29

Essai de Lexicologie luxembourgeoise

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

linieter in ber $BI|C mafj, nntrbc tfl feit 1827 um 4 Genlimetcr fnrjer,

Me breite (21 driilitiicla) blieb jebod) biefelbe.

$n einer t)iinbfd)rift(id)tn 9ictij beä §irn. WürthPaqnet feiig,

finben mir ffolgenbeÄ: „Elte {cette fuuillc) nvait punr r£dacUiure

MM. Uarreau, profeuseur de polaie h. Yathiuiu et Schrobilgeii, «u-

cröt:iiro de la r^gunce de !a villc." 1)it SNuinen btefer 9iebatteure,

weldje beibe ÜWitgliebrr ber ^Freimaurerloge h'nmi, lennjeidjneti gennßfam

bir Tenbenj be$ „Journal" ald cinr liberale tttib (intifntf)oHfd)e. Stteim

auri) im ^(iifaitQ ber 3terb*ffttit(td}img biefrä ÜHatkÖ bit Xeiiben,} nirfjt fo

flonj flnr unb offen ba lügt, fo tritt biefelbe bri jiintfjmtnbein Filter bod)

initiier benllid)rr (jeruor; ooiti brfotibcrö aber mnr biefrß ber ftall fritbem

btr Ifjatfrftftigr, fiin(ft(k>fc tmb iibcrj{iigiiitfi<tli(iic 31ifil)of Johnuneu

Theodor Laurent, jdtgtii ?lnbcii((ti@, rtlö tSpoftutifrfjtr iMfor brd Qlrofjb,cT'

jogtf)iitti^ feine fegenercit^e ̂ tjSligTctt f)irrlonbd cnlioictettc. £>it ̂ aljrgängr

1842—1844 fpmbrdi über Von Eingrifftti argen iQifdjof Lnnrcut unb

bir in feiner <ßtrfou ucrfolgtc uub i>er^ifile Slrrfjt.

0(n politifttjer .§inftdjt ftanb bnd „Journul" tro^ ber belgifdjen

JlMrrcn, flctd Iren auf «Seiten btd ongeftammten .^errf^rrf)auf(ö. £)ir

SJeldnifl bee S3tntle3 ju ber 9tegitrinig finben loir r>fnrcEcf»ctib gefeint'

jeidjtiet bnre^ nadjfteljcnbe 9Jotij:

„Nous insfrons par ordro la nolo suivante:

Lo Journal de la villc et du Grand-Duchi de Luxembounj,

puraissant tlepuia 1826, a &\6 aunonci au public cominc entropme

particnli^rc, couverte par la sigiiature d'uu ddileur respousabte.

Maiu utic opinioti jadis räpandna «t ontn:t«nur. par dos feuillos

periodiques rivale», continuo d'eii\'isogcr co Journal commc unc

publicntion sikni-offieiclle, i5cri(e dnns un esprit d'acconl avec les

vuea do l'ndminifltration gmnd-ducjilu. Cette opinion repose sur une

gravo üiruiir; & aueunü £poque Aa aon existonce lu Journal de

Luxembourg n'a cu nn ciirnctcre afficiel on K^ini-officiel. hes op>-

uions i|ui y ont 6t6 ou 4111 y sont professuea, nc doivent fitro

par lo public que d'aprte lenr valour intrine^que, oa

TatttoriuS de leura nuteurs, lürsqoe cca derniers jugent h

propon do ae faire connaftro.

Lg Journal de Luscembourg cat, il eal vrai, eoumis h mio

coiisuro, mais cette censuru n'cst pas arbitmire: eile »nbsiste, nun

commc regte, mais com um exceptton, daus les Hmites dua r^solutions

de !a sircni&siine diete gcntianiqne de« 20 auptembr« 1819, 16

ao&t 1824 et 5 juillet \8'.V2 rciidma ex^cutolres dan» 1c Grand-

Dnchä pur I« ducret roynl du 4 ao&t 1832. Lore donc que la

censurc nu s'opposc pas ii In inunihntation d'opinions ou ii la pu-

blicatiou du faits, cotte tolörancc nc doit nullument ütr» interprütüe

22

comme approbatiun des unea ni comuie recoinuiissauco de ceux-ci."

(1844. N» 19).

Qn bitfer ^lotij erfanule bad $ut>(ifinn — nnb jwor mit vollem

SHtdjte—, bit «bljangigfcil beS ̂ ciiTtinl« «on ©eilen btr WfQierung. X>(ifi

bfin ivirf(iif) fo war, beweifl eine lnitQnt(>uiioe (SiHnnnifl ber 9!cbnTtion

in ber fotgenben ?tr. 20, in ivcl^er fie, aber uetflebenö, ben (iffeft biefer

91oli) db)ufd)ii)ärt)tn fnd)1e.

«iiffoKnib Ift uns bie Sfritfadjc, baft Don 1826 biö 183a (ein

rcdacteiu' ober ^diteur rosponsable im „Journal" mit Manien oitßefiiljrt

ift. 3«m erften ÜJlol begegnen mir, in 9lr. 73 vom 11. «September 1839

uor beul Snferatcnlljcil bie 9Jolij: „LYditeur responbablt: Lamort."

ßitiige Dhimmern f|)äter ifl bat 9S)ort „iditüiu" burd) „ridnctenr"

erfe|jt, iteldjed wir nod) in 9ir. 51 »ont 2». ^nnt 1841 «orfinbeti.

SDierlwilrbiger SBeije ater feb,rt in ben nndjfolftenbeit 9Imumern bi« jnm

Singeljen btß JDIotteä bie iOenennung „^diteur" tuieber jitriid.

Der lefctr ^alirgonfl Oontiür—3«ni 1844) bed „Jauriml" ift gnnj

befonber« widjtig für bie Gntfietjmigööefdjidjle ber betben bn ̂ uli 1844

mifgefotniuenett SHätter „finjreiHlinrger 3^»no" mi i»Counier do la

ville et du Orand-DucLö de Luxembourg.

(©djlnfj folgt.) M. ULUM.

Essai de Lexicologie luxembourgeoise.

Noo» einplojronB, sau» le» eipllqoer. Im termes de gratntnalre

que noiin BBiiponons rmnlllers & nos leeteur».

I. Loitrea.

1. II y a en luxcmbonrgeoia 44 lettrea, dont 20 voyellca et 24

REMARQUE

breves: a e i o u

simnK'a ) loiitfitea: longited: ä e 1 A u

inf16chies: fc ö ö ö

brovea: no ie

Page 2: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

4. Consonnea : b p f w g k li ch j d t I ] m n ij ü r

88 Z X.

II. Sons.

J Bell

fi. Lcs voyutl«.-s a & « e 6 i i o o, ö et les consom« a I» p f <1

t 1 m ti r x 8« prononccnt cotuim? les It-ltr«« fran^mra ou

alleiuandcs corrcspondontes.

Dans les pr^fixca, ut »urtout doits la terniinaisoti dos mota, la

voyelle e devient ini mm-ttc.

£ a le aon du e inucl ttuivi do i tres-bref;

ö equivnul a o bref suivi de u Iris-bref;

w a la proiioiicialion de l'n allninntid, Italien, cspagnnl;

ü repräsento In mAiue eoti allongä;

uo fignro le Hon u Huivi de 6 accentuä;

ifo repr&tento U\ m£tne son allong^;

tV a lo eon do i huivi de e bref;

u- a. la m^inu vnlotir que la lettru pr<5cedonte, maia nllongäe.

li. Lcs dipblongoc» ei, au ue protionccnt comme en nllcuinnd.

7. La coiisoniic w a la valtiur du v fran^aia et du w alleiiinttd.

8. g a le son dur du g fran^aia sutvi de a o u;

k a le Bon du k allüinand; h e»t toujours aspirä; il so pruuonce

comme le h alk-mitml plac« au coiuiucticcment des niot«;

ch a un soii guttural qui correapond avec le A* des Urecs et

le i) allt-mand ;

j a le son du _;' allcmatid;

J n le soii du j fran^ais;

1 et q oiU Iü hoii (lottant de / et n allonges;

ü a le son nasnllHe de >i dana lw» voyelles nasales frati<,'niiH38;

«a In pronoiicintiou douec du z fran^aia et du s nlluutand;

s» 3e prononc« a la manieru de * franijais au coiiiint<iici>m«ut

dca mots;

seh etjuivant au <7i franyais et au |^| alleinaud;

z se prouonco eoiumo le j alteniand.

l). ng et nk pn!cMc« d'uuo voyelle out uu son nnsnt plus

accentuä pour le dernier que pour le premier.

10. L'orthogr.-ipbu luxembourg«oiae est rigoareusemetU phonitiqut.

III. Genre et Nomfare.

11. II y a 3 goiircs: I« mascuUu, le fiminin et le netttre; ot

2 nombres: Ic singulier et le pluriel,

IV. Formalion du fäminin dans les noms.

12. On cliango la trnniuaihon er et ert vn esch ou in.

24

L

Ex.: Schftlmischter = imttitutenr.

Schul rutsch tesch =■ iuatitutrice.

Maulert = liablour, bavard.

MuttleJich = femnic bavarde.

Klar = enipereur; Kiserin = impt'rutrke.

llt. Dnnii queb|uea cas ou »uppriinc aimplcineiit la ti'nniuaUon:

Ex. : TAztrt = houmie »ot.

T&z = femme sotttr.

14. 8unt de roniinlion irregnliere:

Kintj/in ~ reine, fc'ininin d« Kinek = roi; «l triinzamin =

princviute, fcttiiniu du l\8nz = prince.

V. Noms composös.

15. Ims inot« cotnposwi «ont fonnes UntAt pnr simpk- aecolviuent

du deux ou pluBicura nubstantifs;

Ex.: OArttuer = benre de la gare.

\Yirzhaiushel\t = pilier de cubaret;

IntitAt par iuterpolatioti de la ayllnbu tu ou e uittr« deux uuits;

Kx.: HuuerenhibM = tuuison de paysau \

Frkttfeier = f«u d'artitice;

d'uutres foi» ctißn le pitmitT hulistniitif vaX auivi de ».

Ex.: Stansmöntch == hoimue.

Kintkshajf = cour du roi.

FrAlcitxkttt = veteiiient de feiniiiu.

llrhlerchenlir&it = uiauve (plntiUi).

VI. Formation du pluriel des aubstanlifs-

10. Le pluriel dea aubülautifs so forme de tr<»ie f«t,ons tlilT«

rviiU'3:

1° par l'iiiflcxion ou p«r l'apophonie di-s voyelles

«, o, «, fl, uo. Oo sont:

a) lt't* fluLgtaiitif» maaculins termiuea cn «m ot eu.

b) la plupart de» monasyllabes.

Ex.: eingulier

l'lb cbarrue

1'iH sentier

Trach nuye

Wün voiturc

25

I1H

'lrevh

IIV».

Page 3: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

£* par rintcrunlniion du la dlsinence er enlre lo

radical et la »uftixe chett des dimiuutifs, et le cbatigement de eetl»

suffixe en eher.

Ex.: singutier pluriel

K/iachen p«tit «ufnnt

Schteugrhen jntttto piern

Schtilchen p^titt- cbaiae

München ptttilv viiillo

Obsi-rvfUion. — LürH(|ii» lo rndical cot turinin^ en er, e/, l'iitU'r-

calntioit <:n <|ii<.-atioti n'n pim tieu.

Ex.: hit.gnli.r

Mexserchen petit coutcuti

Iticheicktn \w\\\ livre

3° jiar t'ndtlittou de er et l'inflexion de In vnyt'lle

radicnle. C« sont:

Kenercher

Schtengercher

Srhtilercher

Mimer eher

pluriel

Mewercher

Bicheleher

n) Ich inonunyllaW» et hiayllnltvtt suivants:

pluriel

UUder

lilttder

Brüder

üiVAer

DelUr

Dicher

Dürfet

Oliiaer

öriewer

Hinger

Kell teer

Kreider

fanner

Ex.

Observation. — Qu«lqnes stibstantifs de cette classc n'iiifl^chiaa«ut

paa la voyclle :

Ex.: tiiiigulier pluriel

Illisch forftl IiBscher

K uuf Ber

Kant titfnul Kanner

Kant gi'ni&Bo lianner

4* par l'ndilitioik da In syllabu cn. Vv nont:

a) le» Hiibnliuitita f^miiiina.

Ex.: aiiißtilicr pluriel

Flesch bf>utuill<] Fitscheu

Lacht lumierc I.Achten

Fesch fngot Fexchen

Schtuff cLambre Schtatcen

Observation. — Quebjues aubstantils de cetto clasae inllt'cliiweiit

la vuyelle du railical.

Ex.: singulier pluriel

Frucht fruit trichten

Kraft forco Krefften

b) len substAiitifs teraiines en eL

Ex.: sin (julier pluriel

GAachel l»rn»*/e Oäschelen

Siddet b.iKC <\ dossier SiddeJen

liötschel cabri Btt»cheten

Obscrvftlion. — Koni cxcopliou :

Mdafel boucliöo J/&/W

c) Ics Bubatanlifö Icrmiiica en ant, eilt, ett, ony, eng, ot,

utt, ort er,

Ex.: Hingutiur pluriel

17. IJn curtaiti iiumbru <!>• mots ne subisat'hl micuu cbitu-

27

""■'}{

:!

Page 4: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

Ex. : MÖler = peintre.

Aplikter = pbannacien.

Ufer = courcur.

Schong = soulier. (A miivra.)

(Bffdjidjti; te Dofcs null Der Srirfcijaft (|utUrnniäf|i|) bargcftrUI van jp. Jörn.

JBon Qcl). br SHcuijlle ging hie .^»crrfrtjafi ilbn an 3nM j

Ttrfelbe h>w (Smionihtä an her GaKicbrnle 31t Worin*. Gr ift btrill)mt

geworben burrfj feint Uroirffe gc^rti <JJritr 9lrn»iniut uon 5Wö{|fn imb

Wargartilja, W\\\wt uon Qof)<Hin br SUur von fiulliiiotn, weil firtjttrer

ben lehnten nicfjl ttjolfltn luotftc umi bem ?Jnfmif btr SBogtei .ftnrell,

lveld;e er am 0. ftruuiar HI48 emorbtn tjnttr. "TöS £ki0t()um bringt

»<m itnu utrjdjiebetit Gnieiiiiungni mit» U'troroiuutgtti. Qm 3nf»r 1695

fflb er feine Süffimutani an feinen Uleffcii 3fibor bc SoUtjUr. tiefer

luar Slattonihid j» ^inj in ^flgim. ^fltior iu<ir mtr furje Qtit im

$»offiJ Viillingtu, inbrm er itm 3. Ollober 172(5, .'pof uub

ftintr 3?id

7. fl(i 3f^

t mit Snurtnl ^cicniif. äötntflf 3«0cf fpättr, 17»», nfolflic ibr lob.

blieb firjrunc »4 ^afjrc Inng, bis 1767, im (Mtnup btr Gtnfunftc

Ui $njft3 Pnlliiiflfii. 3^r. SHtljen fagl in [titirr Biograjdiio kxein-

bourgvoise : „Cn ITA'A iioiih trouvuns i|iic Laniuiit Lejeuiiü (Lcjocnu)

»itait tStitgueur dn la com' et du linn *ltj Lulluiige."

tit i2riKiiJuii9»5urtHiibr, turd) mttrttt Qftfw br £Bout)llt Wargartlfja

bc Wriftit (finr iUfft^ungeii (rf|fiiftr Inulcl nur folgt:

Canuu <'t notoiie »oit & tous et im cliacun i|ii'il apjitutiondera

«jue e«t jourd'liui -i" jour du raais tl'octobrc niil sept c«üit vingt et

six p.ir devant nioi, notnire public ndinis nu Con&eil provincial

de S. M. J. ü Luxembourg y resideht aoussi^nes preeent« les ti-

moius Cy, au bA» rl6not(itucs fut pi'iscnt MeH«iro Isiilom, baron

de ßovyllc, chnnoinc de TEglise urcbidiacoiiale de Uuy, a pr<Hunl

en rette ville, l<-(piel n «IMare de pleine et libre volont^, saos

indiictioit, iti contrainto <U: «jni qtiv et; goit nvoir domii':, cc-dö et

transportü ainai, qii'il (Ioihiü, c«d« et tmusport^ pur donntion entre

vif» lieriilitatruinent et ptTpt'tiiulUmitiiit en la ineilleure tonne et

mnuitTi! qae Ac droit et coiilume fair« ce peut In Seigiiouriu foncK-re

de bullange o» Ijullingou on eotte provincti avec tons les droit»

oii (Iqn-ndiint et «utiT» {jciu'raleniuht qu« pourroitt Computer a titr«

du lad. Soitfiicurie foneiüro sans rüsurve in execjttion niusi et du

im'nie quil cu a joui on dfi jouir «t ce i\ la dam« Marguerite

Joscjih de Qvisen, c-poun« du sr. nvocat Vjeunc. ici presente, etc. Etuit sigiu- A. Iiroucq. uöl». I12ti.

8, 9i»idj Ütiriint'iä Xob lam btr .'pof üitlliiiflen bnrdj ^d^itlntig btt

Weji1)U»tflfr Sltgina nnb Vtiitcnia bt öidfai nu bm iiKiron ftarf 3fori;

wiliaic bc S»itoi^|. (170*5—17öl). ^tefer nntyin btti ^Jrojcfi u»itbrr nitf,

wtldjtu §m uon iöimtjllf fo mt(Llii<tlirfj ocfilljii Ijrtüf nrflf» «niflt «Siic tuot|iicr uun üiilliiiflcn uiih IMmiiiijjcii. ^cilglrldjcn wmlt rr lliigimr

9*0*" >f" Wrafcn Ihcobor ^Jaul uon Kuflinr uon «Jt((f wttpn In

C>bcrgcrirf)t0l)cirfcit von ^ciöborf. H'oti biefem .^errn fitibct ftil> eint

iWcitgc uoit SJJtrürbiiHiiflfii, Gnifiiimtigfii n. f. u>. im <£rt)itffci£iiidötl)iim.

fit txUUt baö Gnbt bitftr £trfiligf<iltn tiii^t.

9, 3m 9it[i(; uon ilutltiiflcii folgte itfin ^fllta^ $raii) von iöitoi^, üoii

mtldjfm feine lurilcre Üiotii OMfbeionljrt ifl, fo bafj man nntie^iiirn tonn,

er [ei mir lur^e ^Jeit $>cit uoii änlliitQfit gewefeit.

Ognnj tioit SJiwit urrldiifte biirif) flft Dom 2. tfngnfl 1781 alle

feine fflerfjte auf £u(ltngen btni Hotipfairn dtidjarb uoit tflerf. .^trr ba Wortlaut bt& itUtä:

Je sou8ttign6, Baro» de Itiwitz, rcaidant a Holluiicb, dvclare

d'avoir c£di et donnö ce jourd'hui par acte notariat entre les

mains du notnire Prnn^ois la terre et singneurie foneiJ-n- de Lulluti^'u

avec to«t ce qui en dö'pundaui uu Br. avocnl au Conscil do Lu-

xeiubourj;, Kicbnrd imtif doCturvaux, jeded;ire aussi pur la pr<!aeute

dt! promettru en cas quu cette eoigiieurie aerait 6vincöe la garaiilie

urdinaire teile que de droit. C«j.,:i»dant pour que ka doiimm^ci) et

int«irets ivsnltrtDta d'unc evietion nii puistnüit an porter ä un« ubo»e

incertaint! «t une üoiiiiu« arbritaire. Je n« venx daus ce ca» n'ctrc

tanu qu'a payer an «lit sienr Kicliard pour lout dotiuna^t: et intürut

que qtiaraiiti; eciiu, au com-s do la provinec. Eu foi tle quoi j'ai

signß la pit-Hoiito et y ai poaö le cacbet du nies armes ordinaireü

i Luxembottrg le deuxiciue notl 1781. J. S. II. de Itiwitz.

©citcr folgte: Lc sonssigtie s'engage de ne paa vouloir faire

fruit de la garantic ci-deesus promise de la sommu de qnarante

ecus aprta l'dviction ojiereo au dula du teime de quaraute ane, en

foi de qnoi j'ai signe la prc&ente

a Ilollericb, k- 3 noül 1781.

RICHARD, avocat.

10. 3ol)(jnii .gdiirii^ WiQti Sii^nrb uon (Jltrf brod)tt «Ufo tnt 3«hr 1781 bie $errf<fjaft »on üullingtii tmiflid) an firf). Ü6er it|it Ijeijjt ta in

bell Notict's geneatogiqiu'B et biographiques eur la futnillu Uicliard :

„0- •'0. W. 9(i(fjarb nuir 0rLinbf;trr uon ©tnhllueiiiiiiitö unb Oberfl iu

29

Page 5: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

core du tomp« du Qiiutif (au 18* aicclc) »u couvent des domini-

caius h Paris. II est divist' en qualm partiea. Or, lu Miaanle,

«Scril en r.'f»|, pivscrit au suj«t dt- In coininuuion du pretro cele-

braut le naiul oftk-e : „Omni turLalioiit: «ccuri delegat cfiliceiu et

accepla lioütia dicfliido: l'er eundetn dividat ttostiam primo in

duas piirtt-tt, duimte p.irt.'iii quam tcnet in dextra, »upponat in

Iraiisversmn pnrti rclict« in siuislra et dividat ema in dtuu alias,

itn, »i fi«ri polest, quod digiti fracluriiin noti tungaut, et in ninis-

tra retiuena Uuat parten itmjtuf tut pereeptiouem". Il r£aulta de ce

qai preetdo que depuis 1L*6<> et puut-ätrc dopuia In Jbndatiou de

l'ordre le» doniinicaius couiuuiujaieiit de la luuin gauebe. Lit meine

dLsposition vxixtait au 1,1* »it-clt- |K»nr k-s cardiitaux-^v^qut». II

est dit dans leum livres: n Accipien» cuin digitu sinittrte mann*

illnd iIuoh pArton hoätitc, quic siiut snpra puUitimu, suinnt t.andeni

cnin omni i'MVcivtitia etc.tt •)

L'uutr« ncciiuation au tmjt'l ilo lu longuunr de la clmpu no

HitSrite pus inötnn d'etre refutäc.

N0U8 croyons devoir redreeser cncoi* ane autr« enreur. Daus

la chrouiqiio rimee attribuce h Gi-ffroy de Paria, oa ilit, apres

avoLr parl^ de ta tnort de Henri VII, que son fils en tira ^rande

vengeanco ol chassa lea (rinn pr^cheura de »es Etata. *) Cetto

uccasatioii e»t dc'nuee de tont roiidement, pnr micun neto Juan

l'Aveuglu nu u'cst inouträ IVnneiiii dea dominicaina, bion au con-

traire, il uu lit ijuc prot^ger tet ordre, En d« maintcit circons-

tauces it lui t/inoigim des marques du syiupathie. Qne Ton nous

düaigtic un simiI fait d'oppresäion.

Par du nonibrenx doouiuenu nous veuons de prouver que

rempoiaoniicinent de l'cm[>er«iir Henri VII par uu moino domini-

cnin est d^pourvu de tout fondeineut. D'ii» eut«5, noiis voyono la

rancane t-t la jnlousie qni fotit du leur minux pour lancer et pro-

pnger unc accuDtition graluitc contre un ordro des plus m&ritanU,

d'uu iiutn- cAto c'cst rignurance de« fnits qui eat cauiiü d'uu bruit

uulleiiMiiit inotiv«'. Noutt uumiin-8 bieu loin d'aeeuner de inativaiee

volonti hmn-ur des vasux de 1'Cpcrvier, il u'n fail que n'j»itc«r un

bruit qui «Vst propagc iiumcdintement aprfa» la niort du l'viupercur,

l'iniagiuatioii y a mis du sie» — vi le poemu eUiit faiL

Aiwsi Itolnuer, dmis sos Regtsta iviperii *) fuit-il re&sortir l'in-

nonceiice «lu moiiie Btnmnlino. II fait valoir, eu pruiuier lieu,

qno de ce» tompa le peupU utait aecoutumd ä voii' im einpoiaonno-

') Dr. J. Marx. OeucLichto d«s KrutifU Trior, I. II. p. 477.

*) Kocuutl i!p> l.bWitua da la Qanlo nl -lo la Frotieo, I. XX. |i. 140.

•> jj. 311.

80

mvnt daus touto niort embit« et mCme dans \ru mahdies el Ic»

trüpa« qui avaient en quelque sorte Cappareiicu d'etre soudaina.

!»our d^montrer alor» lo non fondA do laccuaatiün, il ehe lu» temoignages d'hiHtorienH contumporains. Kopp et Inner ont prj»

«Kalt'iiM'iit la döfens« de Uemardino Polition du MotibipntvJano.

Mentionnous eueore les paroles du patriarche Bertrand d'Aglei" qui du teiupa de Henri VII «Stait auditor causartutt tacri palatii a Avignon : „Quod niinii doloria acerbita» aic eum perraseril ut

mortis uvnder« ptiriuulum non vnloret eo quod viudictain iu a«l-

vorHario« Imbere non potuit. Unde vorporc aporto ot eviecerato

cor oiuu sci&mui in duiw partes c*t mventiuu." Ptolein. Luc. ou

un contitiuateiir couteuiporaiu de ses auvres ecrit: pMoritur autem

XXIIII augusti morte naturali, quamquam aliqui tnaleroli dixeruut qu«l fuit datum sibi vuneiiuni in eucliaristin. lußriualas autem

ip»a ineepit ab apotiteiuate in coxa, iude venil ad fuLrciu, de qua

duciina die moritur, sicut Ä fide dignia aeeepi qui fueruut prüHüit"

Nous CBtimoiiit qu'il n'y a pas Heu de noim repandre sur la

maniir» de rempoisotmetueut. II tat vrai que ceci saurait four-

uir uii nouvel argumeut pour nolr« m.injtre de voir. Si les uns

prätetutent que Henri uit &l& euipoiüonuö daim l'houtie, il y cn a

d'autru» qtti soutionuent que roinpoisoniienicnl ait ou lieu nu moyon du viti »Acre (en quulitä de chanoines do SaiuUl«an-du-Lntranr les üiiijmieuiB coimminiaitmt alor« sous lu» doux esp*!cc«).

Maintenatit nou« abundonnous la question do reuipoi&ouneaient aux jugenicnt de uo» lecteurs.

J.'Ch. KOIIÄ.

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

VII. Artlcle.

18. L'article döfini eat den pour le nnuculin snigulier, d pour Ic tuoaculin pluriel, pour te uiugulur et le pluriel du ftuiiniu, et t puur lea deux nouibres du ueutre.

19. Den se ebonge eu de devant les coiisouu«» b p f j g k l m n r s et x.

Cetto eliniou do I'« a d'aillouri* liwii dana ton» los inota teniiin^s

pur n et qui preeidont un niot comtnuiiyant pur uno dos 12 con-^il^

*J0. Les notus propres de persounea preuueut l'article difini.

8i

Page 6: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

Hingulier

Iteä

tun der

der

Ex.: de Lui = Louis.

de Ihüli = Buptiato.

dt IHt — Pierre.

de Nttpdljong = Napoleon.

21. L'artielo iudefint est en pour 1« vnamuilin et 1« tiuutre, «tuj

uour le feminin. VIII. DeclinaJson-

2if. Ou diatingue deux eapecea de decliiuiieons : In declinnison

ordittaire et la d<*clinawon en «.

La prcmicre est applicnble a toua U-a tuoU et d'un uaage KciiÜiaI ; (a seconde, iloiit l'nddiliuii il'un * pour fonner lo gi-nitif tat

le caraetAre diolinctif, n'ci»t euiployev qu'ex.eptioiinelk.meiU, mirtuul

tiaim la fonnatioii des iiüiu» tompoi^s (voir 15) et »lau» i-ertaiiiot

locutiona ftdvrrbiftlo« ullcs que: bntitjes Mj* = »» jo«r d'nu-

jonnlitui; Mtctjt* Leifa — tont vivant.

23. II y n 4 coa : le ttominatif, le g£»Mf, le datif i*t Vaccu»atif.

24. Lü nominatif conrvapotid au anjet, l'«ccn»«tif «u rfgimc

dtioct, le gunilif «t lo diitif au r^gimo indirect. 2ö. L'ftcciiialif eat prcsquo toujoure idcntique an tioinhmtif.

IX. Oeolinalson de l'article döüni.

A. Forme ordinaire.

Gßttt

t

fum

dem

d

Tau den

den

I'luriel

d

fun den

den

l

fuu den

den

OUservntion. — Au lien de fun dem ou einploi« ordinairuinont

\a form« contraclAs fum.

B. Forme en S.

t d *

'Jur

dun

d«a der

dein den

X. Declinalaon de l'article indefini.

niaitcnlin et nuutiv. feminin,

ordinaire (forme rn S)

eu «11

fun tfiiifuEu öliges

engem

XI. Occlinaiion du subslantif.

26. Im gründe majorito dea inoU ne aubiasent aueun cliungeiueut

" 82

fun fiins«r

dana la decliuaison ordinaire qui so fait uniqut.vj<*p* ü l'tüde de

l'artick. Les fluhatttiitits matfculitia ou neutrua qui p«uv«nt prundr«)

b au genitif siugulior exig«ut cgaleuient la deeliuaison curreupuu-

dauto de l'article qui les accoiupague.

A. Forme ordinaire.

Subsiantif mtuaüin.

Singulter Pluricl

N. & A. de WAu voiture dWen

G. fun dem Wön fun de Wen

D. dem Won de Wen

dun lli)wen fournean dleweu

fun dem Uowen fuu den liiwru

dem Uowuu dvu löwon

isttbsttvitif feminin.

N. & A. d Maitmi inere d Mainineii

G. fun der Maium fuu de olainiueu

D. der Mamui du Mammon

Sub$tantif neuire.

N. &■ A. t KliüiaobUir cadenaa t Kla*uschtereu

G. fun «Inin Kliftisclitcr fun de Kbtuscutcreu

D. dem Kltfuscbler de Kluuacbttron.

Substaatif miuculin.

N. & A. e BöscL fortt UoHctier

G. fuu engem ÜCscIi fu Böitcber

I). engL'iu Itoacb ItAücher

Suhiitantif feminin.

N. & A. «:ng rVttsch ruban Fluttacbcn

G. fini enger FlelUcb fu Fletschen

l). enger Flcttscli Kluttttcbctn

Subütantif netttre.

Singulier Pluricl

N. A A. u Kagt enfaut Kanncr

(1. fun «ngern Kant fu Kanner

U. t>ngi:in Kant Kanner

Dielinatfou tu 8.

clmrrue cour cbeval

Singulier Pluriel

inanculin ueutre masculiu neutru

IM dePlfi den Haff t Pert d Ple d UolT t Pert

Page 7: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

G. des Plöa de» Ilaßit den Pfcrta der PIß der Hoff ito l'firt

D. dem Plö ihm Huff dem Port de Ple den Hell du Pftrt

27. Dana le» niots toninut-s en er, la deinem» era du gojiitif

eat changee eu «cA.

/YwdfelöesrA Ö<lr( — le jardiu da enrä.

Schneidexch Klöt = Nicolas, fila de Schneider.

XII. Declinatson de i'adjeotif.

28. L'adjectif ne prend do tenuiuaison que lorsqu'il jirect-de le

siibsMiitif. Euiptuy« e-omine attrilmt, il reste invariable ii tmi* U-s

geiir«i9 et ü Ums ka nuinbret».

yuf/ = hon.

feminin neui« U« fl gitirc»

11L de giifldon il* Butt d&t galt ilfi gull G. fum yuddon fni» der tfiidder l«m giidden lu» du gnrideti

D. dum (,'uddeu . dor gudiler dem giuldeu do guddun

11.

•SinguHer

nmbculin föminiu neutro

N. & A. d« gudd« Jong d gu« Mamin t brüft Kaut G. fum guddu Jo«g fuu der gudder Mamm fum biäwc Kayt

D. dem gtidde Jong der gudder Mamm dem bräwe Kaut

(lu b<m gur^on) (Ia bomw nie«)

Puriel

luütsculin feminin

N.&A. d gutt Jongeil d gutt Wammen

G. faiidngudde Jongen fuudugudde Mammcu fmi do brftwu Kanner

D. do gnddu Jongun d« gudde Mammen de br&we Knuner

2il. Ü*uw la flüxion, / c& /* a'ndoueiaaent cn d t£- w.

C.

(l'enfaiit sag«;

neutre

dbruf Kannor

.Siiigulinr

N, & A. e grönge BAiu un «rbre vert

ü. fun engein grönge Bim

D. «-»geiii grrtug« lläin

fcmiuin

N. & A. «ng gr«ng Piscb

G. fun enger grönger Püch

D. «nger grönger P!»eb

uue pecbe vertc.

Pluriul

gröng Dem

fu grfluge Bim

gröugc D^tiii

grflng Pijeit

fu grönge Pijen

grönge Pijon

nentre

N. & A. o gröngl DIAt gröng Blicdor O. fun engem grango Blat f« grönge Dtiodor

D. Biigem grönge Blat g^nge Blied«r

uue feuille verte

30. Le« adjetitiU au comparatif et »u supurlalif ainsi *\w l«s partieipe» paaaca employea ndjeclivemtmt on «uUtanlivetnent se

declinent du nii'in«.

XIII. Oegräd de signification.

!ll. On forme !e eoiupuralif en plannt l'adverbe mc = plua devaul le positif. Pour former \t superlatif, on ajotita la »uffixe st

au positif.

kleng fpetit) '»5 Meng klemjgt

uorech (mochunt) mS uortch uorechst

schampcf (laciturue) mi schamper schamperst

32. Los adjaetifs ff«« (bon), fll (beaueoup) et tefiiteeA (]»««) fönt

exception: , ,jutt besser beseht

fitt vti miaeht

tptiiech manatr mannt

'A'A. Le» adjeetif« atiivanta n'ont que 1» forme du »uperlatif:

i*cht = lf prtroier iitetscht = le plus baut.

ctMMcAt = le plus boa ffseht — le plus avant

henescht — b plus derriere lescht = I« dernier. (A mirre).

1~|

5«r litterntur wnfttts Ijcinmtljlirijfu f inlclttcs. VII.

DE LA FONTAINE Edmund.

i7^um~&4Üü«f* ""('«* biefliap61W«n «ctr*m über do la Fontaine «TÖOrigt t» n<w1)r* tinifl« imuwtaufitit OrrHümtfiti tottWam. 3t. Un Kmiurliinaeti l"tn .Vullepnrlvmvnt" 1»«*t imljümti^ na$ Oonnrt. >i« Soinili* Collftft (d nntrr bt«

©orteti Jii W«1»*»ttii: .Do Colla'n, de Colla'n, tlo aollou Oliek fum Lan.) haut uia'n*; nxnn wan tffl 3riiwi*4tlni[Im S«4nan9 ttagi unb !>cittd«(i in «kiuftt »ir*!, hü bereits i» bff «rftm SlTopl)« bt» ©«bi4trt bi< W». A. Ctlart utib Jona» untrr bat .Kchrvn" »u wcßdjm finb, (o roirt n^m Stuhtnj ^iniaUifl. «in unfl periic

flmft« HWnid brt .Vullepurlein»nf, auf wlifya Uirf» (igrtiWnb'a >« "«ln« fctr wddl»b«w" ?i1otun Wlfiglt. ay| iwl^t üii(jflt>iat »irt, wiinrit» IfiK« Irint

für tfii «niJbrriJ .Cola', imatgfn ftc^cn b« »ltohrvii» >ic *«nt«n A.

85

Page 8: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

ont ecrit & Produit au Proces. L'on ne voit point de procuratinn

pour soüteuir eette iiilervmitiou qui a &t& icfuae« ncmlnnt eiuq

anneua que lo ProtitSs a etc pourauivy an Conscil Provineial de

Luxcmbourg, eilt) est aaameinent iimndico & acconipagnee d'un

Reveraal qui promet riiidcninite. II y a plusttuira Pieces au Pro

fite qui justificnt cette verite, deux entr'autrea *, La premiere cst

un Titre nouvel fait d'ordomtance dudit Cousei) le 21. Avril

11588. par Icquel lesdit« lutervenmis ont recounu qne leurs Biens

aont Voücrics de sorvile coiulition, qu'iU ne peuvcnt alioucr, par-

tager, &c. saus le coiisenteineut de Ißiir Scignour. Item, iju'ila

sont oblig^s d« faire Ics suaditcs Corv^. La seconde eat im«

Enquete faite en cxocution d'une Sentcncc qui l'a ordoiun-e du 11),

Junvier 1691, dans laquelle tcsdits Ititei-venans ayatit et^ oüis, ont

d^poso d'fitre obligds & d'avoir toAjours fait lesdites Coiv^ea j &

)ora qu'ila y ont inanque, dies ont ötö faitos par d'autrc« & lours

fraia <& dipeiia: C'eat pourquoy riutimo conclut au bleu jug£, saus

avoir ^gard h ladite inlervention, & aux dopena.

fofßt.)

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

A

1 cn, eng, cnt

2 zwen, zwo, ;

3 drei

4 ßer

ö fenef

6 sex

7 siwen

8 acht

9 nong

10 zöng

11 fclel

12 zwielef

13 dreizcng

14 ferzeug

15 fofzeng

34. Les ndjoctif»

genres.

XIV. Koms de nombres.

, Nombres cardiaaux.

16

swe 17 ziweuzeng

18 uocbtzeug

19 nonzeng

20 zwanzecb

21 en ann zwanzech

22 zwe anu zwanzecb

30 drossceb

40 fei-zeo.h

50 fofeech

100 bonnert

1000 dausont

100,000 bonnert dausont

200,000 zweiu&l bonnert dausont

1,000,000 eng Miljön.

nuuiernux cardiimux in et zicbn otit lea trois

11G

Les iu<iubr<'3 cardiuaiix de 13 a 10 ae fornicnt pnr l'ndilition

du nombre 10 uux nombros corrcspoudanbi de la säric des unites,

avec modification de la voytslle.

La däsineuce zech niunjuc de meine les dizaine» ju&qu'n 90.

Dana la aürie des dizaincs, ä partir de 20, l'unitö stuivic de

de nun pr^cedc la dizainc :

27, siwen ann zwanzech.

A partir de 100, !'unit<S se plnce apres lc nom qui oxpriiuo

la centainc, (107, honnert siwen) tout en gardant aa poaition par

rapport ä la dizainc:

127, hotinert siicen ann zwanzech.

Les multiples de 100,000 &ont exprimda par leb uiultiplicatifa

suivis dt: 100,000:

500,000 fenefmöl honnert dämmt.

B. Nombres ordinaux.

lr den Cschton, d« Sscht, tischt

2IU0 den zwiten, dl zwet, tzwet

3"ie den dveten

4"m de feerten

ft'i» de feneften

6"» de stsxten

20in* den sswanzeebäten, dS zwanzeebat, t zwanzechst

21 nte jm, un ann zwanzechsten

100m" den honnertsten

IjOOO11* den dau&entsten

l,000,0001n» de iniljonHten.

•;)5. Toua lea adjuetifs nuiiiÜTdiix ordinaux ont' lea troia gunres

et an düclinent comme lea adjeetifs.

On les forme cn ajoutant aux oardinaux, de 4 a 19, la anf-

fixo ten pour le mtisculin ainguliur, ( ponr le feminin et le neutre

du singulicr ainsi qnt> pour lea trois genres du pluriel; et, depuia

20 jusqn'a la lin, les auffixes sten et st.

Ex.: 9, nöng, nöngten, nöngt.

20, zwanzecb, zwauzecliBton, zwanzechat.

Pour les nombres de 1 a 3 In formation est irreguliere.

O. Advörbes ordinaux.

On forme li:s adverbea ordinaux en ajoutont s h la forme

inasculine dca nombrea ordinaux:

c&cbtena = premi(:i'enieiit.

zwetens = dcuxitmemeiit.

117

Page 9: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

D. Multlpllcatlfa.

37. Les inultiplicatifs sont fbrai£a par la rtanion des noinbre*

canltnnax vl du mot möl qui »ignifie fois.

enuM = tine foU.

zwimöl = d(>ux fois

honnertniol = cont fois.

E. A^joctifö numöraux en orlö.

38. C<!» udjcctifa nmn£rmix aont couatitnfa par Iob liombra»

cardinaux suivia du la suffixu erti.

Dana l'adjectif naincral wiljfmtnerte — d'uu million de sortea,

1c nomlire cnrdinal est au jiluriel.

enerU, engerii d'aue sorte.

zwterlfe, zw&erle, zw£ner^ de 2 »Ortes,

dräerli de 3 sortcs.

XV. Lo Pranom.

39. II y ii 0 eortes de pronoms :

personnels, possetaifa, dtmomtratift, relatifs, interro-

tjatifa et indefinit.

A- Pronoms personnels-

ech =s j«, moi du = m, toi ht^n, ei, et (hat) = il, eile,

mir = noua dir = vous »t = eux, eile.

40. lls s'omploient üubalantivotnoiit.

41. Mir, dir, si sont accentufe; qimnd l'acc«nt toniqne so

rujioite aur I« mot qai suit ces protioins, cenx-ci sc chnngeut en

mer, der, at.

Kx,: tuir hu Recht = cV»t nous qai avous rnison.

m«r si frö = nou» «ommes gab.

DiclinaUon.

Hingitlior.

N. mir dir si

G. fun ona fun idch fffir) fnn binnen (hirer)

D. on» icch hinnen

A. ona icch st

TTs

4'.'. On empluie la 2IIM form« de la 3"1* piTsonuc «In singulier,

lur&quu lo pronom ne porto pas l'accent tonique :

Ex.: en huot getAt et wir gutt «ft,

il a dtt qtie c'i-Util bien ainst.

4.'1. Dir, Der »'cnipioic atissi par poliU-sne, c«mtne Vons

en fmu^nis, quand on uc n'adresac qu'a un« «utiiu pcrsomii].

Ex.: Der nit welkem elei,

Voub 6teu 1« biuiivonn ici.

B. Pronoms poßaoealfs-

44. 11« sont de deux aortes:

ii) les conjonetif« qui sont toujours occolrä a un aubstan-

tif dont ils prviiiK-'iit le genre, le noinbre et le cos.

Maaeulin tt neutre du aiagulitr.

man dc*in m5m biron, liirt

(nion) (Ion) (eon, in,) (an, fom.)

onsen, onet isvew, 6it bii'cn, liirt

(notre) (votro) (lenr)

Feminin du tiuyutitr, les 3 gr-nrts du pturiel.

raöng döug söngi ni- hir, f.

(nies) (U») (sca)

ons er hir

(noa) (voa) (leura)

Obaerratiou. — Nona avon» placi' c«s mots panni lea pro-

nuins, utah, ce &out vii ii'nlilii de v«-ritiibl'js ntljectif».

D.

niasculin

(tnon soulier)

, nn:i Scbong

fu inOngvin Scboitg

lnOugcin Scbong

Öingulier.

(ton baa)

dang Huos

fun dfin^er IIuos

donger Iluoa

I'luricl.

tlöng Huosen

fiin döngen Huosen

dAnucn Hnoaeii

neutro

(son foulard)

hirt Hchnappucu

fun hirvtii ächuappvi

bireui Schnappecb.

Scbong tlöng Huosen bir

fu inßnge Scbong fuii döngen Huosen fiuibireScbimpjtecher

inöng« Scbong dAngcn Hnoaeii birn Schnappecher

b) les pronomu po»«(wnifä ubuolua <|ui s'emploititit sattls.

Singuüer.

mascutin. fcniiniu. nentre

|nrs. uie'm (lu mien) uioog (la iiiit-niiu) UKfint

pt-nt. di'ni (tu lien) döug (la ücntie) di'itit

U9

Page 10: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

3in8 pers, (n. J l) «rfin {|o nien) ßOng (1a sicnne)

(f.) hirun (lu Hiuii) hir (la siennc)

Plurici.

) ons <la 2<n* I'««. iron (le vfitre) er (la v&tre)

3°* \nn. Jiiren (Ic leur) bir (la lenr)

lea 3 genres

s / 1" per», ous (les nötrea)

| i J 2™» per», er (les vötres)

hin.

neutre

oiiat

In

hin.

4fi. La pronom poMewif coiijoiictif sert frequcnmieut k oirrons-

crire le (,ruiütif de poaacssiou. Pour cela le ätibätanlif indiqunnt

k- potuc-asmir vst plaei' an datif au commeni-etncnt du tuembru de

plinvse; on l<- fnit tmivr« du aubatautif d&ignaut la personne ou

In cbonc possedöu, aci'umpagn^e du prouom, au nomiitalif.

Ex.: dem Kinek «ei Schlags — t Scblass fum Kiuek

le chutonu du roi.

m&ngtr Matant hir Schieber = t Scbteker fu aiönger

lea cbamps de um tante. [Matant

0. Pronoms dämonstratift.

1) deten = ecluici.

*J) din =s cvlui-IA.

Diclinahon.

8i»gulior.

inasciilin

r, (fun doaotu

D. doseiii

feminin, du»

tftin desor

*de««r

neutre

det

(fun deaein

(deses

desom

Pluriel.

des

duner

I, I L d^u dA dAt 0. du« deer dtüa D. dein dc«r dem

3) din elei = c*<lui-ci.

d4n etA = ecluila.

40. Ila suivvut |e motlclc de declinaison qui

4) «ft, «ö j *" = uil, teile,

6) dinemmlechten, dinetnmltcht

ditelltrtchten, dtsellweeht /_ dtitseUtcecht l ~" e dAtuemnittcht

120

I

fl) selwer = inftme.

47. II sert k fniro resaortir U subsUiitif ou Iü pronora <|u'il

necompngno.

Ex.: AiV *elwer huot et gesöt.

il l'a dit lui-inetne.

. D. Pronoms relatifö.

1) oinj,'.: Mit de ddt i j dt * *

u>iVn ^ celui qui

tfrft = ce qai

2)

plur.

N. A. witn.

fu wi.n,.

D. wüm.

3) siuj;.: dJn dt», dt c/5, dät dAt,

eclui qui celle qui ce qui.

plur.: dt dit ceux qui, cellea qui.

48. d*tt et din din se dt-clincut coiume lo prunom »li'moiis-

tratif corr<<sj>ondaut.

Ex.: wiin ea& ei>pes set, din <w e Lijner.

eclui qui dit pareiüc cbo»e, eal uu ntentenr.

dt dinen AiVii et gtn huot.

ceux auxquela il l'a donue.

E. Pronoms interrogatlfa.

4U. Us pronoras interrogatifs s'eraploient wtitAt »ubstaniivc-

■uuiit, tantAi ndjectivt-irciU.

n) teien t = qui ?

mW 1 =■ qui ?

talt fir int = lequel? (maac.)

w«H /fr int f = lequel ? (neutre.)

»out toujonrg jiria substantiveincnt.

Ex.: toiin huot no mir gefrßt 1

qui m'a demandi ?

«•/i hun e Gärt kAft. — WAt fir An t

j'ai uclietd un jaMni. — Lequel?

b) tcAt fir enf = quel.

B'umploie toujours adjectiveincnt.

Ex.: e gt>f mer en Apel — tcät fir ea Apelt

il mc donna une poiniue — quelle pounne V

r) icAt fir eng f = laquelle, quelle ?

|»eiit a'eniployer substantivemeut et adjectivcwcnl.

Ex.: 1 A"«ijt huot eng Praum giiss.

l'cufint h mange nue pruue.

vAt fir eng f quelle eapcce de pruue ?

tcAt fir eng Praum * quelle prune ?

121

Page 11: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

P. Pronoma Indöflaiß.

f>0. [Im Hont J" indii'linable*.

li° dMinablei.

l*roaonu indtclinable*.

"*** i — OII n*f«fAl = ne-rien. en \

51. mer ,,r.W-«le toujmire fe verbc & la 3-» |tersoniie du siu-gulit-r, il ik- p«n( ,".in; rmjiloy«? que subätautivcnieuL

Ex.: mer »H = un ilit.

.'».1, ^n suit toujourn li: V(>rbc omploy^ it

Ex.: t *ft tu =s on .lit.

l'ronam* dtclinabtat.

I) eutaicht = <|udi|ii'iin.

tiemucht = iio-|i«i-hoithu.

jidtrht, jidrreny, jirfcrent

jittcidertn

ißichicültren *U\ \

tHUanehertn i-tc. = inniiit.

fvt. Ccs <; mute »out untjoun. pris _.„.

f>5. 2) rW^fÄ ^ i|iii<|(|iic3( uV»t fiuptoyö qti'adjecnveinent.

fxi. 3> l<* 4 mot« Hiiivauta peiivent jouer k röle UiiUÖt de "iitifs, tnnlAt il'mljiutifs :

ke», keng, ktnt = mit, un||e.

filt = littaucuup.

all =. tont.

= [HMI.

f»7. 4) I<b -I niola hiiivanM BOnt de v^iitablea utljectifa: .;7rf«r

jitwider = ' i<hjti|iio. ylichteider \

uiuonecher = maint.

M

t

I — clmeun, c.

~ ( lu'18 f-4 suivre.)

©■•<-

122

Uno lüllcöimn (Beruiniittat ]u goni tndi fernen ]lglingt

htm Sanhe. litoti Hr. Muthiu* MUllvr, t)i(or iti IDQbtUngm unb Martin Blum, V|arrit in

IV.

4. MkolnuH Elgardt ElchnrU, Klttcherald

F.lchcraiclt ober EUcherodt

VII« Glgarb. wm fetnr im «uftragc b*ö $üj>ftf« unlrrnomtnrnr

( frl^ufr^n, ^lta (fid^felb witbtr otrlofftn n>olltc. bat il)ii

btr »Üfiljbifdjof ©fb(r, tr iu5ge \\d) bo(^ nod) gcbiilbtn. ttx Äurffirfl,

bfr troft alUr aHfil|f incb« in Otaliai, norf) in t)tiitfd)lotib tincti Sücif>

biirt,of Ijobc «uffinben Bnncti, habt an ben ^Jnbft fltfdiritbfu imb tSlonrb

(tlbft für bitjftt ^Joftcn tTbrlfit. Oohj bclroffcn wmbu fiii) ölßnrb JHj<

an heu fforbinol oon «Somo: n11tibe[d)Kibltd) ift Wfint jjrcnbt bnröber,

m& ©. ^ctliflleit btm ürjbifdjof oon aMainj iwei ^Bfllitiot bt# (Manu»,

iiiciimü au ^»ilft frfjitfcn will. Sbtr btr $opft möflf fU<> »W ftbiHfii lofftn, iijm bic |d)H»trc ©ürbt riiiw «Öci^biidjoftS oufitikgtH. XMcfc (jobe

iljni fdjon bei fciitrr «nwtlfnljrit in 9Jirm(ttr ber borltflf £omb«<ui

mtlcr b«i bfflcn Vrr^rignngni angtbotm, imb ba« 5>om!opitct fld) in

fllom wie btiui 91un(iufl angeUgcutltt^ um i^n dciunl)t; tr Ijnbt olk

«iiträgt runb flu«gffd)laQen. ^rorimai fei er jur flnnatynt t*3 ©irtirr

IBifll^tiitifl niilflfforbtrl ivorbcn, tinmal öurdj faifallrijciJ (Sd)r*ibcn an

ben Gribifdjof wo» Äöhi; oudj bn b,obe tr rul|4ifbcn ab{jtlcl)iH. «Jcnn

er, b«r beut Ifrjbifdjof uon Xrier ongtt»Brt, fttne jct>igc eiclliing im

©cf)orfniit fltgcii btu löilUn bttf Olwr^uitJi« btr 5Hrrf»c anocuoiiinicn

[)abt, \o btlt« rv, btm ^tiligtii fater j« fnge», bafi tr, o«l'<"" tlliri1» bit Sfrftft ^f(n (Sljvifti, mit er iit aller Deurntl) glaubt, biird) btn ÖJIanj ioldjtr «tmttr uldjt fltbleiibt» werbe imb au9 lolrtjtm t^rntib nie einttit

Wrn|d)cn gebleut Ijabf oba ju bttittn entidjlo[ftn fei j tr Ijabt nur ben

tüten UMinfd) fltljtgl, be» .^tiliflfti Sattr, nadjbem ^tutjdjlnnb bie bei-

lige Äirdjt |o fcljr burd) btn Ungt^orioni betrübt, tbtnjo bnrd> Wt^orffttn

aud) in ber btldfeibtitflm ©ttUung 411 trfrtutu, bi* tr toitbtr btr 3urid.

bktion (eine« !Bifdjoft3 fid) unttrn>erffn ISniu. »S. .^tiltgltit möge

ib,n btßljalb fdjontii, tutim bie üHainjer iljn alo ©eil)bijd)of wrlangtn,

©eine 92tigung treibe it)n an, auf tinigt 3«* in Erfurt ju prtbigtn.

«Uiünfltr wftrbe leidjttr einen ©tüjbifdjoi ali ^rfnrt einen ^rebigtr er-

^allen. uub itjm felbft tiit foldjes» «rar wütiger gefäljrttd), ittnem tixy

bifdjof aber iveniger oerbritülid) fein."

123

Page 12: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

<So!)ii ber SJrrße jitlcil tvtrbcti imb ütrfdjiebtiie 9i itter erboten fld), bic tr<

bifri)t $>u(fe be« <£flnfler« in btr «ruft it>r« iUäter beifetjen au laflen. nid

man fidj bann anfcfjtifle, btt Seirfje uon ber Steife n>e&Aiuief)tnen, fonntt

biefelbt nldjt btU'cjjt werben, woraiiö man fölofj, bajj Jxr 3<ifi(jrr unter

brm SHaftn, am JJufje btr atttn (Sidjc, tuorauf tr fo oft gebelet itnb gt-

tDcInt, begrabe» ftin ivotltr. Go nnirbt tr beim an bem Orte, iwo er

anfarfimbcu ivorbeu iimr, beerbißt.

Um Jebod) bdd flttbmfnt bed olle» feuern Starben Alt cljrcii, rrbntttr

man flbtr feinem &rabt ritt einfaitjtä, beut (SrArugrl tWiifjott gcii'Ciljltd

#dl>ellrf;cn, neben lutldjmi in einer IMmife fromme Cinjieblu bid ju

(Jnbe befl »ergangenen 3dWunberl0 mit nur einer lur^ti Unterbrechung

auf eiimiiber folgteit. 3o ftiui tO benn, bafj mnit noii ba du beit 3Ur<j

„ÜJJidjetöbtro" nannte, wtdjt tHtnennung jtbo$ in unfern Zagen ber>

jenigrn Bon „filausnerberg" au tvei^en fdjeint.

^ind) feiner tKÜift^r au3 bem ^eiligen äanbe, lieg Xb.eofrirb Don

$>otjleufe($ bie jiemli^ bem Verfall fliil|finigtoebeiit jtlauft mieber neu

cmfbmieu nub Drrbradite bort ben Dlrft feiurö £et)cu4. T>tr um bai

^oljr 1812 iiödj lebciibt tyattx ^mit ncrjalj y\ic\il bett (»cittiJbinifl In

bem ftillen fiapeUdieii, wtläfcS uebfl brr Älnnfe, im ^üljre 171*.%, uoti

reDolutioitüren fratiAOfif^tn ffTicg<Jf)orbeti ßeplünbert tinb Acrfldrl raurbr.

Karl 3oda:ttt t>on btr

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

XVI. Lo Vorbo.

f>8. II y u 6 muilua, c'uat h dir» ß di(T<£ruiitea »miiitrua ilont

Ic vurlifl expriine <t jiriöcnto & IVsprit 1'exiaUMicc ou l'action :

l'indicatif, Ic comlitioiiin-1, riui|ieralif, \e subjonctif,

l'infinilif, le |iarticipe.

f»9. II y a 3 temps prineipaux : le prüaont, Ic pasaä et l« fu-

lar, tlont cliacnn est suacoptiblu iltt nioilificAtions acecssoirea.

Eraplot dm tnodea et de» tempt.

a) On einploie l'iiulicaüf pr^bunt pour exprimer soit unn ac-

tion faitv au uiotueiit oü Ton parlv, ooit une ebusu habituollo:

eck gin = jo donuo (luniiitütiant).

mei Ahnonk f&tnt = mon oncle Turne (liabitudo).

b) On cmploi« l'iiuparfail

1° puur exprini«r utic actioti pnssce que Ton coimd&re cotnmo

rclativeuient K une aatrt; action t-gak-niunt passe« «voc

ello colucide:

164

L

diinoh tei t mech besieht körn, du tcAr eeh krax}k :=

j'utnis umlade & lVSpoque oü il vitit tne voir.

h'tf Jichtutig up der Brei, ic& eeh klitscht *i gdagen =

il m; trouvait nur la pout au monient ou Je iuia pasg&,

2° pour expriuter la durlu <laua le passä :

l^zelmrech hdt dtmoh ing prtisesch OiirnUottg = n

eotlü «Spo(|iiü Luxumtiourg uvtiitiinegariiison pruuionne.

3° jiour expriiucr, u 1'iiiBtnr du \>iisti& dlfini on fmn^ais, uno

iirtion pauste dnns uu t*:mp9 pnJcis et fnücrcment Acoiild :

eeh gif dem Hixeheman e Sa = j« <louitai un son au

tnemliant.

Ohstrcation. — 1/iinpnrfait n'cxiate que daiis uu potit iioinbre

de verbe«.

c) On einploie le pnss^ ind^fini

1° pour «xprimer un« netiou posa/t* ilans un teinp» ind^t«nntu£:

sei Papp hwtt gesät = aon pire a dit.

2° poitr rumplftcer l'tinporfait daus Iwi verlx» nnxqitela co

derniur lempH manquo.

d) On omploie le plunqueparfait

1° pour ex primer um: chose qui s'eat faite avant nne au Ire

%nlüiuent poss^c et qui \'n suivie iinru^dialeinent:

icC eeh mei F4ler agaiu hat, du krtit eeh Hitu =

quand j'eoA reconnu ma faule, jo m'en rcpcntii.

2° pour «.-xprinier uno action pass^e anterieurc a une autre

action avec laquelle eile n'est pas en rapport itnmüdi.tt:

en hat mer derfu geschwät, ml eeh wo[t em es net

glewen = il inVn avait parld, mais jo n« vonlais pivs

lu croiro.

e) On emploie 1c futur pr&ent

1° pour exprimor uno action a venir:

eeh wirt zur Z£\t do sin = j'y serai a temps.

eeh wert ein et scho «den = jo no manquurai paa de

In lai dire.

2° f>our exprimer le premml avec emphase:

du \c#rz uösse tcAts-de ze dun huos = tu wits certai-

netueut ce qno tu as a faire.

3° |iour oxpriinur un dontu, un aoup^on: :

se teirden dach »et reite« gin ? = reviendmiont-ila aur

leur d^ciaion ?

f) On emploie I« futnr passi pour exprimer lo passe indifini

tivec euipbase :

eeh teert em et gtaöt hun = jo le lui ai dit certaino-

tuent.

165

Page 13: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

g) Lo conditionnel (pr&ent et passe) oxprime l'oxistence 011

l'aution aubordonnee k une condition expritne'e elle-mäuie par co

mode:

ecli wir frh wann de Wanter en Enn he.tt = j« seraia

conteut si l'liiver prenait fiti.

eeh hett mts Ple&er gehxiot wa tneng Süschter derb&

gaoioscht wir = j'auraig eu plus de plnisir si »na

seeur avait ete de la partie.

h) Le subjonetif (pr&ent et passö) exprirae fluitoul une rao-

daliui; comtne tel it seil a d&iguer itne choeo simptement poasible

ou probable, im doutc, une concession:

eeft huolen un $e g$f mer et = je aupposc qu'elle nie

le dornte,

et siif dari = eh bien, soit! — & moins qua.

dei Wel geschi — que 1a volout£ soil faito.

Observation, — An Heu du subjonetif »nnple on einploie ansai

les verbea nolte» = ilevoir, ötre eu train ; Janen = pouvoir; we-

len = vouloir; dirfen = pouvoir, oser, etre ücite, fliuvis de

l'inliiiitif des verbog expriniaut l'id^o principale:

e soll den Attient kommen I = qu'il vienn« kl'inatnnt!

Eiuployes de cette fu^ou les quatre vei'bes inentioinida de-

viennont de veritahlea vci'bes auxiliaires modificatiTä.

i) L'hnpdratif expriue l'exiateuci; ou t'aetion avec coniinan-

deiuent, exhortatiou ou d&jir:

m<tch dech eteech l = sauve toi I

Jösst mer uri&a&elen I = changeons!

j) L'infinitif (pr&ient et pasai) expnme l'oxi»teace et l'action

dans uu senB vague et gdneral. C'est le mode iiuperaomtel du

verbe,

k) Le partieipu pau»6 eat une forme du verbe qui exprime

toujours un tetnps pasaö. II tiout ä la foia de la natnro du verbe

(ere JVeicS huot vier d& Praume gin = votre nevcu m'a donne

ces prunea) et do celle de l'adjectif (m$r hun se entschlaf fönt =

nouB l'Avona trouv^e endonnie).

fiO. Noub avons t, examincr ,cih<| »orte» de verbea: verbes

auxiliairts, verbes actife ou transitifs, verbea neutrita on intransi-

tifa, verbee composes, verbes irr^guliers.

61. II y a denx conjugaiaonu:

la conjngaison iuiblc et la conjugiuson forte.

(A auivre.)

■>»<

1GG

Coup d'ceil historique surlesorlglneset lesdövelopperaents de la„Soctlon historique"

de l'lnstltut grand-ducal de Luxemburg.

Saite III.

IV. Covstitution provinoire d'une SoeiiU historique dans le

. Grand-Ducht de Luxembourg.

Nous avona relatd plus liaut comtneut, nprea lccture de la

lettre de Mr lo Gouverneur <le la Fontaine du 23 avril 1842, MM.

Neyen et Wtirth-Paqiict s'etaieut adjoiuts MM. Joseph Paqnet et

Mantdt-uach, et *[nu de cette tnanierc »V:lnit conntilue le premier

iioyau de la Sociätä iiniusaute. Cee quatre Luxembourgeois de-

\oues sc rdunireiit et arräterent les bases d'un regleracnt pour

1'organisatioo de raaaociatiou k cr&r. Oe travail provisoire tcr-

inine, ils allereut ensemble le preseuter ä MT le Gouverneur de la

Fontaine qui les accueillit avec heaueoup de prevetianco et pro-

init d'y joindre ses obaervatioua et ses conseila. Quelque temps

aprfcs Mr le Gouverneur fit observer rerbaiement au Dr. Neyen

que les vuess d^veloppees etaient boniiea, mtiis con^uea danu des pvo-

portiona trop grandioses pour un si petit pays que le Grand-

. II eugagea les auteurs de la ininute a la remauier pour

rajiproprier a la poaition rdelle des chosea. „Car", ajouta-t-ü

du ton de In plus intime conviction, „plus nous serons humblea

d'abord, et plus nous noua attirerons les egards du pnblic."

Le Dr. Keyen ne se le fit point dir© deux foia. II appr^-

eiait trop I» grande experieuce des bouimcs «t dea clioses de ce-

lui qui lui domtait ce sage coneeil. It penaa en meine temps que

cea prineipea ne constitnaient qu'un simple projet, a diacuter

apres k constitution de la Societe. 11 fallait d'abord que les

personucs que l'on chercherait a s'adjotndre enssent connaia-

aance du but que l'ou »e proposait, des prineipes generaux qui

reglcruient lea travaux ot enfin dos lnoyens a employer tant par

la Socidtd elle-ineine que pnr chaeun de eea membrea en particu-

liei*, pour faire fleurir et progresser l'institutioa. Dans cette iii-

teutton il biffu du premier projet de i'öglement toute» les dtaposi-

tions noti nVtsolumeut iiecmaires pour faire oppröcwr la valeur

pntrioliqne de rentreprise. De cette mauicre, tont ce qui avoit

rapporl a l'execution niaterieüe, disparut et il ne resta, pour ainsi

dirc, que le reaum6 de ce qui etait h. dc&irer pour la creation et

l'orgauisation d'uue Societe chargee de colliger ponr la patrie.

Cea Statuts revises ayant ete de nouveau uouinis il l'uvis

107

Page 14: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

corporatioii »avaulc et vraiment nationale que le (iraiid-Ductte a

vu nailru nur hoii <*ol, inittitulion qui — il nVn est point a Joutcr

— conservera In belle rcpulnlion qut- cl**|tuiä le» prrtuivrä jours

eil» a oii st; faire pur ae» interessant» travaux et sei* eminentes

publicalioii» et qaVIlc a au mainUniir p?ndaut mi deiui siede,

parce que le Qrand-Duche' continaera au&ü dann l<t snite & possc-

dvr titie p^pimere cboUiu d'homme« savanU, tr.-miilti-urH et umis

de rhistoirt* de leur Iwlle et tntäivasaiiLe p«tiU: palri«.

Dft« roh origino, la SocitHe avnil vuulu, A ruiwinimitä dea

voix, di'curnur la preaidum:o i\ M. <lo la Kontuine, eouniie au plua

di(*m\ au plus militant et au plu« inslruit de «ea ineinbres, au

point du vue de l'tiUloiru n/itioiiale. Mai», par iuode»tie, saus

doute, ct-lni-ct avait dt'clii«' cet honneur, eil prctvxtnnt <(Ue, «laiu. su

qnnlil^ du gouvenieur, il srr.iit, cotniiiü simple mumbre, tittiuiiiitsiit

plua libre, de d^partir il l'aitsociation les fuveurs guuvurneiiieutalca

dont ollü pourrnit avoir buaoin, <|iiu n'il dovuit figuier commu so»

pr^äidt'iit.

Di%na la Beauce d'iiiBtallation, MM. WürtL-Pfujutl et Antoine

Naaiur furent nommes, le premier presidciit, K- detixi^me couser-

vateur-eecr^lair« de la Sociüt^.

Li) 15 jativiur 18-10, iiüuvello m'uucc: Ou y redigea une

ai|ri!»so du rcinereininnta, vot^u h Ha Majeatä lu Kot Gruud-Duc,

pour l'angustt; jiatrona^u aucordiS a la .Socidt^. ') F'nr l'iutoruiu-

diuire du AI. ile Klocbatiitoii, chmicelier i\v l'Ctat ^ La Haye, Sa

Majestc dui(;na doiuit-r miü r^ponse extremeiueitt {jracieu.tc, dat^e

du VJ man 1846.»)

Im Hoci^te «taut It'^alemciit conatitufc, tonten lin tunnalites

exig^en par U» luU nt la polite^o etaut ruuipliüa, lo bureaii d'ml-

ininutriilion etaut choisi, il fallut, d'aprcs l'art 9 du 1'AriL-te royal

grand-*tuoal ilu 2 septttiubru 1845, ae mottru ja l'^laboration tl'un

projut da rtglomcnt d'ordru et, uprta adoption par Itm äoeiäuir««,

le itouHH'ttru a l'approbalion du Conwil de Qouveriiemt-ut. Une

comtnidtiion uoiiun^o a cutt« fin t-t couipo^e de MM. Wcirtli-Taquiit,

Präsident, Müller vt ClaMon, mumhres, cl Nantnr, iiictnbro-accreiairu

pre-aentu aou travail dantt la aeitnee du -9 jaiiviur 18-lti. [^ rigle-

uient ottopte *) et 1c Imdgut prösentä pour l'exercice de l'aiinc«

185(1 futviit approuvus par Im Cotuseil de Gouvcriiomeiit uu date

du 8 avril 184G.«)

J) Votr Publ. nrch. Tom« I, p. 0- 1.

3) Ibid. p. 7-8.

3) Ibid. (». 8—13.

4) IblJ. p. 1&

196

l)«im Icb stiHnce» du '29 janvicr et du T-» nmra 184ß lea so-Uiiie» avaient cliarg4 M. Natnur, conservnleursecrctaire, de leur

,...i,ü»Ur rinveutnire eomplel el detaillü de toua lra objeta qui so trouvaU-nt rieposfe au Muse« de l'Alhciiee, le SM oelobra 1845, jour de 1 Installation de la Sociele. Dans In tfaucc du 30 avril M. Nauiur 8Pac«|uitta de cettc tachc d'une mauiere Ulletuent bien

n'uwie que tous I« raetnbm de la Societe a» ßlicitireiit de IWelletit elioix qn'ils avaieiit fait dann an pcnoime comroe con-

hcivntenr w;cretaire. Soi) rnpport, elair, deUilW et coneia »n<5-rita une pluce dnn» le j»romler toine«) publia par la Socidte en 184Ü.

C« fut cueore dan» cette meine »eance qne M. lo professeur

Joacbim fut »online luewbrecomptablc de U SocieU. ' Ainst la Societe etait fonde«, iualallee, constituee, consolidec.

Mniit, liMiut! «He •»' »"omptait encore que bes Ircize meuibres fou ilaleun. Ni l'flssociation «llü-mfeme, ni «on but, n'etaittnt encore

coniiim plir rimmen«« umjoiit« den LuxcmbomKeuk 11 fallait donc - qu'on nous pardonne de i.o«s «ervir dun proverbc vulgmre

pour „oe pas etouffer retifant dans 1« bcrwnu", innis au contraire

I«. rendr« viable, fort et robiwte, tAcher d'acquerir It« eyinpatbies de ta population luxeinbonrgeouc et surloul .1« sa clawe kttree. •)

Cest pourquoi, ä la •Ute du 30 avril MM. Würtb-Paquet et Namur publ^reul un'cl.aku.üi.x „App«1 aux UxembourgeoU." Noua nc saurioi.s -leider si ch doeument tat plus iv.narquablo par

boii eloqueuce si «minemiueiit patriotique ou biwi par »ou eradiuon boi^, ligtie relative a Ibiatoirc de uotn: pelile i"«» cbire patrie

luxembonrgnotK. U buiI« de nolre recit uontrera de quelle ma-

tiij-ro il f«l repondu a cet ap|»el qui clöturft si •ligiiuniviit In premiere

iiublication de la nouvclle societe. *) y . • i M BLUM.

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

XVII. Verbes auxiliaires.

62. II y ft 4 verlies anxiliaire» proproinent diu <voir 59, b

obxervation): ic*rl, «i», Aum, gin.

1) Ibid p. 13—38.

2| A J'«tranjcrr In totiM nvait ili connoo pföwv10 pliia lot que elim

noiitTtnimo. I*a prcu»o «n e»t t|un M. lo prfaidonl WUrth-Patjuvt avu pii, -Inui lu ««neu du M »vril IMG, fnlre «.iniiiunicntiiin i l»««nblfo il inviKilion d'titoistpr im c«ui({rA» arclifiotogMi«« <>" Mol«, ndr«W» a la »o< ^r lo Comi« prfpuraroire d^ In RocMti fr*i>suiiw »wer lu cuiworvation

Enonuincota hUtori<|iir-i

3) Ibid. p. 36-*.V

ün

Page 15: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

A. Verbo auxülaire wört.

Sing, lre p. eeh wirt.

2« du wirz.

\ hü, j 3e ! si, ! tcirt.

f <t, 1 Plur. 1** mir würden.

2» dir wirt.

3* st worden.

ÖS. De cc verbo ii n'exista que l'iiidicatif präsent. II sert a

foriuer Ic futur des autrea auxiliairca ainsi que de lous lt*s v er Ins

en gdnäral.

B. Verbo auxillaire sin = ötro.

1. Indic. pr.

eck sin,

du bann,

Min ans,

mir sin,

dtr sit,

si sin.

5. Fut. pr.

wärt

wirt»

wirt

wirde

tcirt

wirde

9. Subj. pr.

siif,

siif*,

»ff, siiicen,

*Ufi,

sMwen.

2. Imparfait.

eck war,

du tcön,

hü wör,

mir w&ren,

dir xcört,

si teuren.

(>. Fut.

wirt

wirts

wirt

wirde

wirt

wird«

*iif

siif*

siif

siiice

siift

siiice

1<1, Partie. pas&6.

3. Pagsä ind.

si

bass

O4S

si

sit

si

7. Cond. pr.

wtr,

wirs,

wir,

teiren,

wirt,

wiren.

4. Plusqucp,

wiir

wör'x

u>6r

wöre

teört

wdre

8. Cond.

wir

wirs

tvir

wirt

wire

11. lin|jlrntif.

Sing. 2° pora. s'Uf,

Pl«r. 1™ „ l&sst mer sin,

2* „ »«/lt.

3a „ lögst se sin.

12. Iiifinitif

prdseut. passe.

sin. getottscld ain

Observalion. — An Heu du

l&sst on peut auBsi einployer

la

ld mer </Aei>! = nllous!

198

0. Vorbe auxiliaire hun = avoir.

Observation. — On dit nussi gehAt

au lien de gehxtot,

D. Verbe auziliaire gin = devenir.

1. titdic. pr.

ech gin,

du gen,

hii get,

mir gin,

dir git,

st gin.

2. [in pur Tu it.

9*>f»,

yf><een,

gfxren.

3. P.

si

haxs

ass

si

sit

si

itid. 4. Plns<|uep.

w&rs

wör ,

wore i s

wdrt

tcöre

199

Page 16: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

f>. Fut. pr.

te4rt

tdrta

wirt

wirde

wirt

wirde

9. Siibj. pr.

9*f,

9tf*,

9*r, ghtcen,

I). Fut. puase.

wirt ,

tcirts

u wirde { Sä.

wirt » ? wirde

nif

siifn

sUf

aiitce

sUß

aiiwe

1, Cond. pr.

gifs

0W gitce

9W g&we

ILImpürntif.

Ifisst mer gin,

9't,

hUiit xc gin.

Scßur Marie du Bon Pasteur.l)

fiin fcngcr lätzcbürger Seliolschwi'.stei\

Portsfttsonk III.

Wan. ernol d'Led fu bunszen iwert eng Ftimiljuit abrecht, da'

1) 0« '■"<■• - <-*ilf fr*) Toitnur in t itmu ftiubcrtitbr foTgtnUr fJiiffuä bor; An <ln Oftrtlo winit <lu Kimmel

WUit <li> Kimtnol an ilu QAr<ton.

Qin VcrrJRtniiMlir» itiacfjt unS borouf oiifitifrdam. 6aft b«i «nihiud . iinrirfitio 1(1, unb ba[i r» in ^«l!^ bfirtfifiit^» Cicb« t*i6t .Fimmel». X«& brni anif) luidlirfi (o Ip, 6cwti|t iiita t\n ifllid in bir Scitmiiliingni u«|crrr fiinbcmimt. [Üa\. bt In n^'liiint „bif tujfmbtirflfr Hiii6«t*imr" (5. 10); «ml ii(frfii) , blt lnf«n< biirflrr flinbfntimr' (S. S7).] $1« l16«aoi«, luk b«r urvtftrif iitrr trint Wnftdil 0». grQub«! i

.Daus votre avuutilurnicr nuin^rn <lu In .Himocht1',ju jjrcud» tlo signalnr un la\au*. II n'jigit du In bcrcous» J^lji ^i ti

Au !o Ganle wiait du Fimmel

Wtut »tu Fimmel an ilo Olriluci, utc

Lo mot <]« Kimniol ost impropru; cftr d'apr&» \n imibitinn nn 'jiro Ki.nmipl, .linni qu'on <lit f^initiol iMmr .LUnimol*. I>'ail1i-um jo n';ti jamaia ontondu ehaEiler <;» d'uti« autto (a^on t C'cst uictiu' ti" " ' " (juo la rhanrre ait «u <lans nutn i.li.uno angtosaxon 3 »i-ni pour iUsii(tior la plantn hi*»xaelle, t'immtt pour qualifior )>■ pinl uiü*ealin qui tloil Hto arrachö iuiiii^tlmlpment aprü la ficonJjtiim it la ifatwch. ta plnatn porlant las »i-uirticos. Et vn a uti dire d'une Un(;iii< antsi richu «|ti» c'ral un patoi»! II n( proliablo qtm l'iuiportanc« <ln rhanvr« iiour l.i unvi-((fttion a <lfl flre ^uiiiinttt« clio» noa aiic»'lr(«, car au no so liyuro piut nti b.itrdu ailis v«il« n i < '

200

0i nn.

13. Part, pause.

gin.

(A suirre.)

«t cnft bAl n^t antUsgeilriwcn, n wfi dn' efelcu eu Onggb'ick

g kcij.it, ilft ßöf ocb do Papj», da bis d&hin nticli liiiiiht uaö

zf> All«*« opgoraimt w6r, e gudduit Däg krank. Et wtir am

ßcrto JiVr fmi der Matnm liin-r Krnnkliüt au a ni^ngeiii Icachte

ScliAljü«r. I)j Man bAt ac:t Liewe laug k*-ng krank Storni getiÄt,

an et luiol k6 fmi ons all gudifoclit, dutt incr bleu i:sö jouk nach

verliere kt-'ijUn. Owi-r, *l a» üiiescht koiyt. Schon an der zwütcr

Woch wfir d'Kfiwer csfi sUrvk, datt e gtrfifobelt büut a l»c3t»rnii<Si-b

i' Tun on» bt'i hin« haut wAcbe uiiäs<n. DAt würen du traurigst

Zvkten, dC ich n in£ngem LiVwc inatgeiaAcht bun. Et xvfir am Harz

fm» Wciuter. D'Mauim log an hirer Kuoincr an et wür er uet ini-

gelich opxestA«ii. De Papp, dem ahn ZAsUind oll ()&g uiB ftr

swtjiwvlt göw, htfot NuWbl an Dag misse gebidd a besu'nrgt gin.

D«) gudde Maq, l^n «Sn««*r Alle» 6r df Aner gedoen, Alles rir

B.'ng Knnnur hn-r gin hut, e wör nun ii«t ine am Stand, web zo

rft,T«n an il'Kßwvr hifot inat «nger Stä-r^ckt an «iu g«rö»t, da«

en — nach « GltSck beim OnggU-ck — nilwer n«t mC wo»tt, wftt

a wo hf« wiVr. B«i all dem Elend do — d'Suorg au de Komnu-r

fir d'Bröd, dfi bedfeuklüch GeaichUr fum IKcker a fum Krfniur,

wä(j ün nim» Sutti an d«r Hand bei tte komt as. Fum Metz«l.r

wAr sebu lang itAng RiVd mC, cwell dti göf ndmnicn »pgeaicht,

wnn dfti Duktur *ppth fnn bim fif de Pnpp oder d'Mainin feror-

d>-necrt bAt. So«, frf^r, wut wt,ren ttmnur HU Leid an an im on-

Hein fliiu». Eto, wo uns u gudde Freud c wirklichen DcngHcbl

ln'lt l<*»cht<! lciinncu an uns uw£ en Kugel fum Himmel erschinu

vvi'.r, Ituut mV.h küng It'i-wwli Hfl in* bei oiih si1 gel&sK nn d'Knnner

wuruii ei LlAwuu op auch w'>lwt;r ugcwisuii. Ecb wör fturz<kig J6er

AI, wl- <'•<•(• d£ gräazech Woerecbt fir d'€scbt vrfuor liun:

D^ng beucht Frvmi de verlüszuu diicli,

All UrdulYÜd n Gl.'ck nn Not:

(<] gunsc ulimg bull fest un dech,

Kiiyt all ÜÄg nier — dfw der DÖd !

Mir waren iwer6kon.it, d'LUcbcn au «k-h, dalt mer d'Wuch«

bei onac b'-wo Kranken (•inmenc fen>in bun, ewell dt aner all Ab

bun enlwidih'r misse sebweer schaffen, odtir wären z« klciig derfir.

Wnn den Zilenz tfuti w6r, dun liitn «kIi inecb bei d'ltült r«m Papp

yi-s&t, hu iiii-ng ScbölArb "i-lit fiVrd^ch g^mAchl a l»ei ein gewacht

bis miiurge!» «Irei Auer; dan buh ccli Hi opgeruiTl a Si bu'ot fun

d» nn d<-n Deng&cht w.-iili-r fersinn, ilobei d'Ha'uawiVse b^uorgt

nn, esö gudd et gong, ocli nm-b geltet bis zeug Auer 0we3 —

nongzeng lAng^cbt-r Stomion den Dug, unuc Ko, unnA Krlitü>tonkt

am Lt-d » Kummer tinin* Knn, &ex Woche läng an fitgt-m Wtcck!

201

Page 17: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

XVÜI. Verbea falblos.

Module de la conjugaison. Plöen = lourmenter.

Forme actice.

Kl.

grpi&t.

Forme ptusiee.

'_'. liuparfait.

götee

g&ice

81

boxt

am

ai

sit

si

iiul. 4. Plusquep.

wör

todrs

wör ( % wdre

w6rt

teure

226

f». CoikI. pr.

gkf»

ghwe

1

*9.

9. Fut. pr.

werde

18. Port.

fV4. L'iiidnitif ac tenuitie cn en.

05. Ou ap|n;lle fnibles les verbes donl le partieipo possi eat

termiiti «n T.

ÜÖ. Ca Hüiit: o) tonn lea verlies U;rmiiiea uu radiual pur Ion

voy«-ll*58 e o,

üu pur Ich coiittoiineu fglmnpkclia ach w,

b) <[inM<[U«3 vurbes dout !« railical finit en ci:

bruoden (iusinucr) yebr\M

Uiuden (ao|iner) ijeltiut.

frieden (pulper) gefrüt.

XIX. Formation dea tompa dea verbea faibloa.

07. La 1™ [wrs. d« »ing., la 1" et la 3™ p«r». d« pl. de

1'ituliealif pr&fiit sot't toujuura ideutinucs h, l'iutiiutif.

On form« la 210» per», du sing, «u ajoutant *, et la 3™» pers.

du sing, en ajoutuut / au radical. La 201* per», du pl. est idon-

tiipicr a la 3™ pers. du singulier.

(tä. De 1'imparfait il n'existe que les fonucs suivantes: U

ln per«, du sing, fonn^s [>ar l'addition de la caract^ristiqus 1 aa

radicnl, L>t lea 1™ et 3D>* pers. du plur. fonuÄcs par l'iiiturcalu-

tio» du / eutro b radtcal et la terniinaison de l'infiiiUif.

U9. Lc pasa« ind^fiui, Ic plusqueparfait et le couditiouncl

227

Page 18: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

pnasä wu foniR-nl au moyun de l'ind. pr., He l'imparf. et de l.i

forme biihj»!« du cniid, pr. d«s Auxiliuircs Ah» on Min miivi» du

partieipe.

//um »eil pour h'H vurlw» tmntiilifs, aiu pour lt» vi-iIks in-

trnnsitifa.

eck hu geplöt = j'ai loiinnentt*,

ech tl tjtluppt = j'ni couru.

70. \a> coiiditionnel pr. tw fonnc au iiioyen d« l'iiiliiiitif pro-

ced<S du huIjJ. du l'aiixiliairi; i/in.

7t. On forme !<■ part. patu>e cn ujoutaiit an nidical la prt'tixe

<je et an changeant la lerniiiiaiaon tn de l'itifintlif en /:

frottzen (fruncer) gefrunzt,

jitVn (»t-iaer) gesvt.

72. QiiAiid Itt rudical au turiiiitic par w>, cettv letln? eat clinii-

gt^c en fx

lUtceti (vivre) geliift.

73. Quntid lo radical cüiuuifiice par unc Ayllalw teile <juo

f*TtU

)a prifix« y« tot oraue:

fcnOnnen (itamer) ferzUnt,

beachltfixUn {mnricr) beschtuot.

74. Lu» titiups du la coujugnitioii faiLlo sont, aiimi qu'il r«-

Htdle du inodtilu pl/ieu:

a) h, la voix acliv«: lind, pr., l'impdrf. dt: l'iud. (ddfectif);

Ic pjixMi' indiW.; |e |dint()uepai'f.; lu futur, pr. ul paaöe; le cond.,

pr. et pnasü; Tiinpür.; l'iiiliiiitif, pr. «t p:i.v»ti, et In partieipe

J>UHttä,

b) a la voix pjumivc: lis meines temps quo ci-dcasu^, plu» lu

Bubjoiictif, pr. ut pnsHÖ.

7f>. Li-n tcmj)H du paattif an funnciit ton« au iiioyoii du l'unxi-

iiairu gin «t du partieipe pniut^.

li\, Ton» lu» v«trbua tmiiHitifä i|tii rugisitent 1'accaäntif peuvmit

prendre la fonut; passive.

(A sultre.) i>»<

Die Luxemburger Mundart von J. P. llouuu.

Wg. o, i

Mbd. f, i

Fortaottting XI.

V. Ablautsreihe,

u (kurz) o, e (lang)

228

c v KM 1 S. Voc. XV, 1,2.

""tt die 4 ÄbUuU,reihc

u

UnterablUettangeu t

uc (vor «1, w»

S. Voc. XVIII,

U! S. Voc. VI, 1 n (lang) vor r

S. Voc. VI, 2 S. VOC. »l| - , i

S. Voc. IV,

f i (a lang)

S Voc. U, '2

Page 19: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

KtrftVIit drt?i Löuii iweniuo htiim fun itmiergAiige Kolonisten, <\f,

de llnodem fir d'Nokomiiie geaonl gi-mAcht htm. De eiihrimWh

Leid, d'Araber an 'l'Kahylcn, wessen uns nrftle Fiimiljeiilraditio-

neu wftt fir ücgeulc ge»out n wvleh it net sin. gr&d ewS och bei

ons Gidfirö fu KaiiiMo u«wnur get, vt&t fir Iturwfazer gmld oder

schlecht zo drenken n», n fir ki1 Preis kann *■ sie op esfl üng

Platz krgen.

Lhafll.'ili gin dt" ongge&oyt G^i;i.-rituii fun der Algen»

dönial t-xplizeert, datt de litindem .löilioiiiierL- lang onggehaut do

log; da« in» dein hompeehe Gmvfctsur, wo de Himdcm bt-ch nö h

no gczijt a fistgesAt hifol, de K«:im fun der uWecher «frikftnesehor

Krenkl lifit an dnlt dC K^tnicii, Mikrtilm, ßncilh-u, u \vt s« daij

IiAsulien, dftreh d<s Plö im du S|M&.t opgciuAelit gin( an d'Loft

kommen n h'r de Mfnsch «>*ö gi-fTerl^.h giii. Wät also du Uifndi-m

mi & m€ g.äkert a Turachnm gt't, wäl d£ IVschtkriin.tM wU tnö

a 1116 forschivanmm an il'Ijmu) gcflonl g6t ßaucren *fU» do inesch-

t«n eiropfeache [^uner hmi et nn dt-r Algcrif probeert; ihVueii

wören et FVaiiBÖaen, Hchw^itzcr, Ets^aser, Dt'itschcr, Spiionicr,

Italiener an all MOtt<>hnj'«rkniu>r, de st'ch Ai> nt'-ergelöszt an hirt

Glick feraicht hun. E»ö kann £ fm bvhäplen, datt d'Alg^ric fill

me »lürch de Plö «w? döroli d'KMiionfn eruuwert as gin.

Du iicIiRxklech afriknmWh Krinkt, d'ikä SoiupfCwer, wit dA

uu'bclit fun den Awnndercr nu Afrikrt iwcrfMIt a fill einbrennt.

Wnt de FnVme uretder uiib nt'nlli-clie Leimer hitTkoiut na, wat

ocli d'Ocför fir lu'f grfsier ftH. Nach bis haut stierweu der in« fun

denen, as sc der op d'Wrlt itiit7.ni, wuWg£ut d^, d£ A\a mß aidd-

Icchc Lcmier ein, n betoimtBch tU, di* am Land g^bubre «i gin,

et fill b£sBHr nnohfilu konimii. K»fi hiA»t tlät grAsz^oht WA'nJult fun

der Ik-felkfionk fun der Algeric ttcliou oftmals fu fir crem iiuhsüh

ugefänge gin, D« gliddüctien afrikanische Iliiodum, {\i fir ffvnAng-

honnert Jon-n d'ganz Vüiidulctolh'-k o|igcfnVitxt hiibt, as en Oflda-

fcitid fir ull Leid un» dem Norden, df such op htm necrlfisz«ii.

Au csft wor et a m£ od«r wf-ntk-her lu'gciu Oräd nach i-mnuT nu

iwerol de Fah wo op der Will den Ufank mat enger Kultur ge

macht as gin. DC i-soht UHtddlvr hu söcli iui»äu fir d'Nökutninen

opafferen. Ons Lltzubürger KolünisUm nn Argeutiuim wessen och

e Lidd derfuu z«; gangen,

D'Sckwcttter n» üppc» iw«rl d'Jftcr um Kloschtvr fun der

Congregatiftn zÖ Alger blitven, fir *ct|i an de Klima, an d'.Sitten

a ücbr<?ichi?r fuiu L<uit| n finu Folleck unzchuwen. .Si Imot

d'IIatidüi'böchsstounen an do MiV'dcrehciuühfile gin an all Uir fr^i

Ze'it dclv.o Wenul/.t, fir d'amtie^uh Spruch ze ltieren, de 8« och an

der Zeit zimlech Lim hnbl krit. Si göf da no OoimUiilinu 1'i-mAt.

Constnntinc, dein Nubm elettg hiibt niechuVh Gefiller uns der

Jugend bei Mir wukräcti gentflt! D'Ereuiicronk n Pupp a Alumni,

Briddcr a .Schwcsteren, un de gnnzeu enechen, Iriddh'-rhcii, frovn

a geseilte Stö.|, dön nach fir zeug Jöer esö gleckeK'L-h au itefriiblu

beieue geliaiibt liil'ot, tut hetvech nu HIr opgestigen nu hiibt Kr

dTn'nen un d'Ae gedrückt.

Keng ])li<iweplfil£ um um l<:rdbubdt:m,

N«:ucht w.'it op him lx.sti iinecli wi'er;

W«n lu'nikt un engem Fubdom,

k bröngt den DÖJ erlir 1

lioh ii Friddun, Gleck n Sölcthküt

Kl^siig bitiiu 1'upp an an der Ewüchkct I

Wa mir LötzebArgtsr mengen, ouü Hapatuil h«-lt eng seh« iJtg,

WC »ieleli iiiig up der Welt, —

„Mut Ftul&eii ive gewaltikli Rib*;i»u,

wc ontien herrlüche Mechel Lüntz eaö sehe *eugt — dan hu mer

net ganz Oniveht, ower dach gc-t et lerter um Gotteaürdbifodein,

de nach fill schfiniT, nach fill groüzArtecher do leieu. Cou«tanline

as nn dem Ful. Mnt inünger schwächer Fieder well *'ch et f»r-

flichen, menge Landsloidcn e Bild fun der S\AA, de &cho tneng

Kandhct mal a"Usiergeweneklcchen Ideen a Biller erfeilt hu<»t, elei

ze gin.

(T git firiißiuAL) Ongomaol.

^HK6.

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

XX. Vorbea forta.

Modale de la Conjugaiaon-

A. Voix active.

Zteangen = forcer.

1. Ind. preaent.

ech zwangen

du 2tröngs

hiin ztoöngt

mir zwangen

dir zwangt

at zwangen.

1*. Imparfait.

stcong

ztcongg

zwang

swonyen

zwangt

zwangen.

269

3. Pawü indöfini.

ech hu gezKongen

•I. Plu«<|nfparfait.

ech hat gezwongen

5. Futur present.

ech tr>irt zwangen.

Page 20: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

*>. Futur puuac.

eck tr+rt gezwougea htm.

7. Cotulitiuii. ptv^viit.

ech gtif zicanyen.

H. Couititiuii. jianitc.

ech hvtt (jezwongen.

10. Infiiiitif

pt(Wlil. pnsat':.

zwangen. geztcongen huti.

D. linpuratif.

ztrang

ti'tmtt mer strängen

zwangt

lAsut ae zwangen.

11. Partie, passe.

gezicongtn.

In voydle da ndieal au par-77. Lc« vcrbra Forts clia

tii'ij»1 paw*<£ et a l'iinjtarfait.

78. Le participe passe est Umiinc eii en.

19. La fomintiou des temps cot la intime quo pour lc» vurbuB

faiblus, «auf 1'iiujiarfuit i|tii su tonne coniino «uit:

La ln et la 3"" pvrsonmt tlu aing. »out idetitiques. l'our

fonm-r la 2lua pera. du sing, ou ajouta s au radical inil^cbi. Ln

ln ei la a™ iwra. du pl. ajouUjnt en i\ ce radical; la 2™ du pl.

ajouto t.

XXI. Vorbes neutros ou intronsltifs.

60. L<-5 verbes iienlrc» se cotiju^ucut coiuiut: les prvc^deuU.

Hl. lla n'ont pju la voix passive.

XXII. Verbea cotguguös soua la forme interrogatlvo.

82. La form« interrogativu nu diflTüro paa de la forme ilirocte

et lu verbe ue aubit cn lui-iiiöinu aueuu cbnngemetit; Bculiuuunt

lo prononiaujet sutt lc verbo au lii-u de lc pr£c&lcr.

83. L« prouaiu du ae cbango «n de, clioi|iic (bis qn'it n'cst

pna accutituS

hnos dt? — as-lu ?

84. I*es vcrb«3 ainsi cmployds uc sont d'usage qu'a l'affir-

matif et nu condilionnel.

XXIII. Vorboe röflechis.

85. Li'A verbo» rt'Mchis, noit iiusrnliols, noit ciccidentcla, Hont

coiifoniiüB au luoilüle de la cunjugaison h laqucllc iln ho rat-

tacbeiit.

8(1. 11h ee coiijugueiit loujonn* nvec l'uuxilinirc fiun.

87. Ha u'aduietteut pna la voix passiv«.

88. Le deuxiüiue pronom au plnc« upri-s le verbo dann les

temps diiiiplcfi, (tch itrjere mech = J»s nie fftebe) el eutro 1'auxi-

270

liairw el 1« verbc dann U\n tetuj»s composi-s (irc/i Int uieek gtiirjcrt

=• ja nie suis iuebtt).

8t>. Ce pronotn et\\ Ktin'rak-nicnt & l'accusatil, mubi (jtn-l«|ties

vt*rbes Toxi^nt nu datif

ech getraue mtr = j'oso.

UO. Um- ccrttiiuo {|vtutititc de vurboa iiitmiirtilifH puuvent pron-

dro la foniM; r^llt'cliii) et ao coiijiiguur avec l'tuixili liro si» ; i\a

cbnngtiiit «iiiii du significaliou, »nun im reveU^nt \>s\n pour cchi lu

caract^r«! du verlio r^flüctii

courir h perdrv balcittu.

XXIV. Verbes impersoanola.

Hl. Lvs vcrlxa inijKTBoiiiu-la ont les uiüme» <l*aiti*iiced quu lc

mudeb: auqunl ils se raltacbciit; iU n'ont pas de pnasif. Le pro-

ltom pcraoniLcl ordiuairu y tst r«ui]dacu par lu nuntre et:

et bromit = il fait du givi'ü.

1)2. Quelquua vorbva retldclua sout eti in«*nie tttinpß iui|ii;r-

aoiuieU

et acliekt atch = il conviuut,

et frit ittch = il h'eat pns certain.

XXV. Verbes oompoaea.

93. Lcs coinpotM'3 ae conjnguuut en genüral cuiuiue Ils verbe»

. lla s« djvtiHüit en coid|k»cs aeparublfs ot cüiuposes* iu-

l

9-1. Les verltOH (>(iiupoH<Sd acparablos pronnunt lu pr^fixo (je

du part. ])nss(i et lo zc do riitnu. otitre le proiniur mot et lo ra

dical du verbe.

Ce soiit les verbea dann leaquela l'nccent touiijuc est plncti

»ur la pröfixe

u—fenken = conunencer

u~ge—fangen

un—ze—fenken.

iteer—sezzen = passer

iteergesdt, iteer ze aezzen.

95. Dana les vurlutH compow's inaepurablc» l'nccent toniijiio

ruposo nur le radical. Ltt zt de 1'inh'tiilif ue placu uvant lu pru-

fixe, et ge eat üliiuin6

iteerdreiutn, = cxageivr

iteerdriteen, ze iteerdreiteen

Uctratzztn = traduirc

iteeradt, ze twernezzen.

271

Page 21: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

XXVI. Eraploi de l'auxiliaire dans les teraps composöa.

00. Preuiient l'auxiliairc Anu : n) les verbes actifs, rüflcchia

et imperaonuela.

l>) Ica vci'bua dirfen, kenent lAuen, missen, sollen, ttwlen et

htm.

c) lcs vei'bcs nentres : bl&i'u (Htmrir); (flögen (tuiro); lachen

(rire) ; krttmclmn (plcurer).

1)7. Preiincnt l'auxiliairo sin :

<i) los verbes sin et (j'it,

b) lcs verbes neutrua uxprimant une foriuaticn, un ctut,

unc dibparition, im clinngeiiicnt, un inouvutnent.

(A suivre.)

0115 Mcpiit tSetnanlbm!«itonunib

uns bctii jiirainirgri' Von Dr. Matliiiia Mltllor, SBifar in 3>ubtlhigtn »nb Martin Blum, Pfarrer tu i

2)k

VII.

(© ä) i n p.)

X)ie brittc StuflnflC b?5 Sffierfed SJtiidfcth'ß fider bnS

fiiljrt ben likl: Ti-actatus de Confeöaionihus Klaleficorum et Sa

garam, sumiiidu niCügnitua, et auetior retlilitua. An et quanta fidoa

iis nilbibtiiula sit? Adjungitur Commentaritt», eodem auetore

in tit. C Hb. IX. de Malofic. et Matheninticie Th^ologiui et Juris

scientitti, aecunduiu maleria: aubjuetra nnturain, accouimodatu», jam

]iridem raviaus et auetus. In fiue adjiciuntnr Bullte et Extmva-

gantes Poiitifiaum sacecssu teiuporis omanata coutra A&lrologos,

Divinutorc», Magoa, Malclicoa ot altos aupeiötitioaoa. August»

Treviror. Henr. Bock, 1596. (795 @. in 12» oljitc bnö

£>ie vierte Sluflngt flirrt beu uäiiitidjcn 7itc( mit bem 3llln(if:

Edit. IV. anetior. Cölon Agrip. Pet. HcnningiuB 1623. («Jn 8»,)

„On voit & la tete" (de cetta Edition), f«flt Paquot') „une D^di-

cace de l'Autcur Joanni Hallos celeb. Monasterii 8. Rupert* in

Ardenna Abbati, amko mo, datcu du 1er septeuiWo 1590. Jo no

1) Paquot. BWiuoiros pour servic ii l'liwtoiro littüraii-u des <lix-Kopt pi'o-

cea dos Paya-Bos ult. Tome II. p. 313.

272

aaia quaiul cet Ouvrage a paru po«r la promiüre foia '); Binsfeld

l'cntreprit dana un tems oü Ton parloit beaueoup de eorciors et

de mal^ficou; on ivüt ulorn trop cr^dule snr cette matiörc, o» est

trop incrddnle aujourd'luii. *)

^lußtr bicfeiti Süerfe ^at S03(il)bifd)of Süiiidfrlb iiorf) innrere aubere

iiOtr lljcologifdjc mit rnuouif|if(f(c Ötgcnflütibc Dtrfftjjt mib brr9ffntt(id)t, ifOli bellen $aquot frf)ttibt; „Les ouvrage» quü nous Avons de

Pierre Binsfeld, raontrent qu'il «Stait bon Theologien, labile Cano-

uißto <it exerce dans l'art de conduir« ha iiuicb". *)

3)ci$ jiueitc filr beu CUrnd btfliimute 9ücrf lüiit^fclh'S if! eint

Slrt „^oitbbudj ber $aftoral«X(jeoIi>gie" betitelt: Enchiridion Tlicolu-

gioä Paatoralis, et doctrinoj necesäaritc Saccrdotibua curuiu adiuiitia-

trantibus . , ,. in grntiam exaininatidorum pro cura Pastorali. Au-

guätis Trevir. H««r. Bock, 1591.

3M( zweite VtiiSjjabt ciit()dll btii ^ufng : Nuuc sueundo roeogni-

tum, et in uiultis lociß utiliter uuetum. Aug. Trevir. Henr. Bock,

159Ö. (Ö92 ©. In 12").

(Sine britu (Sbitioti lutirbc lifi.:rf)«t hiirti) Jg>iiiiiifilguii(t eiutS anbertt

aS3er!(5: Item. Rlictorica Coucionandi. P. Franc Borgitu^ Soc.

Jesu. Ibidem 1012. (678 <S. in 8°).

(Sine uieite Auflage trfdjieti ititkr beut Xitcl : Exactuin Examen

Ordinandorum, beu Tlieologue Pastomlis, at doctrinic uecesaarioG

.... Eucluvidion uunc ultimo recognitum, et iinmiliis locis uti

liter uuetum, nee non erroribus typograplucis vindicatum. Adjtsc-

tus e»t in fino libellua lt. P. Francisci Korgite de ratione Con-

cionandi pcrqnniu utilis. Duaci, Balth. Bcllcrua 11317 (707 <S.

ttt 16»).

Frau^oi» du Boia, get»9()tt(iii) Franziäcus öylvin» gftmmit, Utr=

anflnltete un [djiebciie ?lnöGabfii biefed $Kinb5ndjfö mit btT 3luffrfjrift:

Petri Hinsfeldii .... Enchiridion Tlieologhc Pastoralis, et doctrinru

necessariu: Sacerdotibua curain adiniuistrautibua . , . , in gratiam

examiuaudoruiu pro cura Padtorali, additionibus quibn»dam, opera

Fr. Sylvii locupletAtnm. Duaci' 1022 (in 16°).

ldem. Nunc autem qnibusdain aliis Notis nb eodem .Sylvio

auctuni et Paragrapbi» distinetum. Dnaci, Qerard. Pinchon, 1626

1) SSSi« t>mii3 mE>|)rh>(ili# «^Uit bic er(l« ÄufTnac btfftS$ui^lni3a^n I.IBÖ, bif Jtwtitf 1591, btiit jii Trifr bti II«inricb Bock.

2),Poquot, Licontiat btr I^efojit, ^To[<f(ov b« ^ebräifi^ti Sprnrfjt mi ttr

llniBcrTttÄt SiJivKH, |d)tifO ftin« 1& !Üünb< uttifoflmbf .Miinoiit^- in b« jiutittn

4>atftt bra XVIII. Sa^unbrrtd. Srt&t mtirbm acbturfl «ti Ciiue« in bot 3u6kii 1768—1770.

3} Loc. oit. H, 312.

273

Page 22: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

XXVII. Verbes Irröguliera.

OS. Soul irriguliers Je« vcrlw» <|iii, dnns la foniuitior de leurs temps, »Vcnrlenl dia rirgk-s K,'n<hnli9 011 qui diMrent, par

4uetquen-uiiM de leurs ifaim-iicr», du modele .Ic In cfiiijugninoii h la<|iit:IIo iU appnrtieniicnt.

Otme.nHition. — Dnns I« InKtuau tmivaiit noiis uvoiih riuni, OMl-ro l«s viirliOK irrfguliors inoprumimt «Ut», Ics priiui|i:mx vtrlKis foils ;i inflrxiuii.

liifinitir.

bannen

liufiüton

.liiedcn

bizt-n '

bleiwcu

brciihtiii

brt^chen

dröou

«tnn

«lirfcii

cmfidluu

fenkon

iTTT

Palt. Comiit. pr.

(2° fonnv).

bedruit

bcfunl

besuij

gcbiüdcu

gebutt

blivven

hnfocltt

gebraut

gebrach

gedriwen

gcdronk

gcdrüen

Elfen, \ttm

dnrft

t'infuVd

ersfhit-kkt

gefnj

fonl

bOnt

budrich

blifT

brjijclit

br^ch

drifl'

hilinilif.

l.filcn

bcbclion

hr-llüfvli

henkvn

IltCWVlt

ioIiüi

2° et 3* poia.

sing, lndiv.

pr.

fira, firt

frös»,

fr^a, frcH

gel», gelt

gerSz, gorfil

gcüctutt

prta, [Ȋ

ges, get

grifu, glitt

Ubs, hH

lull», hellt

bifa, bifi

liöla, \,n\t

oss, A»t

tlöcb

frösa

fröt

gflf

böl

olisf

innig

luit

lOjt

Ö88

Page 23: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

lufin.üf.

kennen

klammen

kommen

kennen

kreischen

IMun

leeu

Ifcn

leid rn

luode

(A ätiivru.)

Coup d'oeil historique

sur leaorlgrlneset Iesd6voloppements do la„Sectlon historique"

de l'Institut grand-ducal de Luxembourp.

Suit« VI.

VII. htrth>pprwfiitit ultrrirun de hi Socifte archMogique jtnuju'A

la fmulation de l'Jmtitnt royal grand-dtical de Lu^embottrg.

I'our ae fiurc im« UU'f cx.ictt' J<'h |n*o<;r<Vs iiiccwauU d« la

Soei^t«1 (K-jniis \HM jum|u"i>ii 18G8, «tu« de I.» orention de l'rIii8-

tttnt", oii u'ji ijti'A jrU-r un legnrd rjipid«' el niiju'rfii'iel »ur lrs

rajtjiorts aimuuh du CoiiH^rvnu-ui'-si^n'tJiiic. M. 1« |>rof«:HM-ur Ant.

Niiiiiur, mir lau trnvnux d« In Swit-hj |Htii(lnnt li-a ililluenu-s anmW.

*) Kaule do jtlnrr, la |inrlir m>tAfit<> itm .Wrlin irn'^iiliors" |t.irnUra

•rulctiirtit na n>imi'ru prociiain. I.« Ürilitcliou.

Ces rappuits, tracin da inniu du mnftre, «;t jmr coiiaö^uuiit Uni-

rtssant« nu plus huut ilitgrä, funiieut, (»our aiusi dirc, Ich eliufs-

d'usuviu ilus divumus |iul>licnlions. Leur Iccluru cxcessivemuut

jtttrAynutu taut i»;u I'ux(|ni6» braute du «ylc, qn« par la Itiddit«

cl la clnrUS de 1'üxiioiw, procuru au luclvur nnc vtriialilu jonis-

(utnee et l'on peut puul iifHnutT liiuittuiient—ums p«nr du trouver

d«a ooiitrndietcurs — <jue pjis hu winl de se» siicccsbeurs n'a \>n,

«on faonloiiH'iit U; surpaascr, itiais inäuo l't'-jjaU-r dans In r^daclion

de ces rnpporta. Auiwi, grAc« aux Pnblicutianu nntiuclluu d« tu

Societc, j,'onti%Hi pnrtoiit et par Ion* k-s aavjint» indigviu-b <-t

elranger», U: notnhro »k-a Sociülairus allnit toujuura eu croibaaut.

Tandiü ijuu, coniino nous avous vu plus hftut, lo porduumd du

In .Sociiild hu coiitposuit un 1850 de 145 tites, il on comptait 1D8

ou 1855. ') En 1W50 I« tioiubrv ft'iUtil di'ji clcvc ä l?5l, » ) muntc

& 201 t*ti 1«(>8 *), c'est-a dire h, l'djtoqiut de la crüation de

l'Iustitm.

II o» fut do meine du noinbru dt-s Socivtea savantes et etrun-

(jerca avec Icsquellca clL« etait cn lelnüon. Eu 1850 ce cluffre

s'ulevaiU 21 ; en 185f) h 61,*) en 1H60 4 87 *, et tnfin en 18WJ

ii 126°), uppurteunnt aux puys etuivante: Allcinagne, Amoriifue,

Angleturro, Uulgiqne, üuiioinark, EttpAgnc, Franc«, EtaU Uoitiutns,

Luxeinhourg, Pay»H««, Kussic, Suide, Norwig« tt SuUse. l'ar

iMjlte eiuimuratioiiflu lectcur coitipreud bien aittciuent ijuellt! im-

portaiu-o lu HocitttJ tm:hi'ologii|uo uvait aequise vt «jue aa r<5pu-

tation u'ütnit fail« non mMilenit-ut dun» pi-ustpte toim k» EtnU du

l'Kurü[K-, nniis niemu uu dcl& t\a l'Ocüan.

II est üvidunt ijuu l'accroiftduiuunt dea difföroiiUrs coltuctioiis

de la äoeietd marcliuil tete h tot« avec son däveloppemont vxti-

ri«ur. Ausai lea r;tp(wrU do M. Namur uaua ronscigacul h. co

utijet jUMpi« dans le» dütail», jo diraiit, k-a plu» miuutieux. En

«HT«t, lea rollcctions niiiuisiuntiquu, hdraldiqnc, apliragutiitiquo,

liibtoriqne et bibliographüpio doiit se compo»ait le Muiee en |8ti8

üuieut d'un« valctir incalculable et runduient nu teuioiguagK

eloquent du zele iur»liguablo tant des adminütratcurs quo des

tlillurenU noeietairea. N'oubliona pa« non plus d'ajoutcr que d'une

ttiniee U l'autre le iiombix- des lnömoirea et rapporta adrräse» fi la

1) I'ubl. arcli^ot. Tumo XI, Aunt!« It«., p. Vlll-Xll.

2) [biil. Tom« XVI, Aimdu IÖCO, |t. IV-VIU.

3) Iliil. Tom» XXIII (1) Annto 1867, p. V|[.

4) Ibhl Tom» XI, Ann«« 185ft, p. XU—XIII.

E>l Ibid. Tome XVI, Aurö lt^O, p. IX—X.

ti) Ibid. Tome XXIU (I) AunÄo IHäT, p VU

317

Page 24: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

1 ' :' : >; "t j

it ivemint V C'eat U queation que nous (ivoii3 & vou»

dnn» U a^aneö de c« jour.

Nous nu pouvon* cu nttciidant «jii'appuyi'r forteiiu-ul hui* Top-

portuiiitu et l'urgenc« do no pas inWrrompro la serie «K's piihtica-

tioti» conttnuie jnsqu'a prüswuit avec taut ilc aucces. .1« puis vous

dir« avec un sentiin«ut de fi«rui, fpu: ct-ries voas ji.irtii(,'<E tons,

quu iiotiö liuUii-mc voliim« n lu^u, coiinnc sew aiu^a, d»u» lo mondti

aavaitt, l'uccueil l«; pliw tlnttcur»

Ju n'uiilreprtjndnii pas a vous citur loulcs les puroltn hieii-

vuillniUcs qtii uoua out &U- adress^«» a cu »uj«t; la lnituro du ntou

rapport m'impose de juslea timiUrs. J« nie l»onierai a vous rappuler

le jitjieuienl de notro »a-ur aiueo, notre voiBiitc, qui plua h«b lotite

autre pmit apprdeior hos trnvam. Lu 8od«HA pour im rwvIwrchcB

ntiiea, imttitule & Triwcs, qui d«ptii» «ju^l^ines annÜMs redoubto

dV-fforta dnna l'Slude approfoudie dt- aon licliu «t vnatc domaiite,

«n ces tcrmu« daiitt son volume do cette aniii^e: ')

ifl (fl)r anjU^cnb, yi btadjltn. wie hie nod) imiflt ©tftüfiljaft

fir Me I5rfor[d)it«9 »"*» Grb,altung tot «Iterttjiimer ira t«rof}t)frjii8tb,uin

lHflI>rigl*il, flltirfjfaiii Im £tiirm(i1)ritlr, abtt mit fDcfonnrtil^rit, <nl(jt|jeH'

Btl)». 3n Hjtttt ^ublitntiottcit offenbart fidj ei» «efirebtit, iiimeifl Me

Hauptfragen itidjt nndj iüüdjrm jh beantworten, fonbmi narf) einer fäarfen «uffaffung ber X^tja^tn. OTeljrrrt fdjäßbare |o gtl)allene

Hegen bereit« oor, bereu 9tt|«Uaie für unö bei btrn 3

ber beiber|eitlgeii | fi(iti

iinb." «)

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

Condit. pr.

(2° fonne).

1) 3at|rbüd)tt btt eWl*aiJ>>|l tut nötigt

A

miaut

»a In«. 1SM, S. 72. 1) 3at|rbü) li>|

2) Pulil. nrcti&l. Tumo IX. Anne« IBM, p. XI—XII.

338

Iinparfoit

nant

n&t

ro&cb

aebut

ftebt

scbtnojt

339"

Part.

genant

(,'enät

«epaff

guridden

guroscli

gelten

gerass

guriwen

guraut

geronnen

geroch

geraden

g'taofF

geschalt

gescli&t

gcechtclt

geschosa

geschöngt

geschont

gi-achosa

geachlach

geschlaff

geachloff

gettchloas

geschlöen

geschnidden

geschnallt

Coiulit. pr.

1^2» forme).

puf

rOuch

gvröt

schißch

aolilcf

aebk-

Page 25: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

auf bir im r rrfdjicnritrn

iiub

XX.

€oin|»to.run«tti de» »önnce» <leM Etats du Urnnd-Ducliö

de I<nxeinboarg.

wir 9

btfl folgcnb*n (I.'l. Cltobcr)

M. ./nna* fait, au nom de In «ection <-,cntrattt, rapport Hur

la propoaition de M. de Mochausen, tendant a ee que les de-

bat« de la Ohambre Hoieut rccuuillis pnr dea stünographeit et

publicH imiiiüdiatenient par la voio d'un bulletin üii d'iin Journal officinl.

La stetion centrnle condnt \ ce que l'urt. 69 ooit rldige

de In mauicre euivante: „Lea dübate de la Cbainbre seront

pnblics, jour par jour, d'apr*Va nu modo a nrrfitcr ull^riciiremcnt par eil«."

Une longue discu3sion n'engage de snil«: entro MM. Greiwb,

Spanier, Kyscben, Ulrich, N. Riet/,, de Itloclmuuen, Richard et

Thilgos, aiir In qtteation de Tutilitd d'nne aeuiblabtu ine-iure, et le montnnt de In d**pcn<ie qu'elle occasionneraiL

M. rAdmiimtrateur g<<heral Simon* preaeiite des ohservatiuiia eu faveur ile la propoaition.

Uuc d«man<l«: de tvjnt, d^nos^e par MM. Grcisch, Dtcklus,

Krack, Spanier et Peck«l», n'c»t pas A.Jtnisu par le President, coihtih: ojcprimant Un votu, et non un auiendement.

Un amendeiiient, proiluit ensuiUs par MM. Hemmer, Tibesart, Bracher et Richard, ayant pour objet de limiter les dipenae* d faire du c« chef, est rejct<5 par l'Asüetnblee.

Eutin, par vote qui a liea par appel nominal, sur la de-

uiaiide formelle de M. Krack, appuyee par quatre autres memhrcs,

l'Assemblee, a la majorit«) du 35 voix contre 12, proiid lea deci-niom nuivnntcn :

1" los deJinta d« In Ohambre seront pnbliös Jour par jour,

d'aprf-8 im inod«- a arrclcr uUeriourtsmeiit par eile;

2» une fcmille d'ijuproMsion, contenant le resutne des s^anrea,

»ern publii'e jotir par jour. — Im redaction de c««* publication

341 "

Page 26: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

et liVwt imoli, um et ns eao fun du Krüflen, dtitt el net atöen an

litt g&o kann na ol l'MIl er crem zonifrxium. Et wor u Medehun'

fun e Jörer tief 1>U «swiVld. Si dret et op c Bett, lEwt um hur-

U':i-li »iij; WäbZi-rzii|i|t mA'ii an nudeiu ab S'em dfc mnt filier Slß

be'ibrumht hat, Iniot d'Kand sech urlm) an as an on d«we Schlot'

gi'fa|, de bis den aiMT DA* gedauert an hat crem gesout gemucht

Im'ot. lr.Schwcstcr Iniot beim llett gestangen, wfl d'Knud enveeht

as. Dftl ower Infot d'Ae grfiaz ougcrAut, we et d'Schwt*ter erblext

Iniol. Mal enger Iliiml, dfi et ba'u&sent dem Hett hut, hubt et no

der Schwester liin-iii Itösekranz gegrallt uti d'Kretl« gehAtru. Mol

der Bowegonk ns. dem Kmul s»*i Oi-avlil gjini etivt-olit au et Ituot

jremcrU'cli ugcfiuiKon w> kivisdiL-n nn uüt ojt^uliAlu innt ruffeii:

„0, nn*i r«i»p, o, mötiK Mftinni, o, all ons Kniiner tw

Nu uifjj **l »ii:, wo n wS et oeb »ü-r, wan Der an der Fn'üml

de Kbtik fim dt-r H»*int"cliM|»röcb h«Vrt, et »iVw tun SflmnVrzeleer

fmii Kranki-n, b«iin FK-dvnclial fu»n Wiiolhewe», oder nm Wftine-

reu fum f«!rlft»znno MoniKslienölinJ, — d'Hicris wind 11 iiiuhh AjcIi

ongöen. Jft, «cli bcbnjiten, wan Der on» Dödabelt lisil, Kr K*«b-

nonk mal der Wilt uchon ofjjiacliltjist hs, an Der lifiert nach fcmöl

de Klank, wöimit an fcr Maniui lech l>ei der GcWurt an tCLütwe

gekaut lniul i'!i« fi)nU>iik«;llc Gesellt klourt Hiicli p lischt MAI

on « lieht ßteb mal »fleclium Feitr««i!ii au d'Kwecbket !

Dut Ocfill Im'ot oeb d'ScIiwestcr t»|i i-inftl iiu-olitech «rgraffu

ZCgK'icIi demm«.'rt Kr och i'mg Erünuuronk un «Iß Faiuiljö fam

Scheff o|>. .Si liell«ft dein Knnd am dein lU'at. D'K.and bubt

d'Scliwe»ter mnt vsü ap&r\v Ai« ugekukl «n op ümül fillt et Er

em den Unis a n»;cht seiigem Letl l^ift nn lüiguui Kreischen, dftt

och ij Maiiacli unn« ihWi a Gefill Itült erweebo inUauii. Et wir

wirklich dit iVrlst Medclien fun de leiden, dentn liir Ilekautädutft

Si bei der Iwfifuwrt no Afrika griuAcbt au dät demfils sebon t&ö

giere niain Röaekranz K«;*l>ilt hat. D'Hchwcster bunt et geträscbl

a sech fun em fcrzfelu 16ant, we «l bui BÖngo Leiilu Mlöo göf. De

Papp ftn all Kaniier, bis op batt Atng, löge krank «lo; oeb

d'Matmu bell aecb geacblo Muorgcn au d'Bett gvluugt a kent Bcch

net ini reeren. Zünter en ittlech Di-g schon bitte bo neiitcbt rafi

z'ie«zon am Hrtus an d'Mmnni hett hatt an d'SlAd guschäckt, fir

dach do t-jipes fir «w all zo sieben. Eaö wi«r bnlt bei all de Ancr

onggKkeU'cb Knuner koint a mal on beibi gelaft. ZAgläcb as

ower oeb den Zweck fu st'ngcm Fortgöcn • fun dobein orein bei

bim klöer gin au et buot ereiu fu fir ugefängeu zo jämeren. Unufi

secb woid«T ze bcdeukeii, «» d'Scbweslcr «rieht Wi Hir Oberin

g&ngen, liuot er d'Lftg fum Kiinn ft »engen Eltoren (fusernö ge-

3G»

lun<{t n so golmtdon, [Hr z* orliMum, niain Kund höin z<: ftionui :ui

m'i/^kiK-ki'i). D'Ohuriu wor ghricli .iferätAnuu nn Infnt d.>r Schwis,-

l»T nai'h k iiifiujl, seil» nm Duoivf weidtr ze etusiin a, wan et vv

dwb wmt, da v»Ht S« gleich schreinren an da gef ge»uurgt, ihitl

muh «mir »wfct äcbwöäter bei Ho ketn, fir d'Krnnk ze hiüjiiWgon

im dfi Huitgrecl» zu niVren; d'Kügeeronk bett hir den UjulrAg gin,

iucwcht ze Bcliöneii.

Don Eiü4twf<, d*' f« Conutiiiitine op d'Mier zö fiVrt, firh'szt

«Uüi Da| fuut Kmmiiol nn e HebU'iigflt 8<5cli lascht d'St'U« fn» «l«

HiVrger bis o\> <l'.,Ko|)|> fun den Oliven", an der Ouiiiüng fun Kl-

Knnioiir. Fun du grt in d'Högt «rof bis nu de weiden l);i| fum

„.Siifsaf", wo firnii der franaG»eli<sr Zeil nach ktiuni eng Meu«ebttt>fl

gnwiiyt lufot. Fu Oonntiiitin« bid op d'Wnazemcht'd kounucn ilC

zhö bUirek Cietiu'-iif,'« fu Bizot l'MÜUÜ Sel«-n) a fu Ooi ilL-8in>-itd«ti

(1ÄXH)) gleich iiüenr loscht d'Itunii. An der Nö|.t rsok'ift fun ik-r

Koj>i» fun den Oliven sin oww imcli groszcfli u wi?iil .StrtSok« fun

■DrfaL'hlaud, tuisgeetreckt Wedi»tiilzen, wft nach ku Men&uh «'eh

drop uidergel&szt hu'ol. Weider fun der Et^-Uuuu uwteh kfit iiivltt-u

an den Oliv«» a fJArden, de ftini Wüazer fum .S;ifsaf (»eapullt gin,

d6 kling Städ Eltlarroucli (4ti00), dö a InVreu Zeilen durch tiir

Oii^sondliel ifDfech gufuurcht wor gin, haut «wer Ä fun de Imw.IiU:

WifinuVilor (ftia der KuigSgent fu Conslnnlin« n«. Net \vi:it derfuti

»tinn de Dierfer Ituhcrtville (0000) a Qastunville (3f>O0), de ereacbl

1818 gegn'uiit göwoii, dcmolti nach wärlieflücli [Vschthürder, Imut

t'iwer innt dö bracht a gesonU UoiuengKn im* «lein Depiil-temeut. L)e

t'bchl Kolonist« i nu di'iu neie Land dö sin durch d'Fewer an am

Elriitl ciiiicrgniigcu. Ower il'Arbüclil an do FK-inz fun liiunun a

fun denen dC nö h'\ konit, huu de Dn'udi'in geaont a tir iv'ich

Kteiibüi erdri^elecb gL-niächt. Nach eng Ma&* ancr DiVrfer reien

»ccli il«'> im an d'üi'geut as baut niat fir de tn^ebt ima der gjinzer

AI^Liii- hekaiji. K« tilnJch u ganz Afrika, wo den Dnuiwostnuk

fafl gud*i ug^bnut uh, c&5 sutiA itiSsultalen an esA e guddo Wung-

ehe get et ewfi du. Schon baut mücheu dS WViucr s*us tli-ui Land

den eingesehen n WsomnJftcb de fiaiiM-schc Werner eng u'orucb

Konkurrenz.

(T «<5t firugeaüt.) Onjaenaul

-l-l

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

XXVIH. Advarbea.

Ul). On dialingue difft-rcutci* es|»ects d'adverbcs, »uivant les

inadificAtions qu'ils uxj>rimttut. Voici leb |>luu mtilea.

Page 27: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

hei, eM = ici

do, elo = \lv

uotcen tiz en bunt

euen = en boa

fir = «levant

Auntieu = doiric-ru

fort j murqucut

ewech ' IVIoigiifiiic

<i»;t<'ö = qiiiJqiio pari.

a) j4(/r*rfr« rf« Heu.

hiir, e/fVr = ici

düur, W«»r = l&

fif^rfl[ = partout

nirjeus = nulle part

dobatwen = itctlana

rfoAd'iu^eit = ilchors

reehz, r&si = h droitc

Ifmls, schlaux ~- h git

heibannen = edans.

e/ö = tuaiutviiant

M/ = bientAt

glvxch = incontiiiciit

icaun = quand

dhnal* = aloitt

A<iu/ ^ aujourtl'bui

göaehter = hier

muor =■ domniti

emer = toujount

«6 = aiuai

tst>g\iur = iiiüniti

qer = volonlturs

ze = trup

ijenuch = asai-t

kuapn = h peinu

^ quelque chose

= oui

b) Adrerbe* de temps.

nach = «ncorc

schoas = d^jtt

ersteht = deutciaeut

«045 = autrefoia

dan = alorn, puis

in =. unu foia

kirzheh

derhscht \

dutrmöls = nutrefois

ke* 1 [ = ne jnni,

c) Adeerbts de moniere.

( s trfea

S receminuiit

daeseht = antrcmeiit

de"rmd$seti = tellemeut

zimltch = paasableincnt

neuien = soult-mcnt

fidi = prcaqtic

sierno ^ preaque

870

oyjr = co |>0(ir Huo.

äüofir — pol)r

= «o 4 ,j,l0j

Page 28: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

de au licu des (kffimcta pouvoir »ubstitner millrcs avei; i>rtreil|i<-

imthoritö rt jtuisaaiice <|iu« e» ton» ctie los Irois ou dmix ik-s dita.'

<|iintre t-xectttüurs ijiii miüiH n In niaiii <«l mieulx vncmiur y -

ponrroul, pniMsent en nlitünri- des nultres nusny vaillabluiuent pro«;,

coder et nngocicr mir nxecutiuit dudit T<'«tnnicut cnuimo 3*iU>

fussent itSHCiubliSz (oiih qittiliv« l.vnr doninml a ci-m!« lin <>t a

clincun dVulx U-] |ilciii jitmvüir i|iic n vray« <t fidelr. '[Vstniiien .

tairea de droiet »-t coustmue n|>|»irtii;iit et sont Ictmz du fnjre du

teile borte <|uu In ritt TeMamcnt <'t dernieru volontü puih^« ^niriinr-'

Hon |>1nit> ulTftt.

Suptriuiira, Oonsaulx |>mviuciaiilx <-t auliri'* .litgci spirituolr. «t

tt-iiiporvlz ou et cu i|in>l/. lieux il pourroit c-^tre do besoing, qn'j|

k-ur ]daiac <t a clmviiu ilVulx de b.iitter < I rttilnuiinHln r n »oz

dits Exi-cutfiirtt tcatnmenlnireH «n csUuils \u\r ciilx tiitiiralilctuciit

toutit boiiim iidilros-«< *t «.isiblancc »ti» qii'ilr. juiihiciit por-

a In briufve «;xecutiuii dt- nottiv orilonuuuue et ili»|>o»itioti

Poiir iiiic HOiivutiaiifc i't ncoiu}HMi3«! <h» |n-inc3 i-t trnvntilx

de« diU i-xi-citb-unt h lVxvcutioii ilcs [ti-e.t.iitcs, Voullottb ijuc uos

licritiern liihiituor ivro^uuisscnl «liaotui bcIuii !»ji ijunlitü une vas-

hmIIg bor» d«: noz coupjtua ou tasaca d'oree*, ltci|iiornnl <|ii« flincini

Lc vanille jiiiisy ivecjtvoir du lioniiß [mit et garder ti nostic

ineinoire.

En li-itnoin^ de loulcs cia clioM'-ji avou» «i^iiü oesltiy nostre

U-ätanifnt (:ioiii|irius on dix f. uilletz dir |inj»ien) de iioslrv

|>ropre »iniii fniul a Luxt-iiilKiur^' !.<• 20 An ilcci-inlirn UWJ

«ipi«': I'ulüi- Knie«! Km rat und (Irnff zu Miinafult.

(A snivro.)

Essai de Lexicologie Luxembourgeoise.

(Kiu.)

XXX. La Conjonction,

lO>t. Leu

duu = il

ttrh = tin»»i

ireider = <-n otilrc

» »out:

in ctifittlatirr-t.

' dtntiiitrnl = «•»

; "<7 tmtnm-r = pn

| dest/lrii'ln'ii -- de I •* i (iwtxcrdJui ~ i-ii

ti-ii>|i

b) adcersatirtJi.

, = uiiiia

eirell — »-ni*

Wr(r*{;rM = |>our eil«

dtUnno = p»r con»«4«

mftngenticdjeu = i>o«r mui

geulietjcH = |>our loi.

duorgl-nt = jmr cotitre

nrf ilffto mannrr ~ in'nuinoin»

töutjenttrtjeu = pour liti

Airrnf<«?/Vn = j»ourfll«,t;ux,cll*»

f'rr/frtl/eti = poiir von*

duorfir — h ctuisu; de fi'ln

trc// = pure« i|iic.

entweder —

e)

| d"^ — l»ourt«»l.

conditiaunelUs.

trbfärcu — nu caa uii tea (?ott tct \t — »*it |duil ä Ui«

jV / =^ nllons !

i/«i(if je/ = li« I>

huplit!

eddl t = adieu !

(/rr Jömtr! = «|

g) oiiiiualirej.

,|Ue ! itcrtjtn* = d« ix^t.

I.) concluHke*.

XXXI. L'interjection.

eirrcA / = »rrW-ii-!

(ich ! = fi !

/■•• Deiwel! = ti danc !

niiinyer tcrri'th ! um f«i!

,J,o > = bnli !

hrielet! — dirtntn!

linitrv ! ^ brii»«!

i/rr »chrneker! — nwl|M'*ic !

„uha! — <>ui dn! ei/ = «U!

(>C/, / = It.'ll.H !

i/dl ^*<>/it trlärrm! = ü fnirc pitit'!

Page 29: Essai de Lexicologie luxembourgeoise

104. 0« pourrait grow,Y ce.tc liste de t.mtt* lea rt„„iOlw do iM mote tniiant Heu d'une intitrjtiction. 1|

XXXII. Lea lettres et syllabes ouphoniquea. p

105. La Mire , es, fnS,|UfiroMe„t infcm.kV entre u» mono P syllabe ei lo prononi de llo> lfe:

tcanu-s-de net gto* \

wat-sde net «t'a \ ~ "Hona dorn:!

« et eu

g

wat-sde net «t'a

. On i-tore-lc. .1. ,. ,,„,u „ „„,„ ,cs

sc 107. L«, „yiiabc, ,*

uiote avant In Kirnte fccA :

fjeteineMevh, onlinaiit]

yeachwecherlrch, eavenn-ux.

XXXIII. Lob Prö6xea.

ft .

107. y ,;t

1) au rt = (tum) riltom\aut Ä fi|, a||lllimil,|

aQäun =s rentier, aßten = a'denotitür, 2) fre t= (if itlNinntuJ

fc«r/«f«n = trompcT, behdhn = garder, 3) der = ba atlemnuH

Ar/«« = .iloigii^., derlanscht = ä eötf, lo Ion.' 4) trr = tr alk'inand

vrßwen — cffittycr, ft) /Vr z= fr, llfr, rjll( ßC nt|Hlllaild

mliru = oulilier, /V

«) fir = vor ftl!tn„«,„|( FirsAj! = i„t.m(iün,

7) if« = Qt nllmnancl ^rl/erf = pomineliV yetö[tert = minticS sttcou«,

8) wo s= und, nllcitiatid (n|.ri>9)

NoftA = inforuiation, diiinaiut«, h<m«i<» = dire de, 9) «J/1 = nb nlleiiDuid, mari|i;e In jirorciiaiice. IVcart

flfzbtn = rctranclier, '

10) app — m\ allein»tid (sur) optichtAen ~ «, |üVi;r,

XXXIV. Les Suffixes.

108. II y cii n 10:

1) del, intlifjue |n contoiinntioii Rondel =; cercle (ronu, rond),

:iug

'J) rcA, ütrt 1° n funnur des uiljectifa

l'Wt, fridech = joie, joyeiix, Mozz, mozzech = boudeur, 2° ä intiinsifirr la signiticution des» adjeclifs

hielt, ht'jtch ; tjrftsa, gr&tsech = haut, trf-s haut; graiul, lr«!s graud,

:i) ct-Äf, fixprtme im ümt ou une rolluelivite

Deierecht = cliurtö, Kochecht — |»otcle, lirtwecht = biuaain,

4) t)( {«arf htJürlaiulai») indiquu im tuulc

T6pert, Scfttippert, Suppert, Schoffert,

5) euch (ex* anglnis; et iieerlnti«!»!»; ersehe tmä-iilluiiiand) dü-signe une k-mdlc,

Freiesck ^ Loimu amie, Midexch = couturifere,

«) < Drückent zu »ävliorcssc, Hi-cht = liauiciir, |||Vr«»j( = clialcur,

7) tel indiquo uuo froction

Feneftel — virnjuietne,

H) /ccA, fiualu du qnaliti

appetitlech = an^etiäsaiit, gexchmecherlech = »ucculeiit, gewineklech = ordinaire, voir 107,

0) fer seit h foriiier des uouib d'arbrcs

Kppelter = poiniiiier, HiAtelter = noibütior,

10) 2£cA indique l'esu&ce, l'^tat, la üituilitude

ikelzech = deyoütaut, gUUech = jauuatru, mittetch =

faiiueux, rule/iecA = groaaier.

Minium tewiiiiitaJH

uns tirm

nun

fiaulre. Von Dr. MatUiius Mttllur, mit» in Xiibclin^rn nnb Martin Blum, Ilfarrrr iu i>(tii»fcor|-

IX.

Karl von Mansfelt oder BltuiNfold.

Won fiuftmburg au« breite ftdj tit (Tongrrgalton fpätcr tiad)

Xxiittdjlanb, fcen Slitbfrlatttcit imb iiiflbcfoiibert Sündern aud unb ftiftclc

tingr^rurr biel (Mutcö burdj bic «Srjic^iing btx mibliüjtu ^ugtttb.

^ii feiner ^(ininl^ftnbt ßurcinbiirß, ivo bad Hnbciiltit ou ftiucii

Ütoler nud) fyculc uod; Icbcnbig erholten ifl, geiiüfj Karl no» Mansfeld

Qroßeö ttnftljtn. Srt)on brri 3ü))« t«>4 feiner jiucittn 9ti1d(tf)r Don

9loin, alfo im ^aljrf 11127, am 27. <£cpkmbtr, iviirbe tr jiim Qciflü^cit

f&tixatl) brö ^rouitijiütral!)e3 goMfjIl. tttrityiut burrtj (chic ®djri|tttt

uub [eilten (jo%rlMulid)ni( prttftcrlidjtu ©mibtl, übtr btn niid) jutndft

»07