Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
SYNTHE( SEANALYTIQUEDEL’EPISODEN°221(28NOVEMBRE2021)
COLE( REAUXANTILLESETEMBARRASDEJOEBIDEN
1
LESANTILLESENCOLÈRE
IntroductionPhilippeMeyer:
Depuisle18novembreenGuadeloupe,lamobilisationcontrel'obligationvaccinale
etlasuspensiondepostesdesoignantsnonvaccinessetraduitpardesviolencesqui
sesontetenduescettesemainealaMartinique:voituresincendiees,pillagesde
commerces,barragesautoroutierstransformesenincendies,tirsaballesreellessur
lesvehiculesdegendarmes,pillagesdebanquesetdemagasinsalimentaires…Le
gouvernementaenvoyeenGuadeloupeleweek-enddernier200agents
supplementairesdemetropole,dont50membresdesunitesduGIGNetduRaid.Le
prefetaprolongelecouvre-feu,instaureentre18heureset5heuresdumatin,
jusqu'aaujourd’hui[dimanche29novembre].UnesoixantainedeGuadeloupeensont
eteinterpelleesparlesforcesdel'ordreettrente,soupçonnesd'avoirparticipeaux
violencesurbaines,ontetejugeslundiencomparutionimmediateaPointe-a-Pitre.
Lesmotifsdelacontestationdepassentlargementlaquestionsanitaire:inegalites
socialesrenforceesparlacrisesanitaire;chomagedesjeunes;pouvoird'achatet
disparitesduniveaudevie;maislesreticencesdesAntillaisasefairevacciner
proviennentaussiduscandaleduchlordeconecepesticidelargementutilisedansles
champsdebananeentre1972et1993etdontlagrandetoxiciteaetetreslongtemps
nieeparlesgouvernements.CequiestconsidereauxAntillescommeun«mensonge
d'Etat»estamettreenrapportaveclepetitnombredevaccinesenGuadeloupe
seuls38%desplusde12ansontaccedealaprotectionvaccinalecompletecontre
presde90%enmetropole.Parmilessoignantsdel’ıle–pourlesquelslavaccination
estobligatoiredepuisle16novembre–,letauxdevaccinationcontreleCovid-19
s’elevea85%,maisdespochesderesistancesubsistent,etondenombrait,lundi,
566suspensionsauCHUdePointe-a-Pitrepourdefautdevaccination.Malgreune
depensed’argentpublicpartetesuperieurede60%acequ’elleestenmetropole,
presd'untiersdelapopulationenGuadeloupecommeenMartinique,vitsousle
2
seuildepauvrete(contre14%enmetropole.Avec19,3%au30septembre,letaux
dechomageguadeloupeenestplusdedeuxfoispluselevequ'enmetropole(ilestde
15%enMartinique).LePIBparhabitantest,danslesdeuxıles,tresinferieurala
moyennenationale:24110eurospourlaMartiniqueet22427pourlaGuadeloupe,
selonl'Inseeen2018,contre35763pourlametropole.
LePresidentdelaRepubliqueareconnuquelasituationetait«trèsexplosive»tandis
quelePremierministreaappele«aucalmeetàlaresponsabilité»,annonçantla
creationd'une«instancededialogue»visanta«convaincreetaccompagner
individuellementethumainementlessoignantsconcernés»pardescrainteslieesa
l'obligationvaccinale.Toutefois,legouvernementexclutderevenirsurl'obligation
vaccinaledessoignantsetdespompiersetleministredel’Interieuradeclareque
«lerétablissementdel'ordrepublicestlepréalableàtoutediscussion».
KontildonditNicoleGnesotto:
LasituationdesAntillesfrançaisesesttresgrave.Ilyaalafoisuneaccumulationde
coleresetd’impasses,etcelaplacelegouvernementdansunepositiontresdifricile.
Aupassage,jenecomprendstoujourspasqueleministredesOutre-mern’aitpas
encorefaitledeplacement.
Lescoleressontaunombredetrois.Premierement,lacoleresanitaire.
Contrairementauxapparences,jenepensepasqu’ellesoitdirigeecontrel’obligation
dupasssanitaireetlavaccination.Ilfautrappelerque85%dupersonnelsoignant
desAntillesestvaccine.Jecroisquecetttecolerecontrelemasquen’estquel’autre
nomdelacolerecontrelevraiscandaledesAntilles:l’utilisationduchlordecone,
jugecancerogeneparl’OMSdepuis1979,interditauxUSAetenFrance
metropolitaineen1990.Maisalademandedulobbybananieretdedeuxpuissantes
famillesmartiniquaises,soninterdictionaeterepousseeauxAntillesjusqu’en1993.
Parconsequent,onestimequ’aujourd’hui,90%desAntillaisontduchlordecone
3
dansl’organisme,parailleurslestestspourledepistersontpayants,etmalgretous
lesprocesintentes,lasituationn’evoluepas.D’abordparcequ’ilyaprescription.La
semainederniere,SergeLetchimy,presidentdelacollectiviteterritorialede
Martiniques’estportepartiecivileendemandantunecondamnationdesfamillesen
question.PourlesAntillais,cetteaffairesdelachlordeconeestaussiimportanteque
celledusangcontamineenmetropole.Quandlegouvernementfaitappelala
responsabiliteciviquepourinciteralavaccination,iln’estabsolumentpascredible,
carlespouvoirspublicsonttricheetabandonnelesAntillais;celanourritle
ressentiment.
Ladeuxiemecolereestsociale,etellen’estpasnouvelle.En2009,ilyavaitdejaeu
unfortmouvementdeprotestation,avec44joursdegrevegeneraleenMartinique.
Leschiffresdonnesenintroductionattestentdeladegradationcontinue.20
milliardsparansontallouesauxcollectivitesd’Outre-mer(12entites),laMartinique
enreçoit10%etlaGuadeloupe15%.Memes’iln’estpasexceptionnel,uneffort
rinancierestfait,etendepitdetoutcela,lasituationsocialeempire.D’autantplus
quesilessalariesincapablesdetravailleracausedel’epidemieonteteindemnises,
unegrandepartiedel’economieestsouterraine,surtoutchezlesjeunes.Cesonteux
quis’enfoncentdanslacrise,montentdesbarragesauxcarrefours,etsurquiles
syndicatsn’ontaucuneprise.
Troisiemement,lacolereculturelle.Ellenonplusn’estpasnouvelle.Lethemede
l’esclavagismeatoujourseteaucœurdescoleresantillaises,maislamonteede
lawokecultureaaccrul’indignationdelapopulation.LesstatuesdeVictor
SchoelcheroudeJosephinedeBeauharnaisontainsietedeboulonnees.La
frustrationcontreleselitesblanchesnecessedecroıtre.
Lesimpassessontnombreusesellesaussi.Politiquementd’abord,l’independance
seraitunecatastrophepourlesAntilles,tandisqueladependanceestinsupportable.
Onn’arretepasdedirequ’ilfautdecentraliserdavantageetaugmenterl’autonomie,
maisc’estcequel’onnecessedefairedepuis1946etlacreationdesDOM.La
reformede2003aproposeunreferendum(laGuadeloupeestresteeun
4
departement,laMartiniqueestdevenueunecollectiviteterritoriale)etcelan’a
strictementrienchange,apartamultiplierlesechelonslocauxdegouvernance.La
metropoleestaussiinsupportablequenecessaire.
Ladeuxiemeimpasseesteconomique,etelleestunpeupluscirconstancielle,dansla
mesureoulesrevenusdutourismesesonteffondresdepuisl’epidemie.Laaussi,le
tourismeestalafoisunesourcedecontaminationetlaressourcequasimentunique
desıles.Cefuttresclairaucoursdel’ete:lesAntillesavaientuntauxd’infectiontres
basenjuin.Onarouvertlesaeroports,etenaout,letauxetaitleplusfortdupays.
Jesuistresinquietesurlasituation,etmemesicen’estqu’uneopinionpersonnelle,
jepensequelepresidentdelaRepubliquedevraityaller.
NicolasBaverez:
Lasituationestcomplexe,etlacrisesanitairen’estquelapartieemergedecet
icebergdedifricultes.Danslesprotestationscontrelavaccination,ilfautmentionner
l’importanceduroledesreseauxsociaux,ouabondentlesthesescomplotistesles
plusinvraisemblables:parexemplelaCovidseraituneinventionvisantadetruirela
populationlocalearindelaremplacerpardesmetropolitains.
Lacriseeconomiqueetsocialevientd’unecompletedependancealametropoledans
lesfaits:80%duPIBdesılesresultentdetransfertsdelametropole;l’activite
agricolechancelledepuislesdifricultesdusecteurbananier.Quantautourisme,ilest
al’arret.AcausedelaCovidbiensur,maisaussiduproblemedessargasses(algues
brunesnauseabondesquiproliferentauxAntilles)etd’unequalitedeservice
defaillante.
Lacrisesecuritaireaevolue.En.2009,ilyavaitencoreunegenerationdemilitants
politiquespourencadrerlaviolence.Cen’estpluslecasaujourd’hui.Defait,ilyades
jeunesultra-violents,horsdetoutcontrole,etdesarmesdeguerrecirculentdepuis
lebraquagedel’armureriedesdouanes.
Lasituationestdangereuseetlesrisquesdecontaminationreels.Ilyala
GuadeloupeetlaMartiniquepourlemoment,maisquelquestroublescommencenta
5
pointerenPolynesie.Ils’agitdoncd’uneveritablecrisedesOutre-mer.Comment
l’expliquer?Outreleressentimentquantal’affaireduchlordecone,ilmesemble
qu’onpaieleprixdudesinteretd’EmmanuelMacronpourlesOutre-mer.Surleplan
sanitaire,l’Etatestalafoisarrogantetlache:onn’apasvoulufaireconrianceaux
medecinsdeville,etcefaisantonaaccruladerianceal’egarddelavaccination.
Quandlesrenfortssontarrives,onleurainterditdeparlerdevaccinalapopulation.
Lachetedel’Etatenrinsurlescontrolessanitaires,inexistantsaproposdesvolsvers
lametropole.
Aproposdelacriseeconomiqueetsociale,tantqu’ainvestir20milliardsd’eurospar
andanscesıles,onpourraitlefairedefaçonintelligente:desservicespublicsqui
fonctionnent,formerlesgens,etc.Enrealite,c’estexactementlemodelefrançaisvua
laloupe:onsubventionnelaconsommation,quienretourrinanceuncertain
nombrederentes,notammentdesdistributeurs.
Quantalacrisesecuritaire,jevoudraissoulignerunpointparticulierement
choquant:onenvoieleRAIDetleGIGNpourmaintenirl’ordrepublic.Ceserait
impensabledelesenvoyerdansdesmanifestationsenmetropole.Ilyaunreel
problemedanslaconceptiondel’ordrepublic:cen’estpascepourquoicesforces
specialesonteteconçues.Lemessageenvoyeestabsolumentdesastreux.
Quepeut-onfaire?D’abord,laisserpourrir,carlesbarragesvontrinirparretourner
l’opiniondelapopulation,lalibertedecirculationetantvitale.Ensuite,etablirun
dialogue,carl’Etataunepartderesponsabilitedanslasituation.Ilfaut
troisiememententendrelesrevendicationscarcertainessonttoutafaitlegitimes.Il
estparexempleanormalquelareconstructionduCHUdePointe-a-Pitre,quiabrule
ilyadeuxans,nesoittoujourspascommencee.Lesystemededistributiondel’eau
nefonctionnepas,l’educationestchancelante,brefleschantierssontnombreux.
Enrin,ilvafalloirrerlechiral’evolutiondecesıles,carleurstatutn’estplusdutout
adaptealasituationd’aujourd’hui.
LucileSchmid:
6
Neperdonspasdevuequenoussommesdejadanslacampagnepresidentielle,et
n’imaginonspasquelesAntillesnesontpaslaFrance.Lefaitqueleministredes
Outre-merSebastienLecornuchoisissedenepasyalleresttressigniricatif.Jepense
qu’ils’agitd’unefautepolitique,d’autantplusqu’onpeutlireicietlaques’ilnefait
pasledeplacement,c’estparcequ’ilconsacrel’essentieldesontempsalacampagne
d’EmmanuelMacron…
Faut-ilqu’EmmanuelMacronyaille?Ceseraitsignirierquec’estlaFrance.Les
Antillaisseraientpeut-etremieuxdisposessionfaisaitpreuved’uneconsideration
politiqueelementairealeuregard,aulieudeleurenvoyerleRAIDouleGIGN.Sil’on
veutrestaurerledialogue,ilfautetablirdesperspectives.Onsaitquelaquestiondu
meprisressentiparlesprotestatairesestcentrale,surtoutdanslajeunessequi
montelesbarrages.Laviequotidiennedel’Antillaismoyenestdevenuetresdifricile,
qu’ils’agissedefairesescoursesoudefairelepleind’essence.L’opinionpublique
peuteneffetseretournercontrelesprotestataires,maisfaut-ilvraimentattendre
cela?Lesujetneserait-ilpasplutotdetraiterl’ensembledesAntillaiscommedes
adultes?
Lesconsequencesduscandaleduchlordeconeestloind’etreregle.Avoircontinuea
l’employer(parcequequelquespuissantesfamillesl’ontjugeindispensablepour
luttercontrelecharançondelabanane)estrevelateurd’unepenseeensilo,
totalementsourdeacequisepassedanslesautrespays.Jerappellequ’auxEtats-
Unis,pourtantgrandexportateurdeproduitschimiques,cepesticideaeteinterdit
des1976.Cetteaffairepermetaussideserendrecompteaquelpointl’economiedes
Antillesestmono-orienteesurlabananeetletourisme.Ons’estaperçuquele
chlordeconeacontinueaetreutiliseauxAntillesjusqu’en2002,presquedixans
apresl’interdictionofricielle.Etmemeaujourd’hui,leproduitcontinuedepourrirla
viedesAntillais:descouloirsdepecheontduetremisenplace,carleseauxontete
empoisonnees,lescancersdelaprostatesontlegion,oncomptedetresnombreuses
naissancesprematurees,lesgensnepeuventplusjardinercarlaterreest
contamineeelleaussietc.Lesinterrogationsdeshabitantssurlasinceritedel’Etat
7
quantalasantepubliquesontdonctoutafaitcomprehensibles.
NousavonsunevisionquasimentculturalistedecequisepasseauxAntilles,et
l’echoaveclesGiletsJaunesdoitetrefait.L’impossibilitededialoguerentreles
habitantsetleursrepresentantsesttressigniricative.Queledebutdecampagne
presidentielled’EmmanuelMacronsoitplacesouslesigned’uneespecede
mouvement«GiletsJaunesinsulaires»estproblematique.Ilfautdesamorcercette
violence,enassociantlafermetesecuritaireetledialoguepolitique.
Jean-LouisBourlanges:
Jen’aimeraispasetreaugouvernementtantlasituationestdifricile.Carsile
dialogueestaussinecessairequelafermete,lesdeuxn’ontpaslememetempo.Le
dialogueestalongterme,ilviseaapaiserlesesprits,acreerlechemind’un
consensus,dumoinsd’uneentente.C’estunetherapiedelongueduree.Lafermete
quantaelleconsisteaenvoyerdestroupes,etevidemmentelledecouragele
dialogue.
Dessituationspareillesillustrentparfaitementcettephrased’EdgarFaure:«la
politiqueneconsistepasaresoudredesproblemes,maisavivreavecdesproblemes
insolubles».LesAntillessontveritablementuncasse-teteabsolu.Onyaemployeun
poison,parcequ’onlequaliriaitd’indispensablealaproductionlocale;ils’agitlaen
sommedumemeargumentqu’al’epoquedel’esclavage.Lepasseesttreslourdaux
Antilles:colonial,repressifetinegalitaire.Toutlemondeserappelledelarepression
al’epoquedeToussaintLouverture,j’aimeraisrenvoyernosauditeursaumagnirique
livred’AlejoCarpentierLeSiècledesLumières,unevisioneblouissantedelatragedie
revolutionnaireaSaint-Domingue.Sivousetesdedroite,vousetesdoncmalal’aise
parrapportatoutcetheritageculturelethistorique.
Sivousetesdegauche,vousn’etesgueremieuxloti,caronaclairementaffaireades
dingues.Voiladesgensquiempechentlesmedecinsdesoigner,dontle
comportementestasocial,anarchisteetredoutablementtoxique.Lasituation
economiqueestdesolante,riennefonctionnecorrectement,memesileniveaudevie
8
estevidemmentbiensuperieuraceluidesautrespaysdelazone.Onestdans
l’incapacitedeformulerundiagnosticouunprojetoperationnel,onn’apasde
modele.Etcenesontpaslessyndicatstelsqu’ilssontorganisesquinous
permettraientd’envisagerunprojetquitiennelaroute.
Surleplanpolitique,cen’estgueremieux.L’independanceseraitunabandonpuret
simple,laissantunesocietediviseeetappauvrie.Maisladependanceactuelleest
infantilisante,lemaintienducordonombilicalestnecessaire,maisilempechede
trouverdessolutions.
Faceacela,quefaire?DanslesdebatsdesprimairesLR,toutlemondeestpourun
retablissementmuscledel’ordrepublic.Au-dela,ledialogueporterasesfruitsalong
terme,ilfautdoncfairepreuved’unegrandepatience,caronsaitqueresponsabiliser
lesgensprendratreslongtemps.
NicoleGnesotto:
Leretablissementdel’ordrepublicestlaprioritelaplusurgente,j’approuve
personnellementl’envoiduRaidouduGIGN,carlaou200CRSn’ontpassufri,ilfaut
marquerlecoup.
JetrouveNicolasBavereztropsevereavecEmmanuelMacron.L’affairedu
chlordeconeestheriteedeFrançoisMitterrand,etdeM.HenriNallet,ministrede
l’Agricultureal’epoque.Ensuite,MacronetaitalleauxAntillesapresl’ouraganIrma,
ilpayedoncdesapersonne,commeill’avaitfaitaveclesGiletsJaunes.Acepropos,
jetrouvequecomparerlasituationantillaiseauxGiletsJaunesesttropdoux,cequi
sepasseactuellementestnettementplusviolent.
Surles40milliardsdesubventionobtenusdanslecadreduplanderelancede
l’UnionEuropeenne,1,5milliardestreservepourlesAntilles,enparticulierpour
solutionnerleproblemed’eaupotableenMartinique.Ilmesembledoncexagerede
direqueMacronsedesinteressedesAntilles.
Celafait20ansqu’onessaiedechangerlestatutdesıles,sansprogresnotable.Ilme
semblequ’unefoisl’ordreretabli,ilfaudrad’abordquelelegouvernementprenne
9
unepositionclaireaproposduscandaleduchlordecone,avecdesindemnisations
pourchaquevictime,etdestestsdedepistagegratuitspourvoirsidenouvelles
contaminationsontlieu.C’estlapremiereurgence.Ilfautaussirerlechirala
situationdel’emploipublic.IlyaenormementdefonctionnairesauxAntillesparce
quecelaremetd’eviterlechomage,maiscesontdesemploisquineproduisentpas
derichesses,onnepeutpassepermettredesubventionnerainsiinderiniment.
LESEMBARRASDEJOSEPHR.BIDENJR.
IntroductionPhilippeMeyer:
Degringoladedanslessondages,brasdeferavecleCongres,crisemigratoire,
inrlationeterrementsenpolitiqueetrangere…Dixmoisapressonentreeen
fonctions,uneenqueted’opinionHarvard-Harrispointaitenseptembreune
inversionpreoccupante:lacoted’approbationdeJoeBiden(46%)yetaitdepassee
parcelledeDonaldTrump(48%).Enmatiered’immigration,lepresidentamericain
avaitpromisunepolitiqueplushumainequesonpredecesseur.Confronteal’afrlux
demigrantshaıtiens,aDelRio,auTexas,JoeBidenamelangeselonlemotd’Adrien
Jaulmes,lesexpulsionsdiscretesetlesadmissionsopaques.Sagrandereformede
l’immigrationestdansl’impasseauCongres,etsesespoirsdefairenaturaliserune
partiedesmillionsdesans-papiersvivantdanslepaysontencoreeterecales
auSenat.EnVirginie,l’electionle2novembredurepublicainGlennYoungkinestun
reverspourBidenquiavaitsoutenulegouverneurdemocrateTerryMcAuliffe.
L’inrlationaatteint5,4%sur12mois,tandisquelesprixdesmarchandiseshors
produitsalimentairesetenergieontgrimpedeplusde12%enrythmeannuel.Les
conrlitssociauxportantsurlessalairesetlesconditionsdetravailsesontmultiplies.
Pourdecrocherunaccordpolitiquele19octobresursonprojet«BuildBackBetter»
(«mieuxreconstruire»)quiprevoitdenombreusesreformesenmatieredesante,
10
d'educationetd'ecologieainsiquedesinvestissementspourluttercontrelafraude
riscale,laMaison-Blancheadudiviserpardeuxsonprojetinitial.Letextedoit
maintenantetreadopteauSenat,oulesnegociationspourraientencoredurerdes
semaines.Selonlesdonneesdel'universiteJohnsHopkinspublieesle20novembre,
deuxfoisplusdepersonnessontmortesdessuitesduCoviden2021qu’en2020,
malgrelelancementdescampagnesdevaccination.Laviolenceendemiquedansle
pays,connaitmaintenantunnouveaurleau:laproliferationdesarmes«fantômes»
ouarmesafeu«faitesàlamaison»apartirdepiecesdetachees:enCalifornie,oule
nombredesaisiesaaugmentedepresde300%enunan.
Surleplandiplomatique,enunete,JoeBidenadilapideunepartiedesoncreditavec
sonretraitunilateralprecipited'Afghanistanpuissagestioncavaliered'unaccordde
defensedirigecontrePekindontlaFranceabrutalementfaitlesfrais.JoeBidena
egalementtroubleenseportantgarantmilitairementdel'autonomiedeTaıwan,le
21octobre,rompantbrievementaveclatraditionnelle«ambiguïtéstratégique»de
Washington,avantunepromptemarchearriere.Signed’unetensionpersistanteavec
Pekin,lepresidentamericainJoeBidenetledirigeantchinoisXiJinpingsesont
engagesaameliorerlacooperationmaisn'ontproposeaucuneavanceemajeureet
n’ontpaspubliedecommuniqueapresplusdetroisheuresdepourparlersmenesle
16novembre,lorsd'unsommetvirtuel.
KontildonditNicolasBaverez:
L’electiondeJoeBidenavaitsuscitebeaucoupd’espoirs.Ils’etaitdonnepourtache
danssondiscoursd’investiturederefairelanationamericaine,etderemettreen
routelesinstitutions.Surleplaninternational,lapresidenceTrumpavaiteteun
traumatismeconsiderablepourlesalliesdesEtats-Unis,avecunepolitique
exterieureimproviseeetbrouillonne.L’ideeetaitderestaurerl’imagedesEtats-Unis
etleurcapaciteastabilisermonde,avecpourpriorited’endiguerlamonteedela
Chine.
11
Enapeineunan,beaucoupdecesespoirsontetedeçus.Onpourraitajouter
plusieurschosesausombretableaubrosseenintroduction.Surleplaneconomique
d’abord,l’inrlationesta6,2%.C’estunenormeprobleme,nonseulementpourles
USAmaisaussipourlerestedumonde.Orl’administrationBidens’estcontenteede
lenier.Ensuite,nousavonslacrisedel’energie,celledesimmigrants,etenrinla
monteedelaviolence.Surtouscespoints,l’administrationBidensemble
constammentenretardetindecise.Ilestvraiqu’auCongreslesDemocratessonttres
divises.
Ducotedelapolitiqueexterieure,leretraitdel’Afghanistanaetecalamiteux.
L’objectifderealignementdesalliesamericainsetasiatiquesaetetelescopeparla
creationdel’AUKUSetlacriseouverteavecl’Europe.Sil’onregardelesommetqui
vientdesederouleravecXiJinping,onal’impressiond’unerelativedetente,maison
s’aperçoitqueXiconsidereBidencommeunemarchedeplusdansladescentedela
puissanceamericaine.Lepresidentchinoisvientsimplementd’expliquerqu’ilallait
prendresontemps,continueraregarderlesEtats-Unisdecliner,etintervenira
Taıwanquandleschosesseraientmures.Toutcelaaeteacteparlesreverspolitiques
tresrudes(defaireenVirginieetvictoireal’arracheedansleNewJersey),qui
laissentpresagerunecheclorsdeselectionsdemid-term,bloquantainsilerestede
lapresidence.
Toutcecis’expliqueparlefaitquelesDemocratesontetetresdivises.Ainsileplan
surlesinfrastructuresn’estpassequ’apreslesdefaitesdeVirginieetduNewJersey.
JoeBidenlui-memeacetteimaged’unpresidentetfatigue,ilyaclairementun
problemed’energieausommet.Deplusl’effetrepoussoirdeTrumpnejoueplus.
Maisderrieretoutceci,ilyaunereellecrisestructurelledelademocratie
americaine.Lepaysestendifriculteeconomique,maissurtoutlanationestravagee
paruneveritableguerreculturelle.Contrairementacequ’ontpucroireuncertain
nombred’Europeens,l’administrationBidennemarquepasunretoural’Amerique
de1945.Lacrisedelademocratieamericaineestprofondeetdurable,etparticipe
desdifricultesdel’Occidentdanslemonde.IlestgrandtempsquelesEuropeens
12
regardentlarealiteenfaceetcomprennentqu’ilesttempsdeprendrenotredestin
enmains.
NicoleGnesotto:
Vousvoussouvenezqu’en1971,StanleyHoffmannparlaitdesEtats-Uniscomme
d’un«Gulliverempetre».Jetrouvequel’imageestencoreparfaitementjustepour
decrirelapuissanceamericained’aujourd’hui.
ToutlemondesavaitquelapresidencedeJoeBidenn’allaitpasetreunlongrleuve
tranquille,cardenombreusesdifricultesetaientdejala,notammentlatension
extremeentreRepublicainsetDemocrates,lesunsnereconnaissantpaslavictoire
desautres.Desledebut,onsavaitquelesCongressmenrepublicainsneferaient
aucuncadeauaunouveaupresident.OnsavaitegalementquelaCovidallaitposerde
grosproblemes.OnsavaitenrinquelaChineetaitdevenueuneobsession.
Maisdeselementsnouveauxsesontajoutesacesdifricultes.D’abord,lepersonnage
deBiden,quis’estreveledanssabrutalite.Souslevernisdecivilite,lagestiondela
crisedesmigrantsmexicainsestdignedeDonaldTrump,atelpointquelarevolte
grondejusquedanslepartiDemocrate.Ensuite,lesdivisionsdupartipresidentiel
sontplusprofondesqu’onnelecroyait,aupointdelefairepresqueechoueraupoint
devuelegislatif.CenesontpaslesRepublicainsmaisbienlesDemocratesquiont
forcelepresidentarevoirsonprogrammesocialalabaisse.Lescentristesvoulaient
baisserlesdepensessociales,onestdoncpassede3000a1750milliards.Enrin,
l’inrlationtresforte.
SiBidenperdleselectionsdemid-term,onseraalorscertainqu’ils’agitd’unmandat
pourrien,quelesRepublicainsvontserefaire,etdansunclimatpolitiquepeut-etre
pireencorequesousDonaldTrump.JoeBidenestentraindeperdrelaclasse
moyenneblanche,estc’estla-dessusquelesuccesseurdeTrumpbatirasonsucces.
LucileSchmid:
SiJoeBidenagagne,c’estparcequ’iletaitacontretempsdeDonaldTrump,ses
13
positionsetantplusnuanceesetouvertes,notammentvis-a-visdespartenairesdes
USA.Leproblemeestqu’ilestencoreacontretempsaujourd’hui,delasociete
americaine,desesalliesetdurestedumonde.
WalterRussellMead,specialistedesrelationsinternationales,declaraitquecedont
ontbesoinlesEtats-Unis,c’estdutalentd’empathiedeDonaldTrump,donnantades
millionsdegensl’impressiond’etreenrinecoutes,etdelasophisticationd’Henry
Kissinger.C’estunhybridesansdouteunpeumonstrueuxquecelui-la,maisonvoit
bienquecesdeuxelementsmanquentaBiden:lecharismeetlacapacite
d’anticipation.
Bidenaeteeludejustesse,etilsemblequ’ilneparviendrapasadonneraux
electeursdeTrumplesentimentqu’illescomprend.Silepostedegouverneurdela
VirginieaeteperduparlesDemocrates,c’estparcequelecandidatRepublicain
(GlennYoungkin)estparvenuamaintenirl’imagedeTrumpadistance,maisaussi
parcequedesoncote,lecandidatdemocrate(TerryMcAuliffe)etaitsoutenupar
Biden,KamalaHarrisetBarackObama,dansuneespecedepanique.Youngkinafait
deuxchosesimportantes:ilainsistesurl’education(s’opposantauxfermeturesde
classesarepetitionenraisondelapandemie)etarejetelacriticalracethery(qui
n’etaitpourtantpasenseigneeenVirginie),prenantouvertementuneposition
inverseauwokisme.Celas’estaverepayant.Lasocieteamericainedemeure
incroyablementpolariseeetprofondementclivee.LaplusgrandetachedeJoeBiden
estdeparveniraunereconciliation.
JakeSullivan,conseillerstrategiquedeJoeBiden,constatequedesormais,interieur
etexterieursontlies,autrementditqu’onnepeutplusseparerlapolitiqueetrangere
desaffairesinterieures.OnsentainsiunedetestationdelaChinedansl’ensemblede
lasocieteamericaine,parexemple.LesAmericainsattendentdeBidenqu’ilmontre
sapuissancefaceaPekin,maisc’estplusfacileadirequ’afaire.Onaentendupar
exemplelorsdelaCOP26undiscourstresanti-chinoisdupresidentamericain,
aussitotsuivid’unereunioninformelleavecXiJinpingpourmontrerqu’ilfallait
s’entendresurleclimat.Illuifautenrinretrouverunequilibreaveclesallies,
14
notammenteuropeens.
Jean-LouisBourlanges:
Parrapportaumandatprecedent,onestfrappeparlaforcedeselementsde
continuite.Leschangementsetaientnets,etimportants,puisqu’onavaitalatetedu
paysunepersonnalitecompletementchaotique,depourvuedetoutsurmoietdetout
espritdecontinuite.SonSecretaryofState(l’equivalentdenotreministredes
Affairesetrangeres)MikePompeoracontaitquelorsqu’ilvoyaitDonaldTrump,il
savaitqu’ilnedisposaitquedetroisminutesd’attentionavantquecelui-cinese
desinteressecompletementdusujet,etqu’illuifallaitdoncdireleschoses
immediatementetsansaucundetours’ilesperaitobtenirunedecision.
CefutdoncunsoulagementquasimentgeneralquandBidenarrivadanslebureau
ovale.Maismalheureusement,M.Bidenestvieux,iladesproblemesdememoire;en
pleineaffairedel’AUKUS,ilserefereauPremierministreaustralienScottMorrison
comme«legarsdel’autrecotedel’ocean»parcequesonnomluiechappe.
Comptetenudesonetatdesante,ilnepeutpasgereruneadministrationetune
societeaussiprofondementdiviseessansquelquesremous.Pendantlacrisedes
sous-marins,lescommentateursfrançaisontqualiriedemachiaveliquelaposition
americaine,arguantquelesUSAdefendaientleurinteret.Rienn’estmoinsfaux,les
Etats-Unisn’avaientaucuninteretas’alienerleursallieseuropeensetadeclencher
unecrisediplomatiquemajeure.Celle-cineresultequed’unlamentablecafouillage,
l’equipeenchargeduPaciriqueacourt-circuitel’equipeatlantique,etTonyBlinkena
etemissurlatouchependantuncertaintemps.LechaosintellectueldeTrumpa
laisseplaceaunproblemed’aptitudealasynthesepourunhommepresque
octogenaire.
Ladivisiondelasocieteamericaineestfondamentale,etlapresidencedeTrumpl’a
encoreapprofondie.Bidenatentedelareconcilier,ilavaitd’ailleursplutotbien
commence,maisiln’arriveraarienetantquesonproprepartisedechire.Dela
gauchewokeauxbravesCongressmenduMidwest,deBernieSandersa
15
l’establishmentDemocratetraditionnelnew-yorkais,ilestquasimentimpossiblede
trouverunequilibre.Ilnefautcependantpassemontrertroppessimistequanta
l’electiondeVirginie,carcequicaracteriselevainqueurRepublicain,c’estqu’ils’est
demarquedeTrump.IlabattuleDemocratesurdesthematiqueswoke,maisilne
s’estpasmontreextremiste.Bienqu’adversairepolitique,iln’estdoncpas
totalementetrangeral’accordbipartisanrechercheparBiden.
Autrecontinuiteavecl’ereTrump:lemeprisal’egarddesEuropeens.L’affairede
l’AUKUSenestl’illustrationeclatante.Onpourraitegalementciterlesentimentanti-
chinois.J’etaislasemainederniereauxEtats-Unis,etpuisvousassurerqu’ilbatson
plein,etc’estlaaussiunproblemetresgrave.L’episodedelaphrasedeJoeBiden
levantl’ambiguıtestrategiquevis-a-visdeTaıwan,aussitotsuivied’unretropedalage
estcatastrophique,ileutmieuxvaluneriendire.Onnesaitplusdesormaissiles
Etats-UnisvontavoirlavolonteoumemelacapacitededefendreTaıwan.Etcette
incertitudeestensoibelligene.
Ilmesembledel’imagede«Gulliverempetre»decritmieuxlaChineencemoment.
Elleconnaıtdesproblemesprofonds:l’epuisementdemographique,lacontradiction
entrepouvoireconomiqueetpouvoirpolitique…Toutcelamontrequ’ilfautune
strategieamericainequicombinelaconfrontationetlacooperation,oronvoitque
Bidennefaitqu’oscillerdel’uneal’autre.
NicoleGnesotto:
J’aipeurqueleseulremedequeBidenetsonequipenetrouventauxproblemes
interieursnesoitl’uniricationdupaysfaceaunemenaceexterieure.C’est
evidemmentlaChinequiendosseracerole.Onpeutcraindrequelamenacechinoise
nesoitexageree,etquecelanedonnelieuaunefuiteenavant,auxconsequences
potentiellementcatastrophiques.
NicolasBaverez:
L’effetTrumps’estretourne.Onnesaitpassil’ex-presidentseradenouveau
16
candidaten2024,maisonpeutd’oresetdejaparierquelecandidatRepublicainsera
trumpien.Fondamentalement,l’opinionamericaineestentrainderedevenir
trumpiste,c’estunegrandesourced’iinqietude,nonseulementpourl’Europe,mais
pourlademocratie.
17