AVANT-PROPOS................................................................................................................... .V
SECTION 1 • TÊTE OSSEUSE
Généralités.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
Norma faciale.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
Orbite.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Cavité nasale .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Norma latérale.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Fosse infratemporale .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12
Fosse ptérygo-palatine .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Norma supérieure.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Base externe du crâne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Base interne du crâne .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..20
Os frontal.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..22
Os pariétal.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..26
Os ethmoïde.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..28
Os sphénoïde.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..32
Os temporal.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..36
Os occipital................................................................................................................................40
Os maxillaire.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..44
Os de la face .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..48
Mandibule.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..52
Os hyoïde.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..56
SECTION 2 • APPAREIL MANDUCATEUR
Articulation temporo-mandibulaire............................................................58
Muscle temporal • Muscle masséter .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..64
Muscle ptérygoïdien latéral • Muscle ptérygoïdien médial .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..66
Dents .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..68
SOMMAIRE
VI
3533carnet anat t2.indd 6 09/04/14 10:28
SECTION 3 • DOS
Colonne vertébrale.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
Atlas .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76
Axis (CII)........................................................................................................................................78
Morphologie des vertèbres.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..80
Sacrum • Coccyx .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..84
Articulations atlanto-occipitale et atlanto-axoïdiennes.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..86
Anatomie fonctionnelle.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..90
Articulations de la colonne vertébrale (CII à SI).. . . . . . . . . . . ..92
Colonne vertébrale statique .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..95
Colonne vertébrale cinétique.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..98
Muscles dentelés postérieurs.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Muscle splénius.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102
Muscles érecteurs du rachis.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104
Muscles transversaires épineux.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
Muscles transversaires épineux et interépineux.. . . . . . . . . . . ..110
SECTION 4 • TÊTE – COU : MUSCLES
Muscle épicrânien • Muscles auriculaires.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112
Muscles orbitaires .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114
Muscles du nez.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
Muscles de la bouche.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
Muscles suboccipitaux.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
Platysma • Muscle sterno-cléido-mastoïdien.. . . . . . . . . . . . . . .126
Muscles suprahyoïdiens • Muscles mylo-hyoïdiens .. . . . . .128
Muscles infra-hyoïdiens.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130
Muscle long du cou • Muscle long de la tête.. . . . . . . . . . . . .132
Muscles scalènes.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134
VII
3533carnet anat t2.indd 7 09/04/14 10:28
SECTION 5 • TÊTE – COU : VAISSEAUx, NERfS
Artère carotide commune .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136
Artère carotide externe.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
Artère temporale superficielle.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
Artère maxillaire.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144
Artère carotide interne.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Artère ophtalmique .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148
Artère subclavière.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
Artère vertébrale.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
Veine jugulaire interne .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
Veine vertébrale .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
Veine subclavière .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158
Sinus veineux de la dure-mère.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .160
Lymphocentre de la tête.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162
Lymphocentre du cou .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164
Nerfs cervicaux dorsaux.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
Plexus cervical .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168
Nerf phrénique .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170
Tronc sympathique cervical.............................................................................. .172
SECTION 6 • TÊTE – COU : VISCÈRES
Bouche.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..174
Langue.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..176
Palais • Isthme du gosier.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180
Muscles élévateur du voile du palais • Muscle tenseur du voile du palais .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182
Muscle palato-glosse • Muscle palato-pharyngien .. . . . . .184
Glandes salivaires.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186
Pharynx.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188
Muscles du pharynx .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190
VIII
3533carnet anat t2.indd 8 09/04/14 10:28
Larynx.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192
Muscles du larynx.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198
Glande thyroïde .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200
Glandes parathyroïdes • Vaisseaux thyroïdiens.. . . . . . . . . . . .202
Thymus.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204
SECTION 7 • ORGANES DES SENS
Œil... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206
Paupières.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
Muscles de l’œil.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216
Nerfs de l’œil.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .218
Appareil lacrymal .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220
Organe vestibulo-cochléaire.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222
Auricule.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224
Méat acoustique externe .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226
Cavité tympanique.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228
Chaine ossiculaire de l’ouïe.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232
Trompe auditive.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236
Labyrinthe osseux .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .238
Labyrinthe membraneux.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .240
Labyrinthe cochléaire.................................................................................................242
Organe de l’olfaction.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .244
IX
3533carnet anat t2.indd 9 09/04/14 10:28