FOREIGN ECONOMIK RELATIONS დამხმარე THE AUXILIRATY … · 4.2. saTbob-energetikuli saqonlis ZiriTadi saxeobebiT ... monawileobis gafarToebis problema Sromis saerTaSoriso

1

ავთანდილ ოქროცვარიძე დალი ოქროცვარიძე მაგდა ვადაჭკორია

საგარეო ეკონომიკური ურთიერთობები

დამხმარე სახელმძღვანელო

თბილისი - 2009

AVTANDIL OKROTSVARIDZE LALI OKROTSVARIDZE MAGDA VADACHKORIA

FOREIGN ECONOMIK RELATIONS

THE AUXILIRATY TEXTBOOK

TBILSI – 2009

2

UDK(uak)339.923 o-87

სახელმძღვანელოში წარმოდგენილია sagareo ეკონომიკურ ურთიერთობათა ახალი კონცეფციები და საერთაშორისო ეკონომიკური კავშირების დამყარების ძირითადი პრიციპები, რომლებიც საფუძვლად უდევს თანამედროვე მსოფლიო ქვეყნების განვითარებას. განხილულია ისეთი აქტუალური საკითხები, როგორიცაა საგარეო ვაჭრობა, მომსახურეობის ბაზარი, სამუშაო ძალის და კაპიტალის საერთაშორისო მიგრაცია, წარმოების ინტერნაციონალური ფასი, ტექნოლოგიების საერთაშორისო მოთხოვნები, საინვესტიციო თანამშრომლობა და საზღვარგარეთის ქვეყნებთან საეთაშორისო ურთიერთობა. ნაშრომში წარმოდგენილია პრაკტიკული ამოცანები და ტესტები, რაც გაუადვილებს მაგისტრებს მუშაობას. დამხმარე სახელმძღვანელო მოწონებულია და რეკომენდირებულია საქართველოს სახელმწიფო აგრარული უნივერსიტეტის ეკონომიკის, ორგანიზაციის და მართვის დეპარტამენტის (სხდომის ოქმი № 9.4.06.2009), ეკონომიკურ-ჰუმანიტარული ფაკულტეტის სამეცნიერო საბჭოს (სხდომის ოქმი №11.12.06.2009) da ფაკულტეტის ხარისხის მართვის სამსახურის მიერ. რეცენზენტები: ასოც. პროფ. თ. ლაჭყეპიანი ასოც. პროფ. მ. ბახია

რედაქტორი: სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი სრული პროფესორი ო. ქეშელაშვილი

ISBN 978-9941-0-1642-4 gamomcemeli: i/m “merab abelaSvili”. erosi manjgalaZis q.# 5,

Tbilisi, saqarTvelo.

Sesavali

Tavi I. sagareo ekonomikuri urTierTobebis, arsi da

mniSvneloba ekonomikuri efeqtianobis amaRlebaSi

1.1. sagareo ekonomikuri urTierTobebis roli ekonomikis

Eefqtianobis amaRlebaSi ------------------------------------------------

1.2. sagareo ekonomikuri urTierTobebis arsi da mniSvne-

loba -----------------------------------------------------------------------------------

Tavi II. warmoebis saerTaSoriso specializacia da

kooperireba Tavi III. saqarTvelos sagareo ekonomikuri kavSirebi da sagareo vaWrobis balansi

3.1. msoflio vaWrobis dinamika ---------------------------------------------

3.2. saqarTvelos sagareo vaWrobis balansi ------------------------

3.3. ZalTa Tanafardobis cvlileba msoflio bazarze ------

3.4. samecniero-teqnikuri progresi da msoflio vaWrobis

struqtura ------------------------------------------------------------------------- 3.5. ganviTarebuli qveynebis vaWrobis sasaqonlo struqtura –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 3.6. vaWrobis geografia ----------------------------------------------------------

Tavi IV. saTbob- sanedleulo da sasoflo-sameurneo saqonlis adgili saerTaSoriso vaWrobaSi

4.1. nedleuliTa da saTbobiT vaWrobis zogadi tendenciebi 4.2. saTbob-energetikuli saqonlis ZiriTadi saxeobebiT

vaWroba -------------------------------------------------------------------------------- 4.3. sursaTiT vaWroba --------------------------------------------------------------- 4.4. sanedleulo saTbobiT da sxva saqonlebiT vaWroba ------

Tavi V. momsaxureobis msoflio bazris formirebis Taviseburebani da pirobebi

5.1. Tanamedrove msoflio bazris Taviseburebani ------------

5.2. momsaxurebis msoflio bazris formirebis pirobebi ---

5.3. momsaxurebis saerTaSoriso vaWrobis specifikuri

3

maxasiaTeblebi ------------------------------------------------------------------

5.4. momsaxurebis saerTaSoriso vaWrobis dinamika,

struqtura da geografia --------------------------------------------------

5.5. turizmi, rogorc momsaxureobis sferos erT-erTi dargi––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Tavi VI. samuSao Zalis saerTaSoriso migracia, Tanamedrove tendenciebi

6.1. samuSao Zalis saerTaSoriso migracia ---------------------

6.2.SromiTi migraciis ZiriTadi msoflio centrebi -----

6.3 SromiTi migraciis saxelmwifo regulireba -------------- 6.4. emigraciis gavlena samuSao Zalis eqsportiori qveynebis

ekonomikaze --------------------------------------------------------

Tavi VII. kapitalis saerTaSoriso migracia, rogorc sagareo ekonomikur urTierTobaTa forma

7.1. kapitalis saerTaSoriso migracia --------------------------------- 7.2. sasesxo kapitalis msoflio bazari ------------------------------- 7.3. saerTaSoriso krediti da misi roli msoflio

ekonomikaSi ----------------------------------------------------------------------- 7.4. kapitalebis msoflio bazarze sakredito operaciaTa ZiriTadi saxeebi ------------------------------------------------

Tavi VIII. warmoebis internacionaluri fasi da misi formirebis Taviseburebani

8.1. warmoebis internacionaluri fasi --------------------------------- 8.2. msoflio fasebze moTxovnisa da miwodebis gavlena --- 8.3. faswarmoqmnaSi samomxmareblo Rirebulebis roli ----- 8.4. msoflio fasis internacionaluri Rirebulebidan

gadaxris faqtorebi---- 8.5. araeqvivalenturi gacvlis arsis Sesaxeb ---------------------- 8.6. samecniero - teqnikuri revoluciis gavlena msoflio

fasebze ------------------------------------------------------- 8.7. saqonelze fasebis mravaldonianobis pirobebSi msoflio fasis gansazRvris problema ---------------------------- 8.8. gacxadebuli (gamoqveynebadi) fasebis ZiriTadi saxeebi

8.9. fasebis dinamika ZiriTad saqonelze ------------------------------

Tavi IX. sagareo ekonomikuri kavSirebis satransporto momsaxureoba

9.1. sagareo gadazidvebi ---------------------------------------------------- 9.2. saqonlis mowodebis sabaziso pirobebi yidva-gayidvis

xelSekrulebebSi --------------------------------------------

Tavi X. teqnologiebis saerTaSoriso bazari

10.1. teqnologia, rogorc saqoneli ---------------------------------------------- 10.2. teqnologiis gadacemis formebi ------------------------------------------- 10.3. teqnologiaTa gadacemis praqtika ----------------------------------------- 10.5. teqnologiis Rirebuleba da fasi ---------------------------------------- 10.6. saerTaSoriso teqnologiur gacvlebSi inJineringi da

teqnikuri daxmareba--------------------------------------------------------- Tavi XI. saqarTvelos saerTaSoriso sainvesticio

TanamSromloba sazRvargareTis qveynebTan–––––––––––– Tavi XII. sagareo ekonomikuri faqtorebis Sefasebis

maCveneblebi–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Tavi XIII. sagareo ekonomikuri kavSirebis efeqtianobis

gansazRvra––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

amocanebi praqtikuli mecadineobisaTvis––––––––

testebi saganmanaTleblo samagistro programis “sagareo ekonomikuri urTierTobebi” ----------------------------------

pasuxebi –––––––––––––––––––––––––––– terminologiuri leqsikoni ––––––––––––––––––––––– gamoyenebuli literatura –––––––––––––––––––––––

4

Sesavali

erovnuli ekonomikis msoflio ekonomikasTan mierTeba,

sagareo ekonomikuri urTierTobebis gafarToveba da

sameurneo kavSirebis ganmtkiceba, kanonzomier movlenad iqca.

am procesebis gaRrmavebas da gafarTovebas xeli Seuwyo

msoflioSi ukanasknel periodSi momxdarma politikurma

Zvrebma, erovnuli sameurneo urTierTobebis liberalizaciam.

msoflios qveynebi sakuTari erovnuli ekonomikuri

problemebis gadawyvetisas ufro metad iTvaliswineben

sagareo ekonomikuri kavSirebis gafarToebisa da Sromis

saerTaSoriso danawilebaSi aqtiurad CarTvis aucileblobas,

amdenad, saqarTvelo, romelmac sul axlo warsulSi moipova

politikuri da ekonomikuri damoukidebloba, bunebrivia am

globaluri movlenebidan gamonaklisi da izolirebuli ar

unda darCes, magram Siga- ekonomikuri procesebis

mouwesrigebloba da axal sameurneo sistemaze gadasvlisas

arsebulma siZneleebma ramdenadme Seaferxa misi msoflio

meurneobasTan mierTebisa da sagareo ekonomikuri kavSirebis

gafarToebis procesi. mTavari mainc is aris, rom sabazro

ekonomikaze gadasvlis procesi Seuqcevadia; met-naklebi

warmatebiT mimdinareobs sameurneo reformebis realizacia.

am fonze aqtualuria qveynebisa da sameurneo sistemebis

monawileobis gafarToebis problema Sromis saerTaSoriso

danawilebaSi. es saqme CvenTvis axalia, radgan saukunis sami

meoTxedis manZilze, Cveni ekonomika damoukidebeli sagareo

urTierTobebidan faqtiurad Camocilebuli aRmoCnda. axali

saqmis Tavidan dawyeba ki yovelTvis siZneleebTan aris

dakavSirebuli. amitom Cven gvWirdeba gamocdileba am saqmeSi,

Sesaferisi materialur-teqnikuri baza, warmoebis

organizaciis Tanamedrove done da teqnologia imisaTvis, rom

ganvaviTaroT eqsporti - sagareo ekonomikuri urTierTobebis

ganviTarebis ZiriTadi faqtori, erovnuli ekonomikis

aRmavlobis da simdidris erT-erTi mTavari wyaro. qveyana jer

kidev iZulebulia orientacia iqonios msoflios sxva

qveynebis daxmarebaze. saerTaSoriso safinanso-sakredito

institutebis mier SeRavaTian kreditebze, sagareo

urTierTobebis ganviTarebisaTvis Cven sxva mxrivac

moumzadebeli aRmovCndiT – ar gagvaCnia: gamocdileba am

urTierTobebis dasamyareblad saWiro Sesabamisi

institutebis organizaciebisaTvis kadrebi, romlebic

TavianTi codniTa da gamocdilebiT saerTaSoriso

standartebs pasuxoben.

5

Tavi I. sagareo ekonomikuri urTierTobebis arsi da mniSvneloba

ekonomikuri efeqtianobis amaRlebaSi

1.1. sagareo ekonomikuri urTierTobebis roli ekonomikis E efeqtianobis amaRlebaSi

sagareo ekonomikur urTierTobabTa efeqturoba

SesaZloa ganisazRvros, saeqsportod gankuTvnil

produqciaze gaweuli Sromis danaxarjebis donis SedarebiT,

im produqtis warmoebaze gaweul analogiur danaxarjebTan,

romelic SesaZloa Canacvldes importiT. cxadia, Tu

danaxarjebi, romelic aucilebelia sazRvargreT garkveuli

raodenobis saqonlis SesaZenad, naklebia vidre imave

saqonlis qveyanaSi warmoebisaTvis saWiro xarjebi, miiRweva

garkveuli ekonomikuri efeqti.

magaliTad, aris SesaZlebloba sazRvargreT SeZenil

iqnas nedleulisa da sursaTis ara mxolod is saxeobebi,

romlebic bunebriv garemoebaTa gamo ver iqneba warmoebuli

mocemul qveyanaSi, armed iseTic romlebsac qveyana marTalia

awarmoebs, magram msoflio bazarze is ufro iafia. amgvari

saqonlis Sesyidva qveynebSi, sadac maTi warmoebisaTvis

ukeTesi pirobebia, SesaZlebels xdis uari iTqvas seriozuli

dabandebebis ganxorcielebaze iseTi sabadoebis

dasamuSaveblad, romlebSic sasargeblo wiaRiseuli

naklebefeqturadaa ganlagebuli, an uari vTqvaT im sasoflo-

sameurneo produqciis warmoebaze, romlisaTvisac

arasakmarisad xelsayreli klimaturi pirobebia.

a.smiti, cdilobda ra daesabuTebina, rom msoflio

vaWroba xelsayrelia yvela qveynisaTvis, aRniSnavda: “ Tu

romelime sxva qveyanas SeuZlia Cveni momarageba raRac

saqonliT ufro iaf fasebSi, vidre Tavad SevZlebdiT mis

warmoebas, bevrad umjobesia SevisyidoT igi misgan Cveni

sakuTari samrewvelo Sromis raRac nawiliT, romelic

ganxorcielebulia im sferoSi, romelSic Cven garkveul

upiratesobas vflobT”.

am skiTxSi kidev ufro Sors wavida d. rikardo. misi

Teoriis arsi (iseve rogorc smitis) mdgomareobs imaSi rom

yvela qveyana naxavs sargebels saerTaSoriso vaWrobidan,

gamoiyenebs ra gansxvavebas warmoebis danaxarjebSi. magram,

smitisgan gansxvavebiT, romelic operirebs absoluturi

kategoriebiT, rikardos Semoaqvs danaxarjebSi fardobiTi

mcnebis upiratesoba.

mas mohyavs aseTi magaliTi. portugaliaSi Rvinis

garkveuli raodenobis warmoeba moiTxovs 80 adamianis

Sromas wlis ganmavlobaSi, xolo maudis warmoeba drois

imave periodSi _ 90 adamianis Sromas. inglisSi Rvinis imave

raodenobis sawarmoeblad saWiroa 120 adamianis Sroma, xolo

maudis warmoebas dasWirdeba 100 adamianis Sroma.

portugaliisaTvis momgebiani iqneba gaitanos Rvino

inglisSi da gadacvalos maudSi, Tumca SeeZlo maudi

Tavadac ewarmoebina Sromis ufro naklebi danaxarjiT vidre

amas axerxebs inglisi. saqme imaSia rom gadaanacvlebs ra

kapitalsa da Sromas maudis warmoebis biznesidan

meRvineobaSi, anu dargSi, romelSic inglisTan mimarTebaSi

met fardobiT upiratesobas flobs, portugalia Rvinis

maudSi gadacvlis gziT, SesZlebs miiRos maudi da igi mas

realurad daujdeba mxolod 80 adamianis Sroma, anu miaRwevs

10 adamianis Sromis ekonomias. gacvla inglisisaTvisac

momgebiani iqneba, radganac mas ukve SeuZlia moaxdinos ra

mTeli resursis koncentrireba maudis warmoebaze, masze

gadacvliT miiRos Rvinis garkveuli raodenoba romelSic is

daxarjavs ara 120, aramed mxolod 100 adamianis Sromas.

rikardos Teoria dRes cnobilia warmoebis fardobiTi

danaxarjebis Teoriis saxiT)

fardobiTi danaxarjebis Teoria amodis saxvadasxva

qveynebSi garkveuli saqonlis warmoebis danaxarjebSi

faqtiurad arsebuli gansxvavebebidan. magram, gverds uvlis am

gansxvavebaTa warmoqmnis mizezebs. bunebrivi pirobebi erT-

erTi mizezTagania am gansxvavebaTa arsebobisa (rikardo

mxolod am problemaze amaxvilebs yuradRebas), amsaTan maT

metnaklebi gavlena aqvT warmoebis mxolad zogierT sferoze

– magaliTad soflis meurneoba, mompovebeli mrewveloba.

magram mTavari faqtori romelic gavlenas axdens danaxarjTa

doneze aris warmoebis teqnikuri done. agreTve

6

mniSvnelovania saxalxo meurneobis struqtura. amitomac,

msoflio bazarze gadamamuSavebeli mrewvelobis produqciis

gasaRebis kuTxiT upiratesobas udaod floben qveynebi

ekonomikuri ganviTarebis ufro maRali doniT.

sawarmoo Zalebis zrdis TvalsazrisiT, arsebiTi

mniSvneloba aqvs imas, Tu ra sferoebSia koncentrirebuli

mocemuli qveynis warmoeba. Tu laparakia soflis

meurneobaze, am dargis SesaZlebloba warmoebis teqnikuri

uzrunvelyofis zrdis pirobebSi, moizidos damatebiTi

samuSao Zala, ukiduresadD SezRudulia. fardobiTi

danaxarjebis Teoriis momxreebi, ekonomikurad naklebad

ganviTarebul qveynebs, didi xnis ganmavlobaSi urCevdnen

upiratesad soflis meurneobaze specializirebas, rasac

faqtiurad unda gamoewvia (da asec aris) faruli agraruli

Warbmosaxleobis zrda am qveynebSi. Tanamedrove mrewvelobis

dargebis ararseboba dRemde uSlis xels ganviTarebad

qveynebs racionalurad gamoiyenos Sromisunariani

mosaxleoba.

cnobilia, rom dasavleTSi uari iTqva SromiTi

Rirebulebis Teoriaze, romelsac eyrdnoboda rikardo, da

iyeneben warmoebis faqtorTa Teorias (bekSer-olinis

Teorema). misi arsi mdgomareobs imaSi, rom warmoebuli

produqciis Rirebuleba yalibdeba Semosavlebidan warmoebis

sam faqtorze _ anazRaureba SromisaTvis, procenti

kapitalze, sarento Semosavlebi miwaze. sagareo ekonomikur

urTierTobebTan mimarTebaSi, am Teoriis momxreebi amtkiceben,

rom qveynebi araTanabrad arian am faqtorebiT

uzrunvelyofilni. konkretuli saqonlis warmoebisas, amgvari

gansxvavebani gansazRvraven fasebs Aam faqtorebze. Tu qveyana

Warbad aris uzrunvelyofili warmoebis erT-erTi faqtoriT,

magaliTad SromiT, da Sesabamisad misi fasi SedarebiT

dabalia, maSin am qveyanaSi saqoneli, romlis sawarmoeblad

ufro metad gamoiyeneba faqtori, romelic Warbad moipoveba,

mocemul SemTxvevaSi Sromatevadi saqoneli, dajdeba

SedarebiT iafi. qveynebSi sadac iafia kapitali, naklebi

dajdeba kapitaltevadi saqonlebi da a.S.

ese igi, qveynebi Warbi samuSao ZaliT daiwyeben

Sromatevadi saqonlebis eqsports, maSin rodesac,

qveynebisaTvis, romlebic gankargaven Tavisufal kapitals,

magram ar floben Warb samuSao Zalas, momgebiania -

daspecialdnen kapitaltevadi saqonlis warmoebasa da ufro

gatanaze, da moaxdinon Sromatevadi produqciis importi.

amerikeli ekonomisti elsvorti miuTiTebs: “yvela

qveyana avlens tendencias specializirdes im saqonlis

warmoebaze, romelic moiTxovs aq Warbad arsebul da

amitomac iaf sawarmoo faqtorebs. igi amgvari saqonlis

eqsportirebas axdens, xolo importi uzrunvelyofs im

saqonlis miRebas romlis warmoebasac ufro miesadageba sxva

qveynebis xelT arsebuli faqtorebi.”

ganviTarebadi qveynebis miswrafeba Seqmnas erovnuli

ekonomika, maTi pereorientacia industrializaciaze,

moiTxovs garkveuli koreqtivebis Setanas mocemul

postulatebSi. Teoretikosebi dRes iZulebulni arian

aRiaron yofili koloniebisa da damokidebuli qveynebis

industrializaciis aucilebloba. DdRes aqtiurad

laparakoben axal politikur da ekonomikur wesrigze, Sromis

axal saerTaSoriso danawilebaze. magram mainc, gamodian ra

warmoebis faqtorTa Teoriidan, sagareo ekonomikur

urTierTobebTan mimarTebaSi isini rCebian am qveynebSi

ZiriTadad mrewvelobis im dargebis upiratesi ganviTarebis

momxreebad, romlebic dakavSirebulia iafi muSaxelis

gamoyenebasTan da orientirebulia msoflio bazarze. maTi

rekomendaciebi didadaa dakavSirebuli transnacionalur

korporaciaTa dainteresebasTan - ganviTarebad qveynebSi

Seqmnan garkveuli tipis warmoebebi.

rac Seexeba uaxles warmoebebs, romlebic asaxaven

samecniero-teqnikuri progresis Tanamedrove etaps, unda

darCes koncentrirebuli samrewvelod ganviTarebul

qveynebSi, romlebic floben upiratesobas kapitaliT

uzrunvelyofis kuTxiT, da rac mTavaria es qveynebi

inarCuneben aSkara fardobiT upiratesobas mecnierTa da

inJinerTa kvalifikaciaSi.

unda aRiniSnos, rom fardobiT danaxarjTa Teoria, misi

Tanamedrove modifikaciebis CaTvliT, romelic dafuZnebulia

faqtorTa Teoriaze, ver iZleva pasuxs qveynebs Soris

ekonomikuri urTierTobebis ganviTarebis yvela aspeqtze.

kerZod, is ar xsnis Sromis danawilebisa da vaWrobis

ganviTarebis mizezebs iseT qveynebs Soris, romlebsac

7

daaxloebiT Tanabari warmoebis xarjebi an warmoebis

faqtorebze msgavsi fasebi gaaCniaT. aseTebs miekuTvneba

samrewvelod ganviTarebuli qveynebi. ukanaskneli

aTwleulebis ganmavlobaSi swored am qveynebs Soris

izrdeba vaWroba da gansakuTrebiT Sigadargobrivi vaWroba

(leontievis paradoqsi). miaqcies ra yuradReba am fenomens,

mecnierebi wavidnen gansxvavebuli mimarTulebiT.

rigi mecnierebi gamovidnen produqciis diversifikaciis

koncefciiT, romlis Tanaxmadac, rac maRalia produqtis

diversifikaciis xarisxi dargSi, miT maRalia Sigadargorivi

vaWrobis intensiuroba. magram sworad dainaxes ra Tavad

tendencia, am koncefciis avtorebi ar aZleven seriozul

axsnas.

sxva mecnierebi, rCebian ra fardobiTi upiratesobis

Teoriis CarCoebSi, Seecadnen mis gaRrmavebas Sidadrgobrivi

fardobiTi upiratesobebis problematikis winwamoweviT.

ingliseli mecnieri p.tarakani miiCnevs, rom dargeSi,

romlebsac axasiaTebT didi moTxovna sawarmoo faqtorebze

(e.i kapitaltevad an Sromatevad dargebSi) iqmneba warmoebis

xarjebis didi diversifikacia, rac xels Seuwyobs

dargTaSoris vaWrobas. dargebi romlebic xasiaTdeba

warmoebis faqtorTa saSualo TanafardobiT, gansxvavebani

danaxarjebSi naklebia, xolo Sida dargobrivi vaWrobis wili

ki maRali. amasTan mniSvnelovania produqtis diversifikaciis

is forma romelic uSualod dakavSirebulia momxmareblis

mxridan gamovlenil midrekilebebs Soris arsebul

gansxvavebebTan. unda aRiniSnos rom, rodesac laparakoben

Sidadargobriv vaWrobaze, mecnierebi ganixilaven sxvadasxva

xarisxis, nomenklaturisa da asortimentis saboloo

produqtis gacvlas. magram maTi TvalTaxedvis gareT rCeba

gacvla, romelic ukavSirdeba teqnologiur specializacias.

kidev erT Tanamedrove koncefcias, romelic avsebs

fardobiTi upiratesobis Teorias, warmoadgens e.w

kompetenciis Teoria, romelSic xazgasmulia kvalificiuri

Sromis, rogorc saerTaSoriso konkurentunarianobis

faqtoris roli. am Teoriis Tanaxmad, rogorc amtkicebs

amerikeli mecnieri magi, qveynebi moaxdenen im produqciis

eqsportirebas, romlebic Tavis TavSi moicaven ufro

kavalificirebul Sromas.

saerTaSoriso vaWrobis axal TeoriaTa Soris,

romlebic ganekuTvnebian neoteqnologiur Teoriebs,

mniSvnelovani adgili ukavia produqtis sasicocxlo ciklis

Teorias. amerikeli mecnieri p. vernoni qveynebs Soris

dargobrivi gansxvavebebis analizisas iTvaliswinebs

“niokris” sferoSi ganxorcielebul danaxarjTa dones. misi

azriT, dargi romelic xasiaTdeba “niokr”-ze fardobiTad

maRali danaxarjebiT, awarmoebs produqts romelic imyofeba

sasicocxlo ciklis adreul stadiaze. warmoebis teqnologia

damalulia Suamavlebisa da konkurentebisagan da dargis

produqti miewodeba msoflio bazars sagareo vaWrobis

Cveulebrivi arxebiT. produqtis sasicocxlo ciklis Semdgom

stadiebze, rodesac xorcieldeba gadasvla msxvilmasStabian

masiur warmoebaze, adgilobrivi simZlavreebi ukve

arasakmarisia. saqonlis gatana Seivseba kapitalis gataniT,

xorcieldeba sazRvargareT warmoebis organizacia. xolo

rodesac saqme gvaqvs kargad aTvisebul teqnologiebTan,

mowinave teqnologiis gaJonvis SiSi gadadis meore planze.

mTavari prioritetia mogebis zrda warmoebisa da gayidvebis

maqsimalurad gafarToebis xarjze. faqtiurad, produqtis

sasicocxlo ciklis Teoria avsebs fardobiTi danaxarjebis

Teorias, Semoaqvs ra axali sawarmoo faqtori _ danaxarjebi

“niokr”-ze.

dRes mecnierebi sul ufro ixrebian iqiTken rom,

saerTaSoriso vaWrobis ganviTarebis mizezebi arasworia

dayvanil iqnes erT romelime faqtorze, aramed aucilebelia

moZraoba saerTaSoriso vaWrobis mravalfaqtoriani

modelebisaken, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba bunebrivi

faqtorebi, romlebic dominirebs rikardos TeoriaSi, agreTve

warmoebis ZiriTadi faqtorebi (xekSerisa da olinis Teoria)

da is faqtorebi, romlebic dakavSirebulia Sromis

kvalifikaciasa da danaxarjebTan “niokr-ze” (produqtis

sasicocxlo ciklis Teoria).

dReisaTvis mrewvelobis dargebSi warmoebis

optimaluri maStabebis uzrunvelsayofad, saerTaSoriso

specializaciisa da kooperirebis aucilebloba, warmoadgens

Sromis danawilebis gaRrmavebis erT-erT umniSvnelovanes

mizezs. calkeul qveynebSi samrewvelo kompleqsebis

koncentracia, romlebic iqmneba calkeul dargebSi,

8

SesaZlebels xdis dabanddes maTSi didi moculobis

resursebi da Seiqmnas optimaluri sididis sawarmoebi,

romlebic orientirebulia ara mxolod Sida, aramed sagareo

bazrebzec. es warmoebis efeqturobis amaRlebis

umniSvnelovanesi mimarTulebaa.

saerTaSoriso specializacia da kooperireba

SesaZlebels xdis moxdes samecniero Zalebis, kvalificiuri

kadrebis, materialuri resursebis koncentrireba warmoebis

im dargebSi, romelSic mocemuli qveyana specializirdeba

msoflio masStabiT. amgvari koncentrireba warmoadgens

warmoebis teqnikuri donis amaRlebis, Sromis nayofierebisa

da produqciis xarisxis zrdis aucilebel pirobas.

Tanamedrove geopolitikuri Tu ekonomikuri situacia

iZleva sakmaris winapirobebs imisaTvis rom, samecniero-

teqnikuri progresis dasaCqareblad, gamoyenebul iqnas

mowinave sazRvargareTuli gamocdileba, rogorc

gamogonebebze, teqnologiur procesebze, axal produqciaze

licenziebisa da “nou-haus” pirdapiri SeZenis, aseve

sazRvargareT SeZenili uaxlesi manqana-danadgarebisa da

mowyobilobebis gamoyenebis gziT.

sagareo ekonomikuri urTierTobebis ganviTarebisas

aucilebelia gaTvaliswinebul iqnes ara mxolod eqsport-

importis danaxarjebi, aramed SeZenili produqciis

samomxmareblo Tvisebebi. es gansakuTrebiT mniSvnelovania

Cveni qveynisTvis, romelic teqnikuri TvalsazrisiT

praqtikulad mowyvetili iyo samrewvelod ganviTarebuli

qveynebisagan. mniSvnelovania ara mxolod sazogadoebrivi

danaxarjebis ekonomia warmoqmnili gaazrebuli saimporto

politikis gatarebis Sedegad, aramed is efeqtic, romelic

miiRweva importirebuli teqnikis eqspluataciis pirobebSi,

imis gaTvaliswinebiT, rom is unda iyos ufro mwarmoebluri

da ekonomiuri. sazRvargareT SeZenili teqnika gavlenas

axdens ara mxolod im dargebis saerTo teqnikur

mdgomareobaze, romelSic is gamoiyeneba, aramed sxvaganac ki,

anu garkveuli sademonstracio efeqtic axlavs.

produqciis saeqsportod warmoeba, rac TavisTavad

gulisxmobs gare bazrebisa da sazRvargareTeli

mwarmoeblebis Sesabamisi produqciis detalur Seswavlas,

rogorc wesi xels uwyobs ara mxolod saeqsporto

produqciis, aramed Tavad misi warmoebis donis amaRlebas.

samecniero-teqnikuri progresis daCqarebis faqtors

warmoadgens sazRvargareT axali teqnologiebis licenziebis

SeZena, rac saSualebas iZleva drois faqtoris

gaTvaliswinebiT resursebis mniSvnelovani ekonamia miiRwes.

dReisaTvis licenziebis imports aqtiurad mimarTavs yvela

ganviTarebuli qveyana. magaliTad iaponiis, germaniis,

safrangeTis danaxarjebi licenziaTa SeZenaze 2-3 jer

aRemateba maTi gayidviT miRebul Semosavlebs. es gza

aucileblad unda iqnes gamoyenebuli Cvens qveyanaSi.

1.2. sagareo ekonomikuri urTierTobebis arsi da mniSvneloba

Tanamedrove msoflio XX saukunis dasasrulisa da XXI

saukunis dasawyisis mijnaze imyofeba. kacobriobis

ganviTarebis istoriaSi es periodi bevri TaviseburebebiT

gamoirCeva. miuxedavad imisa, rom msoflio civilizaciis

udidesi progresi ganxorcielda, kacobriobis winaSe mdgomi

bevri problema jer kidev gadauWrelia. es exeba globaluri

politikuri, socialuri, ekonomikuri da kulturuli

cxovrebis yvela sferos msoflio globaluri problemebis

centrSi kvlav ekonomika dgas. ZiriTadad igi ganapirobebs

danarCeni amocanebis gadawyvetis SesaZleblobebs.

Cvens planetaze geografiul zonebSi, kontinentebsa da

regionebSi ganlagebulia 209 damoukidebeli saxelmwifo,

yovel maTgans sakuTari marTvis administraciul-politikuri

ekonomika aqvs, maTi ganviTarebis done friad gansxvavebulia,

rasac mravali faqtoris moqmedeba ganapirobebs.

erovnuli ekonomikis ganviTarebis donis mixedviT

Tanamedrove pirobebSi es saxelmwifoebi sam jgufad SeiZleba

davyoT: maRali, saSualo da SedarebiT dabali ganviTarebis

(ganviTarebadi) donis qveynebad. sagareo ekonomikur

urTierTobebSi es qveynebi sxvadasxva rols asruleben.

pirveli jgufi, e. i. maRali ganviTarebis qveynebi, maRali

poziciis mixedviT wamyvania da lideris funqcias asrulebs.

9

danarCeni sagareo ekonomikur urTierTobebSi met-naklebi

zomiT monawileoben, rasac ZiriTadad maTi ekonomikuri

potenciali ganapirobebs. sxvadasxva faqtorebTan erTad,

qveynis ganviTarebis tempebsa da dones ZiriTadad mainc maTi

bunebrivi resursebiT uzrunvelyofa da sawarmoo ZalTa

ganviTarebis done gansazRvravs. amitom obieqtur

aucileblobad Camoyalibda maT Soris kavSirebis ganviTareba,

aRniSnul obieqtur mizezebTan erTad politikur-administra-

ciuli SezRudvebic uSlida xels, XX saukunis dasasruli-

saTvis es ukanaskneli mniSvnelovnad Serbilda msoflio

komunisturi blokis da ZiriTadad sabWoTa kavSiris daSlis

Sedegad. axla Znelad moiZebneba iseTi qveyana, romlic

garkveuli zomiT saerTaSoriso ekonomikur urTierTobebSi

ar monawileobdes.

Tanamedrove pirobebSi sabazro urTierTobebma sruliad

axali, CvenTvis TiTqmis ucnobi moTxovnebi warmoSva. axal

moTxovnebs ki axleburi, drois Sesabamisi xedva da marTva

sWirdeba. TandaTanobiT ixveweba samarTlebrivi baza; tardeba

ekonomikuri reformebi; muSavdeba miznobrivi programebi,

modelebi, koncefciebi; qveyana erTiandeba saerTaSoriso

organizaciebSi; Cndeba imedis momcemi maCveneblebi,

tendenciebi da sxva.

marTalia, uWirs mSromel xalxs, mis inteligencias da

TviT saxelmwifosac. magram yvelaferi gamosworebadia da

daiZleva adamianTa erToblivi ZalisxmeviT, erovnuli Tavise-

burebebis da mowinave gamocdilebebis gaTvaliswinebiT.

saqarTvelos ekonomikuri mdgomareobis gaumjobesebis

mza recepti ar arsebobs. qveynis winaSe dgas ZiriTadi

amocana ganviTarebuli qveynebis mowinaveTa gamocdilebis

danergva. maRalganviTarebuli qveynebi, upirvelesad Tavisi

interesebidan gamomdinare, misTvis sasurvel makro garemos

qmnian. amitom saWiroa erovnuli kadrebis kvalificiuri

momzadeba, mowinave gamocdilebebis gaazrebiTa da erovnuli

Taviseburebebis gaTvaliswinebiT ganviTarebis sakuTari

gzebis SemuSaveba. momavalSi Cveni eris sakeTildReodE

araviTari ekonomikuri reforma ar ganxorcieldeba,

araviTari winsvla ar iqneba, Tu ar momzadda axleburi

Sexedulebebis gamtarebeli kadrebi, gansakuTrebiT, umaRlesi

rgolis menejerebi, biznesmenebi, finansistebi, iuristebi,

diplomatebi da sxva.

amasTan, verc erTi qveyana damoukideblad, sakuTar

erovnul sazRvrebSi Caketili ver ganviTardeba. Tu gvinda,

rom ekonomikurad Zlieri qveyana gavxdeT, maSin Tanamedrove

msoflio meurneobaSi unda CaverToT. unda CaverToT ara

formalurad, aramed CvenTvis misaRebi ekonomikuri

urTierTobebiT. yoveli qveyana Tavisi politikuri wyobiT,

ekonomikuri ganviTarebis doniT, kulturiTa da sxva mravali

faqtoriT, mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan.

amitom qveynebs Soris arsebuli ekonomikuri kavSirebis

gaRrmaveba-gafarToeba unda iqces civilizebuli samyaros

ganviTraebis ganmsazRvrel pirobad.

ukanasknel wlebSi msoflio meurneobaSi kardinaluri

cvlilebebi gasaocari siswrafiT mimdinareobs. ris gamoc

Tvisebrivad axali urTierTobebis procesi mimdinareobs,

Tanacxovrebis sruliad axali wesi mkvidrdeba. amdenad, arc

saqarTvelo ar unda darCes gulgrili, radgan yoveli

dakarguli dro mZimed daawveba qveynis ekonomikas.

amitom, gvsurs Tu ara, rogorc gardauvali

aucilebloba, unda SevicnoT da viswavloT Tanamedrove

samewarmeo da komerciuli saqmianoba.

sagareo ekonomikuri urTierTobebis sagani codnis

damoukidebeli dargia, romlis Seswavlis obieqti – msoflio

meurneobaa, konkretulad ki msoflio qveynebs Soris

ekonomikuri urTierTobebis gansakuTrebuli sferoa, romelic

Seiswavlis saxelmwifo da komerciuli, safinanso-sakredito,

sainformacio, sainvesticio, migraciul da samecniero-

teqnikur urTierTobebs.

mocemuli kursis umTavresi amocanaa saerTaSoriso

ekono-mikuri urTierTobebis meqanizmebisa da instrumentebis

Seswavla da cxovrebaSi maTi gamoyeneba.

sagareo ekonomikuri urTierTobebi kvlevis procesSi,

sxva mecnieruli disciplinebis msgavsad, mraval meTods

gamoiyenebs. kerZod:

dialeqtikuri meTodi, romelic ekonomikur movlenebs

ganixilavs mudmiv moZraobaSi, urTierTkavSirSi da

ganuwyvetel ganviTarebaSi, raodenobriv cvlilebaTa

Tvisebrivi cvlilebebis ganpirobebulobaSi;

10

induqcia da deduqcia. pirveliT calkeuli faqtebis

Seswavla-ganzogadebis safuZvelze zogadi debulebebi da

daskvnebi Camoyalibdeba, xolo meoreTi, zogadi

debulebebidan gamomdinare, kerZo daskvnebi miiReba. am

meTods hipoTezis meTodsac uwodeben.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის

1. ა.სმიტის და დ.რიკარდოს შეხედულებები საექსპორტოდ

განკუთვნილ პროდუქციაზე გაწეული შრომის დანახარჯების შესახებ.

2. ფარდობითი დანახარჯების თეორიის დახასიაTება; 3. დ.რიკარდოს წარმოების ფაქტორთა თეორია (ჰეკშერ-

ოლინის თეორემის დახასიათება); 4. პ.ტარაკანის შეხედულება წარმოების ხარჯების შესახებ; 5. დაახასიათეთ ამერიკელი მეცნიერის პ.ვერნონის

შეხედულება პროდუქტის სასიცოცხლო ციკლის შესახებ;

Tavi II. warmoebis saerTaSoriso specializacia

da kooperireba

saerTaSoriso kooperireba da specializacia

warmoadgens Sromis saerTaSoriso danawilebis ara ubralo

formebs, aramed mis elementebsac.

warmoebis saerTaSoriso specializacia viTardeba ori

mimarTulebiT _ sawarmoo da teritorialuri. Tavis mxriv

sawarmoo mimarTuleba iyofa dargTaSoris, Sidadargobrivi

specializaciisa da calkeuli sawarmoebis (kompleqsebis)

specializaciis mimarTulebebad. teritorialur aspeqtSi

warmoebis saerTaSoriso specializacia gulisxmobs

calkeuli qveynebis, qveynebis jgufebis da regionebis

specializacias calkeuli produqtebis an maTi nawilis

msoflio bazrisaTvis warmoebaze specializirebas.

saerTaSoriso specializaciis ZiriTad saxeobebs

warmoadgens sagnobrivi (produqtebis warmoeba), sadetalo

(produqtis nawilebis, komponentebis warmoeba),

teqnologiuri, anu stadiuri specializacia (calkeuli

teqnologiuri procesebis, magaliTad awyoba, Rebva, SeduReba

da a.S ganxorcieleba)

saerTaSoriso specializacia dinamiuri procesia da

icvleba drosa da sivrceSi.

30-an wlebSi dominirebda warmoebis dargTaSorisi

specializacia da Sesabamisad erTi kompleqsuri dargis

(magaliTad gadamamuSavebeli mrewvelobis) produqciis

gacvla meore kompleqsuri dargis (magaliTad mompovebeli

mrewveloba, an soflis meurneoba) produqciaze. 50-60-an

wlebSi wamyvan poziciebs inarCunebs saerTaSoriso

specializacia, magram axla ukve pirveladi dargebis doneze

(saavtomobilo da aviamSenebloba, plasmasebis,

radioaparaturis da a.S. warmoeba). 70-80-an wlebSi wina planze

iwevs da imyarebs poziciebs Sida dargobrivi specializacia

da Sesabamisi gacvla saqonel analogebiT romlebic

samomxmareblo maxasiaTeblebiT gansxvavdebian (magaliTad

Tvliani traqtorebi – muxluxaze, tyavis fexsacmeli –

rezinisaze da a.S).

11

saerTaSoriso specializaciisa da kooperaciis

mniSvneloba erovnuli meurneobis efeqtianobisa da

intensificirebis procesisaTvis ganuxrelad izrdeba.

magaliTad ukve gasuli saukunis 70-80-an wlebSi

manqanaTmSeneblobis produqciis msoflio vaWrobis zrdis

tempebis TiTqmis 40% uzrunvelyofili iqna makompleqtebeli

nawarmis vaWrobiT, maSin rodesac 60-ani wlebis analogiuri

maCvenebeli Seadgenda mxolod 4%-s. amJamad ki ekonomikurad

ganviTarebuli qveynebis manqanaTmSeneblobis produqciis

sagreo vaWrobaSi, calkeuli detalebiTa da kvanZebiT

vaWrobis xvedriTi wili 2-jer metad gaizarda da Seadgens

40%.

erT-erTi centraluri adgili saerTaSoriso

specializaciis problematikis meTodologiaSi ukavia

“saerTaSorisod specializirebuli dargisa” da

“saerTaSorisod specializirebuli produqciis “ mcnebis

ganmartebas.

dargobriv WrilSi, warmoebis saerTaSoriso

specializaciis qveS unda vigulisxmoT nebismieri qveynis,

romelic maqsimalurad aqtiurad monawileobs Sromis

saerTaSoriso danawilebaSi, materialuri warmoebis dargebis

erToblioba. xolo dargebi, romlebic gansazRvraven qveynis

saerTaSoriso specializaciis xasiaTs, warmoadgenen swored

saerTaSorisod specializirebad dargebs. maTi niSandoblivi

maxasiaTeblebia: sxva dargebTan SedarebiT, eqsportis

mniSvnelovnad maRali wili, rogorc wesi amgvari dargebis

xvedriTi wili mocemuli qveynis warmoebaSi ufro maRalia,

vidre maTi wili msoflio warmoebaSi, agreTve Sidadar-

gobrivi specializaciisa da kooperaciis ganviTarebis ufro

maRali done.

dargis saerTaSoriso specializaciis donis

ganmsazRvrel ZiriTad maCvenebels warmoadgens fardobiTi

saeqsporto specializaciis koeficienti da dargis warmoebis

saeqsporto kvota.

fardobiTi saerTaSoriso specializaciis koeficienti

ganisazRvreba formuliT:

мЭЭ

К 00

sadac:

0Э -saqonlis (dargis sasaqonlo warmoebis erToblioba)

xvedriTi wili qveynis eqsportSi:

мЭ - saqonlis (an saqonel analogebis) xvedriTi wili

msoflio eqsportSi.

mocemuli koeficientis meSveobiT, SesaZlebelia

pirveli miaxloebiT ganisazRvros is sasaqonlo wre da

Sesabamisad dargebi, romlebic mocemuli qveynisaTvis

warmoadgenen saerTaSorisod specializirebulebs.

gansazRvruli sasaqonlo jgufebis mixedviT, eqsportis

nacionaluri struqturis sasargeblod, rac maRalia (1-ze

meti) Tanafardoba, miT ufro metadaa gamokveTili Sesabamisi

dargis saerTaSoriso specializacia. da piriqiT, rac

dabalia amgvari Tanafardoba (1-ze naklebi), miT naklebia

safuZveli CaiTvalos Sesabamisi saqonlebi da dargebi

saerTaSorisod specializirebulad.

saeqsporto qvota mianiSnebs imaze, Tu ramdenad aris

erovnuli mrewveloba, misi calkeuli dargebi orientirebuli

saerTaSoriso bazrebze, amavdroulad miuTiTebs am ukanas-

knelTa mowyvetis dones Sida nacionaluri bazrebisagan. war-

moebis saeqsporto qvota mianiSnebs mrewvelobis saerTa-

Soriso kavSirebis intensificirebaze erTi mimarTulebiT _

ucxoeli momxmareblebisaken da saerTaSorisod spe-

cializirebuli produqciis konkurentunarianobis zrdisaken.

“saerTaSorisod specializirebuli dargis” mcnebasTan

mWidrodaa dakavSirebuli “saerTaSorisod specializirebadi

produqciis” mcneba. am ukanasknels ganekuTvneba is, rac

warmoadgens saerTaSoriso specializaciisa da kooperirebis,

sawarmoo programebis ganawilebis ormxrivi da mravalmxrivi

SeTanxmebebis sagans.

saerTaSorisod specializirebuls miekuTvneba agreTve

saqonlebi, romlebic warmoebulia erT an ramodenime

qveyanaSi da faravs maTze msoflio bazris moTxovnebs. maT

ricxvs ganekuTvneba agreTve saerTaSoriso kompaniebis

produqcia, romlebic axdenen Sromis danawilebas sakuTar

sawarmoo qvedanayofebs Soris da romlebic ganTavsebulia

sxvadasxva qveynebSi.

12

saerTaSorisod specializirebad dargebis saeqsporto

produqciaSi rac ufro maRali xvedriTi wili ukavia

gadamamuSavebeli mrewvelobis mowinave dargebis produqcias,

miT ufro progresulia qveynis warmoebis saerTaSoriso

specializacia, miT maRalia misi realuri done. da piriqiT,

eqsportSi mompovebeli mrewvelobis an soflis meurneobis

produqciis aSkara dominireba, rogorc wesi miuTiTebs

qveynis pasiur rolze Sromis saerTaSoriso danawilebaSi, mis

fardobiTad CamorCenilobaze warmoebis saerTaSoriso

specializaciis kuTxiT.

warmoebis saerTaSoriso specializaciis Tvisobrivi

mxaris Semdgomi aspeqti dakavSirebulia sagareo bazrebze

miwodebuli saqonlebis nomenklaturis (asortimentis)

mraval-ferovnebasTan. eqsportis nomenklaturis swrafi

gafarToeba mTlianobaSi warmoadgens qveynis saerTaSorisod

speciali-zaciis maCvenebels da piriqiT, nomenklaturis

Semcireba ufro gamokveTils xdis qveynis saeqsporto

profils. magram amgvari daskvna zedmetad zogadia da

moiTxovs dazustebas. Tu eqsportis nomenklaturis

gafarToeba mTlianobaSi xorciel-deba saerTaSorisod

specializirebadi nawarmis xarjze da am ukanasknelTa

xvedriTi wili eqsportSi izrdeba, faqtiurad mimdinareobs

warmoebis saerTaSoriso specializaciis donis amaRleba.

nomenklaturis gafarToeba nawarmis araspeciali-zirebuli

saxeobebis xarjze ganapirobebs uku Sedegebs. maSasadame

nomenklaturis gafarToeba TavisTavad ar niSnavs qveynis

saerTaSoriso specializaciis donis gauaresebas.

Samecniero-teqnikuri progresis Sedegad, Seiqmna

sawarmoo kooperirebis procesis swrafi ganviTarebis

materialuri safuZvlebi. Samecniero-teqnikurma progresma

Sescvala Tavad Sromis saerTaSoriso kooperirebis xasiaTi,

da CarTo masSi, rogorc am procesis umniSvnelovanesi

elementi, mecniereba. amgvarad, Sromis kooperirebis mTavari

funqcia – Sromis maRali mwarmoeblurobis pirobebSi iyos

warmoebuli materialuri dovlaTis zrdis saSualeba,

Sevsebul iqna sxva mniSvnelovani funqciiT _ principialurad

axali amocanebis gadaWra, rac Zalze Zneli an SeuZlebelia

ramodenime qveynis mwarmoebelTa Zalisxmevis gaerTianebis

gareSe.

warmoebis saerTaSoriso kooperirebis ZiriTad niSnebs

miakuTvneben:

-mxareebis mier, winaswari SeTanxmebis safuZvelze,

erToblivi saqmianobis wesis SeTanxmeba;

-saqmianobis urTierTSeTanxmebul sferoebSi, sxvadasxva

qveynebis sawarmoo-partniorebis mier, TanamSromlobis

ZiriTadi meTodis saxiT, sameurneo saqmianobis koordinaciis

gamoyeneba;

-sawarmoo kooperirebis uSualo subieqtebis saxiT,

sxvadasxva qveynis samrewvelo sawarmoebis (firmebis),

arseboba;

-saxelSekrulebo wesiT, mza nawarmis, produqciis

komponentebisa da Sesabamisi teqnologiebis, kooperirebis

ZiriTadi obieqtebis saxiT dafiqsireba;

-partniorebs Soris, SeTanxmebuli programis

farglebSi, dasaxuli amocanebis gadanawileba, sakooperacio

SeTanxmebebis ZiriTadi miznebidan gamomdinare, maTTvis

sawarmoo specializaciis mimarTulebebis gansazRvra da

damagreba;

-partniorebis mier saqonlis erToblivi an calmxrivi

miwodebis programis uSualo kavSiri kooperirebis prog-

ramasTan, da ara yovelive es, rogorc rigiTi SeTanxmebebis

safuZvelze, yidva-gayidvis valdebulebebis ganxorcielebis

ubralo Sedegi.

ZiriTadi meTodebi, romlebic gamoiyeneba kooperaciuli

kavSirebis formirebisas, warmoadgens; 1)erToblivi progra-

mebis ganxorcieleba, 2)SeTanxmebaTa farglebSi specializi-

reba, 3) erToblivi sawarmoebis Seqmna.

e.w. saijaro kooperireba, mrewvelobaSi sawarmoo

kavSirebis istoriulad yvelaze Zveli saxeobaa. saqmianobis

arsi ki mdgomareobs imaSi, rom SeTanxmebaTa erT-erTi

monawile (SemkveTi), avalebs meores (Semsrulebeli),

Sesrulebis vadebTan, samuSaos moculobis, Sesrulebis

xarisxTan da a.S mimarTebaSi, winaswar SeTanxmebuli moTxov-

nebis Sesabamisad, garkveuli samuSaoebis ganxorcielebas.

saijaro sawarmoo kooperirebis ori ZiriTadi nairsaxeoba

arsebobs: “klasikuri” – produqciis warmoeba, da meore,

inovaciuri produqciis sferoSi proeqtireba da warmoeba.

13

sawarmoo kooperirebis meore meTodi – saSeTanxmebo

specializacia mdgmareobs, amgvar SeTanxmebaTa monawileebs

Soris, sawarmoo programebis gamijvnaSi. specializaciis

Sesaxeb SeTanxmebaTa Sesabamisad, xelSekrulebis mxareebi,

miiswrafian uzrunvelyon sawarmoo procesebSi dublirebis

momentis Semcireba an saerTod gamoricxva, Sedegad ki Tavi

aaridon erTmaneTSi pirdapir konkurencias bazarze.

umniSvnelovanesi piroba, romelic specializaciis Sesaxeb

SeTanxmebebs aniWebs kooperaciul xasiaTs, es aris maTSi

iseTi debulebebis arseboba, romlebic afiqsireben warmoebis

sferoSi monawileTa mWidro TanamSromlobis valdebulebebs.

erToblivi sawarmoo organizaciebis Seqmna – koopera-

ciuli saqmianobis erT-erTi ZiriTadi meTodia, romelic

farTod vrceldeba msoflioSi. es aris egreTwodebuli

integrirebuli kooperacia, rodesac calkeuli, urTierT-

SeTanxmebuli miznis misaRwevad, erTiani organizaciuli

formis qveS erTiandeba ramodenime monawilis kapitali.


1. საერთაშორისო სპეციალიზაცია რა მიმართულებით ხორციელდება;

2. ჩამოთვალეთ საერთაშორისო სპეციალიზაციის ძირითადი სახეობები;

3. როგორ გავიანგარიშოთ საერთაშორისო სპეციალიზაციის კოეფიციენტი;

4. დაახასიათეთ წარმოების საერთაშორისო კოოპერირების ძირითადი ნიშნები

Tavi III. saqarTvelos sagareo ekonomikuri kavSirebi da sagareo vaWrobis balansi

3.1. msoflio vaWrobis dinamika

meore msoflio omis Semdgom periodSi, msoflio

vaWroba viTardeboda fardobiTad maRali tempebiT, rac

faqtorTa ori jgufis zemoqmedebiTaa ganpirobebuli. pirvel

rigSi es aris faqtorebi, romlebic zegavlenas axdenen

msoflio vaWrobis saerTo mdgomareobaze. maTma moqmedebam

ganapiroba is rom, dasavleTis qveynebSi ekonomikuri zrdis

saerTo tempebi aRmoCnda arsebiTad ufro maRali, vidre or

msoflio oms Soris periodSi, xolo cikliseburi krizisebi

ar iyo iseTi Rrma da xangrZlivi. faqtorTa pirvel jgufs

upirvelesad ganekuTvneba samecniero-teqnikuri progresi,

romlis drosac ZiriTadi kapitalis ganaxlebisa da

gafarToebis procesebi, dakavSirebulia axali dargebis

Seqmnasa da Zveli warmoebebis safuZvlian teqnikur

rekonstruqciasTan, aRmoCnda sakmarisad grZelvadiani da

moiTxova umsxvilesi kapitaldabandebani. warmoebis zrdis

tempebze gansazRvruli zegavlena iqonia ekonomikis

saxelmwifo regulirebis ganviTarebam, romelic mimarTuli

iyo kapitalis dagrovebis procesis intensifikaciisa da

krizisebis Tavidan acilebisaken, agreTve arsebiTi aRmoCnda

samrewvelo kompaniebis SesaZleblobebis mniSvnelovani zrda,

romlebmac, sakuTari sawarmoo kompleqsebis (romelic xSirad

nacionaluri, xandaxan saerTaSoriso warmoebis mTel dargebs

aerTanebs) farglebSi danerges dagegmvisa da prognozirebis

elementebi. msoflio ekonomikaSi ekonomikur situaciaze

arsebiTi zegavlena iqonia ori socialur – ekonomikuri

sistemis Sejibrma, romlis pirobebSi dasavleTis mmarTveli

wreebi met yuradRebas uTmobden ekonomikis zrdis tempebs.

garkveul rols TamaSobda sazogadoebis aqtiurobac

sakuTari materialuri mdgomareobis gaumjobebisaTvis, rac

kompaniebs ar aZlevda saSualebas mieRwiaT mogebaTa

zrdisaTvis realuri xelfasebis SemcirebaTa xarjze, da

aiZulebda maT evloT teqnikuri progresis ganviTarebis gziT.

omis Semdgomi periodis saerTo, fardobiTad xelsayreli

14

ekonomikuri koniuqtura, msoflio vaWrobis gafarToebis

winapirobebs ayalibebda.

faqtorTa meore jgufs, romelic gaxda msoflio

vaWrobis zrdis uSuali mizezi, ganekuTvneba mniSvnelovani

Zvrebi, romelic samecniero-teqnikuri progresis zegavleniT

moxda warmoebaSi da moiTxova saerTaSoriso masStabiT

warmoebis specializaciisa da kooperirebis ganviTareba. es

procesebi, romelic Seexo Tanamedrove mrewvelobis ZiriTad

dargebs, iqca qveynebs Soris savaWro gacvlis swrafi zrdis

mTavar ganmapirobebel faqtorad.

saerTaSoriso specializaciisa da kooperaciis

procesebi, romlebic ganapiroba sawarmoo Zalebis

ganviTarebis obieqtiurma aucileblobam, gaZlierebul iqna

kapitalis gatanis mzardi moculobebiTa da

transanicionaluri korporaciebis zrdiT. tnk-bi

anviTarebenen ra sxvadasxva qveynebSi ganlagebul sakuTar

sawarmoebs Soris kooperirebisa da specializaciis

procesebs, xels uwyoben saerTaSoriso saqonelbrunvis

zrdas.

saerTaSoriso kooperirebisa da specializaciis

gafarToeba iwvevs, ganviTarebuli qveynebis mxridan, sagareo

savaWro politikis ganxorcielebaSi saimporto

proteqcionizmis RonisZiebebze uaris Tqmasa da sagareo

vaWrobis liberalizacias, importis raodenobriv

SezRudvebze uaris Tqmasa da sabaJo ganakveTebis

Semcirebisaken tendencias (Tumca xSiria sapirispiro

tendenciebic).. es ganpirobebulia sawarmoo Zalebis

ganviTarebis aucileblobiT, radganac Sromis saerTaSoriso

danawilebis procesis Seferxeba, maTi ganviTarebis muxruWad

iqceva. es agreTve ukavSirdeba tnk-s interesebsac,

romelTaTvisac, sxvadasxva sagareo savaWro SezRudvebis

gauqmeba aris aucilebeli piroba raTa Seuferxeblad

ganaviTaron sawarmoo kavSirebi sakuTar sazRvargareTul

sawarmoebs Soris. Tavis mxriv, sagareo savaWro politikis

liberalizacia, ufro Ria tipis ekonomikaze gadasvla, Tavad

iqca saerTaSoriso saqonelbrunvis zrdis faqtorad.

amave mimarTulebiT moqmedebda integraciac,

gansakuTrebiT dasavleT evropaSi. evrokavSirisa da evropis

Tavisufali vaWrobis asociaciis qveynebs Soris vaWrobis

SezRudvebis gauqmebam, xeli Seuwyo maT Soris urTierT

sasaqonlo brunvas. Tu gaviTvaliswinebT imasac, rom

dasavleTevropuli integraciis da gansakuTrebiT

evrokavSiris monawile qveynebze modis msoflio vaWrobis

mniSvnelovani (daaxloebiT naxevari) wili, cxadia maTi

vaWrobis zrda mniSvnelovan zegavlenas axdens saerTaSoriso

gacvlis zrdis saerTo tempebze.

mniSvnelovani faqtori, romelmac xeli Seuwyo

saerTaSoriso saqonelbrunvis zrdas, iyo yofili koloniebis

mier politikuri damoukideblobis mopoveba, ramac ganviTa-

rebuli qveynebidan, industrializaciis aucileblobidan

gamomdinare, manqanebisa da mowyobilobebis miRebis

saWiroebis Sesabamisad, ganapiroba am qveynebis sagareo

vaWrobis zrda.

samrewvelod ganviTarebuli qveynebis sagareo vaWrobis

zrda, saerTaSoriso specializaciisa da kooperirebis,

warmoebis internacionalizaciis gaRrmavebis, yvelaze naTeli

dadasturebaa. samrewvelod ganviTarebul qveynebs Soris

sameurneo kavSirurTierTobebis intensiurobis zrdaze isic

miuTiTebs, rom omisSemdgomi periodis ganmavlobaSi, maTi

sagareo vaWrobis zrdis tempebi aWarbebda am qveynebis

samrewvelo warmoebis zrdis tempebs. gasuli saukunis 70-ani

wlebidan moyolebuli eqsportis fizikuri moculoba 2,6-jer

gaizarda (zrdis saSualo wliuri tempi Seadgens 9,2%), xolo

samrewvelo warmoebis moculoba gaizarda 3,6-jer (zrdis

wliuri tempi _ 4,3%)

cxadia, mocemuli maCveneblebi qveynebis mixedviT

gansxvavebulia.

gasuli saukunis 70-80-an wlebSi gansakuTrebulad

swrafi tempiT izrdeboda iaponiis vaWroba (4-jer), agreTve

evrokavSiris qveynebis vaWroba (3-jer). importis zrdam

ganapiroba savaWro da sagadamxdelo balansis deficitis

warmoqmna. amerikuli eqsportis arsebiTi zrda iwyeba mxolod

meoce saukunis bolo wlebidan. amJamad Zalze swrafi tempiT

izrdeba CineTis saxalxo respublikis eqsporti msoflio

bazarze. rogorc evropas, aseve aSS-s CineTTan uaryofiTi

savaWro balansi aqvT (gansakuTrebiT msubuqi mrewvelobis

produqciis bazrebze). situacia ukve axlosaa “savaWro omis”

situaciasTan.

15

3.2. saqarTvelos sagareo vaWrobis balansi

msoflio meurneobaSi saqarTvelos ekonomikis integ-

rirebis procesi atarebs intensiur xasiaTs, rac sagareo

vaWrobis liberalizaciis strategiuli kursis Tanmimdevru-

li ganxorcielebiT aris ganpirobebuli. wliTiwlobiT

matulobs sagareo savaWro brunva, farTovdeba vaWrobis

geografia da izrdeba ucxouri investiciebis masStabebi.

qveyanam praqtikulad daibruna Tavisi istoriuli geopo-

litikuri funqcia da gaxda evraziis saxelmwifoTa

strategiuli ekonomikuri partniori.

rogorc cxrili 1-dan Cans, saqarTvelos sagareo savaWro

brunva 1995-2008 wlebSi gaizarda 7.5 - jer da Seadgina 7555,8

mln dolari. amasTan, importis wingamswrebi tempebiT zrdis

pirobebSi savaWro balansis uaryofiTi saldoTi.

Sesabamisad, ecema saimporto SemosulobaTa eqsportiT

dafarvis done, rac mniSvnelovanwilad ganapirobebs sagareo

davalianebis zrdas.

saqarTvelos sagareo vaWrobis balansi 1995-2008 wlebSi

(mln aSS dolarebSi)1

cxrili #1

wlebi 1995 2000 2005 2008

sagareo savaWro

brunva, sul 1000.7 1032.0 3355.4 7555.8

maT Soris:

- eqsporti

289.5

322.8

865,5

1497.7

- importi 711.2 709.4 2490,0 6058.1

- saldo (+,_) - 421.7 - 3886.6 - 1624.5 - 4560.4

eqsportis wili

brunvaSi, % 28.9 31.2 25.8 19.8

importis

eqsportiT

dafarvis done, %

40.7 45.5 34.7 24.7

---------------------------------------------------

D1. statistikuri biuleteni: saq. socialur-ekonomikuri mdgomareoba 1995-1998 wlebSi;

saq. ekon. da soc. ganviTarebis indikaturi gegma

2. saqarTvelos ekonomikuri tendenciebi – kvartaluri mimoxilva; oqtomberi 2008

importis struqturaSi Warbobs energoSemcvelebi;

Tambaqos nawarmi, msubuqi avtomobilebi, samkurnalo

saSualebebi, xorbali da fqvili. niSandoblivia, rom

importSi teqnologiur danadgarebTan erTad mniSvnelovani

zomiTaa warmodgenili ucxouri kreditebisa da grantebis

xarjze SeZenili saqoneli. A aqedan gamomdinare, naTelia

qveynis meurneobisa da samomxmareblo bazris

damokidebulebis maRali xarisxi. eqsportSi kvlav ZiriTadia

sanedleulo saqoneli.

damaxasiaTebelia, rom eqsportsa da imports Soris ar

arsebobs sakmao struqturuli urTierTkavSiri, amis

obieqturi mizezebia: ekonomikis memkvidreobiT miRebuli

araracionaluri dargobrivi struqtura, sawarmoo potencia-

lis gamoyenebis dabali done, produqciis dabali konkurent-

unarianoba msoflio bazarze, savaluto-safinanso politikis

Sida problemebi, safinanso krizisi ruseTSi 1998 wlis II

naxevarSi da misi negatiuri gavlena Cveni ekonomikis dargTa

produqciis zrdis tempze da ukanasknel wlebSi ruseTis mier

qarTuli saeqsporto produqciaze embargos dawesebis

miuxedavad, sagareo vaWrobis pirveladi monacemebiT,

saqarTvelos eqsporti saanalizo periodSi wina wlis

Sesabamis periodTan SedarebiT 23%-iT gaizarda. ruseTma ki

qveynebis eqsportis struqturaSi pirveli adgilidan meaTeze

gadainacvla,

bolo periodSi ganxorcielebulma politikurma da

makroekonomikurma reformebma agraruli seqtoris reabi-

litaciis xelSemwyobi mikro garemo Seqmna da ganapiroba

saerTaSoriso organizaciebTan Tvisebrivad axali

TanamSromlobis formireba, ris Sedegadac sasursaTo

humanitaruli daxmarebis gawevis kursidan aqcenti

adgilobrivi warmoebis zrdis xelSewyobis kursze iqna

gadatanili.

ukanasknel periodSi saqarTveloSi warmatebiT

warmarTul politikur da ekonomikur reformebTan erTad

FAO-Si teqnikuri daxmarebis proeqtebis samoqmedo

prioritetad agrosasursaTo seqtoris gardaqmnisa da misi

sabazro ekonomikur garemoSi efeqtiani adaptirebis procesis

xelSewyoba iqca.

16

saqarTvelo afarToebs da ganamtkicebs axal savaWro

partniorul urTierTobebs sazRvargareTis qveynebTan. 1999

wels Cvenma qveyanam savaWro operaciebi ganaxorciela 105

saxelmwifosTan, maSin, rodesac 1995 wels es urTierTobebi

damyarebuli iyo 54 qveyanasTan. es kavSirebi

mniSvnelovanwilad atarebs stabilur xasiaTs. ase,

magaliTad, savaWro brunvis moculoba 2007 wlisaTvis

partnior qveynebTan 6447254 aT, dolars Seadgenda, sadac

yvelaze didi xvedriTi wiliT warmodgenili iyo TurqeTi,

kerZod, igi aRemateboda -14-%-s. amasTan unda aRiniSnos, rom

gansakuTrebuli zrdiT xasiaTdebian ganviTarebuli qveynebi.

(ix.cxrili 2)

savaWro balansSi kvlav maRali xvedriTi wiliTaa

warmodgenili dsT-s qveynebi, romlebTanac saqarTvelos

gaaCnda ormxrivi savaWro urTierTobebi. maT Soris

umsxvilesi partniori iyo ruseTi, romlis wilad modioda

dsT-Si gatanili produqciis naxevarze meti. dsT-s qveynebis

wilma 1997-1998 wlebSi saqarTvelodan eqsportis mTlian

moculobaSi Seadgina Sesabamisad 59,7 da 53,7%-s, xolo

importSi – 36,4 da 35,2%-s. amitom dsT-s sivrce Cveni qveynis

sagareo ekonomikuri politikis mier strategiul bazrad iyo

miCneuli. Tumca dRevandeli gadasaxedidan es suraTi

sruliad Secvlilia.

partniori qveynebis ekonomikuri maxasiaTeblebi savsebiT

Seesabameba ekonomikuri integraciis im aucilebel

winamZRvrebs, romlebic SemuSavebulia msoflios ekonomikuri

mecnierebis mier. esenia: erovnul sameurneo kompleqsTa

geografiuli siaxlove, maTi urTierTSemavseblobis istoriu-

lad Camoyalibebuli maRali xarisxi, ekonomikuri ganviTa-

rebis erTiani done, warmoebiT urTierTobaTa erTtipiuri

xasiaTi.

rogorc aRvniSneT saqarTvelos mraval qveyanasTan

gaaCnia Sesabamisi saxelSekrulebo-samarTlebrivi baza,

kerZod, dadebulia SeTanxmebebi savaWro-ekonomikur

urTierTobaTa Sesaxeb, investiciaTa urTierTdacvis da

urTierTwaxalisebis Sesaxeb, sawarmoo kooperaciis Sesaxeb,

Tavisufali vaWrobis Sesaxeb da sxva.

saqarTvelos umlxvilesi savaWro partniorebi

savaWro brunvis mixedviT 2007 wels

cxrili #2

qveynebi

eqsporti

aTasi aSS

dolari

procentobiT

jamTan

importi

aTasi aSS

dolari

procentobiT

jamTan

brunva

aTasi aSS

dolari

procentobiT

jamTan

sul 1 232 371 100.0 5214883 100.0 6447254 100.0

maT Soris:

TurqeTi 171764 13,9 727906 14,0 899670 14,0

ukraina 94169 7,6 574906 11,0 669075 10,4

ruseTi 45599 3,7 576604 11,1 622203 9,7

azerbaijani 137455 11,2 382367 7,3 519822 8,1

germania 56156 4,6 387327 7,4 443483 6,9

aSS 149036 12,1 203891 3,9 352927 5,5

bulgareTi 59357 4,8 184050 3,5 243407 3,8

arabTa

gaerTi.

emirat.

18638

1,5 214721 4,1 233360 3,6

CineTi 8273 0,7 206709 4,0 214982 3,3

TurqmeneTi 26339 2,1 149902 2,9 176240 2,7

danarCeni

partniori

qveynebi

465585 37,8 1606500 30,8 2072085 32,1

----------------------------------------------

wyaro: saqarTvelos statistikuri weliwdeuli 2008.

msoflio bazarze poziciebis SenarCunebisa da ganmtkice-

bisaTvis aucilebelia sawarmoebs gaewioT daxmareba, raTa

17

maT daamyaron pirdapiri sawarmoo da savaWro-ekonomikuri

kavSirebi Tanamegobrobis qveynebis sawarmoebTan,

vgulisxmobT komerciul winadadebaTa informaciuli bankis

Seqmnas, xelSekrulebebis dadebas (maT Soris saministroebis

doneze)

msxvil regionebTan da uSualo momxmareblebTan da a.S.

tradiciuli ekonomikuri kavSirebis Tvisebrivad axal doneze

ganviTarebasTan erTad gagrZeldeba qveynis msoflio sabazro

meurneobaSi integrirebis kursi. saerTaSoriso

organizaciebSi saqarTvelos aqtiur integraciaze metyvelebs

is faqtic, rom FAO-s evropis soflis meurneobis komisiis

31-e sxdoma 1999 wlis seqtemberSi saqarTveloSi Catarda.

sxdomas eswrebodnen FAO-s evropis regionaluri da

centraluri da aRmosavleT da evropis qveregionuli

ofisebis, evrokavSirisa da FAO-s evropis regionis wevri da meTvalyure qveynebis warmomadgenlebi, agreTve gaerosa da

sxva saerTaSoriso specializirebuli organizaciebi.

saerTaSoriso momsaxurebis sferoSi CarTva gulisxmobs

sabanko da safinanso momsaxurebis ganviTarebas, informaciisa

da informaciuli momsaxurebis rolis amaRlebas,

satelekomu-nikacio da kompiuteruli qselebis,

kavSirgabmulobisa da fostis dargis ganviTarebasa da

srulyofas.

sagareo kavSirebis ganviTarebis erT-erTi prioritetuli

mimarTulebaa turistul-sakurorto momsaxurebis sfero.

uaxloes periodSi unda ganxorcieldes sagrZnobi

investiciebi am dargis savaluto-saSemosavlo potencialis

maqsimalurad amoqmedebisaTvis.

ekonomikuri krizisis pirobebSi qveynis sasicocxlo

sanedleulo da sasursaTo moTxovnilebebis programebis

damuSavebasa da realizaciasTan erTad aucilebelia

gaZlierdes zrunva ekonomikis realurad ganviTarebasa da

misi saeqsporto potencialis amaRlebaze. krizisma gviCvena,

Tu ra Sedegamde SeiZleba miiyvanos mrewvelobis da

agraruli seqtoris, ukana planze gadawevam radgan igi

mTeli ekonomikis xerxemalia.

rogorc cnobilia, bolo periodamde qveynis mSp-is

yovelwliur matebas Tan sdevs misi struqturis gauareseba,

umTavresad meurneobis ori ZiriTadi Semosavaltevadi

dargis – mrewvelobis da soflis meurneobis xvedriTi wilis

Semcirebis mimarTulebiT (mrewveloba 9,5%-dan gaizarda 12,7%,

xolo soflis meurneoba 41,7-dan 18,3%-mde Semcirda).

mrewveloba da soflis meurneobis dargi ar unda miviCnioT

dabalkonkurentunarian dargebad da maT mimarT unda

gatardes saTanado sareabilitacio, mastimulirebeli zomebi. upirveles yovlisa, ar unda gagvitacos zedmetad

liberalurma savaWro politikam. rogorc ukve aRiniSna,

Tavisufali vaWrobis principi momgebiania Zlieri, lideri

qveynisaTvis. igi angrevs ganviTarebadi qveynebis sust,

mrewvelobisa da soflis meurneobis axlad fexadgmul

dargebs. es ukanasknelni aucileblad saWiroeben Tavda-

pirveli “saTburis pirobebis” Seqmnas, aqtiuri proteqcionis-

tuli politikis gatarebas saxelmwifos mxridan.

Ria ekonomikis Camoyalibeba ar unda gavaigivoT

saxelmwifos sagareo ekonomikuri kavSirebis ukontrolo-

basTan, sazRvrebis gamWvirvalobasTan. piriqiT, Ria ekonomika,

miT umetes msoflio sabazro meurneobaSi integrirebis

procesSi, moiTxovs saxelmwifos gonivrul Carevas sagareo

ekonomikuri kavSirebis ganxorcielebis meqanizmSi.

stiqiuroba, aq araTu xels ar uwyobs ekonomikur

ganviTarebas, aramed, piriqiT, mniSvnelovnad uTxris Zirs

ekonomikur usafrTxoebas.

ekonomikis kompleqsurad ganviTarebisa da efeqtiani Sida

bazris Camoyalibebis saqmeSi gadamwyveti mniSvneloba

sagadasaxado-sabaJo regulirebas eniWeba.

sabaJo gadasaxadisadmi mxolod fiskaluri funqciebis

dakisrebam Cven ar unda dagvaviwyos misi ZiriTadi funqcia –

saSinao bazris da ekonomikuri usafrTxoebis dacva.

sxvadasxva saerTaSoriso organizaciebis mier ganxorciele-

bulma teqnikuri daxmarebis proeqtebma unda mogvces

agroindustriis ganviTarebisaTvis sicocxlisunariani

garemos Seqmnis saSualeba, rac moiTxovs Sesabamisi

iuridiuli da sakanonmdeblo bazis formirebas. proeqtebma

gamoavlina soflis meurneobis sxvadsxva dargebis

organizaciis aucilebloba, rac ganviTarebis Semaferxebeli

faqtorebis daZlevis erT-erTi aucilebeli pirobaa.

18

evrokavSiris qveynebis mier saqarTveloSi

ganxorcielebuli pirdapiri investiciebi (aTasi aSS dolari)

cxrili #3

qveynebi 2003 w. 2004 w. 2005 w 2006 w. %

sul 343070 499107 449785 428066 124,7

evrokav-

Siri 95823 195622 243710 133522 139,3

avstria 18108 23157 14732 5614 0,31

CexeTi 250 277 1280 13267 53,0

dania 0 0 319 175 0,54

didi bri-

taneTi 37670 87875 132952 61883 164,2

germania 4145 5141 5032 2221 0,53

irlandia 37 41 592 421 11,36

italia 15896 32480 22838 18859 118,6

kviprosi 676 21333 47537 25339 37,4

luqsem-

burgi 250 277 553 189 0,75

nider-

landebi 0 0 492 797 161,9

poloneTi 0 0 294 285 0,96

saberZneTi1967 2178 2217 816 0,41

safran-

geTi 16709 22863 14383 3207 0,19

SvedeTi 81 0 160 173 2,13

ungreTi 34 0 327 285 8,38

evrokav-

Siris

wili %

28 39 54 31 110,7

wyaro: saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministros statistikis

departamenti

(magaliTad, FAO-s mier ganxorcielebuli `meTesleobis

erovnuli programis momzadebis~ proeqtma cxadyo, rom

aucilebelia am seqtoris reorganizeba da misi nawilobrivi

privatizeba. amisaTvis man moamzada reorganizaciis gegma da

Sesabamisi kanonproeqtebi, romlebic gansaxilvelad

waredgina parlaments).

saqarTvelos sagareo ekonomikuri politikis mniSvne-

lovani mimarTulebaa urTierTobebis gafarToeba da

gaRrmaveba ganviTarebul qveynebTan. am mxriv didi

mniSvneloba eniWeba saqarTvelosTvis moniWebul savaWro

preferenciebis efeqtianad gamoyenebas.

saqarTvelos ekonomikuri urTierTobebi evrokavSirTan

viTardeba, maT Soris partniorobisa da TanamSromlobis

Sesaxeb dadebuli xelSekrulebis bazaze, romlis savaWro-

ekonomikuri bloki moqmedebaSi Sevida 1997 wlidan.

2006 wlisaTvis saqarTveloSi savaWro urTierTobebi

evrokavSirTan, mTliani savaWro brunvis 31%-s Seadgenda da 15

qveyanas moicavda, aRsaniSnavia, rom eqsporti wina wlis

analogiur periodTan SedarebiT 60,4%-iT gaizarda, importis

mateba ki 50% Seadgina. miuxedavad amisa, minimalur

gamosaxulebaSi importis zrda gacilebiT ufro maStaburi

iyo, vidre eqsportisa.

saanalizo periodSi evrokavSiris qveynebidan

saqarTveloSi Semosuli pirdapiri investiciebi 2-jer da

metad aRemateboda gasuli wlis analogiuri periodis

maCvenebels. am sferoSi kvlav didi britaneTi liderobda,

rac samxreT kavkasiuri gazsadenis mSeneblobaSi briTiS

petroliumis investiciebTan iyo dakavSirebuli. am qveynis

wilad modioda evrokavSiris investiciebis 46,3 procenti,

xolo mTliani investiciebis 14,5 procenti. amave proeqtSi

italiis monawileoba ki mis mier umsxviles investorTa

Soris meore adgilis dakavebas gamapirobebda. wamyvan

investorTa siaSi kvlav moxvda kviprosi, saidanac

ganxorcielda 16,8 mln aSS dolaris kapitaldabandeba

yulevis terminalSi. amave siaSi CexeTis gamoCena am qveynis

rezidentebis mier energokompaniebis privatizaciis procesSi

monawileobas ukavSirdeba. aRniSnuli qveynebis oTxeuli

uqzrunvelyofda saqarTveloSi evrokavSiris investiciebis

79,4 procents.

19

3.3. ZalTa Tanafardobis cvlileba msoflio bazarze.

calkeuli qveynebis vaWrobis dinamikis

araTanabarzomieri ganviTareba iwvevs, maT Soris ZalTa

Tanafardobis mudmiv cvlilebas.

omis Semdgomi periodis umetes nawilze, saerTo

eqsportSi amerikuli eqsportis wili ecemoda. Tu pirvel

omisSemdgom wlebSi aSS-ze modioda saerTo eqsportis 1/3,

amJamad es wili Semcirebulia 1/8-mde. germaniis eqsporti

mWidrod miuaxlovda amerikis dones, amasTan, mTeli rigi

wlebis ganmavlobaSi aWarbebda kidec mas.

riT aixsneba amerikuli poziciebis Sesustebis

grZelvadiani tendencia? 60-70-an wlebSi, amerikuli

saqonlebis konkurentunarianobis kleba dakavSirebuli iyo

imasTan, rom evropasa da iaponiaSi Sromis nayofierebis

zrdis tempebi gacilebiT maRali iyo vidre aSS-Si. Tu

magaliTad aSS-s donesTan mimarTebaSi Sromis nayofiereba

germaniaSi Seadgenda 38%, safrangeTSi-42%, xolo iaponiaSi

mxolod 15%, gasuli saukunis 80-ani wlebSi, Sromis

nayofiereis done germaniaSi gauTanabrda amerikuls,

safrangeTsa da iaponiaSi Sesabamisad gaizarda 88% da 66%-

mde (amerikulTan mimarTebaSi). 80-ani wlebidan amerikuli

kompaniebi, sxva qveynebis kompaniebTan konkurenciuli

brZolis intensivobis zrdis pirobebSi, Sromis nayofierebis

donis amaRlebisaTvis, anxorcieleben ganskuTrebul

Zalisxmevas. unda aRiniSnos rom maT SesZles mieRwiaT

sakmarisad pozitiuri SedegebisaTvis. 1990-ani wlebidan

Sromisnayofierebis saSualo wliuri zrdis tempebi aSS-i

Seadgens 4,0%, iaponiaSi _ 3,6%, germaniaSi (gaerTianebuli) _

2,4%. magram, ramdenadac samuSao Zalis Rirebuleba iaponiaSi

amerikulze mniSvnelovnad naklebia, iaponia axerxebs

awarmoos gadamamuSavebeli mrewvelobis mravali produqti

aSS-ze iafad. fasebi iaponur saqonelze, gansakuTrebiT

xangrZlivi moxmarebis saqonelze, amerikul bazarze 20-30%

naklebia.

iaponuri da dasavleTevropuli kompaniebi lideroben

konkurentunarianobis ganmsazRvreli sxva faqtorebiTac.

kerZod produqciis xarisxsa da mis samecniero-teqnikur

doneSi, gansakuTrebiT uaxles dargebSi. konkurenciul

brZolaSi aqtiurad iWreba CineTic. miuxedavad Sromis dabali

nayofierebis donisa, qveynis udidesi potencialisa da

gansakuTrebiT iafi masiuri muSaxelis wyalobiT, Cinuri

eqsporti, msubuqi da eleqtronuli mrewvelobis zogierTi

poziciis mixedviT, adgilobriv warmoebas praqtikulad devnis

rogorc evropis, aseve amerikis bazrebidan.

1983 wels iaponia manqanebisa da mowyobilobebis

eqsportiT, pirvelad gavida msoflioSi pirvel adgilze.

is mniSvnelovnad uswrebs sxva qveynebs, m.S. aSS-sa da

germanias msubuqi, da gansakuTrebiT satvirTo avtomobilebis,

sayofacxovrebo eleqtronikis da sxva saqonlebis eqsportis

moculobiT. iaponuri eqsportis 1/3 aSS-ze modis.

niSandoblivia, rom iaponiis aSs-sTan vaWrobis aqtiuri

saldos daaxloebiT 40% modis eleqtronikaze dafuZvnebul

saqonlebze. Tumca aSS msoflio lideria naxevargamterebis

sferoSi, am produuqciis msoflio bazarze iaponiis wili

ganuxrelad izrdeba. iaponia warmatebiT axerxebs

konkurenciul brZolas sxva qveynebTan samxreT-aRmosavleT

aziisa da evropis bazrebzec.

meore msoflio omis Semdgom pirvel wlebTan

SedarebiT, mniSvnelovnad gaizarda germaniis, safrangeTis,

italiis, sxva dasavleT evropuli qveynebis eqsporti. dRes

dasavleT evropa, saerTaSoriso vaWrobis mTavari centria.

evrokavSiris eqsporti aSS-s eqsports aRemateba 4-jer.

dasavleT evropis qveynebis rolis zrda iwvevs

uTanxmoebaTa zrdas aSS-Tan savaWro urTierTobeSi.

evrokavSiris qveynebi cdiloben Seqmnan savaWro barierebi,

raTa SezRudon evropul bazarze amerikuli saqonlis

SeRwevis SesaZleblobani. da unda iTqvas, rom amerikuli

saqonlisaTvis, evrokavSiris erTiani sabaJo tarifebi,

sasoflo-sameurneo produqciaze sakompensacio mosakreblebi

da sxva SezRudvebi, seriozul barierad iqca.

sul ufro xSirad modis winaaRmdegobaSi

dasavleTevropisa da iaponiis komerciuli interesebi.

iaponuri kompaniebi sul ufro aqtiurad iWrebian

20

dasavleTevropul bazarze, afarToveben sabazro segments

iseT evropul bazreze, rogoricaa sayofacxovrebo

eleqtronika, saofise mowyobilobani, videoteqnika, foto-

kinoaparatura. iaponias mniSvnelovani savaWro proficiti

aqvs evropul qveynebTan, m.S. evrokavSirTan (90-an wlebSi

proficiti Seadgenda 31,2 miliard dolars). iaponuri

sagareo-savaWro eqspansiis masStabebi mTel msoflioSi,

metnaklebi intensivobiT, ganuxrelad izrdeba. am frontze

ukanasknel wlebSi Zalzed gaaqtiurda CineTic.

damoukideblobis mopovebam ganviTarebad qveynebs

SesaZlebloba Seuqmna gamoeyenebinaT sagareoekonomikuri

kavSirurTierTobani erovnuli ekonomikis formirebisaTvis.

magram, sagareo ekonomikuri mdgomareoba maTTvis

araxelsayrelad viTardeba, rac upirveles yovlisa

dakavSirebulia maTi sagareo vaWrobis struqturasTan.

ganviTarebadi qveynebis umetesoba rCeba msoflio

bazarze nedleulisa da sursaTis mimwodeblebad. samecniero

teqnikurma progresma ki ganapiroba msoflioSi mineralur da

mcenareul nedleulze moTxovnis fardobiTi Semcireba. amave

mimarTulebiT moqmedebs ganviTarebuli qveynebis mcdeloba,

Sida resursebis ukeT gamoyenebis xarjze, miaRwios

sanedleulo da sasursaTo saqonliT TviTuzrunvelyofis

sul ufro met xarisxs.

msoflio bazarze nedleulsa da sursaTze moTxovnis

fardobiTi Semcireba, ganviTarebadi qveynebisaTvis niSnavda,

eqsportis gafarToebis SesaZleblobaTa Semcirebas. Semdegi

faqtori, romelmac gavlena iqonia maTi eqsportis sidideze,

iyo samrewvelod ganviTarebuli qveynebis wilis zrda

sanedleulo (navTobis garda) da sasursaTo saqonlebis

msoflio eqsportSi. ganviTarebadi qveynebis wili am

saqonlebis eqsportSi (navTobis garda) 40,3%-dan Semcirda

28,1%-mde. rac Zalzed uaryofiTad aisaxa ganviTarebadi

qveynebis umetesobisaTvis maT sagareoekonomikur mdgoma-

reobaze. axalgazrda qveynebis eqsportis moculobebis zrda

SesaZlebeli iyo ganxorcielebuliyo maTi axalgazrda

mrewvelobis xarjze, magram ganviTarebuli qveynebi, miuxeda-

vad imisa rom, samrewvelo produqciis importi ganviTarebadi

qveynebidan maT Sida bazarze ar aRemateba 1,5-2%, mza

produqciaze saimporto kontingentebis, SedarebiT maRali

sabaJo mosakreblebisa da sxva meqanizmebis gamoyenebis

meSveobiT, maqsimalurad aferxeben am qveynebidan am

produqciis eqsports.

Sedegad, ganviTarebadi qveynebis eqsporti 60-70-an

wlebSi izrdeboda Zalzed dabali tempebiT. misi

mniSvnelovani zrda aRiniSneboda (navTobsa da

navTobproduqtebze, nawilobriv nedleulis sxva saxeobebze

fasebis zrdis gavleniT) 1974-1975 wlwbSi e.w. energetikuli

krizisis pirveli etapze; Semdgom 1979-1980 wlebSi (meore

etapi), da 2000 wlidan dRemde. 1980 wels ganviTarebadi

qveynebis mTliani eqsportis 55% modioda navTobis

eqsportiori qveynebis organizaciis (opek) wevr qveynebze.

ganviTarebadi qveynebis xvedriTi wili msoflio eqsportSi

1948 wlis 30%-dan, 1970 wlisaTvis Semcirda 18%-mde. 70-80-an

wlwbSi igi gaizarda 29%-mde. magram, navTobze moTxovnis

Semcirebam da Sedegad navTobze fasebis mniSvnelovani

vardnam ganapiroba opeki-s qveynebis eqsportis mniSvnelovani

Semcireba. navTobze fasebis stabilizaciis an maRal doneze

SenarCunebis opekis politikam, gamoiwvia ganviarebadi

qveynebis saerTo jgufSi eqsportis katastrofuli vardna.

miuxedavad imisa rom navTobze fasebi jer-jerobiT maRalia

da kvlav izrdeba, msoflio eqsportSi ganviTarebadi

qveynebis xvedriTi wili ar aRemateba 26%.

aRsaniSnavi movlenaa axali industriuli qveynebis,

samxreT-aRmosavleT aziis e.w. didi drakonis qveynebis

eqsportis swrafi zrda. samxreT koreiis, singapuris,

honkongis eqsporti 4,9 miliardi dolaridan (1970w), gaizarda

320 miliard dolaramde. samxreT koreis, singapurisa da

honkongis wilma msoflio eqsportSi 7,5%-s miaRwia.

rac Seexeba aRmosavleT evropisa da yofili

sabWoTakavSiris qveynebs, maTi eqsportis vardnam 80-an, da

gansakuTrebiT 90-an wlebSi, ganapiroba maTi rolis

mniSvnelovani daknineba msoflio eqsportSi da samwuxarod es

maCvenebeli dResac umniSvneloa. Y

21

3.4. samecniero -teqnikuri progresi da msoflio vaWrobis struqtura

samecniero-teqnikuri progresis gavleniT mimdinare

Zvrebma msoflio ekonomikasa da Sromis saerTaSoriso

danawilebaSi, ganapiroba saerTaSoriso vaWrobis struqturis

arsebiTi cvlilebebi.

yvelaze dinamiur da intensiur seqtors warmoadgens

gadamamuSavebeli mrewveloba.

SefasebebiT, mecniereba tevadi produqciis eqsporti

Seadgens 500 miliard dolarze mets. amasTan, bolo

aTwleulis ganmavlobaSi, samrewvelod ganviTarebuli

qveynebis saerTo eqsportSi, maRalteqnologiuri produqciis

xvedriTi wili 31,2%-dan 37,9%-mde gaizarda. mecniereba tevadi

dargebi yvelaze metadaa CarTuli Sromis saerTaSoriso

danawilebaSi. ase magaliTad, Tu mTlianobaSi

gadamamuSavebeli mrewvelobis produqciis saeqsporto qvota,

gasuli saukunis 80-an wlebSi germaniaSi, safrangeTs, did

britaneTsa da italiaSi Seadgenda 25-30%, analogiuri

maCvenebeli maRalteqnologiuri dargebisaTvis 30-50%-s

farglebSi meryeobda. iaponiasa da aSS-Si, gadamamuSavebel

mrewvelobis saeqsporto qvota Seadgens Sesabamisad 14% da

8%, maRalteqnologiuri produqciis mixedviT es maCvenebeli

TiTqmis 2-jer maRalia da Seadgens Sesabamisad 25% da 15%.

Sidadargobrivi specializaciis donis, upirveles

yovlisa manqanaTmSeneblobaSi, zrdis Sedegad, mniSvnelovnad

amaRlda manqana-danadgarebis roli msoflio vaWrobaSi,

gafarTovda samrewvelod ganviTarebuli qveynebs Soris

manaqanaTmSeneblobis produqciis gacvla (laparakia

aramxolod mza nawarmze, aramed detalebs da calkeul

kvanZebze). gasuli saukunis 80-an wlwbTan SedarebiT,

detalebis, kavnZebis, agregatebis xvedriTi wili

manqanaTmSeneblobis produqciis eqsportSi 22.5-dan 47%

gaizarda. arsebiT mniSvnelobas iZens makompleqtebeli

mowyobilobebis miwodeba mSenebare obieqtebisaTvis,

gansakuTrebiT warmoebis uaxles dargebSi.

unda aRiniSnos, rom samecniero-teqnikuri progresi,

uSualod da mecnierebatevad dargebs Soris gacvlebis

meSveobiT, stimuls aZlevs qveynebs Soris momsaxurebis

(rogorc sawarmoo, aseve komerciuli da safinanso-sakredito

xasiaTis) gacvlis procesis gaZlierebas. Tavis mxriv

momsaxurebis eqsport-importi (gansakuTrebiT inJineringi,

lizingi, konsaltingi, sainformacio-gamoTvliTi momsaxureba)

astimulirebs sawarmoo daniSnulebis saqonlebiT

saerTaSoriso vaWrobas. ukve gasuli saukunis bolos,

kompleqsuri mowyobilobebis sagareo Sesyidvebis 80%-ze meti,

uSualod iyo dakavSirebuli sainJinro-sakonsultacio

momsaxureobis gawevasTan, xolo lizinguri miwodebebis

wilad modioda samrewvelod ganviTarebuli qveynebidan

eqsportirebuli msubuqi manqanebisa da kompiuteruli teqnikis

20-30%.

navTobze fasebis swrafma zrdam ganapiroba msoflio

vaWrobaSi mineraluri sawvavis xvedriTi wilis mkveTri zrda

da gadamamuSavebeli mrewvelobis produqciis xvedriTi wonis

garkveulwilad Semcireba. magram navTobze fasebis Semcirebis

kvalobaze procesis dinamika kvlav ubrundeba sawyisi

wonasworobis mdgomareobas.

manqanebiTa da mowyobilobebiT vaWroba 90-ani wlebidan

Zalzed maRali tempebiT izrdeba. am produqciis eqsporti

samrewvelod ganviTarebuli qveynebidan gazrdilia 2,5-jer.

maT Soris iaponiidan 2,9-jer, germaniidan 2,3-jer, aSS-dan 2,2-

jer da a.S. amasTan erTad am jgufis qveynebSi izrdeba

manqana-danadgarebis importic. mocemuli saqonlebiT iseTi

umsxvilesi manqanaTmSenebeli qveynebis, rogorebic arian aSS

da didi britaneTi, importi, am produqciis eqsportsac ki

aWarbebs. mxolod iaponiisa da germaniis manqanaTmSeneblobis

eqsporti aRemateba imports.

manqana – mowyobilobebiT vaWrobis zrdis tendencia

asaxavs manqanaTmSeneblobis sferoSi Sromis saerTaSoriso

danawilebis donis zrdis dinamiur process, agreTve

konkurenciuli brZolis gamZafrebis tendencias, kerZod ki

britanuli da amerikuli monopoliebis poziciaTa garkveul

Sesustebas.

22

gansakuTrbulad maRali tempebiT izrdeba eleqtro-

teqnikuri da eleqtro mowyobilobebis eqsporti, romlebzec

ukve modis manqanaTmSeneblobis produqciis ¼80%-ze meti.

gasuli saukunis 80-ani wlebis krizisis pirobebSic ki

eloqtronuli mowyobilobebis eqsporti swrafad izrdeboda,

romlis moculobac 2-jer aWarbebda sxva eleqtroteqnikuri

mowyobilobebis eqsports.

saerTaSoriso specializaciis gaRrmavebis procesi

mniSvnelovnad aisaxa qimiur mrewvelobazec. am sferoSi

umsxvilesi eqsportiorebi, amavdroulad umsxviles

importiorebadac gvevlinebian. magaliTad germania

axorcielebs 44 miliardi dolaris Rirebulebis qimiuri

produqciis eqsports, paralelurad ki importis xaziT

Rebulobs 24 miliardis Rirebulebis marto qimikatebs. aSS

Sesabamisad 33,1 da 20,0 miliardi dolaris da aS.

msoflio meurneobaSi samrewvelo warmoebis zrda

ganapirobebs nedleulis moxmarebis zrdas, da Sesabamisad am

saqonliT vaWrobis absolutur ganzomilebaSi zrdas. magram

am saxis saqonliT vaWrobis tempebi mniSvnelovnad naklebi

aRmoCnda msoflio vaWrobis zrdis tempebTan SedarebiT, rac

samecniero-teqnikuri revoluciis pirobebSi momqmedi

faqtorebis gavlenis Sedegia (magaliTad resurs damzogavi

teqnologiebi, naturaluri nedleulis sinTetikuriT

Canacvleba da a.S). gavlena iqonia garkveulma Zvrebma

msoflio warmoebis gaadgilebaSi. kerZod nedleulis

mimwodebel zogierT qveynebSi gaCnda nedleulis pirveladi

gadamuSavebis mrewveloba da mis bazaze mza produqciis

warmoeba ( safeiqro mrewvelobis gaCena bambis nedleulis

mwarmoebel qveynebSi, magaliTad CineTi).

ganviTarebul samrewvelo qveynebis soflis

meurneobaSi, samecniero-teqnikurma progresma, ganapiroba am

qveynebSi sasoflo-sameurneo produqciis warmoebisa da

sasursaTo produqciiT TviTuzrunvelyofis donis

mniSvnelovani zrda. aman ki ganapiroba msoflio bazarze

sursaTze moTxovnilebis fardobiTi Semcireba. meores mxriv,

izrdeba masze ganviTarebadi qveynebis moTxovnileba,

ramdenadac bevr maTganSi igrZnoba sursaTis mniSvnelovani

ukmarisoba. magram safinanso SesaZleblobebis SezRuduloba

xels uSlis maT, mniSvnelovnad gazardon msoflio bazarze

sasoflo-sameurneo produqciis Sesydvebi. am faqtorebis

zegavleniT, sursaTiT msoflio vaWroba dabali tempebiT

izrdeba, xolo misi wili msoflio vaWrobis mTlian brunvaSi

ki ecema.

samecniero-teqnikuri progresi energetikuli

resursebis ufro ekonomikur da efeqtur xarjvas uwyobs

xels. yvelaze mniSvnelovani adgili samrewvelod

ganviTarebuli qveynebis saTbob-energetikul balansSi,

navTobs ukavia. ramdenadac maT umravlesobas (aSS-s garda)

sakuTari navTobi ar gaaCniaT, isini ZiriTadad mis

navTobmompovebeli qveynebidan imports axdenen, romlebmac

sakuTari miwodebis moculoba 50-ani wlebidan 70-ani wlebis

Sua periodamde, 12-jer gazardes. 70-ani wlebis bolos da 80-

an wlebSi navTobze msoflio fasebis mkveTrma zrdam

ganapiroba am sasaqonlo jgufis xvedriTi wlis

mniSvnelovani zrda msoflio vaWrobaSi, Tumca navTobis

eqsporti am periodSi mniSvnelovnad ar gazrdila (zogierT

wlebSi Semcirda kidec). bolo periodSi navTobze fasebi

kvlav izrdeba, da Sedegad mocemuli saqonlis xvedriTi

wili msoflio vaWrobaSi kvlav maRalia.

Tu ki SevadarebT omis wina periodis msoflio

vaWrobis struqturas dRevandelTan, gansxvavebani TvalSi

sacemia. omamde saqonelbrunvis 2/3 modioda sursaTze,

nedleulsa da sawvavze. gadamamuSavebeli mrewvelobis

xvedriTi wili 1/3-dan ¾3/4-mde gaizarda. Tanamedrove vaWrobis

1/3-ze meti modis manqana-mowyobilobebiT vaWrobaze.

bunebrivia, rom msoflio vaWrobis amgvar Zireul cvlilebebs

SeuZlebelia ar gamoewvia sagareo vaWrobis organizaciuli

cvlilebebi da ar asaxuliyo konkurenciuli brZolis

formebze.

23

3.5. ganviTarebadi qveynebis vaWrobis sasaqonlo struqtura

60-an wlebSi gamoikveTa ganviTarebadi qveynebis

eqsportSi manqanaTmSenebeli dargebis produqciis xvedriTi

wilis zrdis tendencia. 70-an wlebSi, navTobze msoflio

fasebis mkveTrma zrdam gamoiwvia is rom, am qveynebis jgufis

mTlian eqsportSi ½1/2ze meti daikava sawvavma, ZiriTadad

navTobma. magram navTobis eqsportioria opeki-s wevri

qveynebis mcire jgufi, sadac 70-an wlebSi mTeli eqsportis

95% modis mxolod navTobze.

sxva ganviTarebadi qveynebis eqsportSi izrdeboda

gadamamuSavebeli mrewvelobis produqciis xvedriTi wili,

rac industrialzaciisa da eqsportis diversifikaciis

procesis garkveul warmatebebze miuTiTebs am qveynebSi.

ganviTarebadi qveynebis eqsportSi, garkveuli rolis

TamaSs iwyeben manqana-mowyobilobani, qimikatebi, Savi da

feradi metalurgiis produqcia. magram gadamamuSavebeli

mrewvelobis produqciis eqsportSi arsebiT rols TamaSobs

msubuqi mrewvelobis dargebi, romelTa wiladac modis

ganviTarebadi qveynebis (opekis qveynebis gareSe), mTliani

eqsportis 16%.

vaxasiaTebT ra pozitiur Zvrebs ganviTarebadi qveynebis

sagareo vaWrobaSi, romelic mowmobs samrewvelo produqciis

wilis zrdas mTlian eqsportSi, aucileblad unda aRiniSnos

am qveynebis diferenciaciis procesi, anu qveynebis

gansazRvruli jgufis gamoyofa, sadac swrafad izrdeba

eqsportze orientirebuli mrewveloba.

ganviTarebadi qveynebis gadamamuSavebeli mrewvelobis

mTliani eqsportis 70%-ze meti modis qveynebis am didi

jgufis mxolod 17 qveyanaze, m.S. xuT umsxviles eqsportiorze

_ 40%. gansakuTrebiT mniSvnelovania gadamamuSavebeli

dargebis eqsporti samxreT koreidan, honkongidan,

singapuridan. gansakuTrebiT swrafi tempiT viTardeba CineTi.

romelic ekonomikis zrdis tempebiTa da samrewvelo zrdis

absoluturi maCveneblebiT, pirvel adgilze gavida

msoflioSi. es qveynebi Sedian e.w. axali industriuli

qveynebis jgufSi. aq mrewvelobis ganviTarebaSi aqtiur

rols TamaSobs ucxouri kapitali. magaliTad singapuris

eqsportis 90% modis ucxouri transnacionaluri

korporaciebis filialTa produqciaze, samxreT koreaSi ki

27%.

gadamamuSavebeli mrewvelobis produqciis msxvili eqs-

portiori qveynebidan, mxolod indoeTSi TamaSoben naciona-

luri mwarmoeblebi gadamwyvet rols. laTinur amerikaSi

msxvil eqsportiorebs warmoadgenen ZiriTadad ucxouri tnk

filialebi. maTi wili eqsportSi argentinasa da kolumbiaSi

Seadgens 30%, meqsikaSi 34%, braziliaSi 43%-ze mets.

cdiloben ra miusadagon axal pirobebs, romelic samecniero

teqnikuri progresis zegavleniT gamoiwvia cvlilebebi

msoflio warmoebaSi, agreTve mTeli rigi ganviTarebadi

qveynebis mcdelobam moaxdinon sakuTari ekonomikis

industrializacia, tnk-ma gadamamuSavebeli mrewvelobis

dargebis, xSirad ki uaxlesi dargebis SeqmnaSi monawileobis

miRebis kursi aiRes. cxadia isini efeqturad iyeneben am

qveynebSi samuSao Zalis dabali Rirebulebis faqtors.

gadamamuSavebel mrewvelobaSi, rogorc wesi iqmneba

viwrod specializirebuli sawarmoebi, romlebic awarmoeben

calkeul detalebs. produqciis saboloo damuSaveba xdaba

samrewvelod ganviTarebul qveynebSi. ase magaliTad,

eleqtronul mrewvelobaSi momqmedma amerikulma tnk-bma,

meqsikaSi, taivanSi, singapurSi Seqmnes calkeuli

naxevargamtaruli mowyobilobebisa da integraluri sqemebis

mwarmoebeli sawarmoebi, romlebic sakuTar produqcias

ZiriTadSi awvdian aSS-s. zogi tnk anawevrebs sawarmoo

proces calkeul Semadgenlebad, amartivebs rTul

teqnologias saSualo teqnologiis donemde, da qmnian

Sesabamis sawarmoebs ganviTarebad qveynebSi. Sedegad,

ganviTarebadi mravali qveynebis, gadamamuSavebeli

mrewvelobis produqciis eqsportSi, mniSvnelovani wiliT

aris warmodgenili tnk-s Sida safirmo vaWroba.

24

3.6. vaWrobis geografia

Sromis saerTaSoriso danawilebis donis gaRrmavebam,

ganapiroba ganviTarebuli qveynebis sagareo vaWrobaSi, am

ukanasknelTa urTierTvaWrobis moculobis xvedriTi wilis

zrda, da ganviTarebad qveynebTan vaWrobis xvedriTi wilis

fardobiTi Semcireba. miuxedavaT navTobze maRali fasebisa,

ganviTarebad qveynebTan vaWrobis wili mainc mcirdeba.

am TvalsazrisiT Zalzed niSandoblivia

dasavleTevropuli qveynebis urTierT vaWrobis moculobaTa

swrafi zrda, rac am qveynebs Soris specializaciisa da

kooperirebis maRali doniT aris ganpirobebuli. es procesi

Zlierdeba integraciuli jgufebis, upirveles yovlisa

evrokavSiris, agreTve evropis Tavisufali vaWrobis

asociaciis funqcionirebis Sedegad. dasavleT evropis

qveynebis urTierT vaWrobis zrda mowmobs, dasavleTevropuli

ekonomikuri meqanizmis intensiuri formirebis procesis

gaaqtiurebaze.

sainteresoa is faqtic rom, samrewvelod ganviTarebul

qveynebTan vaWrobas, gadamwyveti roli akisria iaponiis

eqsportSi. iaponuri saqonlis gasaRebis ZiriTadi bazaria

aSS. izrdeba eqsporti dasavleTevropis qveynebSic. iaponuri

saqonlis maRalkonkurentunarianoba maT saSualebas aZlevs,

miuxedavad imisa rom, evrokavSiri da Tavisufali vaWrobis

evropuli asociacia, eqsports am gaerTianebebSi aramonawile

qveynebidan sakmaod diskriminaciul reJimSi aqcevs, SeaRwion

evropul bazrebze.

aSS-s eqsportSi samrewvelod ganviTarebuli qveynebis,

maT Soris dasavleTevropuli wili Semcirda. evrokavSiris

savaWro reJimi mTlad xelsayreli ver gamodga aSS-saTvis.

kerZod, aSS awydeba did siZnellebs am bazrebze sasoflo

sameurneo produqciis miwodebisas. gaizarda amerikuli

eqsporti iaponiasa da laTinoamerikul qveynebSi, agreTve

aziisa da afrikis qveynebSi.

mTlianobaSi, ganviTarebadi qveynebi, rogorc gasaRebis

bazrebi, ganviTarebuli qveynebisaTvis, romelTa eqsportSic

rTuli, Tanamedrove teqnikis xvedriTi wili ganuxrelad

izrdeba, naklebad sainteresoa. cxadia im faqtis gamo, rom

ganviTarebadi qveynebis moTxovna am saxis produqciaze jer-

jerobiT umniSvneloa.

kolonialuri reJimis pirobebSi, aziis, afrikisa da

laTinuri amerikis umetesi qveynebis sagareo vaWroba mxolod

calmxriv xasiaTs atarebda da metropoliaze iyo

orientirebuli. politikuri damoukideblobis miRebis Semdeg,

axalgazrda qveynebma miiRes SesaZlebloba, msoflio

bazrebze dasamkvidreblad, kompaniebs Soris gaCaRebuli

konkurenciuli brZolis faqtoris efeqturad gamoyenebiT,

Tavad SeerCiaT maTTvis momgebiani partniorebi da mieRwiaT

sakuTari produqciis gasaRebisa da warmoebis saSualebebis

SeZenis ukeTesi pirobebisaTvis.

amJamad, ganviTarebadi qveynebis sagareo savaWro

brunvis udidesi nawili ganviTarebul qveynebTan vaWrobaze

modis, Tumca am ukanasknelTa eqsportSi ganviTarebad

qveynebTan vaWrobis wili mciredeba. yofil koloniebSi,

meurneobisa da vaWrobis istoriulad Camoyalibebuli

struqtura iseTia, rom samrewvelod ganvTarebuli qveynebi

warmoadgenen maTi tradiciuli saqonlebis ZiriTad

momxmareblebs, da amavdroulad awvdian maT aucilebel

produqtebs, maT Soris manqana-danadgarebs.

Zlierdeba ganviTarebad qveynebs Soris TanamSromlobis

tendencia. kerZod, yalibdeba erToblivi bazrebi da

regionaluri organizaciebi, rac saboloo jamSi iwvevs maTSi

urTierTvaWrobis tempebis zrdas. amgvari TanamSromlobis

gansaviTareblad ukve arsebobs mTeli rigi xelSemwyobi

pirobebi. Tumc arsebobs garkveuli siZneleebic, romelic

uadaoa rom, garkveuli periodis ganmavlobaSi kvlav

iarsebebs. ganviTarebadi qveynebis sagareo savaWro brunvaSi

urTierTvaWrobis moculobis xvedriTi wili 70-ani wlebis

20,9% -dan, amJamad 40%-mde gaizarda.


1.დაახასიათეთ საქართველოს საგარეო ვაჭრობის ბალანსი; 2. ჩამოთვალეთ საქართველოს ძირითადი პარტნიორი ქვეყნები;

25

3. ევროკავშირის რომელმა წევრმა ქვეყნებმა განახორციელეს საქarთველოში ინვესტიციები;

4.მსოფლიო ვაჭრობის ტენდენციების დინამიკა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში; 5. ძალთათანაფარდობის ცვლილებები მსოფლიო ბაზარზე; 6. მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესის გავლენა მსოფლიო

ვაჭრობის სტრუქტურაზე; 7. ჩამოთვალეთ ვაჭრობის გეოგრაფიული მიმართულებანი.

Tavi IV. saTbob-sanedleulo da sasoflo-sameurneo saqonlis

adgili saerTaSoriso vaWrobaSi

4.1. nedleuliTa da saTbobiT vaWrobis zogadi tendenciebi

sazogadoebis arsebobisa da ganviTarebis erT-erTi

umniSvnelovanesi pirobaa bunebrivi simdidris sul ufro

farTo da mravalmxrivi gamoyeneba.

yvelaze xSirad nedleulis qveS gulisxmoben mxolod

mompovebeli mrewvelobisa da soflis meurneobis produqtebs,

xolo ZiriTadi masalebis qveS ki gadamamuSavebeli

mrewvelobis produqcias.

nedleulis mravalferovani saxeobebi, romelsac

moixmars Tanamedrove mrewveloba, rogorc wesi or jgufad

hyofen: samrewvelo nedleuli da sasoflo-sameurnro

nedleuli. saerTaSoriso praqtikaSi sasoflo-sameurneo

nedleuls xSirad ganakuTvneben sasursaTo resursebs,

sasursaTo kulturebs, mecxoveleobis produqtebs,

meTevzeobis produqtebs, kvebis mrewvelobis nedleuls da a.S.

samrewvelo nedleuli iyofa mineraluri warmoSobis

(madani, qvanaxSiri, navTobi da a.S) nedleulad da xelovnuri

gziT miRebul nedleulad (sinTetkiuri kauCuki, xelovnuri

boWkoebi, plastmasebi da a.S.) Tanamedrove pirobebSi

moxmarebuli nedleulis saerTo balansis struqturaSi

mineraluri warmoSobis saTbob-sanedleulo resursebis wili

Sefasebulia 80%-T.

saerTaSoriso vaWrobis formebidan gamomdinare,

sanedleulo saqonlebi iyofa sabirJo (marcvleuli, Saqari,

naturaluri kauCuki, bamba, feradi liTonebis calkeuli

saxeobebi) da arasabirJo (navTobi, bunebrivi gazi, qvanaxSiri,

feradi da araferadi metalebis madani, Savi metali, satyeo,

celuloza-qaRaldis da sxva saqonlebi) nedleulad. garige-

bebi pirveli jgufis saqonlebze ideba Sesabamis sasaqonlo

birJebze, xolo meore jgufis saqonlebis realizacia ki

xorcieldeba mokle da grZelvadiani kontraqtebis Sesa-

bamisad.

aRdgenad resursebs rogorc wesi miakuTvneben

sasursaTo da sasoflo-sameurnro sanedleulo resursebs,

haers, wyals, energiis Semdeg saxeobebs: mzis, qaris, okeanis,

geoTermuls. sasargeblo wiaRiseulidan ki torfi, marili da

yvelafer imas rac ileqeba tbebis da okeaneebis lagunebSi da

a.S.

Tu ki mineraluri resursebis didi nawili moxmarebis

procesSi mTlianad nadgurdeba, mere nawili garkveuli

gadamuSavebis Semdeg kvlav vargisia rogorc warmoebis

nedleuli. es egreTwodebuli meoradi nedleulia.

mompovebeli dargebi erT-erTi umniSvnelovanesi

qvedanayofia mrewvelobis samyaros umetes qveynebSi. msoflio

samrewvelo warmoebaSi, mompovebeli mrewvelobis xvedriTi

wili Sefasebulia 10-12%. xolo energo da wyalmomaragebis

CaTvliT igi daaxloebiT 20%-s farglebSia. msoflio

masStabSi erTobliv Sida produqtSi soflis meurneobis

wili 8%-s utoldeba.

mineraluri nedleulis calkeuli saxeobebis

warmoebisa da moxmarebis dinamika miuTiTebs, rom

gansakuTrebuli tempebiT izrdeba egreT wodebuli “axali

saxeobis nedleulis”-a da saTbobis warmoeba da moxmareba.

ase magaliTad, ukanaskneli 40 wlis ganmavlobaSi,

plastmasebis warmoeba gaizarda TiTqmis 60-jer, aluminis 10-

jer, gazis mopoveba 6-jer, navTobis TiTqmis 5-jer. da es

maSin, rodesac foladis warmoeba gaizarda mxolod 3-jer,

26

qvanaxSiris mopoveba mxolod 1,5-jer, TuTiis warmoeba

TiTqmis ar gazrdila. amave periodSi sasoflo-sameurneo

produqciis warmoeba gaizarda daaxloebiT 2-jer (msoflio

mosaxleobis zrdis analogiuri proporciis pirobebSi).

nedleulisa da saTbobis warmoeba-moxmarebis

absolutur zrdas, samecniero-teqnikuri progresis zrdis

kvalobaze upirispirdeba, mza produqciis nedleul da

saTbobtevadobis maCvenebelTa Semcirebis tendencia

mrewvelobis umniSvnelovanes dargebSi, agreTve erovnuli

Semosavlisa da samrewvelo warmoebis erTeulze nedleulisa

da saTbobis xarjis fardobiTi Semcireba.

sazogadoebriv warmoebaSi materialuri danaxarjebis

wilis Semcirebis istoriuli tendencia TvalnaTliv

ilustrirdeba nebismieri ekonomikurad ganviTarebuli qveynis

erovuli produqtis dinamikiT. magaliTad, ucvlel fasebSi,

erToblivi saerTo produqti aSS-i 1900-1970 w.w. periodSi

gaizarda TiTqmis 9-jer, xolo mcenareuli da mineraluri

warmoSobis sanedleulo produqtebis moxmareba ki mxolod 4-

jer. es ki niSnavs rom aSS-s erToblivi erovnuli produqtis

erTeulis warmoebaze aSS-s 1970 wels 2-jer naklebi

sanedleulo produqti ixarjeboda, vidre 70 wlis win.

70-90 wlebSi, samrewvelod ganviTarebuli qveynebis

umravlesobaSi miRebul iqns specialuri programebi,

romlebic mimarTuli iyo energiisa da masalebis moxmarebis

miznobrivi Semcirebisaken. es programebi efuZvneba imas, rom

2-4 jer ufro momgebiania ganxorcieldes kapitalis

investicia resursebis ekonomiaSi, vidre axali sabadoebisa an

arsebulze mopovebis zrdis organizaciaSi.

80-an wlebSi mTelma rigma qveynebma miaRwies

warmatebebs resursdazogvis sferoSi. erToblivi erovnuli

produqtis energo-tevadoba aSS—1900 welTan SedarebiT

Semcirda 40%. analogiuri maCvenebeli iaponiasa da

safrangeTSi Semcirda 30%-T. sazogadoebrivi warmoebis

masala da energo-tevadobis Semcireba arcTu umniSvnelo

rols TamaSobs saTbob-sanedleulo saqonlebis fasebis

cvlilebaSi da piriqiT. ase magaliTad, 1970-2000 ww

erovnuli Semosavlis energo-tevadobis Semcirebis 70 %modis

1975-1990 w.w. periodze, rodesac navTobsa da sxva energo

matareblebze fasebma maqsimalur dones miaRwia.

umniSvnelovanes faqtors, romelmac ganapiroba

nedleulis ekonomia, ganekuTvneba meoradi nedleulis

gamoyenebis zrda.

tradiciuli nedleulis calkeuli saxeobebis

mopovebisa da moxmarebis Semcirebas ukanaskneli 50 wlis

ganmavlobaSi, sul ufro ganapirobebs Semcvlelebis

warmoebis zrda.

masala da energo tevadobis Semcireba sruliadac ar

niSnavs nedleulsa da saTbobze moTxovnis absolutur

Semcirebas.

qveynebisda mixedviT bunebrivi simdidris araTanabar-

zomieri ganawileba, mraval ekonomikurad ganviTarebul

qveyanaSi sakuTari sasargeblo wiaRiseulis sabadoTa gamo-

fitva da saTbob-sanedleulo saqonelze moTxovnilebis

swrafma zrdam, sasicocxlo aucileblobad aqcia saTbob-

sanedleulo da sasursaTo saqonlis farTomasStabiani

gacvla. am garemoebis gamo, saerTaSoriso vaWrobaSi saTbob-

sanedleulo da sasursaTo saqonlebis xvedriTi wili maRal

doneze rCeba. am saqonlis eqsporti ukanasknel wlebSi

miaRwevs mTeli msoflio eqsportis 1\3, xolo naxevarfabri-

katebis vaWrobis (Savi da feradi metalurgiis, qimiuri

mrewvelobis produqciis) CaTvliT ki daaxloebiT 1/2-s.

maRalia calkeuli mineraluri resursis xvedriTi

wili, romelic eqceva saerTaSoriso vaWrobis arxebSi. 90-an

wlebSi eqsportis meSveobiT realizirdeboda (ruseTisa da

dsT-s qveynebis gareSe) TuTiis 97%, rkinis madnis daaxloebiT

70%, marganecis madnis 60%,, navTobis 50%, aluminis 50%, da

aS.

ukanaskneli periodis ganmavlobaSi saTbob-sanedleulo

da sasursaTo saqonlebiT saerTaSoriso vaWrobis

ganviTarebaSi aSkarad ikveTeba mTeli rigi tendenciebisa,

romlebmac ganapirobes msoflio eqsportis struqturis

arsebiTi cvlilebebi. upirveles yovlisa ikveTeba mineralur

da mcenareul bazaze warmoebuli naxevarfabrikatebiT

vaWrobis upiratesi zrda, rac saerTaSoriso vaWrobaze

samecniero-teqnikuri progresis gavlenis pirdapiri Sedegia.

magaliTad, 1963-2000 wlebSi msoflio eqsportis 23-jer

gazrdis pirobebSi, mza produqciis, manqanebis,

mowyobilobebis eqsporti gaizarda 32 jer, naxevarfabri-

27

katebis _ 27jer, sawvavis, nedleulisa da sursaTis ki 13jer.

mza produqciisa da naxevarfabrikatebis eqsportis upiratesi

ganviTareba, msoflio eqsportSi sanedleulo saqonlebis

xvedriTi wilis mkveTri Semcirebis mizezi gaxda. aRniSnul

periodSi maTi wili 42%-dan 24%-mde Semcirda.

vamaxvilebT ra yuradRebas msoflio vaWrobaSi saned-

leulo saqonlis xvedriTi wilis Semcirebaze, unda

AaRiniSnos rom, laparakia am saqonlebis eqsportis ara

absolutur, aramed fardobiT klebaze. mocemul periodSi,

msoflio eqsportSi nedleulis, saTbobisa da sursaTis

xvedriTi wili Semcirda TiTqmis ½1/2-T, maSin rodesac

faqtiuri eqsporti gazrdilia mravaljer: navTobi, bunebrivi

gazi da qvanaxSiri 20-jer da metad, sursaTi – 10-jer.

nedleuliTa da saTbobiT vaWrobaSi ganuxrelad

izrdeba Rrma gadamuSavebis nedleulisa da

naxevarfabrikatebis roli. am sasaqonlo jgufis mTlian

eqsportSi gakeTilSobilebuli eqsportis wili 30%-dan 50%-

mde gaizarda.

nedleulis damuSavebis xarisxis amaRleba saSualebas

iZleva mniSvnelovnad gaizardos erTi da imave saxeobis

nedleuliT vaWrobidan miRebuli Semosavlebi. magaliTad xe-

tyis gadamuSavebis Tanamedrove teqnologiebis naklebganvi-

Tarebulobis gamo ruseTi 1 kub.m. eqsportirebul saqonelSi 2

jer da metad naklebs iRebs, vidre Svecia an fineTi.

saqarTveloze laparakic ki zedmetia. ufro maRali

damuSavebis nedleulze mzardi moTxovnis formirebas xels

uwyobs importiorTa mxridan ekologiur usafrTxoebaze

maRali standartebis daweseba. am mizeziT savaWro brunvaSi

sul ufro farTod erTveba navTobgogirdis dabali

SemcvelobiT, benzini tetroeTiltyviis Semcvelobis gareSe,

plastmasebis TviTxrwnadi saxeobebi, keramikuli masalebi,

romlebic azbestocements cvlian da a.S.

msoflio eqsportis ganviTarebis Taviseburebas

miekuTvneba saTbobTan da mineraluri warmoSobis

nedleulTan SedarebiT sursaTiTa da sasoflo-sameurneo

nedleuliT vaWrobis zrdis naklebi tempebi.

sursaTis eqsportis Semcireba aixsneba marcvleulisa

da mecxoveleobis sakvebis importior qveynebSi, am

produqtebiT TviTuzrunvelyofis donis zrda, rac Tavis

mxriv am qveynebSi soflis meurneobis maRalteqnologiur

dargad qcevis Sedegia.

saerTaSoriso sanedleulo vaWrobas udidesi

mniSvneloba aqvs ganviTarebadi qveynebisaTvis, radganac

swored es sasaqonlo jgufi uzrunvelyofs am qveynebisaTvis

saeqsporto Semosavlebis 50-100%. ukanasknel wlebSi

SeiniSneba sursaTisa da sasoflo-sameurneo produqciis

eqsportSi ganviTarebadi qveynebis wilis Semcireba, Tumca es

qveynebi inarCuneben saTbob-energetikuli saqonlis jgufSi

tradiciulad maRal wils. mTlianobaSi, ganviTarebadi

qveynebi anxorcieleben sursaTis, nedleulisa da saTbobis

msoflio eqsportis 45%, da naxevarfabrikatebis 13-15%.

arsebiTi mniSvneloba aqvs sanedleulo vaWrobas

qveynebis sxva jgufebisaTvisac. magaliTad 2000-ani wlebis

dasawyisSi aSS importis meSveobiT faravda sakuTari

moTxovnis 1/5-s sawvavsa da nedleulze, evrokavSiris qveynebi

_ 1/3 da iapinia ki daaxloebiT naxevars.

sanedleulo saqonlebis warmoeba, moxmareba da vaWroba

eqvemdebareba cikliseburi faqtorebis zegavlenas, rac

saTbob-sanedleulo saqonlebis warmoebisa da moxmarebis

procesebis specifikidan gamomdinare, mompovebel mrewve-

lobis ganviTarebasa da mis produqciaze gadamamuSavebeli

mrewvelobis mxridan moTxovnas Soris iwvevs mkveTr

asinqronizacias. es ki asaxvas hpovebs nedleulze fasebis

xangrZlivvadian da mkveTr meryeobaze, agreTve nedleulisa

da sawvavis ararealizirebuli maragebis moculobis dinamiur

cvlaze. ekonomikuri zrdis periodebSi, nedleulisa da

saTbobis daCqarebuli mopoveba iwyeba garkveuli dagvianebiT,

vidre gadamamuSavebel mrewvelobaSi warmoebis zrda. vardnis

periodSi, gadamamuSavebeli mrewveloba garkveuli periodis

ganmavlobaSi inerciiT agrZelebs muSaobas sruli

simZlavriT, Semdeg modis bazris gadajereba, maragebis zrda,

fasebis vardna da mopovebis Semcireba.

nedleulisa da saTbobis msoflio bazris

koniuqturaze gavlena aqvs energetikul da sanedleulo

krizisebs, romlebic warmoadgenen struqturul, ara

ciklisebur krizisebs. am krizisebis warmoqmnis formas

warmoadgens periodulad warmoqmnili siZneleebi magaliTad,

energoresursebiTa da nedleuliT uzrunvelyofaSi, maTze

28

fasebis zrda, politi-kuiri winaaRmdegobebis ganviTareba,

navTob da sanedleulo monopoliebis spekulaciuri

qmedebebis masStabebis zrda, rac kidev ufro amZafrebs

krizisul movlenebs.

energetikuli da sanedleulo krizisebis warmoSoba

aseve dakavSirebulia ganviTarebad – nedleulisa da

energoresursebis mimwodebel qveynebsa da samrewvelod

ganviTarebul qveynebsa da tnk-bs Soris winaaRmdegobebis

gamwvavebiT.

unda iTqvas, rom ganviTarebadma qveynebma bolomde

mainc ver moaxerxes navTobisa da nedleulis sferoSi bazris

regulirebis xaziT sakuTari miRwevebis SenarCuneba da

ganmtkiceba. 70-ani wlebidan samrewvelod ganviTarebulma

qveynebma gaaZlieres erToblivi Zalisxmeva, rac seriozulad

aisaxa ganviTarebadi qveynebis ekonomikaze. masiur masStabebSi

daiwyo iafi Semcvlelebisa da resursdamzogavi teqnolo-

giebis danergva, sayovelTaod gavrcelda sawvavisa da

saTbobis maragebis Seqmna.

nedleulisa da saTbobis bazris koniuqturaze gavlena

aqvs aracikluri xasiaTis sxva faqtorebsac, romlebic iyofa

or ZiriTad kategoriad: mudmivad momqmedi (samecniero-

teqnikuri progresi, bazrebis monopoliuri regulireba,

saxelmwifo-monopolisturi RonisZiebani, inflacia, saqonlis

moxmarebis sezonuroba) da droebiTi (socialuri

konfliqtebi, stiqiuri ubedureba, politikuri mizezebi,

spekulaciuri gaaqtiureba)

samecniero-teqnikuri progresi ganapirobebs

nedleulisa da sawvavis warmoebis, moxmarebisa da savaWro

gacvlis siRrmiseul cvlilebebs. ekonomikis sxvadasxva

sferoSi misi materialuri mimarTulebas warmoadgens

energiis axali saxeobebisa da wyaroebis gamoyeneba, Sromis

energoSeiaraRebis zrda, nedleulis dazvervis, mopovebis,

gadamuSavebis uaxlesi teqnologiebi, ekonomikur brunvaSi

sanedleulo masalebis axali saxeobebis moqceva, maT Soris

winaswar daprogramebuli niSanTvisebebis mqone masalebis

danergva, bioteqnologiebis intensiuri danergva, meurneobis

farTo qimizacia, did manZilebze masiuri tvirTebis

transportirebis gaiafeba.

warmoebis organizaciis sferoSi aSkarad gamoikveTa

warmoebis gamsxvilebis, msxvilmasStabiani kompleqsebis

Seqmnis, sasargeblo wiaRiseulis mopovebis industriul

safuZvlebze gadayvanis, warmoebis specializaciis zrdisa da

masiuri resursebisa da universaluri mowyobilobebis

gamoyenebidan, Tvisobrivad axal, specialurad momzadebul

nedleulsa da misi specializirebul, avtomatizirebul

reJimSi momuSave mowyobilobebiT gadamuSavebaze

pereorientaciis tendenciaze gadava.

moxmarebis sferoSi FfarTo gamoyeneba hpova sxvadasxva

tipis energo da masaladamzogavma mowyobilobebma da

teqnologiurma sqemebma, romlebic orientirebulia energiisa

da masalis xarjvis ekonomiaze.

samecniero-teqnikurma progresma mTel rig SemTxvevebSi

ganapiroba teqnikuri problemebis gadaWrisadmi axali

midgomebis warmoSoba. magaliTad, xelovnuri Tanamgzavrebis

gamoCenam arasaWirod aqcia transnacionaluri kabelebis

warmoebisaTvis milionobiT tona tyviis gamoyeneba. da a.S.

samecniero-teqnikuri progresis ganviTarebam,

SesaZlebeli gaxada sameurneo brunvaSi CarTulliyo

nedleulis mopovebis axali regionebi, romlebic planetis

resursul potencials zrdian.

4.2. saTbob-energetikuli saqonlis ZiriTadi saxeobebiT

vaWroba

saerTaSoriso vaWrobaSi brunvadi sanedleulo da

saTbobi resursebis mravalferovan saxeobebs Soris, wamyvani

adgili uWiravs saTbob-energetikul saqonlebs _ navTobs,

navTobproduqtebs, bunebriv gazsa da qvanaxSirs. 2000 wels

saTbob-energetikul saqonlebs saerTaSoriso vaWrobaSi meore

adgili ekavaT da msoflio eqsportis 10,5 %-s

uzrunvelyofden. es sasaqonlo jgufi mocemul poziciaze

uswrebs iseT msxvil sasaqonlo jgufebs, rogoricaa sursaTi,

qimikatebi, madani, da sxva. CamorCeba mxolod manqanebisa da

mowyobilobebis sasaqonlo jgufi.

lideris pozicia saTbob-sanedleulo saqonlebis

jgufSi navTobs ukavia. es saqoneli Tanamedrove pirobebSi

warmoadgens energetikuli resursis unikalur saxes, romlis

29

Canacvleba masiuri masStabiT uaxloes momavalSi

SeuZlebelia. gadamuSavebuli navTobis 1/2½-ze meti gamoiyeneba

samatoro sawvavisa da Siga wvis Zravebis sapoxi masalebis

saxiT. sakmarisia aRiniSnos rom swored navTobi uzrun-

velyofs 400 milioni avtomobilisa da 70 aTasi sazRvao

xomaldis muSaobas. Tanamedrove soflis meurneobis piro-

bebSi, sasoflo-sameurneo produqciis movla-moyvana

uzarmazari energiis xarjze xdeba, romelic Txevadi sawvavis

gamoyenebiT miiReba, 1 tona marcvleulis warmoebaze navTobis

xarji Sefasebulia 0,15 toniT.

navTobis 1/10-mde, gamoyenebas poulobs navTobqimiur

warmoebaSi. swored aq iwarmoeba saqonlis farTo speqtri

sinTetikuri naWridan da plastmasebidan dawyebuli damTav-

rebuli sinTetikuri kauCukiTa da sasuqebiT. saqvabe saTbobis

saxiT gamoyenebuli navTobis mxolod 40%-a SesaZlebeli

Canacvldes energoresursebis sxva saxeobebiT, kerZod,

qvanaxSiriT. magram unda aRiniSnos, rom saqvabe sawvavi

warmoadgens Tanmdev narCen produqts, romelic gardauvlad

Cndeba msubuqi fraqciis navTobis mopovebisas, romelic

gamoiyeneba benzinis, navTisa da dizelis sawvavis warmoebisas.

omis Semdgomi periodidan moTxovna navTobze swrafi

tempiT izrdeba. marto 1950-1980 wlebis periodSi am saqonlis

msoflio moxmareba 450 milioni tonidan 2600 milion tonamde

gaizarda weliwadSi. navTobis moxmarebis swrafi ganviTarebis

ZiriTad stimuls warmoadgenda ara mxolod am produqtis

unikaluri samomxmareblo Rirebuleba, aramed isic, rom masze

fasebi monopoliaTa ZalisxmeviT, monopoliurad dabal

doneze iyo SenarCunebuli gasuli saukunis 70-an wlebamde.

msoflio bazars iafi navTobis 95 % ganviTarebadi qveynebi-

dan miewodeboda. ramac samrewvelod ganviTarebul qveynebs

saSualeba misca 50-60-an wlebSi gardaeqmnaT sakuTari saTbob-

energetikuli balansebi, da aqcenti aeRoT upiratesad Txevad

sawvavze.

1970 wlis energetikulma krizisma navTobis bazarze

situacia Sescvala. monopoliuri kontroli Sesustda,

navTobis eqsportiorma qveynebma Tavad daiwyes navTobis

mopovebisa da fasebis regulireba. amgvari politikis Sedegi

iyo is rom, fasebi navTobsa da sxva energo matareblebze

gaizarda. 70-ani wlebis ganmavlobaSi, fasebi navTobze

gaizarda 17-jer, bunebriv gazze 6 jer, qvanaxSirze 3,4 jer.

fasebi navTobze da sxva energo matareblebze SenarCunda 80-

ani wlebis Sua periodamde, Semdeg ki mkveTrad daeca.

Cven ukve avRniSneT mizezebi, ramac energomatareblebze

fasebis kleba ganapiroba: energodamzogavi teqnologiebis

farTod gavrceleba, ekonomikis struqturuli gardaqmnebi,

navTobze fasebis maRal doneze SenarCuneba xangrZlivi

periodis ganmavlobaSi. yovelive amis zegavleniT, 70-ani

wlebis bolodan iwyeba navTobis gamodevnis procesi saTbob-

energetikuli balansebidan, misi Canacvleba ufro iafi

bunebrivi gaziTa da eleqtroenergiiT. 1975-2000 wlebis

periodSi, yvela tipis energo matareblebis msoflio moxma-

rebaSi navTobis xvedriTi wili 45%-dan 38,5%-mde Semcir-da.

amave periodSi qvanaxSiris wili ucvleli darCa (32%), buneb-

rivi gazis wili gaizarda 20%-dan 24%-mde, xolo eleqtro-

energiis, romelic warmoebulia hidro da atomur eleqtro

sadgurebze, gaizarda 35-dan 45%-mde. daiwyo transportze

sawvavis iafi Camnacvleblebis aqtiuri Zieba, upirveles

yovlisa iafi gazis, eTilisa da meTilis spirtebis gamoyeneba.

navTobis moxmarebis Semcireba mimdinareobda misi

mopovebisa da fasebis, opekis rogorc msoflio bazarze

miwodebisa da fasebis maregulirebeli rolis Semcirebis

fonze. ase magaliTad opekis wevri qveynebis wili navTobis

msoflio mopovebaSi 1975 wlis 59%-dan 2000 wels 39%-mde

Semcirda. Sesabamisad, am qveynebis wili msoflio eqsportSi

85%-dan 70%-mde Semcirda. opekis qveynebi floben msoflioSi

dazverili navTobis 78%.

opeki navTobis fasebis regulirebas axdens monawile

qveynebisaTvis navTobmopovebis qvotebis dadgeniT. magram

navTobis mopovebis qvotireba yovelTvis ar iZleva fasebis

sasurvel doneze SenarCunebis SesaZleblobas.. amis mizezia

an arasakmarisi qvotebis daweseba, an organizaciis wevrebis

mier miRweuli SeTanxmebebis darRveva.

bazarze izrdeba navTobis axali eqsportiori qveynebis

- meqsikis, didi britaneTis, norvegiis, egviptis _ romlebic

ar arian opekis wevrebi, roli. amJamad ganviTarebadi qveynebi

uzrunvelyofen samrewvelod ganviTarebuli qveynebis navTob-

ze, gazze da qvanaxSirze moTxovnilebis daaxloebiT 70%-s.

30

samrewvelod ganviTarebuli qveynebis damokidebulebis

xarisxi navTobis importze, maT Soris opekis qveynebidan

kvalavac maRalia: iaponia-100%, safrangeTi da germania – 95%,

aSS-40%.

ukanasknel wlebSi swrafad izrdeba bunebrivi gaziT

vaWroba. gazis gamoyenebis zrda upirveles yovlisa aixsneba

imiT, rom gazi ekologiurad ufro sufTa sawvavia da

amavdroulad mazuTTan da qvanaxSirTan SedarebiT ufro

konkurentunariania.

navTobisa da sxva energomatareblebis bazarze moTxov-

nisa da miwodebis momavlis prognozebi efuZvneba im varauds,

rom erToblivi Sida produqtis mosalodneli saSualo

wliuri 2,7% zrdis pirobebSi, pirveladi energiis msoflio

moxmareba 2000-2001 wlebSi gaizrda weliwadSi 1,3%-T, amasTan

energoresursebis moxmarebis zrda ganviTarebad qveynebSi

ufro maRali iyo. mosalodnelia rom am periodSi saTbob-

energetikuli balansebis formirebis ukve gamokveTili

tendencia SenarCundeba. navTobis wili msoflio moxmarebaSi

Semcirdeba 33%-mde, naxSiris 27%-mde, bunebrivi gazis

moxmareba gaizrdeba 24%-mde, hidro energiis, atomuri

energiisa da biomasis gamoyenebuli energiis moxmareba

gaizrdeba 16%-mde.

aRniSnul periodSi, ganviTarebuli qveynebis wili

navTobis moxmarebaSi 50%-dan 43%-mde Semcirdeba. amave

periodSi mosalodnelia, rom am qveynebis, upirveles yovlisa

ki aSS-s damokidebulebis xarisxi navTobis importze,

upirveles yovlisa opekis qveynebidan, gaizrdeba.

qvanaxSiris gamoyeneba SeizRudeba upirveles yovlisa

ekologiuri mizezebiT. navTobsa da gazze fasebs zrdis

tendencia eqnebaT.

4.3.sursaTiT vaWroba.

manqana-teqnikis saqonlebisa da saTbob energetikuli

saqonlebis Semdeg, msoflio eqsportis umsxviles sasaqonlo

jgufs warmoadgens sasursaTo saqonlis jgufi.

2000-ani wlebis dasawyisidan yvelaze dinamiurad viTar-

deboda xilis, bostneulis, Tevzisa da zRvis produqtebis

eqsporti. zomieri tempebiT izrdeboda rZis produqtebiT,

zeTovani kulturebis TesliT, cximebiTa da xorciT vaWroba.

marcvleulis, Saqris, yavis,, kakaos, Cais vaWrobas axasiaTebda

mniSvnelovani ryevebi, magram mTlianobaSi ar gazrdila.

Tumca marcvlovanebi rCebian sursaTis saerTaSoriso

gacvlis umsxviles poziciad, maTi wili 90-ani wlebis bolos,

90-ani wlebis dasawyisTan SedarebiT daeca14%-dan 10%-mde.

xilisa da bostneulis wili piriqiT gaizarda12%-dan 14%-mde,

xolo Tevzisa da zRvis produqtebis wili ki 7-dan 8,5%-mde.

sxva sasaqonlo jgufebis xvedriTi wili ki mniSvnelovnad ar

Secvlila: zeTovani kulturebis Teslze,cximebze, mcenareul

zeTsa da Srotebze modis 12%, xolo rZis produqtebze

eqsportis 6,5%. SeiniSneba masiur sasursaTo nedleulTan

SedarebiT im saxis sursaTiT vaWrobis swrafi zrda, romelic

mzadaa saboloo moxmarebisaTvis da gamoirCeva damuSavebis

ufro maRali xarisxiT.

sursaTis ZiriTadi eqsportiori da importiorebi arian

samrewvelod ganviTarebuli qveynebi, Tumca calkeuli

saqonlebis bazarze wamyvani adgili ukaviaT yofil

socialistur da ganviTarebad qveynebs. sursaTis yvela

saxeobis msoflio vaWrobaSi, Tevzisa da zRvis produqtebis

gamoklebiT, samrewvelod ganviTarebuli qveynebis wils

zrdis tendencia aqvs. rZis produqtebSi igi aRemateba 95%-s,

marcvleulis, xorcisa da sasmelebis mixedviT Seadgens 80-

90%-s, xilis, bostneulis, Tevzis mixedviT ki Seadgens 60%-s.

yvelaze Zlieri pozicia ganviTarebad qveynebs ukaviaT:

tropikuli produqtebis eqsportSi _ msoflio eqsportis 90%,

Saqris _50%-ze meti, Tevzis, zeTovani kulturebis, xilisa da

bostneulis 30-35%, marcvleulisa da xorcis 10%.

sursaTis umetesi saxeobebis importSi, ukanasknel

wlebSi, ganviTarebuli qveynebis wili Semcirda, xolo

ganviTarebadi qveynebisa ki gaizarda. Tevzis, yavis, kakaos,

Cais, sasmelebis importSi, ganviTarebuli qveynebis wili

Seadgens 80-90%-s, xilis, bostneulis, xorcis importSi 75-

80%-s, zeTovani kulturebisa da rZis produqtebis importSi

60-65%-s, marcvleulis importSi-43%-s, Saqris importSi-25%-s.

ganviTarebadi qveynebis importSi ZiriTadi poziciebi

ekuTvniT: marcvleuli- msoflio importis 40%-ze meti,

31

Saqari, zeTovani kulturebi, rZis produqtebi, xorci-

msoflio importis 20-30%.

Tu 80-ani wlebis dasawyisisaTvis ganviTarebuli

qveynebi sursaTis neto-eqsportiorebi iyvnen, 1985 wlidan maTi

importi ukve aRemateba eqsports. ganviTarebadi qveynebi

tradiciulad warmoadgenen sursaTis msxvil neto-

eqsportiorebs.

sursaTis umsxviles eqsportiorebs warmoadgenen aSS,

evrokavSiris qveynebi, kanada, avstralia, brazilia, CineTi,.

importiorebs ki iaponia, aSS da evrokavSiri.

gasuli saukunis bolos aSS-ze modioda sursaTis

msoflio eqsportis 13%, safrangeTze -10%, niderlandebze _

8%, germaniaze _6%. msoflio importSi liderobdnen: germania,

iaponia, aSS, ruseTi, didi britaneTi, safrangeTi, italia.

sursaTis yvela wamyvani importiori, ruseTisa da

iaponiis gamoklebiT, paralelurad sursaTis umsxvilesi

eqsportioricaa.

afaseben ra sasursaTo kulturebis bazris perspeqtivas,

rogorc wesi miuTiTeben, rom ukansknel wlebSi mraval

qveyanaSi, romlebic sasursaTo produqciis msxvili

mwarmoeblebi arian, mkveTrad gauaresda meurneobriobis

ekologiuri pirobebi, rac iwvevs niadagebis eroziis farTod

gavrcelebas, niadagis nayofieri fenis gamofitvas, romelic

veRar aRdgeba sasuqebis damatebiTi SetaniT, adre nayofieri

niadagebis damarileba da Aa.S. problemas amZafrebs sasoflo

sameufneo brunvidan niadagebis amoReba da maTi gadasvla

qalaqebisa da samrewvelo warmoebis qveS.

4.4. sanedleulo saTbobiT da sxva saqonlebiT vaWroba

qimiuri saqonlebi warmoadgens mesame umsxviles

pozicias msoflio eqsportSi. maTze modis msoflio

eqsportis 9,5%. qimiuri saqonlebidan msoflio eqsportSi

liderobs navTobqimiis produqtebi (eTileni, propileni,

plastmasebi da sxva) da medikamentebi. naklebi mnSvnelobisaa

araorganuli qimiis produqtebi, eTerzeTebi da saRebavebi.

qimiuri produqtebiT vaWrobis 60%-ze meti modis

ganviTarebuli qveynebis am saqonlebiT urTierT vaWrobaze. am

saqonlebis wamyvan eqsportiorebs warmoadgenen: germania, aSS,

safrangeTi, didi britaneTi. umsxviles importiorebs

ganekuTvnebian: germania, safrangeTi, aSS, italia, didi

britaneTi, iaponia.

ukanasknel wlebSi savaraudod gagrZeldeba msoflio

qimiuri mrewvelobis umsxvilesi sawarmoebis samrewvelod

ganviTarebuli qveynebidan, im qveynebSi gatanis tendencia,

sadac ekologiuri moTxovnis standartebi dabalia da

naklebad mkacri. ganviTarebul qveynebSi moxdeba mecnierebad

tevadi qimuri dargebisa da medikamentebis warmoebis

koncentrireba.

viTvaliswinebT ra im faqts, rom qimiuri mrewvelobis

ganviTarebis mdgomareobaze ama Tu im doniT damokidebuli

iqneba msoflio mrewvelobis umetesi dargebis ganviTarebis

perspeqtivebi, qimikatebis warmoebisa da maTiT vaWrobis

zrdis tempebi, mniSvnelovnad gadaaWarbebs mTlianobaSi

samrewvelo warmoebis zrdis tempebs. Sefasebebis Tanaxmad,

plastmasebis tradiciuli saxeobebis warmoeba gaizrdeba 60%-

T, konstruqciuli plasmasebisa praqtikulad gaormagdeba.

Sesabamisad gaizrdeba sxvadasxva saxeobis plastmsebisa da

sxva qimikatebiT vaWrobac.

nedleuliT msoflio vaWrobaSi mniSvnelovan rols

TamaSobs feradi metalebis eqsporti.. am saqonlis

saerTaSoriso vaWroba sakmarisad dinamiurad viTardeba.

gansakuTrebiT swrafad izrdeba aluminis, cinkis, nikelis

eqsporti. feradi metalebis, madneulisa da mineralebis

umsxvilesi eqsportiorebi arian kanada, avstralia, aSS,

germania, didi britaneTi, safrangeTi, ruseTi, xolo

importiorebi ki iaponia, koreis respublika, belgia, da

luqsemburgi, italia.

Savi metalebis umsxvilesi eqsportiorebi arian iaponia,

germania, safrangeTi, belgia, luqsemburgi. importiorebi ki

CineTi, korea, italia, germania.

Sav metalurgiaSi moelian rom ufro swrafi tempebiT

gaizrdeba maRalxarisxovani foladis warmoeba, rac rogorc

Cans legirebul metalebze moTxovnas gazrdis. Savi

metalebis warmoeba ganviTarebul qveynebSi Semcirdeba, xolo

ganviTarebadi qveynebis xvedriTi wili Sav metalurgiaSi

gaizrdeba. ganviTarebul qveynebSi Savi metalebis moxmarebas

32

Semcirebis tendencia eqneba. es ganpirobebulia sxvadasxva

Semcvlelebis gamoyenebis zrdis tendenciiT (plastmasebi,

keramika, alumini, minaplastikebi, kompozituri masalebi da

a.S.)

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის:

1. სასოფლო-სამეურნეო საქoნლის ადგილი საერთაშორისო ვაჭრობაში;

2. სათბობ-ენერგეტიკული საქონლის ძირითადი სახეობები.

Tavi V. momsaxureobis msoflio bazris formirebis Taviseburebani da pirobebiA

5.1. Tanamedrove msoflio bazris Taviseburebani

saerTaSoriso vaWroba Zvel samyaroSic arsebobda,

magram msoflio bazari, romelmac moicva samyaros

mniSvnelovani nawili, yalibdeba mxolod fulad-sasaqonlo

urTierTobebis ganviTarebis procesSi. msoflio bazris

Sesaxeb SesaZlebelia laparaki ukve me-16 saukunidan.

aucilebelia ganvasxvavoT calkeuli qveynebis naciona-

luri bazrebi da msoflio bazari. am ukanasknels mTeli rigi

ganmasxvavebeli niSnebi axasiaTebs.

erovnul bazrebze saqonelmoZraoba ganpirobebulia

mxolod ekonomikuri faqtorebiT (sawarmoo kavSirebi qveynis

sawarmoebsa da regionebs Soris), msoflio sasaqonlo

bazarebze arsebiTi gavlena aqvs saxelmwifoTaSorisi

sazRvrebis arsebobas, calkeul qveynebSi saxelmwifo

sagareo-ekonomikur politikas. saqonelmoZraoba erovnul

meurneobebs Soris SezRudulia, da zogierTi saqoneli,

romelic calkeul qveynebSi iwarmoeba SesaZloa saerTodac

ar moeqces msoflio sasaqonlo brunvaSi.

msoflio bazris kidev erT niSandobliv maxasiaTebels

warmoadgens fasebis gansakuTrebuli sistemis, msoflio

fasebis arseboba.

msoflio meurneobaSi yalibdeba ara mxolod mza

produqtebis saxiT materializirebuli sasaqonlo bazari,

aramed momsaxureobis msoflio bazaric. kerZod Sromis

danawilebis ganviTarebam samecniero kvlevebis sferoSi

ganapiroba licenziebiT vaWrobis zrda.

msoflio bazari viTardeba qveynebs Soris konkurenciis

pirobebSi. calkeuli qveynebis vaWrobis struqtura da

mimarTulebebi yalibdeba msoflio bazrebze maTi saqonlebis

konkurentunarianobis cvlilebis gavleniT. msoflio

vaWrobisaTvis niSandoblivia rogorc calkeuli qveynebis

vaWrobis, aseve mTlianad msoflio sasaqonlo brunvis

uwyveti zrda.

ganviTarebuli kapitalizmis epoqaSi, msoflio bazari

sul ufro iqceva msxvili kompaniebis moqmedebis arealad.

ukve me-20 saukunis dasawyisidan fiqsirdeba mcdeloba am

kompaniebisa, urTierTgarigebebis meSveobiT, gadainawilon

garkveuli saqonlis bazrebi da daamyaron fasebze diqtati.

SemdgomSi, qveynebis umetesobaSi miRebul iqna e.w.

antimonopoliuri kanonmdebloba, romlebic krZalavda

kartelebis Seqmnas. amitomac, amJamad mxolod ramodenime

saerTaSoriso karteli arsebobs, Tumca gamoricxuli ar aris

sxvadasxva qveynis kompaniebs Soris faruli garigebebis

arseboba msoflio bazrebis gadanawilebis Taobaze.

Tanamedrove samyaroSi Zlierdeba transnacionaluri

korporaciebis (tnk) poziciebi. maT ricxvs ganekuTvneba aSS-s,

didi britaneTis, iaponiis da sxva qveynebis tnk-bi.

unda aRiniSnos rom, msoflio bazris monopolizirebis

SesaZleblobebi naklebia, vidre erovnuli bazrebisa. amis

mizezi mdgomareobs imaSi, rom msoflio bazarze

konkurenciul brZolaSi monawileobs bevrad meti kompania,

maT Soris msxvili erovnuli kompania, romlebic sakuTari

qveynebis mxardaWeriT sargebloben. Tumca isic simarTlea

rom, msoflio masStabiT, metwilad monopolizirebuli

33

aRmoCndes msoflio warmoebis maRalspecializirebuli

dargebi.

mTlianobaSi, amJamad SesaZloa vilaparakoT msoflio

bazris oligopoliur struqturaze, rodesac calkeuli

saqonlis warmoeba sxvadasxva qveynis kompaniaTa arcTu didi

jgufis xelSia. oligopoliuri struqtura, gansakuTrebiT

samecniero teqnikur sferos sabazro strategiis zogierTi

mimarTulebiT, warmoSobs TanamSromlobis ganviTarebis

mZlavr stimulebs. msxvil kompaniaTa Soris TanamSromlobis

Tanamedrove formad iqca e.w. strategiuli aliansebis

formireba. isini gansakuTrebiT aqtiurad yalibdeba

sainformacio-teqnologiur kompleqsSi. kompaniebi, rogorc

wesi aerTianeben Zalisxmevas, msoflio bazarze sxva

kompaniebTan konkurenciul brZolaSi gaimyaron poziciebi.

magaliTad cnobilma amerikulma kompania IBM msoflio

masStabiT Camoayaliba aliansebi, romlebSic 40-ze meti

partniori monawileobs. mis sapirwoned iaponurma

kompiuterulma kompania “fuZisu”-m Seqmna aliansi, iseT

kompaniebTan rogorebic arian “teqsas instruments”, “simens”,

“hitaCi”. am aliansebis mizania produqciis axali Taobis

Seqmna da dargobrivi standartebis Camoyalibeba.

msoflio bazarze konkurenciul brZolaSi aqtiur

rols TamaSoben qveynebi, romlebic atareben ara mxolod

nacionaluri bazrebis dacvis aqtiur RonisZiebebs, aramed

anxorcieleben sakuTari saqonlis eqsportis stimulirebis

forsirebul politikas.

Tanamedrove situaciis Taviseburebas warmoadgens

msoflio bazris saerTaSoriso saxelmwifoTaSorisi

regulirebis formebis ganviTareaba. magaliTad ГААТ, (amJamad gardaiqmna WTO-d), evropis ekonomikuri

TanamSromloba (amJamad evrokavSiri), Tavisufali vaWrobis

evropuli asociacia, integraciis laTinoamerikuli

asociacia, samxreT-aRmosavleT aziis qveynebis asociacia da

a.S. am organizaciaTa saqmianoba mniSvnelovan gavlenas

axdenda da axdens msoflio vaWrobaze.

5.2. momsaxurebis msoflio bazris formirebis pirobebi

saqonlis, kapitalis, samuSao bazris msoflio

bazrebTan erTad arsebobs da maTTan urTierTqmedebs

momsaxurebis msoflio bazaric. am bazarze mimoqcevaSi myofi

momsaxureobis saxeobebi mravalferovani da mravalsaxovania

da Tavis mxriv iSleba calkeul ufro viwro bazrebad.

kerZod: licenziebisa da “nou-hau”-s bazari, sainJinro-

sakonsultacio momsaxurebis bazari, kapitaluri mSeneblobis

obieqtTa momsaxurebis bazari, satransporto momsaxurebis

bazari da ase Semdeg.

momsaxurebis msoflio bazris safuZvelSi Zevs

msoflio meurneobis giganturi da swrafad mzardi nawili _

momsaxurebis sfero. jer kidev gasuli saukunis 50-ani wlebis

bolos momsaxurebis yvela saxeobis wili dasavleTis

qveynebis erTobliv Sida produqtSi 55%-s Seadgenda. saukunis

bolasaTvis ki am maCvenebelma 70%-s miaRwia. ganviTarebad

qveynebSi imave periodSi analogiuri maCvenebeli 45%-dan 55%-

an donemde gaizarda. amavdroulad izrdeba mosaxurebis

sferoSi dasaqmebulTa xvedriTi wilic. magaliTad aSS

dasaqmebulTa saerTo raodenobis 80% momsaxurebis sferoze

modis.

ra aerTianebs SromiTi saqmianobis sxvadasxva saxeobebs

momsaxurebis sferoSi?. upirveles yovlisa is rom, Sromis es

saxeoba awarmoebs samomxamareblo Rirebulebas, romelic

rogorc wesi ganivTebul formas ar iRebs ( Tumca mTeli

rigi momsaxureobebi iRebs nivTobriv formas magaliTad

kompiuteruli programebis, kinolentebis, sxvadasxva

dokumentaciis saxiT).

momsaxureobis sferos swrafi zrda meoce saukunis

meore naxevridan xorcieldeba upirveles yovlisa imitom,

rom mraval qveyanaSi miRweulia ekonomikuri ganviTarebis

simwifisa da mosaxleobis cxovrebis maRali done. xolo,

rogorc industriulad ganviTarebuli qveynebis praqtika

mowmobs, sawarmoo procesis garTulebisa da srulyofis,

bazrebis sasaqonlo masiT gajerebis pirobebSi, moTxovna

upirveles yovlisa momsaxureobaze izrdeba. ara nakleb-

mniSvnelovan faqtors warmoadgens, samecniero-teqnikuri

progresis pirobebSi Sromis danawilebis procesis

34

intensificireba, rac iwvevs saqmianobis axali saxeobebis

warmoqmnas, upirveles yovlisa momsaxureobis sferoSi.

materialuri warmoebis sferodan momsaxureobis sul

ufro axali saxeobebis gamoyofa da momsaxurebis

tradiciuli saxeobebis zrda xels uwyobs am dargSi

specializirebuli kompaniebisa da organizaciebis ricxvis

zrdas. amas xels uwyobs informatika, romelic momsaxurebis

mwarmoeblebs SesaZleblobas aZlevs, daeyrdnon ra kavSiris

Tanamedrove saSualebebi gamoTvliT teqnikas, gaafarTovon

sakuTari saqmianobis geografia. momsaxurebiT (maTi

realizaciis mizniT) sul ufro farTod arian dakavebulni

agreTve materialuri warmoebis kompaniebic. magaliTis saxiT

SeiZleba moviyvanoT egm-s mwarmoebeli kompaniebi, romlebic

yidian ara mxolod sakuTari warmoebis kompiuterul teqnikas,

aramed programul uzrunvelyofasac da gamoTvliT

momsaxureobasac. Sedegad momsaxureoba sul ufro mzardi

intensiurobiT xvdeba bazarze, maT Soris sagareo bazrebzec.

Tumca momsaxureobiT saerTaSoriso vaWroba saqonliT

vaWrobaze bevrad axalgazrdaa, masac sakmarisad soliduri

staJi aqvs. momsaxureobis pirveli msxvili eqsportiorebi

iyvnen Zveli finikielebi: jer kidev 3500 wlis winaT isini

regularulad axorcielebden saqonlis fraxts sxva qveynebis

vaWrebisaTvis. saerTaSoriso turizmis damfuZvneblebi iyvnen

Zveli berZnebi: 2500 wlis win filosofosi piTagora da

istorikosi heradote SemecnebiTi miznebisaTvis mogzaurob-

dnen sxva qveynebSi.

5.3. momsaxurebiT saerTaSoriso vaWrobis specifikuri maxasiaTeblebi.

momsaxureobiT vaWrobas tradiciuli sasaqonlo

vaWrobisagan gansxvavebiT axasiaTebs rigi Taviseburebebisa.

pirvel rigSi, momsaxureba saqonlisagan gansxvavebiT

ZiriTadSi iwarmoeba da moixmareba erTdroulad da ar

eqvemdebareba Senaxvas. amitomac momsaxureobis umetesi

saxeobebi efuZvneba maT mwarmoeblebsa da momxmareblebs

Soris pirdapir kontaqtebs. es gamohyofs momsaxureobiT

saerTaSoriso vaWrobas saqonliT Cveulebrivi vaWrobisagan,

rodesac mravali operacia dafuZvnebulia savaWro

Suamavlobasa da saqonlis Senaxvis SesaZleblobaze.

momsaxurebiT saerTaSoriso vaWroba moiTxovs uSualod

momsaxureobis mwarmoebelTa met yofnas sazRvargareT an

momsaxurebis ucxoel myidvelTa met yofnas momsaxurebis

warmoebis qveyanaSi. Tumca Tanamedrove informatika sul

ufro SesaZlebels xdis ganxorcieldes momsaxurebiT

vaWrobis operaciebi manZilze.

meore, momsaxureobiT saerTaSoriso vaWroba mWidrodaa

urTierTdakavSirebuli saqonlebiT vaWrobasaTan da masze

sul ufro mzard zegavlenas axdens. saqonlis sazRvargareT

miwodebisaTvis moizideba momsaxurebis sul ufro mzardi

moculoba, dawyebuli bazrebis analizidan damTavrebuli

saqonlis transportirebiT. gansakuTebiT arsebiTia

momsaxureobis zegavlena mecnierebatevad saqonlebiT

vaWrobaze, romelic iTxovs teqnikuri momsaxureobis,

sainformacio da sxvadaxva sakonsultacio momsaxurebis did

moulobas. sagareo bazarze saqonlis warmateba didadaa

damokidebuli momsaxurebis moculobasa da xarisxze,

romelsac saWiroebs saqonlis warmoeba da gayidvebi (bevr

SemTxvevaSi arsebiTi roli ekisreba gayidvaTa Semdgomi

momsaxurebis xarisxsa da moculobas).

amavdroulad, momsaxureobiTi saerTaSoriso vaWroba,

mWidrod urTierTqmedebs kapitalebis saerTaSoriso

moZraobasa da samuSao Zalis gadaadgilebasTan, rac saerTod

SeuZlebelia sabanko, informaciuli, satransporto da sxva

momsaxureobis gareSe. amsTan, saqonlis, kapitalis, samuSao

Zalis msoflio bazrebis zrda axdens momsaxureobis

msoflio bazris stimulirebas.

mesame, momsaxurebis sfero, saxelmwifos mier rogorc

wesi metadaa daculi ucxouri konkurenciisagan, vidre

materialuri warmoebis sfero. ufro metic, transporti da

kavSirgabmuloba, safinanso da sadazRvevo momsaxureba,

mecniereba, ganaTleba, jandacva bevr qveyanaSi imyofeba

saxelmwifos srul an nawilobriv sakuTrebaSi an mkacrad

kontroldeba am ukanasknelis mier. momsaxurebis importi

mniSvnelovani maStabebiT, rogorc bevr qveyanaSi miiCnevs

sazogadoeba da saxelmwifo, SesaZloa Seicavdes maTi

suverenitetis, usafrTxoebis an keTldReobisaTvis safrTxes.

Sedegad, momsaxureobiT saerTaSoriso vaWrobis winaSe

35

udavod meti barieria, vidre adgili aqvs saqonlebiT

vaWrobisas.

meoTxe, momsaxureobis ara yvela saxeoba, tradiciuli

saqonlisagan gansxvavebiT, gamosadegia saerTaSoriso

sameurneo brunvaSi farTo masStabiT CasarTavad. upirveles

yovlisa es Seexeba momsaxureobis zogierT saxeobebs,

romelic upiratesad pirad moxmarebaSi eqceva. saeWvoa

movelodeT saerTaSoriso vaWrobis SesamCnev zrdas

momsxureobis iseT saxeobebSi, rogoricaa komunaluri da

sayofacxovrebo momsaxureba, Tumca samomxmareblo

momsaxurebis sxva saxeobebs am kuTxiT ukeTesi perspeqtivebi

aqvT. ase magaliTad, zogierTi qveynis jandacvisa da

ganaTlebis sitemis warmatebebi sul ufro izidavs

ucxoelebs samkurnalod da ganaTlebis misaRebad, qveynis

kulturisa da xelovnebis ganviTarebis maRali done zrdis am

qveynis Semosavlebs sazRvargareT gastrolebidan da

kinogaqiravebidan, xolo turizmis swrafi ganviTareba sul

ufro farTod iTrevs ucxoelTa momsaxureobaSi sacalo

vaWrobas, sazogadoebriv kvebas, sastumroebis meurneobas,

muzeumebsa da qveynis sxva kulturul dawesebulebebs.

magram, amJamad da perspeqtivaSic, momsaxurebiT

saerTaSoriso vaWrobaSi dominanturi mdgomareoba ukavia da

eqneba momavalSi momsaxurebas, romelic ZiriTadSi

dakavSirebulia SromiT saqmianobasTan.

5.4. momsaxurebis saerTaSoriso vaWrobis dinamika, struqtura da geografia

momsaxurbis gatanis zrdis procesi iyo uwyveti:

gasuli saukunis 70-an wlebi swrafi, 80-an wlebSi ki -

SedarebiT Senelebuli. msoflio ekonomikis zrdis tempebi 80-

an wlebSi daeca, rac gardauvlad aisaxa da gavlena iqonia

momsaxureobis saerTaSoriso gacvlis dinamikaze.

Tanafardoba momsaxurebis eqsportsa da saqonlebis

eqsports Soris, romelic ganxilul periodSi daaxloebiT

Seadgenda 1:4, unda CaiTvalos dadablebulad. momsaxureobis

mravali saxeoba, romelic eqceva saerTaSoriso brunvaSi,

momsaxureobiT vaWrobis statistikaSi asaxulia an ara

srulad, an uSualodaa CaTvlili saqonlis eqsportisa da

importis moculobaSi. eqspertTa azriT, es Seexeba upirveles

yovlisa sainformacio momsaxureobas an eqsportirebuli

mecnierebatevadi saqonlebis gayidvebis Semdgom

momsaxureobas. arasakmarisadaa gaTvaliswinebuli turistebis,

biznesmenTa, studentebisa da diplomatebis xarjebi maTi sxva

qveynebSi yofnis periodSi. yovelTvis ar aris gamoyofili

manqana-danadgarebis miwodebis xarjebidan sainJinro-

sakonsultacio momsaxureoba. Sedegad ki momsaxureobis

eqsportis faqtiuri moculoba, magaliTad aSS-dan, zogierTi

SefasebiT TiTqmis orjer metia vidre oficialuri

maCvenebeli.

momsaxureobis klasifikacia da maTi warmoebisa da

vaWrobis Sesaxeb srulyofili informaciis Camoyalibeba

Seadgens mniSvnelovan problemas. saerTaSoriso statistika

iZleva momsaxurebiT msoflio vaWrobis struqturis Sesaxeb

sakmaod SezRudul informacias. msoflio savaluto fondi

vaWrobis am saxeobas mxolod oTx saxeobad hyofs: fraxti,

sxva satransporto momsaxureba, turizmi, sxva momsaxureobani.

statistikuri monacemebi mowmoben, rom momsaxureobaTa

eqsportSi Semcirda transportis xvedriTi wili (fraxts

plius sxva satransporto momsaxureba), ZiriTadad fraxtis

xarjze. samrewvelod ganviTarebuli qveynebis gadasvlam

ganviTarebis energo da masaladamzogvel modelebze

ganapiroba is rom, vaWroba da Sesabamisad navTobisa da sxva

sanedleulo saqonlebis gadazidvebi amJamad izrdeba ufro

naklebi tempiT, vidre adre. amasTan Semcirda gadasazidi

tvirTebis RirebulebaSi satransporto xarjebis wilic.

maRalia da ukanasknel periodSi izrdeba turizmis

wili. aseve matulobs sxva momsaxureobaTa wilic. am jgufSi

tradiciul momsaxureobebTan erTad (sabanko, sadazRvevo,

sabirJo, saSuamavlo da sxva), Sedis TanamedroveobisaTvis

niSandoblivi mravali momsaxureobis saxeoba, romlebic

upirveles yovlisa dakavSirebulia teqnologiebis, codnisa

da gamocdilebis eqsportTan. momsaxureobis es saxeobebi

warmoadgenen yvelaze dinamiurad ganviTarebad saxeobebs ara

mxolod “ sxva momsaxureobis” statistikur jgufSi, aramed

momsaxureobis mTlian eqsportSic. magaliTad momsaxureobis

36

Tanamedrove saxeobebis xvedriTi wili safrangeTidan

momsaxurebis mTlian eqsportSi, ukanaskneli 20 wlis

ganmavlobaSi gaizarda 1/12-dan 1/5-mde, didi britaneTSi 1/7-dan

¼1/4-mde.

Tumca sabazro ekonomikis mqone ganviTarebuli

qveynebis wili momsaxureobiT saerTaSoriso vaWrobaSi ecema,

eseni mainc rCebian momsaxureobis yvela saxeobis ZiriTad

eqsportior-importior qveynebad. dasavleTis 6 wamyvan

qveyanaze modis momsaxureobis msoflio brunvis, anu

daaxloebiT imdeni ramdenic saqonlebiT msoflio vaWrobaSi.

sul ufro met mniSvnelobas iZens tnk-aTa ucxour

filialebSi momsaxureobis sakiTxebi. am momsaxureobaTa

moculoba ramodenimejer aRemateba momsaxureobis eqsports

wamyvani qveynebidan, romelic Tavismxriv mniSvnelovan wilad

uzrunvelyofilia imave tnk-bidan eqsportiT. magaliTad

maTze modis aSS-dan momsaxurebis eqsportis 40-50%.

momsaxureobis umetesi saxeobebis xasiaTi (ar

eqvemdebareba Senaxvas, warmoeba da moxmareba droSi emTxveva),

astimulirebs dasavluri kompaniebis mzard dainteresebas

awarmoon momsaxureba sazRvargareT, rogorc maTi

sazRvargareT miwodebis ZiriTadi saSualeba. amisaken maT

ubiZgebs sul ufro mWidro kavSiri saqonlebsa da

momsaxureobas Soris, ris Sedegadac saqonlis eqsporti

moiTxovs sul ufro srulyofili saqonelgamtari qselis

ganviTarebas, romelic Tavis mxriv ZiriTadSi Sesdgeba

momsaxureobisagan. Sedegad msoflioSi ganTavsebuli

pirdapiri ucxouri investiciebis 40%-ze meti dabandebulia

momsaxurebis sferoSi, ZiriTadSi sacalo da sabiTumo

vaWrobaSi, sabanko momsaxurebasa da dazRvevaSi. xSir

SemTxvevaSi momsaxurebis eqsporti da maTi warmoeba

sazRvargareTul filialebSi imdenadaa urTierT gadax-

larTuli, rom maTi gamijvna Zalzed garTulebulia. es

Seexeba upirveles yovlisa bankebis, sadazRvevo kompaniebisa

da a.S. sazRvargareTul warmomadgenlobebs.

momsaxureobis msoflo bazarze aqtiurad moqmedeben

rogorc kompaniebi, romlebic specializirebulni arian

momsaxureobis warmoebaze, aseve samrewvelo firmebic. isini

bazars sTavazoben momsaxurebis sul ufro farTo pakets. ris

Sedegadac gansxvavebani materialuri warmoebisa da

momsaxureobis mwarmoebel kompaniebs Soris gansxvavebani

TandaTanobiT iSleba.

ra aris momsaxureobis mzardi diversificirebis

ZiriTadi mizezi?. kavSirgabmulobis gamoTvliTi texnikis

Tanamedrove saSualebani (xSirad iseni gaerTianebulia

globalur sainformacio qselebSi da ekuTvnis msxvil

korporaciebs) SesaZlebels xdian erTdroulad aRmoCnde

momsaxureobis mravali saxeobebis bazrebze. sTavazoben ra

momsaxurebis sul ufro tevad da mravalferovan paketebs,

kompaniebs SesaZ-lebloba eZlevaT gaaZlieron sakuTari

konkurentunarianoba, momsaxureobis diversificirebis

Sedegad Seasuston ganxor-cielebuli operaciebis

komerciuli riskebi. magaliTad sabanko, sadazRvevo, sabirJo

da saSuamavlo operaciebi sinTeziredeba safinanso

momsaxurebis erTian kompleqsSi. SeTavazebuli momsaxurebis

diversificireba aseve damaxasiaTebelia samrewvelo

kompaniebisaTvisac, romlebic sakuTari sazRvargareTuli

filialebis moTxovnas akmayofileben sakuTari ZalebiT an

momsaxureobis sferos kompaniebis meSveobiT. es kompampaniebi

axdenen momsaxurebis nawilis eqsportirebas.

momsaxurebis msoflio bazarze arsebobs mraval-

ricxovani SezRudvebi ucxoeli investorebisa momsaxurebis

eqsportiorTaTvis. tnk, romlebic dominireben am bazrebze,

ibrZvian momsaxurebis sferos liberalizaciisaTvis, maT

Soris maT sazRvargareTul filialebTan mimarTebaSi

politikis liberalizaciisaTvis. ramdenadac filialebis

konkurentunarianoba didwilad damokidebulia maT

SesaZleblobaze miiRon damuSavebuli informacia qveynebidan,

sadac ganTavsebulia kompaniis Stab-bina.. informaciis

transasazRvro nakadis liberalizaciis sakiTxi iqca tnk-Ta

principul moTxovnad.

ganviTarebadi qveynebis wili momsaxureobis saerTa-

Soriso vaWrobaSi TandaTanobiT izrdeba. zogierTi maTgani

iqca ara mxolod momsaxurebis msxvil importiorad, aramed

eqsportioradac. magaliTad samxreT koreis respublika

sainJinro-sakonsultacio da saamSeneblo momsaxurebis

sferoSi, meqsika-turistul, singapuri - safinanso momsaxure-

bis sferoSi da a.S. zogirTi ganviTarebadi qveynisaTvis

37

(magaliTad mcire kunZulovani qveynebi) momsaxureoba Seadgens

saeqsporto Semosavlebis ZiriTad nawils.

mTlianobaSi ki ganviTarebadi qveynebis pozicia

momsaxureobiT saerTaSoriso vaWrobaSi stabiluria. msoflio

ekonomikaSi am qveynebis mcire wili sustad ganviTarebul

momsaxureobis sferosTan erTad, xels uSlis momsaxurebis,

gansakuTrebiT am ukanasknelis Tanamedrove saxeobebis

eqsportis zrdas. ganviTarebadi qveynebis umetesobas

momsaxureobiT vaWrobis uaryofiTi saldo aqvT.

ganviTarebadi qveynebis, gansakuTrebiT e.w. axali

industriuli qveynebis miswrafeba sakuTari upiratesobebis

bazaze (iafi samuSao Zala, unikaluri bunebrivi da

kulturuli simdidreebi, xelsayreli geografiuli

gaadgileba) gazardon momsaxurebis sferos eqsporti,

tradiciulad waawydeba seriozul problemebs, maT Soris

konkurencias tnk-bis mxridan, romlebmac Sehqmnes

momsaxurebis realizaciis ganviTarebuli qseli ara mxolod

ganviTarebul, aramed ganviTarebad qveynebSic. zogierTma

ganviTarebadma qveyanam Tavad daiwyo kapitalis dabandeba

momsaxureobis sferoSi sazRvargareT, ZiriTadad sacalo da

sabiTumo vaWrobaSi, safinanso momsaxurebis sferoSi. Tumca

maT TavSekavebuli pozicia uWiravT vaWrobis, sainvesticio da

sainformacio momsaxurebis sferoSi globaluri

liberalizaciis iniciativebTan mimarTebaSi.

momsaxureobiT saerTaSoriso vaWrobis zrda, gansakuT-

rebiT Tanamedrove saxeobebis, aZlierebs am vaWrobis

saerTaSoriso regulaciebis saWiroebas.

am saqmeSi mniSvnelovan rols TamaSobs ormxrivi

SeTanxmebani, rogorc dargobrivi ( umeteswilad

transportisa da kavSirgabmulobis sferoebSi) aseve savaWro-

ekonomiuri, romlebSic asaxulia momsaxurebiT vaWrobisa da

am sferoSi kapitaldabandebaTa calkeuli aspeqtebi.

regulaciis meore formaa regulireba integraciul

gaerTianebebs SigniT. magaliTad evrogaerTianebaSi moxsnilia

SezRudvebi saqonliTa da momsaxureobiT urTierT vaWrobaSi.

momsaxureobiT vaWrobis regulirebis mniSvnelovani

formaa regulireba saerTaSoriso organizaciis CarCoebSi. am

sakiTxebSi SeTanxmebaTa mosamzadebel samuSaoebs asruleben

samTavrobaTaSorisi organizaciebi (magaliTad saerTaSoriso

samoqalaqo aviaciis organizacia, saerTaSoriso sazRvao

organizacia, msoflio turistuli organizacia da sxva),

agreTve farTo profilis saerTaSoriso savaWro-ekonomikuri

organizaciebi (msoflio savaWro organizacia da sxva)

ama Tu im formiT momsaxurebiT saerTaSoriso vaWobis

problematikiT dakavebulia 40-ze meti saerTaSoriso

organizacia. mraval maTganSi ukve gasuli saukunis 80-ani

wlebidan mimdinareobs aqtiuri muSaoba momsaxureobiT

vaWrobis fundamenturi, sabaziso principebis SesamuSaveblad.

upirveles yovlisa es Seexeba msoflio savaWro organizacias,

romelSic tradiciulad wamyvani poziciebi ganviTarebul

qveynebs upyriaT. msoflio savaWro organizaciis farglebSi

1986 wlidan mimdinare molaparakebebi saerTaSoriso vaWrobis

liberalizaciis Taobaze (e.w. “urugvais raundi”) moicavs sxva

danarCenTan erTad momsaxureobis sferos problematikasac,

upirveles yovlisa momsaxureobis iseT sferoebs, romelsac

ganekuTvneba sabanko saqmianoba, sadazRvevo, satransporto

kavSirgabmulobis momsaxureoba. aris mcdeloba miRebul iqnas

momsaxurebis erovnuli da ucxouri momwodeblebis identuri

regulirebis principi, agreTve gatardes ganviTarebadi

qveynebisaTvis ganviTarebuli qveynebis bazarze SeRwevis

gamartivebis da xelmisawvdomobis principi.

5.5. turizmi, rogorc momsaxureobis sferos erT-erTi dargi

rogorc msoflio gamocdilebidan Cans turistul

qveynebSi turizmis meSveobiT mniSvnelovnad viTardeba

vaWrobisa da momsaxurebis sfero, rac iwvevs savaluto

Semosavlebisa da dasaqmebis zrdas, erovnuli tradiciebisa

da kulturuli memkvidreobis msoflio asparezze gatanas da

maTi SenarCunebis finansur uzrunvelyofas. swored amitomac

turizmi aRmoCnda qveynis erovnuli ekonomikis ganviTarebis

prioritetebs Soris.

rogorc cnobilia specialistebi turizms miakuTvneben

aramwarmoeblur sferos. e.i. momsaxureobis sferos. unda

aRiniSnos, rom momsaxureobis bazari msoflio bazris did

adgils ikavebs. saerTaSoriso savaluto fondis monacemebis

mixedviT saerTo moxmarebis moculoba Seadgens daaxloebiT

msoflio eqsportis 25%-s.

38

msoflio turistuli organizaciis (mto) mier

Seswavlili iqna msoflio turizmi me-20 saukunis meore

naxevarSi. maT xarisxobriv sayrdenad aRebuli hqondaT sami

periodi:

- 1950 weli, romelic moicavda omis Semdgom periods;

- 1970 weli, periodi moZvelebuli tendenciebisa, msoflio

stabilurobisa da Zieba axali ekonomikur - politikuri

urTierTobisa gansxvavebul msoflioSi;

- 1990 weli, periodi turizmis industriis umaRlesi

teqnologiebis da stumarTmoyvareobisa, aseve periodi

msxvilmasStabiani gacvlebisa, socialuri imedgacruebisa da

cvlilebebi msoflio rukaze.

turizmi msoflio ekonomikis erT-erT wamyvan da

dinamiur dargs warmoadgens. ganviTarebis swrafi tempis da

farTo masStabis gamo igi XX saukunis fenomenadaa

aRiarebuli. turizms msoflio ekonomikasa da

zogadsakacobrio faseulobebis sistemaSi gansakuTrebuli

adgili uWiravs. igi xels uwyobs ekonomikis ganviTarebas da

adamianTa socialur da kulturul cxovrebaSi urTierTobis

yvelaze masobriv da civilizebul formas warmoadgens.

turizmi did rols asrulebs sxvadasxva aRmsareblobisa da

da kulturebis adamianebis urTierTobaTa gaRrmavebaSi. misi

saqmianoba mimarTulia msoflio xalxTa urTierTgagebisa da

mSvidobis damyarebisaken.

adamianebs yovelTvis hqondaT miswrafeba dasvenebisa da

mogzaurobisaken. SeiZleba iTqvas, rom moTxovnileba

dasvenebaze da mogzaurobaze gaCnda maSin, rodesac adamianma

daiwyo Sroma.

dasvenebis formebi iyo – doRi, nadiroba, Tevzaoba,

Widaoba, krivi, mSvildosnoba, musikalur instrumentebze

dakvra, romelic droTa ganmavlobaSi ufro organizebuli

xdeboda. am saqmianobisaTvis Sendeboda specialuri obieqtebi.

maT Soris, msoflios Svidi saocrebidan erT-erTi

semiramidas dakiduli baRebi. igive iTqmis mogzaurobazec. –

mogzauroba dasvenebisa da garTobis mizniT pirvelad

popularuli gaxda romaelebisaTvis, romlebic ZiriTadad

piramidis dasaTvaliereblad midiodnen. mogzaurobdenen

Tavgadasavlebisa da bedis maZiebelebi, Suasaukuneebis

raindebi, momlocvelebi, misionerebi, msaxiobebi, vaWrebi da

moxetiale xelosnebi aRaras vambobT mwerlebze.

gavixsenoT didi mwerali al. diuma, romelic

saqarTveloSi imyofeboda 1852-54 wlebSi da mas ekuTvnis

memuarebi da mogzaurobis Canawerebi, romelTa Sorisaa

kavkasiaSi da kerZod saqarTveloSi mogzaurobis

STabeWdilebebi.

frangi mogzauri, iuveliri da Zvirfasi qvebiT movaWre.

J. Sardeni, romelmac 1672-73 wlebSi moiara aRmosavleT da

dasavleT saqarTvelo da romelmac Tavisi STabeWdilebebi

saqarTveloze da qarTul Rvinoze aseve aRwera Tavis

nawerebSi. erTgan ase ixsenebs: `Tbilisi aRmosavleTis erT-

erTi ulamazesi, mWidrod dasaxlebuli qalaqia. TbilisSi

ufro met ucxoels SexvdebiT, vidre sxvagan sadme~......

cnebam - `turizmi~ ganviTarebis grZeli gza gaiara,

Seivso axali elementebiT, ris Sedegadac gavrceleba hpova

turizmis arsis mravalma ganmartebam. tradiciulad turizmi

gaigivebulia mogzaurobasTan dasvenebisa da axali

STabeWdilebebis mizniT, e.i. upiratesoba eniWeba turizmis

rekreaciul mniSvnelobas.

saqarTvelo kurortebis qveyanaa. aq dReisaTvis 102

kurorti da 182 sakurorto adgilia. qveynis sakurorto

resursebi mravalferovania. aRricxulia Semdegi saxis

samedicino profilis kurortebi: kardiologiuri,

pulmonologiuri, ftiziatriuli, alergologiuri,

nevrologiuri, gastroenterologiuri, arTrologiuri,

ginekologiuri, nefrologiuri, urologiuri,

dermatologiuri.

zRvis donidan 700 metr simaRleze ganlagebulia

balneologiuri kurortebi – wyaltubo, nabeRlavi, zvare,

nunsia da sxva. zRvis donidan 700-1000 metr simaRleze – aseve

balneologiuri kurortebi – borjomi, sairme, uwera, surami,

1000-1500 metr simaRleze ki samTo klimaturi – abasTumani,

waRveri, cemi, fafa, manglisi, maRalmTiani zonis kurortebi

1500 metrs zeviT – bakuriani, gudauri, Sovi, baxmaro, lebarde

da sxva, sadac warmatebiT mkurnaloben filtvis

tuberkuliozs, bronqialur asTmas, sisxlnaklebobas,

gulsisxlZarRvTa daavadebebsa da nevrozs.

39

turizmis sxvadasxva mimarTulebis ganviTarebisaTvis,

saqarTvelos aqvs saintereso: kulturuli, arqeologiuri,

arqiteqturuli potenciali, xeluxlebeli landSaftebi,

mravalferovani buneba da evropaSi umaRlesi mTebi. qveynis

teritoriis 85%-ze meti mTebSia gabneuli. regionebi

mdidaria mJave da mineraluri wylebiT. kavkasiaSi 6000-ze meti

saxeobis foTlovani mcenare, 8300 saxeobis gvimra, 1200

saxeobis liqeni da xavsi iqna dafiqsirebuli. mTlianad

kavkasiisaTvis 1000-ze meti saxeobis mcenare unikaluria,

xolo 380 saxeoba TviT saqarTvelosTvisac ki endemuria.

qarTuli turistuli da samogzauro kompaniebi

turistebs sTavazoben iseT SemecnebiT turebs, rogoricaa

istoriuli Zeglebis da arqeologiuri mxareebis monaxuleba,

5000 m. simaRlis pikebze asvla, Tevzaoba mTis mdinareebSi,

karstruli mRvimeebis da uZvelesi sacxovrebeli adgilebis

daTvaliereba dasavleT saqarTveloSi, Rvinis sadegustacio

eqskursiebis organizeba kaxeTis da TuSeTis soflebSi

tradiciul samTo dResaswaulebze daswreba da a. S..

mTian regionebSi turistTa umravlesobis ganTavseba

xdeba mcire da saSualo zomis saojaxo sastumro saxlebSi-

sabazro momsaxurebiT. es stumars aZlevs unikalur

SesaZleblobas axlos gaecnos adgilobriv macxovreblebs,

maT kulturasa da taradiciebs. es teritoriebi saWiroeben

dacvas. daculi teritoriebis marTva, samTo turizmis

ganviTarebis upirvelesi amocanaa. SesaZlebelia turistulma

organiza-ciebma gamohyon gansazRvruli Tanxebi dacul

teritoriebze turistuli obieqtebis asaSeneblad. daculi

teritoriis direqciam Tavis mxriv unda ganumartos

turistul organizaciebs Tu ra SesaZleblobebi gaaCnia am

teritoriebs turistebis miRebis TvalsazrisiT, rom am

problemis gauTvaliswineblobisa da ukontrolobis

SemTxvevaSi SesaZlebelia ganadgurdes swored is resursebi,

romlebzedac damokidebulia am regionebSi turizmis

ganviTareba.

turizmi udides gavlenas axdens iseT dargebze,

rogoricaa: transporti da kavSirgabmuloba, mSenebloba,

soflis meurneoba, farTo moxmarebis saqonlis warmoeba da

sxva; Tavis mxriv mis ganviTarebaze moqmedebs Semdegi

faqtorebi: demografiuli, bunebriv-geografiuli, socialur-

ekonomikuri, istoriuli, kulturuli, religiuri da

politikur-sakanonmdeblo da sxva.

turizmis pirdapiri gavlena qveynis ekonomikaze SeiZleba

Sefasebuli iqnes Tu ganvsazRvravT mis wils mTlianad Sida

produqtSi.

statistika gviCvenebs, rom marto zogierT kunZulovan

qveyanaSi misi wili aRemateba 30%-s (antigua -58%, bahamis

kunZulebi – 52%, bermundis kunZulebi -35%). yvela isini aSS-

s `rekreaciuli zonebia~, romelTa mTeli ekonomika

orientirebulia mdidari turistebis miRebaze, magram im

patara kunZulovan qveynebSi, rogoricaa iamaika, kviprosi,

malta, fiji turizmidan Semosavlis wili mTlian Sida

produqtSi – 20%-s ar aRemateba. es imas niSnavs, rom

turizmTan erTad maTSi viTardeba sxva ekonomikuri

kompleqsebic, Tumca turizmi rCeba mTavar Semosavlis wyarod

(cx.4). turizmi mniSvnelovani katalizatoria mravali

swrafad ganviTarebadi qveynis ekonomikis zrdis, ramdenadac

igi gamodis erovnuli erToblivi produqtis ganawilebiT im

qveynebs Soris romelTa produqti, momsaxureba ar gaitaneba

(importi) qveynis gareT. sxva sityvebiT, rom vTqvaT Tu

iaponelebi midian dasasveneblad filipinebze, an rusebi

TurqeTSi maT ara marto gaaqvT sxva warmoebebSi gamomu-

Savebuli saSualebebis nawili, aramed qmnian iq axal samuSao

adgilebs. unda aRiniSnos, rom msoflioSi turizmi maRal

Semosavliani dargia, romelsac mesame adgili ukavia

ganviTarebuli qveynebis ekonomikaSi, navTobiTa da iaraRiT

vaWrobis Semdeg, ar SeiZleba yuradReba ar mieqces TurqeTis

fenomens, romelmac CamorCenili agraruli qveynidan 30 wlis

ganmavlobaSi gadaiqca maRalganviTarebul turistul qveynad.

nebismieri qveynis gardamavali periodis ekonomika: kerZod,

saqarTvelosi xasiaTdeba finansuri resursebis mwvave

deficitiT. am krizisis daZlevis erTaderTi gzaa ekonomikaSi

xdebodes efeqtiani, maRalmomgebiani dargebis danergva. am

SemTxvevaSi ganxilul unda iqnas agroturizmi, rogorc

agrosamrewvelo struqturis Taviseburi sakvanZo elementi.

40

kunZulebze ganlagebul ganviTarebad saxelmwifoebSi

turistuli momsaxureobis ekonomikuri maxasiaTeblebi

cxrili #4

qveynebi

Semosavali

(valiutis

moculoba) mln aSS

dolari

mTliani erovnuli

produqti

mln aSS dolari

turistTa

simWidrove

(turistebi,

adgilobrivi

mosaxleoba)

turizmis

mniSvneloba

(Semosavali,

mTliani erovnuli

produqti 100%)

Srilanka

iamaika

dominikis respub.

kviprosi

bermudis kunZul.

seiSelis kunZul.

malta

mavrikia

antigua

honkongi

filipinebi

bahami

fiji

dasavleT samoa

75

407

9

497

357

40

149

89

114

2211

647

870

169

7

6448

2090

90

2821

1030

146

1190

1188

195

36664

30800

1670

1190

110

0,02

0,35

0,56

2,22

7,11

1,55

2,46

0,27

2,59

7,02

0,02

6,17

0,37

0,29

1,2

19,5

10,0

17,6

34,7

27,4

12,5

7,5

58,5

6,0

2,1

52,1

14,2

6,4

agrarul turizms, gansxvavebiT turistuli sferos sxva

mimarTulebebisagan aqvs Tavisi specifika, romelic

gamoixateba danaxarjebis minimizaciaSi, pirvel yovlisa

kvebisa da cxovrebisaTvis, bunebrivia, rom kveba soflad 2-

2,5-jer iafia ( Suamavlebis gareSe) vidre qalaqSi. cxovreba

aqac iafia, gansakuTrebiT zafxulSi, rac minimum orjer

amcirebs sagzurebis Rirebulebas.

agroturizmis ganviTareba uSualo kavSirSia sasoflo-

sameurneo da gadamamuSavebeli dargebis ganviTarebasa da

aRdgenaze. amis garda soflad turizmis ganviTareba

gulisxmobs ekologiuri mdgomareobis gaumjobesebas an e. w.

xelsayreli rekreaciuli garemos gaumjobesebas, romelic

Tavis mxriv gulisxmobs ekologiurad sufTa produqciis

warmoebas.

Tanamedrove turizmi rogorc, ekonomikuri movlena: -

gamodis, rogorc turistuli produqtis, momsaxurebis saxiT,

romelic ar grovdeba da arc transportirdeba; igi qmnis

axal samuSao adgilebs da gamodis axali raionebis aTvisebis

pionerad; specialistebi turizms miakuTvneben

aramwarmoeblur sferos, e.i. momsaxureobis sferos.

mas aqvs industriuli forma; marTlac turizmis ekonomikuri

analizisaTvis did mniSvnelobas iZens qveynis ekonomikaSi

misi rolis gamokveTa da misi efeqtianobis gansazRvra.

amasTan erTad analizis obieqtad SeiZleba CaiTvalos

turizmi ara viwro gagebiT, aramed turizmiT gansazRvruli

ekonomikuri aqtiurobis mTeli kompleqsi e. i. turistuli

industria.

dRes turistuli industria damkvidrda ara marto

tradiciul turistul centrSi, evropaSi, aramed

avstraliaSi, afrikaSi, amerikisa da aziis kontinentebis bevr

qveyanaSi.

turindustriis seqtorebis struqturuli Semadgenloba

gviCvenebs, rom turizmis ekonomikuri efeqtianoba

damokidebulia mis mravalmxriv ganviTarebaze da qveynis

socialur-ekonomikuri kompleqsis sxva dargebTan mWidro

kavSirze. turistuli industriis ZiriTadi produqti

turistuli momsaxurebaa, romelTaganac umniSvnelovanesia:

ganTavseba, kveba, transporti da miznobrivi momsaxureba.

turistuli industriis struqturebis efeqturoba SeiZleba

ganisazRvros dasaqmebulTa xvedriTi wiliT, saerTo

maCvenebelTan mimarTebaSi. dasaqmebulebis didi wili modis

ganTavsebis saSualebebsa da restornebze, turistTa

momsaxurebaze. did britaneTSi mTlianad turindustriis

yvela seqtorSi dasaqmebulia mosaxleobis 60%, germaniaSi-

55%. msoflios sxva ganviTarebuli qveynebisaTvis es

maCveneblebi maRalia.

41

turistul sferoSi funqcionireben sxvadasxva turistuli

sawarmoebi. maTi erTi nawili klientebs awvdis mxolod

turistul momsaxurebas, sxvebisaTvis turizmi maTi

komerciuli saqmianobis erT-erTi mimarTulebaa. arsebobs

pirveladi da meoradi momsaxurebis sferos turistuli

sawarmoebi. pirveladia magaliTad – sastumroebi da

turbiuroebi, xolo – restornebi an kafeebi sanatoriumebSi

an dasasvenebel saxlebSi – pirveladi momsaxurebis

sawarmoebia. magram aseTi restornebi da kafeebi qalaqSi

ukve ar arian uSualod turistuli sawarmoebi, ramdenadac

asruleben meorad turistul funqciebs.

dakvirveba gviCvenebs, rom mogzaurobis dros turistebis

71%-amjobinebs sastumroebSi ganTavsebas, 12 % - saSvebulebo

saxlebSi, 9% - kempingebSi, 8% - kerZo binebSi. amasTan maRali

klasis sastumroebiT sargeblobs daaxloebiT 34%, saSualo

klasiT - 45% da 21% upiratesobas aZlevs ekonomklasis

sastumroebSi gaCerebas. cxrili #5 Sedgenilia: saqarTvelos

statistikuri weliwdeulis 2006 wlis mixedviT.

sastumros saqmianobis efeqtianobis mniSvnelovan

maCvenebels warmoadgens sastumros datvirTva. igi

gamoiTvleba Semdegi formuliT:

365100

sadac - sastumros wliuri datvirTulobis donea %-Si;

- stumarTa raodenobaa wlis ganmavlobaSi;

- sawol-adgilTa an nomerTa raodenobaa

sastumroSi.

sastumroebis 100% - iT datvirTva niSnavs, rom mTeli

wlis ganmav-lobaSi sastumros yvela adgili (yovel dRe)

mTlianad datvirTulia, rac praqtikulad ar xorcieldeba,

ukeTes SemTxvevaSi sastumros wliuri datvirTva 65-70% - s

Seadgens.

rogorc cxrili #5-dan Cans saqarTveloSi stumarTa ricxvma

sastumroebSi 2003 wels Seadgina 82,6 aTasi, xolo adgilebis

saerTo raodenobam ki - 19152. e.i. sastumroebis datvirTva

wlis ganmavlobaSi Seadgenda 4,3%-s, rac dabal

maCveneblad unda CaiTvalos, xolo 2007 wlisaTvis

marTalia igi gaizarda 16,9%-mde, magram es zrda jer kidev

mizerulia. ZiriTadi mizezi unda veZeboT qveynis politikur

arastabilurobaSi.

marTalia saqarTvelo Tavis mdebareobiT miekuTvneba

bunebrivi landSaftebiTa da rekreaciul – samkurnalo

Tvisebebis mqone qveyanas, magram sanam ar moxdeba

politikuri stabiluroba, manamdis yovelTvis Seikavebs Tavs

ucxoeli turisti CvenTan Cemosvlaze.

saqarTveloSi regionebis mixedviT restornebis

momsaxureobis moculoba 2007 wlisaTvis, 2003 welTan

SedarebiT TiTqmis yvela regionSi met-naklebad izrdeba,

kerZod: samegrelo-zemo svaneTis, aWaris ar-is, imereTis, qvemo

qarTlis, Sida qarTlis, mcxeTa-mTianeTis, samcxe-javaxeTis

maCveneblebi, Sesabamisad izrdeba: 11-jer; 2,7-jer; 2,6-jer; 2,4-

jer; 1,4-jer da a.S. swored am regionebSi restornebis

momsaxu-reobis zrdas xeli Seuwyo turizmis ganviTarebam (ix.

cxrili 6).

42

sastumroebis saqmianobis ZiriTadi ekonomikuri

maxasiaTeblebi cxrili #5.

# maCveneblebi

2003 w.

2004 w.

2005 w.

2006 w.

2007w.

%-2007-

2003w

.w

.

1. sastumroebis

ricxvi sul 226 335 250 374 339 1,5

m.S. sakuTrebis mixedviT:

a) saxelmwifo 42 43 36 35 29 0,69

b) kerZo 184 192 214 339 310 168,4

2. maTi saerTo

farTobi (aT.

m2 )

451,3 512,5 480,3 626,5 494,9 109,6

3. nomrebis

saerTo

ricxvi m. S.

9606 9680 9146 10022 8311 0,86

a) luqsi 783 825 732 776 691 0,88

b) erT

adgiliani 1450 1371 1691 1442 1436 0,99

g) or

adgiliani 6657 6591 5743 5934 4629 0,69

d) sami da

meti adgili 716 893 980 1870 7555 105,5

4. adgilebis

saerTo

raodenoba

19152 19316 18162 20448 16704 0,87

5. stumarTa

ricxvi wlis

gan-Si, aT.

kaci

82,6 116,5 152,3 217,1 282,4 3,4

6. sastumroebSi

momuSaveTa

ricxovneba

2647 3044 3434 4732 3955 149,4

cxrili Sedgenilia: saqarTvelos statistikuri

weliwdeulis 2008 wlis mixedviT.

restornebis (kvebis sawarmoebis) momsaxureobis

moculoba regionebis mixedviT. (aT. lari)

cxrili # 6

# regionebi

2003 w.

2004 w.

2005 w.

2006 w.

2007w.

saqarTvelo sul 33256 35766 63453 97441 100686

1 m.S. q. Tbilisi 23177 23250 40718 72754 70268

2 afxazeTis ar - - - - -

3 aWaris ar 2134 1913 4854 6467 5838

4 guria 363 316 588 936 396

5 imereTi 2268 2979 4630 5115 4645

6 kaxeTi 340 416 957 975 649

7 mcxeTa-mTianeTi 1777 2189 2915 3789 2537

8 raWa-leCxumi da

qvemo svaneTi 74 112 196 138 82

9 samegrelo-zemo

svaneTi 887 1384 2226 2312 9781

10 samcxe-javaxeTi 170 356 970 841 1126

11 Sida qarTli 917 1374 1980 1840 2212

12 qvemo qarTli 1149 1478 3419 2275 3102

cxrili Sedgenilia: saqarTvelos statistikuri weliwdeulis 2008

wlis mixedviT.

43

sastumroebisa da restornebis momsaxureobis moculoba

saangariSo 2007 wels, sabaziso 2003 welTan SedarebiT

rogorc me-7 cxrilidan Cans. sastumroebSi nomrebis

sargeblobidan Semosavali 2003 welTan SedarebiT 2007

wlisaTvis gaizarda 2,7% - iT, xolo ZiriTadi saqmianobis

mixedviT restornebidan Semosavali ki – 3%-iT. kerZod, 2003

wels sastumroebidan Semosavlebi Tu iyo 24,9 mln. lari, 2007

wlisaTvis 68,6 mln-mde gaizarda, xolo restornebidan

Sesabamisad Seadgina 33,3 mln-lari da 100,6 mln. lari.

sastumroebisa da restornebis momsaxureobis moculoba.

(mln. lari faqtobrivad moqmed fasebSi).

cxrili #7

# maCveneblebi

2003

w.

2004

w.

2005

w.

2006

w.

2007w

.-

%-2007-2003

w.w. Sed-T

.

1.

2.

3.

Semosavlebi

nomrebiT

sargeblobidan

sastumroSi (2 mln.

lar.)

ZiriTadi saqmianobis

mixedviT. restornebi

(mln. lari)

mTeli moculobidan

arasaxelmwifo

seqtori:

m.S. a) sastumroebi

b) restornebi

24,9

33,3

16,2

29,7

30,3

35,8

21,6

35,4

41,1

63,4

30,9

63,0

57,7

97,4

46,3

97,4

68,6

100,6

68,2

100,6

2,7

3,0

4,2

3,4

cxrili Sedgenilia: saqarTvelos statistikuri weliwdeulis

2008 wlis mixedviT.

saqarTvelos konkurenti qveynebis turistuli

kompaniebis turpaketebis saSualo dRiuri Rirebuleba

gviCvenebs Cveni turproduqtis arasakmaris

konkurentunarianobas. Turquli da ruminuli turproduqtis

konkurentunarianoba aSkaraa. amasTan, yuradReba unda

mivaqcioT im garemoebas, rom mniSvnelovanwilad es,

aviabileTebis SedarebiT dabali fasebiTaa miRweuli, rac

zrdis am qveynebis turproduqtebis konkurentunarianobas

qarTulTan SedarebiT.

kavkasiis regionSi, saqarTvelos, Tavisi geopolitikuri

mdebareobiT, saqmiani Sexvedrebisa da sakonferencio

turizmis warmatebiT ganviTarebisaTvis saukeTeso pirobebi

aqvs. arsebuli didi sastumro centrebi (`Seratoni~ da

`marioti~) aseTi tipis serviszea orientirebuli, rac

momavalSi Tbilisis saerTaSoriso sakonferencio centrad

Camoyalibebas uzrunvelyofs (upirveles yovlisa kavkasiis

regionis farglebSi). aseve mniSvnelovani movlenaa Rvinis

saxli, romelic ager ukve 5 welia arsebobs qalaqis centrSi

da Seqmnilia evropuli struqturis mixedviT. aq Tavmoyrilia

maRazia-saloni, restorani da warmoeba. kompaniisaTvis

prioritets warmoadgens klasikuri franguli meTodiT

Sampanuris warmoeba, rac iqve aswlovan sardafSi xdeba.

yvelaferi es sakmaod rTulia, magram amave dros Zalze

saintersoc. warmoeba xSirad daTvalierebis obieqticaa,

stumrebi garkveuli teqnologiuri procesis monawileebic

xdebian. aqve aris sadegustacio kuTxec, sadac profesionali

meRvineebi nebismier msurvels ufaso degustacias utareben

e.i. turizmis sferoSi reklamireba xdeba.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის 1. ჩამოთვალეთ მომსახურეობის საერთაშორისო ვაჭრობის

სპეციფიკური მახასიათებლები; 2. დაახასიათეთ საერთაშორისო ვაჭრობის დინამიკა,

სტრუქტურა და გეოგრაფიული მიმართულებანი; 3. დაახასიათეთ ტურიზმი, როგორც მომსახურეობის ერთ-

ერთი დარგი;

44

4. სასტუმროების დატვირთვის მაჩვენებლების გაანგარიშების მეთოდიკა.

Tavi VI. samuSao Zalis saerTaSoriso migracia. Tanamedrove tendenciebi.

6.1. samuSao Zalis saerTaSoriso migracia

Tanamedrove msoflioSi warmoebis

internacionalizaciis aqtiurad mimdinare process, mudmivad

Tan sdevs samuSao Zalis internacionalizaciis aqtiuri

procesi. SromiTi migracia iqca sagareo ekonomikur

urTierTobaTa nawilad. saimigracio nakadebi miemarTeba erTi

qveynidan, regionidan sxva qveynebisa da regionebisaken.

warmoSobs ra garkveul problemebs, SromiTi migracia

uzrunvelyofs im qveynebisaTvis udavo upiratesobebs,

romlebic Rebulobs an awvdis samuSao Zalas.

ukanasknel aTwleulebSi, migraciis intensiurobis

zrdis procesi aisaxeba rogorc raodenobriv, aseve

Tvisobriv maCveneblebSi; icvleba SromiTi nakadis moZraobis

rogorc formebi, aseve mimarTulebebi.

XIX saukunis bolosa da pirveli msoflio omis

periodSi, dominirebda e.w “daubrunebadi” migracia. aSS-s,

avstraliasa da kanadaSi, samudamo sacxovreblad gdasaxlda

emigrantTa didi raodenoba evropis qveynebidan. XX saukunis

dasawyisidan pirvel msoflio omamde periodSi, evropidan

okeanis gaRma gadasaxlda 19 milion adamianze meti. am

periodSi upiratesad viTardebოda sakontinetTaSorisi,

calmxrivi mimarTulebis migraciuli procesebi. reemigraciis

procesi praqtikulad ar arsebobda. magram, swored am

periodSi vlindeba raRac axali saemigracio procesis

moZraobaSi _ Sigakontinentaluri migracia erTi evropuli

qveynidan meoreSi. magram amgvari gadaadgileba arsebiTi

gaxda sakmaod gvian. SeiZleba iTqvas, rom 1959-60 ww-Si,

farTod gavrcelda Sigakontinentaluri SromiTi migracia,

romelsac droebiTi xasiaTi hqonda. amasTan es tendencia

ufro gaZlierdeba evropis gaerTianebis mimdinare procesis

fonze. arsebiTi zegavlena am processze iqonia rotaciis

mkacrma sistemam axlo aRmosavleTis qveynebSi, azia-wynari

okeanis regionSi saimigracio politikis gamkacrebam.

migracia aris adamianebis gadaadgileba qveynis SigniT

an mis sazRvrebs gareT.

migracia arsebobs ganviTarebis gansxvavebuli donis

qveynebSi: saberZneTSi, portugaliaSi, fineTSi, iugoslaviis

qveynebSi, iordaniaSi, iemenSi, alJirSi, filipinebze,

indoneziaSi, meqsikasa da aS. samuSao ZaliT gacvla

SezRuduli moculobiT, magram mainc arsebobs ganviTarebul

qveynebs Sorisac, rogorc evropaSi, aseve aSS-Si (magram ar

ganixileba am qveynebis mier rogorc valutis Semodinebis

wyaro).

industriuli qveynebis umetesobisaTvis aqtiuri

emigracia damaxasiaTebeli iyo maTi ganviTarebis rTuli

periodebisaTvis. magram problemaTa mogvarebis Sesabamisad es

procesi dastabilurda. magaliTis saxiT SesaZloa italiis

ganxilva, romelic evropis ekonomikur kavSirSi Sesvlis

ZiriTad winapirobad Tavis droze samuSao Zalis Tavisufali

gadadgilebis aRiarebas iyenebda. amJamad, iqca ra erT-erT

yvelaze dinamiurad ganviTarebad qveyanad, italiam Seamcira

emigracia da dRes samuSao Zalis importior-eqsportioria.

amave gziT midis xmelTaSua zRvis sxva qveynebic.

ucxouri samuSao Zalis gamoyeneba DdRes

kvlavwarmoebis normaluri procesis aucilebeli pirobaa.

qveynebSi, romlebic aqtiurad iyenebs ucxour samuSao Zalas,

ekonomikis mTeli rigi dargebi damokidebulia samuSao Zalis

importze. gamokvlevebi, romelic Catarda duseldorfSi

ucxoelebis SesaZlo ukan dabrunebis Taobaze, mowmobs rom

am SemTxvevaSi germaniaSi Semcirdeba saamSeneblo samuSaoTa

moculobebi, daixureba mravali skola da baga-baRi, Sewydeba

nagvis gatanis satransporto momsaxureba. ufro naTlad am

faqts adasturebs Semdegi cifrebi: safrangeTSi emigrantebi

Seadgenen mSeneblobaze dasaqmebulTa 1/4¼, saavtomobilo

mSeneblobaSi _ 1\3-s, meSaxteTa 1/2-s belgiaSi, Sveicariis

saamSeneblo industriis 2/5-s da a.S.

amsTan erTad, ganviTarebadi qveynebisaTvis es niSnavda

umuSevrobis isedac maRali donis ukiduresad gazrdas,

ucxouri valiutis Semodinebis mniSvnelovani wyaros

45

dakargvas. magaliTad, egviptes suecis arxis eqspluotacia

Semosavlis saxiT aZlevs 970 milion dolars, turizmi _ 600

milion dolars, xolo SromiTi migrantebis fuladi

gzavnilebi ki 3,1 miliard dolars. iseT qveyanaSi, rogoricaa

iemeni, fuladi gzavnilebiT miRebuli Semosavali qveynis

saeqsporto Semosavlebs aRemateba 100 jer.

samuSao Zalis migracia rTuli, aracalsaxa movlenaa,

romelic msoflio ekonomikis ganviTarebis procesSi

detalur Seswavlas moiTxovs.

samuSao Zalis importi mravalmxriv zegavlenas axdens

migrantTa mimRebi qveynis ekonomikaze. maTze danaxarjebis

ufro dabali done zrdis konkurentunarianobis saerTo

dones. qmnian ra Rirebulebas mimReb qveyanaSi, migrantebi

Tavad moixmaren saqonelsa da momsaxurebas, riTac

ganapirobeben multipikaciur efeqts, Sesabamisad warmohqmnian

dasaqmebis damatebiT wyaros. maRali xarisxis samuSao Zalis

importi qveyanaSi amcirebs ganaTlebis xarjebs. magaliTad

ukve 1976 wels kanadam, didma britaneTma ganaTlebis xarjebSi

mocemuli gziT 46 milioni dolaris ekonomia miiRo. Zalzed

mniSvnelovani momentia ucxouri samuSao Zalis gamoyenebis

Sedegad, Sromis bazris elastiurobis mateba. umetes qveynebSi

ucxoelebi ganixileba rogorc erTgvari amortizatori

krizisisa da umuSevrobis problemis gaaqtiurebisa. da

bolos, industriul qveynebSi Sobadobis donis klebisa da

dasaqmebulTa ricxovnebis Semcirebis kvalobaze, emigrantTa

meSveobiT imedovneben pensiebisa da socialuri programebis

Rirseul doneze SenarCunebis amocanis gadaWras.

amavdroulad calsaxaa is sargebeli, romelsac iRebs

samuSao Zalis momwodebeli qveynebi:

pirveli: Camoyalibda tradiciul partniorebze msxvili

kreditebis gacemisa da maT ekonomikaSi seriozuli

investirebis praqtika. garda amisa, samuSao Zalis ZiriTad

eqsportiorebs uCndebaT valiutis miRebis seriozuli

damatebiTi wyaro. iseT qveynebSi, rogoricaa TurqeTi, yofili

iugoslavia, pakistani, fuladi gzavnilebi miliardobiT

dolars aRwevs, rac saSualebas iZleva gadaiWras am qveynebis

winaSe mdagari mravali problema.

meore, araxelsayreli ekonomikuri koniuqturis,

umuSevrobis zrdis pirobebSi, SromiTi migracia warmoadgens

im sarqvels, romelic saSualebas iZleva gamoSvebul iqnes

zedmeti wneva, da Sesustdes sazogadoebis winaSe mdgari

problemebi.

mesame, migraciis saerTaSoriso organizaciis kvlevis

Tanaxmad, romelic Catarda samuSao Zalis eqsportior mraval

qveyanaSi, samSobloSi dabrunebuli emigrantebi ufro

momzadebulia saqmianobis axali sferoebisaTvis da rogorc

wesi aqtiurad monawileoben ekonomikis axali formebis

ganviTarebaSi.

didi xnis ganmavlobaSi samuSao Zalis eqsports Cven

ganvixilavdiT rogorc negatiur movlenas. marTlac, realoba

iseTia, rom emigracias axlavs “gonis gadinebis” procesi. es

iyo samuSao Zalis yvela eqsportior qveyanaSi. es moxda

aRmosavleT evropis qveynebSic, romlebmac Cvenze adre

daiwyes emigraciisa da moqalaqeTa gadaadgilebis procesis

liberalizacia. xSirad aRniSnavdnen im faqts, rom am

qveynebSi, procesis liberalizaciam aria “socialuri

kartebi”. qveynidan gamsvlelTa umetsoba warmoadgens axali

Taoba, romlebzec dafuZvnebuli iyo Tavad maTi samSoblos

imedebi. swored es socialuri jgufia SemZle aqtiurad

miiRos monawileoba sabazro struqturebis formirebaSi,

gamoirCevian maRali socialuri, ekonomikuri da politikuri

aqtiurobiT, praqtikulad warmoadgenen axali azrovnebis

matareblebs. ar aris dasamali rom emigracia mimzidvelia

yvelaze ganaTlebuli da kvalificirebuli kadrebisaTvis,

romlebic esoden saWiroa sakuTari qveynisaTvis. magaliTad

marto 1983-1987ww-Si, poloneTi datova 400 aTasma adamianma.

aqedan 15 %-s hqonda dasrulebuli umaRlesi ganaTleba, rac

am qveynis umaRlesi saswavleblebis saSualo wliuri

gamoSvebis tolfasia.

magram mainc, zemoT CamoTvlili upiratesobani,

romelsac Rebulobs samuSao Zalis eqsportiori qveyana,

astimulirebs qveynis gasvlas samuSao Zalis msoflio

bazrebze. SromiTi migraciis mimarT negatiurma

damokidebulebam, romelic arsebobda sabWoTa kavSirSi, da

romelic ayvanili iyo saxelmwifo politikis rangSi swored

im periodSi, rodesac yalibdeboda samuSao Zalis msoflio

bazari, gamoiwvia is rom, sabWoTa yofili respublikebi

TviTganerida am process da ar daikava is Tavisufali

46

sabazro niSebi, romelSi SeRweva dRes Zalzed problematuri

gaxda.

50-60-an wlebSi SromiTi migrantebis ricxvi ganuxrelad

izrdeboda. swored am periodSi Camoyalibda samuSao Zalis

ZiriTadi mimwodeblebi, romelTa sazRvargreTuli gzavnilebi

milardobiT dolarebSi aRiricxeba. magram ukve 70-ani

wlebidan procesma ukusvla iwyo. ekonomikuri koniuqturis

gauaresebam mimReb qveynebSi Seamcira moTxovna

sazRvargreTul samuSao Zalaze.

garda amisa, ganvixilavT ra migracias msoflio

ekonomikis ganviTarebis konteqstSi, unda gvaxsovdes, rom

pirdapiri ucxouri investiciebi mravali qveynis mier

ganixileba rogorc SromiTi migraciis alternativa.

upiratesoba pirdapir ucxour investiciebs eniWeba ramodenime

mosazrebis gamo. kerZod, gzavnilebi romelsac emigrantebi

samSobloSi agzavnian, ZiriTadSi ixarjeba samomxmareblo

saqonelSi, amasTan umeteswilad ucxouri warmoebis saqonel-

Si, es ki aZlierebs qveynis damokidebulebas samomxmareblo

saqonlis importze. pirdapiri ucxouri investiciebi ki,

sawyis etapebze gamiznulia infrastruqturis obieqtebsa da

mSeneblobaSi dabandebebisaTvis, xels uwyobs axali samuSao

adgilebis Seqmnas produqciis gamoSvebamde bevrad adre.

Semdgom fazaze, anu saqonlis uSualo warmoebis fazaze,

romelic upiratesad eqsportzea orientirebuli, erTis mxriv

uSualod iqmneba samuSao adgilebi, xolo meores mxriv

mosaxleobis dasaqmebis iribi stimulireba xdeba rogorc

sxva warmoebisa da momsaxurebis dargebis ganviTarebis, aseve

im dargebis ganviTarebis xarjze, romlebic qmnian

samomxmarebli produqcias ucxour sawarmoSi dasaqmebuli

personalisaTvis.

magram qveynebma, romlebic arCevans akeTeben samuSao

Zalis importsa da kapitalis eqsports Soris, unda

gaiTvaliswinon obieqtiuri momentebi. erT-erTi momentia bevr

dargSi, romlebSic SeiniSneba samuSao Zalis mwvave

ukmarisoba, kapitalis naklebad mobiluroba. magaliTad

mSenebloba. gasagebia rom saxlebis, xidebis, gzebis,

infrastruqturis sxva obieqtebis mSenebloba ver ganxor-

cieldeba sazRvargareT. ufro metic, saamSeneblo masala

ufro iafia adgilze iqnas warmoebuli (didi satransporto

xarjebis gamo). momsaxurebis seqtoris gamarTuli muSaoba

udides wilad emigrantTa didi masis gamoyenebiTaa

uzrunvelyofili. am sferoSi dasaqmebulTa Sromis gamoyeneba

SesaZlebelia mxolod moTxovnis adgilze.

arsebiTi momentia isic, rom industriulad

ganviTarebul qveynebSi, samrewvelo produqciis mniSvnelovani

nawili iwarmoeba mcire da saSualo sawarmoebSi, romlebic

ara mxolod ver gankargaven kapitals im moculobiT, rom

uazrunvelyon misi eqsporti mesame qveynebSi, aramed

iZulebulnic arian daiqiraon iafi ucxoeli muSebi. erovnuli

samuSao Zala, siZviris gamo xSirad maTTvis miuwvdomelia.

amavdroulad es sawarmoebi xSirad awarmoeben Sualedur

produqcias samrewvelo gigantebisaTvis, romelTaTvisac

ufro momgebiania am produqciis SeZena, vidre misi warmoebis

aTviseba. amgvarad, emigrantTa Sromaze uaris Tqma

gamousworebel dartymas miayenebda mcire da saSualo

sawarmoebs, aramed SesaZloa asaxuliyo msxvil sawarmoebzec.

amave konteqstSi unda aRiniSnos negatiuri socialuri

Sedegebic, romlebic ama Tu im qveyanaSi arsebobs.

6.2. SromiTi migraciis ZiriTadi msoflio centrebi

ganvixiloT ucxoeli muSakebis dasaqmebis mdgomareoba

da Zvrebi ZiriTad saerTaSoriso centrebSi. moviyvanoT

monacemebi, romlebic axasiaTeben xalxebis gadasaxlebis

Tanamedrove tendenciebs.

arsebobis wyaros ZebnaSi sul emigrirebulia evropidan

(gasul saukuneSi) _ 60-70 milioni adamiani, samuSaos

saZebnelad yovelwliurad migrirebs (gasuli saukunis 90-ani

wlebSi) daaxloebiT 19,7-21,7 milioni adamiani. ucxoel

muSakTa ricxvi dasavleT evropaSi Seadgens 4,1 _ 6,5 milion

adamians, aSS-Si _ 5-6,5 milion adamians, laTinur amerikaSi

_3,5-4 milions, axlo aRmosavleTsa da CrdiloeT afrikaSi _

1,8 milions.

davaxasiaToT samuSao Zalis Camoyalibebuli

msoflio bazrebi (centrebi).

47

pirveli centri Camoyalibda dasavleT evropis

qveynebSi, sadc mxolod evrokavSirSi aRricxulia 13 milioni

migranti da maTi ojaxis wevri (m.S. 8 milioni, anu 61% aris

ara evrokavSiris wevri qveynebidan migrantebi). bolo

periodSi, germaniaSi dasaqmebulTa 8%-s ucxoelebi Seadgenen,

safrangeTSi _ 7%, Sveicariasa da luqsemburgSi _ 30%.

magram gansakuTrebuli roli ucxoelebisa, rogorc

damatebiTi samuSao Zalisa, mdgomareobs imaSi, rom

saxelmwifoTa Soris gadaadgilebaSi ZiriTadad

monawileobda axalgazrdoba, rogorc wesi 25 wlamde asakis,

romelic vargisia yvelaze mZime fizikuri SromisaTvis,

Sromis saerTaSoriso organizaciis monacemebiT. magram

axalgazrdo-bis xvedriTi wili ucxoel samuSao ZalaSi

aRwevda Zalze did xvedriT wils. ase magaliTad igi

Seadgenda germaniaSi 37,9%, SveicariaSi _ 38,9%, safrangeTSi

40,2%, niderlandebSi 40,5%, luqsemburgSi 43,5 %, SveciaSi –

45%, belgiaSi 49,8%.

ukanasknel dromde ucxoeli samuSao Zala

gamoiyeneboda im sferoebSi, sadac maRalia xeliT Sromis

xvedriTi wili (mSenebloba, momsaxurebis sfero), da im

sferoSi sadac muSaoba saxifaToa, WuWyiania an iTvleba ara

prestiJulad adgilobriv muSaxels Soris. aq ucxoelTa

xvedriTi wili maRalia da 70%-sac ki aRwevs. rac imis

mauwyebelia rom, am sferos sawarmoebi ukve

orientSeucvlelni arian Camosul samuSao Zalaze.

ukanasknel dros, dasavleT evropaSi, SeiniSneba

garkveuli Zvrebi ucxoel muSakTa dasaqmebis tradiciul

struqturaSi. magaliTad migrantTa xvedriTi wili

mrewvelobaSi Semcirda 45%-dan 36%-mde., mSeneblobaSi 35%-dan

26%-mde. arsebiTad daeca ucxoelTa dasaqmebis done

foladsamsxmelo mrewvelobaSi, saavtomobilo mSeneblobaSi.

paralelurad gaizarda ucxoelTa wili momsaxurebis

sferoSi (20-dan 37,5%-mde), agreTve im dargebSi, romlebSic es

movlena ukiduresad iSviaTi iyo. magaliTad safinanso

dawesebulebebSi 62%-T, uZravi qonebis vaWrobaSi 15,8%-T.

ukanasknel 10 weliwadSi, imigrantTa ricxvi, romlebic

muSaoben vaWrobaSi, gaizarda 50%-T, sawarmoo momsaxurebis

sferoSi ki 70%-T. Tanamedrove msoflio ekonomikur

krizisTan dakavSirebiT unda velodoT ucxoel muSakTa

dasaqmebis Semcirebas.

qveynbs, romlebic Rebuloben SromoT migrantTa

ZiriTad masas warmoadgens germania, safrangeTi, didi

britaneTi. agreTve Sveicaria, niderlandebi, belgia da

Svecia. germaniaSi migrantTa saerTo raodenoba daaxloebiT

6-7 milionia (ZiriTadad Turqebi, yofili iugoslaviis

xalxebi, italielebi). safrangeTSi daaxloebiT 4 milioni (

ZiriTadad liberielebi da CrdiloeT afrikis qveynebidan),

did britaneTSi 1 milion 730 aTasi (ZiriTadad

Tanamegobrobis qveynebidan), SveicariaSi daaxloebiT 1

milioni (ZiriTadad italielebi, espanelebi, Turqebi),

belgiaSi daaxloebiT 1 milioni (italielebi, espanelebi),

Svecia 1 milioni (ZiriTadad finelebi).

es tendencia SenarCunebulia bolo dromde. germaniis

dasaqmebis federaluri fondis prognoziT, evrokavSiris

qveynebSi daCqarebuli ekonomikuri zrda Seqmnis damatebiT

samuSao adgilebs, magram ar gamoiwvevs 60-ani wlebis msgavs

saimigracio tendenciebs. evrokavSiris qveynebi nakleb

xalisiT miiwveven ucxoel samuSao Zalas. rogorc varaudoben

ZiriTad upiratesobas moipoveben germania, safrangeTi, didi

britaneTi da beneluqsis qveynebi. axali samuSao adgilebis

40% Seiqmneba germaniasa da did britaneTSi, aqedan 25 %

Seiqmneba mrewvelobaSi, 50% ki- sacalo da sabiTumo

vaWrobaSi, transportsa da mSeneblobaSi. evropeli

eqspertebis erTiani azriT, es qveynebi qveynis mosaxleobis

bunebrivi matebis ar arsebobis pirobebSi albaT amjobineben

Srmis damzogavi teqnologiebis intensiuri danergvis

politikasa da qalis Sromis aqtiur gamoyenebas, vidre

wavlen sazRvargareTidan samuSao Zalis importze, radganac

“politikuri mosazrebiT” SeuZlebelia ucxoelebis mowveva im

pirobebSi, rodesac evropis qveynebSi umuSevrobis done 7-10%-

a. arafers vambobT sxva problemebze, romelic mudmivad Tan

axlavs qveynebSi migrantTa didi raodenobiT koncentrirebis

process.

evropel eqspertTa azriT, umaRlesi kvalifikaciis

muSakebi iqcevian samuSao Zalis yvelaze mobilur Semadgenel

nawilad. komerciuli kanonmdeblobis liberalizacia da

gazrdili sasicocxlo sivrce, moaxdens mcire da saSualo

48

kompaniebis mobilurobis donis zrdis stimulirebas

sazogadoebis SigniT. am pirobebSi moTxovna umaRlesi

kvalifikaciis samuSao Zalaze iqneba imdenad maRali, rom

aqeTken gadmoinacvlebs mesame qveynebidan saimigracio

nakadic.

uaxloesi 5-7 wlis ganmavlobaSi, albaT raime Zireuli

cvlileba migraciis Camoyalibebul struqturaSi ar moxdeba.

magram saWiroa danaxul iqnes perspeqtiva, Tu ra

mimarTulebiT ganviTardeba procesi. masiuri, cudad

organizebuli migracia dabali kvalifikaciis muSaxelisa,

adgils dauTmobs koleqtiur xelSekrulebebs miznobrivi

daniSnulebis mixedviT (samuSao Zalis Sida bazris

mdgradobis daurRvevlad). Tumca dominant jgufad rCeba

dabali da naxevrad kvalificiuri Sroma, prioritetul

uflebas moipovebs maRalkvalificirebuli profesionalebi.

maTi raodenoba perspeqtivaSi gaizrdeba. gadanawilebis

procesi sawarmoo da momsaxureobis sferoebSi ganviTardeba

am ukanasknelis sasargeblod.

es cvlilebebi gamoiwvevs garkveul demografiul

cvlilebebs, kerZod garkveul feminizciasa da migrantis

saSualo asakis zrdas. evrokavSiris politikis Sedegad

mosalodnelia vivaraudoT aralegalTa ricxovnebis zrdac.

meore centri. Tu pirvel sawyisad SromiTi migraciis

centrebs warmoadgenden ZiriTadad industriulad

ganviTarebuli dasavleT evropuli qveynebi, 70-an wlebSi

Zalzed swrafi formireba iwyo msoflio samuSao Zalis

bazris formirebam axlo aRmosavleTis navTobmompovebeli

qveynebis regionSi. ukve 1970 wlisaTvis aq Tavi moiyara 4,5

milionma ucxoelma momuSavem. maSin rodesac adgilobrivi

samuSao Zalis ricxovneba ar aRemateba 2 milions.

magaliTad gaerTianebul arabTa emiratebSi, ucxoeli

muSakebis xvedriTi wili Seadgens 97%, kuveitSi _ 86,5%. anu

praqtikulad mTel industriul samuSao Zalas. didia

ucxouri samuSao Zalis xvedriTi wili saudis arabeTasa da

baxreinSi (daaxloebiT 40%), omanSi _ 34%. regionSi samuSao

Zalis mTavari eqsportioria egvipte. axlo aRmosavleTSi

Sromoben erayuli, livanuri, siriuli, iordaniuli,

pakistanuri, bangladeSuri, induri, filipinuri warmoSobis

muSebi. ukanasknel periodSi mimdinareobs orientaciis

Secvla aziis, upirveles yovlisa samxreT-aRmosavleT

aziidan SromiTi migrantebisaken. es aixsneba imiT rom, mimRebi

qveynisaTvis ufro advilia maTi qveyanaSi yofnisa da

rotaciis procesis kontroli. marto 1977-1981 wlebSi

migrantTa nakadi aziis am qveynebidan gaizarda 7-jer. Sedegad

regionSi arabi migrantebis xvedriTi wili daeca 77%-dan 50%-

mde.

warmoadgenen ra im ZiriTad Zalas, romlebic aviTareben

mimReb qveyanas, isini amavdroulad gvevlinebian sakuTar

qveynebSi ekonomikis stimulirebis umniSvnelovanes faqtorad.

rogorc aRiniSna, kerZo gzavnilebi iseT qveynebSi, rogoricaa

egvipte, iordania, iemeni, xSir SemTxvevaSi ufro metia, vidre

amqveynebis saeqsporto Semosavlebi. didia im savaluto

saxsrebis gadagzavnis mniSvnelobac, romelic araoficialuri

arxebis gverdis avliT xorcieldeba, ramdenadac es udides

gavlenas axdens paralelurad ekonomikaze.

magram regionaluri daqveiTeba, romelic daiwyo

navTobze fasebis klebiT (1980 wlidan), ar SeiZleba ar

asaxuliyo samuSao Zalis moTxovnaze. dasavleTeli

eqspertebis SefasebiT, 1990-an wlebSi, sparseTis yuris

qveynebSi, 74 aTasi adgilobrivi mosaxle umuSevari iyo.

kidev erTi momenti, romelic negatiurad imoqmedebs

ucxoeli muSaxelis bazris ganviTarebaze am regionSi, iqneba

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis zrdis Zalze maRali

tempi. im dros, rodesac industriuli ganviTarebis tempebi

ekonomikur koniuqturul momentzea damokidebuli, Sromis

saerTaSoriso organizaciis prognozebis Tanaxmad,

ekonomikurad aqtiuri mosaxleobis yovelwliuri matebis

tempma, 21-e saukunis pirvel aTwleulSi SesaZloa 2,94%-s

miaRwios. ueWvelia rom, yovelive es aisaxeba am regionSi

samuSao Zalis mimwodebel qveynebzec. mZime Sedegebi bevr

maTganSi ukve igrZnoba. es TvalnaTeli gaxda kuveitSi omis

Semdeg. niSandoblivia, rom am qveynis mTavrobam Tavidanve

ganacxada, rom amjobinebda qveynis aRdgeniTi

samuSaoebisaTvis samuSao Zala Semoeyvana aRmosavleT evropis

qveynebidan, ZiriTadad CexeTidan, slovakeTidan, poloneTidan,

da ara musulmanuri qveynebidan.

arabuli samyaros zogierTi qveyana samuSao Zalis

eqsportior da imavdroulad importior qveyanasac

49

warmoadgens. magaliTad iordania, romelic

dabalkvalificiuri Sromis erT-erTi umsxvilesi

eqsportioria, Tavad anxorcielebs kvalificiuri da

maRalkvalificiuri Sromis imports. iemeni, romelic Sedis

sagadamxdelo balansSi kerZo fuladi gzavnilebidan

Semosuli Tanxebis mixedviT miliarderi qveynebis ricxvSi,

amavdroulad saWiroebs SromiTi migrantebis did raodenobas.

igive situacia iyo eraySic. Tumca omma kardinalurad

Secvala situacia ara marto am qveyanaSi, aramed mis mimarT

loialurad ganwyobil iemensa da libiaSic.

amgvarad, samuSao Zalis am saerTaSoriso centrSi,

migrantTa nakadebis moZraobaSi gardauvalia Tvisobrivi

cvlilebebisa da samuSao Zalis axali bazrebis formireba.

mesame centri tradiciulad ekuTvnis aSS-s, romlis

SromiTi resursebi istoriulad emigrantebisagan

Camoyalibda. amJamad Camosuli samuSao Zala stabilurad

Seadgens daaxloebiT 5%-s, Tumca sanapiro zonaSi es

maCvenebeli ufro maRalia. emigrantTa miRebis yovelwliuri

qvota bolo 150 wlis ganmavlobaSi Seadgenda 100-500 aTas

adamians. 2000 wlidan es maCvenebeli 775 aTas kacamde

gaizarda.

omisSemdgomi migracia aSS-Si Sesdgeboda ori

etapisagan: pirveli: mZlavri migracia evropidan. am wlebSi

dasavleT evropidan aSS-Si gadavida 6,6 milionze meti

adamiani. da meore etapi: 1965 wlidan, saimigracio

kanonmdeblobis Secvlam xelsayreli pirobebi Seqmna aziuri

da laTinoamerikuli warmoSobis adamianTa aSS-Si

emigraciisaTvis. aSkaraa rom iwyeba mesame etapi, romelic

upiratesobas mianiWebs migrantebs evropis qveynebidan,

gansakuTrebiT emigracias irlandiidan, didi britaneTidan

(Crdilo irlandiis CaTvliT), agreTve italiidan,

poloneTidan da argentinidan. amgvari orientaciis Secvla

aixsneba imiT rom, Semdgomi aTwleulisaTvis aSS SeiZleba

iqces qveynad, romelSic feradkaniani mosaxleobis maRali

Sobadobis wyalobiT, TeTrkaniani mosaxleoba umciresobaSi

aRmoCndes. xadsonis institutis monacemebiT, 1985-2000 wlebSi,

dasaqmebulTa saerTo masaSi TeTrkanianTa wili 83%-dan 57%

mde Semcirda, feradkanianisa ki piriqiT 10%-dan 20%-mde

gaizarda. moelian rom migrantebis xvedriTi wili unda

gaizardos 22%-mde. unda gaviTvaliswinoT is faqti, aSS

emigrantTa asimilaciis politikas eweva.

50-an wlebSi dawyebuli umaRlesi kvalifikaciis

kadrebis mozidvis politika DdRemde grZeldeba. kongresis

gadawyvetilebaTa Sesabamisad, emigraciisas upiratesoba

mieniWeba maRalkvalificiur muSebs, inJinrebs, menejerebs,

medicinis muSakebs, fundmenturi mecnierebis kadrebs.

ukanasknel dromde aSS-sa da dasavleT evropis

qveynebSi maRalkvalificiuri kadrebis ZiriTadi

mimwodeblebi iyvnen indoeTi da egvipte. 80-an wlebSi

indoeTidan samuSaod gavida 20-aTasi maRalkvalificiuri

muSaki. egvipteze modis arabuli aRmosavleTidan wasuli

specialistebis 2/3. maRalkvalificiuri kadrebis miwodebis

Zalzed avtoritetul qveynad iTvleba pakistanic: am qveynidan

emigrantTa 84% koncentrirdeba dasvleTis qveynebSi (aqedan

47% maRali kvalifikaciis kadria).

tendencia SesaZloa arsebiTad Seicvalos axali

kanonmdeblobis miRebis gamo, romelic saimigracio

politikis evropuli qveynebisaken orientacias gulisxmobs.

zemoT Tqmuli aseve exeba gansakuTrebuli profesiis

adamianebsac (sportsmenebi, musikosebi, msaxiobebi da a.S.).

mravali amerikuli da evropuli prognozi uaxloes

aTwleulSi axali samuSao adgilebis Seqmnis saqmeSi,

upiratesobas aniWebs momsaxurebis sferos wvril sawarmoebs.

moviyvanoT magaliTebi: 1978 wlidan samuSao adgilebis

naxevarze meti Seqmnes wvrilma sawarmoebma (100-mde

dasaqmebul personaliT). yvelaze wvrili firmebi (20 kacze

naklebi personali), romelic saerTo raodenobis 1/5-s

Seadgens, qmnida samuSao adgilebis 2/5-ze mets. am seqtorSi

koncentrirebulia dabali kvalifikaciis samuSao Zala.

ukanaskneli ori aTwleulis ganmavlobaSi aq iqmneboda

yvelaze dabalproduqtiuli da dabalanazRaurebadi samuSao

adgilebi. swored aqeTken moizideba dabali da naxevrad

kvalificirebuli muSakebi, romlebic axlac amerikaSi

emegrirebulTa ZiriTad jgufs qmnis. magram, imasac Tu

gaviTvaliswinebT, rom emigracias am qveyanaSi asimilaciuri

xasiaTi aqvs, SeiZleba vTqvaT, rom es centri naklebad

mimzidvelia SromiTi migraciisaTvis.

50

meoTxe centri avstraliaa. qveyana iyenebs 200 aTasze

met ucxoel samuSao Zalas. iseve rogorc aSS avstraliac

emigrantTa asimilaciazea orientirebuli.

50-60-ani wlebis saimigracio politika mowodebuli iyo

emigrantTa mozidvaze aRmosavleT da centraluri evropidan,

gansakuTrebiT italia, saberZneTi da iugoslaviidan. 70-ani

wlebidan avstraliam orientacia emigraciaze mimarTa

aziisken da mas daukavSira sakuTari ekonomikuri ganviTareba.

ukve 70-ani wlebis Sua periodidan, migrantTa raodenoba

aRmosavleT da samxreT aRmosavleT aziidan gaizarda 30% -ze

metad, xolo aRmosavleT evropidan CanomosulTa ricxvi amave

periodSi piriqiT, Semcirda 25 %-ze metad. 1982 wlidan

avstraliam axali saimigracio politikis gatareba daiwyo,

romelsac unda mohyoloda biznesis stimulireba. am

politikis Sesabamisad qveyana upiratesad Rebulobda

migrantebs, romlebic anxorcielebden investirebas qveynis

ekonomikaSi. magaliTad marto 1988/89 wlebSi am gziT

avstraliam damatebiT miiRo 1,2 miliardis investicia., 9

aTasma investorma da maTi ojaxis wevrebma miiRes vizebi.

emigraciis saqmeTa saministrom warmoadgina Semdegi

monacemebi: am tipis migrantTagan 47% erTi wlis

ganmavlobaSi dakavda biznesiT, maT Soris 51%-ma awarmoa

absoluturad axali produqcia, xolo 19% eweoda mis

eqsports.

Semdgom centrs SromiTi imigraciisaს warmoadgens azia-wynari okeanis qveynebi. samuSao Zalis ZiriTadi importiorebi

iyvnen: brunei, iaponia, honkongi, malaizia, pakistani,

singapuri, samxreT korea, taivani.

am regionisaTvis niSandoblivia SromiTi migraciis

sxvadasxva formebi. pirveli, regulirebadi migracia

damaxasiaTebelia malaiziis, singapuris, bruneisa da

honkongisaTvis. meore, faruli anu aralegaluri migracia

tipiuria dasavleT da aRmosavleT malaiziisaTvis, honkongis,

iaponiis, pakistanisa da taivanisaTvis. da mesame maRali

kvalifikaciis samuSao Zalis migracia, romelic Tan axlavs

pirdapir sazRvargereTul investiciebs, romlebsac

axorcielebs iaponia, taivani, honkongi, singapuri, avstaralia.

migraciis am tipma miiRo “tranzituli profesiuli

migraciis” saxelwodeba.

laTinur amerikaSi, sadac mezobeli qveynebidan

muSaxels ZiriTadad Rebulobs argentina da venesuela,

migrantTa saerTo raodenobam miaRwia 3 milion adamians,

ZiriTadad (laTino amerikelebi). migraciis yvelaze

gavrcelebuli formaa sasoflo sezonuri migracia, rasac

Zveli tradicia aqvs. Tumca droSi ufro xangrZlivi

migraciac arsebobs. igi damaxasiaTebelia mrewvelobisa da

momsaxurebis sferos muSakebisaTvis.

qveynebs Soris migracias adgili aqvs agreTve

afrikaSic. miaxloebiTi SefasebebiT, Sida migracia Seadgens 2

milions. ZiriTadad ufro SeZlebulebi samuSaod iyvanen

dabalkvalificiur muSaxels mezobeli qveynebidan, xolo

kvalificiuri muSebi, specialistebi romlebic regionSi

Semodian sxva qveynebidan (ara afrika), Seadgens daaxloebiT

500 aTass.

6.3 SromiTi migraciis saxelmwifo regulireba

qveynebSi, romlebic samuSao Zalis importirebas

ewevian, Camoyalibda migraciis regulirebis saxelmwifo

sistema. igi moicavs kanonmdeblobas iuridiuli, politikuri

da profesiuli statusis Sesaxeb, emigraciis erovnul

samsaxurebs, agreTve saxelmwifoTaSoris SeTanxmebebs

mocemul sakiTxze. imigraciuli politika erovnuli

saimigracio samsaxurebis meSveobiT xorcieldeba, romlebic

rogorc wesi Sromis, iusticiis an Sinagan saqmeTa

saministroebTan iqmneba.

qveynis saimigracio samsaxurebi anxorcieleben

imigrantTa qveyanaSi Sesvlis kontrolis funqcias,

damqiravebelTa ganacxadebis safuZvelze gascemen qveyanaSi

Sesvlis, muSaobis yofnis vadebis Sesaxeb uflebas. xazs

vusvamT imas rom, qveyanaSi yofnis vadebis regulireba

qveynebis da mixedviT gansxvavebulad xorcieldeba.

magaliTad, germaniisaTvis niSandoblivia rotacia 3-5

weliwadSi, safrangeTis, belgiisa da didi britaneTisaTvis

damaxasiaTebelia “saojaxo migracia”, romelic qveynis Sida

bazris tevadobis gafarToebis faqtoricaa.

51

da bolos aSS, kanada, avstraliisa da axali

zelandiisaTvis yvelaze misaRebia “asimilirebuli migracia”,

romelic qveyanaSi yofnis garkveuli uwyveti vadis Semdgom,

moqalaqeT cnobas iTvaliswinebs.

migraciuli procesebis regulireba ucxoeli muSakebis

SerCevis proceduriT iwyeba, romelic xorcieldeba

samTavrobaTaSorisi SeTanxmebebis safuZvelze. SeTanxmeba

gansazRvravs mraval parametrs, magaliTad potenciuri

kandidatebis raodenoba, asaki, sqesi, profesia, jamrTelobis

mdgomareoba da a.S. rac Seexeba daqiravebis sistemis

organizacias, magaliTis saxiT SeiZleba moyvanili iqnes

yofili gfr-s magaliTi, sadac sistemaSi Sedioda SerCevis

centraluri punqti, 10 samxareo, 210 adgilobrivi Sromis

birJa da maTi 500 filiali.

unda iTqvas, rom rogorc nebismieri saxelmwifo

aparati, “daverbovkebis” aparati didi da naklebad moqnilia,

amitomac importiori qveynebis mewarmeebs am procesis

damoukideblad ganxorcielebis saSualeba misces. aman ki

kerZo Suamavlebis institutis Camoyalibeba ganapiroba.

aRsanisnavia, rom sakmaod mZlavri saSuamavlo

instituti Camoyalibda arabul aRmosavleTSi. erT-erTi

yvelaze gamocdili am sferoSi aris “maltineSnl rekrutment

grup~, romlis centric jidaSi mdebareobs (saudis arabeTi).

saagentos zogierTi filiali msoflios 14 qveyanaSi ukve 20

welia arsebobs da weliwadSi 20 aTas adamians atarebs.

amgvari institutebi arsebobs eqsportior qveynebSic.

magaliTad indoeTis mTavrobam mocemul saqmianobaze 50-ze

meti licenzia gasca.

magram efeqturi kontrolis meqanizmis ararsebobis

SemTxvevaSi, kerZo mobilizcia xels uwyobs aralegalur

imigraciasa da trefikings. aRniSnulTan dakavSirebiT

kuveiti wavida amgvari organizaciebis saqmianobis mkacri

kontrolis gziT. am qveynebSi SemoRebulia mocemul sferoSi

saqmianobis mkacri licenzireba, romelic periodul

saxelmwifo Semowmebas iTvaliswinebs. taivanuri kanonebiT,

Suamavali romelic aralegalebis Segrovebas eweva, SesaZloa

daisajos 5 wlamde Tavisuflebis aRkveTiTa da 55 aTasi

dolaris jarimiT., RonisZiebani, romelsac iRebs importiori

qveyana aralegalebTan brZolis sawinaaRmdegod periodulad

gadasinjvadia da rogorc wesi sul ufro mkacrdeba.

magaliTad iaponiaSi mocemul saqmianobaSi mxilebuli piri

isjeba Tavisuflebis 3 wlamde vadiT aRkveTiTa da 300 aTasi

ienis odenobis jarimiT.

bevr qveyanaSi, saimigracio nakadebis regulireba xdeba

samTavrobaTaSorisi SeTanxmebebis safuZvelze. magaliTad

xelmowerilia SeTanxmebebi argentinasa da Ciles Soris,

germaniasa da iugoslaviis yofil qveynebs, germaniasa da

TurqeTs Soris da a.S.

magram yvela qveyanaSi procesebis regulireba ar

xorcieldeba saxemwifoTaSorisi SeTanxmebebis safuZvelze.

magaliTad, didi britaneTi ormxriv SeTanxmebebis

aucileblobas ver xedavs. migrantebis masiuri nakadi

gamoricxulia. ministrTa kabinets SeuZlia gasces Tanxmoba

ucxouri samuSao Zalis mozidvaze mxolod parlamentis

TanxmobiT. qveyanaSi am kuTxiT Sesvla xorcieldeba

individualur safuZvelze dasaqmebis sakiTxTa saministros

meSveobiT. muSaobis ufleba gaicema mxolod realuri

vakansiebis arsebobis SemTxvevaSi, im pirobiT rom

damqiravebelma yvela Rone ixmara am vakansiaze didi

britaneTis an evrokavSiris moqalaqis dasasaqmeblad

(wardgnil unda iqnes damadasturebeli dokumentacia).

germaniam, safrangeTma da beneluqsis qveynebma

moaxdines Sengenis SeTanxmebaTa ratificireba 1985 wels.

mogvianebiT am SeTanxmebas ramodenime evropuli qveyanac

SeuerTda.

CrdiloeT evropis regionSi, jerac moqmedebs 1954 wlis

SeTanxmeba Sromis CrdiloeT evropuli bazris Seqmnis

Sesaxeb. SeTanxmebebs xeli moawera daniam, islandiam,

norvegiam, fineTma, Sveciam. 1982 wlis 6 maisidan ZalaSia am

SeTanxmebaTa damatebebi da gaeros konvencia ltolvilebis

Sesaxeb. CrdiloeTis sabWos qveynebisaTvis nebadarTulia

uvizo gadaadgileba yvela socialur-ekonomikuri uflebiT,

xolo mesame qveynebidan migrantTaTvis moqmedebs Sida

kanonmdebloba

fineTma, Sveciam, da norvegiam daiwyes “krizisuli

gegmis” momzadeba. fineTi amagrebs sazRvrebs, SveciaSi

Sendeba specialuri banakebi imigrantTaTvis, norvegia

amzadebs sursaTis damatebiT maragebs qveynis CrdiloeTiT.

52

evrokavSiris qveynebis mier 1991 wlis bolos

SemuSavebuli iqna, moklevadiani, saSualo da grZelvadiani

moqmedebis strategiebi da instruqciebi, romelmac unda

Seakavos aralegalur migrantTa nakadi. amave mizniT

Zlierdeba brZola damnaSaveobis im formebTan, romelic

ukavSirdeba emigrantTa ukanono Seyvanas qveyanaSi.

samigracio nakadebis regulirebis damaxasiaTebeli

niSania is rom, am sferoSi prioriteti eniWeba erovnul

saxelmwifoebs. evrokavSirSic ki qveynebis politikis

koordinireba mocemul sferoSi gaTvaliswinebulia Soreuli

momavlisaTvis (didi britaneTis winaaRmdegobis gamo). am

problemis gamo, saerTaSoriso doneze Seqmnilia ramodenime

organizacia (gaeros egidiT).

mraval saerTaSoriso organizacias aqvs specialuri

qvedanayofebi an samsaxurebi, romlebic am saqmiT arian

dakavebulebi. magaliTad evrokavSirSi _ evroparlamentis

samoqalaqo TavisuflebaTa da Sinagan saqmeTa komiteti.

saerTaSoriso migraciis sferoSi mandati aqvT Sromis

saerTaSoriso organizaciasa da gaeros ltolvilTa umaRles

komisariats. amasTan, TiToeuli am organizaciaTagan

moqmedebs sakuTari kompetenciis farglebSi: Sromis

saerTaSoriso organizacia _ socialuri ganviTarebis,

dasaqmebis xelSewyobis, dasaqmebuli migrantebis uflebaTa

dacvis sferoebSi, xolo ltolvilTa umaRlesi komisariati,

devnilTa dacvis, grZelvadiani gdawyvetilebebis

realizaciis, pirvel rigSi repatriaciis sferoebSi. am or

organizacias Soris tradiciulad mWidro TanamSromlobaa.

calkeuli qveynebisa da regionebis Sromis bazrebi

kidev ufro urTierT damokidebuli gaxda. faqtiurad

yalibdeba erTiani Sromis bazari. am bazarze, sul ramodenime

wlis ganmavalobaSi, struqturuli gardaqmnebis Sedegad,

samuSao Zalis mimwodeblebi, maTi mimRebebi xdebian.

6.4. emigraciis gavlena samuSao Zalis eqsportiori qveynebis ekonomikaze.

samuSao Zalis eqsporti xasiaTdeba emigrantTa

fuladi gzavnilebiT, romelic qveynisaTvis, mocemuli

saqonlis eqsportis Taviseburi anazRaurebis formas iRebs.

saerTaSoriso savaluto fondis monacemebiT, kerZo

gadaricxvebi moicavs: garda emigrantTa mier pirdapiri

gadaricxvisa, agreTve dabrunebul gadasaxadebs, romelic

gadaxdili iyo mocemuli qveynis moqalaqeebis mier, sxva

gadasaxadebsa da mosakreblebs, romelic ar iyo

SeTanxmebuli xelSekrulebebiT, sxvadasxva politikuri

dajgufebebis subsidirebas, pensiebs, saojaxo daxmarebebs da

a.S. samuSao Zalis msoflio eqsportiorTaTvis kerZo

gadaricxvebi SesaZloa Zalzed seriozul Tanxebs aRwevdnen

da miliardobiT dolarebSi gamoisaxeba. amasTan, samuSao

Zalis eqsportidan miRebul savaluto Semosavlebs

paralelurad ar axlavs sawarmoo xarjebi warmomavlobis

qveynisaTvis, ise rogorc es sasaqonlo vaWrobisaTvis aris

damaxasiaTebeli. cxadia, savaluto efeqti am SemTxvevaSi

ufro maRalia, vidre sasaqonlo warmoebisas. im

saxelmwifoebSi, romlebic “daspecializirdnen” ZiriTadSi

samuSao Zalis eqsportze, es wili SenarCunebulia maRal

doneze da gaizarda kidec.

samuSao Zalis eqsportidan miRebuli Semosavlebis

oTxi pirdapiri wyaro arsebobs:

1) Suamavali firmebidan mogebis gadasaxadis saxiT Semosuli

Semosavlebi;

2) migrantTa samSobloSi (ojaxis mxardasaWerad) gadmoric-

xuli Tanxebidan gadasaxadi;

3) samSobloSi migrantis pirdapiri investicia

(samSobloSi warmoebis saSualebebisa da xangrZlivi

moxmarebis saqonlis Camotana, miwebis, uZravi qonebis

SeZena, fasiani qaRaldebis SeZena);

53

4) samuSao Zalis importiori qveynebidan kapitali, (xSirad

modis samuSao Zalis kvlavwarmoebisa da socialuri

miznebisaTvis).

garda amisa SesaZlebelia moxdes samuSao Zalis

importiori qveynebidan repatrianti qveynebisaTvis kadrebis

gadinebis gamo mimRebi qveynis mxridan garkveuli kompensaciis

gadaxdac (es sakiTxi ixileboda Sromis saerTaSoriso

organizaciaSi).

gamokvlevebi gvaCvenebs, rom migrantebs samSobloSi

CamoaqvT faseulobani, romelic RirebulebiTi TvalsazrisiT

daaxloebiT maT mier ganxorcielebuli gadaricxvebis

tolfasia. amgvarad, migrantTa pirdapiri kerZo fuladi

gzavnilebis moculoba SeiZleba gamravldes 2-jer, raTa

miviRoT qveynis erovnul SemosavalSi mocemuli wyarodan

miRebuli Semosavlis realuri odenoba.

magaliTad, yofili iugoslavia, romelic samuSao Zalis

erT-erTi umsxvilesi eqsportioria msofliaSi, sakuTari

warmoebis saqonlisa da momsaxurebis eqsportidan Semosavlis

saxiT iRebda daaxloebiT 10 miliardi dolaris Semosavals,

magram praqtikuli mogeba am Semosavlidan Seadgenda

daaxloebiT 3 miliards. samuSao Zalis eqsportidan, mxolod

pirdapiri fuladi gzavnilebis saxiT, qveyanaSi Semodioda 3,5

miliardi, xolo migrantis sabolood dabrunebis Semdeg

damatebiT erTi imdeni. amdenad, mocemuli xaziT, faqtiuri

Semosavlebi Seadgenda 7 miliard dolars.

amgvarad, gaTvlebi adastureben, rom savaluto efeqti

samuSao Zalis eqsportidan, minimum xuTjer aRemateba

sasaqonlo eqsportis savaluto efeqts.

Rebuloben ra yovelwliurad miliardobiT dolars,

samuSao Zalis mravalma eqsportiorma qveyanam Seiqmna

SromiTi momsaxurebis saeqsporto specializacia, romelic

xSir SemTxvevaSi erTad-erTi saimedo savaluto Semosavlis

wyaroa qveynisaTvis. garda amisa es wyaro mkveTrad

aumjobesebs erovnuli valutis mdgomareobas. xolo TurqeTma

da yofilma iugoslaviam sakuTari valutis konvertirebad

valutad qceva SeZles imis wyalobiT, rom maTi sagadamxdelo

balansi mudmivad iyo orientirebuli SromiT fulad

gzavnilebze. am mxriv arc saqarTveloa gamonaklisi.

samuSao Zalis eqsports ewevian ara mxolod

ganviTarebadi qveynebi, aramed iseTi qveynebic, rogoricaa

kanada, avstralia, italia, portugalia, saberZneTi. aq,

procesis mamoZravebeli Zalaa gansxvavebani Sromis

anazRaurebis an teqnikuri uzrunvelyofis doneebSi.

ramdenadac emigranti muSakebi samSobloSi agzavnian

sakuTari piradi Semosavlebis mxolod nawils, ZiriTadi

nawili maT samSobloSi CamoaqvT savaluto saxsrebis an

fasiani qaRaldebis saxiT. ukanasknel wlebSi reimigrantebma

samSobloSi daiwyes sawarmoo daniSnulebis saqonlebis

(manqana-danadgarebis CaTvliT) sul ufro meti odenobiT

Catana. mizani erTia, ganaviTaron sakuTari biznesi ukve

samSobloSi. qveynebis umetesobaSi, saxelmwifo politika

mimarTulia amgvari tendenciis maqsimalurad

stimulirebisaken: amcireben an saerTod auqmeben sabaJo

gadasaxadebs amgvar saqonelze. ramdenadac msoflioSi fasebi

manqana-mowyobilobebze sakmaod swrafad izrdeba, xSirad

emigrantebi, romlebic jer kidev sazRvargareT muSaoben, ukve

iwyeben kooperativebis formirebas, raTa safuZveli Cauyaron

momavalSi sakuTar bizness.

sainteresoa is faqtic, rom amgvari kooperativebi

sargebloben bankebis mxardaWeriT, romlebic didi

problemebis gareSe gascemen kreditebs im SemTxvevisaTvis, Tu

saxsrebi manqana-mowyobilobebis SesaZenad bolomde sakmarisi

ar aris. amgvrad, SesaZlebelia ara mxold emigraciis, aramed

reemigraciis procesebis marTvac, ese igi emigrantTa dabru-

nebisa da maTi erovnul ekonomikaSi, ukve axal Tvisobriv

doneze CarTva. da aq saqme ara mxolod imaSia, rom im qveynebs

saidanac midian gaaCniaT muSaxelis siWarbe, aramed imaSic,

rom adamiani, romelic ucxoeTidan brundeba, sakuTar Sromas,

Semosavlebs, profesiul SesaZleblobebs, ukve sxvagvarad

uyurebs. es upirveles yovlisa gamowveulia imiT, rom mas

vinc SesZlo samuSaos povna da Sromis wyalobiT dagrovebis

sazRvargreT gamomuSaveba (rogorc wesi intensiuri SromiT),

samSobloSi dabrunebisas ufro pretenziulad afasebs

sakuTar profesiul SesaZleblobebs rogorc muSaki,

gamoTqvams mzadyofnas iqces SromiTi procesis

organizatorad, SeuZlia SeZenili profesiuli Cvevebi

gadasces sxvebs. umetes wilad samSobloSi dabrunebis

54

procesi qveynebs ubrunebs “gamdidrebul” SromiT resursebs,

rogorc iribi, aseve pirdapiri gagebiT. saWiroa qveyanam

SesZlos Wkvianurad gamoiyenos es “fasdaudebeli kapitali”,

Seuqmnas maT xelsayreli ekonomikuri, socialuri, moraluri

da Tundac politikuri garemo.

gansakuTrebulad unda aRiniSnos is sargebeli,

romelsac iRebs mTlianobaSi ara mxolod ekonomika, aramed

saxelmwifo biujetic samuSao Zalis eqsportidan.

mraval qveyanaSi emigrantebi ixdian pirdapir

gadasaxadebs biujetSi, Tu amgvari ram miTiTebulia kanonSi

an saxelmwifoTa Soris SeTanxmebebSi. magaliTad TurqeTSi

axalgazrda emigrantebi (emigracia ki rogorc wesi

“axalgazrdaa”) saxelmwifo biujets uxdian specialur

gadasaxads savaldebulo samxedro samsaxuris

gadavadebisaTvis.

rig qveynebSi emigracia saSualebas iZleva gaswordes

samuSao Zalis kvlavwarmoebis procesis xarvezebi. samuSao

Zalis gafarToebuli kvlavwarmoebis kuTxiT es saSualebas

iZleva gaizardos maTi rogorc raodenobrivi aseve

Tvisobrivi maxasiaTeblebi.

gasagebia, rom saerTaSoriso migracia, bunebrivi

ekonomikuri mizezebis gamo, yovelTvis mimarTulia Sromis

dabali anazRaurebis mqone qveynebidan ufro maRali

anazRaurebis mqone qveynebisaken.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის. 1. დაახასიათეთ რა მიზეზები უწყობს ხელს სამუშაო ძალის

საერთაშორისო მიგრაციას; 2. ჩამოთვალეთ შრომითი მიგრაციის ძირითადი მსოფლიო

ცენტრები; 3. ჩამოთვალეთ სამუშაო ძალის ექსპორტიდან მიღებული

შემოსავლების რა წყაროები არსებობს.

Tavi VII. kapitalis saerTaSoriso migracia, rogorc sagareo ekonomikur urTierTobaTa forma.

7.1. kapitalis saerTaSoriso migracia

sameurneo cxovrebis internacionalizacia aZlierebs

qveynebs Soris ara mxolod saqonlisa da samuSao Zalis

gadaadgilebas, aramed astimulirebs kapitalis migraciasac.

kapitalisa da saqonlis moZraoba saxelmwifo erovnul

sazRvrebze mkveTrad gansxvavdeba erTmaneTisagan.

sazRvargareT saqonlis realizaciisas xdeba mxolod

Rirebulebis formis cvla. sagareo vaWroba Tavisi bunebiT

daiyvaneba saqonlis rogorc samomxmareblo Rirebulebebis

gacvlaze. rac Seexeba kapitalis gatanas, igi warmoadgens

Rirebulebis fulad an sasaqonlo formaSi sazRvargareT

calmxriv gadaadgilebas erTaderTi mizniT: miRebul iqnas

samewarmeo mogeba an procentebi. Sesabamisad ganasxvaveben

samewarmeo da sasesxo kapitalebis eqsportis cnebebs.

samewarmeo kapitalis gatana warmoadgens grZelvadian

sazRvargareTul investiciebs, romelic iwvevs sazRvargareT

filialebis, Svilobili an erToblivi sawarmoebis Seqmnas.

kapital dabandeba, ganxorcielebuli sazRvargareT, romelic

uzrunvelyofs masze investoris kontrols, iwodeba pirdapir

sazRvargreTul investiciad. saerTaSoriso statistikaSi maT

rogorc wesi miakuTvneben iseT investiciebs, rodesac ucxoel

investors ekuTvnis saaqcio kapitalis ara naklebi 25 %.

sagareo ekonomikuri kavSirebis sferoSi, sasesxo

kapitalis moZraoba, saerTaSoriso kreditis saxiT

gvevlineba. anu warmoadgens sasaqonlo an fuladi formis

sesxs, romelsac gadascems kreditori erTi qveynidan

msesxebelze meore saxelmwifoSi vadianobis, dabrunebadobis

da procentis gadaxdis pirobiT. farTo gagebiT es mcneba

aseve moicavs sazRvargareTul saportfelo investiciebs, anu

55

kapitalis dabandebas ucxour obligaciebsa da sxva fasian

qaRaldebSi Semosavlis miRebis mizniT, da ara msesxeblis

sameurneo saqmianobaze kontrolis mizniT.

sagareo vaWrobisagan gansxvavebiT, romelmac farTo

gavrceleba hpova jer kidev kapitalizmamde, kapitalis gatana

sagareo ekonomikuri kavSirebis umniSvnelovanesi forma gaxda

mxolod ganviTarebis im stadiaze, roca samrewvelod

ganviTarebul qveynebSi kapitalis dagrovebam gigantur

masStabebs miaRwia da warmoSva misi fardobiTi siWarbe.

pirvelsawyisad kapitalis eqsporti xorcieldeboda

metropoliidan msoflio meurneobis periferiebisaken

upiratesad sasesxo formiT, saxelmwifos mxridan raime

arsebiTi mxardaWeris gareSe.

ekonomikaSi saxelmwifos rolis zrdam, kolonializmis

sistemis msxvrevam, samecniero-teqnikurma progresma da

msoflio ekonomikis Rrma struqturulma cvlilebebma,

ganapiroba kapitalis saerTaSoriso migraciis xasiaTis,

formebisa da mimarTulebebis seriozuli cvlilebebi.

Tanamedrove pirobebSi mas Semdegi ganmasxvaveebeli niSnebi

aqvs:

saxelmwifos rolis zrda kapitalis gatanaSi.

samrewvelod ganviTarebul qveynebSi saxelmwifo ara Tu

xels uwyobs kapitalis gatanis process aramed Tavad aris

finansuri resursebis eqsportiori. magaliTad aSS-Si

saxelmwifos wili kapitalis eqsportis saerTo moculobaSi,

1%-ze naklebi iyo meore msoflio omis dawyebamde, amJamad ki

misi wili 26%-s aRemateba. saxelmwifo kapitalis gatana

ZiriTadSi ganviTarebad qveynebSi xorcieldeba da

SeRavaTiani kreditis an grantis saxe aqvs da rac

“ganviTarebaSi oficialuri daxmarebis” saxeliT iwodeba.

misi ZiriTadi mizani mdgomareobs ar maqsimaluri mogebis

miRebaSi, aramed ganviTarebad samyaroSi industrialurad

ganviTarebuli qveynebis grZelvadiani ekonomikuri da

politikuri interesebis uzrunvelyofaSi. saxelmwifo

saxsrebi am qveyanebSi ara mxolod ormxriv, aramed

mravalmxriv safuZvelzec (saerTaSoriso da regionaluri

finansuri institutebis meSveobiT) gadadis.

kerZo kapitalis migraciis procesis gaZliereba

ganviTarebul qveynebs Soris. amJamad am qveynebze modis kerZo

kapitalis mTliani eqsportis 3/4. ganviTarebadi qveynebis

wili saerTaSoriso investiciebsa da kreditebSi

mniSvnelovnad Semcirda. es aixsneba ara mxolod bevri

maTganis mZime ekomomikuri da finansuri mdgomareobiT. kerZo

kapitalis gatanis mimarTulebebis cvlileba upirveles

yovlisa ukavSirdeba im Rrma struqturul Zvrebs, romelic

ganapiroba samecniero-teqnikurma progresma (samecniero da

kapitaltevadi teqnologiebis danergva, nedleulis rolis

fardobiTi daknineba, samuSao Zalis kvalifikaciis mimarT

moTxovnebis zrda). garda amisa aSS da zogierTi sxva

samrewvelod ganviTarebuli qveyana saWiroebda mniSvnelovan

kreditebs saxelmwifo biujetisa da sagadamxdelo balansis

deficitis finansirebisaTvis.

pirdapiri sazRvargareTuli investiciebis wilis zrda.

Tu pirveli msoflio omis dasawyisisaTvis pirdapir

sazRvargareTul investiciebs miekuTvneboda ucxouri

kapitaldabandebebis mxolod 1/10, 21-e saukunis

dasawyisisaTvis aSS-Si maTze modioda kerZo

sazRvargareTuli investiciebis 1/3. pirdapiri investiciebis

nakadis gafarToeba dakavSirebulia warmoebis

internacionalizaciis mzard donesTan, integraciuli

procesebisa da tnk-bis ganviTarebasTan.

amgvari kapitaldabandebebis ganxorcielebis motivaciis

safuZvels warmoadgens uaxlesi teqnologiebis xelmi-

sawvdomad qcevisaken miswrafeba, gasaRebis bazrebTan

warmoebis miaxloeba, proteqcionistuli barierebis gverdis

avlis survili, ekonomia gadasaxadebSi, garemos dacvaze

xarjebis Semcirebisaken ltolva da a.S.

7.2. sasesxo kapitalis msoflio bazari

qveynebs Soris fuladi kapitalis migracia umetes

wilad xorcieldeba sasesxo kapitalis bazris

gadamanawilebeli meqanizmebis meSveobiT.

sasesxo kapitalis bazris formireba msoflio

meurneobis Camoyalibebis palarelurad mimdinareobda. es

procesi Tavs amJRavnebda yvela qveynis saerTaSoriso

56

sakredito urTierTobebSi CarTvasa da fardobiTad

damoukidebeli nacionaluri sakredito bazrebis

mravalricxovani arxebiT urTierT dakavSirebaSi. maTi

urTierT “ “CaxlarTva” gamoxatavs swored “sasesxo

kapitalebis msoflio bazris” mcnebas.

sasesxo kapitalebis msoflio bazari, uSualod

gvevlineba, rogorc sxvadasxva qveynis yvela msesxeblisa da

gamsesxeblis moTxovna-miwodebis erToblioba. funqcionaluri

daniSnulebiT, is warmoadgens, msoflio masStabiT finansuri

resursebis akumulirebisa da gadanawilebis meqanizms.

fuladi saxsrebis giganturi masis gardaqmna sasesxo

kapitalad da maTi gadanawileba qveynebs Soris sabazro

meqanizmebiT, aCqarebs msoflio ekonomikis struqturul

Zvrebs, aZlierebs warmoebis internacionalizaciis process.

sasesxo kapitalebis msoflio bazarze mimdinare

operaciebis ekonomikuri arsidan gamomdinare, igi SeiZleba

gavmijnoT or ZiriTad seqtorad: msoflio fuladi bazari da

kapitalebis msoflio bazari.

pirveli maTgani gansazRvravs sasesxo kapitalis,

romelic funqcionirebs rogorc yidvisa da gadaxdis

saerTaSoriso saSualeba, (upiratesad depozitebis saxiT)

moTxovna miwodebas ( miwodebuli sesxebi moklevadian saxes

atarebs). isini gaTvaliswinebulia momsaxurebis sferos

momsaxurebaze, umetes wilad saerTaSoriso vaWrobaSi.

meore seqtorSi sasesxo kapitali gvevlineba ara

rogorc fuli, aramed rogorc TviTmzardi Rirebuleba.

sesxeba aq xorcieldeba xangrZlivi vadiT da gamoiyeneba

kapitaldabandebaTa finansirebisaTvis. kapitalebis msoflio

bazari amgvari saxiT emsaxureba gafarToebuli

kvvlavwarmoebis process msoflio masStabiT. sesxebis

formebis da mixedviT kapitalTa msoflio bazari, Tavis

mxriv iyofa sakredito bazrad da fasiani qaRaldebis

bazrebad.

sasesxo kapitalebis msoflio bazris zemoT moyvanili

dayofa, garkveulwilad pirobiTia. praqtikaSi, nasesxebi

saSualebebis daniSnulebis da saboloo gamoyenebis zusti

dadgena, yovelTvis araa SesaZlebeli. msoflio fuladi

bazari da kapitalebis msoflio bazari organuladaa

urTierT dakavSirebuli. maTi urTierTqmedeba gansakuTrebiT

TvalsaCinoa moklevadiani resursebis saSualovadian an

grZelvadian da saportfelo investiciebSi transformaciisas.

sasesxo kapitalebis msoflio bazars gansakuTrebuli

institucionaluri struqtura aqvs. mis xerxemals bazris

profesionali monawileni qmnian, romlebic asruleben

Suamavlis rols saboloo msesxeblebsa da msoflios yvela

kreditors Soris. maT miekuTvnebian umsxvilesi

transnacionaluri bankebi, safinanso kompaniebi, safondo

birjebi da sxva safinanso-sakredito dawesebulebani.

sakredito-finansuri dawesebulebebis ZiriTad

klientebs, romlebic msesxeblebad gvevlinebian warmoadgenen

transnacionaluri kompaniebi, saxelmwifo organoebi,

saerTaSoriso da regionaluri organizaciebi.

kapitalebis msoflio bazars gansazRvruli

geografiuli lokalizaciac axasiaTebs. is Tavis TavSi

moicavs mraval saerTaSoriso finansuri centrs, romlebic

sasesxo kapitalebis udidesi masis akumilirebasa da

ganawilebas axdenen mTeli msoflios masStabiT. swored aq

xorcieldeba msoflioSi mimdinare yvela saerTaSoriso

savaluto, sadepozito, sakredito, saemisio da sadazRvevo

operaciebis lomis wili.

saerTaSoriso finansuri centris normaluri

funqcionerebisaTvis aucilebelia garkveuli winapirobebis

arseboba: mocemuli qveynis ekonomikuri ganviTarebis maRali

done; misi aqtiuri monawileoba msoflio vaWrobaSi:

kapitalis qmediTunariani erovnuli bazrisa da

ganviTarebuli sabanko sistemis arseboba; liberaluri

savaluto da SeRavaTiani sagadasaxado sistema; xelsayreli

geografiuli mdebareoba; fardobiTi politikuri

stabiluroba da a.S.

dasavluri samyaros wamyvan finansur centrad

samarTlianad iTvleba niu-iorki, romelic efuZvneba aSS-s

mZlavr ekonomikas da kapitalis Zalzed tevad bazars.

gansakuTrebiT didia misi roli aqciebisa da obligaciebis

emisiaSi, agreTve fasiani qaRaldebiT vaWrobaSi. niu-iorkis

safondo birJas badali ara hyavs msoflioSi.

mTavar evropul safinanso centrs warmoadgens

londoni. mas msoflioSi pirveli adgili uWiravs

saerTaSoriso savaluto, sadepozito da sakredito

57

operaciebis moculobiT. tradiciuli grZelvadiani sesxebis

sferoSi dasavleT evropaSi gamoirCeva ciurixi da mainis-

franqfurti. luqsemburgi specializirdeba mokle da

saSualo vadian sakredito operaciebze.

ukanasknel periodSi ganuxrelad matulobs tokios,

rogorc saerTaSoriso finansuri centris roli da

mniSvneloba. amas xels uwyobs iaponiis gadaqceva dasavleTis

samyaros udides kreditorad da iaponiis kapitalis bazris

liberalizacia.

SedarebiT axlaxans Seiqmna axali finansuri centrebi

msoflio meurneobis periferiebSi. maT ricxvs ganekuTvneba

singapuri, honkongi, baxreini, panama, agreTve bahamis,

seiSelisa da niderlandebis antiliis kunZulebi. maT miiRes

“ofSoris” saxelwodeba. es niSnavs, rom aq finansuri

operaciebi ar eqceva nacionaluri regulirebis qveS. umetes

maTgans agreTve SeRavaTiani savaluto reJimi axasiaTebs, rac

transnacionalur bankebsa da korporaciebs izidavs. amgvar

sagadasaxado TavSesafrebSi xSirad mxolod registrirdeba

garigeba, romelic realurad samyaros sruliad sxva nawilSi

xorcieldeba.

kapitalebis msoflio bazris ganviTareba xasiTdeboda

Sinagani winaaRmdegobebiTa da ara TanabarzomierebiT. erTis

mxriv, warmoebis mzardi internacionalizacia erovnuli

kapitalebis urTierT gadaxlarTvas uwyobs xels, xolo

meores mxriv, garkveul etapebze saxelmwifos Careva sagareo

ekonomikuri urTierTobebis sferoSi, asustebda qveynebs

Soris finansuri resursebis gadanawilebis sabazro meqanizms,

zRudavda da aCerebda kidec kerZo sasesxo kapitalis sxva

qveynebSi gatanas. amas adgili hqonda msoflio omebis dros,

politikuri kataklizmebisa da seriozuli ekonomikuri

krizisebis periodebSi (magaliTad “didi depresia” aSS-Si

1929-1933 wlebSi)

ukanaskneli sami aTwleulis ganmavlobaSi, aSkarad

dominirebda pirveli tendencia. am periodSi samecniero-

teqnikuri progresis, warmoebis internacionalizaciis

procesi gaaqtiurebis, saerTaSoriso vaWrobis elviseburi

ganviTarebis da sxva faqtorTa gavleniT, SeiniSneba

kapitalebis msoflio bazris grigalisebri ganviTareba. bevri

samrewvelod ganviTarebuli qveyana kapitalebis moZraobisa

da finansuri bazrebis TandaTanobiTi liberalizaciis

politikas atarebda. magram maTi SezRuduli SesaZleblobebi

sul ufro winaaRmdegobrivi xdeboda msoflio meurneobis

obieqtiur moTxovnebTan mimarTebaSi. es winaaRmdegoba

stiqiurad gadaiWra XX saukunis 50-60 wlebSi saerTaSoriso

sasesxo kapitalebis realuri bazris, egreTwodebuli

evrobazris warmoqmniT.

evrobazari warmoadgens fuladi saxsrebis

erTobliobas aSS dolarsa da sxva valutaSi, romelic

funqcionirebs sasesxo kapitalis saxiT erovnul sazRvrebs

gareT da ar eqvemdebareba saxelmwifo organoebis kontrols.

evrobazari iqca kapitalebis msoflio bazris birTvad.

warmoqmnis momentidan evrobazari viTardeba

gansakuTrebulad maRal tempebSi. 1979 wels misi saerTo

moculoba udrida 1 trilion dolars. ukve 1988 wlisaTvis

gadalaxuli iqna 5 trilioniani zRvari. bankebs Soris

ganmeorebadi depozituri operaciebis gamoklebiT, evrobazris

sufTa moculobam Seadgina 2,5 trilioni dolari.

kapitalebis msoflio bazris erToblivma moculobam,

kapitalis erovnul bazarze mimdinare saerTaSoriso sasesxo

operaciebis CaTvliT, ukve 1988 wlisaTvis Seadgina 3,2

trilioni dolari (ganmeorebadi aRricxvis gareSe).

evrobazris ganviTarebis kvalobaze, erovnuli bazrebis

mniSvneloba sasesxo kapitalebis saerTaSoriso migraciis

procesSi, Sesustda. magaliTad ukve 1988 wlisaTvis, axali

saobligacio sesxebis moculoba evrobazarze 3,7 jer

aRemateboda axali ucxouri emisiuri obligaciebis

moculobas kapitalebis erovnul bazarze. sabanko

dakreditebis sferoSi, evrobazris upiratesoba kidev ufro

aSkaraa (daaxloebiT 12,4 jer).

80-ani wlebidan, kapitalebis msoflio bazarze

gamoikveTa sasesxo operaciebis gafarToebis aSkara

tendencia, romelic ganxorcielebulia fasiani qaRaldebis

gamoSvebiT (e.w. sekiuritizacia). Tu 1979 wels evrobazareze

gacemuli kreditebis moculoba 4,4 jer aRemateboda amave

bazarze evroobligaciebis emisias, ukve 1983 wlidan

saerTaSoriso obligaciuri sesxebis gamoSveba mudmivad

aRemateba sakredito operaciebis moculobas.

58

kapitalebis erovnul bazrebze, ucxouri sesxebis emisia

kidev ufro aRemateba ucxour msesxeblebze gacemul

kreditebs (saSualod 5 jer).

arsebiTi cvlilebebia sesxebis procesis geografiul

struqturaSic. ganviTarebadi qveynebis sagareo

davalianebebis krizisis pirobebSi, gauaresda maT mier

kapitalebis msoflio bazridan resursebis mozidvis

SesaZleblobani. maTi wili ganxorcielebuli axali sesxebis

saerTo moculobaSi 80 wlebis Sua periodis 23%-dan, saukunis

bolos 5%-mde daeca. Sesabamisad gaizarda samrewvelod

ganviTarebuli qveynebis xvedriTi wili (71%-dan 91%-mde).

aRmosavleT evropis qveynebis wili praqtikulad ar

Secvlila da darCa 1%-s doneze, xolo saerTaSoriso

finansuri organizaciebisa da sxva msesxeblebis wili ki

umniSvnelod Semcirda (5%-dan 3%-mde). gansakuTrebulad

garTulda ara pirveli klasis msesxeblebisaTvis

saerTaSoriso saobligacio bazrebze SeRwevis SesaZlebloba.

magaliTad 2000 wels, axali obligaciuri sesxebis saerTo

moculobis 3,6 % modioda ganviTarebad qveynebze, maSin

rodesac samrewvelod ganviTarebul qveynebma miiRes 89,5%,

aRmosavleT evropis qveynebma mxolod 0,8%, xolo

saerTaSoriso da regionalurma organizaciebma ki 6,1%.

sasesxo operaciebis savaluto struqturaSi, bolo

aTwleulis ganmavlobaSi mcirdeba aSS-s dolaris, msoflios

wamyvani valiutis wili. Tu 70-an wlbSi am valutaze modioda

ucxour valutaSi gamosaxuli sazRvargareTuli sabanko

aqtivebis 3/4, saukunis bolosaTvis es maCvenebeli 59%-mde

daeca. Sesabamisad amaRlda sxva valutebis wili: 1990

wlisaTvis germanuli marka 13%, iaponuri iena 7%, Sveicaruli

franki 5%-iT da a.S. amerikul valutis roli kidev ufro

dakninda evrovalutis mimoqcevaSi Semosvlis mere. unda

aRiniSnos, rom gansakuTrebiT Sesustda saerTaSoriso

saobligacio bazarze amerikuli valutis poziciebi.

7.3. saerTaSoriso krediti da misi roli msoflio ekonomikaSi

saerTaSoriso krediti jer kidev feodaluri epoqis

xrwnis periodSi Caisaxa. pirvel sawyisad igi warmoadgenda

savaxSo kreditis gansakuTrebul nairsaxeobas da ZiriTadad

gamoiyeneboda omebisa da evropeli monarqebis sasaxlis karis

Senaxvis dasafinanseblad. saerTaSoriso kreditma ganviTareba

hpova warmoebis mzardi internacionalizaciis safuZvelze.

man daiwyo kvlavwarmoebis procesis momsaxureba msoflio

masStabiT.

saerTaSoriso krediti, rogorc ekonomikuri kategoria

asaxavs urTierTobebs romelic yalibdeba sxvadasva qveynis

kreditorebsa da msesxeblebs Soris, sesxis miRebis,

gamoyenebisa da procentiT dafarvis procesSi. am urTierTo-

baTa subieqtebs warmoadgenen saxelmwifoebi, bankebi da sxva

sakredito dawesebulebani, arasafinanso kompaniebi, agreTve

sxva fizikuri da iuridiuli pirebi. saerTaSoriso krediti,

rogorc sawarmoo urTierTobebis elementi, mWidrodaa

dakavSirebuli sasaqonlo warmoebis sxva kategoriebTan

(procenti, mogeba, savaluto kursi, sagadamxdelo balansi da

a.S)

samrewvelod ganviTarebul qveynebSi, saerTaSoriso

sakredito urTierTobaTa subieqtebad, ZiriTadSi kerZo

sawarmoebi da organizaciebi gvevlinebian. maTSi wamyvani

roli saerTaSoriso transnacionalur korporaciebs, bankebsa

da sadazRvevo kompaniebs ekuTvniT. kreditorTa da

msesxebelTaA ZiriTad mizans warmoadgens procentis an

samewarmeo mogebis saxiT maqsimaluri Semosavlis miReba.

sasesxo procentis warmoSobis wyaroa zedmeti Rirebuleba,

romelic movale qveyanaSi iqmneba.

saerTaSoriso krediti, saerTaSoriso urTierTobaTa

sferoSi, mTel rig umniSvnelovanes funqciebs asrulebs.

pirveli, igi uzrunvelyofs finansuri da materialuri

resursebis gadanawilebas qveynebs Soris, saSualebas aZlevs

maT gamoiyenenon isini meti efeqturobiT an daikmayofilon

59

yvelaze mwvave moTxovna sasesxo saSualebebze. meore,

saerTaSoriso krediti, msoflio meurneobis masStabiT

aZlierebs dagrovebis process, warmarTavs droebiT

Tavisufal saxsrebs erTi qveynidan kapitaldabandebaTa

dasafinanseblad meore qveyanaSi. da mesame, saerTaSoriso

krediti aZlierebs realizaciis process msoflio masStabiT,

da amiT afarToebs gafarToebuli kvlavwarmoebis sazRvrebs.

saerTaSoriso kreditis funqciidan gamomdinareobs misi

mniSvnelovani roli msoflio meurneobis ganviTarebaSi,

romelsac rogorc pozitiuri, aseve negatiuri Sedegebi aqvs.

erTis mxriv, saerTaSoriso krediti xels uwyobs

sawarmoo Zalebis, warmoebis internacionalizaciisa da

gacvlis procesebis ganviTarebas. is warmoadgens msoflio

vaWrobis gafarToebis mZlavr faqtors warmoSobs ra

msesxebel qveynis bazarze damatebiT moTxovnas.

gansakuTrebiT didia saerTaSoriso kreditis roli

sazRvargareT manqanebisa da mowyobilobebis realizaciis

saqmeSi. amgvari produqciis eqsportis dakrediteba

warmoadgens msoflio bazarze konkurenciuli brZolis

mZlavr iaraRs. saerTaSoriso krediti aseve warmoSobs

movale qveyanaSi pirdapiri ucxouri investiciebis

Semodinebis xelSemwyob winapirobebs da uSualod gamoiyeneba

ekonomikis struqturuli gardaqmnis calkeuli proeqtebisa

da mTliani programebis finansirebisaTvis.

meores mxriv, saerTaSoriso kredits SeuZlia

xelovnurad gaafarToos kreditor qveynebSi saqonlebis

warmoebisa da realizaciis sazRvrebi, riTac gaaRrmavebs

maTi ekonomikis disproporciebs da amZafrebs savaWro

balansebis gauwonasworeblobas. kidev ufro usiamovno

Sedegebi SeiZleba moyves msesxebeli qveynisaTvis zedmetad

didi ucxouri kreditebis mozidvasa da maTi gamoyenebis

dabal efeqturobas. movale qveynebidan procentebisa da

dividendebis saxiT erovnuli Semosavlis mniSvnelovani

wilis amoqaCvas SeuZlia seriozulad daartyas am qveynebis

gadaxdis unarianobas da seriozulad daarRvios

kvlavwarmoebis procesi. swored amaze miuTiTebs

ganviTarebadi qveynebis davalianebaTa krizisi. 1970 wlidan

ganviTarebadi qveynebis sagareo davalianeba gaizardi 10- jer

da TiTqmis trilion dolars aRwevda. magram finansuri

nakadebis mZlavrma Semodinebam, ganviTarebadi qveynebis didi

nawilisaTvis, ekonomikuri zrdis daCqarebis molodini ver

gaumarTla. ucxouri kreditebi xSirad gamoiyeneboda ara

mwarmoebluri miznebisaTvis _ Zalzed xarjiani prestiJuli

proeqtebisaTvis, iaraRis SesaZenad, sagadamxdelo balansis

deficitis dasafarad da a.S. paralelurad ganuxrelad

izrdeboda sagareo valebis momsaxurebis xarjebi, rasac 80-an

wlebSi saprocento ganakveTebis zrdamac Seuwyo xeli.

sagareo vali bevri qveynisaTvis autanel tvirTad iqca.

magaliTad meqsika 1982 wels, Semdgom argentina 2000 wels

aRmoCnden gadaxdis uunaroni da defolti realobad iqca.

Zveli valebisa da maTze ricxuli procentebis dasafarad

isini iTxoven valebis restruqturizaciasa da axali

kreditebis gamoyofas. miuxedavad sagareo davalianebis

Semdgomi zrdisa, ekonomikuri zrdis uzrunvelsayofad,

ganviTarebadma qveynebma ara Tu ver miiRes saWiro resursebi,

aramed iZulebulni arian giganturi Tanxebi daubrunon

TavianT kreditorebs. Tu ki finansuri resursebis wminda

nakadi ganviTarebad qveynebSi 1982 wlisaTvis Seadgenda 140

miliard dolars, Semdgom wlebSi igi transformirda wminda

gadinebad qveyanaSi (85 miliardi dolari saSualod

weliwadSi). Sedegad, ganviTarebad qveynebSi praqtikulad

Sewyda ekonomikuri zrda, Semcirda erT sul mosaxleze

gaangariSebiT Semosavlebi da moxmareba, xolo ekonomikaSi

kapitaldabandebani umsxvilesi davalianebis mqone qveynebSi

daeca 1970 wlis doneze.

7.4. kapitalebis msoflio bazarze sakredito

operaciaTa ZiriTadi saxeebi

msoflio praqtikaSi gamoiyeneba saerTaSoriso kreditis

mravalferovani formebi, romlebic SeiZleba ramodenime

ZiriTadi niSnis mixedviT dakvalificirdes.

Tavisi miznobrivi daniSnulebis mixedviT,

saerTaSoriso krediti iyofa dakavSirebul da safinanso

kreditad. dakavSirebul kreditebs mkacri miznobrivi

daniSnuleba aqvT, romelic dafiqsirebulia sakredito

xelSekrulebaSi. maT ricxvs ganekuTvneba komerciuli

60

kreditebi, romelic gaicema gansazRvruli saqonlis SesaZenad

an momsaxurebis xarjebis asanazRaureblad; sainvestico

kreditebi, romelic gaTvaliswinebulia konkretuli

obieqtebis Sesaqmnelad da a.S. maTgan gansxvavebiT, safinanso

kreditebs ar axasiaTebT mkacrad gansazRvruli miznobrivi

daniSnuleba. maTi gamoyeneba SesaZlebelia msesxeblis

Sexedulebebisamebr nebismieri miznisaTvis (saqonlis Sesydva,

investiciebi, safinanso operaciebis ganxorcieleba,

sagadamxdelo balansis deficitis dafarva, sagareo

davalianebis dafarva da a.S) dakavSirebuli da finansuri

kreditebi SesaZloa erTmaneTs avsebdnen, magaliTad

saSemsruleblo (Подрядный) samuSaoebis finansirebisas,

kompleqsuri mowyobilobebis miwodebisas (am ukanasknel

SemTxvevaSi finansuri krediti moizideba saavanso gadaxdebis

ganxorcielebisas).

gacemis formis mixedviT, ansxvaveben sasaqonlo da

savaluto kreditebs. saqonluri formiT umeteswilad

gvevlineba komerciuli (safirmo) kreditebi, xolo fuladi

formiT, safinanso kreditebi. savaluto kreditebi gaicema

kreditori an movale qveynis valiutaSi, an sxva valutaSi

(romelime saerTaSoriso saangariSsworebo erTeulSi).

vadianobis mixedviT saerTaSoriso kreditebi iyofa

moklevadian (erT wlamde), saSualo vadian (1-dan 5-7-wlamde)

da grZelvavadian (5-7 welze meti) kreditebad. moklevadiani

krediti, rogorc wesi gamoiyeneba sgareo savaWro operaciebis

dros (gansakuTrebiT sanedleulo saqonlebiT vaWrobisas).

manqana mowyobilobebis eqsporti Cveulebriv saSualo vadiani

kreditebiT finansirdeba. grZelvadiani kreditebi ZiriTadad

gamoiyeneba infrastruqturasa da sawarmoo sferoSi invest-

ticiaTa finansirebisaTvis, maT Soris msxvilmasStabian

proeqtebSi.

saerTaSoriso kreditis gansakuTrebuli nairsaxeobaa

kapitalis saerTaSoriso da sazRvargareTul bazrebze

obligaciebis,, aqciebisa da sxva fasiani qaRaldebis emisia.

ZiriTadi Tavisebureba sesxebis am formisa mdgonareobs imaSi,

rom bankebi aq gvevlinebian Suamavlebad msesxeblebsa da

uSualo kreditorebs, anu investorebs (romlebic axor-

cieleben sakuTari saxsrebis fasian qaRaldebSi dabandebas)

Soris.

kapitalebis msoflio bazari, farTo gagebiT

mTlianobaSi moicavs saerTaSoriso sakredito operaciebis

mTel erTobliobas. Tumca praqtikaSi es sityva viwro gagebiT

gamoiyeneba da vrceldeba mxolod qveynebs Soris Tavisufali

sasesxo kapitalis moZraobaze. masSi ar CairTveba magaliTad

saxelmwifoTaSorisi kreditebi, sagareo vaWrobis pirdapiri

dakrediteba da sxva dakavSirebuli sakredito operaciebi.

kapitalebis saerTaSoriso da sazRvargareTuli bazrebis

regularulad qveynebadi statistika, Seicavs mxolod

monacemebs safinanso kreditebze, obligaciur sesxebsa da

axal finansur instrumentebze.

amJamad safinanso kreditis yvelaze gavrcelebuli

formaa sindicirebuli evrokreditebi, romlis wyaroa

evrosavaluto bazris resursi. rogorc wesi amgvari

kreditebis organizirebas axdenen msxvili komerciuli

bankebi, romlebic saTaveSi udganan konsorciumebs da

aTanxmeben msesxeblebTan sasesxo pirobebs. sesxis vada

umeteswilad Seadgens 5-10 weliwads. evro kreditebi rogorc

wesi gaicema “roll over”-is pirobiT. rac niSnavs, rom

saprocento ganakveTi ar fiqsirdeba sesxis mTel periodze,

da regularulad gadaisinjeba (yovel 3 an 6 TveSi) imisda

mixedviT, Tu rogor Seicvleba sasesxo resursis Rirebuleba

saerTaSoriso safinanso bazarze. saprocento ganakveTi

roloveruli kreditebisaTvis Sesdgeba ori nawilisagan:

sabaziso ganakveTi da marJi. bazad miiReba Sesabamis bazarze

sam an eqvsTviani bankTaSorisi sadepozito procentuli

ganakveTi (magaliTad “libori” londonSi). marJa

damokidebulia msesxeblis kreditunarianobasa da sabazro

koniuqturaze. is SeiZleba meryeobdes 0,25-dan 2 %-mde.

kreditis Rirebuleba moicavs agreTve sxvadasxva saxis

sakomisioebs.

saerTaSoriso praqtikaSi gamoiyeneba roleveruli

kreditis Sesaxeb SeTanxmebis sxvadasxva forma da piroba. is

SesaZloa iTvaliswinebdes magaliTad valiutisa da kreditis

moculobis cvlilebas misi gamoyenebis romeliRac

Sualeduri periodis dadgomisas. kreditis dafarvas nawil-

nawil an erTianad, vadamdeli dafarvis SesaZleblobas da a.S.

61

safinanso kreditebi ucxoel msesxeblebze gaicema

erovnul bazrebzec, magram is ar TamaSobs iseT mniSvnelovan

rols, rogorsac sindicirebuli evrokreditebi.

80-ani wlebidan gaizarda obligaciuri kreditebis,

rogorc kapitalis saerTaSoriso da nacionaluri bazrebidan

grZelvadiani saSualebebis mozidvis formis, roli.

obligaciuri sesxis emisiasa da ganTavsebis organizacias

anxorcielebs sabanko sindikatis xelmZRvaneli jgufi, e.w.

menejerebi. am jgufis saTaveSi dgas wamyvani menejeri,

romelic msesxebli kontragentis rolSi gamodis da

pasuxismgebelia investorebTan sesxis xelmowerisa da

ganTavsebis organizaciaze. sindikatis monawileni

(anderraiterebi) menejerebTan erTad gascemen SeTanxmebuli

kursiT sesxis mTeli moculobis ganTavsebis garantias. isini

valdebulni arian obligaciis bazarze gauvrcelebeli

fasiani qaRaldi aiRon sakuTar portfelSi.

saerTaSoriso praqtikaSi gamoiyeneba obligaciuri

kreditis sxvadasxva formebi. am tipis sesxis gacemis

klasikuri variantia, fasiani qaRaldebis nacionalur

bazarze, adgilobrivi bankebis sindikatis mier, Sesabamis

valutaSi, mocemuli qveynis safondo birJaze kotirebuli

ucxouri obligaciebis sajaro emisia.. amJamad dominirebs

saerTaSoriso saobligacio sesxebi, romelic evrobazarze

emitirebulia mesame qveynis valutaSi internacionaluri

Semadgenlobis monawileTa sindikatis mier.

saobligacio sesxis pirobebi didi mravalferovnebiT

gamoirCeva. saprocento ganakveTi SesaZloa iyos fiqsirebuli

sesxi mTeli periodis ganmavlobaSi, an gadaisinjebodes

saerTaSoriso fuladi bazris koniuqturis Sesabamisad.

ukanasaknel SemTxvevaSi igi dgindeba bankTaSorisi

depozitebis ganakveTebis bazaze, romelsac emateba garkveuli

marJa. amasTan xSirad dgindeba is minimaluri zRvaric,

romelze dablac saprocento ganakveTi ar unda Camovides.

iSviaTad, magram arsebobs nulovani kuponiT emitirebuli

obligaciebic, romlis procenti gaiTvaliswineba emisiuri

kursis dadgenisas. nebismier SemTxvevaSi, sesxis RirebulebaSi

CarTulia menejerebisa da sindikatis sxva monawileTa

sakomisio jildos Rirebuleba.

saobligacio sesxebi, rogorc wesi gamoicema mkacrad

gansazRvruli vadiT (Cveulebriv 3-15 wliT). Tumca cnobilia

pirvelxarisxovani msesxeblebis uvado obligaciaTa emisiis

SemTxvevebic.

saerTaSoriso praqtikaSi aseve gamoiyeneba

konvertirebadi obligaciebi, romlebic garkveul pirobebSi,

SesaZloa gaicvalos movale kompaniis aqciebze winaswar

dadgenili kursiT. ukanasknel wlebSi did investorebs Soris

didi popularobiT sargeblobs obligaciebi variantiT _

calke dokumentiT, romelic mflobels aniWebs uflebas

SeiZinos aqciebi garkveuli periodis ganmavlobaSi

fiqsirebuli kursiT. amgvari fasiani qaRaldebis

gansakuTrebuli saxea oblegaciebi oqros variantiT, romelic

aZlevs uflebas investors SeiZinos oqro myar fasebSi,

bazris koniuqturisagan damoukideblad.

80-an wlebSi sasesxo kapitalebis bazarze farTo

gavrceleba hpova sxvadasxva axalma finansurma instrumentma.

maT ricxvs ganekuTvneba e.w. evronotebi, anu mokle da

saSualo vadiani valdebulebani, mcuravi saprocento

ganakveTiT, agreTve fasiani qaRaldebis ganTavsebis

regularulad ganaxlebadi garantiebi. moklevadian finansur

dokumentebSi, TvalsaCino adgili ukavia evrokomerciul

qaRaldebs_kerZo kompaniaTa valdebulebebs, romelic gamoi-

cema 3–6 Tvis vadiT, romelsac Sesabamisi saerTaSoriso

fuladi bazris sabaziso ganakveTze daricxuli aqvs mcire

marJa.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის: 1. დაახასიათეთ რა როლი უკავია სახელმწიფოს კაპიტალის

გატანაში; 2. დაახასიათეთ მსოფლიო ფულადი ბაზარი და კაპიტალების

მსოფლიო ბაზარი; 3. დაახასიათეთ საერთაშორისო კრედიტის როლი მსოფლიო

ეკონომიკაში; 4. დაახასიათეთ საკრედიტო ოპერაციათა ძირითადი სახეები.

62

Tavi VIII. A warmoebis internacionaluri fasi da misi formirebis Taviseburebani

8.1. warmoebis internacionaluri fasi

warmoebis ekonomikuri pirobebi, yovel calkeul

nacionalur meurneobaSi gansxvavebulia. gansxvavebani

meurneobis teqnikuri uzrunvelyofis, muSakebis

kvalifikaciis doneebsa da warmoebis bunebriv pirobebSi,

ganapirobeben Sromis nayofierebis saSualo doneebSi

mniSvnelovani gansxvavebebis arsebobas. es niSnavs, rom

Sromis danaxarjebi, gaweuli erTgvarovani produqciis

yoveli erTeulis warmoebaze TiTeuli qveynis mixedviT

gansxvavebuli iqneba. cxadia yovel qveyanaSi aseve yalibdeba

Sromis intensivobis sakuTari done. amitom, samuSao drois

erTi da imave monakveTSi, Sromis realuri danaxarjebi,

qveynebis mixedviT realurad sxvadasxvaa. Tu ki imasac

gaviTvaliswinebT, rom am dros Sromis nayofierebac

gansxvavebulia, aSkara xdeba is faqti, rom erTi da imave

droSi, calkeul qveynebSi Rirebulebis sxvadasxva sidide da

produqciis erTeuli iqmneba. cxadia ar daemTxveva arc

produqciis erTeulis Rirebuleba. yovel qveyanaSi arsebobs

saqonlis warmoebis sazogadoebrivad aucilebeli Sromis

danaxarjis sidide, rac gansazRvravs kidec mis Rirebulebas.

saqonlis saerTaSoriso brunvis, warmoebis

internacionalizaciis donis zrdis kvalobaze, rac Sromis

saerTaSoriso doneze gansazogadoebis niSania, Rirebuleba

iqceva internacionalur kategoriad. calkeuli qveynebis

erovnuli Sroma sazogadoebriv aRiarebas hpovebs rogorc

msofli erToblivi Sromis raRac nawili.

Sromis danaxarjebi calkeul qveynebSi gamodis rogorc

individualuri danaxarjebi. amasTan erTad Rirebulebis

kanoni moiTxovs gansxvavebuli individualuri danaxarjebis

Sewonasworebas sazogadoebriv danaxarjebTan. amitom,

saqonlis gacvla msoflio bazarze unda ganxorcieldes ara

erovnul sazogadoebrivad aucilebeli Sromis danaxarjebis

bazaze, aramed, saSualod msoflio aucilebeli

sazogadoebrivi SromiTi danaxarjebis safuZvelze. cxadia

saerTaSoriso gacvlebis safuZvelSi Zevs ara nacionaluri,

aramed internacionaluri Rirebuleba.

saqonlis internacionaluri Rirebuleba ganisazRvreba

sazogadoebrivad aucilebeli droiT, romelic saWiroa mis

sawarmoeblad sazogadoebrivad normalur saSualo msoflio

pirobebSi. produqciis erTeulze, sazogadoebrivad

aucilebeli samuSao dro, daxarjuli iqneba saSualo

msoflio intesivobisa da mwarmoeblurobis Sromis mier.

ganviTarebuli sasaqonlo warmoebis pirobebSi, fasis

safuZvelSi Zevs ara Rirebuleba, aramed warmoebis fasi,

romelic udris warmoebis xarjebs plius saSualo mogeba.

warmoebis danaxarjebi ganisazRvreba rogorc cocxali, aseve

warsuli Sromis danaxarjebiT. ramdenadac nedleulis,

energiis, sawarmoo mowyobilobebis gamoyenebis efeqturoba

qveynebis da mixedviT gansxvavebulia, cxadia nacionaluri

warmoebis xarjebi dakavSirebuli amgvar xarjebTan,

bunebrivia aseve gansxvavebuli aRmoCndeba. amasTan erTad,

qveynebi didad gansxvavdeba erTmaneTisgan ara mxolod

cocxali Sromis danaxarjebiT, aramed misi anazRaurebis

doniTac.

rac Seexeba kapitalze mogebis saSualo normas TiTeul

qveyanaSi, igi yalibdeba dargebs Soris kapitalisa da samuSao

Zalis Tavisufali gadadinebiT. erovnuli saSualo mogebis

doneebi gansxvavebulia, magram es sxvaoba arcTu maRalia.

mogebis normis nacionalur doneze gavlenas axdens warmoebis

saerTaSoriso pirobebi, amasTan, rac metadaa qveyana CarTuli

saerTaSoriso sameurneo brunvaSi, miT Zlieria amgvari

gavlena. laparakia ara mxolod samuSao Zalis, an

gansakuTrebiT kapitalis gadadinebis gavlenaze. Tumca

cnobilia rom, samuSao Zalisa da kapitalis gadadinebas

adgili aqvs msoflio meurneobaSic (erTi qveynidan meoreSi),

magram am process abrkolebs mTeli rigi winaRobebi rogorc

obieqturi xasiaTis, aseve nacionaluri saxelmwifoebis mTeli

rigi qmedebebisa, riTac garkveul wilad izRudeba rogorc

kapitalis, aseve samuSao Zalis migracia.

mogebis normaze gavlenas axdens aseve saqonlis

moZraobac, anuQqveynis monawileoba msoflio vaWrobaSi. Tu

warmoebis romelime dargSi, romelic mniSvnelovanwilad

orientirebulia msoflio bazarze (da aseTi dargebi sul

63

ufro metia), mogebis norma aRmoCndeba bevrad maRali vidre

mogebis saSualo norma qveyanaSi, am dargiskn wamova

kapitalebi warmoebis sxva dargebidan. ramdenadac

analogiurad ganviTardeba movlenebi xva qveynebSic, male

aRmoCndeba rom msoflio bazari gadajerebuli iqneba am

produqciiT. cxadia daiwyeba masze fasebis vardna. zemoT

Tqmulidan gamomdinareobs, rom nacionalur kompaniebs Soris

konkurenciaze gavlenas axdens agreTve msoflio bazrebze

realizaciis pirobebic, rac Tavis mxriv iwvevs sxvadasxva

qveynebSi mogebis normis donis daaxloebas.

amgvarad, yovel qveyanaSi yalibdeba warmoebis

erovnuli danaxarjebis garkveuli done, romelic mogebis

erovnul saSualo donesTan erTad ayalibebs waroebis

nacionalur fass, rac Tavismxriv gansazRvravs saqonlis

nacionalur fasebs.

msoflio bazarze xorcieldeba gansxvavebuli fasebis

Sedareba da msoflio fasi yalibdeba im nacionaluri fasebis

gavleniT, romelTa safuZvelSi warmoebis msoflio

masStabiT sazogadoebrivad aucilebeli danaxarjebi Zevs, anu

warmoebis internacionaluri fasi. is ar SeiZleba ganvixiloT

rogorc erovnuli warmoebis fasebis raRac saSualo

ariTmetikuli sidide. internacionalur masStabSi warmoebis

sazogadoebrivad aucilebeli danaxarjebi yalibdeba

umeteswilad saqonlis warmoebis pirobebiT im qveyanaSi,

romelic wamyvania mocemuli saqonlis msoflio bazarze

miwodebaSi. amavdroulad, nacionaluri bazrisagan

gansxvavebiT, romelSic saqonlis umsxvilesi mwarmoebeli,

umsxvilesi mimwodebelicaa, msoflio bazarze xSirad

saqonlis meti wilis realizacias axdenen qveynebi, romelTa

wilic msoflio warmoebaSi mniSvnelovnad dabalia.

8.2. msoflio fasebze moTxovnisa da miwodebis

gavlena.

warmoebis internacionaluri fasi, warmoadgens

internacionaluri Rirebulebis saxeSecvlil formas da

warmoadgens mowodebis mxridan fasis safuZvels. magram

sabazro meurneobaSi fasi yalibdeba moTxovna-miwodebis

erTdrouli gavleniT. gamyidveli yovelTvis dainteresebulia

fasis aweviT, maSin rodesac myidveli cdilobs SeiZinos

saqoneli ufro dabal fasSi. rodesac moTxovna da miwodeba

awonasworebs erTmaneTs, yalibdeba wonasworuli fasi,

romelic misaRebia, rogorc myidvelis, aseve gamyidveli-

saTvisac. grafikulad, wonasworobis fasi, Seesabameba

moTxovnisa da miwodebis mrudebis gadakveTis wertils. am

wertils xSirad, ingliseli ekonomistis _ marSalis

sapativcemod moixsenieben “marSalis jvari”-s saxeliT.

marSalis jvari Sedgeba (grafiki.1) ori mrudisagan:

moTxovnis mrudi, romelic ecema fasis zrdis kvalobaze da

saqonlis miwodebis mrudisagan, romelic izrdeba fasis

zrdasTan erTad. am ori mrudis gadakveTa gansazRvravs

saqonlis wonasworobis fass.

marSalis jvars aqvs neoklasikuri TeoriisaTvis

udidesi mniSvneloba. Mmravali aseTi jvari amSvenebs

ekonomikis yvela Tanamedrove saxelmZRvanelos. swored

amgvari grafikuli gamosaxulebis saSualebiT yvelaze

advilad aixsneba mravali ekonomikuri movlenebi.

გრაფიკი №1. მარშალის ჯვარი

64

ekonomikur TeoriaSi mniSvnelovan rols TamaSobs

agreTve sxvadsxva efeqtebi da paradoqsebi, romlebic

gviCvenebs ekonomikur kanonTa ucnaur gamovlenebs, xSirad

maT dazustebas, rom saWiroebs da gadaxedvasac ki. rogorc

wesi, isini gamoiyeneba ekonomistTa mier sxvadsxva Teoriis,

aseve hipoTezaTa da ideaTa sailustraciod, amitom maTi

codna sasargebloa.

moTxovna-miwodebis Tanafardobidan gamomdinare

romeli danaxarjebis ra doneze iqneba orientirebuli fasi?.

Tu moTxovna Zalzed mniSvnelovania, maSin msoflio fasi

SesaZlebelia aRmoCndes warmoebis uaresi pirobebis (Tundac

maTi wili msoflio bazarze iyos umniSvnelo) Sesabamis

warmoebis fasis doneze, rac saSualebas miscems

mwarmoeblebs am qveynebidan gavidnen msoflio bazarze da

miiRon mogeba. warmoebis saSualo da gansakuTrebiT

saukeTeso pirobebis mqone qveynebSi, mwarmoeblis mogeba

iqneba sakmarisad maRali, rac mocemul biznesSi

kapitaldabandebebis zrdis stimuli gaxdeba. warmoebis

Sesabamisi zrda am qveynebSi gazrdis bazarze miwodebas.

Sesabamisad fasi daiwyebs klebas da igi Camoyalibdeba

doneze, romelic daaxloebs saqonlis fass warmoebis

msoflio saSualo pirobebSi sazogadoebrivad aucilebeli

danaxarjebis donesTan.

Tu ki sasaqonlo masa msoflio bazarze mniSvnelovnad

aWarbebs am saqonelze moTxovnas, maSin msoflio fass

gansazRvraven saqonlebi, romlebic damzadebulia msoflioSi

saukeTeso warmoebis pirobebSi. warmoebis cudi, da Tundac

saSualo pirobebis mqone qveynebis mwarmoebelebi iZulebulni

iqnebian datovon bazari. miwodebis Semcireba TandaTan

Seamcirebs mocemul saqonelze fasebis vardnas da

ganapirobebs saqonelze msoflio fasis kvlav warmoebis

saSualo pirobebSi Camoyalibebuli warmoebis fasisken

moZraobas.

mocemul saqonelze moTxovna-miwodebis Tanafardobaze

gavlenas axdens sxva bazrebze im saqonlebis miwodebac,

romelTac analogiuri samomxmareblo Tvisebebi aqvT.

magaliTad sinTetikuri kauCukiT vaWrobis zrda amcirebs

naturaluri kauCukiT vaWrobas, rac asev gavlenas iqoniebs

masze msoflio fasis formirebaze da a.S.

ramdenadac msoflio bazarze samuSao Zalisa da

kapitalebis Tavisufali gadadinebis SesaZleblobani

fardobiTad SezRudulia, msoflio bazarze moTxovnis

miwodebaze metobis (an piriqiT) periodebi SesaZloa ufro

xangrZlivi iqnes, vidre erovnul meurneobaSi. ama Tu im

saqonelze sakmaod stabiluri da mdgradi moTxovnis

pirobebSi, qveyana romelic SesZlebs erovnuli Sromis

nayofierebis amaRlebasa da Sesabamisad produqciis

erTeulze erovnuli danaxarjebis Semcirebas, moaxerxebs

gayidos es saqoneli msoflio bazarze fasiT, romelic

Seesabameba adre Camoyalibebul msoflio fass, romelic

regulirdeboda warmoebis msoflio saSualo, an Tundac

uares pirobebSi warmoebis fasiT, da Sesabamisad miiRos

garkveuli drois ganmavlobaSi ufro maRali mogeba

(zemogeba).

msoflio bazris gansakuTrebuloba moTxovna -

miwodebis kuTxiT mdgomareobs imaSi rom, im calkeul

qveynebs, romlebic mocemul saqonlebs awarmoeben msoflio

masStabiT maRali danaxarjebiT SeuZliaT (da es xSirad

xdeba) satarifo an arasatarifo barierebis SeqmniT SezRudon

an saerTod ar SemouSvan sakuTar bazrebze saqoneli,

romelic warmoebulia ufro naklebi danaxarjebis pirobebSi.

es niSnavs, rom msoflio moTxovna ukeTes pirobebSi

warmoebul saqonlebze mcirdeba, rac TavisTavad aisaxeba

saqonlis msoflio fasze. amitom qveynebi romlebic

awarmoeben saqonels ufro naklebi danaxarjebiT, veRar

SesZleben srulfasovnad isargeblon sakuTari

upiratesobebiT msoflio bazarze. miuxedavad, calkeul

saqonlebze moTxovna-miwodebis gavleniT calkeul

saqonlebze msoflio fasebis mniSvnelovani gadaxrisa

warmoebis erovnuli fasidan (msoflio masStabiT

sazogadoebrivad aucilebeli saSualo danaxarjebidan),

moTxovna miwodebis moqmedebis igive meqanizmi, rogorc Cans

xels uwyobs fasis midrekilebas dauaxlovdes saSualo

danaxarjebis dones.

msoflio fasi, romlis safuZvelSic, rogorc wesi

warmoebis internacionaluri fasi devs, warmoadgens

65

warmoebis saerTaSoriso masStabSi stimulirebis da Sromis

ekonomiis faqtors. yvela qveyana iZulebulia moaxerxos

warmoebis internacionalur fasze orientacia, anu sxva

sityvebiT rom vTqvaT, Sromis sazogadoebrivad aucilebel

danaxarjebze. amitomac, Sromis ufro dabali nayofierebis

mqone qveynebi miiswrafian misi amaRlebisaken im angariSiT,

rom maTi danaxarjebi miuaxlovdes sazogadoebrivad

aucilebel dones. Tavis mxriv, qveynebi romlebmsac ukve aqvT

Sromis nayofierebis ufro maRali done, dainteresebulni

arian mis Semdgom zrdaSi, ramdenadac, yidian ra sakuTar

saqonels msoflio fasebSi, isini iReben damatebiT mogebas.

magram, warmoebis internacionaluri fasi, warmoadgens ra

sasaqonlo warmoebis kanonTa iaraRs, amavdroulad

ganapirobebs mkacr sakonkurencio brZolas sxvadasxva qveynis

mwarmoebelTa Soris da iwvevs bevri maTganis gakotrebasac.

8.3. faswarmoqmnaSi samomxmareblo Rirebulebis

roli

imis miuxedavad, rom msoflio bazarze faswarmoqmnis

safuZvels warmoadgens warmoebis internacionaluri fasi, es

ar niSnavs rom, saqonlis samomxmareblo Rirebuleba ar

aisaxeba mis fasze. saqonlis SemZens upirveles yovlisa

ainteresebs misi samomxmareblo Rirebuleba, da sxva Tanabar

pirobebSi is ukeTesi samomxmareblo Tvisebebis saqonels

aniWebs upiratesobas.

msoflio bazarze, konkurenciuli brZolis procesSi,

msoflio masStabiT yalibdeba ara mxolod sazogadoebrivad

aucilebeli danaxarjebi, aramed saqonlis sazogadoebrivad

aucilebeli samomxmareblo Rirebuleba. is warmoadgens,

saqonlis Tvisebas, daakmayofilos warmoebis mocemul

pirobebSi normalurad miCneuli adamianis sawarmoo an piradi

moTxovnileba.

magaliTad, Tu laparakia sasursaTo saqonelze,

gadamwyveti mniSvneloba eniWeba gemur Tvisebebs, Senaxvis

unars, iersaxes da aS. nedleulis mravali saxeobisaTvis

arsebiTia garkveuli nivTierebebis Semcveloba. Zalzed

mravalferovania moTxovnebi romelsac unda akmayofilebdes

manqana-danadgarebi. manqanebi, romelTac axasiaTebT msgavsi

konstruqcia da Tundac mwarmoebluroba, SesaZloa

gansxvavdebodnen saimedoobiT, eqspluataciis vadianobiT,

woniT, xarixiT da aS. warmoebis mocemul pirobebSi msoflio

teqnikuri done, anu xarisxis msoflio standarti, yalibdeba

yovel calkeul manqanasa da danadgarze.

ramdenadac momxmarebeli bazarze irCevs ukeTesi

samomxmareblo Tvisebis saqonels, mwarmoebelic cxadia

aqeTken iqneba orientirebuli. magram warmoebis danaxarjebi,

romlebic ukavSirdeba saqonlis xarisxis zrdas, SesaZloa

mniSvnelovnad gansxvavdebodnen, rac damokidebulia

warmoebis teqnologiaze, bunebriv pirobebsa da sxva

faqtorebze. magaliTad, sabados Taviseburebebidan

gamomdinare, Sromis erTgvarovani danaxarjebiT SesaZloa

miRebul iqnes sruliad gansxvavebuli xarisxis madani. magram,

momxmarebels mwarmoeblis xarjebi naklebad ainteresebs. is

mzadaa gadaixados ufro maRali fasi ukeTesi xarisxis

produqciaSi. Sesabamisad, saqonlis samomxmareblo

Rirebuleba arsebiT gavlenas axdens msoflio fasebis

formirebaze. konkurenciuli brZola iwvevs sazogadoebrivad

aucilebel sasargeblo efeqtze gaangariSebiT,

sazogadoebrivad aucilebeli danaxarjebis formirebas. Tu

calkeuli mwarmoebeli iZulebulia am efeqtis misaRwevad

gazardos sakuTari sawarmoo xarjebi, sazogadoeba am

xarjebs ar daufaravs. msoflio bazarze warmoebis erovnuli

danaxarjebis reduqcia iwvevs warmoebis internacionaluri

fasis formirebas, xolo samomxmareblo RirebulebaTa

reduqcia calkeul qveynebSi ki samomxmareblo Rirebulebis

formirebas msoflio masStabiT. msoflio fasi gamoxatavs

sazogadoebrivad aucilebeli xarisxis saqonlis warmoebis

internacionalur fass fulad gamoxatulebaSi.

faswarmoqmnis praqtikaSi fasebi im saqonelze, romelic

ver pasuxobs msoflio bazarze sazogadoebrivad aucilebel

xarisxs (Tanamedrove teqnikur dones), dgindeba ufro dabal

doneze. firmebi, romlebic iwyeben saqonlis gamoSvebas

xarisxiT, romelic aRemateba msoflio saSualo teqnikur

dones, yidian maT ufro maRali fasiT, da Sesabamisad iReben

damatebiT Semosavlebs.

Tanamedrove pirobebSi, rodesac teqnikis done

ganuxrelad rTuldeba, maTi momxmareblisTvis arsebiTi xdeba

66

ara mxolod Tavad teqnikis xarisxi, aramed im momsaxurebis

xarisxic, romelsac uwevs mwarmoebeli momxmarebels rogorc

realizaciis aseve produqciis eqspluataciis procesSi.

msoflio bazarze yalibdeba sayovelTaod miRebuli

(sazogadoebrivad aucilebeli) saqonlis miwodebis, teqnikuri

momsaxurebis, sagarantio remontisa da a.S. pirobebi.

mwarmoeblis danaxarjebi, gaweuli am samuSaoebze,

gaiTvaliswineba saqonlis msoflio fasSi. Tu mwarmoebels ar

ZaluZs saqonlis miwodebisa da momsaxurebis sayovelTaod

aRiarebuli standartiT, mas ver eqneba pretenzia saqonelSi

msoflio fasis miRebaze.

8.4. msoflio fasis internacionaluri Rirebulebidan

gadaxris faqtorebi

msoflio fasi yalibdeba ara mxolod moTxovna-

miwodebisa da warmoebis internacionaluri fasis safuZvelze.

Aaramed, faswarmoqmnaze moqmedebs mTeli rigi sxva

faqtorebic.

me-19 saukunis bolosa da me-20 saukunis dasawyisSi

warmoiSva kartelis organizaciuli formis saerTaSoriso

monopoliebi, romlebic warmoadgenen sxvadaxva qveynis

msxvili kompaniebis garigebas msoflio bazris ganawilebisa

da monopoliuri fasebis Camoyalibebis Taobaze. es fasebi

SeiZleba iyos monopoliurad maRali, Tu kartelis

monawileni gvevlinebian saqonlis momwodeblebad, da

monopoliurad dabalic, Tu ki isini saqonlis upirveles

yovlisa nedleulis myidvelebi arian. faqtia rom,

monopoliebi mudmivad agdebdnen msoflio fasebs im

nedleulze, romelic moewodeboda ganviTarebuli qveynebidan,

da warmoebuli iyo sawarmoebSi, romelic monopoliebs ar

ekuTvnoda.

meore msoflio omis Semdgom, zogierT msoflio

sasaqonlo bazarze farul moqmedebas agrZelebdnen

saerTaSoriso kartelebi, Tumca bevr samrewvelod

ganviTarebul qveyanaSi, sazogadoebis ZalisxmeviT miRebuli

iyo kanonebi, romelic zRudavda maT saqmianobas.

msoflio meurneobaSi sul ufro mzardi rolis TamaSi

daiwyes transnacionalurma koncernebma, romlebsac aqvT

sakuTari sawarmoebi msoflios mraval qveyanaSi, da

miiswrafian mTeli rigi produqtis warmoebis monopoli-

zaciisaken. maRalspecializirebuli warmoebis pirobebSi,

zogierTma nacionalurma kompaniamac SesZlo produqciis

calkeuli saxeobebis bazris monopolizireba. fasebis

asagdebad, umsxvilesi kompaniebi iyeneben xarisxis

monopolias. yovelive es ki qmnis produqciis calkeul

saxeobebze monopoliurad maRali msoflio fasebis

Camoyalibebis pirobebs, romelic gadaxrilia warmoebis

internacionaluri fasidan.

paralelurad, Tanamedrove pirobebSi mTeli rigi

faqtorebi asustebs saerTaSoriso bazarze monopoliuri

fasebis rols. Samecniero-teqnikuri progresis pirobebSi,

mudmivad Cndeba produqciis axali saxeobebi, romelTac

xSirad igive Tvisebebi aqvT, rogorc ukve adre warmoebuls.

es amZafrebs sxvadasxva dargis kompaniebs Soris

konkurenciul brZolas.

sxvadasxva dargis kompaniebs Soris midis brZola

msoflio bazris erToblivi moTxovnis gansazRvruli wilis

dapyrobisaTvis (aSS-iamas eZaxian momxmareblis dolarisaTvis

brZolas). kompaniaTa sxvadasxva jgufebs Soris brZola

aviwroebs monopoliuri fasebis gavrcelebis areals.

aqeTkenaa mimarTuli axalgazrda qveynebis politikac,

rac ewinaarmdegeba samrewvelod ganviTarebul qveynebSi

saqonlis SeZenisas monopoliurad maRali fasebis

Camoyalibebas. GgansakuTrebuli mniSvneloba aqvs axalgazrda

qveynebis brZolas maT mier msoflio bazarze miwodebul

nedleulsa da sursaTze monopoliurad dabali fasebis

Camoyalibebis winaaRmdeg.

msoflio fasebze arsebiTi zegavlena aqvs saxelmwifo

regulirebis zrdasac, agreTve sagareo vaWrobaSi proteq-

cionistuli RonisZiebebis gatarebas, sxvadasxva saxis raode-

nobriv SezRudvebsa da kvotirebas, sabaJo-satarifo

politikas da a.S. anu yovelive imas, rac xels uSlis

erovnul da msoflio bazrebze fasebis gaTanabrebas. amve

mimarTulebiT moqmedebs mTeli rigi Sida gadasaxadebis,

gansakuTrebiT iribi gadasaxadebis arseboba, rac

67

mniSvnelovnad zrdis Sida fasebs msoflio fasebTan

SedarebiT. amavdroulad saxelmwifo, eqsportis gazrdis

mizniT bevrgan garkveul premiebsac ixdis an eqsportis

aSkara subsidirebas eweva, rac iwvevs calkeul saqonelze

sagareo-savaWro fasis xelovnur dawevas. omis Semdgom

periodidan farTod gavrcelebuli saxelmwifo kreditebi da

subsidiebi aseve seriozul zegavlenas axdenen sagareo-

savaWro fasebze, ramdenadc kreditis angariSSi saqonlis

miwodebisas, kreditori qveynebi, rogorc wesi fasebs

xelovnurad beraven.

faqtorad, romelic msoflio bazris fasebze axdens

gavlenas, iqca saxelmwifoTaSorisi saxelmwifo regulireba,

ganskuTrebiT romelic dakavSirebulia dasavleTevropuli

ekonomikuri integraciis ganviTarebasTan. evrokavSirSi aris

mcdeloba ganxorcieldes monawile qveynebs Soris vaWrobis

zenacionaluri regulireba. es upirveles yovlisa exeba

fasebs sasoflo-sameurneo produqciaze.

8.5. araeqvivalenturi gacvlis arsis Sesaxeb

zogierTi ekonomistis azriT, ganviTarebul

samrewvvelo qveynebSi, Sromis nayofierebis doneebSi

arsebuli ganasxvavebani iwvevs araeqvivalenturi gacvlis

problemis warmoSobas.

ramdenadac saqonlis internacionaluri Rirebuleba

(warmoebis fasi) ganviTarebul qveynebSi ufro maRalia, vidre

fasi, xolo ganviTarebad qveynebSi ki piriqiT, internacio-

naluri Rirebulebis safuZvelze ganxorcielebuli gacvlis

pirobebSi, ganviTarebuli qveyana miiRebs garkveul namats

sakuTari nacionaluri Rirebulebis zeviT, maSin rodesac,

ganviTrebad qveyanaSi dadgeba nacionaluri Rirebulebis

srulad amogebis problema. amgvarad, ekonomikis ganviTarebis

maRali donis mqone qveynebi, ganviTarebad qveynebTan

ganxorcielebuli sagareo ekononikuri urTierTobebidan

amoigeben ganivTebuli Sromis met odenobas, vidre sanacvlod

gascemen. amaSia swored, am TvalTaxedvis momxreebis azriT,

araeqvivalenturi gacvlis arsi, rac saSualebas aZlevs

ekonomikurad ufro ganviTarebul qveyanas, ganaxorcielos

naklebad ganviTarebuli qveynis ekonomikuri eqspluatacia.

amgvari TvalTaxedva, seriozul winaaRmdegobaSia

upirveles yovlisa Tanamedrove Teoriul koncefciebTan.

saqonlis RirebulebiT (warmoebis fasi) gacvla, yovelTvis

gulisxmobs, rom saqonlis mwarmoebeli, romlis

individualuri danaxarjebi ufro maRalia vidre

sazogadoebrivad aucilebeli, gacvlis procesSi ver

inazRaurebs skuTari Sromis srul danaxarjebs, da miiRebs

maT mxolod nawils, anu mxolod imas, rac Seesabameba

sazogadaebrivad aucilebeli danaxarjebis dones. magram,

gacvla am pirobebSi ar SeiZleba CaiTvalos araeqvivalen-

turad. piriqiT, is rom gacvlis procesSi srulad iRebdes im

Rirebulebas, romelic tolia sakuTari individualuri

danaxarjebisa, sazogadoeba mas faqtiurad gadauxdida

drois mocemul momentSi saSualod Camoyalibebul donesTan

SedarebiT zedmets, da swored amgvari gacvla iqneboda

araeqvivalenturi.

Tumca, gacvlisas, romelic efuZvneba internacionalur

Rirebulebas (warmoebis fass), naklebi Sromis nayofierebis

donis mqone qveyana gascems met ganivTebul Sromas, vidre

sanacvlod Rebulobs, magram am dros igi mainc mogebuli

rCeba.

marTlac, im saqonlis msoflio fasi, romelsac

ekonomikurad naklebad ganviTarebuli qveyana yidis, ufro

dabalia, vidre maTi nacionaluri Rirebuleba, maSin msoflio

fasi saqonlebisa, romelsac es qveyana SeiZens msoflio

bazarze aseve dabalia, da xSirad bevrad dabali, vidre maTi

warmoebis Rirebuleba amgvar qveynebSi. mocemuli qveynebi,

SeiZenen ra saqonels msoflio bazarze, moaxdenen

nacionaluri Sromis nawilis ekonomias. amasTan, produqciis

mravali saxeoba, romlis SeZenac SeuZlia msoflio bazarze

ekonomikurad nakleb ganviTarebul qveyanas, sakuTari

erovnuli meurneobis mier saerTod ar iwarmoeba, xolo maTi

warmoebis organizacia moiTxovda nacionaluri Sromis

uazrod bevr Ddanaxarjs. amgvarad, warmoebis

interncionalur fasze orientirebuli fasebis pirobebSi

saqonelgacvlisas, Sromis nayofierebis naklebi donis mqone

qveyana dakargavs Rirebulebis nawils rogorc gamyidveli,

68

magram moigebs rogorc myidveli. intrnacionaluri

RirebulebiT gacvlis procesSi, rodesac procesSi CarTulia

Sromis nayofierebis gansxvavebuli donis mqone qveynebi,

principalur sargebels naxavs procesis rogorc erTi, aseve

meore mxare.

samrewvelod ganviTarebul da naklebad ganviTarebul

qveynebs Soris araeqvivalenturi gacvlis mizezebi

mdgomareobs ara imaSi, rom aSkaraa Sromis nayofierebis

doneebSi mniSvnelovani sxvaoba, aramed TviT ekonomikur

urTierTobaTa sistemis arsebul meqanizmSi. vaWroba am

jgufis qveynebs Soris saqonlis warmoebis fasebTan

mimarTebaSi araeqvivalenturad mimdinareobs

mniSvnelovanwilad im garemoebis gamo, rom fasebi

mniSvnelovnad gadaixara warmoebis internacionaluri

Rirebulebidan (warmoebis internacionaluri fasidan).

amgvari saxis gadaxrebi SesaZloa iyos ori saxis:

prveli: garkveul saqonlebze fasebi sxvadsxva meqanizmebiT

SenarCunebulia internacionalur Rirebulebaze (warmoebis

fasze) maRal an dabal doneze; da meore: zogierT qveynebs

Soris vaWrobisas fasebi, mniSvnelovnad gadaixara msoflio

saSualo internacionalur Rirebulebaze (warmoebis fasze)

orientirebuli donidan. msoflio sameurneo meqanizmi

iZleoda amgvari gadaxrebis SesaZleblobas yofil koloniur

saxelmwifoebsa da sustad ganviTarebul qveynebs Soris

mimdinare savaWro operaciebis ganxorcielebisas.

internacionaluri Rirebulebidan (warmoebis fasidan)

fasis gadaxris umniSvnelovanes faqtors warmoadgens

saerTaSoriso kompaniebis gabatonebuli mdgomareoba mravali

saqonlis msoflio bazrebze. maTi batonobis erT-erTi

Sedegia is rom, Tanamedrove periodisaTvis damaxasiaTebeli

gaxda erTi da aimave saqonelze mravali fasis arseboba.

amasTan, konkretul garigebaTa fasebi xSirad mniSvnelovnad

gansxvavebulia saSualo donisagan. saerTaSoriso kompaniebis

politika iwvevs, mTel rig saqonlebze, fasebis saSualo

donis warmoebis internacionalur fasebTan mimarTebaSi

xelovnur amaRlebas an dawevas. ganviTarebadi qveynebis

produqciaze fasebis dasagdebad, ganviTarebuli qveynis

kompaniebi, warmatebiT iyeneben am qveynebis ekonomikis

monokulturuli struqturis faqtoriT ganpirobebul, am

ukanasknelTa araxelsayrel pozicias msoflio bazarze.

ganviTarebadi qveyana specializirdeba ra erTi-ori

saxeobis produqciis warmoebaze, iZulebulia moaxdinos

arsebuli saqonlis eqsporti nebismieri pirobiT, vinaidan mas

sxva resursi, miiRos sasicocxlod aucilebeli sxva

saqoneli, maT Soris sasursaTo, ubralod ar gaaCnia.

gansazRvruli mniSvneloba fasebis vardnisas aqvs im

faqtsac, rom mravali ganviTarebadi qveynis sagareo

ekonomikur kavSirebs erTsaxovani xasiaTi aqvs, da rogorc

wesi sagareo vaWrobaSi yofil metropoliebze mibmulni

rCebian.

ganviTarebadi qveynebis saqonelze fasebis Semcirebis

faqtori aris isic, rom msxvil saerTaSoriso kompaniebs xSir

SemTxvevaSi upirispirdeba ganviTarebadi qveynebis wvrili,

daqsaqsuli kompaniebi. fasebis dagdebisaTvis msxvili

kompaniebi xSirad iyeneben erTidaigive saqonlis mwarmoebel

ganviTarebad qveynebs Soris arsebul konkurenciasac.

ganviTarebad da ganviTarebul qveynebs Soris

araeqvivalenturi gacvlis mniSvnelovani elementia

ganviTarebadi qveynebis mier importirebad saqonelze fasebis

gaberva. laparakia imaze, rom arsebobs fasTa sxvaoba

erTgvarovan saqonelze, romlis eqsportic xdeba qveynebis

orive jgufSi.. ganviTarebuli qveynis bazarze sakuTari

saqonlis realizaciisas, saerTaSoriso kompania ejaxeba

mZafr konkurencias adgilobrivi msxvili kompaniebis mxridan,

rac xSirad mas aiZulebs dawios fasi. gayidis ra amave

produqts ganviTarebad qveyanaSi, saerTaSoriso kompania ar

awydeba adgilobrivi kompaniis mxridan amgvar konkurencias,

amitomac gayidis saqonels ufro maRal fasSi. amitomac,

magaliTad `msoflio bazrebze~ fasi manqana-danadgarebis

ganviTarebad qveynebSi realizaciisas ufro maRalia, vidre

amave saqonlis fasi ganviTarebuli qveynis bazarze.

Tanamedrove pirobebSi araeqvivalenturi gacvlis

gaZlierebis pirobas, warmoadgens is rom, saqonlis garkveul

nawils ganviTarebadi qveynebi daxmarebebis angariSSi iZenen.

gascemen ra ganviTarebad qveynebze kreditebsa da sesxebs,

ganviTarebuli qveynebi aiZuleben maT, am saxsrebiT SeiZinon

69

saqoneli fasebiT, romelic mniSvnelovnad aRemateba msoflio

bazris fasebs.

yovelive es miuTiTebs imaze, rom araeqvivalenturi

gacvla saerTaSoriso urTierTobebSi jer kidev arsebobs.

magram ganviTarebadi qveynebis aqtiuri brZola

neokolonialisturi gadmonaSTebis winaaRmdeg, aris faqtori,

romelic am movlenas gauwevs winaaRmdegobas.

araeqvivalenturobis Sesasusteblad arsebiTia, bevr

ganviTarebad qveyanaSi eqsportis diversifikaciis mimdinare

politika, anu savaWro partniorebis wris gafarToeba,

TanamSromlobis garRmaveba nedleulis eqsportior qveynebs

Soris. dRes ganviTarebad qveynebs aqvT saSualeba airCion

yvelaze momgebiani partnioroba, uari Tqvan

aradiversificirebul vaWrobaze yofil metropoliasTan,

sakuTari interesebisaTvis gamoiyenon msxvil kompaniebs

Soris arsebuli konkurencia. cxadia amisTvis saWiroa

qveyanaSi samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibeba,

gamWirvalobisa da demokratizaciis sakmarisi done, rac

korumpirebulobis faqtors, rogorc araeqvivalenturi

gacvlebis erT-erT xelSemwyob pirobas minimumamde daiyvans.

8.6. samecniero - teqnikuri progresis gavlena msoflio

fasebze

EerT-erT umniSvnelovanes faqtors, romelic axdens

gavlenas msoflio fasebze, warmoadgens samecniero-teqnikuri

progresi. es zegavlena vlindeba ori mimarTulebiT. erTis

mxriv, samecniero-teqnikuri progresis pirobebSi izrdeba

Sromis nayofierebis done da warmoebis efeqtianoba, rac

iwvevs xvedriTi danaxarjebisa da Sesabamisad Rirebulebis

Semcirebas. meores mxriv ki, umjobesdeba saqonlis samomxma-

reblo Tvisebebi. samomxmareblo Tvisebebis gaumjobeseba,

dakavSirebulia ufro met samecniero da teqnikur kvlevebTan,

xSirad ganapirobebs maTi Rirebulebis zrdas absoluturi

gamosaxulebiT, magram Zalzed arsebiTad izrdeba maTi

sasargeblo efeqtic. magaliTad , Tu laparakia manqanaze,

izrdeba misi mwarmoebluroba da mcirdeba maTi saeqsplua-

tacio xarjebi, amitomac miuxedavad fasis absoluturi

zrdisa, manqana fardobiTad iafi xdeba.

amgvari fardobiTi gaiafebis magaliTia Tanamedrove

TviTfrinavebi. imis miuxedavad, rom fasebi safren aparatebze

omis Semdgom periodSi gaizarda ramodenime aTeuljer, maTi

fardobiTi Rirebuleba momxmareblisaTvis Semcirda

Sesabamisad, samecniero-teqnikurma progresma ganapiroba

samrewvelo produqciis fardobiTi gaiafeba sasargeblo

efeqtis erTeulze gaTvliT, miuxedavad misi Rirebulebis

SesaZlo absoluturi zrdisa. Tanamedrove samecniero-

teqnikuri progresis es Tavisebureba yovelTvis ar aris

gaTvaliswinebuli, roca laparakia msoflio fasebis

dinamikaze, gansakuTrebiT es Seexeba samrewvelo produqcias.

xSirad fasebis indeqsis zrda samrewvelo produqciaze ar

iTvaliswinebs misi sasargeblo efeqtis zrdis moments.

8.7. saqonelze fasebis mravaldonianobis pirobebSi msoflio fasis gansazRvris problema

Tanamedrove msoflio bazrisaTvis damaxasiaTebelia

mravaldoniani fasebis arseboba, romelic gamowveulia

kompaniaTa safaso politikiT, saxelmwifos sagareo-savaWro

operaciebiT (daxmarebis GangariSSi saqonlis miwodeba),

savaWro-politikuri da savaluto faqtorebiT.

fasebis mravaldonianoba niSnavs, erTi da imave an

msgavsi xarisxis saqonelze, mimoqcevis erTi da imave

sferoSi, msgavs satransporto an safraxto bazaze, mravali

sxvadasxva fasis arsebobas (saimporto, sabiTumo an sacalo).

Tanamedrove pirobebSi arsebobs fasebis Semdegi doneebi:

1) Cveulebrivi komerciuli garigebebis fasebi angariS-

sworebiT Tavisuflad konvertirebad, arakonvertirebad an

SezRudul konvertirebad valutaSi;

2) sakliringo xelSekrulebis fasebi;

3) fasebi daxmarebis programaTa mixedviT.

imisaTvis, rom fasebis mravaldonianobis pirobebSi

gamovyoT msoflio fasi, igi unda akmayofilebdes mTel rig

pirobebs. pirveli, msoflio fasad SeiZleba CaiTvalos fasi,

Tu ki mis farglebSi xorcieldeba umsxvilesi komerciuli

70

garigebebi, romelic iTvaliwinebs gancalkevebul, erTmaneT-

Tan aradakvSirebul saeqsporto da saimporto operaciebs,

radganac urTierT Semxvedri an barteruli garigebebisas,

partniorebi SesaZloa SeTanxmdn Cveulebrivi, normalurad

miCneuli fasebidan mniSvnelovan gadaxraze. meore, angariS-

sworeba unda xorcieldebodes Tavisuflad konvertirebad

valutaSi, radganac vaWroba arakonvertirebadi valutiT,

xSirad iwvevs fasebis xelovnur gabervas, da mesame,

msofliod SeiZleba CaiTvalos im garigebaTa fasi, romlebic

ganxorcielda saerTaSoriso vaWrobis umniSnvnelovanes

centrebSi, sadac regularulad xdeba msxvili saeqsporto da

saimporto operaciebi.

rac Seexeba konkretul saqonlebze fasebs, magaliTad

nedleulisaTvis msoflio fasebTan yvelaze miaxloebulad

SeiZleba CaiTvalos misi ZiriTadi mwarmoeblebis fasebi,

agreTve dasavleTevropul bazrebze saimporto fasebi da

fasebi umsxviles birJebze. magaliTad aluminze, es aris

kanadis saeqsporto fasebi, kauCukze – singapuris birJis fasi,

bewveulze _ niu-iorkisa da londonis auqcionis fasebi da

a.S.

gansakuTrebuli problemaa manqanebsa da danadgarebze

msoflio fasis gansazRvra, radganac am saxis produqcia

Zalzed mravalferovania. garkveuli mniSvneloba

orientaciisaTvis SesaZloa miekuTvnos egreT wodebul

xvedriT fasebs, anu fasebs, romelic gaTvlilia

mwarmoeblurobis erTeulze, simZlavreze da a.S.

8.8. gacxadebuli (gamoqveynebadi) fasebis ZiriTadi saxeebi

msoflio fasebis dinamikisa da doneebis Sesaswavlad

saWiroa am fasebze informaciis ZiriTadi wyaroebis codna.

amJamad arsebobs fasebis Semdegi saxeobebi:

1) sacnobaro fasebi. maT miekuTvneba sabiTumo an sacalo

fasebi, romlebic gamoqveynebulia Jurnal-gazeTebSi,

specialur biuletinebSi, saeqsporto preiskurantebSi. es

ar aris konkretul garigebaTa fasebi. xSirad es aris

fasi, romelsac iTxovs gamyidveli. garigebaTa dadebis

procesSi, realuri fasebi xSirad ufro dabalia xolme.

da mainc, sacnobaro fasebis Seswavla mniSvnelovania ama

Tu im saqonelze msoflio fasebis dinamikis Sesaswavlad

da analizis procesisaTvis;

2) sagareo vaWrobis statistikis fasebi. isini asaxaven

saerTaSoriso vaWrobis realur garigebaTa fasebs.

gamoiTvleba calkeuli saqonlis eqsportis an importis

Rirebulebis gayofiT maT raodenobaze. sagareo vaWrobis

statistikis fasebis Tavisebureba mdgomareobs imaSi, rom

isini ver aCveneben konkretuli saqonlis fasebs, radganac

statistikurad erT sasaqonlo poziciaSi moqceulia

erTgvarovani, magram xarisxiTa da teqnikuri

maxasiaTeblebiT mniSvnelovnad gansxvavebuli produqcia

(magaliTad sxvadasxva markis msubuqi avtomobilebi,

sxvadasxva navTobproduqtebi da a.S) sagareo vaWrobis

statistikis fasebi sakmaod zustad asaxavs msoflio

fasebisa da calkeuli qveynebis sagareo-savaWro fasebis

dinamikas. swored maT bazazea gaTvlili nacionaluri

statistikisa da gaero-s statistikis mier gamoqveynebuli

saSualo faqtiuri an egreTwodebuli xvedriTi fasebis

indeqsebi.

3) sabirJo kotirebebi asaxaven birJaze dadebul garigebaTa

realur fasebs. magram, imis gaTvaliswinebiT, rom birJaze

farTodaa gavrcelebuli spekulaciuri operaciebi,

cvlilebani sabirJo kotirebebSi, yovel mocemul momentSi

arc ki asaxavdes fasebis moZraobis WeSmarit tendenciebs;

4) auqcionis fasebi asaxavs realur fasebs, romlebic

fiqsirdeba auqcionze dadebul garigeebSi;

5) faqtiur garigebaTa da kontraqtebis fasebi qveyndeba

Zalzed iSviaTad, da amitom iseni ver iqnebian msoflio

fasebze informaciis mniSvnelovani wyaro.

8.9. fasebis dinamika ZiriTad saqonelze

msoflio bazrisaTvis niSandoblivia fasebis mudmivi

ryeva. yvelaze arsebiTi gavlena am procesze Warbwarmoebis

ciklur krizisebs aqvT. arsebobs fasebis moklevadiani

rxevac, magaliTad sezonuri, birJaze, auqcionze fasebis

71

moklevadiani (xSirad ramodenime saaTiani da ufro naklebic)

ryeva da aS.,

amasTan erTad msoflio fasebis dinamikaze gavlenas

axdens faqtorebic, romlebic iwveven fasTa cvlilebis

grZelvadian tendenciebs. amgvar faqtorebs ganekuTvneba

saqonlis Rirebulebis cvlileba, sainflacio procesebi,

sagareo vaWrobis sferoSi saxelmwifo praqtika, romelic

magaliTad, dakavSirebulia eqsportis subsidirebis

praqtikasTan.

bolo periodSi gansakuTrebuli rxevebiT xasiaTdeboda

ganviTarebadi qveynebidan sanedleulo da sasursaTo

saqonlis fasebi.

meore msoflio omis dros, saqonlis, gansakuTrebiT

sursaTisa da nedleulis ukmarisobisa da inflaciuri

procesebis gamo, fasebi msoflio bazarze 2-jer gaizarda.

1948-1949 w.w. krizis dasawyisSi, garkveul saqonlebze fasebma

daiwyo kleba. gansakuTrebiT mkveTrad daeca fasebi sasoflo-

sameurneo produqciaze, pirvel rigSi marcvleulze da

yovelive es mZafri agraruli krizis fonze.

samrewvelo warmoebis aRorZinebis pirobebSi, 1957

wlamde, saqonelze fasebs umetes produqciaze zrdis

tendencia axasiaTebda. magram 1957-1958 w.w. krizisma ganapiroba

maTi seriozuli vardna, upirveles yovlisa daeca

ganviTarebadi qveynebis sasoflo-sameurneo produqciis

fasebi. fasebi ecemoda 1959-1960 w.w. periodSic, xolo

zogierTi saxis produqciaze fasebis vardna 1961 welsac

grZeldeboda. mTlianobaSi, 1960 wlisaTvis fasebi 1950 welTan

SedarebiT sanedleulo saqonelze TiTqmis 10% Semcirda.

1960 wlidan daiwyo fasebis TandaTanobiTi zrda da

ukve 1970 wlisaTvis, fasebis indeqsi 1960 welTan SedarebiT

sanedleulo saqonelze gaizarda 9,1%, xolo mza produqciaze

ki 19,4 %-T.

1970 wlidn sanedleulo saqonelze fasebis moZraobis

tendencia arsebiTad Seicvala. daiwyo fasebis zrda

nedleulis ZiriTad saxeobebze, ris Sedegadac ukve 1973 wels

nedleulze fasebis saerTo indeqsi 1970 welTan SedarebiT

103,7%, sasursaTo saqonelze 98,2%, arasasursaTo sasoflo

sameurneo nedleulze 104%, xolo mineralur nedleulze ki

116%-T gaizarda.

msoflio fasebze ar SeiZleba ar asaxuliyo savaluto

sistemis msoflio krizisi, rasac moyva wamyvan valutaTa

gaufasureba, gansakuTrebiT aSS-s dolaris devalvacia 1971

da 1973 wlebSi, da oqroze sainflacio fasis zrda. sasoflo

sameurneo saqonlis fasebis zrda nawilobriv ganapiroba am

periodis aramosavlianma wlebmac. msoflioSi ifeTqa

sanedleulo da sasursaTo krizisma.

1974 wels mkveTrad gaizarda navTobis msoflio fasi.

am momentamde, wlebis ganmavlobaSi, navTobmompovebeli

qveynebi _ opekis wevri qveynebi iTxovdnen anglo-amerikuli

kompaniebisagan, romlebic anxorcielebdnen am qveynebSi

navTobis mopoveba realizaciis udides nawils, gazrdiliyo

navTobis realizaciidan miRebul SemosavlebSi Tavad am

qveynebis wili. dolaris gaufasurebam, msoflio bazarze

fasebis zrdam im saqonelze, romlis importsac es qveynebi

anxorcielebdnen, aiZula iseni ufro mkveTrad moeTxovaT

navTob kompaniebisagan sacnobaro fasebis zrda. swored am

fasTan mimarTebaSi procentulad ganisazRvreboda

navTobmompovebeli qveynebis wili navTobis biznesidan

miRebul SemosavlebSi. navTobis fasebis zrdaze gavlena

iqonia axlo aRmosavleTSi mudmivad arsebuli politikuri

krizisis gamZafrebamac. swored es regionia navTobmopovebis

mTavari regioni msoflioSi. arabuli qveynebis embargo

navTobis miwodebaze im qveynebze, romlebic mxars israels

uWerden, anglo-amerikuli navTob kompaniebis mier

gamoyenebul iqna imisTvis rom, momxdariyo energetikuli

resursebis mkveTri ukmarisobis provocireba, da mieRwiaT

navTobsa da navTobproduqtebze fasebis mkveTri zrdisaTvis.

navTobis monopoliaTa manipulaciebma pirveli energetikuli

krizisis periodSi, SesaZlebeli gaxada navTobkompaniaTa

mogebebis zrda marto 1973-74 w.w. momxdariyo 50-500%-T.

unda aRiniSmos, rom sacnobaro fasebisa da

navTobmompovebeli qveynebis Semosavlebis zrda principSi

SesaZlebeli iyo saboloo momxmarebelTaTvis navTobisa da

navTobproduqtebis mkveTri gaZvirebis gareSec.

navTobmompovebeli qveynebis Semosavali navTobidan miRebul

SemosavlebSi ukiduresad dabalia. zogierTi gaTvlebiT is

Seadgenda navTobidan miRebuli saboloo Semosavlis mxolod

6-7%, maSin, rodesac anglo-amerikuli navTobkompaniebi

72

Rebulobdnen SeiZleba iTqvas saarako Semosavlebs. amitom,

navTobmompovebeli qveynebis Semosavlebis zrda SesaZlebeli

iyo navTobidan Semosavlebis gadanawilebiT. magram navTobis

monopoliebi wavidnen navTobze msoflio fasebis mkveTri

zrdisaken, ramac saboloo jamSi moaxdina energetikuli

krizisis provocireba.

1974-1975 w.w.-Si fasebi navTobze daaxloebiT 4-jer

gaizarda. daiwyo fasebis zrda sawvavis sxva saxeobebzec.

aseve grZeldeboda fasebis mateba sursaTsa da sasoflo-

sameurneo nedleulze. navTobze da nedleulze fasebis

katastrofuli zrda 1974-75 w.w.-s ekonomikuri krizisis erT-

erTi mizezi gaxda.

navTobsa da navTobproduqtebze fasebis naxtomiseburma

zrdam, ganviTarebuli qveynebi aiZula principialurad

gadaesinjaT energetikuli politika, SeemuSavebinaT

energoresursebis warmoebisa da moxmarebis axleburi

midgomebi. maTi axali energetikuli politika mimarTuli iyo

iqeTken, rom energodamzogveli RonisZiebebis kompleqsis

bazaze SeezRudaT navTobis importi, gaezardaT

energoresursebis sakuTari warmoeba da CaenacvlebinaT

navTobi sxva energetikuli nedleuliT. am miznisaTvis

gatarda Sesabamisi safaso da dabegvris politika.

samrewvelod ganviTarebulma qveynebma aiRes qvanaxSiris

mopovebis zrdis, atomuri energetikis ganviTarebis kursi,

gaaqtiurda samecniero kvlevebi, romelTa mizani iyo

energodamzogavi mowyobilobebisa da teqnologiebis Seqmna,

energiis axali wyaroebis moZieba.

axlo da Sua aRmosavleTSi politikuri viTarebis

daZabvam, iran-erayis omma, ramac navTobis mopovebis Semcireba

ganapiroba, Seqmna wina piroba axali energetikuli krizisis

ganviTarebisaTvis. 1979-1980 wlebSi navTobze fasi kvlav

mkveTrad gaizarda _ daaxloebiT 2-jer (sul 1972-1981 ww-s

periodSi navTobis fasi 16-jer gaizarda.

80-ani wlebis Sua periodisaTvis gamoikveTa

ganviTarebuli qveynebis axali energetikuli politikis

Sedegebi. Tboeleqtro sadgurebis myar sawvavze gadayvanam,

atomuri energetikis ganviTarebam, mciregabaritiani,

ekonomiuri avtomobilebis warmoebam, energodamzogavi manqana-

danadgarebis danergvam, resursdamzogavi teqnologiebis

farTod gavrcelebam ganapiroba navTobze moTxovnis

Semcireba. 1986 wlisaTvis navTobze danaxarji erToblivi

Sida produqtis erTeulze gaangariSebiT 1971 welTan

SedarebiT msoflioSi Semcirda 25 %-T. maT Soris aSS-i _ 1,5

jer, iaponiaSi _ 2-jer.

navTobgadamamuSavebeli mrewvelobis ganTavseba

regionebis mixedviT

cxrili # 8

# regionebi

navTob

gadamamuSavebeli

qarxnebis

raodenoba

simZlavre

(nedleulis

mixedviT) mln. t.

qarxnis saSualo

simZlavre mln. t.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Crd. amerika

dasavleT evropa

azia-wynari

okianis r-ni

aRm. evropa dsT

laTinuri

amerika

axlo da Sua

aRmosavleTi

afrika

198

113

138

95

74

42

45

936

708

740

637

295

266

1413

4.8

6.3

5.4

6.8

4.0

6.3

3.43

sul msoflioSi 705 3723 5.3

wyaro: a.g. movsesiani, s.b. ognevcevi - `msoflio

ekonomika~

navTobze SezRuduli moTxovnis pirobebSi, opekis

qveynebma fasebis maRal doneze SesanarCuneblad daiwyes

navTobmopovebis Semcireba. Tu navTobis mopoveba am qveynebSi

73

1971 wels Seadgnda 31,5 milion barels dReSi, analogiuri

maCvenebeli 1985 wels daeca 16 milion barelamde. aman ki

gamoiwvia msoflio navTobmopovebaSi (ruseTis gareSe) opekis

wilis 3/5-dan 2/5-Tedamde Semcireba. cxadia Semcirda opekis

politikis gavlena navTobis msoflio fasze.

am situaciaSi opekis qveynebma 1985 wlidan Sewyvites

navTobmopovebis moculobis SezRudvisa da limitirebis

politika da mkveTrad gazardes navTobmopoveba. Sedegad

navTobis fasebma daiwyo vardna da 1986 wels fasi 2-jer

daeca 1981 welTan SedarebiT.

xangrZlivvadian perspeqtivaSi fasebis dinamika bevrad

iqneba damokidebuli navTobis maragebsa da mis amowurvaze.

navTobis utyuari maragi Sefasebulia 140 mlrd tonad,

amasTan maragis Tiqmis 80% aris neqos-s qveynebis wiaRSi.

1990 wlidan, sabWoTa kavSiris daSlam da

axloaRmosavleTis krizisis gaaqtiurebam, kvlav ganapiroba

navTobmopovebis moculobaTa Semcireba msoflioSi. Sedegad

navTobze msoflio fasebma kvlav daiwyo zrda. regionSi

politikuri krizisis Zalze GgaRrmaveba, romelic bolo

wlebSi Zalze aqtualuria da Tavis asaxvas hpovebs navTobze

msoflio fasis D mimdinare zrdis tendenciaze.

XX saukunis bolo meoTxedSi mimdinareobda cxare

brZolebi navTobis fasebisaTvis. neqo (navTobis eqsportiori

qveynebis organizacia) cdilobs mopovebis da miwodebis

gakontrolebas, xolo ganviTarebuli qveynebis fasebze

moTxovniT sakuTari maragebiT da Tavisi sagareo fuladi

politikiT axdenen gavlenas.

navTobis saerTo yovelwliuri mopoveba msoflioSi

Seadgens daaxloebiT 3,4 mlrd tonas da 1,5 mlrd tona

navTobis nedleuli midis msoflio bazarze. neqo-s qveynebSi

axla moipoveben daaxloebiT 1,5 mlrd tonas.

rogorc cxrilidan Cans, upirveles yovlisa,

ganviTarebul qveynebSi ganlagebulia navTobis gadamuSavebis

ZiriTadi simZlavreebi. კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის: 1. დაახასიათეთ, როგორ განისაზღვრება ინტერნაციონალური

ფასი;

2. დაახასიათეთ მარშალის ჯვარი; 3. დაახასიათეთ ფასწარმოქმნაში სამომხმარებლო

ღირებულების როლი; 4. დაახასიათეთ მსოფლიო ფასის ინტერნაციონალური

ღირებულების გადახრის ფაქტორები; 5. დაახასიათეთ გაცხადებული (გამოქვეყნებადი) ფასების

ძირითადი სახეები.

Tavi IX. sagareo ekonomikuri kavSirebis satransporto

momsaxureoba.

9.1. sagareo gadazidvebi.

sagareo ekonomikuri kavSirebis momsaxurebis procesSi,

transporti uzrunvelyofs saqonlis (tvirTebis) da

mgzavrebis gadaadgilebas or da met qveynebs Soris.

transportis konkretuli saxeobebidan gamomdinare,

ganasxvaveben sazRvao, samdinaro, sahaero, sarkonigzo da

saavtomobilo gadazidvebs. es aris egreTwodebuli pirdapiri

saerTaSoriso komunikacia, romelsac emsaxureba erT-erTi

romelime satransporto saxeoba. im SemTxvevaSi, rodesac

saerTaSoriso gadazidvebi moiTxovs transportis ori an meti

saxeobis Tanmimdevrul gamoyenebas, adgili aqvs Sereul

(kombinirebul) gadazidvebs. Tu amgvari gadazidva

gaformebulia erTi (gamWoli) satransporto dokumentiT,

romelic faravs masSi monawile transportis yvela saxeobas,

is iwodeba pirdapir miwodebad (сообшение). saerTaSoriso satvirTo gadazidvebi. nebismieri sagareo

savaWro garigebis SemTxvevaSi, saqoneli eqceva saerTaSoriso

mimoqcevis sferoSi. transportis saSualebebis meSveobiT,

saqoneli gadaadgildeba misi warmoebis adgilidan moxmarebis

punqtamde. amasTan transporti erTgvarad agrZelebs

warmoebis process mimoqcevis sferos farglebSi, amatebs ra

mis pirvelad Rirebulebas (fass), im axal Rirebulebas (fass)

romelic warmoiqmneba saqonlis transportirebisas.

msoflio vaWroba warmoqmnis sasaqonlo nakadebis

kolosalur masas qveynebs Soris. saerTaSoriso

74

tvirTnakadebis saerTo moculoba gasuli saukunis 70-aTian

wlbSi Sefasebuli iyo 4-4,5 miliardi toniT. amJamad es

maCvenebeli 5 miliard tonas aRemateba. Tumca bolo wlebSi

SeimCneva erTgvari kleba, rac ukavSirdeba msoflio

vaWrobaSi energomatareblebis da nedleulis moculobebis

Semcirebas.

sazRvao transporti iTvleba yvelaze universalur da

efeqtur saSualebad tvirTebis didi masis gadasazidad Sor

manZilebze. transportis es saxeoba uzrunvelyofs sagareo

savaWro moculobis 60%-s gadazidvas. tvirTmflobelebi,

ganviTarebuli qveynebis gemTmflobelebs uxdian fraxtis

saxiT yovelwliurad 105-110 miliard dollars, rac msoflio

eqsportis jamuri Rirebulebis TiTqmis 7%-s Seadgens.

saerTaSoriso sazRvao tvirTnakadebis ZiriTad masas

Seadgens masiuri Txevadi da araTxevadi tvirTebi. es aris

nedli navTobi (daaxloebiT 1000 milioni tona weliwadSi),

navTobproduqtebi (300 milioni tona), rkinis madani (300

milioni tona), qvanaxSiri (270 milioni tona), marcvleuli

(200 milioni tona). sazRvao vaWrobis sxva tvirTebidan

gamoiyofa egreTwodebuli generaluri, anu tara-calobiTi

tvirTebi, anu mza samrewvelo produqcia, naxevarfabrikatebi,

sursaTi. am saxis tvirTebis saerTo moculoba Sefasebulia

700 mln. toniT. es tvirTebis yvelaze ZviradRirebuli

nawilia (msoflio savaWro brunvis daaxloebiT 70%).

sazRvao transports, maRalfasiani tvirTebis

saerTaSoriso gadazidvebSi seriozul konkurencias uwevs

sahaero transporti. sarkinigzo, samdinari, da saavtomobilo

transporti ZiriTadad gamoiyeneba Sidakontinentaluri

gadazidvebisas, agreTve saeqsporto da saimporto tvirTebis

qveynis Sida teritoriaze gadasaadgileblad. mniSvnelovan

rols asrulebs navTobiTa da gaziT saerTaSoriso vaWrobaSi

milsadenebis sistema.

saerTaSoriso samgzavro gadazidvebi. ukanasknel

aTwleulSi warmoebis, sagareo ekonomikuri urTierTobebis,

turistuli, samecniero, kulturuli, socialuri da sxva

saxis humanitaruli kavSiururTierTobebis

internacionalizaciis gaRrmavebis procesma, ganapiroba

mosaxleobis mobilurobis donis uprecedento amaRleba. dRes

ukve mTlianobaSi, msoflios masStabiT, yoveldRiurad

ramodenime miliardi adamiani anxorcielebs erTjerad an

regularul saerTaSoriso mgzavrobas.

sahaero transporti, imis gaTvaliswinebiT rom, mas aqvs

transportis sxva saxeobebTan mimarTebaSi mTeli rigi

upiratesobani (magaliTad mokle dro did manZilze

gadasaadgileblad), myarad ikavebs lideris pozicias

saerTaSoriso samgzavro gadazidvebSi. mxolod bolo erTi

aTwleulis ganmavlobaSi, sahaero transportis mgzavrTa

gadazidvis unarianoba gaormagda erTis mxriv,

eqspluataciaSi maRalkomfortuli farTo fuJelaJiani

TviTnfrinavebis intensiuri gaSvebis meSveobiT, xolo meores

mxriv ki mocemul TviTmfrinavTa energetikuli efeqtianobis

maCvenebelTa gaumjobesebiTa da gadazidvis TviTRirebulebis

Semcirebis wyalobiT.

sahaero transportTan erTad, mgzavrTa Sida

kontinentalur saerTaSoriso gadazidvebSi, farTod

gamoiyeneba avtotransporti da sarkinigzo transporti.

sazRvao da samdinaro samgzavro gadazidvebi dRes ZiriTadad

sakruizo-samogzauro funqcias atarebs.

transporti saerTaSoriso gdazidvebSi. msoflioSi ar

arsebobs nacionaluri satransporto sistemebidan

gankerZoebuli raRac gansakuTrebuli saerTaSoriso

satransporto sistemebi, romlebic mxolod saerTaSoriso

gadazidvebiskenaa mowodebuli. realobaSi, saerTaSoriso

gadazidvebs emsaxureba sxvadasxva qveynebis nacionaluri

gadamzidavebi, romlebic amisaTvis iyeneben sakuTar moZrav

Semadgenlobebs da satransporto qselebsa da kvanZebs,

romlebic moqceulia sxvadasxva qveynebis erTian

satransporto sistemebSi.

9.2.saqonlis mowodebis sabaziso pirobebi

yidva-gayidvis xelSekrulebebSi.

rogorc cnobilia, saerTaSoriso vaWrobaSi, urTierToba

gamyidvelsa da myidvels Soris regulirdeba yidva-gayidvis

xelSekrulebebiT., romlebSic, mniSvnelovani adgili ukavia

satransporto sakiTxebs. maTSi reglamentirebulia mxareTa

75

valdebulebani, romelmac unda uzrunvelyos saqonlis

transportireba am ukanasknelis moZraobis sxvadasxva

etapebze (momwodeblis sawyobidan myidvelis sawyobamde.)

gaTvaliswinebulia mxareebs Soris satransporto da sxva

Tanmdevi xarjebis gdanawileba, gansazRvrulia tvirTis

daRupvis an dazianebis riskis gamyidvelidan myidvelze

gadasvlis meqanizmi. yidva-gayidvis xelSekruleba

aregulirebs urTierTobebs gamyidvelsa da myidvels Soris

da ar exeba maT urTierTobebs gadamzidavebTan. myidvel-

gamyidvelTa urTierTobebis wres gadamzidavebTan

aregulirebs maTTan gaformebuli gadazidvis

xelSekrulebebi.

saerTaSoriso savaWro praqtikam SeimuSava saqonlis

miwodebis sabaziso pirobebis sxvadasxva formebi, romlebic,

ase Tu ise iTvaliswineben sagareo savaWro fasSi

satransporto faqtors. didi xnis ganmavlobaSi muSaobs

yidva-gayidvis xelSekrulebaTa sabaziso pirobebis

sistematizaciaze saerTaSoriso savaWro palata, romelic

periodulad gamoscems am procesis maregulirebel wesebs da

maT ganmartebebs. mocemuli wesebi iwodeba “nikoterms”

wesebad. “nikoterms”-s saerTaSoriso wesebi gamoiyeneba yvela

qveynis komersantebis mier yidva-gayidvis xelSekrulebebSi.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის 1. დაახასიათეთ რა სახის გადაზიდვები არსებობს; 2. დაახასიათეთ საქონლის მოწოდების ყიდვა-გაყიდვის

ხელშეკრულებები.

Tavi X. teqnologiebis saerTaSoriso bazari

1. teqnologia, rogorc saqoneli

sagareo ekonomikuri urTierTobebis praqtikaSi, mcneba-

“teqnologia” gamoiyeneba Zalzed farTod, magram yovel

konkretul SemTxvevaSi misi Sinaarsi gansxvavebulia.

teqnologiebis msoflio bazris obieqts warmoadgens

inteleqtualuri saqmianobis Sedegebi rogorc ganivTebuli (

danadgar-mowyobilobani, agregatebi, instrumentebi,

teqnoogiuri xazebi), aseve ara ganivTebuli formiT (sxvadsxva

saxis teqnikuri dokumentacia, codna, gamocdileba da a.S.)

teqnologiebis msoflio bazris subieqtebs

warmoadgenen saxelmwifoebi, universitetebi, firmebi,

sxvadsxva fondebi, fizikuri pirebi _ mecnierebi da

specialistebi.

mniSvnelovania mkacrad gavacnobieroT, rom teqnologia

iqceva saqonlad, anu produqtad, romelic SesaZlebelia

gaiyidos mxolod garkveul pirobebSi. sakmarisia iTqvas, rom

dapatentebuli siaxleebic ki mTel msoflioSi realurad

gamoiyeneba mxolod 3%-5%-T. xolo SiSveli ideis saqonelSi

gardasaxvis mTeli gzis gavlis procesSi ganTesvis

maCvenebeli kidev ufro maRalia. yoveli axali 100

saqonlidan, romlebSic ganxorcielebulia axali ideebi,

bazari ar Rebulobs 90%-ze mets.

maSasadame, teqnologia uaxlovdeba imas, rom iqces

saqonlad “idea-bazari” gzis garkveul stadiaze. ufro

zustad maSin, rodesac Seiqmneba ideis komercializaciis

realuri SesaZlebloba, ganvlilia mravali eqspertiza,

ganxorcielda yvela saWiro ganTesva, garkveulia gamoyenebis

SesaZlo sferoebi. magram am SemTxvevaSic ki saqonel-

teqnologias unda gaaCndes sasaqonlo saxe, anu

akmayofilebdes saqonelze standartul moTxovnebs.

am saxiT teqnologia-saqonels SeiZleba hqondes

patentis, sawarmoo gamocdilebis, “nou-hau”-s, danadgar-

mowyobilobis, aparaturis an sxva teqnikis sacdeli an

samrewvelo nimuSis saxe, agreTve teqnologia viwro gagebiT

SesaZlebelia warmodgenili iyos sawarmoo xerxebis an

procesebis (maT Soris qimiuri, bioteqnologiuri da sxva)

teqnologiebis saxiT.

miiRebs ra sasaqonlo saxes, teqnologia iqceva

saqonlad da SesaZlebelia gaxdes teqnologiis gadacemis

sagani. CvenSi damkvidrebuli cneba “danergva” – miuRebelia

teqnologiuri gacvlis sabazro pirobebeisaTvis, radganac

teqnologia SesaZlebelia iyos saqoneli misi “danergvis”

gareSec. magaliTad, patentze, sacdel an samrewvelo nimuSze

sruliad SesaZlebelia arsebobdes moTxovna da cxadia

iyidebodes kidec. amitom, ufro misaRebia inteleqtualuri

Sromis produqtebis komerciuli gamoyenebis procesebisaTvis

76

gamoviyenoT termini “teqnologiis gadacema” an

“teqnologiuri gacvla”.

teqnologiuri gacvlis xelSekrulebaTa praqtikaSi

TiTqmis SeuZlebelia zRvrulad wminda saxiT teqnologiuri

elementis gamoyofa. magaliTad, raime teqnikuri

mowyobilobebis miwodebas, yovelTvis Tan axlavs Tanmde

dokumentaciis paketis gadacema, xandaxan ki licenziac. Tavad

mowyobiloba SesaZloa nacnobic kia, magram romeliRac kvanZi

an komponenti aRmoCndes principulad axali, rac radika-

lurad cvlis mTlianad mowyobilobis teqnikur

maxasiaTeblebs. garda amisa, momwodebeli firma axorcielebs

danadgaris montaJs, awyobas, gaSvebas, personalis swavlebas,

riTac gadascems sakuTar “nou-hau”-s. sxvagvarad rom vTqvaT,

teqnologiis gadacemas adgili aqvs maSin, rodesac myidveli

mxare mas ganixilavs rogorc siaxles, romelic

uzrunvelyofs misi konkurentunarianobisa da perspeqtivaSi

Semosavlebis zrdas.

damkvidrebulia azri, TiTqos teqnologiis gadacemis

ZiriTadi arxia salicenzio gacvala. sinamdvileSi, rogorc

ukve aRiniSna, es mxolod am procesis nawili, misi xiluli

mxarea.

swored amitom samrewvelod ganviTarebuli qveynebis

maRalteqnologiuri firmebi irCeven da guldasmiT

anxorcieleben teqnologiaTa gadacemis maTTvis yvelaze

momgebian formebs, romelmac ukve miiRo teqnologiuri

strategiis forma. sul ufro aqtiur rols teqnologiaTa

gadacemis sferoSi TamaSobs mTavroba da saxelmwifo.

marTlac, egreTwodebuli teqnologiuri garRveva. romelic

arsebobs aSS-sa da dasavleT evropas, dasavleT evropasa da

iaponias, samrewvelod ganviTarebul qveynebsa da

ganviTarebad, maT Soris axal industrul qveynebs, agreTve

ruseTsa da sxva yofil socialistur qveynebs Soris,

SesaZlebelia gamoyenebul iqnas sarfianad, rogorc

komerciuli aseve politikuri miznebisaTvis.

saqoneli-teqnologia gaivlis garkveul sasicocxlo

cikls.

wina sabazro fazaze teqnologia jer kidev ar aris

saqoneli, mas mxolod saqonlad qcevis potenciali aqvs,

SesaZloa igi arc ki iqces saqonlad. bazarze gasvlis

momentisaTvis xarjebi gaRebuli teqnologiis Seqmnaze

swrafad izrdeba da mocemuli stadia _ bazarze SeRweva _

yvelaze kritikuli momentia. Tuki bazari ar scnobs axal

produqts (process), cxadia am mizniT gaRebuli yvela xarji

fuWia, romelic amZimebs sawarmoo xarjebs da gazrdis

kompaniis zednadeb danaxarjebs.

bazarze warmatebiT danergvis SemTxvevaSi, moTxovna

teqnologiaze swrafad izrdeba, miaRwevs raRac maqsimums Dda

Semdgom daiwyebs klebas. Sesabamisad icvleba safaso

parametrebic, da Sesabamisad mogebac.

teqnologiis sabazro sicocxlis periodSi swrafad

izrdeba miwodeba, konkurencia da moTxovna. Cndeba

imitatorTa soliduri raodenoba, romlebic axorcieleben

analogiuri saqonlis SeTavazebas, magram ukve sxva savaWro

markiT. pirovnebisa da mwarmoebeli firmis interesebisa da

prioritetebis dasacavad mowodebulia patenti,

inteleqtualuri da samrewvelo sakuTrebis ufleba, romelic

yvela civilizebul qveyanaSi kanonmdeblobiT aris daculi.

teqnologiaze uflebis saimedod dasacavad nebismieri misi

Semqmneli cdilobs daapatentos igi ZiriTad _ potenciur

konkurent qveynebSi. praqtikaSi axali teqnologiebis

mwarmoebeli wamyvani firmebi apatenteben sakuTar

teqnologiur siaxleebs erTdroulad daaxloebiT 25

SesaZlo konkurent qveyanaSi, anu ZiriTad samrewvelod

ganviTarebul qveynebSi.

sxvadsxva qveynis samarTlebrivi sistema iTvaliwinebs

teqnologiaze sakuTrebis dacvis gansxvavebul vadebs.

saSualod es vada Seadgens 10-dan 20 wlamde, saSualod 15

weliwadi. es vada sakmarisze metia raTa teqnologiam srulad

gaiaros “sasicocxlo cikli”. ufro metic, Tanamedrove

pirobebSi swrafad xdeba rogorc SemuSavebis aseve

teqnologiis sabazro sicocxlisunarianobis vadebis

SemWidroveba.

swored amitomac, teqnologiaTa yvela Semqmneli

maqsimaluradaa dainteresebuli misi swrafi komerciali-

zaciiT. maTgan iseTi, romelTac aqvT saSualeba sakuTari

ZalebiT uzrunvelyon awarmoon da gayidon

materializirebuli saxiT teqnologia, iyenebs Semdeg

strategias:

77

sasicocxlo ciklis pirvel etapze upiratesoba eniWeba

mza produqciis realizacias, romelSic materializirebulia

axali ideebi, principebi, procesebi da romelsac Seswevs

unari uzrunvelyos myidvelisaTvis axali Tvisobrivi donis

miRweva mocemuli saqonlis gamoyenebis procesSi.

meore etapze teqnologiur gacvlas Tan axlavs (an

xorcieldeba) pirdapiri investiciebi, rac gamyidvelisTvis

Adebs axal horizontebs _ axal bazrebs, iZleva ekonomias

Sromis anazRaurebis, satransporto da sxva momsaxurebis

xarjebSi, SesaZlebels xdis gaizardos mogebaTa masa.

mesame etapze upiratesoba eniWeba “SiSveli”

licenziebis gayidvas, anu sakuTrebis uflebis daTmobas

dapatentebul an aradapatentebul (nou-hau) teqnologiaze.

masiur cnobierebaSi swored es etapi asocirdeba

teqnologiur gacvlad, magram rogorc Cven vxedavT, es

namdvilad ar aris ase. mesame etapis bolo wlebs xSirad Tan

axlavs erToblivi sawarmoebis Seqmna, magram am arxebiT

miRebuli teqnologia samwuxarod ukve aRar ganekuTvneba

mowinaves. teqnologiaTa gadacemis procesis am

kanonzomierebis codna mniSvnelovania Cveni mewarmeobisaTvis,

romelic ganicdis erToblivi sawarmoebis Seqmnis bums.

yovelive zemoT Tqmuli exeba dasavleTis msxvil

kompaniaTa teqnologiur strategias, romelsac isini

axorcieleben sxva firmebTan da qveynebTan mimarTebaSi.

magram msxvili tnk-ebi sruliad sxva strategias

iyeneben, rodesac laparakia sakuTar Sida safirmo

urTierTobebze. isini moicaven mraval sawarmoos, romelTac

gaaCniaT iuridiuli damoukidebloba, magram arsebos deda

kompaniebze Svilobil kompaniaTa, filialebis da

ganyofilebebis mkacrad dacul subordinacia. maT Soris

teqnologiuri gacvla principulad sxva formiT

xorcieldeba, vidre sruliad damoukidbel kontragentebTan.

praqtikulad Zalzed Znelia gamoiyos realuri teqnologiuri

nakadebi tnk-s SigniT, romlebic warmarTulia sxvadasxva

mimarTulebiT da RirebulebiTi maCveneblebiT yovelTvis ver

xerxdeba maTi dafiqsireba.

msoflio teqnologiuri gacvlis aranakleb 1/3-sa modis

tnka-s Sida safirmo teqnologiur transfertebze, romelic

maT mier aqtiurad gamoiyeneba axal bazrebze SesaRwevad da

sakuTari firmebis dasafuZneblad. erT-erTi yvelaze

niSandoblivi magaliTia IВМ-s, romelic kompiuteruli

teqnikis warmoebis msoflio lideria, evropuli ganyofilebis

saqmianobasI (IВМ – saerTaSoriso manqanebis biznes warmoeba). praqtikam uCvena rom, IВМ-s mravalricxovani evropuli

sawarmoebis saqmianobam gamoiwvia evropis teqnologiuri

donis garkveul wilad CamorCena amerikulisagan. sxvagvarad

rom vTqvaT, tnk-s teqnologiuri gacvla warmoadgens

Sidasafirmo transferts, da ara teqnologiur gacvlas misi

klasikuri gagebiT. is iwvevs teqnologiuri gansxvavebebis

SenarCunebas an gaRrmavebas, xolo xSir SemTxvevaSi

teqnologiur uku gadadinebas maT mier sxva qveynebSi

dafuZvnebuli sawarmoebis meSveobiT.

amitom, teqnologiis bevrad perspeqtiul wyarod

SeuZliaT iyvnen ufro mcire sawarmoebi, romelTac ar

hyofniT sakuTari saxsrebi raTa daiyvanon teqnologia

sabazro stadiamde. sazRvargareTul praqtikaSi teqnologiis

sul ufro saimedo wyarod iqcnen arc Tu ise mZlavri

venCoruli tipis sawarmoebi, teqnoparkebi,, romlebic izidaven

dainteresebuli firmebis, fondebis, korporaciebis kapitals.

ZiriTad mimzidvel faqtors mocemul SemTxvevaSi warmoadgens

is, rom SesaZlebeli xdeba eziaro uaxles teqnologias misi

gamoCenisTanave.

teqnologiuri donis gansxvavebani, romelic arsebobs

qveynebs Soris, saSualebas iZleva ganxorcieldes

teqnologiuri gacvla “mraval safexuriani” scenariT.

egreTwodebuli maRali teqnologiebi mimoiqceva

maRalganviTarebul qveynebs Soris. saSualo da dabali

teqnologia ara aris maRalganviTarebuli qveynebisaTvis

imdenad faseuli, rom is ganxilul iqnas rogorc saqoneli.

magram axali industriuli qveynebis bazrebisaTvis is

SeiZleba CaiTvalos “axal teqnologiad”. ukanasknel

aTwleulebSi axali industriuli qveynebis bazari aqtiurad

monawileobs samrewvelod ganviTarebul qveynebTan

teqnologiur gacvlebSi. amitom samrewvelod ganviTarebul

qveynebs SesaZlebloba eZlevaT droSi da sivrceSi gawelon

teqnologiis “sasicocxlo cikli”, Sesabamisad gazardon

mogebebis moculoba.

78

amgvari gacvlis principialuri Taviseburebaa

ganviTarebadi qveynebis mier ganviTarebul qveynebSi

licenziebis SeZena da didi korporaciebis mier warmoebis

SedarebiT martivi stadiis gadatana mesame qveynebSi arsebul

sakuTar filialebSi.

rogorc vxedavT, rogorc pirvel, aseve meore

SemTxvevaSi, teqnologiis gadacema xorcieldeba an

teqnologiis “sasicocxlo ciklis” bolo stadiaze, an

saerTod ar Rebulobs sasaqonlo saxes da warmoadgens Sida

safirmo transferts.

saqarTvelos saerTaSoriso teqnologiuri gacvlis

procesSi civiluri monawileobis ZiriTad winaaRmdegobas

warmoSobs ekonomikur-samarTleblivi safuZvlebis

praqtikuli ararseboba, kerZod qaosi romelic arsebobs

inteleqtualuri sakuTrebis, sazRvargareT dapatentebis

uflebis samarTlebriv regulaciasa da praqtikul

realizaciaSi da a.S. agreTve samamulo produqsiis

saerTaSoriso standartebTan Seusabamoba, serTificirebis

sistemis ararsboba, rac praqtikulad miuwvdomels xdis

qarTuli produqciisaTvis saerTaSoriso bazrebs.

10.2. teqnologiis gadacemis formebi

teqnologiis gadacema xorcieldeba sxvadasxva formiT,

sxvadasxva meTodiTa da sxvadasxva arxebiT. is SesaZlebelia

gadacemul iqnas rogorc komerciul aseve ara komerciul

safuZvelze, iyos Sidasafirmo, Sidasaxelmwifo an

saerTaSoriso.

teqnologiis arakomerciul safuZvelze gadacemis

formebi:

specialuri literaturis sainformacio masivebi,

monacemTa kompiuteruli monacemTa bankebi, patentebi,

cnobarebi da a.S;

konferenciebi, gamofenebi, simpoziumebi, klubebi, maT

Soris mudmiv momqmedi;

swavleba, staJireba, studentebis, mecnierebis,

specialistebis praqtika, romelic paritetul sawyisebze

xorcieldeba universitetebs, firmebs, organizaciebsa da a.S.

Soris;

mecnierTa da specialistTa migracia (maT Soris

saerTaSoriso, egreTwodebuli “tvinebis gaJonva”) samecniero

dawesebulebidan komerciul struqturebSi da piriqiT, mcire

venCeruli tipis axali dawesebulebebis dafuZneba

universitetebisa da firmebis specialistebis mier, msxvili

korporaciebis mier marketinguli da kvleviTi dawesebulebis

Seqmna sazRvargareT.

teqnologiis arakomerciuli gadacemis ZiriTadi nakadi

modis arapatentunarian informaciaze _ fundamentalur

НИОКР- ze, saqmian TamaSebze, samecniero aRmoCenebsa da

aradapatentebul gamogonebebze.

oficialurTan erTad ukanasknel periodSi didi

gavrceleba hpova teqnologiaTa gadacemis aralegalurma

sistemam, romelic Rebulobs teqnologiuri SpionaJisa da

teqnologiuri mekobreobis formas. kerZod masiur masStabebs

miaRwia Crdilovani struqturebis mier imitacia-

teqnologiebis gayidvis faqtebma.

zogierTi monacemiT, msxvil korporaciaTa marketingis

sazRvargareTuli samsaxurebis (kvleviTi centrebis) 1/3-mde

ama Tu im saxiT SexebaSia samrewvelo SpionaJTan.

teqnologiuri mekobreoba yvelaze metad ganviTarebulia

samxreT-aRmosavleT aziis e.w. axal industriul qveynebSi.

informaciis komerciuli gadacemis ZiriTadi formebia:

teqnologiis materializirebuli formiT, anu Carxebis,

agregatebis, avtomatizirebuli da eleqtronuli

mowyobilobebis, teqnologiuri xazebis saxiT gayidva;

ucxouri investiciebi da maTi Tanmde mSenebloba,

rekonstruqcia, sawarmoebis, firmebis, warmoebis

modernizacia, Tuki maT Tan axlavs sainvesticio saqonlebis

nakadi da lizingi;

patentebis gayidva:

licenziebis gayidva samrewvelo sakuTrebis yvela

dapatentebul saxeobaze, garda sasaqonlo da momsaxurebis

niSnebisa da a.S.

licenziebis gayidva samrewvelo sakuTrebis aradapaten-

tebul saxeobebze _ `nou-hau”, sawarmoo saidumleoba,

teqnologiuri dokumentacia, gadacemuli teqnikisa da

mowyobilobis Tanmde dokumentacia, instruqciebi, naxazebi,

sqemebi, specifikaciebi, teqnologiuri ruqebi, agreTve

79

specialistTa swavleba, sakonsultacio momsaxureba,

eqspertiza da sxva;

НИОКРИ-s erToblivi SemuSaveba, samecniero-sawarmoo

konferencia;

inJineringi:

unda aRiniSnos rom, teqnologiis komerciuli

gadacemis praqtikulad mTeli moculoba formdeba

salizingo xelSekrulebiT, romelSic dapatentebul

informaciasTan erTad SesaZloa figurirebdes mTeli rigi

sxva debulebebisa da moTxovnebisa, romelTa dacvac

savaldebuloa mxareebisaTvis. salizingo xelSekrulebis

amgvar punqtebs SesaZloa warmoadgendes:

licenziantis (licenziis myidveli) valdebuleba

gamoiyenos miRebuli teqnologia gansazRvrul arealSi

(dargobrivi, teritorialuri aspeqtiT);

licenziaris (licenziis gamyidveli) da (an)

licenziatis valdebuleba gadasces sruli informacia

SeZenili teqnologiis Semdgomi srulyofis Taobaze;

licenziantis valdebuleba ganaxorcielos e.w.

dakavSirebuli Sesyidvebis didi moculoba (teqnologiurad

martivi produqciis _ makompleqteblebis, naxevar farikatebis

Sesyidva da a.S);

licenziantis valdebulebaa ganaxorcielos erTjeradi

gadaxdebi, Tu ki is imyofeba aramdgradi socialur-

ekonomikuri reJimis mqone qveyanaSi;

vadis miTiTeba, romlis ganmavlobaSic licenziri

miiRebs roialits _ gayidvis moculobidan procentis

perioduli gadaricxva (damokidebuli ar aris sapatento

dacvis vadebze);

salicenzio xelSekrulebaSi licenziantis uflebis

CarTva isargeblos samarko niSniT, momsaxureobis niSniT,

savaWro dasaxelebiT, am ukanasknelma SesaZloa

xelSekrulebis Rirebulebis 25 % Seadginos.

gadaxdis Rirebuleba dapatentebuli teqnologiis

“SiSvel” licenziaze Seadgens teqnologiis gadacemis saerTo

xarjebis mxolod nawils. amitomac, arc licenziaze

patentebiT msoflio vaWrobis moculoba, arc dapatentebuli

teqnologiis safuZvelze dadebuli salizingo SeTanxmebebis

moculoba ar iZleva safuZvels ganisazRvros teqnologiaTa

gadacemis zusti moculobebi.

kidev ufro rTulia ganisazRvros tnk-s, teqnologiuri

progresis lideris, romelTa wiladac modis msoflios

teqnologiuri nakadebis ara nakleb 1/3-sa, teqnologiuri

gacvlebis moculoba.

tnk-s erTi teqnologiuri nakadi es aris sakuTar

struqturebSi pirdapiri investiciebi. meore _ teqnologiaTa

Sida teqnologiuri gadadineba, romelmac SesaZloa miiRos,

an ar miiRos sasaqonlo saxe. garda amisa, teqnologiuri

gacvlis egidiT SesaZlebelia xdebodes Cveulebrivi

sasaqonlo gacvla. mesame teqnologiuri nakadia _

filialebidan, qaliSvili kompaniebidan, kvleviTi

struqturebidan, romlebic gatanilia sazRvargareT,

momdinare uku informaciuli nakadi, romelic SesaZloa

agreTve arc ki fiqsiredebodes da kvlav mieyidos

filialebsa da ganyofilebebs nivTobriv, an ara nivTobrivi

formiT, an piriqiT. ukanasknel wlebSi, magaliTad aSS-s tnk-

ebi aqtiurad anxorcieleben Sidasafirmo transfers aSS-dan

sazRvargareTul filialebSi arakomerciul sawyisebze,

magram aSS-Si SemoaqvT teqnologiebi ukve komerciul

safuZvelze. anu importis ganivTebuli formiT, riTac

auareseben sagareo savaWro balanss. da piriqiT,

sazRvargareTis qveynebidan miRebuli teqnologiebisa da sxva

qveynebis bazrebze miRebuli codnis safuZvelze

anxorcieleben aSS-dan teqnologiuri xasiaTis momsaxurebisa

da inJineringis eqsportis forsirebas.

10.3. teqnologiaTa gadacemis praqtika

teqnologiis arakomerciuli gadacemis yvela tipi, maT

Soris Sidasafirmo transferi, xorcieldeba Tavisuflad da

ase vTqvaT, ar saWiroebs saxelSekrulebo-samarTlebriv

gaformebas da reglamentaciebs.

teqnologiis gadacemis komerciuli formebi, rogorc

Sida safirmo, aseve saerTaSoriso, saWiroebs xelSekrulebis

saxiT gaformebas (salicenzio, samecniero-teqnikuri

80

TanamSromlobis, erToblivi warmoebis, an yidva-gayidvis

xelSekrulebebi).

saxelmwifo, saxelmwifoTaSoris da firmaTaSoris

doneze teqnologiis gadacema da teqnologiuri gacvla,

regulirdeba erovnuli an saerTaSoriso xasiaTis

sakanonmdeblo aqtebiT, agreTve mxareTa (firmebi,

korporaciebi da sxva) konkretuli xelSekrulebebiT da

SeTanxmebebiT.

xelSekrulebaTa yvela saxeobis gaformeba moiTxovs

drois seriozul xarjvas, detalur eqspertizasa da

mravalsafexurian molaparakebebs.. amasTan kontragentTa

(mxareebis) TvalTaxedvis arealSi mudmivad unda iyos

mimdinare movlenebis mTliani speqtri da SesaZlo

gaugebrobani.

qveyanaSi nebismieri SeWra teqnologiiT, an

produqciiT, romelSic gamoyenebulia teqnologia, romelic

dapatentebulia mocemul qveyanaSi sxva piris mier da

sapatento dacvis vada ar aris gasuli, xolo piri, romelmac

ganaxorciela es SeWra da am saqmianobisaTvis licenzia ar

gaaCnia, idevneba kanonmdeblobiT (tranzitis garda).

imisda miuxedavad, Tu ra saxiT (teqnikuri

dokumentaciis Tu ganivTebuli formiT) ganxorcielda

teqnologiis gadacema, igi formdeba xelSekrulebis saxiT.

masSi unda mieTiTos ZiriTadi debulebebi (maT Soris

xelSekrulebis sagani, mxareTa valdebulebani, sanqciebi,

fors-maJoris pirobebi, davis gadawyvetis formebi,

angariSsworebis wesi da forma da sxva), romlebic met-

naklebad standartulia yidva-gayidvis xelSekrulebebisaTvis,

aseve unda asaxavdes specifikur, mxolod teqnologiaTa

gadacemis xelSekrulebaTaTvis damaxasiaTebel momentebs. maT

Soris:

garantia imisa, rom teqnika da teqnologia Tanmde

instruqciebis, saxelmZRvaneloebis, teqnologiuri ruqebis

moTxovnaTa dacvis pirobebSi gamosadegia saqmianobis im

saxeebis Sesasruleblad, romelic SeTanxmebulia

xelSekrulebiT;

sapatento siwmindisa da mesame mxaris pretenziebisagan

Tavisuflebis garantia;

teqnikuri parametrebi, romlis garantirebasac

uzrunvelyofs momwodebeli Tu daculia awyobis,

damontaJebis, gamarTvis, gaSvebisa da eqspluataciis

garkveuli pirobebi, agreTve im pirobaTa CamonaTvali,

teqnikur parametrTa gansazRvris meTodebi da darRvevaTa

Sedegebi, romelic warmoiqmneba instruqciis debulebaTa

SeusruleblobiT;

myidvelis garantiaa daicvas xarisxis done; mocemuli

moTxovna mkacrdeba im SemTxvevisaTvis, rodesac salicenzio

xelSekrulebiT myidvels agreTve SeZenili aqvs savaWro an

momsaxurebis niSnebis an gamyidvelis sxva atributebis

gamoyenebis ufleba da am ukanasknelis standartisagan

gadaxvevam SeiZleba Selaxos momwodeblis imiji da

reputacia;

myidvelis garantiaa daicvas mTeli dapatentebuli Tu

daupatentebeli informaciis konfencialuroba, romelsac

miiRebs teqnologiis gadacemis salicenzio xelSekrulebiT.

msoflio gamocdilebam aCvena, rom teqnologiaTa

gadacemis efeqturoba ecema, Tu mowodeba xorcieldeba

arakompetenturad, arasruli Sesabamisi dokumentaciis an

“nou-haus” da momsaxurebis sruli paketis gareSe.

amitom salicenzio xelSekrulebebSi mizanSewonilia

darezervirebul iqnas:

teqnikis, teqnologiis , Tanmde dokumentaciisa da

momsaxurebis sruli paketi;

personalis momzadebis, saTadarigo nawilebis

mowodebisa da remontis, sawarmoo da gayidvis Semdgomi

momsaxurebis, sxva saxis teqnikuri daxmarebis uzrunvelyofa

salicenzio xelSekrulebis mTeli vadis ganmavlobaSi;

momxmareblisaTvis teqnologiaTa srulyofisadmi

xelmisawvdomoba, xelSekrulebis mTeli periodis

ganmavlobaSi.

bolo debulebebis moqceva xelSekrulebaSi aZvirebs

xelSekrulebis Rirebulebas, magram moaqvs kidec Sesabamisi

mogeba myidvelisaTvis. im SemTxvevaSi, rodesac Tavad

myidvels aqvs SesaZlebloba gaaumjobesos licenzirebuli

teqnologia, mas SeuZlia Cados Sesabamisi punqti

xelSekrulebaSi, riTac is imyarebs Tavis poziciebs

adgilobriv bazarze mis mimarT sazRvargareTeli partnioris

81

interess grZelvadian perspeqtivaSi. anu myidvels SeuZlia

daimkvidros saxelSekrulebo wesiT teqnologiis gamyidvelis

potenciuri ufleba Tavis licenzirTan mimarTebaSi.

winaaRmdeg SemTxvevaSi, Tu licenzianti licenzirebuli

teqnologiis srulyofas ganaxorcielebs, is SesaZloa

AaRmoCndes situaciaSi, rodesac yovelgvari gaumjobeseba

avtomaturad da usasyidlod gadaeces licenzirs. amitomac

teqnologiis gadacemis yvela xelSekruleba da SeTanxmeba

detalurad unda iyos damuSavebuli.

10.4. teqnologiis komerciuli gadacemisas salicenzio Ggacvla

salicinzio gacvlis mcnebis qveS igulisxmeba

licenziaTa yidva-gayidvis komerciuli garigebebis dadeba-

aRsruleba. saqmian praqtikaSi licenziaTa mravali saxeobebi

arsebobs.

wminda saxiT licenziad iwodeba ufleba, garkveul

pirobebSi gamoyenebul iqnas raime saxis patenti. amitom

klasikuri licenzia, es aris patentis gamoyeneba, anu

egreTwodebuli”sapatento” licenzia.

licenziis yvelaze cnobili formaa patentis rogorc

aseTze uflebis gadacema. amgvarad gamomgonebeli, an patentis

mflobeli uars ambobs Tavis uflebaze, da patentis

mflobeli xdeba myidveli. urTierTobaTa amgvari forma

damaxasiaTebelia im SemTxvevebisaTvis, rodesac patentis

mflobelia kerZo piri.

licenzia SesaZloa iyos ubralo, gansakuTrebuli an

sruli. gansakuTrebuli licenziis SemTxvevaSi, myidvels

(licenziants) eniWeba gansakuTrebuli, anu monopoliuri

ufleba gamoiyenos licenziis obieqti garkveul bazrebze,

romelic SesaZlebelia moicavdes rogorc erT romelime

qveyanas, asve mTlian regions an qveynebis jgufs. sruli

licenzia niSnavs myidvelze sruli uflebebis gadacemas

patentis gamoyenebis Taobaze da praqtikulad niSnavs mis

sabolood gayidvas.

ubralo licenziis qveS igulisxmeba licenziantis

ufleba gamoiyenos licenziis obieqti garkveul farglebSi,

rac uSvebs lizenziaris mier erTi da igive licenziis

meorad da mravaljeradi gayidvis SesaZleblobas

gansazRvrul bazrebze.

ubralo licenzia iTvaliswinebs rogorc wesi mTel

rig SezRudvebs samarTlebrivi dacvis obieqtebis gamoyenebis

kuTxiT. es aris SezRudvebi gamoyenebis teritoriis an

eqsportis teritoriis (e.w. saeqsporto zona) mixedviT,

agreTve (xandaxan) licenziebis gamoyenebis sferoebis

mixedviTac.

salicenzio saqmianobis ganviTarebis kvalobaze

terminma “licenzia”moicva ara mxolod samrewvelo da

inteleqtualuri sakuTrebaze uflebis gadacema, aramed

teqnikuri dokumentaciis, teqnologiuri cnobebis, samrewvelo

saidumloebebis ( nou-hau) da a.S. gadacemac.

teqnologiaTa ganviTarebis kvalobaze, gansakuTrebiT

eleqtronikaSi, qimiaSi, gamoTvliT teqnikaSi maRali

teqnologiebis ganviTarebam, arsebiTad gaaZliera “nou-haus”

roli. amasTan, Tanamedrove tendenciaa, rac SeiZleba didi

xnis ganmavlobaSi SenarCunebul iqnes “nou-hau”-s

konfedecialuroba, gasaidumloeba. amasTan dakavSirebiT,

inovaciaTa mflobelebi arCeven ar daapatenton sakuTari

gamogonebani, raTa ar Seiqmnes “nou-hau”-s udrood

gamJRavnebis an patentis gverdis avlis gaiolebuli sqemis

warmoqmnis saSiSroeba. amasTan dakavSirebiT izrdeba

aradapatentebuli licenziebiT (‘nou-hau”) vaWrobis moculoba

da am terminma da gadacemis praqtikam moipova ase vTqvaT

sruluflebiani moqalaqeoba.

xSirad, licenziaTa gadacemas Tan sdevs

mowyobilobebis, saamqroebis, sawarmoebis makompleqtebeli

mowyobilobebis miwodeba, romelic Seisyideba mocemuli

licenziis realizaciisaTvis. amgvari licenzia iwodeba

Tanmde licenziad, da “wminda” licenziisagan gansxvavebiT ar

warmoadgens mowyobilobebis mowodebis kontraqtis

Semadgenel nawils da salicenzio SeTanxmebas damoukidebeli

xasiaTi aqvs.

salicenzio vaWrobis praqtikaSi gvxvdeba “jvaredini”

licenzirebis terminic, roca gamyidveli (gamyidvlebi)

anxorcielebs mis sakuTrebaSi arsebuli samrewvelo

sakuTrebis obieqtebze licenziebis gacvlas, romelic xSirad

82

avsebs erTmaneTs, an maT erTobliv gamoyenebas moaqvs

damatebiTi mogeba.

SemTxvevaSi, rodesac patentis mflobeli mzad aris

gadasces licenzia nebismier fizikur an iuridiul pirs,

aseTi licenzia iwodeba “Ria” licenziad.

qveyanaSi miRebuli patentis gamoyenebis procesSi

SesaZlebelia Caerios saxelmwifoc sakuTari kompetenturi

organoebis meSveobiT (erovnuli sapatento organo, sapatento

sasamarTlo, samoqalaqo sasamarTlo, saarbitraJo

sasamarTlo), romlebic specialurad dasabuTebul

SemTxvevaSi (magaliTad, rodesac inovaciis obieqtis

mflobeli ar an ver iyenebs mas, konkurenciis gamZafrebis,

antimonopoliuri regulirebis RonisZiebaTa farglebSi),

SeuZlia patentis mflobeli aiZulos gadasces sxvas misi

patentis gamoyenebis ufleba. licenziis amgvar saxeobas

“iZulebiT” licenzias uwodeben.

ZiriTad faqtorebs, romlebic xels uwyobs warmatebul

salicenzio garigebas, warmoadgens gamogonebis an samecniero-

teqnikuri miRwevis wonadoba, misi efeqturoba, samarTlebrivi

daculobis done (damcavi dokumentaciis arseboba, rogorc

qveyanaSi aseve mis farglebs gareT) da sawarmoos aTvisebis

SesaZleblobani.

amitom, gamogonebis momzadeba licenziis gasayidad

dawyebul unda iqnes saavtoro uflebebis dacvis stadiidan.

pirveli etapi es aris damcavi dokumentis mopoveba, anu

patentis dafiqsireba, rogorc sakuTar qveyanaSi, aseve

sazRvargareTac. gamogonebis Zlieri sapatento dacva

propociulad axdens gavlenas momavali licenziis

Rirebulebaze. rogorc wesi samarTlebrivad kargad daculi

licenziis obieqti gacilebiT maRali Rirebulebis

matarebelia, vidre analogiuri magram iuridiulad naklebad

daculi teqnikisa da teqnologiis salicenzio obieqti.

gamogoneba, romelic danergilia warmoebaSi, ufro

advilad poulobs myidvels, da misi fasi ufro maRalia,

radganac licenziis potenciur myidvels SeuZlia realurad

Seafasos teqnikur-ekonomikuri upiratesobani romelic

miiReba gamogonebis an samecniero-teqnikuri miRwevis

perspeqtivaSi gamoyenebiT.

magram ar unda CavTvaloT, rom SeuZlebelia licenziis

gayidva mxolod gamogonebis “SiSveli” patentis saxiT (anu

mxolod carieli ideis). msoflioSi mravladaa Suamavali,

damnergavi firmebi (`venCuruli~), romlebic yiduloben

amgvar gamogonebebs sakuTari riskis qveS, da ewevian mis

Semdgom danergvasa da komercializacias.

konkretuli samecniero-teqnikuri miRwevis licenziis

saxiT gasayidad mosamzadeblad, dgeba sareklamo-teqnikuri

aRwera licenziis obieqtisa da misi teqnikur-ekonomikuri

gaTvla (dasabuTeba), romelic daamtkicebs licenziis

obieqtis gamoyenebis efeqturobas. magram, am dokumentebis

momzadebisas aucilebelia daculi iqnes konfidencialurobis

balansi, raTa am dokumentebSi mocemuli informacia iyos

sakmarisi potenciuri myidvelisaTvis, raTa mas mieces

saSualeba gaakeTos daskvna misi SeZenis mizanSewonilobis

Taobaze, magram arasakmarisi imisaTvis , rom myidvelma

miRebuli informaciis bazaze damoukideblad SesZlos

licenzirebis obieqtis gamoyeneba ise rom ar SeiZinos

mocemuli licenzia.

im SemTxvevaSi, rodesac SeuZlebelia myidvelis

daintereseba licenziis obieqtiT ise rom, ar iqnes

gamJRavnebuli gamogonebis konfidencialuri mxareebi,

gamoiyeneba ofciuri SeTanxmebis forma. am SeTanxmebis

pirobebis Tanaxmad, momxmarebeli winaswar anazRaurebs ra

licenziis sruli Rirebulebis 10-30%-s, iRebs gamogonebis

SesaZleblobebis Sesaxeb srulyofil informacias sruli

konfedencialurobis pirobiT. mocemuli informaciis

gacnobis Semdgom, is an iRebs gadawyvetilebas licenziis

SeZenis Sesaxeb da opcionis Rirebuleba CaeTvleba gadaxdaSi,

an uars ambobs licenziis SeZenaze, magram, aseT SemTxvevaSi

mas aRar daubrundeba ofcionis saxiT winaswar gadaxdili

Tanxa, amsTan mis mier mopovebuli informacia unda darCes

konfidencialurad.

sakuTari samecniero-teqnikuri miRwevis reklamirebis

dasawyebad konkretul bazrebze, agreTve konkretuli

myidvelis arsebobisas, mizanSewonilia dawyebul iqnas

licenziis obieqtis sapatento sisufTavis Semowmeba

(gadamowmeba) salicenzio xelSekrulebiT SeTavazebuli

arealis qveynebis mixedviT. amgvari Semowmeba saSualebas

83

iZleva gamoiricxos mesame pirebis pretenziebi patentebze,

ramdenadac salicenzio xelSekrulebis xelis moweris Semdeg

amgvar pretenziebs SesaZloa seriozulad negatiuri Sedegebi

mohyves.

ucxouri licenziis SeZenis procesi licenziis

gayidvis procesis msgavsia. saWiroa Catardes licenziis

SeZenis da misi SesaZleblobebis analizi, da miRebul iqnes

ucxoeli gamyidvelisagan srulyofili teqnikur-ekonomikuri

komerciuli winadadeba, romelic momzadebuli unda iqnes

myidvelis moTxovnis (teqnikuri davalebis) safuZcelze.

licenziis obieqtis gacnobis procesSi, SesaZlebelia

warmoiSvas misi sawarmoo da saeqspluatacio pirobebSi

gamocdis aucilebloba, Sefasdes misi teqnikuri done

firmaSi. komerciuli winadadebis Sefasebisas, mizanSewonilia

arsebobdes alternatiuli winadadebebic sxvadasxva

mwarmoebeli firmebisagan.

licenziebis gayidva sazRvargareT, bevr qveyanaSi

saWiroebs saxelmwifos nebarTvis (licenziis) mopovebas.

saxelmwifos mxridan sazRvargareT samecniero-teqnikuri

informaciis gatanis kontrolis sistema arsebobs yvela

qveyanaSi. amgvari kontroli SesaZloa ganxorcieldes

sxvadasxva formiT: an uflebis gacema, an dadebuli

salicenzio xelSekrulebebis registracia da aRsrulebaze

saxelmwifos Semdgomi Tanxmobis (an uaris) miReba, an am ori

meTodis raRac kombinacia.

saxelSekrulebo formas licenziis yidva-gayidvis

aqtisa warmoadgens salicenzio SeTanxmeba, romelic ideba

komerciul safuZvelze an usasyidlod licenzirsa da

licenziants Soris. arsebobs ramodenime tipiuri forma

saeqsporto da saimporto salicenzio SeTanxmebebisa, magram

SeTanxmebis konkretuli saboloo varianti yalibdeba

teqnikuri da komerciuli molaparakebebis Sedegebis mixedviT,

rodesac dasruldeba yvela muxlis urTierT SeTanxmeba da

winaswari eqspertiza.

10.5. teqnologiis Rirebuleba da fasi

teqnologiaTa gadacemis SeTanxmebis erT-erTi ZiriTadi

sakiTxia teqnologiis Rirebulebisa da fasis gansazRvra, da

licenziis gayidvis (SeZenis) ekonomikuri Sedegebis Sefaseba.

sxva saqonlebisagan gansxvavebiT teqnologiis

Rirebuleba da fasi rogorc wesi, ar ganisazRvreba im

danaxarjebiT, romelic dakavSirebuli iyo mis SeqmnasTan. am

TvalsazrisiT teqnologia iseTi saqonlebis analogiuria

rogoricaa UuZravi qoneba da fasiani qaRaldebi, romelTa

Rirebuleba damokidebulia Semosavlis miRebaze, romelic

maTi gamoyenebiT miiReba. zustad amgvarad, teqnologiis

Rirebuleba damokidebulia damatebiTi mogebis sidideze,

romlis miRebac SesaZlebelia teqnologiuri siaxlis

realizaciis Sedegad. amgvar SemTxvevebSi xSirad laparakoben

teqnologiur rentaze (miwis rentis analogiurad).

teqnologiuri rentis miRebis SesaZlebloba

uzrunvelyofilia teqnologiuri monopoliiT, romelsac

flobs misi mesakuTre. am monopoliis buneba orsaxovania.

pirveli, igi ganpirobebulia teqnologiis inteleqtualuri

bunebiT, xolo teqnologiis mflobeli, tovebs ra sakuTar

codnas gasaidumloebulad, iqmnis informaciul monopolias.

meore, informaciuli monopolia gamyarebulia iuridiulad,

romelic patentis an saavtoro uflebebis saxiT uzrunvel-

yofilia inteleqtualuri sakuTrebis uflebiT. teqnologia,

romelic farTodaa cnobili da ar aris daculi iuridiuli

normebiT, ver uzrunvelyofs misi mflobelisaTvis

teqnologiur monopolias, ver moaqvs teqnologiuri renta da

Sesabamisad arc warmoadgens saqonels.

licenziis gayidva warmoadgens erT-erT yvelaze maRal

savaluto efeqtis matarebel sagareo savaWro garigebas,

romelic saSualebas iZleva minimaluri materialuri,

finansuri da SromiTi resursebis xarjze miRebul iqnas

mniSvnelovani sididis saxsrebi da is gansakuTrebiT

maRalracionaluria roca samrewvelo simZlavreebi

SezRudulia da SeuZlebelia bazris moTxovnis

dakamyofileba mza produqciis miwodebis gziT.

teqnologiis fasebze momqmed faqtorebs ganekuTvnebian:

1) danaxarjebi “niokri”-ze (pirdapirproporciuli

damokidebuleba);

84

2) teqnologiis siaxle _ teqnologia rac ufro Zvelia miT

dabalia misi fasi;

3) danaxarjebis sidide romelic dakavSirebulia

teqnologiis gadacemasTan ( pirdapirproporciuli

damokidebuleba );

4) mogebis done, romelsac iRebs myidveli. am maCveneblis

sidide pirdapiraa dakavSirebuli im sabazro wilis

moculobasTn, romelic mas ekuTvnis. Sesabamis bazrebze,

sadac savaraudod moxdeba gadacemuli teqnologiis

realizacia, soliduri wili, teqnologiis myidvels

uqmnis pirobebs gaimyaros poziciebi gamyidvelTan

molaparakebebisas da ganapirobebs teqnologiis fasis

klebas;

5) teqnologiis myidvelis statusi (saxelmwifo Tu kerZo).

saxelmwifo organizaciebs, rogorc wesi ufro Zlieri

poziciebi aqvT molaparakebebze da Sesabamisad

teqnologiaSi naklebs ixdian;

6) licenziantis geografiuli adgilmdebareoba, rac aseve

axdens gavlenas mis sastarto poziciebze.

teqnologiis fasis qveda zRvars gansazRvravs mis

Seqmnaze gaweuli danaxarjebi plius saSualo mogeba.

teqnologiis fasis zeda zRvari ganisazRvreba licenziis

myidvelis Semosavlebidan sakmaod maRali wiliT. aqedan ki

gamomdinareobs, rom teqnologiis fasi SesaZlebelia

varirebdes Zalian farTo diapazonSi da misi konkretuli

sidide pirdapiraa dakavSirebuli teqnologiis gamyidvelisa

da myidvelis sabazro poziciebTan.

licenziis faswarmoqmnis meTodika dafuZvnebulia

martiv principze _ licenziis gamyidvels gadaexdeba

myidvelis mogebis nawili, romelsac is SeZenili licenziiT

miiRebs. produqciis saxis, misi warmoebis moculobebis

(seriuloba) Sesabamisad, mogebis am wilis sidide meryeobs

myidvelis mogebis 10-30%-s farglebSi.

licenziis Rirebuleba mWidrodaa dakavSirebuli

angariSsworebis formasTan. licenziiT warmoebuli

produqciis erTeulis mixedviT angariSsworebis pirobebSi

(roialitis forma), saerTo gadaxda salicenzio xelSekru-

lebis moqmedebis mTeli periodisaTvis ufro metia, vidre

pirdapiri angariSsworebis dros, rodesac licenziis saerTo

Rirebuleba gadaixdeba nawil-nawil, magaliTad 20%

xelSekrulebis xelmoweris momentSi, 30% teqnikuri

dokumentaciis momentSi, 30% produqciis warmoebis dawyebisas

da 20% sagarantio gadaxdebi. es ukanaskneli Tanabrad

gadanawildeba salicenzio xelSekrulebis darCenil vadaze.

gamoiyeneba salicenzio angariSsworebis kombinirebuli

formebic, roca Rirebulebis nawili salicenzio produqciis

aTvisebis periodSi anazRaurdeba erTi formiT, xolo

produqciis warmoebis dawyebis momentidan ki roialitis

formiT. am SemTxvevaSi arsebiTia salicenzio

xelSekrulebaSi gaTvaliswinebuli iqnas yovelwliuri

gadaxdebi, romelic unda ganaxorcielos myidvelma, im

SemTxvevaSic ki roca is ar iyenebs licenzias da ar uSvebs

mocemul produqcias.

arsebobs ramodenime midgoma licenziis Rirebulebis

dasadgenad. zogadad licenziis Rirebulebis gansazRvris

formulas Semdegi saxe aqvs:

pZVC ii

t

iip

sadac:

Cp_ aris licenziis Rirebuleba roialitis formis

angariSsworebiT;

V i _ aris warmoebis mosalodneli moculoba i-ur

weliwadSi;

Pi _ aris roialitis sidide i-ur weliwadSi;

Zi _ aris erTeuli produqciis fasi i-ur weliwadSi;

t _ aris salicenzio xelSekrulebis moqmedebis

saangariSo vada.

salicenzio xelSekrulebis moqmedebis vada, romelic

miRebulia licenziebiT vaWrobis saerTaSoriso praqtikaSi,

ar aRemateba 10 weliwads. xelSekrulebis moqmedebis

saangariSo vadad rekomendirebulia: ufaso licenziebisaTvis,

romelTa aTvisebac ar moiTxovs did drosa da

kapitaldabandebebs 5-7 weliwadi. igive vada rekomendirebulia

85

agreTve iseT sapatento licenziebisaTvis, romelTa obieqtsac

warmoadgens produqcia moklevadiani sasicocxlo cikliT

(magaliTad sayofacxovrebo teqnika); an 7-10 wliT sapatento

licenziebisaTvis, licenziis xangrZlivvadiani sasicocxlo

cikliT, romelTa aTvisebac dakavSirebulia mniSvnelovan

kapitaldabandebebTan, mowyobilobis mowodebis didi vadebiT

(1-1,5 weli), da warmoebaSi danergvis 1-1,5 wliani vadiT.

msoflio praqtikaSi angariSswrebis miRebuli praqtikis

principebi licenziis Rirebulebaze Semdegi saxiT moqmedeben.

licenziis saerTo jamuri Rirebuleba iqneba miT naklebi,

rac ufro swrafad da metis gadaxdas iwyebs myidveli.

rodesac angariSsworeba gawelilia droSi, da misi didi

nawili modis salicenzio xelSekrulebis vadis bolo

periodebze, licenziis jamuri Rirebuleba matulobs.

licenziiT produqciis warmoebis moculoba ganisaz-

Rvreba licenziantis mier warmoebis moculobis sawarmoo

programis monacemebisa da salicenzio produqciis gasaRebis

bazris moculobis analizis monacemebis mixedviT.

produqciis erTeulis saangariSsworebo fasis

erTeulad miiCneva mwarmoeblis franko-qarxnis neto-fasi,

romlidanac gamoiqviTeba fasdaklebebi SefuTvis, Senaxvis,

dazRvevis, da sxva arasawarmoo danaxarjebze.

saangariSsworebo fasebi dgindeba qveyanaSi sagareo savaWro

garigebebis konkretuli fasebis, an preiskurantebis, da (an),

analogiuri produqciis mwarmoebeli firmebis mowodebis

fasebis mixedviT. saangariSsworebo fasebidan gamoiqviTeba

makompleqtebeli nakeTobebisa da Sesyiduli detalebis

fasebi, romlebic ar warmoadgenen salicenzio SeTanxmebis

obieqtebs.

teqnologiaTa gadacemisas xSirad xorcieldeba

erTdrouli angariSsworebis mTeli rigi. magaliTad, maT

Soris garda roialitiT gansazRvruli gadaxdebisa SeiZleba

warmoiqmnas winaswari angariSsworebis sxvadasxva saxeobebi.

teqnologiis fasis kalkulacia moiTxovs dafiqsirdes

gansxvaveba teqnologiis uSualo fassa da sxva yvela

danarCen gadasaxdels Soris. es dakavSirebulia imasTan, rom

gadaricxuli gadasaxdelebi formirdeba sxvadasxvagvarad:

uSualod teqnologiaze gadasaxdelis sidide ganisazRvreba

misi komerciuli realizaciidan savaraudod misaRebi mogebis

sidididan gamomdinare, xolo yvela sxva danarCeni

gadasaxdeli ki Sesabamis RonisZiebaze gaweuli danaxarjebis

safuZvelze.

roialiti warmoadgens angariSsworebis yvelaze

martiv formas. mTlianobaSi angariSsworebani roialitis

formiT, Seicavs maRal riskebs teqnologiis

gamyidvelisaTvis, ramdenadac misi sidide damokidebulia im

komerciul warmatebaze, romelsac aRwevs teqnologiis

mflobeli. misi arawarmatebuli realizaciis SemTxvevaSi,

teqnologiis gamyidvelma SesaZloa ganicados arsebiTi

danakargebi. da piriqiT, gayidvebis swrafi zrdis pirobebSi,

misma sargebelma SesaZloa gadaaWarbos mosalodnels.

gamomdinare aqedan, teqnologiis gamyidveli angariSsworebis

amgvar formas irCevs mxolod im SemTxvevaSi, Tu ki miiCnevs,

rom myidvels aqvs SesaZlebloba miiRos sakmarisad maRali

mogeba. gayidvebis wliuri moculobis klebis pirobebSi

sakuTari danakargebis Tavidan acilebis mizniT, teqnologiis

mflobelma SesaZloa moiTxovos minimalurad garantirebuli

roialitis Tanxis dadgena, romlis qvemoTac ar SeiZleba

roialitis wliuri sididis dacema.

meores mxriv, myidvelisaTvis angariSsworebis amgvari

forma sakmaod xelsayrelia, ramdenadac igi gulisxmobs

gadaxdebis gadavadebas droSi da misi sidide damokidebulia

axali sawarmos komerciul warmatebaze. magram, Tu axali

teqnologiis realizacia ganxorcielda warmatebiT,

gadaxdebis sididem SesaZloa mniSvnelovnad gadaaWarbos

teqnologiis pirvel sawyisad dadgenil fass. am garemoebam

gamoiwvia roialitis daricxvis mravalferovani sistemebis

formireba, romlebic metnaklebad Wrian zemoT aRniSnul

problemas.

ase magaliTad, roialiti SesaZlebelia gansazRvrul

iqnes:

a) rogorc produqciis erTeulis realizaciaze fiqsirebuli

Tanxa, an produqciis erTeulis realizaciaze raRac wili;

b) rogorc Semosavlidan garkveuli wili, romelic miiReba

axali teqnologiis warmoeba realizaciidan;

g) gayidvebis moculobidan winaswar gansazRvruli wili manam

sanam ar iqneba miRweuli partniorebis mier dabandebul

kapitalze mogebis dadgenili norma.

86

fulis inflaciuri gaufasureba da sabanko

procentebis zrda iwvevs roialitis realuri sididis

Semcirebas. amis gamo, teqnologiaTa gadacemis

xelSekrulebebSi, rogorc wesi gaTvaliswinebulia sxvadsxva

saxis debulebebi, romlebmac unda uzrunvelyon dakarguli

saxsrebis anazRaureba.

gayidvis meore tipis gamoyenebisas, misi sidide

dgindeba winaswar garkveuli sididis saxiT, romelic

gadaixdeba erT an met nawilad, rogorc wesi teqnologiis

gadacemis SeTanxmebis ZalaSi Sesvlis momentSi. amgvari

gadasaxdelis sidide SesaZlebelia gaangariSebuli iqnes

roialitis ganakveTis, maTi gadaxdis periodis da produqciis

wminda gayidvebis savaraudo moculobebis safuZvelze.

SeTanxmebis monawile mxareebis urTierT garigebis Sedegad,

zogjer teqnologiis fasis gansazRvra xorcieldeba

teqnologiis Seqmnaze gaweuli danaxarjebis SefasebiT.

angariSsworebis aRniSnuli forma gamoiyeneba rogorc wesi

patentis gayidvisas, rac Tavis mxriv warmoadgens samrewvelo

sakuTrebis uflebis saboloo gadacemas.

teqnologiaze angariSsworebis sxva formebs

warmoadgenen:

jvaredini licenzireba, rac niSnavs licenziebisa da

patentebis urTierT gacvlas, romlebic miiCneva

eqvivalenturad. angariSsworebis amgvari forma, yvelaze

xSirad gvxvdeba samrewvelod ganviTarebuli qveynebis

firmebs Soris gaformebul teqnologiaTa gadacemis

kontraqtebSi. gansakuTrebiT xSiria es farmacevtiul da

eleqtronul mrewvelobaSi, sadac danaxarjebi “niokrze”

rogorc wesi Zalzed arsebiTia. amasTan, zogjer kontraqtebi

Seicavs debulebas imis Taobaze, rom myidveli valdebulia

usasyidlod miawodos informacia adre SeZenil teqnologiis

yovelgvari modernizaciisa da gaumjobesebis Sesaxeb;

gvxvdeba agreTve faruli salicenzio gadasaxdelebic

an maTi konvertacia, romlis drosac gadasaxdelebi

teqnologiaze CarTulia sasaqonlo miwodebis fasebSi an

teqnologiis gamyidvelis momsaxurebis fasebSi. magaliTad

mosawodebeli mowyobilobebis fasebSi, masalebis, saTadarigo

nawilebis an nebismieri sxva perioduli mowodebis fasebSi.

angariSsworeba SesaZlebelia ganxorcieldes agreTve

teqnologiis gamyidvelze myidvelis aqciebis an sxva fasiani

qaRaldebis gadacemis gziTac. teqnologiis gayidvisas

gamyidveli xSirad myidvels uwevs mTel rig paralelur da

damxmare momsaxureobebsac. am kategoriis momsaxurebas

ganekuTvnebian momsaxureobis iseTi saxeobebi, romlebic

dakavSirebulia Tavad teqnologiis gadacemis procedurasTan.

isini iwvevn garkveuli saxis danaxarjebsa da danakargebs maT

Soris informaciuli xasiaTisasac, ris gamoc aucilebelia

maTi kompensireba. amgvari gadasaxdelebis Tavisebureba

mdgomareobs imaSi, rom isini xorcieldeba jer kidev

garigebis gaformebamde. ris gamoc warmoiqmneba specialuri

gadasaxdelebis mTeli rigi:

winasawari gadasaxdeli:

es gadasaxdeli gaTvaliswinebulia gamyidvelis

xarjebis kompensirebisaTvis, romelic man gaiRo jer kidev

kontraqtis gaformebamde. es SesaZloa iyos danaxarjebi,

romlebic dakavSirebulia proeqtirebasTan, samarketingo

kvlevebis CatarebasTan, teqnikuri saxelmZRvaneloebisa da

instruqciebis SeqmnasTan, sxva teqnikuri dokumentaciis

momzadebasTan, molaparakebebTan, iuridiuli konsultaciebis

xarjebTan, da a.S. gamyidvelis xarjebi dakavSirebulia

amgvari qmedebebis ganxorcielebasTan, xSirad aRemateba kidec

myidvelis danaxarjebs.

amasTan saWiroa yuradReba mieqces imasac, rom es

kompensaciebi ar exeba danaxarjebs, romelic dakavSirebulia

teqnologiis uSualod SeqmnasTan, anu “niokri”-s xarjebs.

miuxedavad imisa, rom erTdrouli gadasaxdeli da

winaswari gadasaxdeli xSirad areulia erTmaneTSi, isini

asruleben sxvadasxva funqciebs.

Tu mxareebi Tanxmdebian, rom winaswari gadasaxdelebi

warmoadgens samarketingo danaxarjebs da mTlianad ekisreba

gamyidvels, am ukanasknels SeuZlia SemdgomSi CarTos is

teqnologiis sakuTar fasSi da miiRos maTi amogeba, rogorc

roialitis an erTdrouli gadasaxdelis nawilis saxiT.

gadasxadeli teqnologiuri informaciis nawilobrivi

gamJRavnebisaTvis:

imisaTvis, rom darwmundes garigebis

mizanSewonilobaSi, myidvelma xelSekrulebis xelismoweramde

87

unda miiRos minimaluri komerciuli da teqnikuri informacia

mainc. am ukanasknelis gamJRavneba ki garkveul riskebs

Seicavs, radganac, Tu ki garigeba ar Sedga, potenciur

myidvels principSi Seswevs unari gamoiyenos miRebuli

informacia analogiuri teqnologiis Sesaqmnelad an

dasanergad. riskis xarisxi damokidebulia teqnologiisa da

misi iuridiuli dacvis xasiaTze. riskis sidide SesaZlebelia

gaxdes arsebiTi, Tu ki teqnologia daculia mxolod,

rogorc komerciuli saidumloeba da advilad

kvlavwarmoebadia misi gacnobis SemTxvevaSi.

aseT SemTxvevaSi licenzirs SeuZlia moiTxovos

garkveuli Tanxebis gadaxda gamJRavnebul teqnologiur da

komerciul informaciaze, rogorc SesaZlo riskis warmoqmnis

kompensirebisaTvis. Tanxmoba, amgvar gadasaxdelze

warmoadgens garkveul garantias imisa, rom myidveli

seriozuladaa ganwyobili da is SeiZleba gamoyenebuli iqnas

im danakargebis asanazRaureblad, romelic warmoiSoba

garigebis CaSlis SemTxvevaSi. amasTan, warmatebiT

dasrulebuli garigebis SemTxvevaSi, winaswar gadaxdili

amgvari Tanxebi SesaZlebelia gamoiricxos teqnologiis

ZiriTadi fasidan.

ofciuri gadasaxdeli:

ofciuri gadasaxdelebi gadaixdeba im SemTxvevaSi, Tu

ki potenciur myidvels surs miiRos gansakuTrebuli ufleba

mocemuli kontaraqtis dadebaze, magram saboloo

gadawyvetilebis miRebamde aqvs survili moipovos damatebiTi

teqnologiuri da komerciuli informacia. Aam SemTxvevaSi

teqnologiis gamyidvels SeuZlia moiTxovos ofciuri

gadasaxdelis gadaxda imis sakompensaciod, rom is

teqnologiis realizacias avadebs garkveuli droiT. Tu ki

xelSekruleba ar iqna xelmowerili, gamyidveli rogorc wesi

itovebs ofciur gadasaxdels TavisTan. amavdroulad

garigebis warmatebiT dadebis SemTxvevaSi, ofciuri

gadasaxdeli SesaZlebelia CaiTvalos gasayidi teqnologiis

sakontraqto fasSi.

teqnologiis gadacemasTan dakavSirebuli damatebiTi

danaxarjebis anazRaureba:

inJineringuli momsaxurebis anazRaureba (enjineering fees).

rogorc wesi Tavisi momsaxureobis saxiT teqnologiis

gamyidveli uzrunvelyofs inJineringul damuSavebas, rac

aucilebelia gadacemuli teqnologiis gamoyenebisaTvis. im

SemTxvevaSi, rodesac myidvels ar aqvs sakmarisi

inJineringuli gamocdileba da kvalifikacia, teqnologiis

gamyidvels SeuZlia uzrunvelyos is e.w. “integrirebuli

inJineringiT”. magram, umetes wilad inJineringuli

momsaxureobis uzrunvelyofas anxorcieleben

specializirebuli sakonsultacio firmebi. amgvari

momsaxurebis anazRaurebis safuZvels warmoadgens

danaxarjebi, romlebic dakavSirebulia mocemuli

momsaxureobis gawevasTan. maTi ganfasebebi diferencirebulia

kvalifikaciis donis Sesabamisad da periodulad qveyndeba

sakonsultacio firmebis mier. Sesabamisad, teqnologiis

myidvels Tavad SeuZlia gansazRvros am kategoriis

danaxarjebis daaxloebiTi done.

teqnikuri daxmarebis anazRaureba: roca teqnologiis myidvels Sesabamis sferoSi ar aqvs

sakmarisi teqnikuri codna, teqnologiis gamyidveli

uzrunvelyofs misTvis Sesabamisi teqnologiis

gamoyenebisaTvis aucilebel teqnikur daxmarebas.. amgvari

momsaxurebis anazRaurebis wesebi ZiriTadSi inJineringuli

momsaxurebis wesebis analogiuria.

sakonsultacio gadasaxdelebi:

da bolos, yvela operaciis ganxorcielebisas,

romelic dakavSirebulia teqnologiis SeZenasa da mis

gadacemasTan, Tan axlavs konsultantTa momsaxureobis

aucilebloba (safinanso, iuridiuli, samarketingo da a.S.

saxis). danaxarjebi, romelic dakavSirebulia amgvari xasiaTis

momsaxureobis gawevasTan, SesaZlebelia gadaxdil iqnas

nebismieri mxaris mier an gaiyofa Tanabrad. maTi daricxvis

principi ukve ganxiluli gadaxdebis analogiuria _

danaxarjebis anazRaureba plius noმინარული mogeba.

10.6. saerTaSoriso teqnologiur gacvlebSi

inJineringi da teqnikuri daxმareba

88

saerTaSoriso inJineringi warmoadgens sawarmoo,

komerciuli, da samecniero-teqnikuri xasiaTis

momsaxureobaTa kompleqss, romelsac anxorcieleben, rogorc

specializirebuli firmebi, aseve samrewvelo, saamSeneblo da

sxva specializaciis mqone firmebi.

“inJineringis” tipis momsaxureobaTa mTliani speqtri

(“teqnikuri xelSewyobis” tipis momsaxureobis gareSe),

SesaZlebelia daiyos or ZiriTad jgufad: momsaxureobebi,

romlebic dakavSirebulia teqnologiuri procesis

momzadebasTan, da momsaxureobani, romelTa mizania

rentabeluri warmoebis uzrunvelyofa.

pirvel jgufs SesaZlebelia miekuTvnos:

1) winasaproeqto momsaxureoba, maT Soris bazris

koniuqturis Seswavla, saproeqto-saZiebo samuSaoebi

proeqtis ganxorcielebis arealSi: topografiuli

gadaReba, adgilis sainJinro gegmarebis SemuSaveba,

niadagebis, gruntis Seswavla, wiaRiseulis dazverva,

kapitaldabandebaTa gegmis SemuSaveba, satransporto

qselis ganviTareba, proeqtis teqnikur ekonomikuri

dasabuTebis kompleqsis SemuSaveba, da a.S. winasaproeqto

momsaxureobaSi Sedis agreTve sakonsultacio

momsaxureobac da zemoT CamoTvlil samuSaoTa

mimdinareobaze meTvalyureobac;

2) saproeqto momsaxureoba, romelic iyofa sabaziso da

detalur inJineringad. isini moicavs: a) sabaziso

inJineringSi _ winaswari sainJinro gamokvlevebisa da

proeqtebis, generaluri gegmisa da Tanmde Sesabamisi

sqemebis da rekomendaciebis, proeqtis winaswari

Rirebulebis Sefasebis, misi eqspluotaciisa da Seqmnis

xarjebis momzadebas. b) detalur inJineringSi

gaTvaliswinebulia _ saboloo proeqtis danarTebis

warmodgena, proeqtis gamokvleva, mTliani arqiteqturuli

proeqtis SemuSaveba, samuSao naxazebis, teqnikuri

specifikaciebis momzadeba. amave jgufSi moiazreba

miTiTebul samuSaoebze konsultaciebi da zedamxedveloba;

3) proeqtirebis Semdgomi momsaxureba _ moicavs samuSaoebs

mSeneblobis gansaxorcieleblad kontraqtis gaformebaze

da teqnologiebis aTvisebaze. isini moicavs: a)

sakontraqto dokumentaciis momzadebas, tenderebis

organizacias, winadadebebis Seswavlas, maTze

rekomendaciebis momzadebas; b) proeqtis warmarTvas,

samuSaoTa mimdinareobis zedamxedvelobas da

inspeqtirebas, mSeneblobis marTvas; g) eqspluotaciaSi

Cabarebis mere testirebebis ganxorcielebas, samuSaoTa

dasrulebis serTifikatis momzadeba-gacemas, mSeneblobis

Sesaxeb teqnikuri daskvnis momzadebas; d) sainJinri da

teqnikuri personalis momzadebas; e) produqciis

gasaRebisaTvis pirobebis momzadebas;

4) specialuri saxis momsaxureoba, romelic

ganpirobebulia mocemuli obieqtis Seqmnis konkretuli

problemebiT (ekonomikuri gamokvlevebi, problemaTa

Seswavla, narCenebis utilizacia, sxvadasxva iuridiuli

procedurebi da sxva).

inJineringuli momsaxurebis sxva jgufs miakuTvneben

samuSaoebs, romlebic dakavSirebulia eqspluataciis,

sawarmoTa marTvis da maTi produqciis realizaciis

procesebis optimizaciasTan, da romelic moicavs:

momsaxureobas sawarmoo procesebis organizaciisa da

marTvis sferoSi (rekomendaciebi maTi gaumjobesebisaTvis,

qronometraJi da sxva);

momsaxureoba mowyobilobaTa daTvaliereba-gamocdis

procesSi;

obieqtis eqspluataciis momsaxureoba (kadrebis SerCeva,

momzadeba samuSaoTa struqturisa da Sromis anazRaurebis

struqturis dadgena, materialur-teqnikuri momaragebis

organizacia, meTvalyureoba eqspluotaciaze);

daxmareba safinanso sakiTxebSi (finansirebis

organizaciis sakiTxebSi konsultireba da daxmareba,

Semosaval-gasavlebis Sefaseba da maTi optimizaciis

sakiTxebze konsultaciebi, saaqcio kapitalis problematikaze

konsultaciebi da safinanso politika);

produqciis realizaciis sferoSi momsaxureobebi

(sabazro koniuqturis Seswavla, daxmareba reklamirebis

organizaciaSi, gasaRebis meTodebis daxvewis sferoSi

konsultaciebi da a.S)

momsaxureoba informaciuli sistemebis danergvis

sferoSi.

89

amgvarad inJineringi, ganisazRvreba, rogorc

saqmianobis inteleqtualuri saxeobebis erToblioba,

romelic mimarTulia resursebisa da teqnologiis yvelaze

racionaluri da efeqturi SerCeva-gamoyenebis gziT,

sainvestico da sxva proeqtebis realizaciis problemebis

gadawyvetisaken.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის 1. დაახასიათეთ ტექნოლოგია, როგორც საქონელი; 2. დაახასიათეთ ტექნოლოგიის გადაცემის ფორმები; 3. დაახასიათეთ, როგორ ხდება ტექნოლოგიის კომერციული

გადაცემისას სალიცენზიო გაცვლა; 4. ლიცენზიის დადგენის მეთოდიკა; 5. ინჟინერინგის როლი საერთაშორისო გაცვლაში.

Tavi XI. saqarTvelos saerTaSoriso sainvesticio TanamSromloba sazRvargareTis qveynebTan.

ucxouri investiciebis mozidva Cveni qveynisaTvis

obieqtur aucileblobas warmoadgens. erovnuli meurneobis

sabazro sawyisebze gadayvana, ekonomikis modernizacia da

misi socialuri orientaciis gaZliereba moiTxovs did

kapitaldabandebebs. sainvesticio SimSilis ramdenadme

daZleva ucxouri investiciebis gareSe SeuZlebelia. amasTan

upirvelesi amocanaa Seiqmnas maTi modinebisaTvis aucilebeli

garemo, ganisazRvros investiciebis efeqtianad gamoyenebis

dargebi da sferoebi, Camoyalibdes sainvesticio regulirebis

qmediTi sistema.

saqarTvelos soflis meurneobis dargis ganviTarebis

xelSewyobis erT-erT mZlavr saSualebad gvesaxeba gaero-s

sursaTisa da soflis meurneobis organizaciasTan (FAO) TanamSromlobis Semdgomi gaRrmaveba.

FA(FAO) warmoadgens gaeros sistemis samTavrobaTaSoriso

organizacias, mis umsxviles specializebul saagentos,

romelic gansazRvravs soflis meurneobisa da sursaTis,

meTevzeobisa da metyeveobis dargebis ganviTarebis politikas.

dReisaTvis FA(FAO)O-Si gaerTianebulia 175 wevri qveyana.

F(FAO) -s miznebia: - msoflioSi sursaTisa da cxovrebis standartebis

amaRleba;

- kvebisa da sasoflo-sameurneo produqtebis warmoebisa da

ganawilebis efeqtianobis amaRleba, ekologiurad sufTa

produqcia;

saqarTvelo (FAO)-Si 1995 wels gawevrianda. 1995-2008

wlebSi F(FAO)-sTan urTierTobaSi adgili hqonda sagrZnob

winsvlas.

saqaarTvelos FA(FAO)-Si gawevrianebidan dRemde ganxor-cielebulia proeqtebi, romlebic soflis meurneobis,

rogorc dargobrivi, ise instituciuri ganviTarebis sferoebs

moicavs.

ukanasknel periodSi saqarTveloSi politikur da

ekonomikur reformebTan erTad FA(FAO)-Si teqnikuri

daxmarebis proeqtebis samoqmedo prioritetad agrosasursaTo

seqtoris gardaqmnisa da misi sabazro-ekonomikur garemoSi

efeqtiani adaptirebis procesis xelSewyoba iqca. 1995 wlidan

(FAO)-s proeqtebiT ganxorcielebulia 872000 aSS dolaris

Rirebulebis 4 proeqti. gansakuTrebiT mniSvnelovania

sursaTiT uzrunvelyofis specialuri programis (SPFS) ganxorcieleba.

unda aRiniSnos, rom araefeqtianad iqna miCneuli

xelisuflebis mcdeloba, moizidos ucxouri investiciebi

sxvadsxva egreTwodebuli mastimulirebeli RonisZiebebiT,

rogoricaa: sagadasaxado SeRavaTebi, pirdapiri subsidiebi da

sxva xelisuflebis mier winaswar dadgenili (mandatirebuli)

moTxovnebi ucxoeli investoris mimarT (adgilobrivi

moTxovnilebis dakmayofileba, filialebis mier minimaluri

raodenobis produqciis gatana da a. S.) xels ar uwyobs

qveynis ekonomikur aRmavlobas.

ucxouri investiciebis zegavlena ekonomikur zrdaze

vlindeba uSualod teqnologiur da samenejmento nou-haus

faqtorebSi. kapitalis investireba sxva qveynis bazarze

gulisxmobs konkurentunarianobis maRal dones mowinave

teqnologiebisa da marTvis teqnikis bazaze. maT Tan axlavs

egreTwodebuli `gadadinebis efeqti~, anu teqnologiebis

90

gadacema `maspinZeli~ qveynisaTvis. pirdapiri ucxouri

investiciebi zrdian konkurentebis raodenobas da amave dros

icvleba TviT am konkurenciis arsi – mniSvnelovnad

umjobesdeba produqciis xarisxi.

msoflio gamocdileba mowmobs, rom sabazro ekonomikis

mqone axalgazrda saxelmwifoebma pirvel rigSi unda

gadawyviton Semdegi ZiriTadi amocanebi:

1. stabiluri safinanso situaciis Seqmna. es urTulesi

makroekonomikuri problema gulisxmobs inflaciis dabali

donis SenarCunebas, anu sabiujeto deficitis minimumamde

Semcirebas, mkacr fulad-sakredito politikas, saprocento

ganakveTebis Semcirebas, urTierTobebis gaumjobesebas

mewarme subieqtebs Soris da gacvliTi kursis SedarebiT

stabilizacias.

2. ekonomikis liberalizaciis da restruqturizaciis

ganxorcieleba, rasac unda moyves bazrebis, maT Soris –

Sromis bazrebis gamWvirvaloba. gamWvirvale unda iyos,

agreTve makroekonomikuri RonisZiebebi, statistika, sabanko

sistema da samewarmeo kanonmdebloba.

3. mogebis Tavisufali repatriaciis SesaZlebloba. SezRudva

am sferoSi gansakuTrebiT uaryofiT gavlenas axdenen sain-

vesticio saqmianobiT ucxoelTa dainteresebaze.

zemoaRniSnuli makroekonomikuri midgomebis fonze Tu

SevafasebT Cveni qveynis sainvesticio mimzidvelobas,

SevamCnevT, rom igi aradamakmayofilebelia. safinanso-

ekonomikuri krizisi, korufcia, biurokratizmi da sxva

ganapirobebs saqarTvelos dabal reitings sainvesticio da

sakredito saqmianobis riskis TvalsazrisiT. es dasturdeba

qvemoT moyvanili monacemebiT:

am qveynebSi moqmedebs dabegvris rTuli da mkacri

sistema. gadasaxadebis saxeobaTa simravle da maRali done,

sabaJo da salicenzio regulirebis meqanizmebis

Camouyalibebloba, moxeleTa korumpirebulobasTan

dakavSirebuli obieqturi mizezebi, monopolisti sawarmoebis

faruli winaaRmdegoba da sxva faqtorebi auareseben

sainvesticio garemos.

ucxoel investorebs unda SevTavazoT adekvaturi

struqturuli politika da SeRavaTebi xangrZlivi

periodisaTvis (gadasaxadebis, sabaJo reJimis, reinvestirebis,

mogebis repatriaciis da sxva sferoSi) garda amisa, TamaSis

wesebi unda iyos mudmivi met-naklebad xangrZlivi

periodisaTvis. maTi cvlileba uaryofiTad moqmedebs

sainvesticio garemos gajansaRebaze.

makroekonomikuri problemebi, romlebmac mwvave xasiaTi

miiRes saerTaSoriso da regionul doneze warmoSobil

safinanso-savaluto krizisis fonze, daRs asvamen Cveni

qveynis sainvesticio garemos. krizisi uaryofiTad moqmedebs

sainvesticio dagrovebaze da qmnis danazogTa deficits.

saxsrebi ZiriTadad xmardeba sazogadoebisa da meurneobis

sasicocxlod aucilebeli mimdinare moTxovnilebebis

dakmayofilebas. grZelvadiani investirebis

prioritetulobaze mxolod maSin SeiZleba saubari, rodesac

miRweulia garkveuli politikuri da socilur-ekonomikuri

stabiluroba.

sainvesticio saqmianobis dakreditebis da riskis xarisxi

qveynebis mixedviT

(saSualo maCveneblebi regionebis mixedviT. riskis maqsimaluri

xarisxi =100)

grafiki #2

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

- dsT-s qveynebi

- centraluri

afrika

- axlo

aRmosavleTi da

CrdiloeTi

afrika

- laTinuri

amerika da

karibis auzis

qveynebi

- aRmosavleT

evropa

- azia wynari

91

okeanis reg.

- samxreT

evropa

1990-iani wlebis Suaxanebidan ucxouri investiciebis

mozidvam saqarTveloSi mzardi masStabebi SeiZina. es

mniSvnelovanwilad ganapiroba Sesabamisi sakanonmdeblo

bazis mowesrigebam, ekonomikis erTgvarma stabilurobam,

ramac moamzada niadagi samewarmeo aqtiurobis da ekonomikuri

aRmavlobis dasawyebad. investiciebis modinebas xeli Seuwyo

farTomasStabiani proeqtebis ganxorcielebam, romelTagan

gamoiyofa baqo-sufsis milsadenis mSenebloba. aRsaniSnavia

agreTve, ucxouri kapitalis monawileobiT Seqmnil sawarmoTa

raodenobis zrda. Tu 1998 wlis 1 ianvrisaTvis

registrirebuli iyo sul 166 aTasi sawarmo, 2008 wlis

bolosaTvis maTma ricxvma 750-aTass miaRwia.

saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamentis

monacemebiT, investiciebis saerTo moculobaSi ganuxrelad

izrdeba ucxouri investiciebis roli (cxrili 9).

investiciebis dinamika 1995-2008ww. (mln lari)

cxrili #9

wlebi 1995w. 2004w.. 2005w. 2006w. 2007w. 2008w.

investiciebi

sul

maT Soris:

ucxouri

investiciebis

wili, %

128

43

33.5

499.1

413.0

82.7

449.8

400

89.0

1190.4

1078

90.5

2014.8

1850.0

91.8

1564.0

1478.0

94.5

SeniSvna : cxrilSi moyvanilia saqarTvelos statistikuri weliwdeulis 2008 w.-is

monacemebi

rogorc zemoT motanili cxrili #9- dan Cans

saqarTveloSi ganxorcielebuli investiciebis moculoba

wlebis mixedviT izrdeba, kerZod: 2007 wels, 2006 welTan

SedarebiT igi gaizarda 69,2%-iT, xolo rac Seexeba 2008 wels

igi Semcirebulia da Seadgens 37,8%-s, rac ZiriTadad

gamowveulia saqarTveloSi arsebuli arastabiluri

politikuri mdgomareobiT da msflioSi arsebuli krizisiT.

ucxouri investiciebis mTlian moculobaSi maRalia aSS-

is da didi britaneTis wili. amerikis SeerTebuli Statebis

investiciebi mzardi masStabebiT xasiaTdeba da ZiriTadad

baqo-subsis navTobsadenis mSeneblobaSia dabandebuli. didi

britaneTisa da Sveicariis investiciebi warimarTeba

navTobmompovebel mrewvelobaSi, xolo gfr-dan Semosuli

kapitali xmardeba, ZiriTadad, energetikisa da Cais

mrewvelobis obieqtebis rekonstruqcias.

calkeuli saxelmwifoebis garda mniSvnelovani

investiciebia ganxorcielebuli saerTaSoriso safinanso

organizaciebis mier. maTgan gamoiyofa evropis

rekonstruqciisa da ganviTarebis banki da msoflio banki,

romelTa kreditebi upiratesad municipaluri proeqtebis

dasafinanseblad gamoiyeneba.

rogorc erovnuli meurneobebis dargebis, ise

ekonomikuri saqmianobis saxeobebis mixedviT investiciebis

struqturaSi ZiriTadia mrewveloba, transporti, soflis

meurneoba. maTgan mrewvelobaSi sayovelTaod cnobil

garemoebaTa gamo, kapitali koncentrirebulia ZiriTadad

eleqtroenergetikaSi. Cvens qveyanaSi sursaTis warmoebis

zrdis iaponuri programis (2) farglebSi soflis meurneobisa

da sursaTis saministros monawileobiT 1998 wlis ivlisSi

iaponiaSi Catarebuli tenderis Sedegad saqarTveloSi

gamoiyo 380 mln ienis Rirebulebis 25 erTeuli finuri

kombaini, inglisuri traqtorebi da Sesabamisi Sleifi

(guTnebi, kultivatorebi, saTesebi, mineraluri sasuqis

gamfantveli da sxva). gamoyofili da gamosayofi teqnikis

programiT gaTvaliswinebuli pirobebis dacviT Casatarebeli

iyo konkretuli RonisZiebebi (romlis praqtikuli

gamocdilebac saministroSi ukve arsebobda). amas myari

safuZveli unda Seeqmna teqnikis efeqtiani gamoyenebisaTvis,

rac iaponuri proeqtis sicocxlisunarianobis Sefasebis

92

ZiriTadi kriteriumia da iZleva Sanss, analogiuri

miznebisaTvis momavalSi miRebul iqnes iaponuri grantebi.

ucxouri investiciebis mozidvis masStabebis qveynis

ekonomikuri zrdis parametrebis Sefasebis dros

gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom maTi ZiriTadi nawili

realuri ukugebis dawyebis xangrZliv periodzea gaTvlili.

saxeldobr, dabandebani milsadeni transportis xaziT,

romelic 1998 wels mTeli ucxouri investiciebis 64,1%-s

Seadgens, moklevadiani sainvesticio efeqtianobiT ar

xasiaTdeba da mogvianebiT miaRweven ekonomikis

rekonstruqciaze, sawarmoo da socialuri infrastruqturis

srulyofaze zemoqmedebis sasurvel dones.

rogorc cxrili #9-dan da grafiki #3-dan Cans,

ucxouri investiciebis moculoba 2004 welTan SedarebiT 2005

wlisaTvis Semcirebulia. 2006-2007 wlebSi ki zrdiT

xasiaTdeba,xolo 2008 wels Semcirebulia, kerZod: 2007 wels

misi moculoba Tu iyo-2014,8 aT.lari, 2008 wlisaTvis igi

Semcrebulia da Seadgens-1564,0 aT. Llars. zemoT aRniSnulze

gansakuTrebuli zegavlena moaxdina, amJamad msoflioSi

arsebulma ekonomikurma krizisma da saqarTveloSi

politikurma arastabilurma mdgomareobam. wlebis mixedviT

aseve izrdeba importis moculoba, raSic gansakuTrebuli

wvlili miuZRvis importis saxiT warmodgenil investiciebs,

romlebic Semotanilia teqnologiebis, manqanebis da

mowyobilobebis saxiT sazRvargareTis qveynebidan.

aRsaniSnavia, rom ucxouri investiciebi ar SeiZleba

miviCnioT ekonomikis ganviTarebis mudmiv faqtorad. maT unda

davakisroT meurneobebis moZvelebuli sawarmoo-teqnikuri

bazis Secvlisa da axlis Camoyalibebis, ekonomikuri zrdis

erTgvari àmZravis~, biZgis mimcemis funqcia. ekonomikis

dabalansebuli, dinamiuri ganviTareba SesaZlebelia mxolod

Sidasainvesticio kvlavwarmoebis bazaze. saqarTveloSi unda

ganxorcieldes aqtiuri politika Sidasainvesticio wyaroebis

amoqmedebis, saxelmwifo investiciebis ganxorcielebis

TvalsazrisiT, xolo rac Seexeba eqsportis moculobas,

wlebis mixedviT marTalia igi zrdiT xasiaTdeba, magram

importirebuli produqciis moculoba bevrad aRemateba

eqsportirebuli produqciisas, e.i. eqsportsa da imports

Soris saldo aris uaryofiTi, rac saqarTvelos ekonomikis

ganviTarebaze uaryofiTad aisaxeba, amitom sasurvelia qveynis

biujetis Sevseba moxdes pirdapiri gadasaxadebidan miRebuli

SemosavlebiT da ara arapirdapiri gadasaxadebis xarjze,

ramac xeli unda Seuwyos saqarTvelos biujetis

stabilurobas da mdgradobas.

ZiriTadi makroekonomikuri maCveneblebis dinamika

grafiki 3

ucxouri investiciis mozidvisa da efeqtiani gamoyenebis

mizniT saqarTveloSi gadmoRebuli unda iqnas mraval

qveyanaSi (samxreT korea, CineTi, aRmosavleT evropis qveynebi

da a.S.) warmatebiT aprobirebuli specialuri ekonomikuri

zonebis Seqmnis gamocdileba. rogorc cnobilia, am zonebSi

dabandebuli kapitali sargeblobs sagrZnobi mxardaWeriT da

sagadasaxado SeRavaTebiT. aq mTavaria moiZebnos zonis Tu

93

zonebis specifikuri, Cveni qveynis Taviseburebebis Sesabamisi

forma.

msoflio praqtika mowmobs, rom pirdapiri ucxouri

investiciebi warimarTeba pirvel rigSi, momsaxurebis sferoSi

da Semdgom, privatizebis procesis gaRrmavebis kvalobaze-

mrewvelobis da soflis meurneobis dargSi. amitom

privatizirebis procesis daCqareba, sakuTrebis sakiTxis

sabolood gadawyveta, ekonomikuri da samarTlebrivi

safuZvlebis Seqmna unda miviCnioT ucxouri investiciebis

gamoyenebis mniSvnelovan pirobad.

kapitalis importis gazrdisaTvis aucilebelia efeqtiani

sabanko sistemis Seqmna da sakuTrebis saaqcio formebis

Semdgomi daxvewa, fasiani qaRaldebis bazris da kapitalis

bazris Camoyalibeba da ganviTareba.

Qqveynis sagareo ekonomikuri urTierTobis ZiriTadi

maxasiaTeblebi

cxrili #10

wlebi 2004 2005 2006 2007 2008

საგარეო სავაჭრო ბრუნვა

2492.5 3355.4 4613.9 6447.3 7555.8

საქონლის რეგისტრირებული ექსპორტი (FOB)

646.9 865.5 936.2 1232.4 1497.7

საქონლის რეგისტრირებული იმპორტი (CIF)

1845.6 2490.0 3677.7 5214.9 6058.1

საგარეო ვაჭრობის ბალანსი

-1198.7 -1624.5 -2741.5 -3982.5 -4560.4

პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია საქართველოში

499.1 449.8 1190,4 2014.8 1564.0

SeniSvna:

cxrilSi moyvanilia 2009 wlis statistikis departamentis monacemebi

Tanamedrove pirobebSi warmatebiT funqcionirebs

msoflio bankisa da IFAD- is soflis meurneobis ganviTarebis

proeqti, romlis strategiuli mizania sasoflo-sameurneo da

agrogadamamuSavebeli seqtoris ganviTarebis xelSewyoba.

Tanamedrove pirobebSi gansakuTrebul mniSvnelobas

iZens’’partnioroba evrokavSirsa da saqarTvelos

Soris’’,radgan ruseTis federaciam mxari ar dauWira ‘’euTos’’

da “gaeros’’ moRvaweobas saqarTveloSi.

რე

Q qveynis SromiTi resursebis ekonomikuri maxasiaTeblebi

cxrili #11

წლები 2004 2005 2006 2007 2008 ბრუნვა, მლნ. ლარი 2649.0 4018.0 5399.1 7617.8 8974. გამოშვებული პროდუქცია, მლნ. ლარი

305.7 484.3 741.1 1150.5 1499.7

დამატებული ღირებულება, მლნ. ლარი

221.8 353.2 466.7 468.1 –

შუალედური მოხმარება, მლნ. ლარი

108.6 180.1 274.4 382.4 –

ძირითადი კაპიტალი, მლნ. ლარი

197.6 251.3 312.8 456.5 –

დასაქმებულთა რაოდენობა, კაცი

51429 59316 51153 51148 51611

94

დასაქმებულთა ხელფასი და გასამრჯელო, ლარი

84.2 145.0 246.4 355.5 543.0

SeniSvna:

cxrilSi moyvanilia 2009 wlis statistikis departamentis monacemebi

evrokavSiri saqarTvelos exmareba 6 sferoSi. am

sferoebSi mas aqvs sakuTari politikuri miznebi. es sferoebi

da miznebia:

1.vaWrobis xelSewyoba;

2.regionaluri integracia da TanamSromloba;

3.makroekonomikuri daxmareba da ufro metad

xelmisawvdomi socialuri samsaxurebi;

4.transportis ganviTareba;

5.sasursaTo usafrTxoeba da regionebis mdgradi

ganviTareba;

6.instituciuri potenciali.

1992-2006 wlebSi evrokavSirma evrokomisiis meSveobiT

saqarTvelosaTvis gamoyo 502 milioni evro. evrokavSiris mier

saqarTvelosaTvis daxmarebis gaweva 1992 wels daiwyo. es iyo

programa (ECHO) (evrokomisiis humanitaruli daxmarebis

departamenti), rasac mohyva ramdenime sxvadasxva programa:

TACIS-(teqnikuri daxmareba damoukidebel saxelmwifoTa

TanamegobrobisaTvis). sasursaTo usafrTxoebis programa

(FSP), makro finansuri daxmareba (MFA) da EIDHR-(evropuli

iniciativa demokratiisa da adamianis uflebebis sferoSi).

1999 wels ZalaSi Sevida evrokavSirsa da saqarTvelos

Soris SeTanxmeba “partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb’

(PCA). es SeTanxmeba uzrunvelyofs samarTlebriv bazas

urTierTobisa da TanamSromlobisaTvis sul mcire 2009

wlamde. ris Sedegadac igi SemdgomSi ganaxldeba. 2004 wlis

14 ivniss evrokavSirma saqarTvelo, somxeTi da Aazerbaijani

CarTo “evropis samezoblo politikaSi (ENP), riTac

daaadastura ufro aqtiuri Careva samxreTi kavkasiis

regionis ganviTarebaSi.

“partniorobisa da TanamSromlobis Sesaxeb

SeTanxmebis’’saSualebiT evrokavSirma da saqarTvelom

erTmaneTs “upiratesi xelSewyobis reJimi’’(MEN) mianiWes. Uufro metic, saqarTvelo sargeblobs”evrokavSiris

preferenciebis zogadi sistemiT (GSP +),riTac daaxloebiT

8000 saxelwodebis qarTul produqcias saSualeba eZleva

Sevides evrokavSiris bazarze mosakreblebisa da kvotis

gareSe.

1.angariSi evrokavSirisa da saqarTvelos Soris

TanamSromlobis Sesaxeb. Tb. 2005.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის 1. დაახასიათეთ საინვესტიციო საქმიანობის დაკრედიტების და

რისკის ხარისხი ქვეყნების მიხედვით; 2. უცხოური ინვესტიციების როლი საქართველოს ეკონომიკაში.

Tavi XII. sagareo-ekonomikuri faqtorebis Sefasebis

MmaCveneblebi.

konkretuli qveynebis ekonomikis, aseve misi calkeuli

regionis, dargisa da kompaniis ekonomikur ganviTarebaze

saerTaSoriso ekonomikur faqtorTa gavlenis Sesafaseblad

msoflio praqtikaSi gamoiyeneba SedarebiTi maCveneblebi,

romlebic amave dros, msoflio meurneobaSi erovnul

ekonomikaTa integraciis xarisxsac (Ria ekonomika, Caketili

ekonomika) asaxaven.

es maCveneblebia:

1. sagareo vaWrobis moculoba

95

X 100%

mSp- is moculoba

erTgvarovan valutaSi asaxuli monacemebis Sedareba

SesaZleblobas iZleva erovnul meurneobaze sagareo-

ekonomikuri faqtorebis zemoqmedebis xarisxi dadgindes. ra

sakvirvelia patara qveynebisaTvis, resursebis simcirisa da

bunebrivi pirobebis SezRudulobis gamo, es maCvenebeli ufro

maRali iqneba, vinaidan maT ufro meti saqoneli SeaqvT

sazRvargareTidan, vidre gaaqvT ucxoeTSi.

mag., mosaxleobis mixedviT saSualo raodenobis qveynebs,

kerZod, did britaneTs, safrangeTs, iaponias, germaniasa da

italias es maCveneblebi 10-20 %-is farglebSi aqvT. xolo

mcire qveynebs kerZod, niderlands, belgias, CexeTsa da

ungreTs TiTqmis 40%, 2006 wlis mdgomareobiT saqarTveloSi

igi 34 %-ia.

damaxasiaTebelia is garemoeba, rom sagareo-ekonomikuri

faqtoris roli Tanamedrove sameurneo ganviTarebaSi

amaRlda – msoflios umravles qveyanaSi. am maCveneblis

sidide bolo 3 aTeul weliwadSi TiTqmis gaormagda.

msoflio vaWrobis moculobam mSp-Tan SedarebiT Seadgina:

1968 werls – 22%, 1995 wels – 36%, xolo 2005 wels eqspertTa

SedarebiT – 45-50%.

specialistTa SefasebiT, XXI saukunis pirvel

aTwleulSi sagareo savaWro brunvis moculobis Sefardeba

mSp-Tan mimarTebaSi did qveynebSi 35-40%-s miaRwevs. es ki

niSnavs, rom yoveli mexuTe-meeqvse SeZenili saqoneli

importuli iqneba. amasTan erTad aucilebelia aRiniSnos

rom mocemuli maCvenebeli meTodikurad arasrulyofilia,

radgan masSi mxolod sagareo vaWrobaa asaxuli da CarTuli

ar aris saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis mTliani

erToblioba. am mimarTulebiT saerTaSoriso eqspertebis mier

mimdinareobs intensiuri muSaoba, riTac sagareo faqtoris

roli kidev ufro dazustdeba, xolo am maCveneblis sidide

mniSvnelovnad gadiddeba.

2. sagareo vaWrobis moculoba

mosaxleobis raodenoba

mocemulma maCveneblebma saSualod msoflioSi 2003

wels 2000 aSS dolars gadaaWarba, aSS-Si Seadgina – 8913,

germaniaSi – 14735, iaponiaSi – 6190, safrangeTSi – 11155, did

britaneTSi – 11286, xolo saqarTveloSi – 1061 aSS dolari

(2006 wlis monacemebiT).

am maCveneblebis Rirsebaa is, rom mas eqsportisa da

importis mixedviTac calk-calke angariSoben. aseve

SesaZlebelia, ara marto romelime qveynis, aramed misi

calkeuli regionis, dargis da produqciis mixedviT sakvlevi

donis Sefaseba. yovelive es saSualebas iZleva rogorc

teritoriul, ise dargobriv da produqciis saxeobaTa WrilSi

aRricxuli da Sedarebuli iqnes saerTaSoriso ekonomikuri

kavSirebi, gamovlindes gamouyenebeli rezervebi, daisaxos

samomavlo ganviTarebis perspeqtivebi.

analogiurad xdeba kapitalis saerTaSoriso moZraobis

Sefasebac, rogorc mTlianad qveynis, ise misi calkeuli

regionisa da dargis mixedviT e.i. Semdegi maCveneblebia:

3. pirdapiri ucxouri investiciebi

mosaxlkeobis raodenoba

2003 wels pirdapirma ucxourma investiciebma erT sul

mosaxleze gaangariSebiT saSualod 185 aSS dolari Seadgina.

amasTan, 5 umsxviles qveyanaze (aSS, germania, iaponia, didi

britaneTi da safrangeTi) msoflios pirdapiri investiciebis

TiTqmis 50% modioda anu am qveynebSi erToblivad es

maCvenebeli erT sul mosaxleze 847 aSS dolars aRwevda

maSin, rodesac 2006 wlis mdgomareobiT saqarTveloSi

mxolod 261 aSs dolars gautolda.

qveynis ekonomikur zrdaSi sagareo da saSinao

faqtorebis urTierTSerwymiT, calkeuli dargis, regionisa

da sawarmos masStabSi sagareo vaWrobis rolis

SefasebisaTvis eqsportuli da importuli kvotebi

gaiangariSeba.

Eqsportis moculoba

96

4. eqsportis kvota=-------------------------------------------- X 100-%

mTlian Sida produqtTan

maRali eqsportuli kvota saerTaSoriso bazarze

konkurent-unariani samamulo saqonlis gajerebulobas

niSnavs. miT umetes, Tu igi teqnologiurad rTul produqcias

exeba. amitom ganviTarebul qveynebSi eqsportuli kvota

manqanaTmSeneblobis,, eleqtroteqnikuri, radioeleqtronuli,

saavtomobilo, saaviacio-kosmosur da mrewvelobis sxva

dargebSi saSualod 25-40%-s aRwevs.

saerTaSoriso gacvlaSi monawileobis xarisxsa da

samamulo bazris gajerebulobas axasiaTebs importuli

kvotac, romelic SeiZleba mTlianad erovnul ekonomikur

doneze, aseve calkeuli regionis dargisa da sasaqonlo

jgufis mixedviT dadgindes.

5.

importis moculoba

importuli kvota = X 100%

mSp- is moculoba +

importis moculoba

sagareo vaWrobis kvotebis analogiurad gaiangariSeba

erovnul ekonomikaSi ucxouri investiciebis modinebisa da

sazRvargareT erovnuli investiciebis ukudenis kvotebic.

aRniSnuli saSualebas iZleva Sefasdes maTi roli da

mniSvneloba erovnul kapitalur dabandebebTan.

6.

investiciebis moculoba

investiciebis kvota = X 100%

erovnuli kapdabandebis

moculoba

Eerovnuli ekonomikis ganviTarebaze sagareo-ekonomikur

urTierTobaTa zemoqmedebis maxasiaTeblad gamoyenebulia

importis xvedriTi wili qveynis mTlian saqonelbrunvaSi,

romelic gaiangariSeba SefardebiT:

7.

importis moculoba

X 100%

saqonelbrunvis moculoba

aRniSnuli maCveneblis gaTvaliswinebas didi socialur-

ekonomikuri mniSvneloba aqvs, radgan igi qveynis ekonomikis

damoukideblobasa da sagareo ekonomikuri da politikuri

faqtorebis zemoqmedebas asaxavs. Aam maCveneblis maRali done

samamulo warmoebis CamorCenilobas migvaniSnebs, rac

perspeqtivaSi SesaZloa savalalo gaxdes am mxriv

saqarTveloSi viTareba Zalze arasaxarbieloa, kerZod

importis moculoba Sida sacalo saqonelbrunvasTan

mimarTebaSi 153%-ia. Aanu importi adgilobrivi saqonliT

vaWrobas 15-jer aRemateba. Yyovelive samamulo warmoebis

mkveTr SemcirebaSi, erovnul bazarze dabalxarisxiani

importuli saqonlis mozidvaSi aisaxeba.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის 1. რა მაჩვენებლებით განისაზღვრება მსოფლიო

მეურნეობაში ეროვნული ეკონომიკის ხარისხი; 2. როგორ განისაზღვრება კაპიტალის საერთაშორისო

მოძრაობის დონე; 3. როგორ განისაზღვრება ექსპორტის კვოტა; 4. როგორ განისაზღვრება საერთაშორისო გაცვლაში ბაზრის

გაჯერებულობა; 5. დაახასიათეთ რა ფორმით ხორციელდება კაპიტალის

გატანა უცხოეთში.

97

Tavi XIII. sagareo ekonomikuri kavSirebis

efeqtianobis gansazRvra.

sagareo ekonomikuri kavSirebis strategiuli gegmis

SemuSavebisas ekonomikis marTvisa da gadawyvetilebebis

miRebis yvela doneze saerTaSoriso xelSekrulebebis da

kontraqtebis dadebis Sesaxeb produqciis miwodebaze, unda

ganxorcieldes ekonomikuri efeqtianobis gaangariSeba.

sagareo ekonomikuri kavSirebis efeqtianoba xasiaTdeba

maCveneblebis sistemiT. qveynis masStabiT igi ganisazRvreba,

rogorc eqsportisa da importis damokidebuleba mSp - Tan.

amas garda sagareo ekonomikuri kavSirebis efeqturoba fasde-

ba qveynis sagareo ekonomikuri saldos sididiT da

xasiaTdeba eqsportis struqturiT, rac meti nedleuli da

naxevar-fabrikatebi Sedis eqsportSi, miT maRalia qveynis

monawileobis xarisxi Sromis saerTaSoriso danawilebaSi.

efeqti sagareo vaWrobidan ganisazRvreba, rogorc

sxvaoba importuli produqciis Rirebulebisa erovnul

valutaSi da saeqsporto saqonlis warmoebaze da

realizaciaze danaxarjebisa.

sagareo vaWrobis efeqtianoba gamoiTvleba danaxarjebis

Sefardebis gziT, romlebic dakavSirebulni arian saqonlis

importTan, danaxarjebTan produqciis eqsportze.

sabiujeto efeqtianoba gamoiTvleba saeqsporto da

saimporto saqonlis Rirebulebis SefardebiT gare savaWro

da Sida fasebTan.

saeqsporto produqciis mwarmoeblebis efeqti

gamoiTvleba Semdegi formuliT:

eee D

sadac, Be - produqciis eqsportidan savaluto amonagebia;

xolo, De - danaxarjebia saeqsporto produqciis warmoebasa

da realizaciaze.

produqciis eqsportis efeqtianoba Ee ganisazRvreba

savaluto amonagebis SefardebiT eqsportze danaxarjebTan:

eee D/

Tu efeqtis maCvenebeli aRmoCndeba dadebiTi sidide,

xolo

De > 1, maSin produqciis eqsporti ekonomikurad

momgebiania.

Tu gamiznulia specialuri manqanebisa da

mowyobilobebis importi, romelTa warmoeba qveyanaSi

aTvisebuli ar aris, aseTi mowyobilobebis importis

ekonomikuri efeqti ganisazRvreba am mowyobilobebis

daxmarebiT warmoebuli produqciidan amonagebiT, sawarmoo

danaxarjebis gamoklebiT.

eqsportis efeqtianobis amaRlebisaTvis aucilebelia

Sida sameurneo meqanizmisa da sek-is meqanizmis

urTierTqmedeba. aqcenti unda gakeTdes saeqsporto

potencialis ganviTarebaze, saqonlis damzadebaze, romelTa

sawarmoo danaxarjebi ufro dabalia, vidre sxva qveynebSi;

produqciis konkurentunaria-nobis amaRlebaze.

eqsportis da importis efeqtianobis gaangariSebis safuZ-

velze keTdeba daskvna ama Tu im qveyanaSi produqciis

miwodebis an importis mizanSewonilobis Sesaxeb.

eqsportze produqciis miwodebis sagegmo moculobis

gansazRvrisas iTvaliswineben sagareo bazrebis koniunqturas,

produqciis konkurentunarianobas da masze moTxovnas,

dargebis saeqsporto SesaZleblobebs, valdebulebebis

gaTvaliswinebas xelSekrulebaSi, Sida bazris gajerebas.

saqonlis importis sagegmo moculoba ganisazRvreba

aseve efeqtianobis gaTvaliswinebiT da importirebuli

warmoebis ganviTarebis SesaZleblobebiT.

saqonlis eqsportisa da importis gegma Seicavs Semdeg

ganyofilebebs: eqsporti (importi) gegmas qveynebis mixedviT;

eqsportze saqonlis miwodebis gegmas; erovnuli meurneobis

sxvadasxva dargebisaTvis saqonlis miwodebis gegmas, romelic

Semosulia importze; saxelSekrulebo valdebulebebis

mixedviT eqsportze da importze miwodebebis gegmas.

sawarmoebisaTvis dgindeba saxelmwifo SekveTa produqciis

eqsportze misawodeblad.

98

sek-is mTavar mimarTulebas warmoadgens sagareo vaWroba,

amitom ganvixiloT mis regulirebaze mimarTuli RonisZiebebi

sazRvargareTis qveynebSi.

Tanamedrove msoflioSi sagareo vaWrobis regulirebis

RonisZiebebi Cveulebriv iyofian Semdeg saxeebad:

satarifo RonisZiebebi. importze gadasaxadis ganakveTi

warmoadgens sek-is sabaJo-satarifo regulirebis centralur

instruments. ganviTarebul qveynebSi eqsportze sabaJo

gadasaxadi ZiriTadad ar gamoiyeneba, xolo aSS-Si ki

akrZalulia kanonmdeblobiT;

paratarifuli RonisZiebebi. maT ricxvs miekuTvnebian

sxva gadasaxdelebi, romlebic amoiRebian ucxouri saqonlis

Semotanisas, sxvadasxva sabaJo mosakreblebi, Sida

gadasaxadebi, specialuri miznobrivi mosakreblebi. es

RonisZiebebi oficialurad ar isaxaven miznad sagareo

vaWrobis regulirebas, magram axdenen masze mniSvnelovan

gavlenas;

fasebze kontrolis RonisZiebebi. mTavari mizani

erovnuli mwarmoeblebis interesebis dacva. RonisZiebebis

sistema Seicavs antidempingur politikas, romelic

iTvaliswinebs, saeqsporto saqonelze fasebis dawevasTan

brZolas, sakompensacio RonisZiebebs, magaliTad saeqsporto

subsidiebis winaaRmdeg. amis garda, ekonomikis zogierTi

seqtoris dacvisaTvis (pirvel rigSi agrarulis), SesaZloa

gamoyenebul iqnas mcuravi saimporto mosakreblebi, imisaTvis,

rom daiyvanon saqonlis Sida fasi gansazRvrul donemde;

finansuri RonisZiebebi – SesaZlebelia savaluto

operaciebis ganxorcielebisaTvis Semotanil iqnas

gansakuTrebuli wesebi;

qvotireba – saqonlis Semotanasa da gatanaze

raodenobrivi SezRudvis daweseba;

licenzireba – gansazRvruli saqonlis SemotanisaTvis

(gatanisaTvis) moiTxoveba dadgenili saxis dokumenti (

licenzia), amrigad xorcieldeba dakvirveba (monitoringi) am

saqonliT vaWrobaze;

teqnikuri bazebi – moicaven importis kontrols mis

erovnul standartebTan, usafrTxoebis normebTan da

xarisxTan Sesabamisobis dadgenis mizniT.

sagareo vaWrobaSi qvotireba da licenzireba isaxaven or

mizans: bazarze aRniSnul saqonelze fasebi ufro dabalia,

vidre msoflio bazarze. vinaidan Tu am SemTxvevaSi ar iqneba

SezRuduli eqsporti, es gamoiwvevs saqonlis ukmarisobas

Sida bazarze. qvotirebuli saqonlis gatanis ufleba unda

iqnas damowmebuli saeqsporto licenziiT. licenzirebuli

saqonlis CamonaTvali mocemulia saqarTvelos kanonSi

`licenzirebis Sesaaxeb~.

licenzia – es aris masSi aRniSnuli saqonlis

Semotanaze an gatanaze ufleba dadgenil droSi. eqsportze

gankuTvnili saqonlis gadatvirTva xorcieldeba saeqsporto

licenziis gaformebis Semdeg. licenzia formdeba saqonlis

yovel saxeobaze calk-calke, e. i. Tu xelSekrulebaSi

Setanilia ramodenime saxis salicenzio saqoneli, maSin

yovel maTganze aucilebeblia calk-calke licenziis aReba.

ganvixiloT sek-is saxelmwifo regulirebis

Taviseburebebi calkeul qveynebSi.

aSS-Si ar aris saxelmwifo monopolia sagareo

vaWrobaze. amasTan saxelmwifo kanonebis daxmarebiT

aregulirebs savaWro – ekonomikuri saqmianobis sxvadsxva

aspeqtebs. aSS-is konstituciiT sazRvargareTis qveynebTan

vaWroba ganekuTvneba aSS-is kongresis prerogativas. misi

Tanxmobis gareSe verc erTi Stati ver Semoitans gadasaxads

verc importze da verc dadebs veranair xelSekrulebas

sazRvargareTis qveynebTan.

aSS-ebs SeuZliaT: Seqmnan damatebiTi stimulebi ucxouri

investiciebis mozidvisaTvis adgilobrivi gadasaxadebis

Semcirebis an sruliad gauqmebis gziT; monawileoba miiRon

sagareo vaWrobis reJimis zonebis SemuSavebasa da SeqmnaSi,

romlebic iqnebian maT teritoriaze; xeli Seuwyon maTi

teritoriidan eqsportis finansirebas.

aSS-Si eqsportis regulireba moicavs:

- RonisZiebebis SemuSavebasa da realizacias, romlebic

uzrunvelyofen samamulo saqonelze moTxovnilebas da maT

Tavisufal miwodebas ucxour bazrebze;

- RonisZiebebs, romlebic mimarTuli arian gamoSvebuli

produqciis konkurentunarianobis amaRlebaze (gadasaxadebis

Semcireba, dagroveba da investiciebisaTvis stimulirebis

99

ganviTareba; firmebisaTvis daCqarebuli amortizaciis

uflebis miniWeba da sxva);

- subsidiebi, mecnieruli kvlevebisa da sacdel –

sakonstruqtoro samuSaoebis dafinanseba;

kanadaSi, sasoflo-sameurneo produqciis warmoebisa da

eqsportis sferoSi saxelmwifo regulirebis roli, romlis

wili mTlian eqsportSi Seadgens 10%-s, Zalian mniSvnelovania.

kanadis kompaniebis sagareo ekonomikuri saqmianobis

ganviTarebaSi aqtiur monawileobas iRebs sagareo saqmeTa da

sagareo vaWrobis saministro. igi xels uwyobs eqsportis

realizacias, kanaduri saqonlis moZraobasa da kanadis

ekonomikuri da komerciuli interesebis dacvas saerTaSoriso

bazarze Tavisi warmomadgenlobebis sistemiT, romlebic

amJamad moqmedeben msoflios 67 qveyanaSi.

saministro axorcielebs seu-ebis mimarTulebis SerCevas,

mis strategiul dagegmvas, saerTaSoriso politikuri da

ekonomikuri urTierTobebis sferoSi saqmianobis

organizaciasa da koordinacias.

germaniaSi sagareo ekonomikuri operaciebis regulirebis

saSualebas warmoadgens maT ganxorcielebaze uflebis gacema.

sagareo vaWrobis ZiriTad mimarTulebebze gansakuTrebuli

kompetencia mikuTvnebuli aqvT federalur uwyebebs:

kapitalisa da gadasaxadebis, ucxouri Zvirfasi masalebisa da

oqros sferoebSi – federalur finansTa saministros;

saqonlisa da momsaxurebis sferoSi, romlebsac aqvT

mniSvneloba germaniis sagareo da Sida uSiSroebisaTvis –

eqsportis federalur uwyebebs; xolo transportis sferoSi

momsaxurebas aregulirebs federaluri transportis

saministro.

azia – wynari okeanis regionis qveynebSi (iaponia, samxreT

korea, taivani) social – ekonomikuri miznebis miRwevis Ziri-

Tad saSualebas warmoadgens teqnologiuri ganviTareba, rome-

lic orientirebulia msoflio bazarze produqciis

konkurentunarianobis amaRlebisaTvis mrewvelobis

dargobrivi struqturis daxvewaze. am qveynebis mTavrobebi

stimulirebas ukeTeben kvlevebsa da teqnikur damuSavebebs

sagadasaxado SeRavaTebisa da daCqarebuli amortizaciis

saSualebiT, gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba

saxelmwifos mier im firmebis mxardaWeras, romlebic aRweven

warmatebebs sazRvargareTis bazrebze.

sagadasaxado SeRavaTebi im firmebisaTvis, romlebic

uSveben axal produqcias da awvdian mas eqsportze,

magaliTad iaponiaSi SeiZleba miaRwios 50%-s, SeiZleba

gamoyenebuli iqnes aseve damatebiTi SeRavaTebi, subsidiebi da

SeRavaTiani kreditebi. patara da saSualo biznesis

warmoebisaTvis sagadasaxado kompleqsSi gakeTebulia

specialuri miniSneba, romelic saSualebas aZlevs maT

gamoiyenon im Semosavlebis 20%-iani Semcireba, romlebic

eqvemdebarebian dabegvras. yuradRebas iTxovs taivanis

eqsportze orientirebuli mwarmoeblebis sagadasaxado

SeRavaTebi: produqciis qveynis SigniT realizaciisas xdeba

yvela 12 gadasaxadis amoReba maTgan, xolo eqsportis dros –

mxolod erTis – mogebis gadasaxadis 10% ganakveTiT. am

politikam saSualeba misca aRniSnuli regionis qveynebs

moaxdinon farTo eqspansia saerTaSoriso bazrebze.

კითხვები ცოდნის შემოწმებისათვის 1. დაახასიათეთ საგარეო ვაჭრობის ეფექტიანობის გაანგარიშების

მეთოდიკა; 2. დაახასიათეთ საგარეო ვაჭრობის რეგულირების სახეები

amocanebi praqtikuli mecadineobisaTvis

amocana #1

ipoveT is pirveli maCvenebeli, romelic gamoiyeneba sagareo

ekonomikuri faqtorebis gavlenis SefasebisaTvis, romelic

msoflio meurneobaSi erovnuli ekonomikis integraciis

xarisxs asaxavs:

pasuxi: sagareo vaWrobis moculoba

100

X 100%;

mTliani Sida produqtis moculoba

2001weli 2780.0 2004weli 3886.0

____ X100=41.6 X100=38.9

6674.0 9970,0

amocana#2

romelia is maCvenebeli, romelic kapitalis saerTaSoriso

moZraobis dones gansazRvravs, rogorc qveynis, ise calkeuli

regionisa da dargis mixedviT^:

pasuxi: ucxouri investiciebis moculoba

------------------------------------------------------- ;

mosaxleobis raodenoba

2000weli 1578.4 2004weli 2697.6

-------------- = 0.34 =0.59

4672.2 4543.0

Aamocana #3

romeli formuliT ganisazRvreba eqsportis kvota?

pasuxi: eqsportis moculoba

eqs.k. X 100%

mTl. Sida produqtis moculoba

2000weli eq.kv. = 322563 2004weli eq.kv. = 648370

----------X100=4.8 9970.0 X100=6.5

6674.0

Aamocana #4

saerTaSoriso gacvlaSi monawileobis xarisxsa da samamulo

bazris gajerebulobas, romeli maCvenebeli axasiaTebs?

pasuxi: importis kvota

importis moculoba

imp. kv. =__________________________________ X 100%.

mTl.Sida prod.moc. + imp.moc.

2000weli

imp.kv. 709127 2004weli imp.kv. =1847702

= ------------- X 100% =99.0 ------------------------X 100=99.4

6674+709127 9970+1847702

amocana#5

ipoveT is maCvenebeli, rogoricaa importis moculoba qveynis

mTlian Sida saqonelbrunvasTan, gansakuTrebiT

samomxmareblo saqonlis moculobasTan SedarebiT:

pasuxi: importis moculoba

---------------------------------------------- X 100%.

saqonelbrunvis moculoba

2000weli 709127 2004weli 1847702

----------------- X 100 %=31.5 X 100 %=74.0

2205000 2496072

Aamocana #6

101

ra maCveneblebia saWiro imisaTvis, rom gaviangariSoT

adamianuri ganviTarebis indeqsi?

pasuxi: mosaxleobis erT sulze mTliani Sida produqti,

sicocxlis saSualo xangrZlivoba da ganaTlebis done.

(ganaTlebis done iangariSeba 10 wlisa da meti asakis

mosaxleobis 1000 sulze. aqvs arasruli an sruli umaRlesi

da saSualo ganaTleba sul saangariSo wels.).

msoflios yvelaze ganviTarebuli qveynebi

erToblivi

erovnuli prod.

Mmsyidvel unarianobis

pariteti

adamianuri

ganviTarebis indeqsi

qveyana qveyana qveyana

1

2

3

4

5

Aamocana #7

ra maCveneblebia imisaTvis saWiro, rom davadginoT

saqarTvelos sagareo vaWrobis brunvis moculoba da saldo?

pasuxi: eqsporti+importi=brunva

eqsports-importi=saldos

2000weli

eqsporti 322563+709127=1031690

322563-709127=-386564

2004weli 648370+=1847702=2496072

648370-1847702=-1199332

Aamocana #8

ra maCveneblebia saWiro imisaTvis, rom davadginoT kompaniis

efeqtianoba?

pasuxi: kompannis mogeba produqciis gayidvis moculobisa

da mis warmoebaze gaweuli xarjebis sxvaobis tolia.

miRebul Sedegs Tu gamovaklebT iseT aucilebel xarjebs,

rogoricaa sesxebisa da valebis dafarva, sapensio fondSi

anaricxebi, saxelmwifo socdazRvevis anaricxebi,=== ZiriTadi

saSualebebis aucilebeli Secvla, dividendebis gacema da

sxva miviRebT wminda mogebas, romelic isev warmoebis

gasafarToeblad gamoiyeneba.

absolituri mogebis sididis mixedviT gaiangariSeba

gayidvebis rentabeloba, rentabelobis saSualo norma da

sxva. kompaniebis efeqtianobis mniSvnelovani maCvenebelia

gayidvebis moculoba. igi kompaniebis saqmianobis masStabebsa

da misi zrdis an (Semcirebis) tempebs asaxavs. am maCveneblis

safuZvelze gaiangariSeba efeqtianobis Semdegi SefardebiTi

maCveneblebi:

1)gaydvebis moculoba Sefardeba ZiriTad kapitalTan:

252420

---------- =0.75

335200

2)gayidvebis moculobis Sefardeba sabrunav kapitalTan;

252420

----------- =1,12

225200

3)warmoebis xarjebis xvedriTi wili gayidvebis moculobaSi:

235325

----------- =0,93

252420

4)gayidvebis moculobis Sefardeba momuSaveTa

raodenobasTan;

252420

---------- =52

4854

102

kompaniebis saqmianobis maxasiaTebeli maCveneblebi

dinamikaSi unda Sedardes. mag;. mogeba SeiZleba wlebis

ganmavlobaSi izrdebodes an mcirdebodes, SeiZleba wamgebiani

(zaraliani) wlebic iyos. gayidvebis moculobis gadideba an

Semcireba ar SeiZleba calmxrivad iqnes gagebuli, rogorc

kompaniebis saqmianobis efeqtianobis amaRleba an Semcireba.

yovel calkeul SemTxveveSi gamomwvevi mizezebis gamokvleva

aucilebelia.

kompaniebis saqmianobis efeqtianobis SefardebiTi

maCveneblebia:

gayidvebis rentabeloba, romelic gamoiTvleba formuliT:

rentabeloba mogeba (aT. lari)

= --------------------------------------------------------------- X100%

gayidvebis moculoba (aSS dolari)

rentabeloba 125000

= ------------------------------ X100 = 49.5%

252420

mricxvelSi mocemuli mogeba SeiZleba iyos mTliani an

wminda. vTqvaT, Sefardeba udris 10%–s es niSnavs, rom yoveli

erTi laris Rirebulebis produqcia 0.1lars anu 10TeTrs

iZleva.

gayidvebis rentabelobis maCvenebeli mravali gziT

Seicvleba. saxeldobr:

1)gadideba miiRweva: a)warmoebis xarjebis ucvlelobis

pirobebSi produqciis sarealizacio fasis gadidebiT;

b)sarealizacio fasis ucvlelobis pirobebSi warmoebis

xarjebis SemcirebiT;

2)Semcirebis mizezebia: a)warmoebis xarjebis Seucvlelad

sarealizacio fasis Semcireba; b)sarealizacio fasis

Seucvlelad warmoebis xarjebis gadideba.

mogeba(wminda)

rentabeloba = ------------------------------------------------------------- X100%;

aqtivebis RirebulebasTan

125000

rentabeloba = _______________X100% = 45,4

275225

es maCvenebeli ZiriTadi da sabrunavi kapitalis gamoyenebis

efeqtianobas axasiaTebs.

ZiriTadi kapitalis rentabeloba ganisazRvreba formuliT:

mogeba(wminda)

rentabeloba=_______________________________X100%

ZiriTadi kapitali

(amortizaciis gamoklebiT)

125000

rentabeloba = ______________X100 = 39,6

325200 - 10000

rac ufro metia am maCveneblebis sidide, miT ufro

efeqturadaa gamoyenebuli kompaniis ZiriTadi saSualebebi. Tu

ZiriTadi kapitalis rentabelobis gadidebis pirobebSi

mTlianad kompaniis aqtivebis rentabeloba mcirdeba, es

niSnavs, rom sabrunavi aqtivebi izrdeba, kompanias mza

produqciis didi maragi aqvs, debitoruli davalianebebi

diddeba da aA.S.

sabrunavi kapitalis rentabeloba gaiangariSeba formuliT:

mogeba(wminda)

rentabeloba = ______________________________ X100%;

sabrunavi kapitali

(sabalanso Rirebuleba)

125000

rentabeloba = ________________X100=53.2

235000

rentabelobis saSualo norma gamoiTvleba formuliT:

(m1+m2+m3+........)NN

rentabeloba = __________________X100%;

103

(a1+a2+a3+........)NN

sadac: m1,m2,m3 da a.S. aris gansaxilveli periodis yoveli wlis

wminda mogeba;

a1,a2,a3 da a.S._amave TanmimdevrobiT aqtivebis sabalanso

Rirebuleba;

NN__mocemul periodSi welTa raodenoba;

2255+2200+2100+2252+2400 X 5

rentabeloba = ----------------------------------------------------------------- X100

275225+260225+285100+235120+270200 X 5

11207X 5 56035

= _____________ X 100 = ________X100 = 0.84

1325870X 5 6629350

gayidvebis(realizebuli produqciis) moculobis

Sefardeba materialur-sasaqonlo maragebTan, anu

materialur-sasaqonlo maragebis brunvadobis koeficienti

wlis ganmavlobaSi am maragebis brunvis raodenobas

gviCvenebs. misi Semcireba mza produqciis realizaciis

Semcirebasa da Warb dasaqonlebas niSnavs.

realizebuli produqciis RirebulebaSi warmoebis

xarjebis xvedriTi wili, aseve kompaniis saqmianobis

maCvenebelia. bunebrivia, yoveli firma mis Semcirebas

cdilobs, am SemTxvevaSi warmoebis rentabeloba izrdeba da

kompaniis produqciis konkurentunarianoba maRldeba.

gayidvebis(realizebuli produqciis) moculobis Sefardeba

momuSaveTa raodenobasTan_samuSao Zalis gamoyenebas, maT

gamomuSavebas anu Sromis nayofierebas axasiaTebs, romelic

Tavis mxriv warmoebisa da Sromis organizaciis, aseve

avtomatizaciis dones asaxavs.

konkurentunarianobis Sfasebis maCveneblebi:

kompaniis konkurentunarianoba aris misi SesaZlebloba

momxmarebels droulad da SedarebiT misaReb pirobebSi

(fasi, miwodebis sabazro pirobebi, teqnikuri momsaxureobis

organizacia da a.S.) SesTavazos saWiro raodenobis

konkurentuli saqoneli.

saqonlis konkurentunarianoba-aris misi unari

uzrunvelyos komerciuli warmateba drois mocemul momentSi,

gauZlos analogiuri saqonlis sabazro konkurencias.

mogebis maCveneblis garda konkurentunarianobis

maxasiaTeblebia:

_ gayidvebis (realizebuli produqciis) moculoba Tu

gayidu-li produqciis Rirebuleba ufro swrafad izrdeba,

vidre misi fizikuri moculoba, maSin masze moTxovna diddeba

da piriqiT. rasakvirvelia, aucilebliv gaTvaliswinebuli

iqnas inflacia.

_ mogebis Sefardeba gayidvebis(realizebuli produqciis)

moculobasTan. am maCveneblis gadidebis SemTxvevaSi produq-

ciis konkurentunarianoba izrdeba;

_ gayidvebis (relizebuli produqciis) moculobis Sefardeba

materialur-sasaqonlo maragebTan. Tu aRniSnuli maCveneblis

sidide mcirdeba, maSin maragebis brunvadoba neldeba, rac mza

produqciaze moTxovnis Semcirebas an nedleulis maragebis

gadidebas niSnavs;

_ gaydvebis (realizebuli produqciis) moculobis Sefardeba

debitorul davalianebasTan im komerciuli kreditis (ganva-

debis) moculobas gviCvenebs, romelsac firma Tavis momxma-

rebels sTavazobs. saqonelze moTxovnis zrdis SemTxvevaSi,

ganvadebiT saqonlis gayidva mcirdeba da piriqiT.

_ sawarmoo siZlavreebis datvirTva. mza produqciis gayidvis

siZneleebis warmoSobasTan erTad firmis xelmZRvaneloba

sawarmoo simZlavreebis datvirTvis Semcirebis

gadawyvetilebas iRebs;

finansuri mdgomareobis maCveneblebi:

kompaniis finansuri mdgomareoba misi gadaxdisunaria-

nobiTa da kreditunarianobiT ganisazRvreba.

gadaxdisunarianoba-aris gare wyaroebis gareSe firmis

finansuri damoukideblobis xarisxobrivi maCvenebeli,

romlis meSveobiTac igi winaswar SeTanxmebul vadaSi

safinanso valdebulebebs faravs;

kreditunarianoba-aris firmis SesaZlebloba momxmarebels

kreditiT momsaxureba gauwios.

104

firmis safinanso saqmianobas Semdegi maCveneblebi axasiaTebs:

_ sakuTari kapitalis struqtura, romelic saaqcio

kapitalis, saemisio Semosavlisa da kapitalizebuli mogebis

procentuli Tanafardobaa;

_ sakuTari kapitalis Sefardeba realur ZiriTad kapitalTan.

igi firmis ZiriTadi kapitalis moculobaSi Sida wyaroebis

meSveobiT dabandebuli kapitalis xvedriT wils gviCvenebs.

Tu maCveneblis sidide erTeulze naklebia, maSin ZiriTadi

kapitalis nawili nasesxebi kapitaliT finansdeba, rac firmis

xarjebs adidebs da Sesabamisad mogebas amcirebs;

_ saangariSo periodSi sakuTari saSualebebiT ganxorciele-

buli operaciebis Sedegad miRebuli Semosavlebi, esaa

mimdinare operaciebis TviTdafinansebiT Semosavlebis

absolituri maCveneblebi wminda mogebisa da amortizaciis

anaricxebis saxiT;

_ mimdinare kapitaldabandebebis TviTdafinansebis koeficien-

ti. igi saangariSo periodSi ZiriTad kapitalSi firmis

operaciebidan miRebuli saSualebebis dabandebis xarisxs

gviCvenebs;

_ dafarvis koeficienti-anu sabrunavi aqtivebis Sefardeba

moklevadian kreditTan firmis kreditunarianobis erT-erTi

ZiriTadi maCvenebelia, praqtikaSia miRebuli, rom es

maCvenebeli erTeulze naklebi ar unda iyos;

_ sabrunavi aqtivebis likvidurobis koeficienti. esaa

sabrunav aqtivebSi swrafsarealizacio qaRaldebisa da naRdi

fulis xvedriTi wili, rac metia maTi sidide, miT metia

likvidurobis koeficienti da firmis gadaxdisunarianoba;

_ sabrunavi aqtivebis Sefardeba mTlian nasesxeb kapitalTan.

firmis gadaxdisunarianoba maRalia, Tu misi davalianeba

likviduri saSualebebiT anu sabrunavi aqtivebiT ifareba;

komerciuli saqmianobis organizacia

sagareo komerciuli urTierToba moicavs calkeul

etapebsa da stadiebs. am procesSi sruldeba konkretuli

amocanebi da saTanado dokumentaciasTan dakavSirebuli

aucilebeli formalobebi.

kontraqti aris xelSekruleba, SeTanxmeba or an met pirs

Soris, romelic iTvaliswinebs uflebaTa da movaleobaTa

dadgenas, Secvlas an Sewyvetas.

eqsport-importris ganxorcielebis procedura gulisxmobs:

_ yidva-gayidvis kontraqtis momzadeba;

_ yidva-gayidvis kontraqtis gaformebas;

_ yidva-gayidvis kontraqtis pirobebis Sesrulebas;

saqmianobis sawyis etapze kontrahentis umTavres amocanad

iTvleba misTvis sasurveli partnioris moZieba da SerCeva\,

romelic Zalze rTuli da mniSvnelovani sakiTxia. igi

damokidebulia iseT cvladebze(faqtorebze), rogoricaa:

garigebis sagani da xasiaTi; im qveynis sakanonmdeblo

moTxovnebi da politikuri, ekonomikuri da socialuri

pirobebi, sadac formdeba da sruldeba kontraqtebi; bazris

tevadoba, koniuqtura da perspeqtivebi; produqciis warmoebis,

momaragebisa da realizaciis strategiisa da taqtikis

ganxorcielebis pirobebi da mravali sxva.

sasurveli kontrahentis SerCevis Semdeg eqsportiori an

importiori kontraqtis gasaformeblad meore mxaresTan

kontraqts amyarebs. am mizniT saqonlis eqsportiori

(gamyidveli) potenciur myidvels(importiors) praqtikaSi

gavrcelebuli mravali xerxidan umTavresad winadadebas

(saerTaSoriso terminologiiT @@”oferti”) atyobinebs, xolo

myidveli gamyidvels SekveTas ugzavnis.

sagareo-ekonomikuri kavSirebis dros gamoyenebuli oferti

gulisxmobs werilobiT winadadebas da mosalodneli

garigebis yvela ZiriTad pirobas(saqonlis dasaxeleba,

raodenoba, xarisxi, fasi, miwodebis da gadaxdis pirobebi,

miwodebis vada, miReba-Cabarebis wesi da sxva.) moicavs.

oferti-(laT.OFERTUS- winadadebis SeTavazeba) aris

oficialuri ganacxadi sakonkurso vaWrobaSi monawileobis

Sesaxeb.

105

t e s t e b i

saganmanaTleblo samagistro programis “sagareo ekonomikuri urTierTobebi”

1. rodesac ori (mdidari da Raribi) qveyana SefardebiTi

upiratesobis safuZvelze zrdian sakuTari mewarmeobebis

specializaciis dones da iwyeben erTmaneTTan vaWrobas,

maSin:

a. mxolod mdidar qveyanas eqneba saSualeba gazardos

sakuTari moxmareba vidre es iyo vaWrobis dawyebamde;

b. mxolod Rarib qveyanas eqneba saSualeba gazardos

sakuTari moxmareba vidre es iyo vaWrobis dawyebamde;

g. Rarib qveyanaSi daiwyeba fasebis zrda, vinaidan

igi awarmoebs ufro naklebs, vidre es iyo vaWrobamde;

d. zemoT CamoTvlili yvela pasuxi arasworia.

2. saerTaSoriso ekonomikuri statistika intensiurad

gamoiyenebs iseT maCvenebels, rogoricaa vaWrobis

pirobebi. rogor gamoiTvleba igi:

a. esaa mocemuli qveynis saeqsporto produqciis

fasebis saSualo ariTmetikulis Sefardeba amave qveynis

saimporto produqciis fasebis saSualo ariTmetikulTan;

b. esaa mocemuli qveynis saimporto produqciis

fasebis indeqsis Sefardeba amave qveynis saeqsporto

produqciis fasebis indeqsTan;

g. esaa mocemuli qveynis saeqsporto produqciis fasebis

indeqsis Sefardeba amave qveynis saimporto produqciis

fasebis indeqsTan;


3. or qveyanas Soris savaWro urTierTobebis arseboba

yovelTvis niSnavs, rom:

a. erTi qveyana ufro mdidaria vidre meore;

b. erT movaWre qveyanaSi izrdeba saerTo keTildReobis done,

xolo meore movaWre qveyanaSi mcirdeba saerTo keTildReobis

done;

g. orive movaWre qveyana naxulobs garkveul sargebels;


4.regionaluri sabaJo kavSirebi iwveven:

a. savaWro nakadebis gadarTvas sabaJo kavSiris arawevri

qveynidan wevr qveynebs Soris;

b. savaWro nakadebis warmoebas sabaJo kavSiris wevr da

arawevr qveynebs Soris;

g. savaWro nakadebis gadarTvas sabaJo kavSiris wevri

qveynebidan arawevri qveynebisaken;

d. zemoT CamoTvlili yvela pasuxi arasworia

5.saaxelmwifoTaSorisi regionaluri integraciis formebs

miekuTvneba:

a.tarifi, kvota, dempingi, eqsportis nebayoflobiTi SezRudva;

b.Tavisufali savaWro zona, sabaJo kavSiri, saerTo bazari,

sruli savaluto-ekonomikuri kavSiri;

g.……sagareo vaWroba, samuSao Zalis saerTaSoriso migracia,

kapitalis saerTaSoriso migracia;


6.II msoflio omis Semdeg daarsebuli saerTaSoriso

organizaciebidan romeli maTgani iyo gankuTvnili

saerTaSoriso vaWrobis liberalizaciis da savaWro

barierebis SemcirebisaTvis:

a. OPEC; b. NATO; g. gaero;


7.tarifebis daweseba niSnavs:

106

a.eqsportis subsidirebas;

b.eqsportis nebayoflobiT SezRudvas;

g. importis dabegvras;


8.sagareo savaWro politikaSi gamoyenebuli kvotebi esaa:

a. raodenobrivi SezRudva dawesebuli qveyanaSi importirebul

ucxour produqciaze;

b. gadasaxadi;

g. raodenobrivi SezRudva dawesebuli qveynis mier mis

saeqsporto produqciaze;


9.wminda eqsporti ewodeba:

a.qveynis eqsportsa da imports Soris sxvaobas;

b.qveynis reeqsports;

g.. qveynis reeqsportsa da imports Soris sxvaobas;


10.saimporto tarifis dawesebisas:

a. adgilobrivi momxmareblebi igeben vinaidan isini ixdian

ufro dabal fass da moixmaren ufro met produqcias;

b. adgilobrivi mwarmoeblebi zaraloben vinaidan axdenen

ufro meti produqciis realizacias ufro dabal fasad;

g. adgilobrivi mwarmoeblebi igeben vinaidan isini axdenen

ufro meti raodenobis produqciis realizacias ufro dabal

fasad;


11. vTqvaT, saqarTvelo awarmoebs televizorebs, romlebic

Zlier konkurencias ganicdian importuli produqciisgan.

vTqvaT saqarTvelos xelisuflebam gadawyvita

televizorebze da mis makompleqtebel nawilebze

satarifo ganakveTebis SemoReba. ra SemTxvevaSi iqneboda

televizorebze dawesebuli damcavi tarifis faqtiuri

done normalurze ufro maRali:

a. rodesac mza produqciaze dawesebuli tarifebi ufro

maRalia vidre makompleqtebel saqonelze dawesebuli

tarifebi;

b. rodesac makompleqtebel produqciaze dawesebuli tarifebi

ufro maRalia vidre mza produqciaze daewsebuli

tarifebi;

g. rodesac makompleqtebel produqciaze da mza produqciaze

dawe-sebuli tarifebi erTmaneTis tolia;

d. zemoT CamoTvlili yvela pasuxi arasworia;

12. proteqcionozmis momxreebi amtkiceben, rom tarifebi,

saimpirto kvotebi da sxva savaWro barierebi aucilebelia,

raTa:

a. gavaumjobesoT qveynis mosaxleobis momarageba

mravalferovani produqciiT;

b. xeli SevuwyoT axalgazrda adgilobrivi kadrebis dinamiur

ganviTarebas;

g. gavzardoT qveynis ekonomikaSi konkureciis done;


13. saerTaSoriso kartelis mier msoflio fasze moxdenili

gavlena miT ufro Zlieria;

a. rodesac kartelis mier saeqsportod realizebul

saqonelze moTxovnis elastiuroba erTs utoldeba

b. rac ufro maRalia moTxovnis elastiuroba kartelis mier

saeqsportod realizebul saqonelze;

g. rac ufro naklebia moTxovnis elastiuroba kartelis

mier saeqsportod realizebul saqonelze;


14. dempingis dafiqsirebis SemTxvevaSi msoflio savaWro

organizaciis (wTO) mier nebadarTulia

a. qveyanam Sewyvitos ucxouri kapitaldabandebani;

107

b. qveyanam mimarTos sakuTari eqsportis subsidirebas;

g. qveyanaSi dawesdes antidempinguri baJi;


15. savaWro balansi warmoadgens Semdeg nawils;

a. kapitalis moZraobis balansis;

b. qveynis sagareo valis;

g. qveynis biujetis;


16. ama Tu im qveynis mier sakuTari sasoflo-sameurneo

produqciis proteqcionistuli dacvis donis gasazomad

gamoiyeneba e.w. `dacvis normaluri koeficienti,” anu `dnk”.

rogor gamoiTvleba igi? esaa;

a. mocemuli qveynebidan eqsportirebuli sasoflo-sameurneo

produqciis saimporto fasebis ìndeqsis”Sefardeba amave

qveyanaSi importirebuli sasoflo-sameurneo produqciis

saimporto fasebis indeqsTan;

b. erTi saxis sasoflo-sameurneo produqtis Sida fasis

Sefardeba igive saqonelze Camoyalibebul msoflio

fasebTan;

g. erTi saxis sasoflo-sameurneo produqtis msoflio fasis

Sefardeba igive saqonelze Camoyalibebul Sida fasTan;


17) rodesac ama Tu im qveynis xelisufleba finansur

mxardaWeras uwevs sakuTari saeqsporto warmoebis dargebs,

adgili aqvs:

a. eqsportis dabegvras;

b. eqsportis diskriminacias

g. eqsportis subsidirebas;

d. zemoT CamoTvlili pasuxi yvela arasworia

18. sagareo vaWrobis Teoriidan cnobilia, rom, saimporto

kvotis moqmedebis meqanizmi mniSvnelovnad gansxvavdeba

sabaJo tarifebisagan. kerZod raSi mdgomareobs es

gansxvaveba:

a. saimporto kvota sabaJo tarifisagan gansxvavebiT

amcirebs importis moculobas da amiT zrdis mis fass

mocemul qveyanaSi;

b. saimporto kvota sabaJo tarifisagan gansxvavebiT

zrdis saerTo keTildReobis dones mocemul qveyanaSi;

g. saimporto kvota sabaJo tarifisagan gansxvavebiT zrdis

importuli produqciis fass da amiT amcirebs mis

moculobas mocemul qveyanaSi;

d. zemoT CamoTvlili pasuxi yvela arasworia.

19. msoflio savaWro organizaciis (WTO) amocanaa xeli

Seuwyos:

a. SeRavaTiani kreditebis gacemas ganviTarebad qveynebze;

b. saerTaSoriso vaWrobaSi arsebuli problemebis

daregulirebis mizniT arasatarifo saSualebebis aqtiur

gamoyenebas;

g. saerTaSoriso savaWro urTierTobebis liberalizacias;


20. vTqvaT braziliis xelisuflebas surs yavis mwarmoebeli

erovnuli fermebis konkretuli poziciebi msoflio

bazarze gaaZliera. sagareo savaWro politikis romeli

instrumentis gamoyeneba SeiZleba am miznis misaRwevad?

a. saimporto kvotebis;

b. sabaJo tarifebis

g. saeqsporto barierebis;


21. Tuki ori qveynidan erT-erTs SeuZlia yvela saxis

saqoneli awarmoos ufro dabali absoluturi xarjebiT

vidre meore qveyanas, maSin:

a. ar arsebobs aranairi SefardebiTi upiratesoba da

obieqturi safuZveli savaWro urTierTobebis

dasamyareblad;

108

b. vaWroba iqneboda momgebiani dabali absolituri

xarjebis mqone qveynisTvis, magram ara meore qveynisTvis;

g. TviToeul qveyana eqneboda saSualeba moexdina sakuTari

resursebis koncentracia im saqonlis gamoSvebaze,

romelSic maT gaaCniaT SefardebiTi upiratesoba da

damyarebuli vaWroba urTierTmomogebiani iqneba;

d. zemoT CamoTvlili yvela pasuxi araSworia.

22 saqarTvelos danaxarjebis erTeulze SeuZlia awarmoos an

100 metri maudi an 300 litra Rvino, xolo ruseTs

danaxarjebis erTeulze SeuZlia awarmoos an 150 metri

maudi, an 200 litra Rvino, Tuki saqarTvelosa da ruseTi

Soris daiwyeba vaWroba, maSin ruseTi moaxdenda:

a. Rvinis eqsports da maudis imports;

b. Rvinis imports da maudis eqsports;

g. ar moaxdenda arc erTi produqtis eqports an imports;


23. saqarTvelos danaxarjebis erTeulze SeuZlia awarmoos an

60 metri maudi, an 120 litra Rvino, an nerismieri wrfivi

kombinacia maT Soris. xolo ruseTs SeuZlia danaxarjis

erTeulze awarmoos an 150 metri maudi, an 200 litra Rvino,

an nebismieri wrfivi kombinacia maT Soris. gaaCnia Tu ara

saqarTvelos:

a. absoluturi upiratesoba Rvinis warmoebaSi;

b. SefardebiTi upiratesoba Rvinis warmoebaSi:

g. Sefardebiti upiratesoba maudis warmoebaSi;


24. saqarTvelos danaxarjebis erTeulze SeuZlia awarmoos

an 100 metri maudi, an 200 litra Rvino, an nebismieri

wrfivi kombinacia maT Soris. ruseTs danaxarjebis

erTeulze SeuZlia awarmoos an 150 metri maudi, an 200

litra Rvino, an nebismieri wrfivi kombinacia maT Soris.

Tuki am qveynebs Soris iwyeba savaWro urTierTobani,

maSin Rvinoze fasi maudTanSedarebiT:

a. mcirdeba saqarTveloSi, izrdeba ruseTSi;

b. mcirdeba orive qveyanaSi;

g. izrdeba saqarTveloSic da ruseTSi;


25. saqaTvelos danaxarjebis erTeulze SeuZlia awarmoos


wrfivi kombinacia maT Soris. xolo ruseTs danaxarjebis



Tuki cnobilia, rom maudis yoveldRiuri eqsporti

Seadgens 500 metrs, maSin msoflio bazarze SesaZlo fasis

gaTvaliswinebiT romeli monacemi Seesabameba sinamdviles:

Rvinis YyoveldRiuri eqsporti Sadgens:

a. 800 litrs saqarTvelodan;

b. 550 litrs ruseTidan;

g. 1100 litrs saqarTvelodan;


26. saqarTvelos danaxarjebis erTeulze SeuZlia awarmoos


wrfivi kombinacia maT Soris. xolo ruseTs danaxarjebis



imisaTvis, rom mocemul qveynebs Soris damyardes savaWro

uTierTobebi aucilebelia, rom:

a. sagareo vaWrobebidan miRebuli sargebeli Tanabrad iqnes

ganawilebuli orive qveyanas Soris:

b. sagareo vaWrobidan miRebuli sargebeli SesaZloa

araTanabradac iqnes ganawilebuli qveynebs Soris;

g. sagareo vaWrobidan erTi qveyana unda darCes sargebelSi,

xolo meore qveyana zaralSi


109

27. saqarTvelolos danaxarjebis erTeulze SeuZlia

awarmoos an 100 metri maudi, an 200 litra Rvino, an

nebismieri wrfivi kombiacia maT Soris. xolo ruseTs


maudi, an 200 litra Rvino, an nebismieri wfrivi kombinacia

maT Soris. Tuki am qveynebs Soris damyardeba Tavisufali

savaWro urTierTobebi, maSin maudis fasma,

RvinoSigamoxatuli, SeiZleba Seadginos daaxloebiT:

a. 1 metri maudi 1,7 litr Rvinos orive qveyanaSi;

b. 1 metri maudi 1,5 litr Rvinos saqarTveloSi da 1 metri

maudi 1,3 Rvinos ruseTSi;

g. 1 metri maudi 2,15 litr Rvinos orive qveyanaSi


28. saqarTvelolos danaxarjebis erTeulze SeuZlia

awarmoos an 24 metri maudi an 32 litra Rvino, an

nebismieri wrfivi kombiacia maT Soris. xolo ruseTs


maudi, an 24 litra Rvino, an nebismieri wfrivi kombinacia

maT Soris. Tuki TiToeuli qveyana daspecializdeba

SefardebiT upiratesobis principis safuZvelze, maSin

vaWrobis pirobebi Sadgens:

a. 1 metri maudi 2 litra Rvinoze;

b. 1 litra Rvino 2 metr maudze:

g. 1-dan 1 1/3-mde litra Rvino 1 metr maudze:


29. leontievis paradoqsi ewodeba gamokvlevas, roca

gamovlinda, rom:

a. aSS Sromatevadi produqciis wminda importioria;

b. aSS kapitaltevadi produqciis wminda importia;

g. gaizarda aSS-dan samuSo Zalebis emigracia;


30. rodesac ori qveyana vaWrobs, vaWrobis pirobebi im

qveyanas datovebs ufro met sargebelSi romlis:

a. importze didi moTxovnaa msofio bazarze;

b. eqsportze didi moTxovnaa msofio bazarze;

g. zemoT CamoTvlili orive pasuxi sworia;

d. zemoT CamoTvlili yvela pasuxi arasworia

31. romelma ekonomikurma skolam daiwyo pirvelad

saerTaSoriso vaWrobis

problemebis sistemuri Seswavla:

a .merkantilisturma:

b. fiziokratulma:

g. klasikurma;

d. zemoT CamoTvlili yvela pasuxi araswori

32. dauSvaT, rom msoflioSi iwarmoeba mxolod 2 saqoneli –

xorbali da maudi. dauSvaT agreTve, rom saqarTvelos

sagareo savaWro urTierTobebi ara aqvs damyarebuli

danarCen msofliosTan. maSin qvemoT mocemuli

danaxarjebis Sefardebebidan romlebi iqnebian

gansazRvruli urTiorTsasargeblo savaWro

urTiorTobebis dasamyareblad:

a. saqarTveloSi xorblis warmoebaze gaweuli danaxarjebis

Sefardeba

saqarTveloSi maudis warmoebaze gaweul danaxarjebTan;

b. saqarTveloSi xorblis warmoebaze gaweuli danaxarejebis

(maudis metrebSi gamoxatuli) Sefardeba sxva qveynebSi

xorblis warmoebaze gaweul danaxarjebTan ( aseve maudis

metrebSi gamoxatuli);

g. saqarTveloSi xorblis warmoebaze gaweuli danaxarjebis

Sefardeba saz-RvaegareT xorblis warmoebaze gaweul

danaxarjebTan;


110

33. fritrederoba gulisxmobs:

a. samuSo Zalis migraciis SezRudvas;

b. tarifebisa da kvotebis Tanabarzomier gamoyenebas sagareo

savaWro politikaSi;

g. Tavisufali vaWrobis SezRudvas qveynebs Soris:


34. SefardebiTi upiratesobis principi Tavdapirvelad

Camoyalibebul iqna:

a pol samuelsonis mier;

b. devid rikardos mier;

g. adam smitis mier;


35. rogorc cnobilia ama Tu im qveynis mier danarCen

msoflisTan Tavisufali savaWro urTierTobebis damyareba

misi mosaxleobis erTYnawils tovebs sargebelSi, xolo

meores zaralSi, imis gasarkvevad, Tu Tavisufali vaWroba

warmoebis faqtorebis Semosavlebze rogor

gavlenasÌmoaxdens, gaiTvleba maTi saeqsporto

specializaciis maCveneblebi. qvemoT moyvanili

maCveneblebidan romeli Seesabameba sinamdviles:

a. sargebelSi darCebian warmoebis is faqtorebi, romelTac

saeqspor-to specializaciis dabali anu uaryofiTi done

gaaCniaT;

b. sargebelSi darCebian warmoebis is faqtorebi, romelTac

saeqsporto specializaciis nulovani maCvenebeli gaaCniaT;

g. sargebelSi darCebian warmoebis is faqtorebi, romelTac

saeqsporto specializaciis maRali anu dadebiTi done

gaaCniaT;


36. iseTi qveynisTvis, romelsac Warbad gaaCnia

maRalkvalificirebuli samecniero-teqnikuri kadrebi,

aqtiur sagareo-savaWro urTierTobebSi CarTva gamoiwvevda:

a. arakvalificirebuli samuSao Zalis anazRaurebis

Semcirebas, xolo kvalificirebuli samuSao Zalis

anazRaurebis zrdas;

b. arakvalificirebuli samuSao Zalis anazRaurebis zrdas,

xolo kvalificirebuli samuSao Zalis anazRaurebis

Semcirebas;

g. rogorc kvalificirebuli, ise arakvalificirebuli

samuSao Zalis anazRaurebis zrdas;


37. SefardebiT upiratesobaze dafuZnebuli warmoebis

specializacia iwvevs:

a. msoflioSi warmoebis saerTo moculobis Semcirebas;

b. iwvevs warmoebis SefardebiTi xarjebis zrdas;

g. xels uwyobs qveynebis produqciiT TviTuzrunvelyofis

zrdas;


38. davuSvaT qveyana awarmoebs mxolod or produqts Rvinos

da yvels. vTqvaT 1 litri Rvinis warmoeba iTxovs 5

erTeul samuSao Zalas da 2 erTeul miwas. xolo 1 kg.

yvelis warmoeba iTxovs 3 erTeul samuSao Zalas da 7

erTeul miwas. am monacemebidan gamomdinare, romeli

gancxadeba Seesabameba sinamdviles:

a. yveli aris Sromatevadi produqti da Rvino aris miwatevadi

produqti;

b Rvino aris Sromatevadi produqti da yveli aris miwatevadi

produqti;

g. rogorc Rvino, ise yveli warmoebis faqtorebs erTnairad

moiTxovs;


39. warmovidginoT, rom msoflio Sedgeba ori qveynisagan _ X

qveynisagan da V qveynisagan. TiToeul maTgans gaaCnia

warmoebis mxolod ori faqtori _ miwa da Sroma. awarmoeben

ori dasaxelebis produqts _ xorbals (romelic

111

Sromatevadia) da mauds (romelic Sromatevadia). X qveyanas

Warbad gaaCnia miwa, xolo V qveyanas samuSao Zala. Tuki

daiwyeba maT Soris Tavisufali vaWroba, maSin HhekSer-

olinis Teoriidan gamomdinare grZelvadian periodSi

sargebelSi darCebian:

a. X_ qveynis miwis mesakuTreebi da V muSebi;

b. X_ qveynis rogorc muSebi ise miwis mesakuTreebi;

g. X_ qveynis muSebi da V_ qveynis miwis mesakuTreebi;


40. Tanamedrove globalizaciis pirobebSi sul ufro

aqtualuri xdeba calkeuli qveynebis sxvadasxva

regionalur sabaJo kavSirebSi gaerTianeba. ekonomikuri

integraciis Teoriidan gamomdinare, sabaJo kavSirSi

axlad gawevrianebuli qveynis sargebeli, erTi konkretuli

saqonliT vaWrobis magaliTze, miT ufro metia:

a. rac ufro naklebad elastiuria mocemul qveyanaSi

importirebul

saqonelze moTxovna;

b .rac ufro mcirea gansxvaveba am saqonelze Camoyalibebul

erovnul

fassa da partniori qveynis fass Soris;

g. rac ufro mcirea gansxvaveba partniori qveynebis fassa da

am

saqonelze msoflio bazarze Camoyalibebul fass Soris;


41. rogorc viciT garkveul pirobebSi ama Tu im produqciaze

saimporto kvotebis dawesebas SeuZlia ufro meti ziani

moutanos qveynis saerTo keTildReobis dones, vidre

sabaJo tarifebis dawesebam. kerZod rodis moxdeba es:

a. rodesac mocemul dargSi didi raodenobiT adgilobrivi

mwarmoeblebi hqmnian konkretul bazars;

b. rodesac importuli produqciis Semotana xdeba ucxouri

qveynidan;

g. rodesac mocemul dargSi monopolizaciis done maRalia;


42. ra SemTxvevaSia optimaluri tarifis done nulis toli:

a. rodesac ucxoelebis mier Cveni qveynis bazarze

importirebuli produqciis miwodebis elastiuroba

usasrulod maRalia;

b. rodesac ucxoelebis mier Cveni qveynis bazarze

importirebuli produqciis miwodebis elastiuroba

usasrulod dabalia;

g. rodesac ucxoelebis mier Cveni qveynis bazarze

importirebuli produqciis miwodebis elastiuroba 1-is

tolia;


43. tarifebisa da vaWrobis Sesaxeb xelsekrulebis (GATT) erT-erT ZiriTad princips warmoadgens is rom;

a. Tuki erTi qveyana moaxdenda garkveuli moculobiT

sakuTaro produqciis eqsportirebas xelSekrulebis wevr

meore saxelmwifoSi, amas unda gamoewvia meore qveynidan

mis teritoriaze igive moculobis produqciis

importireba;

b. erT qveyanas SeeZlo gaezarda sakuTari tarifebi manam,

sanam ardarwmundeboda, rom xelSekrulebis sxva wevr

qveynebsac SeeZlo ganexorcielebina igive politika;

g. Tuki erTi qveyana dawevda tarifebs, mas hqonda safuZveli

xelSekrulebis sxva wevri qveynebisagan, rom maTac

Tanabarzomierad daewiaT tarifebi;


44. rogorc cnobilia importirebul saqonelze tarifis

daweseba iwvevs qveynis wminda danakargebs, romlis erT-

erT Semadgenel nawils warmoadgens e.w.`tarifebis

112

sawarmoo efeqti”, ra ganapirobebs tarifis sawarmoo

efeqtisagan gancdil zarals;

a. danakargi warmoiSoba iqidan, rom importis SezRudvasTan

erTad mcirdeba erovnuli warmoeba

b. danakargi warmoiSoba iqidan, rom erovnuli warmoebis

gafarToeba xdeba Sida zRvruli danaxarjebis

gadaWarbebiT msoflio fasTan SedarebiT;

g. danakargi warmoiSoba iqidan, rom tarifis dawesebis

Sedegad qveynis Sida fasis gadaWarbeba msoflio fasTan

SedarebiT amcirebs moxmarebas;


45. qvemoT CamoTvlili sazogadoebrivi jgufebidan

Cveulebriv romlebi rCebian sargebelSi sagareo vaWrobis

liberalizaciis Sedegad;

a. importTan konkurirebad erovnul dargebSi dakavebuli

muSamosamsaxureebi;

b. eqsportiorebi;

g. adgilobrivi firmebi, romlebic iReben monopoliur

mogebas qveynis Sida bazarze;


46. ekonomikurad CamorCenili qveynis problemebze momuSave

ekonomistebis erTi jgufi asabuTebs, rom e.w.

importCanacvlebadi industrializaciis erT-erTi

ZiriTadi upiratesobaa is rom,

a. importCanacvlebadi industrializacia amcirebs ra

erovnul valutis kurss, zrdis qveynis eqsports

saerTaSoriso bazarze;

b. importCanacvlebadi industrializacia zrdis qveynis

SigniT moTxovnis dakmayofilebis dones;

g. importCanacvlebadi industrializacia xels uwyobs qveynis

mosaxleobaSi teqnikuri codnis amaRlebas;


47. saerTaSoriso vaWrobis liberalizaciis procesSi erT-

erT ZiriTad problemas warmoadgens is, rom:

a. vaWrobis liberalizaciis Sedegad miRebuli sargebeli

aWarbebs gancdil zarals, magram sargebelSi darCenilebi

ar axdenen dazaralebulebis kompensirebas;

b. vaWrobis liberalizaciis Sedegad aravin rCeba

sargebelSi;

g. vaWrobis liberalizaciis Sedegad gancdili zarali

aWarbebs sargebels;


48. samrewvelo warmoebis produqciaze dawesebuli saimporto

kvota:

a. eqsportior qveyanaSi gazrdis am saqonelze Camoyalibebul

fass;

b. gazrdis saerTaSoriso vaWrobis moculobas;

g. impotrirebul qveyanaSi Seamcirebs saqonelze

Camoyalibebul fass;


49. saxelmwifo sagareo savaWro politikaze erovnuli

mewarmeobis lobisturi gavlenis erT-erT ZiriTad niSnad

gvevlineba e.w. `sabaJo tarifebis mcocavi Skala~. raSi

mdgomareobs igi:

a. imaSi, rom makompleqtebel produqciaze dawesebuli

tarifebis saSualo done ufro maRalia, vidre mza

produqciaze dawesebuli tarifebis saSualo done;

b. mza da makompleqtebel produqciaze dawesebuli

tarifebis saSualo doneebi emTxveva erTmaneTs;

g. mza produqciaze dawsebuli tarifebis saSualo done

ufro maRalia, vidre makompleqtebel produqciaze

dawesebuli tarifebis saSualo done;

113


50. moTxovna-miwodebis meqanizmi saerTaSoriso savaWro

bazars moiyvans wonasworobaSi:L

a. rodesac saeqsperto produqciaze moTxovnis moculoba

gadaaWarbebs saeqsporto produqciis moTxovnis

moculobas;

b. rodesac sagareo savaWro fasi ufro dabalia, vidre

Sida fasi;

g. rodesac Sida miwodeba aris ufro naklebi, vidre Sida

moTxovna;


51. sagadasaxado balansis Sedgenis meTodikis mixedviT

qvemoT CamoTvlili moqalaqeTa jgufebidan romlebi

CaiTvlebian aSS-s rezidentebad

a. amerikis moqalaqeebi, romlebic xangrZlivi periodis

ganmavlobaSi msaxuroben evropaSi ganlagebul samxedro

bazebze;

b. meqsikis moqalaqeebi, romlebic aralegalurad Sevidnen

aSS-s teritoriaze da damxmare muSebad emsaxurebian

amerikel fermerebs;

g. iaponeli turistebi, romlebic xanmokle vizitiT

imyofebian niu-iorkSi;


52. rodesac romelime qveynis valutis kursi izrdeba

dolarTan mimarTebaSi, es niSnavs, rom

a. Cven gvWirdeba meti dolarebi, raTa SeviZinoT mocemuli

qveynis valuta;

b. Cven gvWirdeba naklebi dolarebi, raTa SeviZinoT

mocemuli qveynis valuta;

g. mocemuli qveynis valuta xdeba naklebad Zviri;


53. Tuki romelime qveynis valutis kursi izrdeba dolarTan

mimarTebaSi, es niSnavs, rom:

a. es gaaZvirebs amerikeli turistebiTvis am qveynis

daTvalierebas;

b. es SezRudavda mocemuli qveynis moqalaqeebis

SesaZleblobas, SeeZinaT amerikuli warmoebis produqcia;



54. rodesac ama Tu im qveynis valutis kursi gansazRvrulia

ara savaluto bazris mier, aramed saxelmwifos mier, am

valutis kursis zrdas ewodeba:

a. inflacia;

b. devalvacia;

g. deflacia;


55. calkeuli qveynebis erovnuli valutebis sacvleli

kursebis gansazRvrisas, mecnier-ekonomistebi xSirad

iyeneben msyidvelobiTunarianobis paritetis Teoris.

romeli ekonomistis mier iqna SemuSavebuli es Teoria:

a. pol samuelsonis mier;

b. bertil olinis mier;

g. gustav kaselis mier;


56. msyidvelobiTunarianobis paritetis Teoria amtkicebs,

rom or qveyanas Soris Camoyalibebuli valutis sacvleli

kursi:

a. grZelvadian periodSi ganisazRvreba am qveynebis fasebis

doneebis gansxvavebebis mixedviT;

b. grZelvadian periodSi saxelmwifo xelisuflebis mier

unda iqnes gansazRvruli;

114

g. grZelvadian periodSi saerTaSoriso savaluto fondis

mier unda iqnas gansazRvruli;


57. Tuki gvaqvs xorblis efeqturad funqcionirebis

liberaluri msoflio bazari da erTi centi xorblis

fasi amerikaSi aris 7,5 dolari, xolo SveciaSi 30 krona.

Tuki satransporto xarjebs pirobiTad gautolebT nuls,

maSin msyidvelobiTunarianobis paritetis Teoriis mixeviT:

a. erTi kronis Rirebuleba unda iyos 20 centi;

b. erTi kronis Rirebuleba unda iyos 25 centi;

g. erTi kronis Rirebuleba unda iyos 37.5 centi;


58. Tuki mocemul qveyanaSi ekonomikuri zrdis tempi aris

gacilebiT ufro maRali, vidre danarCen msoflioSi, maSin:

a. am qveynis valutis kurss eqneba dacemis tendencia;

b. ekonomikuri zrdis maRali tempi valutis kursze aranair

gavlenas ar moxdens;

g. am qveynis valutis kurss eqneboda zrdis tendencia;


59. Tuki aSS-s fasiani qaRaldebi iZlevian 10% Semosavals

weliwadSi, xolo didi britaneTis fasiani qaRaldebi 15%

Semosavals weliwadSi, maSin:

a. didma britaneTma unda moaxdinos sakuTari valutis

devalvacia;

b. girvanqa sterlingis kursi gaizrdeba dolarTan

mimarTebaSi;

g. girvanqa sterlingis kursi daecema dolarTan mimarTebaSi;


60. mocemuli qveynis savaWro balansis deficits aqvs adgili

rodesac:

a. am qveynis valutis kursi aris dadgenili Zalian dabal

doneze;

b. am qveynis importi gadaaWarbebs am qveynis eqsports; g. am qveynis eqsporti gadaaWarbebs am qveynis imports;


61. rogorc cnobilia, saqarTveloSi saqonlis importi

mkveTrad sWarbobs saqarTvelodan gatanili saqonlis

eqsports, es niSnavs, rom:

a. qveyanaSi Semodis ufro meti samuSao Zala, vidre qveynidan

gadis;

b. qveynis kapitalis moZraobis balansi aris deficituri;

g. qveynis erovnuli bankis oqro-valutis rezervebi izrdeba;


62. vTqvaT, msoflioSi arsebobs oqros standartis savaluto

sistema da moxda oqros sabadoebis didi raodenobiT

aRmoCena, ramac mkveTrad gazarda oqros miwodeba

saerTaSoriso bazarze. es gamoiwvevda:

a. fasebis saerTo donis zrdas msoflios qveynebSi;

b. aranair gavlenas ar moaxdenda fasebis saerTo doneze

msoflios qveynebSi;

g. fasebis saerTo donis Semcirebas msoflios qveynebSi;


63. amerikis SeerTebul StatebSi 1944 wels gamarTulma

breton-vudsis konferenciam:

115

a. daafuZna saerTaSoriso savaluto fondi;

b. SemoiRo mcuravi savaluto kursebis sistema;



64. breton-vudsis saerTaSoriso-savaluto sistemam ganicada

kraxi, rodesac:

a. ÒPEC~-is qveynebma gazardes naTobis fasi msoflio

bazarze;

b. Camoyalibda evropis saerTo bazari;

g. aSS-ma moaxdina dolaris devalvacia;


65. termini `binZuri curva~ gamoiyeneba raTa gamosaxos:

a. mocemul qveyanaSi ucxouri valutis Savi bazari;

b. mocemuli qveynis mier sakuTari valutis mcuravi kursidan

fiqsirebul kursze gadayvana;

g. mocemuli qveynis mier sakuTari valutis curva drois

mxolod garkveul, xelsayrel periodSi;


66. Tuki Tqveni mSoblebi anazRaureben Tqvens ganaTlebas aSS-

Si da gadaricxes 10 000 dolari amerikis universitetis

angariSze, es airicxeba rogorc:

a. saqarTvelos mimdinare operaciaTa balansis sadebeto

statia;

b. amerikis mimdinare operaciaTa balansis sadebeto statia;

g. saqarTvelos mimdinare operaciaTa balansis sakredito

statia;


67. rogorc cmobilia, SeerTebul Statebi aris navTobis

msxvili importiori, xolo ruseTi navTobis msxvili

eqsportiori. davuSvaT gavrcelda informacia navTobis

msfoflio bazarze fasebis mosalodnelimkveTri

Semcirebis Sesaxeb.Ees gamoiwvevda:

a. rusuli rublis kursis zrdas amerikul dolarTan

mimarTebaSi;

b. rusuli rublis kursis Semcirebas amerikul dolarTan

mimarTebaSi;

g. aranair gavlenas ar moaxdenda rusuli rublis kursze

dolarTan mimarTebaSi;


68. davuSvaT Tqven xedavT, rom rusuli estradis varsklavebi

sul ufro popularulebi xdebian saqarTveloSi. Ees

zrdis rusi momRerlebis gastrolebis ricxvs da maTi

gramCanawerebis realizaciis moculobas Cvens qveyanaSi.

rogor gavlenas moaxdenda es faqti laris kursze

rublSi gamoxatuli:

a. laris miwodeba da rusul rublze moTxovna gaizrdeba

savaluto bazarze, rac gamoiwvevda laris kursis zrdas

rusul rublSi gamoxatuli;

b. laris miwodeba da rusul rublze moTxovna Semcirdeboda

savaluto bazarze, rac gamoiwvevda laris kursis

Semcirebas rusul rublSi gamoxatuli;

g. laris miwodeba da rusul rublze moTxovna gaizrdeba

savaluto bazarze, rac gamoiwvevda laris kursis

Semcirebas rusul rublSi gamoxatuli:


69. davuSvaT saqarTvelos erovnuli bankis xelmZRvanelobam

gadawyvetileba miiRo inflaciis tempis Sesamcireblad

gaataros ufro mkacri fulad-sakrediro politika. Ees

gamoiwvevda:

a. laris miwodebis Semcirebas savaluto bazarze da

Sesabamisad misi kursis Semcirebas sxva valutebTan

mimarTebaSi;

116

b. laris miwodebis zrdas savaluto bazarze da Sesabamisad

misi kursis zrdas sxva valutebTan mimarTebaSi;

g. laris miwodebis zrdas savaluto bazarze da Sesabamisad

misi kursis Semcirebas sxva valutebTan mimarTebaSi;

d.. zemoT CamoTvlili pasuxi yvela arasworia.

70. rogorc cnobilia aSS yovelwliurad mravalmilionian

daxmarebas uwevs saqarTvelos. am Tanxebis gadmoricxva

aRiricxeba rogorc:

a. amerikis mimdinare operaciaTa balansis sakredito statia;

b. amerikis mimdinare operaciaTa balansis sadebeto statia;

g. amerikis kapitalis moZraobis balansis sakredito statia;


71. saqarTveloSi mosalodneli ekonomikuri krizisi da

Semosavlebis mkveTri Semcireba gamoiwvevda;

a. qarTuli laris kursis Semcirebas, vinaidan importis

moculoba mniSvnelovnad gaizrdeboda;

b. qarTuli laris kursis zrdas, vinaidan realuri

saprocento ganakveTebi gaizrdeboda;



72. davuSvaT amerikaSi aRmoaCines navTobis didi sabadoebi,

ris Sedegadac am qveynis erovnuli Semosavali da

dolaris kursi mkveTrad gaizarda. es gamoiwvevda imas,

rom amerikis moqalaqeebi Seisyididnen;

a. ufro met Zvirfas avtomobilebs, romelTa mniSvnelovani

nawili iqneboda ucxouri warmoebis;

b. ufro met Zvirfas avtomobilebs, romelTa mniSvnelovani

nawiliiqneboda adgilobrivi warmoebis;

g. ufro nakleb Zvirfas avtomobilebs, romelTa

mniSvnelovani nawili iqneboda adgilobrivi warmoebis;


73. rogorc cnobilia, TiTqmis XX saukunis ganmavlobaSi

amerikulidolaris kursi girvanqa sterlingTan

mimarTebaSi izrdeboda. es iyo gamowveuli imiT, rom:

a. did britaneTSi inflaciis tempi da ekonomikuri zrdis

tempi iyo ufro maRali vidre aSS-Si;

b. did britaneSi inflacii tempi iyo ufro maRali, xolo

ekonomikuri zrdis tempi iyo ufro dabali vidre aSS-Si;

g. did britaneTSi inflaciis tempi da ekonomikuri zrdis

tempic iyo ufro dabali vidre aSS-Si;


74. vTqvaT, saqarTvelos axalma xelisuflebam miiRo

gadawyvetileba ekonomikuri zrdis daCqarebis mizniT

gaataros libealuri fulad-sakredito politika, ris

Sedegadac miviReT:

a. laris kursis zrdas da fasebis saerTi donis zrdas

qveyanaSi;

b. laris kursis Semcirebas da fasebis saerTo donis zrdas

qveyanaSi;

g. laris kursis Semcirebas da fasebis saerTo donis

Semcirebas qveyanaSi;


75. qvemoT CamoTvlili operaciebidan, romeli ar Caiwereba

saqarTvelos mimdinare operaciaTa balansSi;

a. saqarTvelos Tavdacvis saministros mier germaniaSi

samxedro teqnikis Sesyidva iaf fasebSi;

b. saqarTveloSi mcxovrebi biznesmenebis mier ruseTSi

dabandebul kapitalze miRebuli dividendebi;

g. laris kursis SenarCunebis mizniT erovnuli bankis mier

bankTaSoris savaluto birJaze dolarebis gayidva;

d. zemoT CamoTvlili pasuxi arasworia.

117

76. Tuki rusuli rublis kursi dolarSi gamoxatuli

Seicvala Semdegnairad-iyo 1 dolari udris 33 rubls da

gaxda 1 dolari udris 28 rubls, esniSnav rom:

a. rogorc dolaris ise rublis kursi daeca;

b. dolaris kursi daeca, xolo rublis kursi gaizarda;

g. dolris kursi gaizarda, xolo rublis kursi daeca;


77. davuSvaT gvaqvs oqros standarti da qveyana axdens meti

produqciis eqsportirebas vidre importirebas. es

gamoiwvevda;

a. qveyanaSi oqros modinebas;

b. qveynidan oqros gadinebas;

g. ar moaxdenda aranair gavlenas arsebul oqros

moculobaze;


78. vTqvaT or qveyanas aqvs damyarebuli intensiuri

ekonomikuri urTierTobebi erTmaneTTan, romelTagan erTi

didi moculobis saxelmwifoa, xolo meore mcire.

davuSvaT didi qveyana saxelmwifo xarjebis gazrdiT

iwyebs aqtiur sabiujeto politikis ganxorcielebas. mcire

qveyanaSi, romelsac gaaCnia mimdinare operaciaTa balansis

nulovani saldo, es gamoiwvevda:

a. ekonomikuri zrdis tempis Semcirebas;

b. eqsportis zrdas;

g. Sida investiciebis zrdas;

d. zemoT CamoTvlili pasuxi yvela arasworia;

79. vTqvaT saqarTveloSi iwarmoeba magnitofonebi, romelTa

nawilis eqsportirebac xdeba aSS-Si. davuSvaT, rom

qarTuli laris kursi amerikul dolarebSi gamoxatuli

daeca 1 lari udris 0,50 dolaridan 1lari udris 0,45

dolaramde, maSin saqarTveloSi 150 larad warmoebuli

magnitofonis fasi amerikaSi:

a. Semcirdeba 1,50 dolari;

b. gaizrdeba 11 dolariT;

g. Semcirdeba 5,50 dolariT;


80. erovnuli valutis gaufasureba wamgebiania:

a. qveyanaSi myofi ucxouri rezidentebisaTvis;

b. eqsportiorebisaTvis;

g. importiorebisaTvis;


81. davuSvaT, rom ruseTSi inflaciis tempi weliwadSi 100

%-ia, xolo evrokavSirSi sul 5%. msyidvelobiTi

unarianobis paritetis Teoriis Tanaxmad rogor

Seicvleboda evros kursi rublTan mimarT?

a. gaizrdeboda 1,9-jer;

b. Semcirdeboda 5-jer;

g. gaizrdeboda 20-jer;


82. sagadasaxdelo balansis Semadgeneli nawili –mimdinare

operaciaTa balansi ar Seicavs:

a. sasaqolo eqsports;

b. ucxoeTis qveynebidan miRebul finansur daxmarebas;

g. investiciebisagan miRebul wminda Semosavlebs;


83. erovnuli valutis devalvaciis Sedegad izrdeba wminda

eqsporti. rogor zemoqmedebs devalvacia erovnuli

danazogebis sidideze Tu Sida investiciebis sidide

ucvlelia?

a. erovnuli danazogebi izrdeba;

b. erovnuli danazogebis sidide ucvlelia;

g. erovnuli danazogebi mcirdeba;


118

84. Tu fiqsirebuli savaluto kursebis reJimis dacvisas

ruseTSi inflaciis done ufro maRali iqneba vidre sxva

qveyanaSi, maSin:

a. ruseTis eqsporti gaizrdeba, xolo importi Semcirdeba;

b. ruseTis eqsportic da importic Semcirdeba;

g. ruseTis eqsporti Semcirdeba, xolo importi gaizrdeba;


85. Tanamedrove msoflio ekonomikaSi pirdapiri ucxouri

investiciebis ganxorcieleba sul ufro metad gulisxmobs

mmarTvelobiTi da marketinguli kontraqtebis Sesrulebas,

vidre safinanso kapitalis nakadebis zrdas. ratom gaCnda

aseTi tendencia?

a. arasrulyofili konkurenciis arsebobis gamo;

b. eqspropreaciis SesaZleblobis SiSis gamo;

g. transnacionaluri kompaniebis safinanso SesaZleblobebis

SezRudulobis gamo;


86. Tuki saqarTveloSi mTliani erovnuli produqtis

moculoba mcirdeba, maSin Tavisuflad mcuravi savaluto

kursebis pirobebSi:

a. importis moculobac gaizrdeba da laris kursic

gaizrdeba;

b. importis moculoba Semcirdeba, xolo laris kursi

gaizrdeba;

g. importis moculobac Semcirdeba da laris kursic

Semcirdeba;


87. erovnuli valutis devalvacia Cveulebriv iwvevs wminda

eqsportis zrdas. rogor zemoqmedebs igi Sida

investiciebis moculobaze Tu ucvlelia erovnuli

danazogebis sidide?

a. Sida investiciebi mcirdeba;

b. Sida investiciebi ucvlelia;

g. Sida investiciebi izrdeba;;


88. inglisur girvanqa sterlingze moTxovnis mrudi marjvniv

gadainacvlebs, Tuki:

a. inglisSi realuri saprocento ganakveTebi SedarebiT

dabalia, xolo inflaciis done SedarebiT maRali (vidre

sxva qveynebSi);

b. inglisSi realuri saprocento ganakveTebi SedarebiT

maRalia, inflaciis done ki SedarebiT dabali (vidre sxva

qveynebSi);

g. zemoT CamoTvlili pasuxi yvela sworia.


89. saqarTveloSi fuladi masis zrdis neli tempi (ruseTTan

SedarebiT) gamoiwvevs:

a. inflaciis gaZlierebas ruseTSi;

b. rusuli rublis kursis zrdas qarTul larTan

mimarTebaSi;

g. inflaciis gaZlierebas saqarTveloSi;


90. davuSvaT saqarTvelos gaaCnia sagadasaxado balansis

deficiti 55 mln laris moculobiT weliwadSi. Eerovnuli

bankis xelmZRvaneloba amis sapasuxod atarebs imgvar

fulad-sakredito politikas, rom fulis masa qveyanaSi

izRudeba anu mcirdeba 40 mln laris moculobiT. rogor

fiqrobT, ras akeTebs erovnuli banki?

a. moqmedebs ,,TamaSis wesebis” mixedviT;

b. axdens deficitis sterilizebas;

g. zemoT CamoTvlili pasuxi yvela sworia.


91. Tuki TurqeTsa da evrokavSirs Soris damyarebulia

Tavisuflad mcuravi savaluto kursebis reJimi da

izrdeba moTxovna Turqul liraze, esniSnavs, rom:

a. Turquli lirebis miwodeba Semcirdeba;

b. Turquli lirebis kursi (evroSi gamoxatuli) daecema;

g. vros kursi (Turqul lirebSi gamoxatuli) Semcirdeba;


119

92. Tuki izrdeba iaponuri ienis realuri gacvliTi kursi,

maSin:

a. importuli saqoneli iaponeli moqalaqeebisaTvis xdeba

SedarebiT ufro Zviri;

b. iaponiis wminda eqsporti izrdeba;

g. xels uwyobs iaponuri produqciis konkurentunarianobis

zrdas msoflio bazarze;


93. SesaZlebelia Tu ara, qveyanas erTdroulad hqondes

savaWro balansis deficiti da mimdinare operaciebis

balansis dadebiTi saldo?

a. SesaZlebelia;

b. ar aris SesaZlebeli;

g. aseTi mdgomareoba SeiZleba Camoyalibdes mxolod mcire,

Ria ekonomikis mqone qveynaSi;


94. ra sargebeli SeiZleba moutanos turizmis ganviTarebam

qveynis ekonomikas?

a) degradaciamde miiyvanos;

b) gaaumjobesos socialuri pirobebi;

g) gaaumjobesos qveynis ekonomikuri mdgomareoba;

d) arcerTi pasuxi ar aris swori.

95. ra aris turistuli industria ?

a) sastumroebis an sxva ganTavsebis adgilebis,

satransporto saSualebebis, szogadoebrivi kvebis, garTobis,

Semecnebis, saqmiani, gamajansaRebeli, sportuli da sxva

daniSnulebis obieqtebis erToblioba;

b) sportuli da sxva organizaciebi, romlebic ewevian

sarqskursio momsaxurebas;

g) satransporto saSualebebiT momsaxureoba;

d) organizaciebi, romlebic axorcieleben turoperatorul

saqmianobas.

96. ra aris turistuli industriis ZiriTadi produqti ?

a). turistuli momsaxureba;

b). kveba;

g). turistuli momsaxureobaa, romelTaganac

umniSvnelovanesia:

ganTavseba, kveba, transporti da miznobrivi momsaxureba;

d). arcerTi pasuxi ar aris swori.

97. ra tipis sastumroebi arsebobs?

a). luqsi;

b). saSualo done, luqsi;

g).ekonomklasi, saSualo done;

d). luqsi, saSualo done, aparat-otelebi da

ekonomklasi.

98. romelia sastumros saqmianobis efeqtianobis

maCvenebeli?

a). sastumros Semosavlebi;

b).sastumros gasavlebi;

g) sastumros datvirTva;

d) arcerTi pasuxi ar aris swori

99. aras niSnavs subsidia?

a) mogebis miRebas;

b) zaralianobas;

g) saxelmwifo daxmarebas;

d) arcerTi pasuxi ar aris swori

100. saqarTveloSi ramdeni turistuli regionia?

a) 10 turistuli regioni;

b) 11 turistuli regioni;

g) 12 turistuli regioni;

d) 13 turistuli regioni.

120

pasuxebi

1 a 26 b 51 b 76 b

2 g 27 a 52 a 77 a

3 g 28 g 53 d 78 b

4 a 29 a 54 d 79 d

5 b 30 b 55 d 80 g

6 d 31 a 56 a 81 a

7 g 32 b 57 d 82 b

8 a 33 d 58 a 83 a

9 a 34 b 59 b 84 g

10 d 35 g 60 b 85 b

11 a 36 a 61 d 86 b

12 d 37 b 62 g 87 a

13 g 38 b 63 a 88 a

14 g 39 a 64 g 89 d

15 a 40 a 65 g 90 a

16 b 41 g 66 a 91 g

17 g 42 a 67 b 92 b

18 a 43 g 68 a 93 a

19 g 44 g 69 d 94 g

20 d 45 b 70 d 95 a

21 g 46 g 71 d 96 g

22 b 47 g 72 a 97 d

23 b 48 d 73 a 98 g

24 g 49 g 74 b 99 g

25 a 50 d 75 g 100 g

terminologiuri leqsikoni

1. WTO (ვმო) - ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაცია დაარსდა 1994 წელს ქ. მარაქეშის (მაროკო) შეთანხმებით, მსოფლიოს 104-მა ქვეყანამ, (მისი შტაბ-ბინა მდებარეობს შვეიცარიაში ქ. ჟენევაში), რომელმაც 1995 წლის 1 იანვრიდან დაიწყო მუშაობა;

2. ინვესტიცია -არის სახელმწიფო სექტორის კაპიტალური დაბანდება ქვეყნის შიგნით ან საზღვარგარეთ;

3. კაპიტალის საზღვარგარეთ გატანა არის კაპიტალის ექსპორტი ფულადი ან საქონლური ფორმით სხვა ქვეყანაში საკუთრების შესაძენად;

4. კაპიტალის საერთაშორისო მოძრაობა არის ქვეყნებს შორის კაპიტალის შემხვედრი გადაადგილება, რასაც მათი მეპატრონეებისათვის მოგება მოაქვს;

5. მიგრაცია არის ადამიანების გადაადგილება ქვეყნის შიგნით ან მის საზღვრებს გარეთ.

6. ემიგრაცია არის ადამიანების იძულებით ან ნებაყოფლობით გადა-სახლება თავისი სამშობლოდან სხვა ქვეყანაში-ემიგრაციაში მყოპი პირი.

7. იმიგრაცია არის უცხოელთა შესვლა ამა თუ იმ სახელმწიფოში მუდმივად საცხოვრებლად.იმიგრანტი-იმიგრაციაში მყოფი პირი.

8. ლიცენზია არის ნებართვა რაიმე საქმიანობის გარკვეულ საზღვრებში განხორციელებისათვის.

9. სალიცენზიო შეთანხმება არის ხელშეკრულება, რომლის თანახმად პატენტის მფლობელი (ლიცენზიარი) თავის კონტრაგენტს (ლიცენზიატი) საკუთარი პატენტის გამოყენების უფლებას (ლიცენზია) განსაზღვრულ ფარგლებში აძლევს.

10.ფრანჩაიზინგი (ფრანგ. ,,ფრანჩიზა” შეღავათი, თავისუფლებას) ნიშნავს. განვითარება მან მხოლოდ ХХ საუკუნის 80-იან წლებიდან მოიპოვა.

11.კვოტა არის წილი, ნორმა, ულუფა, დადგენილი წილი, რომელიც გაყოფის შემდეგ წესდება თითეულზე, ვინც გარიგებაში მონაწილეობს.

121

12.პაშარული - არის განსაზღვრული გადასახდელი ფიქსირებულ შეთან-ხმებებში ზუსტი გასaმრჯელო. ფაქტიურად ლიცენზიის გაყიდვის ფასი;

13.როიალიტი - არის ლიცენზიანტის პერიდული გადასახდელი უფლებისათვის, რომ ისარგებლოს საქონლის პატენტის გამოგონების ან სხვათა ლიცენზიით;

14. თავისუფალი ვაWრობის ასოციაცია - (ეფტა) იგი შეიქმნა 1960 წელს მისი სამდივნო მდებარეობს შვეიცარიაში ქ. ჟენევაში.

15. (ნაფტა) - შეთანხმება ჩრდილოეთ ამერიკის თავისუფალი სავაჭრო ზონის შესახებ, 1988 წელს აშშ-სა და კანადას შორის გაფორმდა. შეთანხმება ძალაში შევიდა 1994 წელს.

16. ფასი - არის ფულის ის რაოდენობა, რომლის მიხედვით გამყიდველი ყიდის, ხოლო მყიდველი ყიდულობს ერთეულ საქონელს;

17.დეპინგი - არის საქონლის გაყიდვა ხელოვნურად შემცირებული ფასით, პოტენციური კონკურენტების შევiწროებისა და ბაზრის დასაპყრობად;

18. საფასო პოლიტიკა - არის ფირმის მიერ შემოთავაზებული ღონისძებათა კომპლექსი, რომელიც საქონლის ფასის დასადგენად ხორციელდება;

19. ფასდაკლება -არის სიტუაცია ბაზარზე, როცა გამყიდველი საქონელს საბაზრო ფასზე ნაკლები ფასით უთმობს მყიდველს ბაზრის კონიუქტურის გათვალისწინებით;

20. ოfშერული ზონის ცნებაში იგულისხმება, რომელიმე სახელმწიფო ან მისი ტერიტორია, სადაც არარეზიდენტებისათვის კეთილსასურველი სამართლებრივი რეჟიმებია დაწესებული;

21. ოfშერული ბიზნესი არის გადასახადების თავიდან აცილების და მოგების გასადიდებლად განხორციელებული ისეთი ეკონომიკური ოპერაცია, რომელიც მოცემული ზონის იურისდიქციის გარეთ ხორციელდება, აქვს შემოსავლების მიღების უცხური წყარო და შეღავათიანი დაბეგვრა;

22. სავალუტო კურსი- არის ერთი ქვეყნის ფულის ერთეულის ფასი, გამოხატული სხვა ქვეყნის ფულის ერთეულში;

23. სავალუტო ბაზარი - არის ეკონომიკური ურთიერთობის სფერო, სადაც მიმდინარეობს უცხოეთის ვალუტის ყიდვა-გაყიდვა მოთხოვნისა და მიწოდების საფუძველზე;

24. აქცეპტი - არის წინადადების მიღებაზე თანხმობა; 25. ოფერტი - არის ხელშეკრულების დადების შესახებ წინადადება; 26. ოფერენტი - არის წინადადების მიმცემი მხარე. 27. deporti - aris safondo birJaze garkveuli vadiT

spekulaciuri garigeba, romelic isaxavs fasiani qaRaldebis

kursis xelovnur dawevas da am gziT sxvaobis miTviserbas.

28 .importi - aris qveyanaSi ucxouri warmoebis saqonlis

Semotana.

29.e qsporti - aris sazRvargareT saqonlis an kapitalis

gatana.

30. eqspansia - aris saxelmwifos miswrafeba axali bazrebis

dapyrobisa da ekonomikuri gavlenis sferos gafarToebisaken.

31. fraxti - aris yvela saxeobis transportiT tvirTis

gadazidvaze safasuri (gansakuTrebiT sazRvao transportze.

xSirad TviT tvirTsac fraxts uwodeben).

gamoyenebuli literatura

1. abralava a. erovnuli ekonomika da globalizacia;

monogra-fia, Tb. 2005

2. basilia T. silagaZe, CikvaZe T. postsocialisturi tran-

sformacia. saqarTvelos ekonomika XXI saukunis mijnaze.

Tb. 2001

3. baraTaSvili e. zarandia j. saqarTvelos regionuli

ganvi-Tarebis ekonomika Tb. 2007

4. gaeros (venis) 1980 wlis konvencia `saqarTvelos saerTa-

Soriso yidva-gayidvis xelSekrulebaTa Sesaxeb.~

5. griJasi r. – “msoflio ekonomika” 2000w;

6. vadaWkoria m. – sasoflo-sameurneo saqmianobis

dafinansebisaTvis daxmarebis programebis aucilebloba da

ucxouri investiciebis mozidva - agraruli mecnierebis

122

aqtualuri sakiTxebi, samecniero SromaTa krebuli

ssau,Tb.2001w,t.15. gv.221-224

7. vadaWkoria m. – Substantiation of financial-credit supporting of current economic reforms with the help of international organizations in agrifood sector - saqarTvelos prezidentis stipendiat

axalgazrda mecnierTa Sromebi. t.4 ,Tb. Tsu,Tb.,2002w.

gv..17-19

8. vaWrobis msoflio organizaciis damfuZnebeli SeTanxmeba.

9. vaniSvili m. ekonomikis safuZvlebi wigni I-II Tb. 2005-2007

10. vinneri n. – “kibernetika” 1968w; 11. zlobini i. – “msoflios socialuri bazari” 1998;

12. ivanovi t. – “msoflios tyis resursebi” 1999w;

13. kapica d. - “ganviTarebadi qveynebi”Y1990w;

14. kostiuki v. – “ekonomikuri swavlebis istoria” 1997w;

15. kraugmani pol. ofsvildi gaeros saerTaSoriso

ekonomika, Teoria da politika; qarTuli Targmani. Tb.

2000

16. levSini f. – “msoflio bazrebi” 1990w.

17. movsesiani a. ognivcevi s. msoflio ekonomika

(qarTul enaze) t. 1, 2. Targmani prof. S. veSapiZis. Tb.

2004

18. oqrocvariZe a. – avtoTa jgufTan erTad, warmoebis

organizacia sasoflo-sameurneo sawarmoebSi

(gaerTianebebSi),. Tb.,1990.

19. saqarTvelos kanoni `saqarTvelos saerTaSoriso

xelSekrulebis Sesaxeb.~

20. saqarTvelos kanoni `fasiani qaRaldebis bazris

Sesaxeb~.

21. saqarTvelos kanoni `salizingo saqmianobis

xelSewyobis Sesaxeb~.

22. saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamentis

weliwdeuli Tb. 2005-2008.

23. smiti a. – “xalxis simdidris bunebisa da mizezebis gamo-

kvleva” 1992w;

24. qarqaSaZe n. msoflio soflis meurneoba nawili I, Tb. 1993

25. qarqaSaZe n. damoukidebel saxelmwifoTa Tanamegobrobisa

da baltiispireTis qveynebis soflis meurneoba II, Tb.

1998

26. Calbaevi n. – “intensiuri warmoeba da sabazro

urTierTobebi” 1998w;

24. ZnelaZe d. msoflio ekonomika Tb. 1997

25. jolia g. saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebi. Tb.

2003

26. jolia g. saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebi. Tb.

2008.

27.. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. Под. редакций проф. Л. Н. Красавиной, М., Финансы и статистика, 1994г.

28.. Общая теория денег и кредита. Под. редакцией проф. Е. Ф. Жукова ,М., Банки и Биржи, ЮНИТИ,1995г.

30.. Фирулин И. В. Финансово-кредитная система рыночной экономики. Самара,1992г.

31. .Харрис Дж. М. Международные финансы. Перевод с англ. М. Информационно-издательский дом., “Филинь', 1996г.

32 .Agricultural Fact Book U.S. Department of Agriculture, Office of Communications,1998, pp. 269.

33. A Directory of U.S. Resources on the Rule of Law for the Independent States of the Former Soviet Union ,United states Institute of peace press.,Washington, D. C.1995.pp.271.

34 .Bromley D. W. Environment and Economy: Property Rights and Public Policy., Oxford: Basil Blackwell,1991.

35 .Bhaduri A. The Economic of Backward Agriculture. London: Academic Press., 1983.

36 Ellis F. Agricultural Policies in Developing Countries. Cambridge University Press. ,1992.

37. Fan F. Ruttan V. Induced technical change in centrally planned economies. Agricultural Economics, Vol.6, pp.301-314.

38. Frank Ellins –Peasant Economics Farm households and agrarian development, second edition, Cambridge University press 1993, pp.309.

39 .Johnston B.F., Kilby P. Agriculture and Structural Transformation., New York, Oxford University Press.1975y.

40. Hayami Y. and Otsuka T. The Economics of Contact Choice: An Agrarian Perspective. Oxford: Clarendon Press.1993

41. William A., Geveran Jr. The World Almanac and book of facts 2001, Printed in U.S.A. 2001y.pp. 1008.

Documents

FOREIGN ECONOMIK RELATIONS დამხმარე THE AUXILIRATY … · 4.2. saTbob-energetikuli saqonlis ZiriTadi saxeobebiT ... monawileobis gafarToebis problema Sromis saerTaSoriso