Istor LannuonK rouet e oa bet Lannuon e penn kentañ ar
Gren-namzer. En XIvet kantved e oa bet savet ur c’hastell enni war
an uhelennoù. D’ar c’houlz-se ivez e oa bet savet prioldi Kervaria
hag iliz kreñvaet Brele-venez. E-pad brezelioù ar C’hevre, etre
1588 ha 1598, e oa bet ur mell tan-gwall hag a voe distrujet ul
lodenn vras eus Lannuon gantañ. Eus ar XVIvet kantved eo an tiez
koshañ a c’haller gwelet en deiz a hirie. Er XVIIvet hag en
XVIIIvet kantved e oa lañs e Lannuon : micherioù a bep seurt a
gaved enni ha kouentoù, skolioù hag ospitalioù e-leizh.
Diwezhatoc’h e voe savet ar c’haeoù, ar pezh a reas d’ar porzh ober
berzh muioc’h. En XIXvet kantved e voe savet ur bern batisoù e kêr
: ar c’hoc’hu, an ti-kêr, al lez-varn, hag en en gavout a reas an
hent-houarn. E-pad an eil brezel bed e oa bet Lannuon ul lec’h ma
oa bet kreñv ar rezistañs. En em staliañ a reas Kreizenn Vroadel ar
Studioù war ar Pellgehetiñ (CNET) amañ e 1960, diwar neuze e voe
tapet lañs gant an eko-nomiezh e Lannuon. E 1961 e voe bodet
Lannuon gant ar c’humunioù harz-ouzh-harz da vont d’ober Lannuon
Vras, kêr-benn Lannuon-Treger Kumuniezh en deiz a hirie.
1 Kae Aiguillon
B etek 1762, pa oa bet kroget al labourioù, ne oa kae ebet a-hed
al Leger e Lannuon, gant se e veze beuzet kêr gant ar mor alies.
Emmanuel de Richelieu, Dug Aiguillon, a oa karget eus an hen-toù e
Breizh, a lakaas sevel ar c’hae diwar an tresoù savet gant Anfray,
ijinour Hentoù ha Pontoù, a zegase un torr e linenn ar c’hae 247 m
hirder dezhañ. Adalek 1786, a-benn ar fin, e oa ur porzh a-feson e
Lannuon, heñvel a-walc’h ouzh ar pezh a weled e kêrioù all war an
aberioù.
2 Poull Viarmes
D ont a ra an anv Poull Viarmes diwar anv an aotrou Pontcarré de
Viarmes, merour Breizh, en doa lakaet ober labourioù e 1749 evit
gwellaat diazezoù hag ostilhoù ar porzh, abalamour da reiñ lañs
d’ar c’henwerzh ennañ : ur pont da vont betek hent Perroz-Gireg, ur
c’hae a-hed ar wazh-dour a rede diwar ar Stanko, un aod gant un
tamm dirabañs evit diskargañ an temz tapet er mor. Achuet e voe al
labou-rioù e 1753 ha roet e voe an anv Poull Viarmes d’al lec’h-mañ
en enor d’ar merour. Stouvet e oa bet ar poull e 1967 abalamour
d’ober ur parklec’h. Abaoe 1976 e vez implijet Pont Viarmes.
3 Maner Langonaval
S avet e oa bet ar maner-mañ, gant e dourelloù, er XVvet
kantved. Er XVIvet kantved e oa bet lakaet an talbenn e vannoù koad
ouzhpenn, evit ar c’henwerzh. Unan eus perzhioù pennañ ar maner eo
an tour ur viñs ennañ, tra m’eo troet an talbenn kaerañ etrezek ar
porzh diabarzh.
4 Santez-Anna
S avet e oa bet an ospital kozh ha chapel Santez-Anna gant
aotrou Kergoualc’h. Foeltret e oa bet ar batisoù da-geñver brezel
ar C’hevre e fin ar XVIvet kantved. E 1667 e voe lakaet
Aogustinezed eus Kemper da zont da adkempenn anezhañ. Tamm-ha-tamm
e voe kresket ha savet e oa bet ur chapel nevez e 1900. E 1975 ec’h
eas an ospital kuit hag en em staliañ a reas ur skol ijinourien, an
ENSSAT, amañ e 1986. Prenet e voe ar batisoù gant kumun Lannuon e
2003 hag e 2008 ec’h eas an Aogustinezed kuit. En deiz a hirie e
kaver enne Kreizenn Santez-Anna (mediaoueg, sal-brezegenniñ…), ur
vagouri hag un annez evit tud kozh dalc’het.
5 Pont Kervaria
E 1489 e voe savet Pont Kervaria da gemer plas ur pont koad kozh
hag a oa bet savet etre an XIvet hag an XIIvet kantved evit prioldi
Kervaria. Eno ne oa nemet ur roudour da vare ar Romaned. Kontet e
oa ar pont nevez-se da vonumant meur, gant e bilerioù-harp stumm
prismoù dezhe hag e waregoù krommvegek, daoust da se avat e
kouezhas en e boull e 1800, hag ur wech all e 1880 war-lerc’h ur
bouc’h er stêr hag a reas da 13 pont disac’hañ hed-ha-hed al Leger.
E 1881 e voe savet ar pont a zo en deiz a hirie c’hoazh.
6 Al lez-varn gozh
S avet e oa bet al Lez-varn gozh e 1855 war ribl al Leger evit
kemer lec’h an Aoditoer eus ar Grennamzer a oa war ar blasenn
Greiz. Mont a rae al lez-varn en-dro betek ma voe adwelet reizhiad
ar justis e 2007. En deiz a hirie emañ enni Skol Sonerezh
Kumuniezhel Bro-Dreger.
7 Pont Santez-Anna
G wechall ne oa nemet ur pont koad hag a veze graet Pont al
Leger dioutañ. Savet e oa bet ur pont maen, Pont San-tez-Anna, e
1379. Foeltret e oa bet div wech gant dourioù bras, e 1768 ha 1813,
hag a-benn ar fin e voe lakaet ur bontenn goad en e blas. Ar pont a
zo bremañ a oa bet savet e 1853 hepken.
8 Straed Emil an Tailhanter
G Gwechall e oa straed ar Porzh anv ar ru-mañ. Enni e oa
pouezioù ar roue evit jediñ taosoù ar marc’hadourezhioù. Bet e oa
Emil an Tailhanter, a oa bet maer Lannuon gwechall, o vevañ er
ru-mañ, se zo kaoz eo bet roet e anv dezhi. Enni e weler, en
niverennoù 3 ha 5, un toullad tiez lakaet war roll ar Monumantoù
Istorel abalamour d’o zalbennoù ha d’o zoennoù.
9 Plasenn ar Melezour
G wechall e oa straed ar Prizon a-raok bezañ ar blasenn gentañ e
Lannuon. Amañ e veze diskouezet ar c’haleourien d’an dud a-raok ma
’c’h afent kuit. Graet e oa bet evit ar wech diwezhañ e 1847,
goude-se e voe difennet ober kemend-all. Da neuze e voe anvet
Plasenn ar Melezour. Savet e oa bet ar c’hoc’hu diouzh giz Baltard
e 1905 evit kemer lec’h an hini koad eus ar Grennamzer a oa war ar
Blasenn Greiz. Adingalet e oa bet ar c’hoc’hu e 1998.
10 Iliz Sant Yann ar Vali
S avet e oa bet an iliz-mañ etre 1511 ha 1548 e-plas ar cha-pel
dediet d’an Itron-Varia a oa stag ouzh ar c’hastell kozh. Kresket
eo bet meur a wech, betek 1902. Peder delwenn eus ar Familh Santel
deuet eus chapel an Ursulinezed, hag a oa bet kuzhet e-pad an
Dispac’h e 1789, a oa bet staliet en iliz war-dro 1825 (ar 4 logell
c’houllo a c’haller gwelet war talbenn ar chapel). Pa voe
adkempennet en XIXvet e voe lakaet un terrest bolzek difreuz war
wel, eus ar XVIvet kantved. Gwelet a reer warnañ lostoù erminigoù
livet, hag a oa arouez Breizh dizalc’h. Kement ha kontañ deoc’h :
staliet e oa bet banniel Frañs war he lein, d’ober ur wiblenn,
e-kerzh an dispac’h e 1830, abalamour da dud Lannuon da ziskwel e
oant tomm ouzh an dispac’h-se. Chomet eo abaoe…
11 Banell an Tri Alvokad
U r skouer vat eus ar vuhez er Grennamzer eo ar vanell-mañ, a
veze graet « banell ar bouzelloù » diouti gwechall. En niverennoù 3
ha 5 e weler un ti bras e dourell hag e viñs c’hreunit. Bezañ zo ur
penn kizellet war valir war ur maen-korn. En tu all emañ an ti
lec’h ma oa Erwan Tailhard, Aotrou Kerheloù, alvokad e breujoù
Breizh, o chom. E ardamezioù a c’haller gwelet c’hoazh en ur porzh
diabarzh. Savet e veze an tiez mein gant an dud a lezenn binvik
12 Plasenn ar Jeneral Leclerc
K rouet e oa bet ar blasenn greiz-mañ e 1864 pa oa bet distrujet
an Aoditoer, a oa straedoù Uhel hag Izel ar C’hoc’hu en daou du
dezhañ. Cheñchet e oa bet plas d’ar c’hoc’hu e penn kentañ an XXvet
kantved hag e 1947 e voe roet anv ar Jeneral Leclerc d’ar blasenn.
Miret zo bet tiez kozh o ban-noù koad pe mein-glas, ar re goshañ
dioute eus ar XVIvet kantved, lec’h ma oa ar straed Uhel. Savet e
oa bet an Ti-kêr e 1886, lec’h ma oa ar prizon. Evit en ober e oa
bet adimplijet mein tennet eus ar batisoù a oa bet distrujet, evel
talbenn an Aoditoer a voe adsavet evel ma oa, pe dost.
13 Straed an Dogerien
G wechall e oa straed Dor ar Brignon. Dre amañ e veze degaset an
edaj e kêr er Grennamzer. Enni e weler meur a di kaer : en niverenn
1, un ti he bannoù-koad hag a vez graet « ti ar gwerinier » diouti.
Savet zo bet kalz tiez seurt-se, diwar stumm ar bigi eus Morlu ar
Roue, er c’hêrioù porzh. En niverenn 3 emañ an ti eus ar XVvet
kantved a vez graet « ti an apotiker » dioutañ. Warnañ zo bannoù
koad war sujedoù dibrenn...
14 Ar straedoù Jafrez Pontgwenn, Yann Savidan ha Keriavili
E 1894 e teuas straed Porzhmeur da vezañ ar straed Jafrez
Pontgwenn, en eñvor eus ur marc’heg marvet o tifenn Lan-nuon diouzh
ar Saozon e 1346, da-geñver brezel Hêrezh dugelezh Breizh. En
niverennoù 5 ha 7 emañ ostel kozh an tiegezh Meur Kerguzh eus ar
XVIvet kantved, lec’h m’eo chomet an nor giz c’hotek. En niverennoù
1 ha 3 zo tiez eus ar XVIIvet ; warne, en estaj kentañ, e weler
pennzelwennoù war bep a sichenn, ar pezh na gaver nemet e Lannuon.
Dont a reas ar ru a oa straed ar Gapu-sined gwechall da vezañ ar
straed Yann Savidan e 1941, diwar anv un den bet eilmaer. Meur a di
enni zo talvoudus e-keñver an istor : en niverenn 5, un ostel
prevez kozh deuet da vezañ ur post evit an dilijañsoù war an hent
etre Gwengamp ha Montroulez ; en niverenn 20 e oa daou di gevell o
bannoù koad, distrujet zo bet unan dioute avat. E straed Keriavili
zo traoù da welet ivez : en niverenn 16, un ti kaer e vannoù koad,
div bennzelwenn goad kizellet warni ; en niverenn 6 emañ an nor
orin bepred, eus 1623.
15 Kouent an Ursulinezed
E 1659 e oa en em staliet an Ursulinezed, a zo leanezed
ke-lennerezed, e Lannuon evit digeriñ ur skol evit ar merc’hed.
Savet e oa bet ar gouent etre 1670 ha 1690. Berzh bras a reas ar
skol betek ma ’c’h eas an Ursulinezed kuit, da vare an Dispac’h.
Lezet o doa ar batisoù gant mererien Lannuon. Da neuze e voe
staliet ul lez-varn er c’heur ha dont a reas an nev da vezañ ur
vagazenn evit boued-chatal. E 1806 e voe staliet enni, gant an
ti-kêr, ur c’hazarn soudarded, an archerdi, ar prizon hag ar
skolaj. Nevesaet e oa bet ar batisoù e 1980 abalamour da gempenn
lojeiz ha salioù evit diskouezadegoù hag abadennoù.
16 Plasenn ar Marc’hallac’h
A dalek ar Grennamzer betek ar bloavezhioù 60 e veze dalc’het
marc’had al loened war ar blasenn-mañ (dont a ra an anv «
marc’hal-lac’h » diwar « marc’had » ha « lec’h »). E penn an alez,
en niverenn 28, emañ maner Krec’h Hujen lec’h ma oa bet un toullad
mat a dud brudet o vevañ, en o mesk Jakez Tome Kerideg, a oa ur
bankour a orin eus Iwerzhon hag unan eus an dud pouezusañ e Lannuon
er XVIIvet kantved. War ar blasenn-mañ e veze elumet an tantad da
Ouel Yann, c’hoariet e veze warni ivez trajediennoù Emil Souvestr
diwar-benn danvez Breizh. E-pad an Dispac’h e oa bet staliet ur
gilhotin eno. E 1923 e oa bet staliet monumant ar re varv
warni.
17 Karter ar Stanko
T raouienn ar Stanko a oa ul lec’hideg hag a veze beuzet pa veze
uhel ar mor. Gant al lec’h-mañ e oa bet aesaet sevel Lannuon, deuet
da vezañ ur porzh (sellet ouzh ar poent 2). A-hed ar c’hantve-doù e
voe dizouret traouienn ar Stanko ha savet tiez enni. An div
wazh-dour a dremen en draouienn a-raok mont e-barzh al Leger, Penn
ar Biez ha Kerambeleg, a veze implijet gant an industriezh : merat
al lin, milinoù, stankoù-kannañ… Druz e oa an tachennoù, gant se e
vezent labouret gant jardinerien, spluserien ha liorzhe-rien.
Adkempennet e oa bet ar c’harter-mañ e 2017.
18 Skalieroù Brelevenez
S avet e oa bet kroaz Matilin e 1583 en enor da leaned Sant
Matilin o doa adprenet martoloded hag a oa bet paket gant morlaeron
hag aet da sklaved goude-se. En XIXvet kantved e oa bet savet tiez
bihan hed-ha-hed ar skalieroù. 142 a bazennoù ac’h a d’ober ar
skalierioù-mañ da vont betek ar vered a zo en-dro d’an iliz.
19 Iliz Brelevenez
S avet e oa bet an iliz roman-mañ en XIIvet kant-ved gant
menec’h soudarded. Padout a reas al labourioù betek ar XVIIvet
kantved ; er XVIvet kantved e oa bet adc’hraet an nev hag an tour.
Dediet eo an iliz-mañ d’an Drinded, ar pezh a weler gant an 3 filer
eus ar XVIIvet savet war ar porched roman eus an XIIvet kantved.
Arrebeuri kaer e-leizh a gaver enni.
Savet gant sikour oberiant an ARSSAT
![V5 tracking_fibres_in_utero_kaouthar[CORR OA]](https://img.pdfslide.fr/doc/110x75/58ee5cf31a28ab5a6d8b4623/v5-trackingfibresinuterokaoutharcorr-oa.jpg){kind=tracking}
