29

Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

  • Upload
    lenhi

  • View
    215

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A
Page 2: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

anui

J a d i s . H a k a m o ' u i ( a ) , i l y a v a i t un c h e f d o u é d e b e a u c o u p d e mana q u i s ' a p p e l a i t P a e t i n i . Ce c h e f a v a i t d e s o i s e a u x . Quand i l a p p e l a i t s e s o i s e a u x a u p r è s d e l u i , l e s o i s e a u x v e n a i e n t . Q u a n d il e n v o y a i t s e s o i s e a u x c h e r c h e r d e l ' e a u , i l s a l l a i e n t c h e r c h e r u n e c o u p e ( 3 ) , p l e i n e d ' e a u e t Pa r a p p o r t a i e n t a u p r g s du c h e f . T o u t e s l e s mis- s i o n s q u ' i l l e u r d o n n a i t , l e s o i s e a u x l e s accom- p l i s s a i e n t t o u j o u r s .

V o i c i une a u t r e c h o s e p r o d i g i e u s e d u e a u mana d e P a e t i n i . Les t e t e s d e c o c h o n s o ù l e s f o u g è r e s a v a i e n t p o u s s 6 , q u e l ' o n a v a i t j e t é e s d e p u i s l o n g t e m p s d a n s l e s b r o u s s a i l l e s e t d o n t on a v a i t d e p u i s l o n g t e m p s f i n i d e m a n g e r l a c h a i r , eh b i e n , i l e n v o y a i t s e s g e n s c h e r c h e r c e s t e t e s d e c o c h o n . A l e u r r e t o u r . il p r o n o n ç a i t d e s fo rmu- l e s ( 4 ) s u r c e s t e t e s o ù l e s f o u g è r e s a v a i e n t p o u s s é p u i s d i s a i t 8, s e s g e n s : ~ ~ a P l u m e z l e f o u r a . L o r s q u ' i l 6 $ a i t b r r m l a n t , on r e t i r a i t l e s p i e r - r e s ( 5 ) . p u i s on m e t t a i t c e s t e t e s d e c o c h o n d a n s l e f o u r e t on l e c o u v r a i t . C e c i f a i t , i l g r o n o n - ç a i t e n c o r e l e s f o r m u l e s a u - d e s s u s du f o u r . A p r è s l e s f o r m u l e s , i l d i s a i t 8, s e s g e n s : I l f i l t r e z l e k a v a q u i a c c o m p a g n e r a ( 6 ) l e c o c h o n c u i t a u f o u r ' , . C e c i f a i t , l e c h e f d i s a i t 8, s e s g e n s : " O u v r e z l e f o u r p o u r v o i r ' ' . S e s g e n s o u v r a i e n t l e f o u r . T o u t en l ' o u v r a n t , i l s m u r m u r a i e n t e n - t r e eux : " c e s e r a b i e n e x t r a o r d i n a i r e , s i 8. p a r - t i r d e c e s o s on o b t i e n t un v e r i t a b l e c o c h o n ! S i t a t l e f o u r o u v e r t , on t r o u v a i t v r a i m e n t un v é r i t a b l e cochon a v e c t o u t e s a g r a i s s e . La popu- l a t i o n s e pstmait d ' a d m i r a t i o n d e v a n t l e mana d e ce c h e f P a e t i n i .

L a r enommee d e c e c h e f s e r é p a n d i t e n t o u s l i e u x . Un j o u r A k a u ' i e n t e n d i t p a r l e r du mana d e P a e t i n i . A k a u ' i é t a i t un c h e f d e H i v a ' o a , d e l a v a l l é e d e H a n a p a ' a o a . A k a u ' i q u e s t i o n n a m i n u - t i e u s e m e n t s e s g e n s p o u r s a v o i r s i c e q u ' ' i l a - v a i t e n t e n d u d i r e d u mana d e c e c h e f P a e t i n i é t a i t v ra i :

Page 3: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

Makaia'a nui

' I n a P O k a k i u , ' i H a k a m o ' u i , ' e t a h i h a k a ' i - k i , mea manamana o k o i a , ' o P a ' e t i n i t e i k o a ' o h u a h a k a ' i k i . Te ' a h a k a ' i k i me t a i a t a u manu. I a v a v a ' o h u a h a k a ' i k i , ' i t a i a t a u manu ' a t i - h e mai, ' u a t i h e mai.Ia p o p a h i ' i t e manu ' a h a -

' n o ' i t e v a i , ' u a h a n o t e manu ' i t e i p u v a i , ' u k a v e mai i o t e h a k a ' i k i . P a o t u t a . i a t a u mea ' e p o p a h i ' i t e manu, ' e a o t a h i a n a n u t e manu.

T i t a h i mea m a h a ' o ' i t e mana ' o h u a h a k a ' i k i P a ' e t i n i . Te t a u upoko p u a k a ' u a t u p u ' i a ' e t e papamoko, mea ' o a t e t i t i ' i ' i a i o h e ma'a ' e i - t a , ' u a p a o t e k i k o ' i t e k a i mea ' o a , i a mea. ' u p o p a h i ' i t o i a t a u p o ' i ' a hano t e t a u u p o k o p u a k a ' a k a v e mai. I a t i h e m a i ' , ' u t apa tapa ma ' u k a ' o h u a t a u upoko p u a k a t u p u ' i a ' e t e papa- moko. i a p a o ' u p e ' a u ' i t o i a p o ' i : '' ' a u ' a t e umul'. I a k e n a , ' u h i k o i t e umu, i a p a o ' i t e h i k o i ' u a t u k u h u a t a u u p o k o p u a k a i o h e umu, ' u a t o m i . I a pao ' i t e t o m i , ' u t a p a t a p a h a k a ' u a ma ' u k a ' o t e umu. I a pao t a i a t a p a t a p a ' i a , ' u p e ' a u ' i t o i a p o ' i : 1' ' a h o t a t e k a v a mea .ei umu p u a k a ! 11 I a p a o t e k a v a ' i t e ho ta,'^ p e ' a u t e h a k a ' i k i ' i t o i a p o ' i : i * ' a u a i t e umu t i ' o h i ' U u a i t e p o ' i ' i t e umu. ' E u a i a l a t e p o ' i ' i t e umu, ' e kohumuhumu a ' a ' a t o u , ' u p e ' a u t e h o a ' i t e h o a : ' i mea m a h a ' o me h e mea ' e k o ' a k a h a k a ' u a mai mei i o t e n e i t a u i v i p u a k a ' e p u a k a t i ' a t o h u ! i 1 ' A p a o ' a ' i t e u a i t e U m u . 'lu k o ' a k a ' i h o a ' e p u a k a t i ' a t o h u me t e k e r e h i p a o t u . 'Ua mate t e m a t a ' e i n a ' a ' i t e m a h a ' o 'i t e mana ' o h u a h a k a ' i k i ' o P a ' e t i n i .

' A h e ' e ' a t e ' o k o ' o h u a h a k a ' i k i mana v a n i p a o t u . ' I t i t a h i ' a , ' u a ' o k o ' A k a u ' i ' i t e mana ' o P a ' e t i n i . T e n e i h a k a ' i k i ' o ' A k a u ' i mei H i v a - Oa, mei H a n a p a ' a o a t o i a k a ' a v a i . U i u i mamate ' A k a u ' i ' i t o i a p o ' i t i ' a t o h u t e mea ' i ' o k o ' i a mai n e i mea mana oko t e ' a h a k a ' i k i ' o P a ' e - t i n i .

Page 4: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

- E n v o i e - t - i l s e s o i s e a u x l u i c h e r c h e r d e s c h o - s e s , s e s o i s e a u x y vont;.De m e m e l o r s q u ' i l f a i t c u i r e a u f o u r d e s t e t e s d e c o c h o n s a n s c h a i r , il o b t i e n t un cochon :

- O u i , n o u s a v o n s e n t e n d u d i r e q u e P a e t i n i , c e c h e f d e Ua Pou a v a i t b e a u c o u p d e mana, r e p o n - d i t l a p o p u l a t i o n .

- J e v a i s a l l e r v o i r s o n m a n a , d i t A k a u ' i . J e v a i s a l l e r 8. Ua P o u . c h e z P a e t i n i , v o i r s o n mana d o n t n o u s a v o n s e n t e n d u p a r l e r .

41 + +

I1 a l l a , a l l a , a l l a ( 7 ) ... e t a r r i v a c h e z P a e - t i n i 8. Hakamo 'u i . On l u i demanda l e s n o u v e l l e s .

- Me v o i c i c h e z t o i , c h e f , mon ami.Je v i e n s v o i r t o n mana, l ' ami .

P a e t i n i l u i s o u r i t :

- C ' e s t c e l a q u e t u me demandes . Le b r u i t s ' e s t r é p a n d u q u ' i l s u f f i s a i t d ' u n e s e u l e p a r o l e d e moi a u x o i s e a u x : " a l l e z c h e r c h e r c e t t e chose t ' p o u r q u e mes o i s e a u x a i l l e n t l a c h e r c h e r , s a n s d é s o b é i r à ma v o i x . Mais ce n ' e s t p a s m a i n t e - n a n t q u ' i l t e f a u t v o i r mon m a n a : d e m a i n . P r e n d s une n u i t d e sommei l p o u r t e d é l a s s e r d e l a f a - t i g u e d e l a t r a v e r s é e ( 8 ) . Va p r e n d r e un b a i n d ' e a u douce ,mon ami, i l Y a l à , l a g r a n d e p i s - c i n e d e T e t i ' a ' o e ' e t u ( 9 ) . A p r è s l e b a i n , t u t ' o i n d r a s d ' h u i l e . Demain j ' a c c o m p l i r a i mes a c t i o n s mana d e v a n t t o i . P r e n d s u n e n u i t d e sommei l .

Les c o q s c h a n t è r e n t , l e s o i s e a u x c h a n t è r e n t : i l s é t a i e n t a l l é s ' o h i l y a d e s b o n i t e s (10). Ce f u t l e p o i n t du j o u r (11). A k a u ' i s e r e t o u r n a . I1 a d r e s s a l a p a r o l e à P a e t i n i :

- Hé, l ' a m i , t o n p a y s e s t b r u y a n t : - C ' e s t a i n s i q u ' e s t mon p a y s , r é p o n d i t P a e t i n i .

Ce s o n t d e s o i s e a u x q u i c h a n t e n t . Mes o i s e a u x s o n € p a r t i s o ù . i l y a d e s b o n i t e s , a u b e a u m i - l i e u d e l ' o c é a n .

Page 5: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

- Ia popahi 'i ta ia tau manu 'i te mea, 'ua ha- no te manu.'Ati'i ia tao 'ia te tau upoko pua- ka 'a'e he kiko, 'e ko'aka haka'ia mai 'e pua- ka. 'U hua atu te mata'eina :

- 'Ce, 'ua 'oko matou mea mana oko te'a haka'iki 'i 'Ua-Pou ' o Pa'etini. 'U pe'au 'Akau'i :

- 'E hano au 'e ti'ohi 'i to ia mana. 'E he'e au 'i Ua-pou io Pa'etini 'e ti'ohi 'i to ia mana 'i 'oko 'ia mai nei !

' A he'e 'a. 'a, ' a . 'a, n a ti 'ia atu i o Pa'- etini 'i Hakamo'ui. Ui mai te tekao :

- Me io koe au nei. 'e hoa, 'e te haka'iki .' 'e hano au 'i to mana ti'ohi 'e hoa !

'u hua,atu Pa'etini :

- 'E ui koe 'i te ia mea. 'U 'oko hua 'ia 'e ta- hi o'u 'eo 'i te manu 'a hano te ia mea' 'ua hano tu'u tau manu, 'a'e tu'i 'atou 'i tu'u 'eo. Mea 'a mo'i 'i tenei to ti'ohi 'i tu'u mana : o'io'i. A moe te po ' a haka ko'e to ho' onone tai. 'A he'e 'i to io na vai kaultau 'e tu'u hoa, 'ena te vai karaiha 'i Teti'a'o'e'- etu. I a pa0 to ' o na vai 'i te kaukau tapui to ' o na huhe. Q'io'i 'a tahi 'a hana au 'i tu'u tau hana manamana 'i mua ' o koe, 'a moe 'a te PO

Te moa 'ua taki, te manu ho'i 'u tataki, ' e he'e a'a ho'i te manu io he atu. 'U ma'uhakatei- ao. 'U huhu'i 'Akau'i. 'U poha te 'eo 'i 'uka ' O Pa'etini :

- 'E hoa mea tu'itu'i to henua !

'U hua atu Pa'etini :

- '0 te hakatu tena ' o tu'u henua. 'E manu tena ' e taki ana te tau manu a'u 'u& he'e io he'cztu 'i te moana nui ahau*

Page 6: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

A l ' a u b e , l e c h a n t d u c o q s ' é l e v a de t o u t e s parts. A k a u ' i d i t à P a e t i n i :

- A q u e l l e h e u r e , ami, c o m m e n c e r o n s - n o u s n o t r e t r a v a i l ?

- T o u t à l ' h e u r e , r é p o n d i t P a e t i n i . q u a n d n o u s v e r r o n s l e s o l e i l a p p a r a f t r e a u - d e s s u s d e P O U - mak io ( 1 2 ) . n o u s commencerons.

L e . t emps pas sa , pas sa . . . L e s o l e i l a p p a r u t , P a e t i n i d i t à A k a u ' i :

- "Hé, ami, c ' e s t l e moment d e f a i r e ce q u e n o u s a v o n s à f a i r e : l e s o l e i l b r i l l e " .

A k a u ' i r é p o n d i t :

- ti^é, l ' a m i , q u ' a l l o n s - n o u s f a i r e d ' a b o r d ?'I

- N o u s c o m m e n c e r o n s p a r l e s o i s e a u x . r é p o n d i t P a e t i n i . J e v a i s e n v o y e r mes o i s e a u x c h e r c h e r d e l ' e a u à l a r i v i è r e e t d e s p l a n t e s p o u r C O U - v r i r l e f o u r p o u r n o t r e cochon .

P a e t i n i a p p e l a l e s o i s e a u x , e s p è c e p a r e s p è c e . L e s o i s e a u x a r r i v è r e n t d e v a n t l e s d e u x c h e f s , c h a q u e e s p è c e d ' o i s e a u x . I1 d i t à c e s o i s e a u x :

- A l l e z c h e r c h e r d e l ' e a u à, l a r i v i è r e a v e c d e s c o u p e s .

11 e u t b e a u l e s e n v o y e r , l e s o i s e a u x n ' y a l - l è r e n t p a s . I l s r e s t è r e n t i m m o b i l e s . I1 e n v o y a d ' a u t r e s o i s e a u x c h e r c h e r d e s p l a n t e s p o u r c o u - v r i r l e f o u r ; Les o i s e a u x n ' y a l l è r e n t p a s . P a e - t i n i d i t à A k a u ' i : - J e s u i s é t o n n é d e v o i r c e s o i s e a u x q u i r e s t e n t

r a s s e m b l é s . L o r s q u e j e l e s e n v o y a i s f a i r e q u e l - q u e c h o s e , u n e p a r o l e s u f f i s a i t , i l s y a l l a i e n t , e t m a i n t e n a n t , i l s n ' y v o n t p a s !

P a e t i n i e u t b e a u s e f a c h e r c o n t r e l e s o i s e a u x , rien 5 f a i r e p o u r q u ' i l s y a i l l e n t , l e s b i s e a u x s e c o n t e n t a i e n t d e b a l a n c e r l e c o l . - Que s e p a s s e - c - i l ? d i t A k a u ' i . L e s o i s e a u x

o n t faim, i l s n ' o n t r i e n mangé.

Page 7: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

Te a t a u ' a ' u a e k e , t a k i t u t a n u i t e . m o a . ' U p e ' a u ' A k a u ' i i a P a ' e t i n i :

- ' E aha ' e hoa t e h o r a no t a t a u a hana ' e t i m a - t a a i ?

' U hua a t u P a ' e t i n i :

- ' ~ p o i a t i ' o h i t a u a ' i t e ' o u m a t i t u t u n u i ma ' u k a ' o Poumakio , ' a t a h i ' a h a ' a mata .

Mai ' a mai ' a , ' a , ' a , ' a . ' a , t e ' o u m a t i ' u t u t u n u i , ' u p e ' a u P a ' e t i n i ' i ' u k a ' o ' A k a u ' i :

- 11 'Ua h e i ' e hoa t e n e i i a h a n a hua hana ' a t a - ua : ' a t u t u n u i t e ' o u m a t i ' a e .'"'

' U hua a t u ' A k a u ' i :

- ' E aha ' e hoa t e hana 'omua ?

' U hua a t u P a ' e t i n i :

- "Ma he manu 'omua. ' E p o p a h i au ' i t u t u t a u manu ' i t e v a i hano 1 0 he k a ' a v a i me t e ' e i t a hano mea t o m i umu puaka ' a t a u a " .

' U v a v a ' o P a ' e t i n i ' i t e manu, t e . i a manu t e i a manu. T i ' i a a t u ' a t e manu ' i t e a ' o ' o n a h a k a ' i k i , t e i a manu. ' U p e ' a u ' i t e n e i t a u ma- na :

- ' A h a n b k o t o u ' i t e v a i i o he k a ' a v a i n o h e i p u !

Mai p o p a h i ' a ' e h a n o t e manu, p i p u t e manu. P o p a h i ' i t a h i p i t o manu ' i t e ' e i t a mea t o m i u - mu, ' a ' e hano t e manu. 'U p e ' a u P a ' e t i n i ' i ' u k a ' o ' A k a u ' i :

'- T a i o k o ' i t e n e i t a u manu ' i h a k a m u i m u i , ' e p o p a h i n e i au ' e t a h i ' e o ' u a h a n o ' i t e n e i ' a ' e hano !

'Ua p'ao t e tala ' a P a ' e t i n i ma ' u k a ' o t e ma- n u , ' a ' e he k o a v a no t e h a n o ' o t e manu, ' e ' e v a p u t e k a k i ' o t e manu. ' U p e ' a u ' A k a u ' i :

Page 8: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

- P e u t - e t r e , r é p o n d i t P a e t i n i : C e p e n d a n t , a u j o u r - d ' h u i , p o u r l a p r e m i è r e f o i s , mes o i s e a u x o n t changé. D ' h a b i t u d e , u n e s e u l e p a r o l e me s u f - f i s a i t & l e s e n v o y e r , i l s a l l a i e n t . M a i n t e n a n t , c ' es t t o u t & f a i t c h a n g é . Q u e l l e p e u t b i e n e t r e

. la r a i s o n ? T a n s p i s , o c c u p o n s - n o u s du f o u r Bo'ur cu i r e l e c o c h o n .

- Comment c e l a s e p a s s e - t - i l p o u r l e f o u r à c o - chon , l ' a m i ? demanda A k a u ' i .

- O u i , d i t P a e t i n i , t u v a s l e v o i r t o u t l ' h e u - re.

L e s o l e i l é t a i t h a u t . P a e t i n i d i t à s e s g e n s :

- A l l u m e z l e f o u r , a l l e z c h e r c h e r l e s t e t e s d e c o c h o n s o ù o n t p o u s s é l e s f o u g è r e s e t t r a n s - p o r t e z - l e s i c i .

Les g e n s &e P a e t i n i a r r i v ë r e n t a v e c l e s t e t e s de c o c h o n s où a v a i e n t p o u s s é l e s f o u g è r e s . P a e - t i n i p r o n o n ç a d e s f o r m u l e s a u - d e s s u s d e s t e t e s d e c o c h o n s . P u i s il d i t 8. s e s g e n s :

- R e t i r e z l e s p i e r r e s du f o u r .

Ceci f a i t , i l l e u r d i t

- M e t t e z t o u t e s c e s t e t e s d e c o c h o n s d a n s l e four.

Page 9: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

- ' E a h a t e ' i ? ' E Oke t o t e manu, ' a ' i k a i k a i

' U h u a a t u P a ' e t i n i :

- M a ' a k a u , Mea ' a ' a t a h i n e i ' a h u ' i k e t e n e i t a u manu ' i t e n e i ' a , ' e mea n e i ' e t a h i ' e o ' o a u i a p o p a h i ' u a h a n o . ' I t e n e i mea h u ' i k e o k o . ' E a h a o t i t e p i ' o ? ' E a h a ' a , ' a h u a t a u a i o h e umu p u a k a t a o !

' U h u a a t u ' A k a u ' i :

- P e h e a h o ' i ' a t e i a umu p u a k a ' e h o a ?

' U h u a a t u P a ' e t i n i :

- ' E mea h a n a maeira o k o , t e t a u upoko p u a k a ' u a p a o t e k i k o ' i t e k a i mea ' o a , ' u t u p u ' i a ' e t e papamoko, ' u t a o h a k a ' u a i o h e umu, ' e k o ' - a k a mai ' e p u a k a .

'U h u a a t u ' A k a u ' i :

- Te m e a . a n a ' e h o a !

,'u p e ' a u P a ' e t i n i :

- ' E e , ' e p o k o e t i ' o h i mai !

Te ' o u m a t i ' u t u t u n u i . ' U p e ' a u P a ' e t i n i ' i t o i a p o ' i :

- ' A u ' a t e umu, ' a h a n o t e t a u u p o k o p u a k a ' U t u p u . ' i a ' e t e papamoko, ' a h a ' i mai.

T i ' i a mai ' a t e t a u p o ' i ' o P a ' e t i n i me t e t a u upoko p u a k a ' u t u p u ' i a ' e t e papamoko. ' U t a p a t a p a P a ' e t i n i ma ' u k a ' o h u a t a u u p o k o p u a - k a , I a p a o ' i t e t a p a t a p a , ' u p e ' a u ' i t o i a p o ' i :

- ' A h i k o i t e umu !

I a p a o ' i t e h i k o i , ' u p e ' a u ' i t o i a p o ' i :

- ' A t u k u p a o t u t e n a t a u upoko p u a k a i o h e umu :

Page 10: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

On r e c o u v r i t l e f o u r . Quand il f u t c o u v e r t e t q u e t o u t e u t d i s p a r u , i l p r o n o n ç a e n c o r e d e s f o r - m u l e s d e s s u s . A l r a u ' i n e c e s s a i t p a s d ' o b s e r v e r ce q u e f a i s a i t P a e t i n i . A p r è s l e s f o r m u l e s , c e d e r n i e r d i t :

- F i l t r e z l e k a v a p o u r I l é t r a n g e r ( 1 3 ) .

f a i t , P a e t i n i d i t & A k a u ' i : L e s femmes f i l t r è r e n t l e k a v a . Quand c e f u t

- B u v o n s l e k a v a ami. e n a t t e n d a n t n o s p a q u e t s de n o u r r i t u r e , c e s e r a b i e n t o t c u i t .

I l s b u r e n t a l o r s d e s c o u p e s d e k a v a . Q u e l q u e t e m p s ap rès , P a e t i n k d i t :

- C ' e s t l e moment m a i n t e n a n t d e r e t i r e r n o s pa - q u e t s du f o u r . R e t i r e z l e s p a q u e t s d u f o u r , d i t P a e t i n i à s e s g e n s .

On o u v r i t l e f o u r . L o r s q u e c e f u t f a i t , l e s t e t e s d e c o c h o n s é t a i e n t r e s t é e s t e l l e s q u e l l e s , s a n s c h a i r 1 A k a u ' i d i t a l o r s :

- T u d i s a i s a v o i r d u mana ! Q u i d o n c p o u r r a i t f a i r e que d e s t e t e s d e c o c h o n s o ù l e s f o u g è r e s o n t . p o u s s é r e t r o u v e n t d e l a c h a i r u n e f o i s c u i t e s a u f o u r !

Comment s e f a i t - i l q u e mon mana a i t c h a n g é , '

d i t P a e t i n i 1 C ' e s t v r a i m e n t l a p r e m i è r e f o i s , c ' e s t d e p u i s q u e t u e s a r r i v é . A u t r e f o i s , l o r s - q u e j ' a c c o m p l i s s a i s mes e x p l o i t s , l e s o i s e a u x r a p p o r t a i e n t ce q u e j e l e s e n v o y a i s c h e r c h e r , meme c h o s e p o u r l e s t e t e s d e c o c h o n s : l o r s - q u ' o n l e s f a i s a i t c u i r e au f o u r , p e u i m p o r t e q u e l e s f o u g è r e s y a i e n t p o u s s é , G n o b t e n a i t v r a i m e n t un cochon . P o u r l a p r e m i è r e f o i s , d e - p u i s q u e t u e s a r r i v é , j e n ' y c o m p r e n d s p l u s r i e n !

- Que d i s a i s - t u a v o i r d u m a n a , d i t A k a u ' i : C ' e s t m o i q u i v a i s t e f a i r e v o i r un v é r i t a b l e co- chon , ce s e r a a u t r e c h o s e q u e l e t i e n I

i - Ou v a s - t u t r o u v e r t o n c o c h o n , r é p a r t i t P a e t i - ni ?

Page 11: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

Me . t e t o m i ' i t e umu. I a k a ' o ' i t e t o m i ' u t a p a t a p a h a k a ' u a ma ' u k a . K a n i n o a n a n u n e i ' A - k a u ' i ' i t e h a n a ' a P a ' e t i n i . 'Ua p a o ' i t e t a - pa tapa , ' u p e ' a u :

- ' A h o t a t e k a v a me t e m a n i h i ' i !

'Ua h o t a t e t a u v e h i n e ' i t e k a v a . 'Ua p a o ' i t e h o t a , ' u p e ' a u P a ' e t i n i i a ' A k a u ' i :

- ' A i n u ' e h o a t a u a ' i t e k a v a t i a k i a t u . a n a ' i t a t a u a umu t i ' o h u , ' u a t a t a t e moa

' A t a h i ' a i n u a i ' a u a ' i t e i p u kava.He ' o a , h e ' o a ' u p e ' a u P a ' e t i n i :

- 'Ua h e i t e h o r a ' i t e n e i , ' a u a i t a t a u a umu t i ' o h u .'

' U p e ' a u P a ' e t i n i ' i t o i a p o ' i :

- ' A u a i t e umu t i o ' h u !

' U u a i h o ' i . ' A p a o ' i t e u a i , t o i a a n a i h o t e t a u upoko p u a k a , ' a ' e h e k i k o ' i k o ' a k a ! ' A t a h i ' a p e ' a u a i ' A k a u ' i :

- To ' i mea mana k o e .' Nai n e h e u p o k o p u a k a ' u t u p u ' i a ' e t e papamoko ' e k o ' a k a h a k a ' u a mai t e k i k o i a t a o !

' A t a h i ' a p e ' a u a i P a ' e t i n i :

- T a i oko ' i t u ' u mana ' i h u ' i k e . ' A t a h i ' a n a i - h o n e i i a k o e ' i t i h e mai n e i . ' E h a n a n e i a u ' i n a ' a 'omua a t u n e i , ' e h a n o t e manu ' i t e t a u mea ' a u ' i p o p a h i , ' a t i ' i t e t a u u p o k o , p u a k a i a t a o ' i a , n o a t u ' u t u p u ' i a ' e t e pa - pamoko, ' e k o ' a k a mai ' e p u a k a ' i hoa. ' A t a h i n e i t e t a i oko i a k o e ' i t i h e mai n e i .'

' U p e ' a u ' A k a u ' i : - ' E aha t o ' i mea mana k o e , n a ' u t e p u a k a t i ' -

a t o h u , m o ' i me h e mea ' a k o e .'

' U h u a P a ' e t i n i :

- ' I h e a t a k o e p u a k a ' o t e k o ' a k a mai ?

Page 12: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

- I1 s e t r o u v e d a n s mon p a y s à H a n a p a ' a o a , j e v a i s a p p e l e r n o t r e c o c h o n p o u r a c c o m p a g n e r l e k a v a , d i t A k a u ' i .

- Comment ce c o c h o n p o u r r a i t - i l v e n i r i c i d e p u i s H i v a Oa? I1 y a un l a r g e bras d e m e r , l e g r a n d o c é a n n o u s s é p a r e .

- L a i s s e - m o i l ' a p p e l e r , r é p o n d i t Akau' i , i l v ien , d r a . Q u a n t & t o i , e n v o i e t e s g e n s c r e u s e r un f o u r d e s e p t b r a s s e s d e l o n g ( c a r mon c o c h o n e s t l o n g d e s e p t b r a s s e s ) , e t d e t r o i s b r a s s e s d e l a r g e .

- Q u ' e s t - c e c ' e s t q u e ce c o c h o n d e s e p t b r a s s e s , d i t P a e t i n i !

- Tu v e r r a s t o u t 8. l ' h e u r e q u a n d i l a r r i v e r a , d i t A k a u ' i , v o u s , p r é p a r e z l e f o u r , m o i , j e v a i s l ' a p p e l e r .

. . .. . .. ..

A k a u ' i a p p e l a :

- Hé, M a k a i a ' a n u i . v i e n s i c i .

P e n d a n t q u ' A k a u ' i a p p e l a i t , P a e t i n i s e t i r a i t l a p a u p i è r e ( 1 4 ) , e n d i s a n t :

- C o n t i n u e , q u e j ' a p p r e n n e c e t t e c h a n s o n ( 1 5 ) .

A k a u ' i l a n ç a un a p p e l , P a e t i n i s e t i r a l a p a u p i g r e , M a k a i a ' a n u i s e r e t o u r n a , I1 v o u l a i t b i e n s ' o r i e n t e r v e r s l ' a p p e l d ' A k a u ' i . A k a u ' i l a n ç a un a p p e l , P a e t i n i s e t i r a l a p a u p i è r e , Makaia 'a - n u i s e r e t o u r n a .

Dès l e p r e m i e r a p p e l p e u t - e t r e , M a k a i a ' a n u i a v a i t e n t e n d u . i l l e v a l e g r o i n en 1 ' a i r . i l c h e r - c h a i t d ' o ù v e n a i t l a v o i x .

Page 13: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

' U pe'au 'Akau'i :

- 'Ena io tu'u henua 'i Hanapa'aoa, 'a vava'o au 'i ta taua puaka mea ei kava !

'U hua atu Pa'etini :

- Pehea te tihe maj ' o te ia puaka mei Hiva-'Oa? 'E ava tai hatea, 'u kokoti 'ia 'e t'e moana nui !

I 'U hua atu 'Akau'i :

- Mea 'avai noa 'i au ia vava'o, 'e tihe ia, 'a popahi koe 'i to mata'eina'a 'a ke'i te umu ' e hitu ma'o te loa (no te mea 'e hitu ma'o te loa), 'e to'u mato te hatea.

'U pe'au Pa'etini :

- 'E aha tena puaka 'ati'i ana 'e hitu malo ! ' U pe'au 'Akau'i :

- Epo koe ti'ohi ia tihe mai, 'a haka pei ko,tou 'i te umu, 'a vava'o au.

.-.

' U vava'o 'Akau'i :

- Makaia'anui e ! me mai !

Vava'o a'a 'Akau'i, 'u he'ei Pa'etini me te ki'imata, 'u pe'au :

- ' A ta koe a'e 'i mau ai tenei ru'u.

Vava'o 'Akau'i, 'u he'ei Pa'etini, 'u huhu'i Makaia'anui. Haka oti haka pao te tau 'a Pa'eti- ni. 'U vava'o 'Akau'i. 'u he'ei Pa'etini, 'u hu- - hu'i Makaia'anui. Te vava'o 'ia 'omua ana o t i , 'ua 'oko Makaia'anui, 'u hakatu te i h u 'i ' u k a . 'u haka'oko mei hea te 'eo.

Page 14: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

Au d e u x i è m e a p p e l , i l s e m i t d e b o u t . I1 t e n - d i t l ' o r e i l l e v e r s H a t u i v a , v e r s T a h u a t a , p a s d ' a p p e l d e ce c a t é 18. ; v e r s Ua Huka, v e r s Nuku H i v a . meme c h o s e e n c o r e .

A l o r s M a k a i a ' a n u i t o u r n a s e s o r e i l l e s v e r s i c i , v e r s Ua Pou. A k a u ' i l ' a p p e l a e n c o r e :

- "Hé, M a k a i a ' a n u i , v i e n s i c i !I'

M a k a i a ' a n u i p a r t i t 8. t o u t e s j a m b e s .

A r s i v é a u r i v a g e d e H a n a p a ' a o a , i l B C O U t a e n - c o r e l a v o i x q u i l ' a p p e l a i t . B i e n sur l e s g e n s q u i g a r d a i e n t (16) M a k a i a ' a n u i e s s a y a i e n t d e l ' a t t r a p e r , pas moyen (17) d ' y p a r v e n i r . Au q u a - t r i g m e b p p e l , M a k a i a ' a n u i p a r t i t & t o u t e s jam- b e s . I1 n a g e a d a n s l a mer.

I1 n a g e a , n a g e a . . . , i l a b o r d a a u r i v a g e d e P a ' a u m e a . L à o ù i l a b o r d a 8. t e r r e , i l Y a v a i t un r o c h e r ( 1 8 ) q u i s ' a p p e l a i t l e r o c h e r t a p u . Ma- k a i a ' a n u i s o u l e v a l e r o c h e r q u i se f e n d i t , a i n s i M a k a i a ' a n u i s e f i t un p a s s a g e p o u r m o n t e r v e r s l ' i n t é r i e u r . De 1% v i e n t l e nom d e c e p a s s a g e d a n s l'es r o c h e r s : l a Den t d e M a k a i a ' a n u i .

P e n d a n t que m o n t a i t M a k a i a ' a n u i , l e s b o n i t e s t o m b a i e n t d e s o n d o s , l e s b o n i t e s q u i s ' é t a i e n t p r i s e s d a n s l e s p o i l s d e M a k a i a ' a n u i . J u s q u ' a u c o l T e a v a i h a t o n a , l e s b o n i t e s t o m b è r e n t d e s o n d o s . L e s b o n i t e s q u i s ' é t a i e n t emmelées d a n s s e s p o i l s . C ' e s t p o u r c e l a q u e l e s g e n s d ' a u t r e f o i s f i x a i e n t d e s p o i l s d e c o c h o n 8. l e u r s l e u r r e s ( 1 9 ) p o u r l a b o n i t e , c ' e s t q u ' i l s s e s o u v e n a i e n t d e s b o n i t e s q u i s ' é t a i e n t p r i s e s j a d i s d a n s l e s p o i l s d e M a k a i a ' a n u i .

M a k a i a ' a n u i mon ta . m o n t a . . Les g e n s d e P a ' a u - mea l ' o b s e r v a i e n t e n p o u s s a n t b i e n sQr d e s e x - c l a n a t i o n s e t en d i s a n t : - Q u e l p r o d i g i e u x c o c h o n ! Q u ' i l e s t g r o s l e c o -

I 1 a r r i v a e n h a u t a u c o l a p p e l é T e a v a i t e ' a k i ( 2 9 ) . Quand M a k a i a ' a n u i a r r i v a a u c o l , i l é t a i t t r o p g r o s p o u r passer . M a k a i a ' a n u i f i t d o n c l e - v i e r d a n s l e c o l d e T e a v a i t e ' a k i , i l s ' o u v r i t , s o n g r o i n a p p a r u t du c o t é d e Hakamo 'u i .

chon q u i e s t e n t r a i n d e m o n t e r :

Page 15: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

Te 'ua ' o te vava'o 'ia, 'u ma'o Makaia'anui. 'Ua tuku te pua'ika 'i Hatuiva, 'i Tahuata, .'a'e 'anaiho 'i vava'o, 'i 'Ua-Huka, 'i Nuku-Hiva, me hua mea 'a'e 'anaiho. 'A tahi 'a hu'i ai Makaia' anui 'i te pua'ika 'i 'Ua-Pou nei.

'U vava'o haka'ua 'Akau'i :

- Makaia'anui e I 'a mai !

'U ke'etu te vae ' o Makaial'anui.

Ia tihe 'i tai ' o Hanapa'aoa 'u haka 'oko ha- ka'ua 'i te 'eo 'i te vava'o 'ia.'E mau a'a ho'i te po'i tiaki ia Makaia'anui 'a'e he rave'a 'e mau ai. Te ha ' o te vava'o 'ia, 'u ke'etu te vae ' o Makaia'anui. 'Ua kau io he tai.

'A he'e 'a, 'a he'e 'a, tau atu ai 'i tai ' o Pa'aumea. Te ¡;au 'ia 'i uta ' e ia me te papa ' o papa tapu to ia ikoa. Ketu 'ia 'e Makaia'anui hua papa nei. poha te papa, ' u ko'aka te koava mea hiti 'ia ' o Makaia'anui 'i uta. 'I mau ai te ikoa ' o hua koava papa nei ' o te niho ' o Makaia- 'anui.

'E hiti a ' a Makaia'anui, 'e me'eke a'a te atu mei io he tua, 'ua mau te atu io he hu'u ' o Ma- knia'anui. Tihe 'i Teavaihatona Makaia'anui, me me'eke 'ia ' o te atu mei i o tua. 'Ua veke te atu io he hu'u. No ke'ina 'i tamau ai te po'i kakiu 'i te hu'u puaka io he pa heu atu, 'i te hu'u puaka no to 'atou hakamau 'i te atu 'i mau io he hu'u ' o Makaia'anui 'i na g o kakiu.

'A hiti 'a, ' a hiti 'a Makaia'anui. ' E kanino a'a ho'i te po'i 'i Pa'aumea, 'e o a'a ho'i, 'e pe'au ala :

- Mea tumatateka 'e na h o a te puaka nei, ka'uo- ' o , 'a hiti a'a J

Tihe i o he a v a 'u uta, Teava'ite'aki te ikoa ' o hua ava.'A tihe Makaia'anui io hua ava, 'a'e tomo. 'I ketu 'ia ai 'e Makaia'anui hua ava 'i Teavaite'aki, poha, kao te ihu 'i te keke me Ha- kamo ' ui.

Page 16: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

I1 d e s c e n d i t , i l d e s c e n d i t e t a r r i v a a u r i - v a g e d e Hakamo'u i s u r l a p l a c e d e r é u n i o n d e k i - ' i k i ' i p u k e a . L e s g e n s f u r e n t c l o u e s p a r l a s t u - p é f a c t i o n e n r e g a r d a n t c e c o c h o n p r o d i g i e u x . Q u ' a r r i v a i t - i l 8. P a e t i n i ? I1 a v a i t h o n t e d e v o i r d e c h o i r s o n mana d e v a n t A k a u ' i . Long temps , l o n g - temps d u r a l a s t u p e f a c t i o n d e s g e n s d e v a n t Ma- k a i a ' a n u i . On e n t e n d i t l a v o i x d ' A k a u ' i :

- HB M a k a i a ' a n u i , m e u r s !

- Hum ! f i t M a k a i a ' a n u i ( 2 1 ) .

On a t t a c h a a l o r s M a k a i a ' a n u i par l e g r o i n a v e c l ' é t o f f e d e m a r i e r ( 2 2 ) , e t M a k a i a ' a n u i m o u r u t . On l e f i t c u i r e d a n s l e f o u r d e K i ' i k i ' u p u k e a . A k a u ' i d i t a l o r s 8. P a e t i n i :

- V o i c i , l ' a m i , un v e r i t a b l e c o c h o n . I l n ' e s t pas comme l e t i e n , c e s t 4 t e s d e c o c h o n s o ù Ont

' p o u s s é l e s f o u g è r e s , d o n t on o b t i e n t d e n o u - veau d e s c o c h o n s quand on l e s met a u S o u r !

Quand M a k a i a ' a n u i f u t c u i t , l a p o p u l a t i o n t o u t e e n t i è r e e n mangea s a n s a r r i v e r B l e f i n i r . Des a n n é e s e t d e s a n n é e s p l u s t a r d , i l r e s t a i t d e l a g r a i s s e s u r l e s p i e r r e s . L o r s q u ' e l l e s s o n t b r a - l a n t e s s o u s l ' e f f e t du s o l e i l , l a g r a i s s e s u i n t e s u r l e s p i e r r e s .

v o i c i c e q u e j ' a i e n t e n d u d e l a b o u c h e d e s v i e u x . I1 y a p e u t - e t r e une v e r s i o n p l u s a u t h e n - t i q u e d e l a l é g e n d e d e M a k a i a ' a n u i . Quan t 8. moi , j e n ' a i f a i t q u e l ' e n t e n d r e d e l a b o u c h e d e s g e n s l o r s q u ' i l s l a r a c o n t a i e n t . I1 y a p e u t - e t r e d a n s l e s l i v r e s de v i e i l l e s l é g e n d e s , l a v 6 r i t a - b l e v e r s i o n d e c e t t e l é g e n d e d e M a k a i a ' a n u i ( 2 3 ) .

Page 17: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

'A heke 'a, 'a heke 'a, ti 'ia atu ai 'i tai ' o Hakamo'ui io he tohua 'i Ki'iki'ipukea. 'A mate 'a te po'i 'i te maha'o 'i tenei puaka tu- matateka ia ti'ohi. 'E aha te mea 'i ko'aka ia Pa'etini ? 'U haka'ika. 'ua topa to ia mana ia 'Akau'i. He 'oa, he 'oa te maha'o 'ia 'a te ma- ta'eina'a ia Makaia'anui. 'U poha te 'eo ' o 'A- kau'i :

- IlMakaia'anui e! ' a mate !'I

'Ua mea Makaia'anui :

'A tahi 'a humu 'ia ai ma te ihu 'CI Makaia'.. anui me te kahu 'Ute me te mate ' o Makaia'anui. 'I tao 'ia ai io he umu 'i Ki'iki'ipukea. 'A ta- hi 'a pe'au ai 'Akau'i ia Pa'etini :

- 1' '0 inei 'e hoa te puaka ti'atohu. mo'i me he mea 'a koe, ' o te upoks 'u tupu 'ia 'e te ga- pamoko 'e ko'aka haka'ua mai 'e puaka ia tao!"

Te ve'a 'ia ' o hua Makaia'anui, kai na mata'- eina'a 'ia a'otoa, 'a'e pao. 'Ehua 'ehua ma hope iho me avai 'ia ' o te kerehi i o he tau ke'a. I a kena te lne'a 'i te 'oumati, 'u tohinuhinu te ke- rehi io he he'a.

'Qi nei ta'u mea 'i 'oko mei io te tau koko'- oua. 'Ena atu oti te hohonu 'ia ' o tenei a'aka- kai no Makaia'anui.'E ' o k o pu to'u mei io te tau po'i papa 'enana 'i te tekaotekao 'ia. 'Ena oti io he tau hamani a'akakai kakiu te ti'atohu 'ia ' o tenei a'akakai no Makaia'anui.

Page 18: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

NUKU HlVA UA HUKA

VAHUATA

Page 19: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

1) A l a d i f f é r e n c e d ' a u t r e s l é g e n d e s ( C E . no - tamment LAvQNDES, 1 9 6 4 ) d o n t l a c o n n a i s s a n c e e s t s t r i c t e m e n t l i m i t é e 8. q u e l q u e s t r è s r a r e s s p é - c i a l i s t e s , e t s u r l e s q u e l l e s l e s a u t r e s M a r q u i - s i e n s d e Ua-Pou n ' o n t q u e d e s n o t i o n s f o r t v a - g u e s , l a l é g e n d e d e M a k a i a ' a n u i e s t ex$remement p o p u l a i r e . Avec 1 ' h i s t o i r e d e Poumaka ( .LAVONDES, 1 9 6 4 , p. 4 0 ) , l e p i c d e l a v a l l é e d e H a b a h e t a u q u i a v a i n c u e n comba t s i n g u l i e r M a t a h e n u a , mont d e l ' f - l e de H i v a - Q a , M a k a i a ' a n u i e s t l e s e u l r é - c i t t r a d i t i o n n e l d o n t t o u t l e monde , j e u n e o u v i e u x , c o n n a i s s e a p p r o x i m a t i v e m e n t l a trame. Ce- p e n d a n t p e u t - € ? t r e 8. c a u s e d e sa p o p u l a r i t é meme, i l n e f i g u r e p a s d a n s l e s e u l r e c u e i l d e L é g e n - d e s M a r q u i s i e n n e s q u e n o u s p o s s é d i o n s ( H A N D Y , 1930).Je n ' a i t r o u v é d a n s l a l i t t é r a t u r e c o n c e r - n a n t l e s M a r q u i s e s q u ' u n e s e u l e a l l u s i o n à c e r é c i t , c e l l e que f a i t L I N T Q N d a n s s o n i n v e n t a i r e a r c h é o l o g i q u e p r o p o s du s i t e 9 4 d e l a y a l l é e d e Hakamo'u i :

" S i t e 9 4 : Un s i t e i n t é r e s s a n t d o n t j e n ' a i e u c o n n a i s s a n c e q u ' a mon r e t o u r 8. H a b a h e t a u , l e s i n d i g è n e s d i s a n t q u e c ' e s t l e f o u r d a n s l e q u e l un c o c h o n m y t h i q u e d e g r a n d e t a i l l e f u t r o t i . C ' e s t une d e p r e s s i o n r e c t a n g u l a i r e d e t r è s g r a n - d e p r o f o n d e u r , l o n g u e d e 7 2 p i e d s ( 1 2 mao) d o n t l e s g a r o i s s ' a c h è v e n t p a r d e s b l o c s d e k e e t u t a i l l é s " . ( L I N T Q N , 1 9 2 5 , B. 135)

Au d i r e d e s h a b i t a n t s d e Hakahau , " l e f o u r d e M a k a i a ' a n u i . s e r a i t a u j o u r d ' h u i c cmblé. L e u r éga- l e p o p u l a r i t é n ' e s t g a s l a s e u l e r a i s o n q u i a s - s o c i e d a n s l ' e s p r i t d e s h a b i t a n t s d e Ua-Pou l a l é g e n d e d e Poumaka & c e l l e d e M a k a i a ' a n u i . Les d e u x r é c i t s s o n t p o u r e u x c o m p l é m e n t a i r e s , 1.e p r e m i e r r e l a t a n t u n e v i c t o i r e d e Ua,Pou. l e s e - c o n d l a r e v a n c h e d e H i v a - Q a , d a n s c e t t e p e r p é - t u e l l e l u t t e d e p r e s t i g e e t d e mana o ï j s ' o p p o - s e n t l e s i n d i v i d u s , l e s t r i b u s e t l e s f l e s . Cet e s g r i t d e . c o m p é t i t i o n e s t un d e s t r a i t s l e s p l u s c o n s t a n t s d e l a c u l t u r e m a r q u i s i e n n e t e l l e

Page 20: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

q u ' e l l e a p p a r a i t à t r a v e r s l a l i t t é r a t u r e o r a l e . Une a n e c d o t e c o n t e m p o r a i n e m o n t r e r a q u e d e c e p o i n t d e v u e l a c u l t u r e m a r q u i s i e n n e a c t u e l l e e s t en c o n t i n u i t é a v e c l e passé. Comme j e p r o p o - s a i s à K e h u e i n u i d ' e n r e g i s t r e r en v u e d e s a d i f f u s i o n par R a d i o - T a h i t i l a l é g e n d e d e Pouma- k a , j e s e n t i s u n e c e r t a i n e r é t i c e n c e d e sa pa r t . I1 m 'en d o n n a l ' e x p l i c a t i o n : " C ' e s t , d i t - i l , q u e l e s g e n s d e Hiva -Oa v o n t p e u t - e t r e e t r e e n c o l è r e l o r s q u ' i l s e n t e n d r o n t c e r é c i t i l . La l é - g e n d e d e Poumaka e s t d o n c t r è s l i é e a u p a t r i o - t i s m e l o c a l , c e q u i r e s s o r t d u r e s t e d e l a c o n c l u s i o n d e l a l é g e n d e d a n s l a v e r s i o n q u ' e n a d o n n é e K e h u e i n u i (LAVONDES, 196-4, B . 4 2 ) . Vou- l a n t s a n s d o u t e m o n t r e r s o n i n t e r e t p a r t i c u l i e r e t e x p l i q u e r q u e l a p o i n t e d e t e n d r e s s e q u e l e s g e n s d e Ua-Pou é p r o u v a n t p o u r e l l e , i l l ' a s s i m i - l e a u p a r i p a r i h e n u a d e s T a h i t i e n s . L e s i ' é l o g e s d e t e r r e s " n ' e x i s t e n t pas a u x M a r q u i s e s e n t a n t q u e g e n r e b i e n d é f i n i comme à T a h i t i , mais l e c o n t e u r a v o u l u i n d i q u e r q u e c e r t a i n s r é c i t s p o u v a i e n t m o b i l i s e r a u meme d e g r é l a s e n s i b i l i t é d e s M a r q u i s i e n s e t e x p r i m e r é g a l e m e n t l ' a t t a c h e - ment a u p a y s n a t a l . S i l a p o p u l a r i t é d e l ' h i s - t o i r e d e Poumaka s ' e x p l i q u e p a r f a i t e m e n t , l a p o p u l a r i t é é g a l e d e M a k a i a ' a n u i o ü l ' o n v o i t l e p r e s t i g e d ' u n c h e f d e Ua-Pou r é d u i t à s ' i n c l i n e r d e v a n t c e l u i d ' u n c h e f d e Hiva -Oa , e s t p l u s sur- p r e n a n t e . P o u r t a n t , on e n f a i t é t a t à U a - P o u s a n s a u c u n e r é t i c e n c e d ' amour p r o p r e , a p p r é c i a n t sans r é s e r v e a p p a r e n t e c e r é c i t s a v o u r e u x . s e s a l l u s i o n s & d e s l i e u x c o n n u s , s a P i t t o r e s q u e é v o c a t i o n d e m a i n t s a s p e c t s f a m i l i e r s d e l a v i e q u o t i d i e n n e a u x M a r q u i s e s , a i n s i q u e l a s u i t e d e c e s n o t e s s ' e f f o r c e r a d e l e f a i r e r e s s o r t i r . Une d i r e c t i o n d ' e x p l i c a t i o n p e u t e t r e p r o p o s é e 5 c e c o m p o r t e m e n t . On c o n s t a t e en e f f e t a u j o u r d ' h u i q u e Ua-Pou, d é f a v o r i s é e p a r l a m é d i o c r i t é d e s e s r e s s o u r c e s f a c e à u n e d é m o g r a p h i e g a l o p a n t e q u i e n f a i t l ' f l e l a p l u s p e u p l é e d e l ' a r c h i p e l , s o u s e n c a d r é e , s o u s é q u i p é e , s o u f f r e d ' u n s e n t i - m e n t d ' i n f é r i o r i t é v i s 8. v i s d e s d e u x g r a n d e s Z l e s d e Nuku-Hiva e t de Hiva-Oa. C e t é t a t d ' e s - p r i t s e m a n i f e s t e p a r m i l l e n u a n c e s s u b t i l e s e t en p a r t i c u l i e r p a r l a d é f a v e u r q u i s ' a t t a c h e au d i a l e c t e l o c a l (LAVONDES, 1964 , p. V I ) . La s u p é - r i o r i t é d e Hiva-Oa s u r Ua-Pou e s t a u j o u r d ' h u i , a u x y e u x d e s g e n s d e Ua-Pou, un f a i t , d é s a g r é a -

Page 21: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

b , l e p e u t - e t r e , mais é v i d e n t e t q u ' i l c o n v i e n t d ' a c c e p t e r d e b o n n e g r s c e . I l Y'a t o u t b i e n d e p e n s e r q u ' i l e n é t a i t d'e meme d a n s l e p a s s é , ob Hiva-Oa é t a i t r e g a r d é comme l ' f l e où l a c i v i l i - s a t i o n m a r q u i s i e n n e a t t e i g n a i t s a p l u s h a u t e p e r f e c t i o n ( H A N D Y , 1 9 2 3 ) .

O r , e n f a i t , l e s d e u x r é c i t s q u e l e s h a b i - t a n t s d e Ua-Pou a s s o c i e n t s i e t r o i t e m e n t n e se s i t u e n t p a s s u r l e meme p l a n . L a l é g e n d e d e Ma- k a i a ' a n u i s e s i t u e d a n s u n p a s s é r e l a t i v e m e n t p r o c h e . L e s h é r o s d e c e r é c i t s o n t c o n s i d é r é s comme d e s p e r s o n n a g e s a y a n t e u u n e e x i s t e n c e h i s t o r i q u e , l e s r u i n e s d u f o u r d e M a k a i a ' a n u i é t a i e n t v i s i b l e s du t emps d e LINTON e t l ' o n e n c o n n a i t a u j o u r d ' h u i e n c o r e l ' e m p l a c e m e n t . La 1 6 - g e n d e d e Poumaka , q u i d é b u t e p a r l e , s m o t s * 'Ja- d i s , d a n s l e s t emps a n c i e n s , l e s p i c s a l l a i e n t d ' f l e s e n f l e s s e f a i r e l a g u e r r e " , s e p l ac i e d ' e m b l é e d a n s un passé b e a u c o u p p l u s r e c u l é . Ce n ' e s t p l u s un t e m p s h i s t o r i q u e , mais un t e m p s m y t h i q u e . C ' e s t l à p r o b a b l e m e n t l a c l é q u i a p - p o r t e l ' e x p l i c a t i o n a u f a i t q u e ce c o u p l e d e r é - c i t s s o i t 8. l a f o i s s e n t i comme e x p r i m a n t l a l u t t e d e p r e s t i g e e n t r e H i v a - O a e t u a - P o u a u p o i n t q u e l ' o n r e d o u t e d e f r o i s s e r l ' a m o u r p r o - p r e d e s g e n s d e Hiva-Oa e n l e u r f a i s a n t e n t e n d r e l e p r e m i e r v o l e t d u d i p t y q u e e t q u e n é a n m o i n s l e s g e n s d e Ua-Pou s a v o u r e n t s a n s r é s e r v e l e r é - c i t d e l ' é p i s o d e q u i r e l a t e l e u r d é c o n f i t u r e . C ' e s t q u e , t o u t e n s ' i n c l i n a n t d e v a n t l a s u p é - r i o r i t é d e H i v a - O a d a n s l ' é c h e l l e d e p r e s t i g e a u x t e m p s c o n t e m p o r a i n s e t h i s t o r i q u e s , i l s t r o u v e n t a v e c l e r é c i t d e Poumaka u n e c o m p e n s a - t i o n p a r l ' é v o c a t i o n d e s u c c è s o b t e n u s d a n s l e s t e m p s m y t h i q u e s .

N o t o n s e n f i n q u e l e c o u p l e de r é c i t s Poumaka/ M a k a i a ' a n u i n ' e s t p a s i s o l é . I1 a sa p l a c e d a n s un e n s e m b l e d e r é c i t s e t d ' a n e c d o t e s où s e man i - f e s t e l a r i v a l i t é d e s g e n s d e Ua-Pou a v e c c e u x d e Hiva-Oa. Chose c u r i e u s e , l e s r é c i t s où Ua-Pou e t H iva -Oa f o n t a s s a u t d e p r e s t i g e , p a r a i s s e n t p l u s nombreux e t p l u s é l a b o r e s q u e c e u x q u i . 0 ~ - p o s e n t U a - P o u à s a p r o c h e v o i s i n e N u k u - H i v a . F a u t - i l p e n s e r q u e malgré l a p l u s g r a n d e p r o x i - m i t é d e Nuku-Hiva e t malgré l ' a p p a r t e n a n c e à u n meme s o u s - g r o u p e d i a l e c t a l ( d i a l e c t e d u N o r d -

Page 22: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

O u e s t ) , l e s r e l a t i o n s é t a i e n t p l u s i n t e n s e s a v e c Hiva-Oa ? Ou q u e l a p o s i t i o n é m i n e n t e d e Hiva-Oa d a n s l a t r a d i t i o n . o r a l e r e f l g t e s o n e x c e p t i o n n e l p r e s t i g e c u l t u r e l ? I l e s t d i f f i c i l e d e t r a n c h e r .

M. André TEIKITUTOUA a lu i -m@me é t a b l i l e ma- n u s c r i t du t e x t e m a r g u i s i e n . I l a é g a l e m e n t p a r - t i c i r 0 6 & l'élaboration d e s n o t e s e t & l ' é c l a i r - c i s semen t du 5811s d e s termes a r c h a i q u e s .

3) Hakamo 'u i . C e t t e v a l l e e . où n e r é s i d e au - j o u r d ' h u i q u ' u n e s e u l e f a n i l l e , e s t . a v e c l a v a l - l é e d e H o h o ' i , c e l l e où l e s v e s t i g e s a r c h é o l o g i - q u e s ( p a e p a e ) s o n t l e s p l u s n o m b r e u x ? t l e s mieux c o n s e r v 6 s . L e s i n f o r m a t e u r s o n t c o n n a i s - s a n c e d e deux f ' t r i b u s ' i ( m a t a ' e i n a ' a ) , l e s T u h i p u e t l e s A t i p a p a . L ' a c c o r d n e s e f a i t p a s e n t r e e u x sur l e s e n s d e l a b i p a r t i t i o n t e r r i t o r i a l e . s e l o n c e r t a i n s , e l l e é t a i t f a i t e s e l o n un a x e l o n g i t u d i n a l , l e s A t i p a p a c o n t r o l a n t l a r i v e ' d r o i t e d u t o r r e n t p e r m a n e n t e t l e s T u h i p u l a r i v e g a u c h e . S e l o n d ' a u t r e s , l e s A t i p a p a a u r a i e n t o c c u p é l e f o n d d e l a v a l l é e e t l e s T u h i p u l e b o r d d e mer.Un i n f o r m a t e u r a f f i r m e q u ' i l y a v a i t en r é a l i t é q u a t r e t r i b u s , d o n t il n e s e r a p p e l l e q u e l e s deux noms C i t é s p l u s h a u t . V O N D E N STEI- N E N , d a n s s o n 6 n u m é r a t P o n d e s t r i b u s (Stfimme) d e l ' a r c h i p e l , d o n n e p o u r Pa v a l l é e d e H a k a m o ' u i l e s noms s u i v a n t s : A t i p a p a , Haupa ia , N a w e - t e - h e u a , T a p a t e a , T a v a k a , T u h i p u ( V O N D E N STEINEN, 1 9 2 5 , p. 1 6 ) . L e s g e n s d e H a k a m o ' u i é t a i e n t f a - meux p o u r P e u r s v e r t u s g u e r r i è r e s e t s e r a i e n t meme p a r v e n u s s e l o n E . S . C . H A N D Y , B c o n t r o l e r l ' e n s e m b l e de l'fle.

3 ) Le t e r m e i p u d é s i g n e t o u t e e s p è c e d e r é c i - p i e n t s e t p a r t i c u l i è r e m e n t l a coupe fo rmée d ' u n e demi n o i x de coco . .

4 ) I1 p r o n o n g a i t d e s f o r m u l e s : l e t e r m e t a - pa t apa d é s i g n e un t y p e p a r t i c u l i e r de r é c i t a t i o n p s a l m o d i é e a p p l i q u é B un t e x t ^ e " v e r s i f i é " . s u p a r c o e u r : f o r m u l e s , p r i è r e s o u c e r t a i n s p a s s a g e s d e s c o n t e s . .

Page 23: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

5 ) On r e m a r q u e r a d a n s ce r é c i t l ' e m p l o i d ' u n r i c h e v o c a b u l a i r e r e l a t i f a ù f o u r p o l y n é s i e n . Deux t e r m e s s o n t s e n t i s a u j o u r d ' h u i comme a r - c h a ï q u e s . H i k o i d é s i g n e l ' o p é r a t i o n c o n s i s t a n t à p r é p a r e r l e f o u r p o u r l a c u i s s o n e n r e t i r a n t l e s p i e r r e s p r é a l a b l e m e n t c h a u f f é e s a u r o u g e 8. l ' a i - d e d ' u n i n s t r u m e n t a p p e l é m a p i ' o o u m a k o k i o u k d k e t u . I1 s ' a g i t d ' u n e s o r t e d e p i n c e t t e s f o r - mée d e d e u x b a t o n s r e l i é s a u t i e r s d e l e u r l o n - g u e u r p a r un l i e n l a c h e d ' é c o r c e d e h a u ( p u r a o ) , u t i l i s é e s q u o t i d i e n n e m e n t d e n o s j o u r s p o u r r e - t o u r n e r l e s f r u i t s & p a i n mis & r a t i r s u r l a b r a i s e . L e mot u a i s ' a p p l i q u e 8. l ' o p é r a t i o n f i n a - l e d ' o u v e r t u r e du f o u r p o u r e n r e t i r e r l e s p a - q u e t s d e n o u r r i t u r e e n v e l o p p é e d a n s d e s f e u i l l e s ( t i ' o h u ) . L ' u s a g e . d u f o u r p o l y n é s i e n e s t r a r e a u j o u r d ' h u i a u x M a r q u i s e s e t l i m i t é a u x f e s t i v i - t é s .

6) Un i n f o r m a t e u r commente l ' e x p r e s s i o n mea e i k a v a , c e q u i a c c o m p a g n e l e k a v a , e n d i s a n t : I lc ' es t comme l e s c a c a h u g t e s q u ' o n mange e n b u - v a n t 1 ' a p é r i t i f t t .

7 ) ' a , ' a , ' a , ou un v e r b e s u i v i d e ' a , ' a , ' a e s t l a m a n i è r e t r a d i t i o n n e l l e d a n s l e s r é c i t s d ' e x p r i m e r un l o n g espace d e temps é c o u l é .

8 ) H o ' o n o n e : c e mot q u i n e f i g u r e p a s d a n s l e s d i c t i o n n a i r e s , d e s i g n e r a i t l a f a t i g u e p r o p r e a u x v o y a g e s p a r mer . c a r a c t e r i s é e , s e l o n l a d e s - c r i p t i o n d e s i n f o r m a t e u r s , p a r une s o r t e d ' a n - k y l o s e .

9 ) I 1 e x i s t e 8. U a - P o a un g r a n d n o m b r e d e l i e u x - d i t s c o m p o s é s d e v a i , s u i v i d ' u n nom p r o - p r e , l i t t é r a l e m e n t , t ' l ' e a u d ' u n t e l " . Ces l i e u x c o r r e s p o n d a i e n t 8. d e s b a s s i n s , b i e f s n a t u r e l s d a n s l e c o u r s d e s t o r r e n t s , o u a m é n a g é s p a r l ' h o m m e , q u i s e r v a i e n t d e b a i g n a d e a u x p e r s o n - n a g e s d e h a u t r a n g . B a n s T e t i ' a ' o ' e ' e t u ( a v e c a c c e n t s u r l a f i n a l e l , o n g u e ) , u n i n f o r m a t e u r r e - t r o u v e ' e ' e , q u i s i g n i f i e s a u t e r d a n s l ' e a u uuur s ' a m u s e r . J ' y v e r r a i s v o l o n t i e r s p o u r ma p a r t t l ' a , b a r r e r , e t ' e ' e t u p o u r k e ' e t u , b l o c t a i l l e d a n s u n e r o c h e v o l c a n i q u e t e n d r e ( l e remplace- m e n t du k p a r u n e o c c l . u s i o n g l o t t a l e a p p a r a i t comme u n e v a r i a n t e f a c u l t a t i v e d a n s d e n o m b r e u x

Page 24: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

I mots m a r q u i s i e n s ) . S e l o n l ' i n t e r p r é t a t i o n r e t e - n u e , l e nom du l i e u - d i t s i g n i f i e r a i t " l e b a r r a g e où l ' o n s a u t e d a n s l ' e a u d e b o u t " , ou " l e b a r r a g e d e b l o c s t a i l l é s t i . D ' o ù l a t r a d u c t i o n p a r p i s c i - ne . t ans d ' a u t r e s r é c i t s i l e s t f a i t a l l u s i o n e g s l e m e n t 8. d e s b a r r a g e s ( u p e ) c o n s t r u i t s p o u r B t a b l i r d e s b a i g n a d e s .

1 0 ) E v o c a t i o n p i t t o r e s q u e du d é p a r t d e s o i - s e a u x d e mer v e r s l e l a r g e d u p e t i t m a t i n . Les b a n c s d e p o i s s o n s s i g n a l é s p a r d e s o i s e a u x d e mer ( t a r a . t a ' a k a , p i t a i , k a k i ' o a ) s o n t a p p e l é s p a r l e s p e c h e u r s t o k a manu : " l i e u x d e p e c h e à o i s e a u x " . L e s t o k a p r o p r e m e n t d i t s s o n t d e s h a u t s f o n d s r o c h e u x d é s i g n é s p a r l e nom d e p o i n t s r e - m a r q u a b l e s du r i v a g e u t i l i s é s p o u r é t a b l i r l e s a l i g n e m e n t s q u i s e r v e n t 'a l e s r e p é r e r .

11) M a ' u h a k a t e i a o d e s i g n e l ' h e u r e o ù l e s p r e - m i g r e s l u e u r s d e l ' a u b e a p p a r a i s s e n t d a n s l e c i e l . P l u s l o i n , t e a t a u ' a ( l ' a t m o s p h è r e s ' e n - f l a m m e ) , l ' h e u r e o ù u n e r o u g e u r a p p a r a f t à l ' e s t .

1 2 ) Poulnakio e s t l e nom d ' u n sommet s i t u é s u r l e p r o m o n t o i r e q u i s é p a r e l a v a l l e e d e Hakamo 'u i d e c e l l e d e P a ' a u m e a . C ' e s t e n c o r e u n e m a n i è r e , l o c a l e c e l l e - l a . d e d e t e r m i n e r l ' h e u r e .

1 3 ) ''8 H i v a - 6 % . l e s b o u c h é e s d e r a c i n e machée é t a i e n t r e j e t e e s d a n s un r é c i p i e n t k o t u e par Pes hommes q u i e f f e c t u a i e n t l a m a s t i c a t i o n . On a j o u - t a i t d e l ' e a u , a g i t a i t l ' e n s e m b l e e t l e f a i s a i t r e p o s e r un c e r t a i n t e m p s . L e l i q u i d e é t a i t f i l - t r é a u moyen d ' u n p a q u e t d e t i g e s d e j o n c é c r a - s e e s mouku o u d ' u n m o r c e a u d e g a i n e f i b r e u s e q u i c r o f t à l a b a s e d e s p a l m e s d e c o c o t i e r , l e f i l t r e é t a n t p l o n g e d a n s l e l i q u i d e e t p a s s é t o u t a u t o u r d e m a n i è r e 8. p r e n d r e l e s p a r t i c u l e s d e f i b r e s , r e t i r é e t e n s u i t e e s s o r é par t o r s i o n B l ' a i d e d e s d e u x mains. Des c o u p e s e n n o i x d e c o c o g r a v é e s i p u é t a i e n t p l o n g e e s d a n s l e r e c i - g i e n t e t p a s s é e s à l a r o n d e d a n s l ' A s s e m b l é e ' ' ( H A N D Y , 1923 , B . 2 0 2 ) . U n i n f o r m a t e u r d e Ua-fsou a d o n n e u n e d e s c r i p t i o n c o m p a r a b l e d e l a p r e p a - r a t i o n du k a v a . S e l o n l u i l e s j o n c s (moukw) s e r - v a n t au f i l t r a g e s e r a i e n t a s s o u p l i s e t é c r a s e s p a r pas sage e n t r e d e u x m o r c e a u x d e b o i s p l a t s é t s o i t e m e n t a p p l i q u é s l ' u n c o n t r e l ' a u t r e , p u i s p r o m e n é s d a n s un r e c i p i e n t l o n g a p p e l é k u t u ' u a .

Page 25: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

1 4 ) D ' ap rès l e s i n f o r m a t e u r S . c e g e s t e c o n s i s - t a n t 8. s e t i r e r l a p a u p i è r e i n f é r i e u r e e n s i g n e d e d é r i s i o n (mea h a k a m e ' e m e ' e ) ' ou d e s c e p t i c i s - me, e x a c t e m e n t comme l a m i m i q u e q u i a c c o m p a g n e l ' e x p r e s s i o n f r a n ç a i s e l'mon o e i l !I', s e r a i t a n - c i e n a u x M a r q u i s e s . H e ' e i . employé d a n s l e t e x t e p o u r l e d é s i g n e r , n e f i g u r e p a s d a n s l e s d i c - t i o n n a i r e s e t s e r a i t un terme a r c h a ï q u e , l e t e r - me d ' e m p l o i c o u r a n t d e n o s j o u r s e s t t i ' e n a , commenté d a n s l e d i c t i o n n a i r e d e 1904 p a r : l'ou- v r i r l ' o e i l a v e c l e d o i g t p o u r s e m o q u e r d e q u e l q u ' u n i i . Les d i c t i o n n a i r e s d o n t n o u s d i s p o - s o n s r e f l è t e n t l a c u l t u r e m a r q u i s i e n n e d e s e n v i - r o n s d e 1 8 5 0 . l a t h è s e de l ' a n c i e n n e t é d e la m i - m ique t r o u v e par l à q u e l q u e for ldement .

1 5 ) Le r u ' u d o n t d e b e a u x s p é c i m e n s o n t e t 6 d i f f u s é s recemment par R a d i o - T a h i t i ' 8. l ' o c c a s i o n d e l a v i s i t e d e M.le M i n i s t r e J A C Q U I N Q T a u x Mar-

. q u i s e s , e s t l e s e u l t y p e d e c h a n t q u i a i t s u r - vécu a u g r a n d n a u f r a g e d e l a c u l t u r e m a r q u i s i e n - ne. Le g e n r e e s t a g o n i s a n t à Ua-Pou, o h i l n ' e s t c o n n u q u e d e q u e l q u e 5 v i e u x , l e s j e u n e s !?réfé- r a n t l e s h i m e n e k i t a ( c h a n t s a c c o m p a g n é s à l a g u i t a r e ) d ' i n s p i r a t i o n t a h i t i e n n e . I1 s e s u r v i t un p e u m i e u x d a n s d ' a u t r e s f l e s . I1 s ' a g i t d e c h a n t s d e c i r c o n s t a n c e s d e s t i n e s à commémorer un é v è n e m e n t ( r e t o u r d ' u n c o m b a t t a n t d e l a g u e r r e d e 1 4 , d ' u n M a r q u i a i e n l i b e r é d e p r i s o n ) o u & h o n o r e r u n e p e r s o n n e ( u n e femme r e m a r q u a b l e p a r s a b e a u t e , o u u n f o n c t i o n n a i r e en v i s i t e o f f i - c i e l l e , e t c . . ) . S e l o n l ' a u t e u r d e c e r é c i t , P a e - t i n i a u r a i t eu l ' i n t e n t i o n d e c o m p o s e r un r u ' u p o u r commémorer l ' e x p l o i t g u ' A k a u i s e p r é p a r a i t à r é a l i s e r . c e r t a i n e s r é p é t i t i o n s d o n n e n t p a r a i l l e u r s 8. p e n s e r q u ' i l d e v a i t y a v o i r l à u n p a s s a g e c h a n t é ou p s a l m o d i e d a n s l a v e r s i o n p r i - m i t i v e du c o n t e .

1 6 ) D a n s . p l u s i e u r s r é c i t s t r a d i t i o n n e l s , i l e s t f a i t a l l u s i o n à d e s g e n s q u i v i v e n t d a n s d e s e n d r o i t s r e t i r é s o ù i l s s ' a d o n n e n t p o u r l e comp- t e d e l e u r c h e f à 1 ' B l e v a g e s y s t é m a t i q u e d e C O - c h o n 5 ( c f . L A V O N D E S , 1 9 6 4 , r e c i t s I I & V ) . Le t y p e d ' é l e v a g e p r a t i q u é a c t u e l l e m e n t : q u e l q u e s b e t e s a u . p i q u e t a u x a b o r d s d e s h a b i t a t i o n s , ap- p a r a f t . p a r c o m p a r a i s o n , r é g r e s s i f .

Page 26: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

17) RaVea : moyen, l e s e u l mot t a h i t i e n , a v e c p l u s h a u t i h o a , v r a i m e n t , f i g u r a n t d a n s c e t e x t e . La c o n t a m i n a t i o n p a r l e T a h i t i e n e s t p l u s f o r t e d a n s l a c o n v e r s a t i o n c o u r a n t e .

18) L e s e n s p r e m i e r du mot papa s e m b l e e t r e c e l u i d e s o c l e h o r i z o n t a l , d e s u r f a c e d e n i v e a u . P a r un c h e m i n e m e n t s é m a n t i q u e a n a l o g u e à ' ' s tra- te ' ' en f r a n ç a i s , i l a r r i v e à d é s i g n e r l e s d i f f é - r e n t s n i v e a u x d e l a h i é r a r c h i e s o c i a l e (papa h a - k a ' i k i * c la s se d e s c h e f s . Dapa t u h u k a : c l a s s e d e s s p G c i a l i s t e s ) . c ' e s t I p a r t i r a e su11 s e n s p r i m i t i f q u ' i l a r r i v e à d é s i g n e r à Ua-Pou u n e p l a t e f o r m e r o c h e u s e à p e u p r e s h o r i z o n t a l e , l a r - g e d e q u e l q u e s m è t r e s , q u i c o u r t l e l o n g du r i - v a g e au p i e d d e s f a l a i s e s , à u n e h a u t e u r l é g è r e - m e n t s u p é r i e u r e à c e l l e d e l a h a u t e m e r , d e s o r t e q u ' e l l e n e r e ç o i t q u e d e r a r e s p a q u e t s d e mer g 1 ' B p o q u e d e s f o r t e s h o u l e s e t q u e l ' o n p e u t e n t e m p s o r d i n a i r e y c i r c u l e r a i s é m e n t . Nombre d e b a i e s d e Ua-Pou o n t u n e f o r m e en u ca- r a c t é r i s t i q u e , a v e c a u f o n d du U u n e p l a g e d e g r o s g a l e t s o u t r è s r a r e m e n t d e s a b l e f i n , l e s b r a n c h e s du U é t a n t c o n s t i t u é e s par d e s f a l a i s e s q u i d o m i n e n t l a p l a t e f o r m e p l u s ou m o i n s e o n t i - n u e d é c r i t e p l u s h a u t . L a mer e s t p a r t i c u l i g r e - ment f o r t e d a n s l a b a i e d e P a a u m e a , o u v e r t e en p l e i n v e r s l ' e s t , e t M a k a i a ' a n u i , d i s e n t l e s i n - f o r m a t e u r s , n ' a p a s v o u l u a b o r d e r au m i l i e u d e s r o u l e a u x q u i é c l a t e n t s u r l e s g a l e t s . I1 a p r é - f é r é p r o c é d e r comme l ' o n f a i t a u j o u r d ' h u i d a n s m a i n t e s b a i e s d e s M a r q u i s e s e t a b o r d e r sur. l e s papa , du c o t 6 r e l a t i v e m e n t a b r i t é d e l e t b a i e . De n o s j o u r s , l e l i e u - d i t "la d e n t d e M a k a i a ' a n u i n d é s i g n e un e n d r o i t où l a p l a t e f o r m e d é c r i t e p l u s h a u t e s t i n t e r r o m p u e sur q u e l q u e s m è t r e s .

19) S u r l e s l e u r r e s u t i l i s é s p o u r l a p e c h e à l a b o n i t e v o i r HANDY, 1923, P. 1 7 6 e t f . 18 P . 171 , L I N T O N , 1 9 2 3 , P l a n c h e L X X I , B. Ce t y p e d e l e u r r e e s t b i e n c o n n u d a n s l e P a c i f i q u e . I1 s e c o m p o s e d ' u n e l a m e d e n a c r e g a l b é e e t p o l i e à l ' e x t r é m i t é d e l a q u e l l e e s t f i x é e u n e p o i n t e . e t u n e t o u f f e d e p o i l s d e p o r c . C e s l e u r r e s s o n t P n c o r e d ' u s a g e e t d e f a b r i c a t i o n c o u r a n t s a u - j o u r d ' h u i . C e p e n d a n t l a p o i n t e en o s d e p o r c o u en o s humain e s t l e p l u s s o u v e n t t a i l l é e d a n s d e l ' o s d e c h a v a l o u c a r r é m e n t r e m p l a c é e p a r un

Page 27: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

f o r t hameFon m é t a l l i q u e . Du p o i l d e b o e u f ou u n e t o u f f e d e n y l o n e s t s o u v e n t s u b s t i t u é a u p o i l d e p o r c t r a d i t i o n n e l .

2 0 ) L e c o l d e T e a v a ' i t i ' a k i , l i t t é r a l e m e n t , i f l e c o l s o u s l e c i e l ' ' , e s t s i t u é sur l ' a r e t e sé - p a r a n t l a v a l l é e d e P a ' a u m e a d e c e l l e d e Haka- m o ' u i . I1 e s t e m p r u n t é g a r l a p i s t e a d m i n i s t r a - t i v e q u i p e r m e t d e f a i r e l e t o u r d e l ' f l e .

2 1 ) C e t t e i n t e r j e c t i o n e s t r é a l i s é e comme u n e v i b r a n t e n a s a l e . C e r t a i n s c o n t e u r s t r o u v e n t l e moyen d e l ' i n s é r e r 8. p l u s i e u r s r e p r i s e s d a n s l e I

c o u r s du r g c i t e t en t i r e n t d e s e f f e t s comiques .

2 2 ) On a t t a c h e Le g r o i n d e M a k a i a ' a n u i avec du t i s s u t a p a p o u r l e f a i r e m o u r i r p a r é t o u f f e - m e n t . seloita l ' a u t e u r d e c e r é c i t , c ' e s t l à l e p r o c é d é q u i B t a i t u t i l i s é a u t r e f o i s p o u r t u e r l e s an imaux d e s t i n e s à e t r e c u i t s au f o u r .

2 3 ) De t e l l e s p r é c a u t i o n s o r a t o i r e s q u a n t a u x l i m i t e s d e l ' a u t h e n t i c i t e du r é c i t p r é s e n t é s o n t f r équemment f o r m u l é e s p a r l e s c o n t e u r s d o u é s e t h o n n e t e s . J ' a i é t é s o u v e n t m i s e n g a r d e c o n t r e t e l Q U t e l d e q u i j e n e d e v a i s a t t e n d r e q u e d e s r é c i t s i n e x a c t s ( t e k a o t i v a m . ) . I l e x i s t e en e f - f e t d a n s l ' e s p r i t d e s a u d i t e u r s comme d a n s c e l u i d e s c o n t e u r s l a n o t i o n d ' u n e v e r s i o n d ' u n e a u - t h e n t i c i t e i d é a l e d o n t on n e p o u r r a i t q u e s ' a p - p r o c h e r p l u s ou moins. E n t r e a u t r e s c r i t è r e s . l e d e g r é d ' a u t h e n t i c i t e s e j u g e l ' e x a c t e c o n i a a i s - s a n c e d e s p a r t i e s c h a n t é e s ou p s a l m o d i é e s ( p o u r l e s q u e l l e s a u c u n e m a r g e d ' i m p r o v i s a t i o n n ' e s t p e r m i s e ) a i n s i q u e d e s noms p r o p r e s d e s p e r s o n - n a g e s m e n t i o n n e s . Un c o n t e u r a r e f u s e é n e r g i q u e - m e n t d e me r e c i t e r u n c o n t e p a r c e q u e l e n o m d ' u n des p e r s a n n a g e s l u i é c h a p p a i t . C e t t e n o t i o n d ' u n e v e r s i o n i d e a l e e t u n i q u e e s t g e n a n t e l o r s - q u e l ' o n c h e r c h e à r e c u e i l l i r d i f f é r e n t e s v e r - s i o n s a f i n d e p o u v o i r c o m p a r e r l e s v a r i a n t e s . C e p e n d a n t , c e t t e n o t i o n d ' a u t h e n t i c i t é i d é a l e r e s t e t r è s t h é o r i q u e e t l ' o n p e u t f a c i l e m e n t f a i r e c o n v e n i r l e s i n f o r m a t e u r s q u ' i l p e u t f o r t b i e n e x i s t e r de n o t a b l e s d i v e r g e n c e s e n t r e l e s v e r s i o n s d ' u n m@me r é c i t p r é s e n t é e s p a r d e u x c o n t e u r s é g a l e m e n t d o u é s e t h o n n e t e s . Une fois o p é r é e c e t t e p r i s e d e c o n s c i e n c e , i l d e v i e n t p o s -

Page 28: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

s i b l e d'obtenir d'un conteur sa v e r s i o n d'une IBgernde , m e m e s ' i l a a p p r i s p a r a i l l e u r s qu'un a u t r e c o n t e u r en a d e j s f o u r n i u n e v e r s i o n .

L e s c o n s i d e r a t i o n s qui t e r m i n e n t la l e g e n d e de M a k a i a ' a n u i p r e s e n t e e i c i e n c o r e a p p o r t e n t d e u x i n d i c a t i o n s caracteristiques. T o u t d ' a b o r d l e c o n t e u r s'excu5e de n ' a v o i r P a i & gu'Bcouter ( i o k o p u ) l e s v i e i l l a r d s r e c i t e r . I l e s t en eF- f e t a d m i s g u ' u n e l e g e n d e d o i t e t r e a,pprFs:e BU p r i x d ' u n e f f o r t . D ' au t r e p a r t . c a r a c t t 5 r i s t i g u e c e t t e f o i s d e 1 ' 6 g a q u e m o d e r n e , e s t c e r e s p e c t d e l'ecrit d o n t t e m o i g n e l a d e r n i g r e phrase . Q u e l l e s que s o i e n t l e s c o n d i t i o n s d a n s l e s q u e l -

s'une l e g e n d e s e r a t o u j o u r s c o n s i d e r e e comme su-

o r a l e ; c e c i en v e r t u du p r e s t i g e q u a s i m a g i q u e ~ u i s'attache g 1'8csit, conform8ment au m o d 8 l e a p p o r t e par la c u l t u r e europgenne .

( T e x t e m a r q u i s i e n d'Arndr6 TE'IKITUTOUA, t r a - d u i t e t a n n o t e par H e n r i LWV~NDES).

I

l e s e l l e B e t 6 r e c u e i l l i e . la V e r s i o n 6 C r i t e

Di?TieUre & C e l l e que p e u t p T Q c U T e T l&L t r a d i t i o n

i

Page 29: Légende de Makaia'anui Ua Pou 'Iles Marquises'horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/...A l'aube, le chant du coq s'éleva de toutes parts. Akau'i dit à Paetini : - A

t - - , J.,’) r, c.

And& Teikitutoua et H. Lavondh

Ua Pou “Iles Marquises”

E X T R A I T u BULLETIN

de la Société des Etudes

No 151, 1965