53
BERKAI Abdelaziz Agezdu n tutlayt d yidles amaziɣ Tamezdayt n tsekliwin d tutlayin Tasdawit A. Mira n Bgayet Timsirin d yiluɣma n tanga Acali amsislan d usnimeslan n tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module Variations phonétiques et phonologiques de l’amazighe (Master 1 LVA) Aseggas asdawan 2021/2022

tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

BERKAI Abdelaziz

Agezdu n tutlayt d yidles amaziɣ

Tamezdayt n tsekliwin d tutlayin

Tasdawit A. Mira n Bgayet

Timsirin d yiluɣma n tanga Acali amsislan d

usnimeslan n tmaziɣt (Master 1 LVA)

Cours et exercices du module Variations phonétiques

et phonologiques de l’amazighe (Master 1 LVA)

Aseggas asdawan 2021/2022

Page 2: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Timsirin d yiluɣma n tanga Acali amsislan d

usnimeslan n tmaziɣt (Master 1 LVA)

Cours et exercices du module Variations phonétiques

et phonologiques de l’amazighe (Master 1 LVA)

Page 3: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

2

Agbur

Iswan n tanga

Ahil n tanga

4

4

I. Agemmay amsislan agraɣlan (GMG) 6

Iseqsiyen 7

Agemmay amsislan agraɣlan GMG (tirgalin n tmaziɣt) 8

Agemmay amsislan i sseqdacen di tmaziɣt 9

Iluɣma 10

II. Armibḍi

1. Tabadut n uɣdebbu n tedwast

2. Tabadut n tunṭiqt

3. Kra n yilugan n beṭṭu ɣef tunṭiqin

4. Tiqqrit

Iluɣma

11

11

12

12

13

14

III. Kra n tlufa n ubeddel n tergalin yettwassnen di tmaziɣt

1. Azenzeɣ

2. Tiganculwiɣit

3. Agɣenzeɣ (tizegniggeɣt)

4. Agder

Iluɣma

15

15

18

18

19

19

IV. Tussda targalant 21

Kra n tamawin 23

Iluɣma 24

V. Tamsiselt tuddsant

Tazwart

1. Tamsertit

1.1. Tamsertit ɣer deffir

1.2. Tamsertit ɣer zdat

1.3. Tamsertit tamyaɣt

1.4. Timserta tibruyanin

a. Anṭaḍ n tufayt neɣ tamsertit s tufayt

b. Tamsertit s taɣrit

25

25

25

26

26

26

27

27

Page 4: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

3

c. Tamsertit s tsusmi 27

d. Tamsertit s wadeg n ugsusru 28

e. Tamsertit s tnezrit 29

f. Tamsertit s tukksa n tnezrit 29

g. Tamsertit s waggug (lebɛed) n teɣra neɣ aneflusel 29

2. Anufru 30

3. Tukksa n talɣit 31

4. Tuttya d uḍran 31

Alaɣmu 32

Iɣbula s tewzel 34

Amawal n temsiselt tamaziɣt-tafransist-taglizit 37

Page 5: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

4

Aswir/Niveau : Master I LVA (Langue, variation et aménagement)

Tanga/Module : Acali amsislan d usnimeslan n tmaziɣt [Variations phonétiques et

phonologiques de l’amazighe]

Iswan n tanga : ad yissin unelmad icalan imsislanen d yisnimeslanen i yettwassnen ugar

di tmaziɣt akken ad as-yishil ad d-yaf ayen yezdin timeslayin yemgaraden n tutlayt-a

akken ad as-yishil ad tent-yissin. Aya ad yesseqwu daɣen tazmert-is n tesleḍt n yicalan d

ubeddel i d-yettilin deg tutlayin.

Objectifs du module : La connaissance par l’étudiant des variations phonétiques et

phonologiques les plus courantes lui permettrait de mieux faire le rapprochement entre les

différents parlers amazighs. Cela contribuerait aussi à renforcer sa capacité d’analyse des

variations/changements linguistiques.

Ahil n tanga/Programme du module

- Tira tamsislant d tesnimeslant (tazrawt n uGemmay aMsislan aGraɣlan GMG d wid

i sseqdacen yismazzaɣen) [La transcription phonétique et phonologique (étude de

l’Alphabet Phonétique International (API) et des alphabets utilisés par les

berbérisants)]

- Armibḍi, aɣdebbu, tiqqrit, tunṭiqt… [le suprasegmental, l’accent, le ton, la

syllabe…]

- Azenzeɣ, tiganculwiɣit, agɣenzeɣ, agder, agza, « agdel/aksegdel » (l > y/z…) … d

ugmeslic [Spirantisation, labiovélarisation, affrication, rhotacisme, zétacisme,

« latéralisation/délatéralisation » (l > y/z…)… et phonologisation]

- Tussda targalant d ucali [Tension consonantique et variation] :

- Tussda d ubeddel n useɣmu [Tension et changement de coloration]

- Tussda tumhist… [Tension compensatoire…]

- Tumanin tuddsayanin [Les phénomènes combinatoires]

- Tamsertit, amečči, aserwus (s taɣect, s tsusmi, s wadeg n ugsusru, s tufayt, s

tnezrit/tukksa n tnezrit, s uneflusel/aserwus n teɣra…) [Assimilation, sandhi/jonction et

dilation (par sonorisation, par assourdissement, par le lieu d’articulation, par

pharyngalisation, par nasalisation/dénasalisation, par métaphonie/dilation vocalique…)]

- Anufru/aseẓli [Dissimilation (à distance)/différenciation]

Page 6: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

5

- Aḍresdat, taḍurit, aḍresdeffer [Aphérèse, syncope, apocope]

- Tifeḍli (targalant, tazegnargalant) [Epenthèse (consonantique et semi-

consonantique)]

- Aḍran d tuttya [Métathèse et interversion]

Page 7: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

6

I. Agemmay amsislan agraɣlan (GMG) [L’Alphabet Phonétique

International (API)]

GMG gan-t yimeskar-is (ladɣa amussnaw afransis n temsiselt Paul Passy d

uglizi Henri Sweet di Tiddukla Tamsislant Tagraɣlant (DMG) akken ad

ssiwḍen ad arun yes-s tutlayin akk n umaḍal. Ires ɣef umenzay i d-yeqqaren

dakken yal imesli ilaq ad yettwaru s yiwen usekkil, yal asekkil ilaq ad naru yes-

s yiwen yimesli. Dacu kan, di tilawt, ur yettwasnes ara akken iwulem, imi llan

yimesla, yecban igɣanzaɣen neɣ izegnaggaɣen, i yettwarun s sin yisekkilen : ts,

dz… Isekkilen n ugemmay-a ttwakksen-d s umata seg ugemmay alatini i wumi

i rnan kra n yisekkilen igrikiyen (ɛ, ɣ…) d kra-nniḍen d asuneɣ neɣ d asnulfu i

ten-id-snulfan yiɛeggalen n Tiddukla Tamsislant Tagraɣlant (ʃ, ð…). Kra n

yigsusran isemlalen rennun inuskilen akken ad ten-id-arun :

[L’API est conçu par ses auteurs (sous la direction du phonéticien français Paul

PASSY et en s’inspirant de l’alphabet romique 1 d’Henri Sweet dans le cadre de

l’Association Phonétique Internationale fondée à Paris en 1886) dans le but de

pouvoir transcrire, avec, toutes les langues du monde. Il repose sur le principe

simple que chaque son doit être transcrit par un seul graphème et que chaque

graphème doit représenter un seul son (inspiré aussi de l’alphabet romique d’H.

Sweet). (ch/sh ʃ). Cette règle se trouve contredite dans la transcription des

affriquées où l’on combine une occlusive et une fricative pour les représenter

(ts, dz…). Les graphèmes sont puisés d’abord dans l’alphabet latin, complété

par l’alphabet grec et beaucoup de graphèmes dessinés par les auteurs de l’API

(ʃ, ð…).

On ajoute un signe diacritique (anuskil) pour transcrire certaines articulations

complexes] :

- w en exposant (s ufella yeffes) pour transcrire les labialisées (tuncicin) : x

w, ɣ

w… ;

- ʕ en exposant pour transcrire les pharyngalisées (timesnekrin) ou emphatiques

(tufayin) : tʕ, z

ʕ… ;

- ɣ en exposant pour transcrire les vélarisées (tigulwiɣin) : g

ɣ, k

ɣ… ;

- j en exposant pour transcrire les palatalisées (timsinɣin) : t

j, d

j (les langues de

l’Europe de l’est comme le bulgare) … ;

1 L’alphabet romique est une transcription phonétique proposée par Henry Sweet en 1877 comme réforme

de l’écriture de l’anglais (v. Wikipedia) (The principles of spelling reform, Handbook of phonetics, 264 p.)

Page 8: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

7

- h en exposant pour transcrire les aspirées (tunhitin) : p

h, t

h, d

h… (en anglais : pen

[phɛn] « stylo ») ;

- « » au-dessous d’un graphème transcrit le voisement (taɣrit/timerna n

taɣect) d’une consonne sourde : [rasism] (la consonne sourde voisée ne correspond

pas tout à fait à la sonore correspondante, elle est plus forte, d’où l’usage de ce

diacritique. Le locuteur en l’occurrence n’a généralement pas conscience du

changement, sinon cela correspondrait à la sonore) ;

- [º] en-dessous de la consonne transcrit l’assourdissement (tasusmi) d’une consonne

sonore : [ssəvɵ] (sous « v »).

Iseqsiyen [Questions 1]

- Melmi i d-innulfa ugemmay amsislan agraɣlan (GMG) ? Anwi i t-id-isnulfan ?

[Quand est-ce que est créé l’API et quels sont ses créateurs ?]

- D acu i d iswi seg usnulfu n uGMG ? [Quel est le but visé par la création de l’API

?]

- D acu i d amenzay agejdan ɣef ay ires uGMG ? [Sur quel principe fondamental

repose l’API ?]

- D acu i d amgared yellan gar tira gar snat n tmeẓliyin “[ ]” d tira gar sin iɛewzan

imalen “/ /” ? [Quelle est la différence entre transcription entre deux crochets et

transcription entre deux barres obliques ?]

Page 9: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

8

Tufayin (neɣ timesnekrin) ttwarunt, s ugemmay amsislan agraɣlan GMG, s tmerna n

uzmul ʕ zdat s ufella n usekkil i d-immalen taḥerfit [Les emphatiques (ou pharyngalisées)

sont transcrites en API par le graphème correspondant à la consonne simple surmonté du

signe diacritique ʕ en exposant] : t

ʕ (ṭ), z

ʕ (ẓ)…

Tirgalin tiganculwiɣin nezmer ad tent-naru s GMG s tmerna n w zdat usekkil i d-immalen

taḥerfit3 [Les consonnes labiovélarisées peuvent être transcrites en API par le graphème

correspondant à la consonne simple surmonté du signe diacritique w en exposant] : g

w, k

w,

ɣw, x

w… Les consonnes ɣ

w et x

w sont ici plus précisément des labialisées, puisque les

simples sont déjà des vélaires [Tirgalin ɣ w d x

w d tuncicin di tidett, acku tiḥerfiyin-nsent d

tulwiɣanin yakan].

2 Adapté aux consonnes du tamazight du tableau proposé par le Dictionnaire de linguistique, Larousse, 2002,

p. 27. 3 Azmul

w ttarun yes-s s GMG tirgalin tuncicin [Le signe diacritique

w est utilisé en API pour transcrire les

consonnes labialisées].

Agemmay amsislan agraɣlan GMG (tirgalin n tmaziɣt) Alphabet phonétique international API révision de 1989

2 (les consonnes de tamaziɣt)

Consonnes

Tirgalin

Lab

iales

Tin

cucan

in

Lab

ioden

tales

Tin

cuglin

Den

tales

Tin

ug

lin

Alv

éolaires

Tid

luglin

Palatales

Tin

ɣan

in

Vélaires

Tu

lwiɣ

anin

Uv

ulaires

Ticlalan

in

Ph

aryng

ales

Tin

karan

in

Lary

ngales

Tig

erjanin

Glo

ttales T

igran

zazin

Voisement Taɣrit + + + + + + + + + +

Occlusives Tiggaɣin

b p d t ɟ c g k q ʔ

Fricatives Tizenzaɣin

β v f ð θ ʝ ҫ ɣ x ʕ ħ ɦ

Nasales Tinezranin

m n

Vibrantes Tismamayin

r

Latérales Timidisin

l

Semivoyelles Tizegniɣra

w j

Sifflantes Tizefzafin

z s

Chuintantes Tujicin

ӡ ʃ

Affriquées Tigɣanzaɣin

ʣ ʦ ʤ ʧ

Page 10: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

9

Agemmay amsislan i sseqdacen di tmaziɣt Alphabet phonétique utilisé en tamazight

Consonnes

Tirgalin

Vo

isem

en

t

Taɣ

rit

Occlu

sives

Tig

gaɣ

in

Nasa

les

Tin

ezra

nin

Vib

ran

tes

Tism

amay

in

Fric

ativ

es

Tizen

zaɣin

Laté

rale

s

Tim

idisin

Sem

ivo

yelle

s

Tiz

eg

niɣ

ra

Siffla

nte

s

Tiz

efz

afin

Ch

uin

tan

tes

Tu

jicin

Affriq

uées

Tig

ɣan

zaɣ

in

Labiales

Tincucanin + b m β w

- p

Labiodentales

Tincuglin + ḇ

- f

Dentales

Tinuglin + d n ḏ/ ḏ z/ẓ dz

- t/ṭ ṯ s/ṣ ts

Alvéolaires

Tidluglanin + r/ṛ l ž dž

- š tš

Palatales

Tinɣanin + g ḡ y

- k ḵ

Vélaires

Tulwiɣanin + ɣ

- x

Uvulaire

Ticlalanin +

- q

Pharyngales

Tinkaranin + ɛ

- ḥ

Laryngales

Tigerjanin + h

-

Glottales

Tigerjanin +

- ʔ

Tufayin (neɣ timesnekrin) ttwarunt s tmerna n waqqa ddaw n usekkil i d-immalen

taḥerfit [Les emphatiques (ou pharyngalisées) sont transcrites par le graphème

correspondant à la consonne simple avec un point souscrit] : ṭ (t ʕ en API), ẓ (z

ʕ en API), ṣ

(sʕ en API)…

Tirgalin tiganculwiɣin ttwarunt s tmerna n w zdat usekkil i d-immalen taḥerfit [Les

consonnes labiovélarisées sont transcrites par le graphème correspondant à la consonne

simple surmonté du signe diacritique w en exposant] : g

w, k

w, ɣ

w, x

w…

Targalt tussidt tettwaru s talɣa tameqqrant n usekkil i d-immalen taḥerfit [La consonne

tendue est transcrite par la majuscule de la lettre correspondant à la consonne simple] : [B]

(bb), [D] (dd), [G] (gg)…

Page 11: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

10

Alaɣmu 2 [Exercice 2]

Aru-d s tira tamsislant (gar snat n tmeẓliyin) d tira tasnimeslant (gar sin iɛekkzan imalen)

awalen-a [Transcrivez phonétiquement entre deux crochets) et phonologiquement (entre

deux barres obliques) les mots suivants] : aḍu, iɣeblan, tagertilt, amṭiq, aṭufan.

Alaɣmu 3 [Exercice 3]

Aru-d s yisekkilen n ugemmay amsislan agraɣlan aḍris-a [Transcrivez phonétiquement en

caractères de l’API le texte suivant] :

W’ibɣan taḥbult m lenwar, iṣubb s azaɣar ad yeɣleb aydi ttemrit ; w’ibɣan lḥerma ad

tagar, yali s adrar ad yečč abelluḍ bu tcacit. D awal i d-ǧǧan at zik.

Page 12: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

11

II. Armibḍi [le suprasegmental/Suprasegmentals]

- L’allongement léger ou un demi-allongement (ajbad ameẓyan neɣ azgen n ujbad)

d’un son (voyelle) est noté par un point devant, l’allongement (ajbad) avec deux

points : zik [zi.ç]/[zi:ç]

- L’abrègement d’un son est noté par le symbole « ᴗ » au-dessus du graphème

concerné : [ælæ]

- La pause courte (tarist tawezzlant) est notée par une barre oblique « / » (elle

correspond à la virgule), une pause longue (tarist taɣezzfant) par deux barres

obliques // (elles correspondent aux points, aux deux-points et aux points-virgules).

Win yeččan yečča, wayeḍ tarbut tekkes [win jətʃtʃæn yətʃtʃæ/wæj ɵærvuɵ ɵəccəs//

- Aɣdebbu n tedwast neɣ tsaraɣt ttarun-t s ufeskil « Ꞌ » s ufella (ɣer tazwara) n tunṭiqt

tuɣdebbit (yettwaɣdebban) [L’accent tonique, d’intensité ou d’énergie est transcrit

avec le symbole « Ꞌ » en exposant (à gauche) de la syllabe accentuée] : Ꞌpresent

preꞋsent ; Ꞌobject obꞋject ; Ꞌcontract conꞋtract (taglizit). Deg tespenyunlt daɣen d

imsefru : Ꞌtermino « taggara » terꞋmino « fukkeɣ » termiꞋno « ifukk » (Beverley

Collins d Inger M. Mees, 2008 : 215) 4. Deg teqbaylit ulac aṭas n yimedyaten anda i

tessefraw :

- aꞋla « non » Ꞌala « sauf, à l’exception de, seul... »

- Ꞌiger « champ » iꞋger « il a mis »

- Ꞌiẓra « pierres » iẓꞋra « il sait »…

Yesɛa ugar tawuri tanfalant deg teqbaylit :

- yelha ? (aseqsi) : Ꞌemliḥ ! (tamnaḍt n Bgayet)/emꞋliḥ (Tizi, Tubiret…), atg.

1. Tabadut n uɣdebbu n tedwast [Définition de l’accent tonique]

Aɣdebbu n tedwast neɣ n tsaraɣt d tasaraɣt i ttaken ugar i yiwet n tunṭiqt deg ususru

bexlaf tiyaḍ [L’accent tonique ou d’intensité c’est l’intensité qu’on confère à

l’articulation d’une syllabe à la différence des autres/Stress is the emphasis given to

a specific syllable]

4 Collins, B. and Mees, I. M. (2008), Practical Phonetics and Phonology. A Resource Book for Students, 2

nd

Edition, Routledge London and New York.

Page 13: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

12

unciation having one vowel sound]

Tameɣrut [rime/rhyme]

Tazwart [attaque/onset] Ul [noyau/nucleus]

Atimi [durée/length, duration (s)] Tadwast [intensité/loudness (dB)

Aɣdebbu

Accent

stress

Taggrayt [coda]

Amenzay agejdan n tezwart n tunṭiqt [Le principe maximal de l’attaque syllabique

/Maximal onset principle] : Targalt ara yilin gar snat n teɣra ad tili ugar d tazwart n

tunṭiqt [Une consonne intervocalique serait au maximum une attaque

syllabique/consonants that are intervocalic are maximally assigned to the onset]

Tattayt [hauteur/pitch]

(asnagar/fréquence/frequency (Hz)

2. Tabadut n tunṭiqt [Définition de la syllabe]

D tayunt n ususru i yesɛan yiwet n teɣri [unité de prononciation comportant une

voyelle/a unit of pron

Tunṭiqt yettfakkan s teɣri, qqaren-as “tunṭiqt timeldit” [une syllabe qui se termine par une

voyelle est dite “syllabe ouverte”] : ma : d tunṭiqt timeldit [c’est une syllabe ouverte].

Tunṭiqt yettfakkan s tergalt, qqaren-as “tunṭiqt turgilt” [une syllabe qui se termine par une

consonne est appelée “syllabe fermée”] : ɣer : d tunṭiqt turgilt [c’est une syllabe fermée].

Tarist n tunṭiqt ttarun-tt s umata s waqqa “.” [La pause syllabique est transcrite

généralement par un point « . »/The syllable break is generally transcribed by a point].

3. Kra n yilugan n beṭṭu ɣef tunṭiqin [Quelques règles de la coupe syllabique]

- Tiɣri n yilem [ə] deg tmaziɣt ur tettili ara d ul n tunṭiqt timeldit [le schwa n’est pas

admis en syllabe ouverte en tamazight]. Tettili kan d ul n tunṭiqt turgilt (gar snat n

tergalin) [il peut être seulement le noyau d’une syllabe fermée] : amen ˃ a.men ;

Page 14: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

13

- mi ara ilint snat n tergalin yettwanṭaqen, tis snat mačči d taẓenẓunt (l, m, n, r, w, y),

gar snat n teɣra [quand deux consonnes qui se prononcent, la deuxième n’étant pas

une sonante (l, m, n, r, w, y), se trouvent entre deux voyelles, deux cas sont

possibles] :

a. ma llant daxel n wawal, ad ttekkint ɣer snat n tunṭiqin yemgaraden [si elles se

trouvent à l’intérieur d’un mot, elles appartiennent à deux syllabes différentes] :

a/ḥec/kul ;

b. ma llant ɣer taggara n wawal, awal i d-iḍefren war tarist yebda s teɣri, ad

ttekkint ɣer snat n tunṭiqin yemgaraden [si elles terminent un mot et le suivant

commence sans pause par une voyelle, elles appartiennent à deux syllabes

différentes] : lleft aẓidan ˃ llef.ta.ẓi.dan ;

- mi ara ilint snat n tergalin, tis snat d taẓenẓunt (l, m, n, r, w, y), gar snat n teɣra, ad

ttekkint ɣer yiwet n tunṭiqt, tin n teɣri tis snat (tin yellan zdat-sent) [quand deux

consonnes, la deuxième étant une sonante (l, m, n, r, w, y), se trouvent entre deux

voyelles, elles appartiennent à la syllabe qui suit] : bufreḥ ˃ bu.freḥ ;

- mi ara ilint snat n tẓenẓunin gar snat n teɣra, llan sin yisakan [quand deux sonantes

se trouvent entre deux voyelles, deux cas sont possibles] :

a. ma yella tis snat d tazegnargalt (w, y), ad ttekkint ɣer teɣri-nni i yellan ɣer zdat

(tis snat) [si la deuxième est une semi-consonne (w, y), elles appartiennent à la

syllabe qui suit] : anwa ˃ a.nwa ;

b. ma yella tis snat mačči d tazegnargalt, ad ttekkint ɣer snat n tunṭiqin

yemgaraden [si la deuxième n’est pas une semi-consonne, elles appartiennent à

deux syllabes différentes] : asgermec ˃ as.ger.mec ;

4. Tiqqrit [Ton/tone] :

« Tiqqrit temmal-d aḥulfu i nettḥulfu i ṣṣut ma yuli neɣ yuder. Ayen i tt-id-

yemmalen ugar d asnagar (neɣ aɣiwel n usmami) n yinzizen n taɣect ; s umata,

mi ara yali usnagar ad tali tiqqrit, mi ara yader ad tader » [Le ton est lié à la

perception par le locuteur du caractère haut ou bas d’un son. Le facteur le plus

important dans la détermination du ton est la fréquence (c-à-d la vitesse de

vibration) des cordes vocales ; en général, si la fréquence est haute, le ton est

haut et vice versa] [Pitch refers to humane perception, i.e. whether one

perceives sounds as ‘high’ or ‘low’. The most important physical factor in

determining pitch is the frequency (i.e. speed of vibration) of the vocal folds;

Page 15: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

14

in general terms, the higher the frequency, the higher the perceived pitch, and

vice versa (Beverley Collins and Inger M. Mees, 2008: 133).

Md. :

- tesliḍ ? (d aseqsi/c’est une interrogation) ; tesliḍ ˅ ? (d atebbet/c’est une demande

de confirmation) ; tesliḍ (d tilawt/c’est une affirmation) ;

- meqqer ? (d aseqsi/c’est une interrogation) ; meqqer ˅ ? (d atebbet/c’est une

demande de confirmation) ; meqqer ! meqqer (>) uqcic-nni.

Alaɣmu 4 [Exercice 4]

Aru-d s yisekkilen n ugemmay amsislan agraɣlan awalen-a [Transcrivez phonétiquement

en caractères de l’API les mots suivants] : afzim, atfel, ihuuh !, aḥḥlil !, a mamma !, anɛam

iih !, awwaah !, ayhuh ! (u d tawezzlant), alih alih ! (i d tawezzlant), babababaaa !,

ccaaah !, waah ! amek ?, amek ? (melba ma yella useqsi ibanen, mi ara d-nemlil d yiwen),

amek (i d-tenniḍ ?) (tira n tiqqrit)

Alaɣmu 5 [Exercice 5]

Bḍu awalen-a ɣef tunṭiqin-nsen s tarist n tunṭiqt [Divisez les mots suivants en syllabes en y

introduisant la pause syllabique] : taḥbult-a, terwi tebberwi, amraɛ, ablaḍ, aberquc, iḥiqel,

adabu, aberkan, anwa, taxxamt umejṭuḥ, axxam-inu, axxam inu.

Page 16: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

15

III. Kra n tlufa n ubeddel n tergalin yettwassnen di tmaziɣt [Quelques

phénomènes de changement consonantique connus en amazighe]

1. Azenzeɣ [La spirantisation]

Mi ara tuɣal tergalt taggaɣt d tazenzaɣt qqaren-as azenzeɣ. D akala n ulway agsusran i

yettwassnen ugar deg tmaziɣt ur neɛni ara tirgalin tussidin [On parle de spirantisation,

quand une consonne occlusive devient spirante ou fricative. C’est le processus

d’affaiblissement articulatoire le plus connu en tamazight et qui ne concerne pas les

consonnes tendues]

Akala-a n ulway yerza s umata 6 tergalin tiggaɣin tiḥerfiyin deg tmaziɣt [Ce processus

d’affaiblissement concerne principalement 6 consonnes simples (non tendues) en

tamazight] :

- [b] ˃ [ḇ] : adabu, tg (< dubet izmir/« pouvoir ») ˃ aḏaḇu (tq) ; arbib, tc ˃ arḇiḇ,

tqb…

- [d] ˃ [ḏ] : tabrida/abrid, tc ˃ aḇriḏ, tqb ; udem, tg, tc ˃ uḏem, tq…

- [ḍ] ˃ [ḏ] : aweḍ ˃ aweḏ ; aḍeggal (tg) ˃ aḏeggw()al (tqb) ; aḍer ˃ aḏar, amaḍal

« terre/akal » amaḏal « monde »…

- [g] ˃ [ḡ] : agelmam (tatergit, tacelḥit) ˃ aḡelmim (taqbaylit) ; izegzaw, tc ˃

azeḡzaw, tq…

- [k] ˃ [ḵ] : aker, tg, akwer, tc ˃ aḵer, aḵ

wer, tq ; akal, tc ˃ aḵal, tq…

- [t] ˃ [ṯ] : tanemmirt, tg, ˃ ṯanmirṯ, tq, tigemmi « maison », tc ˃ ṯiḡemmi

« patrimoine », tqb, tameṭ, tq,

Deg tmeslayin akk yezzenziɣen, s umata tid ufella n Tmazɣa (taqbaylit, tacawit, tarifit,

tamaziɣt…), tussidin n tergalin yeznezɣen (tigzenzaɣin) qqiment d tiggaɣin, acku

qqwant ugar n tḥerfiyin :

- [*ḇḇ] ˃ [bb] : rḇu ˃ rebbu ; nḇec ˃ nebbec…

- [*ḏḏ] ˃ [dd] : ḇḏu ˃ ḇeddu ; xḏem ˃ xeddem…

- [*ḏḏ] ˃ [ṭṭ] : aḏen ˃ aṭṭan ; fḏer ˃ feṭṭer…

- [*ḡḡ] ˃ [gg] : mḡer ˃ megger ; ḡen ˃ ggan…

- [*ḵḵ] ˃ [kk] : sḵen ˃ sekken…

- [*ṯṯ] ˃ [tt] : fṯel ˃ fettel…

Page 17: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

16

[b]

[ḇ]

Deg kra n tmeslayin, am tcawit, [ṯ] n tazwara n wawal tettelway ugar tettuɣal d [h] neɣ

tseffeḍ akk ya : ṯameṭṭuṯ ˃ hameṭṭut/ameṭṭuṯ.

Tinɣanin [ḵ] d [ḡ], ula d tiggaɣin tikwal, ttuɣalent deg kra n tmeslayin-iḍen, am tumẓabt,

tamaziɣt n Lmerruk d kra n tmeslayin n Rrif, d tujicin neɣ tikwal d tigɣanzaɣin : [š],

[ž]/[č], [ǧ] :

- ḵečč ˃ cečč (tumẓabt) ; tiḵli ˃ tičli (tẓ), amkan ˃ amčan (tẓ)…

- ḡar ˃ žar/ǧar (tẓ) ; aḡem ˃ ažem (tẓ), argaz ˃ arǧaz…

Tanɣant timeɣrit g tettuɣal daɣen tikwal deg kra n tmeslayin (tamaziɣt n Lmerruk, tacelḥit,

tasaḥlit…) d tazegniɣri y :

- argaz ˃ aryaz (tc, tmz) ; taḡa ˃ taya (tasaḥlit)…

Ula deg tmeslayin anda yella uzenzeɣ-a mliḥ, llan wattalen anda ttɣimint tergalin-nni d

tiggaɣin, ladɣa deffir n tergalin tiẓenẓunin am n, l, m, r : ldi, ndəm, æmtun, æntæ, ærkæs…

dacu mačči yal tikkelt : æmḏæn, llṯæm…

Deg tesnimeslit, ɣas akken tella tenmegla deg teqbaylit gar kra n taggaɣin-a d tnuddiwin-

nsent tizenzaɣin, maca ad tt-naf ur teqwi ara mliḥ. Deg waṭas n tegnatin ad d-naf tiggaɣin-

nni d imcalayen uddsayanen n tzenzaɣin :

- /ḇ/

Ur d-nettaf ara tiyugiwin taddayin n tenmegla gar snat n tergalin-a deg teqbaylit. Taggaɣt

[b] d amcalay uddsayan n /ḇ/. Ad tt-id-naf s umata deffir n m : ṯæmbult, æmbux…

- /ḏ/

Taggaɣt [d] d amcalay uddsayan n tzenzaɣt ara d-naf ladɣa deffir n tẓenzunin : l, m d n :

ldi, mdi, anda… Dacu kan da, ad d-naf tiyugiwin taddayin n tenmegla (deg ususru) gar

tergalin-a, ladɣa mi ara tili yiwet d tazelɣa n tnila d, tayeḍ d ḏ n tzelɣa n yimal : [æḏṛəḏləɣ]

“je prête de l’argent” [ædṛəḏləɣ] “j’emprunte de l’argent”… Yebda-d umgired ihi gar

snat n tergalin-a i izemren ad uɣalent d sin yimeslicen yemgaraden, ma ur uɣalen ara

yakan.

[d]

[ḏ]

Page 18: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

17

[ḵ]

- /ḡ/

Tinɣanin-a daɣen d imcalayen uddsayanen n yiwen yimeslic /ḡ/. Taggaɣt [g] d amcalay

uddsayan n /ḡ/ ara d-naf s umata deffir n tnezrant n, tujict j d tencucant/tancuglant ḇ : ngəf,

ngugu, jgugəl, æjgu, ḇgəs…

Nezmer ad d-naf taggaɣt g deg wattalen-nniḍen, am wakken ara d-naf tiggaɣin-iḍen (b, d,

k, t), dacu s umata d tussidin i yelwin uɣalent d tiḥerfiyin : guḡəm < gguḡəm, gæmi <

ggæmi…

- /ḵ/

Taggaɣt da daɣen s umata d amcalay uddsayan n tzenzaɣt /ḵ/ ara d-naf s umata deffir

tergalin ḇ, m, n, l, f, ɛ, r : iḇki, æmkæn, nkikəz, ṯilkiṯ, æyəfki, ɛkef, rkem… Dacu da taggaɣt

d tzenzaɣt bdant ttemgadalent. Ad d-naf aya s umata deg ususru mi ara nessexdem deffir n

tzelɣa n wurmir ad/a amqim awṣil asemmad usrid neɣ arusrid ak- :

- [ækæwiɣ] [æḵæwiɣ] (ur rennuɣ ara ɣur-k neɣ ad ak-awiɣ lḥaǧa) ;

- [ækəzzənzəɣ] [æḵəzzənzəɣ]…

- /ṯ/

t d ts d imcalayen ilelliyen n t da. Llant aṭas n temnaḍin, am tin n Bgayet, anda taggaɣt t/tt

tettuɣal d ts tagɣanzaɣt : ṯæməmt ˃ ṯæməmt

s, lætæy ˃ læt

sæy/lætt

sæy…

Taggaɣt, ula da, d amcalay uddsayan n tzenzaɣt ara d-naf ladɣa deffir n n, m d l : ntu,

ṯæmtunt, ltəf… Dacu nezmer ad d-naf ula deg wattalen-a tazenzaɣt : ləmṯəl, llṯæm.

[g]

[ḡ]

[t]

[ṯ]

[ts]

[t]

[k]

Page 19: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

18

2. Tiganculwiɣit [La labiovélarisation]

Targalt taganculwiɣant d targalt taḥerfit ara yuɣalen d tasemlalt : ad tessemlil asuffeɣ neɣ

akernenni n wancucen d tuɣalin n uẓar n yiles ɣer deffir, ɣer wulwiɣ (g w, k

w, b

w, ɣ

w, x

w,

qw).

[La consonne labiovélarisée est une consonne simple qui devient complexe en associant

l’arrondissement des lèvres et un mouvement de la racine de la langue en direction du voile

(gw, k

w, b

w, ɣ

w, x

w, q

w)].

Targalt taganculwiɣant d yiwet n tergalt mačči d amseḍfer n snat n tergalin. Yerna s umata

ulac tanmegla, neɣ ur teqwi ara maḍi, gar tḥerfit d tganculwiɣant [Une consonne

labiovélarisée est une consonne unique est non la succession de deux consonnes. Et, en

général, l’opposition est très faible ou inexistante entre la consonne simple et sa

correspondante labiovélarisée] :

- reggel reggwel ; akbal ak

wbal.

Tiganculwiɣin-a ulac-itent deg tmeslayin akk n tmaziɣt. Deg ttergit ulac-itent. Deg

teqbaylit ya, ulac-itent s umata deg temnaḍin n usammar d usammar aqerni n tmurt n

Leqbayel (Bgayet, tasaḥlit…). Bw/P

w deg teqbaylit kan i llant. x

w d ɣ

w deg tcelḥit n

Lmerruk d teqbaylit kan i llant. kw, g

w d q

w ala deg ttergit i ulac-itent (Boukous, 2009 : 65).

3. Agɣenzeɣ [L’affrication]

Yettili ugɣenzeɣ mi ara d-yeglu userreḥ n tiggeɣt n tergalt taggaɣt s udariz n uzenzeɣ : ad

d-tbin am wakken tbeddu s tiggeɣt tettfakka s tizzenzeɣt. D alway n tergalin tiggaɣin [Il y

a affrication quand la détente d’une consonne occlusive s’accompagne d’un bruit de

friction : son articulation paraît commencer par une occlusion et se terminer par une

friction. Il s’agit d’un affaiblissement de consonnes occlusives].

Akala-a yella yakk deg tmeslayin n tmaziɣt, anagar deg ttergit (Boukous, 2009 : 65). Deg

teqbaylit yella s waṭas. Targalt tanugelt taggaɣt tasusamt tussidt tt tettuɣal s umata d tt s,

anagar deg tmeslayin n usammar aqerni (tasaḥlit…) i tettɣimi d taggaɣt : ttu ˃ tt su, ttawil ˃

ttsawil, ttawi ˃ tt

sawi… Ula d taggaɣt taḥerfit t tettuɣal deg kra n temnaḍin (am Bgayet) d

tagɣanzaɣt ts : tamellalt ˃ tamellalt

s, tamemt ˃ tamemt

s…

Tussda n kra n tergalin tgellu-d s ugɣenzeɣ-nsent :

Page 20: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

19

- tt ˃ tts : ttu (tacelḥit, tasaḥlit) ˃ tt

su (tacelḥit, taqbaylit…)

- ss ˃ tt s : fessi ˃ fett

si, fesser ˃ fett

ser… Ɣas akka, tella tenmegla deg wattalen-iḍen

gar ss d tt s (taneggarut-a d amcalay ilelli n tt deg teqbaylit) : ssu tt

su, ssru tt

sru,

sser ttser…

- zz ˃ ddz : gezzer ˃ gedd

zer, gezzem ˃ gedd

zem, wezzil ˃ wedd

zil…

- šš ˃ tt š/čč : ešš (tacelḥit) ˃ ett

š/ečč, amečču “nourriture” (tacelḥit) (< ekc ˃ amekci

“učči/lmakla”/imekci “grand mangeur”, tatergit) ; ṭkur (tacelḥit)/ṭker/ṭkar (tatergit)

> ṭḵar ˃ (tamsertit s wadeg n ugsusru) ṭcar ˃ ččar…

- žž ˃ ddž/ǧǧ : ažž (tacelḥit, tarifit) ˃ add

ž/aǧǧ (tacelḥit)/edd

ž/eǧǧ (taqbaylit)…

- ll ˃ ǧ/ǧǧ : sell ˃ seǧ/seǧǧ, ẓall ˃ ẓaǧ, azellif “aqerru” ˃ azǧif/azeǧǧif, ažellab ˃

azǧab/azeǧǧab “ajellab”… deg trifit n Lmerruk. Ula deg teqbaylit yella ugɣenzeɣ-a

n tmidist : l/ll ˃ d z/dd

z : timellalin ˃ tmedd

zad

zin, siwel ˃ siwed

z… (Cheurfa deg

Tigzirt d Tala Bouzrou deg Makouda, Tizi-Ouzou).

4. Agder [Le rhotacisme]

Agder (< eg d « r ») mi ara tuɣal yiwet n tergalt, am z, d, ladɣa l d r. Deg tmaziɣt,

abeddel-a yella ladɣa deg tmeslayin n Rrif n ugafa n Lmerruk anda timidist l tettuɣal deg

waṭas n tmeslayin n temnaḍt-a d r : ul ˃ ur, aslem ˃ asrem, alef ˃ aref… (ẓr Lafkioui,

2007 : 69-72).

Ula deg teqbaylit tella taluft-a, meɛna terza kan kra n wawalen am : els/les, iles/ires,

alma/arma anda timidist5 tettwanṭaq deg waṭas n temslayin d tasmamayt ˃ ers/res, am deg

Udekkar, Buɣni…

Alaɣmu [Exercice]

- Anti i d tirgalin tiggaɣin i yettuɣalen d tizenzaɣin (i yezzenziɣen) di kra n tmeslayin

n tmaziɣt, am teqbaylit ? Efk-d i yal yiwet deg-sent attalen inmesla anda i tettɣimi d

taggaɣt [Quelles sont les consonnes occlusives qui se spirantisent dans certains

parlers amazighs à l’exemple du kabyle ? Donnez pour chacune de ces consonnes

les contextes phoniques où elle garde son occlusion]

5 Timidist l gar tergalin i yettbeddilen ugar deg tmaziɣt. Tezmer ad tuɣal daɣen d tazegniɣri y : ul ˃ uy, ulac

> ayac, ala ˃ aya… (Iferhounen di Micli, Cheurfa n Yiwaḍiyen…) ; tezmer daɣen ad tuɣal d l r, d asusru i

yellan gar l d r : ala ˃ al ra, ul ˃ ul

r, iles ˃ il

res… (Ighil Boulkadi deg Yiwaḍiyen, Taddart Oufella deg At

Dwala, Ait Zaim deg Mɛetqa, Chemini deg Bgayet…) neɣ daɣen yd :l ala ˃ a

yl… (Boumahni deg Ain

Zaouia, Tifra n Tigzirt…) (ẓr Guerrab, 2014).

Page 21: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

20

- Tella tenmegla di teqbaylit gar tergalt taganculwiɣant d tḥerfit neɣ ulac ? Ayɣer ?

[Y a-t-il en kabyle opposition entre une consonne simple et sa correspondante

labiovélarisée ou non ? Pourquoi ?]

- Targalt tagɣanzaɣt d yiwet n tergalt neɣ d amseḍfer n snat n tergalin ? Ayɣer ?

[Une consonne affriquée est-ce une seule consonne ou une succession de deux

consonnes ? Pourquoi ?]

Page 22: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

21

IV. Tussda targalant [La tension consonantique]

Tussda d akras n yiqeẓẓlan n yigmamen n usiwel deg ugsusru n yimesli. Akras-a d

tifesniwin :

- akras afessas n tergalin tizenzaɣin tiḥerfiyin ;

- akras alemmas n tergalin tiggaɣin tiḥerfiyin ;

- akras anfud n tergalin tussidin : d agsusru n tergalin s wugar n tedwast,

n tsaraɣt.

Acali n tussda yeqqen s umata s acali n tenzagt : tirgalin tussidin ɣur-sent tanzagt s umata

ugar n tḥerfiyin, ttwagsusrunt ladɣa s wugar n tedwast d tsaraɣt ɣef tergalin tiḥerfiyin.

C’est le degré de tension des muscles des organes phonateurs pour la réalisation d’une

articulation donnée. Trois degrés sont à distinguer :

- la tension faible des consonnes fricatives simples ;

- la tension moyenne qui caractérise les occlusives simples ;

- la tension forte des consonnes tendues : c’est l’articulation des

consonnes avec plus d’intensité, d’énergie.

Les consonnes tendues sont généralement plus longues que les consonnes simples et sont

surtout articulées avec plus d’intensité et d’énergie que les consonnes simples.

Targalt yessden d yiwen neɣ d sin yimesla yettemseḍfaren ? Amer d amseḍfer n snat n

tergalin tili yezmer ad d-ikcem yilem gar-asent. D ayen ur d-nḍerru ara, ihi d yiwet. Targalt

yessden deg tmaziɣt ur tbeṭṭu ara ɣef snat n tunṭiqin. D ayen i yessemgiriden targalt

yessden ɣef tergalt tuẓẓilt ideg tirgalin zemrent ad kkint ɣer snat n tunṭiqin.

Est-ce qu’une consonne tendue est une ou une succession de deux consonnes ? Si c’était

une succession de deux consonnes, le schwa s’intercalerait, dans certains cas, entre les

deux, ce qui n’est jamais le cas, il s’agit donc d’une seule consonne. La consonne tendue

en tamazight ne se répartit pas sur deux syllabes. C’est ce qui la distingue de la géminée

dont les deux consonnes peuvent appartenir à deux syllabes différentes.

Md/Ex. : win ireffden yesrus ; tuzzya d tunnḍa ; ddmen-t deg yigenni…

Page 23: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

22

Targalt yessden tettemgadal daɣen d tergalt taḥerfit : d sin yimeslicen yemgaraden. Yerna,

s umata, yal targalt taḥerfit tettqabal-itt-id tussidt deg tmaziɣt [Aussi la consonne tendue

s’oppose-elle à la consonne simple en tamazight : ce sont deux phonèmes différents. Et,

globalement, chaque consonne simple a sa correspondante tendue en tamazight] :

- tazart « figue sèche » vs tazzart « fourche » ; gzem gezzem ; rzu

rezzu… : d tiyugiwin taddayin n tenmegla gar /z/ d /zz/ neɣ /Z/ ;

- qleb « retourner » qelleb « chercher » ; qlu qellu ; sleb selleb… : d

tiyugiwin taddayin n tenmegla gar /l/ d /ll/ neɣ /L/ ;

- nger « nous avons mis » nnger « s’éteindre (famille) » ; ameqnin

« chardonneret » amqennin « indigestion » ; sni senni … : d

tiyugiwin taddayin n tenmegla gar /n/ d /nn/ neɣ /N/…

Tussda deg tmaziɣt ɣur-s tawuri deg tjerrumt, tessemgirid gar kra n talɣiwin n umyag deg

wurmir ussid d tin n wurmir aḥerfi. Tettekki daɣ tussda deg usileɣ n kra n talɣiwin n

yisem. Asemgidel gar talɣa n yisem umeskar d tin n yisem n tigawt.

La tension a une fonction grammaticale en tamazight en opposant certaines formes du

verbe à l’aoriste intensif à celle de l’aoriste simple. Elle participe aussi à la formation du

nom en opposant la forme du nom d’agent à celle du nom d’action.

Mdn [Ex.]

Urmir aḥerfi [aoriste simple] urmir ussid [aoriste intensif] :

Lməd ləmməd ; ɣli ɣəlli ; gzəm gəzzəm…

Isem n tigawt [nom d’action] isem umeskar [nom d’agent] :

Msəl > amsal aməssal ; gzər > agzar agəzzar ; xdəm > axdam axəddam…

Ɣef waya Lionel Galand, i ḍefren kra n yismazzaɣen, yettaru targalt yessden, s tira

tamsislant/tasnimeslant, s yiwen n usekkil, s talɣa tameqqrant n usekkil [C’est pour tout

cela qu’à la suite de Lionel Galand certains berbérisants transcrivent la consonne tendue

phonétiquement/phonologiquement par une seule lettre, la majuscule].

Page 24: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

23

Kra n tamawin [quelques remarques]

- Tirgalin tussidin ttelwayent tikwal ɣer taggara n wawal ttuɣalent d

tiḥerfiyin [Les consonnes tendues s’affaiblissent parfois en finale de

mots en devenant des occlusives simples] : ass ˃ as (ass-a) ; hudd ˃ hud

(huddeɣ)…

- Tirgalin tussidin ɣur-sent asnagar ameqqran deg teqbaylit, azal n 20

n tergalin. D ayen i d-yufa Salem Chaker deg yiwet n tezrawt [Salem

Chaker constate dans une étude que les consonnes tendues ont une

grande fréquence en kabyle : 20 de l’ensemble des occurrences

consonantiques] ;

- Llant aṭas n tutlayin anda tussda mačči d timsefrut (ur tessefraw ara gar

wawalen), am tefransist, llant tiyaḍ am tṭelyant anda tussda d timsefrut :

pala « pelle » vs palla « balle » [il y a beaucoup de langues où la

tension n’est pas distinctive, comme le français, et d’autres où elle l’est,

comme l’italien : pala « pelle » vs palla « balle »] ;

- Llant tutlayin anda ula d tussda n teɣra d timsefrut, am teglizit [il y a des

langues, comme l’anglais, où même la tension vocalique est distintive] :

[si :t] (i d tussidt d taɣezzfant/tendue et longue) « siège/asɣim » vs [sit]

(i d tawezzlant d tasellawt/brève et relâchée) « s’asseoir/qim » ;

- Llant kra n tergalin deg teqbaylit mi ara uɣalent d tussidin ttbeddilent

aseɣmu. D tizenzaɣin i yettuɣalen s umata d tiggaɣin i izemren ad ilint

daɣen d tisusamin. D ayen i d-immalen tussda, mačči tuẓẓla am wakken

i as-semman kra n yimusnilsen ismazzaɣen [certaines consonnes

fricatives en kabyle changent de coloration en devenant tendues

occlusives et même parfois sourdes. Ce qui justifie une tension et non

une gémination, contrairement à ce qu’affirment certains linguistes

berbérisants] :

- Ɣ > Q : ɣər > Ɣar > Qar ; nəɣ > *nəƔ > nəQ…

- Ḍ > Ṭ : aḍən > *aḌan > aṬan ; fḍər > *fəḌər > fəṬər…

- Z > Dz : gzər > agəZar > agəD

zar ; gzəm > gəZəm > gəD

zəm…

- F > P : šfu > šəFu > šəPu (El Hasnaoui)…

- S > Ts : fsi > fəSi > fəT

si, fser > fett

ser…

- Š > Tš (čč) : fšəl > fəŠəl > fəT

šəl, cenner > ččennir…

Page 25: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

24

Alaɣmu 1 [Exercice 1]

- Targalt yessden d yiwet n tergalt neɣ d amseḍfer n snat n tergalin ?

Ayeɣer ? [Une consonne tendue est-ce une seule consonne ou une

succession de deux consonnes simples ? Pourquoi ?]

- D acu i d azal ay tesɛa tussda targalant di tjerrumt n tmaziɣt (s

yimedyaten) ? [Quel rôle grammatical la tension consonantique a-t-elle

en amazighe (donnez des exemples illustratifs) ?]

Alaɣmu 2 [Exercice 2]

Efk-d xersum 4 n tyugiwin taddayin n tenmegla gar yiwet n tergalt taḥerfit i tebɣiḍ d

tussidt-is ara d-yemlen dakken tussda d timsefrut deg tmaziɣt [Donnez au moins 4 paires

minimales d’opposition entre une consonne simple de votre choix et sa correspondante

tendue qui montreraient que la tension est distinctive en tamazight]

Page 26: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

25

V. Tamsiselt tuddsant [La phonétique combinatoire]

Tazwart [Introduction]

Mi ara mlilen yimesla deg umeslay ttemyezriren, mi ara taẓay temlilit-nsen, ttbeddilen. D

tazrawt n tigawgart n yimesla deg umeslay d ubeddel-nsen s d-tgellu i d iswi n temsiselt

tuddsant.

Lorsque les sons se rencontrent dans la chaîne parlée ils s’influencent les uns les autres et

se modifient par des interactions mutuelles. C’est l’étude de ces interactions et des

modifications qu’elles entraînent sur les sons qui constitue l’objet de la phonétique

combinatoire.

D amenzay n tdamsa tagsusrant neɣ n wussis adday i d-igellun s ubeddel n yimesla tama n

wiyaḍ. Iḍerru-d waya s umata akken ad yifsus wawal [C’est le principe de l’économie

articulatoire ou du moindre effort qui est à l’origine des modifications des sons en contact

avec d’autres. Elles se produisent généralement pour faciliter l’articulation]

Ad d-nemmeslay da ɣef kra n tlufa i d-igellun s ubeddel n yimesla mi ara mlilen, yecban

tamsertit, anufru, tukksa n talɣit d uḍran/tuttya [Nous aborderons ici quelques phénomènes

à l’origine des modifications des sons en contact, telles l’assimilation, la dissimilation, la

rupture d’hiatus et la métathèse/interversion]

1. Tamsertit [l’assimilation]

Tella temsertit mi ara yaẓ yimesli ɣer wayeḍ, deg wadeg neɣ deg uskar n ugsusru, alamma

yunza (yettemcabah) ɣur-s deg kra n yittewlen neɣ ad yuɣal maḍi am netta. Mi ara tili

temsertit ɣef yiri n sin wawalen qqaren-as amečči.

« Il y a assimilation lorsqu’un son se rapproche d’un autre son, quant à son lieu ou à son

mode d’articulation, jusqu’à manifester avec lui certains traits de ressemblance pouvant

aller jusqu’à une complète identité. Lorsque l’assimilation se produit à la frontière entre

deux unités, on parle de sandhi ou jonction ».

1.1. Tamsertit ɣer deffir [l’assimilation régressive] : mi ara yesserti

yimesli wayeḍ yellan deffir-s [lorsqu’un son assimile un autre se

trouvant derrière lui].

Mdn [Ex.]

- d – t > t – t [T] > [Ts] : d ṯaqšišṯ > t-taqšišṯ [Taqšišṯ/T

saqšišṯ] ;

Page 27: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

26

- n – w > w – w > [W] > g-g w [G

w]/b-b

w [B

w] : aḡəLiḏ n waman > w-

waman > [Waman] > [Gwaman/B

waman]

6 ;

- n – y > y – y > [Y] > [G] : ṯala n yiləf > y-yiləf > [Yiləf] > [Giləf], atg.

1.2. Tamsertit ɣer zdat [l’assimilation progressive] : mi ara yesserti

yimesli wayeḍ yellan zdat-s [lorsqu’un son assimile un autre se trouvant

devant lui].

Mdn [Ex.]

- m – w > m – m > [M] : am wa > am-ma [aMa] ;

- f – w > f – f > [F] : ɣəf wa > ɣəf-fa [ɣəFa], atg.

1.3. Tamsertit tamyaɣt [l’assimilation réciproque] : mi ara msertin

yimesla, wa ad yesserti wa [lorsque deux sons s’assimilent l’un l’autre].

Mdn [Ex.]

- ḍt > ṭṭ/ṭ : ayaziḍ/tayaziḍt > tayaziṭ [ṯayaziṭ]

ḍ : tanugelt/dentale, tazenzaɣt/fricative, timeɣrit/sonore, tufayt/

emphatique

t : tanugelt/dentale, taggaɣt/occlusive, tasusamt/sourde

ṭ : tanugelt/dentale, taggaɣt/occlusive, tasusamt/sourde, tufayt/

emphatique ;

- ɣt > qq : tamaheɣt > tamaheqq

ɣ : tulwiɣant/vélaire, tazenzaɣt/fricative, timeɣrit/sonore

t : tanugelt/dentale, taggaɣt/occlusive, tasusamt/sourde

q : tulwiɣant/taclalant [vélaire/uvulaire], taggaɣt/occlusive, tasusamt/

sourde

1.4. Timserta tibruyanin [les assimilations partielles]

Tamsertit tabruyant s umata d tin n yiwen kan n uttwel seg yittewlen n yiwen yimesli. Mi

ara tili gar sin n yimesla mbaɛaden, kkan gar-asen yimesla-nniḍen, qqaren-as aserwus.

6 Waman > M

waman (tacawit)/K

waman (Aḥnif, Tubirett).

Page 28: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

27

L’assimilation partielle concerne généralement un seul des traits articulatoires d’un son.

Lorsqu’elle se produit entre deux sons distants l’un de l’autre, c’est-à-dire séparés par

d’autres sons, on parle de dilation.

a. Anṭaḍ n tufayt neɣ tamsertit s tufayt [la contamination d’emphase ou

l’assimilation par l’emphase] : mi ara tessenṭeḍ tergalt tufayt tufayt-is i tergalt-

nniḍen ara yuɣalen d tufayt ula d nettat [Quand une consonne emphatique

communique son emphase à une autre consonne non emphatique qui devient

emphatique à son tour]

Mdn [Ex.]

- Eẓd « moudre » > eẓḍ (eẓd > iẓid « mouture ») ;

- Ezḍ « tisser » > eẓḍ > aẓeṭṭa « métier à tisser » < azeṭṭa, atg.

b. tamsertit s taɣrit [l’assimilation par la sonorité]

Mi ara tessenṭeḍ tergalt timeɣrit taɣrit-is (taɣect-is) i tsusamt ara yuɣalen d timeɣrit ula d

nettat [Quand une consonne sonore communique sa sonorité à une sourde qui devient à

son tour sonore].

Mdn [Ex.]

- Atbir (tacelḥit, tamaziɣt…) > adbir (tarifit) : t > d : d targalt timeɣrit b i

s-yesneṭḍen taɣect-is i tsusamt t i yuɣalen d timeɣrit d ;

- kref > gref (tazennagit n Muritani) : k > g : d targalt timeɣrit r i s-

yesneṭḍen taɣect-is i tsusamt k i yuɣalen d timeɣrit g (del > sdel >

zdel…)

- cethi (taɛrabt) > cedhi : t > d : d targalt timeɣrit h i s-yesneṭḍen taɣect-

is i tsusamt t i yuɣalen d timeɣrit d ;

- is d > izd “est-ce que c’est” (tacelḥit/tasusit) : izd asafar-ad ? “est-ce

que c’est ce medicament ?” ;

- sizzel > zizzel : d timeɣrit z i s-yesneṭḍen taɣect-is i tsusamt s i yuɣalen

d timeɣrit z, atg.

c. Tamsertit s tsusmi [l’assimilation par la sourdité]

Mi ara tessenṭeḍ tergalt tasusamt tasusmi-s i tmeɣrit ara yuɣalen d tasusamt ula d nettat

[Quand une consonne sourde communique sa sourdité à une sonore qui devient à son tour

sourde].

Page 29: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

28

Mdn [Ex.]

- tubrazt > tubrast : d tasusamt t i s-yesneṭḍen tasusmi-s i tmeɣrit z i

yuɣalen d tasusamt s ;

- lbitrab > lpitrab : d tasusamt t i s-yesneṭḍen tasusmi-s i tmeɣrit b i

yuɣalen d tasusamt p ;

- tawraɣt > tawraxt : d tasusamt t i s-yesneṭḍen tasusmi-s i tmeɣrit ɣ i

yuɣalen d tasusamt x (tamaziɣt > tamazixt, ččiɣ-t > ččix-t…) ;

- tiɣsi > tixsi : d tasusamt s i s-yesneṭḍen tasusmi-s i tmeɣrit ɣ i yuɣalen d

tasusamt x ;

- eɣs (bɣu) > exs : d tasusamt s i s-yesneṭḍen tasusmi-s i tmeɣrit ɣ i

yuɣalen d tasusamt x ;

- tafugt (tacawit, Huyghe) > tafukt : d tasusamt t i s-yesneṭḍen tasusmi-s i

tmeɣrit g i yuɣalen d tasusamt k ;

- taqlalujt > taqlaluct : d tasusamt t i s-yesneṭḍen tasusmi-s i tmeɣrit j i

yuɣalen d tasusamt c (tuɛwijt > tuɛwict), atg.

d. Tamsertit s wadeg n ugsusru [l’assimilation par le lieu d’articulation]

Mi ara tessenṭeḍ tergalt adeg n ugsusru-s i tergalt-nniḍen ad uɣalent ad sɛunt yiwen wadeg

n ugsusru [Quand une consonne communique son lieu d’articulation à une autre consonne

qui le partagerait avec la première].

Mdn [Ex.]

- Sudem (tamaziɣt n Lmerruk) > suden : d targalt tunugelt d i s-yesneṭḍen

adeg-is n ugsusru i m tancucant i yuɣalen d n tanixfugelt [c’est la

dentale d qui communique son lieu d’articulation à la labiale m qui

devient n apico-dentale] (ssemṭi > ssenṭi …) ;

- Ekc > eḵc > ecc > ečč : d tadluglant c i s-yesneṭḍen si lebɛid adeg-is n

ugsusru i tenɣant k tuɣal d c [c’est l’alvéolaire c qui communique à

distance son lieu d’articulation à la palatale k qui s’identifie à elle] ;

- Ssencew > ccencew : d tadluglant c i s-yesneṭḍen si lebɛid adeg-is n

ugsusru i tnugelt s tuɣal d c. D aserwus [c’est l’alvéolaire c qui

communique à distance son lieu d’articulation à la dentale s qui

s’identifie à elle. Il s’agit en l’occurrence d’une dilation], atg.

Page 30: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

29

e. Tamsertit s tnezrit [assimilation par nasalisation]

D tamsertit anda targalt tanezrant (m neɣ n) ad tesserti targalt-nniḍen tanimit, b neɣ d s

umata, ad tuɣal tanezrant [C’est une assimilation où une consonne nasale (m ou n) assimile

une autre consonne orale, généralement b ou d, qui devient nasale]

Md [Ex.]

- abendayer > amendayer : d tanezrant n i yessertan s tnezrit b tanimit tuɣal d m tanezrant.

f. Tamsertit s tukksa n tnezrit [assimilation par dénasalisation]

D tamsertit anda targalt tanezrant (m neɣ n) ad as-tekkes tnezrit-is ad tuɣal d tanimit (b neɣ

d) [C’est une assimilation où la consonne nasale (m ou n) perd sa nasalité pour devenir une

consonne orale]

Mdn [Ex.]

- hmej > hbej (Cherif Hamani, Iberbacen, Ayt Smaɛel…) (ɛmej, Timeẓrit) ;

- aneddic (tasaḥlit, Ayt Smaɛel) > adeddi

- aqamum > aqabub (d amcalay umezwaru)

- mmundel > bbundel (tamnaṭ n Uqbu)…

g. Tamsertit s waggug (lebɛed) n teɣra neɣ aneflusel [assimilation à distance de

voyelles ou métaphonie7]

Yella uneflusel mi ara tesserti teɣri tiɣri-nniḍen ur nelli ara tama-s, zgan-d gar-asent

yimesla-nniḍen [Il y a métaphonie lorsqu’une voyelle assimile une autre voyelle se

trouvant séparée d’elle par d’autres sons].

Mdn [Ex.]

- Tiɣri a tettuɣal d i s umata mi ara tili teɣri i deg ufeggag n wawal : asli

(tumẓabt) > isli (taqbaylit) ; aɣi (tacawit) > iɣi (taqbaylit) ; atbir/adbir (

> itbir (taqb) ; tafirast (tacelḥit, tacawit, tasaḥlit…) > tifirest

(taqbaylit)…

7 Dilation vocalique ou umlaut (allemand).

Page 31: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

30

- *talist > tilist/talast > tilisa (asget/pluriel), am tadimt > tidima : deg

wasuf amezwaru d i i yessertan a, deg wis sin d a i yessertan i, atg.

2. Anufru [la dissimilation]

Anufru d anemgal n temsertit. Yella unufru mi ara mlilen sin yimesla, mqaraben deg

ugsusru neɣ kif-kif-iten, zgan-d gar-asen yimesla-nniḍen, yiwen deg-sen s umata ad

yemgarad (ugar) ɣef wayeḍ akken ad yifsus wawal. Mi ara yili sin yimesla-nni llan wa

tama n wa qqaren-as aseẓli.

La dissimilation est le phénomène inverse de l’assimilation. Il y a dissimilation lorsque

deux sons proches ou identiques au plan articulatoire, séparés par d’autres sons, divergent

par le fait que, en général, l’un d’eux se différencie de l’autre pour faciliter la

prononciation. Lorsque les sons en question sont en contact on parle plutôt de

différenciation.

Mdn [Ex.]

- i – i > i – g : d netta i iruḥen > d netta i-gruḥen [igṛoḥən] ;

- i – y > i – g : mi yella > mi-gella [migəLa] ;

- m – m > m – n : tamemt (tumẓabt, taqbaylit) > tament (tamaheɣt,

taqbaylit)

- mmundel > bbundel (tamnaṭ n Uqbu)…

Deg usileɣ n yisem umeskar, neɣ n urbib, ticreḍt m tettuɣal d n mi ara tili tergalt m deg

uẓar n umyag [Dans la formation du nom d’agent, ou de l’adjectif, la marque m devient n

quand cette consonne figure dans la racine du verbe] :

- ɛmer > aneɛmar ; lmed > anelmad…

Ula anda tella tencuglant f deg uẓar n umyag, ticreḍt n yisem umeskar/arbib m tettuɣal d n

[Même lorsque c’est la labiodentale f qui se trouve dans la racine du verbe, la marque du

nom d’agent/adjectif m change en n] :

- rzef > anerzaf, atg.

Page 32: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

31

3. Tukksa n talɣit [La rupture d’hiatus]

a. s tḍuri n teɣra [par élision vocalique]

Mi ara mlilent snat n teɣra ɣef yiri n sin wawalen, tɣelli tmezwarut (taneggarut n wawal

amezwar) tettɣimi-d tis snat (tamezwart n wawal wis sin) i yettiɣzifen : ɣ1 - ɣ2 > [ɣ2: 8].

[Lorsque deux voyelles se rencontrent à la frontière entre deux mots, la première (la finale

du premier mot) tombe devant la deuxième (l’initiale du deuxième mot) qui s’allonge : v1 –

v2 > [v2:]].

Mdn [Ex.]

- Ini-asen > in’asen [ina:sən] ;

- Ur d-yusi ara > ur d-yus’ara [urədyusa:ra] ;

- Mi ara d-yas > m’ara d-yas [ma:radyas]…

b. Tukksa n talɣit s tfeḍli [la rupture d’hiatus par épenthèse]

D tukksa n talɣit i d-yekkan seg temlilit n snat n teɣra ɣef yiri n sin wawalen s ukeccum n

tfeḍli (s umata d tazegniɣri 9) gar-asent [C’est la rupture d’hiatus résultant d’une rencontre

de deux voyelles à la frontière entre deux mots par l’intercalation d’une épenthèse

(généralement une semi-voyelle) entre les deux].

Mdn [Ex.]

- a aqcic > a-y-aqcic (ay aqcic) ;

- yenna-as > yenna-y-as (yenna-yas) ;

- tala-a > tala-y-a (tala-ya) ;

- ur yečči ara > ur yečči wara/yara…

4. Tuttya d uḍran [interversion et métathèse]

D ambaddel (tasenfelt) n wadeg gar yimesla deg yiwen wawal ur d-ngellu ara s ubeddel n

unamek n wawal-nni. Mi ara yili gar yimesla wa tama n wa, qqaren-as tuttya. Mi ara ilin

mbaɛaden wa ɣef wa, zgan-d gar-asen yimesla-nniḍen, qqaren-as aḍran.

8 Sin waqqayen « : » zdat n yimesli mmalen-d asiɣzef-is [deux points devant un son indiquent son

allongement]. 9 Tezmer ad tili d targalt [l’épenthèse peut aussi être une consonne, ici d] : anwa i das-yennan. d d tifeḍli i d-

yusan gar teɣra i d a.

Page 33: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

32

C’est une permutation entre deux sons au niveau d’un mot qui ne s’accompagne pas d’un

changement sémantique du mot en question. Lorsque les sons objets de la permutation sont

en contact, on parle d’interversion. S’ils sont éloignés l’un de l’autre, séparés par d’autres

sons, on parle de métathèse.

Mdn [Ex.]

- efk/ekf ; mɣi/ɣmi ; cetki/cekti… d tuttya ;

- axmuj/amjux/amxuj ; iḥeckulen/iḥelkucen/ikelḥucen…

Tikwal abeddel-a yezmer ad d-iglu s teynisemt deg tutlayt [Ces changements peuvent être

à l’origine de certaines homonymies dans la langue] :

- aqeclaw/axeclaw « brindille » (Dallet) > aqecwal (tasaḥlit)

“brindille”/aqecwal « grande corbeille en roseaux, en osier, etc. »

(Dallet)

Tikwal abeddel-a yezmer ad d-iglu daɣen s ubeddel n unamek n wawal ara d-ifken awal-

nniḍen [Ces permutations de sons peuvent aussi être à l’origine de changements de sens et

de l’avènement de nouveaux mots] :

- asraɣ > asɣar (aserɣu s tacawit)

Alaɣmu [Exercice]

Segzi-d abeddel i d-iḍran deg wawalen-a [Expliquez les modifications subies par les mots

suivants] :

- sendiḍelli > seddiḍelli

- seddat > dessat (“zdat” s tumẓabt)

- aɣesdis > aɣezdis (aṭruc « rocher » s tcawit)

- aqeclaw > aqecwal (s tsaḥlit)

- succef > cuccef

- i yelsa > i gelsa

- taɣsayt (Moyen Atlas marocain “tamaziɣt”) > taxsayt

- i as-yennan > i das-yennan

- yeǧǧ n wemkan > yeǧǧ m wemkan (tacawit)

- ngef > gnef

Page 34: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

33

- tastegt > tastek (timxeddett “coussinet de bât” s tmaheq)

- ageṭṭuf > akeṭṭuf

Page 35: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

34

Iɣbula s tewzel/Bibliographie succincte

Allaoua, M. (1994), « Variations phonétiques et phonologiques en kabyle », EDB, n° 11, La

boîte à documents/Edisud, p. 63-76.

Basset, A. (1952), La langue berbère, Col. Handbook of african languages, Oxford University

Press For International African Institute.

Bentolila, F. (1981), La grammaire fonctionnelle d’un parler berbère, Paris, SELAF.

Berkai A. (2007), Lexique de la linguistique français-anglais-berbère, précédé d’un essai de

typologie des procédés néologiques, Paris, L’Harmattan (yules-as-d asufeɣ ACHAB, Tizi-

Ouzou, 2009).

Berkai, A. (2020), « La phonétique combinatoire de l’amazighe : étude sur le parler kabyle

d’Aokas et petite incursion dans le rifain », in M. El Adak (dir.) : Les études linguistiques

et littéraires amazighes : quelles tendances au cours des deux dernières décennies ? Actes

du colloque international organisé à Oujda les 7 et 8 mai 2018 en hommage Cadi Kaddour,

Université Mohamed premier-Oujda, 2020, p. 44-59.

Bouarourou, F. (2014), La gémination en tarifit : considérations phonologiques, études

acoustique et articulatoire, Thèse pour l’obtention d’un doctorat de Sciences du Langage,

Faculté des Lettres, Université de Strasbourg. En ligne sur : https://tel.archives-

ouvertes.fr/tel-01162892

Boukous, A. (2009), La phonologie de l’amazighe, Editions de l’Institut Royal de la Culture

Amazighe, Rabat.

Chaker, S. (1983), Un parler berbère d’Algérie (Kabylie) : syntaxe, Publications de l’Université

de Provence.

Chaker, S. (1991), Manuel de linguistique berbère I, Alger, Bouchène.

Chaker, S. (2015), « Phonologie phonétique », Encyclopédie Berbère, Aix-en-Provence :

IREMAM-MMSH. En ligne sur : https://hal-amu.archives-ouvertes.fr/hal-01780808 , 30 p.

Chtatou, M. (1994), « La représentation vocalique dans les dialectes berbères du Rif », EDB, n°

11, La Boîte à Documents/Edisud, p. 177-195.

Page 36: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

35

Collins, B. and Mees, I. M. (2008), Practical Phonetics and Phonology. A Resource Book for

Students, 2nd

Edition, Routledge London and New York.

Dodane, Ch., « Phoétique appliquée. La transcription », en ligne sur : www.asl.univ-

montp3.fr/phonetique/cdodane/ue11/Principes_de_transcription.pdf

Galand L. (2002), Etudes de linguistique berbère, Peeters Leuven-Paris.

Galand L., (2013) Regards sur le berbère, Tizi-Ouzou, Editions Achab.

Guerrab, S. (2014), Analyse dialectométrique des parlers berbères de Kabylie, thèse de doctorat,

Institut National des Langues et Civilisations Orientales- INALCO PARIS - LANGUES

O’. En ligne sur : https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01089911

Kahlouche, R. (1991), « L’influence de l’arabe et du français sur le processus de spirantisation

des occlusives simples en kabyle », Awal, n° 8, Cahiers d’Etudes Berbères, p. 95-105.

Kossmann, M. (1997), Grammaire du parler berbère de Figuig (Maroc Oriental), Paris-

Louvain, PEETERS.

Kossmann, M. (1999), Essai sur la phonologie du proto-berbère, Rudiger Koppe Verlag, Koln.

Kossmann, M. (2000), Esquisse grammaticale du rifain oriental, Editions PEETERS, Paris-

Louvain.

Lafkioui, Mena B. (2007), Atlas linguistique des variétés berbères du Rif, RÜDIGER KÖPPE

VERLAG · KÖLN. Disponible sur : https://atlasrif.wordpress.com/

Lafkioui, Mena B. (2017), « Le rifain (tarifit) », Encyclopédie Berbère, Aix-en-Provence :

IREMAM-MMSH, pp.6916-6956. En ligne sur : https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-

01657539 35 p.

Louali-Raynal, N. (2002), « Les mutations du l et du r pan-berbères », dans Naït-Zerrad, K.

(eds), Articles de linguistique berbère, Mémorial Werner Vycichl, Paris, L'Harmattan,

p. 301-334.

Malmberg, B. (1993), La phonétique, 16ème

édition corrigée, Paris, PUF.

Martinet, A. (1955), Économie des changements phonétiques. Traité de phonologie

diachronique, Berne, Francke.

Page 37: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

36

Martinet, A. (1956), La Description phonologique, avec application au parler franco-provençal

d'Hauteville (Savoie), Genève, Droz et Paris, Minard.

The International Phonetic Alphabet (revised to 2015) :

https://www.internationalphoneticassociation.org/sites/default/files/IPA_Kiel_2015.pdf

Thomas, J. M. C., Bouquiaux, L. et Cloarec-Heiss, F. (1976), Initiation à la phonétique, Paris,

PUF.

Troubetzkoy, N. S. (1986), Principes de Phonologie, Klincksieck, Paris.

Zink, G. (1986), Phonétique historique du français, Paris, PUF.

Page 38: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

37

Amawal n temsiselt tamaziɣt-tafransist-taglizit10

Irem s tmaziɣt Agdazal-is s tefransist Agdazal-is s teglizit

Abadu Jointure/joncture Juncture

Abḍiɣra Diérèse Diaeresis/dieresis

Acali Variation Variation

Acermaḍ Appareil Apparatus

Acermaḍ n usiwel Appareil vocal Vacal tract

Aclalan Uvulaire Uvular

Adariz Bruit Noise/breath

Adatmeslay Attaque Initial glide

Adatneɣ Prépalatal Prepalatal

Adatrur Prédorsal Laminal

Adat-uɣdebbit Prétonique Pretonic

Adatulwiɣ Prévélaire Prevelar

Adatunhit Préaspiré Preaspirated

Adday Minimal Minimal

Adeffran/andeffir Postérieur Back

Adefr-adlugel Postalvéolaire Postalveolar

Adefraneɣ Postpalatal Postpalatal

Adefrarur Postdorsal Postdorsal

Adefr-uɣdebbit Post-tonique posttonic

Adefrugel Postdental Postdental

Adefrulwiɣ Postvélaire Postvelar

Adegdeg Fracture/brisure Breaking /fracture

Adlugel Alvéole Alveolus

Adlugɣan Alvéopalatal Alveopalatal/palatoalveolar

Adluglan Alvéolaire Alveolar

Aḍran Métathèse Metathesis

Aḍresdat Aphérèse Aphesis

Aḍresdeffer Apocope Apocope

10

Yettwakkes-d s umata seg BERKAI A., 2007, Lexique de la linguistique français-anglais-berbère, précédé

d’un essai de typologie des procédés néologiques, Paris, L’Harmattan (yules-as-d asufeɣ ACHAB, Tizi-

Ouzou, 2009).

Page 39: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

38

Adumeslic Subphonémique Subphonemic

Aɛekkam Bloqué Blocked

Afnaẓ Réduction Reduction

Afrag Délimitation/démarcation Demarcation

Afsay Contraction/coalescence Contraction/coalescence

Afsu Étirement Retraction

Afud Force Loudness (sound)/power

(voice)

Agancuc Labialisation Labialization

Aganculwiɣ Labiovélarisation Labiovelarization

Agargal Consonantification Consonantization

Aɣciḍen Allotone Allotone

Aɣdebbu Accent Accent/stress

Agduntiq Isosyllabique Isosyllabic

Aɣdebban Accentuel Accentual/stress (adj.)

Aɣelluy Chute Disappearance

Agemmay Alphabet Alphabet

Agemmay amsislan

agraɣlan (GMG)

Alphabet phonétique international

(API)

International Phonetic

Alphabet (I.P.A)

Agerj Larynx Larynx

Agerjan Laryngal Laryngeal

Agetmeslan Polyphone Polyphonic

Agetmesli polyphonie Polyphony

Agetmidis Multilatéral Multilateral

Aggaɣ Plosive/occlusive Plosive/occlusive

Agɣanzaɣ Affriquée Affricate

Agiɣri Vocalisation Vocalization

Agmesli Phonation Phonation

Agmeslic Phonologisation Phonologization

Agnixef Apicalisé Apicalized/apicalised

Aɣrammas Centripète Centripital

Agranzaz Glotte Glottis

Agranzazan Glottal Glottal

Page 40: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

39

Agrargal Interconsonantique Interconsonantal

Agrasen Intermédiaire Intermediate

Agriɣra Intervocalique Intervocalic

Agrimesla Archiphonème Archiphoneme

Agruglan Interdental Interdental

Agsineɣri Diphtongaison Diphthongization

Agsusran Articulatoire Articulatory

Agsusru Articulation Articulation

Agtimzireg Multilinéaire (phonologie) Multilinear

Agtuntiq Polysyllabe Polysyllable

Agulwiɣ Vélarisation/gutturalisation Velarization/gutturalization

Aguntiq Syllabation Syllabification

Agya Yodisation Palatalization

Agza Zétacisme Zetacism

Aha Coup de glotte Glottal stop

Aḥerfi Simple (vs tendu en amazighe) Simple

Akerḍiɣri Triphtongue Triphthong

Akerdis Triangle Triangle

Akerdisan Triangulaire Triangular

Akernay Arrondi Rounded/labialized

Akerni Arrondissement Rounding

Akkay Franchissement Release

Akkit Battement Flap/tap

Akmas Corrélation Correlation

Akreḍmaleɣ Triformantique Triformant

Aksagmeslic déphonologisation Dephonologization

Aksakerni Désarrondissement Unrounding

Aksancuc Délabialisation Delabialisation/unrounding

Aksanhat Désaspiration De-aspiration

Aksiɣri Dévocalisation Devoicing

Aktaselli Audiométrie Audiometry

Akuẓdis Quadrangulaire Vowel quadrangle

Alday Ouverture Opening

Page 41: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

40

Aleffeɣ Explosion Plosion/release

Alemmas Moyen/central Central/mid (vowel)/middle

(voice)

Alemsuntiq Syllabème Syllabeme

Aleqqaq Faible Weak (stress)/lenis

(consonant)

Alesles Zézaiement Lisp(ing)

Allun Cavité Cavity

Allunen inezranen Fosses nasales Nasal cavities

Alsagmeslic Rephonologisation Rephonolization

Amaɣlal Continu Continuous/continuant

Amaleɣ Formant Formant

Amasay Mixte Mid (vowel)

Amcaly Variante Variant

Amečči Sandhi Sandhi

Amefrag Démarcatif Demarcative

Amefsay Contracté Contracted

Amefsu Étiré Retracted

Amefsu Rétracté Retracted

Ameksancuc Délabialisé Delabialized/unrounded

Amemdis Liquide Liquid

Amendu Dynamique Dynamic

Amerr Glottalisé/éjectif Ejective/glottalized

Amesgug Diffus Diffuse

Amɣur/imeɣri Sonore Voiced

Amhis Compensation Compensation

Amizli Chromatique/mélodique/musical Chromatic/melodic

Ammasenɣan Médiopalatal Mediopalatal

Ammasles Médiodorsal Mediodorsal

Amsad Acuité Acuity/acutness

Amsasi Harmonie Harmony

Amselgerj Laryngophone Throat microphone

Amsufeɣ Exclusif Exclusive

Page 42: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

41

Amsusru Articulateur Articulator

Amulac/tiɣri n yilem Schwa/chva Schwa

Amyeẓlan Contrastif Contrastive

Amyeẓli Contrast Contrast

Anafsas Doux Lenis/smooth

Anagmam Organique Organic

Anammas Médian Central (vowel)/medial

Anattay Tonique Tonic

Ancuc n ufella Lèvre supérieure Upper lip

Ancuc n wadda Lèvre inférieure Lower lip

Ancucan Labial Labial

Ancucen Lèvres Lip

Ancuglan Dentilabial/labiodental Labiodental

Anculwiɣan Labiovélaire Labiovelar

Ancunɣan Labiopalatal Labiopalatal

Anedda Bas Low

Aneffer Expiration Expiration

Aneflusel Inflexion/métaphonie/umlaut Metaphony/inflexion/

umlaut

Aneɣ Palais Palate

Aneɣ aquran La voûte palatine Hard palate

Anemsasi Harmonique Harmonic

Anezdat Antérieur/(d’)avant Front/anterior

Anezran Nasal Nasal

Anezwi Dispersion Dispersion

Anfella Haut High

Anfelmesli Métaplasme Metaplasm

Anfud fort Fortis (segment) /strong

(aspiration)

Anɣan Palatal Palatal

Angemmay Alphabétique Alphabetic

Angerjum Grasseyé Trilled

Angumsid Fausset Falsetto

Page 43: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

42

Anhat Aspiration Aspiration

Anifu Clair Bright/clear

Aniɣri Vocalique Vocalic

Animi Oral/non-nasal/buccal Oral/buccal

Aniqqri Tonal Tonal/ Pitch (substantif utilisé

en apposition)

Aniri Coronal Coronal

Anixef Apical Apical

Anixef-adatneɣ Apico-prépalatal Apico-prepalatal

Anixef-adluglan Apico-alvéolaire Apico-alveolar

Anixef-uglan Apico-dental Apico-dental

Ankaran Pharyngal Pharyngal/pharyngeal

Anmesli Phonique/phonétique (adj.) Phonic/phonetic

Anselli Auditif Auditory//hearing (adj.)

Anufru Dissimilation Dissimilation

Anugel Dental Dental

Anunniḍ/

unniḍan

Cyclique Cyclical/cyclic

Anuskil Diachritique (signe) Diacritic/diacritical

Aqqa/adeg n ugsusru Point/lieu d’articulation Place of articulation

Aquran Dur Hard/fortis/tense

Aramek Arbitraire Arbitrariness

Arargalan Non-consonantique Nonconsonantal

Arawsan Neutre Neutral

Arɛekkam Non-bloqué Unblocked

Argal Fermeture Closure/occlusion

Argalan Consonantique Consonantic

Arimɣer Non-voisé Voiceless

Arimseggez Non-bémolisé Plain

Ariqqri Atone Atonic

Arkernay Non-arrondie Unrounded

Arleffeɣ Implosion Implosion/onset

Arlelli Lié Bound

Page 44: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

43

Arnezran Non-nasal/oral Non-nasal

Arnifu Sombre Dark

Arniɣri Non-vocalique Nonvocalic

Arsitan Non-diésé Unsharped

Artay Amalgame Amalgam/amalgamation

Aruɣdebbit Inaccentué Unstressed/unaccented

Aruɣlil Momentané/discontinu Momentary/discontinuous

Arulfiɣ Implosif Implosive

Arumsid Grave Grave

Aruntiqan Asyllabème/assyllabique Asyllabic

Arur Dorsum/dos Dorsum

Aruran Dorsal Dorsal

Aruran-adluglan Dorso-alvéolaire Dorso-alveolar

Arwas Analogie Analogy

Arwasan Analogique Analogical

Arẓam Aperture Opening

Arzenzun Mat Mellow

Asaḍuf Loi (phonétique) Law

Asčučan (iɣri) Murmurée (voix) Murmur (voice)

Asčuču Chuchotement Whisper/whispering

Asdeffer Régression Regression

Asḍermas Mutatif Mutative

Asedgar Distributif Distributive

Asedger Distribution Distribution

Aseḍren/tuttya Interversion inversion

Asefki Pertinence Relevance

Aseɣdebbu Accentuation Accentuation

Asegɣanzaɣ Affrication Affrication

Aseggez Bémolisation Flattening

Aseɣmu Timbre/coloration Timbre/colouring

Asekkil Lettre Letter

Aseknagerj Laryngographe/glottographe Laryngograph/glottograph

Asektaselli Audiomètre audiometer

Page 45: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

44

Asellaw Lâche/relâché Lenis/lax/released

Aselli Audition Audition/hearing

Asemɣer Amplification Amplification

Asemlal Complexe Complex

Asenḍeḍ Contamination Contamination

Asenfel Commutation Commutation/substitution

Asenker Pharyngalisation Pharyngealization

Asenzer Nasalisation Nasalization

Aserwus Dilation Dilation

Aseskel Transcription Transcription

Aseẓli Différenciation Differenciation

Asfaḍ Amuïssement Loss/dropping/deletion

Asfaylu Pôle Pole

Asgammas Centrifuge Centrifugal

Asgunfu Métastase/détente Release/off-glide

Asifes Affaiblissement/ adoucissement/

lénition

Weakening/lenition/ softening

Asiɣri sonorisation Voicing

Asiɣzef Allongement Lengthening

Asiɣzef umhis Allongement compensatoire Compensatory lengthening

Asincucan Bilabial Bilabial

Asincucan-anɣan Bilabiopalatal Bilabiopalatal

Asincucan-ulwiɣan Bilabiovélaire Bilabiovelar

Asincucan-unugel Bilabiodental Bilabiodental

Asindis Bilatéral Bilateral

Asineɣ Mouillement/mouillure/

palatalisation

Palatalization

Asineɣri Diphtongue Diphthong

Asinemẓuɣ Binauriculaire Binaural

Asinmaleɣ Biformantique Biformant

Asinmeslic Diphonème Diphoneme

Asinseg Assibilation Assibilation

Asinutiq Dissyllabe/dissyllabique Dissyllabic

Page 46: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

45

Asitan Diésé Sharp/sharped

Askaf Inspiration Inspiration/inhaling

Aslagerj Laryngophonie Laryngophony

Asmesli Adduction Adduction

Asnagar Fréquence Frequency

Asnimeslan Phonologique Phonological

Asufeɣ Exclusion Exclusion

Asuntiq Syllabaire Syllabary

Asusam Muet Silent

Asusam Sourd Unvoiced /voiceless

Asusem Assourdissement Devoicing

Asusru Prononciation Prononciation

Asusruɣtan Orthoépie Orthoepy

Asuzer Affermissement Strengthening

Atimi Durée Duration/lenght

Attal Contexte Context

Attalan/anettal Contextuel Contaxtual

Attwasel Intelligibilité Intelligibility

Attwasenfel Commutativité Substituability

Attwel Trait Feature

Awalan Périodique Periodic

Awey Glide Glide

Awezlan Bref Short

Awlelleɣ Cadence Cadence

Awliwel Oscillogramme Oscillogram

Ayḍesli Hétérophone Heterophone

Ayḍuntiq Hétérosyllabique Heterosyllabic

Aylal asneslan Spectre acoustique Acoustic spectrum

Aynadeg Homorgane/homorganique Homorganic

Ayniɣran Monophtongue Monophthong

Ayniɣri Homophone Homophone/

homophonous (adj.)

Aynimeslic Monophonématique Monophonemic

Page 47: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

46

Aynuntiq Monosyllabe/monosyllabique Monosyllable

Azdagsusru Coarticulation Coarticulation

Azday Agglomérat Cluster

Azegnaggaɣ Semi-occlusif/mi-occlusif Semi-occlusive

Azegniɣri Semivoyelle Semi-vowel

Azegnurgil Mi-fermé/semi-fermé Upper-mid

Azenzaɣ/ameryan Fricatif/spirant Fricative/spirant

Azenzen Résonance Resonance

Aẓenẓen Sonantisme Sonantism

Azenzun Strident Strident

Azgen-amildi Mi-ouvert/semi-ouvert Lower-mid

Azrasusru Catastase On-glide/Closing phase of a

plosive

Aẓrinziz Stroboscope Stroboscope

Azriqqri Contre-tonique Countertonic

Beṭṭu Découpage/segmentation Segmentation

Deffir Arrière Back

Errezder Rhotacisme Rhotacism

Gsusru Articuler Articulate (to)

Igmamen

(n usiwel)

Organes (de la parole) (speech) Organs

Iɣri Voix Voice

Ilelli Libre Free

Ilem Vide Empty

Iles Langue (organe) Tongue

Imekksakerni Désarrondi Unrounded

Imeksiɣri Dévocalisé/dévoisé Devoiced

Imeldi Ouvert Open (vowel)

Imesdeffer Régressif Regressive

Imesden Aiguisé Schleifton

Imeslican Phonémique/phonématique (adj.) Phonemic

Imeslakti Idéophone Ideophone

Imesli Son Sound

Page 48: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

47

Imeslic Phonème Phoneme

Imesliḍen Allophone Allophone

Imeslidkud Phonochronologie Phonochronology

Imesliɣtan Orthophonie Orthophony

Imesluran Phonogramme Phonogram

Imidis Latéral Lateral

Imiles Lingual Lingual

Imilhiɣri Euphonique Euphonic

Imiri Laminal Laminal

Imkussem Compact Compact

Imlemmes Centralisé Centralized/centralised

Imsefru Distinctif Distinctive

Imseggez Bémolisé Flate

Imsel Phone Phone

Imsenker Pharyngalisé Pharyngealized

Imsenzer Nasalisé Nasalized

Imsimɣer Amplificatif Amplificative

Imsineɣ Mouillé/palatalisé Palatalized

Imsineɣ Palatalisé/mouillé Palatalized

Imzenzen Résonateur Resonator

Iniɣri Couleur Colour/color

Inzizen n taɣect Cordes vocales Vocal cords/folds

Iraselli Cacophonie Cacophony

Iregsusru Dysarthrie Dysarthria

Irimesli Dysphonie Dysphonia

Iriri Ejection Ejection

Iriri Glottalisation Ejection/glottalization

Irsiwel Alalie/aphasie Alalia

Irtaɣuri Dyslexie Dyslexia

Iseṭṭaf (aseṭṭef) Crochets Square brackets

Isger Composant(e) Componant(e)

Ixef Apex Tip/apex

Izli Mélodie Melody

Page 49: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

48

Izlimẓi Micromélodie/microprosodie Microprosody

Kksakerni Désarrondir Unround (to)

Kksanhat Désaspirer De-aspirate

Kksiɣri Dévoiser Devoice (to)

Ksancuc Délabialiser Delabialise/unround (to)

Lesles Zézayer Lisp (to)

Sdat n tdatengart Antépénultième Antepenultimate/

Antepenultima/antepenult

Sel Écouter Listen (to)

Ssusem Assourdir Devoice

Sufay Emphatiser Emphatise (to)

Taclalt Luette/uvula Uvula

Tacuntiqt Logatome Logatom

Tadatengart Pénultième Penultimate

Tadegt Locus Locus

Taḍermist Mutation Mutation/sound shift

Tadla Faisceau Bundle/beam

Taḍuri Élision Elision

Tadwast Intensité Intensity

Tafesna Degré Degree

Tafirast Épiglotte Epiglottis

Taɣert Durcissement Hardening

Taɣlalt Continuité Continuity

Taɣrit Sonorité Sonority

Taɣuri tancucant Labiolecture/lecture labiale Lip reading

Talilt Appui Support

Tamdeswelt Onde Wave

Tamlellit Alternance Alternation

Tamlellit n teɣra

(taniɣrit)

Apophonie Apophony

Tamsertit Assimilation/accommodation Assimilation/

accommodation

Tamsertit ɣer deffir Anticipation Anticipatory/regressive

Page 50: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

49

assimilation

Tamsiselt tuddsant Phonétique combinatoire Combinatory phonetics

Tananfalit Expressivité Expressivity

Tanezra Nasalité Nasality

Tankart Pharynx Pharynx

Tanmegla Opposition Opposition

Tardast Amplitude Amplitude

Targa Canal Canal

Targa tanimit Chenal buccal/vocal Vocal tract

Targalt Consonne Consonant

Tarist Pause Pause

Tarjajayt Roulée Rolled

Tasellit Audibilité Audibility

Tasenfelt Permutation Permutation

Tasenselt Acoustique Acoustics

Tasleḍt Analyse Analysis

Tasmamayt Vibrante Trilled/trill/vibrant

Tasnaleɣmeslit Morphophonologie Morphophonology

Tasnimeslict Phonématique (n. f.) Phonemics

Tasnimeslit Phonologie Phonology

Tasnizlit Prosodie Prosody

Tasuḍant Soufflante Breathed

Tasusmi Sourdité Voicelessness

Tattayt Tonalité /hauteur Tonality/pitch

Tawala Période Period

Tawliwla Oscillographe Oscillograph

Tayniɣrit Monophtongaison Monophthongisation

Tayuga Paire Pair

Tayuga taddayt Paire minimale Minimal pair

Tayunizlit Prosodème Prosodeme

Tazefzaft Sifflante Sibilant

Tazegnargalt Semi-consonne Semiconsonant

Taẓenẓunt Sonante Sonorant

Page 51: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

50

Tazrart Chaîne Chain

Tazrart n usiwel Chaîne parlée Speech chain/connected chain

Teɣzi Longueur Length

Teslew Laxité Laxness

Tewzel Brévité/brièveté Shortness

Ticreḍt Marque Mark

Tifeḍli Épenthèse Epenthesis

Tiggeɣt Occlusion Occlusion

Tiɣrat Vocalisme Vocalism

Tiɣri Voyelle Vowel

Tiɣri n yilem/ilem Chva/schwa Schwa

Tiɣrigart Svarabhakti Svarabhakti

Tilɣit Hiatus Hiatus

Tilhiɣri Euphonie Euphony

Timeslanzut Acrophonie Acrophony

Timilwiɣt (targalt) Mou/molle (consonne) Lax/smooth (consonant)

Timiyant/

tanimit (targa)

Vocal (chenal) Vocal (tract)

Timsiselt Phonétique (n.) Phonetics

Tincucit Labialité Labiality

Tiqqrict Tonème Toneme

Tiqqrit Pitch/ton Pitch/tone

Tirancuct Labiographie Labiography

Tiraslit Spectrogramme Sonagram

Tiraylalt Sonagraphe Sonagraph/Sona-Graph (trade

mark)

Tiririt tawurant Rendement fonctionnel Functional load

Tislin Écoute Listening

Tiyersi Cricoïde Cricoid

Tiyniqqrit Monotonique Monotonic

Tizenzeɣt/

amray

Friction/constriction Friction/constriction/

stricture

Tizlict Intonème Intonem

Page 52: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

51

Tizlit Intonation Intonation

Tuddsa Combinaison combination

Tufayt Emphase Emphasis

Tugna tasneslant Image acoustique Acoustic(al) image

Tuntiqect More Mora

Tuntiqt Syllabe Syllable

Tussda Tension Tension

Tuẓẓla Gémination Gemination

Ucriḍ Marqué Marked

Uddsan/

uddsayan

Combinatoire Combinatory

Udil Entravée Checked

Udlifneɣ Palatographie Palatography

Udmuselli Audiogramme Audiogram

Udriz Bruyante Obstruent

Ufay Emphatique Emphatic

Uɣdebbit Accentué Stressed/accentual

Uɣiz Creux Trough/grooved (fricative)

Uɣzif/aɣezzfan Long Long

Ujic Chuintant Shibilant

Ukmis Corrélatif Correlative

Ulac Zéro Zero

Ulfiɣ Explosif Releasing

Ulwiɣ Voile du palais/palais mou Velum/soft palate

Ulwiɣan Vélaire/Guttural Velar/guttural

Umhis Compensatoire Compensatory

Umsid Aigu Acute

Uncic Labialisé Labialized

Unhit Aspiré Aspirated

Unniḍ Cycle Cycle

Untiqan Syllabique Syllabic

Uqqis Claquant Flap

Uqus Claquement/clic/click Click

Page 53: tmaziɣt (Master 1 LVA) Cours et exercices du module

Acali amsislan d usnimeslan Variations phonétiques et phonologiques M1 BERKAI Abdelaziz

52

Urgil Fermé Closed (syllable)/blocked (air

passage)

Uris Décroissant Falling

Urti n ufettes Champ de dispersion Dispersion field

Urwis Analogue Analogous/similar

Usfiḍ Evanescent Weakening/silencing

Usil Acoustique (adj.) Acoustic(al)

Uskif Inspiratoire/injective Injective

Usliḍ Analytique analytic

Uslig Double Double

Ussid Tendu Tense (vowel)/fortis

(consonant)

Ussis adday Moindre effort Slightest effort

Uttil Cérébral/cacuminal/rétroflexe Cacuminal/retroflex

Uttwit Battu Flapped

Uzwir Antécédent Antecedent

Uẓẓil Géminé Geminate

Ya Yod Yod

Yeffren Latent Latent

Yessefken Pertinent Relevant

Yettwagsusrun Articulé Articulate

yettwasel Audible Audible

Yettwasenfal Commutable Commutable