Embed Size (px)
Citation preview
Novas de Boàtiri
Newsletter periòdica de informatzioni istitutzionali de su Comunu de Boàtiri
Annu IV, n. 8 de su mesi de Martzu 2016
Sighit cun custu nùmeru su servìtziu de Novas de Boàtiri, unu fozigheddu informativu, iscritu in sardu, pro afortziai sa comunicatzioni intra su Comunu e is Tzitadinus, pro chi custussiant sempiri informaus de totus is faìnas chi s’Amministratzioni fait, de is iscàdentzias, de is avisus de prusimportu, dendi in su matessi tempus visibilidàdi pùblica e ufìtziali a sa limba sarda, una limba ancora bia in sa comunidadi nosta, ma chi si faeddat pagu e prus pagu ancora
benit iscrita.
Sa redatzioni de Novas de Boàtiri est contivitzada dae su Servìtziu Linguìsticu Sardu de su Comunu de Boàtiri, operadoriGonario Carta.
Nùmeru de telefonu: 3349358721
Email: [email protected]
Novas de Boàtiri si podit arretziri finzas a domu,bastat a ddu pregontai, mandendi una punta de bulletti eletrònicu a s’indirizzu: www.comunebaratilisanpietro.or.it e iscriendi su nòmini e su sambenau e “ chergiu arretziri Novas de Boàtiri”.
In dònnia nùmeru de Novas de Boàtiri ddui podit èssiri finzas curiosidadis a susu de sa limba sarda, chi podint pertocai is nòminis de logu, s’etimologia de is faeddus, sa gramatica e is arrègulas de iscritura de su sardu. Novas de istòria, geografia,argumentus de attualidadi ecc.
****************************
Informatzioni de servìtziu:
S’Ufìtziu de sa Limba Sarda e s’Isportellu Linguìsticu est collocadu in su Palatzu de su Comunu, in su pianu de terra, in s’Aposentu de su Consigiu Comunali e est apèrtu dònnia martis mangiànu de is ottu a is dexi (08.00– 10.00) e dònnia mèrcuris merì de is cuatru a is sesi (16.00 – 18.00) in sa Biblioteca.
S’operadori est a disponimentu de totu is tzitadinus pro cali siat informatzioni, profundamentu, duda, curiosidadi, bibliografia chi pertocat sa limba sarda, pro consulèntzias e cussigios a susu de is arrègulas de iscritura de su sardu.
Martzu
Martzu: ndi benit de su latinu martius mensis, chi bolitnai mesi cunsagrau a Marti, chi po is Romanus fiat su deus de sa gherra. In su calendàriu Romanu prus antigu, s’annu incumèntzaiat cun custu mesi. Diziu: “Martzu siccu massaiu arricu”.
Nde amus faeddadu in novas de su mese de Freàrgiu
Resùmene de su cunvegnu "Limba faeddada, limba bia"
Chenàbura 26 de Freàrgiu in Casteddu s'est fatu unu cunvegnu intituladu"Limba faeddada, limba bia", aparitzadu dae sa Regione Sardigna pro faeddarede polìtica linguìstica.Fiat passadu tempus meda dae s'ùrtima borta chi is realidades impignadas ins'amparu de sa limba sarda si fiat addobiadas pro cumprèndere mègius itebenidore podet tènnere sa limba sarda in tempos de dificultades mannas, degherras intestinas, de desertificatzione linguìstica e de disamore causadu daetotu is problemas internos e esternos.S'atopu est istadu a totu die, cun interventos chi ant postu in evidèntzia sanetzessidade de traballare "sena gherras" (Anthony Muroni, diretore deL'Unione Sarda), in ue "totu is chi tenent amore pro su sardu traballent paris"(Marco Murgia, cussigeri comunale de Casteddu).Si est beru chi "intelletuales medas cunsìderant sa limba (sarda) una cosa paguelegante" (Cristiano Erriu, assessore de is Entes locales) e no sunt istados bonosa la difèndere, est beru finas chi serbit un'impignu craru dae parte de ispolìticos, chi bortas meda "no ant dadu importu a sa limba, e si sa polìtica noncreet in sa limba isetu non bi nd'at. Si s'isvilupu econòmicu lu faghimus in sardu,is cosas càmbiant" (Bachisio Bandinu).In belle totu is interventos (foras de carchi boghe isolada) s'est evidentziada sanetzessidade de tènnere una limba iscrita chi siat a costàgios de is limbàgioslocales, ca sa limba est in dificultade manna "e peruna lege la podet sarvare, sinon b'at voluntade de lu fàghere" (Carlo Sechi, diretore Obra cultural deL'Alguer).Una die de riflessione e de bonos propòsitos, si cherimus finas profetosa chi atpostu in craru chi, si cherimus traballare a beru pro nde pesare sa derrota de salimba, "tocat a pensare comente serbidores de un'idea chi andat prus a largu chinon nois" (Ignazio Putzu, universidade de Casteddu).Ùnica peca de una die finas positiva, est istada s'assèntzia de su presidentePigliaru, impignadu in àteras atividades istitutzionales. Totus isetaìamus del'intèndere finas dae issu, chi s'amparu de sa limba nostra est una chistionepolìtica de importu. Isperamus pro àteras bortas e cun novas prus bonas nàschidas dae cussosimpignos leados chenàbura dae totu is polìticos presentes.
SA DIE DE IS FÈMINAS
S' 8 martzu est sa DIE DE IS FÈMINAS e assòra provamus a iscrìere duoscunsiderios a subra de custa die.
Mi praghet pensare chi cussa siat istetia sa die de cussas fèminas chi dònnia die gherrant pro sighire cun impìnniu mannu in domo e in foras dedomo: pro su traballu,pro sa familia e pro is disigios issoro.
Sa prima bidea chi mi che benit a conca pro custa die est cussa de ammentare a sa lestra sa fìgura de Liònora de Serra-Bas (mègius connota comente Liònora d’Arbareè) una fèmina sarda nàschida in sa prima metade de su sec. XIV dae unu babu sardu chi si naraiat Marianu de Serra -Bas e chi pro s’istòria est mègius connotu comente Marianu IV de Arbareè e dae Timbor de Rocaberty, fèmina galana e nobile de sa Catalogna. Issa chi non fiat bella, est istada cojuada pro mòtivos polìticos cun unu chi fiat istadu inèmigu de su Rennu su, un’òmine genovesu chi si naraiat Branca Leone Doria chi fiat puru prus betzu de issa e chi teniat àteros fìgios isparghinados in totu sa Sardigna. A pustis est diventada in nùmene de unu de is fìgios suos Federicu, una Giuighissa-Reina de su Giudicadu d’Arbareè.
Liònora Giughissa d'Arborea(pintura de Antonio Caboni, 1881, Palazzo Civico di Cagliari)
In carriga 1383-1404
At sutascritu sa paghe de su 1388 cun Giuanne I su Catzadore pro liberare su maridu su chi fiat istadu fatu presoneri cun d’una trampa e in s’annu 1392 at promulgadu in su Rennu unu còdighe modernu meda pro cussos tempos e non solu: “ SA CARTA DE LOGU”.
A pustis de custu, bidu chi su fìgiu aiat lòmpidos is annos e fiat su Giuighe a totus is efetos, si ch’est cuada in carchi giassu.
Su pensamèntu meu est, ma semus siguros chi donna Liònora non aiat sonniadu una bida diferènte dae cussa chi at fatu? Fìgia, sorre, pobidda e mama totu a pònnere bucca in sa vida sua.!
Mancari issa aiat disigiadu puru de ammorare cun carchi àteru òmine chinon fiat Brancaleone, mancari fortzis aiat disigiadu de non istare semperin mesu a is gherras, mancari fortzis aiat desigiadu de si che fàghere mongia, o mancari fortzis aiat desigiadu de àere e de fàghere una vida normale.
Est bellu a èssere Rèina si narat!!!
Mancari àteras fèminas aiant desigiadu a èssere Rèinas o mancari pro carchi momentu si che sunt intesas Rèinas…..su nessi finas a su mamentu in su cale cussu chi pensaiant chi fiat “IL PRINCIPE AZZURRO”in sardu DONNIGHEDDU BIÀITU,si ch’est mudadu in su Re Dìalu.A custas fèminas malasòrtadas e a cussas fèminas chi ònnia die depent gherrare cun su mundu e cun su tempus pro porrere èssere mamas, sorres, pobiddas, fìgias e traballadoras, chèrgio augurare una bona DIE DE IS FÈMINAS.
S’8 de Martzu est una die importante meda pro atinare a sa conditzione de is fèminas.
Non podet bastare una die ebbia a s’annu, ma est netzessàriu a bi pessare cada die.
Custa data serbit pro ammentare chi s’8 de Martzu de su 1908 in New
York, sunt mortas 129 fèminas, chi aiant ocupadu una fàbrica pro pedire is dèretos issoro. Carchi annu a pustis, duas fèminas sotzialistas, Rosa Luxemburg e Clara Ztikin aiant ordiminzadu sa prima cunferèntzia de sa fèmina e in su 1910 ant propostu chi s’8 de Martzu esseret diventadu “s’annu internatzionale de sa fèmina”.
Is primos annos de su seculu xx, cun sa nàschida de su movimentu sotzialista, is fèminas si sunt organizadas pro su reconnoschimentu de isderetos tziviles, econòmicos e sotziales. Sunt fèminas chi ant àpidu sa vida issoro signada dae su traballu, dae is sacrifìtzios, dae s’artivesa, dae sa solidariedade e dae is cumbatas pro is dèretos.
Deretos, chi in parte amus nois, fintzas si sa batalla pro sa paridade sighit galu oe.
8 Martzu 2016 Festa de sa Fèmina08/03/2016
In ocasione de sa Die Internatzionale de sa Fèmina, s'Amministratzione Comunale de Boàtiri San Pietro cumbidat totu sa populatzione a iscurtare/partetzipare a su Cuntzertu de su Duo Corrias/Ferra: FrancescaCorrias boghe, Massimo Ferra Chitarra.A s'acabbu de sa serada s'Amministratzione Comunale at a tènnere praghere de ofèrrere a totu is fèminas chi ddoe ant a èssere unu piticu presente froreale e a totu is partetzipantes unu refriscu. S'intrada est aperta a totus, bos aspetamus in medas!
De custu puru nde amus faeddadu in novas de su mese de Freàrgiu: Resumu pigadu de unu artìculu de Limba Sarda 2.0
Sa bellesa dèchida de su Don Chisciote in Tàtari
Frantziscu Cheratzu, Pepe Coròngiu, Gianni Muroni, Gianni Garbati
Est istadu unu sero galanu comente pagos. Unu clima sulenu,positivu e pàsidu. Gente meda, arresonos deghiles, ideasprofetosas pro su cras. Sa prima presentada de sa bortadura insardu de Don Chisciote, acumprida dae Gianni Muroni pros’editore Condaghes, est istada una renèssida manna polìtica eculturale.
Polìtica ca su Coordinamentu pro su sardu ufitziale at, cun custa eàteras fainas, sarvadu e mandadu a dae in antis sa bandera de unapolìtica linguìstica normale. Ma finas ca at bìnchidu, in calidade ecantidade, su desafiu cun s’addòbiu regionale ammanniadu as’iscusi sa matessi die (fissada dae duos meses in antis) daeClaudia Firino, Tore Cubeddu e Antonello Garau.
S’est aprovadu finas unu documentu de imbiare a sas autoridadesregionales.
Pepe Coròngiu cun Domitilla Mannu
Ma si bìnchida b’at istadu no est pro sos nùmeros o pro sapropaganda bòida e iscarada, ma prus che àteru pro sa capia de saproposta. In Casteddu discussionismu e lanivùgiu cun arresonosistantissados de 15 annos a oe, in Tàtari energia creativa, artìsticae culturale de bèndere e unu primu passu de unu progetu dèchiduchi at a girare peri s’Europa. S’ànima de su MovimentuLinguìsticu verdaderu fiat in cue e no in sa sala casteddaja prenaca pretzetada de regionales e pensionados.
Custa fiat sa tarea de su CSU, de s’assòtziu Pro no ismentigare, desos Sardos de Madrid e Bartzellona chi ant cuncordadu s’eventuacumpridu in sa bella sala de sa libreria Messagerie Sarde, in sutzentru de sa capitale de su Nord Ovest sardu, chenàbura colada su26 de freàrgiu.
Sa sala de sa libreria Messagerie Sarde prena
Una renèssida manna chi est comintzada cun s’isterrida deDomitilla Mannu, de s’assòtziu Pro no ismentigare, e chi estsighida cun Pepe Coròngiu chi at contadu de Miguel de Cervantes,Don Chisciote e Sancho Panza, ma finas de su progetu (pensaducando fiat diretore regionale de sa limba sarda e oe realizadu) detraduire sos clàssicos in sardu.
Posca arresonada cun su tradutore Gianni Muroni, cun s’editoreFrantziscu Cheratzu, cun Gianni Garbati, consultore de sos sardosde Madrid.
Garbati etotu, chi at faeddadu in ispagnolu, sa limba orìginale des’òpera, at fatu ischire chi in su mese de maju su Don Chisciote insardu at a bolare a Madrid, Bartzellona e a El Toboso. Inoghe,pàtria immaginària de sa mìtica Dulcinea, sa tradutzione in sarduat a èssere consignada a su museu in ue bi sunt totu sas àteras detotu su mundu, belle 70. Unu meressimentu chi sa limba sarda simeritaiat de meda e chi in fines, cun custa faina, si resessit afàghere. Sos sìmbulos sunt importantes.
Frantziscu Medda Arrogalla e Giulio Landis
A congruos, ispetàculu teatrale e musicale de Giulio Landis eFrantziscu Medda Arrogalla. E, pro no ismentigare chi sos de suCSU sunt prima de totu amigos, no est mancada sa chena sotzialein allegria.
Una die perfeta de cultura e galanias. A àteras bortas.
Babbo, Papà o Papi? Mègius Babbu a sa sarda
Su 19 Martzu si festant is babbos, cunforma a una traditzioneotzidentale reghente, nàschida in su ‘900. Carchi die a oe amuslèghidu un’artìculu de “La Nazione” interessante meda, a pitzu des’òrìgine de sa paràula “Babbu” e de su relativu s’ispartzinamentude s’àtera, “Papà”.
Duncas, a su chi chi amus lèghidu, “Babbu” est unu faedduautòctonu, locale, difùndidu meda in s’ala tzentrale de s’Itàlia,Toscana, Marche, Làtziu setentrionale, Romagna, Ùmbria e,mancu a ddu nàrrere, in s’ìsula de Sardigna.
“Papà”, est unu frantzesismu impitadu meda in s’Itàliasetentrionale, pro resones de làcana ma finas in s’Itàliameridionale pro chistiones istòricas. Is duas paràulas sunt ambascomunas de su primu limbàgiu de is pipios, gràtzias a is sìllabaschi si torrant a repitere.
Si pensat chi “babbu” siat una forma afetiva mancari est berus’imbesse, ca resurtat de impreu “formale” simulare a “padre”.
Est documentadu chi, in s’Itàlia de s’otighentos, “Papà” beniatseberadu dae is famìllias pro chistione sotziale, in ue ispossidentes preferiant a s’istesiare dae su pòpulu minudu. Totuconnoschent sa locutzione “figlio di papà” e nemos at mai intesu“figlio di babbo”.
In Sardigna su sèberu de “Papà” essit a campu cun su “boomeconòmicu” a pustis de sa segunda gherra mundiale, in ue isgeneratzione noas, mescamente cussas chi biviant in is tzitades,seberaiant custu tèrmine pro resones de distintzione sotziale.
Cussos prus abbistos ant giai bidu unu parallelu cun sa chistionede sa limba sarda. Difatis, in cussu perìodu matessi,s’incomintzaiat a prefèrrere s’italianu a su sardu pro resones dedistintzione sotziale comente si preferiat “Papà” a “Babbu”, proistesiare is fìgios dae sa timoria de unu passadu mìseru e peleosu.
Oe, chi castiamus custas cosas dae a tesu, finas gràtzias a unamaturidade chi protzedit dae sa preparatzione iscolàsticacumprida, podimus chistionare cun serenidade de tzertos sèberospassados.
Est a nàrrere chi “Babbu” balet cantu de “Papà” e su Sardu baletche a s’Italianu. Est a nàrrere chi connòschere su Sardu est Culturamanna, gasi etotu comente a connòschere s’italianu o un’àteralimba istràngia.
Beru est chi tocat de s’ammentare chi “Babbu” est su tèrminetraditzionale nostru comente su sardu est sa limba de is sardos.Podent e devent bìvere bene meda paris cun àteros còdighesmodernos, ma refudare unu o s’àteru nos faghet totus pruspòberos.
PASCA MANNA
Cun sa Domìniga de Prama, comintzat cussa chida chi naramus “CHIDA SANTA”, est a nàrrere cussas dies chi ammentant sa Passione, sa Morte e sa Resurretzione de N.S. Gesu Cristu. Giòbia Santa, Cenàbura Santa, Sàbudu Santu e Pasca Manna o de Resurretzione. Is dies prus nòdidas de s’Istòria Cristiana.
Pasca Manna.Custa peraula cheret nàrrere passàgiu, colada, essida. Die de festa, sa prus manna non solu pro is Cristianos, chi in custa die ammentant su torrare a biu de Cristos a pustis de èssere incravadu, mortu e sepultadu; sa bìnchida de sa morte. Ma fintzas pro is Ebreos, chi in custa die ammentant s'essida dae s’Egitu, in ue fiant iscraos.
Bona Pasca
Cust’annu, su 2016, sa Pasca Manna si festat su de 27 martzu.Ma comente si faghet su carculu de sa data de custa ricurrèntzia chi mudat de annu in annu?Tocat a sighire is inditos istabilidos dae su Cuntzìliu de Nicea in su 325 d.c.sa Pasca cristiana si tzelebrat sa domìniga a pustis de sa prima luna prena poscas s’ecuinòtziu de beranu. Duncas podet capitare/acadèssere intra de su 22 martzu e su 25 abrile (cumpresos).
Sa cuntentesa benit dae is cosas piticas, s'assèliu benit dae s'ànima, sa lughe benit dae su coro de onniunu. Bona Pasca a totus!
