raxan, na aligama nɛn ɛ tunnafanna sɔtɔ. 4 Konifɔ tunnafanna xa wali kamalixin nankɛ, alogo ɛ xa kamali ɛ yi dɛfe. Sesenama dasa ɛ ma. 5 Xa fe kolonnadasaxi ɛ tan nde ma, a xa a maxɔdinAla ma, naxan muxune birin kimaa fonisireyani, a mɔn mi na kannayalagima. A somanɛn a yii. 6Koni a xaa maxɔdin dɛnkɛlɛyaan nin, a namasikɛ. Bayo naxan na sikɛ, na luxi nɛnalo fɔxɔ igen walanna, foyen naxannasigama, a a raxɛtɛ. 7Na muxu sifannama amiri fa fala a seen sɔtɛMariginyii nɛn. 8 Amasɔtɔ xaxili firin kannanan na ra, a mi raxaraxi a feene yi.

Yiigelitɔɔn nun nafulu kanna fe9 Dɛnkɛlɛya muxu yiigelitɔɔn

xa sɛwa amasɔtɔ Ala bata a yite.10 Nafulu kanna fan xa sɛwa amasɔtɔAla bata a ragodo, bayo nafulu kannafe danguma nɛn alo sɛxɛ fuge faɲina.11 Sogen na xɔlɔ, a wuyenna yi sɛxɛnxara, a ɲingine yi lisi a ra, a fugeneyi yolon, a tofanna yi dangu. Nafulukanna fan ma binyen lɔma ayi na kiinin a nɛma a feene rawalima.

Yaki Sora 1:12 305 Yaki Sora 2:12Maratantan feene

12 Sɛwan na kanna xa naxan a tun-nafanma tɔrɔni, amasɔtɔ Ala na yelina kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ, a nii rakisin taxa-maseri kɔmɔtin soma nɛn a xun na,Ala bata a xanu muxune tuli sa naxanna. 13 Naxan na bira tantan feniwaxatin naxan yi, na kanna nama afala, a naxa, “Ala nan n natantanma.”Amasɔtɔ Ala mi ratantanɲɛ fe ɲaxini,a fan mi muxe ratantanma. 14 Konimuxun birin tantanma a yɛtɛna kunfafeene nan xɔn ma naxanye a maban-dunma, e yi a kɛnɛn. 15 Na xanbi ra,kunfa ɲaxin sa findima yulubin nanna. Yulubin na kɔxɔ waxatin naxanyi, a raɲanma sayaan nan ma.

16Ngaxakedenxanuntenne, ɛnamaɛ yɛtɛ mayenden. 17 Kise faɲin birin,fɛ mi naxan na, na fataxi kore xɔnnanan na, keli Fafe Ala yii naxan korexɔnna yanban seene daxi. A mimaxɛtɛma alo nininna! 18 A bata aragidi a en xa balo a ɲɔndi falan xɔnma alogo en xa findi a dali fisaman-tenne ra.

Fe mɛɛn nun a ligana19 Ngaxakeden xanuntenne, ɛ xa a

kolon, fa fala muxun birin xa mafurafalan namɛ, koni ɛ namamafura falantiyɛ. Ɛ nama xɔlɔ sinma. 20 Amasɔtɔmuxu xɔlɔxin mi fɛ Alaa tinxinyaanna. 21Nayi, ɛ xa fe xɔsixine birin yibae nun fe ɲaxin naxanye waraxi ayi. Ɛyi na falan suxu limaniyani, a naxansaxi ɛ bɔɲɛni, naxan nɔɛ ɛ niin nakisɛ.

22 Ɛ nama ɛ tuli mati Alaa falan natun, ɛ yi ɛ yɛtɛmayenden, fɔ ɛ xa a liganɛn. 23 Amasɔtɔ naxan a tuli matimaAlaa falan na, a mi a liga, na luxinɛn alo muxun naxan a yɛtɛ matomakikeni, 24 a na yelin a yɛtɛ matoɛ,a siga, a ɲinan a yɛtagin kiin xɔnsa! 25Koni naxan na sariya kamalixintilinna fɛsɛfɛsɛ, sariyan naxanmuxunxɔrɔyama, a lu a fari, a mi a tuli mati ara tun a yi ɲinan a xɔn, koni a yi a liga,na kanna sɛwan sɔtɔmanɛn a kɛwanlaxɔn.

26Xamuxuna nde a yɛtɛ yatɛxi dinamuxun na, koni a mi a lɛnna mara, a

bata a yɛtɛ mayenden, a dinan find-ima fe fuun nan na. 27 Dinan naxansariɲan, fɛ mi naxan na Fafe Ala yɛɛra yi, na ni ito ra: Ɛ ɲɔxɔ lu kiridinenun kaɲa gilɛne xɔn e tɔrɔne yi. Ɛ yi ɛyɛtɛ ratanga dunuɲa fe xɔsixine ma.

2Ɛ nama muxune rafisa e bode xa

1 Ngaxakedenne, ɛ to dɛnkɛlɛyaxien Marigin binyen kanna Yesu ma,AlaaMuxu Sugandixina, ɛ namamux-une rafisa e bode xa. 2Xamuxuna ndeso ɛ malanni xɛmaan yiisolirasoonsoxi a yiin na, doma faɲin nagodoxia ma, na xanbi ra yiigelitɔɔn fan yiso, dunkobine ragodoxi a ma, 3 ɛ yi ɛyengi dɔxɔ dugi faɲin kanna xɔn, ɛ yia fala a xa, ɛ naxa, “Fa i magodo gbɛdɛfaɲini,” koni ɛ a fala yiigelitɔɔn ma fafala “Timɛnni,” hanma “Dɔxɔn sannadɛxɔn ma bɔxɔni,” 4 xa ɛ na liga, ɛ mimuxune rafisaxi e bode xa ba? Ɛ mitagi rabaan xan tima ɛ miriya ɲaxineyi nayi ba?

5 Ngaxakeden xanuntenne, ɛ tulimati. Ala mi yiigelitɔne xan sugandidunuɲa yi, alogo e dɛnkɛlɛyaan xafindi e bannayaan na, e yi mangayaansɔtɔ e kɛɛn na, Ala bata a xanu mux-une tuli sa naxan na? 6 Koni ɛ tanyiigelitɔne rafɛyama! Nafulu kannexa mi ɛ rawalima ba, e yi ɛ xali kiti-sadeni? 7 Ne xa mi ɛ kanna xili faɲinkalama ba?

8Xa ɛManga Alaa sariyan nakamal-ima yati, naxan Kitabun kui, ɛ batafe faɲin liga nayi, a naxa, “I adamadiboden xanu alo i yɛtɛna.” 9 Koni xa ɛmuxune rafisa e bode xa, nayi ɛ batayulubin liga. Na ma, sariyan fan ɛsɔnna yitama ɛ ra nɛn bayo ɛ mi asuxi. 10 Bayo xa muxun sariyan birinsuxu, a yi keden peen kala, a bata ebirin kala na yi. 11Bayo naxan a falaxifa fala i nama yalunyaan liga, na nanmɔn a falaxi, a i nama faxan ti. Nayi,xa i mi yalunyaan liga koni i muxunfaxa, i bata findi sariya kalan na nayi. 12 Ɛ sigati kiin nun ɛ falati kiinxa lan na sariyan ma naxan xɔrɔyaan

Yaki Sora 2:13 306 Yaki Sora 3:12fima bayo ɛ makitima na nan xɔn.13AmasɔtɔAla kininkinintarenemak-itima kininkinintareyaan nin. Anu,kininkininna nan kitin nɔma.

Dɛnkɛlɛyaan nun kɛwanle fe14 Ngaxakedenne, tɔnɔn mundun

na ra xa muxuna nde a fala adɛnkɛlɛyaxi, xa a kɛwanle mi ayitama? Na dɛnkɛlɛyana a rakisɛba? 15 A luxi nɛn alo marabɛnnanɛma ngaxakedenna nde ma, xɛmɛnahanma ɲaxanla, a balon mi a yii.16Awa, xa ɛ tan nde a fala na nde ma,ɛ naxa, “Ɛ siga bɔɲɛ xunbenli. Ɛ sa ɛmaxara, ɛ yi lugo.” Xa ɛmi e ki e fatinmakoma seene yi, na tɔnɔn nanse ra?17 Dɛnkɛlɛyaan fan na kii nin, xa walifaɲi mi dɛnkɛlɛyani a faxaxin na ra nayi.

18 Koni muxuna nde a falama nɛn,a naxa, “Dɛnkɛlɛyana i tan yi, konikɛwanle nan n tan yi.” N na a yabimanɛn, n naxa, i ya dɛnkɛlɛyaan yitaman na di, ba i kɛwanle ra? N tan xadɛnkɛlɛyaan yita i ra n kɛwanle xɔn.19 Ɛ laxi a ra ba fa fala Ala keden peenna a ra? Na lanxi. Hali ɲinannefan laxi na ra, e xuruxurun gaxuni.20 I tan xaxilitarena, i mi a kolonba, fa fala kɛwali faɲi mi dɛnkɛlɛyaannaxan yi, na nɛɛn fuu? 21 En benbaIburahima mi yatɛ tinxin muxun naAla yɛɛ ra yi a kɛwanle xan xɔn ba,a to a dii xɛmɛna Isiyaga ba saraxanna saraxa ganden fari? 22 I bata ato? A dɛnkɛlɛyaan nun a kɛwanle nanwalixi e bode xɔnma. A kɛwanla nan adɛnkɛlɛyaan nakamalixi. 23 Kitabunafalan nakamali na nin, a naxa, “Ibu-rahima yi dɛnkɛlɛya Ala ma, Ala fanyi na yatɛ tinxinna ra a xa.”* Nanara,e yi a fala a ma fa fala “Ala xɔyina.”24 Awa, ɛ bata a to, fa fala muxunnatinxinma Ala yɛɛ ra yi a kɛwanlenan fan xɔn, a dɛnkɛlɛyaan gbansanmi a ra.

25 Na kiini, hali yalunde ɲaxanla,Raxabi fan tinxin nɛn Ala yɛɛ ra yia kɛwanle xɔn ma, a to Yahudiyanexɛrane yisuxu ki faɲi, a yi kira gbɛtɛ

yita e ra.† 26 Fati bɛndɛn nun niinna fata, fatin bata faxa na yi. Nakiini, dɛnkɛlɛyaan fan faxaxi na a raxa kɛwanle mi a yi.

3Lɛnna fe

1 Ngaxakedenne, ɛ wuyaxi namafindi karamɔxɔne ra, amasɔtɔ ɛ akolon fa fala nxu tan karamɔxɔnegbee kitin xɔdɔxɔma ayi nɛn bonnegbeen xa. 2 En birin tantanma kiiwuyaxi. Muxun naxan mi tantanmafala tideni mumɛ, muxu kamalixinnan na ra, a nɔɛ a yɛtɛ xurɛ nɛn. 3 Aluxi nɛn alo en na karafen bira soondɛɛn ma, a a xa en sagoon liga. Nayi,a gbindin birin birama na nan fɔxɔra. 4 Kunkin fan na kii nin. Hali a togbo, foye gbeen mɔn a rasigama, konise xurudin nan a matinxinma kunkiragiin sagoon ma. 5 Lɛnna fan na kiinin, a xurun fatin yirene yɛ koni akanba fala gbeene nan tima. Tɛɛdinfan nɔɛ burun gbeen ganɲɛ nɛn.6 Awa, lɛnna fan luxi nɛn alo tɛɛna.En fati yirene yɛ, tinxintareyaan birinen lɛnna nin. A tan nan muxungbindin birin birama xɔsini, alo ayi tɛɛn nan soma a dunuɲa yi gidinmumɛɛn na! Na tɛɛn yɛtɛɛn kelixiyahannama nin. 7 Adamadiine nɔɛburunna suben sifane birin xurɛ nɛn,xɔline nun bubu seene nun yɛxɛne.8 Koni muxu yo munma lɛnna xuru.Se ɲaxin nan a ra naxan mi raxaraxi.A rafexi dabarin nan na, muxu faxaxinla ma. 9 En barikan birama enMarigin nun en Fafe Ala xa lɛnna nanna, en mɔnmuxune dangama a ra Alanaxanye daxi a maligan na. 10 Barikabirannundanganminimadɛ kedennanin. Ngaxakedenne, na mi daxamumɛ! 11 Ige bɛxin nun fɔxɔ igennɔɛ minɛ tigin mundun kedenna?12Ngaxakedenne, xɔdɛ binla nɔɛ oliwibogin naminɛ nɛn ba? Manpa bogibinla nɔɛ xɔdɛ bogin naminɛ ba? Igebɛxin mɔn mi sɔtɔma fɔxɔ igen dɛ.

Fe kolonna fata Ala ra* 2:23: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 15.6 kui. † 2:25: Yosuwe 2.1-21

Yaki Sora 3:13 307 Yaki Sora 5:313Xaxilimaannun fekolonnande ra

ɛ yɛ? A xa na mayita fata a sigati kifaɲin na, e nun a kɛwanla naxanyefataxi limaniyaan nun xaxilimayaanna. 14Koni xa xɔxɔlɔnna nun yɛtɛ yig-boon nan ɛ bɔɲɛni, ɛ ba ɛ yɛtɛmatɔxɛ,ɛ nama wulen fala ɲɔndin fari. 15 Naxaxili sifan mi kelixi ariyanna xanyi. Na fataxi dunuɲa nun fati bɛndɛnnun Yinna Manga Setana nan na.16Amasɔtɔ xɔxɔlɔnyaan nun yɛtɛ yig-boon dɛnaxan yi, fe yibasanna nun feɲaxin sifan birin nan mɛnni. 17 Konife kolonnanaxan sa kelixi ariyannayi,a singen naxan na, a sariɲan, a mɔnbɔɲɛ xunbenla fima, a diɲaxi, amafanmi raxɔlɔ, a lugoxi kininkininna nunkɛwali faɲin nan na. A mi muxunerafisama e bode xa. A mi nafigiyaanligama. 18 Fe yitɔnna naxanye wal-ima bɔɲɛ xunbenli, ne tinxinna nansɔtɔma.

4Ɛ xuru Ala ma

1 Yɛngɛne nun matandin naxanyeɛ tagi, ne kelixi minɛn yi? Ne mikelixi ɛ rafan fe ɲaxine xan yi banaxanye ɛ fati bɛndɛn nakunfama?2 Sena nde xɔnla ɛ ma, koni ɛ mi asɔtɔma. Nanara, ɛ faxan tima, ɛ mila,koni ɛ mi nɔɛ a sɔtɛ. Ɛ yɛngɛne so, ɛmatandine ti. Se mi ɛ yii bayo ɛ miAla maxandima. 3Ɛ na Ala xandi seennaxan yi, ɛ mi a sɔtɔma, bayo ɛ Alamaxandi xunna kobi, amasɔtɔ ɛ yɛtɛrafan feene nan tun fɔxɔ ra. 4 Ɛ tantinxintarene! Ɛ mi a kolon ba, fa falaa dunuɲa xanuntenyaan findixi Alaafe xɔnnantenyaan nan na? Muxunnaxan na a yɛtɛ findi dunuɲa xɔyinna, na bata a yɛtɛ findi Ala yaxunna. 5 Ɛ laxi a ra ba, a Kitabun falantixi nɛn tun? A naxa, “Ala bata Niinnaxan sa en yi, na rafan a ma han!”*6 Koni Alaa hinanna luma fari sɛ nɛnen xa, amasɔtɔ a mɔn a falaxi, a naxa,“Ala wasodene yikalama e feene yi,koni a hinanma nɛn yɛtɛ magodone

ra.†” 7 Nanara, ɛ xuru Ala ma, ɛ ɛkankan Yinna Manga Setana yɛɛ ra,a gima nɛn ɛ bun. 8 Ɛ maso Ala ra,a masoma ɛ ra nɛn. Yulubitɔne, ɛ ɛyulubi yiine raxa. Ɛ tan nafigine, ɛbɔɲɛne rasariɲan! 9Ɛ nimisa ɛ hakɛnefe ra, ɛ sunu, ɛ wuga! Ɛ gelen xamaxɛtɛwugan na. Ɛ sɛwan yi findi niiyifɔrɛn na. 10 Ɛ magodo Marigin xa, aɛ yitema nɛn.

Ɛ nama ɛ bode yalagi11 Ngaxakedenne, ɛ nama ɛ bode

mafala. Muxu yo a ngaxakedennamafala hanma a yi a yalagi, na kannabata Alaa sariyanmafala, a yi a yalagi.Xa i sariyan yalagi, sariya suxu mifa i ra nayi sɔnɔn, i to a yalagima.12 Sariyasa keden peen nun kitisa ke-den peen nan na, naxan nɔɛ marak-isin nun halagin tiyɛ. Koni i tan, nde itanna, i to i adamadi bodenyalagima?

I nama findi wasoden na13 Ɛ tuli mati, ɛ tan naxanye a

falama, ɛ naxa, “To hanma tila nxusigama taana nde yi, nxu sa ɲɛɛnnadangu na, nxu sa yulayaan naba na,nxu tɔnɔna nde sɔtɔ.” 14 Anu, ɛ mi akolonnaxan ligama ɛdunuɲa yi gidinitila! Amasɔtɔ ɛ luxi nɛn alo kundaannaxan godoma, a waxatidi ti, na xanbira a tunun. 15 A lanma nɛn ɛ xa itonan fala, ɛ naxa, “Xa Marigin tin, nxuluma nxu nii ra nɛn, nxu feni ito ligahanma na.” 16 Koni iki ɛ wasoma,ɛ yɛtɛ matɔxɔma. Na yɛtɛ matɔxɔnsifan birin ɲaxu. 17Nanara, xa muxunmi fe faɲin liga, anu a kolon a lanma axa naxan liga, na kanna bata yulubinsɔtɔ.

5Nafulu kanna fe falana

1 Ɛ tan nafulu kanne, ɛ tuli mati.Ɛ wuga, ɛ gbelegbele tɔrɔyana fe ranaxan fama ɛ lideni. 2 Ɛ nafunlebata kala. Xiine bata ɛ dugine don.3 Xɔrinxɔrinna bata ɛ xɛmane nungbeti gbananne suxu. Xɔrinxɔrinniito findima nɛn sereyaan na ɛ xili ma.

* 4:5: Ala waxi a xɔn ma nɛn, a niin naxan saxi muxune yi, e nama na sa se gbɛtɛsagoni, e yi na seen batu. † 4:6: Sandane 3.34

Yaki Sora 5:4 308 Yaki Sora 5:20A yi ɛ fati bɛndɛn don alo tɛɛna, bayoɛ nafunla malanxi waxati dɔnxɛn nin.4 Walikɛɛn naxanye ɛ xɛɛ ma seenexabaxi, ɛ mi naxanye saranna fixi, ɛmi ne mawuga xuiin mɛma ɛ xili maba? Naxanye ɛ se xabaxine malanxi,ne wuga xuiin bata Marigin li, SɛnbɛnBirin Kanna. 5 Ɛ bata lu dunuɲa yiɲaxunna nun yɛtɛ rafan feene yi. Ɛbata ɛ yɛtɛ raɲaxun alo xuruse faxadaxine. 6Ɛ bata tinxinmuxune yalagi,ɛ yi e faxa, naxanye mi yi tixi ɛ kanke.

Diɲan nun maxandina fe7 Nanara, ngaxakedenne, ɛ diɲa

han Marigin yi fa. Ɛ miri xɛɛ biinadiɲan ma, a a xɛɛn mamɛma waxatinnaxan yi, a yi a tɔnɔne sɔtɔ. A diɲamanɛn han tule singene nun a raɲanneyi fa. 8 Ɛ fan xa diɲa na kiini, ɛ yiɛ wɛkilɛ amasɔtɔ Marigin fa waxatinbata maso.

9 Ngaxakedenne, ɛ nama ɛ bodemafala, xanamu Ala ɛ makitimanɛn. Kitisaan famatɔɔn ni i ra.10 Ngaxakedenne, nabiin naxanyefalan ti Marigina fe yi, naxanye diɲatɔrɔni, ne fe xa findi misaala ra ɛ xa.11 En na a falama ne ma nɛn a sɛwanae xa amasɔtɔ e e tunnafan nɛn. Ɛbata Yuba a tunnafanna fe mɛ, ɛmɔnbata a mɛ Marigin naxan liga a xa araɲanni. Amasɔtɔ kininkininna nunfanna kanna nan Marigin na.

12 Ngaxakedenne, na birin yi, ɛnama ɛ kɔlɔ ariyanna yi hanmadunuɲa bɔxɔ xɔnna hanma sese. Konii ya “ɔn” xa findi ɔnna ra, i ya “ɛn-ɛn,”na yi findi ɛn-ɛnna ra alogo i namabira Alaa kitini.

13 Tɔrɔ muxuna nde ɛ yɛ ba? Nakanna xa Ala maxandi. Muxuna ndesɛwaxi ɛ yɛ ba? Na kanna xa bɛtinba. 14 Furetɔna nde ɛ yɛ ba? Axa dɛnkɛlɛya yamaan fonne xili, e yiAla maxandi a xa, e a masusan turenna Marigin xinli. 15 Ala maxand-ina dɛnkɛlɛyani, na furetɔni yalanmanɛn. Marigin furetɔɔn nakelima nɛn.Xa a bata yulubin naxanye liga, Alaa mafeluma nɛn ne ra. 16 Nanara, ɛ

ti ɛ yulubine ra ɛ bode xa, ɛ yi Alamaxandi ɛ bode xa, alogo ɛ xa yiyalan.Tinxin muxuna Ala maxandin sɛnbɛngbo, a feene gasama. 17 Adamadiinnan yi Nabi Eli ra alo en tan. A yi Alamaxandi han, a tulen nama fa. Tulenmi fa yamanani han ɲɛɛ saxan e nuna tagi. 18A mɔn yi Ala maxandi, tulenyi fa, bogi seene yi bogi.*

19 Ngaxakedenne, xa muxuna ndea mɛ ɲɔndin na ɛ yɛ, muxu gbɛtɛ yia raxɛtɛ ɲɔndin kiraan xɔn, 20 ɛ xa akolon a muxun naxan yulubi kannabama a tantanna kiraan xɔn, na bata aniin nakisi faxan ma, a yulubi wuyaxixafarin sɔtɔ.

* 5:18: Na feen sɛbɛxi Mangane Singen 17.1 kui.

Piyɛri Singena 1:1 309 Piyɛri Singena 1:16

Piyɛri a Kɛdi SingenaPiyɛri Alaa Falan Kɛdi SingenaPiyɛri a kɛdi singen sɛbɛ dɛnkɛlɛya

muxune nan ma naxanye yi xuyaxiayi yamana suulunne ma naxanyeyi Asi xurin yamanan kɔmɛn fɔxɔnnun sogeteden binna. To, Asi xurinyamanan xili nɛn “Turiki,” Arabunebɔxɔni. Piyɛri a sɛbɛxi emaRomi taannin a dɛnaxan xili saxi a “Babilɔn”(sora 5.13). A feen naxanye falama lane ma, ne a yitama nɛn a e yi tɔrɔxi,fe wuyaxi yi sama e xun ma. Nanara,xɛraan katama a xa e sɛnbɛ so, e laAlaa Muxu Sugandixin na, hali e totɔrɔni.

Xa a bata fala kɛdini ito xaranmux-une xa a e xa lu dɛnkɛlɛyani hali etɔrɔxi, a gbengbenna, na rakelixi esereyaan nan ma fe ma e lan e xanaxan ba dunuɲa yi. Fɔ e dunuɲa yigidin birin nun e sigati kiin birin xa“Alaa wanle nun binyen nan mayita”(2.9), alogo dɛnkɛlɛyatarene xa “e fefaɲine kolon e yi Ala tantun a na falɔxɔ naxan yi.” (2.12)

1 N tan Piyɛri, Yesu Alaa MuxuSugandixina xɛrana, n tan nan itosɛbɛma Alaa muxu sugandixine ma,naxanye xuyaxi ayi xɔɲɛyani Pontunun Galati nun Kapadose nun Asi nunBitini yamanane yi. 2 Ɛ sugandixinɛn alo Fafe Ala xaxinla yi a ma kiinaxan yi nun. A bata ɛ rasariɲan a NiiSariɲanxin barakani alogo ɛ xa xurua Muxu Sugandixin Yesu ma, a wunlayi xuya ɛ ma ɛ rasariɲandeni. Ala xahinanna nun bɔɲɛ xunbenla fi ɛ mahan!

Habadan yigina3 En barikan bira Alaa Muxu

Sugandixina en Marigi Yesu FafeAla xa. A bata a liga a kininkiningbeeni, en yi xɛtɛ, en yi bari a nɛnɛnna, en so nii rakisin yigini Yesua Muxu Sugandixin nakenla xɔnsayani. 4 Kɛɛn naxan mi kalama,

a mi xɔrinxɔrinma, a mi lɔma ayi,na nan namaraxi ɛ xa ariyanna yi,5 ɛ tan naxanye kantanxi a sɛnbɛnidɛnkɛlɛyaan xɔn alogo ɛ xa kisinsɔtɔ, naxan minima kɛnɛnni waxatiraɲanne yi.

6 Na ma, ɛ sɛwa, hali ɛ to tɔrɔxiɛ bunba feen sifan birin yi waxati-dini ito yi 7 alogo ɛ dɛnkɛlɛyaan xarasɛnsɛn. Hali xɛmaan naxan nɔɛkalɛ, na raxulunma tɛɛn nan na, arasɛnsɛn. Nayi, ɛ dɛnkɛlɛyaan naxantɔnɔn gbo xɛmaan xa, na fan lana rasɛnsɛn bunbaan xɔn, ɛ yi tan-tunna nun binyen nun xunna kenlasɔtɔ Yesu Alaa Muxu Sugandixin miniwaxatini kɛnɛnni. 8ƐmunmaMariginto singen koni ɛ a xanuxi. Ɛ mi a tomaiki, koni ɛ dɛnkɛlɛyaxi a ma, ɛ lu sɛwagbeeni naxan mi nɔɛ yɛbɛ. 9 Amasɔtɔɛ ɛ dɛnkɛlɛyaan xunna sɔtɔma nɛn,naxan findixi ɛ niin kisi feen na.

10 Nabiin naxanye hinanna fe fala,naxan yi ragidixi ɛ ma, naxan findixikisi feen na, na findi nɛn ne fe yɛfenna nun fe fɛsɛfɛsɛ xunna ra. 11 Eyi katamawaxatinenun taxamasennekolon feen na Yesu a Nii Sariɲanxinyi naxanye makɛnɛnma e xa, a to yi eyi, a yi Alaa Muxu Sugandixina tɔrɔnnun a binye famatɔna fe fala benuna waxatin xa a li. 12 Ala a makɛnɛnnɛn nabine xa, a e mi yi walima eyɛtɛ xa koni ɛ tan, e to yi feenefalama ɛ naxanye fe mɛxi na muxunera naxanye Yesu a fe Xibaru Faɲin naliɛ ma Nii Sariɲanxin barakani naxankelixi ariyanna yi. Hali malekane fankunfaxi na feen fɛsɛfɛsɛ feni.

En lu Alaa Nii Sariɲanxini13 Nanara, ɛ xaxinli tɔn wanla fe

ra, ɛ yɛtɛ suxu, ɛ yi ɛ yigi sa na hi-nanni ɛnaxan sɔtɔmaYesuAlaaMuxuSugandixin mini lɔxɔni kɛnɛnni. 14 Ɛlu alo Alaa dii xuruxine, ɛ nama tinluyɛ ɛ kunfa ɲaxine yi, ɛ yi naxanye yinun ɛ to yi xaxilitareyani. 15 Koni Alasariɲanxi to ɛ xilixi, ɛ fan xa sariɲan ɛkɛwanle birin yi alo a tan. 16Amasɔtɔ

* 1:16: Saraxaraline 19.2

Piyɛri Singena 1:17 310 Piyɛri Singena 2:12a sɛbɛxi, “Ɛ xa sariɲan, amasɔtɔ n tansariɲan.*”

17Ɛ to ɛ Fafe Alamaxandima, naxanmuxune birin kɛwanle makitima kiikedenni, ɛ lu alo xɔɲɛne dunuɲani itoyi waxatidi, ɛ gaxu Ala yɛɛ ra. 18 Ɛ akolon a ɛ mi xunbaxi ɛ fafane namunfe fuune ma se kala daxine xan naalo gbetina hanma xɛmana, 19 koni ɛxunbaxi Alaa Muxu Sugandixin wulifisamantenna nan xɔn, naxan baxisaraxan na alo yɛxɛɛ diina, fɛ minaxan na. 20 Ala bata yi na sugandibenun dunuɲa xa da, a yi a raminikɛnɛnni ɛ tanma fe ra waxati dɔnxɛniitoe yi. 21 Ɛ dɛnkɛlɛyaxi Ala ma a tannan baraka yi, Ala naxan a rakelixisayani, a binyen fi na ma, alogo ɛdɛnkɛlɛyaan nun yigin xa lu Ala yi.

22Bayo ɛ bata ɛ yɛtɛ niin nasariɲanɲɔndi suxun xɔn ma, ɛ yi xanun-tenya kɛndɛn sɔtɔ ɛngaxakedennexa,nayi, ɛ bode xanu ɛ sɛnbɛn birin nasariɲanni. 23 Amasɔtɔ ɛ bata xɛtɛ, ɛmɔn yi bari a nɛnɛn na, naxan mi fataadamadiinnanaxan faxama, koni fataAlaa falan na naxan niima, a lumahabadan. 24 Bayo a sɛbɛxi Kitabuni, anaxa,“Adamadiine birin luxi nɛnalo sɛxɛna,e binyen birin yi lualo se fugena.Sɛxɛne xarama nɛn,e fugene yi yolon.25 Koni Marigina falan luma nɛn

habadan.”†Na falan findixi Yesu a fe Xibaru Faɲinnan na naxan nalixi ɛma.

2Yama sariɲanxina

1Nama, ɛ ba fe ɲaxin sifan birinmae nun yanfantenyaan nun nafigiyaannun milɛn nun fala ɲaxin birin. 2Niinbalo kɛndɛn xɔnla xa ɛ suxu alo xiɲɛxɔnla dii futen suxuma kii naxan yi,alogo ɛ fan xa sabati ɛ kisi feni a xɔn,

3 ɛ to bata a mato, ɛ yi a kolon aMarigin fan.*

4Ɛmaso a ra, naxan findixi siimayagɛmɛn na, adamadiine e mɛxi naxanna, koni Ala naxan sugandixi, a mɔnyi a xunna keli. 5 Ɛ tan fan batafindi Alaa banxin ti seene ra alo gɛmɛniiramane, ɛ yi findi saraxarali yamasariɲanxin na, ɛ yi siimaya sarax-ane ba Ala tinxi naxanye ra fata aMuxu Sugandixin Yesu ra. 6 AmasɔtɔKitabuni ito nan falaxi, a naxa,“N bata gɛmɛna nde dɔxɔ Siyon taanialo banxin tongon gɛmɛ faɲi

yɛbaxina.Naxan na dɛnkɛlɛya a ma,yagin mi na kanna liyɛ.”†7 Gɛmɛni ito xunna kenla ɛ tandɛnkɛlɛya muxune nan xa, koniKitabun yireni ito nan lanxidɛnkɛlɛyatarene tan ma, a naxa,“Banxi tiine e mɛ gɛmɛn naxan na,na bata findi banxi gɛmɛ fisaman-

tenna ra.”8A mɔn sɛbɛxi Kitabun kui, a naxa,“Yamana e sanna radinma gɛmɛn

naxan na,a findi e rabira gɛmɛn na.”‡E e dinma a ra nɛn amasɔtɔ e mitinxi falan suxɛ, anu na nan yiragidixi e ma. 9 Koni ɛ tan batafindi yama sugandixin na. Man-gane nun saraxaraline nan ɛ tan na,siya sariɲanxina, Ala gbeen yamaannaxan na, alogo ɛ xa a wali faɲigbeene fe rali, a tan naxan ɛ xilixi,a yi ɛ ba dimini, siga a kabanakokɛnɛnyani. 10 A fɔlɔni, Alaa yama miyi ɛ ra nun koni iki, ɛ bata findi ayamaan na. Ɛ tan naxan mi yi Alaakininkininna sɔtɔxi, koni iki, ɛ bata akininkininna sɔtɔ.

Dɛnkɛlɛya muxune xa xuru11 Nba, ngaxakedenne, ɛ tan nax-

anye luxi alo xɔɲɛne nun sigatinedunuɲa yi, n na ɛ mafanma, ɛ yɛtɛsuxu fati bɛndɛn kunfa feene ma nax-anye ɛ niin yɛngɛma. 12 Ɛ kɛwanlexa fanɲɛ ayi nɛn dɛnkɛlɛyatarene yɛ,

† 1:25: Esayi 40.6-8 * 2:3: Yaburin 34.9 † 2:6: Esayi 28.16 ‡ 2:8: A mato Yaburin 118.22nun Esayi 8.14 kui.

Piyɛri Singena 2:13 311 Piyɛri Singena 3:11alogo, e na ɛmafala fe ɲaxi rabaan na,e xa ɛ kɛwali faɲine to, e yi Ala binyaa fa lɔxɔni.

13 Ɛ xuru adamadiyaan mangayanebirin bun Marigina fe ra, a na findimanga gbeen na 14 hanma yamanakanne, a naxanye rasigaxi wali kobinesarandeni fe ɲaxi rabane ra, e yi fefaɲi rabane tantun e wali faɲine ra.15 Amasɔtɔ Ala sagoon na a ra, a ɛfe faɲi rabaan xa xaxilitarene radun-dun e xaxilitareyani. 16 Ɛ findi muxuxɔrɔyaxine ra, koni ɛnama ɛ xɔrɔyaanfindi fe ɲaxin luxun seen na, ɛ findiAlaa konyi faɲine ra. 17Ɛmuxun birinbinya, ɛ yi ɛ dɛnkɛlɛya muxun bonnexanu, ɛ yi gaxu Ala yɛɛ ra, ɛ yamanakanna binya.

Yesu a tɔrɔne misaala18 Walikɛne, ɛ xuru ɛ kuntigine

ma, ɛ yi kuntigi ɲaxine binya feenbirin yi alo a faɲine nun a diɲaxine.19 Amasɔtɔ, na findixi fe faɲin nanna, xa muxun limaniya ɲaxankatanbun ma Ala kolonna fe ra, a a li naɲaxankatan mi lanxi a kɛwanle ma.20 Koni na findɛ binyen na ɛ xa di,xa ɛ ɲaxankata ɛ kala tixine fe ra, ɛyi limaniya? Anu, xa ɛ tɔrɔ ɛ kɛwalifaɲine fe ra, ɛ yi limaniya, fe faɲin nanna ra Ala yɛɛ ra yi. 21 Ala ɛ xilixi nanan ma, bayo Alaa Muxu Sugandixinyɛtɛɛn tɔrɔ nɛn ɛ xa, a yi misaala lu ɛyii alogo ɛ xa bira a fɔxɔ ra. 22Kitabunnaxa, “A mi yulubi yo liga, a mi yanfafala yo ti.”§

23 E a konbi waxatin naxan yi, a tanmi konbi ti. A tɔrɔ waxatin naxan yi,a mi xaɲɛ e ma koni a a yɛtɛ lu kitisatinxinxina Ala nan yii.

24 Yesu yɛtɛɛn bata en yulubinegoronna tongo a fati bɛndɛni, a togbangban wudin ma, alogo en xa lualo faxa muxune yulubine mabinni,en yi lu en nii ra tinxinni. Ɛkɛndɛyaan sɔtɔxi a maxɔlɔne nanxɔn. 25 Ɛ yi luxi nɛn alo yɛxɛɛnnaxanye lɔxi ayi, koni iki ɛ mɔn bata

xɛtɛ xuruse rabaan fɛma naxan ɛ niinkantanma.

3Ɲaxanle nun e xɛmɛne fe

1 Ɛ tan ɲaxanle, ɛ xuru ɛ xɛmɛnema, alogo xa e tan ndee mi laxi Alaafalan na, e xa findi dɛnkɛlɛyamuxunera, fata eɲaxanle sigati kiin na, hali bafalan na, 2 e na fa ɛ sigati kiin nakɔrɔsiwaxatin naxan yi ɛ sariɲanna nunbinyen naxan yi. 3Ɛmarayabun namafata ɛ maxidi kii yo ra, alo ɛ yi ɛxunna dɛnbɛ, hanma ɛ yi xɛmaan sohanma ɛ yi dugi dɛ xɔdɛxɛne so, 4koniɛ bɔɲɛ yi feen xa fanɲɛ ayi naxanluxunxi, a mi forima, a xa findi niilimaniyaxin nun nii sabarixin nan na,Ala naxan yatɛma han! 5 Na nan yifindixi a fɔlɔn ɲaxalan sariɲanxinerayabu seen na, naxanye yi e yigi saxiAla yi. E yi xuruxi e xɛmɛne ma 6 aloIburahimaa ɲaxanla Saran yi xuruxi ama kii naxan yi, a yi a xilima nɛn, anaxa, “N kanna.” Na dii tɛmɛne nan ɛra, xa ɛ fe faɲin liga, ɛ mi gaxun seseyɛɛ ra.

7 Ɛ fan xɛmɛne na kii nin, ɛ a ligaxaxinla ra ɛ nun ɛ ɲaxanla nɛma ɛdunuɲa yi gidin ligama ɛ bode xɔnma, ɛ yi e binya e fati bɛndɛn sɛnbɛnto mi ɛ gbeen lixi, bayo ɛ nun ne birinnii rakisin hinanna sɔtɔma ɛ kɛɛn nanɛn. Na ma, sese mi ɛ Ala maxandinikalɛ.

Tɔrɔn tinxinni8 Nba, ɛ birin xa lu xaxili kedenni,

ɛ kininkinin, ɛ yi ɛ bode xanu ngax-akedenyani, ɛ fan ɛ bode ra, ɛ yɛtɛmagodo. 9 Ɛ nama fe ɲaxin ɲɔxɔ feɲaxin na, ɛ yi konbin ɲɔxɔ konbin na,koni ɛ xa duban ti, amasɔtɔAla ɛ xilixina nan ma alogo ɛ xa barakan sɔtɔ ɛkɛɛn na. 10 Bayo Kitabun naxa,“Siimayaan nafan naxan ma,naxan waxi siimaya faɲin xɔn,na kanna xa a lɛnna suxu fala ɲaxine

ma,a dɛɛn suxu wulen ma.11A yi a xun xanbi so fe ɲaxini,

§ 2:22: Esayi 53.9

Piyɛri Singena 3:12 312 Piyɛri Singena 4:11a fe faɲin liga.A bɔɲɛ xunbenla fen,a bira a fɔxɔ ra.12Marigin yɛɛn tinxin muxune ra,a tuli matixi e maxandi xuiin na.Koni Marigin xun xanbi soxi fe ɲaxi

rabane yi.”*13 Xa fe faɲin kunfana ɛ yi, nde

nɔɛ fe ɲaxin ligɛ ɛ ra? 14 Koni haliɛ tɔrɔ ɛ wali faɲine fe ra, sɛwan nanna ra ɛ xa. E gaxu naxan yɛɛ ra, ɛnama gaxu na yɛɛ ra, ɛ nama kuisan.15Koni ɛ Alaa Muxu Sugandixin binyaɛ Marigin na ɛ bɔɲɛni. Ɛ lu yitɔnxiɛ xun mafala feen na lan ɛ yiginma, e na ɛ maxɔdin waxatin naxanyi. 16 Koni ɛ a liga limaniyaan nunbinyeni. Ɛ bɔɲɛn xa sariɲan wax-atin birin alogo ɛ nɛma wali faɲinekɛma Alaa Muxu Sugandixina fe ra,muxun naxanye ɛ mafalama, ne xayagi e falane ra. 17 Amasɔtɔ xa Alasagoon na a ra, a fisa muxun yi tɔrɔfe faɲin nabadeni benun a xa tɔrɔ aɲaxin nabadeni. 18 Bayo Alaa MuxuSugandixin faxa nɛn en yulubine fera sanɲa ma keden han habadan, atan tinxin muxuna tinxintarene xa,alogo a xa fa ɛ ra Ala ma. A faxa nɛnfati bɛndɛni, koni Alaa Nii Sariɲanxinyi a niin naxɛtɛ a yi. 19 Na NiiSariɲanxin xɔn, a yi siga kawandibadeni niin kasorasane xa, 20naxanyebata yi murutɛ Ala ma a fɔlɔni, Alayi Nuhan legedenma a diɲani, a yikunkin nafalama waxatin naxan yi.Muxu dando nan tun kisi igen mana kui, muxu solomasɛxɛ gbansan.21 Na igen findixi marafuun misaalanan na igeni ɛ tubi xinla ma naxanɛ fan nakisima iki. A mi findixi fatibɛndɛn xɔsine ba seen xan na, koni dɛxui tongona Ala xa xaxili sariɲanxini.Na marafuun nan ɛ rakisima iki Yesu,Alaa Muxu Sugandixin nakenla xɔnsayani, 22 naxan sigaxi ariyanna yi, adɔxɔ Ala yiifanna ma malekane nunnɔyane nun sɛnbɛ kanne birin xun na.

4Dunuɲa yi gidi nɛnɛna fe

1 Nanara, Alaa Muxu Sugandixinto tɔrɔxi a fati bɛndɛni, ɛ fan xaɛ yitɔn na xaxili kedenni, amasɔtɔnaxan bata tɔrɔ fati bɛndɛni, na nunyulubin bata fata. 2 Na kanna mi faa siimayaan ligama adamadiine kunfafeene xɔn fɔ Ala sagona. 3 Amasɔtɔɛ bata yi bu dɛnkɛlɛyatarene rafanfeene ligɛ waxati danguxini, ɛ yiɛ sɔbɛ so haramu feene nun kunfaɲaxine nun dɔlɔ minna nun haramusumunne nun dɔlɔmin sumunne nunsuxure batu xɔsixin ma. 4 Na ma, abata findi e ratɛrɛna feen na ɛ to mifa ɛ gima e fɔxɔ ra xaxilitare fe tilinxiwuyaxini itoe yi, e yi ɛ rayelefu. 5Konie e dɛntɛgɛma nɛn Ala xa na feenma, naxan yitɔnxi faxa muxune nunniiramane makiti feen na. 6 Nanara,Alaa falan Xibaru Faɲin nali nɛn halifaxa muxune ma, alogo hali e fatibɛndɛna feene to bata yelin makitɛalo adamadiine birin, e xa lu nii rak-isini Ala xɔn ma a Nii Sariɲanxinbarakani.

En xa Ala kiseene rawali ki faɲi7 Feene birin naɲanna bata maso.

Nayi, ɛ a liga xaxinla ra, ɛ yi ɛ yɛtɛsuxu alogo ɛ xa nɔ Ala maxandɛ. 8Nabirin yi, ɛ sɔbɛ so xanuntenyaan ma ɛbode xa, amasɔtɔ xanuntenyaan nanyulubi wuyaxi ɲanma.* 9 Ɛ bodeyigiya hali ɛ mi ɛ mawuga. 10 Alakiseen naxan fixi ɛ keden kedennabirin ma, ɛ bode mali na ra. Nayi,ɛ findima nɛn Alaa walikɛ faɲinera naxanye a hinanna sifane birinnawalima. 11Xanaxan falan tongo, naxa falan ti alo a Alaa falane nan yɛtɛtima. Xa muxuna nde walima bonnexa, a xa wali alo Ala a kixi sɛnbɛnikii naxan yi, alogo binyen xa fi Alama feen birin yi a Muxu SugandixinYesu barakani. Binyen nun sɛnbɛn xafi a tan nanmahabadan han habadan.Amina.

Tɔrɔna Yesu xɔn* 3:12: Yaburin 34.13-17 * 4:8: A mato Sandane 10.12 nun Yaki 5.20 kui.

Piyɛri Singena 4:12 313 Piyɛri Singena 5:1412 Ngaxakedenne, ɛ tɔrɔ xɔdɛxɛn

nama ɛ ratɛrɛna naxan ɛ lima ɛ matofeen na, alo fe daxatarena nde naɛ li. 13 Koni xa ɛ nun Alaa MuxuSugandixin tɔrɔ ɛ bode xɔn, ɛ xa sɛwana ra han, alogo a binyen na minikɛnɛnni ɛ sɛwan xa gbo ayi. 14 Xa eɛ konbi Alaa Muxu Sugandixin xinlafe ra, sɛwana ɛ xa nayi, amasɔtɔ AlaaNii Sariɲanxi binyaxina ɛ yi. 15Anu, ɛtan nde yo nama tɔrɔ bayo ɛ bata findimuxu faxan na hanma muɲadena,hanma fe ɲaxi rabana, hanma nafig-ina. 16 Koni xa ɛ tɔrɔ bayo Yesu man-tonne nan ɛ ra, yagi mi na ra, fɔ ɛ Alabinya, bayo a xinla bata lu ɛ xun ma.

17Amasɔtɔ kiti sa waxatin bata a li,a fɔlɔma Alaa yamaan nan ma. Anu,xa a fɔlɔma en tan nan ma, naxanyetondima Alaa falan Xibaru Faɲin suxɛne tan naɲanna di? 18 “Xa tinxinmuxun kisi raxɔlɔ, Ala kolontarenenun yulubi kanne tan luma di?”†19 Nayi, naxanye tɔrɔma Ala sagoni,ne xa e yɛtɛ lu e DaliMarigin yii naxantinxin, e yi lu fe faɲin ligɛ.

5Fonne wanla yamani

1 N xa dɛnkɛlɛya yamaan fonnefan nalimaniya ɛ yɛ amasɔtɔ n fanfindixi yamaan fonna nde nan na aloe tan, e nun Alaa Muxu Sugandix-ina tɔrɔn serena nde. Binyen naxanfama minideni kɛnɛnni, n fan na ndesɔtɔma nɛn. 2 Ɛ yengi dɔxɔ Alaa xu-ruse kurun xɔn, a naxan taxuxi ɛ ra. Ɛkarahanxin nama e xun mato a ra de,koni ɲɛnige faɲini Ala sagoni. Ɛ namaa liga yagitareya feene tɔnɔ sɔtɔn makoni fɔ ɛ sɔbɛni. 3 Naxanye taxuxiɛ ra, ɛ nama nɔyaan liga ne xunnaalo kuntigine, koni ɛ findi misaala rakurun xa. 4 Xuruse Raba Kuntiginna mini kɛnɛnni waxatin naxan yi,ɛ mangayaan taxamasenna kɔmɔtin

sɔtɔma nɛn binyeni naxan mi kalɛmumɛ!

5 Banxulanne, ɛ fan xa xuru fonnema. Ɛ birin xa yɛtɛ magodon lu ɛma alo dugina ɛ nɛma ɛ bode xɔnma. Amasɔtɔ Kitabun naxa, “Ala wa-sodene yikalama e feene yi, koni ahinanma nɛn yɛtɛmagodone ra.”* 6Ɛɛmagodo Ala sɛnbɛn bun, alogo a xa ɛyite a waxɔn waxatini. 7 Ɛ ɛ xaminnafeene birin lu a ma, amasɔtɔ a yengi ɛxɔn.

8 Ɛ yɛtɛ suxu, ɛ lu ɛ yɛɛ ra yi,amasɔtɔ ɛ yaxun YinnaManga Setanasigan tima alo yatan naxan wurun-dunma. A muxune fenma a nax-anye donma. 9 Ɛ kankan a yɛɛ radɛnkɛlɛyani ken! Ɛ xa a kolon ana tɔrɔ sifane ɛ ngaxakedenne fanfari dunuɲa yiren birin yi. 10 Ɛna tɔrɔ waxatina nde yi, Ala hi-nanna birin kanna naxan ɛ xilixi ahabadan binyeni a Muxu Sugandix-ini, na yɛtɛna ɛ rakelima nɛn, a yi ɛsɛnbɛ so, a ɛmaxɔdɔxɔ, ɛmimamaxɛ.11 Sɛnbɛn xa lu a tan nan xa habadan!Amina.

Fala raɲanna nun dubana12 Silasi, n naxan yatɛ ngaxakeden

tɔgɔndiyaxin na, na nan n malixi nkɛdi dungini ito sɛbɛ ɛma, alogo n xaɛ ralimaniya, n yi sereyaan ba ɛ xa,a Alaa hinanna ɲɔndin nan ito ra, ɛnaxan yi ken! 13 Dɛnkɛlɛya yamaannaxan Babilɔn taani,† Ala naxanyesugandixi alo ɛ tan, ne ɛ xɔntɔnma. Nma dii xɛmɛnMaraka fan ɛ xɔntɔnma.14 Ɛ bode xɔntɔn ngaxakedenya sun-buni.

Ala xa bɔɲɛ xunbenla fi ɛ birin maɛ tan naxanye a Muxu Sugandixini.

† 4:18: Sandane 11.31 * 5:5: Sandane 3.34 † 5:13: Babilɔn taan findixi wundo falannan na naxan bunna nɛɛn “Romi Taana.” N ma dii xɛmɛn Maraka: na bunnanɛɛn Piyɛri Maraka xanuxi alo a diina. Yanyina nde Piyɛri nanMaraka xaranxidɛnkɛlɛyaan ma.

Piyɛri Firindena 1:1 314 Piyɛri Firindena 1:19

Piyɛri a Kɛdi FirindenaPiyɛri Alaa Falan Kɛdi FirindenaKitabun yireni ito sɛbɛxi dɛnkɛlɛya

muxune nanma. A sɛbɛ xunna findiximuxune nan yɛngɛ fe ra naxanye dinafe xaranna tima naxanmi findixi Yesua fe Xibaru Faɲin kedenna ra. Nawulekaramɔxɔne bata yi basan dɛnkɛlɛyamuxune ra Piyɛri a waxatini.

Wule dinane rali muxunemi ɲanɲɛdunuɲa yi mumɛ. Nayi, kawandinnaxan sɛbɛxi Piyɛri a Kitabunfirindenkui, na feene mɔn ligama to. Adɛnkɛlɛya muxune kawandima a exa sɛnbɛ so Marigina fe kolonni, al-ogo e nama e yɛtɛ mayenden wulekaramɔxɔne tantan fala fuune xɔn.

1 N tan Simɔn Piyɛri Yesu AlaaMuxu Sugandixina walikɛɛn nun axɛrana, n tan nan ito sɛbɛxi, siga ɛma,ɛ tan naxanye fan bata dɛnkɛlɛyaansɔtɔ naxan nun nxu gbee binyen lanɛ naxan sɔtɔ nxɔ Ala nun nxu rakisi-mana tinxinyaan xɔn ma, Yesu AlaaMuxu Sugandixina. 2 Ala xa hinannanun bɔɲɛ xunbenla fi ɛ ma, a gboayi Ala kolonna nun en Marigi Yesukolonna xɔn ma.

Dɛnkɛlɛya muxune yugona3 Ala sɛnbɛn naxan Yesu yi, na

bata fɛrɛn birin fi en ma alogo enxa en ma dunuɲa yi gidin naba Alakolonni naxan en xilixi a binyen nuna fanni. 4 Na ma, a bata en tuli safeene ra, naxanye xunnayerenna nune gboyaan dangu a birin na, alogo ɛxa ɛ yɛtɛ sɔtɔ xɔsi feene ra kunfannaxanye tima muxune ma dunuɲaniito yi, ɛ fan yi Ala kɛɲaan sɔtɔ. 5 Nama, ɛ kata ɛ sɛnbɛn birin na, ɛ sɔnfaɲin sa ɛ dɛnkɛlɛyaan fari, ɛ kolonnasa sɔn faɲin fari. 6 Ɛ yɛtɛ suxunsa ɛ kolonna fari. Ɛ tunnafannasa yɛtɛ suxun fari. Ɛ Ala kolonnasa tunnafanna fari. 7 Ɛ ngaxake-denyaan marafanna sa Ala kolonna

fari. Ɛ xanuntenyaan sa ngaxake-denyaan marafanna fari. 8 Xa kɛɲaniitoe lu ɛ yi, e yi sabati, e mi ɛ luyɛtunnaxɔlɛn nun walitareyani en Ma-rigi Yesu kolonni mumɛ, Alaa MuxuSugandixina. 9 Koni xa ne mi muxunnaxan yi, na kanna yɛɛn mi fenigbɛma, a luma nɛn alo danxutɔna, aɲinan fa fala a Ala bata a yulubi fonnexafari.

10 Nanara, ngaxakedenne, ɛ mɔnxa ɛ yixɔdɔxɔ dangu iki ra Alaa xinlaratindeni e nun a ɛ sugandi naxan tixi,amasɔtɔ xa ɛ na liga, ɛmi birɛmumɛ!11 Nayi, Yesu Alaa Muxu Sugandixinhabadan mangayani so fɛrɛ gbeenfima ɛ ma nɛn en Marigin nun ennakisimana.

12 Na nan a ligaxi, n feni itoe rabi-rama ɛ ma waxatin birin, hali ɛ to ekolon, ɛ mɔn yi na ɲɔndi feen suxuken ɛ naxan sɔtɔxi. 13N ma miriyani,fanni n na n niini fati bɛndɛni, n lan nna feene rabira ɛmaalogo ɛ xa lu ɛ yɛɛra yi. 14 Amasɔtɔ n na a kolon, n niinbamatɔɔn ni i ra fati bɛndɛni, alo enMarigina Alaa Muxu Sugandixin Yesuyɛtɛna n nakolon kii naxan yi. 15Nayi,n katama nɛn fɛrɛn birin na, alogo nna faxa, feni itoe xa nɔ rabirɛ ɛ mawaxatin birin.

Piyɛri bata yi Yesu a binyen to16 Nba, Marigi Yesu Alaa Muxu

Sugandixin fa feen sɛnbɛni, nxu mimuxune tali yitɔnxine xan falaxi ɛxa lan na feene ma, bayo nxu tanyɛtɛɛn nan a binyen toxi nxu yɛɛnera. 17 Amasɔtɔ a xunnayerenna nunbinyen sɔtɔxi nɛn Fafe Ala yii, a to naxuiin mɛ fata binye gbee yiren na, anaxa, “N nafan Dii Xɛmɛni ito ra, abata n kɛnɛn ki faɲi!”* 18Nxu yɛtɛɛnyi na fala xuiin mɛ, sa keli kore, nxuyi a fɛmageya sariɲanxin fari waxatinnaxan yi.

19 Nxu laxi nabine fala tixine raiki dangu waxati danguxine ra. Ɛlan ɛ xa ɛ xaxili ti ne ra alo lɛnpunnaxan dɛgɛma dimini han kuye yi

* 1:17: A mato Matiyu 17.1-5 nun Maraka 9.2-7 nun Luka 9.28-35 kui.

Piyɛri Firindena 1:20 315 Piyɛri Firindena 2:21yiba, tagalan saren fan yi dɛgɛ fɔlɔɛ bɔɲɛni. 20 Naxan dangu a birinna, ɛ na kolon, a Kitabun nabiya falayo mi fataxi nabina fe yɛba kiin na.21Amasɔtɔ nabiya fala yomi yi kelimaadamadiine sagoon ma, koni Alaa NiiSariɲanxin nan yi adamadiine mal-ima, e yi falan ti fata Ala ra.

2Wule karamɔxɔne fe

1 Koni wule nabine yi yamaan yɛa fɔlɔni. A mɔn na kii nin to, wulekaramɔxɔne fan ɛ yɛ iki. E wulexaranne rasoma ɛ tagi naxanye mux-une halagima han e yi emɛ e kanna ranaxan e xunbaxi. Ne halagin nan xil-ima e yɛtɛ ma xulɛn! 2Muxu wuyaxibiramanɛneharamu feene fɔxɔ ra, namuxuneyi a ligaɲɔndi dinankiraanyirayelefu. 3 Karamɔxɔni itoe ɛ rawal-ima nɛn mayendenni e fala yitɔnxinexɔn e milani. Koni e makiti feen batafɔlɔ to mi na ra, e halagi feen mi fabuma.

4 Malekan naxanye yulubin liga afɔlɔni, Ala mi ne ratanga, koni a erawoli ayi nɛn yahannama yi. Emaraxi yɔlɔnxɔnna ra dimini e kitisa lɔxɔn yɛɛ ra. 5 Muxu singenedunuɲa yi, a mi ne fan natanga, a yifufa gbeen nafa Ala kolontarene ma,koni a muxu solofere nan tun nakisie nun Nuhan naxan yi tinxinyana fekawandin bama.* 6 Ala mɔn SodomanunGomora taane fan halagi nɛn tɛɛnna, e findi xuben na. A yi e findimisaala ra Ala kolontarene xa, feennaxan fama ligadeni e ra.† 7 Ala mɔnLoti tinxin muxun xunba nɛn, naxanbɔɲɛ tɔrɔna sariyatare kanne haramufeene fe ra. 8 Bayo na tinxin muxunto yi dɔxi e tagi, a niin yi lu tɔrɛ lɔxɔyo lɔxɔ e fe ɲaxine fe ra, a yi naxanyetoma, a emɛ. 9Na feene birin nan a yi-tama fa falaMarigin nɔɛ dinamuxunexunbɛ nɛn maratantan feene yi, a yitinxintarene mara ɲaxankatan yɛɛ rakiti sa lɔxɔni, 10 katarabi na muxune

ma, naxanye biraxi fe xɔsixine fɔxɔra, e fati bɛndɛn nafan feene, e yimurutɛMarigina nɔɔn bun.

Wule karamɔxɔni itoe wɛkilɛxi,e wasoxi. E mi gaxuma binyekanne rayelefuɛ. 11 Hali malekannaxanye sɛnbɛn nun fangan gbo wulekaramɔxɔni itoe xa, ne mi na sifanerayelefuma kitini Marigin yɛtagi.12Koni muxuni itoe feene rayelefumae mi naxanye kolon, e lu alo subexaxilitare suxu daxin naxanyehalagima. Na muxune halagima nɛnalo subene, 13 e tinxintareyaan birinyi saran e ra. A rafan e ma, e yi wasae waxɔn fe kobine birin na yanyinna. E nɛma e dɛge ɛ fɛma, yagin nunxunnagodon nan a ra, e sɛwa e to ɛyanfama. 14E yalunyaan fenma e yɛɛnna. E mi wasan yulubin na mumɛ! Efangatarene mabandunma. E dariximilɛ feene nan na. Dangatɔne nane ra. 15 E bata kira tinxinxin yiba,e yi bira Beyori a dii xɛmɛ Balamia kiraan fɔxɔ ra tantanni naxan matinxintareyaan saranna yi rafan a ma.16 Koni a sofanla naxan mi nɔɛ falantiyɛ, na a muxu xuiin namini nɛn, a yinabiin danna sa a xaxilitareya wanli.‡

17 Wule karamɔxɔni itoe luxi nɛnalo tigi yili raxarena, alo foyen kun-daan naxan tuntunma kore, dimitilinxi gbeen nan namaraxi e yɛɛ ra.18Ewaso fala fuune tima, e yimuxunerakunfa fati bɛndɛn nafan haramufeene xɔn, naxanye baxi e sɔtɔdenimuxu tantanxine ra. 19 E muxune tulisama xɔrɔyaan na, anu, e tan yɛtɛɛnxɔsi feene konyiyani. Amasɔtɔ sesemuxun nɔ, a bata findi na konyinna. 20Xa e bata futuxulu dunuɲa xɔsifeene ma en Marigin nun en nakisi-maan Yesu Alaa Muxu Sugandixinkolon feen xɔn, e mɔn yi tin na feeneyi e nɔ, e raɲanna ɲaxuma ayi nɛndangu e fɔlɔn na. 21 Bayo a yi fisanun na kanne nama tinxinyaan ki-raan kolon, benun e xa a kolon e mɔnyi e xun xanbi so yamari sariɲanxini e

* 2:5: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 6.1 han 7.24 kui. † 2:6: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 19.24 kui.‡ 2:16: A mato Yatɛne 31.16 kui.

Piyɛri Firindena 2:22 316 Piyɛri Firindena 3:18naxan sɔtɔxi. 22Naxan ligaxi e ra, nabata sandani itoe ɲɔndin yita fa fala,“Baren xɛtɛma a baxunna ma.”§ Enun “I nɛɛn fa xɔsɛn maxa tun, a mɔnbata sa a makutukutu boroni.”

3Marigin fa lɔxɔna fe

1 Ngaxakedenne, n ma kɛdinfirinden ni ito ra, n bata naxan sɛbɛ ɛma. N na e firinna sɛbɛxi ɛ ma nɛnalogo n xa feene rabira ɛ ma, ɛ yixaxili sariɲanxin sɔtɔ, 2 alogo, nabisariɲanxine bata yi falan naxanye ti,ne xa rabira ɛ ma e nun en Mariginnun en nakisimana yamarine, xɛranenaxanye rali ɛ ma. 3 Ɛ xa a kolonsingen fa fala waxati raɲanne yi,magele tiine fama nɛn ɛ mageledeninaxanye birama e kunfa fe ɲaxinefɔxɔ ra. 4 E a falama nɛn, e naxa,“Yesu ɛ tuli sa a fa feen naxan na,na minɛn? Xabu en benbane faxawaxatin naxan yi feene birin mɔnkii kedenni keli dunuɲa da waxatinma han to.” 5 Amasɔtɔ, e a rakelimaa ma nɛn e ɲinan ito ra fa fala, tomi na ra Ala yi kore xɔnna da a falaxuiin na, a bɔxɔn ba igen na a lu igentagi. 6Na igennannawaxatin dunuɲabirin halagi fufaan na.* 7Koni to korexɔnna nun bɔxɔ xɔnna ramaraxi tɛɛnnan xili yi na fala kedenna xɔn, kitisa lɔxɔn nun Ala kolontarene halaginyɛɛ ra.

8 Koni, ngaxakedenne, ɛ namaɲinan fe kedenni ito xɔn ma, sogekedenna luxi nɛnMarigin yɛɛ ra yi aloɲɛɛ wuli kedenna, ɲɛɛ wuli kedennafan alo soge kedenna. 9 Marigin mibuma a tuli saan nakamalideni, alomuxuna ndee a mirima kii naxan yi.Koni a diɲaxi ɛ xa nɛn amasɔtɔ a miwaxi muxe xa halagi, koni fɔmuxunebirin xa e xun xanbi so nɛn e hakɛneyi.

10 Anu, Marigin fa lɔxɔna alima nɛn, a muxune ratɛrɛna alomuɲadena. Na lɔxɔni, kore xɔnna

danguma nɛn halagi xui gbeeni, a yiseene fan yi gan. Bɔxɔn nun a feenebirin yi makɛnɛn kitin xili yi. 11 Nebirin to halagima na kii nin, ɛ lanɛ xa findi muxun sifan mundunyera? Ɛ dunuɲa yi gidin xa sariɲan Alakolonni, 12 ɛ yi gbɛtɛn Ala fa lɔxɔnna, ɛ kɛwanle yi a faani fura, dunuɲanun a yi seene halagima tɛɛn na lɔxɔnnaxan yi. 13 Anu, Ala bata en tuli sakore xɔri nɛnɛn nun bɔxɔ xɔri nɛnɛnna, tinxinyaan luma dɛnaxan yi. Enna nan mamɛma.†

14 Nanara, ngaxakedenne, ɛ tona feen mamɛma, ɛ fɛrɛn birinnaba alogo a xa ɛ li fɛtareyaan nunsɔntareyani, bɔɲɛ xunbenla yi lu ɛnun Ala tagi. 15 Ɛ xa a kolon a enMarigina diɲan nanmuxune rakisimaalo en nafan ngaxakedenna Pɔli asɛbɛxi ɛ ma kii naxan yi fe kolonnaxɔn Ala naxan fixi a ma. 16 A nanan sɛbɛxi a kɛdine birin kui lan feniitoe ma. A kɛdine yirena ndee famuraxɔlɔ, xaxilitarene nun xarantareneyi ne bunne yifu, alo e Kitabun yiregbɛtɛne fan ligama kii naxan yi, e yi eyɛtɛ rahalagi.

17 Nanara, ngaxakedenne, ɛ tan torakolonxi, ɛ a liga ɛ yeren ma, alogosariyatare kanne tantanna nama ɛ li,ɛ yi bɔnɔ ɛ tide barakaxini. 18Koni ɛ lusigɛ yɛɛnna enMariginnunennakisi-maan Yesu Alaa Muxu Sugandixinahinanna nun a kolonni. Binyen xa fi atan nan ma iki han habadan. Amina.

§ 2:22: Sandane 26.11 * 3:6: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 1.6-9 nun 7.11 kui. † 3:13: A matoEsayi 65.17 nun 66.22 kui.

Yoni Singen Sora 1:1 317 Yoni Singen Sora 2:2

Yoni a Kɛdi SingenaYoni Alaa Falan Kɛdi Singen

Naxan SɛbɛKɛdi saxan nan xili saxi Yoni xun

ma hali a xinla to mi sɛbɛxi e kui.Dɛnkɛlɛya yamaan singe ra muxunenan a falaxi na kiini, a yi findi na-munna ra. A singen mi xibaru yo fixienma lan a sɛbɛmuxunma, a mɔnmia falaxi a sɛbɛxi naxanye ma. Kɛdiniito sɛbɛxi nɛn alogo a xaran muxunexa e sɛnbɛ so, e xa lu Alaa yamani,nanara e lu xanuntenya kɛndɛni. Amɔn sɛbɛxi alogo e xa e makuya wuledinane ra naxanye yi Yesu a fe XibaruFaɲini fuma.

Kitabun yireni ito fɔlɔni a sɛbɛxunna nan yɛbama (1.1-4). A yi ya-maan sɛnbɛ so naxanye lan e lu Alanun a Muxu Sugandixin Yesu xɔn,e nun lanna xa lu e tagi. Nayi, elan nɛn e yi muxune sereyaan suxunaxanye Yesu to. Kitabun yireni itosɛbɛ muxuna a xaran muxune sɛnbɛsoma a e xa lu kɛnɛnni, bayo kɛnɛnnanan Ala ra. Na feen ma, e lan nɛne xanuntenyaan yamarin suxu (1.5-2.17). Na xanbi ra, Kitabun sɛbɛmux-una Yesu a dinan matandi muxunenan ma fe falama en xa, wule falannaxanye a falama a Marigin mi Yesura (2.18-29). Na xanbi ra, a mɔn yiAlaa diine kii kɛndɛn yita en na: Etinxinna, e mɔn e bode xanuxi kiinaxan yi (3.1-24). A yelin xanbinitantanna nun ɲɔndin tagi rasɛ (4.1-6),Kitabun yireni ito sɛbɛmuxunmɔn yixɛtɛ xanuntenyana fe ma: Findi fenaAla gbeen na, i xanuntenyaan liga,bayo Ala nan xanuntenyaan na (4.7-21). A a falan naɲanma dɛnkɛlɛyaansɛnbɛn nan ma, a mɔn yi a Kitabunfala xɔnne makɛnɛn (5.1-21).

Kitabun yireni ito dɛnkɛlɛyaan kiiyɛtɛɛn nan yitama. A dɛnkɛlɛya mux-une xaxinla nan yigboma, a yi e malie xɛtɛ fe ɲaxin fɔxɔ ra, a yi e sɛnbɛso Yesu yi, e nun a xanuntenyana lanbonne ma.

Habadan nii rakisin falana fe1 Siimaya falan naxan yi na nun

xabu dunuɲa fɔlɔni, nxu bata na mɛ,nxu yi a to, nxu yi a yigbɛ, nxu batanxu yiin din a ra, nxu na nan ma feralima ɛma. 2Na siimayaan bata minikɛnɛnni, nxu yi a to. Nxu na nanma fe sere bama. Nxu yi habadan niirakisina fe rali ɛma naxan yi Fafe Alafɛma, naxan minixi kɛnɛnni nxu xa.3 Nxu naxan mɛxi, nxu yi a to, nxuna nan ma fe falama ɛ fan xa, alogo ɛxa sa nxu fari ngaxakedenyani, naxanFafe Ala nun a Dii Xɛmɛna Yesu AlaaMuxu Sugandixini. 4Nxu ito sɛbɛxi ɛma nɛn alogo en ma sɛwan xa dɛfe.

Ala nan kɛnɛnna ra5Nxu falannaxanmɛxi Yesu ra, nxu

na nan nalima ɛ ma fa fala kɛnɛnnanan Ala ra, dimi yo mi a yi! 6Xa en naa fala a en ngaxakedenyaan ligama atan xɔnma, koni en sigan timadimini,en bata wulen fala na yi. Ɲɔndinmi en kɛwanle yi. 7 Xa en sigan tikɛnɛnni alo a tan yɛtɛɛn kɛnɛnni kiinaxan yi, en bata lu en bode xɔnngaxakedenyani nayi, Alaa diin Yesuwunla yi en sariɲan en yulubine birinma.

8 Xa en na a fala fa fala yulubi mien ma, en bata en yɛtɛ mayendennayi, ɲɔndi mi en xa nayi! 9 Konixa en na en ti en yulubin na, a tanlannayaan nabama nɛn, a tinxin, a enmafeluma nɛn en yulubine birin na, ayi en sariɲan tinxintareyaan birinma.10 Xa en na a fala fa fala en mi yulubiligaxi, en bata Ala findi wule falan nanayi. Nayi, a falan mi en yi mumɛ!

2Ala solona muxun nan Yesu ra

1 N ma diine, n ni ito sɛbɛma ɛma nɛn alogo ɛ nama yulubin liga.Koni xa muxuna nde yulubin liga,Fafe Ala solona tiina en yii naxanfindixi AlaaMuxuSugandixinYesu ra,Tinxindena. 2AmasɔtɔYesubatafindien yulubine xafari saraxan na. Entan gbansanna mi a ra, koni en nundunuɲa muxune birin.

Yoni Singen Sora 2:3 318 Yoni Singen Sora 2:273 En na a kolonma ito nan xɔn a en

bata Ala kolon, xa en bata a yamarinesuxu. 4 Naxan na a fala, a naxa, “Nbata Ala kolon” koni a mi a yamarinesuxi, wule falan nan na kanna ra,ɲɔndi mi a tan yi. 5 Koni naxan Alaafalan suxuma, Alaa xanuntenyaan ka-malixi na kanni. En na a kolonma nakii nin fa fala en na Ala yi: 6Naxan naa fala a a tan Ala nin, fɔ na kanna xasigan ti nɛn alo Yesu.

Yamari nɛnɛna fe7Nxanuntenne, nmi yamari nɛnɛn

xan sɛbɛma ɛ ma fɔ a fonna naxanyi ɛ yii xabu a fɔlɔni. Yamari fonniito, falan na a ra, ɛ bata yi naxanmɛ. 8 Anu, n yamari nɛnɛn sɛbɛmaɛ ma, naxan ɲɔndin makɛnɛnxi fataYesu ra e nun ɛ tan.* Amasɔtɔ dimindanguma. Ɲɔndin kɛnɛnna nan batadɛgɛ fɔlɔ.

9 Muxun naxan a falama a a tankɛnɛnna nin, koni a a ngaxakedennaraɲaxuxi, na kanna mɔn diminisingen. 10 Naxan a ngaxakedennaxanuma, na kanna kɛnɛnna nin.Muxu ratantan fɛrɛ yo mi na kanni.11 Koni naxan a ngaxakedennaraɲaxuma, na kanna dimin nin, asigan tima dimin nin. A mi a sigadenkolon amasɔtɔ dimin bata a yɛɛndanxu.12N ma diine,n na a sɛbɛma ɛmafa fala ɛ bata mafelu ɛ yulubine ra

Yesu xinla fe ra.13 Fafane, n na a sɛbɛma ɛmafa fala naxan yi na xabu a fɔlɔni,ɛ bata na kolon.Banxulanne, n na a sɛbɛma ɛmafa fala ɛ bata Fe Ɲaxin Kanna nɔ.14N ma diine, n na a sɛbɛma ɛmafa fala ɛ bata Fafe Ala kolon.Fafane, n na a sɛbɛma ɛmafa fala naxan yi na nunxabu a fɔlɔni, ɛ na kolon.Banxulanne, n na a sɛbɛma ɛmafa fala, ɛ sɛnbɛn gbo.Alaa falana ɛ yi,ɛmɔn bata Fe Ɲaxin Kanna nɔ.

15 Ɛ nama dunuɲa nun a yi seenexanu. Naxan na dunuɲa xanu, FafeAlaa xanuntenyaan mi na kanni.16 Amasɔtɔ feen naxan birin dunuɲayi, alo fati bɛndɛna kunfa ɲaxinee nun yɛɛn kunfama seen naxanyexɔn e nun nafunla naxan muxunwasoma ayi, ne mi fataxi Ala xan na,fɔ dunuɲa. 17 Dunuɲa nun a kunfanebirin danguma nɛn. Koni naxan Alasagoon ligama, na kanna luma nɛnhan habadan.

Yesu yaxune fe18N ma diine, waxati raɲanna bata

a li. Ɛ bata yi a mɛ nun fa falaAlaa Muxu Sugandixin yaxun fama.†Nba, iki Alaa Muxu Sugandixin yaxuwuyaxi batamini kɛnɛnni. Nanara, enna a kolonxi fa fala a waxati raɲannabata a li. 19Na muxune minixi en tannan yɛ, koni en gbee mi yi e ra, bayoxa en gbeen nan yi e ra nun e yi lumanɛn en yɛ. Koni e bata keli en yɛ. Nanan a yitaxi fa fala en gbee mi yi nesese ra nun.

20 Koni Sariɲantɔɔn bata a Niinnagodo ɛ xun ma, ɛ birin a fe kolon.21N mi ito sɛbɛxi ɛma nayi fa fala a ɛmi ɲɔndin kolon, koni bayo ɛ a kolon,e nun wule yo mi kelixi ɲɔndini.

22 Wule falana nde ra? Naxan afalama, a naxa, AlaaMuxuSugandixinmi Yesu ra. Alaa Muxu Sugandixinyaxun nan na ra. Na kanna bata a mɛAlaa Diin nun Fafe Ala ra sanɲa makedenni. 23 Bayo naxan yo na a mɛAlaa Diin na, Fafe Ala fanmi na kanni.Naxan na a ti Alaa Diina fe ra, Fafe Alafan na kanni.

24 Ɛ a liga ɛ yeren ma ɛ falan naxanmɛ a singeni, na xa lu ɛ yi ken! Xana liga, ɛ fan luma nɛn Dii Xɛmɛn nunFafe Ala yi. 25Yesu yɛtɛɛn bata en tulisa naxan na, habadan nii rakisin nanna ra.

26 N feni itoe sɛbɛxi ɛ ma mux-une nan ma fe ra naxanye kataxi ɛmayenden feen na. 27 Ɛ tan fan, ɛ NiiSariɲanxin naxan sɔtɔxi a ra, fanni na

* 2:8: A mato Yoni 13.34 kui. † 2:18: A mato Tesaloniki Firinden 2.3-4 kui.

Yoni Singen Sora 2:28 319 Yoni Singen Sora 3:24

ɛ yi ɛ mako mi fa xaranna ma sɔnɔn.A Nii Sariɲanxina ɛ xaranma nɛn feenbirin ma. Na to findixi ɲɔndin nan nawule mi naxan yi, nayi ɛ lu a tan ninalo a ɛ xaranxi kii naxan yi.

28 N ma diine, iki, ɛ xa lu a tanyi, alogo a na mini kɛnɛnni waxatinnaxan yi, en yi lu xaxili ragidini, alogoen nama yagi a yɛɛ ra a fa lɔxɔni.29 Xa ɛ a kolon fa fala Yesu tinxin, ɛmɔn xa a kolon fa fala muxun naxantinxinyaan ligama, na bata bari Ala yi.

3Alaa Diine

1 A mato Fafe Ala xanuntenya sifagbeen naxan fixi en ma a yi a falaen ma a a diine. Na nan en na yati!Na nan a ligaxi dunuɲa mi en kolonamasɔtɔ e mi Ala kolon. 2 N xanun-tenne, Alaa diine nan en na iki, konien sa findima naxan na, na munmamini kɛnɛnni singen, koni en na akolon fa fala a Yesu na mini kɛnɛnniwaxatin naxan yi, en ligama nɛn alo atan amasɔtɔ en na a toma nɛn alo a kiinaxan yi. 3Muxu yo a yigin saxi Yesuyi, na a yɛtɛ rasariɲanma nɛn alo Yesusariɲan kii naxan yi.

4Naxan yo yulubin ligama, na batasariyan kala. Yulubin nan sariyakalanna. 5Anu, ɛ a kolon fa fala a Yesubata mini kɛnɛnni alogo a xa en mayulubine xafari. Yulubi yo mi a tanyi. 6Muxu yo luma Yesu yi, na kannami luyɛ yulubin ligɛ. Naxan lumayulubin ligɛ, na mi Yesu toxi singen,a mɔn munma a kolon. 7 N ma diine,muxu yo nama ɛmayenden. Naxan fetinxinxin ligama, tinxin muxun nanna ra alo Yesu tinxinxi kii naxan yi.8 Naxan luma yulubin ligɛ, na fataxiYinna Manga Setana nan na amasɔtɔYinnaManga Setana bata yulubin ligaxabu a fɔlɔni. Alaa Dii Xɛmɛn minixikɛnɛnni ito nan ma fe ra yati, a YinnaManga Setana wanle kala.

9 Naxan barixi Ala yi, na mi luyɛyulubin ligɛ amasɔtɔ Ala sɛnbɛn batalu a tan yi, a mi nɔɛ luyɛ yulubinligɛ, bayo a barixi Ala nin. 10 AlaaDiine nunYinnaManga Setana a diine

tagi rabaan na kii nin. Naxan mife tinxinxin ligama na mi fataxi Alara hanma naxan mi a ngaxakedennaxanuxi.

Ɛ ɛ bode xanu11 Ɛ falani ito nan mɛxi xabu a

fɔlɔni, a en xa en bode xanu. 12 Ennama liga alo Kayini naxan yi fa-taxi Fe Ɲaxin Kanna ra, a a xunyɛnfaxa. Kayini a xunyɛn faxa nanfera?Amasɔtɔ a tan kɛwanle yi ɲaxu, konia xunyɛn yi tinxin.

13 Ngaxakedenne, na nama findi ɛtɛrɛna feen na, xa dunuɲa muxune ɛraɲaxu.

14 En tan a kolon, a en bata kelisayani, en so nii rakisini bayo enbata en ngaxakedenne xanu. Xa-nuntenyaan mi muxun naxan yi, namɔn sayani singen. 15 Muxun naxana ngaxakedenna raɲaxuma, faxa tiinnan na kanna ra. Ɛ a kolon fa falahabadan nii rakisin mi luxi faxa ti yoyi! 16 En xanuntenyaan kolonma itonan xɔn ma fa fala Yesu bata a niinfi en ma fe ra. En fan daxa en yi enniin fi en ngaxakedenne fe ra. 17 Xadunuɲanafunlamuxunande yii, a yi angaxakedenna to, a makoon sena ndema, koni ami kininkinin na kannama,Alaa xanuntenyaan luxi a yi di nayi?18 N ma diine, en ma xanuntenyaannama findi dɛ yi falan na tun, fɔ enkɛwanle xa a yita ɲɔndini.

Xaxili ragidina Ala yɛtagi19 En na a kolonma na nan ma,

fa fala en ɲɔndini, en bɔɲɛn yi saAla yɛtagi. 20 Amasɔtɔ xa en bɔɲɛnaen yalagi, en na a kolon fa fala Alagbo en bɔɲɛn xa, a feen birin kolon.21Nanara, n xanuntenne, xa en bɔɲɛnmi en yalagi, en xaxili ragidini Alayɛtagi. 22 En na sese maxɔdin a ra, enna sɔtɔma nɛn bayo en na a yamarinesuxuma, en yi a kɛnɛn feene liga. 23Ayamarin nan ito ra, a en xa dɛnkɛlɛyaa Dii Xɛmɛn xinlama, Yesu AlaaMuxuSugandixina, en yi en bode xanu alo aen yamarixi kii naxan yi. 24Muxu yoa yamarine suxu, na kanna Ala yi, Alafan na kanni. En na a kolon fa fala Ala

Yoni Singen Sora 4:1 320 Yoni Singen Sora 5:5en yi, a to bata a Nii Sariɲanxin fi enma.

4Wule nabine fe

1N xanuntenne, ɛ nama la muxunebirin na a Alaa Nii Sariɲanxina e yi,koni ɛ e kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ singen, ɛ yia kolon, niin naxan e tan yi, xa nakelixi Ala nan ma. Amasɔtɔwule nabiwuyaxi batamini dunuɲa xun xɔn. 2ƐAlaaNiin kolonma ikii nin: Nii yo a ti ara fa fala Yesu Alaa Muxu Sugandixinbata fa fati bɛndɛni, ne kelixi Ala nanma. 3 Koni nii yo mi a ti Yesu a fera, na mi kelixi Ala ma. Alaa MuxuSugandixin yaxun niin nan na ra, ɛnaxan fa fe mɛxi, anu, a dunuɲa yi iki.

4 Ɛ tan, n ma diine, ɛ fataxi Ala nanna, ɛ bata ne nɔ. Amasɔtɔ sɛnbɛnnaxan ɛ tan yi, na gbo dunuɲa gbeenxa. 5 Dunuɲa muxune nan e tanna. Nanara, e dunuɲa feene falama,dunuɲa muxune yi e tuli mati e ra.6Koni en fataxi Ala nan na. Naxan Alakolon, na a tuli matima en xuiin nanɛn. Koni naxan mi fataxi Ala ra, nami a tuli matima en xuiin na. En na akolonma na kii nin, niin naxan findixiɲɔndin kanna ra e nun tantanna ni-ina.

Ala nan xanuntenyaan na7 N xanuntenne, en na en bode

xanu, amasɔtɔ xanuntenyaan kelixiAla nan ma, anu naxan yo muxunxanu, na barixi Ala nin, na kannamɔn Ala kolon. 8 Naxan mi a bodenxanuma, na mi Ala kolon, amasɔtɔAla nan xanuntenyaan na. 9 Ala axanuntenyaan yitaxi en na ikii nin:Ala bata a Dii Xɛmɛ keden peen nafadunuɲa yi, alogo en xa nii rakisin sɔtɔa xɔn ma. 10Xanuntenyani ito, fa falaen bata Ala xanu, na xa mi a ra, konia tan bata en xanu, a yi a Dii Xɛmɛnnafa en yulubi xafari saraxan na.

11 N xanuntenne, xa Ala bata enxanu na kiini, a lan nɛn en fan xa enbode xanu. 12Muxu yo munma Ala tosingen. Koni, xa en na en bode xanu,nayi Ala bata lu en yi, a xanuntenyaanfan bata kamali en yi nayi.

13 En na a kolonma ito nan xɔn mafa fala en Ala yi, a fan en yi: a tobata a Nii Sariɲanxin fi en ma. 14Nxubata a to, nxu yi a seren ba bonne xa,nxu naxa, “Fafe Ala bata a Dii Xɛmɛnnafa, a findi dunuɲa rakisimaan na.”15Naxan na a tiyɛ a ra fa fala Yesu AlaaDii Xɛmɛn nan a ra, na kanna bata luAla yi, Ala fan na kanni. 16 Alaa xa-nuntenyana en xa, en bata na kolon,en mɔn bata dɛnkɛlɛya a ma.

Ala nan xanuntenyaan na. Muxuyo lu xanuntenyani, na kannabata lu Ala yi, Ala fan na kanni.17 Xanuntenyaan kamalixi en tanyi na nan ma, alogo en xa xaxiliragidin sɔtɔ lan Kiti Sa Lɔxɔna fema. Amasɔtɔ en fan luxi nɛn aloa tan dunuɲani ito yi. 18 Gaxu mixanuntenyani. Xanuntenya dɛfexingaxun kedima nɛn, bayo muxungaxuma a fe ɲaxin saranna nan yɛɛ ra.Nayi, naxan gaxuma, na mi kamalixixanuntenyani.

19 En bata Ala xanu bayo a singe enxanuxi. 20 Xa muxuna a fala, a naxa,“N bata Ala xanu,” koni a ngaxake-denna raɲaxu ama, wule falan nan nakanna ra. Amasɔtɔ a a ngaxakedennanaxan toma, xa a mi na xanu, a minɔɛ Ala xanuɛ nayi a mi naxan toma.21Anu, a bata yamarini ito so en yii, anaxa, “Naxan Ala xanuxi, a lan nɛn nakanna xa a ngaxakedenna fan xanu.”

5En bata dunuɲa fe ɲaxine nɔ

1Naxan yo dɛnkɛlɛyaxi ama, a AlaaMuxu Sugandixin nan Yesu ra, a AlaaDiin nan a ra, na barixi Ala nin. Naxanna Fafe Ala xanu, na bata a Diin fanxanu. 2 En na a kolonma ikii nin a enbata Alaa diine xanu: en na Ala xanu,en yi a yamarine suxu. 3 AmasɔtɔAla xanu feen findixi a yamarine suxufeen nan na. Anu, a yamarine migoron xan na en tan xa, 4 amasɔtɔnaxanye birin barixi Ala yi, ne batadunuɲa feene nɔ, anu dunuɲa feenenɔ fɛrɛn findixi en ma dɛnkɛlɛyaannan na. 5 Nde dunuɲa feene nɔɛ? Fɔ

Yoni Singen Sora 5:6 321 Yoni Singen Sora 5:21naxan na dɛnkɛlɛya Yesu ma fa fala aAlaa Dii Xɛmɛn nan a ra.

Sereyaan naxan ba Yesu fe yi6 Yesu Alaa Muxu Sugandixin nan

faxi igen nun wunla ra.* A mi faxiigen xan gbansan na, koni e nun awunla. Alaa Nii Sariɲanxin nan nasereyaan bama bayo Nii Sariɲanxinnan ɲɔndin na. 7 Amasɔtɔ sere saxanna Yesu a fe yi: 8Alaa Nii Sariɲanxina,igena, e nun wunla, ne birin sereyakedenna nan bama. 9 Xa en mux-une sereyaan namɛ, Ala sereyaan gbona xa, amasɔtɔ Ala sereyaan bama aDii Xɛmɛn nan ma fe yi. 10 Naxanna dɛnkɛlɛya Alaa Dii Xɛmɛn ma,sereyani ito nan na kanna bɔɲɛni.Koni xa naxan mi dɛnkɛlɛya Alama, na bata Ala yatɛ wule falan naamasɔtɔ a mi dɛnkɛlɛyaxi Alaa sereyabaxin ma a Dii Xɛmɛna fe yi. 11 Awa,na sereyaan ni ito ra fa fala Ala batahabadan nii rakisin fi enma. Habadannii rakisini ito a Dii Xɛmɛn nin. 12 DiiXɛmɛni ito nɛma muxu yo yi, nii rak-isin fan na kanni. Alaa Dii Xɛmɛnmi muxun naxan yi, nii rakisin mi nakanna fan yi.

Habadan Niina fe13 Ɛ tan naxanye bata dɛnkɛlɛya

Alaa Dii Xɛmɛn xinla ma, n feni itoesɛbɛxi ɛ ma nɛn alogo ɛ xa a kolonfa fala habadan nii rakisina ɛ xa.14 Xaxili ragidini ito en yi Ala yɛtagifa fala xa en na a maxɔdin fefe ralan a sagoon ma, a en xuiin namɛmanɛn. 15 Xa en na a kolon a a en xuiinnamɛma nɛn, nayi en mɔn a kolon aen na a maxɔdin fefe ra, en bata nasɔtɔ.

16 Xa muxu yo a ngaxakedennato yulubin ligɛ naxan mi raɲanmasayaanma, a xaAlamaxandi a xa, a niirakisin fima a ma nɛn. N naxan ma,naxan yulubin mi raɲanma sayaanma. Koni yulubina nde na naxannaɲanma sayaan ma, n mi a falɛ ɛxa fa fala ɛ xa Ala maxandi na feen

na. 17 Tinxintareyaan birin findixiyulubin nan na, koni yulubin birin miraɲanma sayaan ma.

18 En na a kolon fa fala naxan yobata bari Ala yi, na mi luyɛ yulubinnabɛ. Amasɔtɔ Alaa Dii Xɛmɛna akantanma. Nanara, Fe Ɲaxin Kannami nɔɛ sese ra a xili ma.

19En na a kolon fa fala en fataxi Alananna, enmɔna kolon a dunuɲa birinFe Ɲaxin Kanna sɛnbɛn nan bun ma.

20 En na a kolon fa fala Alaa DiiXɛmɛn bata fa, a yi xaxinla fi en maalogo en xa Ɲɔndin Kanna kolon. Enfan luxi Ɲɔndin Kanna Ala yi a DiiXɛmɛn Yesu Alaa Muxu Sugandixinbarakan nin. A tan nan Ɲɔndin KannaAla ra, e nun habadan nii rakisina.

21 N ma diine, ɛ masiga suxurefeene ra.

* 5:6: A faxi igen naxan na, na findixi marafuun misaala ra. Yesu fan nafu nɛn igeni. Wunlafindixi Yesu a faxa feen nan misaala ra.

Yoni Firindena 1 322 Yoni Firindena 13

Yoni a Kɛdin FirindenaYoni Alaa Falan Kɛdin FirindenNaxan Sɛbɛ

Kitabun yireni ito sɛbɛ muxunfindɛ Xɛra Yoni nan na. A mɔn asɛbɛxi muxun naxanye ma, a naxa,“Ɲaxalan sugandixina Ala xɔn e nun adiine.” Ne findixi dɛnkɛlɛya muxunandee nan na. A naxanye ma fa fala“Ɲaxalan sugandixina,” na nɔɛ findɛwundo falan nan na naxan bunna nɛn“dɛnkɛlɛya yamana.” Kitabun yireniito sɛbɛxi nɛn yanyina nde ɲɛɛ tongesuulun yatɛ, Yesu te xanbini korexɔnna ma. A muxune sɛnbɛ soma al-ogo e xa lu ɲɔndin nun xanuntenyani.A mɔn e rakolonma wule xɛrane fema.

1 N tan dɛnkɛlɛya yamaan fonnanan kɛdini ito sɛbɛxi ɲaxalansugandixin ma e nun a diine,*n xanuntenne ɲɔndini. Naxanyebirin ɲɔndin kolon, ne fan e xanuxi2 ɲɔndina fe ra naxan luma en yi amɔn luma en xɔn nɛn habadan.

3 Fafe Ala e nun Yesu Alaa MuxuSugandixina, FafeAlaaDii Xɛmɛna, naxa hinan en na, a kininkinin en ma,a bɔɲɛ xunbenla fi en ma ɲɔndin nunxanuntenyani.

Ɲɔndin nun xanuntenyana fe4N sɛwa nɛn kati, n to ɛ diina ndee

to sigan tiyɛ ɲɔndin kiraan xɔn maalo Fafe Ala a yamari en ma kii naxanyi. 5 Iki, i tan ɲaxalan† sɔn faɲina, nnaxan maxɔdinma i ma sɛbɛni ito yi,na mi findixi yamari nɛnɛn xan na fɔnaxan yi en yi xabu a fɔlɔni fa fala enxa en bode xanu. 6 Xanuntenyaan niito ra fa fala en xa sigan ti a yamarinebun. A yamarin ni ito ra a en xa siganti xanuntenyani alo ɛ bata a mɛ kiinaxan yi xabu a fɔlɔni.

7 Muxu mayenden wuyaxiye batamini dunuɲa yi, naxanye mi e timaa ra fa fala a Yesu, Alaa MuxuSugandixin fa nɛn fati bɛndɛn kiini.Muxu mayendenne nun Alaa MuxuSugandixin yaxune nan na muxusifane ra. 8Ɛ a liga ɛ yerenma, ɛ namaen ma wanla tɔnɔn kala, alogo ɛ xaɛ kɔntɔn kamalixin sɔtɔ. 9 Naxan miluma AlaaMuxu Sugandixina xarannifɔ a dangu a ra, Ala mi na kanni.Naxan na lu Yesu a xaranni, Fafe Alanun a Dii Xɛmɛn fan luma nɛn nakanni. 10 Xa muxu yo fa xarannara ɛ konni naxan mi findixi xaranniito ra, ɛ nama a yigiya ɛ konni, ɛnama a xɔntɔn. 11 Amasɔtɔ naxan axɔntɔnma, na bata kafu a ma a waliɲaxine yi.

Fala dɔnxɛna12Fe wuyaxi n kui n naxan falɛ ɛ xa,

koni nmiwaxi a sɛbɛ feni kɛdini. Konia xɔnla n ma, n xa sa falan ti ɛ xa yɛɛnun yɛɛ alogo en ma sɛwan xa dɛfe.

13Ala imagilɛnnaxan sugandixi, nadiine i xɔntɔn.‡

* 1:1: Ɲaxalan sugandixin findixi dɛnkɛlɛya yamana nde nan na. Wundo falan na ara. A diine findixi dɛnkɛlɛya muxune nan na na yamaan yɛ. † 1:5: ito findixiwundo falan nan na lan dɛnkɛlɛya yamana nde ma. ‡ 1:13: Na findixi wundo falan nan nalan sorani ito falatide singen ma. Yoni yi dɛnkɛlɛya yamaan naxan kui, na nan yamaanboden magilɛn na. A diine findixi dɛnkɛlɛya muxun bodene nan na.

Yoni Saxandena 1 323 Yoni Saxandena 15

Yoni a Kɛdin SaxandenaYoni Alaa Falan Kɛdin

Saxanden Naxan SɛbɛXɛra Yoni Kitabun yireni ito sɛbɛxi

muxuna nde nan ma naxan xiliGayosi. A na muxun nakolon muxugbɛtɛ a fe ma naxan xili Diyotirɛfi.En na a rakɔrɔsima Kitabun yireni itoxɔn ma, a dɛnkɛlɛya muxune yisuxikii naxan yi, na findixi xanuntenyaannun tinxinyaan nan na.

1 N tan dɛnkɛlɛya yamaan fonnanan ito sɛbɛxi n xanuntenna Gayi ma,naxan nafan n ma ɲɔndini.

2 N xanuntenna, n na Alamaxandima alogo feen birin xa sigayɛɛn na i tan xa, i fatin yi kɛndɛya aloi niin fan kii naxan yi. 3N sɛwaxi kati,amasɔtɔ ngaxakedenna ndee bata fa,e yi sereyaan ba lan i ya ɲɔndi suxunma, a i sigan tima ɲɔndini. 4 Naxanfindixi n ma sɛwa gbeen na, n to a mɛfa fala a n ma diine sigan tima ɲɔndinnin.

Gayi tantun fena5 N xanuntenna, i wanla kɛma en

ngaxakedenne xa lannayani hali i tomi yi e kolon. 6 E bata i ya xanun-tenyana fe fala dɛnkɛlɛya yamani be.Nayi, i lan i xa e mali fanda feen nae xɛraya sigatini alo Ala wama a xɔnkii naxan yi. 7 Amasɔtɔ e sigatiin dɛsuxuma Yesu xinla nan ma fe ra. Emi sese sɔtɔma dɛnkɛlɛyatarene yii.8 Nayi, en lan en yi muxu sifani itoemali alogo en xa wali en bode xɔnɲɔndini.

Diyotirɛfi nun Demetiri9 N fena nde sɛbɛ nɛn dɛnkɛlɛya

yamaan ma, koni a xɔnla Diyotirɛfi raa xa findi e yɛɛratiin na, na mi n mafalan yatɛxi sese ra. 10 Nanara, xa nfa, a feen naxanye birin ligama, a yifala ɲaxine raxuya ayi nxɔ fe yi, nxune birin falama nɛn. Ami a luxi namafɔ a tondi en ngaxakedenne yisuxɛ.Naxanye fan yi waxi e yisuxu feni, a

yi tɔnna sa ne fan na, a yi ne kedidɛnkɛlɛya yamani.

11 N xanuntenna, i nama fe ɲaxinnaliga fɔ fe faɲina. Naxan fe faɲinligama, na fataxi Ala nan na. Naxanna fe ɲaxin liga, na mi Ala kolon.

12 Muxun birin Demetiri xili faɲinfalama alo a lan ɲɔndin ma kii naxanyi. Nxu fan a fe faɲin sereyaan bama.Anu, ɛ a kolon a ɲɔndin nan nxɔsereyaan na.

Xɔntɔn dɔnxɛna13 Fe wuyaxi n kui, n xa a fala i xa,

koni n mi waxi a sɛbɛ feni. 14 Konia xɔnla n ma n xa i to sinma alogoen xa falan ti yɛɛ nun yɛɛ. 15 Ala xabɔɲɛ xunbenla fi i ma. I xɔyine birini xɔntɔn. En xɔyine birin xɔntɔn nxuxa mɛnni ki faɲi.

Yudi Sora 1 324 Yudi Sora 15

Yudi a KɛdinaYudi Alaa Falan Naxan SɛbɛYudi Kitabun yiren naxan sɛbɛxi,

na kawandin masoxi Piyɛri a kɛdinfirinden nan na, a gbengbenna a sorafirindena. E firinna birin muxunenan matandima naxanye dina fuuneralima naxanyemi findixi xaxili faɲinna.

Xɔntɔnne1 N tan Yudi nan ito sɛbɛxi, Yesu

Alaa Muxu Sugandixina walikɛna,Yaki ngaxakedenna. N yi a rasiga FafeAlaa muxu xilixine ma, a naxanyexanuxi, Yesu Alaa Muxu Sugandixinnaxanye kantanma.

2 Ala xa kininkininna nun bɔɲɛxunbenla nun xanuntenyaan sabati ɛyi.

Wule karamɔxɔne fe3 Ngaxakedenne, a xɔnla yi n ma

nun ki faɲi n xa ito sɛbɛ ɛ ma lan enkisi feen ma, koni n na a toxi nɛn fɔn xa a sɛbɛ nɛn lan ɛ sɛnbɛ so feenma dɛnkɛlɛyaan xun mayɛngɛdeniAla bata naxan fi a yama sariɲanxinma sanɲa ma keden han habadan.4 Amasɔtɔ muxuna ndee bata so ɛyɛ wundoni naxanye yalagi feen batayi sɛbɛ nun xabu a rakuya. Alakolontarene nan ne ra, naxanye Alaahinanna findima haramu feene ligaxunna ra, e yi emɛYesu ra, AlaaMuxuSugandixina, en kari keden peena, enMarigina.

5 Koni hali ɛ to feni ito kolon, nmɔn waxi a rabira feen nin ɛ ma fafala Marigina Isirayila yamaan nakisinɛn Misiran yamanani, koni a mɔn yidɛnkɛlɛyatarene fan halagi na xanbira. 6 Malekana ndee fan to e yɛtɛ lubinyetareyani, e e mɛ e tiden na, Alayi ne balan dimi tilinxin xɔrɛ ra, exidixi habadan yɔlɔnxɔnne ra han kiti

sa lɔxɔ gbeena. 7 A mɔn na kii nin,Sodoma nun Gomora nun e rabilinnataane fan yi yalunyaan ligama e kafue bode ma kiina nde yi naxan mi lanadamadiine yɛ. Ala ne fan findi nɛnmisaala ra, a yi e ɲaxankata habadantɛɛni.*

8 Na muxun naxanye soxi ɛ tagi,ne fan xiyene sama naxanye a ligamae haramu feene raba e fatine yi, emurutɛ sariya kanne ma, e malekanerayelefu. 9Bayo, hali maleka kuntiginMikeli mi susu Yinna Manga Setanayalagi konbin tiyɛ. E yi fe matandiniwaxatin naxan yi lan Musa binbinafe ma, a fala nɛn gbansan, a naxa,“Marigina Ala xa falan ti i xili ma.”†10 Koni muxuni itoe tan sɛnbɛ kannanaxanye rayelefuma, e mi ne kolon.E na ndee kolon e xaxilitareyani alosubene xaxili mi naxanye ma, anu, nanan yati e birama halagini. 11Gbalonae xa bayo e bata bira Kayini misaalafɔxɔ ra. E bata e gi tɔnɔne fɔxɔ ratantanni alo Balami. E bata halagiamasɔtɔ e bata murutɛ alo Kora.‡12Namuxune bata ɛ ngaxakedenyaanmalanne raharamu, e e dɛge ɛ xɔnhan! E mi yagima, e e yɛtɛ nan tunkatama. E luxi nɛn alo tulen na te ayi,foyen yi a tuntun, a dangu. Emɔn luxinɛn alo wudin naxanye mi bogimae waxatini, e yi tala, e raxɔri. 13 Eluxi nɛn alo fɔxɔ igenmɔrɔn gbeene,§e yagitareya feene raxuyama ayi alobaan xunfanna, alo sare tununxinnaxanye sa sinma habadan tilin dimigbeen xɔrɛ ra.

14 N benba Adama bɔnsɔnnayixɛtɛn solofereden Xenɔki nabiyafalane ti e tan nan ma fe ra, a naxa,“Marigin fama nɛn e nun a malekasariɲanxi wuli wuli wuyaxi, 15 alogo axa fa birinmakiti, a yi Ala kolontarenebirin sɔnna yita e ra e Ala kolontarewanle fe ra, e nun Ala kolontare

* 1:7: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 19.1-29 kui. † 1:9: Taruxun naxan ma fe falaxi be, na mi tomaKitabun kui yire gbɛtɛ. ‡ 1:11: Kayini a fematoDunuɲa Fɔlɔn 4.3-8 kui. Balami a fematoYatɛne 31.16 kui. Kora a fe mato Yatɛne 16.1-35 kui. § 1:13: Igen mɔrɔnne: alofoyen na so igeni.

Yudi Sora 16 325 Yudi Sora 25yulubi kanne fala xɔdɛxɛn naxanyebirin tixi Alama.” 16Namuxune lumae mawugɛ, e mi wasama. E biraxi ekunfa feene nan tun fɔxɔ ra, e lu wasofalane tiyɛ, e muxune matɔxɔ se feenna.

Kawandina17 Koni ngaxakedenne, en Marigi

Yesu Alaa Muxu Sugandixina xɛranefe famatɔɔn naxanye fe falaxi, na xarabira ɛma. 18E a fala nɛn ɛ xa, e naxa,“Muxu magelene fama nɛn waxatiraɲanne yi, naxanye biraxi e kunfafeene fɔxɔ ra Ala kolontareyani.”19Na fe ɲaxi rabane nan ɛ yitaxunma,naxanye luxi alo subene, Alaa NiiSariɲanxin mi naxanye yi. 20 Koniɛ tan, n xanuntenne, ɛ lu sabatɛ ɛdɛnkɛlɛya sariɲanxini. Ɛ Ala maxandia Nii Sariɲanxini. 21 Ɛ lu Alaa xa-nuntenyani, ɛ nɛma Marigi Yesu AlaaMuxu Sugandixina hinanna mamɛwaxatin naxan yi, a xa ɛ xali habadannii rakisini.

22 Sikɛn naxanye yi, ɛ kininkininne ma. 23 Ɛ e xasun tɛɛni, ɛ yi erakisi. Ɛ kininkinin bonne fan maAlaa yɛɛragaxuni, hali e dugin nax-anye xɔsixi e fati bɛndɛn nafan feenexɔn, ɛ yi ɛmasiga ne ra.

Ala maxandin nun Ala tantunna24Naxan nɔɛ ɛ ratangɛ tantan feene

birin ma, a yi ɛ ti fɛtareyani a binyenia yɛtagi sɛwani, 25 binyen nun man-gayaan nun sɛnbɛn nun nɔɔn xa fi naAla keden peen ma, en nakisimana,Yesu Alaa Muxu Sugandixin barakanien Marigina, xabu a fɔlɔni han to hanhabadan. Amina.

Lankɛnɛmayana 1:1 326 Lankɛnɛmayana 1:13

LankɛnɛmayanaFe Toon Naxan Makɛnɛn Yoni

XaYoni naxan Ningila Yesu a fe

yirena nde sɛbɛ, na taxamasennenun misaale nan yɛbama en xa AlaaMuxu Sugandixin Yesu naxanyeyita a ra. A itoe sɛbɛxi nɛn alogodɛnkɛlɛya yamaan xa e tunnafan enɛma bɛsɛnxɔnyani waxatin naxanyi. A yi Kitabun yireni ito sɛbɛmawaxatin naxan yi, a yi kedixi Patimɔsibɔxɔdin nin fɔxɔ igen tagi, a luramaraxi mɛnni alo a kasoon nanna. Yamana kanna yi dɛnkɛlɛyamuxune ɲaxankatama na waxatini.Kitabun yireni ito yi sɛbɛxi Asi bɔxɔndɛnkɛlɛya yama soloferen nan ma.

Fe toone nun misaala naxanyesɛbɛxi be, ne yɛbaxi sanda daxin ninalo xiyena, koni e birin fe kedennanan falama: a Yesu fe ɲaxin nunSetana sɛnbɛne nɔma nɛn. A nabiyafalane tima be naxanye bata kamaliRomi bɔxɔn mangaya waxatini. Anabiya falana ndee fan ti naxanye sakamalima dunuɲa raɲanna waxatini.Yesu to sɛnbɛ ɲaxine birin kalamadunuɲa raɲanni, en na en tunnafanen ma dɛnkɛlɛyani.

Yesu feen naxanye yita Yoni ra1 Yesu Alaa Muxu Sugandixin nan

fe famatɔni itoe makɛnɛnxi a wa-likɛne xa fata Ala ra. A a malekan nanxɛ a walikɛɛn Yoni ma a rakolondeni.2 Na Yoni nan na feene seren bamafa fala a a feen naxanye birin toxi,Alaa falan nan ne ra e nun Yesu AlaaMuxu Sugandixin sereyana. 3 Sɛwanna kanna xa naxan na nabiya falaniitoe xaran e nun naxanye na e tulimati e ra, e yi a falane suxu naxanyesɛbɛxi a kui, amasɔtɔ waxatin batamaso.

Xɔntɔn xuiin nun Ala tantunna4 N tan Yoni nan bata ito sɛbɛ

dɛnkɛlɛya yama soloferenema Asi ya-manani.

Ala naxan na, naxan yi na, naxanfama, na Ala xa hinanna nun bɔɲɛxunbenla fi ɛ ma, fata nii solofer-ene ra* naxanye a manga gbɛdɛnyɛtagi, 5 e nun fata Yesu Alaa MuxuSugandixin na, sere tinxinxin nunhabadan muxu singe kelixin sayani enun dunuɲa mangane mangana.

Naxan bata en xanu, a yi en xɔrɔyaen yulubine ma a wunla xɔn,† 6 a mɔnyi en findi a mangayaan muxune nunsaraxaraline ra a Fafe Ala xa, binyennun sɛnbɛn xa lu na nan xa habadanhan habadan. Amina.7 Ɛ a mato, a fama kundani!Muxune birin a toma nɛnhali naxanye a sɔxɔnxi.‡Bɔxɔn bɔnsɔnne birin wugama nɛn a

fe ra.A xa liga na kiini yati! Amina.8 Marigina Ala naxa, “N tan nan afɔlɔn na e nun a raɲanna, naxan na,naxan yi na enunnaxan fama, SɛnbɛnBirin Kanna.”

Yoni a fe toona alo xiyena9 N tan Yoni, ɛ ngaxakedenna,

naxan findixi ɛ boden na en matɔrɔyaan nun mangayaan nun tun-nafanni Yesu yi, e bata yi n nasigaPatimɔsi bɔxɔnma fɔxɔ igen tagi Alaafalana fe ra, n to yi Yesu seren bama.10 Marigin batu lɔxɔna nde yi, n yiAlaaNii Sariɲanxini, n fala xui gbeenande mɛ n xanbi ra, a gbo alo xɔtaxuina. 11 A naxa, “I feen naxanyetoma, e sɛbɛ, i yi e rasiga dɛnkɛlɛyayama soloferene ma Efɛsi taan nunSimirini taan nun Pɛragama taan nunTiyatire taan nun Saridesi taan nunFiladɛlifi taan nun Layodise taani.”

12 N yi n yɛɛ raxɛtɛ na kannigbɛdeni. N to n yɛɛ raxɛtɛ, n yi xɛmalɛnpun dɔxɔ se solofere to na. 13 Na

* 1:4: Solofere bunna nɛɛn fa fala “Se dɛfexina.” Yanyina nde nii soloferene bunnanɛɛn fa fala, “Alaa Nii Sariɲanxin dɛfexin birin.” † 1:5: Na bunna nɛɛn fa fala awunla minixi, na yi findi saraxan na en xa a en xɔrɔya. ‡ 1:7: A mato Sakari 12.10nun Yoni 19.37 kui.

Lankɛnɛmayana 1:14 327 Lankɛnɛmayana 2:12lɛnpu dɔxɔ seene tagi, n yi adamadimaligana nde to. Doma gbeen nago-doxi a ma, xɛma tagi xidin yi xi-dixi a kanken ma. 14 A xunna nuna xun sɛxɛne yi fixa alo yɛxɛɛ xabedugi fixɛna hanma balabalan kɛsɛna,a yɛɛne luxi alo tɛɛ dɛgɛna, 15 a sannemayilenma alo sulan tɛɛn na, a xuiinyi gbo alo walan gbeen xuina. 16 Saresolofere yi a yiifanni, silanfan xɛnxɛndɛ firin kanna yi minima a dɛ,§ ayɛtagin yi mayilenma alo soge xɔlɛnayanyi tagini. 17 N to a to, n yi biraa san bun ma alo faxa muxuna. Ayi a yiifanna sa n fari, a naxa, “Inama gaxu. N tan nan a fɔlɔn nun araɲanna ra. 18 Nii rakisina n tan nanyii. N bata yi faxa nun, koni iki nna n niini han habadan. Sayaan nunlaxira dɛɲinna n tan nan yii. 19Awa, inaxan toxi, na sɛbɛ, naxan ligama ikie nun naxan fama ligadeni. 20 I saresoloferen naxanye toxi n yiifanni, enun xɛma lɛnpu dɔxɔ se soloferene,ne bunna ni ito ra: Sare solofer-ene findixi dɛnkɛlɛya yama solofer-ene malekane nan na, xɛma lɛnpudɔxɔ se soloferene, dɛnkɛlɛya yamasoloferene nan yi ne ra.”

2Falan naxan ti Efɛsi dɛnkɛlɛya ya-

maan xa1 “A sɛbɛ Efɛsi dɛnkɛlɛya yamaan

malekan ma, i naxa: Sare soloferenesuxi naxan yiifanni, naxan sigan timaxɛma lɛnpu dɔxɔ se soloferene tagi,na ito nan falaxi. 2 N na i kɛwanlekolon, i yawanla nun i ya tunnafanna.N na a kolon yati, a muxu ɲaxine mirafan i ma. I bata muxune kɛɲaanfɛsɛfɛsɛ naxanye a falaxi a xɛraan nane tan na, koni ɲɔndi mi a ra, i yi ekolon wule falane ra. 3 I tunnafanxi,i bata tɔrɔ n ma fe ra, koni i mi

tunnaxɔlɔxi i ma. 4 Koni mawuganande n yii ɛ xili ma, i bata i mɛ i yaxanuntenya singen na. 5 Nayi, i bi-raxi sa keli yire matexin naxan yi, nayirena fe xa rabira i ma, i yi i kɛɲaanmaxɛtɛ, i mɔn yi i ya wali singene dɛsuxu. Xa i mi tin xɛtɛ, n fama nɛn ima, n yi i ya lɛnpu xɛma dɔxɔ seen bana. 6 Koni i fe faɲini ito ligama: naNikolayiti muxune* kɛwanle raɲaxu ima, naxanye raɲaxu n fan ma.”

7 “Nba, xa naxan tuli na, Alaa NiiSariɲanxin naxan falama dɛnkɛlɛyayamane xa, a xa na mɛ. Naxanna nɔɔn sɔtɔ, n tinma nɛn a yi si-imaya wudi bogin don naxan tixi Alaanakɔni ariyanna yi.”†

Falan naxan sɛbɛ Simirinidɛnkɛlɛya yamaan ma

8 “A sɛbɛ Simirini dɛnkɛlɛya ya-maan malekan ma, i naxa: Naxan afɔlɔn nun a raɲanna ra, naxan faxa, amɔn yi keli sayani, na ito nan falaxi.9N na i ya tɔrɔn nun i ya yiigelitɔyaankolon, anu nafulu kanna nan yati ɛ ra.Naxanye a falama a Yahudiyan nan era, koni a tan mi e ra, n na a kolon neɛ rayelefuma kii naxan yi. E findixiSetana salide banxin yamaan nan na.10 I nama gaxu i tɔrɔ fe famatɔne rasese ma. Yinna Manga Setana ɛ tannde sɛ nɛn kasoon na, alogo a xa ɛmato, ɛ yi xi fu tɔrɔn sɔtɔ. Ɛ tɔgɔndiyahan ɛ sayana, n yi nii rakisinmangayataxamaseri kɔmɔtin so ɛ xun na.”

11 “Nba, xa naxan tuli na, Alaa NiiSariɲanxin naxan falama dɛnkɛlɛyayamane xa, a xa na mɛ. Naxanna nɔɔn sɔtɔ, sayaan firinden mi nakanna liyɛmumɛ.”

Falan naxan sɛbɛ Pɛragamadɛnkɛlɛya yamaan ma

12 “A sɛbɛ Pɛragama dɛnkɛlɛya ya-maan malekan ma, i naxa: Silanfan

§ 1:16: Silanfan xɛnxɛn dɛ firin kanna a fe mato Heburune 4.12 kui. Alaa falansama silanfanna ma bayo a sɛnbɛn gbo a sɔndɔmɛn nun niin yɛtɛɛn fatama ebode ra, a e kɛɲaan fɛsɛfɛsɛ. Efɛsi 6.17 fan mato. Alaa falan findixi silanfannara a Nii Sariɲanxin xa. Silanfanna, sofane yɛngɛ so dɛgɛmaan na a ra. * 2:6:Nikolayiti muxune yi xaranna nde tima na waxatini naxan findixi wulen na, koni e fe mi fa kolonxi iki.† 2:7: A mato Dunuɲa Fɔlɔn 2.8-9 kui.

Lankɛnɛmayana 2:13 328 Lankɛnɛmayana 3:2xɛnxɛn dɛ firin kanna naxan yii, nanaxa iki: 13 N na i dɔxɔden kolon,Setanaa manga gbɛdɛn dɛnaxan yi.I kankanxi n xinla ma, i mi i mɛxin ma dɛnkɛlɛyaan na, hali e n masere tɔgɔndiyaxi Antipasi faxa lɔxɔnnaxan yi ɛ konni Setana dɔxɔdeni.14Konimawugana ndee n yii ɛ xili ma,muxuna ndee i konni naxanye Balamia xaranna suxi, naxan Balaki xaranxiIsirayila kaane rabira kiin ma yulu-bini sube donna xɔn naxan bata basaraxan na suxurene xa e nun yalun-yaan xɔn.‡ 15 Na kiini, muxuna ndeei konna fan yi naxanye fan Nikolayitimuxune xaranna suxi. 16 Nayi, i xunxanbi so i hakɛni, xanamu, n famanɛni ma sasa, n yi na muxune yɛngɛ n dɛsilanfanna§ ra.”

17 “Nba, xa naxan tuli na, Alaa NiiSariɲanxin naxan falama dɛnkɛlɛyayamane xa, a xa na mɛ. Naxan nanɔɔn sɔtɔ, n Manna donse* luxunxinande soma nɛn a yii e nun gɛmɛ fixɛnaxili nɛnɛn sɛbɛxi naxan ma, muxu yomi naxan kolon, fɔ naxan a sɔtɔma.”

Falan naxan sɛbɛ Tiyatiredɛnkɛlɛya yamaan ma

18 “A sɛbɛ Tiyatire dɛnkɛlɛya ya-maan malekan ma, i naxa: AlaaDii Xɛmɛn naxan yɛɛn luxi alo tɛɛdɛgɛna, a sanne mayilenma alo sulaxuruxina, a tan naxa: 19 N na ikɛwanle nun i ya xanuntenyaan nuni ya dɛnkɛlɛyaan kolon i walima mux-une xa kii naxan yi e nun i ya tun-nafanna. N na a kolon i ya walidɔnxɛne wuya dangu a singene ra.20 Koni mawugani ito n yii i xili ma,Yesabele,† ɲaxanla naxan a falama anabiin nan a tan na, i bata tin naxa n ma walikɛne mayenden, a yi exaran yalunyaan nun suben donnama naxan baxi saraxan na suxurene

xa. 21 N bata waxatin fi a ma al-ogo a xa a xun xanbi so a hakɛni,koni a mi tin xɛtɛ a yalunyaan fɔxɔra. 22 Nanara, n na a rasama nɛnɲaxankatani. E nun naxanye yalun-yaan ligama e bode xɔn, e tɔrɔ kati,xa e mi xɛtɛ e wali ɲaxine fɔxɔ ra.23N na a diine faxama nɛn. Dɛnkɛlɛyayamaan birin yi a kolon a n tan nanmuxune miriyane nun bɔɲɛ yi feenefɛsɛfɛsɛma. N na ɛ tan birin saranmanɛn ɛ kɛwanle ra.”

24 “Koni ɛ tan muxu dɔnxɛn nax-anye birin Tiyatire taani, ɛ tan nax-anye mi biraxi xaran ɲaxini ito fɔxɔra, naxanye mi Setana ‘wundo fetilinxine’ kolonxi, e naxan ma fefalama, n mi goron gbɛtɛ dɔxɔma ɛxun ma. 25 Naxan ɛ yii, ɛ na suxutun, han n yi fa. 26 Naxan na nɔɔnsɔtɔ, a n sagoon liga han a raɲanna,n sɛnbɛn fima nɛn na ma siyane xunna. Kitabun naxa,27 a mangaya xɔdɛxɛn ligama nɛn e

xun naa mangaya wure dunganna ra,a yi e rayensenɲɛ ayi alo fɛɲɛna.‡28 N sɛnbɛn fima a ma nɛn alo n naa sɔtɔxi n Fafe ra kii naxan yi, n yitagalan saren fan so a yii.”

29 “Nba, xa naxan tuli na, Alaa NiiSariɲanxin naxan falama dɛnkɛlɛyayamane xa, a xa na mɛ.”

3Falan naxan sɛbɛ Saridesi

dɛnkɛlɛya yamaan ma1 “A sɛbɛ Saridesi dɛnkɛlɛya ya-

maan malekan ma, i naxa: AlaaNii soloferene nun a sare soloferenenaxan yii, na ito nan falaxi: N na ikɛwanle kolon, yamaan laxi a ra a ibata nii rakisin sɔtɔ, koni faxa muxunnan i ra. 2Xulun! Sɛnbɛdɔnxɛnnaxanluxi i yi, i na masuxu benun a xa ɲan,amasɔtɔ n mi i kɛwali dɛfexin toxi n

‡ 2:14: A mato Yatɛne 31.16 kui. § 2:16: A dɛ silanfanna findixi Alaa falan nanna. * 2:17: Manna donseen findixi donseen nan na Ala yi naxan fima a yamaan ma tonbonni lɔxɔyo lɔxɔ Nabi Musaa waxatini. Na fe mato Xɔrɔyaan 16.13-15 nun 16.31 kui.† 2:20: Yesabele findixi ɲaxanla nde ra naxan yi Alaa muxune yɛngɛma. A fe matoMangane Singen 16.31 nun 19.1-2 nun Mangane Firinden 9.22 nun 9.30 kui.‡ 2:27: Yaburin 2.9

Lankɛnɛmayana 3:3 329 Lankɛnɛmayana 4:2ma Ala yɛtagi. 3Nba, i xaranna naxanmɛxi, i yi a sɔtɔ, na feen xa rabira ima,i yi a suxu, i yi i xun xanbi so i hakɛni.Xa i mi lu i yɛɛ ra yi, n na i ratɛrɛnamanɛn alo muɲadena, i mi n fa waxatinkolonɲɛ. 4Anu, muxuna ndee i konniSaridesi taani naxanye mi e dugineraxɔsixi. Ne sigan timanɛnnxɔndugifixɛne yi, amasɔtɔ e sariɲan. 5Naxanna nɔɔn sɔtɔ, na dugi fixɛn soma nɛn,nmi a xinla bɛNii Rakisin Kitabun kuimumɛ. N na n tima a xinla ra nɛn nFafe Ala nun a malekane yɛtagi.”


Falan naxan sɛbɛ Filadɛlifi taandɛnkɛlɛya yamaan ma

7 “A sɛbɛ Filadɛlifi dɛnkɛlɛya ya-maan malekan ma, i naxa: Sariɲannanun Ɲɔndin Kanna nan ito falaxi,Dawudaa dɛɲinna naxan yii, naxandɛɛn nabima, muxu yo mi nɔɛ a ra-galɛ, naxan dɛɛn nagalima, muxu yomi nɔɛ a rabiyɛ, na naxa: 8 N na ikɛwanle kolon. A mato, n bata dɛɛnnabi i yɛɛ ra, muxu yomi nɔɛ a ragalɛ,bayo n na a kolon a i sɛnbɛn mi gbo,anu i n ma falan suxu nɛn, i mi i mɛn xinla ra. 9 Nba, a mato n naxanligama Setana salide yamaan mux-une ra, na wule falan naxanye e yɛtɛyatɛxi Yahudiyane ra, koni a tan mi era. N ne rafama nɛn e yi e xinbi sini bun ma, e yi a kolon a n bata i xanu.10Amasɔtɔ i to bata nma yamari falansuxu i yi i tunnafan, n fan yɛtɛna ikantanma nɛn maratantan waxatini,naxan fama dunuɲa muxune birinkɛɲaan fɛsɛfɛsɛdeni bɔxɔn yiren birinyi. 11 N famatɔɔn ni i ra! Naxan i yii,na suxu ken alogo muxu yo nama iya nɔ sɔtɔn taxamaseri kɔmɔtin ba ixunnama. 12Naxannanɔɔn sɔtɔ, n nakanna findima nɛn sɛnbɛtɛnna ra AlaBatu Banxini. A mi fa minɛ na mumɛ!N yi n ma Ala nun a taan xinla sɛbɛama, Yerusalɛn nɛnɛn naxan godomakeli ariyanna yi n ma Ala fɛma. N nan xili nɛnɛn fan sɛbɛma nɛn a ma.”


Falan naxan sɛbɛ Layodise taandɛnkɛlɛya yamaan ma

14 “A sɛbɛ Layodise dɛnkɛlɛya ya-maan malekan ma, i naxa: N tannan xili ‘Amina,’* sere tinxinxin nunɲɔndina, Alaa daala birin xun na, nnaxa: 15 N na i kɛwanle kolon. I mixunbeli, i mi wolon. A yi lan nun, iwolon hanma i xunbeli. 16 Koni bayoi tɔxɔfilɔxin nan a ra, i mi wolonxi,i mi xunbelixi, n na i ya fe baxunmanɛn! 17Bayo i a falama, i naxa, ‘Nafulukanna nan n na, n ma nafunla batagbo ayi, n mako mi fa sese ma.’ Konii mi a kolon a i tɔrɔxi, a i makinink-inin, se mi i yii, danxutɔɔn nan ira, marabɛnna i ma. 18 Nba, n na ikawandima, i xa xɛma faɲin sara nmanaxan nasɛnsɛnxi tɛɛn na, alogo i xafindi nafulu kanna ra ɲɔndini. E nundugi fixɛne alogo i ragenla nama lu, iyagi. E nun i yɛɛn dandan senna alogoi xa seen to. 19 N na n xanuntennesɔnna yitama e ra, n yi e xuru. Nayi,i sɔbɛ so, i yi i xun xanbi so i hakɛneyi. 20 I tuli mati, n tixi dɛɛn na, nna a makɔnkɔnma, naxan na n xuiinmɛ, a yi na rabi, n soma nɛn na kannakonni, nxu yi nxu dɛge nxu bode xɔn.21Naxan na nɔɔn sɔtɔ, n tinma nɛn nayi dɔxɔ n fɛma nmamangaya gbɛdɛnialo n tan fan nɔɔn tixi kii naxan yi,n dɔxɔ n Fafe Ala fɛma a mangayagbɛdɛni.”


4Alaa manga gbɛdɛna ariyanna yi

1 Na xanbi ra, n yi fe gbɛtɛ to, n yidɛna nde to rabixi ariyanna yi. N falaxui singen naxan mɛ, naxan yi gboalo xɔta xuina, na yi a fala, a naxa,“Te be, feen naxanye fama ligadeni toxanbi ra, n xa ne yita i ra.” 2 AlaaNii Sariɲanxin yi so n yi mafurɛn!

* 3:14: Na bunna nɛɛn Yesu nan Alaa falane birin nakamalima.

Lankɛnɛmayana 4:3 330 Lankɛnɛmayana 5:9N yi muxuna nde to dɔxi mangagbɛdɛni ariyanna yi. 3 A yɛtaginyi mayilenma alo yasipi gɛmɛn nunkarinɛliya gɛmɛna. Manga gbɛdɛn yirabilinxi sengunna ra naxan yi may-ilenma alo emerodi gɛmɛna. 4Mangagbɛdɛ mɔxɔɲɛn nun naanin gbɛtɛyeyi manga gbɛdɛn nabilinni, fori muxumɔxɔɲɛn nun naanin yi dɔxi naxanyema e maxidixi dugi fixɛne yi, xɛmamangaya kɔmɔti taxamasenne soxie xun na. 5 Kuyen ɲin masɔxɔnnanun xuine nun galan xuiin yi minimamanga gbɛdɛni. Lɛnpu dɛgɛ gbeensolofere yi dɛgɛma mangaya gbɛdɛnyɛtagi. Alaa Nii soloferene nan yi nera. 6 Lonna nde yi mangaya gbɛdɛnyɛtagi naxan gbo alo fɔxɔ igena, a fixaalo mato kikena alo kilasina.

Dalise naanin yi mangaya gbɛdɛnyireni, e nun a rabilinni, naxanyeyɛɛye yi e yɛtagi nun exunxanbinma.7 Dalise singen yi maliga yatan nanna. A firinden tan yi luxi alo turana.Muxun yɛtagin yi a saxanden ma. Anaaninden yi luxi alo singbinna tu-ganmatɔna. 8 Gubugubu sennin nanyi na daliseene keden kedenna birinma, e yɛɛne yi e fatin yiren birinma, eyi bɛtin bama kɔɛɛn nun yanyin birinna, e naxa,“Marigina Ala Sɛnbɛn Birin Kanna

sariɲan,a sariɲan, a sariɲan,naxan yi na, naxan na,e nun naxan fama.”9Naxan dɔxi mangaya gbɛdɛni naxanluma habadan, dalise naaninne nɛmayi binyen nun xunna kenla nunbarikan birɛ na xa waxatin naxanyi, 10 na fori muxu mɔxɔɲɛn nunnaaninne yi e xinbi sinma nɛn ayɛtagi, e yi a batu, e yi e mangakɔmɔtine woli mangaya gbɛdɛnyɛtagi, e yi a fala na kanna xa naxandɔxi manga gbɛdɛn ma naxan lumahabadan, e naxa,11 “Nxu Marigina, nxɔ Ala,binyen nun xunna kenla nun sɛnbɛn

daxa a fi i ma,amasɔtɔ i tan nan seen birin daxi,e taranxi na i sagoon nin,

e daxi i sagoon nin.”5

Kɛdin nun Yɛxɛɛ Diina fe1 Naxan yi dɔxi mangaya gbɛdɛni,

n yi kɛdi mafilinxina nde to suxi nayiifanni sɛbɛnla yi tixi naxan fɔxɔfirinna birin ma. A yi balanxi taxam-aseri solofere nan na. 2 N yi malekasɛnbɛmana nde to naxan yi falan timaa xuini texin na, a naxa, “Nde daxa akɛdini ito taxamasenne kala alogo axa kɛdimafilinxinnabi?” 3Konimuxuyo mi sɔtɔ ariyanna nun bɔxɔ xɔnnama, hanma bɔxɔn bun ma naxan yinɔɛ a kɛdin nabiyɛ, hanma a yi amato. 4N yi wuga kati, amasɔtɔmuxuyo mi sɔtɔ naxan yi daxa a na kɛdinnabi, hanma a yi a mato. 5 Nayi, nafonna nde yi a fala n xa, a naxa, “Inama wuga. A mato! Yuda bɔnsɔnnayatan naxan luxi alo salenna naxanmaɲingi kelixi Dawuda xabilani, nabata sɛnbɛn sɔtɔ a xa kɛdin nabi e nuna taxamaseri soloferene.”

6 Nba, n yi yɛxɛɛ diina nde to tiximanga gbɛdɛn nun dalise naaninnenun fonne tagi. Na Yɛxɛɛ Diin yiluxi alo a kɔɛ raxabaxin nan yi a ranun. Feri solofere, yɛɛ solofere nanyi a ma, naxanye yi findixi Alaa Niisoloferene ra a naxanye rafa dunuɲayiren birin yi. 7Naxan yi dɔxi mangagbɛdɛni, Yɛxɛɛ Diin yi sa kɛdi mafil-inxin nasuxu na yiifanni. 8 A tona rasuxu, dalise naaninne nun forimɔxɔɲɛn nun naaninne yi e xinbisin Yɛxɛɛ Diin bun, kondenna yi ekeden kedenna birin yii e nun xɛmawuren naxanye yi rafexi wusulannara naxan yi findixi yama sariɲanxinaAla maxandi xuine ra. 9 E yi bɛtinɛnɛn ba, e naxa,“I daxa i yi kɛdi mafilinxin tongo,i yi a taxamasenne ba a ma,alogo a xa rabi.Amasɔtɔ i bata yi faxa nun,i yi muxune xunba Ala xa i wunla xɔn

ma,keli bɔnsɔnne birin nun xuine birinnun yamane birin nun siyane birin yi.

Lankɛnɛmayana 5:10 331 Lankɛnɛmayana 6:1710 I yi e findi en ma Alaa mangayaan

muxune nun a saraxaralinera,

e mangayaan ligama nɛn bɔxɔn xunna.”

11N yi a matoma waxatin naxan yi,n maleka wuyaxi xuiin mɛ daliseenenun fonne nun manga gbɛdɛnnabilinni, e xasabin yi sigɛ han wuliwuli wuyaxi naxan mi yi yatɛ. 12 E yibɛtin bama, e yi e xuini te, e naxa,“Yɛxɛɛ Diin naxan bata yi faxa nun,na daxa a xa sɛnbɛn nun nafunlanun xaxinla nun fangan nun xunna

kenlanun binyen nun tantunna sɔtɔ!”13 Daliseene birin kore xɔnna nunbɔxɔ xɔnna ma e nun bɔxɔn bunni,e nun naxanye birin fɔxɔ igeni, n yidaala birin xuiin mɛma, e bɛtin bama,e naxa,“Naxan dɔxi manga gbɛdɛnie nun Yɛxɛɛ Diina,tantunna nun xunna kenlanun binyen nun sɛnbɛn xa fi ne nan

ma habadan!”14 Dalise naaninne yi a fala, e naxa,“Amina.” Fonne yi e xinbi sin, e yi Alabatu.

6Taxamasenne fe

1 Na xanbi ra, n yi Yɛxɛɛ Diin tona taxamaseri soloferena nde kedennabiyɛ, n yi dalise naaninna nde ke-den xuiin mɛ, a xuiin luxi alo kuyesarinna, a naxa, “Fa be!” 2 N yi soofixɛn to. Naxan yii dɔxi a fari, xanlayi suxi na yii. E yi mangaya kɔmɔtitaxamasenna so a xun na. A siga nɔsɔtɔn xunna kenli, alogo a xa sa nɔɔnti.

3A to taxamasenna firinden nabi, nyi daliseen firinden xuiin mɛ, a naxa,“Fa be!” 4 Soo gbɛtɛ yi mini naxan yigbeeli alo tɛɛna. Naxan yi dɔxi a fari,dunuɲa muxune bɔɲɛ xunbenla kalasɛnbɛn yi so na yii alogo muxune xa ebode faxa, silanfan kuye gbeen yi so ayii.

5 A to taxamaseri saxanden nabi, nyi daliseen saxanden xuiin mɛ a falɛ,a naxa, “Fa be!” N yi soo fɔrɛn to.

Naxan yi dɔxi a fari, sikeela yi suxina yii. 6 N yi xuina nde mɛ dalisenaaninne tagi alo fala xuina, a naxa,“Ligaseen yɛ keden maala ra soge ke-den saranna ra. Ligaseen yɛ saxanfundenna ra soge keden saranna ra.Koni i nama turen nun manpaan tankala.”

7A to a taxamaseri naaninden nabi,n yi dalise naaninden xuiin mɛ a falɛ,a naxa, “Fa be!” 8 N yi soo fatiɲɔxɔndedɛ ramaan to. Naxan yi dɔxia fari, na yi xili nɛn sayana. Laxirayi biraxi a fɔxɔ ra. Bɔxɔni taxunxindɔxɔde naaninna ra, na kedenna ha-lagi sɛnbɛn yi so e yii silanfanna nunfitina kamɛn nun fitina furen nunburunna sube xaɲɛne xɔn.

9 A to taxamasenna suulundennabi, muxun naxanye bata yi faxaAlaa falan nun a sereyana fe ra, n yine niine yɛlɛnne to saraxa gandenbun ma. 10 E yi gbelegbele, e naxa,“Marigi sariɲanxina, ɲɔndin kanna,i mɔn buma han waxatin mundun yibenun i xa kitin sa, i yi nxu faxa feensaran dunuɲa muxune ra?” 11 Domafixɛn yi so e keden kedenna birin yii.A yi fala e xa, a e xa ematabuwaxatidisingen han e walikɛ bodene nun engaxakedenne birin xasabin yi dɛfenaxanye faxama alo e tan.

12 A to taxamasenna sennindennabi, n ni ito nan to: Bɔxɔn yixuruxurun kati! Sogen yi fɔrɔ alokasa dugina. Kiken fan yi gbeeli alowunla, 13 kore xɔnna sarene yi yolonbɔxɔni, alo foye gbeen na xɔdɛn binlayigisan a bogine yi yolon. 14 Korexɔnna yi tunun alo kɛdin na mafilin,geyane nun fɔxɔ ige tagi bɔxɔne birinyi ba e funfuni. 15 Na xanbi ra,dunuɲa mangane nun a kuntiginenun sofa kuntigine nun nafulu kannenun sɛnbɛ kanne nun muxun birin,konyine nun xɔrɔne birin, ne yi sa eluxun faranne nun geya yinle ra. 16 Elu a falɛ geyane nun gɛmɛne xa, enaxa, “Ɛ bira nxu fari! Naxan mangagbɛdɛni, ɛ nxu luxun na nun YɛxɛɛDiina xɔlɔn bun. 17 Amasɔtɔ e xɔlɔ

Lankɛnɛmayana 7:1 332 Lankɛnɛmayana 7:17lɔxɔ gbeen bata a li, nde nɔɛ tiyɛ ayɛtagi?”

7Taxamasenna yi sa dɛnkɛlɛya ya-

maan ma1 Na xanbi ra, n yi maleka naanin

to tixi dunuɲa tongon naaninne ma.Bɔxɔ xɔnna foye naaninne yi suxi eyii, alogo foye yo nama mini bɔxɔxɔnna xun ma, hanma fɔxɔ igenahanma wudine xun ma. 2N yi malekagbɛtɛ to fɛ, keli sogeteden binni,habadan Alaa taxamasenna yi suxinaxan yii. Bɔxɔ xɔnna nun fɔxɔ igentɔrɔ sɛnbɛn so maleka naaninna nax-anye yii, a yi sɔnxɔ ne ma, a naxa,3 “Ɛ nama fe ɲaxin liga bɔxɔ xɔnnara singen hanma fɔxɔ igena hanmawudine han en yi taxamasenna sa enma Alaa walikɛne tigi ra.”

4 Nba, Alaa taxamasenna sa nax-anye tigi ra, n yi na xasabinmɛ, muxuwuli kɛmɛ muxu wuli tonge naanine nun naanin keli Isirayila bɔnsɔnnebirin yi:5Taxamasenna yi samuxuwuli fu nun

firin ma Yuda bɔnsɔnni,Rubɛn bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Gadi bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,6Aseri bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Nafatali bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Manase bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,7 Simeyɔn bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Lewi bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Isakari bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,8 Sabulon bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Yusufu bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin,Bunyamin bɔnsɔnna,muxu wuli fu nun firin taxamasenna

yi naxanye ma.Yama gbeena Ala yɛtagi

9 Na xanbi ra, n yi yama gbeento naxan xasabin mi yi yatɛ, sa kelisiyane birin nun bɔnsɔnne birin nunyamane birin nun xuine birin yi. Eyi tixi manga gbɛdɛn nun Yɛxɛɛ Diinyɛtagi, doma fixɛn nagodoxi e ma,tugu dɛɛne suxi e yii. 10 E yi e xuinite, e naxa,“Kisina en ma Ala nan yiinaxan dɔxi manga gbɛdɛnie nun Yɛxɛɛ Diina.”11 Malekane birin yi tixi mangagbɛdɛn nun fonne nun dalisenaaninne rabilinni, ne yi bira mangagbɛdɛn yɛtagi, e yɛtagine yi lan bɔxɔnma, e yi Ala batu, 12 e naxa,“Amina! Tantunna nun binyennun fe kolonna nun barika birannun xunna kenla nun sɛnbɛnnun fangan xa lu en ma Ala xahabadan han habadan! Amina.”

13 Na fonna nde yi n maxɔdin, anaxa, “Doma fixɛn nagodoxi ndee maitoe ra? E kelixi minɛn yi?” 14 N yia yabi, n naxa, “N fafe, i tan nan nakolon.” A yi a fala n xa, a naxa, “Mux-une nan e ra naxanye bata danguɲaxankata waxati gbeeni. E bata edomane xa, e yi e rafixa Yɛxɛɛ Diinwunli.”15 Nanara, e tixi Alaa manga gbɛdɛn

yɛtagi,e a batu yanyin nun kɔɛɛn na a Batu

Banxini.Naxan dɔxi manga gbɛdɛni,na e yigiyama nɛn a konni.16Kamɛn mi fa e suxɛ sɔnɔn,min xɔnla mi fa e suxɛ sɔnɔn,sogen mi fa e ganɲɛ sɔnɔn,kuye wolon yo mi minɛ e ma,17 amasɔtɔ Yɛxɛɛ Diin naxan manga

gbɛdɛni,na e masuxuma nɛnalo xuruse rabana,a yi ti e yɛɛ ra,siga siimaya tigi igene yi,Ala yi e yɛɛgene birin fitane yɛɛ ra yi.

8Taxamasenna soloferedena fe

Lankɛnɛmayana 8:1 333 Lankɛnɛmayana 9:111 Yɛxɛɛ Diin to taxamasenna

solofereden nabi, kore xɔnna yimadundu han waxatidi. 2 N yimaleka solofere to tixi Ala yɛtagi, xɔtasolofere yi so ne yii.

3Maleka gbɛtɛ yi fa saraxa gandenyɛtagi, wusulan gan se xɛma daxinsuxi a yii. E wusulan gbegbe so a yiia gan daxin na, sa yama sariɲanxinebirin ma maxandi xuine fari, a yi negan saraxa ganden xɛma daxin farimanga gbɛdɛn yɛtagi. 4 Wusulannatutin nun yama sariɲanxina Alamaxandi xuine yi te, keli malekan yiisiga Ala yɛtagi. 5Na xanbi ra, malekanyi wusulan gan seen tongo, a yi a rafesaraxa ganden tɛɛn na, a yi a wolibɔxɔni. Galan xuiin nun xuine nunkuyen ɲin masɔxɔnna yi mini, bɔxɔnyi xuruxurun.

Xɔta naanin singene yi fe6 Nayi, xɔta soloferene yi maleka

soloferen naxanye yii, ne yi kelixɔtane fedeni. 7 Maleka singen yi agbee xɔtaan fe. Balabalan kɛsɛn nuntɛɛn nun wunla basanxin yi fa bɔxɔxɔnna fari. Bɔxɔni taxunxin dɔxɔdesaxanna ra, na kedenna yi gan, e nuna wudine nun a sɛxɛ xindene birin.

8 Malekan firinden yi a xɔtaan fe.Gɛmɛ gbeena nde yi sin fɔxɔ igeninaxan yi gbo alo geyaan ganmatɔna.Fɔxɔ igene yitaxunxin dɔxɔde sax-anna ra, na kedenna yi findi wunlara, 9daliseen naxanye birin yi ɲɛɲɛ nafɔxɔ igeni, ne yi faxa, mɛnna kunkinefan yi kala.

10 Malekan saxanden yi a gbeexɔtaan fe. Sare gbeen ganmatɔɔn yikeli kore, a ganma alo xaye raxididɛgɛna. Baane nun tigine birin yi-taxunxin dɔxɔde saxanna ra, saren yibira na keden yi. 11 Na saren yi xilinɛn, “Se Xɔlɛna.” Na igene yi xɔlɔayi, muxu wuyaxi yi faxa na ige xɔlɛnmindeni.

12 Malekan naaninden yi a gbeexɔtaan fe. Sogen nun kiken nunsarene yitaxunxin dɔxɔde saxanna

ra, na kedenna yi yidimi, alogo nayatɛn ɲɔxɔn xa ba e dɛgɛn na. Nakɛnɛnna ɲɔxɔn yi ba yanyin nunkɔɛɛn kɛnɛnna ra.

13Nba, n yi fe gbɛtɛ to, n singbinnande fala ti xuiinmɛ, a yi foyeni kore, anaxa, “Gbalona, gbalona, gbalon bɔxɔxɔnna muxune xa, maleka saxannabonne na e xɔtane fe waxatin naxanyi.”

9Xɔtaan suulunden yi fe

1Malekan suulunden yi a xɔtaan fe.N yi saren* to kelɛ kore, a bira bɔxɔni,yili ɲaxi tilinxin dɛɲinna yi so a yii.2A yi yili ɲaxin dɛɛn nabi, tutin yi te akui alo sulun gbeen tɛɛn tutina. Na yisogen nun kuyeni fɔrɔ. 3 Tuguminneyi mini tɛɛn tutini e xuya ayi bɔxɔnma, sɛnbɛn yi so ne yii alo tanle bɔxɔnma. 4 A yi fala e xa a e nama sɛxɛnehalagi bɔxɔn ma, hanma se xinde yohanma wudine fɔ adamadiine tun,Alaa taxamasenna mi naxanye tigi ra.5Emi yi daxa emuxune faxa koni e xae ɲaxankata kike suulun. E yi sɔxɔlɛnnaxan timamuxunema, na yi luxi nɛnalo tanla na muxun xin. 6 Na lɔxɔneyi, muxune sayaan fenma nɛn koni emi a toma. Sayaan xɔnla e suxumanɛnhan, koni sayana a gima nɛn ema.

7 Na tuguminne yi luxi nɛn alosoon naxanye yitɔnxi yɛngɛ so xinlama. Mangaya kɔmɔti taxamasenna exunna alo xɛmana, e yɛtagine luxi alomuxun yɛtagina. 8 E xun sɛxɛne luxialo ɲaxanle xun sɛxɛna. E ɲinne luxialo yatan ɲinna. 9 E xanle yi e kankenma alo yɛngɛ so seen kanke masaanwure daxina. E gabutɛne xuiin luxialo soowuyaxin na xidiwontorone ra,e yi e gi siga yɛngɛni. 10 E xunle luxialo tali xunla. Xirinna yi e xunla nanna naxan muxune sɔxɔlɛma han kikesuulun. 11 Yili Ɲaxin Malekan nanyi e xun na e mangan na, naxan xiliHeburu xuini, Abadɔn. Girɛki xuiin

* 9:1: Sareni ito findixi malekana nde taxamasenna ra alo Lankɛnɛmayaan 12.4.

Lankɛnɛmayana 9:12 334 Lankɛnɛmayana 11:2tan yi, a xili nɛn, Apoliyon. Na bunnanɛɛn, “Halagi Tiina.”

12 Gbalo singen bata dangu. Gbalofirin mɔn luxi.

Xɔtaan senninden yi fe13 Malekan senninden yi a xɔtaan

fe. N yi xuina nde mɛ keli saraxagande xɛmadaxin feri naaninne binninaxan yi Ala yɛtagi. 14Xɔtaan sennin-den yimalekannaxan yii, a yi a fala naxa, a naxa, “Malekan naaninna nax-anye xidixi Yufareti baa gbeen dɛ, nefulun.” 15 Na maleka naaninna nax-anye yi yitɔnxi na waxatin nun lɔxɔnnun kiken nun ɲɛɛn ma, ne yi fu-lun alogo dunuɲamuxune yitaxunxindɔxɔde saxanna ra, e xa na kedennafaxa. 16 Yɛngɛ soon naxanye yi soonefari, muxu wuli mɔxɔɲɛn dɔxɔde wulifu. N na xasabin nan mɛxi. 17 Na fetoon kui, n soone nun soo ragine tona kiini: E kanke masane yi gbeeli alotɛɛna, e mamiloxi alo safiri gɛmɛna, enɛri fuɲiramana alo dole tɛɛ fuɲina.Soone xunne luxi alo yata xunna, tɛɛnnun tutin nun dole tɛɛn yi minima edɛ. 18 Dunuɲa muxune birin yitax-unxin dɔxɔde saxanna ra, na kedennayi faxa na ɲaxankata saxanne xɔn,tɛɛn nun tutin nun dole tɛɛn naxanyeyi minima e dɛ. 19 Amasɔtɔ soonesɛnbɛn yi e dɛɛn nun e xunla nin. Exunle yi luxi alo saɲine. E xunne na, emuxune maxɔlɔma naxanye ra.

20 Na gbalone mi muxun naxanyefaxa, ne mi xɛtɛ e yii fɔxɔn batu feenfɔxɔ ra e mi ɲinanne kiin yiba hanmasuxure xɛma daxina hanma a suladaxina hanma a gɛmɛ daxina hanmaa wudi daxina naxanye mi seen toma,e mi fe mɛma, e mi nɔɛ sigan tiyɛ. 21 Emi xɛtɛ emuxu faxannune kɔɛrayaannun e yanga suxun nun e muɲan fɔxɔra.

10Malekan nun kɛdi xurina fe

1 N yi maleka sɛnbɛma gbɛtɛ togodɛ keli ariyanna yi, kundaan filinxia ma alo dugina, sengunna rabilinxi axunna ma. A yɛtagin mayilenma alo

sogena, a sanne yi tɛɛn yiyani alo tɛɛsɛnbɛtɛnne. 2Kɛdi mafilinxin xuridinnabixin yi suxi a yii. A yi a yiifarima sanna ti fɔxɔ igeni, a kɔmɛnnaxaren na. 3A sɔnxɔ xuini te alo yatanwurundun xuina. A to a xuini te, kuyesarin soloferene yi e xui ramini. 4 Eyi naxan falama, n yi nɔɛ na sɛbɛ nɛnnun, koni n yi fala xuina nde mɛ kelikore, a naxa, “Kuye sarin soloferenenaxan falama, na ramara wundoni, inama a sɛbɛ!”

5 Na xanbi ra, n malekan naxan totixi fɔxɔ igen nun xaren ma, na yi ayiifanni te kore xɔnnama. 6A yi a kɔlɔhabadan Ala xinli, naxan kore xɔnnanun bɔxɔ xɔnna nun fɔxɔ igen daxie nun e yi seene birin. Malekan yia fala, a naxa, “A mi fa buma sɔnɔn!7Konimaleka solofereden na a xɔtaanfe waxatin naxan yi, Alaa wundo feragidixin kamalima nɛn nayi alo a ralia nabine ma kii naxan yi, a walikɛne.”

8 Nba, n fala xuiin naxan mɛ asingeni keli kore, na mɔn yi falan tin xa, a naxa, “Siga, i sa kɛdi rabixintongo na malekan yii naxan tixi fɔxɔigen nun xaren ma.” 9 N yi n masomalekan na, n yi a fala a xa, a xa kɛdimafilinxi xuridin so n yii. A yi a fala nxa, a naxa, “A tongo, i yi a ragerun,a ɲaxunma ayi nɛn i dɛ alo kumina,koni a i kuiin nafema nɛn xɔlɛn na.”10 N yi kɛdi mafilinxi xuridin tongomalekan yii, n to a raso n dɛɛ, a yiɲaxun n dɛɛ alo kumina, koni n to aragodo n kuini, n kuiin yi rafe xɔlɛnna. 11 Na xanbi ra, e yi a fala n xa, an mɔn xa nabiya falane ti lan yamanenun siyane nun xuine nun manganema.

11Sere firinne

1 Awa, e yi xayen so n yii naxan yiluxi alo tamina se maliga seen na, anaxa, “Keli, i yi Ala Batu Banxin nunsaraxa ganden maliga e nun muxunnaxanye Ala batuma a kui. 2Koni halii mi Ala Batu Banxin sansan kuiin tanmaliga, na lu na. Amasɔtɔ na bataso siyane yii naxanye Taa Sariɲanxini

Lankɛnɛmayana 11:3 335 Lankɛnɛmayana 12:2bodonma han kike tonge naanin enun firin. 3 N nan n sere firinnerasigama nɛn nabiya falane ralidenikasa dugine ragodoxi naxanye ma su-nuna fe ra, xi wuli keden xi kɛmɛ firinxi tonge sennin.”

4Na sere firinne findixi oliwi wudifirinne nun lɛnpune dɔxɔ se firinnenan na naxanye tixi bɔxɔn birin Ma-rigin yɛtagi. 5 Muxu yo wa fe ɲaxinnaba feni e ra, tɛɛn minima nɛn e dɛ,a yi e yaxune halagi. Muxu yo wafe ɲaxin naba feni e ra, fɔ na kannaxa faxa na kii nin. 6 Kore xɔnnabalan sɛnbɛna e ra alogo tulen namafa e nɛma nabiya falane tiyɛ waxatinnaxan yi. Igene maxɛtɛ sɛnbɛn fane ra wunla ra, e mɔn yi fitinan sifanbirin nadin dunuɲa muxune ma, e nawa a xɔn waxati yo yi.

7 E nɛma yelin e sereyaan bɛ wax-atin naxan yi, sube magaxuxin naxantemayiliɲaxin kui, na e yɛngɛmanɛn,a yi e nɔ, a yi e faxa. 8 E binbineyi lu saxi taa gbeen yama malandeni,muxune e Marigin gbangban wudinma taan naxan yi. Na taan luxi nɛnalo SodomahanmaMisiran. 9Yamanenun bɔnsɔnne nun xuine nun siyanebirin e binbine toma nɛn han sogesaxan e nun a tagi. E mi tinɲɛ ne xamaluxun. 10Dunuɲamuxune sɛwamanɛn muxu firinni itoe faxa feen na,e ɲaxan, e sanbane rasiga e bodema amasɔtɔ na nabi firinne bata yimuxune ɲaxankata bɔxɔ xɔnna fari.11 Koni na soge saxan e nun a tagiinna dangu, niin soma nɛn e yi fata Alara, e yi keli. Naxanye birin e toma, negaxuma nɛn kati. 12 E yi xui gbeenandemɛ korenaxanyi a falama, a naxa,“Ɛ te be.” E yi te kore kundani, eyaxune yɛɛ xɔri. 13Na waxatin yɛtɛni,bɔxɔn yi xuruxurun gbeen ti. Taanitaxunxin dɔxɔde fuun na, na keden yikala. Muxu wuli solofere yi faxa nabɔxɔ xuruxurunni. Muxun dɔnxɛne

yi gaxu, e yi Ala tantun naxan kore.14Gbalon firinden bata dangu, koni

a saxanden famatɔɔn ni i ra.Xɔtaan soloferedena

15 Maleka solofereden yi a xɔtaanfe. Fala xui gbeene yi keli kore, e naxa,“Dunuɲa mangayaan bata findien Marigin nun a Muxu Sugandixin

gbeen na,a mangayaan ligama a xun na nɛnhabadan han habadan!”16 Fori mɔxɔɲɛn nun naaninna nax-anye yi dɔxi e manga gbɛdɛne yi Alayɛtagi, ne yi e xinbi sin a bun ma, eyɛtagine yi lan bɔxɔn ma, e yi a batu.17 E naxa,“Marigina Ala Sɛnbɛn Birin Kanna,naxan na, naxan yi na a fɔlɔni!Nxu bata barikan bira i xabayo i bata i sɛnbɛ gbeen nawali,i ya mangayaan tixi naxan na.18 Siyane bata yi xɔlɔ,koni i ya xɔlɔn yi fa,faxa muxune makiti waxatin yi a li,i yi i ya walikɛne saranna fi,i ya nabine, muxu sariɲanxine,e nun naxanye gaxuxi i xinla yɛɛ ra,muxudin nun muxu gbeena,i yi ne halaginaxanye bɔxɔn halagima.”

19 Ala Batu Banxin naxan ariyannayi, na yi rabi. N yi a Layiri Kankiraan*to Ala Batu Banxini. Na xanbi ra,kuyen ɲin masɔxɔnna nun xuine nungalan xuiin yi mini, bɔxɔn yi xuruxu-run, balabalan kɛsɛne yi yolon han!

12Ɲaxanla nun ninginangana fe

1 Taxamaseri gbeena nde yi minikore: ɲaxanla* maxidixin sogeni,kikena a sanna bun ma, mangayakɔmɔti taxamasenna soxi a xun nasare fu nun firin yi naxan ma. 2 Afudikanna nan yi a ra, a gbelegbelemadii barin sɔxɔlɛni.

* 11:19: 11.19Layiri Kankirana fe mɔn sɛbɛxi Xɔrɔyaan 25.10-22 kui. * 12:1: Fetooni ito fɔlɔxina, ɲaxanli ito findixi Yesu nga nan na. Koni falatide 12,17 kui,a bɔnsɔnna yi findi dɛnkɛlɛya yamaan na. Yanyina nde, a findixi dɛnkɛlɛyayamaan maligan na fe toon kui. † 12:3: Ninginangan findixi Setana misaala nan na.

Lankɛnɛmayana 12:3 336 Lankɛnɛmayana 13:43 Taxamaseri gbɛtɛ yi mini kore:

Ninginanga gbeeli gbeen† nan yi nara, xun solofere yi a ma e nun feri fu,mangaya kɔmɔti taxamasenna yi soxia xun soloferene birin na. 4 Sarene‡yitaxunxin dɔxɔde saxanna ra, a yina keden bandun kore a xunla ra, ayi e rayolon bɔxɔni. Ɲaxanla naxanyi diin barima, ninginangan yi sa tina yɛtagi alogo a xa a diin don a naa bari waxatin naxan yi. 5 Ɲaxanlayi dii xɛmɛn bari, naxan mangayaxɔdɛxɛn ligama siyane birin xun na amanga wure dunganna ra. Koni a diixɛmɛn yi rate kore Ala nun a mangagbɛdɛn fɛma. 6Ɲaxanla yi a gi, a sigatonbonni Ala dɛnaxan yitɔnxi a xa,alogo a xa sa balo nahanxiwuli kedenkɛmɛ firin xi tonge sennin.

7 Nayi, yɛngɛ gbeen yi keli korexɔnna ma. Malekan Mikeli nun amalekane yi na ninginangan yɛngɛ.Ninginangan nun a malekane fan yiyɛngɛn soma. 8 Koni a mi nɔ sɔtɔ,dɔxɔde mi fa lu e xa kore xɔnna ma.9 E yi ninginanga gbeen woli bɔxɔni,saɲi fonna, naxan xili Yinna Man-gana hanma Setana, naxan dunuɲamuxune birin mayendenma. E nuna malekane birin yi rawoli ayi bɔxɔxɔnnama. 10Nayi, n yi fala xui gbeenande mɛ keli kore, a naxa,“Iki, en ma Alaa kisin nun a sɛnbɛnnun a mangayaan waxatin bata a li,e nun a Muxu Sugandixina sɛnbɛna.Amasɔtɔ en ngaxakedenne kansun

muxun bata woli bɔxɔni,naxan yi e kansunma kɔɛɛn nun

yanyin naen ma Ala xa.11 E yi a nɔ Yɛxɛɛ Diin wunlanun e sereya falan xɔn,e mi e yɛtɛ niin natanga,e tin sayaan ma.12 Nanara, ɛ tan naxanye kore xɔnna

ma,ɛ sɛwa.

Koni gbalon bɔxɔ xɔnna nun fɔxɔ igenxa,

bayo Yinna Manga Setana xaɲɛxinbata godo ɛ fɛma,

amasɔtɔ a kolon a waxati xunkuye mia xa.”

13 Ninginangan to a to, a bata ra-woli ayi bɔxɔn ma, ɲaxanla naxandii xɛmɛn bari, a yi na sagatan fɔlɔ.14Nayi, gubugubune yi so ɲaxanla yiialo singbin gbeen gubugubune alogoa xa tugan a siga han dɛnaxan sayitɔnxi a xa tonbonni, a sa balomadɛnaxan yi ɲɛɛ saxan e nun a tagi,a yi tanga saɲin ma. 15 Nayi, saɲinyi igen baxun ɲaxanla fɔxɔ ra alobaana, alogo baan walanna xa a xali.16 Koni bɔxɔ xɔnna yi ɲaxanla mali,a yi rabi, a yi igen min ninginan-gan naxan baxun ɲaxanla fɔxɔ ra.17 Ninginangan yi xɔlɔ ɲaxanla makati! A yi siga ɲaxanla bɔnsɔndɔnxɛne yɛngɛdeni, naxanye Alaa ya-marine suxuma, e nun naxanye Yesua fe sereyaan bama. 18Ninginangan yisa ti fɔxɔ igen dɛ.

13Sube magaxuxi firinne fe

1 Nba, n yi sube magaxuxina* ndeto tɛ fɔxɔ igen xɔrɛ ra, xun solofere,feri fu a ma. Mangaya kɔmɔti taxam-asenne soxi a feri fune ra, Ala rayelefuxinla nde sɛbɛxi a xunne birin ma.2 N sube magaxuxin naxan to, na yimaliga burunna ɲarin nan na, a sanneyi luxi alo kanko gbeen sanne. A dɛɛnluxi alo yatan dɛna. Ninginangan yia sɛnbɛn nun a manga gbɛdɛn nunnɔ gbeen so a yii. 3 N yi a xunnande to, na yi luxi alo e na a maxɔlɔgbeen ti naxan a faxɛ, koni na yirenbata yi bari. Dunuɲa muxune birinyi kabɛ gbeen ti sube magaxuxini itoma, e bira a fɔxɔ ra. 4 Muxun birinyi ninginangan batu amasɔtɔ a bata

‡ 12:4: Sareni itoe findixi malekane taxamasenne ra. Setana bata malekana ndee ramurutɛ Alama, e yi godo bɔxɔni e findi ɲinanne nun yinnane ra. * 13:1: Sube magaxuxinfindixi yamanan manga gbeen sɛnbɛn misaala ra na waxatini. Yamanan manga gbeenyi dɛnkɛlɛya muxune ɲaxankatama. A mɔn findɛ to dunuɲa mangane sɛnbɛɲaxin misaala ra.

Lankɛnɛmayana 13:5 337 Lankɛnɛmayana 14:2yi sɛnbɛn so sube magaxuxin yii. Eyi sube magaxuxin batu, e naxa, “Ndeluxi alo sube magaxuxini ito, nde nɔɛa yɛngɛ?”

5Waso falan nun marayelefu falanti fena Ala ma, na sɛnbɛn yi sa subemagaxuxin dɛ, fe ɲaxin naba sɛnbɛnyi so a yii kike tonge naanin e nunfirin. 6 A yi Ala rayelefu fɔlɔ, a lu axili kalɛ e nun Ala dɔxɔdena e nunnaxanye birin ariyanna yi. 7 Yamasariɲanxin yɛngɛ sɛnbɛn yi so a yii,alogo a xa e nɔ. Sɛnbɛn yi so ayii bɔnsɔnna birin nun yamane birinnun xuine birin nun siyane birin xunna. 8 Dunuɲa muxune birin e xinbisinma nɛn a bun ma, naxanye birinxili mi sɛbɛxi Yɛxɛɛ Diina Nii RakisinKitabun kui xabudunuɲa dawaxatini,naxan bata yi faxa nun e fe ra. 9Nba,xa naxan tuli na, a xa a tuli mati.10Xa kasorasaan nagidixi naxan ma,na sama nɛn kasoon na yati.Xa sayaan nagidixi naxan ma silan-

fanna ra,na faxama nɛn silanfanna ra yati.Nanara, yama sariɲanxin lan e xa etunnafan e tɔgɔndiya.

11 Nba, n yi sube magaxuxi gbɛtɛ†to minɛ bɔxɔni. Feri firin yi a ma,ne luxi alo Yɛxɛɛ Diin fenne, koni ayi falan tima alo ninginangana. 12 Ayi sube magaxuxi singena nɔɔn birinnawalima a ɲɔxɔni, a yi a liga bɔxɔnnun a muxune birin yi e xinbi sin nasube magaxuxi singen bunma, naxanmaxɔlɔde ɲaxin bata yi bari. 13 Subemagaxuxi firindeni ito yi kabanako

taxamasenne ligama, a yi tɛɛnnagodobɔxɔn ma muxune yɛtagi keli kore.14 Sɛnbɛn naxan so a yii a xa ka-banako taxamasenne raba sube ma-gaxuxi singen ɲɔxɔni, na yi dunuɲamuxunemayenden, a yi a fala dunuɲamuxune xa a e xa sube magaxuxisingen sawuran nafala e suxuren nasuben naxan bata yi maxɔlɔ silan-fanna ra, a yi bari. 15 Sɛnbɛn yi sosube magaxuxi firinden yii alogo a xaniin bira sawurani, alogo na sawuranxa falan ti, a mɔn xa muxune faxanaxanye mi e xinbi sinma sawuranbun ma. 16 A yi a liga a muxune birinxa karahan taxamasenna yi lu e birinyiifanna ma hanma e tigi ra, muxu-din nun muxu gbeena, nafulu kannanun yiigelitɔna, xɔrɔn nun konyina.17 Muxu yo mi nɔɛ seen sarɛ hanmae seen mati xa na taxamasenna mi ama, sube magaxuxin xinla hanma axinla taxamasenna xasabina.

18 Fɔ xaxinla xa sɔtɔ nɛn feni itoyi. Xa naxan xaxili na, na kanna xasube magaxuxin xinla taxamasennaxasabini ito yatɛ ki faɲi, a yi a bunnafala, amasɔtɔ xɛmɛna nde xinla nan abunna ra, a tan ni i ra: kɛmɛ sennintonge sennin e nun sennin.‡

14Muxu xunbaxine bɛtina

1 Nba, n mɔn yi Yɛxɛɛ Diin to tixiSiyon Geyaan fari, e nun muxu wulikɛmɛ wuli tonge naanin wuli naaninnan yi a ra a xinla nun a Fafe xinlayi sɛbɛxi naxanye tigi ra.* 2 N yi fala

† 13:11: Sube magaxuxi gbɛtɛ findixi mangane seri batune misaala ra. Na waxatini,yamanan manga gbeen yi batuma alo alana nde. Naxanye findixi yamananmanga gbeen sawurane ki muxune ra, ne sɛnbɛn misaala nan sube magaxuxifirindeni ito ra. Ne nan yi katama yamanan muxune birin xa mangan batu aloala, anu, dɛnkɛlɛya muxune mi yi nɔɛ na ligɛ. A findɛ to dunuɲa mangane seribatune fan misaala ra. ‡ 13:18: 666: Ndee laxi a ra fa fala na yatɛn findixi wundotaxamasenna nan na lan Romi taan manga gbeen xinla ma naxan xili Nero.Heburu xuiin nun Girɛki xuiin sɛbɛlidine keden kedenna birin yi lanxi yatɛnande ma mɛn kaane gbee wundo kiini. Muxun na mangan xinla tongo, a yi axinla sɛbɛlidine yatɛne sa e bode ma, na malanxin lanma kɛmɛ sennin tongesennin e nun sennin nanma. Mɛn kaanemiriyani, solofere nan yatɛ kamalixinna. Sennin fan yi a yita fa fala, na muxuna fe mi kamalixi. * 14:1: A matoLankɛnɛmaya 7.4-8 kui.

Lankɛnɛmayana 14:3 338 Lankɛnɛmayana 14:20xuina nde mɛ keli kore, naxan yi luxialo ige walan gbeen xuina alo kuyensarin xui gbeena. N fala xuiin naxanmɛ, na yi luxi nɛn alo kondenmaxanenan yi konden maxani. 3 E yi bɛtinɛnɛnbamamanga gbɛdɛnnundalisenaaninne nun fonne yɛtagi. Muxu yomi yi nɔɛ a maxaranɲɛ na bɛtin ma fɔnamuxuwuli kɛmɛwuli tongenaaninwuli naaninna naxanye yi xunbaxibɔxɔ xɔnna fari. 4 Ne nan mi e yɛtɛraxɔsi ɲaxanle xɔn, e sariɲan. E yibiraxi Yɛxɛɛ Diin fɔxɔ ra a na yi sigadɛdɛ. E bata yi xunba muxune tagi elu alo bɔxɔn bogise singe faɲin nax-anye fima Ala nun Yɛxɛɛ Diin ma.5Wule falanmi yi minima e dɛmumɛ!Fɛ yo mi yi e ra.

Maleka saxanne fe6 Nba, n yi maleka gbɛtɛ to tu-

ganɲɛ kore xɔnna ma. HabadanXibaru Faɲin falana a yii, a a ralimadunuɲa muxune ma, e nun siyanenun bɔnsɔnne nun xuine nun yamanebirin. 7Ayi a falama a xuini texin na, anaxa, “Ɛ gaxu Ala yɛɛ ra, ɛ yi binyen fia ma, amasɔtɔ a kiti sa waxatin bata ali. Ɛ a batu, a tan naxan kore xɔnnanun bɔxɔ xɔnna nun fɔxɔ igen nuntigine daxi.”

8 Malekan firinden yi fa a fɔxɔra, a naxa, “Babilɔn taa gbeen† batakala! A bata kala, a tan naxan atinxintareyaan dɔlɔn fixi siyane birinma.”

9Malekan saxanden yi fa e fɔxɔ ra,a yi a xuini te, a naxa, “Xa muxuyo sube magaxuxin nun a sawuranbatu, a yi tin a taxamasenna xa sa atigi ra hanma a yiin ma, 10 na kannafan Alaa xɔlɔn manpaan minma nɛnnaxan saxi xɔlɔ igelengenna kui, a yiɲaxankata tɛɛnnun dole tɛɛnimalekasariɲanxine nun Yɛxɛɛ Diin yɛtagi.11 E ɲaxankata tɛɛn tutin tema nɛnhabadan han habadan, matabu mi e

xa kɔɛɛn nun yanyin na e tan nax-anye sube magaxuxin nun a sawuranbatuma e tan naxanye tinma a xinlataxamasenna yi sa e ma.” 12 Nanara,yama sariɲanxin lanmanɛn e yi e tun-nafan, naxanye Ala yamarine suxumae dɛnkɛlɛya Yesu ma.

13Na danguxina, n yi fala xuiin mɛkeli kore, a naxa, “Ito sɛbɛ: Sɛwannakannexanaxanye faxamaMariginifɔlɔ ikima.” Alaa Nii Sariɲanxin naxa,“Ɲɔndin nan na ra, e ematabuma nɛne wanli, amasɔtɔ e wanle biraxi e fɔxɔra.”

Se xabana bɔxɔni14 Nba, n yi kunda fixɛn to.

Adamadi maligana nde yi dɔxi nakundaan fari, mangaya taxamaserikɔmɔtin xɛma daxin soxi a xun na,wɔlitɛ xɛnxɛna a yii. 15Maleka gbɛtɛyi keli Ala Batu Banxini, naxan yidɔxi kundaan fari, a yi a xui raminina ma, a naxa, “I ya wɔlitɛn tongo, iseen xaba, amasɔtɔ se xaba waxatinbata a li bɔxɔni, a bata mɔ.” 16 Nayi,naxan yi dɔxi kundaan fari, na yi awɔlitɛn nadangu bɔxɔ xɔnna fari, abɔxɔ xɔnna se xaba daxin ɲan fefe!

17 Awa, n yi maleka gbɛtɛ to kelɛAla Batu Banxini ariyanna yi, wɔlitɛxɛnxɛna nde na fan yii.

18 N mɔn yi maleka gbɛtɛ to minɛariyanna saraxa badeni, naxan yi tɛɛnxun na. Wɔlitɛ xɛnxɛn yi suxi naxanyii, a yi falan ti na xa a xuini texin na,a naxa, “I ya wɔlitɛ xɛnxɛn naso bɔxɔxɔnna manpa bogine ra, i yi e xabaamasɔtɔ e bata mɔ!” 19 Malekan yi awɔlitɛn nadangu bɔxɔn fari, a manpabogine xaba. A yi e rawoli Alaa xɔlɔgbeen manpa igen badeni. 20 E samanpa bogine bodon manpa bogi igebadeni taa xanbin na. Wunla yi minimanpa bogi ige badeni, a te han soonedɛni lanna, a bɔxɔn manpa ige badenma han fayida kilo kɛmɛ saxan ɲɔxɔn.

† 14:8: Babilɔn taan findixi wundo falan nan na naxan bunna nɛɛn fa fala Romitaana. Romi kaane yi Alaa yamaan ɲaxankatama Yoni waxatini alo Babilɔntaan yi Alaa yamaan ɲaxankatama Daniyɛli waxatini.


Malekane nun fitina dɔnxɛne fe1 Nba, n mɔn yi taxamaseri gbee

magaxuxi gbɛtɛ to kore xɔnna ma,maleka solofere nan yi a ra fitinafe solofere yi naxanye yii. Fitinafe dɔnxɛne nan ne ra, amasɔtɔ Alaaxɔlɔn kamalima ne nan xɔn ma.

2 Na xanbi ra, n yi lonna nde to, agbo alo fɔxɔ igena naxan mayilenmaalo kilasi fixɛna, a basanxi tɛɛn na. Nyi muxuna ndee fan to tixi na lonnamanaxanye subemagaxuxinnɔ e nuna sawuran nun a xinla xasabina, Alaakondenne yi suxi e yii. 3 E yi Alaawalikɛɛn Musaa bɛtin bama e nunYɛxɛɛ Diina bɛtina, e naxa,“Marigina, Ala Sɛnbɛn Birin Kanna,I ya wanle gbo, e magaxu!Siyane birin ma mangana,i ya kiraan tinxin. Ɲɔndin nan a ra.4Marigina, nde mi gaxuɛ i tan yɛɛ ra,a tondi i xinla binyɛ?Amasɔtɔ i tan nan keden pe sariɲan.Siyane birin fama nɛn,e yi i batu.Amasɔtɔ i ya tinxinyaan bata

makɛnɛn.”5Na xanbi ra, n yi Ala Batu Banxin

dɛɛn nabixin to kore, Alaa sereyabubuna. 6 Fitina fe soloferene yimaleka soloferen naxanye yii, ne yimini Ala Batu Banxini, e maxidixi taadugi sariɲanxine yi naxanye yi may-ilenma, e kanke yi xidixi xɛma tagixidine ra. 7 Awa, na dalise naaninnande keden yi xɛma lenge solofereso maleka soloferene yii naxanye yirafexi habadan Alaa xɔlɔn na. 8 AlaBatu Banxin yi rafe tɛɛ tutin na fataAlaa binyen nun a sɛnbɛn na. Muxuyo mi yi nɔɛ soɛ Ala Batu Banxini hanmaleka soloferene fitina fe solofereneyi kamali.

16Alaa xɔlɔ lengenne fe

1Nba, n yi fala xui gbeenmɛ keli AlaBatu Banxini. A yi a falama malekasoloferene xa, a naxa, “Ɛ siga, ɛ sa

Alaa xɔlɔ lengen solofereni itoe yixɛlɛbɔxɔ xɔnna ma!”

2Maleka singen yi siga, a sa a gbeelengenni xɛlɛ bɔxɔn ma. Sube mag-axuxin taxamasenna yi muxun nax-anye ma, e nun naxanye yi a sawuranbatuma, fure ɲaxin yi mini ne fatinma. 3 Malekan firinden yi a gbeelengenni xɛlɛ fɔxɔ igeni. Igen yi ligaalo muxu faxaxin wunla. Daliseennaxanye birin yi fɔxɔ igeni, ne birinyi faxa. 4Malekan saxanden yi a gbeelengenni xɛlɛ baane nun tigine yi, ebirin yi findi wunla ra. 5 Malekannaxan yi igene xun na, n yi na xuiinmɛ, a naxa,“I tinxin, i tan naxan na,i tan naxan yi na a fɔlɔni,i tan sariɲandena,i bata kitin sa tinxinni,6bayo e bata i ya yama sariɲanxin nun

nabine wunla ramini.Nayi, i bata wunla so e yii,e yi a min.Na nan lan e ma.”7 Awa, n yi fala xuiin mɛ keli saraxagandeni, a naxa,“Ɲɔndin na a ra,Marigina, Ala Sɛnbɛ Birin Kanna,i kitine sama tinxinna nun ɲɔndin

nin.”8 Malekan naaninden yi a gbee

lengenni xɛlɛ sogen fari. Ala yi tin,sogen xa yamaan magan a yilingagbeenna. 9Ayilinga gbeenyimuxunemagan, e yi Ala xinla rayelefu, sɛnbɛnnaxan yii a fitina feni itoe rafa. E mie xun xanbi so e yulubine yi, e yi Alabinya.

10 Malekan suulunden yi a gbeelengenni xɛlɛ na sube magaxuxinamanga gbɛdɛn ma, a yamanan yi ludimini, muxune yi lu e lɛnne xinɲɛxɔlɛni. 11 Ala Naxan Kore, e yi narayelefu e xɔlɛn nun e fure dɛ ɲaxinefe ra. Koni e mi xɛtɛ e kɛwali ɲaxinefɔxɔ ra.

12 Malekan senninden yi a gbeelengenni xɛlɛ Yufareti baa gbeeni.Baan yi xara alogo mangan naxanyefama sa keli sogeteden binni, ne xakiraan sɔtɔ. 13 Nba, n yi yinna saxan

Lankɛnɛmayana 16:14 340 Lankɛnɛmayana 17:8to minɛ ninginangan nun sube ma-gaxuxin nun wule nabiin dɛ, e luxialo xunɲɛne. 14 Yinnane nan yi nera naxanye kabanako feene ligama.E siga dunuɲa mangane birin fɛmaalogo e xa e malan yɛngɛ so xinla maSɛnbɛ Birin Kanna, Alaa lɔxɔ gbeenafe ra.

15 Marigin naxa, “A mato, n fafeen muxune ratɛrɛnama nɛn alomuɲadena. Sɛwan na kanna xa naxanluma a yɛɛ ra yi, a yi a dugine kantanalogo a ragenla nama mini, a yagi.”

16Nba, yinnane yi mangane malanyirena nde yi dɛnaxan xili Heburuxuini Haramagedon.

17 Malekan solofereden yi a gbeelengenni xɛlɛ foyeni. Fala xui gbeenyi keli manga gbɛdɛni Ala Batu Banx-ini, a yi a fala, a naxa, “A bataɲan!” 18 Kuyen ɲin masɔxɔnna nunxuine nun galan xuiin yi mini, bɔxɔnyi xuruxurun gbeen ti naxan ɲɔxɔnmunma yi liga xabu muxune da!19 Taa gbeen yi taxun saxanna ra.Siyane taane yi kala. Alami ɲinan Taagbeen Babilɔn* xɔn, a yi a xɔlɔ gbeenmanpa lengenna so mɛn kaane yii,alogo e xa Alaa xɔlɔn min. 20 Ige tagibɔxɔne birin yi tunun. Geyane fan miyi fa toma. 21 Balabalan kɛsɛ binyeneyi lu yolonɲɛ muxune ma naxanyeyi kilo tonge naaninna liyɛ. Muxuneyi Ala rayelefu na fitina balabalankɛsɛna fe ra, amasɔtɔ na yi magaxukati!

17Yalunde ɲaxalan gbeena fe

1 Na xanbi ra, lenge soloferene yisuxi maleka soloferen naxanye yii, nande keden yi fa n fɛma, a naxa, “Fabe, yalunde ɲaxalan gbeena* fe kitin

sama kii naxan yi, n xa na yita i ra,naxan findixi taa gbeen misaala ranaxan tixi baa wuyaxi longonna ra.2 Dunuɲa mangane yalunyaan liga atan nan xɔn, dunuɲa muxune birinyi e min a yalunyaan dɔlɔn na han exunne yi keli.”

3 Alaa Nii Sariɲanxin yi so n yi,malekan yi n tongo, a siga n na ton-bonni. N yi sa ɲaxanla nde to, a dɔxisube magaxuxi gbeela nde fari, Alarayelefu falane yi sɛbɛxi naxan yirenbirin ma a xinle ra. Xun soloferenun feri fu nan yi a ma. 4 Naɲaxanla yi maxidixi dugi mamiloxinnun a gbeela nan na e nun xɛmaannun bɔxɔ bun nafunle nun gɛmɛtofaɲine.† Xɛma igelengenna a yii, narafexi fe haramuxine nun a yalunya fexɔsixine birin na. 5Xinla nde yi sɛbɛxia tigi ra, wundo feen nan yi na ra, anaxa,“Babilɔn Taa Gbeena,‡Yalunde ɲaxanle nun dunuɲa fe hara-

muxine birin nga.”6 Awa, n yi na ɲaxanla to, a minxinnan yi a ra yama sariɲanxin wunlanun Yesu a sere tɔgɔndiyaxine wunlara. N to a to, n yi kabɛ kati. 7Malekanyi n maxɔdin, a naxa, “I kabɛn nan-fera? N ɲaxanla fe wundo feen bunnafalama i xa nɛn e nun subemagaxuxinnaxan a xalima, xun solofere nun ferifu naxan ma. 8 I sube magaxuxinnaxan toxi, na yi na nun, koni iki, ami fa na. Anu, a mɔn tema nɛn yiliɲaxin na, a sa halagi. Dunuɲa muxunnaxanye birin xili mi sɛbɛxi habadanNii RakisinKitabunkui benundunuɲaxa da waxatin naxan yi, ne na subemagaxuxin to waxatin naxan yi, ekabɛma nɛn, amasɔtɔ a yi na nun,koni a mi fa na iki, anu a mɔn famanɛn.”

* 16:19: Babilɔn taan findixi wundo falan nan na naxan bunna nɛɛn fa fala Romitaana. Romi kaane yi Alaa yamaan ɲaxankatama Yoni waxatini alo Babilɔntaan yi Alaa yamaan ɲaxankatama Daniyɛli waxatini. * 17:1: Yalunde ɲaxalangbeeni ito findixi Romi taan misaala ra. † 17:4: bɔxɔ bun nafunla: Gɛmɛnsiyana nde nan ma fe falaxi be naxan toma fɔxɔ ige yi xaxunna ndee kui. Nagɛmɛn xili nɛn “pɛrili.” ‡ 17:5: Babilɔn Taa Gbeena: Wundo falan na a ra naxanRomi taan nan ma fe falama.

Lankɛnɛmayana 17:9 341 Lankɛnɛmayana 18:99 “Nama, fɔ xaxinla nun fe kolonna

nan xa lu en yi: Xun soloferene find-ixi na taan geyaan soloferene nanna, ɲaxanla dɔxi naxanye fari. Emɔnfindiximanga soloferene nan na.10Suulunbata kala. Kedenmangayaniiki, boden munma fa singen. A na fawaxatin naxan yi, a waxatidi nan tunnabama. 11 Sube magaxuxin naxan yina nun, koni a mi fa na, na yɛtɛɛnfindixi mangan solomasɛxɛden nanna, a mɔn manga soloferene yɛ, asigan halagin nan ma.”

12“I feri fuun naxanye toxi, ne find-ixi manga fuuna ndee nan na, nax-anye munma mangayaan fɔlɔ singen,koni e mangayaan ligama nɛn wax-atidi bun ma sube magaxuxin wax-atini. 13 E birin miriyaan keden: ee sɛnbɛn nun e fangan birin somanɛn sube magaxuxin yii. 14 E YɛxɛɛDiin yɛngɛma nɛn, koni Yɛxɛɛ Di-ina e nɔma nɛn, amasɔtɔ MarigineMarigin nan a ra, e nun ManganeMangana. E nun a muxu xilixinenun a muxu sugandixine nun a muxutɔgɔndiyaxine fan yi nɔɔn sɔtɔ.”

15 Malekan yi a fala n xa, a naxa,“I igen naxanye toxi, yalunde ɲaxanlayi dɔxi dɛnaxan yi, bɔnsɔnne nun ya-mane nun siyane nun xuine nan nera. 16 I feri fuune nun subemagaxuxinnaxanye toxi, ne yalunde ɲaxanlaraɲaxuma nɛn, e yi a yii seene birinba a yii, e yi a rageli. E yi a fatibɛndɛn don, e yi a gan. 17AmasɔtɔAlanan na saxi e bɔɲɛni, e xa a sagoonliga. E birin yi lan a ma, e yi e sɛnbɛnnawali sube magaxuxina mangayanihan Alaa falan yi kamali.”

18 “I ɲaxanla naxan toxi, na findixitaa gbeen nan na naxan mangayaanligama dunuɲa mangane birin xunna.”

18Babilɔn kala fena

1 Na danguxina, n mɔn yi malekagbɛtɛ to godɛ keli kore naxan sɛnbɛ

yi gbo, a nɔrɔn dɛgɛn yi bɔxɔn birinyiyalan. 2A yi a xuini te, a naxa,“Babilɔn taa gbeen* bata bira,a bata kala!A bata findi ɲinanne nun yinna

ɲaxine birin dɔxɔden nae nun xɔli ɲaxin nun sube haramuxi

xɔsixin sifan birin konna.3 Amasɔtɔ siyane birin bata a yalun-

yaan dɔlɔ xɔlɛn min.Dunuɲa mangane birin bata yalun-

yaan liga a xɔn.Dunuɲa yulane bata findi nafulu

kanne ra a nafulu kanya gbeenxɔn.”

4Na xanbi ra, n yi fala xui gbɛtɛmɛkeli kore, a naxa,“N ma yamana, ɛ keli a yi,alogo ɛ nama basan a yulubine ra,ɛ nun ne yi fitina fena ndee sɔtɔ ɛ

bode xɔn.5 Amasɔtɔ a yulubine bata e malan e

bode farite han kore xɔnna.Ala mi ɲinanxi a fe ɲaxine xɔn ma.6 Ɛ a saranna fialo a bonne saranxi kii naxan yi,ɛ a saranna fi a kɛwanle ra dɔxɔde

firin.A dɔlɔn saxi igelengenna naxan kui,ɛ na rafe dɔxɔde firin.7A binyen nun yɛtɛ yiɲaxunna naxan

nagidi a yɛtɛma,ɛ na tɔrɔn nun a sɔxɔlɛn ɲɔxɔnna

ragidi a ma.Amasɔtɔ a fala nɛn a yɛtɛma, a naxa,‘A mato,n bata findi ɲaxalan mangan na,kaɲa gilɛmi n na,n mi sunɛmumɛ!’8 Na ma, fitina feni itoe birin fama a

ma nɛn lɔxɔ kedenni:furen nun sunun nun fitina kamɛna,a mɔn yi woli tɛɛni, a gan.AmasɔtɔMarigina Ala sɛnbɛn gbonaxan a kitin saxi.”

9 Dunuɲa mangan naxanye luxiyalunyaan nun yɛtɛ yiɲaxunni a xɔn,ne na a ganmatɔɔn tutin to tɛwaxatinnaxan yi, e sunuma nɛn, e wuga a

* 18:2: Babilɔn taa gbeena: Wundo falan na a ra naxan bunna nɛɛn fa fala Romitaana.

Lankɛnɛmayana 18:10 342 Lankɛnɛmayana 19:2fe ra. 10 E gaxuxin yi sa ti wulani aɲaxankatana fe ra, e yi a fala, e naxa,“Gbalona, gbalona,Babilɔn taa gbeena,taa sɛnbɛ kanna,i ya kitin bata fa i ma sanɲa ma ke-

denni!”11 Dunuɲa yulane fan sunuma nɛn,

e wuga a fe ra, amasɔtɔ muxu yomi fa e sare seene sarama sɔnɔn:12 naxanye findixi xɛmaan nun gbetifixɛn nun bɔxɔ bun nafunle nun pɛriligɛmɛ tofaɲin nun taa dugi faɲinenun dugi mamiloxine nun dugi faɲigbɛtɛ nun dugi gbeele nun wudi faɲisifane birin na e nun se faɲin sifanbirin naxanye rafalaxi sama ɲinna ra,e nun wudi faɲine nun sulan nunwuren nun gɛmɛ faɲi fixɛne, 13 enun sinamon wudi xiri ɲaxumɛn nunse xiri ɲaxumɛne nun latikɔnɔnnanun mirihi latikɔnɔnna nun wusu-lanna nun dɔlɔn nun turen nun mu-rutu fuɲin nunmurutun nun ɲingenenun yɛxɛɛne nun soone nun won-torone nun konyine nun muxune ni-ine. 14 Yulane yi a fala taan muxunexa, e naxa,“Sare seen naxanye birin xɔli i ma,ne bata tunun,i ya nafunle nun i ya nɔrɔn bata ɲan.E mi fa toma sɔnɔn!”

15 Yulan naxanye nafunla sɔtɔ nataani yulayani, ne sa tima nɛnwulani,amasɔtɔ e bata gaxu a ɲaxankatan yɛɛra, ewugamanɛn, e sunu. 16E yi a fala,e naxa,“Gbalona.Gbalon taa gbeeni ito xa.Na kaane yi maxidixi taa dugi faɲin

nin,e nun dugi mamiloxin nun a gbeelae nun xɛmaan nun gɛmɛ tofaɲine.17 Nafulu gbee sifani ito bata raxɔri

sanɲa ma kedenni!”Kunki ragine nun kunki kui mux-

une nun kunkin walikɛne birin yi sati wulani. 18 E gbelegbelema, e yɛɛntixi a ganmatɔɔn tutin tematɔɔn na,e naxa, “Taa mundun yi maliga taa

gbeeni ito ra?” 19E lu gbangbanna sɛ exunne yi sununi, e yi lu wugɛ, e sunu,e naxa,“Gbalona,gbalon taa gbeeni ito xa!Kunki kanne birin findixi nafulu

kanne ra taani ito nin.A bata raxɔri sanɲa ma kedenni!”20 Ɛ sɛwa a halagi feen na,ɛ tan naxanye kore xɔnna ma,ɛ tan yama sariɲanxin nun a nabine

nun a xɛrane,ɛ fan xa sɛwa.Amasɔtɔ Ala bata a makiti,a yi ɛ xun mafala kitin bolon.

21 Nba, maleka sɛnbɛmana nde yigɛmɛ gbeen tongo alo se din gɛmɛnaa yi a woli fɔxɔ igeni, a naxa,“Babilɔn taa gbeen nawolima ayi kala

sɛnbɛ sifani ito nin,a mi fa to sɔnɔn.22 Konden xuiin nun yenla xuiin nun

xulen xuiin nunxɔta xuiin mi fa mɛma ayi sɔnɔn!Walikɛ kesuxi sifa yo mi fa toma ayi

sɔnɔn.Se din xuiin mi fa mɛma ayi sɔnɔn!23 Lɛnpu dɛgɛn mi fa toma ayi sɔnɔn.Ɲaxalandin nun ɲaxalandi kanna

xuiin mi fa mɛma ayi sɔnɔn.Na birin bayo ɛ yulane yi findixi

dunuɲa sɛnbɛ kanne nan na.Na birin bayo ɛ dunuɲa muxune birin

mayenden nɛn ɛ woyimɛyafeene xɔn.

24Alaa nabine nun a yama sariɲanxinwunla minixi Babilɔn taan nin

muxun naxanye birin faxa bɔxɔni,ne wunla goronna a tan nan ma.”

191Na danguxina, n yi fala xui gbeen

mɛ kore naxan yi luxi alo gali gbeenxuina, a naxa,“Tantunna Ala xa!Kisin nun binyen nun sɛnbɛna en ma

Ala nan yii!2 Amasɔtɔ a kitine sama ɲɔndin nun

tinxinna nin.A bata ɲaxalan yalunxi gbeen makiti

* 19:2: Ɲaxalan yalunxin findixi wundo falan na lan Romi taan ma.

Lankɛnɛmayana 19:3 343 Lankɛnɛmayana 19:21naxan yi dunuɲa kalama a yalunyaan

na.*A mɔn yi a walikɛne faxa feen saran a

ra.”3 E mɔn yi a fala, e naxa,“Tantunna Ala xa!Taan gan tutin luma nɛn tɛ habadan.”4 Fori mɔxɔɲɛn nun naaninne nundalise naaninne yi e xinbi sin, e yi Alabatu, a dɔxi a manga gbɛdɛni, e naxa,“Amina! Tantunna Ala xa!”

Yɛxɛɛ Diina ɲaxalandi tiinɲaxaɲaxana

5 Na xanbi ra, fala xuiin yi kelimanga gbɛdɛni naxan a fala, a naxa,“Ɛ en ma Ala tantun,ɛ tan a walikɛne birin,ɛ tan naxanye gaxuxi a yɛɛ ra,muxudin nun muxu gbeena.”6Nba, n yi fala xuiin mɛ, naxan yi luxialo gali gbeen xuina, a mɔn yi luxialo ige walan gbeen xuina, e nun kuyesarin gbeen xuina. A naxa,“Tantunna Ala xa!Amasɔtɔ en Marigina,Ala sɛnbɛn birin kanna nan man-

gayaan nabama!7 En sɛwa, en ɲaxan.En yi binyen fi a ma!Bayo Yɛxɛɛ Diina ɲaxalandi tiin wax-

atin bata a li,a ɲaxalandin bata a yitɔn.8 Dugi faɲi sariɲanxin mayilenxin

bata so a yii amaxidi seen na.”Dugi faɲin findixi yama sariɲanxinatinxinyaan misaala nan na.

9Na xanbi ra, malekan yi a fala n xa,a naxa, “Ito sɛbɛ: ‘Sɛwan na kanne xanaxanye xilixi Yɛxɛɛ Diina ɲaxalanditiin sɛwa bande donni.’ ” A mɔn yi afala n xa, a naxa, “Alaa ɲɔndi falanenan itoe ra.”

10 N yi n xinbi sin a bun ma abatu feen na, koni a yi a fala n xa,a naxa, “I nama na liga! I walikɛboden nan n tan na e nun i ngax-akedenna naxanye birin na Yesu a feseren ba. Ala nan xa batu!” BayoYesu a fe sereya falan findixi Alaa NiiSariɲanxin nabiya falane nan na.

Soo ragiin nun soo fixɛna fe11Nba, n yi kore xɔnna to rabixi, n

yi soo fixɛn to. Naxan yi dɔxi a fari,na yi xili nɛn Tinxinna nun Ɲɔndina.A kitin nun yɛngɛn nabama tinxinnanin. 12 A yɛɛne yi luxi alo tɛɛ dɛgɛna.Mangaya taxamaseri wuyaxi yi soxi axun na. Xinla yi sɛbɛxi a ma, muxu yomi naxan kolon, fɔ a tan. 13 Domaannaxan yi ragodoxi a ma, na bata yisin wunli. A xili nɛn, “Alaa Falana.”14 Ariyanna ganle yi biraxi a fɔxɔ ra,e yi dɔxi soo fixɛne fari. E maxidixitaa dugi fixɛ sariɲanxini. 15 Silanfanxɛnxɛn yi minima a dɛ, a yi siyanenɔma naxan na. A tan nan mangayaxɔdɛxɛn ligama siyane birin xun na amanga wure dunganna ra.† A tan nanmanpa bogine bodonma Ala SɛnbɛnBirin Kanna xɔlɔ gbeen manpa igebadeni. 16 Xinla sɛbɛxi a domaannun a danban ma, a naxa, “ManganeMangana, Marigine Marigina.”

17 Nba, n yi malekan to tixi sogentagi. Xɔnla naxanye birin yi korefoyeni, a yi falan ti ne xa a xuini texinna, a naxa, “Ɛ fa be, ɛ fa ɛ malanAlaa donse donnamalan gbeena fe ra,18 alogo ɛ xa fa mangane suben done nun sofa kuntigine nun sɛnbɛmanenun soone nun soo ragine e nunmux-une birin, xɔrɔne nun konyine, muxugbeen nun muxudina.”

19 N yi na sube magaxuxin to, enun dunuɲa mangane nun e ganle.E yi malanxi alogo e xa na kannayɛngɛ naxan dɔxi soo fixɛn fari, enun a ganla. 20 E yi sube magax-uxin suxu, e nun wule nabiin naxanyi kabanako feene ligama a yɛtagi amuxune mayenden naxanye xɔn e yitin sube magaxuxin taxamasenna xasa e ma, e yi a sawuran batu. Efirinna birin ɲɛɲɛn yi woli ayi tɛɛdarani naxan dɛgɛma dole tɛɛn na.21 Naxan yi dɔxi soo fixɛn fari, silan-fanna naxan yi minima na dɛ, na yi adɔnxɛne faxa, xɔline yi lugo e binbinera.

† 19:15: Yaburin 2.9


Ɲɛɛ wuli kedenna mangayana fe1 Nba, n yi malekan to godɛ keli

kore, yili ɲaxin dɛɲinna a yii e nunyɔlɔnxɔn kuye gbeena. 2 A yi ningi-nangan suxu, saɲi fonna, Yinna Man-gana, Setana, a yi a xidi, a lu na hanɲɛɛ wuli keden. 3 Malekan yi a woliyili ɲaxin na, a yi na sɔxɔn a ma, ataxamasenna sa a ma, alogo a namafa siyane mayenden han ɲɛɛ wuli ke-denna yi kamali. Na na dangu, fɔ amɔn xa fulun nɛn han waxatidi.

4 N yi manga gbɛdɛne to. Naxanyeyi dɔxi e yi, kiti sa sɛnbɛn yi so neyii. Naxanye xunne bata yi sɛgɛ e dɛYesu a fe sereyaan nun Alaa falanafe ra, naxanye mi sube magaxuxinnun a sawuran batu, naxanye mi tina taxamasenna xa sa e tigi ra hanma eyiinma, n yi ne niine to. E niinmɔn yibira e yi e nun Alaa Muxu Sugandixinyi mangayaan liga han ɲɛɛ wuli ke-den. 5 Faxa muxun dɔnxɛne niin mibirama e yi han ɲɛɛ wuli kedenna yidɛfe. Faxa muxune kenla sayani, afɔlɔn nan na ra. 6 Sɛwan muxune xanaxanye na lu na keli singeni sayani.Sayaan firinden mi sɛnbɛ sɔtɔma etan ma, e findima nɛn Ala nun aMuxu Sugandixina saraxaraline ra, eyi mangayaan liga a xɔn han ɲɛɛ wulikeden.

Setana nɔ fena7 Na ɲɛɛ wuli kedenna na dangu

waxatin naxan yi, Setana raminimanɛn kasoon na. 8 A minima nɛn asiyane birin mayenden bɔxɔn tongonnaaninne birin yi alogo a xa e malanyɛngɛn xili ma, na yi xili sa “Gogo nunMagogo.”* E wuya ayi alo fɔxɔ igenmɛɲɛnsinna. 9 E fama nɛn e bɔxɔnyiren birin li, e sa yama sariɲanxindaaxaden nabilin e nun Alaa taarafanxina. Koni tɛɛn yi godo keli kore,a yi e halagi. 10 Na Yinna Mangana,Setana naxan e mayenden, na yi wolitɛɛ darani naxan dɛgɛma dole tɛɛn

na, sube magaxuxin nun wule nabiindɛnaxan yi. E lu ɲaxankataxi yanyinnun kɔɛɛn na habadan han habadan.

Kiti dɔnxɛna fe11Nba, n yi manga gbɛdɛ fixɛ gbeen

to, e nun naxan yi dɔxi a yi. Bɔxɔxɔnna nun kore xɔnna e gima a yɛɛra, e mi fa to sɔnɔn. 12 Na xanbi ra,n yi faxa muxune to, muxu gbeenenun muxudine, e tixi manga gbɛdɛnyɛtagi. Kitabune yi rabi, Kitabu gbɛtɛfan yi rabi. Nii Rakisin Kitabun nanyi na ra. Faxa muxune yi makiti aloa yi sɛbɛxi kii naxan yi kitabune kui,lan e kɛwanle ma. 13 Fɔxɔ igen yia gbee faxa muxune ramini, sayaannun laxira fan yi e gbee faxa muxuneramini, e birin yimakiti e kɛwanlema.14 Nayi, sayaan nun laxira yi woli tɛɛdarani. Na findin sayaan firinden nanna, tɛɛ darani. 15 Naxan yo xili mito sɛbɛxi Nii Rakisin Kitabun kui, nawolima ayi nɛn tɛɛ darani.

21Kore xɔri nɛnɛn nun bɔxɔ xɔri

nɛnɛna fe1 Na xanbi ra, n yi kore xɔri nɛnɛn

nun bɔxɔ xɔri nɛnɛn to. Amasɔtɔkore xɔri singen nun bɔxɔ xɔri sin-gen bata yi tunun, fɔxɔ igen mi yifa na sɔnɔn. 2 Awa, n yi Alaa TaaSariɲanxin to godɛ keli ariyanna yiAla fɛma, Yerusalɛn nɛnɛna, a yitɔnxialo ɲaxalandin naxan a yitɔnxi sigaa xɛmɛn nalandeni. 3 N yi fala xuigbeen mɛ manga gbɛdɛni, a naxa,“Ala dɔxɔden bata lu adamadiine tagi!A luma nɛn e fɛma, e findi a yamaanna. Ala yɛtɛɛn luma nɛn e fɛma, afindi e Ala ra. 4 A yi e yɛɛgen birinfitan e yɛɛ ra yi, sayaan mi fa luma nasɔnɔn hanma sununa hanma wuganahanma xɔlɛna. Amasɔtɔ fe fonne bataɲan.”

5Na xanbi ra, naxan yi dɔxi mangagbɛdɛni, na yi a fala, a naxa, “N batafeen birin findi a nɛnɛn na!” A mɔnyi a fala, a naxa, “Ito sɛbɛ, amasɔtɔ fe

* 20:8: Alaa yamaan yaxune xili na kiini Nabi Esekiyɛli kitabu yiren kui. A mato Esekiyɛlisora 38 han 39 kui.

Lankɛnɛmayana 21:6 345 Lankɛnɛmayana 22:1ragidixin nun ɲɔndin nan falani itoera.” 6 A mɔn yi a fala n xa, a naxa,“N tan nan Alifa nun Omega ra.* Nanan na ra, a fɔlɔn nun a raɲanna. Xamin xɔnla naxan ma, n siimaya tigiigena nde soma nɛn a yii, a sare mina. 7 Na nan findima nɔ sɔtɔ muxunkɛɛn na. N findima nɛn a Ala ra, a yifindi nmadiin na. 8Koni nafigine nundɛnkɛlɛyatarene nun muxu xɔsixinenun faxa tiine nun yanga suxune nunkɔɛramuxune nun suxure batune nunwule falane birin, ne tan gbeen tɛɛdaraan nan na naxan dɛgɛma doletɛɛn na. Sayaan firinden nan na ra.”

Yerusalɛn nɛnɛna fe9 Lenge soloferen yi suxi maleka

soloferen naxanye yii, naxanye yirafexi fitina fe dɔnxɛ soloferene ra, nande keden yi fa n fɛma, a naxa, “Fabe, n xa ɲaxalandin yita i ra, YɛxɛɛDiina ɲaxanla.” 10Alaa Nii Sariɲanxinyi so n yi, malekan yi siga n na geyagbeen fari pon, a sa Taa Sariɲanxinyita n na, Yerusalɛn naxan godo keliariyanna yi Ala fɛma. 11Alaa nɔrɔn yia ma, a mayilenma alo yasipi gɛmɛnaalo gɛmɛ fixɛna. 12 Yinna yi taannabilinxi, a mate, a gbo. So dɛ funun firin yi a ma. Maleka fu nunfirin tixi na dɛɛne ra. Isirayila bɔnsɔnfu nun firinne xinle sɛbɛxi dɛɛne ma.13Sogeteden binni dɛ saxan, kɔmɛnnama dɛ saxan, yiifanna ma dɛ saxan,sogegododen binni dɛ saxan. 14 Bɛtɛnsade fu nun firin nan yi taan yinnabun, Yɛxɛɛ Diina xɛra fu nun firinnexinle sɛbɛxi e ma.

15Malekannaxan yi falan timanxa,se maliga tamin yi suxi na yii naxanyi rafalaxi xɛmaan na, alogo a xa taanmaliga e nun a dɛɛne nun a yinna.16 Tongon naanin nan yi taan ma. Akuyan nun a yigboon yi lan. Malekanyi taan maliga se maliga tamin na:kilo wuli firin. A kuyan nun a yigboonnun a yiteen birin yi lan. 17Malekan

yi yinna maliga adamadiine se ma-liga kiini, nɔngɔnna yɛ kɛmɛ tongenaanin e nun naanin. 18 Na yinna yitixi yasipi gɛmɛn nan na, taan yi tixixɛma faɲin nan na. A fixa alo ki-lasina. 19 Taan nabilinna yinna bɛtɛnsadene yi rayabuxi gɛmɛ faɲin sifanbirin na: yasipi gɛmɛn nan yi a bɛtɛnsade singen ma, a firindena safirigɛmɛna, a saxandena agati gɛmɛna, anaanindena emerodi gɛmɛna, 20 a su-ulundenaonixi gɛmɛna, a sennindenakarinɛliya gɛmɛna, a soloferedenakirisoliti gɛmɛna, a solomasɛxɛdenaberili gɛmɛna, a solomanaanindenatopasi gɛmɛna, a fudena kirisopirasigɛmɛna, a fu nun kedendena yasintigɛmɛna, a fu nun firindena ametisigɛmɛna. 21A so dɛ fu nunfirinne birinyi rafalaxi gɛmɛ faɲine nan na. Dɛkeden kedenna birin yi rafalaxi pɛriligɛmɛ tofaɲi keden nan na. Taan kiragbeen yi rafalaxi xɛma faɲin nan na, afixa alo kilasina.

22 Koni n mi Ala Batu Banxinse to na taani, amasɔtɔ Marigina,Ala Sɛnbɛn Birin Kanna nun YɛxɛɛDiin nan findixi Ala Batu Banxin na.23 Taan mako mi yi sogen nun kikedɛgɛn ma, amasɔtɔ Alaa nɔrɔn yi ayiyalanma. Yɛxɛɛ Diin nan a lɛnpunna. 24 Dunuɲa siyane sigan tima adɛgɛnnanma, dunuɲamangane famanɛn e binyen na a xɔn. 25 Taan dɛɛnemi ragalin mumɛ, amasɔtɔ kɔɛɛn misoma na yi mumɛ! 26 Siyane birinfama nɛn e binyene nun e xunnay-erenne ra a xɔn. 27Koni se sariɲantareyo mi soɛ na taani, hanma fe xɔsixirabana hanma wule falana, koni fɔnaxanye xili sɛbɛxi Yɛxɛɛ Diina NiiRakisin Kitabun kui.

22Ariyanna

1 Malekan yi siimaya baa igen fanyita n na. A fixa alo kilasina, keliAla nun Yɛxɛɛ Diina manga gbɛdɛni.

* 21:6: Girɛki xuiin gbee sɛbɛlidine fɔlɔn nan Alifa ra, a raɲanna yi findi Omegara. Na nan na ra, a fɔlɔn nun a raɲanna.

Lankɛnɛmayana 22:2 346 Lankɛnɛmayana 22:212Siimaya wudin yi tixi taan yamama-landen tagi, e nun baan fɔxɔ firinnera, naxan yi bogima sanɲa ma fu nunfirin ɲɛɛn bun ma. A yi bogima nɛnkike yo kike. Siyane rakɛndɛya seennan yi a dɛɛne ra. 3 Danga mi fa nasɔnɔn.

Ala nun Yɛxɛɛ Diina manga gbɛdɛnluma nɛn na taani. A walikɛne yi abatu. 4 E yi a yɛtagin to, a xinla yilu e tigi ra. 5 Kɔɛɛn mi fa soɛ mumɛ,e mako mi fa luma lɛnpu dɛgɛn mahanma sogena, amasɔtɔMarigina, Alanan e luma kɛnɛnni. E luma nɛnmangayani habadan han habadan.

Yesu fa fena fe6Na xanbi ra, malekan yi a fala n xa,

a naxa, “Fe ragidixin nun ɲɔndin nanfalani itoe ra. Marigina, Ala naxanxaxinla fima nabine ma, na nan amalekan nafaxi alogo a xa sa a yita awalikɛne ra naxan fama ligadeni.”

7 Yesu naxa, “N famatɔɔn ni i ra.Sɛwan na kanna xa naxan na nabiyafala sɛbɛxini itoe suxu.”

8 N tan Yoni nan feni itoe mɛxi, nyi e to. Nba, n to e mɛ, n yi e to,malekan naxan yi e yitama n na, nyi bira na san bun ma, alogo n xa abatu. 9 Koni a yi a fala n xa, a naxa,“I nama na liga de! I walikɛ bodennan n na, e nun i ngaxakeden nabinee nun naxanye birin fala sɛbɛxini itoesuxuma. Ala nan batu!” 10 A yi afala n xa, a naxa, “I nama nabiyafala sɛbɛxini itoe findi wundo feenera de. Amasɔtɔ waxatin bata maso.11 Xa tinxintaren naxan na, na xa lutinxintareyani. Xa xɔsiden naxan na,na xa lu xɔsi fe rabani. Xa naxan

tinxin, na xa lu tinxinyaan fari. Xanaxan sariɲan, na xa lu sariɲanni.”

12 Yesu naxa, “N famaan ni i ra. Nfama nɛn birin kɛwanla saranna ra nyii. 13 N tan nan Alifa nun Omega ra,na bunna nɛɛn fa fala a singen nun adɔnxɛna, a fɔlɔn nun a raɲanna.”

14 “Sɛwan na kanne xa naxanye edomane xama alogo e xa siimayaanwudin sɔtɔ, e so taan so dɛɛnera. 15 Koni fe xɔsixi rabane nunkɔɛramuxune nun yalundene nunfaxa tiine nun suxure batune nunwule falan nafan naxanye birin ma,ne luma nɛn taan fari ma.”

16 “N tan Yesu bata n ma malekanxɛ ɛ ma alogo a xa sa sereyani itoba dɛnkɛlɛya yamane xa. Dawudabɔnsɔnna nan n na, keli a denbayani.Tagalan saren nan n tan na, naxantema xɔtɔnni.”

17 Awa, Alaa Nii Sariɲanxin nunɲaxalandin yi a fala, e naxa, “Fa be!”Naxan yo na a mɛ, na fan xa a fala,a naxa, “Fa be!” Xa min xɔnla naxanma, na xa fa. Xa naxan wama siimayaigen xɔn, na xa a rasuxu, a mi sarama.

Fala Dɔnxɛna18 N muxune nan maxadima nax-

anye birin nabiya fala sɛbɛxini itoemɛma, xa naxan nde sa e fari, Alafitina feene sama nɛn na kanna farinaxanye sɛbɛxi kitabuni ito kui. 19Xanaxan yo nde ba nabiya fala sɛbɛxiniitoe ra, Ala na kanna gbee bama nɛnsiimaya wudin nun taa sariɲanxina feyi, naxanye fe falaxi kitabuni ito kui.

20 Naxan feni itoe seren bama, nanaxa, “Ɲɔndin na a ra, n famaan ni ira.” Amina! Marigi Yesu fa! 21MarigiYesu xa hinan ɛ birin na.

Documents

KisinKiraanKitabuna TheHolyBibleintheYalunkalanguageofGuinea. · MatiyuSora1:1 1 MatiyuSora1:20 Matiyu MatiyuYesuaFeXibaru FaɲinNaxanSɛbɛ Matiyu Kitabun yireni ito sɛbɛxi nɛn