Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtMarcLevy
LESENFANTSDELALIBERTÉ
DUMEMEAUTEURMarcLevy
chezlemêmeéditeur
Etsic'étaitvrai...,roman,2000
Oùes-tu?,roman,2001
Septjourspouruneéternité...,roman,2003
LaProchaineFois,roman,2004
Vousrevoir,roman,2005
MesamisMesamours,roman,2006
LESENFANTSDELALIBERTÉ
roman
ROBERTLAFFONTJ'aimebienceverbe«résister».Résister,àcequinousemprisonne,auxpréjugés,auxjugementshâtifs,àl'enviedejuger,àtoutcequiestmauvaisennousetnedemandequ'à
s'exprimer,àl'envied'abandonner,aubesoindesefaireplaindre,aubesoindeparlerdesoiaudétrimentdel'autre,auxmodes,auxambitionsmalsaines,audésarroiambiant.
Résister,et...sourire.
EmmaDANCOURT
ÉditionsRobertLaffont,S.A.,SusannaLeaAssociates,Paris,2007
ISBN978-2-221-1071S-3
Amonpère,
àsonfrèreClaude,
àtouslesenfantsdelaliberté.Àmonfils
etàtoimonamour.
Jevaist'aimerdemain,aujourd'huijeneteconnaispasencore.J'aicommencépardescendrel'escalierduvieilimmeublequej'habitais,lepasunpeupressé,jetel'avoue.Aurez-de-chaussée,mamain,quiavaitserrélarambarde,sentaitlacired'abeilequelaconciergeappliquaitméthodiquementjusqu'aucoudedudeuxièmepalierleslundisetpuisverslesderniersétageslesjeudis.Malgrélalumièrequidoraitlesfaçades,letrottoirétaitencoremoirédelapluiedupetitmatin.Direquesurcespaslégers,jenesavaisencorerien,j'ignoraistoutdetoi,toiquimedonneraissûrementunjourleplusbeaucadeauquelaviefaitauxhommes.JesuisentrédanslepetitcafédelarueSaintPaul,j'avaisdutempsdansmespoches.TroisauPage1
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtcomptoir,nousétionspeuàêtreriches
decelacematindeprintemps.Etpuis,lesmainsderrièresagabardine,monpèreestentré,ils'estaccoudéauzinccommes'ilnem'avaitpasvu,unefaçond'élégancebienàlui.Ilacommandéuncaféserréetj'aipuvoirlesourirequ'ilmecachaittantbienquemal,plutôtmal.D'untapotementsurlecomptoir,ilm'aindiquéquelasaleétait«tranquile»,quejepouvaisenfinmerapprocher.J'aisenti,enfrôlantsaveste,saforce,lepoidsdelatristessequiécrasaitsesépaules.Ilm'ademandésij'étais«toujourssûr».Jen'étaissûrderien,maisj'aihochélatête.Alorsilapoussésatassetrèsdiscrètement.Souslasoucoupe,ilyavaitunbiletdecinquantefrancs.J'airefusé,maisilaserrétrèsfortlesmâchoiresetgrommelé
que,pourfairelaguerre,ilfalaitavoirleventreplein.J'aiprislebiletet,àsonregard,j'aicomprisqu'ilfalaitmaintenantquejeparte.J'airajustémacasquette,ouvertlaporteducaféetremontélarue.Enlongeantlavitrine,j'airegardémonpèreà
l'intérieurdubar,unpetitregardvolé,commeça;luim'aoffertsonultimesourire,pourmefairesignequemoncolétaitmalajusté.
Ilyavaitdanssesyeuxuneurgencequejemettraisdesannéesàcomprendre,maisilmesuffitaujourd'huiencoredefermerlesmiensenpensantàlui,pourquesonderniervisagemerevienne,intact.Jesaisquemonpèreétaittristedemondépart,jedevineaussiqu'ilpressentaitquenousnenousreverrionsplus.Cen'étaitpassamortqu'ilavaitimaginée,maislamienne.
JerepenseàcemomentaucafédesTourneurs.Celadoitdemanderbeaucoupdecourageàunhommed'enterrersonfilsalorsqu'ilprenduncaféchicoréejusteàcôtédelui,deresterdanslesilenceetdenepasluidire«Turentresàlamaisontoutdesuiteettuvasfairetesdevoirs».Unanplustôt,mamèreétaitaléecherchernosétoilesjaunesaucommissariat.C'étaitpournouslesignaldel'exodeetnouspartionsàToulouse.Monpèreétaittaileuretjamaisilnecoudraitcettesaloperiesurunboutd'étoffe.Ce21mars1943,j'aidix-huitans,jesuismonté
dansletramwayetjeparsversunestationquinefiguresuraucunplan:jevaischercherlemaquis.Ilyadixminutesjem'appelaisencoreRaymond,depuisquejesuisdescenduauterminusdelaligne12,jem'appeleJeannot.Jeannotsansnom.Àcemomentencoredouxdelajournée,destasdegensdansmonmondenesaventpascequivaPage2
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtleurarriver.Papaetmamanignorentquebientôtonvaleurtatouerunnumérosurlebras,mamannesaitpasquesurunquaidegare,onvalaséparerdecethommequ'eleaimepresqueplusquenous.Moijenesaispasnonplusquedansdixans,jereconnaîtrai,dansuntasdepairesdelunettesdeprèsdecinqmètresdehaut,auMémoriald'Auschwitz,lamonturequemonpèreavaitrangéedanslapochehautedesaveste,ladernièrefoisquejel'aivuaucafédesTourneurs.MonpetitfrèreClaudenesaitpasquebientôtjepasserailechercher,etques'iln'avaitpasditoui,sinousn'avionspasétédeuxàtraversercesannées-là,aucundenousn'auraitsurvécu.Messeptcamarades,Jacques,Boris,Rosine,Ernest,François,Marius,Enzo,nesaventpasqu'ilsvontmourirencriant«VivelaFrance»,etpresquetousavecunaccentétranger.
Jemedoutebienquemapenséeestconfuse,
PREMIEREPARIIEquelesmotssebousculentdansmatête,maisà
partirdecelundimidietpendantdeuxans,sanscessemoncœurvabattredansmapoitrineaurythmequeluiimposelapeur;j'aieupeurpendantdeuxans,jemeréveileencoreparfoislanuitaveccettefoutuesensation.Maistudorsàcôtédemoimonamour,mêmesijenelesaispasencore.Alorsvoilàunpetitboutdel'histoiredeCharles,Claude,Alonso,Catherine,Sophie,Rosine,Marc,Emile,Robert,mescopains,espagnols,italiens,polonais,hongrois,roumains,lesenfantsdelaliberté.1.
Ilfautquetucomprenneslecontextedanslequelnousvivions,c'estimportantuncontexte,pourunephraseparexemple.Sortiedesoncontexteelechangesouventdesens,etpendantlesannéesquiviendront,tantdephrasesserontsortiesdeleurcontextepourjugerdefaçonpartialeetmieuxcondamner.C'estunehabitudequineseperdrapas.
Auxpremiersjoursdeseptembre,lesarméesd'HitleravaientenvahilaPologne,laFranceavaitdéclarélaguerreetpersonneicioulànedoutaitquenostroupesrepousseraientl'ennemiauxfrontières.LaBelgiqueavaitétébalayéeparladéferlantedesdivisionsdeblindésalemands,etenquelquessemainescentmiledenossoldatsmourraientsurleschampsdebataileduNordetdelaSomme.LemaréchalPétainfutnomméàlatêtedugouvernement;lesurlendemain,ungénéralquirefusaitladéfaitelançaitunappelàlarésistancedepuisPage3
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLondres.Pétainpréférasignerlaredditiondetousnosespoirs.Nousavionsperdulaguerresivite.Enfaisantalégeanceàl'Alemagnenazie,lemaréchalPétainentraînaitlaFrancedansunedespériodeslesplussombresdesonhistoire.Larépubliquefutabolieauprofitdecequel'onappeleraitdorénavantl'Étatfrançais.Lacartefutbarréed'unelignehorizontaleetlanationséparéeendeuxzones,l'uneaunord,occupée,etl'autreausud,ditelibre.Maislalibertéyétaittouterelative.Chaquejourvoyaitparaîtresonlotdedécrets,acculantàlaprécaritédeuxmilionsd'hommes,defemmesetd'enfantsétrangersquivivaientenFrancedépourvusdésormaisdedroits:celuid'exercerleurmétier,d'aleràl'école,decirculerlibrementetbientôt,trèsbientôt,celuid'existertoutsimplement.Cesétrangersquivenaient
dePologne,deRoumanie,deHongrie,cesréfugiésespagnolsouitaliens,lanationdevenueamnésiqueenavaitpourtanteusacrementbesoin.IlavaitbienfalurepeupleruneFranceprivée,vingt-cinqansplustôt,d'unmilionetdemid'hommes,mortsdanslestranchéesdelaGrandeGuerre.Étrangers,c'étaitlecasdepresquetousmescopains,etchacunavaitsubilesrépressions,lesexactionsperpétréesdanssonpaysdepuisplusieursannées.LesdémocratesalemandssavaientquiétaitHitler,lescombattantsdelaguerred'EspagneconnaissaientladictaturedeFranco,ceuxd'Italie,lefascismedeMussolini.Ilsavaientétélespremierstémoinsdetoutesleshaines,detouteslesintolérances,decettepandémiequiinfestaitl'Europe,avecsonterriblecortègedemortsetdemisère.Toussavaientdéjàqueladéfaiten'étaitqu'unavantgoût,lepireétaitencoreàvenir.Maisquiauraitvouluécouterlesporteursdemauvaisesnouveles?
Aujourd'hui,laFrancen'avaitplusbesoind'eux.Alorscesexilés,venusdel'EstouduSud,étaientarrêtésetinternésdansdescamps.LemaréchalPétainn'avaitpasseulementrenoncé,ilalaitpactiseraveclesdictateursd'Europe,etdansnotrepaysquis'endormaitautourdecevieilard,sepressaientdéjàchefdegouvernement,ministres,préfets,juges,gendarmes,policiers,miliciens,pluszéléslesunsquelesautresdansleursterriblesbesognes.2.
Toutacommencécommeunjeud'enfants,ilyatroisans,le10novembre1940.LetristemaréchaldeFrance,entourédequelquespréfetsauxlauriersPage4
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtd'argent,entamaitparToulouseletourdelazonelibred'unpayspourtantprisonnierdesadéfaite.Étrangeparadoxequecesfoulesdésemparées,émerveiléesenregardantseleverlebâtonduMaréchal,sceptred'unancienchefrevenuaupouvoiretporteurd'unordrenouveau.Maisl'ordrenouveaudePétainseraitunordredemisère,deségrégation,dedénonciations,d'exclusions,demeurtresetdebarbarie.
Parmiceuxquiformeraientbientôtnotrebrigade,certainsconnaissaientlescampsd'enfermement,oùlegouvernementfrançaisavaitfaitparquertousceuxquiavaientletortd'êtreétrangers,juifsoucommunistes.EtdanscescampsduSudOuest,qu'ils'agissedeGurs,d'Argelès,deNoéoudeRivesaltes,lavieétaitabominable.Autanttedirequepourquiyavaitdesamis,desmembresdesafamileprisonniers,lavenueduMaréchalétaitvécuecommeunultimeassautaupeudelibertéqu'ilnousrestait.
Etpuisquelapopulationsepréparaitàl'acclamer,ceMaréchal,ilfalaitsonner
notretocsin,réveilerlesgensdecettepeursidangereuse,celequigagnelesfoulesetlesconduitàbaisserlesbras,àacceptern'importequoi;àsetaireavecpourseuleexcuseàlalâchetéquelevoisinfaitdemêmeetquesilevoisinfaitdemême,c'estdoncainsiqu'ilfautfaire.
PourGaussât,undesmeileursamisdemonpetitfrère,commepourBertrand,ClouetouDelàcourt,iln'estpasquestiondebaisserlesbras,pasquestiondesetaire,etlasinistreparadequivasedéroulerdanslesruesdeToulouseseraleterraind'unedéclarationmagistrale.
Cequicompteaujourd'hui,c'estquedesmotsdevérité,quelquesmotsdecourageetdedignité
pleuventsurlecortège.Untextegauchementécrit,maisquidénoncequandmêmecequisedoitd'êtredénoncé;etpuisqu'importecequeditletexteoucequ'ilneditpas.Resteàimaginerlemoyenparlequellestractsserontlepluslargementbalancés,sanssefaireaussitôtarrêterparlesforcesdel'ordre.Maislescopainsontbienpensélecoup.Quelquesheuresavantledéfilé,ilstraversentlaplaceEsquirol.Ilsontlesbraschargésdepaquets.Lapoliceestdéployée,maisquisesouciedecesadolescentsàl'alureinnocente?Lesvoiciaubonendroit,unimmeubleàl'angledelaruedeMetz.Alors,touslesquatreseglissentdanslacaged'escalieretgrimpentjusqu'autoitenespérantqu'aucunevigiePage5
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtnes'ytrouvera.L'horizonestlibreetlaviles'étendàleurspieds.
Gaussatassemblelemécanismequesescopainsetluiontconçu.Auborddutoit,uneplanchettereposesurunpetittréteau,prêteàbasculercommeunebalançoire.D'uncôtéilsposentlapiledetractsqu'ilsonttapésàlamachine,del'autrecôtéunbidonpleind'eau.Aubasdurécipient,unpetittrouetvoilàl'eauquifiledanslesgouttièrestandisqu'euxfilentdéjàverslarue.
LavoitureduMaréchalapproche,Gaussatlèvelatêteetsourit.Lalimousinedécapotableremontelentementlarue.Surletoit,lebidonestpresquevide,ilnepèseplusrien;alorslaplanchebasculeetlestractsvoltigent.Ce10novembre1940seralepremierautomnedumaréchalfélon.Regardeleciel,lesfeuilesvirevoltentet,combledebonheurpourcesgavrochesaucourageimprovisé,quelquesunesviennentseposersurlavisièredumaréchalPétain.Lafoulese
baisseetramasselestracts.Laconfusionesttotale,lapolicecourtdanstouslessensetceuxquicroientvoircesgaminsacclamercommetouslesautreslecortègeignorentquec'estleurpremièrevictoirequ'ilscélèbrent.Ilssesontdispersésetchacunmaintenants'éloigne.Enrentrantchezluicesoir-là,Gaussatnepeutimaginerquetroisjoursplustard,dénoncé,ilseraarrêtéetpasseradeuxansdanslesgeôlesdelacentraledeNîmes.Delacourtnesaitpasquedansquelquesmoisilseraabattupardespoliciersfrançais,dansuneéglised'Agenoù,pourchassé,ils'étaitréfugié;Clouetignoreque,l'anprochain,ilserafusiléàLyon;quantàBertrandpersonneneretrouveralecoindechampsouslequelilrepose.Ensortantdeprison,Gaussat,lespoumonsbouffésparlatuberculose,rejoindralemaquis.Arrêtéà
nouveau,ilseracettefoisdéporté.Ilavaitvingt-deuxansquandilestmortàBuchenwald.Tuvois,pournoscopains,toutacommencé
commeunjeud'enfants,unjeud'enfantsquin'aurontjamaiseuletempsdedeveniradultes.C'estd'euxdontilfautquejeteparle,MarcelLanger,JanGerhard,JacquesInsel,CharlesMichalak,JoséLinarezDiaz,StefanBarsony,detousceuxquilesrejoindrontaufildesmoisquisuivront.Cesonteuxlespremiersenfantsdelaliberté,ceuxquiontfondéla35ebrigade.Pourquoi?Pourrésister!C'estleurhistoirequicompte,paslamienne,etpardonne-moisiparfoismamémoires'égare,sijesuisconfusoumetrompedenom.Page6
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtQu'importentlesnoms,aditunjourmoncopainUrman,nousétionspeunombreuxet,aufond,nousn'étionsqu'un.Nousvivionsdanslapeur,danslaclandestinité,nousnesavionspasdequoichaquelendemainseraitfait,etilesttoujoursdifficilederouvriraujourd'huilamémoired'uneseuledecesjournées.
3.
Crois-moisurparole,laguerren'ajamaisressembléàunfilm,aucundemescopainsn'avaitlatêtedeRobertMitchum,etsiOdetteavaiteuneserait-cequelesjambesdeLaurenBacal,j'auraisprobablementessayédel'embrasseraulieud'hésitercommeuncondevantlecinéma.D'autantquec'étaitlaveiledel'après-midioùdeuxnazisl'ontabattueaucoindelaruedesAcacias.Depuis,jen'aimepaslesacacias.
Leplusdur,jesaisquec'estdifficileàcroire,futdetrouverlaRésistance.
DepuisladisparitiondeGaussatetdesescopains,monpetitfrèreetmoibroyionsdunoir.Aulycée,entrelesréflexionsantisémitesduprofd'histoire-géoetlessarcasmesdesélèvesdephiloaveclesquelsonsebattait,lavien'étaitpastrèsmarrante.Jepassaismessoiréesdevantlepostederadio,à
guetterlesnouvelesdeLondres.Àlarentrée,nousavionstrouvésurnospupitresdespetitsfeuiletstitrés«Combat».J'avaisvulegarçonquisortaitendoucedelaclasse;c'étaitunréfugiéalsaciennomméBergholtz.J'aicouruàtoutesjambespourlerejoindredanslacour,pourluidirequejevoulaisfairecommelui,distribuerdestractspourlaRésistance.Ilarigoléquandj'aiditça,maisjesuisquandmêmedevenusonsecond.Etlesjourssuivants,ensortantdecours,jel'attendaissurletrottoir.Dèsqu'ilarrivaitaucoindelarue,jememettaisenmarche,etluiaccéléraitlepaspourmerejoindre.Ensemble,nousglissionsdesjournauxgaulistesdanslesboîtesauxlettres,parfoisnouslesjetionsdesplates-formesdetramwayavantdesauterenmarcheetdedécamper.
Unsoir,Bergholtzn'apparutpasàlasortiedulycée,etlelendemainnonplus...Désormais,àlafindelaclasse,avecmonpetitfrèreClaude,nousprenionslepetittrainquilongeaitlaroutedeMoissac.Encachette,nousnousrendionsau«Manoir».C'étaitunegrandedemeureoùvivaientcachésunetrentained'enfantsdontlesparentsavaientétédéportés;deséclaireuses-scoutsPage7
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlesavaientrecueilisetprenaientsoind'eux.Claudeetmoialionsybinerlepotager,parfoisnousdonnionsdescoursdemathsetdefrançaisauxplusjeunes.ChaquejourpasséauManoir,j'enprofitaispoursupplierJosette,ladirectrice,demefileruntuyauquimepermettraitderejoindrelaRésistance,etchaquefois,elemeregardaitenlevantlesyeuxauciel,faisantminedenepassavoirdequoijeluiparlais.
Maisunjour,Josettem'aprisàpartdanssonbureau.
-Jecroisquej'aiquelquechosepourtoi.Rends-toidevantle25delarueBayard,àdeuxheuresdel'après-midi.Unpassanttedemanderal'heure.Tuluirépondrasquetamontrenemarchepas.S'iltedit«VousneseriezpasJeannot?»c'estquecetypeestlebon.
Etc'estcommecelaqueças'estpassé...J'aiemmenémonpetitfrèreetnousavonsrencontréJacquesdevantle25delarueBayard,àToulouse.Ilestentrédanslarue,enmanteaugrisetchapeaudefeutre,unepipeaucoindeslèvres.Il
ajetésonjournaldanslacorbeilefixéeaulampadaire;jenel'aipasrécupéréparcequecen'étaitpaslaconsigne.Laconsigne,c'étaitd'attendrequ'ilmedemandel'heure.Ils'estarrêtéànotrehauteur,nousatoisésetquandjeluiairéponduquemamontrenemarchaitpas,iladits'appelerJacquesetademandélequeldenousdeuxétaitJeannot.J'aifaitaussitôtunpasenavantpuisqueJeannot,c'étaitmoi.
Jacquesrecrutaitlui-mêmelespartisans.Ilnefaisaitconfianceàpersonneetilavaitraison.Jesaisquecen'estpastrèsgénéreuxdedireça,maisilfautseremettredanslecontexte.
Àcemoment-là,jenesavaispasquedansquelquesjours,unrésistantquis'appelaitMarcelLangerseraitcondamnéàmortàcaused'unprocureurfrançaisquiavaitdemandésatêteetl'avaitobtenue.EtpersonneenFrance,zonelibreoupas,nesedoutaitqu'aprèsquel'undesnôtreseutdescenduceprocureurenbasdechezlui,undimanche,alorsqu'ilalaitàlamesse,plusaucuneCourdejusticen'oseraitdemanderlatêted'unpartisanarrêté.Jenesavaispasnonplusquej'iraisabattreunsalopard,hautresponsabledelaMilice,dénonciateuretassassindetantdejeunesrésistants.Lemilicienenquestionn'ajamaissuquesamortPage8
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtn'avaittenuqu'àunfil.Quej'aieutelementpeurdetirerquej'auraispumepisserdessus,quej'aifaililâchermonarmeetquesicetteorduren'avaitpasdit«Pitié»,luiquin'enavaiteupourpersonne,jen'auraispasétéassezencolèrepourledescendredecinqbalesdansleventre.
Onatué.J'aimisdesannéesàledire,onn'oubliejamaislevisagedequelqu'unsurquionvatirer.Maisnousn'avonsjamaisabattuuninnocent,pasmêmeunimbécile.Jelesais,mesenfantslesaurontaussi,c'estçaquicompte.Pourl'instant,Jacquesmeregarde,mejauge,mereniflepresquecommeunanimal,ilsefieàsoninstinctetpuisilsecampedevantmoi;cequ'ilvadiredansdeuxminutesferabasculermavie:
-Qu'est-cequetuveuxexactement?
-RejoindreLondres.
-Alorsjenepeuxrienfairepourtoi,ditJacques.Londresc'estloinetjen'aiaucuncontact.Jem'attendaisàcequ'ilmetourneledosets'enailemaisJacques
restedevantmoi.Sonregardnemequittepas,jetenteunesecondechance.
-Pouvez-vousmemettreencontactaveclesmaquisards?Jevoudraisalermebattreaveceux.
-Çaaussic'estimpossible,reprendJacquesenralumantsapipe.
-Pourquoi?
-Parcequetudisquetuveuxtebattre.Onnesebatpasdanslemaquis;aumieuxonrécupèredescolis,onpassedesmessages,maislarésistanceyestencorepassive.Situveuxtebattre,c'estavecnous.
-Nous?
-Es-tuprêtàcombattredanslesrues?
-Cequejeveux,c'esttuerunnaziavantdemourir.Jeveuxunrevolver.
J'avaisditçad'unairfier.Jacquesaéclatéderire.Moi,jenecomprenaispascequ'ilyavaitdedrôle,jetrouvaismêmecelaplutôtdramatique!Justement,c'estcequiavaitfaitrigolerJacques.
-Tuaslutropdelivres,ilvafaloirqu'ont'apprenneàteservirdetatête.Saremarquepaternalistem'avaitunpeuvexé,maispasquestionqu'ils'enaperçoive.Voilàdesmoisquejetentaisd'établiruncontactaveclaRésistanceetj'étaisentraindetoutgâcher.Jecherchedesmotsjustesquineviennentpas,unproposquitémoignequejesuisquelqu'unsurquilespartisanspourrontcompter.Jacquesmedevine,ilsourit,etdanssesyeux,jevoissoudaincommeuneétinceledetendresse.Page9
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Nousnenousbattonspaspourmourir,maispourlavie,tucomprends?
Celan'al'airderien,maiscettephrase,jel'aireçuecommeuncoupdepoing.C'étaientlàlespremièresparolesd'espoirquej'entendaisdepuisledébutdelaguerre,depuisquejevivaissansdroits,sansstatut,dépourvudetouteidentitédanscepaysquiétaitlemien,hierencore.Monpèrememanque,mafamileaussi.Ques'est-ilpassé?Autourdemoitouts'estévanoui,onavolémavie,
simplementparcequejesuisjuifetquecelasuffitàdestasdegenspourmevouloirmort.Derrièremoi,monpetitfrèreattend.Ilsedoutequequelquechosed'importantsejoue,alorsiltoussotepourrappelerqu'ilestlàluiaussi.Jacquesposesamainsurmonépaule.
-Viens,nerestonspasici.Unedespremièreschosesquetudoisapprendre,c'estànejamaisresterimmobile,c'estainsiqu'onsefaitrepérer.Ungarsquiattenddanslarue,parlestempsquicourent,c'esttoujourslouche.
Etnousvoilàmarchantlelongd'untrottoirdansuneruelesombre,avecClaudequinousemboîtelepas.
-J'aipeut-êtredutravailpourvous.Cesoir,vousirezdormirau15rueduRuisseau,chezlamèreDublanc,eleseravotrelogeuse.Vousluidirezquevousêtestouslesdeuxétudiants.EletedemanderacertainementcequiestarrivéàJérôme.Répondsquevousprenezsaplace,qu'ilestpartiretrouversafamiledansleNord.
Jedevinaislàunsésamequinousdonneraitl'accèsàuntoitet,quisait,peut-êtremêmeàunechambrechauffée.Alors,prenantmonrôletrèsausérieux,j'aidemandéquiétaitceJérôme,histoired'êtreaupointsilamèreDublanccherchaitàensavoirplussursesnouveauxlocataires.Jacquesm'aaussitôtramenéàuneréalitépluscrue.
-Ilestmortavant-hier,àdeuxruesd'ici.Etsilaréponseàmaquestion«Veux-tuentreraucontactdirectdelaguerre?»esttoujoursoui,alorsdisonsquec'estceluiqueturemplaces.Cesoir,quelqu'unfrapperaàtaporte.Iltediraqu'ilvientdelapartdeJacques.
Avecuntelaccent,jesavaisbienquecen'étaitpassonvéritableprénom,maisjesavaisaussiquelorsqu'onentraitdanslaRésistance,votrevied'avantn'existaitplus,etvotrenomdisparaissaitavec.Jacquesm'aglisséuneenveloppedanslamain.
-Tantquetupaierasleloyer,lamèreDublancPage10
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtneposerapasdequestions.Alezvousfairephotographier,ilyaunecabineàlagare.Barrez-vous,maintenant.Nousauronsl'occasiondenousrevoir.Jacquesacontinuésonchemin.Aucoindelaruele,salonguesilhouettes'esteffacéedanslabruine.
-Onyva?aditClaude.
J'aiemmenémonfrèredansuncaféetnousavonsprisjustedequoinousréchauffer.Attablé
contrelavitrine,jeregardaisletramwayremonterlagranderue.
-Tuessûr?ademandéClaude,enapprochantseslèvresdelatassefumante.
-Ettoi?
-Moijesuissûrquejevaismourir,àpartça,jenesaispas.
-SinousentronsdanslaRésistance,c'estpourvivre,paspourmourir.Tucomprends?
-D'oùsors-tuunechosepareile?
-C'estJacquesquimel'adittoutàl'heure.
-AlorssiJacquesledit...
Etpuisunlongsilences'estinstalé.Deuxmilicienssontentrésdanslasale,ilssesontassissansnousprêterattention.JeredoutaisqueClaudenefasseuneconnerie,maisils'estcontentédehausserlesépaules.Sonestomacgargouilait.
-J'aifaim,a-t-ildit.Jen'enpeuxplusd'avoirfaim.
J'avaishonted'avoirfaceàmoiungamindedixseptansquinemangeaitpasàsafaim,hontedemonimpuissance;maiscesoirnousentrerionspeutêtreenfindanslaRésistanceetalors,j'enétaiscertain,leschosesfiniraientparchanger.Leprintempsreviendra,diraitunjourJacques,alors,unjour,j'emmèneraimonpetitfrèredansuneboulangerie,jeluioffriraitouteslespâtisseriesdumondequ'ildévorerajusqu'àn'enpluspouvoir,etceprintemps-làseraleplusbeaudemavie.Nousavonsquittéletroquetet,aprèsunecourtehaltedanslehaldelagare,noussommesalésàl'adressequeJacquesnousavaitindiquée.LamèreDublancn'apasposédequestions.EleajusteditqueJérômenedevaitpasbeaucoupteniràsesaffairespourpartircommeça.Jeluiairemisl'argentetelem'aconfiélacléd'unechambreaurez-de-chausséequidonnaitsurlarue.
-C'estpouruneseulepersonne!a-t-eleajouté.
J'aiexpliquéqueClaudeétaitmonpetitfrère,qu'ilétaitlàenvisitepourquelquesjours.JecroisPage11
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquelamèreDublancsedoutaitunpeuquenousn'étionspasétudiants,maistantqu'onluiréglaitsonloyer,laviedeseslocatairesnelaregardaitpas.Lachambrenepayaitpasdemine,unevieileliterie,unbrocd'eauetunecuvette.Lesbesoinssefaisaientdansunréduitaufonddujardin.Nousavonsattendulerestedel'après-midi.Alatombéedujour,onafrappéàlaporte.Pasdecettefaçonquivousfaitsursauter,pascecognementassurédelaMilicequandelevientvousarrêter,justedeuxpetitscoupscontrelechambranle.Claudeaouvert.Emileestentréetj'aitoutdesuitesentiquenousalionsnouslierd'amitié.Emilen'estpastrèsgrandetildétestequ'ondisequ'ilestpetit.Voilàunanqu'ilestentrédanslaclandestinitéettoutdanssonattitudemontresonaccoutumanceàlachose.Emileestcalme,ilarboreundrôledesourire,commesiplusrienn'avaitd'importance.Àdixans,ilafuilaPologneparcequ'onypersécutaitlessiens.Àquinzeansàpeine,enregardantlesarméesd'HitlerdéfilerdansParis,Emileacomprisqueceuxquiavaientdéjàvoululuiconfisquersaviedanssonpaysétaientvenusjusqu'icifinirleursalebesogne.Sesyeuxdegaminsesontécarquiléssansqu'ilpuissejamaistoutàfaitlesrefermer.C'estpeut-êtrecequiluidonnecedrôledesourire;non,Emilen'estpaspetit,ilesttrapu.C'estsaconciergequil'asauvé,Emile.IlfautdirequedanscetteFrancetriste,ilyavaitdeschouetteslogeuses,decelesquinousregardaientautrement,quin'acceptaientpasquel'ontuedebravesgens,justeparcequeleurreligionétaitdifférente.Desfemmesquin'avaientpasoubliéque,métèqueoupas,unenfantc'estsacré.Lepèred'Emileavaitreçulalettredelapréfecturequil'obligeaitàaleracheterlesétoilesjaunesàcoudresurlesmanteaux,àhauteurdelapoitrine,defaçonbienvisible,disaitl'avis.À
l'époque,EmileetsafamilevivaientàParis,rueSainte-Marthe,dansleXearrondissement.Lepèred'Emileétaitaléaucommissariatdel'avenueVellefaux;ilavaitquatreenfants,onluiavaitdoncremisquatreétoiles,plusunepourluietuneautrepoursafemme.Lepèred'Emileavaitpayélesétoilesetilétaitrentréchezlui,latêtebasse,commeunanimalqu'onauraitmarquéauferrouge.Emileaportésonétoile,etpuislesraflesontcommencé.Ilavaitbeaus'insurger,direàsonpèred'arrachercettesaloperie,rienn'yfaisait.Lepèred'EmileétaitPage12
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtunhommequivivaitdanslalégalité,etpuisilavaitconfiancedanscepaysquil'avaitaccueili;ici,onnepouvaitrienfairedemalauxhonnêtesgens.Emileavaittrouvéàselogerdansunepetitechambredebonnesouslestoits.Unjour,commeildescendait,saconcierges'étaitprécipitéederrièrelui.
-Remontetoutdesuite,ilsarrêtenttouslesjuifsdanslesrues,lapoliceestpartout.Ilssontdevenusfous.Emile,montevitetecacher.Eleluiaditdefermersaporteetdenerépondreàpersonne,eleluiapporteraitdequoimanger.Quelquesjoursplustard,Emileestsortisanssonétoile.IlestretournérueSainte-Marthe,maisdansl'appartementdesesparents,iln'yavaitpluspersonne;nisonpère,nisamère,nisesdeuxpetitessœurs,celedesixans,l'autredequinze,pasmêmesonfrèrequ'ilavaitpourtantsuppliéderesteraveclui,denepasretournerdansl'appartementdelarueSainte-Marthe.
Emilen'avaitpluspersonne;toussesamisavaientétéarrêtés;deuxd'entreeux,quiavaientparticipéàunemanifàlaporteSaint-Martin,avaientréussiàcavalerparlaruedeLancryquanddessoldatsalemandsàmotoavaientmitrailélecortège;maisilss'étaientfaitrattraper.Ilsavaientfinifusiléscontreunmur.UnrésistantconnusouslenomdeFabienavait,enreprésailes,abattulelendemainunofficierennemisurlequaidemétrodelastationBarbes,maislesdeuxcopainsd'Emilen'avaientpasressuscitépourautant.Non,Emilen'avaitpluspersonne,àpartAndré,unultimecamaradeaveclequelilavaitprisquelquescoursdecomptabilité.Alorsilétaitalélevoir,pourchercherunpeud'aide.C'estlamèred'Andréquiluiavaitouvertlaporte.EtquandEmileluiavaitannoncéquesafamileavaitétéraflée,qu'ilétaittoutseul,eleavaitprisl'actedenaissancedesonfils,l'avaitdonnéàEmileenluiconseilantdequitterParisauplusvite.«Vousenferezcequevouspourrez,peut-êtremêmeobtiendrez-vousunecarted'identité.»Lenomdefamiled'Andréc'étaitBerté,iln'étaitpasjuif,lecertificatétaitunsaufconduitenor.Gared'Austerlitz,EmileaattenduquesoitformésurlequailetrainquipartaitpourToulouse.Là-bas,ilavaitunoncle.Puisilestmontédansunwagonets'estcachésousunebanquette,sansbouger.Danslecompartiment,lesvoyageursignoraientquederrièreleurspiedsétaittapiunmômePage13
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquiavaitpeurpoursavie.
Leconvois'estébranlé,Emileestrestéplanqué,immobile,pendantdesheures.Quandletrainafranchilazonelibre,Emileaquittésacachette.Lespassagers
ontfaitunedrôledetêteenvoyantcegaminquisortaitdenulepart;ilaavouéqu'iln'avaitpasdepapiers;unhommeluiaditderetourneraussitôtdanssaplanque,ilavaitl'habitudedutrajetetlesgendarmesnetarderaientpasàfaireunautrecontrôle.Illepréviendraitquandilpourraitsortir.
Tuvois,danscetteFrancetriste,ilyavaitnonseulementdesconciergesetdeslogeusesformidables,maisaussidesmèresgénéreuses,desvoyageursépatants,desgensanonymesquirésistaientà
leurmanière,desgensanonymesquirefusaientdefairecommelevoisin,desgensanonymesquidérogeaientauxrèglespuisqu'elesétaientindignes.C'estdanscettechambrequemelouelamèreDublancdepuisquelquesheuresqu'Emilevientd'entrer,avectoutesonhistoire,avectoutsonpassé.Etmêmesijenelaconnaispasencore,l'histoired'Emile,jesaispourtantàsonregardquenousalonsbiennousentendre.
-Alorsc'esttoilenouveau?demande-t-il.
-C'estnous,reprendmonpetitfrèrequienamarrequ'onfassecommes'iln'étaitpaslà.
-Vousavezlesphotos?questionneEmile.Etilsortdesapochedeuxcartesd'identité,desticketsderationnementetuntampon.Lespapiersétablis,ilselève,retournelachaiseetserassiedà
califourchon.
-Parlonsdetapremièremission.Enfin,puisquevousêtesdeux,disonsdevotrepremièremission.
Monfrèrealesyeuxquipétilent,jenesaispassic'estlafaimquitaraudesonestomacsansrelâcheoul'appétitnouveaud'unepromessed'action,maisjelevoisbien,sesyeuxpétilent.
-Ilvafaloiralervolerdesvélos,ditEmile.Clauderetourneverslelit,laminedéfaite.
-C'estçafairedelarésistance?C'estpiquerdesbicyclettes?J'aifaittoutcetrajetpourquel'onmedemanded'êtreunvoleur?
-Parcequetucroisquelesactions,tuvaslesfaireenvoiture?Labicyclette,c'estlemeileuramidurésistant.Réfléchisdeuxsecondes,sicen'estpastroptedemander.Personneneprêteattentionàunhommeàvélo;tuesjusteuntypequirentredel'usineouquipartautravailselonl'heure.UnPage14
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtcyclistesefonddanslafoule,ilestmobile,sefaufilepartout.Tufaistoncoup,tutetiresàvélo,etalorsquelesgenscomprennentàpeinecequivientdesepasser,toituesdéjààl'autreboutdelavile.Doncsituveuxquel'onteconfiedesmissionsimportantes,commenceparalerpiquertabicyclette!
Voilà,laleçonvenaitd'êtredite.Restaitàsavoiroùoniraitpiquerlesvélos.Emileadûdevancermaquestion.Ilavaitdéjàfaitunrepérageetnousindiqualecouloird'unimmeubleoùdormaienttroisbicyclettes,jamaisattachées.Ilnousfalaitagirtoutdesuite;sitoutsepassaitbien,nousdevionsleretrouverendébutdesoiréechezuncopaindontilmedemandaitd'apprendrel'adresseparcœur.C'étaitàquelqueskilomètres,danslabanlieuedeToulouse,unepetitegaredésaffectéeduquartierdeLoubers.«Dépêchez-vous,avaitinsistéEmile,ilfaudraquevoussoyezlà-basavantlecouvre-feu.»
C'étaitleprintemps,lanuitnetomberaitpasavantplusieursheuresetl'immeubleauxvélosn'étaitpasloind'ici.Emileestpartietmonpetitfrèrecontinuaitàfairelatête.J'airéussiàconvaincreClaudequ'Emilen'avaitpastortetpuisquec'étaitprobablementunemiseà
l'épreuve.Monpetitfrèrearâlémaisilaacceptédemesuivre.
Nousnoussommesremarquablementacquittésdecettepremièremission.Claudeétaitenplanquedanslarue,onpouvaitquandmêmeprendredeuxansdeprisonpourunvoldebicyclette.Lecouloirétaitdésertet,commel'avaitpromisEmile,ilyavaitbientroisvélos,poséslesunscontrelesautres,libresdetouteattache.
Emilem'avaitditdepiquerlesdeuxpremiers,maisletroisième,celuicontrelemur,étaitunmodèlesportavecuncadrerougeflamboyantetunguidonmunidepoignéesencuir.J'aidéplacéceluidedevantquis'esteffondrédansuntintamarreeffrayant.Jemevoyaisdéjàcontraintdebâilonnerlaconcierge,coupdechance,lalogeétaitvideetpersonnenevinttroublermontravail.Labécanequimeplaisaitn'étaitpasfacileàattraper.Quandonapeur,lesmainssontmoins
habiles.Lespédalesétaientemmêléesetrienn'yfaisait,jen'arrivaispasà
séparerlesdeuxbicyclettes.Auprixdemileefforts,calmantdumieuxquejelepouvaislesbattementsdemoncœur,jeparvinsàmesfins.Monpetitfrèreavaitpointéleboutdesonnez,trouvantletempslongàpoireautertoutseulsurletrottoir.
-Qu'est-cequetufous,bonsang?
Page15
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Tiens,prendstonvéloaulieuderâler.
-Etpourquoijen'auraispaslerouge?
-Parcequ'ilesttropgrandpourtoi!
Claudeaencorerâlé,jeluiaifaitremarquerquenousétionsenmissioncommandéeetquecen'étaitpaslemomentdesedisputer.Ilahaussélesépaulesetenfourchésabicyclette.Unquartd'heureplustard,pédalantàtouteberzingue,nouslongionslavoieferréedésaffectéeversl'anciennepetitegaredeLoubers.
Emilenousaouvertlaporte.
-Regardecesbécanes,Emile!
Emileafaitunedrôledetête,commes'iln'avaitpasl'aircontentdenousvoir,etpuisilnousalaissé
entrer.Jan,ungrandtypeélancénousregardaitensouriant.Jacquesaussiétaitdanslapièce;ilnousafélicitéstouslesdeuxet,envoyantlevélorougequej'avaischoisi,iladenouveauéclatéderire.
-Charlesvalesmaquilerpourqu'ilssoientméconnaissables,a-t-ilajoutéenrigolantdeplusbele.
Jenevoyaistoujourspascequ'ilyavaitdedrôleetapparemmentEmilenonplusvulatêtequ'ilfaisait.
Unhommeenmailotdecorpsdescendaitl'escalier,c'estluiquihabitaiticidanscettepetitegaredésaffectéeetjerencontraispourlapremièrefoislebricoleurdelabrigade.Celuiquidémontaitetremontaitlesvélos,celuiquifabriquaitlesbombespourfairesauterleslocos,celuiquiexpliquaitcommentsaboter,surdesplates-formesdetrains,lescockpitsassemblésdanslesusinesdelarégion,oucommentcisailerlescâblesdesailesdebombardierspourqu'unefoismontésenAlemagne,lesavionsd'Hitlernedécolentpasdesitôt.IlfaudraquejeteparledeCharles,cecopainquiavaitperdutoutessesdentsdedevantpendantlaguerred'Espagne,cecopainquiavaittraversétantdepaysqu'ilenavaitmélangéleslanguespourinventersonpropredialecte,aupointquepersonnenelecomprenaitvraiment.IlfaudraquejeteparledeCharlesparceque,sanslui,nousn'aurionsjamaispuaccomplirtoutcequenousalionsfairedanslesmoissuivants.Cesoir,danscettepièceaurez-de-chausséed'unevieilegaredésaffectée,nousavonstousdixseptetvingtans,nousalonsbientôtfairelaguerreetmalgrésonéclatderiretoutàl'heurequandilavumonvélorouge,Jacquesal'airinquiet.Jevaisbientôtcomprendrepourquoi.
Onfrappeàlaporte,etcettefoisentrePage16
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtCatherine.Eleestbele,Catherine,d'aileursàvoirleregardqu'eleéchangeavecJan,jejureraisqu'ilssontensemble,maisc'estimpossible.Règlenuméroun,pasd'histoired'amourquandonestclandestindanslaRésistance,expliqueraJanàtableennousinstruisantsurlaconduiteàtenir.C'esttropdangereux,sionestarrêtéonrisquedeparlerpoursauverceluioucelequ'onaime.«Laconditiondurésistant,c'estdenepass'attacher»,aditJan.Pourtant,luis'attacheàchacund'entrenousetcelajeledevinedéjà.Monpetitfrèren'écouterien,ildévorel'omelettedeCharles;parmomentsjemedisquesijenel'arrêtepas,ilvafinirparmangeraussilafourchette.Jelevoislorgnersurlapoêle.Charleslevoitaussi,ilsourit,selèveetvaluienresservirunepart.C'estvraiqu'eleestdélicieusel'omelettedeCharles,plusencorepournosventresvidesdepuissilongtemps.Derrièrelagare,Charlescultiveunpotager,ilatroispoulesetmêmedeslapins.Ilestjardinier,Charles,enfin,c'estsacouvertureetlesgensducoinl'aimentbien,mêmes'ilaunterribleaccentétranger.Illeurdonnedessalades.Etpuissonpotager,c'estuneparceledecouleurdanslequartiertriste,alorslesgensducoinl'aimentbien,cecoloristeimprovisé,mêmes'ilaunterribleaccentétranger.
Janparled'unevoixposée.Ilestàpeineplusvieuxquemoimaisiladéjàl'aird'unhommemûr,soncalmeimposelerespect.Cequ'ilnousditnouspassionne,
ilyacommeuneauraautourdelui.LesmotsdeJansontterribles,quandilnousracontelesmissionsaccompliesparMarcelLangeretlespremiersmembresdelabrigade.Déjàunanqu'ilsopèrentdanslarégiondeToulouse,Marcel,Jan,CharlesetJoséLinarez.Douzemoisaucoursdesquelsilsontbalancédesgrenadessurunbanquetd'officiersnazis,foutulefeuàunepénichebourréed'essence,incendiéungaragedecamionsalemands.Tantd'actions,quelalisteseulenepourraitêtrediteaucoursd'uneuniquesoirée;ilssontterribleslesmotsdeJanetpourtant,ilémanedeluiunesortedetendressequinousmanqueàtousici,nouslesenfantsabandonnés.
Jans'esttu,CatherinerevientdelavileavecdesnouvelesdeMarcel,lechefdelabrigade.IlestincarcéréàlaprisonSaint-Michel.C'estsistupide,lafaçondontilesttombé.Ils'étaitrenduàlagaredeSaint-Agnepourrécupérerunevaliseconvoyéeparunejeunefiledelabrigade.Lavalisecontenaitdesexplosifs,desbâtonsdePage17
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdynamite,del'abloniteEGantigeldevingt-quatremilimètresdediamètre.Cesbâtonsdesoixantegrammesétaientmisdecôtéparquelquesmineursespagnolssympathisantsemployésdansl'usinedescarrièresàPauliles.
C'estJoséLinarezquiavaitorganisélamissionderécupération.IlavaitrefuséqueMarcelmonteà
borddupetittrainquiassuraitlanavetteentrelesvilesdesPyrénées;lajeunefileetuncopainespagnolavaientfaitseulsl'aler-retourjusqu'à
Luchonetprispossessionducolis;laremisedevaitavoirlieuàSaint-Agne.L'arrêtdeSaint-Agnerelevaitplusdupassageàniveauquedelagareàproprementparler.Iln'yavaitpasgrandmondedanscecoindecampagneàpeineurbanisé;Marcelattendaitderrièrelabarrière.Deuxgendarmesfaisaientleurronde,guettantd'éventuelsvoyageurstransportantdesvictuailesdestinéesaumarchénoirdelarégion.Quandlajeunefileestdescendue,sonregardacroiséceluidugendarme.Sesentantobservée,eleareculéd'unpas,éveilantaussitôtl'intérêtdel'homme.Marcelatoutdesuitecomprisqu'eleseraitcontrôlée,alorsilestaléau-devantd'ele.Illuiafaitsignedes'approcherdelabarrièrequiséparaitlahalteduchemin,luiaprislavalisedesmainsetluiaintimél'ordredefoutrelecamp.Legendarmen'avaitrienperdudelascèneetils'estprécipitésurMarcel.Quandilluidemandacequecontenaitlavalise,
Marcelluiréponditqu'iln'enavaitpaslaclé.Legendarmevoulaitqu'illesuive,alorsMarcelditquec'étaitunbagagepourlaRésistanceetqu'ilfalaitlelaisserpasser.Legendarmenel'apascru,Marcelfutconduitaucommissariatcentral.Lerapportdactylographié
stipulaitqu'unterroristeenpossessiondesoixantebâtonsdedynamiteavaitétéarrêtéengaredeSaint-Agne.
L'affaireétaitd'importance.UncommissairerépondantaunomdeCaussiépritlarelève,etpendantdesjoursMarcelfutbattu.Ilnelâchaaucunnom,aucuneadresse.Consciencieux,lecommissaireCaussiés'étaitrenduàLyon,afindeconsultersessupérieurs.LapolicefrançaiseetlaGestapodétenaientenfinuncasexemplaire:unétrangerenpossessiond'explosifs,juifetcommunistedesurcroît;autantdireunparfaitterroristeetunexempleéloquentdontilsalaientseservirpourcalmertouteenviederésistancedanslapopulation.Inculpé,MarcelavaitétédéférédevantlasectionspécialeduparquetdeToulouse.LesubstitutPage18
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLespinasse,hommed'extrêmedroite,farouchementanticommuniste,vouéaurégimedeVichy,seraitleprocureuridéal,legouvernementduMaréchalpourraitcomptersursafidélité.Aveclui,laloiseraitappliquéesansaucuneretenue,sansaucunecirconstanceatténuante,sanssouciducontexte.Àpeineconfirmédanssatâche,Lespinasse,gonfléd'orgueil,sejurad'obtenirlatêtedeMarceldevantlaCour.Entre-temps,lajeunefilequiavaitéchappéà
l'arrestationétaitaléeprévenirlabrigade.LescopainsprirentaussitôtcontactaveclebâtonnierArnal,l'undesmeileursavocatsdubarreau.Pourluil'ennemiétaitalemand,etlemomentvenudeprendrepositionenfaveurdecesgensquel'onpersécutaitsansraison.LabrigadeavaitperduMarcel,maiselevenaitdegagneràsacauseunhommed'influence,respectéenvile.QuandCatherineluiavaitparlédeseshonoraires,Arnalavaitrefuséqu'onlepaie.
Ilseraterriblelematindu11juin1943,terribledanslamémoiredespartisans.Chacunmènesavieetbientôtlesdestinsvontsecroiser.Marcelestdanssacelule,ilregardeparlalucarnelejourquiselève,c'estaujourd'huiqu'onlejuge.Ilsaitqu'onvalecondamner,iln'aguèred'espoir.Dansunappartementnonloindelà,levieilavocatquivaassurersadéfenseregroupesesnotes.Safemmedeménageentredanssonbureauetluidemandes'ilveutqu'eleluiprépareunpetit
déjeuner.MaismaîtreArnaln'apasfaimencematindu11juin1943.Toutelanuitilaentendulavoixdusubstitutdemanderlatêtedesonclient;toutelanuitils'estretournédanssonlit,cherchantdesmotsforts,desmotsjustesquicontrerontleréquisitoiredesonadversaire,l'avocatgénéralLespinasse.EtpendantquemaîtreArnalréviseencoreetencore,leredoutableLespinasseentredanslasaleàmangerdesamaisoncossue.Ils'assiedàlatable,ouvresonjournaletprendsoncafédumatin,queluisertsafemme,danslasaleàmangerdesamaisoncossue.
Danssacelule,Marcelaussiboitlebreuvagechaudqueluiapportelegardien.UnhuissiervientdeluidélivrersacitationàcomparaîtredevantlaCourspécialedutribunaldeToulouse.Marcelregardeparlalucarne,lecielestunpeuplushautquetoutàl'heure.Ilpenseàsapetitefile,àsafemme,là-basquelquepartenEspagne,del'autrecôtédesmontagnes.
LafemmedeLespinasseselèveetembrassesonPage19
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtmarisurlajoue,elepartpouruneréuniondebonnesœuvres.Lesubstitutenfilesonpardessus,ilseregardedanslaglace,fierdesabelealure,convaincudegagner.Ilconnaîtsontexteparcœur,étrangeparadoxepourunhommequin'enaguère,decœur.UneCitroënnoirel'attenddevantchezluietleconduitdéjàauPalais.
Àl'autreboutdelavile,ungendarmechoisitsaplusbelechemisedanssapenderie,eleestblanche,lecolestamidonné.C'estluiquiaarrêté
leprévenuetaujourd'huiilestappeléàcomparaître.Ennouantsacravate,ilalesmainsmoites,lejeunegendarmeCabannac.Ilyaquelquechosequiclochedanscequivasedérouler,quelquechosedemoche,illesait,Cabannac;d'aileurs,sic'étaità
refaireillelaisseraitfiler,cetypeavecsavalisenoire.Lesennemis,cesontlesBoches,paslesgarscommelui.Maisilpenseàl'Étatfrançaisetàsamécaniqueadministrative.Lui,iln'estqu'unsimplerouageetilnepeutpasfairedéfaut.Ilconnaîtbienlamécanique,legendarmeCabannac,sonpèreluiatoutappris,etlamoralequivaavec.Leweek-end,ilaimebienréparersamotocyclettedanslaremisedesonpère.Ilsaitbienquesiunepiècevientàfairedéfaut,c'esttoutelamécaniquequisegrippe.Alors,lesmainsmoites,Cabannacresserrelenœuddesacravatesurlecolamidonnédesabelechemiseblancheetsedirigeversl'arrêt
dutramway.UneCitroënnoirefileauloinetdépasselaramedutram.Àl'arrièreduwagon,assissurlabanquetteenbois,unvieilhommerelitsesnotes.MaîtreArnallèvelatêteetsereplongedanssalecture.Laparties'annonceserréemaisrienn'estperdu.Impensablequ'uneCourfrançaisecondamneà
mortunpatriote.Langerestunhommecourageux,undeceuxquiagissentparcequ'ilssontvaleureux.Ill'asudèsqu'ill'arencontrédanssacelule.Ilavaitlevisagesidéformé;soussespommettes,ondevinaitlescoupsdepoingquis'yétaientabattus,leslèvrestailadéesétaientbleues,tuméfiées.Ilsedemandeà
quoiressemblaitMarcelavantqu'onletabasseainsi,avantquesonvisagesedéforme,prenantl'empreintedesviolencessubies.Merde,ilssebattentpournotreliberté,rumineArnal,cen'estquandmêmepascompliquédes'enrendrecompte.SilaCournelevoitpasencore,ilseferafortdeleurouvrirlesyeux.Qu'onluiinfligeunepeinedeprisonpourl'exemple,d'accord,onsauveralesapparences,maislamort,non.Ceseraitunjugementindignedemagistratsfrançais.Alorsqueletramways'immoPage20
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtbilisedansungrincementdemétalàlastationPalaisdeJustice,maîtreArnalarecouvrélaconfiancenécessaireaubondéroulementdesaplaidoirie.Ilvagagnerceprocès,ilcroiseraleferavecsonadversaire,lesubstitutLespinasse,etilsauveralatêtedecejeunehomme.MarcelLanger,serépète-t-ilàvoixbasseengravissantlesmarches.
PendantquemaîtreArnalavancedanslelongcouloirduPalais,Marcel,menottéàungendarme,attenddansunpetitbureau.
Leprocèssetientàhuisclos.Marcelestdansleboxdesaccusés,Lespinasseselèveetneluiadressepaslemoindreregard;ilsemoquedel'hommequ'ilveutcondamner,ilneveutsurtoutpasleconnaître.Devantlui,quelquesnotesàpeine.Ilrendhommaged'abordàlaperspicacitédelagendarmerie,quiasumettrehorsd'étatdenuireundangereuxterroriste,etpuisilrappeleàlaCoursondevoir,celuid'observerlaloi,delafairerespecter.Montrantdudoigtleprévenusansjamaisleregarder,lesubstitutLespinasseaccuse.Ilénumèrelalonguelisted'attentatsdontontétévictimeslesAlemands,ilrappeleaussiquelaFranceasigné
l'armisticedansl'honneuretquel'accusé,quin'estmêmepasfrançais,n'aaucundroitderemettreencausel'autoritédel'État.Luiaccorderdescirconstances
atténuantesreviendraitàbafouerlaparoleduMaréchal.«SileMaréchalasignél'armistice,c'estpourlebiendelaNation»,reprendLespinasseavecvéhémence.«Etcen'estpasunterroristeétrangerquipourrajugerducontraire.»
Pourajouterunpeud'humour,ilrappeleenfinquecen'étaientpasdespétardsdu14JuiletquetransportaitMarcelLanger,maisdesexplosifsdestinésàdétruiredesinstalationsalemandes,etdoncàperturberlatranquilitédescitoyens.Marcelsourit.Commeilssontloinlesfeuxd'artificedu14Juilet.Aucasoùladéfenseavanceraitquelquesargumentsd'ordrepatriotiqueauxfinsd'accorderà
Langerdescirconstancesatténuantes,LespinasserappeleencoreàlaCourqueleprévenuestapatride,qu'ilapréféréabandonnersafemmeetsapetitefileenEspagne,oùdéjà,bienquepolonaisetétrangerauconflit,ilétaitpartifairelecoupdefeu.QuelaFrance,danssamansuétude,l'avaitaccueili,maispaspourvenirici,cheznous,porterdésordreetchaos.«Commentunhommesanspatriepourrait-ilprétendreavoiragiparidéalpatriotique?»EtLespinassericanedesonbonmot,desatournuredephrase.DepeurquelaCournesoitatteinted'amPage21
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtnésie,levoilàquirappelel'acted'accusation,énoncelesloisquicondamnentdetelsactesàlapeinecapitale,sefélicitedelasévéritédestextesenvigueur.Puisilmarqueuntemps,setourneversceluiqu'ilaccuseetenfinacceptedeleregarder.
«Vousêtesétranger,communisteetrésistant,troisraisonsdontchacunesuffitàcequejedemandevotretêteàlaCour.»Cettefois,ilsedétourneverslesmagistratsetréclamed'unevoixcalmelacondamnationàmortdeMarcelLanger.MaîtreArnalestlivide,ilselèveaumomentmêmeoùLespinasse,satisfait,serassied.Levieilavocatalesyeuxmi-clos,lementonpenchéenavant,mainsserréesdevantsabouche.LaCourestimmobile,silencieuse;legreffieroseàpeinereposersaplume.Mêmelesgendarmesretiennentleursouffle,attendantqu'ilparle.Maispourl'instant,maîtreArnalnepeutriendire,lanauséelegagne.Ilestdonclederniericiàcomprendrequelesrèglessonttruquées,queladécisionestdéjàprise.Danssacelule,Langerleluiavaitpourtantdit,ilsesavaitcondamnéd'avance.Maislevieilavocatcroyaitencoreàlajusticeetn'avaitcessédeluiassurerqu'ilsetrompait,qu'illedéfendraitcommeilsedevaitetqu'ilauraitgaindecause.Danssondos,maîtreArnalsent
laprésencedeMarcel,ilcroitentendrelemurmuredesavoix:«Vousvoyez,j'avaisraison,maisjenevousenveuxpas,detoutefaçon,vousnepouviezrienyfaire.»
Alorsillèvelesbras,sesmanchessemblentflotterdansl'air,ilinspireetselancedansunultimeplaidoyer.Commentlouerletravaildelagendarmerie,quandonvoitsurlevisageduprévenulesstigmatesdesviolencesqu'ilasubies?Commentoserplaisantersurle14JuiletdanscetteFrancequin'aplusledroitdelecélébrer?Etqueconnaîtréellementleprocureurdecesétrangersqu'ilaccuse?
EnapprenantàconnaîtreLangerauparloir,luiapudécouvrircombiencesapatrides,commeleditLespinasse,aimentcepaysquilesaaccueilis;aupoint,commeMarcelLanger,desacrifierleurviepourledéfendre.L'accusén'estpasceluiqueleprocureuradépeint.C'estunhommesincèreethonnête,unpèrequiaimesafemmeetsafile.Iln'estpaspartienEspagnepouryfairelecoupdefeu,maisparceque,plusquetout,ilaimel'humanitéetlalibertédeshommes.LaFrancen'étaitelepashierencorelepaysdesdroitsdel'homme?
CondamnerMarcelLangeràmort,c'estcondamnerl'espoird'unmondemeileur.
Page22
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtArnalaplaidépendantplusd'uneheure,usantjusqu'àsesdernièresforces;maissavoixrésonnesanséchodanscetribunalquiadéjàstatué.Tristejourquece11juin1943.Lasentenceesttombée,Marcelseraenvoyéàlaguilotine.QuandCatherineapprendlanouveledanslebureaud'Arnal,seslèvresseserrent,eleencaisselecoup.L'avocatjurequ'iln'enapasfini,qu'iliraàVichyplaiderunrecoursengrâce.
Cesoir,danslapetitegaredésaffectéequisertdelogisetd'atelieràCharles,latables'estagrandie.Depuisl'arrestationdeMarcel,Janaprislecommandementdelabrigade.Catherines'estassiseàcôté
delui.Auregardqu'ilsontéchangé,j'aisucettefoisqu'ilss'aimaient.Pourtant,elealeregardtristeCatherine,seslèvresosentàpeinearticulerlesmotsqu'eledoitnousdire.C'estelequinousannoncequeMarcelaétécondamnéàmortparunprocureurfrançais.JeneconnaispasMarcel,maiscommetouslescopainsquisontautourdelatable,j'ailecœurlourdetmonpetitfrère,lui,aperdutoutappétit.Janfaitlescentpas.Toutlemondesetait,attendantqu'ilparle.
-S'ilsvontjusqu'aubout,ilfaudraabattreLespinasse,pourleurfoutrelatrouile;sinoncessalaudsenverrontàlamorttouslespartisansquitomberontentreleursmains.
-Pendantqu'Arnaldemanderasonrecoursengrâce,nouspourronspréparerl'action,reprendJacques.
-Sadémanderounbeaucoupplusdiltemps,murmureCharlesdanssalangueétrange.
-Etenattendant,onnefaitrien?intervientCatherinequiestlaseuleàavoircompriscequ'ildisait.
Janréfléchitetcontinued'arpenterlapièce.
-Ilfautagirmaintenant.Puisqu'ilsontcondamnéMarcel,condamnonsaussil'undesleurs.Demain,nousdescendronsunofficieralemandenpleinerueetnousdiffuseronsuntractpourexpliquernotreaction.
Jen'aicertespasunegrandeexpériencedesactionspolitiques,maisuneidéemetrottedanslatêteetjemerisqueàparler.
-Sionveutvraimentleurfoutrelatrouile,lemieuxseraitencoredebalancerlestractsd'abord,etdedescendrel'officieralemandaprès.
-Etcommeçailsseronttoussurleursgardes.Tuasd'autresidéesdecegenre?reprendEmilequisembledécidémentenpétardcontremoi.Page23
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Elen'estpasmauvaise,monidée,passilesactionssontséparéesdequelquesminutesetexécutéesdanslebonordre.Jem'explique.EndézinguantleBoched'abordetenbalançantletractaprès,nouspasseronspourdeslâches.Auxyeuxdelapopulation,Marcelad'abordétéjugéetensuiteseulementcondamné.
JedoutequeLaDépêchefasseétatdelacondamnationarbitraired'unpartisanhéroïque.Ilsvontannoncerqu'unterroristeaétécondamnéparuntribunal.Alorsjouonsavecleursrègles,laviledoitêtreavecnous,pascontrenous.
Emileavoulumecouperlaparole,maisJanluiafaitsignedemelaisserparler.
Monraisonnementétaitlogique,nemerestaitplusqu'àtrouverlesmotsjustespourexpliqueràmescopainscequej'avaisentête.
-Imprimonsdèsdemainmatinuncommuniquéannonçantqu'enreprésailesdelacondamnationdeMarcelLanger,laRésistanceacondamné
àmortunofficieralemand.Annonçonsaussiquelasentenceseraappliquéedèsl'après-midi.Moi,jem'occupedel'officier,etvous,aumêmemoment,vousbalancezletractpartout.Lesgensenprendrontconnaissancetoutdesuite,tandisquelanouveledel'actionmettrabeaucoupplusdetempsàserépandreenvile.Lesjournauxn'enparlerontquedansl'éditiondulendemain,labonnechronologiedesévénementsserarespectée,enapparence.Janconsultetouràtourlesmembresdelatablée,sonregardfinitparcroiserlemien.Jesaisqu'iladhèreàmonraisonnement,àundétailprès,peut-être:ilaunpeutiquéaumomentoùj'ailancé
danslafouléequej'abattraismoi-mêmel'Alemand.Detoutefaçon,s'ilhésitetrop,j'aiunargumentirréfutable;aprèstout,l'idéeestdemoi,etpuisj'aivolémabicyclette,jesuisenrègleaveclabrigade.JanregardeEmile,Alonso,Robert,puisCatherinequiacquiesced'unsignedetête.Charlesn'arienperdudelascène.Ilselève,sedirigesousl'appentisdel'escalieretrevientavecuneboîteà
chaussures.Ilmetendunrevolveràbarilet.
-Cesoir,ilsouramieuxquetafrèroettu,dormelà.
Jans'approchedemoi.
-Toi,tuserasletireur,toil'Espagnol,dit-ilendésignantAlonso,leguetteur,ettoileplusjeune,tutiendraslabicyclettedanslesensdelafuite.Voilà.Biensûr,ditcommeça,c'estanodin,saufqueJanetCatherinesontrepartisverslanuit,etmoiPage24
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtj'avaismaintenantunpistoletdanslamainavecsixbalesetmoncouilondepetitfrèrequivoulaitvoircommentçamarchait.Alonsos'estpenchéversmoietm'ademandécommentJansavaitqu'ilétaitespagnol,alorsqu'iln'avaitpasditunmotdelasoirée.«Etcommentsavait-ilqueletireurceseraitmoi?»ai-jeditenhaussantlesépaules.Jen'avaispasréponduàsaquestionmaislesilencedemoncopaintémoignaitquema
questionavaitdûl'emportersurlasienne.Cesoir-là,nousavonsdormipourlapremièrefoisdanslasaleàmangerdeCharles.Jemesuiscouchécrevé,maisquandmêmeavecunsacrépoidssurlapoitrine;d'abordlatêtedemonpetitfrèrequiavaitprislasalehabitudedes'endormircoléà
moidepuisqu'onétaitséparésdesparents,etpireencore,lepistoletàbariletdanslapochegauchedemonveston.Mêmesilesbalesn'étaientpasdedans,j'avaispeurquedansmonsommeil,iltrouelatêtedemonpetitfrère.
Dèsquetoutlemondes'estendormipourdevrai,jemesuislevésurlapointedespiedsetjesuissortidanslejardinàl'arrièredelamaison.Charlesavaitunchienaussigentilqu'ilétaitcon.Jepenseàluiparcequecettenuit-là,j'avaisrudementbesoindesonmuseaud'épagneul.Jemesuisassissurlachaisesouslacordeàlinge,j'airegardélecieletj'aisortilepétarddemapoche.Lechienestvenureniflerlecanon,alorsjeluiaicaressé
latêteenluidisantqu'ilseraitbienleseulquipourraitdemonvivantreniflerlecanondemonarme.J'aiditçaparcequ'àcemomentj'avaisvraimentbesoindemedonnerunecontenance.Unefind'après-midi,envolantdeuxvélos,j'étaisentrédanslaRésistance,etc'estseulementenentendantleronflementd'enfantaunezbouchédemonpetitfrèrequejem'enétaisrenducompte.Jeannot,brigadeMarcelLanger;pendantlesmoisà
venir,j'alaisfairesauterdestrains,despylônesélectriques,saboterdesmoteursetdesailesd'avions.J'aifaitpartied'unebandedecopainsquiestlaseuleàavoirréussiàdescendredesbombardiersalemands...àbicyclette.
4.
C'estBorisquinousaréveilés.Lejourselèveàpeine,lescrampestenailentmonestomacmaisjenedoispasécoutersacomplainte,nousn'auronspasdepetitdéjeuner.Etpuisj'aiunemissionàremplir.C'estpeut-êtrelapeur,plusquelafaim,quimenouePage25
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtleventre.Borisprendplaceàlatable,Charlesestdéjàautravail;labicycletterougesetransformesousmesyeux,eleaperdusespoignéesencuir,elessontmaintenantdépareilées,l'uneestrouge,l'autrebleue.Tantpispourl'élégancedemonvélo,jemerendsàlaraison,l'importantestquel'onnereconnaissepaslesbécanesvolées.PendantqueCharlesvérifielemécanismedudéraileur,Borismefaitsignedelerejoindre.
-Lesplansontchangé,dit-il,Janneveutpasquevouspartieztouslestrois.Vousêtesnoviceset,encasdecoupdur,ilveutqu'unanciensoitlàenrenfort.
Jenesaispassicelasignifiequelabrigadenemefaitpasencoreassezconfiance.AlorsjenedisrienetjelaisseparlerBoris.
-Tonfrèreresteralà.C'estmoiquit'accompagnerai,j'assureraitafuite.Maintenantécoute-moibien,voilàcommentleschosesdoiventsedérouler.Pourdescendreunennemi,ilyauneméthodeetilesttrèsimportantdelarespecteràlalettre.Tum'écoutes?
Jefaisouidelatête,Borisadûpercevoirquel'espaced'uninstantmonespritestaileurs.Jepenseàmonpetitfrère;ilvafaireunedecestêtes,quandilapprendraqu'ilestécartéducoup.Etjenepourraimêmepasluiavouerquecelamerassuredesavoirque,cematin,savieneserapasendanger.Cequimerassuredoublement,c'estqueBorisestétudiantentroisièmeannéedemédecine,alorssijesuisblesséàl'action,ilpourrapeut-êtremesauver,mêmesic'estcomplètementidiot,parceque,enaction,leplusgrandrisquen'estpasd'êtreblessé
maisdesefairearrêteroutuertoutsimplement,cequifinalementrevientaumêmedanslaplupartdescas.
Toutçaétantdit,j'avouequeBorisn'avaitpastort,j'avaispeut-êtrelatêteunpeuaileurspendantqu'ilmeparlait;mais,àmadécharge,j'aitoujourseuunfâcheuxpenchantàlarêverie,déjàmesprofesseursdisaientquej'étaisd'unenaturedistraite.C'étaitavantqueleproviseurdulycéenemerenvoiechezmoilejouroùjemesuisprésentéauxépreuvesdubaccalauréat.Parcequeavecmonnom,lebac,cen'étaitvraimentpaspossible.Bon,jeretourneàl'actionàvenirsinon,aumieuxjevaismefairehouspilerparlecamaradeBorisquisedonnelapeinedem'expliquercommentleschosesvontsedérouler,etaupire,ilvamesucrerlamissionpourdéfautd'attention.Page26
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Tum'écoutes?dit-il.
-Oui,oui,biensûr!
-Dèsqu'onaurarepérénotrecible,tuvérifierasquelecrandesûretédurevolver
estbienenlevé.Onadéjàvudescopainsavoirdesérieusesdéconvenuesenpensantqueleurarmes'étaitenrayée,alorsqu'ilsavaientbêtementoubliéd'ôterlasécurité.
J'aitrouvéçaeffectivementidiot,maisquandonapeur,vraimentpeur,onestbeaucoupmoinshabile,crois-moisurparole.L'importantétaitdenepasinterrompreBorisetdeseconcentrersurcequ'ildisait.
-Ilfautquecesoitunofficier,nousnetuonspasdesimplessoldats.Tuasbiencompris?Onlefileraàdistance,nitropprès,nitroploin.Moijem'occupedupérimètreavoisinant.Tut'approchesdutype,tuluividestonchargeurettucomptesbienlescoupsdefeupourgarderunebale.C'esttrèsimportantpourlafuite,tupeuxenavoirbesoin,onnesaitjamais.Lafuite,c'estmoiquilacouvre.Toi,tunetesouciesquedepédaler.Sidesgensveulents'interposer,j'intervienspourassurertaprotection.Quoiqu'ilarrive,tuneteretournespas!Tupédalesettufonces,tum'entendsbien?
J'aiessayédedireoui,maisj'avaislabouchetellementsèchequemalangueétaitcolée.Borisenaconcluquej'étaisd'accordetilapoursuivi.
-Quandtuserasassezloin,ralentisl'alureetcirculecommen'importequelgarsàvélo.Saufquetoi,tuvascirculerlongtemps.Siquelqu'unt'asuivi,tudoist'enrendrecompteetnejamaisrisquerdeleconduirejusqu'àtonadresse.Vatebaladersurlesquais,arrête-toisouvent,pourvérifiersitunereconnaispasunvisagequetuauraiscroiséplusd'unefois.Netefiepasauxcoïncidences,dansnosvies,iln'yenajamais.Situescertaindetasécurité,alorsetseulementalors,tupeuxprendrelecheminduretour.
J'avaisperdutouteenviededistractionetjesavaismaleçonsurleboutdeslèvres,àunechoseprès:cequejenesavaispasdutout,c'étaitcommentfairepourtirersurunhomme.Charlesestrevenudesonatelieravecmonvéloquiavaitsubidesérieusestransformations.L'important,a-t-ildit,c'estqu'ilétaitsûrdupédalieretdelachaîne.Borism'afaitsigne,ilétaittempsdepartir.Claudedormaitencore,jemesuisdemandé
s'ilfalaitquejeleréveile.Aucasoùilm'arriveraitquelquechose,ilpourraitencorefairelatêteparcePage27
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquejeneluiauraismêmepasditaurevoiravantdemourir.Maisj'aipréférélelaisserdormir;enseréveilant,il
auraitunappétitdeloupetrienàsemettresousladent.Chaqueheuredesommeilétaitautantdetempsgagnésurlestenailesdelafaim.J'aidemandépourquoiEmilenevenaitpasavecnous.«Laissetomber!»m'amurmuréBoris.Hier,Emiles'étaitfaitvolersonvélo.Ceconl'avaitlaissé
danslecouloirdesonimmeublesansl'attacher.C'étaitd'autantplusregrettablequ'ils'agissaitd'unassezbeaumodèleavecdespoignéesencuir,exactementcommeceluiquej'avaisdégoté!Pendantquenousserionsàl'action,ilfalaitqu'ilaileenpiquerunautre.Borisaajoutéqu'Emileétaitd'ailleursassezenpétardàcesujet!
Lamissions'estdérouléecommeBorisl'avaitdécrite.Enfinpresque.L'officieralemandquenousavionsrepérédescendaitlesdixmarchesd'unescalierderue,quiconduisaitàuneplacetteoù
trônaitunevespasienne.C'estlenomqueportaientlespissotièresvertesquel'ontrouvaitenvile.Nous,onappelaitçadestasses,àcausedeleurforme.MaiscommeelesavaientétéinventéesparunempereurromainquirépondaitaunomdeVespasien,onlesavaitbaptiséesainsi.Finalement,jel'auraispeut-êtreeumonbaccalauréat,sijen'avaispaseuletortd'êtrejuifauxépreuvesdejuin1941.Borism'afaitsigne,l'endroitétaitidéal.Lapetiteplaceétaitencontrebasdelarueetiln'yavaitpersonneauxalentours;j'aisuivil'Alemand,quines'estdoutéderien.Pourlui,j'étaisunquidamaveclequel,àdéfautdepartagerlamêmealure,luidanssonuniformevertimpeccable,moiplutôtmalfagoté,ilpartageaitunemêmeenvie.Lavespasienneétantéquipéededeuxcompartiments,ilnedevaitvoiraucuneobjectionàcequejedescendelemêmeescalierquelui.
Jemesuisdoncretrouvédansunepissotière,encompagnied'unofficieralemandsurlequelj'alaisviderlebariletdemonrevolver(moinsunebalecommel'avaitpréciséBoris).J'avaisprissoind'ôterlasécurité,quandunvraiproblèmedeconsciencem'atraversél'esprit.Pouvait-ondécemmentapparteniràlaRésistance,avectoutelanoblessequecelareprésentait,etabattreuntypequiavaitlabraguettebaisséeetsetrouvaitdansunepostureaussipeuglorieuse?
ImpossiblededemandersonavisaucamaradeBoris,quim'attendaitaveclesdeuxvélosenhautdesmarches,pourassurerlafuite.J'étaisseuletilPage28
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtfalaitquejemedécide.
Jen'aipastiré,c'étaitinconcevable.Jenepouvaispasaccepterl'idéequelepremierennemiquej'alaisabattresoitentraindepisseraumomentdemonactionhéroïque.Sij'avaispuenparlerà
Boris,ilm'auraitprobablementrappeléquel'ennemienquestionappartenaitàunearméequineseposaitaucunequestion,quandeletiraitdanslanuquedesenfants,quandelemitrailaitdesgaminsauxcoinsdenosrues,etencoremoinsquandeleexterminaitsanscompterdanslescampsdelamort.Iln'auraitpaseutortBoris,maisvoilà,moijerêvaisd'êtrepilotedansuneescadriledelaRoyalAirForce,alorsàdéfautd'avion,monhonneurseraitquandmêmesauf.J'aiattenduquemonofficierseremetteenconditiond'êtredescendu.Jenemesuispaslaissédistraireparsonpetitsourireencoinquandilaquittéleslieuxetluinem'apasplusprêté
attentionquandjel'aisuiviànouveauversl'escalier.Lapissotièreétaitauboutd'uneimpasse,iln'yavaitqu'unseulcheminpourenrepartir.Enl'absencededéflagration,Borisdevaitsedemandercequejefaisaisdepuistoutcetemps.Maismonofficiermontaitlesmarchesdevantmoietjen'alaisquandmêmepasluitirerdansledos.Leseulmoyenpourqu'ilseretourneétaitdel'appeler,cequin'étaitpasévidentsionconsidèrequemonalemandcourantselimitaitàdeuxmots:jaetnein.Tantpis,dansquelquessecondesilregagneraitlarueettoutseraitfoutu.Avoirpristouscesrisquespourfailirauderniermomentauraitététropbête.J'aibombéletorseetj'aicriéJadetoutesmesforces.L'officieradûcomprendrequejem'adressaisàlui,parcequ'ils'estaussitôtretournéetj'enaiprofité
pourluitirercinqbalesdanslapoitrine,c'est-à-diredeface.LasuitefutrelativementfidèleauxinstructionsdonnéesparBoris.J'airangélerevolverdansmonpantalon,mebrûlantaupassage,contrelecanonoùvenaientdepassercinqbalesàunevitessequemonniveauenmathématiquesnemepermettaitpasd'estimer.Arrivéenhautdel'escalier,j'aienfourchémonvéloetj'aiperdumonpistoletquiaglissédemaceinture.J'aimispiedàterrepourramassermonarme,maislavoixdeBorisquim'acrié«Fouslecampbonsang»m'aramenéàlaréalitédel'instantprésent.J'aipédaléàperdrehaleine,mefaufilantentrelespassantsquicouraientdéjàversl'endroitd'oùlescoupsdefeuétaientpartis.Enchemin,jepensaissanscesseaupistoletPage29
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtperdu.Lesarmesétaientraresdanslabrigade.Àladifférencedesmaquis,onnebénéficiaitpasdesparachutagesde
Londres;cequiétaitvraimentinjuste,carlesmaquisardsnefaisaientpasgrandchosedescaissesqu'onleurexpédiait,àpartlesentreposerdansdescachesenvued'unfuturdébarquementalié,quiapparemmentn'étaitpaspourdemain.Pournous,leseulmoyendeseprocurerdesarmesétaitdelesrécupérersurl'ennemi;dansderarescas,enentreprenantdesmissionsextrêmementdangereuses.Nonseulementjen'avaispaseulaprésenced'espritdeprendreleMauserqueportaitl'officieràsaceinture,maisenplus,j'avaiségarémonrevolver.Jecroisquejepensaissurtoutà
çapourtenterd'oublierquesifinalement,touts'étaitdéroulécommel'avaitditBoris,jevenaisquandmêmedetuerunhomme.
Onfrappaàlaporte.Lesyeuxrivésauplafond,Claude,alongésurlacouche,fitcommes'iln'avaitrienentendu,onauraitcruqu'ilécoutaitdelamusique;lapièceétantsilencieuse,j'endéduisisqu'ilboudait.
Parsécurité,Borisavançajusqu'àlafenêtreetsoulevalégèrementlerideaupourjeteruncoupd'œilau-dehors.Larueétaittranquile.J'ouvrisetlaissaientrerRobert.Sonvrainomc'étaitLorenzi,maischeznousonsecontentaitdel'appelerRobert;parfoisonl'appelaitaussi«Trompe-la-Mort»etcesobriquetn'étaitenrienpéjoratif.C'estsimplementqueLorenzicumulaituncertainnombredequalités.D'abordsaprécisiondetir;eleétaitinégalable.Jen'auraispasaimémetrouverdanslalignedemiredeRobert,letauxd'erreurdeviséeavoisinantlezérocheznotrecamarade.IlavaitobtenudeJanl'autorisationdegardersonrevolverenpermanencesurlui,alorsquenous,enraisondelapénuried'armesquiaffectaitlabrigade,devionsrestituerlematérielquandl'actionétaitfinie,afinqu'unautrepuisseensuiteenprofiter.Aussiétrangequecelaparaisse,chacunavaitsonagendadelasemaine,où
figuraient,selon,unegrueàfaireexplosersurlecanal,uncamionmilitaireàincendierquelquepart,untrainàfairedérailer,unpostedegarnisonà
attaquer,lalisteestlongue.J'enprofitepourajouterquelesmoispassant,lacadencequenousimposeraitJannecesseraitdes'intensifier.Lesjoursderelâchesefaisaientrares,aupointquenousétionsépuisés.Onditgénéralementdestypesàlagâchettefacilequ'ilssontd'unenatureexcitée,voireintempestive;Robert,c'étaittoutlecontraire,ilétaitPage30
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtcalmeetposé.Trèsadmirédesautres,
d'unnaturelchaleureux,ilavaittoujoursunmotaimableetréconfortant,cequiétaitrareparlestempsquicouraient.EtpuisRobertétaitquelqu'unquiramenaittoujoursseshommesdemission,alorsl'avoirencouverture,ça,c'étaitvraimentrassurant.Unjour,jelerencontreraisdansuntroquetplaceJeanne-d'Arc,oùnousalionssouventmangerdesvesces,unlégumequiressembleàdeslentilesetqu'ondonneaubétail;onsecontentaitdelaressemblance.C'estfoucequel'onpeutavoircommeimaginationquandonafaim.
RobertdînaitenfacedeSophieet,àlafaçondontilsseregardaient,j'auraisjuréqu'ilss'aimaienteuxaussi.MaisjedevaismetromperpuisqueJanavaitditqu'onn'avaitpasledroitdes'aimerentrerésistants,parcequec'étaittropdangereuxpourlasécurité.Quandjerepenseaunombredecopainsquilaveiledeleurexécutionontdûs'envouloird'avoirrespectélerèglement,j'enaimalauventre.Cesoir,Roberts'estassisauboutdulitetClauden'apasbougé.Ilfaudraquejeluiparleunjourdesoncaractère,àmonpetitfrère.Robertn'enapastenucasetm'atendulamain,toutenmefélicitantpourl'actionaccomplie.Jen'airiendit,tirailépardessentimentscontradictoires,cequi,enraisondemonnatureldistraitcommeledisaientmesprofesseurs,meplongeaitaussitôtdansunmutismetotalpourcausederéflexionprofonde.EtpendantqueRobertrestaitlà,plantédevantmoi,jepensaisquej'étaisentrédanslaRésistance,avectroisrêvesentête:rejoindrelegénéraldeGauleàLondres,m'engagerdanslaRoyalAirForceettuerunennemiavantdemourir.Ayantbiencomprisquelesdeuxpremiersrêvesresteraienthorsdeportée,avoirpuaumoinsaccomplirletroisièmeauraitdûm'emplirdejoie,d'autantquejen'étaistoujourspasmort,alorsquel'actionremontaitdéjààquelquesheures.Enfait,c'étaittoutlecontraire.Imaginermonofficieralemandqui,àl'heureprésente,étaitencorepourlesbesoinsdel'enquêtedanslapositionoùjel'avaislaissé,alongéparterre,brasencroixsurdesmarchesd'escalieravecvueencontrebassurunepissotière,nemeprocuraitaucunesatisfaction.Borisatoussoté,Robertnemetendaitpaslamainpourquejelaluiserre-bienquejesoiscertainqu'iln'auraitrieneucontre,étantd'unnaturelchaleureux-,maisdetouteévidence,ilvoulaitrécupérersonarme.Parcequelepistoletà
Page31
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtbariletquej'avaiségaré,c'étaitlesien!
JenesavaispasqueJanl'avaitenvoyéensecondeprotection,anticipantlesrisquesliésàmoninexpérienceaumomentducoupdefeuetdelafuitequi
devaits'ensuivre.Commejel'aidit,Robertramenaittoujoursseshommes.Cequimetouchait,c'étaitqueRobertaitconfiésonarmeàCharleshiersoirpourqu'ilmelaremette,alorsquejeluiavaisà
peineportéattentionaucoursdudîner,bientropabsorbéparmapartd'omelette.EtsiRobert,responsabledemesarrièresetdeceuxdeBoris,avaiteuungestesigénéreux,c'estqu'ilavaitvouluquejedisposed'unrevolverquines'enrayejamais,contrairementauxarmesautomatiques.MaisRobertn'avaitpasdûvoirlafindel'actionetprobablementpasnonplusquesonpistoletbrûlantavaitglissédemaceinturepouratterrirsurlepavé,justeavantqueBorisnem'ordonnededéguerpiràtoutevitesse.
AlorsqueleregarddeRobertsefaisaitinsistant,Borisselevaetouvritletiroirduseulmeubledelapièce.Ilsortitd'unearmoirerustiquelepistolettantattenduetlerenditaussitôtàsonpropriétaire,sansfairelemoindrecommentaire.
Robertlerangeaenbonneplaceetj'enprofitaipourm'instruiresurlafaçondontondevaitpasserlecanonsouslaboucledelaceinture,pouréviterdesebrûlerl'intérieurdelacuisseetd'avoirà
assumerlesconséquencesquiendécoulent.Janétaitcontentdenotreaction,nousétionsdésormaisacceptésdanslabrigade.Unenouvelemissionnousattendait.
UntypedumaquisavaitprisunverreavecJan.Aucoursdelaconversation,ilavaitcommisuneindiscrétionvolontaire,dévoilantentreautresdétailsl'existenced'unefermeoùétaientstockéesquelquesarmesparachutéesparlesAnglais.Nous,çanousrendaitdinguesqu'onstocke,envuedudébarquementalié,desarmesquinousfaisaientdéfauttouslesjours.Alorspardonpourlescolèguesdumaquis,maisJanavaitprisladécisiond'alerseservirchezeux.Pouréviterdecréerdesbrouilesinutiles,etprévenirtoutebavure,nouspartirionsdésarmés.Jenedispasqu'iln'yavaitpasquelquesrivalitésentrelesmouvementsgaulistesetnotrebrigademaispasquestionderisquerdeblesserun«cousin»
résistant,mêmesilesrelationsfamilialesn'étaientpastoujoursaubeaufixe.Instructionsétaientdoncdonnéesdenepasavoirrecoursàlaforce.Siçadérapait,onfichaitlecamp,unpointc'esttout.Page32
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLamissiondevaitsedérouleravecl'art
etlamanière.D'aileurs,sileplanqueJanavaitconçuseréalisaitsansaccrochage,jemettaisaudéfilesgaullistesderapporteràLondrescequileurseraitarrivé,aurisquedepasservraimentpourdesandouilesetdetarirleursourced'approvisionnement.PendantqueRobertexpliquaitcommentprocéder,monpetitfrèrefaisaitcommes'ils'enfichaitcomplètement,maismoi,jepouvaisvoirqu'ilneperdaitpasunemiettedelaconversation.Nousdevionsnousprésenterdanscettefermeàquelqueskilomètresàl'ouestdelavile,expliquerauxgenssurplacequel'onvenaitdelapartd'uncertainLouis,quelesAlemandssuspectaientlaplanqueetn'alaientpastarderàdébarquer;onétaitvenuslesaideràdéménagerlamarchandiseetlesfermiersétaientcensésnousremettrelesquelquescaissesdegrenadesetmitrailettesqu'ilsavaiententreposées.Unefoisceles-cichargéessurlespetitesremorquesaccrochéesànosvélos,onsefaisaitlamaleetl'affaireétaitdanslesac.
-Ilfautsixpersonnespouropérer,aditRobert.
Jesavaisbienquejenem'étaispastrompéausujetdeClaude,parcequ'ils'estredressésursonlit,commesisasiestevenaitsubitementdes'achever,là,maintenant,justeparhasard.
-Tuveuxparticiper?ademandéRobertà
monfrère.
-Avecl'expériencequej'aimaintenantdanslevoldevélos,jesupposequejesuisaussiqualifiépourpiquerdesarmes.Jedoisavoirlatêted'unvoleurpourquel'onpensesystématiquementàmoidanscegenredemission.
-C'esttoutlecontraire,tuaslatêted'unhonnêtegarçonetc'estpourçaquetuesparticulièrementqualifié,tun'éveilespaslessoupçons.JenesaispassiClaudeaprisçapouruncomplimentous'ilétaitsimplementcontentqueRoberts'adresseàluidirectement,luioffrantlaconsidérationdontilsemblaitmanquer,maissestraitssesontaussitôtdétendus.Jecroismêmel'avoirvusourire.C'estfoucommelefaitdebénéficierd'unereconnaissance,aussiinfimesoit-ele,peutvousmettredubaumeàl'âme.Finalement,sesentiranonymeauprèsdesgensquivouscôtoientestunesouffrancebienplusimportantequ'onnelesuppose,c'estcommesionétaitinvisible.C'estprobablementaussipourcelaquenoussouffrionstantdelaclandestinité,etaussipourcelaPage33
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquedanslabrigade,nousretrouvions
unesortedefamile,unesociétéoùtous,nousavionsuneexistence.Etcelacomptaitbeaucouppourchacund'entrenous.
Claudeadit«J'ensuis».AvecRobert,Borisetmoi,ilenmanquaitdeuxàl'appel.AlonsoetEmilesejoindraientànous.
Lessixmembresdelamissiondevaientd'abordserendreauplustôtàLoubers,oùunepetiteremorqueseraitatteléeàleurvélo.Charlesavaitdemandéquel'onpasseàtourderôle;nonpasenraisondelatailemodestedesonatelier,maispouréviterqu'unconvoin'attirel'attentionduvoisinage.Rendez-vousfutdonnéverssixheuresàlasortieduvilage,directionlacampagneaulieuditla«CôtePavée».
5.
C'estClaudequis'estprésentélepremieraufermier.IlasuiviàlalettrelesinstructionsqueJanavaitobtenuesdesoncontactchezlesmaquisards.
-NousvenonsdelapartdeLouis.Ilm'aditdevousdirequecettenuit,lamaréeserabasse.
-Tantpispourlapêche,arépondul'homme.Claudenel'apascontrariésurcepointetadélivréaussitôtlasuitedesonmessage.
-LaGestapoestenroute,ilfautdéménagerlesarmes!
-Bonsang,c'estterrible,s'estexclamélefermier.Ilaregardénosvélosetaajouté«Oùestvotrecamion?».Clauden'apascomprislaquestion,pourêtrehonnêtemoinonplusetjecroisquepourlescopainsderrière,c'étaitpareil.Maisiln'arienperdudesarepartie,etaréponduaussitôt«Ilnoussuit,onestlàpourcommencerl'organisationdutransfert».Lefermiernousaconduitsverssagrange.Là,derrièredesbalesdefoinamonceléessurplusieursmètresdehauteur,nousavonsdécouvertcequidonneraitplustardsonnomdecodeàcettemission,la«Caverned'AliBaba».Alignéessurlesol,étaientempiléesdescaissesbourréesdegrenades,demortiers,demitrailettesSten,dessacsentiersdebales,descordons,deladynamite,desfusils-mitraileursetj'enoubliecertainement.Àcemomentprécis,jeprenaisconsciencededeuxchosesd'égaleimportance.Toutd'abord,monappréciationpolitiquequantàl'intérêtdeseprépareraudébarquementaliésedevaitd'êtrerévisée.Monpointdevuevenaitdechanger,plusencorePage34
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlorsquejecomprisquecettecachen'étaitprobablementqu'undépôtparmid'autresencoursdeconstitutionsurleterritoire.Laseconde,c'estquenousétionsentraindepilerdesarmesquiferaientprobablementdéfautaumaquisunjouroul'autre.JemegardaibiendefairepartdecesconsidérationsaucamaradeRobert,chefdenotremission;nonparpeurd'êtremaljugéparmonsupérieur,maisplutôtparceque,aprèsplusampleréflexion,jem'accordaisavecmaconscience:avecnossixpetitesremorquesdebicyclette,onn'alaitpaspriverlemaquisdegrand-chose.
Pourcomprendrecequejeressentaisdevantcesarmes,connaissantmieuxmaintenantlavaleurdumoindrepistoletauseindenotrebrigadeetsaisissantparlamêmeoccasionlesensdelaquestionbienveilantedufermier«maisoùestvotrecamion?»,ilsuffitd'imaginermonpetitfrèreseretrouvantparenchantementdevantunetablerecouvertedefritescraquantesetdorées,maisparunjourdenausée.
Robertamisuntermeànotreémoigénéraletaordonnéqu'enattendantlefameuxcamion,nouscommencionsàchargercequenouspouvionsdanslesremorques.C'estàcemoment-làquelefermieraposéunesecondequestionquialaittousnouslaisserpantois.
-Qu'est-cequ'onfaitdesRusses?
-QuelsRusses?ademandéRobert.
-Louisnevousariendit?
-Çadépendàquelsujet,estintervenuClaude,quivisiblementgagnaitdel'assurance.
-Nouscachonsdeuxprisonniersrusses,évadésd'unbagnesurlemurdel'Atlantique.Ilfautfairequelquechose.OnnepeutpasprendrelerisquequelaGestapolestrouve,ilslesfusileraientsur-lechamp.Ilyavaitdeuxchosestroublantesdanscequevenaitdenousannoncerlefermier.Lapremière,c'étaitquesanslevouloir,nousalionsfairevivreuncauchemaràcesdeuxpauvrestypesquiavaientdû
enavoirdéjàsuffisammentpourleurcompte;maisplusencore,pasunseulinstantlefermierenquestionn'avaitpenséàsaproprevie.Amalistedepersonnesformidablespendantcettepériodepeuglorieuse,ilfaudraquejepense
àrajouterdesfermiers.RobertaproposéquelesRussesailentsecacherpourlanuitdanslesous-bois.Lepaysanademandésil'undenousétaitcapabledeleurPage35
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtexpliquercela,sapratiquedeleurlanguenes'étantpasrévéléefameusedepuisqu'ilavaitrecueililesdeuxpauvresbougres.Aprèsnousavoirbienobservés,ilaconcluqu'ilpréféraits'enoccuper.
«C'estplussûr»,a-t-ilajouté.Etpendantqu'illesrejoignait,nousavonschargélesremorquesàrasbord,Emileamêmeprisdeuxbalotsdemunitionsquinenousserviraientàrienpuisquenousn'avionspasderevolveraucalibrecorrespondant,maiscela,c'estCharlesquinousl'apprendraitànotreretour.Nousavionslaissénotrefermierencompagniedesesdeuxréfugiésrusses,nonsansuncertainsentimentdeculpabilité,etnouspédalionsàperdrehaleine,tractantnospetitesremorquessurlechemindel'atelier.
Enentrantdanslesfaubourgsdelavile,Alonsoneputéviterunnid-de-poule,etundessacsdebalesqu'iltransportaitpassapar-dessusbord.Lespassantss'arrêtèrent,surprisparlanatureduchargementquivenaitdesedéversersurlachaussée.Deuxouvriersvinrentàlarencontred'Alonsoetl'aidèrentà
ramasserlesbales,lesremettantdanslechariotsansposerdequestions.
Charlesinventorianosprisesetlesrangeaenbonneplace.Ilnousretrouvadanslasaleàmanger,nousoffrantl'undesesmagnifiquessouriresédentés,etilannonçadanssonparlersiparticulier:«Sadeltrisbontrabara.Nousaviràmoinsdequoifiresountactions.»Cequenoustraduisîmesaussitôtpar:
«C'estdutrèsbontravail.Nousavonslàdequoifaireaumoinscentactions.»
6.
Juins'effaçaitaufildenosactions,lemoistiraitpresqueàsafin.Desgruesdéracinéesparnoschargesexplosivess'étaientinclinéesdanslescanauxsansjamaispouvoirseredresser,destrainsavaientdérailéenroulantsurlesrailsquenousavionsdéplacés,lesroutesqueparcouraientlesconvoisalemandsétaientbarréesdepylônesélectriquesabattus.Aumilieudumois,JacquesetRobertréussirentàplacertroisbombesàlaFeldgendarmerie,lesdégâtsyfurentconsidérables.Lepréfetderégionavaitunenouvelefoislancéunappelàlapopulation;messagepitoyable,invitantchacunàdénoncertoutepersonne
susceptibled'apparteniràuneorganisationterroriste.Danssoncommuniqué,lechefdelapolicefrançaisedelarégiondeToulousefustigeaitceuxquiseréclamaientd'unesoi-disantRésistance,cesfauteursdetroublesquinuisaientàl'ordrePage36
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpublicetaubonconfortdesFrançais.Lesfauteursdetroublesenquestion,c'étaientnous,etonsefoutaitbiendecequepensaitlepréfet.Aujourd'huiavecEmile,nousavonsrécupéré
desgrenadeschezCharlesavecpourmissiond'alerlesbalanceràl'intérieurd'uncentraltéléphoniquedelaWehrmacht.
Nousmarchionsdanslarue,Emilem'amontré
lescarreauxquenousdevionsviser,etàsonsignalnousavonscatapulténosprojectiles.Jelesaivuss'élever,formantunecourbepresqueparfaite.Letempssemblaitfigé.Ensuiteestvenulebruitduverrequisebriseetj'aimêmecruentendreroulerlesgrenadessurleparquetetlespasdesAlemandsquiseruaientprobablementverslapremièreportevenue.Ilvautmieuxêtredeuxpourfairecegenredechose;seul,laréussiteparaîtimprobable.Àl'heurequ'ilest,jedoutequelescommunicationsalemandessoientrétabliesavantunbonmoment.Maisriendecelanemeréjouit,monpetitfrèredoitdéménager.
Claudeestmaintenantintégréàl'équipe.Janadécidéquenotrecohabitationétaittropdangereuse,nonconformeauxrèglesdesécurité.Chaquecopaindoitvivreseul,pouréviterdecompromettreuncolocataires'ilvenaitàêtrearrêté.Commeelememanquelaprésencedemonpetitfrère,etilm'estdésormaisimpossiblelesoirdemecouchersanspenseràlui.S'ilestàl'action,jen'ensuisplusinformé.Alors,alongésurmonlit,lesmainsderrièrelatête,jecherchelesommeilsansjamaisletrouvercomplètement.Lasolitudeetlafaimsontdesalecompagnie.Legargouilementdemonestomacvientparfoisperturberlesilencequim'entoure.Pourmechangerlesidées,jefixel'ampouleauplafonddemachambreetbientôt,eledevientunéclatdelumièredanslaverrièredemonchasseuranglais.JepiloteunSpitfiredelaRoyalAirForce.JesurvolelaManche,ilmesuffitd'inclinerl'appareilpourvoirauboutdesaileslescrêtesdesvaguesquifilentcommemoiversl'Angleterre.Àquelquesmètresàpeine,l'aviondemonfrèreronronne,jejetteunœilàsonmoteurpourm'assurerqu'aucunefuméeneviendracompromettresonretour,maisdéjàdevantnousseprofilentlescôtesetleursfalaisesblanches.Jesensleventquientredans
l'habitacleetsiffleentremesjambes.Unefoisposés,nousnousrégaleronsautourd'unebonnetableaumessdesofficiers...UnconvoidecamionsalemandspassedevantmesfenêtresetlescraquementsdesPage37
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtembrayagesmeramènentàmachambreetàmasolitude.
Enentendants'effacerdanslanuitleconvoidecamionsalemands,endépitdecettesatanéefaimquimetenaile,jeréussisenfinàtrouverlecouraged'éteindrel'ampouleauplafonddemachambre.Danslapénombre,jemedisquejen'aipasrenoncé.Jevaisprobablementmourirmaisjen'auraipasrenoncé,detoutefaçonjepensaismourirbienplustôtquecelaetjesuisencoreenvie,alorsquisait?
Peut-êtrequ'enfindecompte,c'estJacquesquiaraison,leprintempsreviendraunjour.Aupetitmatin,jereçoislavisitedeBoris,uneautremissionnousattend.EtpendantquenouspédalonsverslavieilegaredeLouberspouralercherchernosarmes,maîtreArnalarriveàVichypourplaiderlacausedeLanger.C'estledirecteurdesaffairescriminelesetdesgrâcesquilereçoit.Sonpouvoirestimmenseetillesait.Ilécoutel'avocatd'uneoreiledistraite,ilalatêteaileurs,lafindelasemaineapprocheetilsesouciedesavoircommentill'occupera,sisamaîtressel'accueileradanslatiédeurdesescuissesaprèslebonsouperqu'illuiréservedansunrestaurantdelavile.Ledirecteurdesaffairescriminelesparcourtrapidementledossierqu'Arnallesuppliedeconsidérer.Lesfaitssontlà,écritsnoirsurblanc,etilssontgraves.Lasentencen'estpassévère,dit-il,eleestjuste.Iln'yarienàreprocherauxjuges,ilsontfaitleurdevoirenappliquantlaloi.Sonopinionestfaite,maisArnalinsisteencore,alorsilaccepte,puisquel'affaireestdélicate,deréunirlaCommissiondesgrâces.Plustard,devantsesmembres,ilprononceratoujourslenomdeMarceldemanièreàfaireentendrequ'ils'agitlàd'unétranger.EttandisquelevieilavocatArnalquitteVichy,laCommissionrejettelagrâce.EttandisquelevieilavocatArnalmonteàborddutrainquilereconduitversToulouse,undocumentadministratifsuitaussisonpetittrain;ilchemineverslegardedesSceaux,quilefaitporteraussitôtsurlebureaudumaréchalPétain.LeMaréchalsigneleprocès-verbal,lesortdeMarcelestdésormaisscelé,ilseraguilotiné.Aujourd'hui,15juilet1943,avecmoncopainBoris,placedesCarmes,nousavonsattaquélebureaududirigeantdugroupe«Colaboration».Après-demain,Boriss'enprendraàuncertainRouget,colabozéléetl'undesmeileursindicsdelaGestapo.
EnquittantlepalaisdejusticepouralerPage38
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdéjeuner,lesubstitutLespinasseestdefortbelehumeur.Lepetittrain-trainadministratifestarrivé
cematinàdestination.LerejetdelagrâcedeMarcelestsursonbureau,ilportelasignatureduMaréchal.L'ordred'exécutionl'accompagne.Lespinasseapassélamatinéeàcontemplercepetitboutdepapierdequelquescentimètrescarrés.Cettefeuilerectangulaireestpourluicommeunerécompense,unprixd'excelencequeluiaccordentlesplushautesautoritésdel'État.Cen'estpaslepremierqueLespinassedécroche.Àl'écoleprimairedéjà,chaqueannéeilramenaitàsonpèreunsatisfecit,acquisgrâceàsontravailassidu,grâceàl'estimedesesmaîtres...Grâce...c'estcequeMarceln'aurapasobtenu.Lespinassesoupire,ilsoulèvelepetitbibelotenporcelainequitrônesursonbureau,devantsonsous-mainencuir.Ilglisselafeuileetreposelebibelotdessus.Ilnefautpasqu'eleledistraie;ildoitterminerderédigerlediscoursdesaprochaineconférence,maissonespritvogueverssonpetitcarnet.Ill'ouvre,entournelespages,unjour,deux,trois,quatre,voilà,c'estici.Ilhésiteànoterlesmots
«exécutionLanger»au-dessusde«déjeunerArmande»,lafeuileestdéjàchargéederendezvous.Alorsilsecontentededessinerunecroix.Ilrefermel'agendaetreprendlarédactiondesontexte.Quelqueslignesetlevoilàquisepencheverscedocumentquidépassedel'embasedubibelot.Ilrouvrelecarnetet,devantlacroix,inscritlechiffre5.C'estl'heureàlaqueleildevraseprésenteràlaportedelaprisonSaint-Michel.Lespinasserangeenfinlecarnetdanssapoche,repousselecoupe-papierenorsurlebureau,l'aligne,paralèlementàsonstylo.Ilestmidietlesubstitutsesentmaintenantenappétit.Lespinasseselève,ajusteleplidesonpantalonetsortdanslecouloirduPalais.Del'autrecôtédelavile,maîtreArnalreposesursonbureaulamêmefeuiledepapier,qu'ilareçuecematin.Safemmedeménageentredanslapièce.Arnallaregardefixement,aucunsonnepeutsortirdesagorge.
-Vouspleurez,maître?murmurelafemmedeménage.
Arnalsecourbeau-dessusdelacorbeileà
papierpouryvomirdelabile.Lesspasmeslesecouent.Elehésite,lavieileMarthe,elenesaitpasquoifaire.Etpuissonbonsensprendledessus,eleatroisenfantsetdeuxpetits-enfantslavieileMarthe,c'estdirequ'eleenavu,des
vomissures.Eles'approcheetposesamainsurlefrontduvieilPage39
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtavocat.Etchaquefoisqu'ilsepencheverslacorbeile,eleaccompagnesonmouvement.Eleluitendunmouchoirdecotonblanc,etpendantquesonpatrons'essuielabouche,sonregardseposesurlafeuiledepapieretcettefoiscesontlesyeuxdelavieileMarthequiseremplissentdelarmes.Cesoir,nousnousretrouveronsdanslamaisondeCharles.Assisàmêmelesol,Jan,Catherine,Boris,Emile,Claude,Alonso,Stefan,Jacques,Robert,nousformonstousuncercle.Unelettrepassedemainenmain,chacuncherchedesmotsqu'ilnetrouvepas.Qu'écrireàunamiquivamourir?«Nousnet'oublieronspas»,murmureCatherine.C'estcequechacunpenseici.Sinotrecombatnousmèneàrecouvrerlaliberté,siunseuld'entrenousysurvit,ilnet'oublierapasMarcel,etildiraunjourtonnom.Jannousécoute,ilprendlaplumeetgriffonneenyiddishlesquelquesphrasesquenousvenonsdetedire.Delasorte,lesgardiensquitemènerontàl'échafaudnepourrontpascomprendre.Janreplielamissive,Catherinelaprendetlaglissedanssoncorsage.Demain,eleiralaremettreaurabbin.
Passûrquenotrelettreparviennejusqu'aucondamné.MarcelnecroitpasenDieuetilrefuseraprobablementlaprésencedel'aumônier,commeceledurabbin.Maisaprèstout,quisait?Unpetitbrindechancedanstoutecettemisèreneseraitpasdetrop.Fasse-t-elequetulisescesquelquesmotsécritspourtedireque,siunjournoussommesà
nouveaulibres,tavieyserapourbeaucoup.7.
Ilestcinqheuresencetristematindu23juilet1943.DansunbureaudelaprisonSaint-Michel,Lèspinassesedésaltèreencompagniedesjuges,dudirecteuretdesdeuxbourreaux.Uncafépourleshommesennoir,unverredevinblancsecpourétancherlasoifdeceuxquionteuchaudenmontantlaguilotine.Lespinasseconsultesanscessesamontre.Ilattendquel'aiguileachèvesontourdecadran.«C'estl'heure,dit-il,alezprévenirArnal.»Levieilavocatn'apasvoulusemêleràeux,ilpatienteseuldanslacour.Onvalechercher,ilsejointaucortège,faitunsigneaugardienetmarcheloindevant.
L'heureduréveiln'apasencoresonnémaistouslesprisonnierssontdéjàdebout.Ilssavent,quandl'undesleursvaêtreexécuté.Unmurmures'élève;lesvoixdesEspagnolssefondentàcelesdesPage40
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtFrançaisquebientôtlesItaliensrejoignent,c'estautourdesHongrois,desPolonais,desTchèquesetdesRoumains.Lemurmureestdevenuunchantquis'élèvehautetfort.Touslesaccentssemêlentetclamentlesmêmesparoles.C'estlaMarseilaisequirésonnedanslesmursdescachotsdelaprisonSaint-Michel.
Arnalentredanslacelule;Marcels'éveile,ilregardelecielroseàlalucarne,etcomprendaussitôt.Arnalleprenddanssesbras.Par-dessussonépaule,Marcelregardeànouveaulecieletsourit.À
l'oreileduvieilavocat,ilmurmure«J'aimaistantlavie».
Lecoiffeurentreàsontour,ilfautdégagerlanuqueducondamné.Lesciseauxcliquettentetlesmèchesglissentverslesolenterrebattue.Lecortègeavance,danslecouloirleChantdespartisansaremplacélaMarseilaise.Marcels'arrêteauhautdesmarchesdel'escalier,ilseretourne,lèvelentementlepoingetcrie:«Adieucamarades.»Laprisontoutentièresetaituncourtinstant.«AdieucamaradeetvivelaFrance»,répondentlesprisonniersà
l'unisson.EtlaMarseilaiseenvahitànouveaul'espace,maislasilhouettedeMarceladéjàdisparu.Épaulecontreépaule,Arnalencape,Marcelenchemiseblanche,marchentversl'inévitable.Enlesregardantdedos,onnesaitpasbienlequelsoutientl'autre.Lesurveilantenchefsortunpaquetdegauloisesdesapoche.Marcelprendlacigarettequ'illuitend,unealumettecrépiteetlaflammeiluminelebasdesonvisage.Quelquesvolutesdefumées'échappentdesabouche,lamarchereprend.Aupasdelaportequidonnesurlacour,ledirecteurdelaprisonluidemandes'ilveutunverrederhum.MarceljetteunregardàLespinasseethochelatête.
-Donnez-ledoncplutôtàcethomme,dit-il,ilenaplusbesoinquemoi.
Lacigaretterouleausol,Marcelfaitsignequ'ilestprêt.
Lerabbins'approche,maisd'unsourire,Marcelluiindiquequ'iln'apasbesoindelui.
-Merci,rabbin,maisjenecroisqu'icienunmondemeileurpourleshommes,etleshommesseulsdéciderontpeut-êtreunjourd'inventercemonde-là.Poureuxetpourleursenfants.LerabbinsaitbienqueMarcelneveutpasdesonaide,maisilaunemissionàrempliretletempspresse.Alors,sansplusattendre,
l'hommedeDieubousculeLespinasseettendàMarcellelivrequ'iltiententresesmains.Illuimurmureenyiddish:«IlPage41
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtyaquelquechosepourvousdedans.»
Marcelhésite,iltâtel'ouvrageetlefeuilette.Entrelespages,iltrouvelemotgriffonnédelamaindeJan.Marceleneffleureleslignes,dedroiteà
gauche;ilfermelespaupièresetlerendaurabbin.
-Dites-leurquejelesremercieetsurtout,quej'aiconfianceenleurvictoire.
Ilestcinqheuresquinze,laportes'ouvresurl'unedescourettessombresdelaprisonSaintMichel.Laguilotinesedressesurladroite.Pardélicatesse,lesbourreauxl'ontmontéeici,pourquelecondamnéneladécouvrequ'àl'ultimemoment.Duhautdesmiradors,lessentinelesalemandess'amusentduspectacleinsolitequisejouesousleursyeux.«Cesontquandmêmedesgensbizarres,cesFrançais,enprincipec'estnousl'ennemi,non?»
ironisel'un.Soncompatriotesecontentedehausserlesépaulesetsepenchepourmieuxvoir.Marcelgravitlesmarchesdel'échafaud,ilseretourneunedernièrefoisversLespinasse:«Monsangretomberasurvotretête»,ilsourit,etajoute:«JemeurspourlaFranceetpourunehumanitémeileure.»
Sansqu'onl'assiste,Marcels'alongesurlaplancheetlecouperetglisse.Arnalaretenusonsouffle,ilaleregardfixéverslecieltissédenuageslégers,ondiraitdelasoie.Àsespieds,lespavésdelacoursontrougisdesang.Etpendantquel'ondéposeladépouiledeMarceldansuncercueil,lesbourreauxs'affairentdéjàànettoyerleurmachine.Onjetteunpeudesciureparterre.Arnalaccompagnerasonamijusqu'àsadernièredemeure.Ilmonteàl'avantducorbilard,lesportesdelaprisons'ouvrentetl'attelagesemetenroute.Aucoindelarue,ilpassedevantlasilhouettedeCatherinesansmêmelareconnaître.Cachéesdansl'embrasured'uneporte,CatherineetMarianneguettaientlecortège.L'échodessabotsduchevalseperddanslelointain.Surlaportedelamaisond'arrêt,ungardienplacardel'avisd'exécution.Iln'yaplusrienàfaire.Livides,elesquittentleurabrietremontentlarueàpied.Mariannetientunmouchoirdevantsabouche,piètreremèdecontrelanausée,contreladouleur.IlestàpeineseptheuresquandelesnousrejoignentchezCharles.Jacquesneditrien,ilserrelespoings.Duboutdudoigt,Borisdessineunrondsurlatableenbois,Claudeestassiscontreunmur,ilmeregarde.
-Ilfautabattreunennemiaujourd'hui,ditJan.
-Sansaucunepréparation?demandeCathePage42
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtrine.
-Moijesuisd'accord,ditBoris.
*Àhuitheuresdusoir,enété,ilfaitencorepleinjour.Lesgenssepromènent,profitantdeladouceurrevenue.Lesterrassesdescafésregorgentdemonde,quelquesamoureuxs'embrassentauxcoinsdesrues.Aumilieudecettefoule,Borissembleêtreunjeunehommecommelesautres,inoffensif.Pourtant,ilserredanssapochelacrossedesonpistolet.Voilà
uneheurequ'ilchercheuneproie,pasn'importelaquele,ilveutdel'officierpourvengerMarcel,dugalondoré,delavareuseétoilée.Maispourl'instantiln'acroiséquedeuxmoussailonsalemandsengoguetteetcesjeunestypesnesontpasassezmalinspourmériterdemourir.BoristraverselesquareLafayette,remontelarued'Alsace,arpentelestrottoirsdelaplaceEsquirol.Auloinonentendlescuivresd'unorchestre.AlorsBorisselaisseguiderparlamusique.
Sousunkiosquejoueunorchestrealemand.Boristrouveunechaiseets'assied.Ilfermelesyeuxetchercheàcalmerlesbattementsdesoncœur.Pasquestionderentrerbredouile,pasquestiondedécevoirlescopains.Biensûr,cen'estpascegenredevengeancequeMarcelmérite,maisladécisionestprise.Ilrouvrelesyeux,laProvidenceluisourit,unbelofficiers'estinstaléaupremierrang.Borisregardelacasquettequelemilitaireagitepours'éventer.Surlamanchedelaveste,ilvoitlerubanrougedelacampagnedeRussie.Iladûentuerdeshommescetofficier,pouravoirledroitdesereposeràToulouse.Iladûenconduireàlamortdessoldats,pourprofitersipaisiblementd'unedoucesoiréed'étédanslesud-ouestdelaFrance.Leconcerts'achève,l'officierselève,Borislesuit.Àquelquespasdelà,aubeaumilieudelarue,cinqcoupsdefeuclaquent,lesflammesontjailiducanondel'armedenotrecopain.Lafouleseprécipite,Boriss'enva.DansuneruedeToulouse,lesangd'unofficieralemandcouleverslecaniveau.Àquelqueskilomètresdelà,souslaterred'uncimetièredeToulouse,lesangdeMarcelestdéjàsec.LaDépêchefaitétatdel'actiondeBoris;danslamêmeédition,eleannoncel'exécutiondeMarcel.Lesgensdelavileferontvitelelienentrelesdeuxaffaires.Ceuxquisontcompromisapprendrontquelesangd'unpartisannecoulepasimpunément,lesautres
saurontquetoutprèsd'euxcertainssePage43
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtbattent.
Lepréfetderégions'estempressédefaireparaîtreuncommuniquépourrassurerl'occupantdelabienveilancedesesservicesàsonégard.«Dèsquej'aiapprisl'attentat,publie-t-il,jemesuisfaitl'interprètedel'indignationdelapopulationauprèsdugénéralchefdel'état-majoretduchefdelaSûretéalemande.»L'intendantdepolicedelarégionavaitajoutésapatteàlaprosecolaborationniste:«Uneprimetrèsimportanteenargentseraverséeparlesautoritésàtoutepersonnepermettantd'identifierl'auteuroulesauteursdel'odieuxattentatcommispararmeàfeudanslasoiréedu23juiletcontreunmilitairealemandrueBayardà
Toulouse.»Findecitation!Ilfautdirequ'ilvenaitd'êtrenomméàsonposte,l'intendantdepoliceBarthenet.QuelquesannéesdezèleauprèsdesservicesdeVichyavaienttailésaréputationd'hommeaussiefficacequeredoutableetoffertcettepromotiondontilrêvaittant.LechroniqueurdeLaDépêcheavaitaccueilisanominationenluisouhaitantlabienvenueenpremièrepageduquotidien.Nousaussi,ànotrefaçon,venionsdeluisouhaiter
«notre»bienvenue.Ethistoiredemieuxl'accueilirencore,nousavonsdistribuéuntractdanstoutelavile.Enquelqueslignes,nousannoncionsavoirabattuunofficieralemandenreprésailesdelamortdeMarcel.
Nousn'attendronsd'ordredepersonne.LerabbinavaitracontéàCatherinecequeMarcelavaitditàLespinasseavantdemourirsurl'échafaud.
«Monsangretomberasurvotretête.»Lemessagenousétaitarrivéenpleinefigure,commeuntestamentlaisséparnotrecamarade,etnousavionstousdécodésadernièrevolonté.Nousaurionslapeaudusubstitut.L'entreprisenécessiteraitunelonguepréparation.Onn'abattaitpasunprocureurcommecelaenpleinerue.L'hommedeloiétaitcertainementprotégé,ilnedevaitsedéplacerqueconduitparsonchauffeuretiln'étaitpasquestiondansnotrebrigadequ'uneactionfassecourirlemoindrerisqueàlapopulation.Aucontrairedeceuxquicolaboraientouvertementaveclesnazis,deceuxquidénonçaient,deceuxquiarrêtaient,ceuxquitorturaient,déportaient,ceuxquicondamnaient,quifusilaient,ceuxqui,libresdetouteentrave,laconsciencedrapéedanslatoged'unprétendudevoir,assouvissaientleurhaineraciste,aucontrairedetousceux-là,si
nousétionsprêtsànoussalirlesmains,elesresteraientpropres.Page44
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
*ÀlademandedeJan,Catherinemettaitenplacedepuisquelquessemainesunecelulederenseignements.Entendsparlàqu'avecquelques-unesdesesamies,Damira,Marianne,Sophie,Rosine,Osna,toutescelesqu'ilnousétaitinterditd'aimermaisquenousaimionsquandmême,elealaitglanerlesinformationsnécessairesàlapréparationdenosmissions.
Aufildesmoisàvenir,lesjeunesfilesdelabrigadesespécialiseraientdanslesfilatures,lesphotographiesprisesàlasauvette,lesrelevésd'itinéraires,lesobservationsd'emploisdutemps,lesenquêtesdevoisinage.Grâceàeles,noussaurionstoutoupresquedesfaitsetgestesdeceuxquenousvisions.Non,nousn'attendrionsd'ordredepersonne.EntêtedeleurlistefiguraitdésormaislesubstitutLespinasse.
8.
Jacquesm'avaitdemandéderetrouverDamiraenvile,jedevaisluitransmettreunordredemission.Lerendez-vousavaitétéfixédanscebistrotoùlescopainsseretrouvaientunpeutropsouvent,jusqu'àcequeJannousinterdised'ymettrelespieds,pourraisondesécuritécommetoujours.Quelchoc,lapremièrefoisquejel'aivue.Moi,j'avaislescheveuxroux,lapeaublancheconsteléedetachesderousseur,aupointqu'onmedemandaitsij'avaisregardélesoleilàtraversunepassoire,etj'étaisbinoclardàsouhait.Damiraétaititalienneet,plusimportantquetoutàmesyeuxdemyope,eleétaitrousse,eleaussi.J'enconcluaisquecelacréeraitinévitablementdesliensprivilégiésentrenous.Maisbon,jem'étaisdéjàtrompédansmonappréciationdel'intérêtdesstocksd'armesqueconstituaientlesmaquisgaulistes,autantdirequ'encequiconcernaitDamira,jen'étaissûrderien.Attablésdevantuneassiettedevesces,nousdevionsressembleràdeuxjeunesamoureux,saufqueDamiran'étaitpasamoureusedemoi,etmoiquandmêmedéjàunpeuentichéd'ele.Jelaregardaiscommesi,aprèsdix-huitannéesdeviepasséedanslapeaud'untypenéavecunebottedecarottessurlatête,jedécouvraisunêtresemblable,etdusexeopposé;oppositionquipourunefoisétaitunesacréebonnenouvele.
-Pourquoitumeregardescommeça?ademandéDamira.
-Pourrien!
Page45
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Onnoussurveile?
-Non,non,absolumentpas!
-Tuescertain?Parcequ'àlafaçondonttumedévisageais,j'aicruquetumesignalaisundanger.
-Damira,jeteprometsquenoussommesensécurité!
-Alorspourquoias-tulefrontquiperle?
-Ilfaitunechaleurdebœufdanscettesale.
-Jenetrouvepas.
-TuesitalienneetmoijesuisdeParis,alorstudoisavoirplusl'habitudequemoi.
-Tuveuxquenousalionsmarcher?
Damiram'auraitproposéd'alermebaignerdanslecanal,j'auraisditouitoutdesuite.Elen'avaitpasfinisaphrasequej'étaisdéjàdebout,déplaçantsachaisepourl'aideràselever.
-C'estbien,unhommegalant,a-t-eleditensouriant.
Latempératureàl'intérieurdemoncorpsvenaitdegrimperencoreet,pourlapremièrefoisdepuisledébutdelaguerre,onauraitpucroirequej'avaisbonnemine,tantmesjouesdevaientêtrerouges.
Nousmarchionstouslesdeuxverslecanaloùjem'imaginaisentraindem'ébattreavecmasplendiderousseitaliennedansdetendresjeuxd'eauamoureux.Cequiétaittotalementridiculepuisquesebaignerentredeuxgruesettroispénicheschargéesd'hydrocarburesn'ajamaisrieneudevraimentromantique.Celaétant,àcemoment-là,rienaumonden'auraitpum'empêcherderêver.D'aileurs,alorsquenoustraversionslaplaceEsquirol,jeposaismon
Spitfire(dontlemoteurm'avaitlâchéaucoursd'unlooping)dansunchampquibordaitleravissantpetitcottagequeDamiraetmoihabitionsenAngleterredepuisqu'eleétaitenceintedenotresecondenfant(quiseraitprobablementaussirouxquenotrefileaînée).Et,combledebonheur,ilétaitjustel'heureduthé.Damiravenaitàmarencontre,cachantdanslespochesdesontablieràcarreauxvertsetrougesquelquessabléschaudsjustesortisdufour.Tantpis,jem'occuperaisderéparermonavionaprèslegoûter;lesgâteauxdeDamiraétaientexquis,eleavaitdûsedonnerunmalfouàlespréparerrienquepourmoi.Pourunefois,jepouvaisoublieruninstantmondevoird'officieretluirendrehommage.Assisedevantnotremaison,Damiraavaitposésatêtesurmonépauleetsoupirait,combléeparcemomentdebonheursimple.
-Jeannot,jecroisquetut'esendormi.Page46
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Comment?ai-jeditensursautant.
-Tatêteestsurmonépaule!
Rougecramoisi,jemesuisredressé.Spitfire,cottage,théetgâteauxs'étaientévanouisetseulsrestaientlesrefletssombresducanal,etlebancoùnousétionsassis.
Àlarecherchedésespéréed'unsemblantdecontenance,j'aitoussotéet,sansoserregardermavoisine,j'aitentéquandmêmedemieuxlaconnaître.
-Commentes-tuentréedanslabrigade?
-Tunedevaispasmeremettreunordredemission?aréponduDamiraaussisec.
-Si,si,maisnousavonsletemps,non?
-Toipeut-être,maispasmoi.
-Réponds-moietaprès,promis,nousparlonsduboulot.
Damiraahésitéuninstant,eleasouri,etacceptédemerépondre.Eledevaitcertainementsavoirquej'avaisunpeulebéguinpourele,lesfilessavent
toujoursça,souventmêmeavantquenouslesachionsnous-mêmes.Iln'yavaitriend'indélicatdanssadémarche,elesavaitcombienlasolitudenouspesaitàtous,peut-êtreàeleaussi,alorseleajusteacceptédemefaireplaisiretdeparlerunpeu.Lesoirétaitdéjàlà,maislanuitseraitencorelongueàvenir,nousavionsquelquesheuresdevantnousavantlecouvre-feu.Deuxgaminsassissurunbanc,lelongd'uncanal,enpleineOccupation,iln'yavaitaucunmalàprofiterdutempsquipassait.Quiauraitpudirecombienilnousenrestait,àl'uncommeàl'autre?
-Jenecroyaispasquelaguerrearriveraitjusqu'ànous,aditDamira.Eleestvenueunsoirparl'aléedevantlamaison:unmonsieurmarchait,habilécommemonpère,commeunouvrier.Papaestaléàsarencontreetpendantunbonmomentilsontparlé.Etpuisletypeestreparti.Papaestrentrédanslacuisine,ils'estentretenuavecmaman.Moi,j'aibienvuqu'elepleurait,eleluiadit«Onn'enapaseuassezcommeça?».EleaditçaparcequesonfrèreaététorturéenItalieparlesChemisesnoires.C'estlenomqu'ondonnecheznousauxfascistesdeMussolini,commelaMiliceici.Jen'avaispaspupassermonbacpourlesraisonsquel'onconnaîtdéjà,maisjesavaistrèsbiencequ'étaientlesChemisesnoires.Néanmoins,j'aipréférénepasprendrelerisqued'interrompreDamira.
-J'aicomprispourquoicetypeparlaitavecmonpèredanslejardin;etpapa,avecsonsensdePage47
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtl'honneur,iln'attendaitquecela.Jesavaisqu'ilavaitditoui,pourlui,etpourmesfrèresaussi.Mamanpleuraitparcequ'onalaitentrerdanslalutte.Moij'étaisfièreetheureuse,maisonm'aenvoyéedansmachambre.Cheznous,lesfilesn'ontpaslesmêmesdroitsquelesgarçons.Cheznous,ilyapapa,mescrétinsdefrèresetensuite,etseulementensuite,ilyamamanetmoi.Autanttedirequelesgarçons,jeconnaisçaparcœur,j'enaiquatreàlamaison.
QuandDamiraaditça,j'airepenséàmoncomportementdepuisquenousnousétionsretrouvésattablésàL'AssietteauxVescesetjemesuisditquelaprobabilitéqu'elen'aitpasdétectéquej'avaisbienplusqu'unsacrébéguinpoureledevaitsesituerentrelezéroetlezéropointé.Jen'aipasimaginél'interrompre,j'auraisétéincapabled'articulerlemoindremot.AlorsDamiraapoursuivi.
-Moi,j'ailecaractèredemonpère,pasceluidemamère;enplusjesaisbienquemonpèreaimeça,quejeluiressemble.Jesuiscommelui...unerévoltée.Jen'acceptepasl'injustice.Mamanatoujoursvoulum'apprendreàmetaire,papac'esttoutlecontraire,ilm'atoujourspousséeàrépondre,à
nepasmelaisserfaire,mêmes'illefaitsurtoutquandmesfrèresnesontpaslà,àcausedel'ordreétablidanslafamile.
Aquelquesmètresdenous,unepénichelarguaitsesamarres;Damiras'esttue,commesilesbatelierspouvaientnousentendre.C'étaitidiotà
causeduventquisoufflaitdanslesgrues,maisjel'ailaisséreprendresonsouffle.Nousavonsattenduqu'eles'éloigneversl'écluse,etDamiraacontinué.
-TuconnaisRosine?
Rosine,italienne,légeraccentchantant,voixprovoquantdesfrissonsincontrôlables,1,70mètreenviron,bruneauxyeuxbleus,chevelurelongue,audelàdufantasme.Parprudence,j'airépondutimidement:
-Oui,jecroisquenousnoussommescroisésuneoudeuxfois.
-Elenem'ajamaisparlédetoi.Çanem'étonnaitpastrop,j'aihaussélesépaules.C'estgénéralementcequel'onfaitbêtementlorsquel'onestconfrontéàunefatalité.
-PourquoitumeparlesdeRosine?
-Parcequec'estgrâceàelequej'aipurejoindrelabrigade,apoursuiviDamira.Unsoir,ilyavaituneréunionàlamaison,eleétaitlà.Quandj'aivouluqu'onailesecoucher,elem'aréponduPage48
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtqu'elen'étaitpasicipourdormir,maispourassisterà
laréunion.Jet'aiditquej'avaishorreurdel'injustice?
-Oui,oui,c'étaitilyamoinsdecinqminutes,jem'ensouvienstrèsbien!
-Ehbienlà,c'enétaittrop.J'aidemandé
pourquoimoijenepouvaispasparticiperàlaréunion,papaaditquej'étaistropjeune.Or,Rosineetmoionalemêmeâge.Alorsj'aidécidédeprendremondestinenmainsetj'aiobéiàmonpèrepourladernièrefois.QuandRosineestvenuemerejoindredansmachambre,jenedormaispas.Jel'avaisattendue.Nousavonspapotétoutelanuit.Jeluiaiavouéquejevoulaisêtrecommeele,commemesfrères,etjel'aisuppliéedemefairerencontrerlecommandantdelabrigade.Eleaéclatéderireetelem'aditquelecommandantétaitsousmontoit,ildormaitmêmedanslesalon.Lecommandant,c'étaitlecopaindemonpèrequiétaitvenulevoirunjourdanslejardin,lejouroùmamanavaitpleuré.
Damiraamarquéuntemps,commesielevoulaits'assurerquejelasuivaisbiendanssonrécit,orc'étaitparfaitementinutile,puisqu'àcemomentlàjel'auraissuivien'importeoùsielemel'avaitdemandé,etprobablementmêmesielenemel'avaitpasdemandé.
-Lelendemainjesuisaléevoirlecommandantpendantquemamanetpapaétaientoccupés.Ilm'aécoutéeetilm'aditquedanslabrigade,ilsavaientbesoindetoutlemonde.Ilaajoutéqu'audébutonmeconfieraitdestâchespastropdifficilesetqu'aprèsonverrait.Voilà,tusaistout.Bon,tumedonnesmonordredemissionmaintenant?
-Ettonpère,qu'est-cequ'iladit?
-Lespremierstempsilnesedoutaitderien,etpuisilafinipardeviner.Jecroissavoirqu'ilestaléparleraucommandantetqu'ilsonteuunesacréeengueulade,touslesdeux.Papaafaitçajustepourunequestiond'autoritépaternele,parcequejesuistoujoursdanslabrigade.Depuis,onfaitcommesiderienn'était,maismoi,jesensbienqu'onestencoreplusproches,luietmoi.Bon,Jeannot,tumefilescetordredemission?Ilfautvraimentquejerentre.
-Damira?
-Oui?
-Jepeuxteconfierunsecret?
-Jetravailedanslerenseignementclandestin,Jeannot,alorss'ilyabienquelqu'unàquionpeutPage49
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtconfierunsecret,c'estmoi!
-J'aicomplètementoubliédequoiparlaitl'ordredemission...
Damiram'aregardéfixementeteleaesquissé
unsourireétrange,commesieleétaitàlafoisamuséeetterriblementenpétardcontremoi.
-T'esvraimenttropcon,Jeannot.Cen'étaitquandmêmepasmafautesij'avaislesmainsmoitesdepuisuneheure,plusunegouttedesalivedanslaboucheetlesgenouxquisechicanaient.Jemesuisexcusédumieuxquejelepouvais.
-Jesuiscertainquec'estpassagermaislà,j'aicommeuneabsenceterrible.
-Bon,jerentre,aditDamira;toi,tupasseslanuitàretrouverlamémoireetdemainmatinauplustard,jeveuxsavoirdequoiils'agissait.Bonsang,onfaitlaguerre,Jeannot,c'estsérieux!
Aucoursdumoisquis'étaitécoulé,j'avaisfaitexploseruncertainnombredebombes,détruitdesgrues,uncentraltéléphoniquealemandetquelques-unsdesesoccupants;mesnuitsétaientencorehantéesparlecadavred'unofficierennemiquifixaitunepissotièreenricanant,s'ilyavaitbienquelqu'unquisavaitquecequenousfaisionsétaitsérieux,c'étaitmoi;maislestroublesdemémoire,disonslestroublestoutcourt,çanesecontrôlepascommeça.J'aiproposéàDamiradefaireencorequelquespasavecele,peut-êtrequ'enmarchant,çamereviendrait.
EnrepassantplaceEsquirol,c'estlàquenoscheminsdevaientseséparer,Damiras'estplantéefaceàmoi,l'airrésolu.
-Écoute,Jeannot,leshistoiresentregarçonsetfilesc'estinterditcheznous,tutesouviens?
-Maistudisaisquetuétaisrebele!
-Jeneteparlepasdemonpère,crétin,maisdelabrigade,c'estinterditetdangereux,alorsonsevoitdanslecadredenosmissionsetonoublielereste,d'accord?
Etenpluseleétaitfranche!J'aibafouiléquejecomprenaistrèsbienetquedetoutefaçon,jen'entendaispasleschosesautrement.Elem'aditquemaintenant
quetoutétaitclair,j'alaispeut-êtreretrouverlamémoire.
-IlfautquetuailestepromenerducôtédelaruePharaon,ons'intéresseàuncertainMas,chefdelaMilice,ai-jedit;etjejurequeçam'estrevenucommeça,d'unseultrait!
-Quiseraàl'action?ademandéDamira.
-Puisquec'estunmilicien,ilyadegrandesPage50
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtchancesquecesoitBorisquis'enoccupe,maisriend'officielpourl'instant.
-C'estprévupourquand?
-Lami-août,jecrois.
-Çanemelaissequequelquesjours,c'esttrèscourt,jevaisdemanderàRosinedemedonneruncoupdemain.
-Damira?
-Oui?
-Sinousn'étionspas...enfin...s'iln'yavaitpaslesrèglesdesécurité?
-Arrête,Jeannot,avecnoscouleursdecheveuxidentiques,onauraitl'aird'unfrèreetd'unesœur,etpuis...
Damiran'apasfinisaphrase,eleahochélatêteets'estéloignée.Jesuisrestélà,lesbrasbalants,quandeles'estretournéeetestrevenueversmoi.
-Tuasdetrèsbeauxyeuxbleus,Jeannot,ettonregarddemyopederrièretesverresdelunettes,c'estcraquantpourunefile.Alorsessaiedelessauverdecetteguerreetjen'aiaucundoutequetuserasunhommeheureuxenamour.Bonnenuit,Jeannot.
-Bonnenuit,Damira.
Enlaquittantcesoir-là,jenesavaispasqueDamiraétaitfolementamoureused'uncopainquis'appelaitMarc.Ilssevoyaientencachette,ilparaîtmêmequ'ils
alaientfairelesmuséesensemble.Marcétaitcultivé,ilemmenaitDamiravisiterdeséglisesetluiparlaitpeinture.Enlaquittantcesoir-là,jenesavaispasnonplusquedansquelquesmoisMarcetDamiraseraientarrêtésensembleetDamiradéportéeaucampdeconcentrationdeRavensbrûck.9.
DamiraalaitserenseignersurlemilicienMas.JanavaitdemandésimultanémentàCatherineetà
MariannedefilerLespinasse.Aussiétrangequecelaparaisse,Janavaittrouvél'adressedansl'annuaire.LesubstitutvivaitdansunemaisonbourgeoisedelaprochebanlieuedeToulouse.Ilyavaitmêmeuneplaqueencuivreàsonnom,apposéesurlaportedujardin.Nosdeuxcopinesenétaientstupéfaites,l'hommeneprenaitaucunemesuredesécurité.Ilentraitetsortaitsansescorte,conduisaitseulsavoiture,commes'ilneseméfiaitderien.Pourtant,lesquotidiensavaientrelatédansdifférentsarticlesquec'étaitgrâceàluiqu'unodieuxterroristeavaitétémishorsd'étatdenuire.MêmeRadioLondresavaitrapportélaresponsabilitédeLespinassedansPage51
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtl'exécutiondeMarcel.Pasunclientdanslescafés,pasunouvrierdanslesusines,quineconnaissedésormaissonnom.IlfalaitêtresacrementabrutipournepassedouteruninstantquelaRésistanceenavaitaprèslui.Àmoins,commelepensaientlesdeuxfilesaprèsquelquesjoursdefilature,quesavanité,sonarrogance,nefussenttelesqu'illuisemblaitinconcevablequequelqu'unoseattenteràsavie.
Laplanquen'étaitpasfacilepournosdeuxcamarades.Larueétaitleplussouventdéserte,cequiseraitunavantagecertainaumomentdepasseràl'action,maisunefemmeseuleyétaitplusquerepérable.Parfoiscachéesderrièreunarbre,passantlaplupartdutempsleursjournées,commetouteslesfilesdurenseignement,àmarcher,CatherineetMarianneespionnèrentunesemainedurant.L'affairesecompliquaitd'autantqueleurproiesemblaitn'avoiraucunerégularitédanssonemploidutemps.Ilnesedéplaçaitqu'àborddesaPeugeot202noire,cequinepermettaitpasdelesuivreaudelàdelarue.Pasd'habitudes,saufune,remarquéeparlesdeuxfiles:touslesjoursilquittaitsondomicileverstroisheuresetdemiedel'après-midi.Ceseraitdonclemomentdelajournéeoùilfaudraitagir,avaient-elesconcludansleurrapport.Iln'étaitpasutiledepoursuivrel'enquêteplusavant.Impossibledelefileràcausedelavoiture;auPalaisonneretrouvaitjamaissatraceetpuisàtropinsister,elesrisquaientdesefairerepérer.AprèsqueMariusétaitvenuunvendredimatin
effectuerunultimerepérageetdéciderdesitinérairesderetraite,l'actionfutprogramméeaulundisuivant.Ilfalaitfairevite.JansupposaitquesiLespinassevivaitaussitranquilement,c'estqu'ilbénéficiaitprobablementd'unediscrèteprotectionpolicière.Catherinejuraqu'elen'avaitriennotédetel,Mariannepartageaitsonpointdevue,maisJanseméfiaitdetout,àjustetitre.Uneautreraisondesehâterétaitqu'encettepériodeestivale,notrehommepouvaitpartirenvacancesàtoutmoment.
*Fatiguédesmissionsopéréesaucoursdelasemaine,leventreplusvidequejamais,j'imaginaismondimanchealongésurmonlit,àrêver.Avecunpeudechance,jeverraismonpetitfrère.Nousirionsnouspromenertouslesdeuxlelongducanal;commedeuxmômesenbaladequiprofitentdel'été;commedeuxmômesquin'ontnifaimnipeur,deuxadolescentsengoguettefleurantleparfumdesPage52
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtjeunesfemmesparmiceuxdel'été.Etsileventdusoirétaitcomplice,peut-êtrenousferait-illagrâcedereleverlesjupeslégèresqueportentlesfiles,àpeinedequoientrevoirungenou,maissuffisammentpourêtreémuetrêverunpeuplusenretrouvantlesoirlamoiteurdenossinistreschambres.ToutcelaétaitsanscomptersurlaferveurdeJan.Jacquesvenaitdemettremesespoirsàmalenfrappantàmaporte.Moiquim'étaisjuréderoupilerlelendemainmatin,c'étaitfichuetpourcause...Jacquesdépliaunplandelavileetmepointadudoigtuncarrefour.Àcinqheuresprécisesdemainaprès-midi,jedevaisfairejonctionavecEmileetluiremettreuncolisquejeseraisalé
chercherauparavantchezCharles.Jen'avaispasbesoind'ensavoirplus.Demainsoir,ilspartaientenopérationavecunenouvelerecruequiassureraitlerepli,uncertainGuy,dix-septansaucompteur,maisunsacrécoupdepiedaupédalier.Demainsoir,aucund'entrenousneconnaîtraitlerépittantquelescopainsneseraientpasrentréssainsetsaufs.Samedimatin,lecielestdégagé,àpeinequelquesnuagescotonneux.Tuvois,silavieétaitbienfaite,jesentiraisl'odeurd'ungazonanglais,jevérifieraislagommedespneusdemonzinc,lemécanicienmeferaitsignequetoutestenordre.Alorsjegrimperaisdansl'habitacle,fermeraislecanopyetm'envoleraisenpatrouile.Maisj'entendslamèreDublancquientredanssacuisine,etlebruitdesespasmesortdemarêverie.J'enfilemaveste,regardemamontre,ilestseptheures.IlfautmerendrechezCharlesetrécupérercecolisquejedoisremettreà
Emile.Directionlabanlieue.ArrivéàSaint-Jean,jeremontelavoiedechemindefercommeàl'accoutumée.IlyalongtempsquelestrainsnecirculentplussurlesvieuxrailsquimènentauquartierdeLoubers.Unefinebrisesoufflesurmanuque,jerelèvemoncoletsifflel'airdelaButteRouge.Auloin,jevoislapetitegaredésaffectée.JefrappeàsaporteetCharlesmefaitsigned'entrer.
-Touquieresounecafeile?medemande-t-ildesonplusbelaccentsabir.
Jelecomprendsdemieuxenmieuxl'amiCharles,ilsuffitdemélangerunmotdepolonais,undeyiddish,unautred'espagnol,demettreunbrindemélodiefrançaiseetl'affaireestdanslesac.Sadrôledelangue,Charlesl'aappriselelongdesescheminsd'exode.
-Touncolisestrangirsousl'escabar,ounenesaitjamèrequigolpéàlapuerta.TesdierasàJacquesPage53
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquej'aimistelapaquette.Ouneentenderal'actiouneàdessekilométras.Dis-louissebiènedefaitregaffe,aprèsl'atincele,ilyazweiminoutes,pasplous,pétatreounepeumoins.
Unefoislatraductionaccomplie,impossibled'empêchermatêtedefairelecalcul.Deuxminutes,soitvingtmilimètresdemèchequiséparerontlaviedelamortpourmescompagnons.Deuxcentimètrespouralumerlesengins,lesposerettrouverlecheminderetraite.Charlesmeregardeetsentmoninquiétude.
-Yéprendartoujoursounepetitemargedesécuritas,perlescopains,ajoute-t-ilensouriant,commepourm'apaiser.
Drôledesourire,queceluiducopainCharles.Ilaperdupresquetoutessesdentsdedevantaucoursd'unbombardementd'avion,cequi,jedoisledireàsadécharge,n'arrangerienàsadiction.Toujoursmalfagoté,incompréhensiblepourlaplupart,ilestpourtantdetous,celuiquimerassureleplus.Est-cecettesagessequisemblel'habiter?Sadétermination?Sonénergie?Sajoiedevivre?Commentfait-il,sijeune,pourêtreadulte?Iladéjàdrôlementvécu,l'amiCharles.EnPologneilsl'ontarrêté,parcequesonpèreétaitouvrier,etluicommuniste.Ilapasséplusieursannéesentaule.Libéré,ilestparticommequelquescopainsfairelaguerreenEspagneavecMarcelLanger.DeLôdzauxPyrénées,larouten'étaitpassimple,surtoutquandonn'anipapiersniargent.J'aimel'écouterquandilévoquesatraverséedel'Alemagnenazie.Cen'étaitpaslapremièrefoisquejeluidemandaisdemeracontersonhistoire.Charlesle
savaitbien,maisparlerunpeudesavie,c'estpourluiunefaçondepratiquersonfrançaisetdemefaireplaisir,alorsCharless'assiedsurunechaiseetdesmotsdetouteslescouleurssedélientsoussalangue.
Ilétaitmontédansuntrain,sansbiletetavecleculotquilecaractérise,ilavaitpoussélachancejusqu'às'instalerenpremièreclasse,dansuncompartimentbourréd'uniformesetd'officiers.Sonvoyage,ill'avaitpasséàbavarderaveceux.Lesmilitairesl'avaienttrouvéplutôtsympathiqueetlecontrôleurs'étaitbiengardédedemanderquoiquecesoitàquiconquedanscecompartiment.EnarrivantàBerlin,ilsluiavaientmêmeindiqué
commenttraverserlavileetrejoindrelagared'où
partaientlestrainspourAix-la-Chapele.Parisensuite,puisencarjusqu'àPerpignan,enfinilavaittraversélamontagneàpied.Del'autrecôtédelaPage54
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtfrontière,d'autresautocarsconduisaientlescombattantsjusqu'àAlbacete,directionlabatailedeMadriddanslabrigadedesPolonais.Aprèsladéfaite,avecdesmiliersderéfugiés,ilafranchilesPyrénéesdansl'autresensetregagnélafrontièreoùilfutaccueiliparlesgendarmes.Directionlecampd'internementduVernet.
-Là-basjefaisèrelacouisinepourtouslesprisonniersetchacouneavaitsarationquostidienne!
disait-ilnonsansunecertainefierté.Troisansdedétentionentout,jusqu'ausignaldel'évasion.Ilamarchédeuxcentsbornesjusqu'à
Toulouse.
Cen'estpaslavoixdeCharlesquimerassure,c'estcequ'ilmeraconte.Ilyadanssonhistoireuneparceled'espoirquidonneunsensàmavie.Moiaussijeveuxapprivoisercettechanceàlaqueleilveutcroire.Combiend'autresaurontrenoncé?Maismêmeaupiedd'unmur,Charlesnes'avoueraitpasprisonnier.Ilprendraitjusteletempsderéfléchirà
lafaçondelecontourner.
-Toudevéreyaler,ditCharles,àl'heuredeladéjeunirlesruessontplous
calmes.Charlessedirigeverslasoupentedel'escalier,ilprendlecolisetleposesurlatable.C'estdrôle,ilaembalélesbombesdansdesfeuilesdejournal.Onpeutylirelerécitd'uneactionmenéeparBoris,lejournalisteletraitedeterroriste,ilnousaccusetousd'êtredesfauteursdetroublesàl'ordrepublic.Lemilicienestlavictime,noussesbourreaux;étrangefaçondeconsidérerl'Histoirequis'écritchaquejourdanslesruesdenosvilesoccupées.Ongratteàlaporte,Charlesnebronchepas,moijeretiensmonsouffle.Unepetitefileentredanslapièceetlevisagedemoncopains'ilumine.
-C'estmaprofesseurdefrançais,dit-ill'airenjoué.
Lagamineluisautedanslesbrasetl'embrasse.EleseprénommeCamile.Michèle,samaman,hébergeCharlesdanscettegareabandonnée.LepapadeCamileestprisonnierenAlemagnedepuisledébutdelaguerreetCamileneposejamaisdequestions.Michèlefeintd'ignorerqueCharlesestunrésistant.Pourelecommepourtouslesgensducoin,ilestunjardinierquicultiveleplusbeaupotagerdesenvirons.Parfois,lesamedi,Charlessacrifieundeseslapinspourleurpréparerunbonrepas.J'envoudraistantdececivet,maisjedoispartir.Charlesmefaitsigne,alorsjesaluelapetiteCamileetsamamanetjem'envais,moncolissousPage55
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlebras.Iln'yapasquedesmiliciensetdescolaborateurs,ilyaaussidesgenscommeMichèle,desgensquisaventquecequenousfaisonsestbien,etquiprennentdesrisquespournousvenirenaide,chacunàsafaçon.Derrièrelaporteenbois,j'entendsencoreCharlesquiarticulelesmotsqu'unepetitefiledecinqansluifaitrépéterconsciencieusement,«vache,poulet,tomate»,etmonventregargouilealorsquejem'éloigne.Ilestcinqheurespile.JeretrouveEmile,aulieudésignéparJacquessurleplandelavile,etjeluiremetslecolis.Charlesajointdeuxgrenadesauxbombes.Emilenebronchepas,j'aienviedeluidire
«Àcesoir»mais,parsuperstitionpeut-être,jemetais.
-Tuasunecigarette?demande-t-il.
-Tufumes?
-C'estpouralumerlesmèches.
Jefouilelapochedemonpantalonetluiremetsunpaquetdegauloisesfroissé.
Ilenrestedeux.Moncopainmesalueetdisparaîtaucoindelarue.
Lanuitesttombéeetlapluiefineavec.Lepavé
estluisantetgras.Emileesttranquile,jamaisunebombedeCharlesn'afaitdéfaut.L'appareilestsimple,trentecentimètresdetuyaudefonte,untronçondegouttièrevoléàlasauvette.Unbouchonboulonnéàchaquecôté,untrouetunemèchequiplongedansl'ablonite.Ilsposerontlesbombesdevantlaportedelabrasserie,puisilsbalancerontlesgrenadesparlafenêtre,etceuxquiréussirontà
sortirconnaîtrontlefeud'artificedeCharles.Ilssonttroisàl'actioncesoir,Jacques,Emileetlepetitnouveauquiassurelaretraiteavecunrevolverchargédanslapoche,prêtàfairefeuenl'airsidespassantsapprochent,àl'horizontalesilesnazislesprennentenchasse.Lesvoilàdanslarueoùl'opérationauralieu.Lesfenêtresdurestaurantoùsetientunbanquetd'officiersennemisbrilentdelumières.Lecoupestsérieux,ilssontbienunetrentainelà-dedans.
Trenteofficiers,celafaitunsacrénombredebarrettessurlesvareusesvertesdelaWehrmachtquipendentauvestiaire.Emileremontelarueetpasseunepremièrefoisdevantlaportevitrée.Iltourneà
peinelatête,pasquestiondesefairerepérer.C'estlàqu'ilremarquelaserveuse.Ilfaudratrouverunmoyendelaprotéger,maisavantcela,neutraliserlesdeuxpolicierspostésensentinele.Jacquesensaisitunbrusquementetleserreàlagorge;illeconduitPage56
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtverslarueleavoisinanteetluidonnel'ordredefoutrelecamp,leflictremblotantdécampe.CeluidontEmiles'estoccupéneselaissepasfaire.D'unmouvementducoude,Emilefaittombersonképietluiassèneuncoupdecrosse.Lepolicierinaniméesttraînéàsontourversl'impasse.Ilseréveileraavecdusangsurlefrontetunmauvaismaldetête.Restelaserveusequiofficiedanslasale.Jacquesestperplexe.Emileproposedeluifaireunsignedepuislafenêtre,maiscen'estpassansrisque.Elepeutdonnerl'alerte.Biensûr,lesconséquencesseraientdésastreuses,maistel'ai-jedit?nousn'avonsjamaistuéuninnocent,pasmêmeunimbécile,alorsilfautl'épargner,mêmesielesertàdesofficiersnazislanourriturequinousmanquetant.
Jacquess'approchedelavitre;depuislasale,ildoitressembleràunpauvretypeaffaméquiserepaîtd'unsimpleregard.Uncapitainelevoit,luisouritet
lèvesonverre.Jacquesluirendsonsourireetfixelaserveuse.Lajeunefemmeestrondelette,nuldoutequelesvictuailesdurestaurantluiprofitent,àsafamileaussipeut-être.Aprèstout,commentjuger?
Ilfautbiensurvivreencestempsdifficiles;chacunasafaçondefaire.
Emiles'impatiente;auboutdelaruenoire,lejeunottientlesbicyclettesentresesmainsmoites.Enfin,leregarddelaserveusecroiseceluideJacques,illuifaitunsigne,eleinclinelatête,hésiteetfaitdemi-tour.Eleacomprislemessage,laserveuserondelette.Pourpreuve,quandlepatronentredanslasale,eleleretientparlebrasetl'entraîne,autoritaire,verslescuisines.Maintenant,toutsepassetrèsvite.JacquesdonnelesignalàEmile;lesmèchesrougeoient,lesgoupilesdégringolentdanslecaniveau,lescarreauxsontbrisésetlesgrenadesroulentdéjàsurlesoldurestaurant.Emilenepeutrésisteràl'enviedeselever,justepourvoirunpeudeladébandade.
-Grenades!Barre-toi!hurleJacques.LesouffleprojetteEmileàterre.Ilestunpeusonnémaiscen'estpaslemomentdeselaisseraleràunétourdissement.L'odeurdefuméeacrelefaittoussoter.Ilcrache;dusangépaiscouledanssamain.Tantquesesjambesnesedérobentpas,ilyaencoreunechance.Jacquesleprendparlebrasetlesvoilàquicourenttouslesdeuxverslejeunotavecsestroisvélos.Emilepédale,Jacquesrouleàsescôtés,ilfautfairegaffe,lepavéestglissant.Ilyaunsacréramdamderrièreeux.Jacquesseretourne,estcequelegaminlessuittoujours?S'ilabiencompté
Page57
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtilresteàpeinedixsecondesavantlebig-bang.Voilà,leciels'ilumine,lesdeuxbombesviennentd'exploser.Legosseàvéloesttombé,fauchéparlecoupdetonnerre,Jacquesfaitdemi-tour,maisdessoldatssortentdepartoutetdeuxd'entreeuxontdéjà
attrapélemômequisedébat.
-Jacques,putain,regardedevant!crieEmile.Auboutdelarue,despoliciersfontbarrage,celuiqu'ilsontlaisséfilertoutàl'heureadûalerchercherdesrenforts.Jacquesdégainesonrevolver,ilappuiesurladétentemaisiln'entendqu'unpetitclic.Unbrefcoupd'œilàsonarme,sansperdrel'équilibre,sansquitterlacible,lechargeurpendouile,unmiraclequ'ilnesoitpastombé.Jacquescognelepistoletsurleguidonetremboîtelechargeurdanslacrosse;il
tirepartroisfois,lesflicsdétalentetcèdentlepassage.Sonvélorevientàlahauteurdeceluid'Emile.
-Tupisseslesang,monvieux.
-J'ailatêtequivaexploser,bafouileEmile.
-Lepetitesttombé,confieJacques.
-Onyretourne?demandeEmileenvoulantmettrepiedàterre.
-Pédale!luiordonneJacques,ilsl'ontdéjà
prisetjen'aiplusquedeuxbales.Descarsdepolicearriventdepartout.Emilebaisselatêteetavanceaussivitequ'ilpeut.Silanuitn'étaitlàpourleprotégerdesonobscurité,lesangquicoulesursonvisageletrahiraitaussitôt.IlamalEmile,ladouleurquienvahitsagueuleestterrible,maisilveutignorersapeine.Lecopainquiestresté
àterrevasouffrirbienplusquelui;ilsvontletorturer.Quandilslerouerontdecoups,sestempesserontbienplusmeurtriesquelessiennes.Auboutdesalangue,Emilesentlemorceaudemétalquitraversesajoue.Unéclatdesapropregrenade,queleconnerie!Ilfalaitêtreauplusprès,c'étaitleseulmoyendefairemouche.Lamissionestaccomplie,alorstantpiss'ildoitcrever,penseEmile.Satêtetourne,unvoilerougeenvahitsonchampdevision.Jacquesvoitlabicyclettevaciler,ils'approche,semetàportéeetsaisitsonamiparl'épaule.
-Tienslecoup,onyestpresque!
Ilscroisentdespoliciersquicourentverslenuagedefumée.Onneleurprêteaucuneattention.Unerueledetraverse,lechemindusalutn'estplustrèsloin,dansquelquesminutesilspourrontralentirl'alure.
Quelquescoups,ontambourineàmaporte,Page58
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtj'ouvre.Emilealevisageensang.Jacqueslesoutientparlebras.
-Tuasunechaise?demande-t-il.Emileestunpeufatigué.
EtquandJacquesrefermelaportederrièreeux,jecomprendsqu'ilmanqueuncopainàl'appel.
-Ilfautluienleverlemorceaudegrenadequ'iladanslafigure,ditJacques.
Jacquesfaitchaufferlalamedesoncouteauà
laflammedesonbriquetetilincisedanslajoued'Emile.Parfois,quandladouleuresttropforte,eleremonteaucœurjusqu'àl'ensoulever,alorsmoijelemaintiensquandsatêteroule.Emilelutte,ilrefusedes'évanouir,ilpenseàtouscesjoursàvenir,toutescesnuitsoùlecopaintombéenactionseferatabasser;non,Emileneveutpasperdreconscience.EtpendantqueJacquesarracheleboutdemétal,Emilerepenseaussiàcesoldatalemand,alongéaumilieudelarue,lecorpsdéchiréparsabombe.10.
Dimancheestpassé.J'aivumonfrère,ilaencoremaigrimaisilneparlepasdesafaim.Jenepeuxplusl'appelermonpetitfrèrecommeavant.Enquelquesjours,ilatantvieili.Nousn'avonspasledroitdenousraconternosactionsàcausedesrèglesdesécurité,maisjelisdanssesyeuxladureté
desavie.Noussommesassisaubordducanal;pourpasserletemps,nousparlonsdelamaison,delaviecommeeleétaitavant,maiscelan'arrangepassonregard.Alorsnouspartageonsdelongssilences.Nonloindenous,unegrueauxjambespliéessebalanceau-dessusdel'eau,ondiraitqu'eleagonise.C'estpeut-êtreClaudequiafaitlecoup,maisjen'aipasledroitdeluiposerlaquestion.Ilmedevineetrigole.
-C'esttoiquiasfaitlagrue?
-Non,jepensaisquec'étaitpeut-êtretoi...
-Jemesuisoccupédel'écluseunpeuplusenamont,etjepeuxtedirequ'elen'estpasprèsdefonctionner,maislagrue,jetejurequejen'ysuispourrien.
Ilavaitsuffidequelquesminutesassislà,l'unàcôtédel'autre,quelquesminutesoùnousnousretrouvionsenfin,etilredevenaitdéjàmonpetitfrère.Autondesavoix,c'étaitpresquecommes'ils'excusaitd'avoirfaitunebêtiseenfaisantsauterlamachineriedesonécluse.Pourtant,combiendejoursderetards'accumuleraientdansl'acheminementdelourdespiècesdemarinequel'arméePage59
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtalemandefaisaittransiterparlecanal,del'AtlantiqueàlaMéditerranée?Clauderiait,j'aipassémamaindanssachevelureébourifféeetmoiaussijemesuismisàrigoler.Parfois,entredeuxfrères,lacomplicitéestbienplusfortequetouslesinterditsdumonde.Ilfaisaitbeauetlafaimétaittoujourslà.Alors,interditpourinterdit,tantpis.
-ÇatediraitunebaladeducôtédelaplaceJeanne-d'Arc?
-Pourquoifaire?ademandéClauded'unairespiègle.
-Mangerunplatdelentiles,parexemple.
-PlaceJeanne-d'Arc?ainsistéClaudeenarticulantbienchacundesesmots.
-Tuconnaisunautreendroit?
-Non,maissionsefaitpiquerparJan,tusaisàquoions'expose?
J'auraisbienvoulufairel'innocentmaisClaudeabougonnéaussitôt:
-Ehbenjevaisteledire,onrisquedepasseruntrèstrèsmauvaisdimanche!
Ilfautsavoirquetoutelabrigades'étaitfaitsévèrementremonterlesbretelesparJanàcausedutroquetdelaplaceJeanne-d'Arc.C'estEmile,jecrois,quiavaitdénichél'adresse.Lerestaurantavaitdeuxavantages,onymangeaitpourpresquerien,quelquespiècesàpeine,maisplusencore,onenressortaitrepuetcettesensationvalaitbienàeleseuletouteslesnourrituresdumonde.Emilen'avaitpastardéàrefilerletuyauauxcopainset,petitàpetit,letroquetavaitcommencéàfaireleplein.Unjour,passantdevantlavitrine,Janavaitdécouvertaveceffroiquelaquasi-totalitédesmembresdesabrigadeydéjeunait.Unerafledepoliceetnousétionstouspris.Lesoirmême,nousétionsconvoquésmanumilitarichezCharles,etnousenavionsprischacunpournotregrade.LelieuditdeL'AssietteauxVescesnousétaitdésormaisformellementinterdit,souspeinedesanctionsgraves.
-Jepenseàquelquechose,amurmuréClaude.Sipluspersonnen'aledroitd'yaler,çaveutdoncdirequepersonnedecheznousnes'ytrouvera?
Jusque-là,leraisonnementdemonpetitfrèresetenait.Jel'ailaissépoursuivre.
-Or,sipersonnedecheznousnes'ytrouve,enyalanttoietmoi,nousnefaisonscouriraucunrisqueàlabrigade,non?
Rienàredire,çasetenaittoujours.
-Et,sinousyalonsensemble,personnenel'apprendraetJannepourrapasnousenfairelePage60
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtreproche.
Tuvois,c'estfoucequel'onacommeimaginationquandonaleventrevideetcettesaloperiedefaimquiletenaile.J'aiprismonpetitfrèreparlebraset,aussitôtlecanaloublié,nouspiquionsunsprintverslaplaceJeanne-d'Arc.Enentrantdanslerestaurantnousavonseuundrôledechoctouslesdeux.Apparemment,touslescopainsdelabrigadeavaienttenulemêmeraisonnementquenous;etc'étaitbienplusqu'uneapparence,puisquechacunydéjeunait,aupointd'aileursqu'ilnerestaitquedeuxchaisesvidesdanslasale.Ajouteàcelaquelesplaceslibressetrouvaientjusteàcôtédecelesqu'occupaientJanetCatherine,dontletête-à-têteamoureuxétaitfranchementcompromis,etpourcause!Jantiraitunetêtedecentpiedsdelongettousessayaienttantbienquemalderefrénerlefourirequilesgagnait.Cedimanche-là,lepatronadûsedemanderpourquoid'uncoupd'unseul,sasalederestauranttoutentières'étaitmiseàsetordrederire,alorsquevisiblementaucundesclientsnesemblaitseconnaître.Jefuslepremieràavoirreprislecontrôledemonfourire;nonparcequejetrouvaislasituationmoinscocassequelesautres,maisc'estqu'aufonddubistrot,jevenaisdevoirDamiraetMarcquidéjeunaientaussientêteàtête.EtcommeJans'étaitfaitsurprendredanslebistrotinterditencompagniedeCatherine,Marcn'avaitaucuneraisondesepriver;jel'aivuprendrelamaindeDamiraetelel'alaisséfaire.
Pendantquemesespoirsamoureuxs'évanouissaientdevantunplatdefausseslentiles,lescopains,têtesbaisséessurleursassiettes,séchaientleurslarmes.Catherinecachaitsonvisagederrièresonfoulard,maisc'étaitplusfortqu'eleetàsontourelefutprised'unfourirequiravival'humeurjoyeusedelasale;mêmeJanetlepatronontfinipars'ymettre.
Enfind'après-midi,j'airaccompagnéClaude.Nousavonsremontéensemblelapetiterueoùillogeait.Avantd'alerprendremontramway,jemesuisretourné,justeunefois,pourvoirsafrimousseavantderepartirverslasolitude.Luine
s'estpasretourné,etfinalementc'étaitmieuxcommeça.Parcequecen'étaitplusmonpetitfrèrequirentraitchezlui,maisl'hommequ'ilétaitdevenu.Etcedimanchesoir-là,j'avaisunsacrécoupdecafard.11.
Page61
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLeweek-endaenterréjuilet.Celundimatin,noussommesle2août1943.C'estaujourd'huiqueMarcelseravengé,cetaprès-midiLespinasseseraabattuquandilsortiradechezlui,àtroisheuresetdemiecommed'habitude,puisquec'estlàsonuniquehabitude.
Enselevantcematin,Catherineacommeuneétrangeintuition,eleestinquiètepourceuxquiferontl'opération.Undétailluiapeut-êtreéchappé.Yavait-il,dansunevoituregaréelelongdutrottoirdespoliciersenplanquequ'elen'auraitpasvus?
Elerepassesanscessedanssatêtesasemainedesurveilance.Combiendefoisa-t-elearpentélaruebourgeoiseoùvitlesubstitut,centfois,pluspeutêtre?Mariannenonplusn'arienvu,alorspourquoicetteangoissesoudaine?Pourchassersesmauvaisespensées,eledécidedefileraupalaisdejustice.Eleseditquec'estlàqu'eleentendralespremierséchosdel'opération.
Ilesttroisheuresmoinslequartàlagrandehorlogequitictaquesurlefrontispicedupalaisdejustice.Dansquarante-cinqminutes,lescopainsferontfeu.Pournepasêtrerepérée,eleflânedanslegrandcouloir,consultelesavisplacardéssurlesmurs.Maiseleabeauyfaire,elerelittoujourslamêmeligne,incapabled'enretenirunseulmot.Unhommes'avance,sonpasrésonnesurlesol,ilsourit,drôledesourire.Deuxautresviennentàsarencontreetlesaluent.
-Permettez-moi,monsieurl'avocatgénéral,ditlepremier,devousprésenteràl'undemesamis.Intriguée,Catherineseretourneetépielascène.L'hommetendlamainàceluiquisourit,letroisièmecontinuedefairelesprésentations.
-MonsieurlesubstitutLespinasse,voicimonbonami,M.Dupuis.
LevisagedeCatherinesefige,l'hommeausourireétrangen'estenrienceluiqu'eleatraqué
pendanttoutelasemaine.Pourtant,c'estJanquiluiavaitcommuniquél'adresse,etsonnomfiguraitsurlaplaqueencuivreapposéesurlaportedesonjardin.La
têtedeCatherinebourdonne,soncœurs'accélèredanssapoitrineetpeuàpeu,leschosess'éclaircissent.LeLespinassequivitdanslamaisonbourgeoisedelabanlieuedeToulouseestunhomonyme!Mêmenom,pireencore,mêmeprénom!CommentJana-t-ilpuêtreassezstupidepourimaginerquel'adressed'unavocatgénéralaussiimportantpuissesetrouverdansl'annuaire?EtpendantqueCatherineréfléchit,l'horlogeaumurPage62
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdugrandcouloircontinuesoninlassablecourse.Ilesttroisheures,danstrenteminuteslescopainsvontabattreuninnocent,unpauvretypedontleseultortauraétédeporterlenomd'unautre.Eledoitsecalmer,reprendresesesprits.D'abord,ilfautpartird'icisansquequiconqueremarquelaconfusionquilasubmerge.Ensuite,unefoislaruegagnée,courir,volerunvélos'illefaut,maisarriveràtoutprixà
temps,pouréviterlepire.Ilrestevingt-neufminutes,àconditiontoutefoisquel'hommequ'elevoulaitmortetqu'eleveutmaintenantsauvernesoitpasenavancesursonhoraire...pourunefois.Catherinecourt,devanteleunebicyclettequ'unhommeaposéecontreunmur,letempsd'achetersonjournalaukiosque;dutempselen'enapas,nipourévaluerlesrisques,encoremoinspourhésiter,tantpis,elel'enfourcheetpédaledetoutessesforces.Danssondos,personnenecrie
«Auvoleur»,letypen'apasdûdéjàserendrecomptequ'onluiavaitfauchésonvélo.Elegrileunfeu,sonfoulardsedéfaitquandunevoituresurgit,unklaxonrugit.L'aileavantgauchefrôlelacuissedeCatherine,lapoignéedelaportièrelagriffeàlahanche,elechancelemaisréussitàretrouversonéquilibre.Pasletempsd'avoirmal,àpeineceluid'unegrimace,pasletempsd'avoirpeur,ilfautpédalerplusvite.Sesjambesaccélèrent,lesrayonsdesrouesdisparaissentdanslalumière,lacadenceestinfernale.Aupassageclouté,lespiétonsl'insultent,pasletempsdes'excuser,pasmêmeceluidefreinerauprochaincarrefour.Nouvelobstacle,untramway,ledépasser,faireattentionauxrails,silaroues'yglissec'estlachuteassuréeetàcettevitesseaucunechancecettefoisdeserelever.Lesfaçadesdénient,lestrottoirsnesontplusqu'unlongtraitgris.Sespoumonsvontéclater,sapoitrineluifaitmalàcrever,maissabrûluren'estrienàcôtédecelequeressentiralepauvretype,quandilprendrasescinqbalesdanslethorax.Queleheureest-il?
Troisheuresetquart?vingt?Elereconnaîtlacôtequisedessineauloin.Elel'aempruntéetouslesjoursdelasemainepourvenirfairesaronde.Etdirequ'el
eenvoulaitàJan,maiscommentavait-eleétéassezstupidepourimaginerquelesubstitutLespinasseprenneaussipeudeprécautionsquecethommequ'elefilait?Chaquejourelesemoquaitdelui,murmuraitpendantseslonguesheuresd'attentequelaproieétaitvraimenttropfacile.L'ignorancequ'elemoquait,c'étaitlasienne.Logiquequecepauvrebougren'eûtaucuneraisonPage63
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdeseméfier,qu'ilnesesoitsentiviséniparlaRésistanceniparquiconqued'aileurs,logiqueaussiqu'ilnesesouciederien,puisqu'ilétaitinnocentdetout.Sesjambesluifontunmaldechien,maisCatherinecontinuesacourse,sansrelâche.Voilà,lacôteestdépassée,encoreunultimecarrefouretelearriverapeut-êtreàtemps.Sil'actionavaiteulieu,eleauraitentendulescoupsdefeu,etpourl'instantseulunlongsifflementbourdonneàsesoreiles.C'estlesangquibattropfortdanssestempes,paslesondelamort,pasencore.
Larueestlà,l'innocentrefermelaportedesamaisonettraversesonjardin.Robertavancesurletrottoir,lamaindanssapoche,lesdoigtsserréssurlacrossedurevolver,prêtàfairefeu.Cen'estplusqu'unequestiondesecondesmaintenant.Uncoupdefrein,levéloglisse,Catherinelelaissefilersurlachausséeetseprécipitedanslesbrasdupartisan.
-Tuesfole!Qu'est-cequetufais?
Elen'aplusdesoufflepourparler,levisageblême,eleretientlamaindesoncamarade.Elemêmeignoreoùeletrouveencoreautantdeforce.Etcommeilnecomprendpas,Catherineréussitenfinàhoqueter:
-Cen'estpaslui!
L'innocentLespinasseestmontédanssavoiture,lemoteurtoussoteetlaPeugeot202noires'envatranquilement.Enpassantdevantcecouplequisembleenlacé,leconducteurleurfaitunpetitsignedelamain.«C'estbeaulesamoureux»,penset-ilenjetantuncoupd'œilàsonrétroviseur.Aujourd'hui,c'estunesalejournée.LesAlemandsontfaitunedescenteàl'université.Ilsontinterpelédixjeunesdanslehal,lesonttraînésverslesmarchesenlesfaisantavanceràcoupsdecrossedefusil,etpuisilslesontembarqués.Tuvois,nousnerenonceronspas;mêmesinouscrevonsdefaim,mêmesilapeurhantenosnuits,mêmesinoscopainstombent,nouscontinueronsderésister.Nousavionsévitélepiredejustesse,maistuvois,jetel'aidéjàdit,nousn'avonsjamaistuéuninnocent,pas
mêmeunimbécile.Enattendant,lesubstitutétaittoujoursenvie,etilfalaitreprendrel'enquêteàzéro.Puisquenousnesavionspasoùilhabitait,lafilaturecommenceraitdepuislepalaisdejustice.L'entrepriseétaitdifficile.LevraiLespinassenesedéplaçaitqu'àbordd'unegrosseHotchkissnoire,parfoisdansuneRenaultPrimaquatre,maisdanstouslescas,conduiteparsonchauffeur.PourPage64
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtnepassefairerepérer,Catherineavaitmisuneméthodeaupoint.Lepremierjour,uncopainsuivaitàvélolesubstitutdepuissasortieduPalaisetabandonnaitlapartieauboutdequelquesminutes.Dèslelendemain,unautrecopain,surunebicyclettedifférente,reprenaitlapistelàoùeleavaitété
abandonnéelaveile.Partronçonssuccessifs,nousavonsainsiréussiàremonterlaroutejusqu'audomiciledusubstitut.Désormais,Catherinepourraitreprendreseslonguesmarchessurunautretrottoir.Encorequelquesjoursdeplanqueetnousconnaîtrionstoutdeshabitudesdel'avocatgénéral.12.
Pournous,ilyavaitunennemiencoreplushaïssablequelesnazis.LesAlemands,nousétionsenguerrecontreeux,maislaMiliceétaitlapireengeancequelefascismeetl'arrivismepeuventproduire,delahaineambulante.Lesmiliciensviolaient,torturaient,dérobaientlesbiensdesgensqu'ilsdéportaient,monnayaientleurpouvoirsurlapopulation.Combiendefemmesontécartéleursjambes,yeuxfermés,mâchoiresserréesàencrever,contrelapromessefictivequeleursenfantsneseraientpasarrêtés?Combiendecesvieilardsdansleslonguesfilesd'attenteaudevantdesépiceriesvidesdevaientpayerlesmilicienspourqu'onleslaisseenpaix,etcombiendeceuxquinepurents'acquitterfurentenvoyésdanslescampsafinqueleschiensderueviennenttranquilementviderleurslogis?Sanscessalauds,jamaislesnazisn'auraientpudéportertantdemonde,pasplusd'unsurdixdeceuxquinereviendraientpas.J'avaisvingtans,j'avaispeur,j'avaisfaim,faimtoutletemps,etcestypesenchemisenoiredînaientdanslesrestaurantsquileurétaientréservés.Combiend'entreeuxai-jeobservésderrièrelesvitrinesembuéesd'hiver,seléchantlesdoigts,gavésd'unrepasdontleseulrêvefaisaitgargouilermonestomac?Peuretfaim,uncocktailterribledansleventre.
Maisnousauronsnotrevengeance,tuvois,rienqu'endisantcemot,jesensbattremoncœurà
nouveau.Quelehorribleidéequeceledelavengeance,jen'auraispasdûdirecela;lesactionsquenousentreprenionsétaienttoutautresquedelavengeance,elesétaientundevoirdecœur,poursauverceuxquin'auraientpasàconnaîtrecesort,pourparticiperàlaguerredelibération.Faimetpeur,uncocktailexplosifauventre!IlPage65
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtestterriblelepetitbruitdel'œufquel'oncassesuruncomptoir,diraitunjourPrévert,libredel'écrire;moi,prisonnierdevivre,jelesavaisdéjàcejour-là.Le14aoûtdernier,rentrantdechezCharlesunpeutarddanslanuitetbravantlecouvre-feuavecquelquescopains,Boriss'étaitretrouvénezànezavecungroupedemiliciens.
Boris,quis'étaitdéjàoccupépersonnelementdeplusieursmembresdeleurtroupeau,connaissaitleurorganigrammemieuxquepersonne.Ilavaitsuffidelabienveilantelumièred'unréverbèrepourqu'ilreconnaisseaussitôtlesinistrevisagedudénomméCostes.Pourquoilui?Parcequelebonhommeenquestionn'étaitautrequelesecrétairegénéraldes«francs-gardes»,unearméedechienssauvagesetsanguinaires.
Alorsquelesmiliciensmarchaientverseux,arrogantsàcroirequelarueleurappartenait,Borisavaitdégainé.LescopainsavaientfaitdemêmeetCostess'étaiteffondrédansunbaindesang,lesienpourêtreprécis.
Maiscesoir,Borisavaitmontélabarred'uncran;ilalaits'attaqueràMas,lechefdelaMilice.L'actionétaitpresquesuicidaire.Masétaità
sondomicile,encompagniedebonnombredesesgardes.Borisavaitcommencéparassommerlecerbèrequigardaitlaported'entréedelavila,ruePharaon.Aupalierdupremierétage,unautreavaitreçuuncoupdecrossefatal.Borisn'avaitpasfaitdansladentele,ilétaitentrédanslesalon,l'armeà
lamain,etilavaittiré.Lestypesétaienttoustombés,laplupartseulementblessés,maisMasavaitprissabaleaubonendroit.Recroquevilésoussonbureau,latêteentrelespiedsdufauteuil,lapositionducorpslaissaitentendrequelechefMasnepourraitplusjamaisvioler,plusjamaistuer,plusjamaisterroriserquiconque.Lapressenoustraitaitrégulièrementdeterroristes,unmotapportéparlesAlemandsetquidésignaitsurleursafficheslesrésistantsqu'ilsavaientfusilés.Maisnousneterrorisionsqu'euxetlescollabosfascistesetactifs.PourreveniràBoris,c'estaprèsl'actionqueleschosessesontcompliquées.Pendantqu'ilfaisaitsonaffaireàl'étage,lesdeuxcopainsquiassuraientsaretraiteenbasavaientdû
affronterdesmiliciensvenusenrenfort.Unefusiladeenfumaitl'escalier.Borisavaitrechargésonrevolverets'étaitengagésurlepalier.Hélas,lescopainsensous-effectifétaientcontraintsaurepli.Borissetrouvaitprisentredeuxfeux.CeuxquiPage66
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttiraientsursesamisetceuxquitiraientsurlui.Alorsqu'iltentaitdesortirdel'immeuble,unenouveleescouadedechemisesnoires,venuecettefoisdesétagessupérieurs,avaiteuraisondesarésistance.Tabasséetceinturé,Borisétaittombé.Aprèsqu'ileutperforécopieusementlethoraxdeleurchefetgrièvementblesséplusieursdeleurscollègues,ilyavaitfortàparierquelestypesalaientendécoudreaveclui.Lesdeuxautrescopainsavaientréussiàs'ensortir,l'unavaitprisunebaledanslahanche,maisBorisnepourraitpluslesoigner.C'étaituneautredecestristesjournéesd'août1943quis'achevait.Unamiétaitpris,unjeuneétudiantentroisièmeannéedemédecinequi,toutesonenfance,avaitrêvédesauverdesviesétaitenvoyé
dansuncachotdelaprisonSaint-Michel.EtaucundenousnedoutaitquelesubstitutLespinasse,poursefairemieuxvoirencoredugouvernement,pourmieuxasseoirsonautorité,voudraitvengerlui-mêmesonamiMas,défuntchefdelaMilice.13.
Septembrefilait,lesfeuilesroussesdesmarronniersannonçaientlavenuedel'automne.Nousétionsépuisés,plusaffamésquejamais,maislesactionssemultipliaientetlaRésistances'étendaitchaquejourunpeuplus.Aucoursdumois,nousavionsdétruitungaragealemandboulevarddeStrasbourg,puisnousnousenétionsprisàlacaserneCaffarelioccupéeparunrégimentdelaWehrmacht;unpeuplustard,nousavionsattaquéunconvoimilitairequifilaitsurlavoiereliantToulouseàCarcassonne.Lachanceavaitété
desnôtrescejour-là;nousavionsplacénoschargessouslewagonquitransportaituncanon,maislesobusdisposésàcôtés'étaientjointsànotrefeu,etc'étaittoutletrainquiétaitpartienl'air.Àlamitempsdumois,onavaitfêtélabatailedeValmyavecunpeud'avanceenattaquantlacartoucherie,yrendantimpossiblelafabricationdedouilespourlongtemps;Emileétaitmêmealéàlabibliothèquemunicipalepourtrouverd'autresdatesdebatailesàcélébrerdelamêmefaçon.
Maiscesoir,iln'yauraitpasd'action.OnauraiteuàdescendrelegénéralSchmoutzenpersonne,onyauraitréfléchiàdeuxfois;laraisonenétaitsimple,lespoulesqueCharlesélevaitdanssonjardinavaientdûpasserunesemaine«espatante»,commeildisait:nousétionsinvitéschezluiàmangeruneomelette.
Page67
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtNousnoussommesretrouvésàlatombéedelanuitdanslapetitegaredésaffectéedeLoubers.Lecouvertétaitdresséettoutlemondedéjà
assisautourdelatable.Vulenombredeconvives,Charles,jugeantqu'ilmanqueraitd'œufs,décidad'alongersonomeletteavecdelagraissed'oie.Ilenavaittoujoursunpotquitraînaitdansl'atelier,s'enservantparfoispouraméliorerl'étanchéitédesesbombesoupourlubrifierlesressortsdenosrevolvers.
Onétaitàlafête,lesfilesdurenseignementétaientlàetnousétionsheureuxd'êtreensemble.Biensûr,cerepasdérogeaitauxrèglesdesécurité
lesplusélémentaires,maisJansavaitcombiencesraresmomentsnousguérissaientdel'isolementquitouchaitchacund'entrenous.Silesbalesalemandesoumiliciennesnenousavaientpasencoreatteints,lasolitude,ele,noustuaitàpetitfeu.Nousn'avionspastouslavingtaine,àpeinedavantagepourlesplusâgésd'entrenous,alorsàdéfautderemplirnosventres,laprésencedes
copainsnousremplissaitlecœur.
ÀvoirlesregardsamourachésqueDamiraetMarcéchangeaient,ilsétaientincontestablementéprisl'undel'autre.Quantàmoi,jenelâchaisplusSophiedesyeux.AlorsqueCharlesrevenaitdel'atelieravecsonpotdegraissed'oiesouslebras,Sophiem'aoffertundecessouriresdonteleavaitlesecret,undesplusbeauxquej'avaisvusdemavie.Emportéparl'euphoriedumoment,jemepromettaisdetrouverlecouragedel'inviteràsortiravecmoi;peut-êtremêmeàdéjeunerdèslelendemain.Aprèstout,pourquoiattendre?AlorspendantqueCharlesbattaitsesœufs,moijemepersuadaisdeluifairemademandeavantlafindelasoirée.Ilfaudrait,biensûr,quejeguettelemomentdiscret,où
Jann'entendraitpas;mêmesi,depuisqu'ils'étaitfaitpiqueràL'AssietteauxVescesencompagniedeCatherine,lesconsignesportantsurlasécurité
amoureuses'étaientunpeurelâchéesdanslabrigade.SiSophienepouvaitpasdemain,ceneseraitpasgrave,jeproposeraislejoursuivant.Marésolutionprise,j'alaispasseràl'actequandJanaannoncéqu'ilaffectaitSophieàl'équipedesurveillancedusubstitutLespinasse.Courageusecommeelel'était,Sophieaaccepté
aussitôt.Janapréciséqu'eles'occuperaitdelatranchecompriseentreonzeetquinzeheures.Cecondesubstitutm'auravraimentfaitchierjusqu'aubout.
Page68
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLasoiréen'étaitpastoutàfaitfoutue,restaitencorel'omelette,maisquandmême,qu'est-cequ'eleétaitbeleSophie,aveccesourirequinelaquittaitjamais.Detouteslesfaçons,CatherineetMariannequiveilaientcommedeuxmèressurlesfilesdurenseignementnenousauraientjamaislaisséfaire.Alorsfinalement,c'étaitmieuxdelaregardersourireensilence.
Charlesavidélepotdegraissed'oiedanslapoêleàfrire,ilatouiléunpeuetilestvenus'asseoiravecnousendisant«Maintenantfautquéssacouise».
C'estpendantquenouscherchionsàtraduiresaphrasequel'incidents'estproduit.Descoupsdefeuontclaquédetouslescôtés.Nousnoussommesjetésàterre.Jan,l'armeaupoing,fulminait.NousavionsdûêtresuivisetlesAlemandsnousattaquaient.Deuxcopainsquiavaientunpistoletàlaceintureonttrouvéle
couragedesefaufilerentrelesbalesjusqu'auxfenêtres.J'aifaitcommeeux,cequiétaitidiotvuquejen'avaispasd'arme,maissil'und'euxtombait,jeprendraissonrevolveretassureraislerelais.Unechosenousparaissaitassezétrange,lesbalescontinuaientàfuserdanslapièce,deséclatsdeboissautaientsurleplancher,lesmursétaientcriblésdetrousetpourtantfaceànous,lacampagnerestaitdéserte.Etpuislapétarades'estarrêtée.Plusunseulbruit,rienquedusilence.Onseregardaitlesunslesautres,toustrèsintrigués,etpuisj'aivuCharlessereleverenpremier,ilétaitrougeécarlateetbafouilaitplusquejamais.Leslarmesauxyeux,ilnecessaitderépéter«Pardoun,pardoun».
Enfait,iln'yavaitaucunennemiau-dehors;Charlesavaitjusteoubliéavoirversédesbalesde7,65milimètresdanssonpotdegraissed'oie...pourlesempêcherdes'oxyder!Lesmunitionsavaienteuunpetitcoupdechaudaucontactdelapoêleà
frire!
Aucundenousn'étantblessé,àpartpeut-êtredanssonamour-propre,nousavonsramassécequirestaitdel'omelette,faitletripourvérifierqu'elenecontenaitplusriend'anormal,etons'estremisà
table,commesiderienn'était.
Bon,lestalentsd'artificierdel'amiCharlesétaientplusfiablesquesacuisine,maisaprèstout,parlestempsquicouraientc'étaitmieuxcommeça.Demain,octobrecommençaitetlaguerrecontinuait,lanôtreaussi.Page69
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt14.
Lessalaudsontlapeaudure.Lasecondefilaturedesfilesarrivéeàsonterme,JanavaitaussitôtconfiéàRobertlamissiond'abattreLespinasse.Boris,quiétaitenprison,netarderaitpasàpasserenjugementetilnefalaitpasperdredetempssionvoulaitluiéviterlepire.Enenvoyantunsignalfortauxmagistrats,onfiniraitparleurfairecomprendreques'enprendreàlavied'unpartisanrevenaitàsignersaproprecondamnationàmort.Depuisquelquesmois,dèsquelesAlemandsaffichaientunavisd'exécutionsurlesmurstoulousains,onabattaitaussitôtleursofficiers,etchaquefois,nousbalancionsdestractsexpliquantnotreactionà
lapopulation.Depuisquelquessemaines,ilsfusillaientmoinsetleurssoldats
n'osaientplusrentrerseulslanuit.Tuvois,nousnerenoncionspasetlaRésistanceprogressaitunpeupluschaquejour.Lamissiondevaitsedéroulerlundimatin,nousavionsrendez-vousaupointderécupération,c'est-àdireauterminusdelaligne12dutramway.QuandRobertestarrivé,nousavonstoutdesuitecomprisquelecoupnes'étaitpasfait.QuelquechoseavaitclochéetJanétaitfuribard.
CelundiétaitlejourdelarentréejudiciaireettouslesmagistratsseraientprésentsauPalais.L'annoncedelamortdusubstitutauraiteuplusquejamaisl'effettantescompté.Onnetuaitpasunhommecommeça,pasn'importequand,mêmesidanslecasdeLespinassechaquejourauraitfaitl'affaire.RobertaattenduqueJansecalme,quesonpasralentisse.
Jann'étaitpasseulementfurieuxquenousayonsratélarentréejudiciaire.CelafaisaitplusdedeuxmoisqueMarcelavaitétéguilotiné,RadioLondresavaitannoncéplusieursfoisqueleresponsabledesacondamnationpaieraitpoursoncrimeodieux,etnousalionsfinirparpasserpourdesincapables!MaisRobertavaiteuunesaleimpressionaumomentdepasseràl'action,etc'étaitlapremièrefoisqueçaluiarrivait.
Sadéterminationd'enfiniravecleprocureurn'avaitenrienchangé,maisvoilà,impossibled'agiraujourd'hui!Ilpromitsurl'honneurqu'ilignoraittoutdel'importancedecettedatequeJanavaitchoisie;jamaisRobertn'avaitrenoncé;aveccesangfroidquilecaractérisait,ildevaitavoireudebonnesraisonsdelefaire.
Ilétaitarrivéversneufheuresdanslarueoù
vivaitLespinasse.SelonlesrenseignementsrecueilisPage70
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtparlesfilesdelabrigade,lesubstitutsortaitdechezluitouslesjoursàdixheurespile.Marius,quiavaitparticipéàlapremièreopération,etmanquédepeud'abattrel'autreLespinasse,secontentaitcettefoisd'assurerlaprotection.
Robertportaitungrandmanteau,deuxgrenadesdanslapochegauche,uneoffensiveetunedéfensive,etsonrevolverarmédansladroite.Àdixheures,personne.Unquartd'heureplustard,toujourspasdeLespinasse.Elessontlongueslesquinzeminutesquis'écoulentquandonadeuxgrenadesquis'entrechoquentdanslapocheàchaquepasquel'onfait.
Unpolicieràvéloremontelarueetralentità
sahauteur.Unecoïncidenceprobablement,maisavecsaciblequin'apparaîttoujourspas,ilyadequoiseposerdesquestions.
Letempss'étirelentement,larueestcalme;mêmeenalantetvenant,difficiledenepassefairerepérertôtoutard.
Enamont,lesdeuxcopainsnedoiventpasnonpluspassercomplètementinaperçusavecleurstroisvélosprêtspourlafuite.
Uncamionbourréd'Alemandstourneaucoindelarue;deux«coïncidences»ensipeudetemps,çacommenceàfairebeaucoup!Robertsesentmalàl'aise.Auloin,Mariusl'interroged'unsigneetRobertluiréponddelamêmefaçon,quepourl'instanttoutvabien,oncontinuel'action.Seulproblème,toujourspasdesubstitutenvue.Lecamionalemandpassesanss'arrêter,maissonalureestmoleetcettefoisRobertseposedeplusenplusdequestions.Lestrottoirssontdenouveaudéserts,laportedelamaisons'ouvreenfin,unhommesortettraverselejardin.Danslapochedesonmanteau,lamaindeRobertserrelacrossedurevolver.Robertnepeuttoujourspasvoirlevisagedeceluiquirefermelagriledupavilon.Levoilàquiavanceverssavoiture.Robertaundouteterrible.Sicen'étaitpaslui?Sic'étaitjusteuntoubibvenurendrevisiteauprocureuralitéàcaused'unemauvaisegrippe?
Difficiledeseprésenterainsi:«Bonjour,êtes-vousbienletypesurquijedoisvidermonchargeur?»
Robertvaàsarencontreetlaseulechosequiluivienneàl'esprit,c'estdeluidemanderl'heure.Ilvoudraitquecethomme,quinepeutignorerêtremenacé,afficheunquelconquesignequitrahissesapeur,quesamaintremble,quelasueurperleà
sonfront!
L'hommesecontentederetroussersamanchePage71
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtetrépondpoliment«Dixheurestrente».LesdoigtsdeRobertsedétachentdelacrosse,incapablesdetirer.Lespinasselesalueetmontedanssavoiture.Janneditplusrien,iln'yaplusrienàdire.Robertavaitdebonnesraisonsetpersonnenepeutluifairelereproched'avoir
renoncé.C'estseulementquelesvraissalaudsontlapeaudure.Aumomentoùnousnousquittons,Janmurmurequ'ilfaudrarecommencertrèsvite.
L'amertumenel'apasquittédelasemaine.D'aileurs,iln'avouluvoirpersonne.Ledimanchevenu,Robertamissonréveilauxpremièresheuresdujour.L'arômeducaféquepréparesalogeusemontejusqu'àsachambre.D'ordinaire,l'odeurdupaingrilétitileraitsonventre,maisdepuislundidernier,Robertamalaucœur.Ils'habilecalmement,récupèresonrevolversouslematelasetlepasseàlaceinturedesonpantalon.Ilenfileuneveste,metunchapeauetsortdechezluisansprévenirpersonne.Cen'estpaslesouvenirdel'échec,quidonnelanauséeàRobert.Fairesauterdeslocomotives,déboulonnerdesrails,détruiredespylônes,dynamiterdesgrues,saboterdumatérielennemi,onlefaitdeboncœur,maistuer,personnen'aimeça.Nous,nousrêvionsd'unmondeoùleshommesseraientlibresd'exister.Nousvoulionsêtremédecins,ouvriers,artisans,enseignants.Cen'estpasquandilsnousontenlevécesdroits-làquenousavonsprislesarmes,c'estplustard;quandilsontdéportédesenfants,fusilélescopains.Maistuerrestepournousunesalebesogne.Jetel'aidit,onn'oubliejamaislevisagedequelqu'unsurquionvatirer,mêmepourunsalaudcommeLespinasse,lachoseestdifficile.CatherineaconfirméàRobertquetouslesdimanchesmatin,lesubstitutserendàlamesseà
dixheuresprécises,alors,décidé,Robertluttecontrel'écœurementquilegagneetgrimpesursonvélo.EtpuisilfautsauverBoris.IlestdixheuresquandRoberts'engagedanslarue.Leprocureurvientderefermerlagriledesonjardin.Entourédesafemmeetdesafile,levoilà
quimarchesurletrottoir.Robertrelèvelechiendesonrevolver,avanceverslui;legroupearriveàsahauteuretledépasse.Robertsortsonarme,faitdemi-touretvise.Pasdansledos,alorsilcrie«Lespinasse!».Surprise,lafamileseretourne,découvrel'armepointée,maisdéjàdeuxcoupsdefeuclaquentetlesubstituttombeàgenoux,mainssurleventre.Lesyeuxécarquilés,LespinassefixeRobert,ilserelève,titube,seretientàunarbre.LessalaudsPage72
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtontvraimentlapeaudure!
Roberts'approche,lesubstitutsupplie,ilmurmure«Grâce».Robert,lui,penseaucorpsdeMarcel,latêteentrelesmainsdanssoncercueil,ilvoitlevisagedescopainsabattus.Pourtouscesgamins-là,iln'yaeunigrâcenipitié;Robertvidesonchargeur.Lesdeuxfemmeshurlent,unpassanttentedeleurvenirenaide,
maisRobertrelèvesonarmeetl'hommedétale.
EtpendantqueRoberts'éloignesursonvélo,lesappelsausecourss'élèventdanssondos.Àmidi,ilestderetourdanssachambre.Lanouveles'estdéjàrépanduedanstoutelavile.Lespoliciersontbouclélequartier,ilsinterrogentlaveuveduprocureur,luidemandentsielepourraitreconnaîtrel'hommequiafaitlecoup.MmeLespinassehochelatêteetrépondquec'estpossible,maisqu'elenelesouhaiteraitpas,ilyadéjàeubientropdemortscommeça.
15.
Emileavaitréussiàsefaireembaucherdanslescheminsdefer.Chacund'entrenousessayaitdedénicheruntravail.Nousavionstousbesoind'unsalaire;ilfalaitpayersonloyer,senourrirtantbienquemal,etlaRésistancepeinaitànousverserunesoldechaquemois.Unemploiavaitaussipouravantagededonnerlechangequantànosactivitésclandestines.Onattiraitmoinsl'attentiondelapoliceoudesesvoisins,quandonpartaittravailerchaquematin.Ceuxquichômaientn'avaientd'autrechoixquedesefairepasserpourdesétudiants,maisilsétaientbeaucoupplusrepérables.Évidemment,siletravaildénichépouvaitaussiserviràlacause,c'étaitl'idéal!Lespostesqu'EmileetAlonsooccupaientàlagaredetriagedeToulouseétaientprécieuxàlabrigade.Ilsavaientconstituéavecquelquescheminotsunepetiteéquipespécialiséedanslessabotagesentoutgenre.L'unedeleursspécialitésconsistaitàdécoler,aunezetàlabarbedessoldatsalemands,lesétiquettesfigurantsurlesflancsdeswagonsetàlesrecoleraussitôtsurd'autres.Ainsiaumomentdesassemblagesdeconvois,lespiècesdétachéestantattenduesàCalaisparlesnazisfilaientversBordeaux,lestransformateursespérésà
NantesarrivaientàMetz,lesmoteurspartantenAlemagneétaientlivrésàLyon.LesAlemandsaccusaientlaSNCFdecettepagaile,railantl'inefficacitéfrançaise.Grâceà
Emile,àFrançoisetàquelques-unsdeleurscolPage73
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlèguescheminots,leravitailementnécessaireàl'occupantsedispersaitdanstouteslesdirections,sauflabonne,etseperdaitdanslanature.Avantquelesmarchandisesdestinéesàl'ennemisoientretrouvéesetarriventàbonport,unàdeuxmoiss'écoulaient,etc'étaittoujoursçadepris.
Souvent,àlanuittombée,nouslesrejoignionspournousfaufilerentrelesconvoisàl'arrêt.Nousguettionschaquebruitautourdenous,profitantdugrincementd'unaiguilageoudupassaged'unemotricepouravancerversnotreciblesansnousfairesurprendreparlespatrouilesalemandes.Lasemaineprécédente,nousnousétionsglisséssousuntrain,remontantsoussesessieuxjusqu'à
atteindreunwagontrèsparticulierdontnousraffolions:leTankwagen,traduisez«wagon-citerne».Bienqueparticulièrementdifficileàmettreenœuvresanssefairerepérer,lamanœuvredesabotagepasseraittotalementinaperçueunefoisaccomplie.
Pendantquel'undenousfaisaitleguet,lesautressehissaientenhautdelaciterne,ouvraientlecouvercleetversaientdeskilosdesableetdemélassedanslecarburant.Quelquesjoursplustard,arrivéà
destination,leprécieuxliquidetrafiquéparnossoinsétaitpompépouralimenterlesréservoirsdesbombardiersouchasseursalemands.Nosconnaissancesenmécaniqueétaientsuffisantespoursavoirquejusteaprèsledécolage,lepilotedel'appareiln'auraitqu'unealternative:chercheràcomprendrepourquoisesmoteursvenaientdes'éteindreousautertoutdesuiteenparachuteavantquesonzincnes'écrase;danslepiredescas,lesavionsseraienthorsd'usageenboutdepiste,cequin'étaitdéjà
pasmal.
Avecunpeudesableettoutautantdeculot,mescopainsavaientréussiàmettreaupointunsystèmededestructionàdistancedel'aviationennemiedesplussimples,maisdesplusefficaces.Etquandj'ypensaisenrentrantaveceuxaupetitmatin,jemedisaisquecefaisant,ilsm'offraientunepetitepartdemonsecondrêve:rejoindrelaRoyalAirForce.
IlnousarrivaitaussidenousglisserlelongdesvoiesdechemindeferdelagaredeToulouseRaynal,poursouleverlesbâchesdesplates-formesdetrainsetopérerenfonctiondecequenousytrouvions.QuandnousdécouvrionsdesailesdeMesserschmitt,desfuselagesdeJunkersoudesempennagesdeStukafabriquésdanslesusinesLatécoèrePage74
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdelarégion,nouscoupionslescâblesdescommandes.Lorsquenousavionsaffaireàdesmoteursd'avions,nous
arrachionslescâblesélectriquesoulestuyauxd'essence.Jenepeuxpascompterlenombred'appareilsquenousavonsainsiclouésausol.Quantàmoi,chaquefoisquejedétruisaisunzincennemidelasorte,ilvalaittoujoursmieuxquejelefasseavecuncopain,àcausedemanaturedistraite.Dèsquejem'attaquaisàtroueraupoinçonlavoilured'uneaile,jem'imaginaisaussitôtdanslecockpitdemonSpitfire,appuyantsurlagâchettedumanche,avecleventquisifflaitdanslefuselage.Heureusementpourmoi,lesmainsbienveilantesd'Emileoud'Alonsometapotaienttoujourssurl'épaule,etjevoyaisalorsleursminesdésoléesdemerameneràlaréalité,quandilsmedisaient«Alezviens,Jeannot,fautrentrermaintenant».Nousavionspassélesquinzepremiersjoursd'octobreàopérerainsi.Maiscettenuit,lecoupseraitbienplusimportantqued'habitude.Emilel'avaitappris,douzelocomotivesalaientêtreconduitesdemainenAlemagne.
Lamissionétaitd'envergure,etpourl'accomplirnousserionssix.Ilétaitrarequenousagissionsenaussigrandnombre;sinousétionspris,labrigadeperdraitprèsdutiersdeseseffectifs.Maisl'enjeujustifiaitquel'onprenneuntelrisque.Quiditdouzelocomotivesditégalementdouzebombes.Pasquestioncependantdenousrendreencortègechezl'amiCharles.Pourunefois,c'estluiquilivreraitàdomicile.
Auxpremièresheuresdujour,notreamiavaitdisposésesprécieuxcolisaufondd'unepetitecharretteatteléeàsonvélo,lesavaitrecouvertsdesaladesfraîchementcueiliesdanssonjardinetd'unebâche.IlavaitquittélapetitegaredeLoubers,pédalantenchantantdanslacampagnetoulousaine.LabicyclettedeCharlesconstituéedepiècesrécupéréessurnosvélosvolésétaituniqueensongenre.Avecunguidondepresqueunmètred'envergure,uneselerehaussée,uncadremi-bleu,mi-orange,despédalesdisparatesetdeuxsacochesdefemmeaccrochéessurlesflancsdelarouearrière,eleavaitvraimentunedrôled'alure,labicyclettedeCharles.Charlesaussiavaitunedrôled'alure.Iln'étaitpasinquietenserendantenvile,lespoliciersneluiprêtaientgénéralementaucuneattention,convaincusqu'ilétaitunclocharderrantdanslecoin.Undésagrémentpourlapopulation,certes,maispasundangeràproprementparler.C'estvrai,Page75
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtqu'avecsadrôled'alure,lapolicesefoutaitbiendelui,saufaujourd'hui,hélas.
CharlestraverselaplaceduCapituletractantsonchargementplusque
particulier,quanddeuxgendarmesl'arrêtentpouruncontrôlederoutine.Charlestendsacarted'identitésurlaqueleestinscritqu'ilestnéàLens.Commesilebrigadiernesavaitpaslirecequiétaitpourtantécritnoirsurblanc,levoiciquidemandeàCharlessonlieudenaissance.Charles,quin'apasl'espritdecontradiction,répondsanshésiter.
-Lountz!
-Lountz?demandelebrigadierperplexe.
-Lountz!insisteCharles,brascroisés.
-VousditesquevousêtesnéàLountzetmoi,làsurvospapiers,jelisquec'estàLensquevotremèrevousamisaumonde,alorsouvousmentez,ouc'estunefaussecarte?
-Manoun,s'évertueàdireCharlesavecsonaccentunpeuparticulier.Lountz,saexactoumentcequejedise!LountzdanslaPas-de-Calais!
Lepolicierleregarde,ensedemandantsiletypequ'ilinterrogeneseraitpasentraindesepayersatête.
-Vousprétendezaussiêtrefrançais,peut-être?
rétorque-t-il.
-Si,titafou!affirmeCharles...(Traduisezparlà:«Oui,toutàfait!»)
Cettefoislepolicierseditqu'ilsefoutvraimentdesagueule.
-Oùvivez-vous?questionne-t-ild'untonautoritaire.Charles,connaissantsaleçonsurleboutdeslèvres,répondaussitôt«ÀBrist!».
-ÀBrist?Etoùçasetrouveça,Brist?Connaispas,moi,Brist,ditlepolicierenseretournantverssoncolègue.
-Brist,danslaFinistire!répondCharlesavecunepointed'agacement.
-Jecroisqu'ilveutdireBrestdansleFinistère,chef!intervientlecolègue,impassible.EtCharles,ravi,hochelatêteensigned'acquiescement.Le
brigadier,vexé,letoisedehautenbas.Ilfautdirequ'entresabicyclettemulticolore,savareusedeclochardetsonchargementdesalades,Charlesn'apastoutàfaitl'alured'unmarinpêcheurbrestois.Legendarme,quin'enpeutplus,luiordonnealorsdelesuivrepourvérificationd'identité.
Cettefois,c'estCharlesquileregardefixement.Page76
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtEtilfautcroirequelesleçonsdevocabulairedelapetiteCamileontportéleursfruits,parcequel'amiCharlessepencheàl'oreiledel'agentetluimurmure:
-Jetransportedesbombesdansmacarriole;situm'emmènesàtoncommissariat,onmefusilera.Etdemainc'esttoiqu'onfusilera,parcequelescopainsdelaRésistancesaurontquim'aarrêté.Commequoi,quandCharlesymettaitdusien,ilparlaitrudementbienlefrançais!
Lepolicieravaitlamainposéesursonarmedeservice.Ilhésita,puissamaindélaissalacrossedurevolver;unbreféchangederegardsavecsoncollègueetilditàCharles:
-Alez,fous-moilecampd'ici,leBrestois!
Àmidi,nousprenionslivraisondesdouzebombes,Charlesnousracontasonaventureetlepirec'estqueçalefaisaitmarrer.
Jan,lui,netrouvapasceladrôledutout.IlsermonnaCharles,luiditqu'ilavaitpristropderisques,maisCharlesrigolaittoujoursetrétorquaquebientôt,douzelocomotivesnepourraientplusjamaistracterdetrainsdedéportés.Ilnoussouhaitabonnechancepourcesoiretremontasursonvélo.Parfois,lanuit,avantdem'endormir,ilm'arriveencoredel'entendrepédalerverslagaredeLoubers,juchésursagrandebicyclettemulticolore,avecsesimmenseséclatsderiretoutaussicolorés.Dixheures,lanuitestmaintenantasseznoirepourquenouspuissionsagir.Emiledonnelesignaletnoussautonspar-dessuslemurquibordelavoie.Ilfautfaireattentionaumomentdelaréception,chacundenousportedeuxbombesdanssabesace.Ilfaitfroid,l'humiditénousglacelesos.Françoisouvrelamarche,Alonso,Emile,monfrèreClaude,Jacquesetmoiformonslacolonnequisefaufilelelongd'untrainimmobile.Labrigadesemblepresqueaucomplet.
Devantnous,unsoldatfaitleguetetbloquenotreprogression.Letempspresse,
nousdevonsavancerjusqu'auxlocosparquéesplusloin.Cetaprès-midi,nousavonsrépétélamission.Grâceà
Emile,noussavonsquelesmachinessonttoutesalignéessurlesvoiesdetriage.Chacundevras'occuperdedeuxlocomotives.D'abord,grimpersurlamotrice,emprunterlapasserelequicourtlelongduflanc,prendrel'écheledecoupeetsehisserausommetdelachaudière.Alumersacigarette,puislamèche,etfairedescendrelentementlabombedanslacheminéeàl'aidedufildeferquilaretientPage77
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtàuncrochet.Arrimerlecrochetauborddelacheminée,defaçonquelabomberestesuspendueà
quelquescentimètresdufonddelachaudière.Ensuite,redescendre,traverserlavoieetrecommencersurlalocomotivesuivante.Unefoislesdeuxbombesenplace,filerversunmuretquisetrouvecentmètresdevantet,enfait,filertoutcourtavantquecelan'explose.Danslamesuredupossible,essayerd'êtresynchroneaveclescopains,pouréviterquel'unsoitencoreàlatâchequandleslocosdel'autresauteront.Aumomentoùtrentetonnesdemétals'éventrent,mieuxvautêtreleplusloinpossible.
AlonsoregardeEmile,ilfautsedébarrasserdecetypequinousbarrelaroute.Emilesortsonpistolet.Lesoldataccrocheunecigaretteàseslèvres.Ilcraqueunealumetteetlaflammeéclairesonvisage.Malgrésonuniformeimpeccable,l'ennemiaplutôtl'aird'unpauvregamindéguiséensoldatqued'unnaziféroce.
Emilerangesonpétardetnousfaitsignequenousnouscontenteronsdel'assommer.Toutlemondeseréjouitdelanouvele,moiunpeumoinsquelesautresparcequ'ilfautquejemechargedelabesogne.C'estterribled'assommerquelqu'un,terribledeluifrapperlecrâne,aveclapeurdeletuer.LesoldatinaniméestportédansunwagondontAlonsorefermelaporte,leplusdoucementpossible.Lamarchereprend.Nousvoilàarrivés.Emilelèvelebraspourdonnerlesignal,chacunretientsonsouffle,prêtàagir.Moijelèvelatêteetregardelecielenmedisantquesebattredanslesairs,çadoitquandmêmeavoirplusd'alurequederampersurdugravieretdesmorceauxdecharbon,maisundétailattiremonattention.Àmoinsquemamyopienesesoitbrutalementaggravée,ilmesemblevoirdelafuméesortirdelacheminéedetoutesnoslocomotives.Or,quiditfuméedanslacheminéed'unelocomotiveprésumequesachaudièreestalumée.Grâceàl'expérienceacquisedanslasaleàmangerde
Charlesaucoursd'uneomelette-party(commediraientlesAnglaisdelaRoyalAirForceaumessdesofficiers),jesaisdésormaisquetoutcequicontientdelapoudreestextrêmementsensibleàproximité
d'unesourcedechaleur.Saufunmiracleouuneparticularitédenosbombesquiauraitéchappéauchampdesconnaissancesquej'avaisacquisesenchimiejusqu'auxportesdubaccalauréat,Charlesauraitpensétoutcommemoique«Nousavèreounesérieuxproblème».
Page78
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtChaquechoseayantuneraisond'être,ainsiquelerépétaitsanscessemonprofesseurdemathématiquesaulycée,jecomprendsquelescheminots,quenousavonsoubliédeprévenirdenotreaction,ontlaissélesmachinesenchauffe,lesalimentantencharbon,afindemaintenirunniveauconstantdevapeuretd'assurerlaponctualitématinaledeleursconvois.
Sansvouloirpourautantbriserl'élanpatriotiquedemescamaradesjusteavantdepasserà
l'action,jejugeutiled'informerEmileetAlonsodemadécouverte.Jelefaisenchuchotantbiensûr,pournepasattirerinutilementl'attentiond'autresgardes,ayantparticulièrementdétesté,toutà
l'heure,devoirassommerunsoldat.Chuchotementsoupas,Alonsoal'airconsternéetregardecommemoilescheminéesfumantes.Etcommemoi,ilanalyseparfaitementledilemmeauquelnoussommesconfrontés.Leplanprévuestdefairedescendrenosexplosifsparlescheminées,pourleslaisserensuspensiondansleschaudièresdeslocomotives;or,sileschaudièressontincandescentes,ilestdifficile,voirequasiimpossible,decalculerauboutdecombiendetempslesbombes,soumisesà
latempératureambiante,exploseront;leurmècheétantdevenues,dèslors,unaccessoirerelativementsuperfétatoire.
Aprèsconsultationgénérale,ils'avèrequelacarrièred'Emilecommecheminotn'estpasassezlonguepournouspermettred'affinernosestimations,etpersonnenepeutvraimentluienfairelereproche.
Alonsopensequelesbombesvontnouspéterà
lafigureàmi-hauteurdelacheminée,Emileestplusconfiant,ilpensequeladynamiteétantdansdescylindresdefonte,laconductiondelachaleurdevraitprendreuncertaintemps.Àlaquestiond'Alonso«Oui,maiscombien?»,Emilerépondqu'iln'enapaslamoindreidée.Monpetitfrèreconclutenajoutantquequitteàêtrelà,autanttenterlecoup!
Jetel'aidit,nousnerenonceronspas.Demainmatin,leslocomotives,fumantesoupas,seronthorsservice.Décisionestpriseàlamajoritéabsolue,sansabstentiondevote,d'yalerquandmême.Emilelèveànouveaulebraspourdonnerlesignaldudépart,maiscettefoisc'estmoiquioseunequestion,quefinalementtoutlemondesepose.
-Est-cequ'onalumequandmêmelesmèches?
Page79
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLaréponse,agacée,d'Emileestaffirmative.Lasuitesepassetrèsvite.Chacuncourtmaintenantverssonobjectif.Nousgrimponstoussurnotrepremièrelocomotive,lesunspriantpourlemeileur,lesautres,moinscroyants,espérantquelepireneseproduisepas.L'amadougrésile,j'aiquatreminutes,sanscompterleparamètrecaloriquedontj'aidéjàlargementparlé,pourposermapremièrecharge,filerverslalocosuivante,réitérerl'actionetrejoindrelemuretsalvateur.Mabombesebalanceauboutdesonfildeferetdescendversl'objectif.Jedevinecombienl'arrimageestimportant;aveclabraisedanslefoyer,autantévitertoutcontact.
Simamémoireestclaire,endépitduchaudetfroidquimefaitfrissonner,ils'étaitécoulétroisbonnesminutesentrelemomentoùCharlesavaitjetésagraissed'oiedanslapoêleetceluioùnousavionsdûnousjeterparterre.Alors,silachancemesourit,jenefiniraipeut-êtrepasmaviedéchiqueté
au-dessusd'unechaudièredelocomotive,ouentoutcaspasavantd'avoiraumoinsposémasecondecharge.
D'aileurs,jecoursdéjàentrelesrailsetgrimpeversmondeuxièmeobjectif.ÀquelquesmètresAlonsomefaitsignequetoutvabien.Çamerassureunpeudevoirqu'iln'enmènepaspluslargequemoi.J'enconnaisquisetiennentàdistancequandilscraquentunealumettedevantleurgazinière,depeurd'un
retourdeflamme;j'aimeraisbienlesvoirentraindelaisserglisserunebombedetroiskilosdanslachaudièrebrûlanted'unelocomotive.Maislaseulechosequimerassureraitvraimentseraitdesavoirquemonpetitfrèreafinisontravailetqu'ilestdéjàaupointdefuite.
Alonsoestàlatraîne,enredescendantilatrébuchéets'estprislepiedentrelerailetlarouedesalocomotive.Àtrois,nousletironscommenouspouvonspourlelibéreretmoij'entendslependuledelamortetsontic-tacàmonoreile.Lepiedd'Alonsomeurtrimaisenfindégagé,nouscouronsversnotresalutetlesouffledelapremièreexplosionquis'élèvedansunfracasterriblenousaideunpeu,puisqu'ilnousprojettetouslestroisjusqu'aumuret.
Monfrèrevientm'aideràmerelever,etenvoyantsafrimoussegrise,mêmesijesuisunpeusonné,jerespireànouveauetl'entraîneverslesbicyclettes.
-T'asvu,onyestarrivés!dit-ilensemarrantPage80
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpresque.
-Tiens,tusouristoimaintenant?
-Dessoirscommecelui-là,oui!répond-ilenpédalant.
Auloin,lesexplosionssesuccèdent,c'estunepluiedeferquiretombeduciel.Noussentonslachaleurjusqu'ici.Àvélodanslanuit,nousmettonspiedàterreetnousnousretournons.Monfrèrearaisondesourire.Cen'estpaslanuitdu14Juilet,niceledelaSaint-Jean.Noussommesle10octobre1943,maisdemain,ilmanqueradouzelocosauxAlemands,c'estleplusbeaudesfeuxd'artificeauquelnouspouvionsassister.16.
Lejourétaitlevé,jedevaisrejoindremonfrèreetj'étaisenretard.Hiersoir,ennousquittantaprèsl'explosiondeslocomotives,nousnousétionspromisdeprendreuncaféensemble.Nousnousmanquions,lesoccasionsdesevoirsefaisantdeplusenplusrares.Habiléàlahâte,jefilaileretrouverdansuncaféàquelquespasdelaplaceEsquirol.
-Dites-moi,qu'est-cequevousfaitescommegenred'études,exactement?
Lavoixdemalogeusearésonnédanslecouloiralorsquejem'apprêtaisàsortir.Àsonintonation,j'aibiencomprisquelaquestionn'étaitpasliéeà
unintérêtsoudaindelamèreDublancpourmoncursusuniversitaire.Jemesuisretourné,luifaisantfaceenm'efforçantd'êtreleplusconvaincantpossible.Simalogeusedoutaitdemonidentité,ilmefaudraitdéménagerauplusviteetprobablementquitterlavileaujourd'hui.
-Pourquoicettequestion,madameDublanc?
-Parcequesivousétiezenfacultédemédecine,oumieuxencoreàl'écolevétérinaire,çam'arrangeraitbien.Monchatestmalade,ilneveutpasselever.
-Hélas,madameDublanc,j'auraisbienvouluvousaider,enfin,aidervotrechat,maisj'étudielacomptabilité.
Jepensaisêtretiréd'affaire,maislamèreDublancaajoutéaussitôtquec'étaitbiendommage;eleavaitl'airsongeurenmedisantcelaetsoncomportementm'inquiétait.
-Jepeuxfaireautrechosepourvous,madameDublanc?
-Çanevousembêteraitpasdevenirquandmêmejeterunpetitcoupd'œilàmonGribouile?
LamèreDublancmeprendaussitôtparlebrasPage81
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtetm'entraînechezele;commesielevoulaitmerassurer,elemechuchoteàl'oreilequeceseraitmieuxqu'onseparleàl'intérieur;lesmursdesamaisonnesontpastrèsépais.Maisendisantça,elefaittoutsaufmerassurer.
LelogementdelamèreDublancressembleà
machambre,avecdesmeublesetunesaled'eauenplus,cequifinalementfaitquandmêmepasmaldedifférence.Surlefauteuil,dortungroschatgrisquin'apasl'aird'avoirmeileureminequemoi,maisjem'abstiensdetoutcommentaire.
-Écoutez,mongrand,dit-eleenrefermantlaporte.Jemefichequevousappreniezlacomptabilitéoul'algèbre;desétudiantscommevous,j'enaivudéfilerquelques-uns,etcertainsontdisparusansmêmerevenirchercherleursaffaires.Vous,jevousaimebien,maisjeneveuxpasd'ennuisaveclapoliceetencoremoinsaveclaMilice.Monestomacvenaitdesetordre,j'avais
l'impressionqu'onjouaitaumikadodansmonventre.
-Pourquoidites-vousça,madameDublanc?aijebafouilé.
-Parcequ'àmoinsquevousnesoyezuncancrerésolu,jenevousvoispasbeaucoupétudier.Etpuisvotrepetitfrèrequivientdetempsentempsavecquelquesautresdevoscopains,ilsontdestêtesdeterroristes;alorsjevousledis,jeneveuxpasd'ennuis.
Jemouraisd'envied'entreprendrelamèreDublancsursadéfinitionduterrorisme.Laprudenceauraitvouluquejemetaise,c'étaitbienplusquedessoupçonsqu'eleentretenaitàmonégard;etnéanmoins,jen'aipaspurenoncer.
-JecroisquelesvraisterroristessontlesnazisetlesgarsdelaMilice.Parcequeentrenous,madameDublanc,lescopainsetmoinesommesquedesétudiantsquirêvonsd'unmondeenpaix.
-Maismoiaussijeveuxlapaix,etdansmamaisonpourcommencer!Alorssicelaneteposepasdeproblème,mongarçon,évitedetenirdetelspropossousmontoit.Lesmiliciensnem'ontrienfait,àmoi.Etquandjelescroisedanslarue,ilssonttoujoursbienhabilés,trèspolisetparfaitementcivilisés;cequin'estpaslecasdetouslesgensquel'onrencontreenvile,loins'enfaut,situvoiscequejeveuxdire.Jeneveuxpasd'histoiresici,c'estcompris?
-Oui,madameDublanc,ai-jerépondu,consterné.
-Nemefaitespasnonplusdirecequejen'aiPage82
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpasdit.Jesuisd'accordque,parlestempsquicourent,étudiercommevousetvosamislefaitesdemandeunecertainefoienl'avenir,voiremêmeuncertaincourage;maisjepréféreraisnéanmoinsquevosétudessefassentàl'extérieurdemesmurs...vousmesuivezdansmonraisonnement?
-Vousvoulezquejem'enaile,madameDublanc?
-Tantquevouspayezvotreloyer,jen'aiaucuneraisondevouscongédier,maissoyezgentildeneplusramenervosamisréviserleursdevoirsà
lamaison.Arrangez-vouspouravoirl'aird'ungarssanshistoire.Ceseramieux
pourmoietpourvousaussi.Voilà,c'esttout!
LamèreDublancm'afaitunclind'oeiletparlamêmeoccasionm'ainvitéàemprunterlaportedesonstudiopourressortir.Jel'aisaluéeetsuispartiencourantrejoindremonpetitfrèrequiprobablementrâlaitdéjà,certainquejeluiavaisposéunlapin.
Jel'airetrouvéattabléprèsdelavitrine,buvantuncaféencompagniedeSophie.Cen'étaitpasvraimentducafé,maisenfacedelui,c'étaitvraimentSophie.Elen'apasvucommej'airougienl'approchant,enfinjenecroispas,maisj'aijugé
utiledepréciserquejevenaisdepiquerunsprintà
causedemonretard.Monpetitfrèreavaitl'airdes'enfoutrecomplètement.Sophies'estlevéepournouslaissertouslesdeux,maisClaudel'ainvitéeà
partagercemomentavecnous.Soninitiativefichaitenl'airnotretête-à-tête,maisj'avouequejeneluienvoulaispasdutout.
Sophieétaitcontentedepartagercemoment.Savied'agentdeliaisonn'étaitpasdesplusfaciles.Commemoi,elesefaisaitpasserpouruneétudianteauprèsdesalogeuse.Tôtlematin,elequittaitlachambrequ'eleoccupaitdansunemaisondelaCôtePavéeetn'yretournaitquetardlesoir,évitantainsidecompromettresacouverture.Quandelen'étaitpasenfilature,quandelenetransportaitpasd'armes,elearpentaitlesruesenattendantqueviennelanuitetdepouvoirenfinrentrerchezele.Enhiversesjournéesétaientencorepluspénibles.Lesseulsmomentsderépitvenaientquandeles'octroyaitunepauseaucomptoird'unbar,pourseréchauffer.Maiselenepouvaitjamaisyrestertrèslongtemps,aurisquedesemettreendanger.Unejeunefemme,beleetseule,attiraitfacilementl'attention.Lemercredi,eles'offraituneplacedecinéma,Page83
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtetledimanche,elenousracontaitlefilm.Enfin,lestrentepremièresminutes,parcequeleplussouventeles'endormaitavantl'entracte,àcausedelachaleurquilaberçait.
Jen'aijamaissus'ilyavaitunelimiteaucouragedeSophie;eleétaitbele,eleavaitunsourireà
sedamner,etentoutescirconstancesunà-proposincroyable.Siavectoutcela
onnem'accordepasquelquescirconstancesatténuantesaufaitquejerougisseensaprésence,c'estquelemondeestvraimenttropinjuste.
-Ilm'estarrivéuntrucincroyablelasemainedernière,dit-eleenpassantlamaindanssalonguechevelure.
Inutiledepréciserquenimonfrèrenimoin'étionsenmesuredel'interrompre.
-Qu'est-cequevousavezlesgarçons?Vousêtesmuets?
-Non,non,vas-y,continue,répondmonfrèreavecunsourirebéat.
Sophie,perplexe,nousregardeàtourderôleetpoursuitsonrécit.
-J'alaisàCarmaux,portertroismitrailettesqu'Emileattendait.Charleslesavaitcachéesdansunevalise,assezlourdequandmême.Mevoilà
prenantmontrainàlagaredeToulouse;j'ouvrelaportedemoncompartimentetjetombesurhuitgendarmes!Jereparsilicosurlapointedespieds,priantpournepasavoiréveiléleurattention,maisvoilàquel'und'euxselèveetmeproposedeseserrerpourmefaireunepetiteplace.Unautrem'offremêmedem'aideravecmavalise.Qu'est-cequevousauriezfaitàmaplace?
-Ben,moij'auraispriépourqu'ilsmefusilenttoutdesuite!répondmonpetitfrère.Etilajoute:
-Àquoibonattendre?Quandc'estfoutu,c'estfoutu,non?
-Ehbien,foutupourfoutucommetudis,j'ailaisséfaire.Ilsontprislavaliseetl'ontrangéeàmespieds,souslabanquette.Letrainestpartietonapapotéjusqu'àCarmaux.Maisattendez,c'estpastout!
Jecroisqu'àcemoment-là,Sophiem'auraitdit:
«Jeannot,jeveuxbient'embrassersituchangescettehorriblecouleurdecheveux»,nonseulementjel'auraisbienpris,maisjemeseraisfaitteindredanslaseconde.Maisbon,laquestionnes'estpasposée,jesuistoujoursrouquinetSophiecontinuesonrécitdeplusbele.
Page84
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-LetrainarrivedoncengaredeCarmauxetpatatras,uncontrôle!Parlafenêtre,jevoislesAlemandsouvrirtouslesbagagessurlequai;cettefois,jemedisquejesuisvraimentfichue!
-Maistueslà!sehasardeClaudeentrempantsondoigt,àdéfautdemorceaudesucre,danscequirestedecaféaufonddesatasse.
-Lesgendarmessemarrentenvoyantmatête,ilsmetapotentsurl'épauleetdisentqu'ilsvontm'accompagnerjusqu'au-dehors.Etdevantmonétonnement,leurbrigadierajoutequ'ilpréfèrequeçasoitunefilecommemoiquiprofitedesjambonsetdessaucissonsquej'aiplanquésdansmavalise,plutôtquequelquessoldatsdelaWehrmacht.Elen'estpasgéniale,cettehistoire?conclutSophieenéclatantderire.
Nous,sonhistoirenousglaceledos,maisnotrecopineesthilare,alorsnoussommesheureux,heureuxd'êtresimplementlàauprèsd'ele.Commesitoutcelafinalementn'étaitqu'unjeud'enfants,unjeud'enfantsoùeleauraitpuêtrefusiléedixfois...pourdevrai.
Sophieaeudix-septanscetteannée.Audébut,sonpèrequiestmineuràCarmauxn'étaitpastrèschaudpourqu'elerejoignelabrigade.QuandJanl'aprisedansnosrangs,ilestmêmealéluipasserunsavon.MaislepèredeSophieestunrésistantdelapremièreheure,alorsdifficilepourluidetrouverunargumentvalablepourinterdireàsafiledefairecommelui.SoncoupdegueuleavecJan,c'étaitpluspourlaforme.
-Attendez,lemeileurestàvenir,enchaîneSophie,encoreplusenjouée.
Claudeetmoiécoutonslafindesonrécitdebonnegrâce.
-Àlagare,Emilem'attendauboutduquai,ilmevoitvenirverslui,encadréedehuitgendarmes,dontl'unportelavalochequicontientlesmitraillettes.Vousauriezvulatêted'Emile!
-Commentilaréagi?demandeClaude.
-Jeluiaifaitdegrandssignes,jel'aiappelé
«chéri»deloin,etjemesuislittéralementjetéeà
soncoupourqu'ilnefichepaslecamp.Lesgendarmesluiontremismonbagageetilssontpartisennoussouhaitantunebonnejournée.Àl'heurequ'ilest,jecroisqu'Emileentrembleencore.
-Jevaispeut-êtrearrêterdemangerkaschersilejambonportebonheuràcepoint-là,râlemonpetitfrère.
-C'étaientdesmitrailettes,imbécile,rétorquePage85
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtSophie,etpuislesgendarmesétaientjustedebonnehumeur,voilàtout.
ClaudenepensaitpasàlachancequeSophieavaiteueaveclesgendarmes,maisàceled'Emile...Notrecopinearegardésamontre,eles'estlevéed'unbondendisant«Ilfautquej'yaile»,puiselenousaembrasséstouslesdeuxeteleestrepartie.Monfrèreetmoisommesrestésassisl'unàcôtédel'autre,sansriendire,pendantunebonneheure.Ons'estquittésaudébutdel'après-midi,etchacunsavaitàquoil'autrepensait.Jeluiaiproposéquel'onremettenotretête-àtêteaulendemainsoir,pourqu'onpuisseseparlerunpeu.
-Demainsoir?Jepeuxpas,aditClaude.Jeneluiaipasposédequestions,maisàsonsilence,jesavaisqu'ilpartaitenopération,etlui,à
matête,voyaitbienquel'inquiétudecommençaitdemerongerdepuisqu'ils'étaittu.
-Jepasseraicheztoiaprès,a-t-ilajouté.Maispasavantdixheures.
C'étaittrèsgénéreuxdesapart,parcequesamissionaccomplie,illuifaudraitencorepédalerunlongmomentpourmeretrouver.MaisClaudesavaitquesanscela,jenefermeraispasl'œildelanuit.
-Alorsàdemain,frérot.
-Ademain.
MapetiteconversationaveclamèreDublancmetracassaittoujours.Sij'enparlaisàjan,ilm'obligeraitàquitterlavile.Pasquestionpourmoidem'éloigner
demonfrère...nideSophie.D'unautrecôté,sijen'enparlaisàpersonneetquej'étaispris,j'auraiscommisuneerreurimpardonnable.J'enfourchaimonvéloetfilaiverslapetitegaredeLoubers.Charlesétaittoujoursdebonconseil.Ilm'accueilitavecsabonnehumeurhabitueleetm'invitaàvenirluidonneruncoupdemaindanslejardin.J'avaispasséquelquesmoisàtravailerlepotagerduManoiravantderejoindrelaRésistanceetj'avaisacquisuncertainsavoir-faireenmatièredebinageetdesarclage.Charlesappréciaitmoncoupdemain.Trèsvite,nousavonsengagélaconversation.JeluiairépétélesmotsquelamèreDublancm'avaittenusetCharlesm'arassuréaussitôt.D'aprèslui,simalogeusenevoulaitpasdeproblèmes,elen'iraitpasmedénoncer,parpeurd'êtreinquiétéed'unefaçonoud'uneautre;etpuissapetitephrasesurleméritequ'eleaccordaitaux
«étudiants»laissaitcroirequ'elen'étaitpassimauvaisequeça.Charlesamêmeajoutéqu'ilnefalaitPage86
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpasméjugerlesgenstropvite.Beaucoupnefontrien,simplementparcequ'ilsontpeur,celanefaitpasd'euxdesbalancespourautant.LamèreDublancestcommeça.L'Occupationnechangepassavieaupointdeluifairecourirlerisquedelaperdre,voilàtout.
Ilfautunevéritableprisedeconsciencepourserendrecomptequel'onestenvie,a-t-ilexpliquéenarrachantunebottederadis.
Charlesaraison,laplupartdeshommessecontententd'unboulot,d'untoit,dequelquesheuresdereposledimancheetilss'estimentheureuxcommeça;heureuxd'êtretranquiles,pasd'êtreenvie!Queleursvoisinssouffrent,tantquelapeinenepénètrepaschezeux,ilspréfèrentnerienvoir;fairecommesilesmauvaiseschosesn'existaientpas.Cen'estpastoujoursdelalâcheté.Pourcertains,vivredemandedéjàbeaucoupdecourage.
-Évitederamenerdesamischeztoipendantquelquesjours.Onnesaitjamais,aajoutéCharles.Nousavonscontinuéàbinerlaterreensilence.Luis'occupaitdesradis,moidessalades.
-Iln'yapasquetalogeusequitetracasse,n'est-cepas?ademandéCharlesenmetendantunsarcloir.
J'aiattenduunpeupourluirépondre,alorsilaenchaîné.
-Unefois,unefemmeestvenueici.C'estRobertquim'avaitdemandédel'héberger.Eleavaitdixansdeplusquemoi,eleétaitmaladeetvenaitsereposer.J'aiditquejen'étaispasmédecin,maisj'aiaccepté.Iln'yaqu'unechambrelà-haut,alorsqu'est-cequetuvoulaisquejefasse?Nousavonspartagélelit;eled'uncôté,moidel'autre,l'oreileraumilieu.Eleapassédeuxsemainesdansmamaison,nousrigolionstoutletemps,onseracontaitdestasdechosesetjem'étaishabituéà
saprésence.Unjour,eleétaitguérie,alorseleestrepartie.Jen'airiendemandé,maisj'aidûmeréhabitueràvivreaveclesilence.Lanuit,quandleventsoufflait,onl'écoutaitàdeux.Seul,ilnefaitpluslamêmemusique.
-Tunel'asjamaisrevue?
-Eleafrappéàmaportedeuxsemainesplustardetm'aditqu'elevoulaitresteravecmoi.
-Etalors?
-J'aiditquec'étaitmieuxpournousqu'eleretourneauprèsdesonmari.
-Pourquoimeracontes-tuça,Charles?
-Dequelefiledelabrigadees-tutombé
Page87
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtamoureux?
Jen'aipasrépondu.
-Jeannot,jesaiscombienlasolitudenouspèse,maisc'estleprixàpayerquandonestdanslaclandestinité.Etcommejerestaissilencieux,Charlesaarrêté
debiner.
Noussommesrepartisverslamaison,Charlesm'aoffertunbouquetderadispourmeremercierdel'avoiraidé.
-Tusais,Jeannot,cetteamiedontjet'aiparlé
toutàl'heure,elem'adonnéunechanceformidable;elem'alaissél'aimer.Cen'étaitquequelquesjours,maisaveclatêtequej'ai,c'étaitdéjà
unbeaucadeau.Maintenant,ilmesuffitdepenseràelepourtrouverunpeudebonheur.Tudevraisrentrer,lanuittombetôtencemoment.EtCharlesm'araccompagnéaupasdelaporte.Enenfourchantmonvélo,jemesuisretourné
etjeluiaidemandés'ilpensaitquej'avaisquandmêmeunechanceavecSophie,aucasoùjelareverraisunjour,aprèslaguerre,quandnousneserionsplusdanslaclandestinité.Charlesavaitl'airdésolé,jel'aivuhésiteretilm'arépondu,lesouriretriste:
-SiSophieetRobertnesontplusensembleà
lafindelaguerre,quisait?Bonneroute,monvieux,faisattentionauxpatrouilesàlasortieduvilage.Lesoir,enm'endormant,jerepensaisàmaconversationavecCharles.Jemerendaisàsaraison,Sophieseraituneformidableamieetceseraitmieuxcommeça.Detouteslesfaçons,j'auraisdétestémeteindrelescheveux.
Nousavionsdécidédepoursuivrel'actiondeBoriscontrelaMilice.Désormais,leschiensderuedansleurshabitsnoirs,ceuxquinousespionnaientpourmieuxnousarrêter,ceuxquitorturaient,ceuxquivendaientlamisèrehumaineauplusoffrantseraientcombattussanspitié.Cesoir,nousirionsrueAlexandrefaireexploserleurtanière.Enattendant,alongésursonlit,mainssouslatête,Clauderegardeleplafonddesachambreenpensantàcequil'attend.
-Cesoir,jenereviendraipas,dit-il.Jacquesestentré.Ils'assiedàcôtédelui,maisClaudeneditrien;dudoigt,ilmesurelamèchequientredanslabombe-quinzemilimètresseulement-,etmonpetitfrèremurmure:
-Tantpis,j'yvaisquandmême.
AlorsJacquessourittristement,iln'arienPage88
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtordonné,c'estClaudequiaproposé.
-Tuessûr?demande-t-il.
Clauden'estsûrderien,maisilentendencorelaquestiondemonpèreaucafé
desTourneurs...Pourquoiluiai-jeracontécela?Alorsildit«Oui».
-Cesoir,jenereviendraipas,murmuremonpetitfrèreâgédedix-septansàpeine.Quinzemilimètresd'amadou,c'estcourt;uneminuteetdemiedeviequandilentendralegrésillementdelamèche;quatre-vingt-dixsecondespourfuir.
-Cesoir,jenereviendraipas,necesse-t-ilderépéter,maiscesoir,lesmiliciensnonplusnerentrerontpaschezeux.Alors,destasdegensquenousneconnaissonspasaurontgagnéquelquesmoisdevie,quelquesmoisd'espoir,letempsqued'autreschiensviennentrepeuplerlesterriersdelahaine.Uneminuteetdemiepournousetquelquesmoispoureux,celavalaitbienlapeine,n'est-cepas?
BorisavaitcommencénotreguerrecontrelaMilicelejourmêmeoùMarcelLangeravaitété
condamnéàmort.Alors,rienquepourluiquicroupissaitdansunegeôledelaprisonSaint-Michel,ilfalaityaler.C'étaitaussipourlesauverqu'onavaitdescendulesubstitutLespinasse.Notretactiqueavaitfonctionné:auprocèsdeBoris,lesjugess'étaientrécuséslesunsaprèslesautres,lescommisd'officeavaienteutelementpeurqu'ilss'étaientcontentésdevingtansdeprison.Cesoir,ClaudepenseàBoris,etàErnestaussi.C'estluiquiluidonneraducourage.Ernestavaitseizeansquandilestmort,terends-tucompte?Ilparaîtquequandlesmiliciensl'ontarrêté,ils'estmisàpissersurluiaumilieudelarue;lessalaudsl'ontautoriséàouvrirsabraguette,letempsdesesoulagerdesapeur,là,devanteux,pourl'humilier;envérité,letempsdedégoupilerlagrenadequ'ilcachaitdanssonpantalonetd'entraînercessalopardsenenfer.EtClauderevoitlesyeuxgrisd'ungamindisparuaumilieudelarue;d'ungaminquin'avaitqueseizeans.Noussommesle5novembre,presqueunmoisestpassédepuisqu'onatuéLespinasse.«Jenereviendraipas,ditmonpetitfrère,maiscen'estpasgrave,d'autresvivrontàmaplace.»
Lanuits'enestvenue,lapluieencortège.
«C'estlemoment»,murmureJacques,etClaudesoulèvelatêteetdesserrelesbras.Comptelesminutes,petitfrère,mémorisechaqueinstantetlaisselecouragetegagner;laissecetteforceremplirtonventresividedetout.Tun'oublierasjamaislePage89
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtregarddemaman,satendressequandelevenaitt'endormirilyaquelquesmoisencore.Regardecommeletempsfutlongdepuis;alors,mêmesitunerevienspascesoir,ilteresteunpeuàvivre.Remplistapoitrinedel'odeurdelapluie,laissefairelesgestestantdefoisrépétés.Jevoudraisêtreàtescôtés,maisjesuisaileurs,ettoitueslà,Jacquesestavectoi.
Claudeserresoncolissouslebras,quelquesmorceauxdebravoure,dontdépassentlesmèchesd'amadou.Ilessaied'oublierlamoiteursursapeau,commelabruinesurlanuit.Iln'estpasseul,mêmeaileurs,jesuislà.
PlaceSaint-Paulilsentsoncœurbattreàsestempesetchercheàcalersonrythmesurceluidespasquilemènentaucourage.Ilcontinuesamarche.Silachanceluisourit,toutàl'heureils'enfuiraparlaruedesCréneaux.Maisilnefautpaspensermaintenantaucheminderetraite...silachanceluisouritseulement.
MonpetitfrèreentredanslarueAlexandre,lecourageestaurendez-vous.Lemilicienquigardelatanièreseditquepouravancerd'unpassidécidé,Jacquesettoifaitespartiedesameute.Laportecochèreserefermesurvous.Tucraquesl'alumette,lesboutsincandescentsgrésilent,etletic-tacdelamortquirôdecliquettedansvostêtes.Aufonddelacour,unebicycletteestrangéecontreunefenêtre;unebicycletteavecunpanieroùdéposerlapremièrebombequeCharlesafabriquée.Uneporte.Tuprendslecouloir,letic-taccontinue,combienrestet-ildesecondes?Deuxpaspourchacuned'entreeles,trentepasentout,necalculepas,petitfrère,tracetonsilage,lesalutestderrière,maistoi,iltefautencoreavancer.
Danslecouloir,deuxmiliciensparlentsansluiprêterattention,Claudeentredanslasale,posesonpaquetprèsd'unradiateur,faitminedefouilerdanssapoche,commes'ilavaitoubliéquelquechose.Ilhausselesépaules,commentpeut-onêtresiétourdi,lemilicienseplaquecontrelemurpourlelaisserressortir.
Tictac,ilfautgarderlamarcherégulière,nerienlaisserparaîtredelamoiteurcachéesousleshabits.Tictac,levoilàdanslacour,JacquesluimontrelevéloetClaudevoitlamècheincandescentedisparaîtresouslepapierjournal.Tictac,combiendetempsencore?Jacquesadevinélaquestionetseslèvresmurmurent«Trentesecondes,peut-êtremoins?»Tictac,lesvigilesleslaissentPage90
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpasser,onleuraditdesurveilerceuxquientrent,pasceuxquisortent.
LarueestlàetClaudegrelottequandlasueurvientsemêleraufroid.Ilnesouritpasencoredesonaudace,commel'autrejouraprèsleslocomotives.Sisoncalculestbon,ilfautdépasserl'intendancedepoliceavantquel'explosionnetrouelanuit.Àcetinstant,ilferaclaircommeenpleinjourpourlesenfantsdelaguerreetilseravisibleàl'ennemi.
«Maintenant!»ditJacquesenluiserrantlebras.Etl'étreintedeJacquesseresserretelunétauàl'instantdelapremièreexplosion.Lesoufflebrûlantdesbombesécharnelesmursdesmaisons,lesvitresvolentenéclats,unefemmecriesapeur,lespolicierssifflentlaleur,courantdanstouslessens.Aucarrefour,JacquesetClaudeseséparent;latêteenfoncéedanslecoldesonveston,monfrèreredevientceluiquirentredel'usine,unparmilesmiliersquireviennentdutravail.Jacquesestdéjàloin,boulevardCarnot,sasilhouettes'estfonduedansl'invisible,etClaude,sanscomprendrepourquoi,l'imaginemort,lapeurlereprend.Ilpenseaujouroùl'undesdeuxdira«Cesoir-là,j'avaisunami»,etils'enveutdepenserqu'ilseraitlesurvivant.
Rejoins-moichezlamèreDublanc,petitfrère.Jacquesserademainauterminusdutramway12etquandtuleverras,tuserasenfinrassuré.Cettenuit,blottisoustondrap,latêteenfouiedansl'oreiler,tamémoiret'offriraencadeauleparfumdemaman,unpetitboutd'enfancequ'elegardeencoreaufonddetoi.Dors,monpetitfrère,Jacquesestrentré
duboulot.Etnitoinimoinesavonsqu'unsoird'août1944,dansuntrainquinousdéporteraversl'Alemagne,nousleverrons,alongé,ledostroué
d'unebale.
J'avaisinvitémalogeuseàl'Opéra,nonpourlaremercierdesarelativebienveilance,pasmêmepouravoirunalibi,maisparcequed'aprèslesrecommandationsdeCharles,ilétaitpréférablequ'elenecroisepasmonfrèrequandilarriveraitchezmoienrentrantdemission.Dieusaitdansquelétatilserait.
Lerideauselevaitetmoi,danscetteobscurité,assisaubalcondugrandthéâtre,jepensaissanscesseàlui.J'avaiscachélaclésouslepailasson,ilsavaitoùlatrouver.Pourtant,sil'inquiétudemerongeait,etjenesuivaisrienduspectacle,jemesentaisétrangementbiend'êtresimplementquelquepart.Page91
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtÇan'al'airderien,maisquandonestfugitif,êtreà
l'abriestuneguérison.Savoirquedeuxheuresdurant,jen'auraisniàmecacher,niàfuir,meplongeaitdansunebéatitudeinouïe.Biensûr,jepressentaisquel'entractepassé,lapeurduretourgrignoteraitcetespacedelibertéquim'étaitoffert;àpeineuneheurequelespectaclesejouait,ilsuffisaitd'unsilencepourmerameneràcetteréalité,à
lasolitudequiétaitmienneaumilieudecettesaleemportéedanslemondemerveileuxdelascène.Cequejenepouvaisimaginer,c'estquel'irruptiond'unepoignéedegendarmesalemandsetdemiliciensferaitsoudainementbasculermalogeuseducôtédelaRésistance.Lesportess'étaientouvertesavecfracasetlesaboiementsdesFeldgendarmesavaientmisuntermeàl'opéra.Etl'opéra,justement,c'étaitpourlamèreDublancquelquechosedesacré.Troisansdebrimades,deprivationsdeliberté,d'assassinatssommaires,toutelacruautéetlaviolencedel'Occupationnazien'avaientpasréussiàprovoquerl'indignationdemalogeuse.MaisinterromprelapremièredePeléasetMélisande,c'enétaittrop!Alors,lamèreDublancavaitmurmuré
«Quelssauvages!».
EnrepensantàmaconversationdelaveileavecCharles,j'aicompriscesoir-làquelemomentoù
unepersonneprendconsciencedesaproprevieresterait,pourmoi,àjamaisunmystère.Dubalcon,nousregardionslesbouledoguesévacuerlasaledansunehâtequeseuleleurviolencedépassait.C'estvraiqu'ilsavaientl'airdebouledogues,cessoldatsaboyantavecleurplaquequipendaitàunegrossechaîneautourducou.Etlesmiliciensvêtusdenoirquilesaccompagnaientressemblaientàdeschiensdemisère,deceuxquel'oncroisedanslesruesdevilesabandonnées,lasaliveruisselantauxbabines,l'œiltorveetl'enviedemordre,parhaineplusqueparfaim.SiDebussyétaitbafoué,silesmiliciensétaientenfureur,c'estqueClaudeavaitréussisoncoup.
-Alons-nous-en,avaitditlamèreDublancdrapéedanssonmanteauvermilonquiluiservaitdedignité.
Pourmelever,encorefalait-ilquejecalmemoncœurquitambourinaitdansmapoitrine,sifortqu'ildérobaitmesjambes.EtsiClaudes'étaitfaitprendre?S'il
étaitenfermédansunecavehumide,faceàsestortionnaires?
-Onyva,oui?avaitreprislamèreDublanc,onnevaquandmêmepasattendrequecesanimauxPage92
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtviennentnousdéloger.
-Alorsçayest,enfin?ai-jedit,unsourireaucoindeslèvres.
-Çayestquoi?ademandémalogeuseplusencolèrequejamais.
-Vousaussi,vousalezvousmettreaux
«études»?luiai-jeréponduenréussissantenfinà
melever.
17.
Lafiles'étiredevantlemagasind'alimentation.Chacunattend,sesticketsderationnementdanslapoche,violetspourlamargarine,rougespourlesucre,brunspourlaviande-maisdepuisledébutdel'annéelaviandeadésertélesétals,onnelatrouvequ'unefoisparsemaine-,vertspourlethé
oulecafé,etdepuislongtempslecaféaétéremplacépardelachicoréeoudel'orgegrilée.Troisheuresd'attenteavantd'arriveraucomptoir,pourobtenirjustedequoivivre,maislesgensnecomptentplusletempsquipasse,ilsregardentlaportecochèreenfacedel'épicerie.Danslaqueue,unehabituéen'estpaslà.«Unedamesibrave»,disentlesuns,«Unefemmecourageuse»,selamententd'autres.Encematinpâle,deuxvoituresnoiressontgaréesdevantl'immeubleoùvitlafamileLormond.
-Ilsontemmenésonmaritoutàl'heure,j'étaisdéjàlà,chuchoteuneménagère.
-IlsretiennentMmeLormondlà-haut.Ilsveulentattraperlapetite,eleétaitabsenteàleurarrivée,préciselaconciergedel'immeublequifaitlaqueue,eleaussi.
Lapetitedontilsparlents'appeleGisèle.Gisèlen'estpassonvraiprénom,sonvrainomn'estpasnonplusLormond.Icidanslequartier,toutlemondesait
qu'ilssontjuifs,maislaseulechoseimportante,c'étaitquelapoliceetlaGestapol'ignorent.Ilsontfiniparledécouvrir.
-C'estaffreuxcequ'ilsfontauxjuifs,ditunedameenpleurant.
-EleétaitsigentileMmeLormond,réponduneautreenluitendantsonmouchoir.Là-haut,àl'étage,lesmiliciensnesontpourtantquedeux,mêmenombrepourlaGestapoquilesaccompagne.Entout,quatrehommesavecdeschemisesnoires,desuniformes,desrevolversetplusdeforcequecentautres,immobilesdanslafilequis'étireau-devantdel'épicerie.Maislesgenssontterrorisés,ilsosentàpeineparler,alorsagir...Page93
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtC'estMmePilguez,lalocataireducinquièmeétage,quiasauvélapetitefile.Eleétaitàsafenêtre,quandeleavuarriverlesvoituresauboutdelarue.Eles'estprécipitéechezlesLormondpourlesprévenirdeleurarrestation.LamamandeGisèlel'asuppliéed'emmenersonenfant,delacacher.Lapetiten'aquedixans!MmePilguezaditouiaussitôt.Gisèlen'apaseuletempsd'embrassersamaman,nisonpapad'aileurs.MmePilguezl'adéjà
priseparlamainetl'entraînechezele.
-J'aivupartirbeaucoupdejuifs,aucunn'estrevenupourl'instant!ditunvieuxmonsieuralorsquelafileavanceunpeu.
-Vouscroyezqu'ilyauradessardinesaujourd'hui?demandeunefemme.
-Jen'ensaisrien;lundiilyavaitencorequelquesboîtes,répondlevieuxmonsieur.
-Ilsn'onttoujourspastrouvélapetiteetc'esttantmieux!soupireunedamederrièreeux.
-Oui,c'estpréférable,réponddignementlevieuxmonsieur.
-Ilparaîtraitqu'onlesenvoiedansdescampsetqu'onentuebeaucouplà-bas;c'estuncolègueouvrierpolonaisquil'aditàmonmariàl'usine.
-Jen'ensaisriendutout,maisvousferiezmieuxdenepasparlerdecegenredechosesetvotreépouxnonplus.
-Ilvanousmanquer,M.Lormond,soupireà
nouveauladame.Quandilyavaitunbonmotdanslafoule,c'étaittoujoursluiquiledisait.Auxpremièresheuresdujour,lecouenveloppé
danssonécharperouge,ilvenaitfairelaqueuedevantl'épicerie.C'estluiquilesréconfortaitpendantlalongueattentedespetitsmatinsglacés.Iln'offraitriend'autrequedelachaleurhumainemaisdanscethiver-là,c'estcequimanquaitleplus.Voilà,c'estfini,maintenantM.Lormondnediraplusjamaisrien.Sesmotsd'humourquiprovoquaienttoujoursunrire,unsoulagement,sespetitesphrasesdrôlesoutendresquitournaientendérisionl'humiliationdurationnement,sontpartisdansunevoituredelaGestapoilyadeuxheuresdéjà.Lafoulesetait,àpeineflotteunmurmure.Lecortègevientdesortirdel'immeuble.MmeLormondalacheveluredéfaite,lesmiliciensl'encadrent.Elemarche,têtehaute,elen'apaspeur.Onluiavolésonmari,onluiaprissafile,onneluiôteranisadignitédemère,nisadignitédefemme.Toutlemondelaregarde,alorselesourit;ilsn'yPage94
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtsontpourrienlesgensdanslafile,c'estjustesafaçonàeledeleurdireaurevoir.LeshommesdelaMilicelapoussentverslavoiture.Soudain,danssondos,eledevinelaprésencedesonenfant.LapetiteGisèleestlà-haut,levisagecoléàlafenêtreducinquièmeétage;MmeLormondlesent,elesait.Elevoudraitseretourner,pouroffriràsafileunderniersourire,ungestedetendressequiluidiraitcombienelel'aime;unregard,letempsd'unefractiondeseconde,maisassezpourqu'elesachequenilaguerre,nilafoliedeshommesneladéposséderontdel'amourdesamère.
Maisvoilà,enseretournanteleattireraitl'attentionsursonenfant.Unemainamieasauvésapetitefile,elenepeutpasprendrelerisquedelamettreendanger.Lecœurenétau,elefermelesyeuxetavanceverslavoiture,sansseretourner.Aucinquièmeétaged'unimmeuble,àToulouse,unefilettededixansregardesamamanquis'envapourtoujours.Elesaitbienqu'elenereviendrapas,sonpèreleluiadit;lesjuifsqu'onemmènenereviennentjamais,c'estpourcelaqu'ilnefalaitjamaissetromperquandeledonnaitsonnouveaunom.
MmePilguezaposélamainsursonépaule,etdel'autreeleretientlevoilageàlafenêtre,pourqued'enbas,onnelesvoiepas.PourtantGisèlevoitsamamanquimontedanslavoiturenoire.Elevoudraitluidirequ'elel'aimeetqu'elel'aimeratoujours,quedetouteslesmamanseleétaitlameileuredumonde,
qu'elen'enaurapasd'autre.Parlerestinterdit,alorselepensedetoutessesforcesquetantd'amourdoitforcémentpouvoirtraverserunevitre.Eleseditque,danslarue,samamanentendlesmotsqu'elemurmureentreseslèvres,mêmesielelesserresifort.MmePilguezaposésajouesursatête,etunbaiseravec.ElesentleslarmesdeMmePilguezquicoulentdanssanuque.Ele,elenepleurerapas.Eleveutjusteregarderjusqu'aubout,etelesejuredenejamaisoubliercematindedécembre1943,lematinoùsamamanestpartiepourtoujours.Laportièredelavoiturevientdeserefermeretlecortèges'enva.Lapetitefiletendlesbras,dansunultimegested'amour.
MmePilguezs'estagenouiléepourêtreplusprèsd'ele.
-MapetiteGisèle,jesuissidésolée.Elepleureàchaudeslarmes,MmePilguez.LaPage95
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpetitefilelaregarde,elealesourirefragile.EleessuielesjouesdeMmePilguezetluidit:
-Jem'appeleSarah.
Danssasaleàmanger,lelocataireduquatrièmeétagequittesafenêtre,demauvaisehumeur.Enchemin,ils'arrêteetsoufflesurlecadreposésurlacommode.Unefâcheusepoussières'étaitposéesurlaphotodumaréchalPétain.Désormais,lesvoisinsdudessousneferontplusdebruit,iln'auraplusàentendrelesgammesdupiano.Et,cefaisant,ilpenseaussiqu'ilfaudracontinuersasurveilanceettrouvermaintenantquiabienpucacherlasalepetiteyoupine.
18.
Bientôthuitmoispassésdanslabrigadeetnousétionsàl'actionpresquechaquejour.Auseulcoursdelasemaineécoulée,j'enaccomplissaisquatre.J'avaisperdudixkilosdepuisledébutdel'année,etmonmoralsouffraittoutautantquemoncorpsdefaimetd'épuisement.Àlafindelajournée,j'étaispassécherchermonpetitfrèrechezluiet,sansrienannoncer,jel'emmenaipartagerunvrairepasdansunrestaurantdelavile.Claudeavaitlesyeuxécarquilésenlisantlemenu.Pot-au-feudeviande,légumesettarteauxpommes;lesprixpratiquésàlaReinePédauqueétaienthorsdeportéeetj'ysacrifiaitoutl'argentquimerestait,maisjem'étaismisentêtequej'alaismouriravantlafindel'annéeetnousétionsdéjàdébutdécembre!
Enentrantdansl'établissementquin'étaitaccessiblequ'auxboursesdesmiliciensetdesAlemands,Claudeacruquejel'emmenaisfaireuncoup.Quandilacomprisquenousétionslàpournousrégaler,j'aivurevivresursonvisagelesexpressionsdesonenfance.J'aivurenaîtrelesourirequilegagnaitquandmamanjouaitàcache-cachedansl'appartementoùnousvivions,lajoiedanssesyeuxquandelepassaitdevantl'armoire,feignantdenepasavoirvuqu'ils'ytrouvait.
-Qu'est-cequenousfêtons?a-t-ilchuchoté.
-Cequetuveux!L'hiver,nous,d'êtreenvie,jenesaispas.
-Etcommentcomptes-tupayerl'addition?
-Net'inquiètepaspourçaetsavoure.Claudedévoraitdesyeuxlesmorceauxdepaincroustilantsdanslacorbeile,avecl'appétitd'unpiratequiauraittrouvédespiècesd'ordansunecassette.Àlafindurepas,lemoralregonfléd'avoirvumonfrèreaussiheureux,j'aidemandélanotePage96
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpendantqu'ilserendaitauxlavabos.Jel'aivurevenirlaminegoguenarde.Iln'apasvouluserasseoir,ilfalaitquenouspartionstoutdesuite,m'a-t-ildit.Jen'avaispasvidématassedecafé,maismonfrèreinsistaitpourquenousnouspressions.Ilavaitdûsentirundangerquej'ignoraisencore.J'aipayé,enfilémonmanteauetnoussommessortistouslesdeux.Danslarue,ils'accrochaitàmonbrasetmetiraitenavant,meforçantàaccélérerlepas.
-Dépêche-toi,jetedis!
J'aijetéunbrefcoupd'oeilpar-dessusmonépaule,supposantquequelqu'unnoussuivait,maislarueétaitdéserteetjevoyaisbienquemonfrèreluttaitdifficilementcontrelefourirequilegagnait.
-Maisqu'est-cequ'ilya,bonsang?Tumefaispeuràlafin!
-Viens!a-t-ilinsisté.Là-bas,danslapetiteruele,jet'expliquerai.
Ilm'aconduitjusqu'auboutd'uneimpasseet,ménageantsoneffet,ilaouvertsonpardessus.AuvestiairedelaReinePédauque,ilavaitpiquéleceinturond'unofficieralemandetlepistoletMausersuspendudanssonétui.
Nousavonsmarchétouslesdeuxdanslavile,pluscomplicesquejamais.Lasoiréeétaitbele,lanourriturenousavaitredonnéquelquesforcesetpresqueautantd'espoir.Aumomentdesequitter,jeluiaiproposéquel'onserevoiedèslelendemain.
-Jenepeuxpas,jeparsenaction,amurmuré
Claude.Oh,etpuismerdepourlesconsignes,tuesmonfrère.Si,àtoi,jenepeuxpasracontercequejefais,alorsàquoibontoutça?
Jen'airiendit,jenevoulaisnileforceràparler,nil'empêcherdeseconfieràmoi.
-Demain,jedoisalerpiquerlarecettedelaposte.Jandoitpenserquejesuisvraimentfaitpourleslarcinsentoutgenre!Situsavaiscequecelam'agace!
Jecomprenaissondésarroi,maisnousavionscruelementbesoind'argent.Ceuxd'entrenousquiétaient«étudiants»devaientbiensenourrirunpeusil'onvoulaitqu'ilspuissentcontinuerlecombat.
-C'esttrèsrisqué?
-Mêmepas!C'estpeut-êtreencoreçaleplusvexant,amaugrééClaude.
Etilm'aexpliquéleplandesamission.Chaquematin,unepréposéedelapostearrivaitseuleaubureaudelarueBalzac.Eletransportaitunebesacecontenantassezd'espècespourquenousPage97
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpuissionstoustenirquelquesmoisdeplus.Claudedevaitl'assommerpourluiprendrelasacoche.Emileseraitencouverture.
-J'airefusélamatraque!ditClaudepresqueencolère.
-Etcommentcomptes-tut'yprendre?
-Jenefrapperaijamaisunefemme!Jevaisluifairepeur,aupirelabousculerunpeu;jeluiarrachesabesaceetvoilàtout.
Jenesavaistropquoidire.JanauraitducomprendrequeClaudenecognerait
passurunefemme.Maisj'avaispeurqueleschosesnesepassentpascommeClaudel'espérait.
-Jedoisconvoyerl'argentjusqu'àAlbi.Jenereviendraiquedansdeuxjours.
Jel'aiprisdansmesbras,etavantdepartirjeluiaifaitpromettred'êtreprudent.Nousnoussommesadressésundernieraurevoirdelamain.J'avaismoiaussiunemissionàaccomplirlesurlendemainetjedevaismerendrechezCharleschercherdesmunitions.Commeprévu,àseptheuresdumatin,Claudes'estaccroupiderrièreunbuissondanslepetitjardinquibordelebureaudelaposte.Commeprévu,à
huitheuresdix,ilaentendulacamionnettedéposerl'employéeetlesgraviersdel'aléecrissersoussespas.Commeprévu,Claudes'estlevéd'unbond,lepoingmenaçant.Commecen'étaitpasdutoutprévu,lapréposéepesaitcentkilos,eteleportaitdeslunettes!
Lerestes'estdéroulétrèsvite.Claudeatenté
delabousculerenseruantsurele;s'ilavaitfoncé
surunmur,l'effetauraitétélemême!Ils'estretrouvéparterre,unpeusonné.Iln'avaitplusd'autresolutionquederevenirauplandeJanetd'assommerlapréposée.Maisenregardantseslunettes,Claudepenseàmaterriblemyopie;l'idéed'envoyerdeséclatsdeverredanslesyeuxdesavictimelefaitdéfinitivementrenoncer.
«Auvoleur!»hurlelapréposée.Clauderéunittoutessesforcesettented'arracherlasacochequ'eleserrecontresapoitrineauxproportionsdémesurées.Est-celafauted'unémoipassager?
D'unrapportdeforcesinégales?Lalutteaucorpss'engageetClaudeseretrouveàterre,aveccentkilosdeféminitésurlethorax.Ilsedébatcommeilpeut,selibère,agrippelabesaceet,sousleregardatterré
d'Emile,enfourchesonvélo.Ils'enfuitsansquepersonnenelesuive.Emiles'enassureetpartdansladirectionopposée.Quelquespassantss'attroupent,Page98
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlapostièreestrelevée,onlacalme.Unpolicieràmotodébouched'uneruetransversaleetcomprendtout;ilrepère
Claudeauloin,metlesgazetleprendaussitôtenchasse.Quelquessecondesplustard,monpetitfrèreressentlamorsurefoudroyantedelamatraquequileprojetteàterre.Lepolicierdescenddesamachineetseprécipitesurlui.Descoupsdepiedd'uneviolenceinouïefusentetlefrappent.Revolversurlatempe,Claudeestdéjàmenotté,ils'enmoque,ilaperduconnaissance.
Quandilrevientàlui,ilestattachéàunechaise,mainsliéesdansledos.Sonéveilnedurepaslongtemps,lapremièreracléeducommissairequil'interrogelefaitvaldinguer.Soncrâneheurtelesoletc'estànouveaul'obscurité.Combiendetempss'estécouléquandilrouvrelesyeux?Sonregardestvoilé
derouge.Sespaupièresboursoufléessontcoléesparlesang,sabouchecraqueetsedéformesouslescoups.Claudeneditrien,pasunrâle,pasmêmeunmurmure.Seulsquelquesévanouissementslesoustraientauxbrutalités,etdèsqu'ilrelèvelatête,lesbâtonsdesinspecteurss'acharnent.
-Toi,tuesunpetitjuif,hein?demandelecommissaireFourna.Etlepognon,c'étaitpourqui?
Claudeinventeunehistoire,unehistoireoùiln'yapasd'enfantsquisebattentpourlaliberté,unehistoiresanscopains,sanspersonneàbalancer.Cettehistoire-lànetientpasdebout;Fournahurle:
-Eleestoùtapiaule?
Ilfauttenirdeuxjoursavantderépondreà
cettequestion.C'estlaconsigne,letempsnécessaireauxautrespouralerfairele«ménage».Fournafrappeencore,l'ampoulequipendauplafondoscileetentraînemonpetitfrèredanssavalse.Ilvomitetsatêteretombe.
-Queljoursommes-nous?demandeClaude.
-Tueslàdepuisdeuxjours,répondlegardien.Ilst'ontbienarrangé,situvoyaistatête.Claudeavancelamainverssonvisage,maisà
peinel'effleure-t-ilqueladouleurlesubmerge.Legardienmurmure«J'aimepasça».Illuilaissesagameleetrefermelaportesurlui.Deuxjoursontdoncpassé.Claudepeutenfinlâchersonadresse.
Emileavaitassuréqu'ilavaitvuClaudes'enfuir.Tousontpenséqu'iladûs'attarderàAlbi.Aprèsunedeuxièmenuitdansl'attente,ilesttroptardpouralernettoyersachambre,Fournaetseshommesl'ontdéjàinvestie.
Page99
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLespoliciersassoifféssententl'odeurdurésistant.Maisdanslachambremisérableiln'yapasgrand-choseàtrouver,presquerienàdétruire.Lematelasestéventré,rien!Ondéchirel'oreiler,encorerien!Onfractureletiroirdelacommode,toujoursrien!Nerestequelepoêledansl'angledelapièce.Fournarepousselagrileenfonte.
-Venezvoircequej'aitrouvé!hurle-t-il,foudejoie.
Iltientunegrenade.Eleétaitcachéedanslefoyeréteint.
Ilsepenche,passepresquelatête;l'unaprèsl'autre,ilsortdupoêlelesmorceauxd'unelettrequemonfrèrem'avaitécrite.Jenel'aijamaisreçue.Parmesuredesécurité,ilavaitpréféréladéchirer.Nemanquaitquedequoiacheterunpeudecharbonpourlabrûler.
Quandj'aiquittéCharles,ilétaitdebonnehumeurcommetoujours.Àcetteheure,jenesaispasquemonpetitfrèreaétéarrêté,j'espèrequ'ilseplanqueàAlbi.Charlesetmoiavonsunpeuconversédanslepotager,maisnoussommesrentrésàcausedufroidglacial.Avantdepartir,ilm'aremislesarmespourlamissionquejedoisaccomplirdemain.
J'aideuxgrenadesdansmespoches,unrevolveràlaceinturedupantalon.PasfaciledepédalersurlaroutedeLoubersaveccetattirail.Lanuitesttombée,marueestdéserte.Jerangemonvélodanslecorridoretcherchelaclédemachambre.Jesuisfourbuparlaroutequejeviensdefaire.Çayest,jesenslacléaufonddemapoche.Dansdixminutesjeseraisouslesdraps.Lalumièreducouloirs'éteint.Cen'estpasgrave,jesaisretrouverl'emplacementdelaserruredanslenoir.Unbruitdansmondos.Jen'aipasletempsdemeretourner;jesuisplaquéausol.Enquelquessecondes,j'ailesbrastordus,lesmainsmenottéesetlafigureensang.Àl'intérieurdemachambre,sixpoliciersm'attendaient.Ilyenavaitautantdanslejardin,sanscompterceuxquiontbouclélarue.J'entendshurlerlamèreDublanc.Lespneusdesvoiturescrissent,lapoliceestpartout.
C'estvraimentidiot,surlalettrequem'avaitécritemonpetitfrèrefiguraitmon
adresse.Illuiaurajustemanquéquelquesmorceauxdecharbonpourlabrûler.Lavienetientqu'àça.
*Aupetitmatin,Jacquesnemevoitpasaurendez-vousdelamission.Quelquechoseadûm'arPage100
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtriverenchemin,uncontrôleauramaltourné.Ilenfourchesonvéloetseprécipitechezmoipour
«nettoyer»machambre,c'estlarègle.Lesdeuxpoliciersquiétaientenplanquel'ontarrêté.
J'aisubilemêmetraitementquemonfrère.LecommissaireFournaavaitlaréputationd'êtreféroce,elen'étaitpassurfaite.Dix-huitjoursd'interrogatoires,decoupsdepoing,dematraquages;dix-huitnuitsoùsesuccèdentbrûluresdecigarettesetséancesdetorturesvariées.Quandilestdebonnehumeur,lecommissaireFournam'obligeàmeteniràgenoux,brastendus,unannuairedanschaquemain.Dèsquejefléchis,sonpiedvolesurmoi,parfoisentremesomoplates,parfoisdansleventre,parfoissurmafigure.Quandilestdemauvaisehumeur,ilvisel'entrejambe.Jen'aipasparlé.NoussommesdeuxdanslescelulesducommissariatdelarueduRempart-Saint-Étienne.Parfois,lanuit,j'entendsgémirJacques.Luinonplusn'ariendit.23décembre,vingtjoursmaintenant,nousn'avonstoujourspasparlé.Fouderage,lecommissaireFournasigneenfinnotremandatdedépôt.Autermed'uneultimejournéedetabassageenrègle,Jacquesetmoisommestransférés.DanslefourgonquinousconduitverslaprisonSaint-Michel,jenesaispasencorequedansquelquesjours,lescoursmartialesserontmisesenplace,j'ignorequ'onexécuteradanslacouraussitôtlesjugementsprononcéspuisquec'estlesortpromisà
touslesrésistantsquiserontarrêtés.Ilestbienloinlecield'Angleterre,sousmoncrânemeurtri,jen'entendsplusleronronnementdumoteurdemonSpitfire.
Danscefourgonquinousconduitverslafinduvoyage,jerepenseàmesrêvesdegamin.C'étaitilyahuitmoisàpeine.
Etun23décembre,en1943,legardiendelaprisonSaint-Michelrefermaitdansmondoslaportedenotrecelule.Difficiledevoirquelquechosedanscettesemi-clarté.Lalumièrefiltraitàpeinesousnospaupièrestuméfiées.Elesétaientsigonfléesquenouspouvionsàpeinelesentrouvrir.Maisdansl'ombredemaceluleàlaprisonSaint-Michel,jem'ensouviensencore,j'aireconnuunevoix
fragile,unevoixquim'étaitfamilière.
-JoyeuxNoël.
-JoyeuxNoël,petitfrère.
19.
Page101
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtImpossibledes'accoutumerauxbarreauxdelaprison,impossibledenepassursauteraubruitdesportesquisefermentsurlescelules,impossibled'endurerlestoursdegardedesmatons.Toutcelaestimpossible,quandonestéprisdeliberté.Commenttrouverunsensànotreprésenceentrecesmurs?Nousavonsétéarrêtéspardespoliciersfrançais,nouscomparaîtronsbientôtdevantunecourmartiale,etceuxquinousfusilerontdanslacour,justeaprès,serontfrançaiseuxaussi.S'ilyaunsensàtoutcela,alorsjen'arrivepasàletrouverdufonddemageôle.
Ceuxquisontlàdepuisplusieurssemainesmedisentqu'ons'habitue,qu'unenouvelevies'organiseaufildutempsquipasse.Moi,jepenseautempsperdu,jelecompte.Jeneconnaîtraijamaismesvingtans,mesdix-huitontdisparu,sansquejamaisjenelesvive.Biensûr,ilyalagameledusoir,ditClaude.Lanourritureestinfecte,unesoupeauxchoux,parfoisquelquesharicotsdéjàbouffésparlescharançons,pasdequoinousredonnerlamoindreforce,nouscrevonsdefaim.NousnesommespasquequelquescompagnonsdelaMOI(1)oudesFTP(2)àpartagerl'espacedelacelule.Ilfautaussicohabiteraveclespuces,lespunaisesetlagalequinousrongent.
Lanuit,Clauderestecoléàmoi.Lesmursdelaprisonsontluisantsdeglace.Danscettefroideur,nousnousserronsl'uncontrel'autrepourgagnerunpeudechaleur.
Jacquesn'estdéjàpluslemême.Dèssonréveil,ilfaitlescentpas,silencieux.Luiaussicomptecesheuresperdues,foutuesàjamais.Peut-êtrepense-t-ilaussiàunefemme,au-dehors.Lemanquedel'autreestunabîme;parfois,lanuit,samainselèveettentederetenirl'impossible,lacaressequin'estplus,lamémoired'unepeaudontlasaveuradisparu,unregardoùlacomplicitévivaitenpaix.Ilarrivequ'ungardienbienveilantnousglisseunfeuiletclandestinimpriméparlescopainsfrancstireurspartisans.Jacquesnouslelit.Celacompensepourluice
sentimentdefrustrationquinelequittepas.Sonimpuissanceàagirlerongeunpeupluschaquejour.Jesupposequel'absenced'Osnaaussi.C'estenleregardantmurédanssondésespoir,icimême,aumilieudecetuniverssordide,quej'ai1.MOI(Main-d'œuvreimmigrée).
2.FTP(Francs-tireursetpartisans).Page102
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpourtantvul'unedesplusjustesbeautésdenotremonde:unhommepeutserésoudreàl'idéedeperdresavie,maispasàl'absencedeceuxqu'ilaime.
Jacquess'esttuuninstant,ilreprendsalectureetnousdonnedesnouvelesdesamis.Quandnousapprenonsqu'unepaired'ailesd'avionaété
sabotée,qu'unpylônegîtcouché,arrachéparlabombed'uncopain,quandunmiliciens'écrouledanslarue,quanddixwagonssontmishorsd'usage,l'usageétantdedéporterdesinnocents,c'estunpeudeleurvictoirequenouspartageons.Ici,noussommesaufonddumonde,dansunespaceobscuretexigu;unterritoireoùseulelamaladierègneenmaître.Maisaumilieudeceterrierinfâme,auplusnoirdel'abîme,résideencoreuneinfimeparceledelumière,eleestcommeunmurmure.LesEspagnolsquioccupentlescelulesvoisinesl'appelentparfoislesoirenlachantant,ilsl'ontbaptiséeEsperanza.
20.
Lejourdel'an,iln'yavaiteuaucunecélébration,nousn'avionsrienàfêter.C'estici,aumilieudenulepart,quej'airencontréChahine.Janvieravançait,déjà,quelques-unsd'entrenousétaientamenésdevantleursjugesetpendantqu'unsemblantdeprocèssedéroulait,unecamionnettevenaitdéposerleurscercueilsdanslacour.Ensuiteilyavaitlebruitdesfusils,laclameurdesprisonniers,etlesilenceretombaitsurleurmortetlanôtreàvenir.
Jen'aijamaisconnulevéritableprénomdeChahine,iln'avaitpluslaforcedeleprononcer.Jel'aisurnomméainsiparcequelesdéliresdesfièvresquiagitaientsesnuitslefaisaientparfoisparler.Ilappelaitalorsàluiunoiseaublancquiviendraitlelibérer.Enarabe,Chahineestlenomquel'ondonneaufauconpèlerinàrobeblanche.Jel'aicherchéaprèslaguerre,danslamémoiredecesmoments.
Enfermédepuisdesmois,Chahinemouraitunpeupluschaquejour.Soncorps
souffraitdemultiplescarencesetsonestomacdevenutroppetitnetoléraitmêmepluslasoupe.
Unmatin,alorsquejem'épouilais,sesyeuxontcroisélesmiens,sonregardm'appelaitensilence.Jesuisvenuverslui,etilluifalutréunirbiendesforcespourmesourire;àpeine,maisc'étaitunsourirequandmême.Sonregards'estdétournéverssesPage103
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtjambes.Lagaleyfaisaitdesravages.J'aicomprissasupplique.Lamortnetarderaitpasàl'enleverd'ici,maisChahinevoulaitlarejoindredignement,aussiproprequ'ilsoitencorepossible.J'aidéplacémacoucheverslasienne,etlanuitrevenue,jeluiôtaissespuces,arrachaisdanslespliuresdesachemiselespouxquis'ylogeaient.
Parfois,Chahinem'adressaitundesessouriresfragilesquiluidemandaienttantd'efforts,maisquidisaientmerciàsafaçon.C'estmoiquivoulaistantleremercier.
Quandlagameledusoirétaitdistribuée,ilmefaisaitsignededonnerlasienneàClaude.
-Àquoibonnourrircecorps,puisqu'ilestdéjà
mort,murmurait-il.Sauvetonfrère,ilestjeune,ilaencoreàvivre.
Chahineattendaitquelejours'enailepouréchangerquelquesmots.Illuifalaitprobablementquelessilencesdelanuitl'entourentpourretrouverunpeudeforce.Ensembledanscessilences,nouspartagionsunpeud'humanité.
LepèreJoseph,l'aumônierdelaprison,sacrifiaitsesticketsderationnementpourluivenirenaide.Chaquesemaine,illuiapportaitunpetitcolisdebiscuits.PournourrirChahine,jelesémiettaisetleforçaisàmanger.Illuifalaitplusd'uneheurepourgrignoterunbiscuit,parfoisledouble.Épuisé,ilmesuppliaitdedonnerleresteauxcopains,pourquelesacrificedupèreJosephserveàquelquechose.
Tuvois,c'estl'histoired'uncuréquiseprivedemangerpoursauverunArabe,d'unArabequisauveunJuifenluidonnantencoreraisondecroire,d'unJuifquitientl'Arabeaucreuxdesesbras,tandisqu'ilvamourir,enattendantsontour;tuvois,c'estl'histoiredumondedeshommesavecsesmomentsdemerveiles
insoupçonnées.
Lanuitdu20janvierétaitglaciale,lefroidvenaitjusqu'ànosos.Chahinegrelottait,jeleserraiscontremoi,lestremblementsl'épuisaient.Cettenuit-là,ilarefusélanourriturequejeportaisàseslèvres.
-Aide-moi,jeveuxjusteretrouvermaliberté,m'a-t-ilditsoudain.
Jeluiaidemandécommentdonnercequ'onn'apas.Chahineasourietrépondu:
-Enl'imaginant.
Cefurentsesderniersmots.J'aitenumapromesseetlavésoncorpsjusqu'àl'aube;puisjel'aienveloppédanssesvêtements,justeavantleleverduPage104
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtjour.Ceuxquiparminousavaientlafoiontprié
pourlui;etqu'importaientlesmotsdeleursprièrespuisqu'elesvenaientducœur.Moiquin'avaisjamaiscruenDieu,l'espaced'uninstantj'aiaussiprié,pourquelevœudeChahinesoitexaucé,pourqu'ilsoitlibreaileurs.
21.
Derniersjoursdejanvier,lerythmedesexécutionsdanslacourdiminue,laissantespéreràcertainsd'entrenousquelepaysseralibéréavantquevienneleurtour.Lorsquelesgardienslesemmènent,ilsespèrentqueleurjugementserareporté,pourqu'onleurlaisseunpeudetempsencore,maiscelaneseproduitjamaisetilssontfusilés.
Sinoussommescloîtrésentrecesmurssombres,impuissantsàagir,nousapprenonsqu'àl'extérieur,lesactionsdenoscopainssemultiplient.LaRésistancetissesatoile,elesedéploie.Labrigadeamaintenantdesdétachementsorganisésdanstoutelarégion,d'aileursc'estpartoutenFrancequelecombatpourlalibertéprendforme.Charlesaditunjourquenousavionsinventélaguerredesrues,c'étaitexagéré,nousn'étionspaslesseuls,maisdanslarégion,nousavionsmontrél'exemple.Lesautresnoussuivaientetchaquejourlatâchedel'ennemisevoyaitcontrariée,paralyséeparlenombredenosactions.Plusunconvoialemandnecirculaitsanslerisquequ'unwagon,unchargement
nesoitsaboté,plusuneusinefrançaiseneproduisaitpourl'arméeennemiesansquesautentlestransformateursquil'alimentaientencourant,sansquesesinstalationssoientdétruites.Etpluslescopainsagissaient,pluslapopulationreprenaitcourage,etpluslesrangsdelaRésistancegonflaient.
Àl'heuredelapromenade,lesEspagnolsnousfontsavoirqu'uncoupd'éclatdelabrigadeaété
réaliséhier.Jacquesessaied'enapprendreplusauprèsd'undétenupolitiqueespagnol.Ils'appeleBoldados,lesmatonslecraignentunpeu.C'estunCastilanqui,commetouslessiens,porteenluilafiertédesaterre.Cetteterre-là,ill'adéfenduedanslescombatsdelaguerred'Espagne,ill'aaiméetoutaulongdesonexodeentraversantlesPyrénéesà
pied.Etdanslescampsdel'Ouestoùonl'avaitenfermé,iln'ajamaiscessédelachanter.BoldadosfaitsigneàJacquesdes'approcherdugrilagequiséparelacourdesEspagnolsdeceledesFrançais.EtquandJacquesestprèsdelui,illuiracontecequ'ilaPage105
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtapprisdelabouched'ungardiensympathisant.
-C'estundesvôtresquiafaitlecoup.Lasemainedernière,ilestmontéunpeutarddanslederniertramway,sansmêmeserendrecomptequ'ilétaitréservéauxAlemands.Ilfautcroirequ'ilavaitlatêteaileurs,toncopain,pourfaireuntrucpareil.Unofficierl'afaitredescendreaussitôtd'uncoupdepieddanslecul.Toncopainn'apasaiméçadutout.Jelecomprends,lecoupdepieddanslecul,c'estunehumiliationetc'estpasbon.Alorsilamenéunesorted'enquêteetilavitecomprisquecetramwayramenaitchaquesoirlesofficiersquisortaientducinémadesVariétés.Unpeucommesiledernierserviceétaitréservéàceshijosdeputas.Avectroistypesdechezvous,ilssontrevenusquelquesjoursaprès,c'est-à-direhiersoir,àl'endroitmêmeoùtoncopains'étaitfaitbotterlecul,etilsontattendu.Jacquesnedisaitrien,ilbuvaitlesparolesdeBoldados.Enfermantlesyeux,c'estcommes'ilétaitàl'action,commes'ilpouvaitentendrelavoixd'Emile,devinerlesouriremalicieuxquisedessinesurseslèvresquandilflaireleboncoup.L'histoireainsicontéepeutsemblersimple.Quelquesgrenadesbalancéesàlava-vitesuruntramway,desofficiersnazisquin'officierontplus,desgaminsderueauxgueulesdehéros.Maisriendetoutcela,l'histoireneseracontepasainsi.Ilssontenplanque,àpeinecachésdansl'ombredequelques
porchesglauques,latrouileauventre,lecorpsquigrelotteparcequelanuitestglaciale,sifroidequelepavégivrédelaruedéserteluitsouslaclartédelune.Lesgouttesd'unevieilepluiequifuientd'unegouttièrecrevées'abîmentdanslesilence.Pasuneâmeàl'horizon.Desnuagesdebuéeseformentàleursbouchesdèsqu'ilsexpirent.Detempsentemps,ilfautsefrictionnerlesmains,pourpréserverl'agilitédesdoigts.Maiscommentfairepourluttercontrelestremblementsquandlapeursemêleaufroid?Ilsuffitqu'undétaillestrahisse,ettoutfiniralà.EmilesesouvientdesonamiErnest,alongésurledos,lapoitrinehachée,letorserougidusangquicouledesagorge,desabouche,lesjambesretournées,lesbrasbalantsetlanuquependante.Dieuqu'onestsouplequandonvientd'êtrefusilé.
Non,crois-moi,riendanscettehistoirenesepassecommeonl'imagine.Quelapeurhabitechacundevosjours,chacunedevosnuits,continuerdevivre,continuerd'agir,decroirequeleprintempsreviendra,celademandebeaucoupdecran.MourirPage106
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpourlalibertéd'autruiestdifficilequandonn'aqueseizeans.
Auloin,letintamarredutramwaytrahitsonapproche.Sonpharetraceuntraitdanslanuit.Andréestàl'action,auxcôtésd'EmileetdeFrançois.C'estparcequ'ilssontensemblequ'ilspeuventagir.L'unsanslesautresettoutseraitdifférent.Leursmainsglissentdanslespochesdesmanteaux;ilsontdégoupilélesgrenades,serrantbienlescuilers.Ilsuffiraitd'unemaladressepourquetoutfinisselà.Lapoliceramasseraitlesmorceauxd'Emile,éparssurlachaussée.Lamortestdégueulasse,cen'estunsecretpourpersonne.Letramavance,lessilhouettesdessoldatssereflètentdanslesvitrineséclairéesparleslumièresdelarame.Ilfautrésisterencore,garderpatience,contrôlerlesbattementsdecœurquifontsourdrelesangjusqu'auxtempes.«Maintenant»,murmureEmile.Lesgoupilesglissentverslepavé.Lesgrenadesfracassentlescarreauxquisebrisent,etroulentsurleplancherdutramway.Lesnazisontperdutoutearrogance,ilstententdefuirl'enfer.EmilefaitsigneàFrançoisdel'autrecôtédelarue.Lesmitrailettess'armentettirent,lesgrenadesexplosent.
LesmotsqueprononceBoldadossontsiprécisqueJacquescroitpresquefrôlerlecarnage.Ilneditrien,sonmutismesemêleausilencerevenuhiersoirdanslaruedésolée.Etdanscesilence-là,ilentendlesrâlesdesouffrance.
Boldadosleregarde.Jacquesleremercied'unsignedetête;lesdeuxhommesseséparent,chacuns'éloignedanssacour.
«Unjourleprintempsreviendra»,chuchotet-ilennousrejoignant.22.
Janviers'estéteint.Parfois,dansmacelule,jerepenseàChahine.Claudeaperdubeaucoupdeforces.Detempsentemps,uncopainrapporteunepastiledesoufredel'infirmerie.Ilnel'utilisepaspourcalmerlabrûluredesagorge,maispourgratterunealumette.Alors,lescopainsseresserrentautourd'unecigaretterefiléeparungardien,nouslagrilonsensemble.Maisaujourd'hui,lecœurn'yestpas.
FrançoisetAndréétaientpartisdonneruncoupdemainaumaquisquivientdeseconstituerdansleLot-et-Garonne.Àleurretourdemission,undétachementdegendarmeslesattendaitpourlesPage107
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtcueilir.Vingt-cinqképiscontredeuxcasquettesdegavroches,lecombatétaitinégal.Ilsontrevendiqué
leurappartenanceàlaRésistance;parcequedepuisquelesrumeursd'uneprobabledéfaitealemandecirculent,lesforcesdel'ordresontparfoismoinsassurées,certainspensentdéjààl'aveniretseposentdesquestions.Maisceuxquiattendaientnoscopainsn'ontpasencorechangéd'avis,nichangédecamp,ilslesontemmenéssansménagement.Enentrantdanslagendarmerie,Andrén'apaseupeur.Iladégoupilésagrenadeetl'ajetéeà
terre.Sansmêmetenterdefuir,alorsquetoutlemondeseplanquait,ilestrestéseul,debout,immobileàlaregarderroulersurlesol.Eleafinisacourseentredeuxlattesduplancher,maiselen'apassauté.Lesgendarmessesontruéssurluietluiontfaitpasserlegoûtdelabravoure.Lagueuleensang,lecorpstuméfié,ilaété
incarcérécematin.Ilestàl'infirmerie.Ilsluiontbrisélescôtesetlamâchoire,fendulefront,rienquedel'ordinaire.
*ÀlaprisonSaint-Michel,lechefdesmatonss'appeleTouchin.C'estluiquiouvrenoscelulespourlapromenadedel'après-midi.Verscinqheures,ilagitesontrousseau,etcommencealorslacacophoniedesverrousquicliquettent.Nousdevonsattendresonsignalpoursortir.MaisquandretentitlesiffletduchefTouchin,nouscomptonstousquelquessecondesavantdefranchirleseuildenos
geôles,justepourl'emmerder.Ensemble,lesportess'ouvrentsurlapassereleoùlesprisonnierss'alignentcontrelemur.Legardien-chef,escortédedeuxcolègues,setientbiendroitdanssonuniforme.Quandtoutluisembleenordre,bâtonàlamain,ilremontelafiledesprisonniers.Chacundoitlesalueràsafaçon;unmouvementdetête,unsourcilquiselève,unsoupir,qu'importe,legardien-chefveutquel'onreconnaissesonautorité.Quandlarevueestterminée,lafileavanceenrangsserrés.
Aprèsnotreretourdepromenade,noscopainsespagnolsontdroitaumêmecérémonial.Ilssontcinquante-septàoccuperlapartied'étagequileurestréservée.
OnpassedevantTouchinetonlesalueà
nouveau.Maislescopainsespagnolsdevrontaussisedéshabilersurlapassereleetlaisserleursvêtementssurlarambarde.Chacundoitrentrerdanslaceluledortoirnucommeunver.Touchinditquec'estPage108
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpourdesraisonsdesécuritéquelerèglementforcelesprisonniersàsedévêtirpourlanuit.Lecaleçonypasseaussi.«Onararementvuunhommetenterdes'évaderlesbalochesàl'air,justifieTouchin.Sûrquedanslavile,ilseferaitviterepérer.»
Ici,noussavonsbienquelàn'estpaslaraisondecerèglementcruel;ceuxquil'ontinstauré
mesurentl'humiliationqu'ilsfontsubirauxprisonniers.Touchinaussisaittoutcela,maisils'enmoque,sonplaisirdelajournéeresteàvenir,quandlesEspagnolspasserontdevantluietlesalueront;cinquante-septsaluts,puisqu'ilssontcinquantesept,cinquante-septfrissonsdeplaisirpourlechefmatonTouchin.
AlorslesEspagnolspassentdevantluietlesaluent,puisquelerèglementlesobligeàlefaire.Aveceux,Touchinesttoujoursunpeudéçu.Ilyachezcesgars-làquelquechosequ'ilnepourrajamaisdompter.
Lacolonneavance,c'estlecopainRubioquil'entraîne.NormalementBoldadosdevraitêtreàsatête,maisjetel'aidit,Boldadosestcastilanetavecsonfiercaractère,ilpourraitbienbalancersonpoingdanslafigured'unmaton,oumêmebalancerlematonpar-dessuslabalustradeenletraitantdehijodeputa;alors
c'estRubioquiouvrelamarche,c'estplussûrainsi,surtoutcesoir.Rubio,jeleconnaismieuxquelesautres,nousavonstousdeuxquelquechoseencommun,uneparticularitéquinousrendpresqueindissociables.Rubioestroux,ilalapeautachetéeetlesyeuxclairs,maislanatureaétéplusgénéreuseavecluiqu'avecmoi.Ilaunevueparfaite,jesuismyopeaupointquesansmeslunettes,jesuisaveugle.Rubioaunhumoursanspareil,ilsuffitqu'ilouvrelabouchepourquetoutlemondesemarre.Ici,entrelesmurssombres,c'estundonprécieux,parcequel'enviederireestplutôtraresouslaverrièregrisedecrassequisurplombelespassereles.
ÇadevaitmarcherfortpourRubioaveclesfiles,quandilétaitdehors.Ilfaudraquejeluidemandedemeconfierquelquestrucs,justeaucasoùunjourjereverraisSophie.
Avancelacolonned'Espagnols,queTouchincompteunparun.Rubiomarche,levisageimperturbable,ils'arrête,faitquelquesgénuflexionsdevantlechefmatonquivoitlà,ravi,commeunerévérence,alorsqueRubiosefoutouvertementdesagueule.DerrièreRubio,ilyalevieuxprofesseurquivoulaitPage109
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtenseignerencatalan,lepaysanquiaapprisàliredanssaceluleetrécitemaintenantdesversdeGarciaLorca,l'ancienmaired'unvilagedesAsturies,uningénieurquisavaittrouverl'eaumêmequandelesecachaitaufonddelamontagne,unmineuréprisdelaRévolutionfrançaiseetquichanteparfoislesparolesdeRougetdeLislesansquel'onsaches'illescomprendvraiment.Lesprisonnierss'arrêtentdevantlaceluledortoiret,unàun,commencentàsedéshabiler.Lesvêtementsqu'ilsôtentsontceuxaveclesquelsilscombattaientpendantlaguerred'Espagne.Leurspantalonsdetoilenetiennentquepardescordelettesusées,lesespadrilesqu'ilsontcousuesdanslescampsdel'Ouestn'ontpresqueplusdesemeles,leschemisessontdéchirées,maismêmevêtusdeleursgueniles,ilsontunefièrealurelescamaradesespagnols.LaCastileestbeleetsesenfantsaussi.Touchinsefrotteleventre,iléructe,passelamainsoussonnez,etessuiesamorveaureversdesaveste.
Cesoir,ilremarquequelesEspagnolsprennentleursaises,ilssontplusminutieuxqu'àl'accoutumée.Lesvoilàquiplientleurspantalons,ôtentleurschemisesetlesrangentsurlarambarde;tousensemble,ilssebaissentetalignentleursespadrilessurladale.Touchinagitelebâton,commesisongestepouvaitscanderletemps.
Cinquante-septcorpsmaigresetopalinssetournentmaintenantverslui.Touchinregarde,ausculte,undétailnevapas,maisquelest-il?Lematonsegrattelatête,soulèvesonképi,sepencheenarrièrecommesilaposturealaitluidonnerunpeuderecul.Ilenestcertain,quelquechosecloche,maisquoi?Unbrefregardàgaucheverssoncollèguequihausselesépaules,unàdroiteversl'autrequifaitdemême,etTouchindécouvrel'inadmissible:«Maisqu'est-cedoncquecescaleçonsquel'onporteencore,alorsqu'ondevraitêtrelescouilesàl'air?!»Sûrqu'iln'estpaschefpourrienTouchin,sesdeuxacolytesn'avaientrienvudelamanigance.Touchinsepenchedecôtépourvérifiersi,danslafile,iln'yenauraitpasaumoinsunquiauraitobéi,maisnon,chacunsansexceptionporteencorelaculotte.
Rubiosegardebienderire,mêmesil'enviel'enprendenvoyantlatêtedépitéedeTouchin.C'estunebatailequisejoue,elepeutsemblerbienanodine,maisl'enjeuestdetaile.C'estlapremièreetsieleestgagnée,ilyenaurad'autres.Page110
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtRubio,quin'apassonpareilpoursefoutredeTouchin,leregardeavecl'airinnocentdeceluiquidemandecequel'onattendpourrentrerdanslescelules.
EtcommeTouchin,stupéfait,neditrien,Rubiofaitunpasenavantetlacolonnedeprisonniersaussi.AlorsTouchin,désemparé,seprécipiteverslaportedudortoiret,brasencroix,enbloquelepassage.
-Alons,alons,vousconnaissezlerèglement,avertitTouchinquineveutpasd'histoires.Leprisonnieretlecaleçonnepeuventpasentrerenmêmetempsdanslacelule.Lecaleçondortsurlarambardeetleprisonnierdansledortoir;çaatoujoursétécommeça,pourquoichangercesoir?Alons,alons,Rubio,nefaispasl'imbécile.Rubionechangerapasd'avis,iltoiseTouchinetluiditcalmementdanssalanguequ'ilnel'enlèverapas.
Touchinmenace,iltentedebousculerRubio,lesaisitaubrasetlesecoue.Maissouslespiedsdugardien-chef,ladaleuséeparlespasdesprisonniersestbienglissanteaveccefroidhumide.Touchinsedémèneettombeàlarenverse.Lesgardiensseprécipitentpourlerelever.Furieux,TouchinlèvelebrassurRubio,Boldadosfaitunpasenavantets'interpose.Ilserrelespoings,maisilajuréauxautresdenepass'enservir,denepassaperleurstratagèmeparunaccèsdecolère,mêmelégitime.
-Moinonplusjenel'enlèveraipaslecaleçon,chef!
Touchin,écarlate,agitesonbâtonetcrieàquiveutl'entendre:
-Unerébelion,c'estça?Vousalezvoircequevousalezvoir!Aumitardtouslesdeux,unmois,jevaisvousapprendre!
Àpeinea-t-ilachevésaphrasequelescinquantecinqautresEspagnolsfontunpasenavantetprennent,euxaussi,lechemindumitard.Lemitard,àdeux,onyestdéjààl'étroit.Touchinn'estpastrèsfortengéométrie,maisilmesurequandmêmel'ampleurduproblèmeauquelilestconfronté.Letempsderéfléchir,ilcontinued'agitersonbâton;interromprelemouvementseraitcommereconnaîtrequ'ilaperdulaface.Rubioregardesescopains,ilsourit,etàsontoursemetàagiterlesbras,sansjamaistoucherungardienpournepasdonnerdeprétexteàl'envoiderenforts.Rubiogesticule,formantdegrandscerclesdansl'espace,etsescopainsfontcommelui.Cinquante-septpairesdePage111
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtbrastournoientetdesétagesinférieursmontentlesclameursdesautresprisonniers.ParlàonchantelaMarseilaise,paricil'Internationale,aurez-de-chausséeleChantdespartisans.
Legardien-chefn'apluslechoix,s'illaissefaire,c'esttoutelaprisonquivasemutiner.LebâtondeTouchinretombe,immobile;ilfaitsigneauxprisonniersderentrerdansleurceluledortoir.Tuvois,cesoir-là,lesEspagnolsontgagnélaguerredescaleçons.Cen'étaitqu'unepremièrebataile,maisquandRubio,lelendemaindanslacour,m'enaracontéchaquedétail,nousnoussommesserrélamainautraversdugrilage.Etquandilm'ademandécequejepensaisdetoutça,jeluiairépondu:
-Ilrestedesbastilesàprendre.LepaysanquichantaitlaMarseilaiseestmortunjourdanssacelule,levieuxprofesseurquivoulaitenseignerlecatalann'estjamaisrevenudeMauthausen,Rubioaétédéportémaisilestquandmêmerentré,BoldadosaétéfusiléàMadrid,lemaireduvilagedesAsturiesestretournéchezlui,etlejouroùl'ondéboulonneralesstatuesdeFrancosonpetitfilsreprendralamairie.QuantàTouchin,àlaLibérationilaéténommé
surveilant-chefdelaprisond'Agen.23.
Aupetitmatindu17février,lesgardiensviennentchercherAndré.Enquittantlacelule,ilhausselesépaulesetnousadresseunpetitregardencoin.Laportese
referme,ilpartentredeuxmatonsverslacourmartialequisiègedansl'enceintedelaprison.Iln'yaurapasdedébat,iln'apasd'avocatEnuneminuteilestcondamnéàmort.Lepelotond'exécutionl'attenddéjàdanslacour.LesgendarmessontvenusspécialementdeGrenade-sur-Garonne,delàmêmeoùAndréétaitenmissionquandilsl'ontarrêté.Ilfautbienfinirlabesogne.
Andrévoudraitdireadieu,maisc'estcontraireaurèglement.Avantdemourir,Andréécritunpetitmotàsamèrequ'ilremetausurveilant-chefTheilquiremplaceTouchincejour-là.
MaintenantonattacheAndréaupoteau,ildemandequelquessecondesdesursis,justeletempsd'enleverl'anneauqu'ilporteaudoigt.Lesurveilant-chefTheilrâleunpeumaisacceptelabaguequ'Andréluiconfieenlesuppliantdelarestituerà
samère.«C'étaitsonaliance»,explique-t-il,elelaPage112
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtluiavaitoffertelejouroùilétaitpartirejoindrelabrigade.Theilpromet,etcettefois,onattachelesliensautourdespoignetsd'André.Agrippésauxbarreauxdenosgeôles,nousavonsimaginélesdouzehommescasquésformerlepeloton.Andrésetientdroit.Lesfusilsserelèvent,nousserronslespoingsetdouzebalesdéchiquettentlecorpsmaigredenotrecopainquiseplieendeuxetrestelà,pantelant,àsonpoteau,latêtesurlecôté,lagueulequidégoulinedesang.L'exécutionestterminée,lesgendarmess'envont.Legardien-chefTheildéchirelalettred'André
etrangelabaguedanssapoche.Demain,ils'occuperad'unautredenoscopains.Sabatier,arrêtéàMontauban,aétéfusiléaumêmepoteau.Danssondos,lesangd'Andréséchaitàpeine.
Lanuit,jevoisencoreparfoiss'envolerdanslacourdelaprisonSaint-Michellespetitsmorceauxdepapierdéchirés.Dansmoncauchemar,ilsvirevoltentjusqu'aumurderrièrelepoteaudesfusilésetserecolentlesunsauxautrespourrecomposerlesmotsqu'Andréavaitécritsjusteavantdemourir.Ilvenaitd'avoirdix-huitans.
Àlafindelaguerre,legardien-chefTheilaété
promusurveilantgénéralàlaprisondeLens.DansquelquesjoursviendraitletourduprocèsdeBorisetnousredoutionslepire.MaisàLyon,nousavionsdes
frères.
LeurgroupesenommeCarmagnole-Liberté.Hierilsontréglésoncompteàunavocatgénéralqui,commeLespinasse,avaitréussiàfairecouperlatêted'unrésistant.LecopainSimonFridétaitmort,maisleprocureurFauré-Pingeliavaiteulapeautrouée.Aprèscecoup-là,plusaucunmagistratn'oseraitdemanderlavied'undesnôtres.Boris,quiaécopédevingtansdeprison,semoquebiendesapeine,soncombatcontinueau-dehors.Lapreuve,lesEspagnolsnousontfaitsavoirquelamaisond'unmilicienavaitsautéhierausoir.J'airéussiàfairepasserunmotàBorispourqu'illesache.Borisignorequelepremierjourduprintemps1945,ilmourraàGusen,dansuncampdeconcentration.
-Nefaispascettetête-là,Jeannot!
LavoixdeJacquesmesortdematorpeur.Jeredresselatête,prendslacigarettequ'ilmetendetfaisunsigneàClaudepourqu'ilvienneprèsdemoitirerquelquesbouffées.Maismonpetitfrère,épuisé,préfèreresteralongécontrelemurdelacelule.Page113
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtCequil'épuise,Claude,cen'estpaslemanquedenourriture,cen'estpaslasoif,cenesontpaslespucesquinousdévorentlanuit,pasplusquelesbrimadesdesmatons;non,cequirendmonpetitfrèresimaussade,c'estderesterlà,loindel'action,etjelecomprendspuisquejeressenslamêmetristesse.
-Nousnerenonceronspas,poursuitJacques.Au-dehors,ilscontinuentàsebattreetlesAliésfinirontbienpardébarquer,tuverras.Alorsmêmequ'ilmetientcesparolespourmeréconforter,JacquesnesedoutepasquelescopainspréparentuneopérationcontrelecinémadesVariétés:onn'yprojettequedesfilmsdepropagandenazie.Rosine,MariusetEnzosontàl'action,maispourunefoiscen'estpasCharlesquiapréparélabombe.L'explosiondoitseproduireunefoislaséanceterminée,quandlecinémaseravide,pourévitertoutevictimeparmilapopulationcivile.L'enginqueRosinedevraplacersousunfauteuildel'orchestreestéquipéd'undispositifàretardement,etnotrejardinierdeLoubersn'avaitpaslematérielnécessairepourlefabriquer.Lecoupdevaitavoirlieuhiersoir;auprogramme:LeJuifSùss.Mais,lapoliceétaitpartout,lesentréesfiltrées,lessacsetcartablesfouilés,alorslescopainsn'ontpaspuentreravecleurchargement.
Janadécidéderemettrecelaaulendemain.Cettefois,pasdebarrageauguichet,Rosineentredanslasaleets'assiedàcôtédeMarius,quiglisselesaccontenantlabombesoussonfauteuil.Enzoprendplacederrièreeux,poursurveilerqu'ilsn'ontpasétérepérés.Sij'avaiseuventdel'histoire,jel'auraisenvié,Marius,depassertouteunesoiréeaucinémaàcôtédeRosine.Eleestsijolie,avecsonlégeraccentchantantetsavoixquiprovoquedesfrissonsincontrôlables.
Leslumièress'éteignentetlesactualitésdéfilentsurlatoileducinémadesVariétés.Rosinesetasseaufonddesonfauteuil,salonguechevelurebruneglisseverssonépaule.Enzon'arienperdudumouvementsuaveetélégantdelanuque.Difficiledeseconcentrersurlefilmquicommence,quandonadeuxkilosd'explosifsdevantlesjambes.Mariusabeauvouloirsepersuaderducontraire,ilestunpeunerveux.Iln'aimepastravaileravecdumatérielqu'ilneconnaîtpas.QuandCharlespréparelescharges,ilestconfiant;jamaisletravaildesonamin'afaitdéfaut;maislà,lemécanismeestdifférent,labombetropsophistiquéeàsongoût.Page114
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtÀlafinduspectacle,ildevraglisserlamaindanslesacdeRosineetbriseruntubedeverrequicontientdel'acidesulfurique.Entrenteminutes,l'acideaurarongélaparoid'unepetiteboîteenferbourréedechloratedepotasse.Ensemélangeantl'uneàl'autre,lesdeuxsubstancesferontsauterlesdétonateursimplantésdanslacharge.MaistouscestrucsdechimistessontbientropcompliquésauxyeuxdeMarius.Lui,ilaimelessystèmessimples,ceuxqueCharlesfabriqueavecdeladynamiteetunemèche.Quandelecrépite,ilsuffitdecompterlessecondes;encasdeproblème,avecunpeudecourageetd'agilitéonpeuttoujoursôterlecordond'amadou.Enplus,l'artificieraajoutéunautresystèmesousleventredesabombe;quatrepetitespilesetunebiledemercuresontreliéesentreelespourdéclencherimmédiatementl'explosionsiunvigilelatrouvaitettentaitdelasouleverunefoislemécanismearmé.
AlorsMariustranspireetessaieenvaindes'intéresseraufilm.Àdéfaut,iljettedescoupsd'œildiscretsversRosine,quifaitsemblantden'avoirrienvu;jusqu'aumomentoùeleluiassèneunetapesurlajambepourluirappelerquelespectaclesepassedevant,etnondanssoncou.
MêmeàcôtédeRosine,lesminutesquis'égrènentsemblentbienlonguesdanslecinémadesVariétés.Biensûr,Rosine,EnzoetMariusauraientpudéclencherlemécanismeàl'entracteetsefairelamaleaussitôt.Letourseraitjouéeteuxdéjà
rentrés,aulieudesouffriretsuercommeilslefont.Maisjetel'aidit,nousn'avonsjamaistuéuninnocent,pasmêmeunimbécile.Alorsilsattendentlafindelaséanceetquandlasalesevidera,ilsenclencherontlemécanismeàretardement,etseulementalors.Enfinleslumièresseralument.Lesspectateursselèventetsedirigentverslasortie.Assisaumilieudelarangée,MariusetRosinerestentàleurplace,attendantquelesgenss'enailent.Derrièreeux,Enzonebougepasdavantage.Auboutdel'alée,unevieiledameprendtoutsontempspourremettresonmanteau.Sonvoisinn'enpeutplusd'attendre.Exaspéré,ilfaitdemi-touretsedirigeverslecouloiropposé.
-Alez,poussez-vousd'ici,lefilmestfini!
rouspète-t-il.
-Mafiancéeestunpeufatiguée,répondMarius,nousattendonsqu'elereprennedesforcespournouslever.
Page115
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtRosinefulmineetpensetoutbasqueMariusnemanquepasdetoupet,eteleleluidiradèsqu'ilsserontdehors!Enattendant,elevoudraitsurtoutquecetypereparted'oùilestvenu.L'hommejetteuncoupd'œilàlarangée,lavieiledameestpartiemaisilfaudraitretraversertoutel'alée.Tantpis,ilseplaqueaudossierdufauteuil,forcelepassagedevantcegarçonimbécilequiresteencoreassisalorsquelegénériqueestentièrementdéroulé,enjambe,enlabousculantunpeu,savoisinequ'iltrouvebienjeunepourêtrefatiguéeets'éloignesanss'excuser.
MariustournelentementlatêteversRosine,sonsourireestétrange,quelquechosenevapas,illesait,illesent.Rosinealevisagedéfait.
-Ceconaécrasémonsac!
CesontlesderniersmotsqueMariusentendrajamais;lemécanismeestenclenché;danslabousculade,labombes'estretournée,labiledemercurevientaucontactdespilesetdéclencheaussitôtlamiseàfeu.Marius,coupéendeux,esttuésurlecoup.Enzo,projetéenarrière,voitdanssachutelecorpsdeRosines'éleverlentementetretombertroisrangsdevant.Iltentedeluiportersecours,maiss'affaleaussitôt,lajambeouverte,presquearrachée.Alongésurlesol,lestympanscrevés,ilnepeutplusentendrelespoliciersquiseprécipitent.
Danslasale,dixrangéesdefauteuilssontdisloquées.Onlesoulèveetleporte,ilperdsonsang,saconscienceestfloue.Devantlui,Rosine,àterre,baignedansunemarerougequinecessedegrandir,levisagefigé.
Ças'estpasséhier,aucinémadesVariétés,àlafindelaséance,Enzos'ensouvient,Rosineavaitlabeautédesprintemps.Ilsontététransportésàl'hôpitaldel'Hôtel-Dieu.Aupetitmatin,Rosineestmortesansavoirjamaisreprisconnaissance.
Onarecousulajambed'Enzo,leschirurgiensontfaitcommeilspouvaient.
Devantsaporte,troismiliciensassurentlagarde.LadépouiledeMariusaétéjetéedansunefosseducimetièredeToulouse.Souvent,lanuitdansmaceluledelaprisonSaint-Michel,jepenseà
eux.Pourquejamaisnes'effacentleursvisages,pournejamaisnonplusoublierleurcourage.
*Lelendemain,Stefanquirevientd'unemissionaccomplieàAgenretrouveMarianne;elel'attendàladescentedutrain,lafiguredéfaite.StefanlaPage116
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtprendparlataileetl'entraîneàl'extérieurdelagare.
-Tuesaucourant?demande-t-elelagorgenouée.
Àsatête,elecomprendqueStefanignoretoutdudramequis'estjouéhierdanslasaleducinémadesVariétés.Surletrottoiroùilsmarchent,eleluiapprendlamortdeRosineetceledeMarius.
-OùsetrouveEnzo?demandeStefan.
-Àl'Hôtel-Dieu,répondMarianne.
-Jeconnaisundocteurquitravaileauservicedechirurgie.Ilestplutôtlibéral,jevaisvoircequejepeuxfaire.
MarianneaccompagneStefanjusqu'àl'hôpital.Ilsn'échangentpasunmottoutaulongduchemin,chacunpenseàRosineetàMarius.Enarrivantdevantla
façadedel'Hôtel-Dieu,Stefanbriselesilence.
-EtRosine,oùest-ele?
-Alamorgue.Cematin,Janestpassévoirsonpère.
-Jecomprends.Tusais,lamortdenosamisneserviraitàriensinousn'alionspasjusqu'aubout.
-Stefan,jenesaispassile«bout»donttuparlesexistevraiment,sinousnousréveileronsunjourdececauchemarquenousvivonsdepuisdesmois.Maissituveuxsavoirsij'aipeurdepuisqueRosineetMariussontmorts,oui,Stefan,j'aipeur;enmelevantlematin,j'aipeur;toutaulongdelajournée,quandj'arpentelesruespourglanerdesinformationsoufilerunennemi,j'aipeur;àchaquecarrefour,j'aipeurqu'onmesuive,peurqu'onmetiredessus,peurqu'onm'arrête,peurqued'autresMariusetRosinenereviennentpasdel'action,peurqueJeannot,JacquesetClaudesoientfusilés,peurqu'ilarrivequelquechoseàDamira,àOsna,àJan,àvoustousquiêtesmafamile.J'aitoutletempspeur,Stefan,mêmeendormant.Maispasplusqu'hierouavant-hier,pasplusquedepuislepremierjouroùj'airejointlabrigade,pasplusquedepuiscejouroùl'onnousaôtéledroitd'êtrelibres.Alorsoui,Stefan,jevaiscontinueràvivreaveccettepeur,jusqu'àce«bout»donttumeparles,mêmesij'ignoreoùilsetrouve.
Stefans'approchedeMarianneetsesbrasmaladroitsl'enlacent.Avectoutautantdepudeur,eleposelatêtesursonépaule;ettantpissiJantrouvecettelibertédangereuse.Aucœurdecettesolitudequiestleurquotidien,siStefanleveut,elelelaisserafaire,eleselaisseraaimer,mêmeunmoment,Page117
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpourvuqu'ilsoitdetendresse.Vivreuninstantderéconfort,sentirenelelaprésenced'unhommequiluidirait,parladouceurdesesgestes,quelaviecontinue,qu'eleexiste,toutsimplement.LeslèvresdeMarianneglissentverscelesdeStefanetilss'embrassent,là,devantlesmarchesdel'Hôtel-Dieu,oùreposeRosinedansunsous-solobscur.
Surletrottoir,lespassantsralentissentlepas,s'amusantdevoircecoupleenlacédontlebaisersemblenejamaisvouloirfinir.Aumilieudecettehorribleguerre,certainstrouventencorelaforcedes'aimer.Leprintempsreviendra,aditJacquesunjour,etcebaiservolésurleparvisd'unhôpitalsinistrelaissecroirequ'ilavaitpeut-êtreraison.
-Ilfautquej'yaile,murmureStefan.Mariannedesserresonétreinteetregardesonamigravirlesmarches.Alorsqu'ilarrivesurleperron,eleluifaitunsignedelamain.Unefaçondeluidire«àcesoir»,peut-être.LeprofesseurRieuneauofficiaitenchirurgieà
l'Hôtel-Dieu.Ilavaitétél'undesprofesseursdeStefanetdeBoris,quandilsavaientencoreledroitdesuivreleursétudesdemédecineàlafaculté.Rieuneaun'aimaitpaslesloisindignesdeVichy;desensibilitélibérale,soncœurpenchaitenfaveurdelaRésistance.Ilaccueilitsonancienélèveavecbienveilanceetl'entraînaàl'écart.
-Quepuis-jefairepourtoi?demandaleprofesseur.
-J'aiunami,réponditStefanhésitant,untrèsbonamiquisetrouvequelquepartici.
-Dansquelservice?
-Làoùl'ons'occupedeceuxquionteulajambearrachéeparunebombe.
-Alors,jesupposequec'estenchirurgie,réponditleprofesseur.Ilaétéopéré?
-Cettenuit,jecrois.
-Iln'estpasdansmonservice,jel'auraisvuaumomentdemavisitedumatin.Jevaismerenseigner.
-Professeur,ilfaudraittrouverunmoyende...
-J'avaisbiencompris,Stefan,l'interrompitleprofesseur,jeverraicequ'ilestpossibledefaire.Attends-moidanslehal,jevaisdéjàm'inquiéterdesonétatdesanté.
Stefans'exécutaetempruntal'escalier.Arrivé
aurez-de-chaussée,ilreconnutlaporteauxboiseriesécailées;derrière,d'autresmarchesconduisaientverslessous-sols.Stefanhésita,sionlesurprenait,Page118
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtonnemanqueraitpasdeluiposerdes
questionsauxquelesilauraitbiendumalàrépondre.Maisledevoirsefaisaitpluspressantquelerisqueencouru,etsansplusattendre,ilpoussalesbattants.Aubasdel'escalier,lecouloirsemblaitunlongboyaupénétrantlesentrailesdel'hôpital.Auplafond,desentrelacsdecâblescouraientautourdestuyauteriessuintantes.Touslesdixmètres,uneappliqueélectriquediffusaitsonhalodelumièrepâle;parendroits,l'ampouleétaitcasséeetlecouloirplongeaitdanslapénombre.Stefansemoquaitbiendel'obscurité,ilconnaissaitsonchemin.Avant,illuiarrivaitdedevoirvenirici.Lelocalqu'ilcherchaitsetrouvaitsursadroite,ilyentra.
Rosinereposaitsurunetable,seuledanslapièce.Stefans'approchadudrap,tachédesangnoir.Latêtelégèrementdebiaistrahissaitlafractureàlabasedelanuque.Était-cecetteblessurequil'avaittuéeoulesmultiplesautresqu'ilvoyait?Ilserecueilitdevantladépouile.
Ilvenaitdelapartdescopainspourluidireaurevoir,luidirequejamaissonvisagenes'effaceraitdenosmémoiresetquejamaisnousnerenoncerions.
«Silàoùtutetrouves,tucroisesAndré,saluelepourmoi.»
StefanembrassaRosinesurlefrontetilquittalamorgue,lecœurlourd.
Quandilrevintdanslehal,leprofesseurRieuneaul'attendait.
-Jevouscherchais,oùétiez-vous,bonsang?
Votrecopainesttiréd'affaire,leschirurgiensontrecoususajambe.Comprenezbienquejenevousdispasqu'ilremarchera,maisilsurvivraàsesblessures.EtcommeStefan,silencieux,nelequittaitpasdesyeux,levieuxprofesseurconclut:
-Jenepeuxrienfairepourlui.Ilestgardéenpermanencepartroismiliciens,cessauvagesnem'ontmêmepaslaisséentrerdanslapièceoùilsetrouve.Ditesàvosamisdeneriententerici,c'estbeaucouptropdangereux.
Stefanremerciasonprofesseuretrepartitaussitôt.Cesoir,ilretrouveraitMarianneetluiannonceraitlanouvele.Ilsnelaissèrentquequelquesjoursderépità
Enzoavantdelesortirdesonlitd'hôpitalpourletransféreràl'infirmeriedela
prison.Lesmiliciensl'yconduisirentsansménagementetEnzoperditPage119
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttroisfoisconnaissanceaucoursdesontransfert.Sonsortétaitjouéavantmêmesonincarcération.Dèsqu'ilseraitrétabli,onlefusileraitdanslacour;commeilfalaitqu'ilsoitcapabledemarcherjusqu'aupoteaud'exécution,nousnousattelerionsàcequ'ilnepuissepastenirdeboutdesitôt.Nousétionsaudébutdumoisdemars1944,lesrumeursdel'imminenced'undébarquementaliésefaisaientdeplusenplusnombreuses.Personneicinedoutaitquecejour-là,lesexécutionscesseraientetquenousserionslibérés.PoursauverlecopainEnzo,ilfalaitjouercontrelamontre.
Depuishier,Charlesestfurieux.JanestvenuluirendrevisitedanslapetitegaredésaffectéedeLoubers.Drôledevisiteenfait,Janestvenuluifairesesadieux.Unenouvelebrigadederésistantsfrançaisseformedansl'arrière-pays,ilsontbesoind'hommesd'expérience,Jandoitlesrejoindre.Cen'estpasluiquienadécidéainsi,cesontlesordres,voilàtout.Ilsecontented'obéir.
-Maisquidonnecesordres?demandeCharlesquinedécolèrepas.
Desrésistantsfrançais,dansToulouse,horsdelabrigade,çan'existaitpasencorelemoisdernier!
Voilàqu'unnouveauréseaus'organiseetondéshabilesonéquipe!DestypescommeJan,iln'yenapasassez,beaucoupdecopainssonttombésouontétéarrêtés,alorsdevoirlelaisserpartirainsiiltrouveçainjuste.
-Jesais,ditJan,maislesdirectivesviennentd'enhaut.
Charlesditque«enhaut»ilneconnaîtpasnonplus.Depuistousceslongsmois,c'estici-basquelecombatsefait.Laguerredesrues,c'esteuxquil'ontinventée.Facilepourlesautresdecopierleurtravail.Charlesnepensepasvraimentcequ'ildit,c'estjustequefairesesadieuxaucopainJan,çaluifaitpresqueplusmalquelejouroùiladitàunefemmequ'ilvalaitmieuxqu'eleretourneauprèsdesonmari.
Biensûr,Janestbeaucoupmoinsjoliqu'eleetiln'auraitjamaispartagésonlitaveclui,mêmes'ilavaitétémaladeàencrever.Maisavantd'êtresonchef,Janestd'abordsonami,alorslevoirpartircommeça...
-Tuasletempspouruneomelette?J'aidesœufs,grommeleCharles.
-Garde-lespourlesautres,ilfautvraimentquejem'enaile,répondJan.
-Quelsautres?Acetrain-là,jevaisfinirtoutPage120
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtseuldanslabrigade!
-D'autresviendront,Charles,net'inquiètepas.Lecombatnefaitquecommencer,laRésistances'organiseetilestnormalquenousdonnionsuncoupdemainlàoùnouspouvonsêtreutiles.Alez,dis-moiaurevoiretnefaispascettetête-là.CharlesaccompagnaJansurlepetitchemin.Ilssedonnèrentl'accolade,sejurantdeserevoirunjour,quandlepaysseraitlibéré.JanmontasursonvéloetCharlesl'appelaunedernièrefois.
-Catherinevientavectoi?
-Oui,réponditJan.
-Alorsembrasse-lapourmoi.
Janpromitd'unsignedelatêteetlevisagedeCharless'éclairatandisqu'illui
posaituneultimequestion.
-Donctechniquement,depuisquenousnoussommesditaurevoir,tun'esplusmonchef?
-Techniquement,non!réponditJan.
-Alors,grandcouilon,sionlagagnecetteguerre,tâchezd'êtreheureux,Catherineettoi.Etc'estmoi,l'artificierdeLoubers,quit'enauraidonnél'ordre!
JansaluaCharlescommeonsalueunsoldatqu'onrespecte,etils'éloignasursonvélo.Charlesluirenditsonsalutetilrestalà,auboutduchemindelavieilegaredésaffectée,jusqu'àcequelabicyclettedeJandisparaisseàl'horizon.Pendantquenouscrevonsdefaimdansnoscellules,pendantqu'Enzosetorddedouleuràl'infirmeriedelaprisonSaint-Michel,lecombatcontinuedanslarue.Etpasunjournepassesansquel'ennemiconnaissesonlotdetrainssabotés,depylônesarrachés,degruesquiplongentdanslecanal,decamionsalemandsoùatterrissentsoudainementquelquesgrenades.
Mais,àLimoges,undélateurainformélesautoritésquedesjeunesgens,sûrementdesjuifs,seréunissentfurtivementdansunappartementdesonimmeuble.Lapoliceprocèdeaussitôtàdesarrestations.LegouvernementdeVichydécidealorsdedépêchersurplacel'undesesmeileurslimiers.LecommissaireGilard,chargédelarépressionantiterroriste,estenvoyéenquêteravecsonéquipesurcequipourraitbienenfinleurdonnerlesmoyensderemonterjusqu'auréseaudeRésistanceduSud-Ouestqu'ilfautanéantiràtoutprix.ÀLyon,Gilardavaitfaitsespreuves,ilal'habitudedesinterrogatoires,cen'estpasàLimogesPage121
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtqu'ilbaisseralagarde.Ilretourneaucommissariats'occuperlui-mêmedesquestionsàposer.Debrimadesensévices,ilfinitparapprendrequedes
«colis»sontenvoyésenposterestanteàToulouse.Cettefois,ilsaitoùlancersonhameçon,ilsuffiraensuitedesurveilerlepoissonquiviendramordre.Letempsestvenudesedébarrasserunefoispourtoutesdecesmétèquesquitroublentl'ordrepublicetremettentencausel'autoritédel'État.Auxpremièresheuresdumatin,GilardabandonnesesvictimesaucommissariatdeLimogesetprendletrainpourToulouseavecsonéquipe.24.
Dèssonarrivée,Gilardécartedesoncheminlespolicierstoulousainsets'isoledansunbureauaupremierétageducommissariat.SilesflicsdeToulouseavaientétécompétents,onn'auraitpaseubesoindefaireappelàlui,etlesjeunesterroristesseraientdéjàsouslesverrous.EtpuisGilardn'estpassanssavoirquemêmedanslesrangsdelapolice,commeàlapréfecture,ontrouveicietlàquelquessympathisantsàlacauserésistante,parfoismêmeà
l'originedefuites.Neprévient-onpasdetempsà
autrescertainsjuifsqu'ilsvontêtrearrêtés?Sicen'étaitlecas,lesmiliciensnetrouveraientpasdesappartementsvidésdeleursoccupants,quandilsprocèdentauxinterpelations.Gilardrappeleàseséquipiersdeseméfier,lesjuifsetlescommunistessontpartout.Danslecadredesonenquête,ilneveutprendreaucunrisque.Laréunionlevée,unesurveilancedelaposteestaussitôtorganisée.Cematin-là,Sophieestsouffrante.Unemauvaisegrippelacloueaulit.Ilfautpourtantalerrécupérerlecolisarrivé,commechaquejeudi,fautedequoilescopainsnetoucherontpasleursolde;ilsdoiventpayerleurloyer,acheterdequoisenourrir,auminimum.Simone,unenouvelerecruerécemmentvenuedeBelgique,s'yrendraàsaplace.Quandeleentredanslebureaudeposte,Simonenerepèrepaslesdeuxhommesquifontsemblantderemplirdespapiers.Eux,identifientaussitôtlagaminequiestentraind'ouvrirlaboîteauxlettresn°27,pouryrécupérerlepaquetqu'elecontient.Simones'enva,ilslasuivent.Deuxflicsexpérimentéscontreunejeunefilededix-septans,lapartiedecache-cacheestjouéed'avance.Uneheureplustard,SimonerevientchezSophieluirapporterses«courses»,eleignorequ'elevientdepermettreauxhommesdeGilarddelocalisersondomicile.Page122
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtCelequisavaitsibiensecacherpoursuivrelesautres,celequiinlassablementarpentaitlesruespournepassefairerepérer,celequisavait,mieuxquenous,releverlesemploisdutemps,lesdéplacements,lescontacts,etlesmoindresdétailsdelaviedeceuxqu'elefilait,nesedoutepasquedevantsesfenêtresdeuxhommeslaguettentetquec'esteledésormaisquel'ontraque.Chatsetsourisviennentd'inverserleursrôles.
L'après-midimême,Mariannerendvisiteà
Sophie.Lesoirvenu,quandelerepart,leshommesdeGilardlasuiventàsontour.Ilssesontdonnérendez-vouslelongducanalduMidi.Stefanl'attendsurunbanc.Mariannehésiteetluisouritdeloin.Ilselèveetluirendsonbonsoir.
Encorequelquespaseteleseradanssesbras.Depuishier,lavien'estplustoutàfaitpareile.RosineetMariussontmortsetiln'yarienàfairepourcesserd'ypenser,maisMariannen'estplusseule.Onpeutaimersifortàdix-septans,onpeutaimerjusqu'aupointd'oublierquel'onafaim,onpeutaimeràenoublierqu'hierencoreonavaitpeur.Maisdepuishierlavien'estpluspareile,puisquedésormaiselepenseàquelqu'un.Assiscôteàcôte,surcebancprèsdupontdesDemoiseles,MarianneetStefans'embrassentetriennipersonnenepourravenirleurvolercesminutesdebonheur.Letempspasseetl'heureducouvre-feus'annonce.Derrièreeux,lesbecsdegazsontdéjà
alumés,ilfautseséparer.Demain,onseretrouvera,ettouslessoirssuivants.Ettouslessoirssuivants,lelongducanalduMidi,leshommesducommissaireGilardespionnerontàleuraisedeuxadolescentsquis'aimentaumilieudelaguerre.Lelendemain,MarianneretrouveDamira.Quandelessequittent,Damiraestpriseenfilature.Lejourd'après,ouétait-ceplustard?DamirarencontreOsna,lesoirOsnaarendez-vousavecAntoine.Enquelquesjours,presquetoutelabrigadeestlogéeparleshommesdeGilard.L'étauseresserresureux.Nousn'avionspasvingtans,àpeinepluspourcertainsd'entrenous,etilnousrestaitbiendeschosesàapprendrepourfairelaguerresanssefairerepérer,deschosesqueleslimiersdelapolicedeVichyconnaissaientsurleboutdesdoigts.Lecoupdefiletseprépare,lecommissaireGilardaréunitousseshommesdanslebureauqu'ilsontinvestiaucommissariatdeToulouse.Pourprocéderauxarrestations,ilfaudranéanmoinsPage123
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdemanderdurenfortauxpoliciersdela8ebrigade.Àl'étage,uninspecteurn'arienperdudecequisetrame.Ilquittesonpostediscrètementetserendà
lapostecentrale.Ilseprésenteauguichetetdemandeàl'opératriceunnuméroàLyon.Onluipasselacommunicationdansunecabine.Uncoupd'œilparlaportevitrée,lapréposéediscuteavecsacolègue,laligneestsûre.Soncorrespondantneparlepas,ilsecontented'écouterlaterriblenouvele.Dansdeuxjours,la35ebrigadeMarcelLangerseraarrêtéeaugrandcomplet.L'informationestcertaine,ilfautlesprévenirdetouteurgence.L'inspecteurraccrocheetpriepourquelerelaissefasse.DansunappartementdeLyon,unlieutenantdelaRésistancefrançaisereposelecombinésursonsocle.
-Quiétait-ce?demandesoncommandant.
-UncontactàToulouse.
-Quevoulait-il?
-Nousinformerquelesgarsdela35ebrigadevonttomberdansdeuxjours.
-LaMilice?
-Non,desflicsenvoyésparVichy.
-Alorsilsn'ontaucunechance.
-Passinouslesalertons;nousavonsencoreletempsdelesexfiltrer.
-Peut-être,maisnousneleferonspas,répondlecommandant.
-Maispourquoi?demandel'hommestupéfait.
-Parcequelaguerrenedurerapas.LesAlemandsontperdudeuxcentmilehommesàStalingrad,onditquecentmileautressontauxmainsdesRusses,parmieuxdesmiliersd'officiersetunebonnevingtainedegénéraux.Leursarméessontendéroutesurlesfrontsdel'Estetqu'ilarriveàl'ouestouausud,ledébarquementdesAliésnetarderapas.NoussavonsqueLondress'yprépare.
-Jeconnaistoutescesnouveles,maisquelrapportaveclestypesdelabrigadeLanger?
-C'estdésormaisuneaffairedebonsenspolitique.Ceshommesetcesfemmesdontnousparlons,sonttoushongrois,espagnols,italiens,polonaisetj'enpasse;tousoupresqueétrangers.QuandlaFranceseralibérée,ilserapréférablequel'HistoireracontequecesontdesFrançaisquisesontbattuspourele.
-Alorsonvaleslaissertomber,commeça?
s'indignel'hommequipenseàcesadolescents,combattantsdelapremièreheure.Page124
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Rienneditqu'ilsserontobligatoirementtués...
Etdevantleregardécœurédesonlieutenant,cecommandantdelaRésistancefrançaisesoupireetconclut:
-Écoute-moi.Dansquelquetemps,lepaysdevrasereleverdecetteguerre,etilfaudrabienqu'ilaitlatêtehaute,quelapopulationseréconcilieautourd'unseulchef,etceseradeGaule.Lavictoiresedoitd'êtrelanôtre.Celaestregrettable,j'enconviens,maislaFranceaurabesoinqueseshérossoientdesFrançais,pasdesétrangers!
DanssapetitegaredeLoubers,Charlesétaitdégoûté.Audébutdelasemaine,onluiavaitfaitsavoirquelabrigadenerecevraitplusd'argent.Iln'yauraitplusnonplusd'expéditionsd'armes.LeslienstissésaveclesréseauxdeRésistancequis'organisaientsurleterritoireétaientcoupés.Laraisoninvoquéeétaitl'attaqueducinémadesVariétés.Lapresses'étaitgardéededirequelesvictimesétaientdesrésistants.Auxyeuxdel'opinion,RosineetMariuspassaientpourdeuxcivils,deuxgossesvictimesd'unlâcheattentat,etpersonnenesesouciaitqueletroisièmeenfant-hérosquilesaccompagnaitsetordededouleursurunlitdel'infirmeriedelaprisonSaint-Michel.OnavaitditàCharlesquedetelesactionsjetaientl'opprobresurtoutelaRésistance,etquecele-cipréféraitcouperlesponts.Cetabandonavaitpourluiungoûtdetrahison.Cesoir-là,encompagniedeRobert,quiavaitreprislecommandementdelabrigadedepuisledépartdeJan,ilexprimaittoutsondégoût.Commentpouvaitonlesabandonner,leurtournerledos,euxquiavaientétéaucommencement?Robertnesavaittropquedire,ilaimaitCharlescommeonaimeunfrère,etillerassurasurlepointquilepréoccupaitprobablementleplus,celuiquilefaisaitleplussouffrir.
-Écoute,Charles,personnen'estdupedecequiestécritdanslapresse.Chacunsaitcequis'estvraimentpasséaucinémadesVariétés,quiaperdulavielà-bas.
-Àquelprix!grommelaCharles.
-Celuideleurliberté,réponditRobert,ettousenvilelesavent.
Marclesrejoignitunpeuplustard.Charleshaussalesépaulesenlevoyantetilsortitfairequelquespasdanslejardinàl'arrièredelamaison.Entapantdansunemottedeterre,CharlesseditqueJacquesavaitdûsetromper,nousétionsàlafinPage125
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtdumoisdemars1944etleprintempsn'étaittoujourspaslà.
*LecommissaireGilardetsonadjointSirineliontréunitousleurshommes.Aupremierétageducommissariat,l'heureestauxpréparatifs.C'estaujourd'huiqueseronteffectuéeslesarrestations.Lemotd'ordreestdonné,silenceabsolu,ondoitéviterquequiconquepuissealerterceuxqui,dansquelquesheures,tomberontdanslesmailesdeleurfilet.Pourtant,depuislebureauvoisin,unjeunecommissairedepoliceentendcequiseditdel'autrecôtédelacloison.Sonboulotàlui,cesontlesdroitcommun,laguerren'apasfaitdisparaîtrelestruandsetilfautbienquequelqu'uns'enoccupe.MaislecommissaireEsparbién'ajamaisfaitcoffrerdepartisans,bienaucontraire.Quandquelquechoseseprépare,c'estluiquilesprévient,c'estsafaçond'apparteniràlaRésistance.Lesinformerdudangerqu'ilscourentneseferanisanspeine,nisansrisque,lesdélaissonttrèscourts;Esparbién'estpasseul,l'undesescolèguesestaussisoncomplice.Lejeunecommissaireabandonnesonfauteuiletvaletrouveraussitôt.
-Filetoutdesuiteàlatrésorerieprincipale.Auservicedespensions,tudemanderasàvoirunecertaineMadeleine,dis-luiquesoncopainStefandoitpartirtoutdesuiteenvoyage.Esparbiéaconfiécettemissionàsoncolèguecarluiserendàunautrerendez-vous.Enempruntantunevoiture,ilseradansunedemi-heureàLoubers.C'estlàqu'ildoits'entreteniravecunami;ilavusafichesignalétiquedansundossier,oùileûtmieuxvaluqu'elenefigurepas.
Àmidi,MadeleinequittelatrésorerieprincipaleetpartchercherStefan,maiseleabeauvisitertousleslieuxqu'ilfréquente,eleneletrouvepas.Quandelerentrechezsesparents,lespoliciersl'attendent.Ilsnesaventriensurele,sicen'estqueStefanpasselavoirpresquetouslesjours.Pendantquelespoliciersfouilentleslieux,Madeleine,profitantd'uneminuted'inattention,griffonneunmotàlahâteetlecachedansuneboîted'alumettes.Eleprétendsesentirmaletdemandesielepeutprendrel'airà
lafenêtre...
Soussesfenêtresvitundesesamis,unépicieritalienquilaconnaîtmieuxquepersonne.Uneboîted'alumettestombeàsespieds.Giovannilaramasse,lèvelatêteetsouritàMadeleine.C'estl'heuredefermerboutique!Auclientquis'enPage126
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtétonne,Giovannirépondquedetouteslesfaçons,ilyalongtempsqu'iln'yaplusrienàvendresursesétals.Lerideaubaissé,ilenfourchesonvéloetvaprévenirquidedroit.
Aumêmemoment,CharlesraccompagneEsparbié.Àpeinecedernierparti,ilfaitsavaliseet,lecœurgros,refermepourladernièrefoislaportedesagaredésaffectée.Avantdetournerlaclédanslaserrure,iljetteunultimecoupd'œilàlapièce.Surleréchaud,unevieilepoêleluirappeleundîner,oùunedesesomelettesavaitfailivireràlacatastrophe.Cesoir-là,touslescopainsétaientréunis.C'étaitundecesjoursterribles,maislestempsétaientmeileursqu'aujourd'hui.Sursadrôledebicyclette,Charlespédaleaussivitequ'ilpeut.Ilyatantdecopainsàretrouver.Lesheuresfilentetsesamissontendanger.Prévenuparl'épicieritalien,Stefanestdéjàsurlaroute.Iln'aurapaseuletempsdedireaurevoiràMarianne,nimêmed'alerembrassersonamieMadeleine,celedontl'insolenceluiaurasauvélavie,aupérildelasienne.
CharlesarejointMarcdansuncafé.Ill'informedecequisetrameetluidonnel'ordredepartiraussitôtrejoindredesmaquisardsprèsdeMontauban.
-Vas-yavecDamira,ilsvousaccueilerontdansleursrangs.
Avantdelequitter,illuiconfieuneenveloppe.
-Faistrèsattention.J'ainotélaplupartdenosfaitsd'armessurcejournaldebord,ditCharles,tuleremettrasdemapartàceuxqueturetrouveraslà-bas.
-Cen'estpasdangereuxdegardercesdocuments?
-Si,maissinousmouronstous,ilfaudraquequelqu'unsacheunjourcequenousavonsfait.J'acceptequ'onmetue,maispasqu'onmefassedisparaître.Lesdeuxamisseséparent,MarcdoitretrouverDamiraauplusvite.Leurtrainpartendébutdesoirée.
CharlesavaitplanquéquelquesarmesrueDalmatie,d'autresdansuneéglisenonloindelà.Ilfautbienessayerdesauvercequipeutencorel'être.Quandilarriveauxabordsdelapremièrecache,Charlesremarque,aucarrefour,deuxhommes,dontl'unlitunjournal.
«Merde,c'estfoutu»,pense-t-il.Resteencorel'église,maisalorsqu'ils'enapproche,uneCitroënnoiredébouchesurleparvis,Page127
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquatrehommesenjailissentetluitombentdessus.Charlessedébatdumieuxqu'ilpeut,lalutteestinégale,lescoupspleuvent.Charlespisselesang,vacile,leshommesdeGilardfinissentde
l'assommer;onl'embarque.Lejourtombe,Sophierentrechezele.Deuxindividuslaguettentauboutdelarue.Elelesrepère,faitdemi-tour,maisdeuxautresavancentdéjàversele.L'unouvresaveste,sortsonrevolveretlavise.Sophien'aaucunmoyendes'échapper,elesouritetrefusedeleverlesmainsenl'air.Cesoir,Mariannedînechezsamère,unevaguesoupedetopinamboursestaumenu.Riendetrèssavoureux,maisquandmêmedequoioubliersafaimjusqu'aulendemain.Onfrappeviolemmentà
laporte.Lajeunefemmesursaute,eleareconnucettefaçondetambourineretnesefaitaucuneilusionquantàlanaturedesesvisiteurs.Samèrelaregarde,inquiète.
-Nebougepas,c'estpourmoi,ditMarianneenreposantsaserviette.
Elefaitletourdelatable,prendsamèredanssesbrasetlaserrecontreele.
-Quoiqu'ontedise,jeneregretteriendecequej'aifait,maman.J'aiagipourunecausejuste.LamèredeMarianneregardefixementsafile,eleluicaresselajoue,commesicegested'ultimetendresseluipermettaitderetenirseslarmes.
-Quoiqu'onmedise,monamour,tuesmafileetjesuisfièredetoi.
Laportetremblesouslescoups,Marianneembrasseunedernièrefoissamèreetvaouvrir.C'estunesoiréedouce;Osriaestaccoudéeàsafenêtre,elefumeunecigarette.Unevoitureremontelarueetsegaredevantchezele.Quatrehommesenpardessusendescendent.Osnaacompris.Letempsqu'ilsmontentàl'étage,elepourraitpeut-êtreencoresecacher,maislafatigueestsiforte,autermedetouscesmoisdeclandestinité.Etpuisoùsecacher?AlorsOsnarefermelavitre.Eleavanceverslelavabo,faitcoulerunpeud'eauqu'elesepassesurlevisage.
«Letempsestvenu»,murmure-t-eleàsonrefletdanslemiroir.
Etdéjàeleentendlespasdansl'escalier.Surlequaidelagare,l'horlogemarqueseptheurestrente-deux.Damiraestnerveuse,elesepenche,espérantvoirapparaîtreletrainquilesemmèneraloind'ici.
-Ilestenretard,non?
Page128
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Non,répondMarccalmement,ilarriveradanscinqminutes.
-Tucroisquelesautress'ensontsortis?
-Jen'ensaisrien,maisjenesuispastropinquietpourCharles.
-MoijelesuispourOsna,SophieetMarianne.Marcsaitqu'aucunmotneviendrarassurerlajeunefemmequ'ilaime.Illaprenddanssesbrasetl'embrasse.
-Net'enfaispas,jesuiscertainqu'elesaurontétéprévenuesàtemps.Toutcommenous.
-Etsionnousarrêtait?
-Ehbienaumoins,nousserionsensemble,maisonnenousarrêterapas.
-Jenepensaispasàça,maisaujournaldeborddeCharles,c'estquandmêmemoiquileporte.
-Ah!
DamiraregardeMarcetluisourittendrement.
-Jesuisdésolée,cen'estpascequejevoulaisdire,j'aitelementpeurquejefinisparracontern'importequoi.
Auloin,lenezdelalocomotiveseprofiledanslacourbedesrails.
-Tuvois,toutsepasserabien,ditMarc.
-Jusqu'àquand?
-Unjourleprintempsreviendra,tuverras,Damira.
Leconvoipassedevanteux,lesrouesdelamotricesebloquent,faisantjailirderrièreelesquelquesgerbesd'étinceles,etletrains'immobilisedansuncrissementdefreins.
-Tucroisquetum'aimerastoujours,quandlaguerreserafinie?demandeMarc.
-Quit'aditquejet'aimais?répondDamirad'unsouriremalicieux.
Etalorsqu'elel'entraîneverslemarchepiedduwagon,unemains'abatlourdementsursonépaule.Marcestplaquéausol,deuxhommeslemenottent.Damirasedébat,unegiflemagistralel'envoievaldinguercontrelaparoiduwagon.Sonvisages'écrasesurlaplaqueduconvoi.Justeavantdeperdreconnaissance,elelitécritengrosseslettres
«Montauban».
Aucommissariat,lespolicierstrouventsurelel'enveloppequeCharlesavaitconfiéeàMarc.Ce4avril1944,labrigadeesttombée,presqueentière,auxmainsdelapolice.Quelques-unss'ensontsortis.CatherineetJanontéchappéaucoupdefilet.Lespoliciersn'ontpasréussiàlogerAlonso.QuantàEmile,ilestpartijusteàtemps.Page129
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtCesoirdu4avril1944,GilardetsonterribleadjointSirinelitrinquentauChampagne.Enlevantleurverre,ilssefélicitentavecleurscolèguespoliciersd'avoirmisfinauxactivitésd'unebandedejeunes«terroristes».
Grâceautravailqu'ilsontaccompli,cesétrangersquinuisaientàlaFrancepasserontlerestedeleurviederrièrelesbarreaux.«Quoique...!
ajouta-t-ilenépluchantlejournaldeborddeCharles,aveccequ'ilyalàdepiècesàconviction,onpeutêtrecertainquelaviedecesmétèquesneserapaslongueavantqu'onlesfusile.»
Pendantquel'oncommençaitàtorturerMarianne,Sophie,Osnaettousceuxarrêtéscejourlà,l'hommequi,parsonsilence,lesavaittrahis,celuiquiavaitdécidé,pourdesraisonspolitiques,denepasrelayerlesinformationscommuniquéespardesrésistantstravailantàlapréfecture,celui-làmêmepréparaitdéjàsonentréedansl'état-majordelaLibération.
Quandilapprit,dèslelendemain,quela35ebrigadeMarcelLanger,quiappartenaitàlaMOI,étaittombéedanssaquasi-totalité,ilhaussalesépaulesetépoussetasaveste;àl'endroitmêmeoù,dansquelquesmois,onaccrocheraituneLégiond'honneur.Aujourd'huicommandantdanslesForcesfrançaisesde
l'intérieur,ilserabientôtcolonel.QuantaucommissaireGilard,félicitéparlesautorités,onluiconfiaàlafindelaguerreladirectiondelabrigadedesstupéfiants.Ilyfinittranquilementsacarrière.25.
Jetel'aidit,nousn'avonsjamaisrenoncé.Lesraresrescapéss'organisaientdéjà.QuelquescopainsdeGrenoblesejoignirentàeux.Désormaisàleurtête,Urmannelaisseraitaucunrépitàl'ennemietlasemainesuivante,lesactionsreprenaient.Ilfaisaitnuitdepuislongtemps.Claudedormait,commelaplupartd'entrenous;moij'essayaisd'apercevoirdesétoilesdansleciel,par-delàlesbarreaux.Aumilieudusilence,j'aientendulessanglotsd'uncopain.Jemesuisapprochédelui.
-Pourquoipleures-tu?
-Monfrère,tusais,ilnepouvaitpastuer,jamaisiln'apuleversonarmesurunhomme,mêmesurunemerdedemilicien.
IlyavaitchezSamuelunétrangemélangedesagesseetdecolère.JecroyaislesdeuxinconciPage130
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtliables,jusqu'àcequejelerencontre.Samuelpassesamainsursonvisage,enétirantseslarmes,ildévoilelapâleurdesesjouesémaciées.Sesyeuxsontrentrésaufonddeleursorbites,ondiraitqu'ilsytiennentcommeparmiracle,iln'yapresqueplusdemusclesursonvisage,quedelapeautranslucidequilaisseparaîtresesos.
-C'étaitilyasilongtemps,reprend-ildansunmurmureàpeineaudible.Terends-tucompte,nousn'étionsalorsquecinq.Cinqrésistantsdanstoutelavileetensemble,nousn'avionspascentans.Moi,jen'aitiréqu'unefois,àboutportant,maisc'étaitunsalaud,undeceuxquidénonçaient,quiviolaientettorturaient.Monfrère,lui,étaitincapabledefairedumal,mêmeàceux-là.
Samuels'estmisàricaneretsapoitrine,rongéeparlatuberculose,necessaitderâler.Ilavaitunevoixétrange,parfoisempreinted'untimbred'homme,parfoisd'uneclartéd'enfance,Samuelavaitvingtans.
-Jenedevraispasteraconter,jesais,cen'estpasbien,çaralumelapeine,maisquandjeparledelui,jelefaisvivreencoreunpeu,tunecroispas?
Jen'ensavaisrien,maisj'aiacquiescéd'unsignedelatête.Qu'importecequ'il
avaitàdire,lecopainavaitbesoinqu'onl'écoute.Iln'yavaitpasd'étoilesdanslecieletj'avaistropfaimpourdormir.
-C'étaitaucommencement.Monfrèreavaitlecœurd'unange,labouiled'ungamin.Ilcroyaitaubienetaumal.Tusais,j'aicomprisdèsledébutqu'ilétaitfichu.Avecuneâmeaussipure,onnepeutpasfairelaguerre.Etlui,sonâmeétaitsibelequ'elebrilaitpar-dessuslasaletédesusines,par-dessousceledesprisons;eleéclairaitlescheminsd'aube,quandtuparsauboulotaveclachaleurdulitquitecoleencoredansledos.
Àlui,onnepouvaitpasdemanderdetuer.Jetel'aidit,n'est-cepas?Ilcroyaitaupardon.Attention,ilavaitducouragemonfrère,jamaisilnerenonçaitàpartiràl'action,maistoujourssansarme.«Àquoicelaservirait,jenesaispastirer?»disait-ilensemoquantdemoi.C'étaitsoncœurquil'empêchaitdeviser,uncœurgroscommeça,jeteledis,insistaitSamuelenécartantlesbras.Ilalaitlesmainsvides,tranquilement,aucombat,certaindesavictoire.Onnousavaitdemandédesaboterunechaînedemontagedansuneusineducoin.Onyfabriquaitdescartouches.Monfrèreaditqu'ilfalaityaler,pourluic'étaitlogique,autantdecartouchesqu'onnefabriqueraitplus,autantdeviessauvées.Page131
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtEnsemble,nousavonsmenél'enquête.Onneseséparaitjamais.Ilavaitquatorzeans,ilfalaitbienquejelesurveile,quejeprennesoindelui.Situveuxlavérité,jecroisquetoutcetemps,c'estluiquimeprotégeait.
Ilavaitlesmainspleinesdetalents,tul'auraisvuavecuncrayondanslesdoigts,capablededessinertoutetn'importequoi.Endeuxtraitsdefusain,ilt'auraitcroquéleportraitettamèrel'auraitaccrochéaumurdesonsalon.Alors,perchésurlemuretd'enceinte,aubeaumilieudelanuit,iladessinélepourtourdel'usine,coloriéchacundesbâtimentsquipoussaientsursafeuiledepapiercommeleblésortdeterre.Moi,jefaisaisleguetetl'attendaisenbas.Etpuisd'uncoupd'unseul,ils'estmisàrire,commeça,aumilieudelanuit;unrirepleinetclair,unrirequej'emmèneraitoujoursavecmoi,jusquedanslatombequandmatuberculoseauragagnésaguerre.Monfrèreriaitd'avoirdessinéunbonhommeaumilieudel'usine,untypeavecdesjambesarquéescommelesavaitledirecteurdesonécole.
Quandilafinisondessin,ilasautédanslarueetm'adit«Viens,onpeutyaler
maintenant».Tuvois,monfrèreétaitcommeça;lesgendarmesseraientpassésparlà,sûrquel'onseseraitretrouvésenprison,maislui,ils'enfoutaitcomplètement;ilregardaitsonpland'usine,avecsonpetitbonhommeauxjambesarquéesetilriaitàgorgedéployée;cerire,crois-moi,jetelejure,emplissaitlanuit.
Unautrejour,pendantqu'ilétaitàl'école,jesuisalévisiterl'usine.Jetraînaisdanslacourenessayantdenepastropmefaireremarquer,quandunouvrierestvenuversmoi.Ilm'aditquesijevenaispourl'embauche,ilfalaitquej'empruntelecheminquilongeaitlestransformateurs,ceuxqu'ildésignaitdudoigt;etcommeilaajouté
«camarade»,j'aicomprissonmessage.Enrentrant,j'aitoutracontéaufrérotquiacomplétésonplan.Etcettefois,enregardantledessinachevé,ilneriaitplus,mêmequandjeluimontraislepetitbonhommeauxjambesarquées.Samuels'estarrêtédeparler,letempsderetrouverunpeudesouffle.J'avaisgardéunmégotdansmapoche,jel'aialumémaisjeneluiaipasproposédelepartager,àcausedesatoux.Ilm'alaisséletempsdesavourerunepremièreboufféeetpuisilareprissonrécit,avecsavoixquichangeaitd'intonationselonqu'ilparlaitdeluioudesonPage132
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtfrère.
-Huitjoursaprès,macopineLouiseadébarquédelagareavecuncartonqu'eleserraitsouslebras.Danslaboîte,ilyavaitdouzegrenades.Dieusaitcommentelelesavaittrouvées.Tusais,nousn'avionspasdroitauxparachutages,onétaitseuls,telementseuls.Louise,c'étaitunesacréefile,j'avaislebéguinpoureleetelepourmoi.Parfoisnousalionsnousaimerducôté
delagaredetriageetilfalaitdrôlements'aimerpournepasprêterattentionaudécor,maisdetouteslesfaçons,nousn'avionsjamaisletemps.LelendemaindujouroùLouiseétaitrevenueavecsoncolis,nouspartionsàl'action;c'étaitparunenuitfroideetsombre,commecele-ci,enfindifférente,puisquemonfrèreétaitencoreenvie.Louisenousaccompagnait,jusqu'àl'usine.Nousavionsdeuxrevolvers,prisàdespoliciersquej'avaisunpeucognéschacunleurtour,dansuneruele.Monfrèrenevoulaitpasd'arme,alorsj'avaislesdeuxpistoletsdanslasacochedemabicyclette.Ilfautquejetedisecequim'arrive,parcequetunevaspaslecroire,mêmesijetelejure,làdevanttoi.Onroule,labicyclettetremblotesurlespavésetdansmondos,j'entendsunhommequimedit
«Monsieur,vousavezfaittomberquelquechose».Jen'avaispasenviedel'entendrecegars-là,maisuntypequicontinuesoncheminalorsqu'ilaperduquelquechosec'estsuspect.J'aimispiedàterreetjemesuisretourné.Surletrottoirquilongelagare,desouvriersrentrentdel'usine,leurmusetteenbandoulière.Ilsmarchentpargroupesdetrois,parcequeletrottoirn'estpasassezlargepourquatre.Ilfautquetucomprennesquec'esttoutel'usinequiremontelarue.Etdevantmoi,àtrentemètres,ilyamonrevolver,tombédemasacoche,monrevolverquibrilesurlepavé.Jerangemonvélocontrelemuretjemarcheversl'hommequisebaisse,ramassemapétoireetmelarendcommes'ils'agissaitd'unmouchoir.Legarsmesalueetilrejointsescopainsquil'attendentenmesouhaitantunebonnesoirée.Cesoir,ilrentrechezluiretrouversafemmeetlagamelequ'eleluiaurapréparée.Moi,jeremontesurmonvélo,l'armesouslaveste,etjepédalepourrattrapermonfrère.Tuimagines?Tuvoislatêtequetuauraisfaitesituavaisperdutonflingueàl'actionetquequelqu'untel'avaitrapporté?
Jen'airienditàSamuel,jenevoulaispasl'interrompre,maisaussitôtontressurgidemamémoirePage133
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtleregardd'unofficieralemand,lesbrasencroixprèsd'unepissotière,ceuxdeRobertetdemoncopainBorisaussi.
-Devantnous,lacartoucherieétaitdessinéecommeuntraitàl'encredeChinedanslanuit.Nousavonslongélemurd'enceinte.Monfrèrel'aescaladé,sespiedsaccrochaientlesmeulièrescommes'ilmontaitunescalier.Avantdesauterdel'autrecôté,ilm'asourietm'aditqu'ilnepouvaitrienluiarriver,qu'ilnousaimaitLouiseetmoi.J'aigrimpéàmontouretl'airejointcommenousenétionsconvenusdanslacour,derrièreunpylônequ'ilavaitmarquésursonplan.Dansnosbesaces,onentendaittoquerlesgrenades.Ilfautfaireattentionaugardien.Ildortloindubâtimentqu'onvabrûleretl'explosionleferasortiràtempspourqu'ilnerisquerien,maisnous,querisquons-nouss'ilnousvoit?
Monfrèresefaufiledéjà,ilavancedanslabruine,jelesuis,jusqu'àcequenoscheminsseséparent;luis'occupedel'entrepôt,moidel'atelieretdesbureaux.J'aisonplandanslatêteetlanuitnemefaitpaspeur.J'entredanslabâtisse,longelachaînedemontageetempruntelesmarchesdelapasserelequiconduitauxbureaux.Laporteestferméeavecuncroisilond'acier,solidementverrouiléd'uncadenas;tantpis,lescarreauxsontfragiles.Jeprendsdeuxgrenades,arrachelesgoupilesetleslance,unedanschaquemain.Lesvitreséclatent,juste
letempsdem'accroupir,lesoufflevientjusqu'àmoi.Jesuisprojetéetretombebrasencroix.Sonné,lestympansquibourdonnent,dugravierdanslabouche,lespoumonsenfumés,jecrachetoutcequejepeux.J'essaiedemerelever,machemiseestenfeu,jevaisbrûlervif.J'entendsd'autresexplosionsquitonnentauloin,ducôtédesentrepôts.Moiaussijedoisfinirletravail.Jemelaisseroulersurlesmarchesdeferetatterrisdevantunefenêtre.Lecielestrougiparl'actiondemonfrère,d'autresbâtimentss'iluminentàleurtour,aufildesexplosionsquilesenflammentdanslanuit.Jepuisedansmamusette,dégoupileetjettemesgrenades,uneàune,courantdanslafuméeverslasortie.
Dansmondos,lesdéflagrationssesuccèdent;à
chacuned'entreeles,c'estmoncorpstoutentierquivacile.Ilyatantdeflammesqu'ilfaitcommeenpleinjour,etparinstants,laclartésemasque,faisantplaceaunoirleplusprofond.Cesontmesyeuxquim'abandonnent,leslarmesquienruisPage134
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtselentsontbrûlantes.
Jeveuxvivre,jeveuxm'évaderdel'enfer,sortird'ici.Jeveuxvoirmonfrère,leserrerdansmesbras,luidirequetoutn'étaitqu'unabsurdecauchemar;qu'auréveilj'airetrouvénosvies,commeça,parhasarddanslecoffreoùmamanrangeaitmesaffaires.Cesdeuxvies,lasienne,lamienne,celesoùnousalionschaparderdesbonbonschezl'épicierducoin,celesoùmamannousattendaitauretourdel'école,celesoùelenousfaisaitréciternosdevoirs;justeavantqu'ilsviennentnousl'enleveretnousvolernosvies.Devantmoi,unepoutredeboisvientdes'effondrer,eleflambeetmebarrelepassage.Lachaleurestterriblemaisdehors,monfrèreattendet,jelesais,ilnepartirapassansmoi.Alorsjeprendslesflammesentremesmainsetjerepousselapoutre.
Lamorsuredufeu,onnepeutl'imaginertantqu'elenevousapassaisi.Tusais,j'aihurlé,commeunchienqu'ontabasse,j'aihurléàlamort,maisjeveuxvivre,jetel'aidit;alorsjecontinuemarouteaumilieudubrasier,enpriantqu'onmecoupelespoignetspourqueladouleurcesse.Etdevantmoi,enfinapparaîtlapetitecourette,commemonfrèrel'avaitdessinée.Unpeuplusloin,l'échelequ'iladéjàmisecontrelemur.«Jemedemandaiscequetufaisais,tusais?»medit-ilenmevoyantlagueulenoirciecommeceled'uncharbonnier.Etilajoute
«Tut'esmisdansundrôled'état».Ilm'ordonnedepasserlepremier,àcausede
mesblessures.Jemontecommejepeux,enm'appuyantsurlescoudes,lesmainsmefonttropmal.Enhaut,jemeretourneetl'appele,pourluidirequec'estsontour,ilnefautpastraîner.
Ànouveau,Samuels'esttu.Commepourpuiserlaforcedemeraconterlafindesonhistoire.Puisilouvrelesmainsetmemontresespaumes;cesontcelesd'unhommequisaviedurantauraittravailé
laterre,unhommedecentans;Samueln'enaquevingt.
-Monfrèreestlà,danslacour,maisàmonappel,c'estlavoixd'unautrehommequirépond.Legardiendel'usinemetsonfusilenjoueetcrie
«Halte,halte».Jesorsmonrevolverdemabesace,j'enoublieladouleurdansmesmains,etjevise;maismonfrèrecrieàsontour«Nefaispasça!».Jeleregardeetl'armeglisseentremesdoigts.Quandeletombeàsespieds,ilsourit,commerassuréquejenepuissepasfairedemal.Tuvois,jetel'aidit,ilPage135
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtalecœurd'unange.Lesmainsnues,ilseretourneetsouritaugardien.«Netirepas,luidit-il,netirepas,c'estlaRésistance.»Ilaparlécommepourlerassurer,cepetithommerondeletavecsonfusilbraqué,commepourluidirequ'onneluivoulaitpasdemal.
Monfrèreajoute«Aprèslaguerre,ilstereconstruirontuneusinetouteneuve,eleseraencoreplusbeleàgarder».Etpuisilseretourneetposesonpiedsurlepremierbarreaudel'échele.L'hommerondeletcrieencore«Halte,halte»,maismonfrèrecontinuesamarcheversleciel.Legardienappuiesurladétente.
J'aivusapoitrineexploser,sonregardsefiger.Ilm'asourietseslèvresimbibéesdesangontmurmuré«Sauve-toi,jet'aime».Soncorpsestretombéenarrière.
J'étaislà-hautsurlemur,luienbas,baignantdanscettemarerougequis'étalaitsouslui,rougedetoutl'amourquifoutaitlecamp.Samueln'aplusrienditdelanuit.Quandilafinidemeracontersonhistoire,jesuisalémecoucherprèsdeClaude,quiarâléunpeuparcequejeleréveilais.
Demapailasse,j'aivupar-delàlesbarreauxquelquesétoilesbrilerenfindansleciel.JenecroispasenDieu,maiscesoir-làj'imaginaisquesurl'uned'eles,scintilaitl'âmedufrèredeSamuel.26.
Lesoleildemairéchauffenotrecelule.Aumilieudelajournée,lesbarreauxauxlucarnestracenttroisraiesnoiressurlesol.Quandleventestfavorable,nouspouvonssentirlespremièresodeursdestileulsvenirjusqu'ànous.
-Ilparaîtquelescopainsontrécupéréunevoiture.
C'estlavoixd'Étiennequibriselesilence.Étienne,jel'aiconnuici,ilarejointlabrigadequelquesjoursaprèsqueClaudeetmoiavonsété
arrêtés;ilesttombécommelesautresdanslesfiletsducommissaireGilard.Etpendantqu'ilparle,j'essayedem'imaginerdehors,dansuneautreviequelamienne.J'entendsdanslaruelespassantsquimarchentsurlespaslégersdeleurliberté,ignorantqu'àquelquesmètresd'eux,derrièreundoublemur,noussommesprisonniersetattendonslamort.Etiennechantonne,commepourtuerl'ennui.Etpuisilyal'enfermement,ilestcommeunserpentquinousenserresansrelâche.Samorsureindolore,Page136
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtsonpoisonsediffuse.Alorslesmotsquechantenotreaminousrappelentàl'instant;non,nousnesommespasseuls,maistousensembleici.Étienneestassisparterre,dosaumur,savoixfragileestdouce,c'estpresqueceled'unenfantquiraconteunehistoire,celed'unmômecourageuxquifredonneàl'espoir:
Surc'tebutte-là,yavaitpasd'gigoktte,Pasdemarions,nidebeauxmuscadins.Ah,c'étaitloindumoulind'laGalette,EtdePaname,qu'estleroidespat'lins.C'qu'eleenabu,dubeausang,cetteterre,Sangd'ouvrieretsangdepaysan,Carlesbandits,quisontcausedesguerres,N'enmeurentjamais,onn'tuequ'lesinnocents.Àlavoixd'ÉtiennesemêleceledeJacques;etlesmainsdescopainsquibattaientleurpailassecontinuentleurbesogne,maismaintenantaurythmedurefrain.
LaButteRouge,c'estsonnom,l'baptêmes'fitunmatinOùtousceuxquigrimpèrent,roulèrentdansleravinAujourd'huiyadesvignes,ilypousseduraisinQuiboirad'cevin-là,boiral'sangdescopains.Danslacelulevoisine,j'entendsl'accentdeCharlesetceluideBorisquisejoignentauchant.Claude,quigriffonnaitdesmotssurunefeuiledepapier,abandonnesoncrayonpourenfredonnerd'autres.Levoilàquiselèveetquichanteàsontour.Surc'tebutte-là,onn'yfsaitpaslanoce,CommeàMontmartre,oùl'champagnecouleàflots.Maislespauv'garsqu'avaientlaissédesgosses,Ifsaiententendredepénibles
sanglots.C'qu'eleenabu,deslarmes,cetteterre,Larmesd'ouvriersetlarmesdepaysans,Carlesbandits,quisontcausedesguerres,Nepleurentjamais,carcesontdestyrans.LaButteRouge,c'estsonnom,l'baptêmes'fitunmatinOùtousceuxquigrimpèrent,roulèrentdansleravinAujourd'huiyadesvignes,ilypousseduraisinQuiboitdecevin-là,boiraleslarmesdescopains.Dansmondos,lesEspagnolss'ymettentaussi,ilsneconnaissentpaslesparolesmaisfredonnentavecnous.Bientôt,àl'unisson,c'estàl'étageentierquesonnelaButteRouge.Maintenant,ilssontcentàchanter:
Surc'tebutte-là,onyr'faitdesvendanges,Onyentenddescrisetdeschansons.Filesetgars,doucementyéchangentDesmotsd'amour,quidonnentlefrisson.Peuvent-ilssongerdansleursfolesétreintes,Page137
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtQu'àcetendroitoùs'échangentleursbaisers,J'aientendu,lanuit,monterdesplaintes,Etj'yaivudesgarsaucrânebrisé?
LaButteRouge,c'estsonnom,l'baptêmes'fitunmatinOùtousceuxquigrimpèrent,roulèrentdansleravinAujourd'huiyadesvignes,ilypousseduraisinMaismoij'yvoisdescroix,portantl'nomdescopains.Tuvois,Étienneavaitraison,nousnesommespasseuls,maistousensembleici.Lesilenceretombeetavecluilanuitàlafenêtre.Chacunretourneà
sonennui,àsapeur.Bientôt,ilfaudrasortirsurlapasserele,enleverlesvêtements,sauflescaleçonspuisquedésormais,grâceàquelquescopainsespagnols,nousavonsledroitdelesgarder.Lepetitjourestrevenu.Lesprisonnierssontrhabilésettousattendentlerepas.Surlapasserele,deuxcorvettierstraînentlamarmite,servantlesgamelesqu'onleurtend.Lesdétenusrentrentdanslescelules,lesportesserefermentetleconcertdesverrouss'achève.Chacuns'isole,chacunpartàsasolitude,seréchauffantlesmainssurlesbordsdesonbolenmétal.Leslèvresavancentverslebouilonetsoufflentsurleliquidesaumâtre.C'estlajournéequivientqu'ilsboiventàpetitesgorgées.Hierquandnouschantions,unevoixmanquaitàl'appel.Enzoestàl'infirmerie.
-Onattendlàtranquilementqu'ilsl'exécutentmaisjepensequenousdevonsagir,ditJacques.
-D'ici?
-Tuvois,Jeannot,d'icionnepeutpasfairegrand-chosejustement,c'estpour
celaqu'ilfaudraitquenousluirendionsvisite,merépond-il.
-Et...?
-Tantqu'ilnetiendrapasdebout,ilsnepourrontpaslefusiler.Ilfautquenousl'empêchionsdeguérirtropvite,tucomprends?
ÀmonregardJacquesdevinequejenesaisispasencorelerôlequ'ilmeréserve;iltireàlacourtepaileceluidenousdeuxquidevrasetordrededouleur.
Jen'aijamaiseudechanceaujeu,etl'adageselonlequeljedevraisenavoirenamourestidiot,jesaisdequoijeparle!
Mevoilàdonc,meroulantsurlesol,feignantdesmauxquemonimaginationn'apaseuàalercherchertrèsloin.
Lesgardiensmettrontuneheureavantdevenirvoirquisouffreaupointdehurlercommejelefais;etpendantquejepoursuismesplaintes,laconversationvabontraindanslacelule.Page138
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-C'estvraiquelescopainsontdesbagnoles?
demandeClaudequineprêteaucuneattentionà
mestalentsd'acteur.
-Oui,ilparaît,répondJacques.
-Tuterendscompte,euxdehors,envoiturepourpartiràl'action,etnous,là,commedesconsà
nerienpouvoirfaire.
-Oui,jemerendscompte,maugréeJacques.
-Tucroisqu'onyretournera?
-Jenesaispas,peut-être.
-Quisaitsinousauronsdel'aide?demandemonpetitfrère.
-Tuveuxdiredel'extérieur?répondJacques.
-Oui,reprendClaude,presqueenjoué.Ilsviendrontpeut-êtretenterlecoup.
-Ilsnepourrontpas.EntrelesAlemandssurlesmiradorsetlesgardiensfrançaisdanslacour,ilfaudraitunearméepournouslibérer.Monpetitfrèreréfléchit,sesespoirssontdéçus,ilserassieddosaumur,laminetristesejointàsonteintpâle.
-Disdonc,Jeannot,tuvoudraispasgémirunpeumoinsfort,ons'entendàpeine!bougonne-t-ilavantdesetairepourdebon.
Jacquesregardefixementlaportedelacelule.Nousentendonsdesbruitsdegodilotssurlacoursive.Leguichetsesoulèveetlatêterougeaudedugardienapparaît.Sesyeuxsemblentchercherd'où
viennentlesrâles.Laserrurecliquette,deuxgardiensmesoulèventdeterreetmetraînentau-dehors.
-Tuasintérêtàavoirquelquechosedegrave,pournousdérangerendehorsdeshoraires;sinon,onteferapasserlegoûtdelapromenade,ditl'un.
-Tupeuxcomptersurnous!ajoutel'autre.Maismoi,jemefichebiendequelquesbrimadessupplémentaires,puisqu'ilsm'emmènentvoirEnzo.
Ildortsursonlitd'unsommeilagité.L'infirmiermereçoitetmefaitalongersurunecivière,prèsd'Enzo.Ilattendquelesgardienss'enailentetsetourneversmoi.
-Tufaissemblantpourpasserquelquesheuresdereposoutuasvraimentmalquelquepart?
Jeluimontremonventreengrimaçant,ilpalpe,hésitant.
-Ont'adéjàôtél'appendice?
-Jenecroispas,dis-jeenbalbutiant,sansvraimentréfléchirauxconséquencesdemaréponse.
-Laisse-moit'expliquerquelquechose,reprendl'hommed'untonsec.SilaréponseàmaquestionestPage139
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttoujoursnon,ilestpossiblequel'ont'ouvreleventrepourtel'enlever,cetappendiceenflammé.Biensûr,ilyadesavantagesàcela.Tuvastroquerdeuxsemainesdecelulecontreautantdejoursdansunbonlitettubénéficierasd'unemeileurenourriture.Situdevaispasserenjugement,ilseraretardéd'autantetsitoncopainesttoujourslààtonréveil,vouspourrezmêmefaireunbrindecausettetouslesdeux.L'infirmiersortunpaquetdecigarettesdelapochedesablouse,m'enoffreune,encoleuneautreentreseslèvres,etreprendd'untonplussolennelencore.
-Biensûr,ilyaaussidesinconvénients.D'abord,jenesuispaschirurgien,toutjusteexterne;sinon,tut'endoutes,jenetravaileraispascommeinfirmieràlaprisonSaint-Michel.Attention,jenedispasquejen'aiaucunechancederéussirtonopération,jeconnaismesmanuelsparcœur;maistucomprendsquecen'estquandmêmepaspareilqued'êtreentredesmainsexpertes.Ensuite,jenetecachepasquelesconditionsd'hygièneicinesontpasidéales.Onn'estjamaisàl'abrid'uneinfection,etdanscecas,jenepeuxpastecachernonplusqu'unemauvaisefièvrepourraitt'emporterbienavantlepelotond'exécution.Alors,jevaisalerfaireuntourdehors,letempsdefumercettecigarette.Toi,tuvasessayerpendantcetemps-làdetesouvenirsilacicatricequejevoisenbasdetonventre,à
droite,neseraitpasjustementceled'uneopérationdel'appendicite!
L'infirmieraquittélapièce,melaissantseulavecEnzo.J'aisecouémoncopain,letirantprobablementd'unrêve,puisqu'ilmesouriait.
-Qu'est-cequetufouslà,Jeannot?Tut'esfaitesquinter?
-Non,jen'airien,jesuisjustevenuterendrevisite.
Enzos'estredressésursonlitetcettefoissonsourirenevenaitd'aucunsonge.
-Çac'estdrôlementchouette!Tut'esdonné
toutcemalrienquepourvenirmevoir?
J'aihochélatêteenguisederéponse,parcequepourtouttedire,j'étais
drôlementémudevoirmoncopainEnzo.Etplusjeleregardais,plusl'émotionmontait;aussiparcequeprèsdelui,jevoyaisMariusaucinémadesVariétésetRosineàsescôtésquimesouriait.
-Falaitpastedonnercettepeine,Jeannot,jevaisbientôtremarcher,jesuispresquerétabli.J'aibaissélesyeux,jenesavaispascommentluidire.
Page140
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Ehben,monvieux,çaal'airdeteréjouirquej'ailemieux!
-Benjustement,Enzo,ceseraitmieuxquetun'ailespasaussibien,tucomprends?
-Pasvraiment,non!
-Écoute-moi.Dèsquetuvasremarcher,ilst'emmènerontdanslacourpourteréglertonsort.Tantquetunepourraspasaleràpiedaupoteau,tuserasensursis.Tucomprendscettefois?
Enzon'ariendit.Moij'avaishonte,parcequemesmotsétaientcrusetparcequesij'avaisétéàsaplace,jen'auraispasaiméqu'ilmelesdise.Maisc'étaitpourluirendreserviceetluisauverlapeau,alorsj'airavalémagêne.
-Fautpasquetuguérisses,Enzo.Ledébarquementfinirabienpararriver,nousdevonsgagnerdutemps.
Enzoarelevébrusquementsondrappourdécouvrirsajambe.Lescicatricesétaientimmenses,maispresquerefermées.
-Etqu'est-cequejepeuxyfaire?
-Jacquesnem'aencorerienditàcesujet;maisnet'inquiètepas,noustrouveronsunmoyen.Enattendant,essaiedefeindreunregaindedouleur.Situveuxjepeuxtemontrer,j'aiacquisuncertainsavoir-faire.
Enzom'aditquepourça,iln'avaitpasbesoindemoi;questiondouleur,ilavaitdessouvenirstrèsfrais.J'entendaisl'infirmierrevenirsursespas,Enzoafait
semblantderepiquerunroupilonetmoijesuisretournésurmacivière.
Aprèsmûreréflexion,j'aipréférérassurerl'hommeenblouse;lamémoirem'étaitrevenueà
lafaveurdececourtmomentderepos;j'enétaispresquecertain,àcinqans,onm'avaitdéjàopérédel'appendicite.Detoutefaçon,lemalsemblaits'enêtrealé,jepouvaismêmeretournerencelule.L'infirmierm'aglisséquelquespastilesdesoufredanslapoche,pouralumernoscigarettes.Auxgardiensquimereconduisaient,iladitqu'ilsavaientbienfaitdem'amenerjusqu'ici,j'avaisundébutd'occlusionquiauraitpumaltourner,etsansleurintervention,j'auraismêmepuenmourir.
Aupluscrétindecesdeux-là,quisurlapassereleaosémefaireremarquerqu'ilm'avaitsauvélavie,j'aidûdiremerci,etcemerci-làparfoismebrûleencorelabouche;maisquandjepensequec'étaitpoursauverEnzo,alorslefeus'éteint.Deretourencelule,jedonnedesnouvelesd'Enzoetc'estbienlapremièrefoisquejevoisdesPage141
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtgensattristésqueleuramiguérisse.C'estdiresil'époqueestfole,silavieaperdutoutsenslogiqueetàquelpointnotremondetourneàl'envers.Alorschacunyvadesescentpas,brasderrièreledos,cherchantunesolutionpoursauverlavied'uncopain.
-Enfait,dis-jeenm'aventurantunpeu,ilfautjustetrouverunmoyenpourquelescicatricesneserefermentpas.
-Merci,Jeannot,grommeleJacques,jusque-là,noussommestousd'accordavectoi!
Monpetitfrère,quirêvedefaireunjourdesétudesdemédecine,cequidanssasituationrelèved'uncertainoptimisme,enchaîneaussitôt.
-Pourça,ilsuffiraitquelesplaiess'infectent.Jacquesletoise,sedemandantsichezlesdeuxfrèresiln'yauraitpasunetarecongénitalelesprédisposantàl'énoncédelieuxcommuns.
-Leproblème,ajouteClaude,c'estdetrouverlemoyenpourquelesplaiess'infectent;d'ici,c'estpasévident!
-Alorsilnousfautgagnerlacomplicitédel'infirmier.Jesorsdemapochelacigaretteetlespastilesdesoufrequ'ilm'aoffertestoutàl'heure,etdisà
Jacquesquej'aisentichezcethommeunecertainecompassionànotreégard.
-Aupointdeprendredesrisquespoursauverl'und'entrenous?
-Tusais,Jacques,ilyadestasdegensquisontencoreprêtsàprendredesrisquespourépargnerlavied'ungamin.
-Jeannot,jemefichedecequefontounefontpaslesgens,cequim'intéresse,c'estcetinfirmierquetuasrencontré.Commentévalues-tunoschancesaveclui?
-Jen'ensaisrien,enfin,jepensequecen'estpasunmauvaistype.
Jacquesmarcheverslafenêtre,ilréfléchit;samainnecessedepassersursonvisagedécharné.
-Ilfautretournerlevoir,dit-il.IlfautluidemanderdenousaideràcequelecopainEnzoretombemalade.Luisauracommentfaire.
-Ets'ilneveutpas?intervientClaude.
-OnluiparleradeStalingrad,onluidiraquelesRussessontauxfrontièresdel'Alemagne,quelesnazissontentraindeperdrelaguerre,queledébarquementnevapastarderetquelaRésistancesauraleremercierquandtoutserafini.
-Ets'ilneselaissepasconvaincre?insistemonPage142
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpetitfrère.
-Alors,nouslemenaceronsdeluiréglersoncompteàlaLibération,répondJacques.EtJacquesdétestesespropresmots,maisqu'importentlesmoyens,ilfautquelaplaied'Enzosegangrène.
-Etcommentva-t-onluidiretoutça,àl'infirmier?demandeClaude.
-Jen'ensaisrienencore.Sinousrefaisonslecoupdumalade,lesmatonsflairerontl'arnaque.
-Jecroisquejeconnaisunefaçon,dis-jesanstropréfléchir.
-Commentcomptes-tut'yprendre?
-Aumomentdelapromenade,lesgardienssonttousdanslacour.Jevaisfairelaseulechoseà
laqueleilsnes'attendentpas:jevaism'évaderà
l'intérieurdelaprison.
-Faispasl'idiot,Jeannot,situtefaisprendre,ilsvonttedérouiler.
-Jecroyaisqu'ilfalaitsauverEnzoàtoutprix!
Lanuitrevientetlematinsuivantselève,aussigrisquelesautres.C'estl'heuredelapromenade.Aubruitdesbottesdesgardiensquiavancentsurlapasserele,revientàmamémoirelamiseengardedeJacques.«S'ilsteprennent,ilsvonttedérouiler»,maisjepenseàEnzo.Lesverrousclaquent,lesportess'ouvrentetlesprisonnierss'alignentdevantTouchin,quilescompte.Onsaluelegardien-chefetlacohortes'engagedansl'escalierencolimaçonquimèneaurez-dechaussée.Nouspassonssouslaverrière,eleéclairetristementlagalerie;nospasrésonnentsurlapierreuséeetnousentronsdanslecouloirquis'étireverslacour.
Moncorpsentieresttendu,c'estdansleviragequ'ilfaudras'échapper,seglisser,invisibleaumilieuducortège,verslapetiteporteentrouverte.Jesaisquedejourelen'estjamaisfermée,pourpermettreaugardiendejeteruncoupd'œildesachaiseàlaceluledescondamnésàmort.Jeconnaislechemin,hierjel'aiempruntésousbonnegarde.Devantmoi,unsasd'unmètreàpeineetaubout,quelquesmarchesquiconduisentàl'infirmerie.Lesmatonssontdanslacour,lachanceestavecmoi.Quandilmevoit,l'infirmiersursaute.Àmonair,ilsaitqu'iln'arienàcraindre.Jeluiparle,ilm'écoutesansm'interrompre,etsoudainils'assiedsuruntabouret,l'airabattu.
-Jen'enpeuxplusdecetteprison,dit-il,jen'enpeuxplusdevoussavoirtousau-dessusdemaPage143
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttête,jen'enpeuxplusdemonimpuissance,dedevoirdirebonjour,aurevoir,chaquefoisquejelescroiseces
salaudsquivousgardentetvoustabassentàlapremièreoccasion.Jen'enpeuxplusdesfusilladesdanslacour;maisilfautquejevive,non?Ilfautquejenourrissemafemme,l'enfantquenousattendons,tucomprends?
Etmevoilàquiréconfortel'infirmier!C'estmoi,lejuif,rouxetbinoclard,engueniles,lapeaudécharnée,couvertedescloquesquemelaissentlespuceschaquematinensouvenirdeleurnuit;c'estmoi,leprisonnierquiguettelamortcommeonattendsontourchezlemédecin,moidontleventregargouile,moiquilerassuresursonavenir!
Entends-moiluidiretoutceàquoijecroisencore:lesRussesàStalingrad,lesfrontsdel'Estquisedégradent,ledébarquementquiseprépareetlesAlemandsquitomberontbientôtduhautdesmiradors,commelespommesàl'automne.Etl'infirmierm'écoute;ilm'écoutecommeunenfantquin'apresquepluspeur.Àlafindurécit,nousvoilàtouslesdeux,unpeucomplices,liésdansnotresort.Quandjesenssonamertumepassée,jeluiredisqu'entresesmainssetrouvelavied'ungaminquin'aquedix-septans.
-Écoute-moi,ditl'infirmier.Demain,ilsvontledescendredanslaceluledescondamnés;d'icilà,s'ilestd'accord,jeluiferaiunebandeletteautourdesaplaie,avecunpeudechance,l'infectionreviendraetilsleremonterontici.Maisdanslesjoursàvenir,ilfaudravousdébrouilerpourentretenirlestratagème.Danssesarmoiresontrouvedudésinfectant,maisleproduitinfectant,çan'existepas.Alors,cettechancedontparlel'infirmier,c'estd'urinersurlepansement.
-Sauve-toimaintenant,medit-ilenregardantàlafenêtre,lapromenadesetermine.J'airejointlesprisonniers,lesmatonsn'ontrienvuetJacques,pasàpas,s'estapprochédemoi.
-Alors?m'a-t-ildemandé.
-Alors,j'aiunplan!
Etlelendemain,lesurlendemainettouslesjourssuivants,aumomentdelapromenade,j'organisaislamienne,àl'écartdesautres.Enpassantdevantlesas,jem'éclipsaisvitefaitdelafiledesprisonniers.Jen'avaisqu'àtournerlatêteetvoirEnzo,danslaceluledescondamnésàmort,quidormaitsursacouche.
-Tiens,t'esencorelà,Jeannot?disait-iltouPage144
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtjoursens'étirant.
Etchaquefoisilseredressait,inquiet.
-Maisqu'est-cequetufousencore,t'esdingue,s'ilstepiquent,tuvastefairedérouiler.
-Jesais,Enzo,Jacquesmel'aditcentfois,maisfautrefairetonpansement.
-C'estbizarrevotrehistoireavecl'infirmier.
-T'inquiètederien,Enzo,ilestavecnous,ilsaitcequ'ilfait.
-Alors?Vousavezdesnouveles?
-Dequoi?
-Bendudébarquement!IlsensontoùlesAméricains?aquestionnéEnzo,commeungamindemandeausortird'uncauchemarsitouslesmonstresdesanuitsontbienrentréssousleplancher.
-Écoute,lesRussesontmislepaquet,lesAlemandssontendéroute,onracontemêmequ'ilsseraiententraindelibérerlaPologne.
-Ahdisdonc,c'estdrôlementchouette.
-Maissurledébarquement,onn'ensaitrienpourl'instant.
J'aiditcelalavoixtristeetEnzol'asenti;sesyeuxsesontplissés,commesilamorttiraitsondrapverslui,réduisantlesdistances.Etlevisagedemoncopainsefermependantqu'ilcomptelesjours.
Enzoarelevélatête,àpeine,justedequoimelancerunpetitregard.
-Fautvraimentquetut'enailes,Jeannot,situtefaispiquer,tuterendscompte?
-Jeveuxbienmetirer,maisoùtuveuxquej'aile?
Enzoarigoléetc'étaitbondevoirmonamisourire.
-Ettajambe?
Ilaregardésaguiboleetahaussélesépaules.
-Ben,jepeuxpastedirequeçasentetrèsbon!
-Biensûr,çavatefairedenouveaumal,maisc'estmieuxquelepire,non?
-T'inquiètepas,Jeannot,jesais;etpuisçaseratoujoursmoinsdouloureuxquelesbalesquimeferontéclaterlesos.Maintenantva-t'enavantqu'ilnesoittroptard.
Sonvisagedevientblême,etjesensuncoupdepiedquiexplosedansmesreins.Ilabeauhurlerquecesontdessalauds,lesgardiensmetabassent,jesuispliéendeux,monépauleestausoletlestalonnadescontinuent.Monsangserépandsurladale.Enzos'estredressé,lesmainsaccrochéesauxbarreauxdePage145
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtsoncachotilsuppliequ'onmelaisse.
-Bentuvoisquetutiensdebout,ricanelegardien.
Jevoudraism'évanouir,neplussentirlescoupsquipleuventsurmafigurecommeuneaversed'août.Qu'ilestloinleprintempsdanscesjoursfroidsdemai.
27.
Jem'éveilelentement.Mafiguremefaitmal,meslèvressontcoléespardusangséché.J'ailesyeuxtropgonfléspoursavoirsil'ampouleauplafonddumitardestdéjàalumée.Maisj'entendsdesvoixparlesoupirail,jesuisencoreenvie.Lescopainssontàlapromenadedanslacour.Unfiletd'eaucouleaurobinetfichésurunmuràl'extérieur.Lescopainss'ysuccèdent.Lesdoigtsglacésretiennentàpeinelasavonnettequisertàselaver.Latoiletteachevée,ilséchangentquelquesmotsetvontseréchaufferlàoùunraidesoleils'étiresurlesoldelacour.
Lesgardiensregardentl'undesnôtres.Ilsportentdansleursyeuxleregarddesvautours.Lemômealesjambesquisemettentàtrembler,lesprisonniersseserrentautourdelui,l'encerclentpourfairerempart.
-Alez,viensavecnous!ditlechef.
-Qu'est-cequ'ilsveulent?demandelemômeAntoine,lapeurauvisage.
-Viens,ontedit!ordonnelematonentraçantsoncheminaumilieudesdétenus.Lesmainssetendentpourserrercelesd'Antoinequ'onenlèveàlavie.
-T'inquiètepas,murmurel'undescopains.
-Maisqu'est-cequ'ilsmeveulent?répètesansfinl'adolescentqu'ontireparlesépaules.Tousicisaventbiencequeveulentlesvautours,etAntoinecomprend.Endélaissantlacour,ilregardesesamis,muet;sonaurevoirestsilencieux,maislesprisonniersimmobilesentendentsonadieu.Lesgardienslereconduisentjusqu'àsacelule.Enentrant,ilsluiordonnentdeprendresesaffaires,toutessesaffaires.
-Toutesmesaffaires?supplieAntoine.
-T'essourd?Qu'est-cequejeviensdedire!
Etpendantqu'Antoineroulesapailasse,c'estsaviequ'ilembale;dix-septansdesouvenirs,lepaquetageestvitefait.
Touchinsebalancesursesjambes.
-Alez,viens,dit-il,unrictusdégueulasseàsesPage146
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlèvresgrossières.
Antoines'approchedelafenêtre,prenduncrayonpourgriffonnerunmotàceuxquisontencoredanslacour,ilnelesreverraplus.
-Etpuisquoiencore,ditlechefenluifrappantlesreins.
OntireAntoineparlescheveux,sifinsqu'ilss'arrachent.
Legaminserelèveetprendsonbaluchon,leserrecontresonventreetsuitlesdeuxgardiens.
-Onvaoù?demande-t-illavoixfrêle.
-Tuverrasquandt'yseras!
Etquandlegardien-chefouvrelagriledelaceluledescondamnésàmort,Antoinerelèvelesyeuxetsouritauprisonnierquil'accueile.
-Qu'est-cequetuficheslà?demandeEnzo.
-Jenesaispas,répondAntoine,jecroisqu'ilsm'ontenvoyéicipourquetusoismoinsseul.Qu'estcequeçapourraitbienêtred'autre?
-Benoui,Antoine,réponddoucementEnzo,qu'est-cequetuveuxquecesoitd'autre?
Antoineneditplusrien,Enzoluitendlamoitié
desonpainmaislemômen'enveutpas.
-Fautquetumanges.
-Àquoibon?
Enzoselève,sautileengrimaçantetvas'asseoirparterre,contrelemur.Ilposesamainsurl'épauled'Antoineetluimontresajambe.
-Tucroisvraimentquejemedonneraistoutcemal,s'iln'yavaitpasd'espoir?
Lesyeuxécarquilés,Antoineregardelaplaied'oùsuintelepus.
-Alorsilsontréussi?bredouile-t-il.
-Benoui,tuvois,ilsontréussi.J'aimêmedesnouvelesdudébarquement,situveuxtoutsavoir.
-Toi,danslaceluledescondamnésàmort,tuascegenredenouveles?
-Parfaitement!Etpuis,monpetitAntoine,tun'asriencompris.Ici,cen'estpaslaceluledonttuparles,maiscelededeuxrésistants,encorevivants.Viens,ilfautquejetemontrequelquechose.Enzofouilesapocheetsortunepiècedequarantesoustoutécrasée.
-Jel'avaisdansmadoublure,tusais.
-Tul'asmisedansundrôled'état,tapièce,soupireAntoine.
-Falaitd'abordquej'enlèvelafrancisquedePétain.Maintenantqu'eleesttoutelisse,regardecequej'avaiscommencéàgraver.
AntoinesepenchesurlapièceetlitlesprePage147
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtmièreslettres.
-Qu'est-cequeçadittaphrase?
-C'estpasencorefini,maisçadira:«Ilrestedesbastilesàprendre.»
-Tuvois,Enzo,pourêtretrèshonnête,jesaispassitontrucc'estbeau,ousic'esttrèscon.
-C'estunecitation.Eleestpasdemoi,c'estJeannotquimel'aditeunjour.Tuvasm'aiderà
finir,parcequepourêtreaussihonnêtequetoi,aveclafièvrequirevient,j'aiplustropdeforces,Antoine.Etpendantqu'Antoinetracedeslettresavecunvieuxclousurlapiècedequarantesous,Enzo,alongésurlebat-flanc,luiinventedesnouvelesdelaguerre.
Emileestcommandant,ilalevéunearmée,maintenantilsontdesvoitures,desmortiersetbientôtdescanons.Labrigades'estreformée,ilsattaquentpartout.
-Tuvois,conclutEnzo,cen'estpasnousquisommesfoutus,crois-moi!Etencore,jenet'aipasparlédudébarquement.C'estpourbientôt,tusais.QuandJeannotsortiradumitard,lesAnglaisetlesAméricainsserontlà,tuverras.
Lanuit,AntoinenesaitpasbiensiEnzoluiditvraiousilafièvreetsondélireconfondentrêveetréalité.
Aumatin,ildéfaitlesbandelettes,lestrempedanslatinetteavantdelesluiremettre.Lerestedelajournée,ilveileEnzo,guettesarespiration.Quandiln'ôtepassespoux,iltravailesapiècesansrelâcheetchaquefoisqu'ilgraveunnouveaumot,ilmurmureàEnzoquefinalement,c'estluiquidoitavoirraison;ensemble,ilsverrontlaLibération.Unjoursurdeux,l'infirmiervientleurrendrevisite.Legardien-chefouvrelagrileetl'enfermeaveceux,luilaissantunquart
d'heurepours'occuperd'Enzo,pasuneminutedeplus.Antoineavaitcommencéàdéfairelebandageets'enexcuse.
L'infirmierposesaboîtedesoinsetouvrelecouvercle.
-Àcetrain-là,nousl'auronstuéavantquelepelotonnes'enoccupe.
Illeuraapportédel'aspirineetunpeud'opium.
-Neluiendonnepastrop;jenereviensquedansdeuxjoursetdemainladouleurseraencoreplusforte.
-Merci,chuchoteAntoine,alorsquel'infirmierselève.Page148
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Derien,ditl'infirmier.Jevousoffretoutcequej'ai,dit-ildésolé.
Ilenfoncesesmainsdanslespochesdesablouseetsetourneverslagriledelacelule.
-Dis,l'infirmier,c'estquoivotreprénom?
demandeAntoine.
-Jules,jem'appeleJules.
-Alorsmerci,Jules.
Etl'infirmierseretourneànouveaupourfairefaceàAntoine.
-Tusais,votrecopainJeannotestremontéà
l'étage.
-Ah!C'estunebonnenouvele,ditAntoine.EtlesAnglais?
-QuelsAnglais?
-BenlesAliés,ledébarquement,vousêtesaucourantderien?interrogeAntoinestupéfait.
-J'aientendudeschosesmaisriendeprécis.
-Riendeprécisourienquiseprécise?Parcequedansnotrecasàtouslesdeux,c'estpaspareil,tucomprendsça,Jules?
-Ettoi,c'estquoitonprénom?demandel'infirmier.
-Antoine!
-Alorsécoute,Antoine,ceJeannotdontjeteparlaistoutàl'heure,jeluiaimentiquandilestvenumetrouverpouraidertoncopainavecsajambequej'avaistropbiensoignée.Jenesuispasmédecin,justeinfirmier,etsijesuisici,c'estparcequejemesuisfaitsurprendrependantquejechapardaisdesdrapsetd'autresbricolesdanslesarmoiresdel'hôpitaloùjetravailais.J'enaiprispourcinqans;jesuiscommetoi,unprisonnier.Vous,politiques,moidedroitcommun,enfin,pascommevous;moi,jenesuisrien.
-Bensi,vousêtesunchictype,ditAntoinepourleconsoler,parcequ'ilsentbienquel'infirmierenagrossurlecœur.
-J'aitoutraté,jevoudraisêtrecommetoi.Tuvasmedirequ'iln'yarienàenvieràceluiqu'onvafusiler,maisjevoudraisuninstantconnaîtretafierté,avoirtoncourage.J'enaitantrencontrédesgarscommevous.Tusais,j'étaisdéjàlàquandilsontguilotinéLanger.Qu'est-cequejedirai,moi,aprèslaguerre?Quej'étaisentaulepouravoirpiqué
desdraps?
-Écoute,Jules,déjà,tupourrasdirequetunousassoignésetc'estbeaucoup.Tupourrasdireaussiquetouslesdeuxjours,tuprenaisdesrisquespourvenirrefairelepansementd'Enzo.Enzoc'estPage149
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlui,lecopaindonttut'occupes,aucasoùtunelesauraispas.C'estimportantlesprénoms,Jules.C'estcommeçaqu'onsesouvientdesgens;mêmequandilssontmorts,oncontinueparfoisàlesappelerparleurprénom;parcequesinon,onnepeutpas.TuvoisJules,ilyauneraisonàtout,c'estmamèrequidisaitça.Tun'aspaspiquétesdrapsparcequetuesunvoleur,maisparcequ'ilfalaitquetusoispris,pourtetrouvericiànousapporterdel'aide.Bon,maintenantqueçavamieux,Jules,jelevoisàtonvisage,tuasreprisdescouleurs,dis-moi,pourledébarquement,alors,ças'annoncecomment
?
Juless'estavancéverslagrileetappelepourqu'onviennelechercher.
-Pardonne-moi,Antoine,maisjepeuxplusmentir,jen'aipluslaforce.Pourtondébarquement,jen'airienentendu.
Cettenuit-là,pendantqu'Enzogémitsadouleur,emportéparlafièvre,Antoine,accroupiparterre,achèvedegraverlemot«bastiles»surunepiècedequarantesous.
Aumatingris,Antoinereconnaîtlesverrousdelacelulevoisinequ'onouvreetqu'onreferme.Lespass'éloignentencadence.Quelquesinstantsplustard,accrochéauxbarreauxdelafenêtre,ilentenddouzecoupssourdsquifrappentlemurdesfusilés.Antoinelèvelatête;auloin,leChantdespartisanss'élève.Unchantimmense,quitraverselesmursdelaprisonSaint-Micheletvientàlui,commeunhymneàl'espoir.
Enzoouvreunœil,etmurmure:
-Antoine,tucroisquelescopainschanterontaussiquandonmefusilera?
-Oui,Enzo,plusfortencore,réponddoucementAntoine.Sifort,même,qu'onentendraleursvoixjusqu'auboutdelavile.28.
Jesuissortidumitardetj'airetrouvélescopains.Ilssesontréunispourm'offrirdutabac,dequoiroulertroiscigarettesaumoins.Aumilieudelanuit,desbombardiersanglaissurvolentnotreprison.Auloin,onentendlessirènes;jem'accrocheauxbarreauxetregardeleciel.
Levrombissementlointaindesmoteursressembleàlavenued'unorage;ilenvahitl'espaceetrésonnejusqu'ànous.
Danslesraisdelumièrequibalaientleciel,jevoissedessinerlestoitsdenotrevile.Toulouse,laPage150
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtvilerose.Jepenseàlaguerrequisemènedel'autrecôtédesmurs,jepenseauxvilesd'Alemagneetauxvilesd'Angleterre.
-Oùvont-ils?demandeClaudeassissursapaillasse.Jemeretourneet,dansl'ombre,regardelescopainsetleurscorpsamaigris.Jacquesestadosséaumur,Clauderamasséenboule.Lesgamelescognentauxmurset,desautrescelules,desvoixs'élèventpournousdire«Vousentendez,lesgars?»
Oui,tousnousentendonscesbruitsdelaliberté,siprèsetsiloinàlafois,àquelquesmiliersdemètresau-dessusdenostêtes.Danslesavions,là-haut,ilyadestypeslibres,desthermosdecafé,desbiscuitsetpleindecigarettes;justeau-dessusdenous,terends-tucompte?
Etlespilotes,dansleursblousonsdecuir,traversentlesnuages,flottentaumilieudesétoiles.Sousleursailes,laterreestsombre,pasunelumière,pasmêmeceledesprisons,etilsemplissentnoscœursd'uneboufféed'espoir.Dieuquejevoudraisêtredesleurs,j'auraisdonnémaviepourêtreassisprèsd'eux,maismavie,jel'aidéjàdonnéeàlaliberté,ici,dansuncachotdepierreàlaprisonSaint-Michel.
-Alors,ilsvontoù?répètelepetitfrère.
-J'ensaisrien!
-EnItalie!affirmel'undesnôtres.
-Non,quandilsvontlà-bas,ilspartentdel'Afrique,répondSamuel.
-Alorsoù?redemandeClaude.Qu'est-cequ'ilsfontlà?
-Jenesaispas,jenesaispas,maistiens-toiloindelafenêtre,onnesaitjamais.
-Ettoialors,t'escoléauxbarreaux!
-Moijeregardeetjeteraconte...Dessifflementsdéchirentlanuit,lespremièresexplosionsfonttremblerlaprisonSaint-Michelettouslesprisonniersselèvent,crientdeshourras.
«Vousentendez,lesgars?»
Oui,onentend.C'estToulousequ'onbombardeetlecielrougitdanslelointain.Lescanonsantiaérienssemettentàrépondre,maislessifflementscontinuent.Lescopainsm'ontrejointsouslesbarreaux.Quelfeud'artifice!
-Maisqu'est-cequ'ilsfont?supplieClaude.
-Jenesaispas,murmureJacques.Lavoixd'uncopains'élèveetsemetàchanter.Jereconnaisl'accentdeCharles,etmesouviensdelagaredeLoubers.
Monpetitfrèreestprèsdemoi,Jacquesenface,Page151
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtFrançoisetSamuelsurleurpailasse;enbas,ilyaEnzoetAntoine.La35ebrigaden'apasfinid'exister.
-Siseulementl'unedecesbombespouvaitfairetomberlesmursdecettetaule...,ditClaude.Etdemainauréveil,nousapprendronsquecettenuit,lesavionsdanslecielétiraientsousleursailesl'aubedudébarquement.
Jacquesavaitraison,leprintempsrevient,EnzoetAntoinesontpeut-êtresauvés.Al'aubedujoursuivant,troishommesennoirsontentrésdanslacour.Unofficierenuniformelessuivait.
Legardien-cheflesaccueile,mêmeluieststupéfait.
-Attendez-moidanslebureau,dit-il,ilfautquejelesprévienne,onnevousattendaitpas.Etpendantquelesurveilantrevientsursespas,uncamionfranchitleporcheetdouzehommescasquésendescendenttouràtour.Cematin,TouchinetTheilsontderepos,Delzerestdeservice.
-Ilfalaitqueçatombesurmoi,grommelelesuppléantdugardien-chef.
Ilfranchitlesasets'approchedelacelule.Antoineentendlespasetsedresse.
-Qu'est-cequevousfaiteslà,ilfaitnuitencore,c'estpasl'heuredelagamele?
-Çayest,ditDelzer,ilssontlà.
-Queleheureest-il?interrogelemôme.Legardienregardesamontre,ilestcinqheures.
-C'estpournous?demandeAntoine.
-Ilsn'ontriendit.
-Alors,onvavenirnouschercher?
-Dansunedemi-heure,jepense.Ilsontdespapiersàremplir,etpuisilfaudraenfermerlescorvettiers.Legardienfouilesapocheetsortunpaquetdegauloises,illepasseautraversdesbarreaux.
-Ilvaudraitmieuxquandmêmequeturéveilestoncopain.
-Maisilnepeutpastenirdebout,ilsnevontpasfaireça!Ilsn'ontpasledroit,putain!s'insurgeAntoine.
-Jesais,ditDelzer,enbaissantlatête.Jetelaisse,peut-êtrequec'estmoiquireviendraitoutà
l'heure.
Antoines'approchedelapailassed'Enzo.Illuitapotel'épaule.
-Réveile-toi.
Page152
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtEnzosursaute,ilouvrelesyeux.
-C'estpourmaintenant,murmureAntoine,ilssontlà.
-Pournousdeux?demandeEnzodontlesyeuxsemouilent.
-Non,toiilsnepeuventpas,ceseraittropdégueulasse.
-Dispasça,Antoine,j'aiprisl'habitudequenoussoyonsensemble,j'iraiavectoi.
-Tais-toi,Enzo!Toitupeuxplusmarcher,jetedéfendsdetelever,tum'entends?Jepeuxyalerseul,tusais.
-Jesais,l'ami,jesais.
-Tiens,onadeuxcigarettes,desvraies,onaledroitdelesgriler.
Enzoseredresseetcraqueunealumette.Iltireunelongueboufféeetregardelesvolutesdefumée.
-AlorslesAliésn'onttoujourspasdébarqué?
-Fautcroirequenon,monvieux.Danslaceluledortoir,chacunattendàsamanière.Cematin,lasoupeestenretard.Ilestsixheuresetlescorvettiersnesontpasencoreentrésdanslagalerie.Jacquesfaitlescentpas;àsonvisage,onvoitqu'ilestinquiet.Samuelresteprostrécontrelemur,Claudesedresseauxbarreauxmaislacourestencoregrise,ilretournes'asseoir.
-Qu'est-cequ'ilsfoutent,bonsang?rumineJacques.
-Lessalauds!répondmonpetitfrère.
-Tucroisque...?
-Tais-toi,Jeannot!ordonneJacques,etilretournes'asseoir,dosàlaporte,latêtesurlesgenoux.
Delzerestrevenudanslaceluledescondamnés.Ilalevisagedéfait.
-Jesuisdésolé,lesgars.
-Etcommentilsvontl'emmener?supplieAntoine.
-Onleporterasurunechaise.C'estàcausedeça,leretard.J'aiessayédelesendissuader,deleurdirequeceschoses-lànesefontpas,maisilsenontassezd'attendrequ'ilguérisse.
-Lessalauds!hurleAntoine.
Etc'estEnzoquileréconforte.
-Jeveuxyalerdebout!
Ilselève,trébucheettombe.Lebandagesedéfait,sajambeesttoutepourrie.
-Ilsvontt'apporterunechaise,soupireDelzer.Paslapeinequetusouffresenplus.Etderrièrecesmots,EnzoentendlespasquiPage153
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtviennentàeux.
*-Tuasentendu?ditSamuelenseredressant.
-Oui,murmureJacques.
Danslacour,résonnentlespasdesgendarmes.
-Vaàlafenêtre,Jeannot,etdis-nouscequ'ilsepasse.
J'avancejusqu'auxbarreaux,Claudemefaitlacourteéchele.Dansmondos,lescopainsattendentquejeleurcontelatristehistoired'unmondeoù
deuxgaminsperdusdanslepetitmatinsonttraînésverslamort,celeoùl'und'entreeuxvacilesurunechaisequeportentdeuxgendarmes.L'undeboutqu'onattacheaupoteau,l'autrequel'onpose,justeàcôtédelui.Douzehommess'alignent.J'entendslesdoigtsdeJacquesquicraquenttantillesserre,etdouzecoupsdefeuquiclaquentdansl'aubed'undernierjour.Jacqueshurleun«Non!»plusfortencorequeleschantsquis'élèvent,pluslongquelescoupletsdelaMarseilaisequ'onentonne.Lestêtesdenoscopainsdodelinentetretombent,lespoitrinespercéessevidentdeleursang;lajambed'Enzogigoteencore,elesetendetlachaiseroulesurlecôté.
Sonvisageestdanslesable,etdanslesilencerevenu,jetejurequ'ilsourit.
Cettenuit-là,cinqmilenaviresquivenaientd'AngleterreonttraversélaManche.Auleverdujour,dix-huitmileparachutistessontdescendusducieletlessoldatsaméricains,anglaisetcanadiensdébarquaientparmilierssurlesplagesdeFrance;troismileyontlaissélavieauxpremièresheuresdumatin,laplupartreposentdanslescimetièresdeNormandie.
Noussommesle6juin1944,ilestsixheures.Àl'aube,danslacourdelaprisonSaint-Michel,à
Toulouse,EnzoetAntoineontétéfusilés.29.
Pendantlestroissemainesquisuivirent,lesAliésconnurentl'enferenNormandie.Chaquejourapportaitsonlotdevictoiresetd'espoir;Parisn'étaitpasencorelibéré,maisleprintempsqueJacquesavaittantattendus'annonçait,etquandbienmêmeilétaitenretard,personnenepouvaitluienvouloir.
Touslesmatins,aumomentdelapromenade,nouséchangeonsavecnoscopainsespagnolsdesnouvelesdelaguerre.Maintenant,nousensommesPage154
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtcertains,onnetarderapasànouslibérer.Maisl'intendantdepoliceMarty,quelahainen'ajamaisquitté,enadécidéautrement.Àlafindumois,ildonnel'ordreàl'administrationpénitentiairederemettretouslesprisonnierspolitiquesauxmainsdesnazis.
Àl'aube,onnousréunitdanslagalerie,souslaverrièregrise.Chacunportesonpaquetage,sagameleetsesmaigresaffaires.
Lacours'estempliedecamionsetlesWaffenSSaboientpournousfairemettreenrangs.Laprisonestenétatdesiège.Onnousencadre.Lessoldatshurlent,etnousfontavanceràcoupsdecrossedefusil.Danslafile,jerejoinsJacques,Charles,François,Marc,Samuel,monpetitfrèreettouslescopainssurvivantsdela35ebrigade.Brasdansledos,lesurveilant-chefTheil,entourédequelquesgardiens,nousregarde,etsesyeuxpétilentdehargne.
Jemepencheàl'oreiledeJacquesetmurmure:
-Regarde-le,ilestblafard.Tuvois,j'aimeencoremieuxêtreàmaplacequ'àlasienne.
-Maisturéalisesoùonva,Jeannot!
-Oui,maisnousironslatêtehauteetluivivratoujoursàvoixbasse.
Tous,nousespérionslalibertéettous,nouspartonsenrang,enchaînésquands'ouvrentlesportesdelaprison.Noustraversonslavile,sousescorte,etlesrarespassants,silencieuxdanscematinblême,regardentlacohortedeprisonniersqu'onemmèneàlamort.
ÀlagaredeToulouse,oùreviennentlessouvenirs,unconvoidewagonsdemarchandisesnousattend.
Ens'alignantsurlequai,chacundenousdevinebienoùcetrainnousconduit.Ilfaitpartiedeceuxqui,depuisdelongsmois,traversentl'Europe,ceuxdontlespassagersnereviennentjamais.TerminusàDachau,Ravensbrûck,Auschwitz,Birkenau.C'estdansletrainfantômequel'onnouspousse,telsdesanimaux.
30.
Lesoleiln'estpasencorebienhautdansleciel,lesquatrecentsprisonniersdu
campduVernetattendentsurlequaipourtantdéjàempreintdelatiédeurdujour.LescentcinquantedétenusdelaprisonSaint-Michelsejoignentàeux.Auconvoi,sontcouplésentreleswagonsdemarchandisesquiPage155
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtnoussontréservésquelqueswagonsdepassagers.Y
embarquentdesAlemandscoupablesdemenusdélits.Ilsretournentchezeux,sousescorte.DesmembresdelaGestapo,quiontobtenud'êtrerapatriésavecleursfamiles,grimpentàleurtour.LesWaffen-SSs'asseyentsurlesmarchepieds,fusilsurlesgenoux.Prèsdelalocomotive,lechefdutrain,lelieutenantSchuster,donnedesordresàsessoldats.Enqueuedeconvoi,onarrimeunplateausurlequelsontmontésunimmenseprojecteuretunemitrailleuse.LesSSnousbousculent.Latêted'unprisonniernerevientpasàl'und'entreeux.Illuiassèneuncoupdecrosse.L'hommerouleàterreetserelèveensetenantleventre.Lesportesdesbétaillèress'ouvrent.Jemeretourneetregardeunedernièrefoislacouleurdujour.Pasunnuage,c'estunechaudejournéed'étéquis'annonce,etjeparspourl'Alemagne.
Lequaiestpourtantnoirdemonde,lesfilesdedéportéssesontforméesdevantchaquewagon,etmoi,étrangement,jen'entendsplusaucunbruit.Alorsqu'onnouspousse,Claudesepencheàmonoreile.
-Cettefois,c'estlederniervoyage.
-Tais-toi!
-Combiendetempscrois-tuquenoustiendronslà-dedans?
-Letempsqu'ilfaudra.Jetedéfendsdemourir!
Claudehausselesépaules,c'estàsontourdemonter,ilmetendlamain,jelesuis.Derrièrenous,laporteduwagonsereferme.
Ilfautunpeudetempsàmesyeuxpours'habitueràl'obscurité.Desplanchesentouréesdebarbeléssontclouéesàlalucarne.Noussommessoixante-dixentassésdanscewagon,peut-êtreunpeuplus.Jecomprendsquepoursereposer,ilfaudras'alongeràtourderôle.Ilestbientôtmidi,lachaleurestintenableetleconvoinebougetoujourspas.Sinousroulions,nousaurionspeut-êtreunpeud'air,maisriennesepasse.UnItalienquin'enpeutplusdesoif,
pisseentresesmainsetboitsapropreurine.Levoilàquivacileets'évanouit.Àtrois,nouslesoutenonssouslemincefiletd'airquipasseparlalucarne.Maispendantquenousleréanimons,d'autresperdentconscienceets'écroulent.
-Écoutez!murmuremonpetitfrère.Noustendonsl'oreileetleregardonstous,dubitatifs.
-Chut,insiste-t-il.
Page156
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtC'estlegrondementdel'oragequ'ilentend,etdéjàdegrossesgoutteséclatentsurletoit.Meyerseprécipite,iltendlesbrasverslesbarbelésetseblesse;qu'importe,àsonsangquicoulesursapeausemêleunpeud'eaudepluie,illalèche.Saplaceestdisputéepard'autres.Assoiffés,épuisés,apeurés,leshommessontentraindedevenirdesanimaux;maisaprèstout,commentleurenvouloirdeperdrelaraison,nesommes-nouspasparquésdansdeswagonsàbestiaux?
Unesecousse,leconvois'ébranle.Ilparcourtquelquesmètresets'immobilise.
C'estmontourd'êtreassis.Claudeestàcôté
demoi.Dosàlaparoi,genouxrecroqueviléspourprendrelemoinsdeplacepossible.Ilfaitquarantedegrésetjesenssarespirationhaletante,commeceledeschiensquis'abandonnentàlasiestesurlapierrechaude.
Lewagonestsilencieux.Parfois,unhommetousseavantdes'évanouir.Dansl'antichambredelamort,jemedemandeàquoipenseceluiquiconduitlalocomotive,àquoipensentlesfamilesalemandesquiontprisplacesurlesbanquettesconfortablesdeleurscompartiments,àceshommesetcesfemmesqui,àdeuxwagonsdenous,boiventàleursoifetmangentàleurfaim.Yena-t-ilparmieuxquelquesunsquiimaginentcesprisonniersquisuffoquent,cesadolescentsinanimés,touscesêtreshumainsà
quil'onveutenleverleurdignitéavantdelesassassiner?
-Jeannot,ilfautsetirerd'iciavantqu'ilnesoittroptard.
-Etcomment?
-Jenesaispas,maisjevoudraisquetuyréfléchissesavecmoi.J'ignoresiClaudeaditcelaparcequ'ilcroitvraimentqu'uneévasionestpossible,oubiensimplementparcequ'ilsentaitquejedésespérais.Mamannousdisaittoujoursquelavienetenaitqu'à
l'espoirqu'onluiaccorde.Jevoudraissentirsonparfum,entendresavoixetmesouvenirqu'ilyaquelquesmoisencore,j'étaisunenfant.Jerevoissonsouriresefiger,elemeditdesmotsquejen'entendspas.«Sauvelaviedetonpetitfrère,articulentseslèvres,nerenoncepas,Raymond,nerenoncepas!»
-Maman?
Unegifleclaquesurmajoue.
-Jeannot?
Jesecouelatêteetdansmonbrouilard,jevoisPage157
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlabouileconfusedemonpetitfrère.
-Jecroisquetuétaisàdeuxdoigtsdetournerdel'œil,medit-ilens'excusant.
-Arrêtedem'appelerJeannot,çan'aplusdesens!
-Tantquenousn'auronspasgagnélaguerre,jecontinueraidet'appelerJeannot!
-Commetuvoudras.
Lesoirvient.Letrainn'aplusbougédelajournée.Demain,ilchangeraplusieursfoisdevoie,maissansjamaisquitterlagare.Lessoldatscrient,onaccrochedenouveauxwagons.Àlatombéedujoursuivant,lesAlemandsdistribuentàchacun,unepâtedefruitsetunebouledepaindeseiglepourtroisjours,maistoujourspasd'eau.Lelendemain,quandleconvois'envaenfin,aucundenousn'alaforcedes'enrendrecomptedansl'instant.
Alvarezs'estredressé.Ilobservelestraitsquelalumièredessinesurlesolenpassantautraversdesplanchesclouéesàlalucarne.Ilseretourneetnousregarde,avantdesedéchirerlesmainsenrepoussantlesfilsdeferbarbelés.
-Qu'est-cequetufais?demandeunhommeapeuré.
-Àtonavis?
-Tunevaspast'évader,j'espère?
-Qu'est-cequeçapeutbientefaire?répondAlvarezensuçantlesangquicouledesesdoigts.
-Çamefaitquesituespris,ilsfusilerontdixd'entrenousenguisedereprésailes.Tunel'aspasentenduquandilsl'ontditàlagare?
-Alorssituesdécidéàrestericietqu'ilstechoisissent,remercie-moi.J'auraiabrégétessouffrances.Oùcrois-tuquecetrainnousconduise?
-Jen'ensaisrienetjeneveuxpaslesavoir!
gémitl'hommeens'accrochantàlavested'Alvarez.
-Auxcampsdelamort!C'estlàqueseretrouveronttousceuxquin'aurontpassuffoquéavant,étouffésparlegonflementdeleurproprelangue.Tucomprends?hurleÂlvarezensedégageantdel'emprisedudéporté.
-Évade-toietfiche-luidonclapaix,s'interposeJacques;etilaideÂlvarezàchasserlesplanchesdelalucarne.
Âlvarezestàboutdeforces,iln'aquedix-neufansetledésespoirsemêleàsacolère.Leslattessontramenéesàl'intérieurduwagon.L'airentreenfin,etmêmesicertainsontpeurdecequevatenternotreami,toutlemondegoûtelaPage158
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtfraîcheurquipénètre.
-Saloperiedelune!grommeleÂlvarez.Regarde-moicetteclartédemerde,onsecroiraitenpleinjour.
Jacquesregardeàlafenêtre,auloinunvirage,uneforêts'ydessinedanslanuit.
-Dépêche-toi,situveuxsauterc'estmaintenant!
-Quiveutmesuivre?
-Moi,répondTitonel.
-Moiaussi,ajouteWalter.
-Nousverronsaprès,ordonneJacques,alez,grimpe,jetefaislacourteéchele.Etvoilàlecopainquiseprépareàexécuterleplanqu'ilaentêtedepuisquelesportesduwagonsesontreferméesilyadeuxjours.Deuxjournéesetdeuxnuits,pluslonguesquetoutescelesdel'enfer.Âlvarezsehisseàlalucarneetpassed'abordlesjambesavantdeseretourner.Ilfaudras'accrocheràlaparoi,etfaireglisserlecorps.Leventgiflesesjouesetluiredonnequelquesforces,àmoinsqu'elesnerenaissentdel'espoirdusalut.Ilsuffitquelesoldatalemandenqueuedeconvoi,celuipostéderrièresamitraileuse,nelevoiepas;ilsuffitqu'ilneregardepasdanssadirection.Quelquessecondesseulement,letempsquelepetitboisserapproche,c'estlàqu'ilsautera.Ets'ilneseromptpaslecouentombantsurlebalast,alorsc'estdansl'ombredelaforêtqu'illetrouvera,cesalut.Encorequelquessecondes,etÂlvarezlâcheprise.Aussitôt,lecrépitementdesmitraileusesretentit;ontiredepartout.
-Jevousl'avaisdit!criel'homme.C'étaitunefolie.
-Tais-toi!ordonneJacques.
Âlvarezroulesurlesol.Lesbalesdéchirentlaterreautourdelui.Iladescôtescassées,maisilestenvie.Levoilàquicourtàtoutesjambes.Danssondos,ilentendcrisserlesfreinsdutrain.Unemeutes'élancedéjààsapoursuite;etpendantqu'ilsefaufileentrelesarbres,détalantàperdrehaleine,lescoupsdefeufusentautourdelui,faisantéclaterlesécorcesdespinsquil'entourent.Laforêts'éclaircit;devants'étirelaGaronnecommeunlongrubanargentédanslanuit.Huitmoisdeprison,huitmoisdeprivationdenourriture,auxquelsviennents'ajoutercesterriblesjournéesdetrain;maisÂlvarezal'âmed'unbattant.Ilaenluilaforcequedonnelaliberté.Etalorsqu'ilsejettedanslefleuve,Âlvarezseditques'ilréussit,Page159
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtd'autressuivront;alorsilnepérirapasnoyé,lescopainsvalentcevoyage.Non,Âlvareznemourrapascesoir.
Quatrecentsmètresplusloin,ilsehissesurlabergeopposée.Titubant,ilmarcheverslaseulelumièrequibriledevantlui.C'estlafenêtreéclairéed'unemaisonquibordeunchamp.Unhommevientàsarencontre,illeprendsoussonbrasetleportejusqu'àsademeure.Ilavaitentendulafusilade.Safileetluiluioffrentl'hospitalité.Deretoursurlavoie,lesSSquin'ontpastrouvé
leurproiesontfurieux,ilsdonnentcoupsdepiedetdecrossesurlesflancsdeswagons,commepouryinterdiretoutmurmure.Ilyauraprobablementdesreprésailes,maispaspourl'instant.LelieutenantSchusteradécidéderemettresonconvoienmarche.AveclaRésistancequis'étenddésormaisdanslarégion,ilnefaitpasbontraînerici.Letrainpourraitêtreattaqué.Lessoldatsremontentàbordetlalocomotives'ébranle.NuncioTitonel,quidevaitsauterjusteaprèsÂlvarez,adûyrenoncer.Ilprometdetenterlecoupuneprochainefois.Dèsqu'ilparle,Marcbaisselatête.Nuncioc'estlefrèredeDamira.Aprèsleurarrestation,MarcetDamiraontétéséparésetdepuisleursinterrogatoires,ilnesaitpascequ'eleestdevenue.ÀlaprisonSaint-Michel,iln'ajamaiseudenouvelesetsespenséesnepeuventsedétacherd'ele.Nuncioleregarde,ilsoupireetvients'asseoirauprèsdelui.Jamaisilsn'ontencoreoséparlerdelafemmequiauraitpufaired'euxdesfrèressilalibertédes'aimerleuravaitétédonnée.
-Pourquoinem'as-tupasditquevousétiezensemble?demandeNuncio.
-Parcequ'elemel'avaitinterdit.
-Queledrôled'idée!
-Elecraignaittaréaction,Nuncio.Jenesuispasitalien...
-Situsavaiscequejem'enfousquetunesoispasdecheznous,dumomentquetul'aimesetquetularespectes.Onesttousl'étrangerdequelqu'un.
-Oui,onesttousl'étrangerdequelqu'un.
-Detouteslesfaçons,jelesavaisdepuislepremierjour.
-Quitel'adit?
-Tuauraisvusatêtequandeleestrentréeàlamaison,lapremièrefoisquevousavezdûvousembrasser!Etdèsqu'elepartaitenmissionavectoi,ouquelquepartoùeledevaitterencontrer,elepassaitunsacrétempsàsepréparer.IlnefalaitpasPage160
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtêtrebienmalinpourcomprendre.
-Jet'enprie,Nuncio,neparlepasd'eleàl'imparfait.
-Tusais,Marc,àl'heurequ'ilest,eledoitêtreenAlemagne,jenemefaisplustropd'ilusions.
-Alors,pourquoim'enparles-tumaintenant?
-Parceque,avant,jepensaisquel'ons'ensortirait,quenousserionslibérés,jenevoulaispasqueturenonces.
-Situt'évades,jeviensavectoi,Nuncio!
NuncioregardeMarc.Ilposesamainsursonépauleetleserrecontrelui.
-Lachosequimerassure,c'estqu'Osna,SophieetMariannesontavecele;tuverras,elessetiendrontlescoudes.Osnaveileraàcequ'eless'ensortent,jamaiselen'abandonnera,tupeuxmefaireconfiance!
-Tucroisqu'Âlvarezs'enesttiré?poursuitNuncio.
Nousnesavionspassinotrecopainavaitsurvécu,maisentoutcas,ilavaitréussiàs'évaderetpournoustous,l'espoirrenaissait.Quelquesheuresplustard,nousarrivionsàBordeaux.Aupetitmatin,lesportess'ouvrent.Onnousdistribueenfinunpeud'eau,qu'ilfautboired'abordens'humectantleslèvres,puisparpetitstraits,avantquelagorgen'acceptedes'ouvrirpourlaisserpasserleliquide.LelieutenantSchusternousautoriseàdescendrepargroupesdequatreoucinq.Letempsdenoussoulageràl'écartdelavoie.Chaquesortieestencadréedesoldatsarmés;certainsportentdesgrenadespourpareràunefuitecolective.C'estdevanteuxquenousnousaccroupissons;cen'estlàqu'unehumiliationdeplus,ilfautvivreavec.Monpetitfrèremeregarde,laminetriste.Jeluisouristantbienquemal,plutôtmaljecrois.
31.
4juilet
Lesportessontànouveauclosesetlachaleurmonteaussitôt.Leconvoisemetenmarche.Abordduwagon,leshommessesontcouchéssurlesol.Nous,lescopainsdelabrigade,sommesassiscontrelaparoidufond.Ànousregarderainsi,onpourraitcroirequenoussommesleursenfants,etpourtant,pourtant...
Nousdiscutonsitinéraire,JacquespariepourAngoulême,ClauderêvedeParis,
MarcestcertainPage161
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtquenousroulonsversPoitiers,lapluparts'accordentpourCompiègne.Là-bas,ilyauncampdetransitquisertdegaredecorrespondance.NoussavonstousquelaguerresepoursuitenNormandie,ilparaîtquel'onsebatdanslarégiondeTours.Lesarméesaliéesavancentversnous,etnousavançonsverslamort.
-Tusais,ditmonpetitfrère,jecroisquenoussommesplusotagesqueprisonniers.Peut-êtrequ'ilsnouslâcherontàlafrontière.TouscesAlemandsveulentrentrerchezeux,etsiletrainn'arrivepasjusqu'enAlemagne,Schusteretseshommesserontcapturés.Enfait,ilsredoutentquelaRésistancenelesretardetropenfaisantsauterlesvoies.C'estpourcelaqueletrainn'avancepas.Schusteressaiedepasserentrelesmailesdufilet.D'uncôté,ilestprisenétauparlescopainsdesmaquis,etdel'autre,ilaunetrouilebleued'unbombardementdel'aviationanglaise.
-D'oùsors-tucetteidée?Tuasimaginécelatoutseul?
-Non,avoue-t-il.Pendantqu'onpissaitsurlesvoies,Meyeraentendudeuxsoldatsquiparlaiententreeux.
-EtMeyercomprendl'alemand?questionneJacques.
-Ilparleleyiddish...
-EtoùestMeyer,maintenant?
-Danslewagonvoisin,répondClaude.Etàpeinea-t-ilachevésaphrasequ'ànouveauleconvois'immobilise.Claudesehisseàlalucarne.Auloin,onvoitlequaid'unepetitegare,c'estParcoul-Médilac.
Ilestdixheuresdumatin,pasl'ombred'unvoyageur,niceled'uncheminot.Lesilenceenveloppelacampagneavoisinante.Lajournées'étiredansunechaleurinsoutenable.Noussuffoquons.Pournousaideràtenir,Jacquesnousraconteunehistoire,Françoisassisàsescôtésl'écoute,perdudanssespensées.Unhommegémitaufondduwagon,ilperdconnaissance.Àtrois,nousleportonsverslalucarne.Ilysouffleunpeud'air.Unautretourneenrondsurlui-même,ilsemblequelafolielegagne,ilsemetàhurler,saplainteestlancinanteetàsontouriltombe.Ainsipasselajournée,à
quelquesmètresdelapetitegare,un4juilet,à
Parcoul-Médilac.
32.
Ilestquatreheuresdel'après-midi.Jacquesn'aPage162
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtplusdesalive,ils'esttu.Quelquesmurmurestroublentl'attenteinsupportable.
-Tuasraison,ilvafaloirpenserànotreévasion,dis-jeenm'asseyantprèsdeClaude.
-Nousnetenteronslecoupquelorsquenousseronssûrsdepouvoirnouséchappertousensemble,ordonneJacques.
-Chut!murmuremonpetitfrère.
-Qu'est-cequ'ilya?
-Tais-toietécoute!
Claudeseredresse,jefaisdemême.Ilavanceà
lalucarneetregardedevantlui.Est-ceànouveaulebruitdel'oragequemonpetitfrèreentendavantlesautres?
LesAlemandsquittentletrainetcourentversleschamps,Schusterentête.LesmembresdelaGestapoetleursfamilesseprécipitentàl'abridestalus.Lessoldatsyplantentdesfusils-mitraileursquinousvisent,commepourprévenirtouteévasion.Clauderegardemaintenantleciel,tendantl'oreile.
-Desavions!Recule!Reculeztousetalongezvous,hurle-t-il.Onentendlevrombissementdesavionsquiserapprochent.
Lejeunecapitainedel'escadriledechasseursafêtésesvingt-troisans,hier,aumessdesofficierssurunaérodromedusuddel'Angleterre.Aujourd'hui,ilglissedanslesairs.Samainretientlemanche,lepoucesurleboutonquiactionnelesmitraileusesd'ailes.Devantlui,untrainimmobilesurlavoiedechemindefer,
l'attaqueserafacile.Ildonnel'ordreàseséquipiersdesemettreenformation,paréspourl'attaque,etsonavionplongeverslesol.Leswagonssedessinentdanssonviseur,nuldoutequ'ils'agitlà
d'untransportdemarchandisesalemandesdestinéesàravitailerlefront.L'ordreestdonnédetoutdétruire.Derrièrelui,sesailierss'alignentdanslecielbleu,ilssontprêts.Leconvoiestàportéedefeu.Lepoucedupiloteeffleurelagâchette.Danssoncockpit,lachaleuraussisefaitsentir.Maintenant!Lesailescrépitentetlesbalestraçanteslonguescommedescouteauxfusentversletrainquel'escadrilesurvole,souslaripostedessoldatsalemands.
Dansnotrewagon,lesparoisdeboiséclatentsouslesimpacts.Lesprojectilessifflentdetoutesparts;unhommehurleets'écroule,unautreretientsesentrailesquidégueulentdesonventredéchiré,untroisièmealajambearrachée;c'estuncarnage.LesprisonnierstententdeseprotégerderrièreleursPage163
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtmincesbagages;espoirdérisoiredesurvivreà
l'assaut.Jacquess'estjetésurFrançois,luioffrantsoncorpspourrempart.Lesquatreavionsanglaissesuccèdent,legrondementdeleursmoteursbatsourdementjusqu'ànostempes,maisdéjàlesvoilàquis'éloignentetgrimpentversleciel.Parlalucarne,onlesvoitvirerauloinetremonterleconvoi,à
hautealtitudecettefois.
Jem'inquiètedeClaudeetleserredansmesbras.Sonvisageestsipâle.
-Tun'asrien?
-Non,maistoi,tusaignesaucou,ditmonpetitfrèreenpassantsamainsurmablessure.Cen'estqu'unéclatquiaentailélapeau.Autourdenousrègneladésolation.Ilyasixmortsdanslewagonetautantdeblessés.Jacques,CharlesetFrançoissontsaufs.Nousnesavonsriendespertesdanslesautreswagons.Surletalus,unsoldatalemandbaignedanssonsang.
Auloin,nousguettonslebruitdesappareilsquiserapprochent.
-Ilsreviennent,annonceClaude.J'airegardélesouriredésoléquisedessinaitsurseslèvres,commes'ilvoulaitmedireadieusansoserdésobéiràl'ordreque
jeluiavaisdonnéderesterenvie.Jenesaispascequim'apris.Mesgestessesontjusteenchaînés,musparcetautreordrequem'avaitdonnémamandansuncauchemarrécent.«Sauvelaviedetonpetitfrère.»
-Passe-moitachemise!ai-jecriéàClaude.
-Quoi?
-Enlève-latoutdesuiteetfile-la-moi.J'aifaitdemêmeaveclamienne,eleétaitbleue,celedemonpetitfrère,vaguementblanche,etsurlecorpsd'unhommequigisaitdevantmoi,j'aiarrachéletissurougidesang.Lestroisétoffesenmain,jemesuisprécipitéà
lalucarne,Claudem'afaitlacourteéchele.J'aipassélebrasau-dehorset,regardantlesavionsquipiquaientsurnous,j'aiagitélamainetmondrapeaudefortune.
Danssoncockpit,lejeunechefd'escadrileestgênéparlesoleil.Iltournelatêtelégèrementdecôté,pournepasselaisseréblouir.Sonpoucecaresseladétente.Letrainestencorehorsdeportée,maisdansquelquessecondes,ilpourradonnerl'ordredetirerlasecondesalve.Auloin,lalocomotivefumeparsontravers.Preuvequelesbalesonttranspercésachaudière.Encoreunpassagepeut-être,etjamaisceconvoiPage164
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtnepourrarepartir.
Auboutdesonailegauche,semblesefondreceledesonailier.Illuifaitsigne,l'attaqueestimminente.Ilregardedanssonviseurets'étonned'unetachedecouleurquiapparaîtsurleflancd'unwagon.Ondiraitqu'eles'agite.Est-celemiroitementducanond'unfusil?Lejeunepiloteconnaîtlesétrangesdiffractionsdelalumière.Combiendefois,là-hautdanslesairs,a-t-iltraversécesarcs-encielqu'onnevoitpasdepuislaterre,commedestraitsmulticoloresquirelieraientlesnuages.L'appareilentamesaplongée,etsurlemanchelamaindupiloteseprépare.Devantlui,latacherougeetbleucontinuedes'agiter.Lesfusilsdecouleurçan'existepas,etpuiscetteétoffeblancheaumilieu,n'achève-t-elepasdeformerundrapeaufrançais?Sonregardsefigesurcesboutsdetissuqu'onagitedepuisl'intérieurd'unwagon.Lesangducapitaineanglaisnefaitqu'untour,sonpouces'immobilise.
-Break,break,break!hurle-t-ildanslaradiodebord,etpours'assurerqueses
ailiersontentendusonordre,ilremetlesgazenbattantdesailesàtoutvaetreprenddel'altitude.Derrièrelui,lesavionsrompentleurformationettententdelesuivre;ondiraitunescadrondebourdonsaffolésquigrimpentversleciel.Delalucarne,jevoislesavionss'éloigner.Jesensbienlesbrasdemonpetitfrèrequifléchissentsousmespieds,maisjem'accrocheàlaparoi,pourvoirlesaviateurscontinuerdevoler.Jevoudraisêtrel'und'eux;cesoir,ilsrejoindrontl'Angleterre.
-Alors?supplieClaude.
-Alors,jecroisqu'ilsontcompris.Leurbattementd'ailesestunsalut.Là-haut,lesappareilsseregroupent.Lejeunechefd'escadrileinformelesautrespilotes.Leconvoiqu'ilsontmitrailés,n'estpasuntraindemarchandises.Àbord,cesontdesprisonniers.Ilavul'und'entreeuxquiagitaitundrapeaupourleleurfairesavoir.
Lepiloteinclinesonmanche,l'avionsepencheetglissesursonaile.D'enbas,Jeannotlevoitfairedemi-touretrebroussercheminpoursepositionneràl'arrièreduconvoi.Etpuis,ànouveaulevoilàquiplongeverslesol;cettefois,sonalureestcalme.L'appareilremontesurletraversdutrain.Ondiraitpresquequ'ilplaneenrase-mottes,àquelquesmètresseulementdusol.
Page165
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLelongdestalus,lessoldatsalemandsn'enreviennentpas,aucunn'osebouger.Lepilote,lui,nequittepasdesyeuxcedrapeaudefortunequ'unprisonniercontinued'agiteràlalucarned'unwagon.Quandilarriveàsahauteur,ilralentitencore,àlalimitedudécrochage.Sonvisagesetourne.L'espacedequelquessecondes,deuxpairesd'yeuxbleussefixent.Ceuxd'unjeunelieutenantanglaisàbordd'unchasseurdelaRoyalAirForceetceuxd'unjeuneprisonnierjuifqu'ondéporteenAlemagne.Lamaindupiloteseporteàsavisièreetelehonoreleprisonnierquiluirendsonsalut.Puisl'avions'élève,accompagnantsonenvold'underniersalutd'ailes.
-Ilssontpartis?demandeClaude.
-Oui.Cesoir,ilsserontenAngleterre.
-Unjourtupiloteras,Raymond,jetelejure!
-Jecroyaisquetuvoulaism'appelerJeannotjusqu'à...
-Onl'apresquegagnéelaguerre,frérot,regardelestraînéesdansleciel.Leprintempsestrevenu.C'estJacquesquiavaitraison.Ce4juilet1944,àquatreheuresdixdel'aprèsmidi,deuxregardssecroisaientaumilieudelaguerre;quelquessecondesàpeine,maispourdeuxjeuneshommes,letempsd'uneéternité.LesAlemandssesontrelevésetréapparaissentaumilieudesherbesfoles.Ilsreviennentversletrain.Schusterseprécipiteverslalocomotivepourévaluerlesdégâts.Pendantcetempsquatrehommessontconduitsverslemurd'undépôtconstruitprèsdelagare.Quatreprisonniersquiavaienttentédes'évader,profitantdel'attaqueaérienne.Onlesaligneetlesabataussitôtàlamitraileuse.Étendussurlequai,leurscorpsinertesbaignentdanslesang,leursyeuxvitreuxsemblentnousobserveretnousdirequepoureux,l'enfers'estachevéaujourd'hui,lelongdecettevoiedechemindefer.Laportedenotrewagons'ouvre,leFeldgendarmeaunhaut-le-cœur.Ilfaitunpasenarrièreetvomit.Deuxautressoldatslerejoignent,unemaindevantlabouchepournepassentirl'airputridequirègneici.L'odeuracredel'urinesemélangeàceledesexcréments,àlapestilencedesentrailesdeBastien,celuiquiaeuleventredéchiré.Uninterprèteannoncequelesmortsserontsortisdeswagonsd'iciquelquesheures,etnoussavonsqueparlachaleurquirègne,chaqueminuteàvenirserainvivable.
Jemedemandes'ilsprendrontlapeined'enPage166
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtterrerlesquatrehommesassassinésquigisentencore,àquelquesmètres.
Onappeleàl'aidedanslesvoituresvoisines.Ilyadetouslesmétiersdanscetrain.Lesfantômesquilepeuplentsontouvriers,notaires,menuisiers,ingénieurs,enseignants.Unmédecin,prisonnierluiaussi,estautoriséàportersecoursauxnombreuxblessés.Ils'appeleVanDick,unchirurgienespagnolquiaservidemédecinpendanttroisansdanslecampduVernetluiprêtemain-forte.Ilsontbeaupasserlesheuresquiviennentàtoutessayerpoursauverquelquesvies,rienn'yfait;ilsn'ontaucunmatérieletlachaleuraccablantenetarderapasà
acheverceuxquigémissentencore.Certainssupplientquel'onprévienneleurfamile,d'autresens'éteignantsemblentsourire,commedélivrésdeleurssouffrances.IciàParcoul-Médilac,àlatombéedujour,onmeurtpardizaines.
Lalocomotiveesthorsd'usage.Letrainnerepartirapascesoir.Schusterencommandeuneautre,elearriveradanslanuit.D'icilàlescheminotsauronteuletempsdelasaboterunpeu,sonréservoird'eaufuira,etleconvoidevras'arrêterplussouventpourrefaireleplein.
Lanuitestsilencieuse.Nousdevrionsnousrévoltermaisnousn'enavonspluslaforce.Lacaniculepèsesurnouscommeunechapedeplombetnousplongetousdansunesemi-inconscience.Noslanguescommencentàgonfler,rendantlarespirationdifficile.Âlvareznes'étaitpastrompé.33.
-Tucroisqu'ils'enesttiré?demandeJacques.Alvarezétaitdignedelachancequelavieluiavaitdonnée.L'hommeetsafilequil'avaienthébergéluiavaientproposéderesterchezeuxjusqu'àlaLibération.Pourtant,àpeineremisdesesblessures,Alvarezlesremerciadel'avoirsoignéetnourri,ildevaitretourneraucombat.L'hommen'insistapas,ilsavaitsoninterlocuteurrésolu.Alors,ildécoupaunplandelarégionquifiguraitsursoncalendrierdesPTTetledonnaaucopain.Illuioffritaussiuncouteauetl'invitaàserendreàSainteBazeile.Là-bas,lechefdegarefaisaitpartiedelarésistance.QuandAlvarezarrivaaulieudit,ils'assitsurlebancenfaceduquai.Lechefenquestionnetardapasàlerepéreretlefitveniraussitôtdanssonbureau.Ill'informaquelesSSducoinlerecherchaientencore.IlleconduisitversunréduitPage167
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtoùétaientrangésquelquesoutilsetdesvêtementsdecheminot,luifitpasserunevestegrise,ajustaunecasquettesursatêteetluiconfiaunemasselégère.Aprèsavoirvérifiélabonnetenuedesonhabit,illepriadelesuivrelelongdelavoie.Enroute,ilscroisèrentdeuxpatrouilesalemandes.Lapremièreneleurprêtaaucuneattention,lasecondelessalua.Ilsarrivèrentàlamaisondesonguideàlatombéedujour.Âlvarezyfutaccueiliparlafemmeduchefdegareetparsesdeuxenfants.Lafamileneluidemandarien.Troisjoursdurant,ilfutnourrietsoignéavecunamourinfini.Sessauveursétaientbasques.Autroisièmematin,unetractionavantnoires'arrêtadevantlapetitemaison,oùÂlvarezreprenaitdesforces.Àsonbord,troisfrancs-tireurspartisansvenaientlechercherpourrepartiravecluiaucombat.
6juilet
Àl'aube,letrainreprendsonchemin.Nouspassonsbientôtdevantlapetitegared'unvilagequiporteundrôledenom.Surlespanneaux,onpeutlire«Charmant».Vulescirconstances,l'ironiedecettegéographienousfaitmarrer.
Maisbrusquement,leconvois'immobiliseànouveau.Pendantquenoussuffoquonsdansnoswagons,Schusterenragedeceénièmearrêtetréfléchitàunnouvelitinéraire.Lelieutenantalemandsaitlaprogressionverslenordimpossible.LesAliésavancentinexorablementetilredoutedeplusenpluslesactionsdelaRésistance,quifaitsauterlesvoiespourretardernotredéportation.
*Soudainlaportes'ouvreetrouleavecfracas.Éblouis,nousvoyonsdanssonencadrementlesoldatalemandquiaboie.Claudemeregarde,dubitatif.
-LaCroix-Rougeestlà,ilfautalerchercherunseausurlequai,ditundéportéquinoussertd'interprète.Jacquesmedésigne.Jesauteduwagonettombeàgenoux.IlfautcroirequematêtederouquindéplaîtauFeldgendarmequisetientdevantmoi:letempsquenosregardssecroisentetlevoilàquimefrappelevisaged'unmagistralcoupdecrosse.Jeparsenarrièreetretombeculàterre.Àtâtons,jecherchemeslunettes.Enfin,lesvoilàsousmamain.J'enramasselesdébrisetlesfourredansmapoche,etdansunbrouilardépais,jecoleauxpasdusoldatquim'entraînederrièreunehaie.Ducanondesonfusil,ilmedésigneunseaud'eauetuneboîteencartonquicontientdesboulesdepainnoiràseparPage168
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttager.C'estainsiquepourchaquewagons'organiseleravitailement.EtjecomprendsquelesgensdelaCroix-Rougeetnousnedevonsjamaisnousvoir.Lorsquejereviensauwagon,JacquesetCharlesseprécipitentàlaportepourm'aideràmonter.Autourdemoi,jenevoisqu'unépaisbrouilardcoloriéderouge.Charlesmenettoielafigure,maislabrumenesedissipepas.Alorsjecomprendscequivientdem'arriver.Jetel'aidit,lanaturen'apaseusoncompted'humourendonnantàmescheveuxlacouleurdescarottes,ilafaluaussiqu'elemerendemyopecommeunetaupe.Sansmesbinocles,lemondeestflou,jesuisaveugle,toutjusteapteà
savoirsic'estlejouroulanuit,àpeinecapabledediscernerlesformesquisemeuventautourdemoi.Pourtant,jereconnaislaprésencedemonpetitfrèreàmescôtés.
-Disdonc,cesalaudt'asalementamoché.Jetiensentremesmainscequirestedemeslunettes.Unpetitmorceaudeverreàdroitedelamonture,unautreàpeineplusgrandpendouileducôtégauche.Claudedoitêtrebienfatigué,pournepasvoirquesonfrèreneporteriensurlenez.Etjesaisqu'ilnemesurepasencorel'ampleurdudrame.Désormais,ildevras'évadersansmoi;pasquestion
des'encombrerd'uninfirme.Jacques,lui,atoutcompris;ildemandeàClaudedenouslaisseretvients'asseoirprèsdemoi.
-Nerenoncepas!chuchote-t-il.
-Etcommentveux-tuquejefassemaintenant?
-Noustrouveronsbienunesolution.
-Jacques,jet'aitoujourstrouvéoptimistemaislà,tudépasseslesbornes!
Claudes'imposeànousetmepoussepresquepourquejeluicèdeunpeudeplace.
-Disdonc,j'aipenséàunechosepourteslunettes.Ilvabienfaloirlerendre,leseau?
-Etalors?
-Alorscommeilsn'autorisentaucuncontactentrelaCroix-Rougeetnous,ilfaudrabienqu'onleredéposederrièrelahaie,unefoisvidé.Jem'étaistrompé,nonseulementClaudeavaitcomprismasituation,maisilétaitdéjàentraind'échafauderunplan.Etaussiimprobablecelasoitil,j'envenaisàmedemandersidésormais,desdeux,lepetitfrèreneseraitpasmoi.
-Jenecomprendstoujourspasoùtuveuxenvenir?
-Ilresteunmorceaudeverredechaquecôté
detamonture.Assezpourqu'unopticienreconPage169
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtnaissetondegrédemyopie.
Àl'aided'unéclatdeboisetd'unboutdefilarrachéàmachemise,jem'efforçaisderéparerl'irréparable.Claudeavaitposésesmainssurlesmiennes,exaspéré.
-Arrêted'essayerdelesrafistoler!Écoute-moi,bonsang.Tunepourrasjamaissauterparlalucarne,niprendretesjambesàtoncouavecdeslunettesdanscetétat.Enrevanche,siondéposaitcequienresteaufondduseau,peut-êtrequequelqu'uncomprendraitetnousviendraitenaide.J'avaislesyeuxmouilés,je
l'avoue.Nonparcequelasolutiondemonfrèredébordaitdetoutsonamour,maisparcequ'àcemoment-là,aufonddudésarroiquiétaitlenôtre,Claudeavaitencoreassezdeforcepourcroireàl'espoir.J'étaissifierdeluicejour-là,jel'aiaimésifortquejemedemandeencoresij'aiprisletempsdeleluidire.
-Çatientlaroutesonidée,aditJacques.
-C'estmêmeloind'êtrecon,aajoutéFrançois,ettouslesautresl'approuvaient.Jen'ycroyaispasuneseconde.ImaginerqueleseauéchapperaitàlafouileavantquelaCroixRougenelerécupère.Rêverquequelqu'unouquelqu'uneydécouvremesmorceauxdelunettesets'intéresseàmonsort,auproblèmedevued'unprisonnierendéportationpourl'Alemagne,c'étaitplusqu'invraisemblable.MaismêmeCharlestrouvaitleplandemonfrère«espatant».Alors,faisantfidemesdoutesetdemonpessimisme,j'aiacceptédemeséparerdesdeuxinfimesmorceauxdeverrequim'auraienttoutjustepermisdedistinguerlesparoisduwagon.Pourrendreàmescopainsunpeudecetespoirqu'ilsm'offraientavectantdegénérosité,ainsiqueClaudel'avaitproposé,j'aidéposéenfind'aprèsmidi,dansleseauvidequiquitteraitlewagon,cequirestaitdemeslunettes.Etquandlaportes'estrefermée,j'aivudansl'ombredel'infirmièredelaCroix-Rougequis'éloignaitlenoirdelamortm'envahir.Cettenuit-là,unorageaéclatéau-dessusdeCharmant.Lapluieruisselaitdutoitets'écoulaitdanslewagonparlestrousqu'avaientlaisséslesbalesdesavionsanglais.Ceuxquiavaientencoreassezdeforcesetenaientdebout,têteenl'air,pourenrécupérerlesgouttesdansleursbouchesgrandesouvertes.
34.
Page170
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt8juilet
Noussommesrepartis,c'estfoutu,jenereverraijamaismeslunettes.
Àl'aube,nousarrivonsàAngoulême.Autourdenous,toutestdésolation;lagareaétédétruiteparlesbombardementsaliés.Alorsqueleconvoiralentit,nousregardons,stupéfaits,lesbâtimentséventrés,lescarcassescalcinéesdewagonsencastréslesunsdanslesautres.Deslocomotivesseconsumentencoresurlesvoies,parfoiscouchéessurleflanc.Desgruessinistresgisent,telsdessquelettes.Etlelongdesrailsarrachésquipointentversleciel,quelquesouvriers,incrédules,peleetpiocheenmain,regardentaveceffroipassernotre
convoi.Septcentsfantômesquitraversentunpaysaged'apocalypse.Lesfreinscrissent,letrains'immobilise.LesAlemandsinterdisentauxcheminotsdes'approcher.Personnenedoitsavoircequisepasseà
l'intérieurdeswagons,nulnedoittémoignerdel'horreur.Schusterredoutedeplusenplusuneattaque.Lapeurdesmaquisardsestdevenuechezluiobsessionnele.Ilfautdirequedepuisnotreembarquement,letrainn'ajamaispuparcourirplusdecinquantekilomètresparjouretlefrontdelabatailedelaLibérationavanceversnous.Ilnouseststrictementdéfendudecommuniquerd'unwagonàl'autre,maislesnouvelescirculentquandmême.Surtoutcelesquiparlentdelaguerreetdel'avancementdesAliés.Chaquefoisqu'uncheminotcourageuxréussitàapprocherleconvoi,chaquefoisqu'uncivilgénéreuxvient,àlafaveurdelanuit,nousapporterunpeuderéconfort,nousglanonsdesinformations.Etchaquefois,renaîtl'espoirqueSchusterneréussissepasàgagnerlafrontière.
Noussommeslederniertrainàpartirpourl'Allemagne,ledernierconvoidedéportés,etcertainsveulentcroirequenousfinironsparêtrelibérésparlesAméricainsouparlaRésistance.C'estgrâceàelequenousn'avançonspas,c'estgrâceàelequelesvoiessautent.Auloin,lesFeldgendarmesprennentàpartiedeuxcheminotsquitententdevenirversnous.Désormais,pourcebatailonenretraite,l'ennemiestpartout.Enchaquecivilquiveutnousvenirenaide,enchaqueouvrier,lesnazisvoientdesterroristes.Pourtant,cesonteuxquihurlentfusilaupoing,grenadesàlaceinture,euxquitabassentlesplusfaiblesd'entrenous,brutalisentlesplusvieux,justepoursedéfoulerdelatensionquilesharcèle.Aujourd'hui,nousnerepartironspas.LesPage171
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtwagonsrestentferméssousbonnegarde.Ettoujourscettechaleurquinecessed'augmenteretnoustuelentement.Dehors,ilfaittrente-cinqdegrés;dedans,personnenepeutledire,noussommespresquetousinconscients.Leseulréconfortdanscettehorreurestd'entrevoirlevisagefamilierdescopains.Jedevinelesourirequ'esquisseCharlesquandjeleregarde,Jacquessembletoujoursveilersurnous.Françoisresteàsescôtés,commeunfilsauprèsd'unpèrequ'iln'aplus.Moi,jerêvedeSophieetdeMarianne;j'imaginelafraîcheurducanalduMidietjerevoislepetitbancoùnousnousasseyionspouréchangerdesmessages.Enfacedemoi,Marcsemblesitriste;pourtantc'estluiquiadelachance.IlsongeàDamira,etjesuiscertainqu'eleaussipenseàlui,sieleestencoreenvie.Aucungeôlier,aucuntortionnairenepourraretenirprisonnièrescespensées-là.Lessentimentsvoyagentàtraversles
barreauxlesplusétroits,ilss'envontsanspeurdeladistance,etneconnaissentnilesfrontièresdeslangues,nicelesdesreligions,ilsserejoignentaudelàdesprisonsinventéesparleshommes.Marcacetteliberté-là.Jevoudraiscroirequelà
oùsetrouveSophie,elepenseunpeuàmoi;quelquessecondessuffiraient,quelquespenséespourl'amiquej'étais...àdéfautd'êtrepoureledavantage.
Aujourd'hui,nousn'auronsnieaunipain.Certainsd'entrenousnepeuventplusparler,ilsn'enontpluslaforce.Claudeetmoinenousquittonspas,vérifiantàchaqueinstantquel'unoul'autrenes'estpasévanoui,quelamortn'estpasentraindel'emporter,etdetempsentemps,nosmainsserejoignent,justepourvérifier...9juilet
Schusteradécidéderebrousserchemin.LaRésistanceafaitsauterunpont,interdisantnotrepassage.NousrepartonsversBordeaux.Etpendantqueletrains'éloigned'Angoulêmeetdesagaredévastée,jerepenseàunseauoùj'ailaisséfilermadernièrechanced'yvoirclair.Déjàdeuxjoursdanslabrumeetlanuittoujoursdevantmoi.Nousarrivonsaudébutdel'après-midi.NuncioetsonamiWalternepensentqu'às'évader.Lesoir,pourpasserletemps,nousfaisonslachasseauxpucesetauxpouxquirongentlepeudechairquinousreste.Lesparasitesselogentdanslescouturesdenoschemisesetdenospantalons.Ilfautbeaucoupd'adressepourlesdéloger,etàpeineunecoloniechassée,uneautreprolifère.Àtourderôle,Page172
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlesunss'alongentpouressayerdesereposertandisqued'autress'accroupissentpourleurfairedelaplace.C'estaumilieudecettenuit-là,quemevientcettedrôledequestion:sinoussurvivonsàcetenfer,pourrons-nousunseuljourl'oublier?Aurons-nousledroitderevivrecommedesgensnormaux?Peutongommerlapartdemémoirequitroublel'esprit?
Claudemeregardeétrangement.
-Aquoipenses-tu?medemandemonfrère.
-ÀChahine,tutesouviensdelui?
-Jecrois.Pourquoipenses-tuàluimaintenant?
-Parcequesestraitsnes'effacerontjamais.
-Àquoipenses-tuvraiment,Jeannot?
-Jechercheuneraisondesurvivreàtoutcela.
-Tul'asenfacedetoi,imbécile!Unjour,nousretrouveronslaliberté.Etpuis,jet'aipromisquetuvolerais,çatut'ensouviensj'espère?
-Ettoi,qu'est-cequetuvoudrasfaireaprèslaguerre?
-FaireletourdelaCorseàmoto,aveclaplusbelegonzessedumondeaccrochéeàmataile.Levisagedemonfrèresepencheversmoipourquejedistinguemieuxsestraits.
-J'enétaissûr!J'avaisrepérétonpetitricanement.Quoi?Tumecroisincapabledeséduireunefileetdel'emmenerenvoyage?
J'aibeautoutfairepourmecontenir,jesenslerirequimegagneetmonfrèrequis'impatiente.Charlesrigoleàsontour,mêmeMarcsejointà
nous.
-Maisqu'est-cequevousaveztous?demandeClaude,agacé.
-C'estterriblecequetupues,monvieux,situvoyaistonalure!Jedoutequedanstonétat,mêmeuncafardveuiletesuivreoùquecesoit.Claudemerenifleetsejointàcefourireabsurdequinenousquittepas.
10juilet
Auxpremièresheuresdujour,lachaleurestdéjàintenable.Etcefichutrainquinebougetoujourspas.Paslemoindrenuageàl'horizon,pasl'espoird'unegouttedepluiequiviendraitapaiserlessouffrancesdesprisonniers.OnditquelesEspagnolschantentquandçavamal.Unemélopées'élève,c'estlabelelanguedeCatalognequis'évadeparlesplanchesduwagonvoisin.
-Regardez!ditClaudequis'esthisséàlalucarne.
-Qu'est-cequetuvois?demandeJacques.Page173
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Lessoldatss'agitentlelongdelavoie.DescamionnettesdelaCroix-Rougearrivent,desinfirmièresendescendent,elesportentdel'eauetviennentversnous.
Elesavancentjusqu'auquaimaislesFeldgendarmesleurordonnentdes'arrêter,dedéposerleursseauxetdeseretirer.Lesprisonniersviendrontleschercherdèsqu'elesserontparties.Aucuncontactaveclesterroristesn'estautorisé!
L'infirmièreenchefrepousselesoldatd'ungestedelamain.
-Quelsterroristes?demande-t-eleoutrée.Lesvieux?Lesfemmes?Leshommesaffamésdansceswagonsàbestiaux?
Elel'invectiveetluiditqu'eleenaassezdesordres.Dansquelquetemps,ilfaudrarendredescomptes.Sesinfirmièresirontporterleravitaillementjusqu'auxwagons,c'estainsietpasautrement!Eteleajoutequecen'estpasparcequ'ilporteununiformequ'ilval'impressionner.Etquandlelieutenantbranditsonrevolverenluidemandantsicelal'impressionneunpeuplus,l'infirmièreencheftoiseSchusteretsolicitecourtoisementunefaveur.S'ilavaitlecouragedetirersurunefemme,etdesurcroîtdedos,eleleprieraitd'avoirl'amabilitédeviserlecentredelacroixqu'eleportesursonuniforme.Eleajoutequeparchance,cettedernièreestsuffisammentgrandepourquemêmeunimbécilecommeluisoitcapabled'ajusterletir.Celaluiferadebeauxétatsdeservicequandilrentrerachezlui,etdemeileursencores'ilvenaitàêtrearrêtéparlesAméricainsoulaRésistance.ProfitantdelastupeurdeSchuster,l'infirmièreenchefordonneàsadrôledetrouped'avancerversleswagons.Surlequai,lessoldatssemblents'amuserdesonautorité.Peut-êtresont-ilssimplementsoulagésquequelqu'unforceleurchefàunpeud'humanité.Eleestlapremièreàouvrirleloquetd'uneporte,lesautresfemmesl'imitent.L'infirmièreenchefdelaCroix-RougedeBordeauxpensaitavoirtoutvudanssavie.Deuxguerresetdesannéesàdonnerdessoinsauxplusdémunisl'avaientconvaincuequeplusriennelasurprendrait.Pourtant,ennousdécouvrant,sesyeuxs'écarquilent,eleaunhaut-le-coeuretnepeutréprimerle«MonDieu»quis'échappedesabouche.Lesinfirmières,tétanisées,nousregardent;surleurvisagelescopainspeuventvoirledégoûtetlaPage174
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtrévoltequenotreconditionleurinspire.
Nousavionsbeaunousêtrerhabilésdumieuxquenouslepouvions,nosfiguresémaciéestrahissaientnotreétat.Danschaquewagon,uneinfirmièreapporteunseau,offredesbiscuitsetéchangequelquesmotsaveclesprisonniers.MaisSchusterhurledéjàpourquelaCroix-Rougeseretireetl'infirmièreenchefjugeavoirsuffisammentjouédesachanceaujourd'hui.Lesportessereferment.
-Jeannot!Viensvoir,ditJacquesquiassureladistributiondesbiscuitsetàchacunsarationd'eau.
-Qu'est-cequ'ilya?
-Ilyaqu'ilfautquetutedépêches!
Seleverdemandebeaucoupd'effortetdansleflouoùjevisdepuisquelquesjours,l'exerciceestencorepluspénible.Maisjesenschezlescopainsuneurgencequimeforceàlesrejoindre.Claudemeprendparl'épaule.
-Regarde!dit-il.
Ilenadebonnes,Claude!Àpartleboutdemonnez,jenevoispasgrand-chose,quelquessilhouettesparmilesquelesjereconnaisceledeCharles,etjedevineMarcetFrançoisquisetiennentderrièrelui.
JedistinguelescontoursduseauqueJacquessoulèveversmoi,etsoudain,aufond,j'aperçoislamontured'unepairedelunettesneuves.Jetendsmamainquidisparaîtdansl'eau,etsaisisceàquoijeneveuxcroireencore.
Lescopains,silencieux,attendentenretenantleursoufflequejeposeleslunettessurmonnez.Ettoutàcoup,levisagedemonpetitfrèreredevientclaircommeauxpremiersjours,jevoisl'émotiondanslesyeuxdeCharles,lamineréjouiedeJacques,celesdeMarcetFrançoisquimeserrentdansleursbras.
Quiapucomprendre?Quiasudevinerledestind'undéportésansespoir,endécouvrantdanslefondd'unseaudeslunettesbrisées?Quiaeulecœurd'enfairefabriquerdenouveles,desuivreletrainpendantplusieursjours,derepérersanserreurlewagond'oùelesprovenaientetdefairelenécessairepourqu'unepaireneuves'yretrouve?
-L'infirmièredelaCroix-Rouge,répondClaude.Quid'autre?
Jeveuxrevoirlemonde,jenesuisplusaveugle,labrumes'estenvolée.Alorsjetournelatêteetregardeautourdemoi.Lepremierdécorquis'offreàmavuerecouvréeestd'unetristesseinfinie.Claudem'entraîneverslalucarne.
Page175
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Regardecommeilfaitbeaudehors.
-Oui,ilaraisonmonpetitfrère,ilfaitsibeaudehors.
-Tucroisqu'eleestjolie?
-Quiça?demandeClaude.
-L'infirmière!
Cesoir-là,jemedisque,peut-être,mondestinsedessinaitenfin.LesrefusdeSophie,deDamiraet,pourtoutdire,detouteslesfilesdelabrigadeà
vouloirm'embrasseravaientfinalementunsens.Lafemmedemavie,lavraie,seraitdonccelequim'avaitsauvélavue.
Endécouvrantleslunettesaufondduseau,eleavaitaussitôtcomprisl'appelausecoursquejeluiavaislancédufonddemonenfer.Eleavaitcachélamonturedanssonmouchoir,prenantunsoininfinideséclatsdeverrequis'ytrouvaientaccrochés.Eles'étaitrendueenvilechezunopticienprochedelaRésistance.Cedernieravaitcherchésansrelâchedesverrescorrespondantauxfragmentsqu'ilavaitétudiés.Lamonturereconstruite,eleétaitrepartieàvélo,longeantlesrailsjusqu'àcequ'elerepèreleconvoi.EnlevoyantrebroussercheminversBordeaux,elesutqu'eleréussiraitàlivrersoncolis.Aveclacomplicitédel'infirmièreenchefdelaCroix-Rouge,elechoisitavantd'arriversurlequailewagonqu'elereconnaissaitauxéclatsdebalesquistriaientsonflanc.C'estainsiquemeslunettesmerevinrent.
Ilavaitfaluàcettefemmetantdecœur,degénérositéetdecourage,quejemepromettais,sijem'ensortais,delaretrouverdèslafindelaguerreetdelademanderenmariage.Jem'imaginaisdéjà,roulantcheveuxauvent,suruneroutedecampagne,àbordd'uneChryslerdécapotable,oupourquoipassurune
bicyclette,cequin'enauraitqueplusdecharme.Jefrapperaisàlaportedesamaison,jefrapperaisdeuxpetitscoups,etquandelem'ouvrirait,jeluidirais«Jesuisceluiàquituassauvélavieetmaviedésormaist'appartient».Nousdînerionsdevantl'âtre,etnousnousraconterionschacunlesdernièresannéesécoulées,touscesmoisdesouffrancesurcelongcheminoùnousavionsenfinfiniparnousrencontrer.Etnousrefermerionsensemblelespagesdupassépourécrireàdeuxlesjoursàvenir.Nousaurionstroisenfantsouplussielelesouhaitaitetnousvivrionsheureux.JeprendraisdescoursdepilotagecommeClaudemel'avaitpromisetquandjeseraisdiplômé,jel'emmèneraisledimanche,survolerlacampagnefrançaise.Voilà,Page176
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttoutétaitdésormaislogique;maintenant,laviepourmoiavaitenfinunsens.
Comptetenudurôlequ'avaitjouémonpetitfrèredansmonsauvetage,etvularelationquinousliait,ilétaittoutàfaitnormalquejeluidemandeaussitôtd'êtremontémoin.
Claudem'aregardéentoussotant.
-Écoute,monvieux,jen'airiencontreleprinciped'êtretémoinàtonmariage,j'ensuismêmehonoré,maisilfautquandmêmequejetedisequelquechoseavantquetadécisionnesoitdéfinitive.
L'infirmièrequiarapportéteslunettesestmilefoisplusmyopequetoi,enfin,vul'épaisseurdesverresqu'eleportaitsurlenez.Bon,ça,tuvasmedirequ'ons'enfiche;maisilfautaussiquejetedise,puisquetuétaisencoredanslebrouilardquandeleestrepartie:eleaquaranteansdeplusquetoi,eledoitdéjàêtremariéeetavoiraumoinsdouzeenfants.Jenedispasquedansnotreétatnousayonslesmoyensd'êtreexigeants,maisenfin,là...NoussommesrestéstroisjoursparquésdansceswagonsimmobilessurunquaidelagaredeBordeaux.Lescopainssuffoquaient,parfoisl'und'entreeuxselevait,àlarecherched'unpeud'air,maisiln'yenavaitpas.
L'hommes'habitueàtout,c'estl'undesesgrandsmystères.Nousnesentionsplusnotreproprepuanteur,personnenesesouciaitdeceluiquisepenchaitau-dessusduminusculetroudansleplancherpours'ysoulager.Lafaimétaitoubliéedepuislongtemps,seuleduraitl'obsessiondelasoif;surtoutquandunenouveleboursouflureseformaitsurnoslangues.L'airseraréfiaitnonseulement
danslewagonmaisaussidansnosgorges;ilétaitdeplusenplusdifficilededéglutir.Maisnousavionsprisl'habitudedecettesouffranceducorpsquinenousquittaitplus;nousnousaccoutumionsàtouteslesprivations,ycomprisàceledusommeil.Etlesseulsqui,parcourtsinstants,trouvaientunedélivrance,c'étaitdanslafoliequ'ilss'évadaient.Ilsselevaient,semettaientàgémirouàhurler,parfoiscertainspleuraientavantdes'écrouler,inanimés.Quantàceuxquitenaientencorelecoup,ilsessayaienttantbienquemalderassurerlesautres.Dansunwagonvoisin,Walterexpliquaitàquivoulaitl'entendrequelesnazisn'arriveraientjamaisànousemmenerjusqu'enAlemagne,lesAméricainsnousdélivreraientavant.Danslenôtre,Jacquess'épuisaitànousraconterdeshistoires,pourfairePage177
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpasserletemps.Quandsaboucheétaittropsèchepourqu'ilcontinueàparler,l'angoisserenaissaitdanslesilencequis'instalait.Etpendantquelescopainsmouraientensilence,moijerevivaisd'avoirrecouvrélavue;etquelquepart,jem'ensentaiscoupable.12juilet
Ilestdeuxheuresetdemiedumatin.Soudain,lesportessontdéverrouilées.LagaredeBordeauxgrouiledesoldats,laGestapoaétédépêchéesurplace.Lessoldatsarmésjusqu'auxdentshurlentetnousordonnentdeprendrelepeud'affairesqu'ilnousreste.Àcoupsdecrosseetdepied,onnousfaitdescendredenoswagonsetonnousregroupesurlequai.Parmilesprisonniers,certainssontterrorisés,d'autressecontententdeboirel'airàgrandesgoulées.
Parcolonnesdecinq,nousnousenfonçonsdanslavilenoireetsilencieuse.Iln'yaaucuneétoiledansleciel.
Nospasrésonnentsurlepavédésertoùs'étirelalonguecohorte.Derangenrang,lesinformationscirculent.Certainsdisentqu'onnousconduitverslefortduHâ,d'autressontcertainsqu'onnousdirigeverslaprison.Maisceuxquicomprennentl'allemandapprennent,desdiscussionsdessoldatsquinousencadrent,quetouteslescelulesdelavilesontdéjàpleines.
-Alorsoùva-t-on?murmureunprisonnier.
-Schnel,schnel!hurleunFeldgendarmeenluiassenantuncoupdepoingdansledos.Lamarchenocturnedanslavilemuettes'achèverueLaribat,devantlesportesimmensesd'untemple.C'estlapremièrefoisquemonpetitfrèreetmoientronsdansunesynagogue.35.
Iln'yavaitplusaucunmeuble.Lesolavaitété
recouvertdepaileetunalignementdeseauxtémoignaitquelesAlemandsavaientpenséànosbesoins.Lestroisnefspouvaientaccueilirlessixcentcinquanteprisonniersduconvoi.Étrangement,tousceuxquivenaientdelaprisonSaint-Michelseregroupèrent,prèsdel'autel.Desfemmesquenousn'avionsjamaisaperçuesdenotrewagonfurentparquéesdansunespacevoisin,del'autrecôtéd'unegrile.
Quelquescouplesseretrouventainsilelongdesbarreauxquilesséparent.Celafaitpourcertainssilongtempsqu'ilsnesesontpasvus.BeaucoupPage178
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpleurent,quandlesmainssetouchentànouveau.Laplupartrestentsilencieux,lesregardssuffisentàtoutdirequandons'aime.D'autresmurmurentàpeine,quepeut-onraconterdesoi,desjoursécoulés,sansfairedumalàl'autre?
Lematinvenu,ilfaudratoutelacruautédenosgeôlierspourséparercescouples,parfoisàcoupsdecrosse.Caràl'aube,onemmènelesfemmesversunecasernedelavile.
Lesjourspassentetchacunressembleàlaveile.Lesoir,onnousdistribueunbold'eauchaudeoù
nagentunefeuiledechou,parfoisquelquespâtes.Nousaccueilonscettegamelecommeunfestin.Detempsentemps,lessoldatsviennentcherchercertainsd'entrenous,onnelesrevoitjamaisetlarumeurnousapprendqu'ilsserventd'otages;dèsqu'uneactiondelaRésistanceestaccompliedanslavile,ilssontexécutés.
Certainspensentàs'évader.Ici,lesprisonniersduVernetsympathisentavecceuxdeSaint-Michel.LeshommesduVernetsontsurprisparnosâges.Desgossesquifaisaientlaguerre,ilsn'encroientpasleursyeux.
14juilet
Noussommesrésolusàcélébrercejourcommeilsedoit.Chacuncherchedequoifabriquerdescocardesavecdesboutsdepapier.Onlesaccrochesurnospoitrines.OnchantelaMarseilaise.Nosgeôliersfermentlesyeux.Laréprimandeseraittropviolente.20juilet
Aujourd'hui,troisrésistants,quenousavonsrencontrésici,onttentédes'évader.Ilssesontfaitsurprendreparunsoldatdegarde,alorsqu'ilsfouillaientlapaile,derrièrel'orgueoùsetrouveunegrile.QuesneletDamien,quifêteaujourd'huisesvingtans,ontréussiàfileràtemps.Roquemaurelareçusavoléedecoupsdebotte,maisaumomentdel'interrogatoire,ilaeulaprésenced'espritdeprétendrequ'ilcherchaitunmégotdecigarettequ'ilavaitaperçu.LesAlemandsl'ontcruetnel'ontpasfusilé.Roquemaurel,c'estundesfondateursdumaquisdeBir-HakeimquiagissaitdansleLanguedocetlesCévennes.Damienestsonmeileurami.Tousdeuxavaientétécondamnésà
mortaprèsleurarrestation.
Àpeineremisdeleursblessures,Roquemaureletsescamaradeséchafaudentunnouveauplan,pourunautrejour,quiviendrasûrement.L'hygièneicin'estpasmeileurequedanslePage179
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttrain,etlagalefaitrage.Lescoloniesdeparasitespululent.Ensemble,nousavonsinventéunjeu.Dèslematin,chacunfaitsursoncorpssacueilettedepucesetdepoux.Lesbestiolessontregroupéesdansdespetitesboîtesdefortune.QuandpassentlesFeldgendarmespournouscompter,nouslesouvronsetensemonsleurcontenusureux.Mêmelà,nousn'avonspasrenoncé,etcejeuquipeutparaîtretrivialestpournousunefaçonderésister,munisdelaseulearmequinousresteetquinousrongechaquejour.
Nousquipensionsêtreseulsàl'action,rencontronsiciceuxqui,commenous,n'ontjamaisacceptélaconditionqu'onvoulaitleurimposer,n'ontjamaisadmisquel'onattenteàladignitédeshommes.Ilyavaittantdecouragesdanscettesynagogue.Unebravoureparfoissubmergéeparlasolitude,maissiforteque,certainssoirs,l'espoirchassaitlespenséeslesplussombresquinousoccupaient.Audébut,toutcontactaveclemondeextérieurnousétaitimpossible,maisdepuisdeuxsemainesquenouscroupissonsici,leschosess'organisentunpeu.Chaquefoisqueles«gameliers»sortentdanslacourpouralerchercherlamarmite,uncoupleâgéquivitdansunemaisonvoisinechantelesinformationsdufrontàtue-tête.Unevieiledamequihabiteunappartementdonnantsurlasynagogueécritchaquesoirengrosseslettres,suruneardoise,l'avancéedestroupesaliéesqu'eleprésenteàsafenêtre.
Roquemaurels'étaitdoncpromisdetenterunenouveleévasion.Àl'heureoùlesAlemandsautorisentquelquesprisonniersàgrimperàl'étagepouryrécupérer
desaffairesdetoilette(onyaempilé
surlagalerielesmaigresbagagesdesdéportés),ilseprécipiteavectroisdesescopains.L'occasionesttropbele.Auboutdelacoursivequisurplombelagrandesaledelasynagogue,setrouveunréduit.Sonplanestrisquémaispossible.Lecagibijouxtel'undesvitrauxquiornentlafaçade.Lanuitvenue,ilsuffiradelebriseretdefuirparlestoits.Roquemaureletsesamiss'ycachentenattendantlatombéedujour.Deuxheurespassentetl'espoirgrandit.Maissoudain,ilentenddesbruitsdebottes.LesAlemandsontfaitleurscomptesetlecompten'yestpas.Onlescherche,lespasserapprochent,etlalumièrepénètreleurabri.Delamineraviedusoldatquilesdélogeonpeutaugurercequilesattend.LescoupssontsiviolentsqueRoquemaurelPage180
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtgîtinanimé,baignantdanssonsang.Quandilreprendconsciencelelendemainmatin,ilesttraîné
devantlelieutenantdegarde.Christian,c'estsonprénom,nesefaitguèred'ilusionssurlasuitedesévénements.
Pourtant,lavieneluiréservepasledestinqu'ilsuppose.
L'officierquil'interrogedoitavoirlatrentaine.Ils'estassisàcalifourchonsurunbancdelacouretregardeRoquemaurelensilence.Ilinspireprofondément,prenanttoutletempsdejaugersoninterlocuteur.
-J'aimoi-mêmeétéfaitprisonnier,dit-ildansunfrançaispresqueparfait.C'étaitpendantlacampagnedeRussie.Jemesuisévadéégalement,etj'aiparcourudansdescirconstancesplusquepéniblesdesdizainesetdesdizainesdekilomètres.Lessouffrancesquej'aisubies,jenelessouhaiteàpersonne,etjenesuispasunhommeàserégalerdelatorture.
Christianécoutesansriendirelejeunelieutenantquis'adresseàlui.Etsoudain,ilal'espoird'avoirlaviesauve.
-Comprenons-nous,reprendl'officier,etjesuissûrquevousn'aurezpasl'occasiondetrahirlesecretquejem'apprêteàvousconfier.Jetrouvenormal,presquelégitime,qu'unsoldatchercheà
s'évader.Maisvoustrouverez,commemoi,toutaussinormalqueceluiquisefaitprendresubisselapunitionquisanctionnesafauteauxyeuxdesonennemi.
Etvotreennemi,c'estmoi!
Christianécoutelasentence.Toutelajournée,ildevraresterimmobile,augarde-à-vousfaceàunmur,sansjamaisavoirledroitdes'yadosseroud'ychercherlemoindreappui.Ilresteraainsi,lesbraslelongducorps,souslesoleildeplombquifrapperabientôtlebitumedelacour.
Chaquemouvementserasanctionnédecoups,toutévanouissemententraîneralasanctionsupérieure.Onditquel'humanitédecertainshommesnaîtdanslamémoiredessouffrancessubies,danslaressemblancequilesliesoudainàleurennemi.CefurentlàlesdeuxraisonsquisauvèrentChristiandupeloton.Maisilfautcroirequecegenred'humanité
connaîtseslimites.
Lesquatreprisonniersquiavaienttenté
l'évasionseretrouventainsi,faceaumur,séparésdequelquesmètres.Toutaulongdelamatinée,lesoleilgrimpedanslecieljusqu'àatteindresonPage181
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtzénith.Lachaleurestinsoutenable,leursjambess'ankylosent,lesbrasdeviennentaussilourdsques'ilsétaientenplomb,lanuqueseraidit.Quepenselegardequimarchedansleurdos?
Audébutdel'après-midi,Christianvacile,ilreçoitinstantanémentuncoupdepoingdanslanuquequil'envoievaldinguercontrelemur.Lamâchoirebrisée,iltombeetserelèveaussitôt,apeurédesubirlapunitionsuprême.Quemanque-t-ilàl'âmedecesoldatquil'épieetserepaîtdelasouffrancequ'ilinfligeàcethomme?
Puisvientlatétanie,lesmusclessecontractentsansjamaispouvoirserelâcher.Lasouffranceestinsoutenable.Lescrampesgagnentlecorpstoutentier.
Quelgoûtprendral'eauquicouledanslagorgedecelieutenant,pendantquesesvictimesseconsumentsoussesyeux?
Laquestionmehanteencoreparfoislanuit,quandmamémoirefaitrenaîtreleursvisagestuméfiés,leurscorpsbrûlésparlachaleur.Lanuittombée,leurstortionnaireslesramènentdanslasynagogue.Nouslesaccueilonsaveclesclameursqu'onréserveauxvainqueursd'unecourse,maisjedoutequ'ilss'en
soientrenducompteavantdes'effondrersurlapaile.24juilet
LesactionsquelaRésistancemènedanslavileetsesalentoursrendentlesAlemandsdeplusenplusnerveux.Ilestfréquentdésormaisqueleurcomportementfrisel'hystérie,etilsnousfrappentsansraison,simpledélitdegueuleoutortd'êtreaumauvaisendroit,aumauvaismoment.Àmidi,onnousrassemblesouslatribune.Unesentinelepostéedanslarueprétendavoirentendulebruitd'unelimeàl'intérieurdelasynagogue.Siceluiquidétientunoutildestinéàs'évaderneleremetpasdanslesdixminutesquisuivent,dixprisonniersserontfusilés.Àcôtédel'officier,unemitraileusenousvise.Etpendantques'écoulentlessecondes,l'hommepostéderrièrelagueuleducanonprêteà
soufflersonhaleinecarnassière,seplaîtànousmettreenjoue.Iljoueàchargeretdéchargersonarme.Letempspasse,personneneparle.Lessoldatstabassent,hurlent,terrorisent,lesdixminutessontpassées.Lecommandantsaisitunprisonnier,luiappuiesonrevolversurlatempe,armelechienetvocifèreunultimatum.
Alors,undéportéfaitunpasenavant,lamainPage182
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttremblante.Sapaumeouverterévèleunelime,decelesqu'onutilisepourlesongles.Cetoutilnepourraitmêmepasrayerlesmursépaisdelasynagogue.Àpeinearrive-t-il,aveccettelime,àaiguisersacuilèreenboispourcouperdupainquandilyena.C'estuneastuceapprisedanslesprisons,untrucaussivieuxquelemonde,depuisqu'onemprisonneleshommes.Lesdéportésontpeur.Lecommandantpenseraprobablementqu'onsemoquedelui.Maisle«coupable»estconduitverslemuretuncoupdefeuluiôtelamoitiéducrâne.
Nouspassonslanuitdebout,danslalumièred'unprojecteur,souslamenacedecettemitraileusequinousviseetdecetteordurequi,pourseteniréveilé,continueàjoueravecsonchargeur.7août
Vingt-huitjourssesontécoulésdepuisquenoussommesretenusdanslasynagogue.Claude,Charles,Jacques,François,Marcetmoisommesregroupésprèsdel'autel.
Jacquesareprisl'habitudedenousraconterdeshistoires,pourtuerletempsetnosangoisses.
-C'estvraiquetonfrèreettoi,vousn'étiezjamaisentrésdansunesynagogueavantd'arriverici?demandeMarc.
Claudebaisselatête,commes'ilsesentaitcoupable.Jerépondsàsaplace.
-Oui,c'estvrai,c'étaitlapremièrefois.
-Avecunnomaussijuifquelevôtre,c'estpeubanal.N'yvoispasunreprochedemapart,reprendMarcaussitôt.C'estjustequejepensais...
-Ehbientutetrompes,nousn'étionspaspratiquantsàlamaison.TouslesDupontetDurandnevontpasnécessairementàl'égliseledimanche.
-Vousnefaisiezrien,mêmepourlesgrandesfêtes?demandeCharles.
-Situveuxtoutsavoir,levendredi,notrepèrecélébraitlesabbat.
-Ahoui,etquefaisait-il?demandeFrançois,curieux.
-Riendeplusquelesautressoirs,saufqu'ilrécitaituneprièreenhébreuetnouspartagionstousunverredevin.
-Unseul?demandeFrançois.
-Oui,unseul.
Claudesourit,jelevoisquis'amusedemonrécit.Ilmepousseducoude.
-Alez,raconte-leurl'histoire,aprèstoutilyaprescription.
Page183
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Quelehistoire?demandeJacques.
-Rien!
Lescopains,affamésderécitsparl'ennuiquinelesquittepasdepuispresqueunmois,insistenttousensemble.
-Ehbien,chaquevendrediaumomentdepasseràtable,papanousrécitaituneprièreenhébreu.Ilétaitleseulàlacomprendre,danslafamile,personneneparlaitounecomprenaitl'hébreu.Nousavonsainsicélébrélesabbatpendantdesannéesetdesannées.Unjour,notregrandesœurnousaannoncéqu'eleavaitrencontréquelqu'unetqu'elevoulaitl'épouser.Nosparentsontbienaccueililanouveleettenuàcequ'elel'inviteàdîner,pourfairesaconnaissance.Aliceaaussitôtproposéqu'ilsejoigneànouslevendredisuivant,nousfêterionslesabbattousensemble.Àlasurprisegénérale,papanesemblaitpasdutoutenchantéparcetteidée.Ilprétenditquecesoirlàétaitréservéàlafamileetquetoutautresoirdelasemaineconviendraitmieux.
Mamanavaitbeauluifaireremarquerque,ayantsugagnerlecœurdesafile,leurinvitéfaisaitdéjàenquelquesortepresquepartiedelafamile,riennefitchangerd'avisnotrepère.Pourdespremièresprésentations,iltrouvaitquelelundi,lemardi,lemercredietlejeudiconvenaientmieux.Nousnoussommestousraliésàlacausedemamanetavonsinsistépourquelarencontresefasselesoirdusabbatoùlerepasétaitpluscopieuxetlanappeplusbele.Monpèrelevalesbrasaucielengémissantetdemandapourquoiilfalaitquelafamilesoittoujoursliguéecontrelui.Ilaimaitbienseposerenvictime.
Ilajoutaqu'iltrouvaitétrange,alorsqu'ilseproposaitsansrechigner,sansposerlamoindrequestion(cequitémoignaitdesonimmenseouvertured'esprit),d'ouvrirlaportedesamaison,touslesjoursdelasemainesaufun,quelafamilepréfèreaccueilircetinconnu(quialaitquandmêmeluienleversafile)leseulsoirquineluiconvenaitpas.
Maman,étantd'unnaturelobstiné,voulutsavoirpourquoilechoixduvendredisoirsemblaitposeruntelproblèmeàsonmari.
-Pourrien!conclut-il,signantlàsadéfaite.Monpèren'ajamaissudire«non»àsafemme.Parcequ'ill'aimaitplusquetoutaumonde,plusquesespropresenfants,jecrois,etjen'aipaslesouvenird'unseulsouhaitdemamèrequ'ilnesesoitefforcé
Page184
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtd'exaucer.Bref,passelasemainesansquemonpèredesserrelesdents.Etpluslesjourss'effacent,plusnouslesentonstendu.
Laveiledudînertantattenduparnoustous,papaprendsafileàpartetluidemande,enchuchotant,sisonfiancéestjuif.EtquandAliceluirépond«Oui,évidemment»,monpèrelèveà
nouveaulesbrasaucielengémissant«J'enétaissûr!».
Vousvousendoutez,saréactionnemanquepasdestupéfiernotresœur,quiluidemandepourquoicettenouvelelecontrarievisiblement.
-Maispourrien,machérie,luirépond-il,ajoutantavecunemauvaisefoiflagrante:Qu'est-cequetuvaschercherlà?
NotresœurAlice,quiahéritéducaractèredemaman,leretientparlebrasalorsqu'iltentedes'esquiververslasaleàmanger,elesecampefaceàlui.
-Excuse-moi,papa,maisjesuisquandmêmeplusqu'étonnéedetaréaction!Jeredoutaisquetuaiescegenred'attitudesijet'avaisannoncéquemonfiancén'étaitpasjuif,maisalorslà!!!
PapaditàAlicequ'eleestgrotesqued'imaginerdeteleschoses,etjurequ'ilsefoutcomplètementdesorigines,delareligionoudelacouleurdepeaudel'hommequ'achoisisafile,dumomentquecedernierestungentlemanetlarendeheureusecommeluiasuaimersamère.Alicen'estpasconvaincue,maispaparéussitàluiéchapperetchangeaussitôtdesujetdeconversation.Levendredisoirarriveenfin,jamaisnousn'avionsvunotrepèreaussinerveux.Mamanletaquinaittoutletemps,luirappelanttouteslesfoisoùilgémissaitàlamoindredouleur,aumoindrerhumatismequ'ilseraitmortavantd'avoirpumariersafile...ilétaitenparfaitesantéetAlicedésormaisamoureuse,touteslesraisonsdeseréjouirétaientdoncréunies,iln'yavaitpasdemotifàs'angoisser.Papajuraqu'ilnevoyaitmêmepasdequoisafemmeluiparlait.
AliceetGeorges,c'estleprénomdufiancédenotresœur,sonnentàlaporteàseptheuresprécisesetmonpèresursaute,tandisquemamanlèvelesyeuxaucielenalantlesaccueilir.Georgesestbeaugarçon,sonéléganceestnaturele,onlecroiraitanglais.Aliceetluivontsibienensemblequeleurcoupleparaîtuneévidence.À
peinearrivé,Georgesestdéjàacceptéparlafamile.Mêmemonpèredonnel'impressionqu'ilcommenceàsedétendreaucoursdel'apéritif.Page185
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtMamanannoncequeledînerestprêt.Toutlemondeprendplaceautourdelatable,attendantreligieusementquemonpèrerécitelaprièredusabbat.Nouslevoyonsalorsinspirerprofondément,sontorsesegonfleet...sedégonfleaussitôt.Nouvelessai,levoilàquireprendsarespirationet...à
nouveausedébalonne.Unetroisièmetentativeetsoudain,ilregardeGeorgesetannonce:
-Pourquoinelaisserions-nouspasnotreinvité
réciteràmaplace?Aprèstout,jevoisbienquetoutlemondel'appréciedéjàetunpèredoitapprendreàs'effacerdevantlebonheurdesesenfantsquandlemomentestvenu.
-Qu'est-cequeturacontes?demandemaman.Quelmoment?Etquit'ademandédet'effacer?
Voilàvingtansquetutefaisundevoirchaquevendrediderécitercetteprière,donttuesleseulàcomprendrelesens,puisquepersonneicineparlel'hébreu.Tunevaspasmedirequetuassoudainletracdevantl'amidetafile?
-Jen'aipasdutoutletrac,assurenotrepère,enfrottantlereversdesaveste.Georgesneditrien,maisnousl'avonstousvuperdrequelquescouleurs,quandpapaaproposé
qu'ilofficieàsaplace.Depuisquemamanestvenueàsarescousse,iladéjàmeileuremine.
-Bien,bien,reprendmonpère.Alorspeut-êtrequeGeorgesaccepteraaumoinsdesejoindreà
moi?
Papacommenceàréciter,Georgesselèveetrépètemotàmotaprèslui.
Laprièredite,ilsserasseyenttousdeux,etledînerestl'occasiond'unmomentchaleureuxoù
toutlemonderitdeboncœur.
Àlafindurepas,mamanproposeàGeorgesdel'accompagneràl'office,l'occasionpoureuxdefaireunpeuconnaissance.
D'unsourirecompliceAlicelerassure,toutsepassepourlemieux.Georgesrécupèrelesassiettessurlatableetsuitnotremère.Unefoisdanslacuisine,eleledébarrassedelavaisseleetl'inviteà
prendreplacesurunechaise.
-Dites-moi,Georges,vousn'êtespasdutoutjuif!
Georgesrougitettoussote.
-Jecroisquesi,unpeuparmonpère...oul'undesesfrères;mamanétaitprotestante.
-Tuparlesd'eleàl'imparfait?
-Eleestmortel'andernier.
-J'ensuisdésolée,murmuremaman,sincère.Page186
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Celaposeunproblèmeque...?
-Quetunesoispasjuif?Paslemoinsdumonde,ditmamanenriant.Nimonmarinimoin'accordonsd'importanceàladifférencedel'autre.Bienaucontraire,nousavonstoujourspenséqu'eleétaitpassionnanteetsourcedemultiplesbonheurs.Leplusimportant,quandonveutvivreàdeuxtouteunevie,estd'êtresûrquel'onnes'ennuierapasensemble.L'ennuidansuncouple,c'estcequ'ilyadepire,c'estluiquituel'amour.TantquetuferasrireAlice,tantquetuluidonnerasl'enviedeteretrouver,alorsquetuviensàpeinedelaquitterpouralertravailer,tantquetuserasceluidontelepartagelesconfidencesetàquieleaimeaussiseconfier,tantquetuvivrastesrêvesavecele,mêmeceuxquetunepourraspasréaliser,alorsjesuiscertainequequelesquesoienttesorigines,laseulechosequiseraétrangèreàvotrecoupleseralemondeetsesjaloux.
MamanprendGeorgesdanssesbrasetl'accueiledanslafamile.
-Alez,filerejoindreAlice,dit-ele,presquelalarmeàl'œil.Elevadétesterquesamèreretiennesonfiancéenotage.Etsieleapprendquej'aiprononcélemotfiancé,elemetue!
Alorsqu'ils'éloigneverslasaleàmanger,Georgesseretourneetdemandeàmamanauseuildelacuisinecommenteleadevinéqu'iln'étaitpasjuif.
-Ah!s'exclamemamanensouriant.Voilà
vingtansquemonmarirécitetouslesvendredissoiruneprièredansunelanguequ'ilinvente.Iln'ajamaissuunmotd'hébreu!Maisilesttrèsattaché
àcemomentoù,chaquesemaine,ilprendlaparoleenfamile.C'estcommeunetraditionqu'ilperpétueendépitdesonignorance.Etmêmesisesmotsn'ontaucunsens,jesaisquecesontquandmêmedesprièresd'amourqu'ilformuleetinventepournous.Aussi,tutedoutesbienquelorsquejet'aientendutoutàl'heurerépéterpresqueàl'identiquesoncharabia,jen'aipaseudemalàcomprendre...Quetoutcelaresteentretoietmoi.MonmariestconvaincuquepersonnenesedoutedesonpetitarrangementavecDieu,maisjel'aimedepuistantd'annéesquesonDieuetmoin'avonsplusaucunsecret.
Àpeinederetourdanslasaleàmanger,Georgessevoitentraîneràl'écartparnotrepère.
-Mercipourtoutàl'heure,grommelepapa.
-Dequoi?demandeGeorges.
Page187
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Ehbiendenepasavoirvendulamèche.C'esttrèsgénéreuxdetapart.J'imaginequetudoismalmejuger.Cen'estpasquejeprenneunplaisirquelconqueàentretenircemensonge;maisdepuisvingtans...commentleurdiremaintenant?Oui,jeneparlepasl'hébreu,c'estvrai.Maiscélébrerlesabbatc'estpourmoientretenirlatraditionetlatraditionc'estimportant,tucomprends?
-Jenesuispasjuif,monsieur,répondGeorges.Toutàl'heure,jemesuis
contentéderépétervosmotssansavoiraucuneidéedeleursens,etc'estmoiquivoulaisvousremercierdenepasavoirvendulamèche.
-Ah!lâchepapaenlaissantretombersesbraslelongducorps.
Lesdeuxhommesseregardentquelquesinstants,puisnotrepèreposesamainsurl'épauledeGeorgesetluidit:
-Bon,écoute-moi,jeteproposequenotrepetiteaffairerestestrictemententrenous.Moijedislesabbatettoi,tuesjuif!
-Toutàfaitd'accord,répondGeorges.
-Bien,bien,bien,ditpapaenretournantverslesalon.Alors,passemevoirjeudisoirprochainà
monatelier,histoirequel'onrépètebienensemblelesmotsquenousréciteronslelendemain,puisquemaintenant,nousdironslaprièreàdeux.Ledînerachevé,AliceraccompagneGeorgesjusqu'àlarue,attendqu'ilssoientàl'abridelaportecochèreetprendsonfiancédanssesbras.
-Ças'estvraimentbienpassé,etpuischapeau,tut'esdébrouilécommeunchef.Jenesaispascommenttuasfait,maispapan'arienvu,ilestà
milelieuesdesedouterquetun'espasjuif.
-Oui,jecroisqu'ons'enestbiensortis,souritGeorgesens'éloignant.
Voilà,c'estvrai,Claudeetmoin'avionsjamaiseul'occasiond'entrerdansunesynagogue,avantd'êtreenfermésici.
Cesoir-là,lessoldatsonthurlél'ordred'empaquetergameleetpetitevalisepourceuxquienavaientune,etdetoutregrouperdanslecouloirprincipaldelasynagogue.Celuiquitraînaitsefaisaitrappeleràl'ordreàcoupsdebotteetdepoing.Nousn'avionsaucuneidéedenotredestination,maisunechosenousrassurait:lorsqu'ilsvenaientchercherdesprisonnierspourlesfusiler,ceuxquipartaientsansjamaisrevenirdevaientabandonnerleursaffaires.Endébutdesoirée,lesfemmesquiavaientété
transféréesaufortduHâavaientétéramenéesetPage188
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtenferméesdansunesalevoisine.Àdeuxheuresdumatinlesportesdutemples'ouvrent,nousrepartonsencolonneettraversonslaviledéserteetsilencieuse,revenantsurlespasquinousavaientconduitsici.
Nousavonsreprisplaceàborddutrain.LesprisonniersdufortduHâettouslesrésistantscapturéscesdernièressemainesnousontrejoints.Désormais,ilyadeuxwagonsdefemmesentêteduconvoi.NousrepartonsendirectiondeToulouse,etcertainscroientquenousrentronscheznous.MaisSchusterad'autresdesseinsentête.Ils'estjuré
queladestinationfinaleseraitDachauetriennel'arrêtera,nilesarméesaliéesquiprogressent,nilesbombardementsquirasentlesvilesquenoustraversons,nileseffortsdelaRésistancepourretardernotreprogression.
PrèsdeMontauban,Walteraenfinréussià
s'évader.Ilavaitrepéréqu'undesquatreécrousquiscelentlesbarreauxàlalucarneavaitétéremplacé
parunboulon.Aveclepeudesalivedontildisposeettoutelaforcedesesdoigts,ils'efforcedelefairetourner,etquandsaboucheesttropsèche,c'estlesangdesblessuresquiseformentsursesdoigts,quidonnerapeut-êtreassezd'humiditépourfairebougerleboulon.Aprèsdesheuresetdesheuresdesouffrance,lapiècedemétalcommenceàglisser,Walterveutcroireàsachance,ilveutcroireenl'espoir.Sesdoigtssontsienflés,quandilarriveàsesfins,qu'ilnepeutpluslesécarter.Iln'yaplusmaintenantqu'àpousserlebarreauetl'espaceàlalucarneserasuffisantpours'yfaufiler.Tapisdansl'ombreduwagon,troiscopainsleregardent,Lino,PipoetJean,tousdesjeunesrecruesdela35ebrigade.L'unpleure,iln'enpeutplus,ilvadevenirfou.Ilfautdirequejamaislachaleurn'aété
siforte.Onsuffoqueetlewagontoutentiersembleexpireraurythmedesrâlesdesprisonniersquiétouffent.JeansupplieWalterdelesaideràs'évader,Walterhésite,etpuiscommentneriendire,commentnepasaiderceuxquisontpourluicommedesfrères.Alorsillesentouredesesmainsmeurtriesetleurrévèlecequ'ilaaccompli.Onattendralanuitpoursauter,luienpremier,lesautresensuite.Àvoixbasse,onrépètelaprocédure.S'accrocheraumontant,letempsdefairepassertoutlecorpsaudehors,etpuissauteretcourirauloin.SilesAl
emandstirent,chacunpoursoi;sionaréussi,quandlalanternerougeauradisparu,onremonteralelongdelavoiepourseregrouper.
Page189
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtLejourcommenceàs'éteindre,lemomenttantattendunevapastarder,maisledestinal'aird'enavoirdécidéautrement.LeconvoiralentitengaredeMontauban.Aubruitdesroues,ons'engagesurunevoiedegarage.EtquandlesAlemandsavecleursmitraileusesprennentpositionsurlequai,Walterseditquec'estfoutu.Lamortdansl'âme,lesquatrecompèress'accroupissentetchacunretourneàsasolitude.
Waltervoudraitdormir,reprendrequelquesforces,maislesangbatdanssesdoigtsetladouleurestbientropforte.Danslewagon,onentendquelqueslamentations.
Ilestdeuxheuresdumatinetleconvois'ébranle.LecœurdeWalternetambourineplusdanssesmainsmaisdanssapoitrine.Ilsecouesescopainsetensemble,ilsattendentlebonmoment.Lanuitesttropclaire,lalunepresquepleinequibriledansleciellesdénonceratropfacilement.Walterguetteparlalucarne,letrainrouleàbelealure,auloin,unsous-boissedessine.Walteretdeuxcopainssesontévadésdutrain.Aprèsêtretombédanslefossé,ilestrestélongtempsaccroupi.Etquandlalanternerougeduconvois'esteffacéedanslanuit,ilalevélesbrasverslecieletacrié«Maman».Ilamarchédeskilomètres,Walter.Enarrivantàl'oréed'unchamp,ilesttombésurunsoldatalemandquisesoulageait,sonfusilàbaïonnetteposéprèsdelui.Alongéaumilieudesépisdemaïs,Walteraattendul'instantpropiceets'estjeté
surlui.Oùa-t-iltrouvécerestantdeforcepourprendreledessusaumomentdelarixe?Labaïonnetteestrestéefichéedanslecorpsdusoldat;enparcourantbiend'autreskilomètres,Walteravaitl'impressiondevoler,commeunpapilon.Letrainnes'estpasarrêtéàToulouse,nousnerentrionspascheznous.NousavonsdépasséCarcassonne,Béziers,Montpelier.36.
Lesjourspassentetlasoifrevient.Danslesvillagesquenoustraversons,lesgensfontdeleurmieuxpournousvenirenaide.Bosca,unprisonnierparmitantd'autres,jetteparlalucarneunpetitmotqu'unefemmetrouveprèsdelavoieetvaremettreàsadestinataire.Surleboutdepapier,ledéporté
tentederassurersonépouse.Ill'informequ'ilestà
bordd'untrainquiétaitdepassageàAgenle10aoûtetqu'ilvabien,maisMmeBoscanereverrajamaissonmari.
Page190
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtAucoursd'unarrêtprèsdeNîmes,onnousdonneunpeud'eau,dupainsecetdelaconfitureavariée.Lanourritureestimmangeable.Dansleswagons,certainssontfrappésdedémence.Labavesuinteàlacommissuredeleurslèvres.Ilsselèvent,tournentsureux-mêmesethurlentavantdes'écrouler,secouésdespasmesquiprécèdentleurmort.Ondiraitdeschiensenragés.Lesnazisvontnousfairetousmourirainsi.Ceuxquiontencoregardélaraisonn'osentpluslesregarder.Alors,lesprisonniersfermentlesyeux,serecroquevilentsureux-mêmesensebouchantlesoreiles.
-Tucroisvraimentqueladémenceestcontagieuse?demandeClaude.
-Jen'ensaisrien,maisfaites-lestaire,supplieFrançois.
Auloin,lesbombestombentsurNîmes.Letrains'arrêteàRemoulins.
15août
Leconvoin'apasbougédepuisplusieursjours.Ondébarquelecorpsd'unprisonniermortdefaim.Lesplusmaladessontautorisésàalersesoulagerlelongdelavoie.Ilsarrachentdesbrinsd'herbequ'ilsdistribuentenrevenant.Lesdéportésaffaméssedisputentcettenourriture.LesAméricainsetlesFrançaisontdébarquéà
Sainte-Maxime.Schusterchercheunmoyendepasserentreleslignesaliéesquil'encerclent.MaiscommentfairepourremonterlavaléeduRhône,etavantcela,traverserlefleuvedonttouslespontsontétébombardés?
18août
Lelieutenantalemandapeut-êtretrouvéunesolutionàsonproblème.Letrainrepart.Aupassaged'unaiguilage,uncheminotaouvertleloquetd'unwagon.Troisprisonniersontréussiàs'échapperàlafaveurd'untunnel.D'autresleferontunpeuplustardaucoursdesquelqueskilomètresquinousséparentdeRoquemaure.Schusterimmobiliseleconvoiàl'abrid'unepercéerocheuse;là,ilseraprotégédesbombardements;cesderniersjours,nousavonsétésurvolés
plusieursfoispardesavionsanglaisouaméricains.Mais,danscettepercée,laRésistancenenoustrouverapasnonplus.Aucunconvoinepeutnouscroiser,letraficferroviaireestinterrompudanstoutlepays.LaguerrefaitrageetlaLibérationprogresse,pareileàunevaguequirecouvre,unpeupluschaquejour,lepays.PuisquelatraverséeduRhôneestimpossibleentrain,qu'importe,Schusternousleferafranchiràpied.AprèsPage191
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txttout,nedispose-t-ilpasdeseptcentcinquanteesclavespourtransborderlesmarchandisesquiaccompagnentlesfamilesdelaGestapoetlessoldatsqu'ils'estjuréderamenerchezeux?
Ce18août,sousunsoleilardentquibrûlelepeudepeauquenousontlaissélespucesetlespoux,nousmarchonsencolonne.Nosmaigresbrasportentdesvalisesalemandes,descaissesdevinquelesnazisontvoléesàBordeaux.Unecruautédeplus,pournousquicrevonsdesoif.Ceuxquitombentinanimésneserelèverontpas.Unebaledanslanuquelesachèvecommeonabatdeschevauxdevenusinutiles.Ceuxquilepeuvent,enaidentd'autresàsetenirdebout.Quandl'unvacile,sescopainsl'entourentpourmasquersachuteetlerelèventaussivitequepossible,avantqu'unesentinelenes'enaperçoive.Autourdenous,lesvigness'étendentàpertedevue.Elessontchargéesdegrappesderaisinquel'ététorrideafaitmûrirprécocement.Nousvoudrionslescueiliretfairecraquerleursgrainsdansnosbouchesasséchées,maisseulslessoldats,quinoushurlentderesterdanslechemin,enremplissentleurcasqueetlessavourent,devantnous.
Etnouspassons,telsdesfantômes,àquelquesmètresdesceps.
AlorsjemesouviensdesparolesdelaButteRouge.Tesouviens-tu?Ceuxquiboirontd'cevin-là,boirontlesangdescopains.
Dixkilomètresdéjà,combienderrièrenousgisentdanslesfossés?Quandnoustraversonsdesvilages,lesgensregardenteffaréscetteétrangecolonnequiavance.Certainsveulentnousvenirenaide,ilsaccourentennousportantdel'eau,maislesnazislesrepoussentviolemment.Quandlesvoletsd'unemaisons'ouvrent,lessoldatstirentsurlesfenêtres.
Unprisonnieraccélèrelepas.Ilsaitqu'entêtedelacolonnemarchesafemme,descendued'undespremierswagonsdutrain.Lespiedsensang,ilréussitàlarejoindreet,sansriendire,luiprendsavalisedesmainsetlaporteàsaplace.
Ensemble,lesvoilàquimarchentcôteàcôte,enfinréunis,maissansledroitdesedirequ'ilss'aiment.Àpeineéchangent-ilsunsourire,depeurd'ylaisserlavie.Qu'enreste-t-il,deleurvie?
Autrevilage,dansunecourbe,laported'unemaisons'entrouvre.Lessoldats,euxaussiterrassésparlachaleur,sontmoinsvigilants.LeprisonnierprendlamaindesafemmeetluifaitsignedesePage192
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtglisserdansl'embrasure,ilcouvrirasafuite.
-Vas-y,chuchote-t-il,lavoixtremblante.
-Jeresteavectoi,luirépond-ele.Jen'aipasfaittoutcecheminpourtequittermaintenant.Nousrentreronsensemble,oupasdutout.IlssontmortstouslesdeuxàDachau.Àlafindel'après-midi,nousarrivonsàSorgues.Cettefois,cesontdescentainesd'habitantsquinousvoienttraverserleurbourgadeetrejoindrelagare.LesAlemandssontdépassés,Schustern'avaitpasprévuquelapopulationsortiraitsinombreuse.Leshabitantsimprovisentdessecours.Lessoldatsnepeuventlesretenir,ilssontdébordés.Surlequai,lesvilageoisapportentdesvivres,duvindontlesnaziss'emparent.Profitantdelacohue,certainsfontévaderquelquesprisonniers.Ilslesrecouvrentd'unevestedecheminot,depaysan,leurglissentunecagettedefruitssouslebras,tâchantdelesfairepasserpourl'undeceuxquiviennentportersecours,etlesentraînentloindelagareavantd'alerlescacherchezeux.
LaRésistance,prévenue,avaitenvisagéuneactionarméepourlibérerleconvoi,maislessoldatssonttropnombreux,ceseraituncarnage.Désespérés,ilsnousregardentembarqueràborddunouveautrainquinousattendàquai.Si,enmontantdansceswagons,nousavionssuquedanshuitjoursàpeine,Sorguesseraitlibéréeparlesarméesaméricaines...Leconvoirepartàlafaveurdelanuit.Unorageéclate,apportantunpeudefraîcheuretquelquesgouttesdepluie;elesruisselentparlesintersticesdutoit,etnousnousabreuvons.
37.
19août
Letrainfileàvivealure.Soudain,lesfreinscrissentetleconvoiglissesurlesrails,desgerbesd'étincelesseformentsouslesroues.LesAlemandssautent
deswagonsetseprécipitentsurlesbas-côtés.Undélugedebaless'abatsurnoswagons,unbaletd'avionsaméricainstournoiedansleciel.Leurpremierpassageafaitunvéritablecarnage.Onseprécipiteauxlucarnes,agitantdesmorceauxdetissu,maislespilotessonttrophautpournousvoiretdéjà,lebruitdesmoteurss'amplifiequandlesappareilspiquentsurnous.
L'instantsefigeetjen'entendsplusrien.Toutsedéroulecommesisoudain,letempsralentissaitchacundenosgestes.Claudemeregarde,CharlesPage193
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtaussi.Faceànous,Jacquessourit,iluminé,etsabouchecracheunegerbedesang;lentement,iltombeàgenoux.Françoisseprécipitepourleretenirdanssachute.Illerecueiledanssesbras.Jacquesauntroubéantdansledos;ilvoudraitnousdirequelquechose,maisaucunsonnesortdesagorge.Sesyeuxsevoilent,Françoisabeauluiretenirlatête,eleglissesurlecôté,maintenantqueJacquesestmort.
Lajouetachéedusangdesonmeileurami,deceluiquijamaisnel'aquittépendantcelongtrajet,Françoishurleun«NON»quienvahitl'espace.Etsansquenouspuissionsleretenir,ilsejetteàlalucarne,arracheàmainsnueslesbarbelés.Unebalealemandesiffleetluienlèvel'oreile.Cettefois,c'estsonsangquicouledanssanuque,maisrienn'yfait,ils'accrocheàlaparoietsefaufileau-dehors.À
peineretombésursespieds,ilseredresse,seprécipiteverslaporteduwagonetsoulèveleloquetpournouslaissersortir.
JerevoisencorelasilhouettedeFrançoissedécouperdanslalumièredujour.Derrièrelui,dansleciel,lesavionsquitournoientetreviennentversnous,etdanssondos,cesoldatalemandquiviseettire.LecorpsdeFrançoisestprojetéenavantetlamoitiédesonvisages'épanchesurmachemise.Soncorpssursaute,unultimetremblementetFrançoisrejointJacquesdanslamort.
Le19août,àPierrelatte,parmitantd'autres,nousavonsperdudeuxamis.
Lalocomotivefumedetoutesparts.Lavapeurs'échappeparsesflancstroués.Leconvoinerepartirapas.Ilyabeaucoupdeblessés.UnFeldgendarmevachercherunmédecinauvilage.Quepeutfairecethomme,désemparédevantcesprisonniersalongés,lesentrailesdehors,certainslesmembrescouvertsdeplaiesbéantes.Lesavionsreviennent.Profitantdelapaniquequigagnelessoldats,Titonelsefaitlamale.Lesnazisouvrentlefeusurlui,unebalele
transperce,maisilcontinuesacourseà
traverschamps.Unpaysanlerecueileetleconduitàl'hôpitaldeMontélimar.
Lecielestredevenucalme.Lelongdelavoie,lemédecindecampagnesupplieSchusterdeluiconfierlesblessésqu'ilpeutencoresauver,maislelieutenantneveutriensavoir.Lesoir,onleschargedansleswagons,aumomentmêmeoùunenouvelelocomotivearrivedeMontélimar.
VoilàpresqueunesemainequelesForcesfrançaiseslibresetdel'intérieursontpasséesàl'ofPage194
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtfensive.Lesnazissontendéroute,leurretraitecommence.Lesvoiesferrées,commelanationale7,fontl'objetdeviolentscombats.Lesarméesaméricaines,ladivisionblindéedugénéraldeLattredeTassigny,débarquéesenProvence,progressentverslenord.LavaléeduRhôneestuneimpassepourSchuster.MaislesForcesfrançaisessereplientpourvenirensoutienauxAméricainsquivisentGrenoble;ilssontdéjààSisteron.Hierencore,nousn'aurionseuaucunechancedetraverserlavalée,maismomentanément,lesFrançaisontdesserré
l'étau.Lelieutenantenprofite,c'estlemomentoujamaisdepasser.ÀMontélimar,leconvois'arrêteengare,surlavoieoùpassentlestrainsquidescendentverslesud.
SchusterveutsedébarrasserauplusvitedesmortsetlesabandonneràlaCroix-Rouge.Richter,chefdelaGestapodeMontélimar,estsurplace.QuandlaresponsabledelaCroix-Rougeluidemandedeluiremettreaussilesblessés,ilrefusecatégoriquement.
Alorseleluitourneledosets'enva.Illuidemandeoùelevaainsi.
-Sivousnemelaissezpasemmenerlesblessésavecmoi,alorsdémerdez-vousavecvoscadavres.RichteretSchusterseconsultent,ilsfinissentparcéderetjurentqu'ilsreviendrontcherchercesprisonniersdèsqu'ilsserontguéris.Depuisleslucarnesdenoswagons,nousregardonsnoscopainspartirsurdescivières,ceuxquigémissent,ceuxquinedisentplusrien.Lescadavressontalignéssurlesoldelasaled'attente.Ungroupedecheminotslesregardetristement,ilsenlèventleurscasquettesetleurrendentundernierhommage.LaCroix-Rougefaitévacuerlesblessésversl'hôpital,etpourécartertoutappétitdelapartdes
nazisquioccupentencorelaviledevenirenfiniraveceux,laresponsabledelaCroix-Rougeinventequ'ilssonttousatteintsdutyphus,unemaladieterriblementcontagieuse.PendantquelescamionnettesdelaCroixRouges'éloignent,onconduitlesmortsaucimetière.Parmilescorpsalongésdanslafosse,laterreserefermesurlesvisagesdeJacquesetdeFrançois.20août
NousroulonsversValence.Letrains'arrêtedansuntunnelpourseprotégerd'uneescadriled'avions.L'oxygèneseraréfieaupointquenousperdonstousconnaissance.LorsqueleconvoientrePage195
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtengare,unefemmeprofitedeladistractiond'unFeldgendarmeetbranditunpanneaudepuislafenêtredesonlogement.Onlitdessus:«Parisestencerclé,ayezducourage.»
21août
NoustraversonsLyon.QuelquesheuresaprèsnotrepassagelesForcesfrançaisesdel'intérieurincendientlesdépôtsdecarburantdel'aérodromedeBron.L'état-majoralemandabandonnelavile.Lefrontserapprochedenous,maisleconvoipoursuitsaroute.ÀChalon,nouvelehalte,lagareestenruine.NouscroisonslesélémentsdelaLuftwaffequiremontentversl'est.Uncolonelalemandabienfailisauverlaviedequelquesprisonniers.IlréclameàSchusterdeuxwagons.Sessoldatsetsesarmessontbienplusimportantsquelesépaveshumainesenguenilesquelelieutenantgardeàsonbord.Lesdeuxhommesenviennentpresqueauxmains,maisSchusteraladentdure.Ilconvoieratouscesjuifs,métèquesetterroristesjusqu'àDachau.Aucund'entrenousneseralibéré
etleconvoirepart.
Dansmonwagon,laportes'ouvre.Troisjeunessoldatsalemandsauxvisagesinconnusnoustendentdesfromagesetlaporteaussitôtsereferme.Depuistrente-sixheures,nousn'avonsreçunieauninourriture.Lescopainsorganisentaussitôtunpartageéquitable.
ÀBeaune,lapopulationetlaCroix-Rougenousviennentenaide.Onnousapportedequoinousravitailerunpeu.Lessoldatss'emparentdecaissesdebourgogne.Ilss'enivrent,etquandletrainrepart,ilsjouentàtireràlamitrailettesurlesfaçadesdesmaisonsquibordentlavoie.Àpeinetrentekilomètresparcourus,noussommesmaintenantàDijon.Uneterribleconfusionrègnedanslagare.Plusaucuntrainnepeutremonterverslenord.Labatailedurailfait
rage.Lescheminotsveulentempêcherletrainderepartir.Lesbombardementssontincessants.MaisSchusternerenoncerapaset,malgrélesprotestationsdesouvriersfrançais,lalocomotivesiffle,sesbielesseremettentenmouvement,etlavoilàtractantsonterriblecortège.Elen'irapasbienloin,devant,lesrailssontdéplacés.Lessoldatsnousfontdescendreetnousmettentautravail.Dedéportés,nousvoicidevenusdesforçats.Sousunsoleilbrûlant,devantlesFeldgendarmesquipointentsurnousleursfusils,nousreposonslesrailsquelaRésistanceavaitdéfaits.Page196
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtNousseronsprivésd'eaujusqu'àréparationcomplète,hurleSchusterdeboutsurlaplate-formedelalocomotive.
Dijonestderrièrenous.Àlatombéedujour,nousvoulonscroireencorequenousnousensortirons.Lemaquisattaqueletrain,nonsansprécautionspournepasnousblesser,etaussitôtlessoldatsalemandsripostentdepuislaplate-formeaccrochéeauboutduconvoi,repoussantl'adversaire.Maislecombatreprend,lesmaquisardsnoussuiventdanscettecourseinfernalequinousrapprocheinexorablementdelafrontièrealemande;unefoisquenousl'auronsfranchie,nouslesavons,nousnereviendronspas.Etàchaquekilomètrequifilesouslesrouesdutrain,nousnousdemandonscombiennousséparentencoredel'Alemagne.Detempsàautre,lessoldatsmitrailentlacampagne,ont-ilsvuuneombrequilesinquiète?
23août
Jamaislevoyagen'aétéaussiinsupportable.Cesderniersjourssontcaniculaires.Nousn'avonsplusdevivres,plusd'eau.Lespaysagesquenousparcouronssontdévastés.DeuxmoisbientôtquenousavonsquittélacourdelaprisonSaint-Michel,deuxmoisquelevoyageacommencé,etsurnosvisagesémaciés,nosyeuxenfoncésdansleursorbitesvoientnososdétailernossqueletteslelongdenoscorpsdécharnés.Ceuxquiontrésistéàlafolies'enfoncentdansunprofondmutisme.Monpetitfrère,avecsesjouescreuses,ressembleàunvieilardpourtant,chaquefoisquejeleregarde,ilmesourit.25août
Hier,desprisonnierssesontévadés,Nittietquelques-unsdesescopainsontréussiàdescelerdesplanches,ilsontsautésurlesrailsàlafaveurdelanuit.LetrainvenaitdepasserlagaredeLécourt.Onaretrouvélecorpsdel'un,coupéendeux,unautreaeulajambearrachée,entoutsixsontmorts.MaisNittietquelquesautresontréussiàs'échapper.Noussommesregroupésautourde
Charles.À
l'alureàlaquelefileleconvoi,cen'estplusqu'unequestiond'heuresavantquenousfranchissionslafrontière.Lesavionsontbeaunoussurvolersouvent,ilsnenouslibérerontpas.
-Nousnepouvonspluscompterquesurnous,maugréeCharles.
-Ontentelecoup?demandeClaude.Charlesmeregarde,j'acquiesced'unsignedetête.Qu'avions-nousàperdre?
Charlesnousdétailesonplan.SinousréusPage197
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtsissonsàouvrirquelqueslattesduplancher,nousnouslaisseronsglisserdansletrou.Àtourderôle,lescopainsretiendrontceluiquis'yfaufilera.Ausignal,ilslelâcheront.Ilfaudraalorsselaissertomber,lesbraslelongducorpspourqu'ilsnesoientpashachéssouslesroues.Surtoutnepasreleverlatête,aurisquedesefairedécapiterparl'essieuquiarriveraàtoutevitesse.Ilfaudracompterleswagonsquipasserontau-dessusdenous,douze,treizepeut-être?Puisattendre,immobile,quelalumièrerougedutrains'éloigneavantdeserelever.Pouréviterdepousseruncriquialerteraitlessoldatssurlaplate-forme,celuiquisautes'enfonceraunmorceaudetissudanslabouche.EtpendantqueCharlesnousfaitrépéterlamanœuvre,unhommeselèveetsemetàl'ouvrage.Detoutessesforces,iltiresurunclou.Sesdoigtsglissentsouslemétalettententdelefairetournersansrelâche.Letempspresse,sommes-nousseulementencoreenFrance?
Lecloucède.Lesmainsensang,l'hommeleprendetpiochedansleboisdur;iltiresurleslattesquibougentàpeineetcreuseencore.Lespaumestranspercéesdetoutesparts,ilignoresadouleuretcontinuesatâche.Nousvoulonsl'aidermaisilnousrepousse.C'estlaportedelalibertéqu'ildessinesurleplancherdecewagonfantôme,etilinsistepourqu'onlelaissefaire.L'hommeveutbienmourirmaispaspourrien,s'ilpeutaumoinssauverdesviesquileméritent,alorslasienneauraserviàquelquechose.Luin'apasétéarrêtépourfaitsderésistance,justepourquelqueslarcins,c'estparhasardqu'ils'estretrouvédanslewagondela35ebrigade.Alorsilnoussuppliedelelaisserfaire,ilnousdoitbienceladit-il,encreusantencoreetencore.Maintenant,sesmainsnesontplusquelambeauxdechair,maisleplancherbougeenfin.Armandseprécipiteettous,nousl'aidonsàarracherunepremièrelatte,puisunesuivante.Letrouest
assezgrandpours'yfaufiler.Levacarmedesrouesenvahitlewagon,lestraversesdéfilentsousnosyeuxàtoutevitesse.Charlesdécidedel'ordredanslequelnoussauterons.
-Toi,Jeannot,tupassesenpremier,ensuiteClaude,puisMarc,Samuel...
-Pourquoinousd'abord?
-Parcequevousêteslesplusjeunes.Marc,épuisé,nousfaitsigned'obéir,Claudenediscutepas.
Ilfautnousrhabiler.Enfilernosvêtementssurnospeauxrecouvertesd'abcèsestunetorture.Page198
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtArmand,quisauteraenneuvième,offreàceluiquiacreuséletroudes'évaderavecnous.
-Non,dit-il,jeseraiceluiquisoutiendraledernierdesvôtresàsauter.Ilenfautbienun,n'estcepas?
-Vousnepouvezpasyalermaintenant,ditunautrehommeassiscontrelaparoi.Jeconnaisladistancequiséparechaquepoteau,j'aicomptélessecondesentre.Nousroulonsaumoinsàsoixantekilomètresàl'heure,vousvousbriserieztouslecouà
cettevitesse.Ilfautattendrequeleconvoiralentisse,quaranteàl'heure,c'estlemaximum.L'hommesaitdequoiilparle:avantlaguerre,ilposaitdesrailsdechemindefer.
-Etsilalocoétaitenqueuedeconvoietnonentête?demandeClaude.
-Alors,vousypassereztous,répondl'homme.IlyaaussilerisquequelesAlemandsaientfixéunebarreauboutdudernierwagon,maisc'estunrisqueàcourir.
-Pourquoiauraient-ilsfaitcela?
-Pourqu'onnepuissepassautersurlesrails,précisément!
Etsoudain,alorsquenouspesonslepouretlecontre,leconvoiperddela
vitesse.
-C'estlemomentoujamais,ditl'hommequiposaitdesvoiesquandlepaysétaitenpaix.
-Vas-y!ditClaude.Tusaiscequinousattendàl'arrivéedetoutefaçon.
Charlesetluimesoutiennentparlesbras.J'enfoncelemorceaudetissudansmaboucheetmesjambespénètrentletroubéant.Ilfautempêchermespiedsdetoucherlaterreavantquelescopainsnemedonnentlesignal,sinonmoncorpsseretournera,happéetdéchiquetéenuneseconde.Monventremefaitmal,iln'yaplusaucunmusclepourm'aideràtenircetteposition.
-Maintenant!mecrieClaude.
Jetombe,lesolheurtemondos.Nepasbouger,levacarmeestassourdissant.Àquelquescentimètres,departetd'autre,défilentlesrouesquisifflentsurlesrails.Chaqueessieumefrôle,jesenslesouffledel'airqu'ildéplaceetl'odeurdumétal.Compterleswagons,moncœurbatsifortdansmapoitrine.Encoretrois,peut-êtrequatre?Claudea-t-ildéjà
sauté?Jeveuxpouvoirleserrerencoreunefoisdansmesbras,luidirequ'ilestmonfrère,quesanslui,jamaisjen'auraissurvécu,jamaisjen'auraispumenercecombat.
Levacarmes'interromptetj'entendsletrainPage199
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txts'éloigneralorsquelanuitm'entoure.Est-ceenfinl'airdelalibertéquejerespire?
Auloin,lalanternerougeduconvois'étioleetdisparaîtdanslacourbedesrails.Jesuisenvie;dansleciel,laluneestpleine.
-Àtontour,ordonneCharles.
Claudeenfoncelemouchoirdanssaboucheetsesjambesglissententrelesplanches.Maislescopainsleremontentaussitôt.Letrainoscile,est-ilentraindes'arrêter?Faussealerte.Ilpassaitsurunpetitpontenmauvaisétat.Onreprendlamanœuvreetcettefois,levisagedeClaudedisparaît.Armandseretourne,Marcesttropépuisé
poursauter.
-Reprendsdesforces,jefaispasserlesautresetnouspasseronsensuite.
Marcacquiesced'unsignedelatête.Samuelsaute,Armandestledernierquis'engouffredansletrou.Marcn'apasvouluyaler.L'hommequiacreusédansleplancherleporte.
-Vas-y,qu'as-tuàperdre?
Alors,Marcsedécideenfin.Ils'abandonneetglisseàsontour.Leconvoifreinebrusquement.LesFeldgendarmesendescendentaussitôt.Tapientredeuxtraverses,illesvoitvenirverslui,sesjambesn'ontpluslaforcedel'aideràfuiretlessoldatslecueilent.Ilsleramènentversunwagon.Enroute,ilsletabassentsifortqu'ilenperdconnaissance.Armandestrestéaccrochéauxessieuxpouréchapperauxlampesdessoldatsquifontlarondeà
larecherched'autresévadés.Letempspasse.Ilsentsesbrasquivontlâcher.Siprèsdubut,c'estimpossible,alorsilrésiste;jetel'aidit,nousn'avonsjamaisrenoncé.Etsoudain,leconvois'ébranle.Lecopainattendqu'ilreprenneunpeudevitesseetselaissetombersurlavoie.Etilestledernieràvoirlefanionrouges'éteindreauloin.
Voilàpeut-êtreunedemi-heurequeletrainadisparu.Commenousenétionsconvenus,jeremontelavoieferrée,àlarencontredescopains.Claudea-t-ilsurvécu?Sommes-nousenAlemagne?
Devantmoiseprofileunpetitpont,gardéparunesentinelealemande.C'estceluioùmonfrèreavaitfailisauter,justeavantqueCharlesneleretienne.LesoldatdefactionfredonneLiliMarlene.Voilàquisemblerépondreàl'unedesdeuxquestionsquimehantent;l'autreconcernemonfrère.Leseulmoyendefranchircetobstacleestdeglissersurl'unedespoutresquisoutiennentletablierdupont.Suspendudanslevide,j'avancedanslanuitPage200
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtclaire,redoutantàchaqueinstantquel'onmesurprenne.
J'aimarchésilongtempsquejenepeuxpluscomptermespas,nilestraversesdelavoiequejelonge.Etdevantmoi,toujourscesilenceetpasâmequivive.Suis-jeleseulàavoirsurvécu?Touslescopainssont-ilsmorts?«Vousavezune
chancesurcinqdevousensortir»,avaitditl'ancienposeurderails.Etmonfrère,bonsang?Pasça!Tuez-moisurle-champmaispaslui.Ilneluiarriverarien,jeleramènerai,jel'aijuréàmaman,danslepiredemesrêves.Jecroyaisneplusavoirdelarmes,plusjamaisderaisondepleurer,etpourtant,àgenouxaumilieudesrails,seuldanscettecampagnedéserte,jetel'avoue,j'aipleurécommeungosse.Sansmonpetitfrère,àquoiservaitlaliberté?Lavoies'étenddanslelointainetClauden'estnulepart.Unfrémissementdansunbuissonmefaittournerlatête.
-Bon,tuveuxbienarrêterdechialeretvenirmedonneruncoupdemain?Çafaitunmaldechiencesépines.
Claude,latêteenbas,estprisonnierd'unbosquetderonces.Commenta-t-ilfaitsoncouppoursemettredanscettesituation?
-Libère-moid'abordetjet'expliqueraiensuite!râle-t-il.
Etpendantquejel'extirpedesbranchagesquileretiennent,jevoislasilhouettedeCharlesquimarcheentitubantversnous.
Letrainavaitdisparupourtoujours.Charlespleuraitunpeu,nousserrantdanssesbras.Claudeessayaitd'enleverdumieuxqu'illepouvaitlesépinesfichéesdanssescuisses.Samuelsetenaitlanuque,masquantuneméchanteblessurequ'ils'étaitfaiteensautant.NousnesavionstoujourspassinousétionsenFranceoudéjàenterrealemande.Charlesnousfaitremarquerquenoussommesàdécouvertetqu'ilseraittempsdesortird'ici.Nousgagnonsunpetitbois,portantSamuelquesesforcesabandonnent,etattendonscachésderrièredesarbreslavenuedujour.
38.
26août
L'aubeselève.Samuelaperdubeaucoupdesangaucoursdelanuit.
Pendantquelesautresdormentencore,jel'entendsgémir.Ilm'appele,jem'approchedelui.Sonvisageestblafard.
Page201
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt
-Queleconnerie,siprèsdubut!murmuret-il.
-Dequoituparles?
-Nefaispaslecon,Jeannot,jevaisypasser,jenesensdéjàplusmesjambes,etj'aitelementfroid.Seslèvressontviolettes,ilgrelotte,alorsjeleserredansmesbraspourleréchaufferdumieuxquejelepeux.
-C'étaitquandmêmeunesacréeévasion,n'est-cepas?
-Oui,Samuel,c'étaitunesacréeévasion.
-Tusenscommel'airestbon?
-Gardetesforces,monvieux.
-Pourenfairequoi?Cen'estplusqu'unequestiond'heurespourmoi.Jeannot,ilfaudraunjourqueturacontesnotrehistoire.Ilnefautpasqu'eledisparaissecommemoi.
-Tais-toi,Samuel,tudisdesbêtisesetjenesaispasraconterleshistoires.
-Écoute-moi,Jeannot,sitoitun'yarrivespas,alorstesenfantsleferontàtaplace,ilfaudraquetuleleurdemandes.Jure-le-moi.
-Quelsenfants?
-Tuverras,poursuitSamueldansundélirehalluciné.Plustardtuenauras,un,deux,ouplusjenesaispas,jen'aiplusvraimentletempsdecompter.Alorsilfaudraquetuleurdemandesquelquechosedemapart,quetuleurdisesquecelacomptebeaucouppourmoi.C'estunpeucommes'ilstenaientunepromessequeleurpèreauraitfaitedansunpasséquin'existeraplus.Parcequecepassé
deguerren'existeraplus,tuverras.Tuleurdirasderaconternotrehistoire,dansleurmondelibre.Quenousnoussommesbattuspoureux.Tuleurapprendrasqueriennecompteplussurcetteterrequecetteputaindelibertécapabledesesoumettreauplusoffrant.Tuleurdirasaussiquecettegrandesalopeaimel'amourdeshommes,etquetoujourseleéchapperaàceuxquiveulent
l'emprisonner,qu'eleiratoujoursdonnerlavictoireàceluiquilarespectesansjamaisespérerlagarderdanssonlit.Dis-leur,Jeannot,dis-leurderacontertoutcelademapart,avecleursmotsàeux,ceuxdeleurépoque.Lesmiensnesontfaitsquedesaccentsdemonpays,dusangquej'aidanslaboucheetsurlesmains.
-Arrête,Samuel,tut'épuisespourrien.
-Jeannot,fais-moicettepromesse:jure-moiqu'unjourtuaimeras.J'auraistantvoulupouvoirlefaire,tantvoulupouvoiraimer.Promets-moiquetuporterasunenfantdanstesbrasetquedanslePage202
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtpremierregarddeviequetuluidonneras,dansceregarddepère,tumettrasunpeudemaliberté.Alors,situlefais,ilresteraquelquechosedemoisurcettefoutueterre.
J'aipromisetSamuelestmortauleverdujour.Ilainspirétrèsfort,lesangacoulédesabouche,etpuisj'aivusamâchoiresecrispertantladouleurétaitviolente.Laplaieàsoncouétaitdevenueparme.Eleestrestéeainsi.Jecroisquesouslaterrequilerecouvre,danscechampdelaHaute-Marne,unpeudepourprerésisteautemps,etàl'absurdité
deshommes.
Aumilieudelajournée,nousavonsaperçuauloinunpaysanquiavançaitdanssonchamp.Dansnotreétat,affamésetblessés,nousnepourrionsplustenirlongtemps.Aprèsconcertation,nousavonsdécidéquej'iraisàsarencontre.S'ilétaitalemand,jelèveraislesbrasenl'air,lescopainsresteraientcachésdanslepetitbois.
Alorsquejemarchaisverslui,jenesavaispaslequeldesdeuxeffrayeraitleplusl'autre.Moi,engueniles,enhabitsdefantôme,ouluidontj'ignoraisencorelalanguedanslaqueleilmeparlerait.
-Jesuisunprisonnierévadéd'untraindedéportationetj'aibesoind'aide,ai-jecriéenluitendantlamain.
-Vousêtestoutseul?m'a-t-ildemandé.
-Alorsvousêtesfrançais?
-Biensûrquejesuisfrançais,pardi!Quelequestion!Alez,venez,jevousemmèneàlaferme,aditlefermiereffaré,vousêtesdansunsaleétat!
J'aifaitsigneauxcopainsquiontaccouruaussitôt.Nousétionsle26août1944,etnousétionssauvés.
39.
Marcareprisconnaissancetroisjoursaprèsnotreévasion,leconvoiconduitparSchusterentraitdanslecampdelamortdeDachau,sadestinationfinalequ'ilaatteintele28août1944.Desseptcentsprisonniersquiavaientpourtantsurvécuauterriblevoyage,àpeineunepoignéeéchappèrentàlamort.
Alorsquelestroupesaliéesreprenaientlecontrôledupays,ClaudeetmoiavonsrécupéréunevoitureabandonnéeparlesAlemands.NousavonsremontéleslignesetsommespartisversMontélimarchercherlescorpsdeJacquesetdeFrançoispourlesPage203
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtrameneràleursfamiles.
Dixmoisplustard,unmatinduprintemps1945,derrièrelesgrilesducampdeRavensbrûck,Osna,Damira,MarianneetSophievirentarriverlestroupesaméricainesquileslibéraient.Peudetempsavant,àDachau,Marcquiavaitsurvécuavaitété
libéréluiaussi.
Claudeetmoin'avonsjamaisrevunosparents.Nousavionssautédutrainfantômele25août1944,cejourmêmeoùParisétaitlibéré.Lesjourssuivants,lefermieretsafamilenousprodiguèrentdessoins.Jemesouviensdecesoiroùilsnouspréparèrentuneomelette.Charlesnousregardaitensilence;levisagedescopainsattablésdanslapetitegaredeLoubersrevenaitànosmémoires.Unmatin,monfrèremeréveila.
-Viens,medit-ilenmetirantdulit.Jelesuivisàl'extérieurdelagrangeoùCharlesetlesautresdormaientencore.
Nousavonsmarchéainsi,côteàcôte,sansparler,jusqu'ànousretrouveraumilieud'ungrandchampdechaumes.
-Regarde,meditClaudeenmetenantlamain.LescolonnesdecharsaméricainsetceuxdeladivisionLeclercconvergeaientauloinversl'est.LaFranceétaitlibérée.
Jacquesavaitraison,leprintempsétaitrevenu...etj'aisentilamaindemonpetitfrèrequiserraitlamienne.
Danscechampdechaumes,monpetitfrèreetmoiétionsetresterionsàjamaisdeuxenfantsdelaliberté,égarésparmisoixantemilionsdemorts.
Épilogue
Unmatindeseptembre1974,j'alaisavoirdixhuitans,mamanentradansmachambre.Lesoleilétaitàpeinelevéetelem'annonçaquejen'iraispasaulycée.
Jemeredressaidansmonlit.Cetteannée-là,jepréparaismonbacetm'étonnaiquemamèremeproposedesécherlescours.Elepartaitavecpapapourlajournéeetsouhaitaitquemasœuretmoisoyonsduvoyage.J'aidemandéoùnousalions,mamanm'aregardéaveccesourirequinelaquittaitjamais.
-Situleluidemandes,peut-êtrequetonpèreteparleraenrouted'unehistoirequ'iln'ajamaisvouluvousraconter.
NoussommesarrivésàToulouseaumilieudePage204
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtlajournée.Unevoiturenousattendaitàlagareetnousconduisitjusqu'augrandstadedelavile.Alorsquemasœuretmoiprenionsplacesurlesgradinspresquedéserts,monpèreetsonfrère,accompagnésdequelqueshommesetfemmes,descendaientlesmarches,sedirigeantversuneestradedresséeaumilieudelapelouse.Ilss'yalignèrentenrang,unministreavançaverseuxetprononçaundiscours:
«Ennovembre1942,laMain-d'œuvreimmigréeduSud-Ouestseconstituaenmouvementderésistancemilitairepourformerla35ebrigadeFTP-MOI.Juifs,ouvriers,paysans,pourlaplupartimmigréshongrois,tchèques,polonais,roumains,italiens,yougoslaves,ilsétaientplusieurscentainesàparticiperàlalibérationdeToulouse,deMontauban,d'Agen;ilsétaientdetouslescombatspourbouterl'ennemihorsdelaHauteGaronne,duTarn,duTarn-et-Garonne,del'Ariège,duGers,desBassesetHautes-Pyrénées.Nombred'entreeuxontétédéportésouontlaisséleurvie,àl'imagedeleurchefMarcelLanger...Traqués,
misérables,sortisdel'oubli,ilsétaientlesymboledelafraternitéforgéedansletourmentnédeladivision,maisaussisymboledel'engagementdesfemmes,desenfantsetdeshommesquicontribuèrentàcequenotrepays,livréenotageauxnazis,sortîtlentementdesonsilencepourrenaîtreenfinàlavie...Cecombatcondamnéparlesloisalorsenvigueurfutglorieux.Ilfutletempsoùl'individudépassesapropreconditionenconnaissantleméprisdesblessures,lestortures,ladéportationetlamort.Ilestdenotredevoird'enseignerànosenfantscombienilétaitporteurdevaleursessentieles,combienilmériteenraisondulourdtributpayéàlalibertéd'êtreinscritdanslamémoiredelaRépubliquefrançaise(1).»
Leministreaccrochaunemédaileaureversdeleursvestes.Alorsqu'arrivaitletourd'êtredécorédel'und'entreeuxquidénotaitparlarousseurdesescheveux,unhommemontasurl'estrade.IlportaituncostumebleumarinedelaRoyalAirForceetunecasquetteblanche.Ils'approchadeceluiqui,end'autrestemps,seprénommaitJeannotetlesalualentementcommeonsalueunsoldat.Alors,lesyeuxd'unancienpiloteetceuxd'unanciendéportésecroisèrentànouveau.
Àpeinedescendudel'estrade,monpèreaôté
samédaileetl'arangéedanslapochedesaveste.Ilestvenuversmoi,m'aprissoussonépauleetamurmuré«Viens,ilfautquejeteprésenteauxcopains,etpuisnousrentreronsàlamaison»
Page205
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txt1.DiscoursdeM.CharlesHernu,ministredesArmées.Lesoir,danscetrainquinousramenaitversParis,jel'aisurpris,regardantdéfilerlacampagne,murédanssonsilence.Samaintraînaitsurlatablettequinousséparait.Jel'airecouvertedelamienne,celan'étaitpasrien,nousnenoustouchionspasbeaucoupluietmoi.Iln'apasdétournélatête,maisj'aipuvoir,danslafenêtre,lesrefletsdesonsourire.Jeluiaidemandépourquoiilnem'avaitpasracontétoutcelaplustôt,pourquoiavoirattendutoutcetemps.
Ilahaussélesépaules.
-Qu'est-cequetuvoulaisquejetedise?
Moi,jepensaisquej'auraisvoulusavoirqu'ilétaitJeannot,j'auraisvouluportersonhistoiresousmonhabitd'école.
-Beaucoupdecopainssonttombéssouscesrails,nousavonstué.Plustard,jeveuxjustequetutesouviennesquejesuistonpère.Et,bienplustard,j'aicomprisqu'ilavaitvoulupeuplermonenfanced'uneautrequelasienne.Mamannelequittaitpasdesyeux.Eleaposé
unbaisersurseslèvres.Auxregardsqu'ilséchangeaient,nousdevinionsmasœuretmoicommeilss'aimaientdepuislepremierjour.MereviennentlesdernièresparolesdeSamuel.Jeannotatenusapromesse.
Voilà,monamour.CethommeaccoudéaucomptoirducafédesTourneursetquitesouritdanssonélégance,c'estmonpère.
SouscetteterredeFrance,reposentsescopains.Chaquefoisqu'icioulàj'entendsquelqu'unexprimersesidéesaumilieud'unmondelibre,jepenseàeux.
Alorsjemesouviensquelemot«Étranger»estunedesplusbelespromessesdumonde,unepromesseencouleurs,belecommelaLiberté.Jen'auraisjamaispuécrirecelivresanslestémoignagesetrécitsrecueilisdansUnehistoirevraie(ClaudeetRaymondLevy,LesÉditeursFrançaisRéunis),LaViedesFrançaissousl'Occupation(HenriAmoureux,Fayard),LesPariasdelaRésistance(ClaudeLevy,Calmann-Lévy),Nitravail,nifamile,nipatrie-Journald'unebrigadeFTP-MOI,Toulouse,19421944(GérarddeVerbizier,Calmann-Lévy),L'Odysséedutrainfantôme.3juilet1944:unepagedenotrehistoire(JûrgAltwegg,RobertLaffont),Schwartzenmurtzoul'Espritdeparti(RaymondLevy,AlbinMichel)etLePage206
LevyMarc-lesenfantsdelaliberté.txtTrainfantôme-Toulouse-Bordeaux,Sorgues-Dachau(ÉtudesSorguaises).
Remerciements
EmmanueleHardouin
RaymondetDanièleLevy,ClaudeLevyClaudeetPauletteUrman
PaulineLévêque
NicoleLattes,LeoneloBrandolini,BrigitteLannaud,AntoineCaro,LydieLeroy,Anne-MarieLenfant,ElisabethVileneuve,BrigitteetSarahForissier,
TineGerber,MarieDubois,BrigitteStrauss,SergeBovet,CélineDucournau,AudedeMargerie,AriéSberro,SylvieBardeauettoutesleséquipesdesÉditionsRobertLaffontLaurentZahutetMarcMehenni
LéonardAnthony
EricBrame,KamelBerkane,PhilippeGuezKatrinHodapp,MarkKessler,MarieGarnero,MarionMilet,JohannaKrawczyk
PaulineNormand,Marie-EveProvostet
SusannaLeaetAntoineAudouard
www.laffont.fr
www.marclevy.info
CevolumeaétécomposéetmisenpagesparÉTIANNECOMPOSITION
àMontrouge.
Impressionréaliséepar
BUSSIÈRE
CROUPECPIàSaint-Amand-Montrond(Cher)
pourlecomptedesÉditionsRobertLaffontenavril2007
N°d'édition:47985/01.-N°d'impression:071566/4.Dépôtlégal:mai2007.
ImpriméenFrance
Page207