De liefde gaat door de maag - pathologie€¦ · – icterus – immunodeficiënties – PU/PD – sloomheid – slecht uithoudingsvermogen – vermageren – witgekleurde faeces

Anatomie, fysiologie en pathologie

De liefde gaat door de maag - pathologie

23044_TB.fm Page 1 Monday, August 16, 2004 8:58 AM

23044_TB.fm Page 2 Wednesday, August 11, 2004 11:46 AM

❑ DE LIEFDE GAAT DOOR DE MAAG-PATHOLOGIE 3

De liefde gaat door de maag-pathologieTheorie

Kees Walst, Mariëtte van de Vorstenbosch

eerste druk, 2004


4

❑ DE LIEFDE GAAT DOOR DE MAAG-PATHOLOGIE

© 2004 LOI, Leiderdorp, NederlandDe copyrights op dit materiaal berusten bij het LOI te Leiderdorp, het materiaal wordtonder licentie uitgegeven door het Ontwikkelcentrum te Ede.Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

Artikelcode: 23044.2

ColofonAuteur(s): Kees Walst, Mariëtte van de VorstenboschRedactie: Studio Maan, Michelle Heinen

Illustraties: LOI; Verbaal - bureau voor visuele communicatieIllustrator: Jeroen Steenhouwer


❑ VOORWOORD 5

Voorwoord

Deze uitgave bevat de onderwijseenheid ‘Liefde gaat door de maag pathologie’ van de deelkwalificatie ‘Anatomie, fysiologie en pathologie’. Voor de onderwijseenheid is er een uitgave met opdrachten en bronnen en een uitgave met theorie.

Opdrachten

Aan het begin van elke opdracht staat het opdrachtdoel. Daar staat wat je aan het einde van de opdracht moet kunnen. De opdrachten bevorderen de zelfwerkzaamheid. Met de opdrachten kun je je kennis in de praktijk toetsen of bepaalde vaardigheden trainen. Als je alle opdrachten met voldoende resultaat hebt uitgevoerd, beheers je de stof.

Bronnenoverzicht

Om de opdrachten uit te voeren heb je informatie nodig. Hiervoor kun je het bijbehorende theorieboek gebruiken. Maar je kunt ook andere bronnen raadplegen. In het bronnenoverzicht staat waar je allemaal informatie kunt vinden over ziekten van het spijsverteringsapparaat, het geslachtsapparaat en het urinevormend apparaat. Dit kunnen boeken zijn, maar ook vakbladen, folders, video’s, het internet, et cetera.

Theorie

Het theorieboek bevat de theorie die je het meest nodig hebt en die niet gauw verandert.Om het bestuderen en verwerken van de tekst gemakkelijker te maken kun je aan het einde van elk hoofdstuk verwerkingsvragen maken.

Namens het auteursteam wens ik je veel succes bij het werken met deze uitgave.

Het auteursteam


6


Inleiding

Ziekten hebben een oorzaak. Het onderzoeken van de oorzaken van een ziekte en het ziekteverloop wordt behandeld door de pathologie respectievelijk de pathofysiologie. In deze onderwijseenheid lees je over de pathofysiologie van een aantal belangrijke systemen in het dierenlichaam. Je komt te weten wat de symptomen van de verschillende ziekten zijn, welke therapie kan worden toegepast om een ziekte te bestrijden en wat de prognose is.

In hoofdstuk 1 worden de ziekten van het spijsverteringsapparaat behandeld. Hoofdstuk 2 gaat over ziekten van het geslachtsapparaat. Zowel het mannelijk geslachtsapparaat als het vrouwelijk geslachtsapparaat komt aan bod. Tot slot lees je in hoofdstuk 3 over ziekten van het urinevormend apparaat.


❑ INHOUD 7

Inhoud

Voorwoord 5

Inleiding 6

1 Ziekten van het spijsverteringsapparaat 91.1 Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij ziekten van het

spijsverteringsstelsel 91.2 Ziekten van de mondholte 121.3 Ziekten van de oesophagus 191.4 Ziekten van de exocriene pancreas 231.5 Ziekten van de lever en de galwegen 251.6 Ziekten van maag en darmen 331.7 Afsluiting 59

2 Ziekten van het geslachtsapparaat 612.1 Het vrouwelijk geslachtsapparaat 612.2 Het mannelijk geslachtsapparaat 712.3 Peritonitis 812.4 Afsluiting 82

3 Ziekten van het urinevormend apparaat 843.1 Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij ziekten van het

urinevormend apparaat 843.2 Begrippen 853.3 Ziekten van het urinevormend apparaat 923.4 Afsluiting 103

Trefwoordenlijst 105


8



❑ ZIEKTEN VAN HET SPIJSVERTERINGSAPPARAAT 9

1 Ziekten van het spijsverteringsapparaat

Oriëntatie

Je hebt al veel geleerd over de anatomie en de fysiologie van het spijsverteringsstelsel. In dit hoofdstuk zal de pathologie van het spijsverteringsstelsel behandeld worden. Als eerste zullen de meest voorkomende ziekten van de mondholte, de slokdarm, de exocriene pancreas en de lever en galwegen worden besproken. Hierbij wordt zo veel mogelijk vastgehouden aan het bespreken van oorzaken, symptomen, diagnostiek, therapie en prognose bij iedere ziekte. De aandoeningen van de maag en de darmen zullen daarna behandeld worden. De zeer belangrijke en veel voorkomende symptomen van het maagdarmkanaal, namelijk braken, diarree en obstipatie/ileus zullen de leidraad vormen voor de bespreking van de ziekten van de maag en de darmen.

1.1 Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij ziekten van het spijsverteringsstelsel

Alvorens ziektebeelden te bespreken van het spijsverteringsstelsel ga je eerst lezen welke symptomen duiden op een ziekte van het spijsverteringsapparaat en welke diagnostische hulpmiddelen worden ingezet bij ziekten van het spijsverteringsapparaat.

Symptomen

De symptomen die kunnen passen bij en ziekte van het spijsverteringsapparaat worden hier onder verdeeld in symptomen bij ziekten van de mondholte, symptomen bij ziekten van de oesophagus, symptomen bij ziekten van de exocriene pancreas, symptomen bij ziekten van de lever en galwegen en symptomen bij ziekten van de maag en darmen.

mondholte Symptomen die duiden op afwijkingen in de mondholte zijn:– foetor ex ore (rieken uit de mond, halitosis)– moeilijk eten of drinken– pijn bij betasten– regurgiteren– speekselen– verlies van tanden

oesophagus Symptomen die duiden op afwijkingen van de oesophagus zijn:– kokhalzen– regurgiteren– vaak slikken


10


– speekselen– snel verslikken, met kans op een aspiratiepneumonie

exocriene pancreas Symptomen die duiden op afwijkingen van de exocriene pancreas zijn:– anorexie– braken– diarree– koliek– koorts– polyfagie (EPI)– sloomheid– uitdroging– doffe vacht– vermagering

lever Symptomen die duiden op afwijkingen van de lever en/of galwegen zijn:galwegen – anorexie

– bloedingen– braken– vergrote buikomvang– diarree– hersenverschijnselen– icterus– immunodeficiënties– PU/PD– sloomheid– slecht uithoudingsvermogen– vermageren– witgekleurde faeces

maag Symptomen die duiden op een ziekte van maag of darmen:darmen – braken

– diarree– koliek– obstipatie/ileus– slechte eetlust

Het laatstgenoemde symptoom, een langdurige opvallende slechte eetlust, is een signaal dat het dier iets mankeert. Eén keer een minder smakelijk maal overslaan wordt de volgende keer wel weer ingehaald, maar de oorzaak van een langdurige slechte eetlust zit natuurlijk dieper. Dit symptoom hoeft overigens niet te wijzen op een verstoring van de spijsvertering. Ook andere oorzaken kunnen hieraan ten grondslag liggen.

De meest voorkomende symptomen van ziekten van de maag of darmen zijn braken, diarree en obstipatie. (De ziekten van het maagdarmkanaal zullen om een goed overzicht te kunnen krijgen besproken worden aan de hand van deze drie symptomen.) Behalve deze drie symptomen kan ook koliek optreden bij afwijkingen van het maagdarmkanaal. Koliek is niets anders dan een andere benaming voor buikpijn.


❑ SYMPTOMEN EN DIAGNOSTISCHE HULPMIDDELEN BIJ ZIEKTEN VAN HET SPIJSVERTERINGSSTELSEL 11

Een dier met lichte buikpijn kijkt af en toe met een verwonderde blik naar zijn buik. Als de pijn heftiger wordt, kreunt of jankt het dier en wil niet meer gaan liggen of lopen. Het neemt een vreemde houding aan: de borst wordt op de grond gehouden

bidhouding terwijl de achterhand omhoog blijft. Je noemt dit wel de bidhouding. De dieren liggen van voren en staan van achteren. Door deze houding zakken de buikorganen wat naar voren, wordt het middenrif naar craniaal gedrukt en wordt de buikholte wat groter en de borstholte wat kleiner. Dit verlicht de pijn enigszins.Als je bij een gezond dier een buikpalpatie uitvoert, kan je, zelfs bij een grote hond, de vingers bij elkaar brengen. Dit wijst erop dat de buikspieren geheel ontspannen zijn. Een dier met buikpijn spant de buikspieren, zodra je de buik aanraakt. Het is dan

defense musculaire net of je je vingers tegen een plank drukt. Dit noem je ‘defense musculaire’.Koliek kan niet alleen ontstaan bij afwijkingen van de maag en de darmen; ook de zeldzaam voorkomende galstenen en nierstenen of afwijkingen van de baarmoeder en de prostaat kunnen heftige buikpijn veroorzaken.

Diagnostische hulpmiddelen

Voor het onderzoek van deze orgaanstelsels staan naast het klinisch onderzoek de volgende diagnostische hulpmiddelen ter beschikking:– Biopsie– Echografie– Endoscopie– Laboratoriumonderzoek van bloed, faeces en urine– Laparoscopie– Laparotomie– Röntgenonderzoek, al of niet met contrastmiddelen zoals barium

Enkele van deze diagnostische hulpmiddelen worden hier verder uitgewerkt.

EchografieEchografie houdt in dat je ultrasoon geluid op de patiënt afstuurt. De geluidsgolven weerkaatsen op de overgangen van vaste, vloeibare en gasvormige stoffen en worden opgevangen en zichtbaar gemaakt als zwart/witbeelden. Daarbij zijn de contrasten anders dan die van röntgenfoto’s. Op een röntgenfoto van de lege maag is het lumen bijvoorbeeld zwart en de wand wit. Een echogram toont de maag heel anders: het lumen van de lege maag is wit, de lagen van de maagwand zijn te onderscheiden als afwisselend zwarte en witte lagen.

EndoscopieEen endoscoop bestaat uit een lichtbron en een flexibele glasvezelkabel. Door zijn constructie kan de kabel licht geleiden ook al is hij sterk gebogen. Je kan er letterlijk mee om een hoek kijken. In de gezelschapsdierenpraktijk heb je een dunne kabel nodig met een diameter van 6 tot 9 mm. Langs de glasvezelkabel kan je instrumenten aanbrengen waarmee je corpora aliena kan beetpakken of een biopsie kan nemen.Je spreekt van gastro-duodenoscopie wanneer je bij honden en katten via de mond door de slokdarm en de maag zelfs tot aan het einde van het duodenum, en soms wel tot in het jejunum, kan kijken. En je spreekt van colono-ilioscopie wanneer je de endoscoop inbrengt via de anus en van daaruit het rectum, het colon en, bij grotere honden, een deel van het ileum kan bekijken.


12


LaparoscopieBij de laparoscopie breng je op de lichtbron geen flexibele maar een stijve glasvezelkabel aan die via een trocart, door een kleine snede in de huid en door de buikspieren en het peritoneum heen, in de buikholte wordt gebracht. Door een andere trocart kan je lange, dunne instrumenten in de buik brengen. Je pompt lucht in de buikholte waardoor de organen van elkaar af komen te liggen en je een goed blikveld krijgt. Zo kan je de buikorganen beoordelen, gericht een biopsie nemen en zelfs een ovari-ectomie (verwijderen van de eierstokken) verrichten.

LaparotomieEen laparotomie is een veel zwaardere ingreep dan een laparoscopie. Je maakt een zo grote snede in de buikwand dat je met je handen in de buikholte kan komen. Je kan dan de organen betasten en eventueel uit de buikholte halen om ze goed te inspecteren. Een laparotomie is in eerste instantie een diagnostische operatie die een dierenarts bijvoorbeeld uitvoert bij verdenking van een tumor in de buik. Als de tumor gevonden is kan een diagnose en een prognose worden gesteld.

Het uitvoeren van de genoemde onderzoeken vergt specialistische kennis. Bijvoorbeeld om röntgenfoto’s en echogrammen op de juiste wijze te maken en te beoordelen. Endoscopie en laparoscopie zijn niet zonder gevaren en het gebruik ervan vereist grondige oefening. Ook is het beoordelen of je wel een biopsie, laparoscopie of laparotomie mag of juist moet verrichten niet altijd een eenvoudige zaak.

In de volgende paragrafen worden de ziekten van het spijsverteringsstelsel behandeld. Paragraaf 1.2 behandelt de ziekten van de mondholte, paragraaf 1.3 de ziekten van de slokdarm, paragraaf 1.4 de ziekten van exocriene pancreas, paragraaf 1.5 de ziekten van de lever en galwegen en paragraaf 1.6 de ziekten van de maag en darmen.

1.2 Ziekten van de mondholte

De ziekten van de mondholte worden onderverdeeld in aangeboren en erfelijke afwijkingen en verkregen afwijkingen. Van de verkregen afwijkingen worden hier ontstekingen, specifieke tandaandoeningen, trauma en tumoren behandeld.

Aangeboren en erfelijke afwijkingen

De volgende bij de ziekten van de mondholte aangeboren en erfelijke afwijkingen kan je tegenkomen.

AgnatieEen enkele keer wordt een pup of kitten geboren zonder onderkaak. Zo’n dier wordt zo snel mogelijk geëuthanaseerd.

Brachygnatisme (bovenbijter)Als de bovenkaak veel langer is dan de onderkaak spreek je van een bovenbijter ofwel van brachygnatisme. Dit is erfelijk. De onderkaak kan zoveel korter zijn dan de bovenkaak dat de onderste hoektanden in het gehemelte prikken. De hoektanden worden dan, terwijl het dier onder narcose is en als uiterste maatregel, afgeslepen.


❑ ZIEKTEN VAN DE MONDHOLTE 13

Prognatisme (onderbijter)Bij kortschedelige hondenrassen en bij Perzische katten is het vrij normaal dat de onderkaak langer is dan de bovenkaak. Je spreekt dan van een onderbijter of van prognatisme. Dit is ook erfelijk. De onderkaak kan zoveel langer zijn dan de bovenkaak dat de onderste hoektanden uit de mond steken en de huid van de bovenlip irriteren. De hoektanden kunnen worden getrokken om dit te verhelpen. Nog beter is het om de hoektanden af te slijpen om de tanden te behouden voor het gebit.

MalocclusieBij malocclusie staan de tanden niet goed ten opzichte van elkaar. Hiervoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen:– de kaken hebben niet de juiste lengte– een tand komt na het wisselen niet goed door en neemt een afwijkende stand aan– supernumerieke elementen– trauma

OligodontieBij oligondontie is sprake van te weinig gebitselementen. Soms blijkt dat pups of kittens één of meer elementen missen. Dit kan erfelijk zijn of door trauma komen. Het ontbreken van één element leidt meestal niet tot problemen. Het is mogelijk om implantaten te plaatsen. Hierbij wordt een titanium schroefje in het kaakbot geplaatst. Op het schroefje komt een kroon.

PalatoschizisPalatoschizis is een gespleten verhemelte. De opening in het palatum kan meer of minder groot zijn. Het dier toont vooral klachten van het respiratieapparaat door terugstroming van melk door de neus.

Persisterende melktandenHonden en katten krijgen spoedig na de geboorte een tijdelijk melkgebit. Het melkgebit wordt na 6 maanden vervangen door het blijvende gebit. Vooral bij kleine hondenrassen, met name bij de Yorkshire Terriër, zie je dat de melktanden vaak niet allemaal uitvallen. Het is waarschijnlijk een erfelijke afwijking. In het volwassen gebit staan dan naast de permanente gebitselementen nog de melktanden. Deze overblijvende melktanden worden altijd operatief verwijderd. Het is soms een flinke ingreep, vooral als het om de hoektanden met hun lange wortels gaat. Het is echter noodzakelijk vanwege het risico van een afwijkende stand van het definitieve gebit en een vergrote kans op parodontitis en tandbederf.

Supernumrieke elementenHierbij zijn er teveel snijtanden of kiezen. Een erfelijke aanleg wordt hierbij niet uitgesloten. Het teveel aan tanden leidt tot malocclusie. De therapie is het trekken van de extra elementen.

Bij alle bovenstaande afwijkingen is een grotere kans op tandsteen, tandbederf en aantasting van gingiva en kaakbot aanwezig. Daarom is therapie aan te raden. Om een juiste beoordeling van de elementen en de kaken te geven is het veelal nodig om de dieren onder narcose te brengen.


14


Met behulp van orthodontie kunnen afwijkend staande tanden of kiezen recht gezet worden. Als dat om welke reden dan ook niet mogelijk is, kan tot inkorten of trekken (= extractie) van de tand of kies worden overgaan.Bij het bepalen van de therapie dien je er rekening mee te houden dat het corrigeren van erfelijke aandoeningen, bijvoorbeeld het plaatsen van een implantaat bij dieren waarbij oligodontie erfelijk is, soms niet verantwoord is. Sommige fokkers zullen dan toch met deze dieren verder fokken en de afwijking wordt dan verspreid.

Verkregen afwijkingen

Van de verkregen afwijkingen van de mondholte worden de ontstekingen, specifieke tandaandoeningen, trauma en tumoren behandeld.

Ontstekingen: gingivitis en stomatitisEen gingivitis is een ontsteking van het tandvlees en een stomatitis is een ontsteking van het mondslijmvlies.

Gingivitis en/of stomatitis wordt veroorzaakt door:– Aandoeningen die de algemene conditie van het dier aantasten, zoals diabetes

mellitus, eosinofiel granuloom, immunodeficiënties, ernstige lever- en nierontstekingen, pemfigus en vergiftigingen.

– Een eerdere ontsteking van het mondslijmvlies, zoals zweertjes rond stukjes hout of botsplinters en infecties in de mondholte.

– Idiopathische aandoeningen. Bij sommige katten is een ernstige ontsteking van het tandvlees en mondslijmvlies te zien zonder dat tandsteen aanwezig is. Een specifieke oorzaak is niet bekend, maar het feline calicivirus, bacteriën en schimmels worden verdacht. De ontsteking kan zo heftig zijn dat het dier niet wil eten of drinken.

– Tandsteen.

Fig. 1.1 Tandsteen en

tandvleesontsteking.Let op de hoektand die

aan de onderkant bedektis met tandsteen en

waarboven het tandvleesrood en gezwollen is.

Bij de overige tanden isdit in meerdere of

mindere mate ook waar tenemen.



Als gevolg van tandsteen trekt het tandvlees zich enigszins terug. Er ontstaan zakjes, waar voedseldelen zich kunnen ophopen, die een goede leefomgeving voor bacteriën vormen. Hierdoor ontstaat een secundaire infectie. De stoffen die de bacteriën uitscheiden tasten eerst het tandvlees aan en veroorzaken een ontsteking van het tandvlees, wat rood wordt en opzwelt en vervolgens veroorzaken ze oplossing van het bot van de kaken. Door de botoplossing komen de wortels van de gebitselementen langzaam bloot te liggen. Na verloop van tijd zijn de gebitselementen alleen nog maar met het uiterste puntje van hun wortel bevestigd. Bij elke kauwbeweging ondervindt het dier druk op het weefsel onder en rond de wortel, hetgeen zeer pijnlijk is. De dieren willen daarom geen hard voer meer eten. Uiteindelijk kunnen de tanden en kiezen spontaan uitvallen.

Soms ontstaat een abces aan de wortelpunt van de grote scheurkies in de bovenkaak. Deze ontsteking kan zich uitbreiden tot de huid onder het oog en in sommige gevallen zoekt de ontsteking een weg naar buiten via een fistel.

Bij de diagnostiek is het van belang om er achter te komen of de ontsteking alleen door tandsteen wordt veroorzaakt of dat ook oorzaken uit de eerste drie groepen een rol spelen.

De tandvleesontsteking gaat meestal vanzelf over als het tandsteen verwijderd is. Als de ontsteking ernstig is kan een antibioticumkuur gegeven worden. Het verdwenen bot wordt niet vervangen. De tanden zullen altijd minder vast dan normaal bevestigd blijven. Een verbetering van de gebitsverzorging is noodzakelijk om herhaling van tandvleesontsteking te voorkomen.Als er een abces of fistel onder het oog zit, wordt de scheurkies vaak getrokken en de holte die door de ontsteking is ontstaan, wordt gespoeld. Het dier krijgt een antibioticumkuur.

Specifieke tandaandoeningenSpecifieke tandaandoeningen horen thuis bij de mondhygiëne en worden in dit hoofdstuk alleen kort gemeld.

Tot de specifieke tandaandoeningen horen onder andere:– tandsteen met periodontitis

cariës – cariës (verval van tandglazuur en tandbeen)– fractureren van gebitselementen– loskomen zitten van gebitselementen (= luxatie)– uit het kaakbot vallen van gebitselementen (= avulsie)– abcessen van het bot van de kaak– wisselen van melktanden

Het wisselen van de melktanden gaat bij de meeste honden en katten vrij gemakkelijk. Een enkel jong dier is enige tijd wat hangerig en eet wat minder. Eventuele losse melktanden kunnen met een pincet worden verwijderd.

TraumaBij trauma van de mondholte kan je denken aan corpora aliena, die verwondingen veroorzaken, maar ook aan ernstiger trauma dat leidt tot een kaakfractuur of kaakluxatie.


16


corpora aliena Corpora aliena die voor problemen kunnen zorgen zijn bijvoorbeeld takken, grasaartjes en draadjes garen. Ook voorwerpen die in principe geen corpus alienum zijn, zoals botsplinters, visgraten en varkensoren, kunnen voor problemen zorgen.

Honden die wild met takken spelen, lopen daardoor kans op ernstige wonden van de mond en de keel. Door een onhandige beweging kan een stok diep de mond en de keel in schieten en aanzienlijke wonden veroorzaken die heftig bloeden. De wonden worden zonodig gehecht. In een enkel geval, als de wond niet al te groot is, wordt besloten om niet te hechten; wonden in de bek genezen namelijk verrassend snel.

Af en toe zie je dat een stuk hout dwars in de mond tussen de tanden is ingeklemd.

Er zijn katten die graag met draadjes garen spelen, waar een enkele keer nog een naald aan is bevestigd. De naald kan zich dan diep in de tongbasis werken. Soms is alleen nog maar het uiterste puntje van het oog te zien. Het dier moet dan onder narcose gebracht worden om de naald uit de tong te kunnen trekken. Het is ook mogelijk dat een draadje garen (of een elastiekje) zich gedeeltelijk om de tong wikkelt, terwijl de rest ingeslikt wordt. De tong kan daardoor ernstig beschadigd worden. De therapie is het onder narcose verwijderen van het draadje en het eventueel hechten van de beschadigingen van de tong. Soms moet er een deel van de tong geamputeerd worden.

Er zijn honden die verzot zijn op gerookte varkensoren. Als ze heel gulzig zijn kunnen ze er stukken van af bijten. Dergelijke stukken kunnen messcherp zijn. Ze kunnen flinke verwondingen veroorzaken achter in de mond en de keel.Ook visgraten en botsplinters worden in de mond aangetroffen.

kaakfractuur Een tweede vorm van trauma van de mondholte is een kaakfractuur. Een van de meest voorkomende fracturen van de kaak van de kat is de symfysisfractuur. De symfysis is de plaats waar de linker- en rechterhelft van de onderkaak bij elkaar komen. Hij ligt precies midden tussen de ondersnijtanden. Als een kat naar beneden valt, komt hij meestal op zijn pootjes terecht. Maar door de grote snelheid waarmee hij valt, zwiept de kop met een forse kracht tegen de grond. De onderkaak splijt dan verticaal ter hoogte van de symfysis.

Figuur 1.2 toont een röntgenopnamen van onderkaakfracturen met een scheve stand van de onderkaak ten opzichte van de bovenkaak bij een Europese korthaarkat van 3 jaar. De kat was van vijf hoog naar beneden gesprongen. De klap veroorzaakte: een fractuur van de rechter jukboog in de onderkaak, een subluxatie van het linker kaakgewricht en een symfysisfractuur (er is tevens een tand ‘omgevallen’). Je kan dan zien dat de onderhoektanden niet goed meer passen achter de bovenhoektanden en soms is er een slijmvlieswondje te zien.



Als na het nemen van een röntgenfoto blijkt dat er geen andere fracturen van de kaak zijn, is de therapie simpel. Met een roestvrij stalen draadje worden de onderhoektanden naar elkaar toe getrokken (cerclage). Na 5 tot 6 weken is de fractuur genezen en kan het draadje verwijderd worden.

Bij een harde val bestaat bij de kat eveneens de mogelijkheid van een fractuur (scheur) in het harde verhemelte, maar ook andere plaatsen van de kaken kunnen fractureren.

De symptomen in deze gevallen zijn:– ernstige pijn– het dier kan de bek niet meer gebruiken– soms heftige bloedingen uit de bek– de kaken en/of de gebitselementen passen niet goed meer op elkaar

De diagnose wordt vastgesteld door middel van röntgenfoto’s.Vaak is specialistische hulp daarbij nodig om de kans op een functioneel herstel, waarbij de tanden en kiezen weer als normaal op elkaar passen (dus een correcte occlusie) zo groot mogelijk te maken.

kaakluxatie Een derde vorm van trauma van de mondholte is een kaakluxatie. Een kaakluxatie is een ontwrichting van het kaakgewricht. De kaak is als het ware uit de kom. De kaak kan niet meer gesloten worden en het dier houdt de bek licht geopend.Als je probeert de kaak verder te openen, veroorzaakt dit pijn. Het dier kan dan flink van zich afbijten. Als assistent houd je hiermee rekening.

Fig. 1.2 Röntgenopnamen van

onderkaakfracturen meteen scheve stand van deonderkaak ten opzichte

van de bovenkaak bij eenEuropese korthaarkat (�)

van 3 jaar.


18


De therapie is gelijk aan die van ontwrichtingen van andere gewrichten.

TumorenIn de mondholte komen, evenals in alle andere organen, zowel goedaardige als kwaadaardige tumoren voor.

Goedaardige tumoren van de mondholte zijn de volgende:– Epuliden. Dit zijn goedaardige tumoren bij de hond die uitgaan van het tandvlees.

Je noemt ze ook odontogeen fibroom.– Gingiva hyperplasie. Bij de hond komt een granuloom van de gingiva voor. Het

is geen tumor, de cellen zien er normaal uit, maar het slijmvlies van het tandvlees groeit lokaal te hard en er ontstaan bloemkoolachtige verdikkingen. Als de te snelle groei over grotere oppervlakten plaatsvindt spreek je van gingiva hyperplasie.

– Osteoom. Dit is een goedaardige tumor van het kaakbot bij de kat.– Papilloom. Bij pups zie je soms papillomen, veroorzaakt door een virus, in de

mond. Het zijn er soms zoveel dat ze tot moeilijk slikken leiden.

Deze vier soorten zwellingen kunnen onder andere door middel van electrocauterisatie verwijderd worden.

Kwaadaardige tumoren van de mondholte zijn:– Ameloblastoom. Deze tumor is zeldzaam bij de kat.– Fibrosarcoom– Maligne melanoom– Osteosarcoom– Mondslijmvlies carcinoom = plaveiselcelcarcinoom

Het hiervoor genoemde maligne melanoom metastaseert erg snel naar lymfeklieren en longen. De therapie is het zo mogelijk operatief verwijderen van de tumor. Soms kun je goede resultaten bereiken met bestraling. In andere gevallen rest niets anders dan euthanasie.

In het rijtje kwaadaardige tumoren van de mondholte staat ook het mondslijmvlies carcinoom (plaveiselcelcarcinoom) genoemd. Deze tumor komt bij de kat vaker voor dan bij de hond. De tumor groeit snel, maar onopgemerkt, in het verhemelte of de tong van het dier.Als eerste symptoom zie je dat het dier wat moeizaam eet. Na verloop van tijd gaat het kwijlen. Pas als je de bek opent, wat bij de meeste katten alleen onder anesthesie mogelijk is, is een zwelling te zien. Het oppervlak van de zwelling is meestal onregelmatig en rauw. Soms is er alleen een ulcus te zien.


❑ ZIEKTEN VAN DE OESOPHAGUS 19

1.3 Ziekten van de oesophagus

Zoals je weet is de slokdarm een buis van spieren die door middel van een peristaltische beweging voedsel en vocht transporteert van de keel naar de maag. De spieren aan het begin van de oesophagus zijn gespannen, zodat de ingang gesloten is. Zodra het dier slikt, ontspannen die spieren.

Symptomen die wijzen op afwijkingen van de slokdarm zijn in paragraaf 1.1 vermeld en zijn veelvuldig kokhalzen, regurgiteren, slikken, speekselen en zich snel verslikken. Als gevolg van het verslikken kan een ernstige aspiratiepneumonie (= verslikpneumonie) optreden.

De ziekten van de oesophagus worden onderverdeeld in aangeboren en erfelijke afwijkingen en (van de verkregen afwijkingen) corpora aliena, intoxicaties, ontstekingen, tumoren en ziekten met meerdere oorzaken.

Aangeboren en erfelijke aandoeningen van de slokdarm

Van de aangeboren en erfelijke afwijkingen van de slokdarm worden besproken de achalasie, de mega-oesophagus en de vasculaire ringen.

AchalasieBij sommige honden kunnen de spieren aan het begin van de slokdarm niet goed ontspannen. Het voedsel en vocht kan dan niet, of maar gedeeltelijk, ingeslikt worden en verder getransporteerd worden naar de maag.Het symptoom dat je bij pups en kittens met deze afwijking waarneemt is regurgitatie.

Fig. 1.3 Kwaadaardige tumor van

de tongbasis en hetslijmvlies in de mond van

een kat.


20 ❑ DE LIEFDE GAAT DOOR DE MAAG-PATHOLOGIE

MegaoesophagusDe slokdarm kan te wijd zijn. De spierlagen van de wand zijn onderontwikkeld. Het gevolg is dat het voedsel niet snel genoeg naar de maag kan worden vervoerd en in de slokdarm blijft staan. Als je een röntgenfoto van de borstholte maakt, is de slokdarm te zien als een groot, zakvormig geheel. De megaoesophagus kan ook een verkregen aandoening zijn en zal verderop worden besproken.

Vasculaire ringenEen embryo heeft tijdens het eerste gedeelte van zijn groei twee aortabogen: een linker en een rechter. De rechter hoort te verdwijnen. Als niet de rechter verdwijnt maar de linker vormen de rechter aortaboog, de verbindweefselde linker aortaboog en de resten van de ductus botalli een nauwe ring om de oesophagus. Het voedsel kan niet gemakkelijk passeren en er ontstaat voor de ring een verwijding van de oesophagus, ook wel dilatatie genoemd, en dus een megaoesophagus.

Verkregen aandoeningen van de slokdarm

Van de verkregen aandoeningen van de slokdarm worden hier corpora aliena, intoxicaties, ontstekingen, trauma, tumoren en ziekten met meerdere oorzaken besproken.

Corpora alienaCorpora aliena kunnen door afsluiting van de slokdarm voor ernstige problemen zorgen en ook door trauma beschadiging van de slokdarm veroorzaken.

Fig. 1.4 Een te wijde, slappe

slokdarm.Deze aangeboren

afwijking werdaangetroffen bij een

Siberische Husky (�) van2 maanden oud.


❑ ZIEKTEN VAN DE OESOPHAGUS 21

afsluiten Een vreemd voorwerp kan de slokdarm afsluiten. Er is dan sprake van oesophagusobstructie.De symptomen die je bij dit dier kan zien zijn:– kokhalzen– kwijlen, omdat het speeksel niet meer ingeslikt kan worden– onrust– regurgiteren– staan met een gestrekte hals

Als je de bek opent is het voorwerp soms te zien aan het begin van de slokdarm en kan je proberen het te verwijderen. Andere plaatsen waar een corpus alienum vaak vast loopt zijn aan de borstingang, boven het hart en vlak voor de cardia van de maag.

perforatie Een voorwerp wat de slokdarm afsluit kan leiden tot perforatie. Ook een glad voorwerp, zoals een pingpongballetje kan tot perforatie van de slokdarmwand leiden. Als een voorwerp vastloopt in de slokdarm en er langere tijd blijft zitten, zal het de cellen van de wand van de oesophagus dood drukken. Na verloop van tijd zijn alle

druknecrose cellen van de wand dood en is er een gat ontstaan door druknecrose.

Het voorwerp moet verwijderd worden. Afhankelijk van de plaats kan het zelfs nodig zijn om de thorax te openen. Het liefst verwijder je een voorwerp dat geen ruptuur heeft veroorzaakt, uiteraard onder narcose, door middel van de endoscoop of met lange tangen. Het dier krijgt antibiotica om verdere infectie te voorkomen.

IntoxicatiesAls een dier een bijtende stof heeft ingeslikt, zoals een sterk zuur of een sterke base (dit is een tegenhanger van zuur, maar de verbrandingsverschijnselen zijn hetzelfde), kan het slijmvlies van de slokdarmwand ernstig geïrriteerd raken of beschadigd worden. Als de cellen in de wand afsterven, kunnen er zelfs perforaties ontstaan.

OntstekingenEen oesophagitis is een ontsteking van de slokdarm. Je onderscheidt primaire oesophagitis en secundaire oesophagitis.

Primaire infecties van de slokdarm zijn zeldzaam. Door de ontsteking die op een infectie volgt, raakt de functie van de slokdarm gestoord. Braken is dus het belangrijkste symptoom.De therapie is het geven van antibiotica.

Secundair kan de slokdarm gaan ontsteken na beschadiging door een corpus alienum of door maagzuur dat uit de maag naar de slokdarm loopt. Dit laatste gebeurt als het dier erg vaak braakt. Je spreekt dan van een reflux oesophagitis.Corpora aliena en maagzuur tasten het slijmvlies van de slokdarm aan en dit resulteert in een porte d’entrée voor micro-organismen.Uiteraard is het hier zaak om de oorzaak op te sporen en te behandelen.

TraumaScherpe vreemde voorwerpen die een hond of minder vaak de kat inslikt, kunnen dwars door de wand van de slokdarm heen dringen en de wand perforeren. Bacteriën



krijgen de kans om uit de slokdarm te komen en zich te gaan vermeerderen. Als dat gebeurt, kan een dodelijke infectie optreden.

Het scherpe voorwerp moet verwijderd worden. Het dier krijgt antibiotica vanwege de aanwezige infectie.

TumorenTumoren van de slokdarm komen bij de hond en de kat nauwelijks voor. Ze vernauwen de slokdarm en leiden zo mogelijk tot een megaoesophagus.Operatieve verwijdering van dergelijke tumoren is soms mogelijk.

Ziekten met meerdere oorzakenBij de oesophagus kennen we ziektebeelden die meerder oorzaken hebben. Hier worden de megaoesophagus en de oesophagusstrictuur besproken.

megaoesophagus Bij megaoesophagus is, zoals je hierboven al hebt gelezen, de oesophagus te wijd en de spieren in de wand werken niet goed. De megaoesophagus wordt vooral bij de hond en zelden bij de kat gezien.De oorzaken kunnen zijn:– algemene spieren zenuwziekten zoals myasthenia gravis en dysautonomie (bij

katten)– erfelijke afwijking bij Duitse Herder, Duitse Dog, Ierse Setter en Siamees– immunologische afwijkingen zoals SLE– intoxicaties met lood, thallium of botuline– hersentrauma of tumoren van de hersenstam– hypothyreoïdie– strictuur van de oesophagus (zie hieronder)– ziekte van Cushing

Meestal is er echter ondanks diepgaand onderzoek geen oorzaak te vinden en moet je de diagnose idiopathische megaoesophagus stellen.

Het belangrijkste symptoom is regurgitatie dat door de eigenaar voor braken aangezien kan worden. Regurgitatie is echter een passief proces, het gaat niet gepaard met braakbewegingen van het hele lijf. Er komt zomaar vloeistof of voedsel uit mond of neus lopen. Regurgitatie kan enkele keren per week optreden, maar ook wel twintig keer per dag. Het kan meteen na een maaltijd gebeuren of enkele uren later.Als gevolg van de regurgitatie vermagert het dier, omdat er gewoonweg niet genoeg voedsel naar de maag gaat.

Complicaties als gevolg van de megaoesophagus zijn:– Chronische oesophagitis door terugstromen van maaginhoud in de slokdarm.

Deze reflux oesophagitis geeft aanleiding tot chronische oesophagitis.– Acute sterfte door totale obstructie van de trachea.– Aspiratiepneumonie.

Als je geen oorzaak kan aanwijzen en behandelen, blijft slechts een symptomatische therapie over. Het dier moet leren zittend van een verhoging te eten en te drinken. Het voedsel zakt dan letterlijk naar de maag toe. Het is ideaal als het lukt om het dier te laten zitten gedurende 10 minuten na een maaltijd en 2 minuten nadat het


❑ ZIEKTEN VAN DE EXOCRIENE PANCREAS 23

gedronken heeft. Ook is het mogelijk om de voerbak op de bovenste trede van een keukentrapje te zetten, waarbij het dier met zijn voorpoten op de daaronder gelegen trede staat.Alleen als je meent dat er reflux optreedt, kunnen maagzuurremmers gegeven worden en metoclopramide, waardoor de maag zich sneller ledigt.In gevallen van sterke vermagering en vaak optredende of heftige aspiratiepneumonie kan worden overwogen om een permanente maagsonde operatief aan te brengen. Sommige honden kunnen daar zelfs enkele jaren mee leven.

oesophagusstrictuur Van een oesophagusstrictuur is sprake als er een plaatselijke vernauwing is van de slokdarm. Een strictuur kan veroorzaakt worden door:– chronische ontsteking– reflux van maagzuur– trauma– tumor– corpus alienum

Als een corpus alienum enige tijd in de slokdarm heeft gezeten roept het necrose op en daarna bindweefselvorming ter reparatie. Bindweefsel krimpt na enige weken. Nadat het corpus alienum verwijderd is kan het dier dus opnieuw klachten krijgen, maar nu door de strictuur. Het is aan te raden de eigenaar van een dier, waarbij een vreemd voorwerp is verwijderd, na enige weken contact op te laten nemen zodat de vorming van een eventuele strictuur tijdig kan worden vastgesteld.

De klachten bij oesophagusstrictuur zijn regurgiteren, speekselen, slecht eten en drinken en op den duur vermageren en uitdrogen.De therapie is het oprekken van de strictuur. Je doet dit bij voorkeur door een katheter voorzien van een ballon in de slokdarm te brengen, uiteraard onder narcose. Als je de ballon opblaast wordt de wand van de oesophagus uitgerekt. Vaak moet je deze procedure meerdere keren herhalen met tussenpozen van enkele dagen tot weken. Het oprekken met de ballonkatheter is effectiever dan het chirurgisch aanpakken van de strictuur.

1.4 Ziekten van de exocriene pancreas

Als de alvleesklier een afwijking heeft kan hij niet of niet voldoende insuline en/of spijsverteringssappen meer maken. Hieronder worden de volgende afwijkingen van de exocriene pancreas besproken: EPI, pancreatitis en tumoren.

Exocriene pancreas-insufficiëntie (EPI)

EPI, exocriene pancreas-insufficiëntie, ontstaat doordat de cellen van de exocriene pancreas atrofiëren. Het komt meer voor bij de hond dan bij de kat. De atrofie begint tussen de 1 en 5 jaar en is progressief.Soms is er sprake van een erfelijke aanleg (bekend bij de Duitse Herder) of kunnen een adenocarcinoom, auto-imuunziekten of een chronisch geworden pancreatitis een rol spelen.



Bij EPI is sprake van een te lage productie van spijsverteringsenzymen. Het voedsel wordt hierdoor onvoldoende verteerd en het dier neemt te weinig voedingsstoffen op uit de darm. Dit leidt ertoe dat het dier veel meer voedsel gaat eten dan een gezond dier, maar deze verhoogde voedselopname is meestal niet voldoende om in een goede conditie te blijven. Het dier heeft een doffe vacht.Omdat het dier meer dan normaal eet, produceert het ook meer dan normale hoeveelheden ontlasting. De ontlasting is bleek van kleur, omdat er nog veel onverteerde voedingsstoffen inzitten. De geur van de ontlasting is onaangenaam en zuur, omdat de darmbacteriën de grote hoeveelheden onverteerd voedsel afbreken wat leidt tot gisting.Als de atrofie van de exocriene pancreas heel ernstig is trekken de onverteerde voedseldeeltjes water aan en ontstaat chronische diarree.In hele ernstige gevallen wordt ook de endocriene pancreas aangetast en heeft het dier tevens suikerziekte.

Samengevat kan je de volgende symptomen zien bij een dier met EPI:– grote hoeveelheden bleke, zure ontlasting– polyfagie– vermagering– doffe vacht– chronische diarree in ernstige gevallen

De diagnose kan worden gesteld met behulp van laboratoriumonderzoek met de TLI. TLI betekent trypsinogen like immunoreactivity. Het wordt onder andere gebruikt voor het diagnostiseren van EPI en van pancreatitis. Onder normale omstandigheden lekt er altijd wat trypsinogeen, dit is de inactieve voorloper van trypsine, het eiwitsplitsend enzym, uit de pancreascellen naar het bloed. De hoeveelheid van dit trypsinogeen kun je door middel van een serologische test vaststellen. Waarden lager dan 2,5 microgram duiden op EPI. Waarden tussen 2,5 en 5 zijn twijfelachtig. De test moet dan na een maand opnieuw gedaan worden.

De therapie is symptomatisch en bestaat uit lichtverteerbare, vetarme voeding en een mengsel van pancreasenzymen, pancreasgranulaat genoemd, ter substitutie van de eigen pancreasenzymen. Deze substitutietherapie zorgt ervoor dat het dier weer snel in en goede conditie is, omdat de voedselvertering in de darm weer normaal kan verlopen.Omdat de geatrofieerde pancreascellen niet meer kunnen herstellen, is het noodzakelijk deze therapie levenslang toe te dienen. Het is belangrijk dat je dit goed uitlegt aan de eigenaar.

Pancreatitis

De pancreas maakt de enzymen trypsine, lipase en amylase die respectievelijk eiwitten, vetten en koolhydraten kunnen afbreken. Onder normale omstandigheden zijn de enzymen in de cellen van de alvleesklier in een inactieve vorm opgeslagen en kunnen geen ‘kwaad’ doen, namelijk het aantasten van lichaamscellen. Vanuit de alvleesklier worden ze in een inactieve vorm aan de afvoergangen afgegeven. Pas in de darm worden de enzymen geactiveerd en breken eiwitten, vetten en koolhydraten uit het voedsel af.


❑ ZIEKTEN VAN DE LEVER EN DE GALWEGEN 25

Er zijn een aantal factoren waardoor de enzymen al worden geactiveerd voordat ze in de darm komen en het pancreasweefel zelf af gaan breken. Je hebt dan te maken met een acute pancreatitis. Deze acute pancreatitis komt bij honden vaker voor dan bij katten.De factoren waardoor deze enzymen voortijdig worden geactiveerd zijn:– afsluiting van de afvoergang– hypercalcemie– iatrogene oorzaken, bijvoorbeeld furosemide, oestrogenen en tetracycline– infecties als FIV en toxoplasmose– trauma, bijvoorbeeld wanneer de pancreas in het verloop van een maagtorsie

of en milttorsie wordt samengedrukt– veel vette maaltijdenMeestal is er echter geen oorzaak aan te wijzen.

De symptomen die je bij dit dier kan zien, zijn in paragraaf 1.1 al vermeld en zijn braken, diarree, koorts en vermagering, soms anorexie, sloomheid en uitdroging, soms buikpijn en dit laatste vooral als de ontsteking zich naar de serosa uitbreidt en er dus sprake is van een peritonitis.Hoe meer de pancreas ontstoken raakt des te meer enzymen geactiveerd worden. Ze lekken op den duur ook naar het bloed en kunnen in andere orgaansystemen voor ernstige problemen zorgen. Het hart kan worden aangetast wat kan leiden tot aritmieën, de longen kunnen worden aangetast wat leidt tot longoedeem, de lever kan worden aangetast wat kan leiden tot icterus en ook het optreden van DIS (diffuse intravasale stolling) en bloedingen is mogelijk.

De diagnose wordt gesteld aan de hand van bloedonderzoek. Een waarde hoger dan 35 microgram per liter duidt op een pancreatitis. Soms geeft een echogram aanvullende informatie en laat zien dat er abcessen in de pancreas zijn ontstaan.

In lichte gevallen is er alleen een symptomatische therapie nodig. Je geeft infusen, laat het dier vasten en geeft daarna een licht verteerbaar dieet met kleine porties tegelijk. Verder geef je anti-emetica, antibiotica en, als het dier pijn aangeeft, analgetica.Abcessen worden chirurgisch verwijderd. Ernstige gevallen die leiden tot aantasting van hart, longen, lever en bloed lopen vaak slecht af.De prognose varieert en hangt af van de ernst van de ontsteking.

Tumoren

Tumoren van de pancreas zijn onder meer de adenocarcinomen.Deze tumoren metastaseren snel, waardoor operatieve verwijdering bijna altijd te laat komt. De prognose is dus erg somber.

1.5 Ziekten van de lever en de galwegen

Voordat je gaat lezen over de ziekten van de lever en galwegen wordt eerst wat dieper ingegaan op de symptomen die passen bij ziekten van de lever.



Symptomen bij ziekten van de lever

Sommige symptomen die passen bij afwijkingen van de lever zijn weinig specifiek. Dit zijn:– anorexie– braken– diarree– sloomheid– slecht uithoudingsvermogen– vermageren

Andere symptomen die passen bij afwijkingen van de lever zijn specifiek, namelijk:– bloedingen– buikomvang vergroot– faeces witgekleurd– hersenverschijnselen– icterus– immunodeficiëntie– PU/PD

Een aantal van deze specifieke symptomen wordt hieronder verder uitgewerkt.

BloedingenDe lever maakt ook stollingsfactoren. Een tekort aan deze stollingsfactoren zal tot spontane bloedingen leiden. Daarentegen kunnen deze stollingsfactoren in grote hoeveelheden uit de lever vrij komen als de lever ernstig aangetast is. Dan zal DIS optreden.

Buikomvang vergrootDe buikomvang kan om twee redenen toenemen:– De lever wordt zelf groter als gevolg van de leverziekte.– Hydrops ascites.

Hydrops ascites is oedeem in de buikholte. De lever maakt allerlei eiwitten, bijvoorbeeld transporteiwitten, die in het bloedplasma komen. Deze eiwitten zijn belangrijk om de osmotische waarde van het bloed op peil te houden. Te weinig eiwitten in het bloed leidt tot een te lage osmotische waarde en daarmee tot oedeemvorming.

Faeces witgekleurdDe ontlasting krijgt zijn normaal bruine kleur doordat de lever er gal aan toevoegt. Als dat om een of andere reden niet gebeurt blijft de ontlasting witachtig. Je spreekt dan van acholische faeces.

HersenverschijnselenDe lever heeft een belangrijke functie bij het verwijderen van allerlei gifstoffen en afvalstoffen uit het lichaam. Als de lever dat niet meer kan, zullen die stoffen zich ophopen in het lichaam en op den duur de hersencellen aantasten. Het gevolg is hepato-encephalopathie.



IcterusIcterus is een geelverkleuring van de slijmvliezen. Je kunt drie vormen onderscheiden:– Pre-hepatische icterus: ontstaat door verhoogde bloedafbraak.– Hepatische icterus: ontstaat door een afwijking van de lever zelf.– Post-hepatische icterus: ontstaat door een afwijking van de galwegen.

Pre- en post-hepatische icterus heten samen ook extra-hepatische icterus.Het vrijkomen van bilirubine zorgt voor de geelverkleuring. Behalve de slijmvliezen kleurt ook het bloed hierdoor geel. Dit kan je vrij gemakkelijk zien, nadat een heparine- of een serumbuis is afgedraaid in de centrifuge. Dit is vaak veel eerder zichtbaar dan het geel worden van de slijmvliezen.

ImmunodeficiëntieDe lever bevat veel cellen die betrokken zijn bij het reticuloendotheliale systeem (RES) en is daarmee een belangrijk deel van het immuunsysteem. Slecht functioneren van het RES in de lever zal immunodeficiëntie tot gevolg hebben.

Omdat er bij ziekten van de lever ook veel aspecifieke symptomen zijn die op ziekten van allerlei organen kunnen wijzen, is soms uitgebreide diagnostiek nodig bij een dier dat je verdenkt van een ziekte van de lever of galwegen.De diagnostische hulpmiddelen die je kan inzetten zijn het bloedonderzoek, de biopsie, het echogram en de röntgenfoto.Eigenaren verwachten vaak veel van een bloedonderzoek. In geval van leverafwijkingen is het belangrijk dat je ze uitlegt dat je met een bloedonderzoek wel kan vaststellen dat de lever afwijkend is, maar niet de precieze aard van de leverziekte vaststellen.Het biopt is de aangewezen methode om vast te stellen wat de aard van de leverziekte is. Het grote gevaar bij het nemen van een leverbiopt is het ontstaan van nabloedingen. Belangrijk is daarom te weten of de stolling goed is. Vaak wordt vooraf een bloedonderzoek gedaan, waarbij de stollingsfactoren gecontroleerd worden.Na het nemen van een leverbiopt houd je een patiënt, waarbij een leverbiopsie is uitgevoerd, enige tijd goed onder observatie. Als de kleur van de slijmvliezen en/of de CRT verslechteren of de polsfrequentie sterk toeneemt en hoger blijft waarschuw je meteen de dierenarts. Er zal dan een infuus of zelfs een bloedtransfusie gegeven worden.Het onderzoek door middel van radioactieve isotopen is aan vergunningen gebonden en wordt alleen aan de Faculteit voor Diergeneeskunde de uitgevoerd.

Nu je meer weet over de symptomen en diagnostische mogelijkheden bij leveraandoeningen ga je hieronder lezen over de verschillende ziekten van de lever en de galwegen.

Ziekten van de lever

De lever is een centraal orgaan dat qua anatomie en fysiologie met vele andere is verbonden. Leverziekten kunnen daarom vele oorzaken hebben. De ziekten die hier behandeld worden zijn: ontsteking van de lever, stapelingsziekten, tumoren en vaatafwijkingen.



Hepatitisprimaire hepatitis Er zijn oorzaken die direct de lever aantasten. Dit noem je primaire hepatitis. Daarbij

kan je denken aan infecties met Leptospiren en HCC bij de hond en FIP bij de kat. Daarnaast is de lever van zowel de hond als de kat gevoelig voor infecties met verschillende bacteriën, die voornamelijk uit de darm afkomstig zijn en via het bloed of opkruipend via de galwegen binnenkomen. Ook verschillende schimmels kunnen bij honden en katten een hepatitis veroorzaken.

Leverontsteking kan tot zeer heftige symptomen leiden. Je spreekt dan van een fulminante hepatitis fulminante hepatitis. Het dier is dan vaak ernstig ziek en je ziet de volgende

symptomen: bloedingen, DIS, hersenverschijnselen en icterus. Soms zijn de symptomen meer aspecifiek en zie je braken en diarree.

Een hepatitis kan acuut zijn, maar kan ook een chronisch verloop hebben. Deze chronisch actieve

hepatitischronisch actieve hepatitis zie je alleen bij de hond en niet bij de kat.Tijdens dit ontstekingsproces wordt het leverweefsel op den duur op een andere manier gerangschikt. Je spreekt van cirrose wanneer de eilandjestekening verdwijnt en van fibrose zodra verbindweefseling van de lever optreedt. Dit proces kan zich uitstrekken over een tijdsbestek van maanden.Er zijn aanwijzingen dat levercirrose erfelijk is, maar ook dat er immunologische factoren een rol spelen. Bij de mens is overmatig, langdurig gebruik van alcohol een belangrijke oorzaak.

De oorzaken van een hepatitis zijn vaak buiten de lever gelegen. Je kan dan denken aan gifstoffen uit het lichaam zelf of aan gifstoffen van buitenaf. Als de lever niet primair wordt aangetast, maar ontstoken raakt als gevolg van het feit dat hij een centrale rol heeft in de stofwisseling en bij de detoxificatie van gifstoffen, spreek je

reactieve hepatitis van een reactieve hepatitis.

Oorzaken die verantwoordelijk kunnen zijn voor een reactieve hepatitis zijn gifstoffen uit het lichaam zelf en gifstoffen van buitenaf.

Gifstoffen uit het lichaam zelf zijn:– toxinen die afkomstig zijn van een pancreatitis– toxinen afkomstig van ontstekingen van andere organen, bijvoorbeeld het

maagdarmkanaal– toxinen afkomstig van tumoren

Gifstoffen van buitenaf zijn:– petroleumderivaten, zware metalen, zoals lood en ijzer en gechloreerde

koolwaterstoffen– sommige paddestoelen (ammonieten) zijn schadelijk voor de lever– beschimmeld voer, waarin schimmels mycotoxinen, zoals aflatoxinen, maken die

erg giftig zijn – medicijnen

De medicijnen die verantwoordelijk kunnen zijn voor een reactieve hepatitis zijn onder meer bij de kat diazepam en griseofulvine en bij de hond trimetoprim-sulfa en halothaan. Ook anti-epileptica kunnen schadelijk zijn. Deze medicijnen dien je dan ook niet toe bij dieren die al een leverafwijking hebben.



Sommige antihelmintica zijn bepaald niet ongevaarlijk voor de lever. Daarom is het bij het verstrekken van wormkuren aan te raden om naar de algemene gezondheidstoestand van het te ontwormen dier te vragen. Als je de eigenaar tactvol op eventuele gevaren wijst, zal dit bevorderen dat de klanten de wormmiddelen bij de praktijk blijven aanschaffen en niet bij supermarkt of dierenspeciaalzaak.

De lever is erg gevoelig voor zuurstoftekort, zoals dat op kan treden bij shock, decompensatie van het hart en acuut optredende anemie, zoals AIHA. Door een tekort aan zuurstof zullen ontsteking en necrose van de levercellen optreden.

De therapie van hepatitis is vooral het opsporen en behandelen van de oorzaak. Daarnaast kan je slechts symptomatisch behandelen:– Bij braken: anti-emetica– Bij dehydratie: infusen– Bij hersenverschijnselen:

• een nierdieet. Dit is een eiwitarm dieet, waardoor er minder afvalstoffen (onder andere ammoniak) van de eiwitstofwisseling worden geproduceerd en de hersenen dus voor de toxische effecten daarvan gespaard blijven.

• lactulose (1 ml/kg lichaamsgewicht per os). Dit vermindert de hoeveelheid ammoniak in het bloed.

De chronisch actieve hepatitis met cirrose en fibrose wordt behandeld met corticosteroïden. De duur van de behandeling kan variëren en wel tot 5 maanden oplopen. Je stopt pas met het geven van prednisolon als een biopsie heeft uitgewezen dat de ontsteking helemaal over is. Als je te vroeg met de kuur stopt zal de ontsteking heftig opflakkeren en de kans op genezing wordt dan zeer klein.

De prognose van hepatitis hangt ervan af hoe lang het proces al bestond en hoeveel levercellen al genecrotiseerd zijn. De lever heeft gelukkig een zeer groot herstelvermogen, zodat de prognose meestal redelijk gunstig is.

StapelingsziektenEr zijn verschillende stoffen die zich kunnen ophopen in de lever. Hier worden besproken stapeling van amyloïd, glycogeen, koper en lipiden.

Bij de Shar Pei en de Oosterse Kortharen zoals de Siamees kan zich amyloïd in de lever ophopen. Het kan om zulke grote hoeveelheden gaan dat de lever spontaan kan ruptureren. Dit ruptureren gaat gepaard met ernstige bloedingen.

Onder invloed van corticosteroïden, door een bijnierziekte of iatrogeen (en dan het glycogeen vaakst als gevolg van injecteerbare preparaten), stapelt zich in de levercellen glycogeen

op met als gevolg ontsteking en necrose.De therapie is uiteraard behandeling van de bijnierziekte of het stoppen van de corticosteroïd toediening.

koper Bij de Bedlington Terriër komt een erfelijke ziekte voor waarbij de lever wel koper kan opnemen, maar niet meer kan afgeven. Koper stapelt zich in de levercellen op en veroorzaakt een chronische ontsteking en cirrose.Er is een DNA-test en aangeraden wordt om Bedlington pups te testen.



Gevoelige dieren kunnen dan levenslang behandeld worden met penicillamine of zinkgluconaat. Deze stoffen remmen de opname van koper in de lever. Ze voorkomen dus alleen verdere schade en genezen al aangetast weefsel niet. Daarom is een vroege herkenning door middel van de DNA test van belang. Door gebruik te maken van de DNA-test en aan de hand daarvan vast te stellen welke dieren met elkaar gekruist kunnen worden, is de Bedlington Terrier Club bezig om deze ziekte te elimineren.Uiteraard is het ten stelligste aan te raden dat je met erfelijk belaste dieren niet meer verder fokt.

lipiden Tot slot kunnen lipiden (vetten) zich ophopen in de levervellen. Dit zie je:– bij overvoerde, te dikke dieren– in het verloop van suikerziekte– idiopathisch bij de kat

Bij de kat is er een idiopathische vorm van lipiden stapeling in de levercellen bekend die op kan treden bij, meestal te dikke, dieren die enige tijd hebben moeten vasten of door ziekte geen eetlust hadden. Door het vasten ontstaat een tekort aan essentiële aminozuren zoals arginine en carnitine. Deze aminozuren zijn nodig bij het afgeven van lipiden uit de levercellen. Als de kat deze aminozuren niet via het voer binnen krijgt, zal stapeling van lipiden in de levercellen het gevolg zijn. Dit is een reden waarom je bij katten voorzichtig moet zijn met het laten afvallen. Complicaties zijn optreden van hersenverschijnselen en een stijging van het bloedsuikergehalte doordat de lichaamscellen, om een nog onbekende reden, niet goed meer op insuline reageren (insuline resistentie).De therapie is het geforceerd voeren van de kat met eiwitrijk voer, desnoods met een maagsonde.

TumorenTumoren kunnen primair in de lever aanwezig zijn, maar ook uitzaaiingen zijn van een tumor elders in het lichaam.

primaire levertumoren Primaire levertumoren zijn het adenoom en het carcinoom, die als een enkele grote massa in de lever groeien. Ze geven over het algemeen pas symptomen als ze erg groot zijn geworden en bijvoorbeeld op de maag drukken.Ze kunnen soms goed operatief verwijderd worden, zelfs als ze erg groot zijn geworden. De lever heeft een groot herstelvermogen en een grote reservecapaciteit. Je kan wel 60-70% van de lever verwijderen zonder ernstige gevolgen.

hemangiomen Hemangiomen van de lever zijn kleine, over de hele lever verspreide (diffuus), tumoren. Ze kunnen primair zijn of gemetastaseerd zijn uit bijvoorbeeld de milt.Omdat de hele lever is aangetast is er geen chirurgische therapie mogelijk. Ze reageren ook niet goed op cytostatica.De prognose is erg slecht.

maligne lymfomen Maligne lymfomen ofwel lymfosarcomen komen ook voor in de lever. Ze zijn ook diffuus verspreid en kunnen een ernstige vermindering van de leverfunctie veroorzaken.De therapie kan zijn een behandeling met cytostatica (chemotherapie) en prednisolon.Chemotherapie heeft bij hond en kat wezenlijk minder nare bijwerkingen dan bij de mens. Bij het toedienen van chemotherapeutica dien je zeer voorzichtig te zijn, omdat de stoffen uitermate gevaarlijk zijn voor de mens.



Vaatafwijking: portosystemische shuntDe afwijking is aangeboren en bij sommige rassen is erfelijkheid vastgesteld. Bij deze afwijking stroomt het bloed uit de poortader niet door de lever maar via een normaal niet aanwezige ader direct naar de vena cava. De lever krijgt daardoor geen bloed direct van de darm. Het gevolg is dat de levercellen alleen via de arteria hepatica van bloed worden voorzien. Dat is genoeg om de levercellen van zuurstof en van voedsel voor eigen gebruik te voorzien, maar niet voldoende om de levercellen hun werk goed te laten doen. Het bloed in de a. hepatica is immers niet alleen afkomstig uit de darm maar uit het hele lichaam. De concentratie aan voedingsstoffen in de a. hepatica is daarom laag. Veel lager dan het bloed dat de lever direct uit de darmen bereikt via een normaal poortaderstelsel. Bovendien zijn de concentraties insuline en glucagon, die de lever normaal bereiken via het poortaderstelsel, ook heel laag in het bloed in de a. hepatica. De leverfunctie is bij dieren met deze afwijking dus onvoldoende.

Het niet goed doorstromen van bloed naar de lever kan ook optreden als de bloeddruk in de lever erg hoog is bijvoorbeeld bij:– een hartafwijking– levercirrose– trombose van de poortader– een tumor die de vena cava dichtdrukt

Daardoor kan het bloed niet vrijelijk van de poortader de lever instromen en gaat het via anastomosen naar de achterste holle ader zonder de lever te passeren. Het effect is dan gelijk aan dat van de portosystemische shunt.

De symptomen zijn braken, diarree, hersenverschijnselen, PU/PD, sloomheid, slecht uithoudingsvermogen en vermagering.De diagnose kan je stellen door middel van de ammoniakconcentratie in het bloed in combinatie met een echogram dat het afwijkend bloedvat kan aantonen. Ook door middel van een scan met radioactieve isotopen kan de shunt worden aangetoond.

De therapie is chirurgisch en wordt door een specialist uitgevoerd.De prognose is redelijk gunstig mits de fijnste vertakkingen van de poortader in de lever normaal zijn. Soms zijn deze niet aanwezig en vormt de poortader geen haarvatennetwerk in de lever, zodat het bloed wel door de lever gaat, maar niet uit

Fig. 1.5 Levertumoren bij een kat



de aders kan en onverwerkt in de achterste holle ader komt. Dit heet vena porta hypoplasie.

Ziekten van de galwegen

Van de ziekten van de galwegen worden behandeld de cholelithiasis, galwegobstructie en de ontsteking.

CholelithiasisGalstenen komen bij hond en kat weinig voor. De oorzaak voor het vormen van galstenen is niet bekend. Ze kunnen zo groot worden dat ze afsluiting van de galweg veroorzaken en zo leiden tot cholestase (galstuwing).De therapie is chirurgisch.

GalwegobstructieAfsluiting van de galwegen kan optreden door:– Cholelithiasis (galsteen).– Chronische ontsteking van de galweg. Fibrosering kan daarbij de galgang

vernauwen.– Cysten van de lever of de galgangen zelf.– Cysten en tumoren van organen in de nabijheid, bijvoorbeeld de pancreas.– Hernia diafragmatica. Deze kan tot inklemming van de lever en afsnoering van

de galweg leiden.– Trauma. Ook dit kan leiden tot fibrosering.– Tumor, bijvoorbeeld het galgangcarcinoom.

De obstructie leidt tot cholestase en dus (posthepatische) icterus en acholische feces en verder anorexie, braken en vermageren.Door gebrek aan gal in de darm wordt er onvoldoende vet uit de darm opgenomen, waardoor het (vetoplosbare) vitamine K ook niet voldoende opgenomen wordt. Een hypovitaminose K leidt tot een te laag gehalte aan stollingsfactoren in het bloed.Als de afsluiting langer duurt kan een hepatitis volgen.

De therapie hangt af van de oorzaak en zal vaak chirurgisch zijn.

Fig. 1.6 Deze galstenen werdenoperatief verwijderd bij

een hond


❑ ZIEKTEN VAN MAAG EN DARMEN 33

OntstekingZowel bij de hond als de kat komen ontstekingen van de galgangen en de galblaas voor. Je kunt een aantal ontsteking onderscheiden die betrekking hebben op de galwegen.– Een cholangiolitis: ontsteking van de kleine galwegen in de lever.– Een cholangitis: ontsteking van de grotere galgangen in de lever.– Een cholecystitis: ontsteking van de galblaas.– Een choledochitis: ontsteking van de ductus choledochus die de gal van de

galblaas naar de darm voert.

De oorzaak van dergelijke ontstekingen is meestal een opkruipende bacteriële infectie vanuit de darm.Een ontsteking van de galwegen kan erg heftig zijn en gepaard gaan met ernstige bloedverlies via de ontlasting. Ook kan de ontsteking van de wand van de galblaas zich uitbreiden naar de serosa van de galblaas en een peritonitis (buikvliesontsteking) veroorzaken.De cellen van de wand van de galgangen of galblaas kunnen bij een ontsteking in zo grote mate afsterven dat er een ruptuur van de galweg optreedt. Dit leidt tot chemisch trauma van het buikvlies en ook tot een peritonitis. (Een ruptuur van de galweg kan ook optreden door groot uitwendig trauma zoals een aanrijding.)De symptomen zijn braken, ascites (met een galachtige = groen/bruine kleur) en icterus.Bij de kat gaat een chronische galwegontsteking soms gepaard met een hepatitis en kan de pancreas geïnfecteerd raken vanuit een acute cholangitis, omdat de pancreas en galweg zo dicht bij elkaar liggen.

1.6 Ziekten van maag en darmen

Bij symptomen als anemie, buikpijn of shock dien je een dier snel naar de praktijk te laten brengen. Buikpijn kan op ernstige afwijkingen duiden. Je kan denken aan ulcera of corpora aliena, die een perforatie van maag of darm hebben veroorzaakt. Ook een liggingverandering van de darmen of een hernia, waarbij maag of darmen zijn betrokken, kan dodelijk zijn.Heftig en langdurig braken en/of diarree kan tot dodelijke dehydratie en verlies van elektrolyten leiden. Een maagtorsie, vaak gekenmerkt door onder andere loos braken is een zeer dringend spoedgeval.

Als je dit zo leest kan je al concluderen dat bij aandoeningen van de maag en darmen grote kans is op spoedgevallen. Het is dus van groot belang dat, wanneer een eigenaar opbelt met klachten van het maagdarmkanaal van zijn huisdier, je de juiste vragen stelt en bij enige twijfel een dier altijd naar de praktijk laat komen. Hieronder worden de vragen doorgenomen, die je kan stellen bij een dier met braken, met diarree en met obstipatie/ileus. Daarna lees je over de oorzaken en therapie van deze afzonderlijke klachten.

Spoedgeval of niet?

Als je een eigenaar aan de telefoon krijgt die vertelt dat zijn dier braakt, diarree heeft of last heeft van obstipatie, dan probeer je erachter te komen of het dier met spoed



naar de praktijk moet komen of niet. Je doet dit door systematisch vragen te stellen aan de eigenaar.

BrakenHonden en katten braken vaak. Het is belangrijk dat je nagaat hoe ernstig het braken is. Om een inschatting te maken van hoe ernstig het braken is houd je rekening met de volgende zes punten.1 Duur en frequentie2 Tijdstip3 Productief of niet?4 Hoe ziet het braaksel eruit?5 Algemeen ziek zijn6 Symptomen van andere organen

duur en frequentie Allereerst vraag je naar de duur en frequentie van het braken. Hoe langer en hoe vaker het dier braakt, des te meer kans bestaat dat sprake is van een ernstige ziekte.Het dier raakt met het braaksel ten eerste vocht kwijt en kan daardoor uitdrogen. Vooral jonge dieren kunnen snel uitdrogen Met het braaksel gaat ten tweede ook maagzuur verloren. Er kan zelfs zoveel zuur uit het lichaam verloren gaan dat er een tekort ontstaat. Er dreigt dan een verhoging van de pH van het bloed, een alkalose. Ten derde is er een verlies van elektrolyten, zoals chloor-, natrium- en kaliumionen.

tijdstip Daarnaast vraag je naar het tijdstip van braken. Als het dier kort na een maaltijd braakt kan de oorzaak, zoals je eerder hebt gelezen, een afwijking van de slokdarm zijn. Als het dier onafhankelijk van de maaltijd braakt, kan dat erop wijzen dat het braken veroorzaakt wordt door een ziekte die niets met de maag te maken heeft, bijvoorbeeld een blaasontsteking.

productief Probeer er ook achter te komen of het braken productief is of niet. Meestal braakt het dier tijdens het braken voedsel, slijm of iets anders uit. Soms echter heeft het dier slechts braakneigingen en geeft het niets op. Dan kan bijvoorbeeld de maag om zijn as gedraaid zijn (maagtorsie), een zeer ernstige, vaak met de dood eindigende, ziekte.Soms lijkt het maar of het dier onproductieve braakneigingen heeft. Het dier maakt kuchende geluiden en kokhalst. Dit wijst op een aandoening van het ademhalingsapparaat. Bij een laryngitis, een tracheïtis of een bronchitis kan zeer taai slijm in de luchtweg aanwezig zijn. Het slijm wordt door de trilhaartjes naar de keel gestuwd, waar het blijft kleven aan het slijmvlies. Door de hiervoor genoemde ‘loze braakneigingen’ komt het slijm los te liggen en wordt dan ingeslikt.

uiterlijk Als vierde punt vraag je de eigenaar naar het uiterlijk van het braaksel. Als je rode of bruine slierten in het braaksel ziet, wijst dat erop dat er bloed bijgemengd is. Dan kan doordat:– een tumor een bloedvat heeft aangevreten;– bij een heel ernstige maagontsteking naast de witte ook de rode bloedcellen de

bloedvaten hebben verlaten;– er een beschadiging van de slokdarm door frequent braken plaatsvindt.

Als maar weinig braaksel geproduceerd wordt dat schuimig wit of geel is, is de maag leeg. Het dier braakt dan al langere tijd. Als het braaksel op ontlasting lijkt wat geur en uiterlijk betreft, is het waarschijnlijk dat de darm is afgesloten. Het dier kan dan



de ontlasting niet meer via de anus lozen. Het probeert de ontlasting door braken te verwijderen. Het duidt erop dat de darmafwijking zeer ernstig is en al langere tijd bestaat.

algemeen ziek Vraag ook of het dier algemeen ziek is. Als het dier naast het braken ook nog algemeen ziek is kan het gaan om een ernstige afwijking en kan het beste direct een dierenarts worden bezocht.

andere symptomen Ten slotte let je erop of er andere symptomen zijn die op een afwijking van andere organen kunnen wijzen. Als een teef bijvoorbeeld maar af en toe braakt en niet algemeen ziek is, mag je niet de conclusie trekken dat er geen sprake is van een ernstige afwijking. Als je hoort dat het dier onregelmatig loops is, er een vaginale uitvloeiing is en het dier veel drinkt kan een baarmoederontsteking aan het braken ten grondslag liggen. Dan is het belangrijk dit dier direct naar het spreekuur te laten komen.

De meest voorkomende oorzaken van braken zijn oorzaken gelegen in de maag zelf, oorzaken gelegen in de darmen en oorzaken gelegen buiten het maagdarmkanaal.

Oorzaken van braken die gelegen zijn in het maagdarmkanaal zijn:– corpus alienum– gastritis– hernia hiatus oesophagicus– hypertrofie– ileus– maagdilatie of -torsie– motiliteitsstoornis– tumor

Oorzaken van braken die gelegen zijn buiten het maagdarmkanaal zijn:– afwijkingen van andere organen:

• alvleesklier• baarmoeder (endometritis)• blaas (heftige cystitis)• lever• nieren

– shock– stress– vergiftigingen– prikkeling zintuigcellen

DiarreeDiarree is een belangrijk symptoom van darmafwijkingen. Als een hond of kat diarree heeft, zijn de volgende zaken van belang.1 Duur en frequentie2 Hoe ziet de diarree eruit?3 Algemeen ziek zijn4 Symptomen van andere organen



duur en frequentie Vraag eerst naar de duur en frequentie van de diarree. Hoe langer en hoe vaker het dier diarree heeft, des te meer kans bestaat dat sprake is van een ernstige ziekte. Het dier raakt met de diarree ten eerste vocht kwijt en kan daardoor uitdrogen. Vooral jonge dieren kunnen snel uitdrogen Met de diarree gaan ten tweede ook basen verloren (faeces heeft een basische pH). Er kan zoveel base uit het lichaam verloren gaan dat er een tekort ontstaat. Er dreigt dan een verlaging van de pH van het bloed, een acidose. Ten derde is er een verlies van elektrolyten, met name kaliumionen.

uiterlijk Als tweede punt vraag je naar het uiterlijk van de diarree. Diarree kan verschillende aspecten hebben, die een aanduiding kunnen zijn voor de onderliggende oorzaak.Hoe dunner de ontlasting, des te meer water raakt het dier kwijt. Een lichtgekleurde, schuimige diarree duidt op een slechte vertering van het voedsel. Als de ontlasting zwart is, duidt dat op bloedverlies in de dunne darm. Het bloed dat in het darmlumen terechtkomt, wordt gedeeltelijk verteerd in de darm en wordt dan zwart. Als slijm op de ontlasting te zien is of helderrood bloed, is er meestal een afwijking van de dikke darm. Het bloed in de dikke darm kan niet meer worden verteerd en blijft daarom rood.

algemeen ziek Als het dier behalve dat het diarree heeft ook algemeen ziek is, mag de eigenaar niet aarzelen de hulp van een dierenarts in te roepen.

andere symptomen Tot slot vraag je naar andere symptomen die kunnen wijzen op ziekten van andere organen.De gevreesde hondenziekte tast niet alleen de darmen aan, maar ook de ademhalingsorganen en de bindvliezen van de ogen. Nierafwijkingen kunnen behalve braken tevens diarree veroorzaken.

Diarree kan je indelen in twee groepen: dunne darm diarree en dikke darm diarree.Bij dunne darm diarree heeft het dier 5 tot 6 keer per dag ontlasting en vermagert soms. Bij dikke darm diarree heeft het dier vaker (tot 10 keer) per dag ontlasting en vertoont tenesmus. Dit is het pijnlijk en vaak onproductief persen op de ontlasting of persen nadat er ontlasting is geproduceerd.

Zowel bij dunne darm diarree als bij dikke darm diarree kan de diarree gepaard gaan met:– borborygmi (vaak kan je de darmgeluiden, borborygmi, zelfs zonder

fonendoscoop horen)– braken– buikpijn ofwel koliek– flatulentiefrequentie omhoog (veel vaker windjes laten)– gras eten

De belangrijkste oorzaken van diarree die van de darm uitgaat zijn:– abnormale darmflora– abnormale darminhoud– dysbacteriose– enteropathie– idiopathisch– infectie– maldigestie– malabsorptie



– motiliteitsstoornis– tumoren– voedselintolerantie

De belangrijkste oorzaken van diarree die niet van de darm uitgaat zijn:– intoxicatie– stoornissen andere organen

• te hoge bloeddruk• endocriene ziekten• leverziekten• slechte nierfunctie

Obstipatie/ileusAls een dier moeizaam defeceert en weinig of zelfs geen ontlasting produceert is sprake van obstipatie ofwel constipatie. Het komt bij de kat wat vaker voor dan bij de hond. Van ileus spreek je als de darm geheel is afgesloten en dus geen passage van feces mogelijk is. Ileus is een ernstiger afwijking dan obstipatie.Om een onderscheid tussen deze twee te maken is grondig onderzoek nodig. De eigenaar zal slechts obstipatie opmerken.

Bij obstipatie/ileus let je op de volgende punten.1 Duur2 Koliek3 Braken4 ’Ontlasting’5 Algemeen ziek zijn6 Symptomen van andere organen

duur Als een dier obstipatie heeft, is het van belang te letten op de duur van de klacht. Hoe langer, hoe ernstiger. Je weet dat er in de ontlasting bacteriën aanwezig zijn. Deze bacteriën maken afvalstoffen en de darm is aan een bepaalde hoeveelheid daarvan gewend. Als de ontlasting het lichaam niet kan verlaten zullen de bacteriën steeds meer afvalstoffen maken. De darm kan deze grote hoeveelheid niet aan en de afvalstoffen kunnen in het bloed komen. De afvalstoffen zijn giftig zodra ze in het bloed komen. Als de obstipatie/ileus nog langer aanhoudt zullen de darmen ook de bacteriën zelf niet meer kunnen verhinderen in het lichaam binnen te dringen. De bacteriën zullen in het lichaam erg veel schade aanrichten.

koliek Daarnaast bekijk je of het dier koliek heeft. Als het dier koliek heeft is de obstipatie ernstig.

braken Een obstipatie die al wat langer bestaat veroorzaakt faecaal braken. Dit braaksel heet zo, omdat het ruikt naar ontlasting. Als een eigenaar je dit vertelt of je ruikt het zelf bij een dier, behandel deze patiënt dan als een spoedgeval.

ontlasting Als vierde punt kijk je of het dier ‘ontlasting’ heeft. Als een kleine hoeveelheid bloederig slijm uit de anus komt is de obstipatie ernstig.

algemeen ziek Ook let je goed op of het dier algemeen ziek is.



andere symptomen Tot slot bekijk je of er ook andere symptomen die kunnen duiden op ziekten van andere organen waar te nemen zijn.

Oorzaken van obstipatie zijn:– aangeboren afwijkingen– corpora aliena– hernia– iatrogeen– liggingveranderingen van de darm– neurogeen– omgevingsfactoren– trauma– tumoren– voeding– worminfecties

Braken door afwijkingen in het maagdarmkanaal

Aandoeningen in het maagdarmkanaal die aanleiding kunnen zijn tot braken zijn onder andere gastritis, hernia hiatus oesophagicus, hypertrofie, ileus, maagtorsie, motiliteitsstoornissen, (pylorus)stenose en tumoren.Waarschuwing: braken is slechts een symptoom. Het kan wijzen op een groot aantal, soms ernstige, aandoeningen. Neem het daarom altijd heel serieus op en vraag alle punten op je vragenlijstje uitgebreid na. Zelfs bij hele lichte twijfel laat je een eigenaar naar de praktijk komen.

GastritisEen gastritis kan acuut of chronisch zijn. Oorzaken van een maagontsteking kunnen zijn:– Bacteriële infectie. Bacteriën die veel gezien worden bij maagontsteking zijn

Heliobacter en Gastrospirillum soorten. Zij kunnen door het basische ammonia te produceren het maagzuur neutraliseren en daardoor in de maag goed overleven.

– Corpora aliena. Vreemde voorwerpen die in de maag komen, schuren over het maagslijmvlies en veroorzaken zo een mechanisch trauma van het maagslijmvlies. Het corpus alienum schuurt de beschermende slijmlaag die de maag maakt, weg. Daardoor kunnen het maagzuur en de maagenzymen het slijmvlies aantasten waardoor een maagontsteking veroorzaakt wordt. Honden en katten met een maagontsteking willen vaak gras eten. In tegenstelling tot wat veelal gedacht wordt, zal dit de maagontsteking verergeren. Het gras is ook een corpus alienum dat het maagslijmvlies (extra) beschadigt. Het is dus verstandig te verhinderen dat de dieren gras eten.

– Iatrogeen. Iatrogene gastritis kan veroorzaakt worden door: aspirine, corticosteroïden en NSAID’S. Een allergie voor stoffen in het voer komt maar zelden voor.

– Immunogeen.– Intoxicatie. Giftige stoffen die gastritis veroorzaken zijn zware metalen (zoals

lood, kwik, ijzer, thallium), planten (azalea, colchicinum), schoonmaakmiddelen.– Virale infectie. Virussen die maagontsteking veroorzaken zijn het parvo-, corona-

, hondenziekte- en HCC-virus.



– Voedselintolerantie. Voedselintolerantie is het niet verdragen van een bepaald voer. Het kan veroorzaakt worden doordat het voer bedorven is of zelfs beschimmeld of doordat er kleurstoffen in zitten die het dier niet verdraagt en die de maag irriteren.

Van een atrofische gastritis is sprake als de maagwand dunner wordt als reactie op de ontsteking. Het maagslijmvlies kan na verloop van tijd zelfs plaatselijk geheel verdwijnen, zodat een maagzweer, een ulcus, ontstaat. Maagzweren worden onder andere gezien bij gastrititiden door NSAID’S. Het ulcus kan twee zeer ernstige consequenties hebben:– De ulcus kan zo diep worden dat een maagperforatie ontstaat. Maagsap loopt

dan in de buikholte met als gevolg een ernstige peritonitis.– De ulcus kan een groot bloedvat, wat in zijn buurt ligt, aantasten. De wand van

het bloedvat kan zover aangevreten worden dat het tot ernstig bloedverlies komt.

Uiteraard kunnen grote scherpe vreemde voorwerpen ook tot maagperforatie en bloeding leiden.

Symptomen van een maagontsteking zijn:– Algemeen ziek zijn (niet eten en drinken, koorts en sloomheid). Dit kan in meer

of mindere mate gezien worden.– Anorexie– Braken– Melena (zwarte ontlasting als gevolg van (verteerd) bloedbijmenging)– Pica (het bewust eten van abnormale zaken)– Reflux oesophagitis. Een complicatie van chronisch braken kan zijn dat een

ontsteking van de oesophagus optreedt, doordat zo vaak maagsappen langs stromen. Dit terugstromen van maagsappen noem je reflux.

– Vermagering– Bidhouding. Bij pijn in hun maag nemen honden vaak de bidhouding aan.

Fig. 1.7 Dit is een typische

houding voor viervoetersmet buikpijn en kan

onder andere duiden opeen maagontsteking.



Braken is van de genoemde symptomen het voornaamste symptoom. Hoe ernstiger de ontsteking, des te sneller na de maaltijd wordt het voedsel uitgebraakt. Bij een heftige maagontsteking wordt ook water kort na het drinken opgegeven. Het opbraken van bloed, hematemesis, is een teken van een zeer heftige ontsteking of van een bloedend ulcus.De maagontsteking is niet al te ernstig als het dier niet algemeen ziek is en nog goed eet en drinkt, geen koorts heeft en levendig is, water niet uitbraakt en voedsel pas geruime tijd na de maaltijd wordt uitgebraakt.

Diagnostisch kan onder andere gebruik gemaakt worden van een röntgenfoto. Bij een aantal patiënten zal een corpus alienum op de foto zichtbaar zijn.

De therapie omvat het geven van rust aan de maag. Bij een lichte maagontsteking kan worden volstaan met het dier 24 uur te laten vasten.Als het dier na 24 uur vasten nog steeds braakt of als het zieker wordt moet de eigenaar nog dezelfde dag naar de praktijk komen.Als het dier gestopt is met braken na die 24 uur, krijgt het 6 keer per dag een kleine hoeveelheid van een licht verteerbaar voer dat veel koolhydraten en eiwit van een hoge kwaliteit bevat. Daarna iedere volgende dag één maaltijd afbouwen, zodat na vier dagen het dier weer zijn gebruikelijke twee maaltijden per dag krijgt en het normale voer weer gegeven wordt.

Ondersteuning met medicijnen is mogelijk.Metoclopramide is een anti-emeticum, een antibraakmiddel, dat inwerkt op het braakcentrum en op die manier de braakreflex remt. Bovendien bevordert het het transport van de darminhoud in de maag en darmen. Soms zijn de bijwerkingen, slaperigheid en spierzwakte, aanzienlijk en wordt een alternatief medicijn gegeven.Bij maagzweren geef je antacida, medicijnen die de pH in de maag verhogen, zoals cimetidine. Dit middel remt tevens de productie van maagenzymen.

Daarnaast hangt de therapie ook af van de oorzaak. Als de ziekte veroorzaakt wordt corpus alienum door een corpus alienum kan je - afhankelijk van de aard van het voorwerp (kleine,

ronde voorwerpen) - het dier laten braken of afwachten in de hoop dat het voorwerp met de ontlasting meekomt. Als dat niet mogelijk blijkt kan via de endoscoop of middels een gastrotomie, dit is het operatief openen van de maag, het voorwerp verwijderd worden.

Fig. 1.8 Een deel van het

maagslijmvlies bij eenhond. In het slijmvlies is

een maagzweerzichtbaar, die bedekt is

met een bloedstolsel.



iatrogeen Als de oorzaak iatrogeen is zal de toediening van het betreffende middel gestopt worden.

intoxicatie Bij intoxicatie is het opsporen van de aard van een vergiftiging duur en vaak moeilijk. Soms is er een antidoot (tegengif), maar meestal bestaat de therapie uit de algemene handelingen bij intoxicaties.

voedselintolerantie Als tot slot vermoed wordt dat voedselintolerantie de oorzaak is dient de eigenaar van voer te veranderen.

Hernia hyatus oesophagicusIn het middenrif is een opening (hyatus) aanwezig, waar de slokdarm door naar de maag loopt. Deze opening kan congenitaal of door trauma te groot zijn. De maag kan dan door die opening heen gaan en deels in de borstholte komen te liggen.Het is te begrijpen dat dan een passagestoornis eventueel met reflux naar de slokdarm zal optreden.De therapie is chirurgisch.

HypertrofieAls het slijmvlies van de maag dikker wordt spreek je van een hypertrofischegastropathie. De verdikking is meestal niet over het gehele slijmvlies van de maag uitgebreid. Soms worden tussen de verdikte plekken zelfs ulcera gevormd. Een verdikking kan zelfs zo groot worden dat de passage van voer door de pylorus bemoeilijkt wordt.Dit kan je aantreffen bij:– Auto-immuunreacties. Als de maag chronisch ontstoken is kunnen leukocyten

per ongeluk geprogrammeerd worden om zich tegen de maagcellen te richten. Er treedt dan een auto-immuunreactie op met woekering van het maagslijmvlies.

– Corpora aliena. Corpora aliena die langere tijd in de maag aanwezig zijn geven aanleiding tot woekering van het slijmvlies van de maag.

– Tumoren. Sommige tumoren, die in heel andere organen dan het maagdarmkanaal kunnen liggen, maken stoffen, zoals histamine, die de maagwand aanzetten tot woekering.

De therapie is soms slechts een symptomatische behandeling van de oorzaak, bijvoorbeeld bij gastritis. Eventueel kan plaatselijk hypertrofisch slijmvlies verwijderd worden als het de voedselpassage belemmert.

Fig. 1.9 Een bastaardhond (�)

van 18 maanden metbraken en

koliekverschijnselen.Duidelijk zichtbaar is de

naald in de maag.



IleusAls de darm afgesloten is en er dus sprake is van een ileus zal het dier door braken proberen zijn darmkanaal te ledigen. Het braaksel lijkt dan wat geur en kleur betreft op ontlasting. Dit dier is ernstig algemeen ziek en moet worden beschouwd als een spoedgeval.

Maagtorsie bij de hondEen verwijding (= dilatatie), een draaiing om zijn lengteas (= torsie) en het in de knoop liggen (= volvulus) van de maag zie je vooral bij grotere honden. De anamnese verluidt daarbij vaak dat het dier gegeten heeft en daarna heeft lopen spelen. De oorzaak is niet bekend. Vermoed wordt dat motiliteitstoornissen en de anatomie, de maag van de hond is namelijk zeer wankel opgehangen in het buikvlies, leiden tot een draaiing van de maag. De maag kan 90° tot wel 360° draaien.Door de draaiing van de maag wordt het gevoelige buikvlies waar de maag in hangt uitgerekt. Dat doet pijn en prikkelt de braakreflex. Het dier kokhalst en gaat lucht inslikken. Door de ingeslikte lucht zwelt de maag sterk op. De maag zwelt zelfs zo sterk op dat hij de achterste holle ader gedeeltelijk dicht drukt. Het bloed kan niet goed meer afgevoerd worden naar het hart. Hierdoor treden hartfalen, nierfalen en shock met DIS op. Ook duwt de opgezwollen maag het middenrif naar craniaal en dit vermindert de ruimte in de thorax, waardoor de longfunctie minder wordt. Door de afwijkende ligging van de maag komen ook de milt, de lever en de pancreas in de verdrukking. De pancreas scheidt ontstekingveroorzakende stoffen af die het hart en de lever aantasten. De maagwand wordt samengedrukt doordat de maag zo opzwelt. Daardoor sterft de maagwand plaatselijk af en kan het tot een maagruptuur komen.

Fig. 1.10 Enorme uitgezette, metgas overvulde, maag ten

gevolge van eenmaagdraaiing bij een

Dobermann (�) van 8jaar. Met een tekening istevens de gewone plaatsen grootte van de maag

aangegeven.



De symptomen zijn: onrust, loze braakbewegingen (het dier maakt braakbewegingen, maar geeft niets op), speekselen, aanzienlijke vergroting van de buikomvang, aanvankelijk naar één zijde en tenslotte naar beide zijden, en tenslotte shock.De vergroting van de buikomvang wordt veroorzaakt door het gas in de maag (tympanie). Een aanwijzing kan zijn dat wanneer je op de uitpuiling klopt, er een holle, een tympanische, toon te horen is. Deze toon is holler dan de toon die je hoort als je op de borstkas klopt.

Als je een maagdraaiing vermoedt, moet de eigenaar onmiddellijk met het dier naar de praktijk komen. De druk in de maag moet zo snel mogelijk verlaagd worden en de shock bestreden. Het dier zal in eerste instantie licht gesedeerd worden, zodat een maagsonde in te brengen is. Het lukt dan bij een niet al te erg gedraaide maag om de sonde in de maag te brengen en het gas uit de maag te verwijderen. Daarna wordt de maag gespoeld om alle vloeistof en vast voedsel te verwijderen. Als geen verdere therapie ingesteld wordt, is de kans op herhaling buitengewoon groot. Daarom moet de hond onder narcose gebracht worden en de maag aan de buikspieren vastgehecht worden (= gastropexie). Deze operatie kan enige tijd later, als de hond over de

Documents

De liefde gaat door de maag - pathologie€¦ · – icterus – immunodeficiënties – PU/PD – sloomheid – slecht uithoudingsvermogen – vermageren – witgekleurde faeces