Enrico Malan

Pesci e béstie de marina

int’u parlà Ventemigliusu

Capituli d’u libru

Prefaçiun Mene de pesca in Ligüria E mode pe’ pescà u luvassu Divisiun d’ê bestie de marina Lista d’ê bestie de marina Glossariu

Prefaçiun

Dopu i libri: “Erbe, ciante e sciure int’u parlà Ventemigliusu” e “Auxeli int’u parlà Ventemigliusu”, stu tersu libru u mete in lüxe i pesci e e autre creatüre viventi, ch’i l’ince de vita a nostra marina, dandu aiscì l’infurmaçiun de cum’i se ciama in ventemigliusu.

E bestie de marina chi cunsciderae, i l’àn in nome propiu int’u nostru parlà, za’ ch’i sun, da ciü a menu, chele ch’i ven pescae o pigliae pe’ caixu, cu’ ina caiche custànsa, dai pescavui.

A mei ghida de travagliu, i sun staite e püblicaçiun: “Nomenclatura della fauna marina in dialetto ventimigliese”, estratto dal n°10/12 (anni 1968/1970) del Bollettino dell’Atlante Linguistico Mediterraneo, e “La fauna marina nel dialetto Ventimigliese”, d’u meigu Emilio Azaretti; ma aiscì e infurmaçiun ch’u m’à daitu u sciù Giovanni Sismondini, “Giuan de Minò”, ürtimu veru pescavù ventemigliusu, che, da caiche tempu, u ne gh’à lasciau. Caiche particulare de interessu u devu â cumpetensa de me’ frai Erminiu, pescavù pe’ pasciun e acüu indagavù d’a vita e d’a pesca insci’a marina.

M’apiaixe sperà che sta mei fatiga a pösce esse cunsürtà e apreixà da canti, pe’ mesté o pe’ sou piaixé, vivendu acustai cu’a marina, i vöglie cunusce megliu stu mundu afascinante d’a marina, atraversu u nostru parlà, ma aiscì ae bele fegüre ch’i sun marcae int’i francubuli de tütu u mundu.

Da ste pagine, vaghe u mei curdiale “graçie” a tüti i amighi e i cunuscenti, che ancu’ ina vota i m’àn agiütau, primu fra i autri, Luigin Maccario, Cançelè della Cumpagnia d’i Ventemigliusi.

Enrico Malan

Mene de pesca in Ligüria

E méne de pesca ch’i custüma in Ligüria i sun a pesca cu’e re, pe’ piglià e anciue e e sardéne, a pesca au strascegu, pe’ piglià pe’ u ciü tutanàsse, sciüpie e sole, che ghe n’é pareglie in Ligüria, re da posta, pe’ a pesca d’i naseli. A sciabega da ciàza, pe’ u ciü pe’ a pesca d’üsu d’u schermu e d’i giancheti. Aiscì a pesca de l’urada a custüma abasta, pe’ u ciü d’â riva ma aiscì d’â barca, cu’a pratica d’u bulentin o cu’u pařamitu, ch’u l’aduvera cume esche: ghimbari, totani e sciüpie. L’urada a l’è üna d’ê pitanse nostre ch’a nu’ pö mancà int’a cüxina ligüre! I pařamiti da fundu i sun atrassi faiti metendu in fiřa tanti lami, insc’e lense apese a ina longa çima, ch’a se ciama trave, ch’a pö arrivà fina a diverse çentenàe de metri. I vegne aduverai pe’ piglià i naseli, e lüxerne, i grunghi, e murene, i pagari, i rumbi, e rascàsse, e raze, i palui e i saraghi. Cunusciüa in particulare l’é a pesca â traina, pe’ piglià: buniti, pařamie, tuneti, leciùi e axerti cavala. Stu modu de pesca a l’è faita pe’ u ciü in Autunu, candu davanti ae coste Ligüri gh’é u pasagiu d’i pesci sacagnavui ch’i s’imbrega int’a cacia ae anciue, che pe’ difesa i se s’arrecampa drente ae famuse bule, ch’i se ven a ögliu nüu. A marina davanti â Ligüria a l’é remarcà da ina cumüne mancansa de sali de sustànça, insci’a fascia d’a costa, in specie in relaçiun au scarsu purtà de sustanse da parte d’ê scciümaire e a l’amàncu de territoriu derré â costa, intantu che e zone de mascima prudüçiun, i sun chele mésse au largu. Inte ste arée ghe sun aiscì e bestie a sanghe caudu ch’î vive inta marina, a balena (Balaenopterus phisalus), u cavudöiu (Physeter catodon), u carderùn (Ziphius cavirostris) e i derfin (Delphinus delphis, Tursiops truncatus). Inte l’area d’a costa a calità d’u pescau a l’é ciütostu auta pe’ a presensa de tante mene apreixàe. E coste i sun riche de purpi (Octopus vulgaris), muscardin (Eledone moschata), lapassi (Eledone cirrhosa), tòtani (Loligo vulgaris) e sciüpie (Sepia officinalis). U gritagiu u l’à in autu prufitu ecunomicu. Int’i recantii d’i scögli e int’i aregai (Posidonia oceanica) s’atröva e matòte (Scyllarus arctus), insc’i fundi de roche i vive e araguste (Palinurus elephas) e i dugubai (Homarus gammarus), insc’i fundi de paute e de arene e çigare (Squilla mantis). Insc’i grandi fundi se pesca scanpi (Nephrops norvegicus) e ghinbari. U gritagiu ciü dumandau i sun i ghinbari russi da fundu, cun e mene Aristeus antennatus e Aristeomorpha foliacea. Stele de mà, zin, belin de mà (Echinodermi) i nu riciama grande atençiun dau puntu de vista d’a pesca, pe’ di’ a verità i zin i pön mete inseme ina pitansa assai çercà e i belin de mà i pön esse aduverai cume esca da pařamiti. E calitàe de pesci ch’i vive ciü o menu acustài cu’u fundu e i triga inti fundi ligüri i sun: a sola (Solea vulgaris), u capùn e a rascassa (Scorpaena scrofa, Scorpaena porcus), a treglia veraixa o de scögliu (Mullus surmuletus) e a treglia barbina o de pauta (Mullus barbatus). Tra i pesci acustai ai sciti de costa, de particulare vařù gh’é a lüxerna (Epinephelus marginatus), u luvassu (Dicentrarchus labrax) e u bulaixu (Serranus cabrilla). Autre calitàe cumüni int’e marine d’a Ligüria i sun a buga (Boops boops), a sarpa (Sarpa salpa), u sàragu cua negra (Sargus sargus), u déntixu (Dentex dentex), l'urada (Sparus aurata), l'üglià (Oblata melanura), e diverse calitàe d’i pagari: pagaru testun, pagaru pànciu, pagaru bufa, bugaruvela (Pagrus pagrus, Pagellus acarne, Pagellus erythrinus, Pagellus bogaraveo), a murmura (Pagellus mormyrus) e a tanüa (Spondyliosoma cantharus). I naseli d’a calità Merluccius merluccius i s’atröva cun pocu sforsu tra i vinti e i mile metri de fundu. I zuveni suvente i s’atröva insc’i fundi de costa e andandu avanti int’i ani i se sposta versu posti ciü fundi, fina a catruçentu o çincheçentu metri. U müzaru (Mugil cephalus) u l’é abasta urdinariu int’e aighe d’a Ligüria, presente in particulare insc’i fundi de roche, de sgiavin o d’arena fina a trüxentu metri de fundu e, pe’ via de l’auta resistença â cuntaminaçiun, u l’é presente aiscì int’e zone de portu. Inta Marina Ligüre gh’é aiscì paregli putassui (Gadus poutassou). Inti sciti de costa se pesca iscì l’anghila (Anguilla anguilla), u grungu (Conger conger) e a murena (Muraena helena). Tra e calitàe de pecina taglia ch’i vive au largu gh’é u pesciu türchin, ch’u cuntégne mene cun cunutati pareschi, cume a schina de cuřù blö-verdu de diferente vigù e a sou pansa argentà. U pesciu türchin u reveste in vařù remarcàu da u puntu de vista de mercàu, ciü de tütu e sardene (Sardina pilchardus) ê anciue (Engraulis encrasicolus). E furme nuvéle de sardene e anciue in Ligüria i se ciama i giancheti. Aiscì i axerti (Scomber scombrus, Scomber japonicus), ê pařamie (Sarda sarda) i sun de mena cu’u pesciu türchin. I russeti (Aphia minuta) i sun de gran calità. Tra e mene de grande mesüra ch’i vive au largu, inte l’andiu d’i mesi d’a Prima tarda e de l’Autunu i s’atröva inta marina d’a Ligüria i tuni (Thunnus thynnus), nöavui gaglàrdi. I tuni i despérega a segunda d’ê curenti caude de l’Atlanticu e d’u Mediteraneu, pe’ fa i pecin e pe’ atruvà da mangià. Autri pesci de grossa mesüra presenti int’u Ma Ligüre i sun: u pesciu spa (Xiphias gladius), a lecia de fundu (Seriola dumerili) e u suralu (Trachurus trachurus).

E mode pe’ pescà u luvassu

de Erminio Malan

1) Cu’u pesciu vivu e u natelu; 2) Cu’a buga morta e u natelu o cun a parazina â funda e u natelu; 3) Cu’u fiřetu d’anciua o de zerru â funda; 4) Cu’u ghinbaru vivu e u natelu; 5) Cu’u gagliunetu vivu e cun in’armaüra particulare.

1) Pesca au luvassu cu’u pesciu vivu:

Ghe va’ ina cassairixe, ch’a se fa’ cu’ina cana longa aumancu sei metri. Insci’u ruchetu ina lensa da 0,28/0,30 mm. de diametru, in natelu nu’ tantu grossu, a ina brassa dau lamu “burdigotu” d’u 1 o 2. Au müzerotu, ch’u fa’ da bucùn, se ghe dixe ciapairö, e u va’ inescau apena suta l’ařéta insci’a schina, in maneira de nu’ ferì tropu u pesciotu. Inte stu caixu u travaglierà ben, sensa patì, nöandu a fi d’aiga e fanduřa bugià, cosa impurtante, percosa u luvassu, aiscì da luntan, u sente u labregiu. I tempi ciü boi pe’ pescà u luvassu, i van da setembre a marsu e i mumenti ciü indicai i sun int’u zirà d’a lüna, l’ürtimu cartu scüru de lüna e u primu cartu. D’urdinariu, sta pesca a se fa’ a l’arbù e au carà d’u sù. Se gh’é u tempu nivuřu e ciövigna, a se pö fa tütu u giurnu e candu gh’é a marina ch’à bustica ben, ancura megliu. I punti ciü boi pe’ pescà i sun i recanti d’i möi, i ziri de resàca, i möi longhi, e buche d’ê scciümaire e duv’i scciüma i marusi arrente ai scögli. Au mumentu che u luvassu u cacia u ciapairö, besögna dröve l’archetu d’u ruchetu e lascià che a lensa a vaghe. Candu u luvassu u s’aferma, s’aspeita caiche segundu epöi se ghe da’ ina ferrà, nu’ tropu forte e a bestia a l’é alamà, A stu puntu se tegne a cana auta, in maneira de fa’ travaglià u çimelu, sempre mantegnendu a frisciùn ciü o menu regulà, pöi se cumensa a recüperà cun garibu. Stancanduse, u luvassu u munterà a gala. Pigliandu aria, u perderà forsa e se ti sei in gamba, ti purrerai astracařu o salabrařu.

2) Pesca au luvassu cu’a buga morta:

Ghe va’ in natelu a ina brassa da’u lamu. A buga a va’ inescà cu’ina aguglia da lana. S’infira l’aguglia d’â cua fina a fařa sciorte d’â testa, fandu passà a lensa pe’ purré ligà u lamu, infiřau in maneira che a punta a sece föra, zirà versu l’autu. Se purrerà pescà int’u tiru da buca d’ê scciümaire, int’i recanti e longu i möi ch’i sciorte föra int’ê resache, o duve a marina a l’é grossa e inscì in po’ sterbura. Candu u luvassu u pita, besögna molaghe a lensa e candu ti senti ch’u s’aferma, se ghe dà in scciancunetu, cun garibu, sedunca ti pöi rezegà de levaghe u bucùn d’int’a buca, pöi, sempre cun carma, ti cumensi a recüperà. U te munterà insc’e l’aiga e cian cianin ti u salabrerai o ti l’astracherai insc’a ciaza.

3) Pesca au luvassu cu’u fiřetu d’anciua o de zèrru

Ghe va’ ina cana da çinche metri, armaüra faita cun lensa de 0,28/0,30 mm., ciungiu da 30 gr. a meza brassa da’u lamu, ch’u serà d’u 01, nu’ grusceiru ma resente, pe’ purré inescà u fiřetu sensa rumpiřu. Sa’ pesca a va’ faita cu’in po’ de begariçia, percose u luvassu u dev’esse reciamau da’u brümezu, ch’u deve esse ben triu, impastau cun pauta sciüta, in purve, fandu de boce pe’ purré lançà, duve ti vöi che u pesciu u s’acampe. Inte sta pesca, gh’é in particulare: u luvassu u l’é in pesciu acustümau a returnà de longu â meixima ura, duve ti brümezi, percose besögna respeità delongu i tempi pe’ avé ina bona misa a lögu. U se pesca d’insc’a ciaza, duve ghe sece u fundu d’arenin, delongu cu’a lensa in man e l’archetu avertu, cuscì, candu u pita, ti u senti ben e ti pöi acapì candu l’é u mumentu de ferrà.

4) Pesca au luvassu cu’u ghinbaru vivu

Ghe va’ ina cana longa, lensa da 0,25 mm. drita sensa ciungiu, natelu nu’ tropu grossu, lamu d’u 0,2 a ina brassa e meza dau natelu in maneira ch’u pösce travaglià cume se u ghinbaru u fusse liberu. Se pesca longu a ciaza apena dopu u scarin, duve se ghe campa u remescciu d’a resàca. Se pö iscì brümezà cun roba fina, fandu spande l’audù. Cana pe’ tütu u tempu in man, percose u luvassu, insci’u ghimbaru, u se gh’abriva, u lu piglia in buca epöi u parte in föra. Candu u s’aferma, se ghe da’ in scciancunetu, cun garibu, epöi u se travaglia cu’a cana auta, fina a candu u munta a gala epöi, cian cianin ti u salabrerai o ti l’astracherai insci’a ciaza.

5) Cu’u gagliunetu vivu Sachì a l’é ina pasciùn ciü che ina pesca, fatigusa, faita de nöte o de prima matin, int’i mesi freidi, candu ciöve e cařa u scciümairun. Cu’u tempu da scirocu, candu a marina a l’é grossa, ma a nu’ l’à e frante, l’é u mumentu ciü bon, percose i luvassi, navegandu contru a currente d’a scciümaira, i l’aspeita e anghile ch’i cařa int’a marina, pe’ pöi remuntà candu a scciümaira a mola, a purtà d’aiga. S’alestisce a cana, ch’a dev’esse longa, rezente e cu’u ruchetu inciu cun d’a lensa d’u 0,35 mm. L’armaüra a l’é particulare: pe’ prima cosa s’infiřa in tübetu int’a lensa, in tocu de fi’ d’a lüxe, pe’ acapisse, se ghe leva u fi’ de ramu epöi se ghe infiřa a lensa, in ciunbin de 2/3 gr., in’autru tübetu e cun in stecu s’aferma u ciunbin a dui metri da’u lamu, ch’u deve esse in lamu burdigotu d’u 3-00, rubüstu. Insci’u primu tübetu, a trei metri e mezu, se gh’aferma cun in stecu ina picaglia gianca, u l’é u sulu modu pe’ purré ve’ duv’a l’é insce l’aiga. Premetu che aiscì de nöte cüba, ti a pöi ve’ sensa fatigate i ögli. Avura inescamu u gagliunetu vivu. U se piglia cun ina strassa sedunca u sghiglia, ti ghe fai dröve a buca e ti gh’infiři u lamu int’a parte sutana d’a buca, pöi ti ghe sciachi u fundu d’a cua cun ina pinsa, in maneira ch’a nu’ se turtiglie â lensa. Cumensamu a pescà. Se deve lançà de traversu â fuxe, in modu ch’a piglie currente. Besögna tegne a cana auta, pe’ purré ve’ duv’a va’ a picaglia gianca. Delongu l’archetu d’u ruchetu avertu e lensa in man. Apena ti senti in pecin sccianchetu, mola a lensa e lascia andà. U l’é u luvassu ch’u l’à piglia in buca e u va’ in föra. Candu ti senti che u pesciu u s’aferma, ti ghe dai u solitu scciancunetu, in po’ ciü secu, e ti sentirai l’asciarmu, candu a cana a se cega, marcandu u testunà de chelu poveru luvassu, ma a pasciùn d’u pescavù, pe’ desgraçia, caicün deve pagařa. Meixima manövra pe’ fenì: recüpera a lensa, salabra o astraca insci’a ciaza ..... e bona furtüna !

luvassu

Divisiun d’ê bestie de marina

1 Bestie a sanghe caudu

2 Tartarüghe de ma’:

a Bisciacossa

3 Pesci de resca drüa

4 Anghile, bisce de ma’,

grunghi, murene

5 Pesci da résegu pe’ l’omu:

Ařagne e rascasse

6 Mignaghi

7 Runbi e sole

8 Tuni

9 Bestin

10 Pesciu can, gatüssu,

ninsöřa e autri

11 Batinéla, ferràsse, raze

12 Roba mola

13 Gritagiu

14

Cunchigliagiu

a) cunchiglie cun ina scciapa b) cunchiglie cun due scciape

15 Bestie gunbae:

e capele

16 Autre bestie de marina

Enrico Malan

Bestie de marina a sanghe caudu

Baléna - Balaenoptera physalus

A Balena a l’à ina ařéta carnusa insci’a schina. A sou mascela a l’é furnia de “fanoni”. Fra u 1845 e u 1963 i sun arrivae, insci’a ciaza fra Ventemiglia e A Speza, catorze sugeti. I ossi de ste bestie i sun in

parte cunservai int’i Müsei de Störia Natürale de Zena e Türin.

Cauderùn - Ziphius cavirostris

U se ciama cuscì, cume in grossu pairö, pe’ via d’a grande cantità de sanghe, tegnüu caudu, da’u spessu ran de grascia ch’u l’à suta a

pele.

Cavudöiu Physeter catodon

U nome d’u Cavudöiu u l’é duvüu au lichidu öřiusu ch’u l’à drente â testa, che dopu ch’u l’é tirau föra u vegne düru, pigliandu u nome de “giancu de balena”, ina grascia giancastra ch’a serviva pe’ fabricà d’ê candeře ciü rafinae. U mascciu u pö esse longu fina a vinti metri, a fümela a duze metri. U pö pesà fina a çentu tunéi.

Derfin - Delphinus delphis, Tursiops truncatus

Tüte due e calitae, ch’i vive in stropa, i l’éira assai d’urdinariu e, fina ai Ani Sciüscianta, i se purreva vié passà, de tantu in tantu, cu’a marina grossa, sautando inte l’aiga a 100/200 metri d’â ciàza. Int’u passau se dava a cacia ai derfin pe’ preparà, cu’u sou filetu, u musciame. Dopu che i derfin i sun staiti deciarai calità prutezüa, da tüte e naçiun, u musciame u se fa’ cu’u filetu de tunu. Autri derfin d’a Marina Ligüre i sun: u Grampus griseus, u Globicephala melas, e u Pseudorca Crassidens, cu’a testa ch’a l’assemiglia a chela d’i derfin, ma ch’i nu’ l’àn in nome intu nostru parlà.

← Grampus griseus Globicephala melas →

U Santuariu d’i Cetacei

U Santuariu d’ê bestie de marina a sanghe caudu, u l’é in postu, de ma, prutezüu, ch’u l’é drente u territoriu françese, munegascu e itaglian. Int’u territoriu itaglian, au Santuariu pe’ e bestie a sanghe caudu de ma’, gh’é staitu daitu camin int’u 1991, cu’u nome de “Area naturale marina protetta di interesse internazionale”, e u l’é messu int’in spegliu de ma de 2.557.258 metri cadri, davanti ae regiui Ligüria, Sardegna e Tuscana.

A vera e propia gardia au scitu a l’é staita inandià int’u 1999, int’ê aighe internaçiunali, pe’ vuluntà d’i trei paisi ch’i cumprende u Santuariu: a França (Costa Azüra e Corsega), Principatu de Munegu e Itaglia (Ligüria, Tuscana e u desciü d’a Sardegna).

U scitu u se slarga int’u baçin corsu-ligüre-pruvensale da Punta Escampobariou (veixin â çità françese de Tolun) a Cavu Farcun e Cavu Ferru (in Sardegna), fina au Chiarun (au cunfin tra Tuscana e Laziu).

U l’alöga in spegliu d’aiga marina de ascaixi 87 mila chilometri cadri, duve a cuncentraçiun de balene e derfin a l’é assai auta, tantu che u purré vié de ste bestie de marina u l’é diventau ün d’i mascimi travagli, inseme â cüra e â pruteçiun d’i sciti de marina.

U Santuariu u toca 124 cumüni françesi, 87 cumüni itagliai e ün intu Principatu de Munegu.

Bisciacossa

Bisciacossa u l’é u nome antigu ch’u se dava â tartarüga de ma’, pe’ a semegliansa d’a testa a chela d’ina biscia

e a cöirassa a ina cossa.

Tartarüghe de ma’

Bisciacòssa - Caretta caretta

Candu a nasce a l’é longa trei dì, candu a l’é granda a mesüra fina a in metru e mezu, cun in pesu ch’u pö andà dai çentu ai çentusciüscianta chiloi. A testa a l’é ciütostu grossa, cun u becu abasta cegau. A l’à a sgröglia survana de cuřù russu purtegalu e in piastrun sutan giaunàstru, a furma de cö. A schina a l’é faita cun çinche cubie de scüi messi de costa, u scüu de fronte, da pe’ elu u porta çinche piastre.

I mascci i se descunusce da’e fümele pe’ a longa cua, ch’a se andàma candu i l’arriva au mumentu

d’acubiasse, d’inturnu ai trez’ani.

I respira aria, avendughe i purmui, ma i sun boi de sta tantu tempu sut’aiga. I passa a ciü parte d’a sou vita int’u prefundu d’a marina, vegnendu a gala de tantu in tantu, pe’ respirà. Drente l’aiga i pön arrivà a bugiasse a ciü de 35 chilometri a l’ura, nöandu cun l’alertìxe de candu a bugia, ben inseme, e zarpe davanti. I sun bestie ch’i mangia de tütu cume: robamola, gritagiu, lümàsse, zin e stéle, pesci e capéle.

PESCI DE RESCA DRÜA Inta marina, i pesci ch’i l’àn a resca drüa i sun e bestie in ciü gran nümeru. A resca a ghe ven düra cu’u tempu, â reversa d’i bestin ch’a gh’arresta delongu ciütostu mola. I respira iscì eli cu’e gögne, che però i sun cüverte da ina bela scaglia. I l’àn iscì ina vesciga da nöu de duve, pigliandu o mulandu gasu, i l’arrésce a muntà e cařà inte l’aiga. Dunca, i l’àn a resca drüa, a pele a pö aveghe e scaglie o nu aveghene e esse cuverta de lüpegu, ch’u a rende lepega. Derré au murru i gh’àn e gögne, suta a scaglia, da duv’i respira. A buca a l’é parà da in lèrfu. Surva a buca i gh’àn e narixe e suta, caiche vota, i gh’àn e barbine. Insci’a cua e longu u scafu i gh’àn e ařéte. I bieli i se ciama ventrame. A menütaglia a se ciama iscì fretìn o fritüra, e a roba tropu pecina, cun tante spine, i se ciama stranguragati. U pesciu u nöa, u sàuta, de vote iscì paregliu in autu, candu u deve scapà d’â re d’i pescavui o da l’atacu d’in pesciu ciü grossu. Candu u l’é da veixin au pe’ de l’aiga u sgassa, fandu iscì d’u burdelu, e candu u manda föra e pecine bule d’aria se dixe ch’u bula. Candu e fümele i sun prunte a scciuì, se dixe ch’i sun cine, ma candu i l’àn ancu’ i övi, se dixe ch’i l’àn a butàrega. I pesci de largu, i passa a ciü parte d’a sou vita inte aighe libere, nu vixitandu pe’ ren e aighe de fundu. Standu delongu inti posti a fi d’aiga, i l’àn a schina de cuřù türchin-verdastru o blö scüru e a pansa gianca-argentu. Stu cuřù u l’é faitu aposta pe’ cunfundiři cu’u spegliu d’aiga d’a marina, viendu u pesciu da l’autu e cu’i scagliezi d’u cielu s’u ven vistu da suta. I ne fan parte in gran nümeru de famiglie de pesci. Chele ciü carateristiche e cunusciüe i nu manca d’esse chele d’i tuni, pesci spa, axerti, sardene e anciùe.

Avura caiche famiglia de pesci de largu i sun ciamae “pesciu türchin”, percose i l’àn a schina ch’a tira versu u cuřù blö, inte caiche caixu verdu, e argentu inta parte d’a pança. U nome de “pesciu türchin”, u nu ven daitu a ina famiglia de pesci defenia dai sciensiati, ma a l’é aduverà intu cumerciu pe’ senazà caiche varietà, in generale de picina mesüra, de furma varia e de ton de cuřù. Inte calitae de “pesciu türchin”, presenti insci’u mercau, i ciü cumüni i sun: a sardena (Sardina pilchardus), l’anciua (Engraulis encrasicholus), l’axèrtu (Scomber scombrus), l’agùn (Belone belone), a saraca (Sardinella aurita), l’axèrtu cavala (Scomber colias), a ciaciàrdela (Scomberesox saurus) e u suřàlu (Trachurus trachurus).

sardena axèrtu anciùa

axèrtu cavala ciaciàrdela suřàlu

agùn saraca

Pesci de resca drüa

Anciùa - Engraulis encrasicholus

L’anciùa a l’é in pesciu pecin, cun u scafu afüsuřàu, cu’a pansa liscia e arrundà. A gh’à a testa alongà, cu’e gögne larghe. U murru u l’é alongau e puntüu. Inta buca, a mascela de suta a l’é ciü curta de chela desurve e a l’à de pecin denti. Insci’a schina, a sula ařéta a l’é ciassà ascaixi a metà scafu. E ařéte d’u peitu i sun sutiře e alongae. A l’à e scaglie, ma i se ghe leva facile. A l’è de cuřù türchin cun d’i toi verdastri insci’a schina, d’argentu insc’i lai e insci’a pansa. E ařéte d’a schina e d’a cua i sun grixu ciairu, e autre giancastre. Chele ch’i vive int’u Mediterraneu i nu sun ciü longhe d’in parmu e i vive tüt’au ciü pe’ catr’ani.

Anciùe de Spagna Lampanyctus crocodilus, Notoscopelus elongatus L’Anciùa de Spàgna a vive a seiçentu metri de fundu, a pö esse longa dui parmi. De vote, a se pesca cu’i pařamiti de fundu, stesi pe’ a pesca d’i naséli. A sou carne a l’é assai apreixà.

Axèrtu - Scomber scomber

Inte l’Axértu u cuřù de base d’a schina u l’é blö-verdu, cun righe de trasversu d’andama mai paresca e de marcau cuřù negru, i lai e a pansa i sun giancu-argentau. U mangia pesci e robamola. U l’arriva a mesürà fina a dui parmi. U se piglia cu’e lense da fundu armae d’ina deixéna d’ami, ch’i se ciama “trena de fundu”. L’axértu u l’é in pesciu assai çercau pe’ a finéssa d’ê sou carne gianche, da’u savù forte, ciütostu grasse.

Axèrtu cavala - Scomber colias

L’Axértu cavàla u l’à u scafu alongau e u murru puntüu, assai parescu â tucia de l’Axertu. U se cunusce da l’ögliu ciü grande, pe’ caiche diferensa d’a veste, za’ ch’u l’à de venaüre e de punteti scüri longu i lai. U pö arrivà a esse longu ascaixi dui parmi.

Barchéta - Serranellus scriba

A Barchéta a l’à d’i cuřui incunfundibili: növe righe brün-russe pe’ longu e tre giaune pe’ dritu. A testa a l’à d’ê righe purtegalu de traversu. A l’arriva a esse longa dui parmi, au mascimu. A l’é in caciavù agrüau, ch’u mangia pesci, robamola e gritagiu. A vive int’i scögli e i aregai d’a costa, in spece dai trenta ai çincata metri de fundu, fina a carà a çincheçentu. A se piglia cu’i tremari, e sciabeghe e e nasse. A l’à carne bone, aduverae pe’ u ciü inta süpa de pesciu.

Bavécuřa – Blennius sanguinolentus, B. tentacularis

Se ghe dixe Bavécuře a ciü calitae d’a nümerusa famiglia d’i “Blennius”. I piglia u nome d’â sou pele lepegusa. De cuřù brün-russastru, longhe da veixin au parmu. I se pesca pe’ caixu cu’a sciabega o cu’e nasse. A carne a va’ poco.

Bavécuřa de fundu - Blennius ocellaris

A piglia u sou nome in latin da ina macia runda negru-türchina, çercià de giancu, ch’a paresce in’ögliu.

Büdegu - Lophius budegassa

U Büdegu u l’à a tucia paresca au Gianélu, ma u l’é ciü pecin. Inscì a testa a l’é diferente, in mesüra menu larga. Scangia iscì u cuřù: russastru o castan, cun de pecine macie giancastre. U l’arriva a esse longu mezu metru. U se pesca cu’a sciabega, za ch’a l’à a carne bona, specie inta süpa cu’i broculi, nostra specialità.

Bùga - Box boops

A Bùga a l’é in pesciu dau scafu slançau, cu’ u murru cürtu e i ögli grossi. U cuřù d’a schina u l’é verdu-auřivastru, a riga insci’u lau a l’é brün scüru e insc’i lai d’u corpu se pö vé catru righe giaune. A mangia gritagiu, ařeghe e pecin pesci. A nasce fümela e pöi a diventa mascciu e da grande a mesüra a pö pré sei di de longhessa. A bùga a se pesca au largu, cu’e lampare, i pařamiti e suvente a s’atrova in ciàpura drente e nasse. A pita facile iscì â lensa a man. A l’à carne bona. Suvente a vegne aduverà cume bucùn.

Bugaruvéla - Pagellus bogaroveo

A Bugaruvéla a l’à u scafu de cuřù brün, cun nisciüna macia o riga. A l’é longa au mascimu in parmu. A carne a l’é abasta preixà. A se pesca cu’a sciabega e i tremari.

Bulàixu - Serranellus cabrilla

Candu u Bulàixu u ven tirau föra da l’aiga, ghe sciorte d’â buca a vesciga pe’ nüà. L’ařéta d’a schina ünica, insci’u scafu russastru, cun sete o növe righe giaunàstre pe’ dritu e tre pe’ longu. Longu in parmu u se pesca cu’e nasse o a sciabega.

Bulàixu d’a taca - Paracentropristis hepatus

Cume u Bulàixu u l’à a macia negra insce l’ařéta d’a schina. De cuřù giaunastru-russastru, cun çinche righe pe’ dritu scüre. U l’é longu sei di. E carne i l’àn scarsu vařù. U se pesca cu’e nasse o a sciabega.

Cabassùn - Atherina boyeri

U Cabassùn u l’é in pecin pesciu dau scafu afüsau e a pansa rundesante, cu’a pele recüverta da pecine scaglie. U l’à due ařéte insci’a schina, ch’a l’é grixa-verdastra cun sbrilui d’assà, tachetà de puntin negri. A pansa a l’é gianca-laite. Insc’i lai se ve ben ina marcà fascia d’argentu, ch’a sbrila. U se piglia cu’e re’ a röu e e sciabeghe da riva. E carne bone, i san in po’ d’amarüme, i sun iscì bone frite.

Caciüciu - Onos tricirratus

A prima ařéta d’a schina, int’u Caciücu, a l’à d’i fiřamenti curegai int’in surcu e a ganascia cu’ in barbigliu. Dui rissi e in barbigliu i ghe sporze da veixin ae narixe. U cuřù d’a schina u l’é purtegalu, macetau de negru, cu’a testa neirastra. U l’é longu au mascimu in parmu e mezu. E carne i sun bone. U vive insc’i fundi de roche, zü da deixe a çincanta metri. U se pesca cu’i tremari o cu’e nasse.

Castagnöřa - Chromis chromis

L’antigu nome d’in fresciö de furma runda, de farina de castagne, ch’u n’arregorda a furma, sciacà de lau e u meiximu cuřù. I zuveni de mezu o d’in dìu, i l’àn in cuřù viuletu vivu. U tagliu d’a buca u l’é de traversu. Longa au mascimu sei di, u mangia plancton, pecine bestiéte chi vive inte l’aiga. U se pesca pe’ caixu cu’a sciabega. A nu va’ ren da mangià.

Castagnöřa russa - Anthias anthias

A l’à a meixima furma d’a Castagnöřa, ma a l’é de cuřù russu, cu’a cua furcüa, ben ben. A l’à e ařéte d’a pansa longhe, a ganascia in föra. A ven longa fina a ciü d’in parmu. A se piglia pe’ caixu inte nasse. A carne a l’é de scarsu vařù.

Ciaciardéla - Scomberosox saurus

A l’à u nome d’ina barca sutiřa e lesta ch’a s’aduverava int’i lagassi veneti, e tüta l’Itaglia a la ciama cuscì. U scafu alongau e a füsu. Compresu u becu sutiřu, a l’arriva a mesürà dui parmi. U cuřù d’a schina u l’é blöastru, i lai e a pansa argentei. A se pesca cu’a sciabega. A carne a l’é bona.

Ciòcula - Maena maena

A Ciòcula a l’é u mascciu d’a Ménuřa, tantu ciü grosso, in parmu e ciü, e inte l’inseme de cuřù ciü ciairu.

Cöfanu - Trigla lucerna

U Cöfanu u l’à a schina culurà de russu-brün, cu’i lai rösa, e ařéte d’u peitu neirastre cu’i bordi blö. Longu trei parmi, u l’é u ciü grossu int’a famiglia d’ê treglie e chelu ch’u l’à e megliu carne. U se pesca cu’i tremari e a sciabega.

Cönařu - Atherina hepsetus

Föra d’a schina grixa, tachetà de negru, u Cönaru u l’à a pele stralüxìa, ch’a fa’ in modu de purreghe vié cos’u gh’à drente. U vive da veixin â ciàza, in sciami cunscistenti, ch’i se piglia cu’ re’ spesse. Si sciami i tira a intrà pe’ diverse çentenae de metri int’a scciümaira. A sou carne a nu’ l’é gairi bona.

Crou de ciaza - Corvina nigra

A veste d’u Cròu de ciàza a l’à ha in fundu brün-dourau cun scagliézi argentai. U mangia areghe, vermi, gritagiu, robamola e pecin pesci. U pö arrivà a esse longu ciü d’in parmu e a trei chiloi de pesu. I atrassi ciü tagliài pe’ aciapàřu i sun i tremari e e nasse. E sou carne i sun bone.

Cugömaru - Maurolicus muelleri

Candu ströpe de Cugömari i s’astraca insci’a ciàza, i manda in audù forte, ch’u l’arregorda chelu d’u cugömeru. I sun longhi fina a dui di e i vive int’i fundi ch’i nu sece suta i 250 metri.

Cunpà d’a treglia - Trigla cuculus

U Cunpà d’a tréglia u l’à a testa grossa e curassà de piastre d’ossu e cun ina rubüsta spina insci’u zàfu. U l’é de cuřù russu vivu insci’a schina, ciü ciairu insc’i lai, giancastru insci’a pansa, candu e ařéte d’u peitu i sun russu-giunastre. U nu’ l’é ciü longu de dui parmi. U l’é assai ingurdu, e u mangia pesci, gritagiu e autre robe mole de fundu. Candu u ven pigliau u manda föra d’i forti grùgni. U vive dai vinti ai catruçentu metri de fundu, u ciü d’ê vote insc’i fundi d’arena, de giaira o de pauta.

Déntixu - Dentex dentex

Fin dai tempi ciü antighi, u Dentixu u l’é cunusciüu pe’ e sou maiscibone carne. Ina sou particularità a l’é chela d’aveghe catru grossi denti de l’ögliu, ben in mustra insci’e tüte due e mascele. U l’à e ařéte d’u peitu faite a punta e ben longhe, de cuřù rösau. L’ařéta d’a schina a l’é brün-rösa, candu chele d’a pansa i sun giaunisse. U cuřù d’a veste u l’é blö-grixu, ch’u barlocia insci’a schina, cun pareglie mace scüre e cun scagliézi argentai longu i lai. Insci’a testa u gh’à de macete ciü scüre e autre de cuřù blö vivu. U pö arrivà a esse longu in metru e pesà duze chiloi. U Déntixu u l’é in predatù e u mangia robamola e pesci. U l’é apreixàu da’i pescavui de cana e cu’u scciopu.

Figařu - Sciaena aquila

A schina d’u Figàřu a l’é d’in cuřù grixu-ciumbu, insc’i lai grixu-argentu, cu’e ařéte de cuřù russastru, de furma a övu alongà. U drente d’a buca u l’é giaunu-dourau. Longu fina a dui metri, u pesa inturnu ai caranta chiloi. Mangiavù de carne, u l’é in pesciu ingurdu, ma e sou carne i sun ina buntà. U se pesca d’invernu cu’i tremari o a schiabega.

Furca - Peristedion cataphractum

U nome Fùrca u ghe ven d’â furma d’u murru, ch’u l’assemeglia a in magagliétu a dui bréchi, pe’ via de due crescénse d’ossu separae. De cuřù russu, u l’é longu pocu ciü d’in parmu. U scafu u l’é cüvertu de scaglie d’ossu. U se piglia, pe’ caixu, cu’i pařamiti da fundu.

Gaglinéta - Trigla lyra

A Gaglinéta a l’à a testa macissa, cüverta cun de piastre d’ossu. Larga e longa, a gh’à i ögli pecin, ma a buca, grande, a s’atröva in bassu. E ařete d’u peitu larghe, a furma de banduireta, i sun de cuřù viola-scüru, burdae de türchin e suvente i l’àn ina macia scüra au dedrente, cun punti blö o giancastri. U l’é in pesciu ch’u mangia tantu, d’u gritagiu, robamola e pesci pecin. U cuřù d’a schina u l’é brün-russastru o purtegalu, rösa ai lai e giancu-argentu insci’a pansa. U pö arrivà a pesà sei chiloi e longu in brassu. U sta’ insc’i fundi d’arene e paute de suta a riva. U se pesca cun e re’ da strascegu e cun chele da posta.

Ghigiùn - Gobius

U Ghigiun u l’é de mesüre mudeste, ch’u l’arriva a esse longu au mascimu sete di. U s’assumeglia abasta au Gianélu, ma u nu l’à i rai alongai insce l’ařeta d’a schina. Pe’ u restu u mustra i lerfi grossi e i ögli in föra, u cuřù brün ciü o menu ciairu e a pansa gianca. U vive insc’i fundi d’arena e de sgrutu, nu tropu bassi. Pe’ u ciü u se pesca cu’a cana e u l’é retegnüu in pesciu da pivéli, percose u pita assai aviau.

Ghigiùn de fundu - Gobius cobitis

U Ghigiùn de fùndu u pö arrivà au parmu. U l’à i lerfi grossi, i ögli gh’i sporze, a testa alongà e e ařete d’a schina pareglie in autessa. A pele a l’é lepegusa. U cuřù u l’é giaunu-auřivastru, a pansa a l’é giauna, insci’a schina e insc’i lai gh’é de macie scüre, ina macia a l’é iscì au cumensu de l’ařeta d’u peitu e de chela d’a cua. U vive insc’i fundi abasta bassi, d’arena e de sgrutu, chi l’age e areghe. U se pesca cu’e lense, e nasse e cu’a sciabega.

Ghigiùn de scögliu - Gobius niger jozo

U Ghigiùn de scögliu u l’é in pesciu pecin: u mascciu u nu’ l’arriva a esse longu ötu di. U gh’à i lerfi grossi e i ögli ch’i sporze, u cuřù u va dau brün ciairu au negru, suvente a pansa a l’é gianca. U mangia gritagiu, pecin pesci e lümasse. U vive insc’i fundi de paute, d’ařéna e de sgrutu. U se pesca cu’e re’ a strascegu, nasse e lense. U l’é in pesciu assai ingurdu, ch’u pita façile aiscì ai bucui ciü cumüni. U l’à carni gianche, grasce, dau savù delicau.

Gianélu - Lophius piscatorius

U Gianélu u l’à a testa macissa, ricüverta de creste d’ossu e spine, ciata e alargà, a furma d’övu. U scafu u l’é a conu e a pele a nu l’à de scaglie. A buca a l’é grande e zirà versu l’autu, cun paregli denti agüssi. Int’a ganascia e longu u scafu gh’é d’ê azunte de pele a furma de bordu. U l’é de cuřù brün-auřivastru o viulaceu insci’a schina e giancu insci’a pansa. Pe’ assegüràsse u mangià, stàndusene ascusu insci’u fundu, u l’aduvera u primu rau de l’ařéta d’a schina, ch’a l’à surve in ciumassétu veřàu, cume s’u fusse ina cana da pesca: candu caiche bestia, incüriusia, a s’aveixina pe’ inguràsse a finta esca, u Gianélu u sposta in po’ inderré a cana, e pöi u se l’inguřa. U pö arrivà a esse longu dui metri, cu’ in pesu de caranta chiloi. U vive insc’i fundi d’arena e de paute, o de sgrutu, dai çincanta metri fina a grandi fundi. Longu a giurnà u nu se fa ve’. Cu’e ařete d’u peitu u scava ina ciota pe’ arrestà ascusu inte l’arena, e pousau insci’u fundu, u pö da’ l’incumençu â cacia, fandu bugià adaixötu a sou cana da pesca. U l’é in pesciu assai güstusu da’e carne magre.

Inbriàgu - Trigla lineata L’Inbriagu u se remarca pe’ a desmesürà longhessa d’i rai liberi d’ê ařete d’u peitu. Liberau d’â re’, u se bugia barluciandu cume in inbriagu, fina a arrivà a caze. De cuřù russu cun macie negre e righe de traversu longu tüti i lai. U fi d’u murru u l’é ascaisci dritu. U l’é longu dui parmi. A carne a va’ pocu.

Làcia - Alosa fallax nilotica A s’assumeglia assai â sardena, de diferente se ve a furma d’ê scaglie e e macie negre insci’u davanti d’i lai. U mascciu u pö arrivà a esse longu dui parmi, a fümela trei. U mangia gritagiu e pecin pesci. U se pesca cu’e re’ d’a röu. E carne i sun stupuse e i l’àn trope spine.

Lécia - Lichia amia

A Lécia a l’à in scafu alongau e autu, atapiu ai lai, cun ařéte a punta e a cua larga e furcüa. A prima ařéta d’a schina a l’é faita da rai a furma de spine libere e nu’ ligae da nisciüna pele. A schina a l’é de cuřù grixu-verdastru, i lai e a pansa argentai, e punte d’ê ařéte i sun scüre. A pö arrivà a mesürà au mascimu dui metri. A nöa abasta ben e a mangia d’i autri pesci, cume sardene e anciue. A se pesca c’u’e re’ a röu, da posta e da trainu.

Lécia de fundu - Seriola dumerilii

A Lécia de fundu a nöa cun grande abilità e a l’é in gran predatù. E Lécie grandi i vive ben ben au largu, pe’ contru, e zuvene i vive da veixin â costa. E zuvene i sun de cuřù giaunu, cun macie pe’ longu scüre, che d’a a schina i cařa longu i lai. E vece i l’àn a schina grixa cun scagliezi blö, ciü ascciairii insc’i lai. A vive in pecine ströpe e a mangia pesci e robamola. A pö arrivà a mesürà fina a dui metri. A se pesca cu’e re’ a röu e da posta. A l’à carne bone.

Leciùn - Coryphaena hippurus e Trachynotus glaucus

Insci’a cupeta d’a testa d’i mascci grandi d’u Leciùn, gh’é ina göba e sübitu derré se gh’atröva e ařéte d’a schina, che furma ina mena de “cavegliüra”. U dorsu u l’à in cuřù blö-verdastru, i lai i sun argentai, cun de pecine macie blö. U pö arrivà a mesüre grandi, n’é stau aciapau de cheli longhi dui metri. U vive au largu, ma caiche vota u s’aveixina ae coste andandu de darré ae nave. Nöavù lestu e predatù, u se bugia in pecine ströpe e u piglia pesci e totani. De vote i Leciui i l’intra inte re’ da tunu, ma de solitu i vegne pigliai cu’i pařamiti o a sciabega. E carne i sun assai savurie.

Limùn - Pomatomus saltator

U Limun u l’à u scafu assai slançau, longu e atapìu de lau, cu’ ina grossa testa. A buca a l’é abasta grande e sghémba armà, cina de denti agrupai e apissài. E ařete d’u peitu e d’a pança i sun ciütostu pecine, pe’ contru chela d’a cua a l’é assai cresciüa e rubüsta pe’ purréghe da’ velucità e putensa. Int’i sugeti zuveni, u cuřù u l’é d’in celeste sfümau, candu int’i sugeti grandi l’é ciü lampante ina sfümatüra grixastra. In genere u l’arriva a esse longu trei parmi, ma caiche vota u pö passà u metru. U l’é de indule abasta feroce. U cacia delongu, atacandu calunche autru tipu de pesciu, aiscì s’i sun grossi cume elu.

Locu - Spicara alcedo

U Locu u l’à u scafu a övu, cu’a schina grixa, i lai cun d’i scagliézi d’argentu-dourai e de righe blö pe’ zü. Suta a riga insci’u lau u gh’à ina macia negra. U l’é longu fina a in parmu. Int’a Prima, u se piglia cu’a sciabega o cu’i tremari, ma e carne i sun de scarsu vařù.

De lochi péschine assai e màngine pochi

Lüpa - Mugil cephalus

A calità d’a carne d’a Lüpa a depende dau postu duv’a vive, vistu ch’a l’é atrà da’e aighe de refüu, ch’i gh’aruvina e carne, fina a nu’ purrere mangià. Â pesca â Lüpa a se fa’ cu’i tremari, in specie, ch’i l’àge caiche metru de re’ de surve â bona, pe’ nu lasciaghe sautà u tremaru. Aiscì cu’a sciabega se pö inçenze de ströpe de Lüpe, ma cun scarse mise a lögu. A Lüpa a l’é in pesciu da’u scafu a füsu de taglia media, ch’u l’arriva a esse longu ciü de trei parmi. U cuřù d’a schina u l’é grixu-scüru, che de vote u zira au blö o au verdu, cun de righe d’a meixima tenta, pe’ longu, ch’i passa suvente insci’u sfundu d’argentu d’i lai.

ciaparöi – lüpete i sun i zuveni d’a Lüpa

Luvàssu - Dicentrarchus labrax

U Luvàssu u l’é in pesciu da’u scafu rubüstu e alongau ch’u pö arrivà a esse longu in metru e pesà deixe chiloi. U l’à u murru a punta, a buca a l’é granda e a mascela, ch’a l’à d’i denti agüssi, a ven in po’ in föra. U l’à a schina scüra, a pansa gianca e i lai d’argentu. U l’é in predatù assai lestu, ch’u se mangia d’i autri pesci, pe’u ciü pesciòti, gritagiu e robamola. U vive insc’i fundi de calunche tipu e, u suporta e diferense de sa’ int’e l’aiga. U l’intra suvente int’i lagassi e u l’é bon de rimuntà e aighe. U se pesca cu’e re’ d’a posta e cu’i tremari, ma iscì cu’e lense. U l’é retegnüu un d’i pesci ciü boi ch’i ghe sece.

Lüxèrna de fundu - Polyprion americanum

A Lüxerna de fùndu a l’é de cuřù grixu-brün gagliurau, ina cresta d’ossu surve i ögli, a ganascia a l’é tantu ciü longa d’a mascela. A vive dai caranta ai mile metri de fundu. A ven longa fina a dui metri e a pesa fina a setanta chiloi. A se pesca cun lense de fundu inescae cun robamola e tochi de pesciu. E sou carne i sun maiscì bone. E furme zuvene i sun ciamae “Pànpanu” o “Panpanòtu”, ch’i sun consciderae cume calitae diferenti.

Pampanu o Panpanotu I dev’esse a furma zuvena d’a Lüxerna de fundu, ma i sun cunsciderài ina specie diferente, pe’ via d’a remarcà diferensa de tucia e de abitüdini. I sun alongài e de cuřù ciairu. Eli i vive, in ströpe, da veixin au fi’ de l’aiga, au riparu de reliti de legnu, duv’i mangia e cunchigliéte ch’i ghe sun atacae.

Lüxèrna de scögliu - Epinephelus guaza

A Lüxerna de scögliu u l’é in pesciu de mesüre impurtanti e d’â tucia macissa, ch’a pö arrivà a esse longa in metru e pesà setanta chiloi. A buca a l’é larga e a parte de suta a sporze insc’e chela de surve. E ařéte d’u peitu i sun larghe e i l’àn in bordu ciairu dentelau, l’ařéta d’a cua a l’é arrundà. A l’é de cuřù verdu-auřiva, brüna e russu-brüna, cun macie ciaire, pe’ u ciü inti pesci zuveni. A l’é in predatù ingurdu, ch’u se mangia a robamola, u gritagiu e i pesci. A vive longu a costa de roche, fina a caiche çentenà de metri de fundu, ma de vote a se sposta insc’i fundi sgrutusi, ch’i sun ai lai d’ê praterie de areghe.

Ménura - Maena maena

A Ménura a l’à u scafu a övu, u murru puntüu e i ögli grossi. A l’é de cuřù grixu-brün, argenteu ai lai, a’u centru d’u scafu, suta a riga de lau gh’é ina macia scüra, a retangulu. A l’arriva a esse longa, au mascimu in parmu, int’u mascciu, e pocu de ciü a fümela. A se piglia cu’i tremari. E carne i sun discrete.

Möra - Mola mola

A se ciama Möřa pe’ via d’a sou furma a övu, ascaixi runda, cun u scafu sciacau de lau, propiu cume ina möra da müřin. U scafu, cuvertu de pele rüvega e spessa, brüna e grixa, u l’arriva a esse longu dui metri e a pesà in chintale. A mangia beghéte de pesci. Suvénte, curegà insc’in lau, a se lascia portà da’e curenti, e alura pigliařa l’é ben façile.

Mùrmura - Pagellus mormyrus

A Mùrmura u l’é in pesciu da’u scafu a övu slansau, sciacau de lau. A buca a l’é bassa, pe’ longu, cu’i lerfi spessi, ma a l’é a regardu pecina. A cua a l’à dui veři, scarnìi cun precisiun. U cuřù u l’é grixu-brün ciairu, i lai e a pansa i sun argentei. Insc’i lai, i se ven ben e righe pe’ dritu brün-scüre, sei ben marcae e sei ciü sutiře separae. A parte de surve d’u murru a l’é scüra. A pö arrivà a esse longa in parmu e mezu. A mangia robamola e gritagiu, ch’a çerca int’i fundami. A vive insc’i fundi d’arena o de pauta, longu e coste de roche e da veixin a’e praterie marine, da pochi metri fina a fundi de ötanta metri. A se piglia cu’e re’ da posta e da fundu, sciabeghe, nasse e lense a man. U l’é in pesciu giancu e u l’à e carne de bon vařù.

Murru punsüu - Puntazzo puntazzo

U Mùrru punsüu u l’à u scafu a övu, a testa cu’u sguinciu de surve incavau e u murru puntüu. De cuřù grixu-argentu, cun sei o növe righe neirastre, cun üna inturnu â cua. A carne a l’é bona. U se pesca cu’i tremari o a sciabega.

Mustélura de scögliu - Phycis phycis

A Mustélura de scögliu a l’é in pesciu in po’ autu e sciacau ai lai, a ganascia a ghe sporze e a buca a l’à suta in barbìgliu. A l’é de cuřù neirastru cun scagliézi russastri, pe’ longu de tüte e sou ařéte se ghe ve’ ina riga negra, ai lai. A pö arrivà a esse longa ciü de trei parmi. A vive insc’i fundi d’arena e de roche, e a se da’ da fa pe’u ciü de nöte, candu a cacia gritagiu e pecin pesci, pecontru de giurnu a l’arresta ascusa int’e fisciaüre fra e roche. A pö arrivà a fundi de 650 metri. A se piglia cu’i pařamiti de fundu. E carne i sun delicae e i se delingerisce ben.

Mustélura gianca - Phycis blennioides

E diferense cu’a Mustélura de scögliu u sun int’a prima ařéta d’a schina ch’a l’à in rau ch’u fenisce int’in fiřamentu, int’a macia a övu int’a parte derré d’a segunda d’a schina e int’e ařéte d’a pansa ciü longhe e a furma de fi’. U cuřù u l’é grixu-rösau, viulaceu insci’a schina, a pansa a l’é giancu-rösau. A pö arrivà a esse longa in brassu. A vive insc’i fundi d’arena e de pauta, a pö cařà fina a 700 metri de fundu. A se piglia cu’i pařamiti da fundu. E carne i l’àn in marriu savù

Müzaru dourin - Mugil saliens

Tra i müzari, u Dourin i l’é u megliu sautavù. U l’à a schina grixu-scüra e a pansa argentea. U pö arrivà a esse longu da’u parmu ai dui. U l’à carne bone. U vive in grosse ströpe e u se pesca cu’i tremari burdai.

Müzaru lerfàn - Mugil chelo

U Müsaru lerfàn u l’à u tagliu d’â buca pecin, cun u tütu sou lerfu desurva grossu. U cuřù d’a schina u l’é brün-blö, cun pareglie righe pe’ longu de cuřù brün-giaunastru, cun a pansa e i lai argentai. U mangia robamola e gritagiu e, cu’i sou lerfi düri u brutùna e ařeghe, pe’ mangiasse e pecine bestiete ch’i ghe sun atacae. U l’arriva a esse longu trei parmi e u pö arrivà a pesà dui chiloi e mezu. U vive da veixin ae coste, insc’i fundi de roche, de pauta o d’arena, ma aiscì in autu ma’. U se pesca cu’i tremari burdai. Sařàndu e fandu secà u sachetu d’i övi d’ê fümele s’arriva a fa’ a “butarega”.

Müzaru taca d’ouru - Mugil auratus

Scicume u nu va’ mai int’e aighe duçi, u Müsaru tàca d’òuru u l’à a carne ciü bona de chela d’i autri müzari. A sou tucia a l’é faita ciü a övu de chela d’i autri, u l’à e narixe veixine, a schina grixu-scüru, longu da ün a dui parmi. U se pesca cu’i tremari burdai.

Müzaru testùn - Mugil capito

U Müzaru testùn u l’à a schina brüna cun d’i scagliézi cuřù de l’açà. U l’à u murru largu e sbasciau. U pö esse longu iscì dui parmi. U se pesca cu’i tremari burdai e cu’a sciabega.

Nasélu - Merluccius merluccius

U Nasélu u l’é in pesciu faitu a füsu, ch’u pö arrivà, de vote, a esse ciü longu d’in brassu. U l’à a testa grossa e ciütostu ciata, a buca larga e furnia de denti agüssi e taglienti, e ařéte d’a schina i sun diferenti fra ele: a prima a trei lai a l’à pochi rai, a segunda ciü bassa a cresce pe’ bona parte d’a schina. L’ařéta d’a cua, a trei lai, de cuřù grixu-argentu. U mangia pesci e robamola. U pö arrivà a vive vint’ani crescendu a esse longu ciü d’in metru. U se pesca cu’e re’ da trainu, i tremari da fundu e i pařamiti. U l’à e carne gianche e delicae.

Öglià, Üglià - Oblada melanura

L’üglià a l’à u scafu alongau, da’u sguinciu a övu e cun ina ciaira macia negra a furma de sela insci’a parte d’a cua, burdà de giancu. Insciu grossu d’u scafu se ve ben d’ê sutiře righe grixe, pe’ longu, e a riga de lau ciü scüra. U l’é in pesciu de taglia mediu-pecina, de ascaixi in parmu e u sou cuřù u l’é grixu-argenteu. U l’é in pesciu ch’u mangia pecin delescai, cume gritagiu, robamola e vermi, ma iscì areghe. A pesca, nu de mesté, a se fa cu’a trena insce l’aiga, ina lensa armà cu’ ün o dui lami, cun fi de lana o stofa gianca. A pesca de mesté a se fa cu’i tremari o cu’a sciabega.

Va ciü in’üglia che çentu pagari

Pàgaru bésügu - Pagellus centrodontus

U Pàgaru besügu u l’à u scafu a övu arrundau, cun meiximu a testa arrundà. Ina macia negra a’u cumensu d’a riga de lau, versu a testa. U cuřù de l’ögliu u l’é russu vivu. U cuřù d’a schina grixu-rösau, argenteu insc’i lai. U l’é longu mezu metru, cu’e carne preixae. U vive int’i fundi fina a 300 metri. U se pesca cu’i pařamiti da fundu.

Pàgaru bufa - Pagellus erythrinus

U Pàgaru bufa u l’à u scafu a övu, rösau, cun scaglie grosse e ben marcae. U sghinciu d’a testa u l’é sghembu. A schina a l’é de cuřù russu-rösau, candu i lai i sun röseu-argentei, tachezai de blö, surve i ögli se ghe ve’ ina macia blö. A sou veste da difesa a l’é faita in larghe righe pe’ dritu de cuřù russu-brün. U mangia de tütu ma pe’ u ciü pecin pesci, robamola e gritagiu, ch’u tritüra cu’i sou denti cascelai. U pö arrivà esse longu mezu metru e pesà dui chiloi. I pescavui i u piglia cu’i tremari o cu’a sciabega. U l’é in pesciu de bon delengerì, da’e carne magre, drüe e savurie.

Pàgaru testùn - Pagrus pagrus

U scafu d’u Pàgaru testùn u l’é a övu, de cuřù russu o rösa vivu insci’a schina, rösa ai lai e cu’a pansa argentea. A testa a l’é ciü scüra d’a cupeta, a cua a l’é rösa cu’e punte gianche. Surve a riga de lau se ve’ ben d’ê macete blö. U l’à ina riga blö-scüra pe’ dritu, ch’a traversa l’ögliu. Au mascimu, u l’arriva a esse longu in brassu. U mangia gritagiu, robamola, pesci e àreghe. U pö cařà fina a 250 metri de fundu. U se pesca cu’i tremari. E carne i sun maiscibone.

Pànciu - Pagellus acarne

U Pànciu u l’à ina macia brüna duve ghe cumensa e ařéte d’u peitu. U l’é de cuřù rösa-argentau, ch’u müa in argenteu insci’a pansa. U l’arriva e esse longu au mascimu, pocu ciü d’in parmu. Carne preixae. U se pesca cu’a sciabega e i tremari.

Pařamìa - Sarda sarda

A Paramìa a l’à a schina blö-scüru, cun scagliézi verdu-blö, a l’à sete o növe righe negre de traversu, tantu che i lai e a pansa i sun argentei. A l’à a tucia d’in pecin tunu. A va’ a cacia de anciue e sardene, zuveni müzeri, aguglie e ciaciardele. A pö arrivà a esse longa in brassu e pesà deixe chiloi. A se pesca cu’e re’ da tunu. A pita façile aiscì â traina, sece cun esca viva, sece cun esca finta. U savù d’ê sou carne u l’é forte. A pö esse cunservà aiscì in ca’, int’e late sut’öřiu.

Pesciu preve - Uranoscopus scaber

U Pesciu preve u l’à a testa macissa, sciacà insci’a schina, curassà cun forte scaglie. Due rubüste spine velenuse, inbandae versu l’autu, ch’i lascia de marrie ferie. U gh’à i ögli pecin e zirai versu l’autu. U cuřù insci’a schina e insc’i lai u l’é brün-grixastru, cun macie gianche, tantu che a pansa a l’é giaunastra. A prima ařéta d’a schina a l’é negra. U mangia pecin gritagiu, vermi e pesci. U pö arrivà a esse longu in parmu e mezu. U se ne sta’ ascusu inte l’arena, lasciandu au scüvertu sulu i ögli. U vive da’i chinze ai 250 metri de fundu. U se pesca cu’a sciabega. U l’à e carne bone e savurie.

Pesciu ratu - Coelorhinchus coelorhinchus

U se ciama Pésciu ràtu pe’ via d’a furma d’a testa e a esse segnà longu a cua. I se pön atrüvà pe’ caixu, sarpandu i pařamiti de fundu e i sun caciai via aviau.

Pesciu San Pe’ - Zeus faber

U nome u gh’e ven, pe’ l’antiga tradiçiun, d’a macia negra ch’u là insc’i lai, astimà cume u marcu lasciau da’i di de San Pe’, ch’u l’à vusciüu cuscì marcà u sou pesciu. Scafu a furma d’övu, sciacau de lau, longu dau parmu ai trei. U vive ascaixi a çentu metri de fundu e i u pesca cu’e re’ a strascegu o cu’i pařamiti. A sou carne a l’é assai apreixà. U l’é de cuřù grixu–dourau, scüru insci’a schina cun scagliézi argentei insci’a pansa e giaunastri insc’i lai. Insc’i lai gh’é inscì a macia runda blüastra.

Pesciu spa - Xiphias gladius

U Pésciu spa’ u pö arrivà a esse longu catru metri e mezu, e pesà mezu chintale. A “spa” a l’é u crescente d’a mascela de surve, a l’à bordi ch’i taglia e a l’é ascaixi in tersu de cantu u l’é longu, u l’aduvera cume arma de difesa e cume atressu pe’ çercasse da mangià. U l’é in pesciu sulitariu. U l’é de cuřù grixu-abégnu o brün-viulaceu insci’a schina, i lai i sun argentai, cun scagliézi brunzei, a pansa a l’é gianca sporca. U pesciu spa’ u pö esse pescau pe’ caixu inseme ai tuni int’e tunaire. A pesca cu’a re’ a ven faita de nöte cu’ ina re’ ciamà palamitara, ch’a ven aduverà sulu pe’ i Pesci Spa’ e i Tuni. Carne maiscì bona, specie inte bestie zuvene.

Pesciu vüravù - Cypselurus rondeleti

E ařéte d’u pesciu vüravù i se sun müae in aře, ch’i sun ascaixi a metà de cantu u l’é longu u pesciu, ch’u va dau parmu ai dui. E aře i nu sbate pe’ vöřà, ma i serve a tegne sciü u pesciu int’i sou sauti, ch’u fa pe’ scapà d’â cacia d’i tuni e d’i derfin.

Pisciùsa - Ophidium barbatum

U sou nome u gh’arriva dau faitu che candu a se tira föra da l’aiga, a perde aiga a longu. De cuřù grixu-giaunastru, tachétàu de negru. Longa in po’ ciü d’in parmu, a se piglia pe’ caixu int’a sciabega. A carne a va pocu.

Putassùn, Putarràssa - Gadus poutassou

U Putassùn u l’à ina furma slançà e u l’é sciacau a lai, a ganàscia a ghe sporze. U l’é de cuřù grixu-scüru cun scagliezi blöastri insci’a schina, a pansa a l’é gianca cun sbrilùi d’argentu. U sou scafu u nu l’é mai ciü longu d’u mezu metru. U cařa zü, assai a fundu, tra i çentu e i növeçentu metri, insc’i fundi d’arena e de pauta, duv’u mangia de pecin pesci e gritagiu. U se pesca cu’i pařamiti de fundu. E carne i sun pocu savurie e mole. Caicün u dixe ch’a putarràssa a sece a furma zuvena d’u Putassùn. Longa sete dì, a vive in aighe pocu funde, da çincanta a çentu metri.

Rundanin - Brama raji – Brama brama

U Rundanìn u l’à u scafu a övu, sciacau de lau, a testa arrundà in cin, a ganascia ciü longa d’a mascela, in’ünica ařéta insci’a schina e insci’a pansa, a cua mezalüna. U vive int’i fundi, u l’à maiscibona carne e u se pesca cu’i pařamiti de fundu.

Russéti - Brachyochirus pellucidus

I Russéti i sun longhi dui di, cun l’ařéta d’a cua arrundà. I se pesca d’autunu cu’a sciabega, furnia de gianchetà. Menu apreixài d’i giancheti, pe’ via d’a carne ciü düra, i vive in anu sulu.

Saraca - Sardinella aurita

A Saràca a l’assemeglia assai â sardena, ma a gh’à in ciü ina riga mediana dourà, ch’à dividea schina blö-verdastra da i lai argentai. A pö arrivà a esse longa in parmu e mezu. A se pesca cu’a sciabega. E carne i sun stupuse e cine de spine.

Sàragu cua négra - Sargus sargus

U Sàragu cùa négra u l’à u scafu sciacàu a övu cun ina grossa macia negra insci’u truncu d’â cua. Da’u dorsu i cařa sete o ötu righe brüne insc’i lai grixu-argentu. Longu da in parmu a dui, u pesa fina a dui chiloi. A sou carne a l’é a ciü ciü de vařù, int’e chele d’i mignaghi. U se pesca cu’i tremari e a sciàbega.

Sàragu testa négra - Sargus vulgaris

U Sàragu tésta négra u l’à u scafu a övu, autu e sciacau de lau. U l’à u cuřù d’a schina grixu-brünastru, argentea insc’i lai e ciü ciaira insci’a pansa. D’â cupeta d’a testa parte, ciaira, ina particulare banda scüra ch’a cařa fina a l’autessa d’i zàfi, ch’u l’é u segnu ch’u marca e diferense da i autri saraghi. Longu i lai se ve’ ben sete o növe righe dourae e insci’a cua gh’é ben ciaira ina riga negra, e ařéte d’a pansa i sun negre, candu e autre i sun de cuřù grixu. Stu Sàragu u l’é de taglia mediu-pecina, u gh’à de andiu dipendente, dunca u vive in ströpe ch’i mangia àreghe, gritagiu e autri delescài. U se pesca cu’i tremari o cu’a sciàbega. U gh’à a carne savuria e de assai bòn delengerì.

Sardena - Sardina pilchardus

A Sardéna a l’à ina furma slançà e ménsa. A l’à a mascela de suta ch’a sporse ina stissa da chela de surve, e scaglie ciütostu gosse e l’ařéta d’a cua sciacà e cun spartitüra marcà. U cuřù d’a schina u l’é blö-verdastru, cun ina riga blö insc’i lati, candu i lai e a pansa i sun giancu-argentu. De rairu, a l’é ciü longa d’in parmu. Pe’ pigliara s’aduvera e lampare. U grassu d’a Sardena u desgaglia a grascia int’u sanghe.

gianchéti: cuscì ciamai pe’ via d’u cuřù giancu ch’i piglia candu i

se fan buglie. I sun e sardene apena nasciüe, meze stralüxie, longhe fina a dui di. I se pesca da zenà a marsu, cu’a sciabega atressà de gianchetà, ch’u l’é in sacu cu’a re’ séga. I sun boi da mangià crüi, buglìi o int’i fresciöi.

parazìne: i sun e sardene zuvene, longhe fina a sei di.

putìne: i sun e sardene da trei o catru di, ch’i se pesca cu’a sciabega

e i serve pe’ fa’ u machétu e inescà i pařamiti.

Sarpa - Box salpa

A Sàrpa a l’à u scafu de furma a övu, cu’u murru cürtu e a cua pecina, a schina de cuřù grixu-blö, i lai argentei, passai da ina deixéna de righe de pe’ longu. I mangia d’ê areghe. I l’àn e carne stupuse e de audù fastidiusu. I se piglia cu’i tremari o cu’e sciabeghe.

Sarpa e tanüa a nu l’é bona ni cöta ni crüa

Sbèrru - Sargus annularis

U Sbèrru u l’à pigliau u nome d’â furma d’a sou cua, ch’a l’arregorda a dugia cua de in’antiga divisa d’i puliçioti. U l’à u scafu a övu, cu’a macia negra insci’a cua. U curù d’a schina u l’é giaunu-dourau, ch’u va versu i

lai. E carne i sun de pocu vařù. U se pesca cu’i tremari o a sciabega.

penteneta - a l’é u Sbèrru da zuvenu.

Schèrmu - Ammodytes cicerellus

U Schérmu u l’é in pesciu pecin dau scafu sciacàu, alongàu e sutiřu, a cua a l’é cunfùrme, a due punte, u l’à a pele liscia, ninte scaglie. U l’é de cuřù blö-verdastru insci’a schina, argentau insc’i lai. U pö arrivà a esse longu in parmu. U vive insc’i fundi d’arena o de giaira, int’e aighe de costa. U se pesca cu’a sciàbega. E sou carne i sun bone.

Sculàru Molva elongata

U cuřù d’u d’a schina d’u Sculàru u l’é grixu-brünastru e a pansa grixu-argentu. U pö arrivà a esse longu in brassu. U vive int’i fundi e u se pesca cu’i pařamiti da fundu. A carne a l’é bona. sciburélu: u l’é u Sculàru da zuvenu.

Suřàlu - Trachurus trachurus U Suřàlu u l’à u scafu faitu a füsu alongàu, sciacàu ai lai, cu’a schina blö-verdastru ed i lai grixu giaunastri. U pö arrivà a mesürà dui parmi de longhessa. U vive in ströpa int’i fundi da çincanta e çincheçentu metri. U l’é in caciavù, ingurdu de gritagiu e de pecin pesci. U se pesca cu’i tremari, ma megliu cu’e trene da fundu, armae cun ciü de deixe lami, garnìi cu’ in ciümassetu de lana o cun i tremari. E carne i sun savurie. I nuveli, longhi da ün a dui di, int’u primu anu de vita, i stan suta a capéla d’ê capele, e pe’ lolì i se ciama süssacapéle. S’i ven destürbài, i s’aciàta intu cavu drente â capela, duv’i ghe mangia l’arimà. Candu i vegne in po’ ciü grandi i sun ciamai suřalùi.

Surgelina - Gadus capelanus

U nome d’a Surgelìna u l’é ciairìu dai trüxéntu o catruçentu metri de fundu de duv’a vegne pescà, cu’u paramitu da fundu, trànduřa dai prefundi d’a marina. Longa dai otu di au parmu, a l’à a schina brüna, cu’i lai e a pansa argentei. E carne i sun bone, ma mole.

Tanüa - Spondyliosoma cantharus

A Tanüa a l’à u scafu a övu sciacàu e cun u murru cürtu. A l’é culurà de blö vivu o blö-grixu, cun tante righe blö, pe’ longu, e növe righe pe’ dritu, insci’a schina e insc’i lai. A nasce fümela pe’ pöi vegnì mascciu. A mangia àreghe e pecin delescài. A pö esse longa dui parmi. A vive insc’e coste de roche e insc’i aregai. A se pesca cu’i tremari e a sciabega. E carne i sun bone e de güstu.

Sarpa e tanüa a nu l’é bona ni cöta ni crüa

paciani - L’é puscibile che u Paciàni u sece a forma da zuvenu d’a

Tanüa, de cuřù ciü ciairu.

Testa d’ase - Lepidotrigla aspera

U nome u gh’é daitu d’â furma d’a testa, paresca a chela de l’ase. A l’à a schina russu-grixastru, cüvertu de grosse scaglie, a l’arriva a esse longa ötu di. A nu l’é gairi bona da mangià.

Treglia barbina, de fangu - Mullus barbatus

A Tréglia barbìna a l’à u scafu cu’a furma alongà, in po’ atapìu ai lai, ch’u l’é recüvertu de scaglie de bon strepà. A testa a l’é grande cantu basta e suta a buca, ciassà int’a parte de suta d’u murru, gh’é dui longhi barbigli. I ögli i sun grossi, messi inta parte auta d’a testa. U cuřù u va’ da’u rösa au russu d’a schina, che insc’i lai e a pansa a l’à d’e righe giaune, pe’ longu. A l’arriva au mascimu a dui parmi de longhessa. Pe’ u ciü, a vive in strupe insce fundami e fundi d’arena, drente i çinche e i düxentu metri. In spece, a se pesca cu’e re a strascegu. E carne i sun güstuse.

tregliu, zuveni de treglia, i sun abasta çercai pe’ a fritüra

Treglia veràixa, de scögliu - Mullus surmuletus

A Tréglia veraixa a l’à u murru alongau e in po’ de sbiecu d’â schina russa, i lai rösai cun tre o catru righe giaune pe’ longu e ina riga russu-scüru. Au desuta d’a buca a mustra dui barbigli. Urdinaria inte marine d’Itaglia, a vive da veixin ai fundi de roche e, caiche vota, insc’i fundi d’arena e de pauta, fina a fundi de catruçentu metri, mangiandu d’a roba pecina. A se piglia cun tremari e sciabega. E carne i sun abasta de pregiu e güstuse, delongu megliu de chele d’a Treglia barbina.

Trunbéta de fundu - Macroramphosus scolopax

Trunbéta, pe’ via d’u murru longu a furma de tübu, duve insci’a punta gh’é ciassà a buca, ch’a nu l’à de denti. U scafu a övu, de növe di, de cuřù rösa-argenteu. A vive int’e aighe funde da çentu a duxentuçincanta metri.

Unbrina - Sciaena cirrhosa

U cuřù de l’ Umbrìna u l’é grixu-argentu, cun pareglie righe marfàite de traversu, de cuřù giaunu-ouru cun bordi brün-barlòciu, ciü ciaire insc’i lai. E ařéte i sun de cuřù giaunu-russu. A pö arrivà a esse longa in metru. A mangia sardene e anciue, ma aiscì d’u gritagiu, vermi e robamola, in specie u mànegu de cutélu. U l’é’ in pesciu agiucàu ch’u vive insc’i fundi d’arena, de pauta e cin d’àreghe da veixin â costa, da pochi metri fina a ina vintena. U postu preferiu u l’é insc’i fundi da veixin ae buche d’ê scciümaire, in aighe marine. A se piglia cun nasse e tremari. U l’é in pesciu de vařù e çercau pe’ a sou carne assai güstuse e delicae.

Uràda - Sparus auratus

L’ Uràda a se ciama cuscì pe’ via d’a macia giaunu-ouru remarcà intu mezu ai ögli, cun l’azunta d’ê righe giaune longu i lai. A l’à u scafu a övu, cu’a testa sciacà. U cuřù d’a schina u l’é grixu-ciairu, i lai i sun argentei, cun righe brüne e giaunàstre, üna apröu l’autra. A l’arresce a figlià da pe’ ela. In spéce, avanti a degàgia l’impiantu da mascciu e da pöi chelu da füméla. Cuscì, i sugéti d’inturnu au parmu i sece, de regula, mascci, candu cheli de taglia ciü grossa i sun fümele. A mangia robamola e gritagiu, denti de can e lümasse, ch’a l’arresce a tritürà cu’i sou denti cascelài assai grossi, ma a mangia aiscì àreghe. A pö passà i çinche chiloi de pesu e arrivà a esse longa trei parmi au mascimu. A pö vive fina a vint’ani. A sta da veixin â costa, ciü che autru insc’i fundi d’arena o in aregài, a mesura fina a çentu metri de fundu. E sou carne i sun güstuse. A se pesca cu’i tremari.

Zerru - Spicara vulgaris

U Zerru u l’à u scafu a füsu, de cuřù grixastru, cun ina macia negra suta a riga d’u lau. A sou carne a nu l’è gairi bona. I zuveni, fina a dui di, i se ciama Pignurìn, e i sun abasta çercai pe’ a fritüra.

Agui, anghile, grunghi, bisce de ma’

Agùn - Belone belone

L’Agùn u l’à u scafu abasta sciacau ai lai. U l’à a ganàscia e a mascela ch’i s’alonga in avanti, pe’ da’ furma a ina mena de “becu”. A schina a l’é de cuřù blö-verdastru, mezau da ina striscia scüra, che au desuta a mustra lai e pansa argentai. U pö esse longu fina a in brassu. Predatù, u mangia pecin pesci, cume pecine anciue e sardene. U se piglia cu’e re da lampara, ma pe’ u ciü i u piglia cu’a cana spurtiva. U l’a carne assai stupuse e cine de spine.

Anghila - Anguilla anguilla

Int’a Röia, a mesüra urdinaria de l’anghìla a va dau parmu e mezu au brassu, e pe’ u ciü a se pesca cu’u massame, candu a scciümaira a l’é in aigàsse. Inte l’àndiu d’a nöte e anghile i sun pescae cu’e curdàe, inescae cu’i vermi o cun de pecin cicunei, che se pö piglià aiscì d’i gagliui, rairi int’a Röia. Assai apreixàe i sun e anghile cursàle, de cuřù argentu, candu i van versu a marina duv’i van a figlià. I se pesca cu’u barcàgiu. Ciamai fiřùi, pe’ via d’a sou furma paresca a in fi’, au mumentu de rimuntà int’a scciümaira, i sun longhi çinche di. Vistu che dopu ch’i sun nasciüi i fiřui e anghile cursale i nu’ turna ciü inta scciümaira de duv’i sun partie, se pö pensà ch’i möire candu scciuisce i övi, cum’a l’é pe’ i sarmùi.

Biscia de ma’ - Ophisurus serpens

A Bìscia de ma’, culurà de giaunu, a l’é longha fina a dui metri. A l’arresta int’i pařamiti, ma a nu’ l’à nisciün vařù.

Cavegliéira - Cepola rubescens

A Cavegliéira a l’à in scafu a nastru, sciacau ai lai, ch’u fenisce, versu a cua cu’ ina punta agüssa, duve gh’é ciantà l’ařéta d’a cua, marfaita e paresca ae peřui d’in penelu. E ařéte i paresce longu tütu u scafu, dandu furma a ina mena de bordu, a testa a l’é cürta cun d’i grandi ögli e a buca slargà. A Cavegliéira a l’à in belu cuřù russu-purtegalu, ch’u s’ascciairisce int’a parte d’a pansa. A pö arrivà a esse longa dui parmi. A vive insc’i fundi de pauta e int’i aregai ciü fundi. A l’é in predatù e a mangia gritagiu pecin pesci, speitanduři standu drita, cu’a cua versu u bassu e a testa versu u fi’ de l’aiga.

Gagliùn - Echelus myrus

U Gagliun u l’à in cuřù grixu-verdastru cun punti e righe giaune inscia testa e inscia fascia de lau. U l’arriva a esse longu ascaixi in brassu e u vive insc’i fundi de paute e d’arene, fina a çentuçincanta metri. U se piglia, pe’ caixu, cu’i pařamiti. U nu va’ ren.

Grungu giancu - Conger conger U grungu u l’à u scafu a forma de biscia. A testa a l’é grossa e u murru longu e arrundau, cu’a buca grossa, i lerfi spursenti e cina de rubüsti denti. U l’é de cuřù diferente, intantu ch’u ven grande, da neirastru a grixu ciairu, cüvertu da ina pele lepega. U mangia pesci, robamola e gritagiu. U pö vegnì assai grossu e pesante: longu dui metri e mezu pe’ çincanta chiloi de pesu. U s’adata a diversi fundi, de roche, d’arena e de pauta. U se pesca cu’e nasse, parangali e re’ a strascegu. U l’à e carne bone, ma cun trope ésche.

U grungu zuvenu, longu fina a in brassu u se ciama Firagàlu.

Grungu de scögliu - Conger conger

U Grùngu de scögliu u l’é de cuřù brün scüru cun sbrilui viulacei. U l’à trope spine e e sou carne i sun menu bone de chele d’u grungu. U nu ven ciü longu de in metru e mezu.

Murena - Muraena helena

A Muréna a nu’ l’à ni e ařéte d’u peitu, ni chele d’a metà d’u scafu, ni a lenga, i sun ste calitae a fařa diferente da bestie paresche. A longa ařéta d’u dorsu a l’incumensa d’a testa. A l’é de cuřù brün-neirastru, cu’ in gran nümeru de macie e gagliure giaune o giancastre. A sciorte de nöte pe’ andà a cacia, acania e ingurda. A mangia pesci, gritagiu e robamola. A l’à denti longhi e acüi. A sou dentà a l’é temüa. A pö arrivà a esse longa in parmu ciü d’in metru. A figlia in estae. A vive sulitaria insc’i fundi de scögli, ascusa int’i recanti.

Pesciu lama - Trachypterus trachypterus

U se ciama Pésciu lama pe’ a furma d’u sou scafu sciacau de lau e u sou cuřù u l’é argenteu. U l’arriva a esse longu trei metri. U vive in aighe funde 400 o 500 metri, e u se pesca, pe’ caixu, cu’i pařamiti de fundu. A carne a l’é apreixà.

Pesciu lama - Lepidopus caudatus

U Pésciu lama u l’à u scafu alongau, faitu a nastru, sciacau ai lai, ch’u nu l’à de scaglie. A testa a l’é grossa, cu’ ina cresta aissà insci’a cupéta. U cuřù d’u scafu u l’é d’in giancu-argenteu sbrilante, faitu da ina teřéta ch’a se destaca façile, cu’i di. U mangia tante calitae de pesci, gritagiu e robamola, ma u da’ a cacia aiscì a pesci de taglia ciü grossa. Elu u pö arrivà a esse longu, au mascimu dui metri. U vive insc’i fundi d’arena e de pauta da çentu a catruçentu metri de fundu. U l’é pescau cu’i pařamiti de fundu. U l’à carne maiscì bone e u pö esse mangiau fritu o a scabéciu.

Trunbéta - Nerophis ophidion - Syngnathus acus

U nome Trunbéta u l’é aduverau aiscì pe’ de calitae paresche, longhe in parmu, ch’i sun ciamai iscì pesci aguglia, pe’ via da sou furma. I mascci i l’àn ina staca duv’i mantegne i övi, cume i cavali marin.

Pesci da resegu pe’ l’omu

I pesci ch’i mete, pe’ dabòn, a resegu a vita de l’omu, i nu sun i pescicai, ma cheli ch’i se pàra cun d’e spine velenuse. De sta mena, gh’é l’aràgna ch’a l’é ciütostu üna d’ê poche robe ch’a mete puira ai pescavui. Cuscì cume u capùn u punze numà s’u l’é tucau o sciacau cu’u pe’, l’aràgna a l’é acania e a l’ataca au deföra d’ina ciaira raixun. De ciü, l’é de bon acapità che, aciapà au lamu o arrecampà int’ina re’, iscì dopu ch’a l’é morta, a spina cun u velen a funçiune ancù. I pescavui i gh’aveva d’ê sou manéire pe’ gardàsseghe, ch’i l’eira parte d’a meixina de l’aspertixe.

M’arregordu de esse stau punzüu da in capùn, pe’ avé pousau ina man insci’a Schina d’Ase, cuverta de areghe. U durù i l’é staitu forte, ma in pescavù d’â Marina San Giüsepe u m’a ditu de pisciaghe surve, cuscì a amuniaca d’u pisciu u me l’à carmau.

Me frai Erminiu, u l’é stau punzüu da in’ařagna ae Calandre, e u l’à aduverau u surfanu d’in brichetu pe’ carmà u durù.

Deme a mente, se duvessi esse punzüi, feve ve’ aviau da in meigu.

Ařagne e rascasse

Ařagna Trachinus draco

L’ařàgna a l’à a schina brün-verdastru, i lai i sun giancu-giaunissi e a l’à de righe brüne e negre de sbiàsciu, separae da autre sutiře blö e giaune, cu’a pansa giancastra. L’ařéta d’a schina, cun sei spine velenuse. A pö arrivà a esse longa dui parmi e pesà ötu eti. L’ařagna a mangia pecine bestie mole, pe’ u ciü gritagiu, e pecin pesci. A vive insc’i fundi d’arena e de giaira, longu d’a costa, fina a trüxéntu metri de fundu, ma ciü suvente dai çinche ai deixe metri. Pe’ u ciü a sta’ aciatà inte l’arena, lasciandu sporze sulu i ögli e a prima ařéta d’a schina, aspeitandu ghìmbari e pecin pesci, ch’a l’aganta asbrivànduse in avanti, pe’ aciatàsse sübitu dopu. A se pesca cu’e re’ a strascegu, a sciàbega e e re’ da posta. Besögna tagliàghe aviau a spina velenusa, avanti de pùnzise, avéndughe pöi duřui forti e cuntügni.

Ařagna de fundu - Trachinus araneus

L’Ařàgna de fundu a l’à a schina de curù grixu-russastru maciau de negru, i lai giauni cun sei o sete mace negrote. l’ařéta d’a schina cun sete rai velenusi. A vive int’e aighe ciü funde de chele duv’a sta’ l’aragna. A se pesca cu’i pařamiti o a sciabega.

Ařagnùn - Trachinus vipera

U cuřù d’a schina de l’Ařagnùn u l’é brün-giaunissu, i lai giancastri, cun a prima ařéta d’a schina negra e a cua trancià, burdà de negru. A pö arrivà a esse longa in parmu. A cantità de veřin ch’i fan cuřà e sou spine d’a schina a l’é ciü tanta che chela de l’ařagna, e dunca ciü periculusa. A se pesca cu’i pařamiti o a sciàbega.

Capùn - Scorpaena scrofa

U Capùn russu u l’é de scafu assai rubüstu, trossu e cu’a testa grossa, garnia de pareglie creste, spine e cun tanti fiřamenti de pele, aiscì insci’a riga d’i lai. E grosse e rubüste spine de l’ařéta d’a schina e d’i zàfi i pön punze, fandu vegnì in durù tantu acüu. U Capun russu u pö arrivà a esse longu ciü de mezu metru. U mangia numà carne, pe’ u ciü pesci, gritagiu e robamola. U vive fermu insc’i fundi de roche, d’arene e de paute, da chinze metri fina a fundi de duxentu metri. L’inseme mirau d’u postu duv’u vive i sun e fiře de scögli abasta au fundu. U se piglia cu’i tremari, e re da strascegu e e nasse. U pita façile fina cu’e lenze. E sou carne i sun drüe e de bona calità.

Rascàssa - Scorpaena porcus

A Rascàssa a l’é in pesciu da u scafu macissu e u sguinciu d’a schina curmau. A vive pousà insci’u fundu, fandu de tütu pe’ deghisàsse tra e àreghe e e roche. A veste camüfànte a l’é faita de paregli bordi de pele, atacai pe’ u ciü insci’a testa, ch’i fan in modu ch’u nu’ se veghe. A testa a l’é macissa, cun tante creste e spine, ögli i sun grandi, derré ai ögli gh’é due spine e in bordu. U sou cuřù u pö scangià da u negru a u brün, cun righe de trasversu ciü ciaire e ciü scüre. A pö arrivà a esse longa dui parmi. A vive longu e coste de roche e int’i aregai. A se pesca d’invernu, cu’i pařamiti de fundu, d’estae e d’autunu cu’i tremari insce seche. E sou carne, drüe, i sun bone pe’ fa e süpe de pesciu e ciupìn.

Scaupelìn - Helicolenus dactylopterus

U Scaupelin u l’é in pesciu de fundu dau scafu rubüstu in po’ sciacau de lau, ch’u mustra ina testa assai grossa, garnia de spine poco mancu gairi longhe. A buca a l’é slargà, se ve ben che a mascela de suta a l’é ciü longa de chela de surve. De cuřù russu-rösau cun çinche o sei righe brüne, pe’ dritu. U pö arrivà a esse longu in parmu e mezu. U mangia pesci, gritagiu e robamola. U vive insc’i fundi de pauta, tra i çentu e i ötuçentu metri. A carne a se lascia mangià. U se pesca cu’i pařamiti de fundu, cume i naseli.

Mignaghi

U ligame â famiglia d’i Mignàghi u se cunusce dau lerfu assai cresciüu e in föra ch’u ghà daitu u nome, da l’ařéta d’a cua, ch’a l’é arrundà, cun de cuřui lüxenti e diferenti, fina inta meixima mena. I nasce tüti fümele, ma da candu i l’àn pousau i övi i vegne mascci. I l’àn diverse spine ch’i sciorte da l’ařéta d’a schina e drente â guřa i gh’àn ina mena de denti ch’i serve a tritülà chelu ch’i l’àn mangiau.

Mignàghi

Çesara - Labrus berggylta

A Çesàra a l’é u pesciu mignàgu ciü grossu de tüti. U sou cuřù de fundu u l’é verdu-auřiva, ciü scüru insci’a schina. Longa fina a trei parmi, a pesa fina a dui chiloi. A sou carne a l’é megliu de chela d’i autri mignàghi. A se pesca cu’a sciabega o i tremari.

Mèrlu - Labrus merula

U Mérlu de solitu u l’é d’in sulu cuřù, verdu-auřiva, cu’e ařéte d’u peitu traslüxiu e e autre cun bordu blö o viuletu. U l’arriva a esse longu dui parmi. A sou pesca a se fa cu’i pařamiti sutiři, cun tremari o cu’a sciàbega. E carne i sun pocu bone.

Ruché - Thalassoma pavo

Cu’u nome de Ruché s’atröva çinche calitae diferenti. A veste d’u mascciu a l’é giaunu-verdastru, cun righe a unda blö, chela d’a fümela a l’é purtegalu insci’a schina e giaunu insc’i lai. Longu fina a in parmu e mezu, u l’à e carne de scarsa calità. U se pesca cu’i pařamiti sutiři, cu’i tremari e cu’a sciàbega.

Turlu - Labrus turdus

U nome d’u Tùrlu u l’é duvüu a üna d’ê veste d’u pesciu, cu’a schina brün-auriva e i lai maròn, pareschi a chela d’u turlu cursin. U l’arriva a dui parmi de longhessa e a in pesu d’in chilò. A sou carne a l’é però pocu apreixà. U meiximu pesciu u l’à ina veste ciü cumüne verda-ciaira, che int’u mascciu u porta ina riga pe’ longu argentea o gianca.

Ziguréla - Coris gioffredi → Coris julis

A se ciama cuscì pe’ via d’i soi custanti e spedìi spustamenti avanti e indarré, cume s’a züghesse. A l’arresce a figlià da pe’ ela, scangiandu de tucia e de cuřù, candu a passa a esse fümela. Inte stu periudu a l’é cürta sete di, e a l’à a veste ciü â bona, de cuřù giaunu-brün, cun caiche riga gianca. Candu a l’é mascciu, a l’é longa in parmu, de cuřùi assai müai. E carne i sun de scarsu vařù. A se pesca cu’e nasse.

Rumbi e sole

Auxelina - Solea kleini

L’Auxelìna a l’à i ögli insci’a drita, u scafu a furma d’övu, burdau da ina fascia negra. De cuřù brün, tachetau de negru e grixu d’â parte d’i ögli, a l’é longa ciü d’in parmu. E sou carne i sun bone, a se pesca cu’i tremari.

Lenga - Solea lutea

A Lénga a l’à u scafu a furma d’övu, i ögli insci’a drita. Au ciü a l’é longa çinche dì. Da’u lau d’i ögli a l’é de cuřù giaunu-dourau o giaunu-grixu, cun de pecine macie neirastre. A se piglia cu’i tremari. E carne i sun bone.

Lenga de fundu - Solea ocellata

A Lénga de fundu a l’à u scafu a furma d’övu, a pele rüvega e i ögli insci’a drita, ch’a l’é de cuřù grixu-giaunastru cun d’i scagliézi russastri e pareglie macie negre, runde, cu’ in röu ciairu d’inturnu, ch’u spiega u nome d’u savé. Longa in parmu, a se pesca cu’i tremari. E carne i sun bone.

Lengàtura - Citharus linguatola

A l’é in pesciu cianelu, da’u scafu a övu alongau, u murru a punta e i ögli messi d’â parte lerca. A pö arrivà a esse longa in parmu e mezu, de cuřù grixu-giaunastru. A vive insc’i fundi d’arena e de paute, fina a 450 metri. A se deghisa inciotanduse insci’u fundu, a cacia de pesci e gritagiu. A se pesca cu’a sciàbega. E carne i nu’ sun tantu bone.

Pàssura - Pleuronectes flesus

A Pàssura a l’é in pesciu cianelu, da’u scafu a övu ciütostu sciacàu e d’â pele liscia e lépega. I ögli i sun insci’a drita au meiximu livelu, divisi da in brecu. A l’é de cuřù brün-auřivastru, insci’u lau d’i ögli, cun macie spaire de cuřù giaunu-purtegalu, messe a brétiu. U lau orbu u l’é giancu-giaunissu, suvente cun macie brünastre. A mangia robamola, vermi e gritagiu, ch’a piglia standu sciacà e ben ascusa insci’u fundu d’arena. A l’é longa fina a dui parmi. A se piglia cu’a sciàbega. A l’à carne delicà e de bona calità.

Runbu bastardu - Bothus podas

U Rùnbu bastàrdu u l’é in pesciu ciatu, da’u scafu largu, faitu a rumbu e sghembu, cu’a pele liscia, ch’u se pousa insci’u fundu cu’u lau de drita. U l’à tüti dui i ögli a lerca, destacai dau scafu e destacai fra de eli. U l’é de cuřù brün-verdastru, cun punti gianchi e pecine macie. U lau ch’u nu l’à i ögli u l’é de cuřù blö-ciairu e atraversau da strente righe de cuřù carne. Longu pocu ciü d’in parmu, u l’à carne andante. U se pesca cu’a sciàbega o i tremari.

Runbu de fundu - Bothus rhombus

U Rùnbu de fùndu u l’é in pesciu ciatu da’u scafu largu, a rumbu e sghembu, cu’a pele liscia, ch’u se pousa insci’u fundu cu’u lau de drita. U l’à tüti dui i ögli insci’u lau de lerca d’a testa. U cuřù u lu müa tantu che scangia chelu d’u fundu duve u pesciu u se sposta. Insci’a schina scüra u l’à de pecine macete ciaire e scüre. U mangia pesci, totani e gritagiu. U l’arriva a esse longu trei parmi e a pesà sete chiloi. U vive insc’i fundi d’arena e de giaira, int’i fundi intra i deixe e i setanta metri. A carne a l’é drüa e dau savù delicau. U se cöixe au furnu, â grixela o rustiu.

Runbu veràixu - Rhombus maximus

A sou furma a l’é propiu a runbu, pe’ lolì u se ciama cuscì, e u l’à tüti dui i ögli da’u meiximu lau, cume tüti i pesci ciati. U l’é de cuřù brün-verdastru o brün-giaunastru, suvente maciau. U mangia pesci, e caiche vota robamola, gritagiu e vermi cavegliai, ch’u l’arresce piglià perché u se mascara. Au mascimu, u pö arrivà a esse longu nu ciü d’in metru. U vive insc’i fundi d’arena dai 25 ai 80 metri. U se pesca cu’a sciàbega. A sou carne a l’é güstusa e assai delicà.

Sola - Solea solea

A Sòla a l’à i ögli insci’a drita, a ciài diferenti. U scafu a övu alongau inturnu au parmu, u cuřù dau lau d’i ögli brün o grixu-verdastru, cun macie brüne marfàite e ina macia negra insce l’ařéta d’u peitu. Carne da sberlecasse, a se pesca cu’i tremari.

Stria o Léndera - Arnoglossus laterna

I sun dui nomi de despréixu. A l’à i ögli a lerca, ascaixi atacai, insc’ina veste de cuřù çene o giaunissu, cun tanti pecin punti de cuřù brün. Longa 15 cm. Carne nu gairi bona. A se pesca cu’a sciabega o cu’i tremari.

Tuni

Bunitu - Katzuwonus pelamis

A schina d’u Bunìtu a l’é brünastra cu’ in sbrilùn rösa-verdu. Longu i lai u l’à sei fasce negre ch’i zira cürve versu l’autu. E carne fresche i nu van propiu ren, pe’ contru, se pö mangià chele messe sut’öřiu. Longu nu ciü d’in metru, u se pesca cu’u lamu, au trainu.

Tunétu - Euthinnus alletteratus

U l’é in pesciu de medie mesüre, da’u scafu faitu a füsu. U pö arrivà a mesürà au mascimu in metru pe’ in pesu de chinze chiloi. A pele a nu l’à de scaglie. A testa a l’é a conu e a fenisce cu’ in murru puntüu. A buca a nu l’é gairi granda. Tüte due e mascele i gh’àn sulu ina fiřa de denti agüssi de mesüra mensa. U l’é de cuřù türchin cun scagliezi de açà, ciü scüru insci’a schina, fina a vegnì ascaixi negru. I lai e a pança i sun argentai. Ai lai d’a parte davanti d’u scafu, a l’à d’ê macie negre, uriginali de ste bestie. D’urdinariu, u vive au largu e u l’acosta de rairu, de darrè a stròpe de anciue e de sardene, ch’i sun u sou mangià curente. U savù d’u tunetu u l’é parescu a chelu d’u tunu russu, de güstu in po’ duçastru e pe’ lolì menu çercau. A sou carne, de cuřù russu açesu, za’ ch’a l’é rica de sanghe, a pö esse mantegnüa suta sa’, sut’öřiu, insacà, afümegà. Apena pescau a pö esse mangià, cöta o crüa.

Tunu - Thunnus thynnus

U Tunu u l’à u scafu a furma de füsu e pansüu, ricüvertu d’ina pele spessa. E ařéte, abasta rubüste, i sun tagliae pe’ u nöu spediu. U l’é culurau de blö-scüru insci’a schina e grixu-argentu insc’i lai. U pö arrivà ai trei metri de longhessa e i catruçentuçincanta chiloi de pesu. U l’é ciamau aiscì “tunu russu”, giüstu percosa e sou carne i sun tegnüe vive da pareglie vene de sanghe, misa a lögu d’u sou putente fa d’u nöu. U l’é in sacagnavù agrüau: u mangia robamola, gritagiu e autri pesci, pe’ u ciü sardene. U vive in ma’ avertu. De elu se mangia iscì a “butàrega”, ch’a vegne apruntà cu’e sachete d’i övi, sařae e secae au sù pe’ caiche giurnu. A “ventrésca” a l’é faita cu’i müsculi de lau e d’a pansa d’a parte de suta d’u scafu. U se pesca au trainu cun in grossu lamu. A carne d’u tunu russu a l’à particularità diferenti a segunda de cale parte d’u scafu se stima. A parte d’a pansa, dita ventresca, a l’é ciü rica de grascia, e a l’é ciü tenera cunfruntu â parte d’a schina. I müsculi russi i l’àn in savù ciü forte.

Tunu ařalònga - Thunnus alalunga

L’Ařalònga a l’é in pesciu d’a meixima famiglia d’u tunu. A piglia u nome dae longhe ařéte d’u peitu a furma de dagliu, ch’i l’arriva fina derré â segunda ařeta d’a schina. Insci’a schina a l’é de cuřù blö-scüru, blüastru ai lai e argentu insci’a pansa. U bordu derré d’a cua u l’é giancu e e ařete i sun grixe. L’ Ařalònga a mangia sardene, anciue e robamola. A vive ascaixi ötu ani. A ven ciü longa d’in metru e a passa i trenta chiloi de pesu. A se pesca cu’e tunare e cu’e re nu fisse. A carne de l’ Ařalònga a l’é gianca e cuscì bona ch’a l’é fina tropu pescà.

Thunnus alalunga

Katzuwonus pelamis

I BESTIN I l’àn u scafu faitu de resche mezemole, a pele a nu’ l’à de scaglie e i l’àn d’ê gögne, faite a fisciaüra, da duve i scangia l’aiga pe’ respirà. I se devide inte trei urdini:

1 - Chimeriformi, intu Mediterraneu i sun rapresentai sulu d’a u Pesciu Gatu.

Pesciu gatu - Chimaera monstruosa

U se ciama cuscì percose u gh’à u murru ch’u s’assemeglia in po’ a chelu d’in gatu. U scafu trossu e a furma de füsu, fasciau de pele nüa. U gh’à sulu ina fisciaüra pe’ gögna, ascusa da ina cega d’a pele. A prima ařeta d’a schina a l’à ina spina velenusa. U cuřù d’a schina u l’é grixu çene marmarau de brün castan. E ařete d’u peitu i sun grandi, chela d’a cua a l’é strenta e a fenisce a punta ch’a l’é furnia d’ina longa fiřàssa.

2 - Squaliformi I bestìn i sun faiti a füsu e i l’àn da çinche a sète fisciaüre inte gögne, de lau. De darré ai ögli i gh’àn i sciüsci, da duve i cacia föra l’aiga respirà, candu i se bugia de cursa. Davanti â buca i l’àn e narìxe. A parte survana d’a buca a l’é destacà d’â resca. L’ařéta desurve d’a cua a l’é delongu ciü longa de chela desuta za’ ch’a nu’ l’é autru che â fin d’a resca. I sun pesci rairi int’a nostra marina, ch’i l’intra intu Mediterraneu andandu dedarré ae nave, intantu ch’i mangia i avansi ch’i cacia inta marina. Cu’u nome de pesciucan e gente, ch’i nu’ sun pescavui, i ciama tante calitae de bestin.

cagnàssu

3 - Rajformi E ferràsse, i l’an u scafu ciàtu, cun l’ařéta d’a cua ben segnà, çinche fisciaüre inte gögne, ch’i s’indrove inta parte sutana, duve gh’é iscì a buca e e narixe. Se dixe che a spina cu’u veřin, ch’i gh’àn e ferràsse inscia cua, destacau dau pesciu e ciantàu int’in arburu u lu porte a secà.

fümì

Agugliàn - Squalus acanthias

L’Aguglian u l’é de cuřù grixu abégnu cun sbrilùi viuřacei e macie gianche. A fümela a cresce da dui a deixe pecin drente de ela, dopu ch’a l’é staita cina pe’ vinti mesi. E sou carne i sun bone da mangià, a pele zegrinà a l’é maiscì bona pe’ cartezà. Pö capità de pigliařu cu’i pařamiti de fundu. U nome u ghe l’à pe’ via d’i dui punzigliui ch’u l’à davanti ae due ařete, insci’a schina.

Agugliàn russu - Squalus

fernandinus L’Aguglian russu u l’é de scafu rubüstu, cu’u cuřù brün russastru insci’a schina. U pö arrivà a esse longu fina a in brassu. A fümela a cresce i pecin drente de ela. E sou carne i sun bone da mangià, a pele zegrinà a l’é maiscì bona pe’ cartezà. Pö capità de pigliařu cu’i pařamiti de fundu.

Armitàn - Galeus melostomus

L’Armitàn u l’à u scafu assai alongau, cu’u murru a punta, u cuřù d’a schina grixa, parsemàu de grande macie scüre burdae de giancu insc’i fianchi. U l’é longu fina a in brassu, e u pesa mezu chilò. A sou carne a va’ pocu, e u se pesca cu’i pařamiti da fundu.

Cagnàssu - Odontaspis ferox

U Cagnàssu u l’é de cuřù russastru cun macie negre insci’a schina, grixu russastru insc’i fianchi. U l’à a cua cun l’ařeta de surve tantu ciü longa che chela de suta e u murru in avanti. Longu fina a catru metri, u pesa fina a trüxentu chiloi. U vive inte aighe funde e u se pö piglià, pe’ caixu, cu’i pařamiti da fundu. U l’è bon da mangià.

Gata - Dalatias licha

A Gata a l’à u scafu faitu a füsu, cu’a buca gianca de drente, a pele de cuřù negru viuřaceu, a l’é ben zegrinà. A pö esse longa fina in metru e mezu. E sou carne i nu’ sun gairi bone da mangià. Pö capità de pigliařa cu’i pařamiti de fundu.

Gatubàrdu - Scyliorhinus stellaris

U Gatubardu u l’é de cuřù grixu russastru cun macie tundezanti brüne. U l’à u scafu macissu cu’a testa larga e murru cürtu e burdu. U l’é longu fina a in metru e u pesa fina a çinche chiloi. U se pesca cu’i tremari o a sciabega. In tempu, a gente a credeva ch’u fusse in incruxu tra in gatu e ina pantera.

Gatüssu - Scyliorhinus canicula

U Gatüssu u l’é de cuřù grixu russastru cun tante macete brüne, murru alongau e buca faita a arcu. U pö esse longu da dui parmi a in brassu e u pesa fina a mezu chilò. A carne a nu’ l’é gairi bona, e u se pesca cu’i tremari o a sciabega.

Mauřin - Etmopterus spinax

U Maurin u l’à u scafu faitu a füsu de cuřù brün, a pança larga, a pele rasà. U l’é longu fina a dui parmi. U nu’ l’é bon da mangià, ma de vote u l’arresta atacau ai pařamiti de fundu.

Mùngiu grixu - Hexanchus griseus

Schina negra o brüna, lài grixu russastri. Longu fina a çinche metri e pesante fina a 600 chiloi. U l’à sei fisciaüre inte gögne. A fümela a fa’ vegnì grandi i pecin drente de ela. U l’é bon da mangià e u se pesca cu’i pařamiti da fundu.

Mùngiu russu - Heptranchias perlo

U Mungiu russu u l’à a schina negra o brüna, cu’i fianchi ascaixi russi. U l’è longu trei metri e u gh’à sete fisciaüre inte gögne. A fümela a cresce i pecin drente de ela. U l’è assai çercau pe’ a buntà d’ê sou carne. U se pesca cu’i pařamiti da fundu.

Ninsöřa - Mustelus mustelus

A l’à propiu u cuřù d’a ninsöra, ch’a l’àge o nu’ e macete negre. A l’é longa fina a in metru e vinti. A sou carne a l’é a ciü apreixà inte chele d’i bestin. A se pesca cu’i pařamiti inescai de axertu. E bestie zuvene i se cunusce cume ninsürùi.

Palùn - Galeorhinus galeo - Mustelus

asterias U Palùn u l’é de scafu ménsu, cu’u murru alongau, a buca faita a arcu e furnia de denti pareschi insci’e due mascele. U l’à paresche aiscì e due ařete d’a schina. Chela d’a cua a l’à de grandi furme, de surva e desuta. E ařete d’u peitu versu u negru cu’ in sutiřu bordu giancu. U cuřù d’a schina grixu abégnu ch’u scciairisce insc’i bordi, e a pança gianca. U mangia de bon sece bestie vive che morte. U se piglia cu’e sciabeghe e cu’i pařamiti da fundu. A carne a nu’ va’ in gran che. U l’arriva a in metru de longhessa.

Pesciu martélu - Sphyrna zygaena

U pesciu martelu u l’à u murru cun due crescense de lau, duve gh’é i ögli. Insci’a schina u l’é de cuřù grixu abégnu. Longu fina a catru metri, u pesa catruçentu chiloi. A carne a l’é discreta, a pele a serve pe’ zegrinà. De vote u l’arresta atacau ai pařamiti de fundu.

Pesciu Porcu - Oxinotus centrina

U Pesciu Porcu u l’à u scafu macissu, a pança larga e ciata, ařéte d’a schina rubüste, tüte due cu’ ina spina. Cu’ a schina grixa versu u negru, u l’é longu in metru e mezu, u pesa vinti chiloi. E sou carne i sun düre e i spüssa, e u zegrin d’a pele u l’é assai rüvegu. U se ciama Pesciu Porcu pe’ via che tirau föra da l’aiga u vegne rundu.

Sagrì - Centrophorus granulosus

U scafu d’u Sagrì u l’è faitu ascaixi cun trei lai, cu’a pança larga e cianela. U gh’à u murru puntüu e i ögli grandi. De cuřù brün russastru, u l’é longu in metru e mezu e u pesa fina a deixe chiloi. A pele afaità a serve pe’ fa tante cose o cröve i libri. U se pesca cu’i pařamiti de fundu. In antigu se aduverava a sou pele pe’ liscià legnu e anufantu.

Scàiřu - Squatina squatina

U Scaiřu u l’à u scafu largu e rabatüu, cu’e ařete abasta larghe. U cuřù d’a schina u l’é brün verdastru cun macie versu u negru nu regulari. U l’é longu fina a dui metri e u pesa fina a ötanta chiloi. U se mangia vurenté, u l’à a pele zegrinà, aduverà pe’ netezà. A fümela a cresce i pecin drente de ela. U se pesca cu’a sciabega.

Smerigliu - Lamna nasus

U cuřù d’a schina d’u Smerigliu u l’é grixu abégnu, giancastru in sci’a pança. Da lau d’i ögli, u murru u se sporze versu l’autu, cume in nasu. U gh’à a cua a mezalüna. U l’è longu fina a trei metri, a sou carne a l’é discreta, e u se pesca cu’i pařamiti da fundu.

Verdùn - Prionace glauca

U Verdun u l’à u scafu puntüu, l’ařeta d’a cua cu’a parte de surva alongà. A fümela a cresce fina a sciüscianta pecin pe’ vota, drente de ela. U pö esse longu fina a trei metri e u pesa fina a çinchesentu chiloi. A carne a l’é düra. Caiche vota, u l’arresta atacau ai pařamiti de fundu.

Batinéla - Torpedo torpedo

U nome d’a Batinéla u ghe vegne da u bugià spediu d’ê sou ařete d’u peitu, candu a ven tirà föra da l’aiga. A l’à u scafu ciütostu rundu, ch’u despune de due laceti pe’ prudüxe eletricità, messi propiu intra e ařete d’u peitu e e gögne. Stu sistema eletricu i ghe basta pe’ paralizà in’autra bestia. U cuřù d’a sou schina u l’é giaunastru o russastru, cun çinche macie blö runde, burdae de scüru e reçente da in röu ciairu. A l’arriva a esse longa ciü de mezu metru. A se pesca cu’i tremari. Cu’u meixumu nome l’é aiscì ciamà a Torpedo marmorata.

Bramante - Mobula mobular

U scafu faitu a triangulu u l’é tre vote ciü largu che longu, e ařete d’u peitu spandüe e farcae, a testa larga cun due azunte a furma de corna. U cuřù d’a schina blö scüru cun scagliezi viulacei. A cua longa e sutira a l’à ina spina cu’i bordi tagliüssai. Int’a nostra marina u l’é longu iscì catru metri, cun in pesu de catru-çincheçentu chiloi. U nu l’é bon da mangià. U se pesca pe’ caixu cu’i pařamiti da fundu.

Ciüciu giancu - Myliobatis aquila

Cu’a testa grossa e in föra, l’ařeta d’u peitu cun u bordu davanti arrundau e chelu de darré incavau, u scafu longu fina a in metru e mezu, cu’a cua ascaixi dugia d’a piastra, u l’à due spine cu’i bordi tagliüssai. U cuřù d’u scafu grixu giaunastru o verdastru. U nöa maisci lestu. U nu’ l’é bon pe’ ren da mangià. U se pesca pe’ caixu cu’i pařamiti da fundu.

Ciüciu negru - Pteromylaeus bovina

Cu’a testa grossa e in föra, l’ařeta d’u peitu cun u bordu davanti arrundau e chelu de darré incavau, u scafu longu fina a in metru e mezu, cu’a cua ascaixi dugia d’a piastra, u l’à üna o due spine cu’i bordi tagliüssai. Insci’a schina u cuřù u l’é brün verdastru cun righe scüre de traversu. Longu fina a dui metri, u pesa fina a çentu chiloi. U nu’ l’é bon pe’ ren da mangià. U se pesca pe’ caixu cu’i pařamiti da fundu.

Ferràssa - Dasyatis pastinachus

U nome Ferràssa u gh’é daitu pe’ via d’e spine velenuse ch’a gh’à insci’a cua. U scafu u l’é a rumbu cun a parte davanti puntüa, pecontru a cua a l’é longa e sutira. A pele a l’é liscia de cuřù grixu au verdu o giaunastru insci’a schina. A l’è longa fina a dui metri e a pesa duxéntu chiloi. A nu’ l’è gairi bona da mangià.

Ferràssa de fundu - Dasyatis brucco

A Ferràssa de fundu a l’à u scafu a runbu, cu’a cua de suta au dugiu d’u çerciu, a l’arriva a mesürà in metru e mezu e a pesa fina a trüxentu chiloi. U l’é in pesciu rairu, cun carne de scarso vařù. A se pesca cu’a sciàbega.

Ferràssa negra - Dasyatis violacea

A Ferràssa negra a l’à u scafu ciü largu che longu, cu’u bordu davanti arrundau e a cua longa dui di, cun spine. A l’é de cuřù viulaceu scüru da paresce negru. A nu l’é gairi bona de carne, a se pesca cu’a sciàbega.

Fümì - Raja oxyrhyncus

U se ciama Fümì pe’ a sou furma ch’a l’arregorda a ciamineira d’in camin, ch’a se strenze pe’ purtà u füme int’u tübu d’a cana. U gh’à u murru abasta longu e puntüu, cuřù grixu brün cun punti gianchi e negri. Sece a pança che a schina i sun zegrinae. U l’é longu fina a in metru e mezu. U l’è bon da mangià e u se pesca candu u l’arresta atacau â sciàbega.

Raza fügliarina - Raja miraletus

A l’é dita Fügliarina pe’ a sou cua sutiřa e u scafu alongau, ch’i l’àn faita vié cume ina föglia cun u sou peculu. A l’à u scafu lisciu, a cua cun çinche fiře de spine pe’ longu. U cuřù d’a schina u l’é giaunastru o versu u verdu, cun due macie inturnu ai ögli grandi int’a parte de surve d’ê ařete e due pecine int’a parte de suta. A nu l’è gairi bona da mangià.

Raza spinùsa - Raja clavata

Sta raza a se ciama spinùsa pe’ via de due spine intu scavu d’i ögli, ina fiřa de grosse spine, faite a rampin, d’â testa â cua, cun due fiře de lau. U scafu u l’é faitu a rumbu, de cuřù grixastru o versu u verdu. A l’arriva a esse longa in metru. A nu l’è gairi bona da mangià e a se piglia candu a l’arresta atacà â sciàbega.

E Robamòla

E Robamòla i l’àn a furma d’in sacu, da duve, dau davanti sporze a testa cun surve e ganbe, ch’i inçenze a buca, pruvista de due mascele de cornu, ch’i dan furma au becu, ch’u s’assemeglia a chelu d’i papagali.

E ganbe, pruviste de ventuse, i pön esse ötu, longhe tüte paresche, o püra deixe, cun due ciü longhe, che insci’u curmu i l’àn in alargamentu, ch’u ghe serve pe’ aciapà e vitime.

Ai lai d’u sacu i gh’àn e ařete pe’ nöà, ma i nöa megliu e ciü aviau, andandu indarré pe’ avé caciau föra, da in tübu de carne ch’i l’àn inta pansa, ina schìta d’aiga cun forsa. Pe’ u purpu, ch’u nu l’à de ařéte, stu chi u l’é u sulu sistema pe’ nöà.

E robamòla i l’àn dui particulari sistemi de difesa: scangià a tenta, fanduse sciorte indossu de righe e de macie paresche au postu duv’i sun, pe’ imbröglià l’assautatù, o püra, dà u negru, che sereva u lançà inte l’aiga mandà föra pe’ nöà, ina sustansa scüra, faita da in lacetu, ch’a l’ascunde ai ögli du nemigu.

Robamola

Babaròta - Sepiola rondeleti

A Babaròta a l’à a furma de burseta, cu’u sacu sardau â testa, e ařéte runde, e drente a nu l’à a cunchiglia. A l’é de cuřù giancu-rösau cun de sbrilùi blö, ascaixi longa catru di. A l’é bona da mangià e a se pesca cu’a sciabega.

Capelàna - Rossia macrosoma

A Capelàna a l’à de ařéte faite a discu, de cuřù blö tachetau de russu e a l’é longa fina a sete di. A l’é maiscì bona da mangià e a se pesca cu’a sciabega.

Lapassu – Eledone cirrosa

E ganbe d’u Lapàssu i gh’àn ina fiřa sulu de ventuse. U l’arriva a esse longu dui parmi. U cuřù d’a schina u l’é giaunu-purtegalu, insci’a pansa u l’é giancu cun de puntin russi e blö. E carne i nu sun gairi çercae percosa i sun düre. U se pesca cu’a sciabega.

Muscardin - Ozoena moscata

U Muscardìn u s’assemeglia a in pecin purpu, u gh’à ötu ganbe cun e ventuse. A diferensa d’u purpu u gh’à ina fiřa de ventuse pe’ ciàche ganba, u l’é de cuřù maruncin cun scagliézi grixu-brünastri. Giüstu ch’u sece pescau u sente d’in audù, tütu sou, de sfagnu, da duv’u l’à pigliau u sou nome in lenga. Au mascimu, u l’arriva a esse longu in parmu e mezu, cun drente e ganbe, u pesu mascimu u l’é inturnu ai set’eti. U vive insc’i fundi d’arena e de pauta, tra i chinze e i növanta metri de fundu. U mangia robamola, cunchigliagiu e gritagiu. U vive au mascimu dui ani. U se pesca cu’a sciabega.

Purpessa - Octopus macropus

D’urdinariu, a Ventemiglia, i dixe ch’a sece a fümela d’u purpu. I particulari ch’i l’a fan diferente dau purpu i sun e ganbe d’u primu pa’, assai ciü longhe d’e autre, aiscì u sacu u l’é ciü longu e cu’u fundu a punta. U cuřù u l’é brün-russastru cun macie maiscì marfaite insci’u corpu. E carne i sun menu apreixae de chele d’u purpu, a pö esse longa fina a in parmu ciü d’in metru.

Purpu - Octopus vulgaris

U Pùrpu u gh’à ötu ganbe furnie de due fiře de ventuse. U scafu u l’é a furma de sacu, d’â pansa ghe parte e ganbe ch’i stan d’inturnu â buca, de darré â buca ch’é u scifun, ch’u l’é ina parte impurtante. Da li u fa’ sciorte l’aiga ch’u l’àva pumpau drente au sacu, pe’ respirà. Pussandu, cun forsa, l’aiga föra da’u scifun u pö fa’ d’i trinchi assai lesti e, se spaventau, u pö cacià ina nivuřa de inciostru, pe’ cunfunde u predatù. U vive int’e aighe de costa, fina au limite d’u custùn cuntinentale, da riva fina a düxéntu metri de fundu, u s’adata a diferenti tipi de sciti: sece roche che fundi aregai. U mangia robamola e gritagiu, ch’u piglia int’i recanti d’ê roche. U se pesca cu’a purpeira o cun de bidui de furma strenta, ch’i se cařa â seira e duve i purpi i van a assustàsse, insc’e l’arbù, pöi, i se sarpa cian cianin. A purpeira a se fa’ cu’ ina bacheta de ramu ch’a l’atraversa in grossu tapu da damixàna. Se liga d’inturnu â parte de suta d’u tapu ina scarà de rubüsti lami, cu’a punta versu l’autu. Insci’u tochu survan d’a bacheta se ghe liga in pesciu e int’u sutan in ciùngiu ch’u tegne a fundu l’atrassu e u lu fasse derulà insci’u fundu d’a marina, intantu che in remavù u pussa a barca adaixòtu. E carne i sun assai güstuse, ma e bestie surva i dui chiloi i sun de marriu cöixe e besögna batiři ben, ben, avanti de cöixiři.

Sciüpia - Sepia officinalis

A Sciüpia a l’à u sacu faitu a övu alongàu, cun dui bordi int’i lai ch’i se bugia undezàndu cume ařéte. A schina u l’é de cuřù marmarezau in verdu, giaunu e brün, ch’u passa au giancu-negru intu periodu d’i amui. Longa fina a ciü d’in parmu, a l’è sustegnüa da ina cunchiglia, drente. A l’é maiscì bona da mangià e a se pesca cu’i trémari, in ciü, candu i sun in amù, pe’ piglià i mascci, basta stirassà cian cian ina fümela inlamà a ina lensa â fin d’u salabru. U pescavù, candu u ve’ a cubia inseme, u a porta cianinetu au fi’ de l’aiga, u a trae cu’u salabru, u destaca u mascciu e u riciumba a fümela, pe’ arrepiglià stu gramu cursu de pesca.

Frevà sciüpià Candu a fava a fa a sciura a sciüpia a s’inamura

Spùncia currente - Sepia elegans

U nome da sta sciüpia u l’é ciairìu d’au punzigliun d’â sou cunchiglia de drente, ch’a paresce da’u scafu e a fa’ bugià a curente ch’a sustegne u nöu d’a sciüpia. Longa fina a in parmu, de cuřù giaunu cun sbrilui russastri, a l’é bona de carne e a se pesca cu’i tremari.

Tòtanu - Loligo vulgaris

U scafu de cuřù russu d’u Totanu vivu, u passa au giancu sporcu dopu a morte. U l’arriva a esse longu ascaixi trei parmi e a pesà fina a çinche chiloi. Maiscì bon de carne, u se pesca de nöte, d’insci’a barca, cu’e tutanéire, ch’i sun faite cun in çerciu de punte d’assà tegnüe spartie, duve se ghe liga, surva ina bacheta d’aramu in pesce argenteu, o dunca ina feta de lardu giancu, atacau a ina rubüsta lensa de nailun, ch’a se cařa da ina barca, pruvista d’ina lengeira lüxe, tirandu pöi u totanu candu u l’é aganciau.

Tutanàssa - Todarodes sagittatus

U scafu d’a Tutanàssa u l’é alongau, cu’e ařete a trei lai, che â fin d’u scafu, i furma in runbu, e i nu sun mancu a metà d’u sacu. A l’é de cuřù viulaceu, ch’u passa au giancastru dopu a morte. A pö arrivà a esse longa in metru e u sou pesu u l’é deixe chiloi. A carne d’ê bestie ciü grosse a nu’ l’é gairi stimà, pe’ contru, chele ciü pecine i sun vendue cume totani. A se pesca cu’e tutaneire.

U Gritagiu

Tüte inseme, e bestie de marina ch’i l’àn ina sgröglia düra, i se ciama u Gritagiu.

A sgröglia d’u gritagiu a se ciama crusta, e “antenne” i sun e corne e ae “pinze” se ghe dixe tenàglie.

Gritagiu

Aragùsta – Palinurus vulgaris

l’Aragùsta u l’é in gritagiu rubüstu cun a crusta spinusa e corne maiscilonghe. E zarpe i nu l’àn de tenàglie, ma i fenisce in punta cu’ ina rubüsta ungia. A l’é de cuřù russu-viulaceu venau de giancu e giaunu. A l’é longa fina a mezu metru e a pesa trei chiloi de carne maiscìbona. A se pesca cu’e nasse o cun e bestinaire.

De l’aragùsta l’é ciü bon u ventrame che a crusta

Bancàrdu - Eriphia spinifrons

U Bancardu u vive insc’e roche, intra i sgarbi e e fisciaüre d’ê paré de roca e suta i baussi, d’i posti d’aighe magre e cine, fina a deixe metri de fundu. U l’à a crusta ciata, armà de sei spine, caicüna cun due punte. U l’é de cuřù giaunu-brün. U l’arriva a esse longu trei di, largu catru. U l’é in caciavù ch’u sciorte de nöte, pe’ çercà da mangià, dandu a cacia a l’autru gritagiu.

Brancüa - Maja squinado

A Brancüa a l’à u scafu rundesante, cun due spine bifurcae int’u mezu ai ögli e sei grande spine ai lai d’u scafu. De cuřù russastru, a l’é longa in parmu. Bona da mangià, a se pesca cu’a sciabega.

Can gregu / Lümàssa cu’a grita

Eupagurus anachoretus - Clibanarius misanthropus E grite d’u Can gregu i l’àn a cua longa e mola, föra che inte l’ařeta d’a cua, müà int’in rampin pe’ atacasse au fundu d’a lümassa. Pe’ u ciü, i vive inte sgröglie d’ê lümasse vöie, scangiandu ca’ maniman ch’i cresce. U nome de Can gregu, u l’eira aduverau dai marinai d’i barchi a veřa ch’i l’andava in Spagna e dai pescavui de mesté. Paresce che u Can gregu u munte a gardia insci’â porta d’a lümassa, pe’ fa in modu che nisciün gh’intre. E grite i l’àn a cua assai cürta, ch’a nu gh’à mancu de ařéta, cegà suta a pança, e i camina ascaixi sempre de lau. Inte l’estae i müa a crusta pe’ adatasse â crescita. I s’acubia dopu a müa d’ê fümele, che ghe tegne derré a müa d’u mascciu, che però u deve scundise pe’ nu esse mangiau d’â fümela.

Çigařa - Squilla mantis Int’u gritagiu, a Çigařa a l’é a ciü agaribà, longa in parmu e ciü, de cuřù giaunu ciairu cun d’i toi maire perla, russi e viulacei, cun due marcàe mace viola scüru rundezanti au cu’ d’a pança. A fin d’a pança a da’ furma a ina larga banduireta cun de spine e d’i denti ai bordi. A vive a nu ciü de çentu metri de fundu, inte posti cun pauta e arena. A se pesca cu’a sciàbega. A l’é assai çercà pe’ e sou carne güstuse e drüe.

Düguban - Homarus gammarus

U Düguban u l’é de cuřù blüastru, cun de mace giaune insci’a schina e a pança ciaira, u l’à dui pa’ de corne, in pa’ longhe e ün cürte, cun due tenàglie, üna ciü grande e üna ciü pecina. A crusta a l’é liscia e incavà, cun due spine, messe da veixin ai ögli. U pö arrivà fina a mezu metru de longhessa. U vive insc’e seche fina a çentu metri de fundu e u se pesca cu’e nasse o cun de tremari ciamai bestinaire.

Ghìnbařu da ciòtu - Penaeus kerathurus

U Ghìmbařu da ciotu u l’é de cuřù ch’u tira au rösa e au grixu. Insci’a crusta grossa e isc’i tocheti versu a cua u scangia d’ê bande maron-russastre cun e macie scüre d’ê zuntüre. L’ürtima cubia de zarpe i sun de cuřù diferente e i fenisce cu’ ina riga blüastra. De bon contu a culuraçiun a scangia, mancu pocu, a segunda d’u tipu de fundu e d’a prufundità de duve u l’é staitu pescau. Inte bestie grosse e parti d’u corpu chi serve pe’ figlià i sun messi suta a pansa, tra a crusta grossa e a cua. U pesa in’etu e a sou longhessa media a l’arriva au parmu, ma a pö iscì passaru. Se ghe mangia u drente d’a cua, ch’a l’é divisa in sei tochi. U l’aduvera e zarpe davanti candu u l’é pousau insc’e caicosa, che i serve pe’ çercà e pe’ piglià. E zarpe suta a cua, i sun invece aduverae pe’ nöà. A fin d’a cua a l’é faita de tre tochi, ch’i ghe serve da timun, int’u nöu e de remu, candu u scapa indarré, cum’u fa’ de solitu. U vive int’e aighe d’a costa, da çinche a çincanta metri, insc’i fundi d’arena e mescciai a paute, de vote insc’e u sbrindelu de riva.

Ghìnbařu da scögliu - Palaemon serratus

Pecin ghinbařu dau scafu stralüxente cun de righe giaunu-purtegalu pe’ longu. U gh’à d’i gambi türchin suta i ögli e pareglie corne d’u meixumu cuřù d’u scafu. U l’arriva a esse longu au mascimu catru dì. U mangia carne ch’u l’atröva inte autri ghinbari, tochi de pesciu, robamola e via cuscì. Candu u s’arresce a ve, l’é façile pigliařu, avendughe in pecin salàbru a maglie fine. Suvente u s’atröva inte lone de marea, int’i porti e fra i scögli.

Ghìnbařu da secu - Palaemon elegans

U l’é in pecin ghinbařu cu’u scafu assai stralüxiu, cu’ in becu ciütostu longu e dentelàu, in po’ cegau versu l’autu. Insci’u scafu u l’à de strisce brün scüru sutiře de traversu e macie blö-viulaceu e giaune insci’e zarpe. U primu pa’ de zarpe pe’ caminà u l’é faitu cun de pecine tenàglie, pecontru u segundu pa’, ciü longu, u l’à de tenàglie ciü rubüste. U becu u l’é ciü cürtu de chelu d’u Palaemon serratus, cun sete o növe denti insci’u bordu de surve e dui o trei insce chelu de suta. U l’arriva a esse longu trei di. Pe’ u ciü, u s’atröva insciu spégliu de l’aiga d’ê ciote insc’i scögli d’i möi. I Palaemon i sun pe’ u ciü abasta çercai pe’ mangiaři, sece dai ömi che dai pesci.

Ghìnbařu giàncu da fundu

Parapenaeus longirostris U Ghinbařu giàncu de fundu u l’à u scafu atapìu de lau, de cuřù rösau ch’u tira au viulaceu insci’a crusta. A parte davanti a l’é cüverta da ina crusta da duve parte treze pa’ de zarpe. A tenàglia de surva a gh’à da ötu a növe denti. I ögli, rundezanti, i sun messi insc’in gambu ch’u i destaca d’â crusta. A parte darré a l’é faita da sei tochi. U vive int’i fundi de pauta e de arena, da düxentu a çincheçentu metri de fundu. I se pesca cu’e re’ da strascegu. I sun boi da mangià.

Ghìnbařu russu da fundu

Aristeomorpha foliacea e Aristeus antennatus U l’é parente d’u Ghìnbařu giancu, diferente sulu pe’ u cuřù e i denti d’a tenàglia, o d’aveghe o nu a spina insci’a cua. L’A. foliacea a l’é russu scüru ferpàu, l’A. antennatus u l’azùnta u rösa au russu, cun u viola e u türchin, da sugetu a sugetu. Inte tüte due e calità a tenàglia a l’é cürta intu mascciu e longa inta fümela, ma a tüti i modi chela desurva de l’A. antennatus a l’à trei denti, cume sei ghe l’à l’A. foliacea. A spina d’a cua ghe l’à sulu a prima.

Grita d’arenin - Carcinus maenas

A Grita d’arenin a l’à e tenaglie dentae fine e zarpe ch’i fenisce a punta, de cuřù verdu auriva, largu trei di. U l’é bon da mangià e u se pesca cu’a sciabega int’i mesi caudi.

Grita de scögliu - Portunus depurator e P. holsatus

L’é façile cunusce ste grite pe’ via de l’ürtimu pa’ de zarpe ch’i fenisce a furma de pařeta, aduverae pe’ nöà o pe’ scavà, candu a s’assubaca inte l’arena. A l’é longa da in parmu a in brassu, de cuřù russastru o verdastru, a l’é bona da mangià.

Grita peřùsa - Pilumnus hirtellus

Sta grita a l’é russa e assai cüverta de peřun. Larga ötu di, a l’é bona da mangià.

Matòta - Scyllarus latus

A Matota a l’à u scafu tracagnotu, rubüstu, cun testa, crusta e cua granelusa e peřusa, cu’e corne cürte. A l’à catru denti. De cuřù castan, a l’é longa pocu menu de mezu metru, e a l’é bona da mangià. A se pesca cun nasse e bestinaire.

Matòta pecina - Scyllarus arctus

A l’é ascaixi paresca â Matota, de cuřù brün-castan, a l’é longa sei di.

Scanpu - Nephros norvegicus

U Scanpu u l’à u scafu alongau e mençu. A parte davanti a l’é cuverta da ina crusta cun de spine, da duve ghe parte treze pa’ de zarpe. A parte de darré a l’é faita de sei tochi. U sou becu u l’à a punta rezirà versu l’autu, u l’à due tenàglie rubüste cun de spine. U l’è de cuřù rösau, cun de toi giaunu-purtegalu. U vive insc’i fundi d’arenin e de pauta a prufundità tra i vinti e i ötuçentu metri de fundu. U l’é longu au mascimu dui parmi. U l’à ina carne fina, preixà dai acatavui.

Testa de mortu - Ilia nucleus

U l’à in scafu ascaixi rundesau de cuřù russu ch’u l’assemeglia da ciü a menu a ina testa, cu’i ögli acustai.

Cunchigliagiu

A robamola ch’a l’é drente o suta ina cunchiglia

a ina scciàpa,

o drente a due scciàpe,

inte l’inseme a l’é ciamà: Cunchigliàgiu.

Cunchiglie cun ina scciapa

A robamola ch’a l’é drente o suta ina cunchiglia a ina scciàpa, o drente a due scciàpe, inte l’inseme a l’é ciamà: Cunchigliàgiu.

Curnetu - Turritella communis

I Curnéti i sun cumüni e i s’atröva assai aviàu. I nu sun mai ciü grandi de dui di.

Curnetu da cioti - Cerithium vulgatum

Calità de Curneti cumüni int’u Mediterraneu e int’e l’Europa de Punente. Stu Curnetu u vive suta e prie int’i fundi mediu-bassi, u pö passà i catru di e u l’à ina spira auta garnia de bügne agüsse, che de vote i fan parte de coste cürte messe slançàe. De solitu u segnu u l’é grixu-brün.

Lümàssa cu’e spine - Murex brandaris

Sta lümàssa a paresce ina clava, pe’ via d’u scifun messu de fiřa int’e spire, a pö aveghe d’e spine o d’ê bügne in nümeru e mesüre a l’ucaxùn, u cuřù u l’é giaunu-rösa. In tempu a s’aduverava pe’ fa a purpura. A vive int’i posti sut’aiga d’i fundi de pauta in culonie nümeruse.

Lümàssa da crena - Murex trunculus

Sta lümàssa a fa parte d’u cuchigliagiu d’u Mediterraneu. A cunchiglia a l’é granda, rubüsta e vistusa, ciütostu slançà. U deföra u l’é saziu da de stupi de crescita, parescendu greza pe’ via de nümerusi curdunéli rissài arrepài. U cuřù u scangia, pe’ u ciü da toi de brün, suvente insc’e fasce risse ciaire e scüre. Drente a cunchiglia a pö esse gianca o dunca, ciü suvente, tenta da fasce russe viulàcee de vote abasta vive. A l’à in grossu tapu de cornu. A l’é urdinaria.

Lümàssa da ögliu - Astraea rugosa

A Lümàssa da ögliu a l’é rubüsta e a pö passà iscì i catru di, drente a gh’à a maireperla e a l’é de cuřù grixu-rösa. A buca a gh’à ina macia purtegalu, cum’a l’à in tapu de carcaru purtegalu, ch’u l’aduvera pe’ serrasse drente ch’u se ciama “ögliu de Santa Lucia”. A l’é cumüne inte tütu u Mediterraneu a in bon fundu, fina a çentu metri, insc’ê roche o fundi de curalu.

Lümàssa de scögliu - Monodonta turbinata

Stu Lümassùn u vive insc’i fundi d’ê roche ch’i stan int’e aighe magre, fina a çinche o deixe metri de fundu. U l’à ina cunchiglia rubüsta de forma in po’ rundezà, cun d’i rissi a conu de sei ziri. U l’é culuràu giancu-giaunastru cun de pecine macie scüre, brüne o negre. U nu l’é ciü autu de dui dì. U l’é cumüne inte aighe de spégliu e suta u primu ran d’u fundu, duve u resiste ciumbau pe’ via d’in tapu de cornu ch’u serra a stagnu a fénda, in ciü u suporta e aighe abasta sařae. U mangia areghe e sbrindeli d’erbe, ch’u rasccia da’e roche cu’a sou lenga, faita de dentin de cornu, intu mezu d’a buca.

Patéla - Patella coerulea

A cunchiglia d’a Patela a l’é faita a conu, sciacau a övu, cun pareglie righe negre andamàe versu i bordi. De cuřù verdu cüpu, suvente fasciàu da grume e da areghe. A vive stacà ai scögli duv’a s’ataca cume ina ventusa. Drente a l’é de maireperla. A mangia areghe e a se presenta in diverse calità: i Sechigliùi, patele ch’a l’arresta a secu cu’e aighe magre, ch’i l’àn a carne düra. A Patela d’a mufa, fascià da’e areghe, cu’a carne rösa. E Ruchéte, cu’a cunchiglia in föra, cu’a carne rösa assai bona. Muntagnére, ch’i l’arresta a secu cu’e aighe magre.

Zenà patelà

Pe de gaglina - Aporrhais pes pelecani

A particularità de sta cunchiglia a l’é chela d’avéghe ina cüriusa crescita d’u lerfu de föra da duve parte in nümeru variu de crescénse, e pe’ lolì a l’é paragunà ae zarpe parmae d’i auxeli d’aiga.

Lümassa cu’e spine

Cunchiglie cun due scciape

A robamola ch’a l’é drente o suta ina cunchiglia a ina scciàpa, o drente a due scciàpe, inte l’inseme a l’é ciamà: Cunchigliàgiu.

Arçéla – Amigdala decussata

L’Arçéla a l’é ina cunchiglia faita a övu, traversà da sutìře righe a rageira ch’i se incruxa cun autre righe centràe. De cuřù giaunastru, verdastru e grixu cun tache o macie ciü scüre. A l’à in diametru de trei di. A l’é bona da mangià.

Gnàcařa – Pinna squamosa – Pinna nobilis

A Gnàcařa a l’à ina furma a triangulu, longa ascaixi in metru. A se ne sta’ cu’a punta ciantà inte l’arena e sardà cun de fiřaménti ai scögli. De cuřù brün de föra e russastru-maireperla de drente. A l’é bona da mangià.

Mànegu de cutelu – Solen marginatus

Sta cunchiglia a due scciape a l’é assai aduverà inti risturanti, pe’ a sou grossessa, za ch’a mesüra çinche di, ma a pö iscì arrivà a mesürane növe. A l’é retangulare, cu’e intestae averte, A l’é de cuřù giancu-anufàntu cun d’ê righe giaunu-brüne, in po’ stralüxìa, cüverta da in perscistente ran brün-viola. A vive da bordu ma’ a fina vinti metri de fundu, inte l’arena, duv’a s’interra.

Mùsculu - Mytilus galloprovincialis

U mùsculu u l’à a cunchiglia a övu cu’a punta puntüa e u bordu arrundau. De föra, u cuřù u l’é negru viulaceu, drente u l’é viola maire perla, e u l’é longu fina a sei di. U l’é bon da mangià. U vive atacanduse ai scögli cun in ümù ciamau bisso.

Mùsculu peřusu - Modiolus barbatus

U nome peřusu u ven daitu a stu mùsculu pe’ via d’u bisso ch’u tegne au deföra d’a cunchiglia. U nu’ l’é ciü longu de trei di. I autri cunutati i sun pareschi a cheli d’u mùsculu.

Òstrega - Ostrea edulis

L’Òstrega a l’é ina cunchiglia de furma runda nu regulare, rapà, cu’a scciàpa desurve sciacà e chela desuta assai cegà e ben ben atacà au fundu.

Pelegrìna - Pecten jacobaeus

Sta cunchiglia a s’aciama Pelegrina percose i pelegrin i se serviva d’a parte sutana, assai gumbà, cume cupéta pe’ büve. I vive libere insci’u fundu d’arena e i pön nöà sbatendu assai leste e scciàpe, üna contru l’autra. A scciàpa gumbà a l’é giancastra, l’autra russastra o castana. I sun longhe sete di. A carne a l’é bona. I se pesca cu’a sciabega.

Pelegrìna penteneta - Cardium aculeatum

A Pentenéta a s’assumeglia â Pelegrina, a l’à però insc’e coste de föra ina fiřa de spine ch’i l’arregorda in péntene, a l’arriva a aveghe in diametru de catru di. De cuřù brün, a l’é maiscibona da mangià.

Zanpa de vaca - Navicula noae

A Zanpa de vaca a l’à ina cunchiglia alongà, trancià de darré e ciàta desurve. A l’é de cuřù russastru cun macie brüne, longa çinche di. Â groscéira, a pö assumegliasse a ina barca, ma aiscì a ina zanpa de vaca.

Bestie de marina gunbàe: e Capéle

In genere e Capéle i l’àn a furma d’in purpu â reversa. Purré feguraveřa cume in sacu in po’ aciatiu, duve se ve’ ben ina parte, au desurve, bunbà, e üna desuta gunbà, intu mezu gh’è messa a buca, cha l’é relià au sacu pe’ delengerì cun in tocu faitu a tübu.

Dau bordu de föra d’u sacu i parte d’ê branche, cun d’e pecine cioche ch’i pessiga, ch’a l’aduvera, sece pe’ defesa che pe’ da’ a cacia E cioche ch’a l’à insci’e branche i serve pe’ ina

vota sulu, cuscì s’i turna a fa’ növe.

Sti butui i funsciùna candu i sun tucai, mandandu föra de fiřasséte chi fan smangià a pele, ma i paraliza e bestiete ch’a cacia. A ciü gran parte d’u sou scafu a l’é aiga, fina a’u 98%.

I mugli de capele morte, ch’i s’astraca, i se ciama Scarnàssa.

Autre bestie de marina

Barchéta de San Giuani - Velella spirans

E barchéte de San Giuani i sun de pecine bestie gumbae, faite da rundi deslongai, cun surva ina pecina veřa a triangulu. Ste bestie i nasce assai a fundu, da in pecin övu. Avendughe, u ventru, de tache de grascia ciü legie de l’aiga, i u fan sta a gala versu u fi’ de l’aiga, duve i se bugia purtae dau ventu a dae curenti. Ina vota ch’i sun insci’u pe’ de l’aiga i nu pön ciü ciumbasse, genae aiscì da pecine reseghe d’aria ch’i piglia furma au mumentu d’u scangiu d’â bega a bestia grande. De vote, nasce tante de ste bestiete che a ciàza a ven cüverta da miřiui de sugeti, pussai a riva dae unde, fina a furmà bighi longhi iscì d’i chilometri. Tocà ste bestiete nu l’é periculusu.

Bavùsa - Spurilla neapolitana

A Bavusa a l’à pareglie azunte insci’a schina, ch’i s’arissa versu u drente e i sun grupae in sei-sete ciümassi. A l’à in cuřù ciütostu parescu, in genere castan ciairu, a pö piglià iscì autri cuřui ch’i van da u rösa, au giaunissu au verdun a segunda de cos’a mangia. E azunte i sun suvente marmarae de giancu nu lüstru. A vive insci fundi de roca dai trei ai chinze metri de fundu. A l’é longa fina a dui-trei di. In spece, a mangia rastegheli.

Belin de ma’ - Holothuria sp.

Intu Belin de ma’ ghe vive in pescetu, u Carapus apus, ch’u gh’intra dau sgarbu d’u cü e u se mangia i laceti pe’ figlià. Se u nümeru de sti pesceti u l’é esagerau, u Belin de ma’ u li manda föra inseme a tüti i sou bieli, ch’i turna e cresce inte poche setemane. I Belin de ma’, spelai e tagliai a tucheti, i sun ina bona esca pe’ inescà i pařamiti.

Cavalu marin - Hippocampus hippocampus, Hippocampus guttulatus

Ste bestie de ma’ i nöa standu pe’ dritu e pe’ figlià a fümela, schissanduse, a l’ince cun ciü de düxentu övi a sporta che u mascciu u l’à inta pansa. I övi i scciuisce dopu catru setemane. I Cavàli Marìn i se piglia pe’ caixu cu’e sciabeghe tirae insci’a ciaza.

Giabösa - Aplysia punctata

A Giabösa a l’à u scafu de cuřù russu-brün, tachetau in rösa o in brün. I dui corni insci’a testa i sun ciütostu longhi e arrundai. Drente, u scafu u l’é bumbàu, arrivandu a esse longu in parmu, cosa ch’a ne fa üna d’ê ciü grosse robemole d’a marina. A vive inte aighe basse, duve ghe sece d’ê areghe de tipu Cystoseira, Ulva e Zostera, ch’i sun u sou mangià.

Làrdu - Tethys fimbriata

Cu’a sou longhessa de ascaixi in brassu, u Lardu u l’é u ciü grande d’ê robemole ch’i respira cu’e gögne, int’u Mediterraneu. Cume pe’ a “Balerina spagnola” u pö nöà fandu bugià a unde u sou scafu e e fenicure ch’u gh’à indossu. U mangia gritagiu e scafi carcari. U l’é presente int’e tütu u Mediterraneu. U vive insc’i fundi de pauta o de arena, intra i vinti e çentuçincanta metri de fundu.

Pruxa de ma’ - Talitrus saltator

U scafu de ste pecine bestie, u nu’ passa a mesüra d’u diu, u l’à i bordi ciati. A prüxa de ma a l’é bona a fa de sauti, ceganduse e alonganduse tütu int’in corpu: a l’arriesce cuscì a fa de tochi maiscì ciü longhi d’a mesüra d’u sou scafu. A l’à sete cubie de zarpe, cu’e prime catru zirae in avanti e e autre tre zirae in darré.

Prüxa grossa – Anilocra mediterranea

Sta prüxa a l’à u scafu a övu, cu’u mascciu longu dui di e a fümela trei. A vive a scrocu insc’i mignàghi, sussandughe u sanghe. Candu a duvesse destacasse, a nöa lesta a çercà in növu pecairì.

Rastegheli – Actinia equina

I Rasteghéli i s’atröva façile au fi’ de l’aiga, duve munta e cara a marea e suta e prie. I se pön spustà, cian cianin, aduverandu u sou pe, carnusu. Int’a parte survana, inturnu a l’avertüra d’a buca, i gh’àn ina curuna de branche ch’i pessiga, ch’i pön faghe piglià de pecin pesci. I sun apreixài, faiti impanai e friti in paiela.

Süssapeixe - Petromyzon marinus

U Süssapeixe a l’à u scafu a cilindru alongau, ch’u s’atuva inta parte d’a cua. U l’à sete sgarbi int’e gögne da ciache lau, cun davanti i ögli e ina narixe sulu. A pele a l’é nüa e lepegusa cume chela d’ê anghile. A buca a l’é runda, fa a turtairö cun ascaixi trenta denti de cornu. A schina a l’é grixu-giaunastru, marmarau de brün. A pö esse longa ascaixi in metru. Int’a Prima, i süssapeixe i s’ataca au scafu a bugliu d’i barchi a veřa, cařafatai cu’a peixe. Pe’ istintu, ste bestie i l’aduverava stu sistema de trasportu, pe’ fasse purtà da veixin â buca d’ina scciümaira, ch’i cunusceva pe’ via de l’aiga dusse, za che pe’ figlià i munta e scciümaire cum’i fan i sarmui.

Stéle de ma’ I se ciama Stele de ma’ pe’ via d’a furma ch’i l’àn. I sun carnivure, e i mangia pe’ u ciü robamola e cunchigliagiu, ch’i sciurbe dritu int’u sou stömegu. E calitae ciü urdinarie int’a nostra marina i sun: Marthasterias glacialis, Coscinasterias tenuispina, Astropecten aurianticus.

Cruxe

Stele che pe’ u nümeru de brasse redüte a catru, i piglia a fassun de cruxe.

Zin mascciu - Arbacia aequituberculata

U Zin mascciu u l’é u rissu de ma’ ciü cumüne e apreixau. Chelu de cuřù violaceu, a gente a s’increde ch’u sece u mascciu d’u zin. I Zin i mangia areghe o autre ciante de marina e i l’àn ina rubüsta dentaüra carcarea. A buca e u sgarbu d’u cü i sun una déspu a l’autru. I se pesca int’a Prima, candu drente i l’àn i laceti pe’ figlià, de cuřù purtegalu, ch’i sun a parte che se mangia. Pe’ u ciü, i s’assavura crüi, dopu avé invertu a sgröglia, ma i

sun boi iscì pe’ preparà ina sausa pe’ cundì a pastasciüta.

Zin de fundu - Sphaerechinus granularis

U Zin de fundu, u l’à e spine gianche.

Elenco della Fauna Marina

dialetto nome scientifico famiglia nome italiano

agùn Belone belone Scomberesocidi aguglia comune agugliàn Squalus acanthias Squalidi spinarolo imperiale agugliàn russu Squalus fernandinus Squalidi spinarolo comune anciùa Engraulis encrasicholus Engraulidi acciuga anciùe de Spagna Lampanyctus crocodilus

Notoscopelus elongatus Myctofidi ---

anghila Anguilla anguilla Anguillidi anguilla anghile cursale Anguilla anguilla Anguillidi anguilla argentina ařagna Trachinus draco Trachinidi trachino dragone ařagna de fundu Trachinus araneus Trachinidi trachino ragno ařagnùn Trachinus vipera Trachinidi trachino vipera aragùsta Palinurus vulgaris Palinuridi aragosta ařalònga Thunnus alalunga Thunnidi tonno alalunga arçéla Amigdala decussata Paphidi vongola armitàn Galeus melastomus Scyliorhinidi boccanera auxelina Solea kleini Soleidi sogliola turca axèrtu Scomber scomber Scombridi sgombro axèrtu cavala Scomber colias Scombridi lanzardo babaròta Sepiola rondeleti Sepiolidae seppietta baléna Balaenopterus phisalus Balenotteridi balenottera comune bancardu Eriphia spinifrons Xanthidae favollo barchéta Serranellus scriba Serranidi sciarrano scrittura barchéte de San Giuàni Velella spirans Chondrophori barchette di San Pietro batinela Torpedo torpedo Torpedinidi torpedine occhiata batinela Torpedo marmorata Torpedinidi torpedine marmorata bavécuřa Blennius Blennidi bavosa bavécuřa de fundu Blennius ocellaris Blennidi bavosa occhiuta bavusa Spurilla neapolitana Spurillidi spurilla belìn de ma’ Holothuria tubulosa Holoturiidi oloturia cetriolo di mare biscia de ma’ Ophisurus serpens Ophichtidi opisuro bisciacossa Caretta caretta Chelonidi tartaruga caretta bramante Mobula mobular Mobulidi cefalottera brancüa Maja squinado Majidi grancevola comune büdegu Lophius budegassa Lophidi lofio martino buga Box boops Sparidi boga comune bugaruvéla Pagellus bogaroveo Sparidi bogaravaglio bulàixu Serranellus cabrilla Serranidi sciarrano cabrilla bulàixu d’a taca Paracentropristis hepatus Serranidi sciarrano sacchetto bunitu Katzuwonus pelamis Thunnidi tonno bonita cabassùn Atherina boyeri Atherinidi latterino comune caciüciu Onos tricirratus Gadidi motella cagnàssu Odontaspis ferox Odontaspidi cagnaccio capéla Cothylorhiza tubercolata Rhizostomi ord. medusa capelàna Rossia macrosoma Sepiolidi seppietta grossa capùn Scorpaena scrofa Scorpenidi scorfano rosso carderùn Ziphius cavirostris Ziphidi zifio

castagnöřa Chromis chromis Pomacentridi castagnola castagnöřa russa Anthias anthias Serranidi pesce canario cavalu marin Hippocampus hippocampus

Hippocampus guttulatus Syngnatidi cavalluccio marino

cavegliéira Cepola rubescens Cepolidi fiammetta cavudöiu Physeter catodon Physeteridi capodoglio çesařa Labrus berggylta Labridi tordo marvizzo ciaciardela Scomberosox saurus Scomberesocidi costardella ciaparöi Mugil cephalus Mugillidi muggine cefalo forma giovanile çigàřa Squilla mantis Squillidi canocchia ciòcula Maena maena Centhracantidi menola comune maschio ciüciu giancu Myliobatis aquila Myliobatidi pesce aquila ciüciu negru Pteromylaeus bovina Myliobatidi colombo di mare cöfanu Trigla lucerna Triglidi cappone gallinella cönařu Atherina hepsetus Atherinidi latterino sardaro crou de ciaza Corvina nigra Sciaenidi corvina di scoglio cruxe - Forcipulata stelle di mare cugömaru Maurolicus muelleri Gonostomatidi ------ cunpà d’a treglia Trigla cuculus Triglidi cappone imperiale curnetu Turritella communis Turitellidi torricella curnetu da ciòti Cerithium vulgatum Cerithidi torricella déntixu Dentex dentex Sparidi dentice derfin Delphinus delphis

Tursiops truncatus Delphinidi delfino comune

delfino muso arrotondato dügubàn Homarus gammarus Nephropidi astice ferràssa Dasybatus pastinachus Dasyatidi ferraccia pastinaca ferràssa de fundu Dasybatus brucco Rajidi ferraccia brucco ferràssa négra Dasybatus violaceus Rajidi ferraccia violacea figařu Sciaena aquila Sciaenidi boccadoro firagalu Conger conger Congridi grongo forma giovanile firun Anguilla anguilla Anguillidi ceca fümì Raja oxyrhyncus Rajidi razza a muso lungo furca Peristedion cataphractum Peristedidi pesce forca gaglinéta Trigla lyra Triglidi cappone organo gagliùn Anguilla anguilla Anguillidi capitone gagliùn Echelus myrus Ophichtidi pesce miro gata Dalatias licha Squalidi leccia nera gatubàrdu Scyliorhinus stellaris Scyliorhinidi gattopardo gatüssu Scyliorhinus canicula Scyliorhinidi gattuccio ghigiùn de fundu Gobius cobitis Gobidi ghiozzo testone ghigiùn de scögliu Gobius Gobidi ghiozzo comune ghinbařu da ciòtu Penaeus kerathurus Peneidae gambero imperiale ghinbařu da scögliu Palaemon serratus Palaemonidi gambero delle rocce ghinbařu da secu Palaemon elegans Palaemonidi gambero squilla ghinbařu giancu da fundu Parapenaeus longirostris Peneidi gambero bianco ghinbařu russu da fundu Aristeus antennatus,

Aristeomorpha foliacea Peneidi gambero rosso

giabösa Aplysia punctata Apliisidae lepre di mare gianchéti Sardina pilchardus Clupeidi bianchetti gianélu Lophius piscatorius Lophidi rana pescatrice gnàcařa Pinna squamosa Pinnidi pinna grita d’ařenin Carcinus maenas Portunidi granchio comune grita de scögliu Portunus depurator Portunidi grancella grita peřusa Pilumnus hirtellus Xanthidi granciporo

grungu Conger conger Congridi grongo grungu de scögliu Conger conger Congridi grongo inbriàgu Trigla lineata Triglidi cappone lineato làcia Alosa fallax nilotica Clupeidi alosa lapassu Ozoena aldrovandii Octopodidi polpo bianco lardu Tethys fimbriata

Tethys leporina Tethydi ---

lecia Lichia amia Carangidi leccia lecia de fundu Seriola dumerilii Carangidi seriola leciùn Trachynotus glaucus Carangidi leccia bastarda lenga Solea lutea Soleidi sogliola gialla lenga de fundu Solea ocellata Soleidi sogliola occhiuta lengàtuřa Citharus linguatola Citharidi pesce linguattola limùn Pomatomus saltator Pomatomidi pesce serra limùn Microcosmus sulcatus Stolidobranchinidi uovo di mare locu Spicara alcedo Centhracantidi menola schiava lümàssa cu’e spine Murex brandaris Muricidi murice comune lümàssa cu’a grita Eupagurus anacoretus Paguridi paguro lümàssa da crena Murex trunculus Muricidi murice troncato lümàssa da ögliu Astraea rugosa Turbinidi occhio di Santa Lucia lümàssa de scögliu Monodonta turbinata Trochidi trottola lüpa Mugil cephalus Mugillidi muggine cefalo luvàssu Dicentrarchus labrax Serranidi spigola lüxèrna de fundu Polyprion americanum Serranidi cernia di fondo forma giovanile lüxèrna de scögliu Epinephelus guaza Serranidi cernia nera matòta Scyllarides latus Scyllaridi magnosa matòta pecina Scyllarus arctus Scyllaridi magnosella mauřin Etmopterus spinax Squalidi sagrino morello ménuřa Maena maena Centhracantidi menola comune mèrlu Labrus merula Labridi merlo marino möřa Mola mola Molidi pesce luna, pesce mola mùngiu grixu Hexanchus griseus Exanchidi pesce bove mùngiu russu Heptranchias perlo Exanchidi pesce angiolo murena Muraena helena Murenidi murena mùrmuřa Pagellus mormyrus Sparidi mormora murru punsüu Puntazzo puntazzo Sparidi sparo puntazzo muscardìn Ozoena moscata Octopodidi moscardino mùsculu Mytilus galloprovincialis Mytilidi mitilo comune mùsculu peřusu Modiolus barbatus Mytilidi mitilo peloso mustélura de scögliu Phycis phycis Gadidi pastenula bruna mustélura gianca Phycis blennioides Gadidi pastenula bianca müzaru dourin Mugil saliens Mugillidi cefalo musino müzaru lerfàn Mugil chelo Mugillidi muggine chelone müzaru taca d’ouru Mugil auratus Mugillidi muggine dorato müzaru testùn Mugil capito Mugillidi cefalo calamita nasélu Merluccius merluccius Gadidi nasello o merluzzo ninsöřa Mustelus mustelus Triachidi nocciola òstrega Ostra edulis Ostreidi ostrica paciani Spondyliosoma cantharus Sparidi cantarella forma giovanile pàgaru bésügu Pagellus centrodontus Sparidi fragolino occhialone pàgaru bufa Pagellus erythrinus Sparidi fragolino

pàgaru testùn Pagrus pagrus Sparidi pagro palùn Mustelus asterias Triachidi palombo stellato pànciu Pagellus acarne Sparidi fragolino bastardo panpanu, panpanotu Polyprion americanum Serranidi cernia di fondo forma giovanile pařamia Sarda sarda Scomberomoridi palamita parazine Sardina pilchardus Clupeidi sardina forma giovanile pàssuřa Pleuronectes flesus Pleuronectidi passera pianuzza patéla Patella coerulea Patellidi patella pe de gaglina Aporrhais pes pelecani Aporrhaidi piede di pellicano pelegrina Pecten jacobaeus Pectinidi conchiglia dei pellegrini pelegrina penteneta Cardium aculeatum Cardidi cuore spinoso penteneta Sargus annularis Sparidi sargo anulare forma giovanile pesciu can Carcharodon carcharias Isuridi pesce cane pesciu gatu Chimaera monstrosa Chimeridi chimera pesciu lama Trachypterus trachypterus Trachypteridi pesce nastro pesciu lama Lepidopus caudatus Lepidopidi pesce bandiera pesciu martélu Sphyrna zygaena Sphyrnidi pesce martello pesciu porcu Oxinotus centrina Oxinotidi pesce porco pesciu preve Uranoscopus scaber Uranoscopidi pesce prete pesciu ratu Macrourus sclerorhyncus Macrouridi macruro pesciu San Pe’ Zeus faber Zeidi pesce San Pietro pesciu spa Xiphias gladius Xiphidi pesce spada pesciu vüravù Cypselurus rondeleti Exocetidi pesce volante pignurìn Spicara vulgaris Centhracantidi pignolini zerro forma giovanile pisciùsa Ophidium barbatum Ophididi galletto prüxa de ma’ Talitrus saltator Talitridi pulce di mare prüxa grossa Anilocra mediterranea Cymotoidi --- purpéssa Octopus macropus Octopodidi stringa purpu Octopus vulgaris Octopodidi polpo comune putarràssa Gadus poutassou Gadidi potassolo forma giovanile putassùn Gadus poutassou Gadidi potassolo putine Sardina pilchardus Clupeidi sardina forma giovanile rascàssa Scorpaena porcus Scorpenidi scorfano nero rasteghélu Actinia equina Actinidi pomodoro di mare raza fügliarina Raja miraletus Rajidi razza baraccola raza spinùsa Raja clavata Rajidi razza chiodata ruché Labrus mixtus Labridi labro pavone runbu bastardu Bothus podas Bothidi rombo di sabbia runbu de fundu Bothus rhombus Scophthalmidi rombo liscio runbu veřàixu Rhombus maximus Scophthalmidi rombo chiodato rundanin Brama raji – Brama brama Bramidi pesce castagna russéti Brachyochirus pellucidus Gobidi rossetto sagrì Centrophorus granulosus Squalidi sagrino saraca Sardinella aurita Clupeidi sardina dorata sàragu cua négra Sargus sargus Sparidi sargo rigato sàragu testa négra Sargus vulgaris Sparidi sargo comune sardena Sardina pilchardus Clupeidi sardina sarpa Box salpa Sparidi salpa sbèrru Sargus annularis Sparidi sargo anulare scàiřu Squatina squatina Squatinidi squadro scanpu Nephros norvegicus Nephropidi scampo scarnàssa --- Rhizostomi ord. massa gelatinosa informe da

meduse morte scaupelìn Helicolenus dactylopterus Scorpenidi scorpena di fondo schèrmu Ammodytes cicerellus Ammodytidi cicerello

sciburélu Molva elongata Gadidi molva allungata forma giovanile sciüpia Sepia officinalis Sepiidae seppia sculàru Molva elongata Gadidi molva allungata smerìgliu Lamna nasus Isuridi squalo nasuto sola Solea solea Soleidi sogliola spùncia currente Sepia elegans Sepiidi seppietta con osso a spina stéle Marthasterias glacialis

Coscinasterias tenuispina Astropecten aurianticus

Phanerozonia stelle di mare

stria o léndeřa Arnoglossus laterna Bothidi suacia suřàlu Trachurus trachurus Carangidi sugherello surgelina Gadus capelanus Gadidi pesce nudo süssacapele Trachurus trachurus Carangidi sugherello forma giovanile süssapéixe Petromizon marinus Pestromyzontidi lampreda marina tanüa Spondyliosoma cantharus Sparidi cantarella testa d’ase Lepidotrigla aspera Triglidi caviglione testa de mortu Ilia nucleus Leucosiidi testa di morto tòtanu Loligo vulgaris Loliginidi calamaro treglia barbina, de fangu Mullus barbatus Mullidi triglia di fango treglia veràixa, de scögliu Mullus surmuletus Mullidi triglia di scoglio tregliu Mullus barbatus Mullidi triglia di fango forma giovanile trunbéta Nerophis ophidion Syngnatidi pesce ago trunbéta de fundu Macroramphosus scolopax Macroramphosidi pesce trombetta tunétu Euthinnus alletteratus Thunnidi tonnetto tunu Thunnus thynnus Thunnidi tonno turlu Labrus turdus Labridi tordo di mare tutanàssa Todarodes sagittatus Ommastrephidi todaro o totano üglià Oblada melanura Sparidi occhiata unbrina Sciaena cirrhosa Sciaenidi ombrina uřàda Sparus auratus Sparidi orata verdùn Prionace glauca Carcharhinidi verdesca zanpa de vaca Navicula noae Arcidi arca di Noè zerru Spicara vulgaris Centhracantidi zerro ziguréla Coris gioffredi → Coris julis Labridi zigarella zin Paracentrotus lividus Echinidi riccio di mare zin de fundu Sphaerechinus granularis Texopneustidi riccio ad aculei bianchi zin mascciu Arbacia aequituberculata Arbacidi riccio nero

Glossariu

a lerca a sinistra a s’increde crede acustümau abituato agaribà garbata agiucàu sedentario agrüàu vorace anufantu avorio apissài appuntiti apöpré pressapoco aregai praterie sottomarine di

Posidonie ařeta pinna arrepài raggrinziti astracařu spiaggiarlo atapìu schiacciato banduiréta ventaglio barbine barbigli barcagiu cannicciata per la cattura

delle anguille begariçia ingegnosità beghéte de pesci larve di pesci bestie a sanghe caudu

mammiferi marini

bestinaire tremagli per aragoste e astici

bieli budella brichetu zolfanello brümesu pastura buche d’ê scciümaire

foce dei fiumi

bucùn esca, boccone bule bolle butarega uova di pesce ch’a bustica ben mare mosso ch’i pessiga che pizzicano ch’i s’imbrega che si concentrano ciaza spiaggia çimelu puntale per canna da

pesca ciumbin piombino ciungiu piombo corne antenne crusta guscio cugömaru cetriolo cun garibu con garbo cunchiglie a due scciape

bivalvi

cunchiglie a üna scciapa

gasteropodi

dagliu falce fienaia deghisa mimetizza denti cascelai denti molari despérega emigrano drüa soda, dura duv’i ghe mangia l’arimà

e si nutrono degli organi sessuali

e i triga e bazzicano e robamola cefalopodi, molluschi

fenda apertura, fenditura ferrà frenare la lenza fisciaüra fessura frante frangenti fresciö fritella fretin frittura fuxe foce gagliuràu variegato ganbe tentacoli gasu gas, aria gianchetà rete per pescare i

bianchetti gögne branchie gritagiu crostacei grixela graticola grixu abégnu grigio ardesia grùgni grugniti gunbà convessa i custüma usano in föra al largo intu nostru parlà nel nostro dialetto labregiu rimescolio dell’acqua laceti ghiandole laceti pe’ figlià organi sessuali lamu bordigotu robusto tipo di amo léndera uovo di pidocchio lupegu muco magaglietu a dui bréchi

piccolo bidente

marmarezau marezzato mene tipi mensu slanciato musciame mosciame natelu galleggiante nöavui nuotatori nu se turtiglie non si attorcigli numà solamente pairö caldaia paramiti da fundu palangari da fondo paresca uguale, simile pauta argilla peculu peduncolo pesci de resca drüa

pesci ossei

pesciu türchin pesce azzurro picaglia gianca pezzuola bianca pitansa pietanza ran strato re séga rete a maglie piccole recanti d’i scögli angoli nascosti degli

scogli reciumba a fümela ributta la femmina in

acqua remarcà caraterizzata resàca risacca resca lisca rissai arricciati s’assubaca s’affonda, si nasconde

sacagnavui predatori sachì questa salabraru prenderlo col guadino salabru guadino sali de sustansa sali nutritivi scagliezi luccichii scarin scalino scciancunetu piccolo strattone scciapa valva scciümaira a mola fiume diminuisce la

portata d’acqua scciümairun fiume in piena schissànduse spremendosi scitu sito sedunca a sghiglia altrimenti sdrucciola sfagnu muschio sgiavìn detriti sgrutu marna spedii veloci spegliu specchio stecu stuzzicadenti sterbura torbida

stirassà trainare stralüxiu translucido, trasparente stranguragati strangolagatti stria strega stropa branco sustanse sostanze nutritive tenàglie pinze ti ghe sciachi gli schiacci ti sentirai l’asciamu sentirai l’emozione tremari tremagli tucia forma u degàgia sviluppa u pita abbocca u se campe si riunisca u se ghe abriva gli si avventa u se remarca si riconosce ungia unghia urdinariu comune vermi cavegliài policheti vesciga da nöu vescica natatoria zafi opercoli

Feniu de stampà intu mese de setembre du 2010