Upload
lakhal
View
218
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
1/48
UNIVERSITE
ABDLMALEK ESSAIDI
Master droit des entreprises
Plan
Introduction
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
2/48
Chaitr! "!r # L!$ roc%dur!$ d!
r!dr!$$!&!nt '$cal
S!ction " # l!$ roc%dur!$ d! r!cti'cation$ '$cal!$
Paragraphe 1 : la notifcation Paragraphe 2 : La Procédure normale derectifcation des impositions Paragraphe 3 : la Procédure accélérée derectifcation des impositionsParagraphe 4 : Dispositions particulièresParagraphe 5 : la nullité de la procédure de rectifcation
S!ction ( # l!$ co&&i$$ion$ d! ta)ationParagraphe 1 : les commissions locales de taxationParagraphe 2 : la commission nationale de recours fscaleParagraphe 3 : la commission locale communaleParagraphe 4 : riti!ues du tra"ail des commissions
Chaitr! (%&! # l!$ *aranti!$ du
contri+ua+l! ,ac! au r!dr!$$!&!nt '$cal
S!ction " # l!$ *aranti!$ du contri+ua+l! ,ac! au
ou-oir d! r!dr!$$!&!nt d! l.ad&ini$tration
S!ction ( # l!$ *aranti!$ du contri+ua+l! ,ac! au
ou-oir d! $anction$ d! l.ad&ini$tration
Conclu$ion
Introduction
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
3/48
L! droit '$cal !$t ordinair!&!nt d%'ni co&&! %tant l.!n$!&+l! d!$
r/*l!$ d%t!r&inant l! cha& d.alication0 l! tari, !t l!$ &odalit%$ d!
r!cou-r!&!nt d!$ i&o$ition$1
L! $2$t/&! '$cal &arocain !$t Ba$% $ur l! rinci! d! d%claration
3ui !ut $! d%'nir co&&! « l’acte initial par lequel le contribuable
reconnaît entrer dans le champ d’application de l’une des
dispositions du CGI et engage de ce fait, avec l’administration, un
dialogue de nature à permettre à celle-ci d’établir, sur des bases
en principe eactes, une cotisation d’imp!t 41
La d%claration r%$!nt! d!u) trait$ &a5!ur$ 3u.il i&ort! d!
r%ci$!r ici #
D.un! art0 !ll! !$t un! ,or&alit% initial!0 !)r!$$ion d.un
act! d! -olont% du contri+ua+l! our $! con,or&!r au cadr! l%*al
alica+l! 6 $on i&o$ition1 D.autr! art0 !ll! !$t un act! d.in,or&ation $ur la
li3uidation d! l.i&o$ition !n ortant 6 la connai$$anc! d!
l.ad&ini$tration l.%-aluation ,ait! ar l! contri+ua+l! d! $!$ +a$!$
d.i&o$ition1
C.!$t dan$ c! $!n$ 3u! l! l%*i$lat!ur lui a con,%r% un! -al!ur
d%t!r&inant! our l! choi) !t l! d%roul!&!nt d! la roc%dur! d.i&o$ition
6 l.!ncontr! du contri+ua+l!"1 Il l.a &7&! %ri*% !n un! ,or&alit%
$u+$tanti!ll! dont l! non8r!$!ct !$t $%-/r!&!nt r%ri&and% ar l! droit
'$cal1
La luart d!$ i&9t$ $uo$!nt un! initiati-! d! d%claration d! la
art d!$ a$$u5!tti$ :IS0 TVA0 Droit$ d.Enr!*i$tr!&!nt$ !tc1;1 D.autr!$
i&9t$0 lu$ $i&l!$ 6 c!rn!r 6 la +a$!0 $ont lut9t r%l!-%$ 6 la $ourc! :IR
$ur l!$ $alair!$0 r%l/-!&!nt$ $ur l!$ lac!&!nt$ 'nanci!r$;0 $ur un! +a$!
%*al!&!nt d%clarati-! ar l!$ or*ani$&!$ r!$on$a+l!$ d!$ r%l/-!&!nt$
:E&lo2!ur$0 Ban3u!$ !tc1;1
" #hèse de doctorat de $halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans lecadre du contr(le fscal en droit marocain ) uni"ersité de *reno'le 2+11 P ,243
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
4/48
L! ,ait 3u! l! $2$t/&! $oit d%clarati, &!t l.ad&ini$tration !n
$ituation d! $u$icion !r&an!nt! -i$868-i$ du contri+ua+l!1 Par aill!ur$
l.ad&ini$tration '$cal! di$o$ant 3ua$i&!nt du &onool! d!
l.int!rr%tation d!$ t!)t!$0 a d! ,ait 0un ou-oir d! r!dr!$$!&!nt r!$3u!
$an$ li&it!0 dont !ll! ,ait u$a*! lar*!&!nt0 c! 3ui *%n/r! un! $ituation d!
!ur !t d.in5u$tic!1 La r!lation !ntr! Ad&ini$tration Fi$cal! !t
Contri+ua+l!$ !$t ain$i tr/$ lar*!&!nt con !ll! $2&+oli$! d!$
ou-oir$ %t!ndu$ !n &ati/r! d! contr9l! > !ll! !$t l.arch%t2! d.un!
ad&ini$tration ui$$ant! !t $tructur%! a-!c la3u!ll! il !$t di?cil!
d@!ntr!t!nir un dialo*u! %*alitair!1(
L!$ $!nti&!nt$ du cito2!n8contri+ua+l! $! con,ond!nt # il !$t0 d@un!
,aon *%n%ral! contr! l.i&9t !t contr! l!$ ad&ini$tration$ char*%!$ d!
l.a$$!oir !t d! l! !rc!-oir1 C! r!5!t lat!nt !ut r!ndr! d!$ ,or&!$ !t un
cont!nu oliti3u!$ 3uand il $! d%-!lo! $ur un t!rrain %cono&i3u! !t
$ocial articuli/r!&!nt roic!0 !t $! &ani,!$t! $urtout ar d!$
co&ort!&!nt$ ,raudul!u) a'n d.%cha!r l! lu$ au) i&9t$ ou d!
&ini&i$!r l!ur$ &ontant$1
C.!$t 6 c! ni-!au8l6 3u.aarait l.i&ortanc! d! contr9l! '$cal 3ui
-i$! 6 -%ri'!r la $inc%rit% d!$ %l%&!nt$ d%clar%$ ar l!$ contri+ua+l!$ !t0
l! ca$ %ch%ant 6 r%ar!r l!$ o&i$$ion$ ou l!$ in!)actitud!$1
La corr!ction !t l! r%ta+li$$!&!nt d! c!$ %cart$0 $.in$crit dan$ l!
cadr! d! c! 3u.on a!ll! l! r!dr!$$!&!nt '$cal!1
(#hierr- L.M/0# L0 #/../L0 .0 . L6.DM7#.# 7.L0, page1+3
#hierr- L.M/0#L0 #/../L0 .0 . L6.DM7#.# 7.L0, page1+2
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
5/48
"u’est-ce qu’on entend par redressement #scale $
Dan$ l! 5ar*on d! l@ad&ini$tration '$cal!0 l! r!dr!$$!&!nt '$cal0
a!l%! %*al!&!nt roo$ition d! r!cti'cation '$cal!0 !$t un! o%ration
diri*%! ar l.ad&ini$tration '$cal! a'n d! r!cti'!r la +a$!
d@i&o$ition d@un contri+ua+l!1 Ell! -i$! 6 corri*!r tout! in$u?$anc!0
in!)actitud!0 o&i$$ion ou di$$i&ulation dan$ l!$ %l%&!nt$ d%clar%$1 L! ca$
%ch%ant0 un! i&o$ition $ul%&!ntair! a$$orti! d.a&!nd!$ ou %nalit%$
ourra 7tr! !=!ctu%!1
Pour c! ,air! l.ad&ini$tration0 utili$!0 l!$ %l%&!nt$ !n $a o$$!$$ion
!t !ntr! dan$ un ch!&in!&!nt d! Noti'cation R%on$!$ a-!c l!
contri+ua+l! our a$$!oir $a +a$! i&o$a+l! ou du &oin$ trou-!r un
t!rrain d.!nt!nt! co&&un1
Tout!,oi$ 0 6 d%,aut d.accord 0la roc%dur! d!-i!nt %rill!u$! !t d!
lon*u! hal!in! our l!$ d!u) arti!$ a-!c un! r%ond%ranc! d!$
r%ro*ati-!$ ad&ini$trati-!$ $ur c!ll!$ du contri+ua+l! 1La $anction !$t
ici d.i&ortanc!0 ui$3u! c.!$t l! r%*i&! d! d%t!r&ination d!
l.a$$i!tt! d! l.i&o$ition 3ui $! trou-! +oul!-!r$% # la roc%dur!d.%-aluation !t d! ta)ation d.o?c! $ul%! alor$ la roc%dur! d!
r!dr!$$!&!nt contradictoir!1
L! '$c $@!=orc! d@!)li3u!r $on action !t d! la 5u$ti'!r au no& d! la
lutt! contr! la ,raud! '$cal!0 c.!$t our c!la 3u.il a &i$ !n lac! un
ar$!nal l%*i$lati,0 cont!nu dan$ d! l! cod! *%n%ral d!$ i&9t$0 3ui
or*ani$! l!$ roc%dur!$ d! r!cti'cation1
La r%$!nt! %tud! $! roo$! d! trait!r du r!dr!$$!&!nt '$cal 6
tra-!r$ l!$ di=%r!nt!$ roc%dur!$ 3ui l! r%*i$$!nt 8 chaitr! "!r8 tout !n
&!ttant l.acc!nt $ur l!$ r9l!$ d!$ co&&i$$ion$ d! ta)ation0 l!$ ca$ d!
nullit%$ &ai$ %*al!&!nt l!$ criti3u!$ attach%!$ 6 l!ur &i$$ion$ > !n
$!cond chaitr! nou$ nou$ !nch!ron$ $ur l!$ *aranti!$ donn%!$ au
contri+ua+l! ,ac! au) ou-oir$ du '$c 1
http:88droit9sa"oir9r8redressement;fscal8
https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Base_d%27imposition&action=edit&redlink=1https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Base_d%27imposition&action=edit&redlink=1https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Base_d%27imposition&action=edit&redlink=1https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Base_d%27imposition&action=edit&redlink=1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
6/48
Chaitr! "!r #L!$ roc/dur!$ d!
r!dr!$$!&!nt '$cal
S!ction " # l!$ roc%dur!$ d! r!cti'cationL! $2$t/&! '$cal &arocain r!o$! !$$!nti!ll!&!nt $ur l! r%*i&!
d%clarati,1 A c! titr!0 c! $ont l!$ contri+ua+l!$ 3ui %ta+li$$!nt l!ur$
d%claration$ '$cal!$ !t roc/d!nt 6 la li3uidation !t au ai!&!nt d!
l.i&9t $ou$ l!ur ror! r!$on$a+ilit%1
C! r%*i&! co&ortant ar la ,orc! d!$ cho$!$ d!$ ri$3u!$ d.!rr!ur$
!t d.o&i$$ion$0 n! !ut li&it!r l!$ t!ntati-!$ d! ,raud!0 $an$ arl!r d!$
di-!r*!nc!$ d.int!rr%tation d!-ant la di-!r$it% d!$ $ituation$ n%!$ d!l.alication d!$ di$o$ition$ '$cal!$1 Dan$ c! $!n$ la l%*i$lation '$cal!
&arocain! a r%-u! un! roc%dur! d! r!cti'cation !n -u! d! alli!r au)
di-!r$ %cart$ 3ui !u-!nt naitr! !ntr! l! '$c d.un! art !t l! contri+ua+l!
d.autr! autr! art > a c!t !=!t l.on !ut di$tin*u!r !ntr! 0un! roc%dur!
nor&al! : (; un! autr! acc%l%r%! :; d!$ di$o$ition$ articuli/r!$
: ;0 ain$i 3u! l!$ ca$ d! nullit% d!$ dit!$ roc%dur!$ :; > Mai$ a-ant
d! trait!r d!$ roc%dur!$ 6 ror!&!nt arl%0 il 2 a li!u d! trait!r d.un
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
7/48
%l%&!nt r%cur!nt ,ai$ant arti! int%*rant! d! c!ll!$8ci 0c!lui d! la
noti'cation: ";1
Para*rah! " # La noti'cation
L.articl! ("G $tiul! 3u! la noti'cation !$t !=!ctu%! 6 l.adr!$$! indi3u%!
ar l! contri+ua+l! dan$ $!$ d%claration$0 act!$ ou corr!$ondanc!$
co&&uni3u%$ 6 l.in$!ct!ur d!$ i&9t$ d! $on li!u d.i&o$ition0 $oit ar l!ttr!
r!co&&and%! a-!c accu$% d! r%c!tion0 $oit ar r!&i$! !n &ain ror! ar
l.int!r&%diair! d!$ a*!nt$ a$$!r&!nt%$ d! l.ad&ini$tration '$cal!0 d!$ a*!nt$ du
*r!=!0 d!$ hui$$i!r$ d! 5u$tic! ou ar -oi! ad&ini$trati-!1
L! docu&!nt 6 noti'!r doit 7tr! r%$!nt% 6 l.int%r!$$% ar l.a*!nt
noti'cat!ur $ou$ li ,!r&%1
La r!&i$! !$t con$tat%! ar un c!rti'cat d! r!&i$! %ta+li !n dou+l!
!)!&lair!0 $ur un i&ri&% ,ourni ar l.ad&ini$tration1 Un !)!&lair! d! c!
c!rti'cat !$t r!&i$ 6 l.int%r!$$%1
L! c!rti'cat d! r!&i$! doit co&ort!r l!$ indication$ $ui-ant!$ #
8 l! no& !t la 3ualit% d! l.a*!nt noti'cat!ur >
8 la dat! d! la noti'cation >
8 la !r$onn! 6 3ui l! docu&!nt a %t% r!&i$ !t $a $i*natur!1
Si c!lui 3ui r!oit la noti'cation n! !ut ou n! -!ut $i*n!r l! c!rti'cat0
&!ntion !n !$t ,ait! ar l.a*!nt 3ui a$$ur! la r!&i$!1 Dan$ tou$ l!$ ca$0 c!t a*!nt
$i*n! l! c!rti'cat !t l! ,ait ar-!nir 6 l.in$!ct!ur d!$ i&9t$ conc!rn%1
Si c!tt! r!&i$! n.a u 7tr! !=!ctu%!0 l! contri+ua+l! n.a2ant a$ %t%
r!ncontr%0 ni !r$onn! our lui0 &!ntion !n !$t ,ait! $ur l! c!rti'cat0 l!3u!l !$t
$i*n% ar l.a*!nt !t r!tourn% 6 l.in$!ct!ur -i$% 6 l.alin%a r%c%d!nt1
L! docu&!nt !$t con$id%r% a-oir %t% -ala+l!&!nt noti'% #
"H8 $.il !$t r!&i$ #
8 !n c! 3ui conc!rn! l!$ !r$onn!$ h2$i3u!$ $oit 6 !r$onn!0 $oit 6
do&icil!0 !ntr! l!$ &ain$ d! ar!nt$0 d.!&lo2%$0 ou d! tout! autr! !r$onn!
ha+itant ou tra-aillant a-!c l! d!$tinatair! ou0 !n ca$ d! r!,u$ d! r%c!tion dudit
docu&!nt ar/$ l.%coul!&!nt d.un d%lai d! di) :"; 5our$ 3ui $uit la dat! du r!,u$
d! r%c!tion >
8 !n c! 3ui conc!rn! l!$ $oci%t%$ !t l!$ *rou!&!nt$ -i$%$ 6 l.articl! ( du
CI0 !ntr! l!$ &ain$ d! l.a$$oci% rincial0 d! l!ur r!r%$!ntant l%*al0
d.!&lo2%$0 ou d! tout! autr! !r$onn! tra-aillant a-!c l! contri+ua+l!
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
8/48
d!$tinatair! ou0 !n ca$ d! r!,u$ d! r%c!tion du dit docu&!nt ar/$ l.%coul!&!nt
d.un d%lai d! di) :"; 5our$ 3ui $uit la dat! du r!,u$ d! r%c!tion1
(H8 $.il n.a u 7tr! r!&i$ au contri+ua+l! 6 l.adr!$$! 3u.il a
co&&uni3u%! 6 l.in$!ct!ur d!$ i&9t$ lor$3u! l.!n-oi du docu&!nt a %t%
,ait ar l!ttr! r!co&&and%! a-!c accu$% d! r%c!tion ou ar
l.int!r&%diair! d!$ a*!nt$ du *r!=!0 d!$ hui$$i!r$ d! 5u$tic! ou ar -oi!
ad&ini$trati-! !t 3u.il a %t% r!tourn% a-!c la &!ntion non r%cla&%0
chan*!&!nt d.adr!$$!0 adr!$$! inconnu! ou inco&l/t!0 locau) ,!r&%$ ou
contri+ua+l! inconnu 6 l.adr!$$! indi3u%!1 Dan$ c!$ ca$0 l! li !$t
con$id%r% a-oir %t% r!&i$0 ar/$ l.%coul!&!nt d.un d%lai d! di) :"; 5our$
3ui $uit la dat! d! la con$tatation d! l.%ch!c d! la r!&i$! du li r%cit%1
A l.i$$u! du contr9l! $ur lac!0 $i l! -%ri'cat!ur n! trou-! aucun!
ano&ali!0 il doit !n a-i$!r la $oci%t% ar un! l!ttr! r!co&&and%! a-!c
accu$%! d! r%c!tion :LRAR;1 Par contr!0 $.il !$t a&!n% 6 r!dr!$$!r la +a$!
d.i&o$ition d%clar%! ar l.!ntr!ri$!0 il doit alor$ noti'!r 6 la $oci%t%
l.!n$!&+l! d!$ r!dr!$$!&!nt$ 3u.il !n-i$a*! d.!=!ctu!r1 C.!$t alor$ l!
d%+ut d.un! roc%dur! nor&al! 0 dit! au$$i contradictoir! !ntr!
l.ad&ini$tration '$cal! !t l.!ntr!ri$! -%ri'%!1
Para*rah! ( # La Proc%dur! nor&al! d! r!cti'cationd!$ i&o$ition$
S!lon l.articl! (( du cod! *%n%ral d!$ i&9t$ ("0 l.in$!ct!ur d!$
i&9t$ !ut 7tr! a&!n% 6 r!cti'!r #
8 l!$ +a$!$ d.i&o$ition >
8 l!$ &ontant$ d!$ r!t!nu!$ !n &ati/r! d! r!-!nu$ $alariau) >
8 l!$ ri) ou d%claration$ !$ti&ati-!$0 !)ri&%$ dan$ l!$ act!$ !t
con-!ntion$1
L!$ +a$!$0 l!$ &ontant$ !t l!$ ri) $u$-i$%$ !u-!nt r%$ult!r $oit d!
la d%claration du contri+ua+l!0 d! l.!&lo2!ur ou du d%+ir!nti!r :!r$onn!3ui a un! r!nt! 6 $on d%+it;0 $oit d.un! ta)ation d.o?c!1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
9/48
Dan$ c! ca$0 l.in$!ct!ur noti'! au) contri+ua+l!$0 durant l!$ $i) :; &oi$
3ui $ui-!nt la dat! d! la 'n du contr9l! '$cal !t dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ 6
l.articl! ("G du &7&! cod! #
8 l!$ &oti,$0 la natur! !t l! &ontant d%taill% d!$ r!dr!$$!&!nt$ !n-i$a*%$
!n &ati/r! d.i&9t $ur l!$ $oci%t%$0 d.i&9t $ur l! r!-!nu ou d! ta)! $ur la
-al!ur a5out%! >
8 la nou-!ll! +a$! d!-ant $!r-ir d.a$$i!tt! 6 la li3uidation d!$ droit$
d.!nr!*i$tr!&!nt ain$i 3u! l! &ontant d!$ droit$ co&l%&!ntair!$
r%$ultant$ d! c!tt! +a$!1
L.in$!ct!ur d!$ i&9t$ in-it! l!$ contri+ua+l!$ 6 roduir! l!ur$
o+$!r-ation$ dan$ un d%lai d! tr!nt! :; 5our$ $ui-ant la dat! d!
r%c!tion d! la l!ttr! d! noti'cation1
A d%,aut d! r%on$! dan$ l! d%lai r!$crit0 l!$ droit$
co&l%&!ntair!$ $ont &i$ !n r!cou-r!&!nt !t n! !u-!nt 7tr! cont!$t%$
3u! dan$ l!$ condition$ r%-u!$ 6 l.articl! ( du CI1
Si l!$ o+$!r-ation$ d!$ int%r!$$%$ ar-i!nn!nt 6 l.in$!ct!ur dan$
l! d%lai r!$crit !t $i c! d!rni!r l!$ !$ti&! non ,ond%!$0 !n tout ou !n
arti!0 il l!ur noti'!0 dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ 6 l.articl! ("G r!lati, 6 la
noti'cation1
Dan$ un d%lai &a)i&u& d! $oi)ant! :; 5our$ $ui-ant la dat! d!
r%c!tion d! l!ur r%on$!0 l!$ &oti,$ d! $on r!5!t arti!l ou total0 ain$i 3u!
la +a$! d.i&o$ition 3ui lui arait d!-oir 7tr! r!t!nu! !n l!ur ,ai$ant
connatr!0 3u! c!tt! +a$! $!ra d%'niti-! $.il$ n! $! our-oi!nt a$ d!-ant
la co&&i$$ion local! d! ta)ation0 dan$ un d%lai d! tr!nt! :; 5our$
$ui-ant la dat! d! r%c!tion d! c!tt! d!u)i/&! l!ttr! d! noti'cation1
L.in$!ct!ur r!oit l!$ r!3u7t!$ adr!$$%!$ 6 la co&&i$$ion local! d!
ta)ation0 l!$ tran$&!t a-!c l!$ docu&!nt$ r!lati,$ au) act!$ d! la
roc%dur! contradictoir! !r&!ttant 6 ladit! co&&i$$ion d! $tatu!r1
Un d%lai &a)i&u& d! 3uatr! :; &oi$ !$t ')% our la
co&&unication ar l.ad&ini$tration d!$ r!3u7t!$ !t docu&!nt$ r%cit%$ 6
.rticle 4 de la loi de fnances n< 11+;13 pour l=année 'udgétaire 2+149
.rticle > de la loi de fnances n< 4?;+@ pour l=année 'udgétaire 2+1+9
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
10/48
la co&&i$$ion local! d! ta)ation 6 co&t!r d! la dat! d! noti'cation 6
l.ad&ini$tration du our-oi du contri+ua+l! d!-ant ladit! co&&i$$ion1
L!$ d%ci$ion$ d! la co&&i$$ion local! d! ta)ation !u-!nt ,air!
l.o+5!t $oit ar l!$ contri+ua+l!$0 $oit ar l.ad&ini$tration0 d.un r!cour$
d!-ant la Co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal r%-u! 6 l.articl! (( du
CI1
L! r!cour$ du contri+ua+l! !$t r%$!nt% $ou$ ,or&! d! r!3u7t!
adr!$$%! 6 ladit! co&&i$$ion ar l!ttr! r!co&&and%! a-!c accu$% d!
r%c!tion0 c!lui d! l.ad&ini$tration !$t r%$!nt% ar l! dir!ct!ur *%n%ral
d!$ i&9t$ ou la !r$onn! d%l%*u%! ar lui 6 c!t !=!t !t adr!$$% 6 ladit!
co&&i$$ion dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ our la noti'cation1
La r!3u7t! d!$ contri+ua+l!$ d%'nit l.o+5!t du d%$accord !t conti!nt
un !)o$% d!$ ar*u&!nt$ in-o3u%$1
L! r!cour$ du contri+ua+l! ou d! l.ad&ini$tration d!-ant la
co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal doit $! ,air! dan$ un d%lai
&a)i&u& d! $oi)ant! :; 5our$ $ui-ant la dat! d! la noti'cation au)
arti!$ $u$-i$%!$ d! la d%ci$ion d! la co&&i$$ion local! d! ta)ation1
L! d%,aut d! r!cour$ dan$ l! d%lai d! $oi)ant! :; 5our$ r%-u ci8
d!$$u$ !$t con$id%r% co&&! un! acc!tation tacit! d! la d%ci$ion d! la
co&&i$$ion local! d! ta)ation1
Lor$3u! l!$ contri+ua+l!$ ou l.ad&ini$tration $ai$i$$!nt la
co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal0 c!ll!8ci #
8 d.un! art0 !n in,or&! l.autr! arti!0 dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ our
la noti'cation 0 dan$ l! d%lai d! tr!nt! :; 5our$ $ui-ant la dat! d!
r%c!tion du r!cour$ !n lui co&&uni3uant coi! d! la r!3u7t! dont !ll! a
%t% $ai$i! >
8 d.autr! art0 d!&and! 6 l.ad&ini$tration0 dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$
6 l.articl! ("G ci8d!$$u$0 d! lui tran$&!ttr! l!$ docu&!nt$G r!lati,$ au)
act!$ d! la roc%dur! contradictoir! !r&!ttant 6 la co&&i$$ion national!
.rticle > de la loi de fnances n< 43;1+ pour l=année 'udgétaire 2+11
.rticle > de la loi de fnances n
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
11/48
du r!cour$ '$cal d! $tatu!r $ur l.a=air! 3ui lui !$t $ou&i$! dan$ l! d%lai d!
tr!nt! :; 5our$ $ui-ant la dat! d! r%c!tion d! ladit! d!&and!1
A d%,aut d! co&&unication d!$ docu&!nt$ r%cit%$" dan$ l! d%lai
r!$crit0 l!$ +a$!$ d.i&o$ition n! !u-!nt 7tr! $u%ri!ur!$ #
8 $oit 6 c!ll!$ d%clar%!$ ou acc!t%!$ ar l!$ int%r!$$%$0 $.il$ ont
r%$!nt% l!ur r!cour$ d!-ant la co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal
dan$ l! d%lai l%*al >
8 $oit 6 c!ll!$ ')%!$ ar la co&&i$$ion local! d! ta)ation0 dan$ l!
ca$ contrair!1
La co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal in,or&! l!$ d!u) arti!$
d! la dat! 6 la3u!ll! !ll! ti!nt $a r%union0 tr!nt! :; 5our$ au &oin$ a-ant
c!tt! dat! dan$ l!$ ,or&!$ d.u$a*!1
Sont i&&%diat!&!nt %&i$ ar -oi! d! r9l!""0 %tat d! roduit$ ou
ordr! d! r!c!tt!$0 l!$ droit$ $ul%&!ntair!$0 l!$ &a5oration$0 l!$ a&!nd!$
!t l!$ %nalit%$ 2 a=%r!nt!$ d%coulant d!$ i&o$ition$ %ta+li!$ #
8 our d%,aut d! r%on$! ou d! r!cour$ dan$ l!$ d%lai$ r!$crit$ ci8
d!$$u$ indi3u%$
8 ar/$ accord arti!l ou total conclu ar %crit !ntr! l!$ arti!$ au
cour$ d! la roc%dur! d! r!cti'cation >
8 ar/$ la d%ci$ion d! la co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal >
8 our l!$ r!dr!$$!&!nt$ n.a2ant a$ ,ait l.o+5!t d.o+$!r-ation$ d! la
art du contri+ua+l! au cour$ d! la roc%dur! d! r!cti'cation1
L!$ d%ci$ion$ d%'niti-!$ d!$ co&&i$$ion$ local!$ d! ta)ation !t
c!ll!$ d! la co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal $ont $u$c!ti+l!$ d!
G .rticle > de la loi de fnances n< 4+;+? pour l=année 'udgétaire 2++@
" .rticle > de la loi de fnances n< 4+;+? pour l=année 'udgétaire 2++@9
"" ecou"rement par "oie de r(le : A(leA désigne une liste de contri'ua'lesrede"a'les d6un imp(t déterminé9 Aecou"rement par "oie de r(leA désigne ainsi
le ait !u6une liste de contri'ua'les est éta'lie préala'lement au recou"rementde l6imp(t9
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
12/48
r!cour$ d!-ant l! tri+unal co&%t!nt con,or&%&!nt au) di$o$ition$ d!
l.articl! (( du CI1
Para*rah! # la Proc%dur! acc%l%r%! d!
r!cti'cation d!$ i&o$ition$
La roc%dur! contradictoir!"( acc%l%r%! !$t &i$! !n Ou-r! !n ca$ d!
r!hau$$!&!nt !t d! la d%claration $ou$crit! $uit! #
IS # c!$$ion0 c!$$ation ou tran$,or&ation d! la ,or&! 5uridi3u! d.un!
$oci%t% !ntranant $an$ !)clu$ion du do&ain! d! l.i&9t $ur l!$ $oci%t%$
:IS; ou la cr%ation d.un! !r$onn! &oral! nou-!ll! > TVA # c!$$ion ouc!$$ation >
¬ IR # D%art du Maroc ou d%c/$1
L!$ r/*l!$ d! noti'cation !t d! r!cour$ r%*i$$ant c!tt! roc%dur!
acc%l%r%! $ont r!$3u! id!nti3u!$ 6 c!ll!$ r%-u!$ our l! ca$ d! la
roc%dur! nor&al!0 a-!c la $!ul! di=%r!nc! 3u.au ni-!au d! la roc%dur!
acc%l%r%!0 l.i&9t $ul%&!ntair! corr!$ond au) r!cti'cation$ roo$%!$
dan$ l! cadr! d! la (/&! l!ttr! d! noti'cation doit 7tr! &i$ !nr!cou-r!&!nt a-ant l.int!r-!ntion d!$ co&&i$$ion$ local! !t national!1
Ain$i S!lon l.articl! ((" du CI0 $tiul! 3u! # l.in$!ct!ur d!$ i&9t$
!ut 7tr! a&!n% 6 r!cti'!r !n &ati/r! d.i&9t $ur l!$ $oci%t%$0 d.i&9t
$ur l! r!-!nu !t d! ta)! $ur la -al!ur a5out%! #
8 l! r%$ultat '$cal d! la d!rni/r! %riod! d.acti-it% non cou-!rt! ar
la r!$crition !n ca$ d! c!$$ion0 c!$$ation total!0 r!dr!$$!&!nt ou d!li3uidation 5udiciair! ou tran$,or&ation d! la ,or&! 5uridi3u! d.un!
!ntr!ri$! !ntranant0 $oit $on !)clu$ion du do&ain! d! l.i&9t $ur l!$
$oci%t%$ ou d! l.i&9t $ur l! r!-!nu0 $oit la cr%ation d.un! !r$onn!
&oral! nou-!ll! >
"( La raude fscale et le contr(le des entreprises au Maroc mémoire du c-clesupérieur de l= 0. 2++>,p 5?
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
13/48
8 l!$ d%claration$ d%o$%!$ ar l!$ contri+ua+l!$ 3ui c!$$!nt d.a-oir
au Maroc un do&icil! '$cal ou un %ta+li$$!&!nt rincial0 ou ar l!$
a2ant$ droit d!$ contri+ua+l!$ d%c%d%$ >
8 l!$ d%claration$ d!$ contri+ua+l!$ 3ui c/d!nt d!$ -al!ur$
&o+ili/r!$ !t autr!$ titr!$ d! caital !t d! cr%anc! >
8 l!$ &ontant$ d!$ r!t!nu!$ d%clar%!$ ar l!$ !&lo2!ur$ ou
d%+ir!nti!r$ 3ui c!$$!nt l!ur acti-it%0 3ui tran$,/r!nt l!ur cli!nt/l! ou 3ui
tran$,or&!nt la ,or&! 5uridi3u! d! l!ur !ntr!ri$! >
8 l!$ i&o$ition$ initial!$0 !n &ati/r! d! ta)! $ur la -al!ur a5out%!0
d! la d!rni/r! %riod! d.acti-it% non cou-!rt! ar la r!$crition0 !n ca$
d! c!$$ion d.!ntr!ri$! ou d! c!$$ation d.acti-it%1
Dan$ c!$ ca$0 il noti'! au) contri+ua+l!$ durant l!$ $i) :; &oi$ 3ui
$ui-!nt la dat! d! la 'n du contr9l! '$cal !t dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ d!
noti'cation$0 l!$ &oti,$0 l! &ontant d%taill% d!$ r!dr!$$!&!nt$ !n-i$a*%$
!t la +a$! d.i&o$ition r!t!nu!"1
L!$ int%r!$$%$ di$o$!nt d.un d%lai d! tr!nt! :; 5our$ $ui-ant la
dat! d! la r%c!tion d! la l!ttr! d! noti'cation our ,or&ul!r l!ur r%on$!
!t roduir!0 $.il 2 a li!u0 d!$ 5u$ti'cation$1 A d%,aut d! r%on$! dan$ l!
d%lai r!$crit0 l.i&o$ition !$t %ta+li! !t n! !ut 7tr! cont!$t%! $ui-ant l!$
di$o$ition$ r%-u!$ ar l.articl! ( du CI1
Si dan$ l! d%lai r%-u0 d!$ o+$!r-ation$ ont %t% ,or&ul%!$ !t $i
l.in$!ct!ur l!$ !$ti&! non ,ond%!$ !n tout ou !n arti!0 il noti'! au)
int%r!$$%$0 dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ 6 l.articl! ("G ci8d!$$u$0 dan$ un d%lai
&a)i&u& d! $oi)ant! :; 5our$ $ui-ant la dat! d! r%c!tion d! la
r%on$! d!$ int%r!$$%$0 l!$ &oti,$ d! $on r!5!t arti!l ou total0 ain$i 3u!
l!$ +a$!$ d.i&o$ition r!t!nu!$ !n l!ur ,ai$ant $a-oir 3u.il$ ourront
cont!$t!r l!$dit!$ +a$!$ d!-ant la co&&i$$ion local! d! ta)ation r%-u! 6
l.articl! (( ci8d!$$ou$0 dan$ un d%lai d! tr!nt! :; 5our$ $ui-ant la dat!
d! r%c!tion d! la d!u)i/&! l!ttr! d! noti'cation1
L.in$!ct!ur %ta+lit l!$ i&o$ition$ $ur l!$ +a$!$ adr!$$%!$ au
contri+ua+l! dan$ la d!u)i/&! l!ttr! d! noti'cation r%cit%!1
" .rticle 4 de la loi de fnances n< 11+;13 pour l=année 'udgétaire 2+14
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
14/48
A d%,aut d! our-oi d!-ant la co&&i$$ion local! d! ta)ation0
l.i&o$ition %&i$! n! !ut 7tr! cont!$t%! 3u! dan$ l!$ condition$ r%-u!$
6 l.articl! ( du CI1
L! r!cour$ d!-ant la co&&i$$ion local! d! ta)ation0 la co&&i$$ion
national! du r!cour$ '$cal !t0 l! ca$ %ch%ant0 d!-ant l! tri+unal co&%t!nt
$.!)!rc! dan$ l!$ condition$ ')%!$ ar l.articl! ((0 r!lati, 6 la roc%dur!
nor&al! d! r!cti'cation1
En ca$ d! c!$$ation total! d.acti-it% $ui-i! d! li3uidation0 la
noti'cation du r%$ultat d! -%ri'cation d! co&ta+ilit%0 doit 7tr! adr!$$%! 6
l.!ntr!ri$! a-ant l.!)iration du d%lai d.un an $ui-ant la dat! du d%9t d!
la d%claration d%'niti-! du r%$ultat 'nal d! la li3uidation" 1
Para*rah! # Di$o$ition$ articuli/r!$
9; Dispositions particulières B l=imp(t sur les sociétés et B l=imp(t sur
le re"enu :
R%*ulari$ation d! l.i&9t r!t!nu 6 la $ourc! #
L.Articl! ((( du CI di$o$! 3u! # l.in$!ct!ur d!$ i&9t$ !ut 7tr!
a&!n% 6 aort!r d!$ r!cti'cation$ au &ontant d! l.i&9t r!t!nu 6 la
$ourc!0 3u! c!lui8ci r%$ult! d.un! d%claration ou d.un! r%*ulari$ation our
d%,aut d! d%claration #
8 d!$ roduit$ d!$ action$0 art$ $ocial!$ !t r!-!nu$ a$$i&il%$ r%-u$
6 l.articl! " ci8d!$$u$ >
8 d!$ roduit$ d! lac!&!nt 6 r!-!nu ')!0 r%-u$ 6 l.articl! " ci8
d!$$u$ >
8 d!$ ro't$ $ur c!$$ion$ d! -al!ur$ &o+ili/r!$ !t autr!$ titr!$ d!
caital !t d! cr%anc!0 $ou&i$ 6 l.i&9t r!t!nu 6 la $ourc!0 r%-u$ 6
l.articl! "8II8B ci8d!$$u$ >
8 d!$ r%&un%ration$ a2%!$ 6 d!$ !r$onn!$ h2$i3u!$ ou &oral!$
non r%$id!nt!$1
" .rticle ? de la loi de fnances n< 3?9+> pour l=année 'udgétaire 2++?
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
15/48
Dan$ c!$ ca$0 il noti'! au) contri+ua+l!$ char*%$ d! la r!t!nu! 6 la
$ourc!0 ar l!ttr! d.in,or&ation0 dan$ l!$ ,or&!$ r%-u!$ 6 l.articl! ("G ci8
d!$$u$0 l!$ r!dr!$$!&!nt$ !=!ctu%$ !t %ta+lit l!$ i&o$ition$ $ur l!$
&ontant$ arr7t%$ ar l.ad&ini$tration1
C!$ i&o$ition$ n! !u-!nt 7tr! cont!$t%!$ 3u! dan$ l!$ condition$
r%-u!$ 6 l.articl! (1
8Lor$3u! la r!cti'cation du r%$ultat '$cal !n &ati/r! d.i&9t $ur l!$
$oci%t%$ a un! incid!nc! $ur la +a$! du roduit d!$ action$0 art$ $ocial!$
!t r!-!nu$ a$$i&il%$0 l.in$!ct!ur noti'! au) contri+ua+l!$0 dan$ l!$
condition$ r%-u!$ au) articl!$ (( !t ((" ci8d!$$u$0 l!$ r!dr!$$!&!nt$ d!
ladit! +a$!1
9; Dispositions particulières B l=imp(t sur le re"enu
a; R!cti'cation !n ca$ d.i&9t r!t!nu 6 la $ourc! au titr! d!$ r!-!nu$
$alariau) !t a$$i&il%$1
L.articl! (( du CI $tiul! 3u! L!$ !rr!ur$0 o&i$$ion$ !t
in$u?$anc!$ r!lati-!$ 6 l.i&9t r!t!nu 6 la $ourc! ar l.!&lo2!ur ou l!
d%+ir!nti!r0 n! $ont a$ r!cti'%!$ au no& du titulair! d! r!-!nu$ $alariau)
!t a$$i&il%$0 lor$3u! la d%claration du r!-!nu *lo+al0 roduit! l! ca$
%ch%ant0 !$t con,or&! au) indication$ '*urant $ur l! +ull!tin d! ai!
d%li-r% ar l.!&lo2!ur ou l! d%+ir!nti!r1
+; R!cti'cation !n &ati/r! d! ro't$ ,onci!r$
L.articl! (( %nonc! 3uant 6 lui l!$ &!$ur!$ ci ar/$ #
En &ati/r! d! ro't$ ,onci!r$0 lor$3u! au -u d! la d%claration ducontri+ua+l! r%-u! 6 l.articl! ci8d!$$u$0 l.in$!ct!ur d!$ i&9t$ !$t
a&!n% 6 aort!r d!$ r!cti'cation$ ou 6 roc%d!r 6 l.!$ti&ation du ri)
d.ac3ui$ition !tou d!$ d%!n$!$ d.in-!$ti$$!&!nt$ non 5u$ti'%!$ ou d! la
-al!ur -%nal! d!$ +i!n$ c%d%$0 il noti'! au contri+ua+l!0 dan$ l!$ ,or&!$
r%-u!$ ar l! cod! conc!rnant la noti'cation 0 la nou-!ll! +a$! r!cti'%!
ain$i 3u! l!$ &oti,$ !t l! &ontant d!$ r!dr!$$!&!nt$ !n-i$a*%$ dan$ un
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
16/48
d%lai &a)i&u& d! 3uatr! -in*t di) 5our$ :G; 5our$" $ui-ant la dat! du
d%9t d! ladit! d%claration1
Si dan$ l! d%lai d! tr!nt! :; 5our$ $ui-ant la dat! d! r%c!tion d! la
noti'cation0 l! contri+ua+l! acc!t! la +a$! d.i&o$ition 3ui lui !$t
noti'%!0 l.i&9t !$t %ta+li ar -oi! d.ordr! d! r!c!tt!$"(1
A d%,aut d! r%on$! dan$ l! d%lai r!$crit0 l.i&o$ition !$t %ta+li! !t
n! !ut 7tr! cont!$t%! 3u! dan$ l!$ condition$ r%-u!$ 6 l.articl! ( ci8
d!$$ou$1
Dan$ l! ca$ ou d!$ o+$!r-ation$ ont %t% ,or&ul%!$ ar l!
contri+ua+l! dan$ l! d%lai d! tr!nt! :; 5our$ r%cit% !t $i l.in$!ct!ur l!$
!$ti&! non ,ond%!$0 !n tout ou !n arti!0 la roc%dur! $! our$uit
con,or&%&!nt au) di$o$ition$ du II d! l.articl! ((" ci8d!$$u$1
L!$ di$$i&ulation$ r!connu!$ ar l!$ arti!$ au contrat donn!nt li!u
6 un! i&o$ition $ul%&!ntair! dan$ l! d%lai d! r!ri$! r%-u 6 l.articl!
((du CI1
Para*rah! # La nullit% d! la roc%dur! d! r!cti'cation
La roc%dur! d! r!cti'cation !$t ,ra%! d! nullit% $!lon l.articl! (( du
CI #
8 !n ca$ d! d%,aut d.!n-oi au) int%r!$$%$ d! l.a-i$ d! -%ri'cation !t
ou d! la chart! du contri+ua+l!"( dan$ l! d%lai r%-u 6 l.articl! ("(8I :"!r
alin%a; du &7&! cod! >
8 !n ca$ d! d%,aut d! noti'cation d! la r%on$! d! l.in$!ct!ur au)o+$!r-ation$ d!$ contri+ua+l!$ dan$ l! d%lai r%-u au ara*rah! II ci8
d!$$u$1
" .rticle ? de la loi de fnances n< 3?9+> pour l=année 'udgétaire 2++?9
" .rticle ? de la loi de fnances n< 3?9+> pour l=année 'udgétaire 2++?9
" .rticle > de la loi de fnances n< 43;1+ pour l=année 'udgétaire 2+119
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
17/48
L!$ ca$ d! nullit% -i$%$ ci8d!$$u$ n! !u-!nt a$ 7tr! $oul!-%$ ar l!
contri+ua+l! our la r!&i/r! ,oi$ d!-ant la co&&i$$ion national! du
r!cour$ '$cal1
A not!r 3u! l!$ &7&!$ di$o$ition$ $ont alica+l!$ !n ca$ d!
r!cti'cation d!$ +a$!$ d.i&o$ition d!$ $oci%t%$ a2ant ,ait l.o+5!t d!
,u$ion1
S!ction ( # L!$ co&&i$$ion$ d! ta)ation
%aragraphe & ' (es commissions locales de taation
L!$ co&&i$$ion$ local!$ d! ta)ation $ont in$titu%!$ ar
l.ad&ini$tration 3ui !n ')! l! $i/*! !t l! r!$$ort1
L.articl! (( trait! d!$ dit!$ co&&i$$ion$ > c!ll!$8ci connai$$!nt d!$
r%cla&ation$ $ou$ ,or&! d! r!3u7t!$ r%$!nt%!$ ar l!$ contri+ua+l!$ 3ui
o$$/d!nt l!ur $i/*! $ocial ou l!ur rincial %ta+li$$!&!nt 6 l.int%ri!ur
dudit r!$$ort1
Ell!$ $tatu!nt $ur l!$ liti*!$ 3ui l!ur $ont $ou&i$ !t doi-!nt $!
d%clar!r inco&%t!nt!$ $ur l!$ 3u!$tion$ 3u.!ll!$ !$ti&!nt ortant $ur
l.int!rr%tation d!$ di$o$ition$ l%*al!$ ou r%*l!&!ntair!$1
Cha3u! co&&i$$ion co&r!nd #
"H8 un &a*i$trat0 r%$id!nt >
(H8 un r!r%$!ntant du *ou-!rn!ur d! la r%,!ctur! ou d! la ro-inc!
dan$ l! r!$$ort d! la3u!ll! !$t $itu% l! $i/*! d! la co&&i$$ion >
H8 l! ch!, du $!r-ic! local d!$ i&9t$ ou $on r!r%$!ntant 3ui ti!nt
l! r9l! d! $!cr%tair! raort!ur >
H8 un r!r%$!ntant d!$ contri+ua+l!$ aart!nant 6 la +ranch!
ro,!$$ionn!ll! la lu$ r!r%$!ntati-! d! l.acti-it% !)!rc%! ar l!
contri+ua+l! r!3u%rant1
L! r%$id!nt d! la co&&i$$ion con-o3u! l!$ r!r%$!ntant$ d!$
contri+ua+l!$ !t d! l.ad&ini$tration0 au &oin$ 3uin! :"; 5our$ a-ant la
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
18/48
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
19/48
"H8 our l!$ r!cour$ conc!rnant l!$ contri+ua+l!$ !)!rant un!
acti-it% co&&!rcial!0 indu$tri!ll!0 arti$anal! ou a*ricol! #
l!$ r!r%$!ntant$ titulair!$ !t $ul%ant$0 !n no&+r! %*al0 $ont
d%$i*n%$0 our un! %riod! d! troi$ :; an$0 ar l! *ou-!rn!ur d! la
r%,!ctur! ou d! la ro-inc! conc!rn%!0 ar&i l!$ !r$onn!$ h2$i3u!$0
&!&+r!$ d!$ or*ani$ation$ ro,!$$ionn!ll!$ l!$ lu$ r!r%$!ntati-!$ d!$
+ranch!$ d.acti-it%$ -i$%!$ ci8d!$$u$0 '*urant $ur l!$ li$t!$ r%$!nt%!$ ar
c!$ or*ani$ation$ !t0 r!$!cti-!&!nt0 ar l!$ r%$id!nt$ d!$ cha&+r!$ d!
co&&!rc!0 d.indu$tri! !t d! $!r-ic!$0 d!$ cha&+r!$ d.arti$anat0 d!$
cha&+r!$ d.a*ricultur! !t d!$ cha&+r!$ &ariti&!$0 a-ant l! " octo+r! d!
l.ann%! r%c%dant c!ll! au cour$ d! la3u!ll! l!$ &!&+r!$ d%$i*n%$ $ont
a!l%$ 6 $i%*!r au $!in d! la co&&i$$ion local!1
(H8 our l!$ r!cour$ conc!rnant l!$ contri+ua+l!$ !)!rant d!$
ro,!$$ion$ li+%ral!$ #
l!$ r!r%$!ntant$ titulair!$ !t $ul%ant$0 !n no&+r! %*al0 $ont
d%$i*n%$0 our un! %riod! d! troi$ :; an$0 ar l! *ou-!rn!ur d! la
r%,!ctur! ou d! la ro-inc! conc!rn%!0 ar&i l!$ !r$onn!$ h2$i3u!$0
&!&+r!$ d!$ or*ani$ation$ ro,!$$ionn!ll!$ l!$ lu$ r!r%$!ntati-!$
'*urant $ur l!$ li$t!$ r%$!nt%!$ ar l!$dit!$ or*ani$ation$ a-ant l! "
octo+r! d! l.ann%! r%c%dant c!ll! au cour$ d! la3u!ll! l!$ &!&+r!$
d%$i*n%$ $ont a!l%$ 6 $i%*!r au $!in d! la co&&i$$ion local!1
La d%$i*nation d!$ r!r%$!ntant$ a li!u a-ant l! "!r 5an-i!r d!
l.ann%! au cour$ d! la3u!ll! il$ $ont a!l%$ 6 $i%*!r au $!in d!$
co&&i$$ion$ local!$1 En ca$ d! r!tard ou d.!&7ch!&!nt dan$ la
d%$i*nation d!$ nou-!au) r!r%$!ntant$0 l! &andat d!$ r!r%$!ntant$
$ortant$ !$t roro*% d.o?c! d! troi$ :; &oi$0 au &a)i&u&1
Si l! &andat d!$ r!r%$!ntant$ $ortant$ n! !ut a$ 7tr! roro*%
our 3u!l3u! cau$! 3u! c! $oit ou $i0 au r!&i!r a-ril0 l!$ nou-!au)
r!r%$!ntant$ d!$ contri+ua+l!$ n! $ont a$ !ncor! d%$i*n%$0 l!
contri+ua+l! !n !$t in,or&% dan$ l!$ ,or&!$ d.u$a*! d! noti'cation1
Dan$ c! ca$0 l! contri+ua+l! a la ,acult% d! d!&and!r au ch!, du
$!r-ic! local d!$ i&9t$ du li!u d! $on i&o$ition0 dan$ l!$ tr!nt! :;
5our$ $ui-ant la dat! d! la r%c!tion d! ladit! l!ttr!0 6 co&aratr! d!-ant
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
20/48
la co&&i$$ion local! d! ta)ation n! co&r!nant 3u! l! r%$id!nt0 l!
r!r%$!ntant du *ou-!rn!ur d! la r%,!ctur! ou d! la ro-inc! !t l! ch!,
du $!r-ic! local d!$ i&9t$1 Si0 6 l.!)iration d! c! d%lai0 aucun! d!&and!
n.!$t ,or&ul%!0 l.ad&ini$tration $ou&!t l! liti*! 6 la co&&i$$ion national!
du r!cour$ '$cal r%-u! 6 l.articl! (( ci8ar/$ !t !n in,or&! l!
contri+ua+l! dan$ un d%lai &a)i&u& d! di) :"; 5our$ $ui-ant la dat! d!
tran$&i$$ion d! la r!3u7t!1
La co&&i$$ion !ut $.ad5oindr!0 our cha3u! a=air!0 d!u) !)!rt$
au lu$0 ,onctionnair!$ ou contri+ua+l!$0 3u.!ll! d%$i*n! !t 3ui ont -oi)
con$ultati-!1 Ell! !nt!nd l! r!r%$!ntant du contri+ua+l! 6 la d!&and! d!
c! d!rni!r ou $i !ll! !$ti&! c!tt! audition n%c!$$air!1
Dan$ l!$ d!u) ca$0 la co&&i$$ion con-o3u! !n &7&! t!&$ l! ou
l!$ r!r%$!ntant$ du contri+ua+l! !t l! ou l!$ r!r%$!ntant$ d!
l.ad&ini$tration '$cal! d%$i*n%$ 6 c!t !=!t ar l.ad&ini$tration1
La co&&i$$ion l!$ !nt!nd $%ar%&!nt ou !n &7&! t!&$ $oit 6 la
d!&and! d! l.un! ou d! l.autr! arti!0 $oit lor$3u.!ll! !$ti&! l!ur
con,rontation n%c!$$air!1
L!$ d%ci$ion$ d!$ co&&i$$ion$ local!$ d! ta)ation ri$!$ dan$ l!$
a=air!$ r!lati-!$ 6 l.i&9t $ur l! r!-!nu0 au titr! d!$ ro't$ ,onci!r$ !t au)
droit$ d.!nr!*i$tr!&!nt $ont d%'niti-!$ lor$3u! l! &ontant d!$ droit$ !n
rincial !$t in,%ri!ur ou %*al 6 cin3uant! &ill! :1; dirha&$(1
L!$ d%ci$ion$ d!$ co&&i$$ion$ local!$ d! ta)ation d!-!nu!$
d%'niti-!$0 2 co&ri$ c!ll!$ ortant $ur l!$ 3u!$tion$ our l!$3u!ll!$
l!$dit!$ co&&i$$ion$ $! $ont d%clar%!$ inco&%t!nt!$0 !u-!nt 7tr!
cont!$t%!$ ar l.ad&ini$tration(" !t l! contri+ua+l!0 ar -oi! 5udiciair!1
%aragraphe ) ' (a commission nationale du recours
#scal
Il !$t in$titu% un! co&&i$$ion !r&an!nt! dit! co&&i$$ion
national! du r!cour$ '$cal4 6 la3u!ll! $ont adr!$$%$ l!$ r!cour$ contr! l!$
( .rticle > de la loi de fnances n< 4?9+@ pour l=année 'udgétaire 2+1+
(" .rticle > de la loi de fnances n< 22;12 pour l=année 'udgétaire 2+12
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
21/48
d%ci$ion$ d!$ co&&i$$ion$ local!$ d! ta)ation !t l!$ liti*!$ -i$%$ 6 l.articl!
((8 II 8 C ci8d!$$u$1
C!tt! co&&i$$ion0 3ui $i/*! 6 Ra+at0 !$t lac%! $ou$ l.autorit%
dir!ct! du Pr!&i!r &ini$tr!1
Ell! $tatu! $ur l!$ liti*!$ 3ui lui $ont $ou&i$ !t doit $! d%clar!r
inco&%t!nt! $ur l!$ 3u!$tion$ 3u.!ll! !$ti&! ortant $ur l.int!rr%tation
d!$ di$o$ition$ l%*al!$ ou r%*l!&!ntair!$1
La co&&i$$ion co&r!nd #
8 $!t :;" &a*i$trat$ aart!nant au cor$ d! la &a*i$tratur!0
d%$i*n%$ ar l! Pr!&i!r &ini$tr! $ur roo$ition du &ini$tr! d! la 5u$tic! >((
8 tr!nt! :; ,onctionnair!$0 d%$i*n%$ ar l! Pr!&i!r &ini$tr!0 $ur
roo$ition du &ini$tr! d!$ 'nanc!$0 a2ant un! ,or&ation '$cal!0
co&ta+l!0 5uridi3u! ou %cono&i3u! !t 3ui ont au &oin$ l! *rad!
d.in$!ct!ur ou un *rad! cla$$% dan$ un! %ch!ll! d! r%&un%ration
%3ui-al!nt!1 C!$ ,onctionnair!$ $ont d%tach%$ aur/$ d! la co&&i$$ion >
8 c!nt :"; !r$onn!$ du &ond! d!$ a=air!$ d%$i*n%!$ ar l!
Pr!&i!r &ini$tr! $ur roo$ition con5oint! d!$ &ini$tr!$ char*%$ du
co&&!rc!0 d! l.indu$tri! !t d! l.arti$anat0 d!$ 7ch!$ &ariti&!$ !t du
&ini$tr! char*% d!$ 'nanc!$0 our un! %riod! d! troi$ an$0 !n 3ualit% d!
r!r%$!ntant$ d!$ contri+ua+l!$1 C!$ r!r%$!ntant$ $ont choi$i$ ar&i l!$
!r$onn!$ h2$i3u!$ &!&+r!$ d!$ or*ani$ation$ ro,!$$ionn!ll!$ l!$ lu$
r!r%$!ntati-!$ !)!rant d!$ acti-it%$ co&&!rcial!$0 indu$tri!ll!$0 d!
$!r-ic!$0 arti$anal!$ ou d! 7ch!$ &ariti&!$0 '*urant $ur l!$ li$t!$
r%$!nt%!$ ar l!$dit!$ or*ani$ation$ !t ar l!$ r%$id!nt$ d!$ cha&+r!$
d! co&&!rc! d.indu$tri! !t d! $!r-ic!$0 d!$ cha&+r!$ d.arti$anat0 d!$
cha&+r!$ d.a*ricultur! !t d!$ cha&+r!$ &ariti&!$ !t c!0 a-ant l! "
octo+r! d! l.ann%! r%c%dant c!ll! au cour$ d! la3u!ll! l!$ &!&+r!$
d%$i*n%$ $ont a!l%$ 6 $i%*!r au $!in d! la co&&i$$ion national!1
En ca$ d! r!tard ou d.!&7ch!&!nt dan$ la d%$i*nation d!$
nou-!au) r!r%$!ntant$0 l! &andat d!$ r!r%$!ntant$ $ortant$ !$t roro*%
d.o?c! d! $i) :; &oi$ au &a)i&u&1
(( .rticle > de la loi de fnances n< 4?9+@ pour l=année 'udgétaire 2+1+9
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
22/48
Tout r!r%$!ntant d!$ contri+ua+l!$ n! !ut $i%*!r 6 la co&&i$$ion
national! du r!cour$ '$cal our un liti*! dont il a !u d%56 6 connatr! !n
co&&i$$ion local! d! ta)ation1
La co&&i$$ion $! $u+di-i$! !n $!t :;( $ou$8co&&i$$ion$
d%li+%rant!$1
La r%$id!nc! !t l! ,onctionn!&!nt d! la co&&i$$ion national! du
r!cour$ '$cal $ont a$$ur%$ ar un &a*i$trat0 d%$i*n% ar l! Pr!&i!r
&ini$tr! $ur roo$ition du &ini$tr! d! la 5u$tic!1 L.or*ani$ation
ad&ini$trati-! d! c!tt! co&&i$$ion !$t ')%! ar -oi! r%*l!&!ntair!1(
En ca$ d.a+$!nc! ou d.!&7ch!&!nt0 l! r%$id!nt d! la co&&i$$ion
!$t $ul%% dan$ $!$ ,onction$ ar un r%$id!nt d! $ou$8co&&i$$ion 3u.il
d%$i*n! cha3u! ann%!1
L!$ r!cour$ $ont adr!$$%$ au r%$id!nt d! la co&&i$$ion 3ui l!$
con'! our in$truction 6 un ou lu$i!ur$ d!$ ,onctionnair!$ -i$%$ au
ara*rah! I du r%$!nt articl! !t r%artit l!$ do$$i!r$ !ntr! l!$ $ou$8
co&&i$$ion$1
C!$ d!rni/r!$ $! r%uni$$!nt 6 l.initiati-! du r%$id!nt d! la
co&&i$$ion 3ui con-o3u! l!$ r!r%$!ntant$ d!$ contri+ua+l!$0 au &oin$
3uin! :"; 5our$ a-ant la dat! ')%! our la r%union dan$ l!$ ,or&!$
r%-u!$ 6 l.articl! ("G du CI1
Cha3u! $ou$8co&&i$$ion $! co&o$! #
8 d.un &a*i$trat0 r%$id!nt >
8 d! d!u) ,onctionnair!$ tir%$ au $ort ar&i c!u) 3ui n.ont a$
in$truit l! do$$i!r $ou&i$ 6 d%li+%ration >
8 d! d!u) r!r%$!ntant$ d!$ contri+ua+l!$ choi$i$ ar l! r%$id!nt d!
la co&&i$$ion ar&i l!$ r!r%$!ntant$ -i$%$ au ara*rah! ci d!$$u$1
Un $!cr%tair! raort!ur !$t choi$i !n d!hor$ d!$ d!u)
,onctionnair!$ &!&+r!$ d! la $ou$8co&&i$$ion0 ar l! r%$id!nt d! la
co&&i$$ion our a$$i$t!r au) r%union$ d! ladit! $ou$8co&&i$$ion $an$
-oi) d%li+%rati-!1
( .rticle > de la loi de fnances n< 4?9+@ pour l=année 'udgétaire 2+1+
( .rticle > de la loi de fnances n< 4?9+@ pour l=année 'udgétaire 2+1+9
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
23/48
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
24/48
L!$ i&o$ition$ %&i$!$ $uit! au) d%ci$ion$ d! la co&&i$$ion
national! du r!cour$ '$cal !t c!ll!$ %ta+li!$ d.o?c! ar l.ad&ini$tration0 2
co&ri$ c!ll!$ ortant $ur l!$ 3u!$tion$ our l!$3u!ll!$ ladit! co&&i$$ion
$.!$t d%clar%! inco&%t!nt!0 !u-!nt 7tr! cont!$t%!$ ar l! contri+ua+l!0
ar -oi! 5udiciair! dan$ l!$ condition$ !t l!$ d%lai$ r%-u$ ar l! cod!1
L!$ d%ci$ion$ d%'niti-!$ d! ladit! co&&i$$ion !u-!nt %*al!&!nt
7tr! cont!$t%!$ ar l.ad&ini$tration0 ar -oi! 5udiciair!1
L! r!cour$ ar -oi! 5udiciair! n! !ut 7tr! int!nt% !n &7&! t!&$
3u! l! r!cour$ d!-ant l!$ co&&i$$ion$ local!$ ou la co&&i$$ion national!
du r!cour$ '$cal1
%aragraphe * ' la commission locale communale
Pour l.i&9t $ur l! r!-!nu0 l!$ d%ci$ion$ d! la co&&i$$ion local!
co&&unal! r%-u! 6 l.articl! du CI !u-!nt ,air! l.o+5!t d.un r!cour$
d!-ant la co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal ar l! r%$id!nt d! la
cha&+r! d.a*ricultur! ou l! dir!ct!ur *%n%ral d!$ i&9t$ ou la !r$onn!
d%l%*u%! ar lui 6 c!t !=!t0 dan$ l!$ $oi)ant! :; 5our$ $ui-ant la dat! d!r%c!tion d! la noti'cation d! la coi! du roc/$8-!r+al1
A d%,aut d! our-oi d!-ant la co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal0 l!$
i&o$ition$ %&i$!$ $uit! au) d%ci$ion$ d! la co&&i$$ion local!
co&&unal! r%cit%! !u-!nt ,air! l.o+5!t d.un r!cour$ 5udiciair!0 dan$ l!$
condition$ r%-u!$ ar l! r%$!nt cod!1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
25/48
Para*rah! # Criti3u!$ au) co&&i$$ion$
L!$ -oi!$ d! r!cour$ r%-u!$ $ont ,r%3u!&&!nt d%c!-ant!$1 En
!=!t0 la co&l!)it% n! ro't! 6 aucun d!$ act!ur$ du contr9l! '$cal !t
traduit l.i&ui$$anc! 6 o+t!nir d!$ d%ci$ion$ doctrinal!$ ro,ond!$ !t
dura+l!$0 !t c! +i!n 3u! l! !u d! donn%!$ di$oni+l!$ $ur l!$ roc%dur!$
au ni-!au d!$ co&&i$$ion$ !t d!$ tri+unau) int!rdi$!nt d! ort!r un
5u*!&!nt d%'niti, $ur l! ,onctionn!&!nt d! c!$ co&&i$$ion$1
A c!t !=!t0 l.on !ut not!r l!$ %l%&!nt$ $ui-ant$ #
Commission locale de taation
Sur l! lan rati3u!0 l! ,onctionn!&!nt d!$ CLT !$t criti3u% 6
lu$i!ur$ ni-!au)1 En !=!t #
La l!nt!ur dan$ la ri$! d! $!$ d%ci$ion$ >
L!$ r%union$ d! la CLT $! caract%ri$!nt ar d!$ di$cu$$ion$
$u!r'ci!ll!$ d!$ di=%r!nt$ oint$ o+5!t du liti*!1 C! 3ui n! !r&!t a$ 6
la CLT d! r!ndr! d!$ d%ci$ion$ ,ond%!$ >
L!$ d%ci$ion$ d!$ CLT n! $ont a$ $ou-!nt &oti-%!$>
L.in$u?$anc! d! la ,or&ation t!chni3u! d! $!$ &!&+r!$
nota&&!nt dan$ l!$ do&ain!$ d! la '$calit%0 la co&ta+ilit% !t l.%cono&i!
n! !r&!t a$ l.ar%ciation raid! d!$ ar*u&!nt$ d! chacun! d!$ arti!$
>
la luart $i non la totalit% d!$ d%ci$ion$ d! la CLT ,ont l.o+5!t d.un
r!cour$ d!-ant la CNRF1
Commission nationale de redressement #scale
La CNRF n! di$o$! a$ d.un +ud*!t ror! ni d! lo*i$ti3u!1 C! 3ui
!ntran! $a d%!ndanc!
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
26/48
-i$ 6 -i$ du &ini$t/r! d!$ 'nanc!$ nota&&!nt d! la Dir!ction d!$
I&9t$ !n c! 3ui conc!rn! l!$ &o2!n$ hu&ain$ !t &at%ri!l$ n%c!$$it%$ ar
$on ,onctionn!&!nt(1 La r%,or&! 6 introduir! au ni-!au du
,onctionn!&!nt d! la CNRF doit a-oir our o+5!cti, d! #
dot!r la CNRF d!$ &o2!n$ hu&ain$ !t &at%ri!l$ 6 la haut!ur d!$
tch!$ 3ui lui $ont d%-olu!$ >
Dot!r la co&&i$$ion d.un +ud*!t autono&! d%!ndant du Ch!, d!
ou-!rn!&!nt1
r!n,orc!r l.ind%!ndanc! d! la CNRF our 3u.!ll! 5ou! $on
-%rita+l! r9l! d.ar+itr! >
M!ttr! !n lac! d!$ roc%dur!$ int!rn!$ !t un! chart! d.%thi3u! 6
,air! $i*n!r r%*uli/r!&!nt ar cha3u! &!&+r! au$$i +i!n l!$
,onctionnair!$ d! c!ll!8ci 3u! l!$ &!&+r!$ r!r%$!ntant$ d!$
contri+ua+l!$ >
dot!r la CNRF d!$ &o2!n$ n%c!$$air!$ our la u+lication d! $!$
d%ci$ion$0 nota&&!nt c!ll!$ ortant $ur d!$ r!dr!$$!&!nt$ d%coulant
d.un! 3u!$tion d! rinci! $an$ 3u! c! $oit un! 3u!$tion d! droit1
( L!$ -oi!$ d! r!cour$ du contri+ua+l! d!-ant l!$ co&&i$$ion$ local!$ d! ta)ation !t d!-ant la CNRF 4A$$i$!$national!$ d! la '$calit%1 M1AEDDINE BENMUSSA1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
27/48
Chaitr! (%&! # l!$ *aranti!$ du
contri+ua+l! ,ac! au r!dr!$$!&!nt '$cal
Suit! au contr9l! $ur lac! d! la co&ta+ilit%0 l! contri+ua+l! doit !n
rinci! 7tr! in,or&% d!$ r%$ultat$ du contr9l!0 nota&&!nt ar un!
noti'cation d! r!dr!$$!&!nt 3ui conti!nt l!$ %l%&!nt$ d! ,ait !t d! droit
$ur l!$3u!l$ l.ad&ini$tration ,ond! l!$ r!dr!$$!&!nt$1
A c9t% d! l.in,or&ation du contri+ua+l! cont!nu! dan$ la noti'cation0
l! caract/r! contradictoir! d! la roc%dur! d! r!dr!$$!&!nt ,ait +%n%'ci!r
c!lui8ci d.autr!$ *aranti!$1
Par&i c!$ *aranti!$0 on %-o3u!ra ici l! droit du contri+ua+l! d!
r%$!nt!r $!$ o+$!r-ation$ $ur l!$ r!dr!$$!&!nt$ roo$%$0 l.o+li*ation
,ait! 6 l.ad&ini$tration d! r%ondr! d! ,aon &oti-%! 6 c!$ o+$!r-ation$0
!n'n l! droit d! $ai$in! d!$ co&&i$$ion$ d! ta)ation dan$ la &!$ur! o l!liti*! nai$$ant 3ui oo$! La roc%dur! d! r!dr!$$!&!nt int!rdit donc
6 l.ad&ini$tration d! &!ttr! dir!ct!&!nt !n r!cou-r!&!nt un! i&o$ition
d/$ lor$ 3u! l! contri+ua+l! n.a a$ %t% &i$ 6 &7&! d.u$!r d!$ *aranti!$
attach%!$ 6 c!tt! roc%dur!1
Noton$ !n'n 3u! l.alication d! $anction$ '$cal!$ 6 caract/r!
%cuniair!0 3ui acco&a*n!nt !n outr! l!$ droit$ !n rincial0 nota&&!nt
dan$ la roc%dur! contradictoir! d! r!dr!$$!&!nt0 !$t $ou&i$! 6 un!
o+li*ation d! &oti-ation $%ci'3u!1
Nou$ nou$ roo$on$ ici d.!)a&in!r dan$ un r!&i!r t!&$ l!$
droit$ du contri+ua+l! ,ac! au ou-oir d! r!dr!$$!&!nt d!
l.ad&ini$tration0 ui$ !n d!u)i/&! t!&$ l!$ droit$ du contri+ua+l! ,ac!
au ou-oir d! $anction$ d! l.ad&ini$tration1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
28/48
S!ction " # l!$ *aranti!$ du contri+ua+l! ,ac! au
ou-oir d! r!dr!$$!&!nt d! l.ad&ini$tration
lor$3u! l! contr9l! $ur lac! a !r&i$ d! con$tat!r d!$ o&i$$ion$0
d!$ in$u?$anc!$ ou d!$ di$$i&ulation$0 l! ai!&!nt d!$
$ul%&!nt$ d! droit$ !)i*i+l!$ a$$orti$ d! %nalit%$ n! !ut 7tr!
r%cla&% !n rinci!0 3u.ar/$ l.a+outi$$!&!nt d.un! roc%dur! d!
r!dr!$$!&!nt 3ui doit r!$!ct!r c!rtain!$ d%&arch!$ -i$ant !n r!&i!r
li!u la *aranti! d!$ droit$ d! contri+ua+l! 1
A c!t %*ard0 L.articl! (( du CIM !n c!rnant la roc%dur! d!
r!dr!$$!&!nt '$cal !t !n l.or*ani$ant a *aranti! !n &7&! t!&$
lu$i!ur$ droit$ au contri+ua+l!1
&- +roit à l’information
La roc%dur! d! r!dr!$$!&!nt r%-u! 6 l.articl! (( du CIM !$t
or*ani$%! autour d! c!tt! ,or&alit% $u+$tanti!ll!0 6 $a-oir la noti'cation
d! r!dr!$$!&!nt1
La noti'cation d! r!dr!$$!&!nt !$t !n !=!t o+li*atoir!1 Ell! r%$!nt!
la caract%ri$ti3u! d.7tr! 6 la ,oi$ un act! int!rruti, d! r!$crition !t un
act! d! roc%dur! -i$ant 6 in,or&!r l! contri+ua+l!1(
($halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page>3
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
29/48
Il $.!n$uit 3u! la noti'cation d! r!dr!$$!&!nt0 3ui -i$! l.in,or&ation
d! contri+ua+l! roduit d!$ !=!t$ 3ui $! r%!rcut!ront 5u$3u.au $tad! d!
la roc%dur! 5uridictionn!ll!1 C.!$t our3uoi un! 5uri$rud!nc! au$$i
anci!nn! 3u! con$tant! $anctionn! l.inacco&li$$!&!nt d! c!tt!
,or&alit% !t la &%connai$$anc! d!$ ,or&!$ l%*al!$ 3u.!ll! doit co&ort!r
ar la nullit% d! la roc%dur! d! r!dr!$$!&!nt !t la d%char*! d!$
i&o$ition$1
A c!t %*ard0 la doctrin! d! l.ad&ini$tration( r%ci$! 3u! l!
caract/r! !$$!nti!l d! la roc%dur! nor&al! d! r!cti'cation !$t d.7tr!
contradictoir!0 !n c! $!n$ 3u.!ll! t!nd 6 r%$!r-!r l! droit d!$ $oci%t%$0
d/$ lor$ 3u.!ll! o+li*! l.ad&ini$tration '$cal! 6 n! a$ %ta+lir d!$
i&o$ition$ $ul%&!ntair!$ corr!$ondant 6 d!$ r!cti'cation$ ortant
au$$i +i!n $ur d!$ 3u!$tion$ d! ,ait 3u! $ur d!$ 3u!$tion$ d! droit0 a-ant
l.accord !)r!$$ d! la $oci%t% ou a-ant d! $ou&!ttr! l! di=%r!nd
au) co&&i$$ion$ d! ta)ation :W; 4
L.ad&ini$tration !$t t!nu! d.indi3u!r au contri+ua+l!0 au &o&!nt ou
!ll! lui noti'! un r!dr!$$!&!nt0 la natur! d! la roc%dur! $ui-i!1
La noti'cation n! doit a$ !n !=!t0 induir! !n !rr!ur l! contri+ua+l!
$ur l!$ *aranti!$ o=!rt!$ ar la roc%dur! d.i&o$ition $ui-i!1
L!$ &!ntion$ 3u! la noti'cation doit co&ort!r0 6 !in! d! nullit% d!
la roc%dur!0 $ont %nu&%r%!$ 6 l.articl! (( r%cit%1
A c!t %*ard0 la noti'cation d! r!dr!$$!&!nt0 co&&! on l.a d%56 cit%
!n r!&i!r chaitr!0 doit ort!r la $i*natur! d! l.a*!nt noti'cat!ur !t!r&!ttr! l.id!nti'cation d! c!lui8ci1
D! &7&!0 !ll! doit &!ntionn!r l! d%lai d! r%on$! dont di$o$! l!
contri+ua+l! !t !)o$!r cha3u! ch!, d! r!dr!$$!&!nt1
(La doctrine de l=administration en cette matière est contenue dans la circulaire
portante instruction de la loi 24;?C relati"e B l=imp(t sur les sociétés, promulguée par le Dahir n< 1;?C;23@ du 31 décem're 1@?C
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
30/48
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
31/48
CIM1 Il $.a*it d.un d%lai ,ranc0 c! 3ui $i*ni'! 3u! l!$ 5our$ d! r%c!tion d!
la noti'cation !t d! la r%on$! n! $ont a$ ri$ !n co&t!1
Dan$ c!$ condition$0 l.i&9t n! !ut 7tr! &i$ !n r!cou-r!&!nt a-ant
l.!)iration du d%lai i&arti au contri+ua+l! our r%ondr! 6 la noti'cation
d! r!dr!$$!&!nt1
L! contri+ua+l! !ut $oit acc!t!r l! r!dr!$$!&!nt ,or&!ll!&!nt
ou tacit!&!nt0 $oit r%$!nt!r d!$ o+$!r-ation$1
n cas de défaut de réponse '
Dan$ la &!$ur! o l! contri+ua+l! r!nonc! 6 $on droit d! r%on$! 6
la noti'cation d! r!dr!$$!&!nt0 l!$ droit$ co&l%&!ntair!$ $ont &i$ !n
r!cou-r!&!nt0 con,or&%&!nt 6 l.articl! (( du CIM1 L!$ +a$!$ noti'%!$
ar l! $!r-ic! d!$ i&9t$ $ont alor$ r!t!nu!$ d.o?c!1
Tout!,oi$ l! l%*i$lat!ur0 $ouci!u) d! r%$!r-!r l!$ droit$ d! la
d%,!n$!0 a r%-u un droit d! cont!$tation du contri+ua+l!0 con,or&%&!nt
6 la roc%dur! or*ani$%! 6 l.articl! ( du CIM1
C!la %tant0 l! Con$!il d.Etat a 5u*% 3u! l! contri+ua+l! !$t
con$id%r% co&&! acc!tant tacit!&!nt l! r!dr!$$!&!nt $.il n! donn!
aucun! r%on$! dan$ l! d%lai d! tr!nt! 5our$" ou $.il n! r%$!nt! a$
d.o+$!r-ation$ $ur l! +i!n ,ond% d! c!lui8ci1( Co&&! il i&ort! d!
r!&ar3u!r 3u! l.accord ur !t $i&l! du contri+ua+l! n! doit a$ 7tr!
!ntach% d.un -ic! d! con$!nt!&!nt1
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain )page ?3
"0 1> an"ier 1@@+, re!uEte n< C?4>> et n< C?C>?, Du'osc!, F mars 1@@+,n< 323
(> 0 22 décem're 1@>C, re!uEte n< 33+, F é"rier 1@>>, n< ?>
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
32/48
Il !$t 6 $i*nal!r !n'n 3u.un! r%on$! tardi-! ou hor$ d%lai$ roduit
l!$ &7&!$ !=!t$ 3u.un! acc!tation tacit! du r!dr!$$!&!nt dan$ l! d%lai
d! tr!nt! 5our$1
n cas de (’acceptation epresse par la société de
la totalité du redressement noti#é
La roc%dur! contradictoir! d! r!dr!$$!&!nt touch! ici 6 $on t!r&!
lor$3u! l! contri+ua+l! acc!t! !)r!$$%&!nt la totalit% du r!dr!$$!&!nt
noti'%1 Il n.!$t donc lu$ ,ond% 6 d!&and!r la $ai$in! d! la co&&i$$ion
local! d! ta)ation r%-u! 6 l.articl! (( du CIM1
n cas de (’acceptation en partie par la société du
redressement noti#é
L! contri+ua+l! !$t ,ond% 6 donn!r un! r%on$!0 ar la3u!ll!0 il
acc!t! !n arti! l! r!dr!$$!&!nt noti'%1 L!$ !=!t$ d! l.acc!tation
arti!ll! du contri+ua+l! $! li&it!ront alor$ au) r!dr!$$!&!nt$ 3ui !n ,ont
l.o+5!t1
(es observations de la société
L! r!,u$ du r!dr!$$!&!nt r%$ult! d!$ o+$!r-ation$ du contri+ua+l!
3ui con$tat! ,or&!ll!&!nt $on d%$accord dan$ la r%on$! 6 la noti'cation
d! r!dr!$$!&!nt !n $! con,or&ant0 tout!,oi$0 6 la condition d!$ d%lai$
r!3ui$1
En outr!0 l! $!r-ic! d!$ i&9t$ !$t t!nu d! r%ondr! au)
o+$!r-ation$ ,ait!$ ar l! contri+ua+l! dan$ l!$ d%lai$ i&arti$ $ur l!$
r!dr!$$!&!nt$ roo$%$1 Par con$%3u!nt0 l.o+li*ation 3u! $uort!
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page ?4
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page ?5
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page ?5
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
33/48
l.ad&ini$tration d! r%ondr! au) o+$!r-ation$ du contri+ua+l! !$t un!
*aranti! l%*al! dont l! non8r!$!ct !$t $anctionn% ar la 5uri$rud!nc!1
(a réponse de l’administration au observations
du contribuable*
Lor$3u! l! contri+ua+l! aort! dan$ $a r%on$! 6 la noti'cation d!
r!dr!$$!&!nt d!$ %l%&!nt$ d! ,ait ou d! droit d! natur! 6 in
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
34/48
Ain$i0 l! -%ri'cat!ur doit r%ondr! d! &ani/r! &oti-%! 6
l.!n$!&+l! d!$ cont!$tation$ $oul!-%!$ $an$ n%*li*!r aucun oint d!
cont!$tation > la r%on$! 6 l.un! d!$ cont!$tation$ n! ou-ant -aloir
r%on$! i&licit! 6 l.autr!1
L.a+$!nc! d! r%on$! ar l.ad&ini$tration au) o+$!r-ation$ du
contri+ua+l! nota&&!nt dan$ l!$ d%lai$ i&arti$0 ou la r%on$!
in$u?$ant! 6 c!$ o+$!r-ation$0 con$titu! un! irr%*ularit% $u+$tanti!ll!
au $!n$ d!$ di$o$ition$ d! l.articl! (( r%cit% 3ui 5u$ti'! la d%char*!
d!$ i&o$ition$1
Sur un lan ,or&!l0 la r%on$! au) o+$!r-ation$ du contri+ua+l! doit
7tr! $i*n%! ar un a*!nt co&%t!nt our noti'!r d!$ r!dr!$$!&!nt$ # un!
r%on$! au) o+$!r-ation$ du contri+ua+l! d%our-u! d! $i*natur!
&anu$crit! !$t $an$ -al!ur 5uridi3u! &7&! $i !ll! ort! la &!ntion du no&
d! l.in$!ct!ur 3ui a $i*n% la noti'cation initial!1
En d%'niti-!0 la r%on$! au) o+$!r-ation$ du contri+ua+l! 3ui $!
con,or&! au) rinci!$ %-o3u%$0 %nonc%$ ar la loi !t r%ci$%$ ar la
5uri$rud!nc!0 !$t $u$c!ti+l! d! ')!r l!$ li&it!$ d! l.i&o$itionr!lati-!&!nt 6 $on o+5!t !t 6 $on &ontant1
Mai$ !ncor!0 !ll! !r&!t d.ou-rir un nou-!au d%lai au ro't du
contri+ua+l! ar l!3u!l c!lui8ci !$t ,ond% 6 d!&and!r l.int!r-!ntion d!
la co&&i$$ion local! d! ta)ation dan$ la &!$ur! o l! liti*! !ntr! l!$
arti!$ !r$i$t!1
*- faculté de saisine de la commission locale
de taation
Au $!in d! la roc%dur! d! r!dr!$$!&!nt contradictoir!0 l.articl!
(( du CIM r%-oit la ,acult% d! $ai$in! d! la co&&i$$ion local! d!
ta)ation1
L! do&ain! d! co&%t!nc! d! c!tt! co&&i$$ion !$t ')% ar l.articl!
(( du CIM1
.. /ordeaux, 2+ é"rier 1@@C, re!uEte n< @4 1+1>, F 581@@C, n< C3+
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
35/48
A c!t %*ard0 il i&ort! d! con$tat!r 3u! la co&&i$$ion local! !$t $ai$i! ar
l! contri+ua+l! !n tant 3u.or*ani$&! con$ultati,1
Ell! !ut alor$ %&!ttr! un a-i$ lor$3u!0 6 la $uit! d! r!cti'cation$
aort%!$ au) d%claration$ du contri+ua+l! dan$ l! cadr! d! la roc%dur!
d! r!dr!$$!&!nt0 l! d%$accord ort! $ur d!$ r!dr!$$!&!nt$ !n raort
a-!c d!$ 3u!$tion$ d! ,ait !t doit $! d%clar!r inco&%t!nt! $ur l!$
3u!$tion$ d! droit0 con,or&%&!nt 6 l.articl! (( r%cit%1
L! l%*i$lat!ur a ain$i aort% un! li&it! 6 la co&%t!nc! d! c!tt!
co&&i$$ion !t 6 la natur! d!$ d%$accord$ 3u.!ll! !ut connatr! # dan$ l!$
liti*!$ o !ll! !ut 7tr! a!l%! 6 %&!ttr! un a-i$0 la co&&i$$ion local!
doit $! li&it!r 6 l.!)a&!n !t 6 la $olution d!$ $!ul!$ 3u!$tion$ d! ,ait 6
l.!)clu$ion d! tout! 3u!$tion d! droit1 G
Il $.!n$uit 3u! lor$3u! la co&&i$$ion !$t $ai$i! d.un! d!&and!
d.int!r-!ntion $ur un! 3u!$tion d! droit0 !ll! doit d%clar!r $on
inco&%t!nc!0 !u %*ard 6 la r/*l! d! li&itation d! $a co&%t!nc! d%56
%-o3u%!1
Par aill!ur$0 la ,acult% d! $ai$ir la co&&i$$ion local! d! ta)ation0r%-u! 6 l.articl! (( r%cit%0 con$titu! un! *aranti! du contri+ua+l!
dont il doit ou-oir +%n%'ci!r a-ant la &i$! !n r!cou-r!&!nt d!$
i&o$ition$1
L.initiati-! d! la $ai$in! d! la co&&i$$ion aarti!nt au contri+ua+l!
3ui di$o$!0 !n -!rtu d! l.articl! (( du CIM0 d.un d%lai d! tr!nt! 5our$
$ui-ant la r%c!tion d! la r%on$! d! l.ad&ini$tration 6 $!$
o+$!r-ation$0 our r%$!nt!r la d!&and! d! $ai$in! d! la co&&i$$ion
local! co&%t!nt!1
Tout!,oi$0 l! contri+ua+l! n! di$o$ant a$ du ou-oir d! $ai$in!
dir!ct!0 c.!$t l.ad&ini$tration 3ui $ou&!t l! liti*! 6 l.a-i$ d! la co&&i$$ion
G$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscal en droitmarocain ) page ??
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
36/48
$ur d!&and! du contri+ua+l!1 Dan$ c! ca$0 l.o+li*ation &at%ri!ll! d!
$ai$ir la co&&i$$ion inco&+! 6 l.ad&ini$tration1
Par aill!ur$0 il 2 a li!u d! con$tat!r 3u! l.a+$!nc! d! $ai$in! d! la
co&&i$$ion local! nono+$tant la d!&and! du contri+ua+l! con$titu! un!
irr%*ularit% $u+$tanti!ll! 3ui 5u$ti'! la d%char*! d!$ i&o$ition$
liti*i!u$!$1 En outr!0 l.ad&ini$tration doit $ou&!ttr! 6 la co&&i$$ion
l.!n$!&+l! d!$ r!dr!$$!&!nt$ cont!$t%$ 2 co&ri$ c!u) our l!$3u!l$ l!
contri+ua+l! n.a a$ r%$!nt% d.o+$!r-ation$ &oti-%$1
.- (a faculté de saisine de la commission
nationale de recours #scal
L.articl! (( du CIM a a&%na*% au $!in d! la roc%dur! d!
r!dr!$$!&!nt contradictoir! un r!cour$ contr! l!$ d%ci$ion$ d! la
co&&i$$ion local! t!ndant 6 l!$ ,air! r%,or&!r ar un! co&&i$$ion 6
co&%t!nc! c!ntral! dit! co&&i$$ion national! d! r!cour$ '$cal1
Con,or&%&!nt au) di$o$ition$ d! l.articl! (( !t co&&!
r%c%d!&&!nt $i*nal% 0 l!$ d%ci$ion$ d! la co&&i$$ion local! !u-!nt,air! l.o+5!t0 $oit ar l! contri+ua+l!0 $oit ar l.ad&ini$tration0 d.un
r!cour$ d!-ant la co&&i$$ion national! du r!cour$ '$cal r%-u! 6
l.articl! (( du CIM1 L! do&ain! d! co&%t!nc! d! c!tt! co&&i$$ion !$t
')% ar l.articl! (( r%cit%1
Ain$i0 la co&&i$$ion national! $tatu! $ur l!$ liti*!$ 3ui lui $ont
$ou&i$ !t doit $! d%clar!r inco&%t!nt! $ur l!$ 3u!$tion$ d! droit !n -!rtu
d! l.articl! (( r%cit%1
Ell! $tatu! alor$ $ur l!$ liti*!$ dont !ll! !$t $ai$i!0 lor$3u! 6 la $uit!
d.un a-i$ r!ndu ar la co&&i$$ion local!0 l! d%$accord !r$i$t! !t ort!
$ur d!$ r!dr!$$!&!nt$ !n raort a-!c d!$ 3u!$tion$ d! ,ait1 L! liti*! doit
donc conc!rn!r un! 3u!$tion d! ,ait 6 l.!)clu$ion d! tout! 3u!$tion d!
droit1 "
"$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscal en droit
marocain ) page @1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
37/48
Lor$3u! la co&&i$$ion national! !$t $ai$i! d.un! d!&and!
d.int!r-!ntion $ur un! 3u!$tion d! droit0 !ll! doit %cart!r $a co&%t!nc!0
con,or&%&!nt l.articl! (( r%cit%1
L! l%*i$lat!ur a ain$i ')% l! do&ain! d! c!tt! co&&i$$ion !t r%ci$%
la ort%! d!$ d%$accord$ 3u.!ll! !$t $u$c!ti+l! d! connatr!1
A l.in$tar d! la co&&i$$ion local!0 !ll! !$t co&%t!nt! our donn!r
un a-i$ !n $a 3ualit% d.or*ani$&! con$ultati, $ur d!$ liti*!$ ortant $ur d!$
3u!$tion$ d! ,ait 6 l.!)clu$ion d! tout! 3u!$tion d! droit1
Il aarat alor$ 3u! l.a-i$ r!ndu ar la co&&i$$ion national! !$t
d%our-u d! tout caract/r! 5uridictionn!l !t n! r!-7t0 !n aucun! &ani/r!0
autorit% d! la cho$! 5u*%!1
Tout!,oi$0 $i l! liti*! !r$i$t! !t connat d!$ $uit!$ cont!nti!u$!$0 la
char*! d! la r!u-! $! trou-!ra &odul%! du &oin$0 dan$ l.h2oth/$! o0
l.a-i$ a %t% r!ndu $ur un! 3u!$tion our la3u!ll! la co&&i$$ion national!
%tait +i!n co&%t!nt! our $! rononc!r1
Par aill!ur$0 la ,acult% d! $ai$ir la co&&i$$ion national!0 r%-u! 6l.articl! (( du CIM0 con$titu! un! *aranti! du contri+ua+l! dont il
doit ou-oir +%n%'ci!r a-ant la &i$! !n r!cou-r!&!nt d!$ i&o$ition$1
A c!t !=!t0 l! contri+ua+l! a0 con,or&%&!nt 6 l.articl! (( du CIM0
un d%lai d! $oi)ant! 5our$0 6 dat!r d! la noti'cation d! la d%ci$ion d! la
co&&i$$ion local!0 our $ai$ir la co&&i$$ion national! co&%t!nt!1
L! d%,aut d! $ai$in! ar l! contri+ua+l! d! c!tt! co&&i$$ion dan$l!$ d%lai$ r!3ui$ !$t con$id%r% co&&! un! acc!tation tacit! ar c!lui8ci
d! la d%ci$ion d! la co&&i$$ion local! r%ala+l!&!nt $ai$i! 1Il $.!n$uit 3u!
l.a+$!nc! d! $ai$in! n.!ntran! a$ d.irr%*ularit% d! la roc%dur! $i l!
contri+ua+l! n.a a$ d!&and% l.int!r-!ntion d! c!t or*ani$&!1
Lor$ d! la roc%dur! $ui-i! d!-ant la co&&i$$ion co&%t!nt!0 l!
contri+ua+l! !$t Con-o3u% tr!nt! 5our$ au &oin$ a-ant la dat! d! la
r%union1
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
38/48
Tout!,oi$0 il 2 a li!u d! $i*nal!r ici 3u! l! contri+ua+l! n! !ut0 !n
l.%tat du droit0 !)!rc!r $on droit 6 l.in,or&ation $ur l! raort d!
l.ad&ini$tration ain$i 3u! tou$ l!$ autr!$ docu&!nt$ dont l.ad&ini$tration
$! r%-aut our au2!r $a th/$!1 Il !ut n%an&oin$ $! ,air! a$$i$t!r ar
un con$!il d! $on choi) d!-ant la co&&i$$ion $ai$i! du liti*!1(
A c!t %*ard0 on con$tat! 3u! l.ad&ini$tration $uort! un!
o+li*ation d! r!u-! dan$ la roc%dur! d! contr9l! !t d.%ta+li$$!&!nt d!
l.i&9t d/$ lor$ 3u.!ll! $! roo$! d! r!cti'!r 4 la
$ituation irr%*uli/r! d.un contri+ua+l!1 Mai$ !ll! $uort!0 !n outr!0 la
&7&! char*! ro+atoir! lor$3u.il $.a*it d.ar%ci!r la &oralit% '$cal! d!
l.int%r!$$%0 nota&&!nt !n ali3uant au r!dr!$$!&!nt !n-i$a*% d!$
$anction$ '$cal!$1
L.alication d! $anction$ '$cal!$ %3uita+l!$ !)o$! alor$
l.ad&ini$tration 6 un! o+li*ation d! &oti-ation au &7&! titr! 3u! c!ll!
inh%r!nt! au r!dr!$$!&!nt !t0 r!r%$!nt! au d!&!urant un! autr!
*aranti! du contri+ua+l! 3u! la doctrin! con$id/r! tout au$$i i&ortant!
3u! c!ll!$ %tudi%!$ r%c%d!&&!nt1 T!l $!ra l.o+5!t d! notr! $!cond!
$!ction con$acr% au) droit$ du contri+ua+l! ,ac! au ou-oir d! $anction$
d! l.ad&ini$tration1
S!ction ( # l!$ *aranti!$ du contri+ua+l! ,ac!
au ou-oir d!$ $anction$ d! l.ad&ini$tration
L.ad&ini$tration '$cal! a$$u&! un! o+li*ation d! r!u-!0 lor$3u.!ll!
!n-i$a*! d.ali3u!r au r!dr!$$!&!nt d!$ $anction$ '$cal!$1
L.alication d! $anction$ '$cal!$ %3uita+l!$ !)o$! alor$
l.ad&ini$tration 6 un! o+li*ation d! &oti-ation au &7&! titr! 3u!0 c!ll!
($halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page @4
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
39/48
inh%r!nt! au r!dr!$$!&!nt !t0 r!r%$!nt! au d!&!urant un! autr!
*aranti! i&ortant! du contri+ua+l!1
(’obligation de motivation
L! r%*i&! actu!l d!$ %nalit%$ '$cal!$0 r%-u ar l! cod! *%n%ral
d!$ i&9t$ &arocain0 $! caract%ri$! ar l.alication *%n%rali$%! d.un
int%r7t d! r!tard 3ui n.!$t a$ lui8&7&! con$id%r% co&&! un! $anction0
&ai$ 3ui $.a5out! au) &a5oration$ calcul%!$ $ur l! &ontant d!$ droit$
%lud%$ ar l! contri+ua+l!1
Au contrair!0 l!$ &a5oration$ roortionn!ll!$ r%$!nt!nt l!
caract/r! d! $anction$ ci-il!$ a2ant un! ,onction uniti-!0 c! 3ui !&ort!
un c!rtain no&+r! d! con$%3u!nc!$ our l.ad&ini$tration0 nota&&!nt
l.o+li*ation l%*al! 3ui lui !$t ,ait! d! &oti-!r l!$ &a5oration$
roortionn!ll!$ ou uniti-!$1
C!$ &a5oration$ roortionn!ll!$ n.ont a$ -ocation 6 r%ar!r un
r%5udic! $u+i ar l! tr%$or0 &ai$ 6 $anctionn!r d!$ in,raction$
&ani,!$t!&!nt d%li+%r%!$1
L!$ di$o$ition$ d! l.articl! " du CIM d%'ni$$!nt l!$ $anction$
alica+l!$ au) in,raction$ con$tat%!$ !n ca$ d! r!cti'cation d! la +a$!
i&o$a+l! !n l.occurr!nc!0 d!$ &a5oration$ roortionn!ll!$1
C!$ $anction$ ont our o+5!t d! r%ri&!r l!$ in,raction$ l!$ lu$
*ra-!$ con$titu%!$ nota&&!nt ar l!$ in$u?$anc!$ d! d%claration !t 3ui
touch!nt 6 l.a$$i!tt! d! l.i&9t1
Au r!*ard d! la r/*l! con$acr%! ar l.articl! " r%cit%0 c!$
&a5oration$ uniti-!$ $ont d%t!r&in%!$ !n ,onction d!$ droit$ %lud%$
!t con$titu!nt0 d! c! ,ait0 un acc!$$oir! d! l.i&9t1
Co&&! il i&ort! d! r%ci$!r ici0 3u! c!$ &a5oration$ $anctionn!nt
d!$ in,raction$ 3ui !u-!nt 7tr! co&&i$!$ d! +onn! ,oi ou $!lon l! ca$ d!
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page @C
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
40/48
&au-ai$! ,oi0 dont la 3uali'cation $uo$! l.ar%ciation ar
l.ad&ini$tration du co&ort!&!nt du contri+ua+l! ,auti,1
Tout!,oi$0 l.a+$!nc! ou l.in$u?$anc! d! &oti-ation d!$ $anction$ !n
cau$! !$t d! natur! 6 initi!r un -ic! d! roc%dur! dan$ la ')ation d!$
$!ul!$ %nalit%$ !t non a$ d! l.i&o$ition !n rincial1 L.ad&ini$tration
$uort! alor$ un! o+li*ation d! &oti-ation d!$ $anction$ '$cal!$1
Du r!$t!0 l!$ $ul%&!nt$ d.i&9t con$%cuti,$ au r!dr!$$!&!nt d!$
+a$!$ d.i&o$ition $ont $ou&i$ 6 un r%*i&! d! %nalit%$ di=%r!nt!$0 dont
l! tau) -ari! $!lon la 3uali'cation d! l.in,raction con$tat%!1
Dan$ c!$ condition$0 il inco&+! 6 l.ad&ini$tration d.aort!r0
con,or&%&!nt 6 un! 5uri$rud!nc! +i!n %ta+li!0 la r!u-! d! la
&au-ai$! ,oi ou d! l.!)i$t!nc! d! &anOu-r!$ ,raudul!u$!$1
L.o+li*ation d! &oti-!r l!$ $anction$ '$cal!$ n! $.ali3u! alor$ 3u!
our l!$ %nalit%$ 3ui r%$!nt!nt l! caract/r! d.un! $anction0 nota&&!nt
l!$ &a5oration$ roortionn!ll!$1
T!l n.!$t a$ l! ca$ d! l.int%r7t d! r!tard 3ui r%$!nt! $!ul!&!nt l!caract/r! d! r%aration %cuniair!1
Il i&ort! d! con$tat!r !n'n 3u! la &oti-ation d!$ $anction$
corr!$ond au) %l%&!nt$ d! ,ait ou d! droit 3ui ,ond!nt l!$ %nalit%$
liti*i!u$!$1
A c!t %*ard0 l.ad&ini$tration doit in-o3u!r l!$ circon$tanc!$
articuli/r!$ d! l.a=air! ou !ncor! r%ci$!r l!$ %l%&!nt$ d! ,ait 3ui 5u$ti'!nt l.alication d! &a5oration$ uniti-!$1
C!la i&li3u! 3u! $ur l! lan rati3u!0 la &oti-ation d!$ $anction$
'$cal!$ our in$u?$anc! d! d%claration doit aaratr! dan$ la noti'cation
d! r!dr!$$!&!nt1
0, 1C a"ril 1@?2, re!uEte n< 1>21?, F, 1@?2 n< C, comm9 5C?
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
41/48
D! la &7&! &ani/r!0 la &!ntion d! l.articl! -i$% our ,ond!r
l.alication d!$ &a5oration$ roortionn!ll!$ !$t r!3ui$! l%*al!&!nt
dan$ la noti'cation d! r!dr!$$!&!nt1
C! 3ui $i*ni'! du r!$t!0 3u! l.alication d!$ %nalit%$ '$cal!$ n.!$t
$ou&i$!0 !n l.%tat du droit0 6 aucun! roc%dur! articuli/r! d!$ droit$
d! la d%,!n$! # La roc%dur! ad&ini$trati-! d! r!dr!$$!&!nt
!&runtant 6 la roc%dur! 5uridictionn!ll! $on caract/r! contradictoir!0 l!
contri+ua+l! &!ttra 6 ro't la *aranti! l%*al! d! r%$!nt!r $!$
o+$!r-ation$ our di$cut!r0 l! ca$ %ch%ant0 la &oti-ation d!$ $anction$
3u! l.ad&ini$tration !n-i$a*! d.ali3u!r 6 $on !ncontr!
(’obligation de preuve de la mauvaise foi
L!$ $anction$ $u$c!ti+l!$ d.7tr! ali3u%!$ ar l.ad&ini$tration
di=/r!nt $!lon 3u! l! contri+ua+l! !ut ou non 7tr! con$id%r% co&&!
a2ant a*i d! +onn! ,oi !t0 dan$ l! ca$0 o $a &au-ai$! ,oi !$t %ta+li!
$ui-ant 3u.il $.!$t r!ndu coua+l! ou non d! &anOu-r!$ ,raudul!u$!$1
La +onn! ,oi du contri+ua+l! !$t !n droit '$cal tou5our$ r%$u&%!1 Il
aarti!nt alor$ 6 l.ad&ini$tration d.aort!r la r!u-! d! la &au-ai$! ,oi
du contri+ua+l! our &!ttr! En Ou-r! l!$ &a5oration$ r%-u!$ 6 l.articl!
" du CIM L.articl! " du CIM r%-oit d!$ $anction$ alica+l!$ 6
l.!ncontr! du contri+ua+l! ,auti, lor$3u! la &au-ai$! ,oi d! c!lui8ci !$t
%ta+li!1
Il r%$ult! alor$ d! c!tt! di$o$ition 3u! l!$ in$u?$anc!$0
in!)actitud!$ ou o&i$$ion$ 3ui !u-!nt 7tr! r!l!-%!$ dan$ l!$ +a$!$
d.i&o$ition d! la d%claration du contri+ua+l! $ont r%$u&%!$ a-oir %t%
co&&i$!$ d! +onn! ,oi1
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) @?
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page1+4
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
42/48
La &au-ai$! ,oi doit donc 7tr! rou-%!1 Il aarti!nt dan$ c!$
condition$ 6 l.ad&ini$tration lor$3u.!ll! ,ait alication d! la &a5oration
roortionn!ll! r%-u! 6 l.articl! " our a+$!nc! d! +onn! ,oi0
d.aort!r la r!u-! d! la &au-ai$! ,oi du contri+ua+l!1
A c!t %*ard0 il i&ort! d! r!&ar3u!r 3u! l.i&ortanc! d!$ droit$
%lud%$ ar raort au) droit$ du$ !t la !r&an!nc! d! l.in,raction ou
l.i&ortanc! d!$ $o&&!$ d.ori*in! ind%t!r&in%! i&o$%!$ d.o?c! n!
$u?t a$0 !n $oi0 6 %ta+lir la &au-ai$! ,oi du contri+ua+l!1 Il !n !$t d!
&7&! du $i&l! ,ait 3u! l! contri+ua+l! n.a a$ %t% !n &!$ur! d!
5u$ti'!r d! l.ori*in! d! $o&&!$ !ru!$1
D! $i&l!$ irr%*ularit%$ co&ta+l!$ n.%ta+li$$!nt a$ non lu$ la
&au-ai$! ,oi du contri+ua+l! au r!*ard d.un! $olution 5uri$rud!nti!ll!G1
D! &7&!0 la 3ualit% d! diri*!ant d! $oci%t%$ d! l.int%r!$$%0
co&+in%! 6 l.i&ortanc! du r!dr!$$!&!nt r%$ultant d! l.o&i$$ion d!
d%clar!r un! lu$8-alu! d! c!$$ion n! !r&!t a$ 6 l.ad&ini$tration
d.aort!r la r!u-! d! la &au-ai$! ,oi du contri+ua+l!1
La &oti-ation n! !ut r%$ult!r !n'n d!$ $!ul!$ &!ntion$ o&i$$ion$
d! r!c!tt!$ 4 !t ant%c%d!nt$ !n &ati/r! d.in,raction$ '$cal!$ 4 $an$
,air! aucun! r%,%r!nc! au) circon$tanc!$ articuli/r!$ d! l.a=air!"1
0, @e et 1+e sous;section, 2+ octo're 2+++, re!uEte n< 1?215C, D 2++1, n<@, comm9 1@+
0, @e et 1+e sous;section, 1@ a"ril 2+++, re!uEte n< 1C3222, F 582+++, n<C+
G.. /ordeaux, 25 mai 1@@@, re!uEte n< @C1@2, F 1181@@@, n< 13C
.. Paris, 12 octo're 2+++, re!uEte n< @>1?+2, F 382++1, n< 332
".. antes, 3+ uin 1@@4, re!uEte n< @25+C, D 1@@4, n< 52, comm9 2312
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
43/48
En d%'niti-!0 l! Con$!il d.Etat a %t% conduit 6 r%ci$!r nota&&!nt
dan$ un! a=air!( 3u! l.ad&ini$tration n! !ut non lu$ $! li&it!r 6 ,air!
-aloir 3u! l! co&ort!&!nt du contri+ua+l! a !u our !=!t d! &inor!r
d! &ani/r! in5u$ti'%! l!$ +a$!$ d! l.i&9t 4 $an$ d%&ontr!r 3u! l!
contri+ua+l! a-ait d%li+%r%&!nt our$ui-i c!tt! 'n
(a faculté de modération des sanctions
administratives
L! contri+ua+l! 3ui $! -oit in
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
44/48
tout ou arti! d! la cr%anc! '$cal!1 Ell! !$t accord%!
ar l.ad&ini$tration our t!nir co&t!0 con,or&%&!nt au) di$o$ition$
d! l.articl! " du CIM0 d!$ circon$tanc!$ articuli/r!$ in-o3u%!$0 t!ll!$
3u! la $ituation 'nanci/r! du contri+ua+l! ou l!$ condition$ dan$
l!$3u!ll!$ l.in,raction a %t% co&&i$!1 Un! r!&i$! ou un! &od%ration n!
!ut nor&al!&!nt 7tr! accord%! 3u.autant 3u! la %nalit% !$t d!-!nu!
d%'niti-! c@!$t868dir! 3u.!ll! n.a a$ %t% cont!$t%! dan$ l! d%lai d!
r%cla&ation ou-!rt au contri+ua+l! ou a %t% -alid%! ar un 5u*!&!nt
a2ant ac3ui$ autorit% d! la cho$! 5u*%!1
(a transaction
La tran$action !$t un autr! cadr! 5uridi3u! dan$ l!3u!l !ut
int!r-!nir un! r!&i$! ou un! &od%ration d! la d!tt! '$cal!0 &ai$
$!ul!&!nt !n &ati/r! d! %nalit%$ !t 6 l.!)clu$ion d!$ droit$ !n rincial1
La tran$action !$t un! con-!ntion ar la3u!ll! l!$ arti!$0 !n l.occurr!nc!0
l.ad&ini$tration !t l! contri+ua+l! $.!n*a*!nt 6 &!ttr! 'n au liti*! 3ui l!$
oo$! &o2!nnant d!$ conc!$$ion$ r%ciro3u!$ $ur l!ur$ droit$ r!$!cti,$1
L! contri+ua+l! $.2 !n*a*! !n $! d%$i$tant d! $!$ -oi!$ d! r!cour$nota&&!nt d!-ant l!$ co&&i$$ion$ d.i&o$ition !t l!$ 5uridiction$
ad&ini$trati-!$ !t !n acc!tant la $olution '$cal! r!t!nu! ar
l.ad&ini$tration1
L.ad&ini$tration $.!n*a*! dan$ la tran$action !n accordant un!
att%nuation d!$ %nalit%$1
Par aill!ur$0 il n! !ut 2 a-oir &ati/r! 6 tran$action 3u! dan$l!$ ca$ o l!$ in,raction$ con$tat%!$ !ntran!nt l.alication $oit
d.un! a&!nd!0 $oit d.un! &a5oration roortionn!ll!0 c!$ $anction$
%tant l!$ $!ul!$ 3ui r%$!nt!nt l! caract/r! d! %nalit%$1
Du r!$t!0 lor$3u! la tran$action !$t d!-!nu! d%'niti-!0 !ll! ,ait
o+$tacl! 6 la our$uit! d! la roc%dur! cont!nti!u$! ar l! contri+ua+l!
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page 1+@;11+
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
45/48
3ui aurait our +ut d! &!ttr! !n cau$! l!$ %nalit%$ liti*i!u$!$0 alor$
&7&! 3u! l.ill%*alit% d! l.i&o$ition $!rait %ta+li!1
La tran$action !ut donc a-oir d!$ con$%3u!nc!$ *ra-!$ our l!
contri+ua+l! !t con$titu! our un! +onn! arti! d! la doctrin!
un! att!int! au rinci! con$titutionn!l d! la l%*alit% d! l.i&9t0
ui$3u! l! contri+ua+l! !n acc!tant un! r%duction d!$ %nalit%$ !ut $!
-oir contraint d.ac3uitt!r un! i&o$ition rincial! ill%*al! dan$ $on
rinci!1
La tran$action !)%cut%! ac3ui!rt0 !n !=!t0 autorit% d! la cho$! 5u*%!
!t &!t 'n au liti*!1 Quand +i!n &7&! la roc%dur! d! r!dr!$$!&!nt0
$ui-i! ant%ri!ur!&!nt 6 la tran$action0 !$t !ntach%! d.irr%*ularit%$ *ra-!$0
la d!&and! du contri+ua+l! d!-i!nt in$u$c!ti+l! d! r!cour$ cont!nti!u)
d!-ant l!$ 5uridiction$ 1
Conclu$ion
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page 11+
Le principe de légalité de l=imp(t est éle"é au rang de principe B portéeconstitutionnelle constate le Proesseur M9 /ou"ier, op Gcit9, p9 42
$halil %aloui & Les garanties du contri'ua'le dans le cadre du contr(le fscalen droit marocain ) page 111
0 @ é"rier 1@?3, re!uEte 2@313, F, 1@?3, n< 4, comm9 5C4
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
46/48
La rati3u! du $2$t/&! '$cal! $! r!
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
47/48
BIBLIRAPXIE
T!)t!$ d! loi$ #
ode général des imp(ts marocains 2+15
loi de fnances n pour l=année 'udgétaire 2++?9 circulaire portante instruction de la loi 24;?C relati"e B l=imp(t sur les sociétés,
promulguée par le Dahir n< 1;?C;23@ du 31 décem're 1@?C
u-ra*!$ #
Le s-stème fscal marocain : dé"eloppement économi!ue et cohésionsociale rapport du conseil économi!ue et social auto saisine @82+12apport préparé par La ommission Permanente chargée des .Haires0conomi!ues et des Proets 7tratégi!ues M9 .hmed ahhouG M9 Mohamed/achir achdi
#hèse sur le thème des garanties du contri'ua'le dans le cadre ducontr(le fscal en droit marocain présenté par $halil %.LI dirigée par
harles //0J M.77 préparée au sein du La'oratoire entre deecherches Furidi!ues dans l6Kcole Doctorale 7ciences Furidi!uesuni"ersité de *reno'le > aot 2++C
La raude fscale et le contr(le des entreprises au Maroc mémoire duc-cle supérieur de l= 099. : 2++482++>
#hierr- L.M/0# & le contri'ua'le ace B l=administration )
Arr7t$ #
0, @e et 1+e sous;section, 1@ a"ril 2+++, re!uEte n< 1C3222, F582+++, n< C+
.. /ordeaux, 25 mai 1@@@, re!uEte n< @C1@2, F 1181@@@, n< 13C .. Paris, 12 octo're 2+++, re!uEte n< @>1?+2, F 382++1, n< 332 .. antes, 3+ uin 1@@4, re!uEte n< @25+C, D 1@@4, n< 52, comm9
2312 0, @e et ?e sous;section, 21 uin 1@@5, re!uEte n< 132 531, D
1@@5, n< 41, comm9 1@+2 0, 1C a"ril 1@?2, re!uEte n< 1>21?, F, 1@?2 n< C, comm9 5C?
.. /ordeaux, 2+ é"rier 1@@C, re!uEte n< @4 1+1>, F 581@@C, n
8/18/2019 Les Procédures de Redressement Fiscal
48/48