Transcript

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 1

Lescouleursàl'écranParcourspédagogiqueen9séancesautourdelacouleuràl'écran.Découvertedespropriétésphysiquesetperceptivesdelacouleur,parcoursàtraverslesdifférentesutilisationsdelacouleurdansl'histoireducinémapuisexplorationdesdifférentseffetsdelacouleurdanslesfilms.

Séance1:Qu'est-cequelacouleur?Sil'ondemandeàunenfantdedéfinircequ'estunecouleur,ilseratrèsprobablementenmesured'ennommeruncertainnombre,d'expliquerqu'onpeutlesmélangerpourenobtenirdenouvellesetilserasansaucundouteconscientqu'ilenexisteunemultitudedenuances.Enrevanche,ilauradumalàexpliquerprécisémentpourquoinouspercevonsdescouleurs,etsurtoutcomment.Sansdoutenousrétorquera-t-ilquelescouleurssont«danslanature»ou«dansleschoses»etquenouslesvoyonsaveclesyeux.C'estsonpullquiestvert,lajonquillequiestjaune,etnonpasluiquilesperçoitcommetels.Enréalité,lephénomènedelaperceptiondescouleurssemblemoinspoétique,ellesedécomposeselondeuxphénomènes:l'unphysique,l'autrepsychosensoriel.Laréalitéphysiquedelacouleur

Pourlephysicien,lescouleurssontdeslongueursd'ondes.Ilexistedeslongueursd'ondescourtes(levioletestlapluscourte)etdeslongueursd'ondeslongues(lapluslongueestlerouge).Entrelesdeux,onretrouvetouteslescouleursdel'arcenciel.Ilexistedescouleursquel'œilhumainnepeutpaspercevoir:lesultra-violets(au-delàduviolet)etlesinfra-rouges(en-deçàdurouge).Sionadditionnetoutescescouleurs,onobtientlalumièreblanche,c'est-à-direlalumièrenaturelle,cellequiémanedusoleil.ComprendrelespectredescouleursPourexpérimenterlefaitquelescouleurssontenfaittoutescontenuesdanslalumièreblanche(lalumièredusoleil),onpeututiliserunprisme,unobjettriangulairedematièretransparente,quidévieetdécomposelesrayonslumineuxenautantdecouleursquelesenfantspeuvents'amuseràpercevoiretidentifier.Leprismeagitpeuouproudelamêmemanièrequ'unarc-en-ciel:danslecasdecephénomènenaturel,lesgouttesde

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 2

pluieagissentchacunecommeunminusculeprismequidécomposelalumièreblanchedusoleil.Onpeuttoutaussibiendemanderauxenfantsdansquellesconditionsilspeuventêtreamenésàpercevoircemêmetyped'effet(surdesbullesdesavon,surunCD...),quandbienmêmelesexplicationsphysiquesd'irisationoudediffractiondescouleursdiffèrentenréalitéd'unsupportàl'autre.

Unprisme/L'irisationdescouleurssurunebulledesavon/LeseffetscoloréssurunCD

CouleursetlumièreLescouleurssontenfaituneproductiondelalumière,c'estlaraisonpourlaquelle,lorsquelanuittombe,lescouleursonttendanceàdevenirdeplusenplussemblables(«lanuit,tousleschatssontgris»),lesnuancessontmoinsaccentuées,l'œilneparvientplusàlesdistingueraussinettementqu'enpleinjour.Peut-onvoirdescouleursdanslenoir?Lescouleurssontcertesproduitesparlalumière,maisaussiparlafaçondontlalumièreseréfléchitsurlesobjets.Chaqueobjetpossèdesamatièrepropre,quirenvoieouabsorbeplusoumoinslalumière.Silanuittousleschatssontgris,leursyeuxenrevanchesemblentbrillerdanslenoir:c'estquelepelagedeschatsabsorbelalumièrealorsqueleursyeuxlaréfléchissent.

Uneexpériencesimpleàeffectuerconsisteàchoisirplusieursobjetsdelamêmecouleur(plutôtclaire)maisdetexturesdifférentesetdelesobserverdansunepiècefaiblement

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 3

éclairée,certainsserontplus«visibles»qued'autresenraisondeleurcapacitéàrenvoyerlalumière(lesobjetsbrillantsvslesobjetsmats).Certainesmatièressontmêmeconçuespourréfléchirlalumièreenpleinenuit,commelesbandesréfléchissantessurlesautoroutesoucertainsvêtementsouchaussures.Ilexistemêmedesmatièresàmêmedeconserverlalumièreaprèsavoirétééclairéespourlarenvoyerensuitedanslenoir:onappellecephénomènelaphosphorescence.Lescouleurstellesquenouslespercevonsdépendentenfaitdelacapacitédechaqueobjetàrenvoyerunepartiedelalumièrequ'ilsreçoivent.Lescouleursquenousvoyonsnesontpascellesdelalumièreelle-mêmemaisellessontlerésultatdecequeréfléchissentlesobjetsfrappésparcettelumière.Idéecomplexeàcomprendreparlesenfants,lesobjetsrougessontceuxquirenvoientlerougecontenudanslalumière,lesbleusrenvoientlebleu,lesblancsrenvoientparadoxalementtouteslescouleursenmêmetemps(puisquenousavonsquelalumièreblancheétaientcomposéedetoutleprismedescouleurs).

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 4

Séance2:laperceptiondescouleursPercevoirdescouleurs,cen'estpasseulementpercevoirlemonde,maisc'estaussil'interpréter.Nonseulementtouslesanimauxneperçoiventpaslescouleurs,maischaqueindividuperçoitaussilescouleursenfonctiondesasubjectivité,desafaçond'envisagerlemondequil'entoure,chacunaaussisa«couleurpréférée».Ilexisteune«reconstitution»dumondecoloré.Lamêmecouleurpeutapparaîtredifféremmentàdeuxpersonnesdistinctesenfonctiondesconditionsdanslesquelleselleestobservée.Parexemple,lacouleurdecetterobeestapparueoubienblancheetoroubienbleueetnoirselonlesobservateurs.Certainsontpenséquelaphotoétaitsurexposée(tropéclairée)parrapportàlacouleuroriginale,danscecaslarobeseraitbleue,d'autreaucontrairesous-exposée(tropfoncée),danscecaslarobeseraitblanche.Sanspouvoirdonnerd'explicationdéfinitivesurcephénomèneétonnant,onaaussiavancél'idéequel'âgepouvaitjouerdanslaperceptiondescouleurs.Quoiqu'ilensoit,onpeuts'amuseràretrouverlacouleur«naturelle»d'unobjetàpartirdephotossurousous-exposées,cequial'avantagededémontrerquenous«réinterprétons»toujoursnosperceptions.Illusionsd'optiqueDesjeuxoptiquessimplespeuventêtremisenplaceavecdesenfantspourleurfairepercevoirqu'iln'existepasdevaleurdecouleurensoimaisquelaperceptionprendencomptelecontextedanslequellacouleurestprésentée.Envoiciquelques-uns:.Descouleursidentiquespeuventsemblertrèsdifférentesalorsmêmequedescouleursdissemblablespeuventapparaitretrèsprochesenfonctiondesteintesquilesentourent.

Quelcarrérougecentralestleplusfoncé?Réponse:ilssontidentiquesmaislecarrédegauchesembleplussombreparcequ'ilestsurunfondplusclairqueceluidedroite.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 5

Quelchevalalateintelaplusclaire?Réponse:lesdeuxchevaux,contrairementauxapparences,sontdelamêmeteinte.

.Laspiraleinfernale

Oncroitclairementvoirdesbandesbleuesetdesbandesvertes.Pourtant,ellessontdelamêmecouleur.Ceteffetestproduitparlescouleursenvironnantes,lesbandesorangeetroses.

.LesdeuxcarrésLesdeuxcarrésduhautcomportent,contrairementauxapparences,lamêmeteintederouge.Quantàceuxdubas,levertestlemême!Àpartirdecesexemples,lesenfantspeuventàleurtourêtreinvitésàs'amuseraveclescouleursetàcréerdesillusionsd'optiqueenjouantsurlacontiguïtédecouleursdifférentesousemblables.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 6

Séance3:CouleursetmouvementJusqu'àprésent,nousavonsabordélescouleursdansleurfixité.Orlecinémaestl'artdesimagesenmouvement.Maisdèsavantl'inventionduseptièmeartetbienavantquecelui-ciabandonnelenoiretblanc,ilaétépossibledecréerdumouvement,oul'illusiondumouvementàpartirdelignesetdedessinsabstraitscolorés.Pourresterdansledomainedesillusionsd'optique,nouspouvonsretrouverlesexemplessuivants,toujoursimpressionnants:

LespulsationscoloréesIls'agitnonpasd'unmouvementréelmaisd'uneillusiondemouvement:cen'estpasl'imagequibougemaisnosyeuxquisedéplacenttrèsrapidementpourembrasserl'ensembledel'image.Notrecerveaufaitgénéralementabstractiondecetteactivité(sinonnousverrionslemondetrembloterperpétuellement)maislorsquenousregardonsattentivementdesmotifsdecouleursvivesetdeslignesdynamiquesnotrecerveausetrompe:ilsaitquequelquechosebougemaisilpensequ'ils'agitdel'imageetnondenosyeux.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 7

Voicidonccommentanimeruneimagefixe!D'autresillusionsici.JoueraveclapersistancerétinienneUnautreprocédéconsisteàmobilisercequel'onappellela«persistancerétinienne»,laquelleestl'undesfondementsdelaperceptiondumouvementaucinémaqui,rappelons-le,estàl'originelarestitutiondumouvementàpartird'imagesfixes(lesphotogrammes)projetéesàunecertainevitesse.Notrecerveaupermetdevoirdumouvementdanscesimagesfixesparcequ'ilgardeenmémoirel'imageprécédenteàlaquelleilliel'imagesuivante.Voiciquelquesjeuxoptiquesfondéssurlapersistancerétinienne,ousurdeseffetsdesaturation(nousnevoyonspluscequiexistepourtanttoujoursdevantnosyeux).

.Fixezl'escargotpendantunetrentainedeseconde,puisfixezunmurblanc,enclignantéventuellementdespaupières.Quevoyez-vous?L'escargotapparaîtenmagenta.L'explicationestlasuivante:l'images'imprimesurcequel'onappelleles«cônes»denotrerétine.Auboutd'unmoment,lescônesquiperçoiventlevertsaturent,ilsn'arriventplusàenregistrerlacouleurverte.Lescônesquienregistrentlebleuetlerougeprennentlerelaietleurmélangedonnedumagentasurunmurblanc,tandisquelaformemêmedel'escargot

estencoreprésentedansnotrecerveau.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 8

.Unautreexempledejeuaveclapersistancedesimages:ladisparitiondescouleurs.Fixezlacibleaucentredel'imagependant30secondesenessayantdenepasclignerdesyeux.Queseproduit-il?Certainestâchesbleuesvontfinirpardisparaître:quandlescônessontfatigués,saturésdepercevoirunecouleur,ilscessentd'envoyerdessignauxaucerveau.Lacouleuresttoujoursprésentemaisvousnelapercevezplus!

Créerdesrythmescolorés

MarcelDuchamps'estbeaucoupamuséàcréerdesrythmescolorésàpartirdedisques,qu'ilaappelésdesrotoreliefs.Leprincipeconsistaitàdessinerdesdisquesdécentréssurundisqueprincipaletàfairetournercelui-ci,lerésultatestétonnant,donnel'impressiondereliefalorsmêmequeledessindedépartestparfaitementplat.Quelquesexemplesderotoreliefscontemporainspouvantdonnerdesidéesdecréation.CommentfabriquerunrotoreliefMatériel:disquesdecarton,compas,feutres,attachesparisiennes

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 9

Séance4-LesimagescoloréesdeslanternesmagiquesAvantl'inventionducinémaàlafinduXIXesiècle,onadmiraitdéjàdesimages,fixesouanimées,coloréesounon:desombreschinoises,desplaquesdelanternemagique,ettouteunesériesd'imagesenmouvementproduitesparlesappareilsdupré-cinéma(voirparcourspré-cinéma).Lalanternemagique:joueraveclatransparenceduverre

Onacoutumededésignerlalanternemagiquecommel'ancêtreducinéma.Eneffet,ilsontpourpointcommunlaprojectiond'imagesenpublicàpartird'unesourcelumineusequitraverseunmatériautranslucide(uneplaquedeverrepourlalanternemagique,delapelliculepourlecinéma).Pourqueleprocédédelalanternemagiquefonctionne,ilfautbiensûrquelapeintureselaissetraverserparlalumièrepourpouvoirlaissersonempreintesurl'écran.Desateliersdelanternemagiquesontassezsimplesàmettreenplace(àconditiond'enposséderune,maisonentrouvedenombreusesàvendred'occasionsurInternet).Ci-contre:unelanternemagiqueetuneplaquedeverreglisséedansle«passe-vue».Matériel:-Unelanternemagiqueélectrifiée(équipéed'uneampouleélectrique)-Desplaquesdeverreaubonformatdontlesbordsontétéprotégés(lesparadraptype«micropore»faittrèsbienl'affaire),ouàdéfautdesbandesdeplastiquetransparent(typetransparentspourrétroprojecteurs).-Desfeutresindélébiles(ilenexistedenombreusescouleurs)-Dupapiercristal,desfeuillesdeplastiquetransparentpourexpérimenterlecollagedematièrestranslucides-Desgommettesoudupapiernoirpourcréerdesombres(etjoueravecl'opacité)

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 10

-Toutautreobjettranslucideouopaqueavecuneformeintéressante,onpeutmêmeutiliserdesmatériaux«naturels»(pétales,plumes...)-Delacolleetduscotch.Lesélèvessontinvitésindividuellementoupargroupesdedeuxàcréeruneplaqueetàlaprésenter(la«bonimenter»)ensuiteaugroupe.L'enjeuestbiensûrd'allierlerécitd'unehistoireàl'expérimentationdematériauxcoloréslaissantpasserounonlalumière.Onpeutmêmejouersurdeseffetsdesuperpositiondedeuxplaques(oudedeuxbandesenplastique)pourcréerdesjuxtapositionsdecouleurs.Onverraparexemplequedupapiercristalbleusuperposéàdupapiercristaljaunedonneduvert,maisunvertplusopaque,plussombreàl'écran.Quelquesexemplesdeplaquesdelanternepeintesàlamain:

Touteslesplaquesn'étaientpasconçuespourreprésenterdespaysagesoudescontes.Certainesétaientréaliséespourlepurplaisirdujeudescouleurs,etparfoisellesétaientrotatives:

Pourenvoirdavantage,onpeutconsulterlesiteprésentantlescollectionsdeplaquesdelanternedelaCinémathèquefrançaise:http://www.laternamagica.fr/Voiciunexempledeplaqueréaliséeetprojetéelorsd'unatelieravecdesenfantsde8ans(l'étoilenoireestobtenueavecunegommettequinelaissepaspasserlalumière,ledragonaétédessinéaufeutre):

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 11

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 12

Séance5-LescouleursdespremiersfilmsAvantl'inventionducinémaproprementdit,souventlesimagesétaientdonccolorées.C'étaitlecasdecellesprojetéesparle«théâtreoptique»inventéparÉmileReynaud,véritablesancêtresdudessinanimé,peintesimageparimagedontvoiciunexemplede«film»fini.Danscecas,ÉmileReynaudpeignaitdirectementsurcequis'apparenteàdelapellicule.Vidéo:https://youtu.be/A5MXcxaRXNcEn1895,dateofficielledel'inventionducinéma,lesfilmsassocientlaphotographie(encoreennoiretblancàcetteépoque)audéfilementdesimagesdansunprojecteurpourrecréerl'illusiondumouvement.Onacoutumedepenserquelesfilmsétaientalorstousennoiretblanc.Ehbiennon!Denombreusestechniquesexistaientpourcolorercesimages.Cesprocédéssontlessuivants:-Pochoir-Peintureaupinceausurpellicule(techniquebeaucoupplusminutieuse)-Bainscolorésetvirage(quidonnaientunecouleuruniformeàunmêmeplan).ComparezcesdeuxextraitsduVoyagedanslalunedeMéliès,l'unennoiretblanc(bonimenté),l'autrecoloréaupochoiretaupinceauparlessoinsduréalisateur:Danscecas,qu'apportelacouleuraufilm?Lerend-elleplus«réaliste»?Lescouleurssemblent-ellescorrespondreàlaréalitéoua-t-onl'impressionqu'ellesontétéajoutéesauximagespourlesembellir?AtelierOnpeutparexemplecoloreraupochoir,àlapeinture,aufeutre,aupasteldesphotosetimagesennoiretblanc.Cesimagesvoussembleront-ellesplusréelles?Ouaucontrairefont-ellesdavantagepenseràdesreprésentationspicturales?Ilesttoutàfaitpossibledejoueraveclescouleursenlesutilisantà«contre-emploi»pourcréerdesuniversétonnants(durougeàlèvrebleu,desarbresviolets,descheveuxverts...)

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 13

Séance6:Lescouleursrendent-ellescompteduréel?Ilestvraiquelescinéastesetlepublicontdanslamajoritédescasutiliséetappelédeleursvœuxdesimagesencouleursparcequ'ellescorrespondaientdavantageàlaréalitétellequenouslapercevons.RegardezcetextraitduPiratenoirdeDouglasFaibanks,tournéentechnicolorbichrome(avecdeuxpelliculescapablesd'enregistrernotammentlebleuquel'onvoitbienici,maisaussilevert.Plustard,letechnicolorpourraaussienregistrerlerouge).Vidéo:https://youtu.be/wbS-XaHe4doCettehistoiredepirate,toutàfaithorsducommun,estd'autantplusimpressionnantequ'ellesembleavoirlieudansunmondequinousestfamilier:lacouleurajouteiciuneffetderéel.Maiscegainderéalismen'estpasl'uniquevoiedanslaquelles'estdirigélecinéma.Certainsréalisateurs,dontplusieurscinéastesexpérimentaux,ontjouéaveclacouleurpourcréerdesrythmesets'amuserainsiaveclespectateur.Ilsontfaitdanserlescouleurs.LesfrèresLumière,enpremierlieu,maisd'autresréalisateurségalement,ontfilméladanseserpentineinterprétéeparLoieFulleretontcolorisésoncostumeaupochoiretaupinceau.Onal'impressionquelarobedeladanseusechangedecouleuraugrédumouvement.Vidéo:https://youtu.be/fIrnFrDXjlkVoicid'autresexemplesdefilmsquirythmentlacouleur:-LenLye,AColourBox,1935-NormanMacLaren,Dots,1940Àvousdejouer!Àvospinceauxetcrayonsdecouleursetessayezd'animerdesformescolorées.Soitencréantunpetitfilmd'animationimageparimage(voirleparcoursanimation)àl'aidepapierscolorésdécoupésparexemple,soitencréantdesimagesfixesmaisquirestituentuneimpressionderythmegrâceautravailsurlescouleurs.Vouspouvez,sivouslesouhaitez,vousinspirerdespeintressuivants,oulaisserlibrecourtàvotreimaginationpourquelescouleursprennentvie,mêmesidanslesfaitsellesrestentfixessurvotrefeuilledepapier.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 14

VictorVasarely,PlanetaryFolkloreParticipationsNo.1,1969(Cooper-HewittDesignMuseum)/SoniaDelaunay,Rythmecoloré(1946)/PietMondrian,BroadwayBoogie-Woogie,1942-43(Moma)

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 15

Séance7:CouleursmerveilleusesOnacoutumedepenserquelesfilmsencouleursontpeut-êtrel'airplus«vrais»,plusprochesdelaréalité.Maissil'onprendletempsdebienregardercertainsfilms,c'estsouventl'inversequiseproduit.Lacouleurpermetdefigurerdesmondesimaginaires,quandilnes'agitpassimplementdes'échapperd'unmonderéeltropterne.L'entréedanslacouleursignifiealorsl'entréedansunmondemerveilleux,danslemondedurêve.UndesfilmsréférencequiexploitecetteidéeestLeMagiciend'OzdeVictorFlemming.LepassagedeDorothydumonde«réel»aumonde«imaginaire»(etpourtantbienplus«vrai»etricheenémotions),estmarquéparlepassagedunoiretblancàlacouleur.Vidéo:LeMagiciend'Oz(1939),deVictorFleming,GeorgeCukor,MervynLeRoy,NormanTaurog,KingVidor.ProduitparMGM.Petitexerciced'analysedelacouleurRegardezbiencetextraitdesDemoisellesdeRochefortdeJacquesDemy(1967):ledécorvoussemble-t-ilcorrespondreàlaréalitéd'unepetiteville?Notezàquelmomentlescouleursdudécorvoussemblentincongrues.Quellessontcescouleurs?Oùsont-ellessituées(surquelsobjets,quelsélémentsdudécor,quelscostumes)?Quelleimpressionlechoixdecescouleursdonne-t-ilàlavisiondufilm?LadansedeCatherineDeneuvevoussemble-t-elleplusacceptabledansunteldécor?Ya-t-ilunecouleurquivoussembledétonneraveclesautres?(lerouge).Vidéo:LesDemoisellesdeRochefort,deJacquesDemy(1967),musiquedeMichelLegrand.ProduitparMadeleineFilms,ParcFilm.RestauréetdistribuéparCiné-Tamaris.QuelquestouchesdecouleurÀvotretour,àpartird'unephotoennoiretblancoud'unlieuterneoupeucolorédevotreenvironnementquotidien(lacourdel'écoleenpleinhiver,lestoilettesdel'école),ajoutezquelquestouchesdecouleurquivont«enchanter»leréel,letransfigurersansqu'ilsoitbesoindelerepeindreentièrementavectouteslescouleursdel'arc-en-ciel.Parfoislesrésultatspeuventêtreétonnants,incongrus,àl'imagedecequeproposeJacquesTatidansMononcle.Vidéo:Mononcle,deJacquesTati(1958)produitparGaumont,SpectaFilms,Gray-Film,AlterFilms.Cetextrait,pourlesélèvesplusâgés,peutlesameneràprendreconsciencequel'utilisationdelacouleuraucinémapeutsefairepartouchesdansununiversvolontairementgrisé,maisdanscecasprécislacouleurn'évoquepaslajoiedevivre,aucontraire,puisqu'elleestassociéeàdesobjetsridicules,inconfortables,trèspeupratiques.Laquestionquiseposeiciestplutôt:lacouleur(c'est-à-direlavie,lajoie,lebonheur)est-elleassezprésentedanslaviedecettefamille?N'a-t-onpasplutôt

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 16

l'impressionqu'ilsnesaventpasprofiterpleinementdelavieetquefinalementcesontlesteintesgrises(delamaisonetdujardin)etblanches(delacuisine)quiprédominent?Lescouleursnesonticiqu'apparence,superficialité,voiredéguisementpourlavoisine.AlorsquedanscetextraitdelacomédiemusicaleChantonssouslapluiedeStanleyDonen,lescouleurssontassociéesaurêveetàlafantasmagorie,àunmondeoùtoutestpossible.Vidéo:https://youtu.be/77uZRMd6AqY

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 17

Séance8:NoiretblancetcouleursLorsdesséancesprécédentes,onaconstatéquelacouleur,aucinéma,étaitsouventconsidéréeetutiliséesoitenoppositionsoitencomplémentaritéaveclenoiretblancetlesnuancesdegris.Ilfautsavoirquelorsqu'ontourneunfilmennoiretblanc,lesacteurs,lesdécors,euxsontencouleurs.C'estlapelliculequinesaitpas(encore)captercescouleurs(letournageencouleursegénéraliseradanslesannées1950).Quesepasse-t-illorsqu'onfilmeouquel'onphotographiedescouleursavecunappareilquilesenregistreennoiretblanc?Lescouleursdisparaissentetlaissentplaceàdesnuancesdegrisquivontdunoirprofondaublancéclatant.Ungrandacteurducinémamuetennoiretblanc,LonChaney,trèsconnupoursonsavoir-faireenmatièredemaquillageetdetransformation(onl'appelait«l'hommeauxmillevisages»),expliquetrèsbiencommentjoueraveclescouleursdumaquillagepourconstitueruneimageennoiretblanc:«Lanécessitédumaquillageaucinémafutévidentedèsl'origine,maislesprincipesdumaquillagethéâtrals'adaptaientmalàcenouvelart.Lesacteursdécouvrirentquelemaquillagedethéâtreapparaissaittoutdifféremmentdanslesfilms.Lerouge,l'orangeetlebrun,unefoisphotographiés,donnaientdunoir;lebleu,lerose,lejauneetlemauvedonnaientdublanc.Desjouesrosessemuaientengrissale,lesplombagesdoréstrouaientlesdentsdemarquessombres,lestachesderousseur«agglutinaient»plusdenoirquel'œiln'enpouvaitsupporter;lesartificesappliquésselonlaméthodethéâtrale,sousl'œilimpitoyabledelacaméra,devenaientgrotesques.Àforced'expérimenterdifférentescouleurs,lesacteursdécouvrirentquelerosenuancédebleusupportaitmieuxlaphotographieet,aujourd'hui,certainesstarsutilisentunmaquillagequiapparaîtpourpre.Lesfemmes,enparticulier,comprirentqu'enappliquantlesloisdelacinématographie,lemaquillageleurpermettaitdecorrigerlesdéfautsduvisage.Parexemple,denombreusesactricescolorentleurspaupièressupérieuresenvert,cevertdevientgrispâleàl'imageetpermetauxyeuxprotubérantsdeperdreunpeudeleurrelief.Undoublementonpeutêtreparticulièrementatténuéparunecertainenuancederougequi,passantàl'imagepourunendroitplussombreduvisage,plongelementonmalencontreuxdansuneombreapparente.Durougesouslenezprojetteuneombreoptique,etdiversescouleursmodifientlesyeuxjusqu'aurésultatdésirépourlefilm.»Cinémathèquen°12–1997,ParuinitialementdansL'EncyclopediaBritannica,article«MotionPicture»,1929,p.863.PourensavoirplussurLonChaney,onpeutconsultercesiteInternet,(enanglais).AtelierS'inspirantdecesexplications,ilesttoutàfaitamusantdemettreenplaceunateliermaquillageetcostumepourexpérimentercequedonneuneprisedevuesennoiretblanc.Lebleucieldevient-ildugrisclair?Lerougedevient-ildunoir?Unclowncolorédevient-ilunêtreeffrayants'ilestfilméennoiretblanc?AvecunIpadoudenombreuxlogicielsbasiques(Powerpointparexemple),onpeutmodifierlesteintesd'unephotographie:passerdunoiretblancàlacouleur,enlessaturantplusoumoins,onpeututiliserdesfiltres.Ilestdivertissantdevoiràquelpointl'ambianced'uneimagechangeenfonctiondesteintesquiprédominent.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 18

L'undestoutpremiersdessinsanimésencouleurdel'histoireducinéma,Desarbresetdesfleurs,metenscènel'opposition,lecombat,d'unmondecolorévivant(lanatureprintanière)avecunmondeterneetmortifère(qui,s'iln'estpasennoiretblanc,s'enapprocheparsoncaractèreterne).Observezbienlefilmetdécouvrezcomment,sil'onassociesouventlenoir(icidescorbeaux)audanger,aumal,àlamort,lacouleur(lerougeorangédufeu)peutàsontourdevenirdangereuseetenvahiretdétruireununiversharmonieux.Toutestquestiond'équilibre.

Vidéo:https://youtu.be/c1U0e-2FuYY

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 19

Séance9:Àquoisertlacouleur?Lacouleuraucinéma,nousl'avonsvu,peutbienavoirunefonctionpurementesthétique,poétique,quipermetderecréerlemondecommesinouslevoyionsavecdeslunettescolorées.Maisaucinéma,commedanslavie,lescouleursontaussidesfonctionsbienprécises,acceptéesdetous;ellesdeviennentdesconventions.Ellesserventparexempleàcomprendreclairementetrapidementunmessage:lorsquelefeuestrouge,lesvoituresdoivents'arrêter,lorsqu'ilestvert,ellespeuventavancer.Lerougeestsouventassociéàl'idéed'interdiction,commesurunpanneaudesensinterdit(imagesextraitesdeMaluchLapetitevoiture(1965)deLucjanDembinski).

Quelsenspeut-onaussidonneràlacouleurrouge?Signifie-t-iltoujoursledanger,l'interdiction?SurcetteimagedufilmToutcequelecielpermetdeDouglasSirk,laroberougedel'actriceest-ellesynonymededanger?(Pensezauxrosesrougesques'offrentlesamoureux)Énumérezplusieurscouleurs,tentezd'yassocierununivers,desémotions,desfonctionsparticulières.

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 20

Lescouleursserventaussiàidentifiercertainsobjetsdefaçonquasiimmédiate.Parexemple,dequeltypedevéhiculed'agit-ilici?Identifierdesgroupes

Aucinéma,lenoiretblanccréeunecertaineconfusiondanslareconnaissancedesgroupesquis'opposent.Lacouleuraideàyvoirplusclair.DansPeaud'ânedeJacquesDemy,ilexisteplusieursgroupes:leroyaumebleu,leroyaumerougeetl'universblancquiréunitlesamants.Grâceàcescouleurs,onsaitimmédiatementàquionaaffaire,àtelpointquelacouleurenvahittoutl'espace,lesobjetsetlesanimaux.Onpeutdemanderauxenfantsderéfléchiràdessituationsoùlescouleursserventaussiàdistinguerdesgroupes(deséquipesdefoot,despionsdansdesjeuxdesociétéoudescartesàjouer...)Destableauxàcouleur«unique»peuventêtreréalisésàpartird'objetsrécupérés:letableaubleu,lerouge,levert...Etchacunporteralenomd'uneémotion.Susciterdeseffetsdematièresurunesurfaceplane(l'écrandecinéma)PoursonfilmAzuretAsmar,MichelOcelotautiliséplusieurstechniquesd'animationpourcréerununiverstoutencouleurs,maisaussirichedetexturesdiverses.Danscetextrait,vousremarquerezquelesvêtementssontfaitsd'aplatsdecouleurs(il

ParcoursconçuparSuzanneHêmedeLacotte.Ciclic,avril2015. 21

n'yaparexempleaucuneffetdeplissé).Enrevanche,lesépicessontreprésentésdefaçontrèsprécise,presquephotographique.Surcetautreextrait,ondécouvredepluslafinessedudécoretletraitementdesbijouxdelanourrissequisemblentêtreenrelief(contrairementauxvêtements).Pourréalisersonfilm,MichelOcelots'estinspirédediversuniverspicturaux,commeparexemple:.Lesenluminures,pourlesdécors(ici,uneillustrationdesTrèsRichesHeuresduducdeBerry,parlesfrèresdeLimbourg,XVesiècle)..LepeintreleDouanierRousseaupourlesscènesdanslanature(ici,LesSingesamoureux)..Lesminiaturespersanespourreprésenterlavillearabeetlaprécisiondecertainsdécors(ici,représentationduJardindelaRoseduPieuxdeDjami,1553).

AtelierÀvotretour,expérimenterlemélangedescouleursetdestexturesenemployantlatechniquedesaplatsdecouleurs,lecollagedetissusoudepapiersàmotifstrèsprécisetrépétitifs(pourquoinepasessayerdelesdessinerégalement),lecollaged'objetsréels(perlesouautre)pourdonnerdurelief.Larichessedescouleursdansunfilmnevapassansuneréflexionsurlalumièrequilesréfléchitetlesmatièresetlestexturesquilesrendentconcrètes.


Recommended