Kastelen van de Maas van Charleville-Mézières tot Namen

chteauxde la
MeuseKastelen van de Maas

I 3
Chteaux, fortifications, citadelles et belles demeures de la Valle mosane
Bienvenue dans les Chteaux de la Meuse
France Ardennes franaises
Chteau fort de SedanDomaine Chteau du Faucon DoncheryFort des Ayvelles Villers SemeusePlace Ducale Palais Ducal - Charleville-MziresPrfecture Ancien Palais des Tournelles Charleville-MziresFortifications de MziresCircuit des Chteaux patronaux NouzonvilleChteau de Warcq Tour de lEauChteau des Fes - Montcy-Notre-Dame - Le WaridonAbbaye de Sept-Fontaines - FagnonChteau fort de Montcornet Site des 4 Fils Aymon Bogny-sur-MeuseDomaine de Linchamps - Hautes-RiviresParc Maurice Rocheteau et La Tamisire RevinMuse du Vieux Revin dit Maison Espagnole - RevinLe Mont Malgr Tout - RevinCircuit du Patrimoine - RevinChteau de Vireux-WallerandChteau fort de HiergesFort de Charlemont - Givet
Belgique Province de Namur
Chteau et jardins de FrerChteau de Vves - CellesCitadelle de DinantRuines de Crvecur - BouvignesChteau-Ferme de FalanRuines de Montaigle - FalanRuines de Poilvache - YvoirChteau et jardins dAnnevoieDomaine fortifi de la Citadelle de NamurChteau de Franc-WartChteau de FernelmontChteaux privs mais visibles de la route
Welkom in de Kastelen van de Maas
Frankrijk Franse Ardennen
Chteau fort de SedanDomaine Chteau du Faucon - DoncheryFort des Ayvelles - Villers SemeusePlace Ducale - Palais Ducal - Charleville-MziresPrfecture - Ancien Palais des Tournelles - Charleville-MziresFortifications de MziresCircuit des Chteaux patronaux - NouzonvilleChteau de Warcq - Tour de lEauChteau des Fes - Mont cy-Notre-Dame - Le WaridonAbbaye de Sept-Fontaines - FagnonChteau fort de Montcornet Site des 4 Fils Aymon in Bogny-sur-MeuseDomaine de Linchamps - Hautes-RiviresParc Maurice Rocheteau en la Tamisire in RevinMuse du Vieux Revin of Maison Espagnole - RevinLe Mont Malgr Tout - RevinCircuit du Patrimoine - RevinChteau de Vireux-WallerandChteau fort de Hierges Fort de Charlemont - Givet
Belgi Provincie Namen
Kasteel en tuinen van FrerKasteel van Vves - CellesCitadel van DinantRunes Crvecur - BouvignesKasteelhoeve van FalanRunes van Montaigle FalanRunes van Poilvache - YvoirKasteel en tuinen van AnnevoieCitadel van NamenKasteel van Franc-WartKasteel van FernelmontPrivkastelen die zichtbaar zijn vanaf de weg
p. 6
p. 8p. 10p. 12p. 14
p. 16p. 18p. 20p. 22p. 24p. 26 p. 28p. 30p. 32p. 34
p. 36 p. 38p. 40p. 42p. 44
p. 46
p. 48p. 50p. 52p. 54p. 56p. 58p. 60p. 62p. 64p. 66p. 68p. 70
Kastelen, vestigingen, burchten en landhuizen in de Maasvallei

Welkom in de
Kastelen van de Maas
De Maasvallei, van Sedan tot Namen, is
een gebied met een opmerkelijk natuurlijk
patrimonium, vooral dankzij de rivier die
het rondreizend toerisme, met een
enorme koopkracht, op gang heeft
gebracht.
Aan de oevers van de Maas werden talloze
architecturale pareltjes opgetrokken, en
ook mooie herenhuizen die getuigen van
de toeristische opleving aan het eind van
de jaren 1800 en het begin van de belle
poque, toen de bourgeoisie en rijke
handelaars naar hun villas aan de Maas
kwamen om de buitenlucht op te snuiven.
De kastelen van de Maas zijn dan
misschien niet zo bekend als die van de
Loirevallei, maar kunnen uitpakken met
een even rijke geschiedenis, erfgoed,
wapenfeiten en kleine menselijke verhalen
die meer bekendheid verdienen.
Kastelen, burchten, forten, het Maison du
Patrimoine Mosan in Bouvignes, het
Muse de lArdenne in Charleville maar
ook de culturele rijkdom gevormd door de
evenementen, legendes en vele andere
activiteiten aan beide zijden van de lands-
grens krijgen een plaats in deze brochure,
Kastelen van de Maas. Deze brochure is
er gekomen dankzij het Europees fonds
Interreg IV France-Wallonie-Vlaanderen,
maar is een verlengstuk van een ander
mooi project dat werd gerealiseerd in het
kader van het Europees fonds Interreg III
Euregio door de provincies Luik en
Limburg (voor Belgi) en de provincie
Nederlands-Limburg (voor Nederland).
De partners in het project wilden de diver-
siteit belichten van de kastelen die niet
allemaal aan de oevers van de Maas
liggen, maar op minder dan een tiental
kilometer van de rivier. En ook al zijn ze niet
allemaal gebouwd in de Maaslandse stijl,
toch maken ze deel uit van een grote
patrimoniale familie.
Een familie die u graag zal verwelkomen
als u graag mooie huizen bezoekt en u al
meteen betrekt bij de titel van het project
De Maas en u.
Bij elk kasteel staan fotos en praktische
informatie (adres, contactgegevens, ope-
ningsuren, website, diverse activiteiten).
Als aanvulling bij de brochure Kastelen van
de Maas werd een grensoverschrijdende
kaart uitgetekend waarop de toeristische
activiteiten rond de Maas staan aange-
duid.
44

Bienvenue dans les
Chteaux de la Meuse
De Sedan Namur, la Valle de la Meuseest un territoire au patrimoine naturel remarquable notamment grce la pr-sence du fleuve qui a permis l'essor d'untourisme itinrant, fort pouvoir d'achat.
De nombreux joyaux architecturaux ontvu le jour tout au long des berges mosanes ainsi que de belles demeuresbourgeoises, tmoins de lessor touris-tique de la fin des annes 1800 et dudbut de la Belle Epoque o bourgeoiset riches commerants venaient prendrelair dans leurs villas mosanes.
Si les chteaux de la Meuse sont moinsclbres que leurs homologues du Valde Loire, ils nen abritent pas moins autant dhistoire, de richesses patrimo-niales, de faits darmes ou encore de petites histoires humaines et mritentdtre mieux connus.
Chteaux, citadelles, forteresses, Maisondu Patrimoine Mosan Bouvignes,Muse de lArdenne Charleville maisaussi la richesse culturelle composepar les vnements, les lgendes et biendautres activits de part et dautre de la frontire jalonnent cette brochure Chteaux de la Meuse dveloppeaujourdhui dans le cadre des fonds europens Interreg IV France-Wallonie-Vlaanderen mais qui fait suite un autretrs beau projet ralis dans le cadredes fonds europens Interreg III Euregiopar les provinces de Lige et du Lim-bourg flamand (pour la Belgique) et dela province du Limbourg hollandais (pourles Pays-Bas).
Les partenaires du projet ont voulumettre en valeur la diversit des ch-teaux qui ne se situent pas tous en bordde Meuse mais dune dizaine de kilomtres maximum du fleuve et qui, si ils ne sont pas tous mosans , fontpartie dune grande famille patrimoniale.
Famille prte vous accueillir, visiteursamoureux des belles demeures, et quivous associent dj dans le titre du pro-jet La Meuse et Vous .
Chaque chteau est illustr de photos,dinformations pratiques (adresse, contact, heures douverture, sites web,activits diverses).
Complmentairement la brochureChteaux de la Meuse, une carte touris-tique transfrontalire a t ralise quiprsente les activits touristiques trans-frontalires autour de la Meuse.
I 5

6Ardennes franaisesFrance

I 7
Franse ArdennenFrankrijk

Chteau fort de
Sedan
Contact
Service Accueil - OT du Pays SedannaisCour du Chteau 08200 Sedan
Chteau : +33 [0]3 24 29 98 80 OT Pays Sedanais : +33 [0]3 24 27 73 73Fax : +33 [0]3 24 29 25 [email protected]
www.chateau-fort-sedan.fr SEM
L Ch
tea
u et Cies
Ouvert toute l'anne -Visites guides toute l'anne Visites thme en 3 langues -audioguidage individuelsBar - Boutique Hostellerie 3*, 53 chambres.
Pendant les vacances scolaires (zone B / Belgique /Pays-Bas) et avril, mai et juin : ouvert tous les jours de 10h00 12h00 et de 13h30 17h00 - De septembre mars (hors vacances scolaires)Ferm le lundiDu mardi au dimanche : de 10h00 12h00 et de 13h30 17h00 Juillet et aot : ouvert tous lesjours : de 10h00 18h00 sans interruptionAccessibilit aux PMR rduiteParking Site scuris
Construit au XVe sicle lemplacement dun pre-
mier chteau qui remonterait la fin du XIIIe sicle,
le chteau de Sedan, qui occupe une position
stratgique majeure la frontire orientale de la
France, fut sans cesse agrandi, renforc, moder-
nis par la puissante famille des comtes de La
Marck, ducs de Bouillon et princes souverains de
Sedan, dont plusieurs membres occuprent
dautres positions de premier plan, entre autres
comme prince-vque de Lige. Presque tous
les ouvrages construits par les La Marck subsis-
tent de nos jours et constituent un tmoignage
magistral de lvolution de larchitecture militaire
entre le XVe sicle et le Second Empire.
La forteresse de Sedan ou chteau-haut, proba-
blement le plus vaste chteau fodal dEurope
avec ses 35.000 m2, est un difice particulire-
ment complexe. Entre 1440 et 1487, Jean et
Robert Ier de La Marck, fils et petit-fils dEvrard,
adjoignirent la forteresse une immense basse-
cour triangulaire flanque louest dun grand
boulevard et, au nord et lest, de tours dartillerie
en forme de fer cheval. Entre autres amnage-
ments, un corps de logis ft difi et la tour sud
primitive fut englobe dans une grosse tour de
18 m de diamtre. Dautres dispositifs dfensifs
furent apports aux alentours de 1500 par Robert II
avant que Robert IV et Henri-Robert de La Marck
ne fassent greffer quatre bastions la forteresse
entre 1553 et 1572.
Le chteau-bas, plus rcent, fut construit par le
prince Henri de La Tour dAuvergne, successeur
des La Marck dont il trouva probablement les
appartements du chteau-haut trop inconfor-
tables. Au dbut du XVIIe sicle, il fit donc difier
une rsidence au got de lpoque sur le site de
la basse-cour du chteau-haut. Ce Pavillon de
Monseigneur , rig en 1613-1614 en forme de T,
prsente des faades de styles diffrents. Aprs
le rattachement de la principaut la France
en 1651, cette rsidence fut transforme en htel
du gouvernement puis en caserne aprs la
Rvolution.
De 1917 1918, le chteau fit ensuite
fonction de camp et prison : la ci-
tadelle va servir de camp pour des
milliers de civils rsistants fran-
ais et belges condamns aux
travaux forcs par les autorits
allemandes. Beaucoup y sont
morts.
Le chteau abrite aujourdhui une
hostellerie 3* et est le lieu dune des
plus belles Ftes Mdivales (mai)
de France. Il offre aux visiteurs un
circuit de visite Historium reconsti-
tuant la vie quotidienne du chteau au
XVe sicle et le mariage dElisabeth dAutriche.
Chteau fortde Sedan
8

Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Dit kasteel, gebouwd in de 15e eeuw op deplek waar eerder een kasteel stond uit delate 13e eeuw, vervult een belangrijke stra-tegische rol aan de oostelijke grens vanFrankrijk en wordt voortdurend uitgebreid,versterkt en gemoderniseerd door demachtige familie van de graven van derMark, de hertogen van Bouillon en de soe-vereine prinsen van Sedan. Vele leden uitdeze familie bekleden andere vooraan-staande functies, onder meer als prins-bis-schop van Luik. Zowat alle bouwwerkenopgetrokken door de familie van der Markstaan vandaag nog overeind en zijn eenprachtig voorbeeld van de evolutie van demilitaire architectuur tussen de 15e eeuwen het Second Empire.Met zijn 35.000m2 is het fort of bovenkasteelvan Sedan wellicht het grootste feodalekasteel in Europa en een heel complexbouwwerk. Tussen 1440 et 1487 breiden Janen Robrecht I van der Mark, de zoon enkleinzoon van Everhard, het fort uit met eenuitgestrekt driehoekig neerhof in het westen geflankeerd door een brede laanen in het noorden en oosten door artillerietorens in de vorm van een hoefijzer.Nog werkzaamheden, de bouw van eenwoongedeelte en de primitieve zuidtorenwordt omgeven door een enorme torenmet een diameter van 18 meter. Omstreeks1500 brengt Robrecht II nog andere verde-digingsstructuren aan en tussen 1553 en1572 laten Robrecht IV en Hendrik-Robrecht van der Mark vier bastions bijbouwen aan het fort.
Het recentere benedenkasteel wordt gebouwd door prins Hendrik de La TourdAuvergne, de opvolger van de familie vander Mark, wellicht omdat hij de woonver-trekken in het bovenkasteel niet comforta-bel genoeg vindt. En dus laat hij begin 17e eeuw op het neerhof van het boven-kasteel een residentie bouwen in de stijlvan die tijd. Elke gevel van dit "Pavillon deMonseigneur", gebouwd in 1613-1614 in devorm van een T, heeft een andere stijl. Alshet prinsdom in 1651 onder Frans bewindvalt, wordt deze woning omgevormd toteen regeringshuis en na de Revolutie toteen kazerne. Van 1917 tot 1918 doet het kasteel dienst alskamp en gevangenis: de burcht is eenkamp voor duizenden Franse en Belgischeverzetsstrijders die door de Duitse over-heid veroordeeld worden tot dwangarbeid.Velen zijn hier gestorven.
In het kasteel is nu een 3* landelijk hotelgevestigd en wordt een van de mooistemiddeleeuwse festivals van Frankrijk geor-ganiseerd (in mei). Bezoekers kunnen eenHistorium-route volgen en zo het dagelijksleven meemaken in het kasteel in de 15eeeuw en het huwelijk van Elisabeth vanOostenrijk.
France Ardennes franaisesFrankrijk Franse Ardennen
Sedan
SEML Chteau et Cies
I 9
Het hele jaar open Het hele jaar rondleidingen - themabezoeken in 3 talen - individuele audiogidsen - caf -winkel - 3* hotel, 53 kamers.
Tijdens de schoolvakanties (zone B / Belgi / Nederland) en in april, mei en juni: elke dag open van 10.00 tot 12.00 uur en van 13.30 tot 17.00 uur. Van september tot maart (uitgezonderd schoolvakanties)Maandag geslotenVan dinsdag tot zondag: van 10.00 tot 12.00 uur en van 13.30 tot 17.00 uur Juli en augustus: elke dag doorlopend open van 10.00 tot 18.00 uurBeperkt toegankelijk voor mindervalidenParkingBeveiligde site.

Domaine Chteaudu
Domaine Chteau du
Faucon
Contact
Stella Dmytryk Route de Vrigne08350 Donchery
+33 [0]3 24 41 87 83 [email protected]
www.domaine-chateaufaucon.com
Faucon
Donchery, le Domaine Chteau du Faucon
est dabord un lieu dhistoire ardennaise. Les
btiments les plus anciens ont 400 ans, les
sicles et ses diffrents propritaires nont
cess den remodeler larchitecture et le
parc de 28 hectares. En 1827, achat du ch-
teau du Faucon par Nicolas Gendarme,
grand matre de forges ardennais. Accumu-
lant une immense fortune Gendarme pou-
vait traverser le dpartement des Ardennes
d'Est en Ouest sans passer sur le terrain
d'autrui en partant de son fief de Vrigne-
aux-Bois. Ce pionnier de la mtallurgie
ardennaise tait le dernier grand matre de
forges de l'ancienne sidrurgie ardennaise.
Il laissa un patrimoine estim entre 10 et
12 millions de francs qui lui valait le surnom
de marquis de Carabas des Ardennes .
Son gendre, J.L Evain et ses descendants
ont t les derniers propritaires du Faucon
jusquau dbut des annes 2000. l'poque,
l'eau tait la principale force motrice utili-
sable. Un des grands principes de Jean-
Nicolas tait d'empcher ses concurrents
de s'installer sur les ruisseaux ardennais en
les rachetant. Ses productions : avant 1815,
fabrication d'armes, de boulets canons,
munitions. Aprs 1815 : production de fers
repasser, taques, poteries et croix funraires.
1836 -1837, achat des btiments de la manu-
facture d'armes de Charleville, de Mohon,
de Nouzon, La Cachette et du Moulin
Leblanc.
Ce lieu dexception quistend sur un parc de 28 hectares - un htel de 13 chambres raffines, 5 chambres dhtes au chteau, tennis, jardin dhiver,hammam, salles de rceptionet de sminaire - restaurantla Cotterie - Les curies dudomaine accueillent cavalierset chevauxOuvert toute l'anne Parking Site scuris
10

I 11
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Het Domaine Chteau du Faucon inDonchery speelt een belangrijke rol in deArdense geschiedenis. De oudste gebou-wen zijn 400 jaar oud en de architectuur enhet park van 28 hectare zijn in de loop vande eeuwen en de eigenaars continu veranderd. In 1827 wordt het kasteel LeFaucon gekocht door Nicolas Gendarme,de eigenaar van de Ardense hoogovens.Hij vergaart zon enorm fortuin dat hij hetdepartement van de Ardennen van oostnaar west kan doorkruisen zonder over an-dermans land te stappen vertrekkend vanzijn leengoed in Vrigne-aux-Bois. Deze pionier van de Ardense metaalindustrie isde laatste eigenaar van de hoogovens vande voormalige Ardense staalindustrie.
Hij laat een erfenis na die geschat wordtop 10 tot 12 miljoen frank en hem de bij-naam marquis de Carabas des Ardennesoplevert. Zijn schoonzoon J.L. Evain en zijnnakomelingen zijn de laatste eigenaars vanLe Faucon tot het begin van de jaren 2000.In die tijd is water de belangrijkste bruik-bare drijfkracht. Een van de grote principesvan Jean-Nicolas is om zijn concurrentente verhinderen om zich langs de Ardensestromen te vestigen door die op te kopen.Zijn producten: voor 1815, wapens, kanons-kogels en munitie. Na 1815: strijkijzers,haardplaten, aardewerk en grafkruisen.1836-1837, aankoop van de gebouwen vande wapenfabriek van Charleville, Mohon,Nouzon, La Cachette en Le Moulin Leblanc.
Donchery
www.bruno-gouhoury.com
DONCHERY
Dit opmerkelijke kasteel ligt in een park van 28 hectare een hotel met 13 stijlvolle kamers, 5 chambres dhtes in het kasteel,tennisveld, wintertuin, hamam, receptie- en seminariezalen restaurant La Cotterie ruiters en paarden zijn welkom in de stallen van het domeinHet hele jaar open ParkingBeveiligde site

Fort des
Ayvelles
Contact
M. Laurent ou Melle HussonRue Louise Michel (D 34)08000 Villers Semeuse
+33 [0]3 24 33 48 97 [email protected]@orange.fr
domaine.ayvelles.free.fr
Superbe site qui aujourdhui se visite avec dexcellents guides et propose au public tout un rseaude sentiers, despaces de jeux et pique-nique. Circuit de visite guide de prs de2 heures dont 1 heure en intrieur(poudrires) - 6 ha visitables dontde nombreuses galeries souter-raines. Les horaires de dpart desvisites sont variables. Un message d'accueil, l'ouverturede ce site, vous renseigne sur lesprochaines visites. Juillet et aot : ouvert tous les joursde 10h00 18h00 sans interruption.Accessibilit aux PMR : non sentiers gravillonnsParking : 100 places Espaces ouverts au public (fort) scuriss - espaces ferms (batterie) non scurissDivers : terrasse sur la placed'armes Sud - Buvette - Petite restauration dans un estaminet ambiance 1900 Boutique souvenirs.
Construit entre 1877 et 1879, selon la conception
du Gnral Sr de Rivires qui a conu ce type
de fort et sous la direction du capitaine du gnie
Boulenger, le fort des Ayvelles remplaa la cita-
delle de Mzires qui avait dmontr son ineffi-
cacit lors de la guerre de 1870. Afin qu'il puisse
remplir efficacement son rle de fort darrt, le
fort fut dot dune casemate Mougin entre
1879 et 1882 puis, entre 1888 et 1890, dun maga-
sin-caverne capable de rsister aux obus-tor-
pilles brisants.
Le casernement pouvait accueillir une garnison
de 880 hommes. En 1883, larmement du fort tait
compos, pour les tirs extrieurs, de 20 pices
sur parapet, de 8 mortiers et dun canon de 155
plac lintrieur dune casemate Mougin, du
nom de son inventeur Louis Mougin, chef du ser-
vice des cuirassements.
Suite aux rapides progrs de lartillerie et la
dcouverte de nouveaux explosifs, louvrage ne
put bientt plus assumer son rle et fut ds 1899
fut class en seconde catgorie, impliquant un
entretien minimum, le maintien dun armement et
loccupation par une garnison restreinte.
Abandonn sans combat le 25 aot 1914, le fort
fut occup jusquen 1918 par les Allemands qui le
dtruisirent partiellement leur dpart. Il ne joua
aucun rle militaire durant la seconde guerre
mondiale, mais fut bombard le 14 mai 1940.
Le centre du fort est occup par un massif cen-
tral carr de 250 m de ct, entour par un foss
de 10 m de large et de 8 m de haut bord par
une solide contrescarpe de 7 mtres de haut
(mur de maonnerie plein, maonnerie sur arcs
vids, simple talutage). Lescarpe est compose
dun mur dtach de 4 m de haut et de 80 cm
dpaisseur dissimulant un chemin de ronde.
Enfin, signalons une nigme : la prsence de
deux chauguettes (au nombre de quatre lori-
gine) dont la technique de construction sappa-
rente celle des chauguettes de la Renais-
sance Ces dispositifs coteux et assez fragiles
auraient-ils t placs dans un but dcoratif ?
Mystre !
Depuis 1999, une association dinsertion a pris le
relais de lassociation de sauvegarde du fort pour
poursuivre sa restauration et ses visites.
Fort des Ayvelles
12

Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Het Fort des Ayvelles wordt gebouwd tus-sen 1877 en 1879 op basis van de plannenvan generaal Sr de Rivires die dit typevan fort ontworpen heeft en onder leidingvan geniekapitein Boulenger. Het fort komtin de plaats van de burcht van Mziresdie ongeschikt is gebleken tijdens de oorlog van 1870. Om zijn functie als versper-ringsfort efficint te kunnen vervullen, wordthet fort tussen 1879 en 1882 uitgebreid meteen Mougin-bunker en tussen 1888 en1890 met een kelderopslagplaats die kanweerstaan aan brisantgranaten. In het kazernement is plaats voor een garnizoen van 880 mannen. In 1883 bestaatde bewapening van het fort, voor de afwe-ring, uit 20 kanonnen op de borstwering, 8 mortieren en een kanon van 155 mm binnenin een Mougin-bunker, genoemdnaar zijn uitvinder Louis Mougin, hoofd vande dienst bepantsering.Door de snelle evolutie van de artillerie ende ontdekking van nieuwe explosieven verliest het bouwwerk al snel zijn functie enwordt het vanaf 1899 ingedeeld in detweede categorie. Dit betekent minimaalonderhoud, behoud van een bewapeningen bezetting door een beperkt garnizoen. Op 25 augustus 1914 wordt het fort zonder
slag of stoot opgegeven en tot 1918 bezetdoor de Duitsers die het gedeeltelijk ver-nietigen bij hun vertrek. Tijdens de TweedeWereldoorlog speelt het geen militaire rol,maar op 14 mei 1940 wordt het wel gebom-bardeerd. Het midden van het fort wordt ingenomendoor een centrale vierkante structuur van250m op 250m, omgeven door een grachtvan 10m breed en 8m diep en omringddoor een solide buitengrachtsboord van 7m hoog (volle gemetselde muur, metsel-werk op holle bogen, enkele aanberming).De binnengrachtsboord bestaat uit eenlosse muur van 4m hoog en 80cm dikwaar een weergang achter verborgen is.En dan, een raadsel: de aanwezigheid vantwee uitkijktorens (oorspronkelijk waren ervier) waarvan de bouwtechniek lijkt op dievan de uitkijktorens in de renaissance Zouden deze dure en eerder kwetsbarebouwwerken als versiering bedoeld zijn?Vreemd!Sinds 1999 heeft een "association d'inser-tion" de "association de sauvegarde" opge-vold om de restauratie en de bezoekenvan het fort voor te zetten.
Villers Semeuse
Onthaal: (talen)Prachtige site die nu bezocht kan worden met uitstekende gidsen. Bezoekers kunnen genieten van een uitgebreid netwerk van wandelpaden, speeltuinen en picknickplaatsen. Rondleiding van ongeveer 2 uur,waarvan 1 uur binnen (kruithuizen) 6ha te bezoeken, waaronder diverse ondergrondse gangen. De vertrekuren van de rondleidingen variren. Een verwelkomingsbord aan de ingang van de site vertelt u wanneer de volgende rondleidingbegint Juli en augustus: dagelijksopen: doorlopend van 10.00 tot18.00 uur.Toegankelijk voor mindervaliden:niet - grindpadenParking: 100 plaatsen ruimtes toegankelijk voor het publiek (fort) beveiligd afgeslotenruimtes (artillerie) niet beveiligdVaria: terras op het zuidelijk wapenplein - Bar Snacks in eenherberg in de sfeer van 1900Souvenirwinkel.
I 13
VILLERS SEMEUSE

14
Place Ducale et Palais ducal de
Charleville
Contact
Centre de Charleville08000 Charleville-Mzires
+33 [0]3 24 55 69 90 [email protected]
www.charleville-mezieres.org
Visites guides par l'OT toutel'anne pour groupes Jalonnement historique Visite d'un pavillon de la place en visitant le Muse de l'Ardenne.Ouvert toute l'anne - Horairesd'ouverture du Muse de l'ArdenneVitrine du Conseil Gnral : ouverture 7j/7 de 10h-13h00 et de 14h00-19h00Accessibilit aux PMR Parkings payants 200 mSite scuris
Au dbut du XVIIe sicle, Charles de Gonzague
(1580-1637) duc de Nevers et de Rethel, gouver-
neur des provinces de Champagne et de Brie au
nom du roi Henri IV dont il est le cousin devient
en 1608 prince dArches, hameau situ en bord
de Meuse, en face de Mzires. Estimant que sa
principaut manquait dclat, Gonzague dcide
de btir une ville nouvelle, Charleville, autour
dune place centrale.
Rectangulaire, cette vaste place (126 x 90m)
dnomme Place Ducale fut construite entre 1612
et 1628, probablement par Clment II Mtezeau,
architecte des Gonzague depuis 1610.
Sur les cts nord, est et sud, la place ducale est
borde de 23 pavillons en pierres et briques pr-
sentant pour la plupart la mme ordonnance
quatre traves et quatre niveaux, avec une galerie
darcades au rez-de chausse, le tout couvert
dune ample toiture dardoise tandis que quel-
ques difices deux traves comportent trois
tages (au lieu de deux) au dessus du rez-de-
chausse.
Durant toute la seconde moiti du XXe sicle, une
profonde campagne de restauration historique
redonna la place, ses difices et ses
arcades laspect et les proportions quils avaient
au XVIIe sicle, lexception de quelques toits et
des dmes : sur les quatre dmes existant au
XVIIe, un seul a t reconstruit lheure actuelle.
Quant la place elle-mme, son macadam fut
supprim et remplac par des pavs neufs l o
ceux du XVIIe sicle avaient disparu. Le centre de
la place fut occup ds 1626 par une fontaine ;
plusieurs fois remanie, celle-ci fut remplace de
1899 1999 par une statue de Charles de Gon-
zague et un bassin qui ont fait place depuis peu
une nouvelle fontaine, rplique de celle du XVIIe
sicle.
Le ct ouest de la Place Ducale devait compor-
ter initialement le palais ducal que Charles de
Gonzague avait commenc faire riger en 1625,
mais dont la construction tait inacheve son
dcs. Ce palais fut remplac en 1843 par lhtel
de ville.
Cette tonnante place est une rplique ou adap-
tation du plan de la Place Royale (Place des
Vosges) Paris, car les deux architectes taient
frres : Louis Mtezeau tant larchitecte de la
place parisienne. Cette place a t ddie ds
sa conception au commerce, proximit du nou-
veau port de Charleville. La faade de lOffice de
Tourisme est dorigine : du dbut de la construc-
tion du Palais ducal, inachev au moment du
dpart dfinitif de Charles de Gonzague en 1627.
Charles de Gonzague nest pas mort Charleville
mais sur ses terres de Mantoue en 1637. Un des
quatre demi-pavillons, le seul avoir t recons-
truit lidentique du plan, tait nomm le pa-
villon du prince car Charles de Gonzague y
a log (Prince dArches).
Place Ducale etPalais ducal de Charleville

I 15
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
In het begin van de 17e eeuw, in 1608, wordtKarel Gonzaga (1580-1637) hertog van Nevers en Rethel, gouverneur van de pro-vincies Champagne en Brie in naam vankoning Hendrik IV van wie hij een neef is prins van Arches, een gehucht aan de oe-vers van de Maas, tegenover Mzires.Omdat hij vindt dat zijn prinsdom luistermist, beslist Gonzaga om een nieuwe stadte bouwen, Charleville, rond een centraalplein.Dit uitgestrekte rechthoekige plein (126 x 90m), de Place Ducale, wordt gebouwd tussen 1612 en 1628, wellicht doorClment II Mtezeau, de architect van Gonzaga sinds 1610.Aan de noord-, oosten zuidzijde wordt dePlace Ducale omzoomd door 23 stenen enbakstenen villas die bijna allemaal dezelfdeopbouw hebben vier traveen en vierverdiepingen met een bogengang op debenedenverdieping, overdekt met eenhoog leien dak. Enkele gebouwen hebbentwee traveen met drie verdiepingen (inplaats van twee) boven de benedenverdie-ping. In de tweede helft van de 20e eeuw loopter een grootschalige historische restaura-tiecampagne om het plein, de gebouwenen bogengangen weer de aanblik en ver-houdingen te geven die ze hadden in de17e eeuw, met uitzondering van enkeledaken en koepels. Van de vier koepels uitde 17e eeuw is er momenteel een herop-gebouwd. Op het plein zelf wordt de maca-
dam opgebroken en vervangen doornieuwe keien daar waar die uit de 17e eeuwverdwenen zijn. Midden op het plein staatsinds 1626 een fontein die eerst meer-maals veranderd werd en dan tussen 1899en 1999 vervangen wordt door een stand-beeld van Karel Gonzaga en een vijver diesinds kort plaats hebben gemaakt vooreen nieuwe fontein, een replica van die uitde 17e eeuw. Aan de westzijde van de Place Ducalestaat aanvankelijk het hertogelijk paleis datKarel Gonzaga begint te laten bouwen in1625, maar dat nog niet af is bij zijn overlij-den. Dit paleis wordt in 1843 vervangendoor het stadhuis.
Dit verbluffende plein is een replica of aan-passing van het plan van de Place Royale(Vogezenplein) in Parijs, want beide archi-tecten zijn broers: Louis Mtezeau is de ar-chitect van het Parijse plein. Dit plein is vanbij het ontwerp bedoeld voor de handel,dicht bij de nieuwe haven van Charleville.De gevel van het toerismekantoor is be-waard gebleven sinds de start van debouw van het hertogelijk paleis, onafge-werkt als Karel Gonzaga voorgoed vertrektin 1627. Karel Gonzaga is niet gestorven inCharleville, maar in zijn geboortestad Mantua in 1637. Een van de vier villas, deenige die exact naar plan is gebouwd,krijgt de naam villa van de prins omdatKarel Gonzaga hier gelogeerd heeft (Prinsvan Arches).
Charleville-Mzires
Het hele jaar door rondleidingenvoor groepen door het toerisme-kantoorHistorische wandeling Bezoek aan een villa rond het pleinmet een bezoek aan het Muse de lArdenne.Het hele jaar open Openingsuren van het Muse delArdenne Vitrine van de departementsraad: 7 dagen per week open 10.00-13.00 uur/14.00-19.00 uurToegankelijk voor mindervaliden Betaalparking op 200 mBeveiligde site

16
Prfecture
Ancien Palaisdes Tournelles
Contact
Quartier de Mzires08000 Charleville-Mzires
+33 [0]3 24 55 69 90 [email protected]
Visites guides par l'OT toute l'anne pour groupes - jalonnement historique. Ouverture Salle Rouget de Lisle aux Journes du Patrimoine.Accessibilit aux PMR. Parking proximit.Site scuris.
Construit au XIVe sicle contre les remparts nord,
le Palais des Tournelles du nom de la grosse
tour et de la tourelle qui le dfendaient du ct
de la Meuse fut la rsidence macrienne des
comtes de Rethel, gouverneurs de Mzires. Res-
taur en 1409, ldifice fut remani entre 1566 et
1570 pour Louis de Gonzague et son pouse Hen-
riette de Clves, duchesse de Nevers et com-
tesse de Rethel, qui offrirent lhospitalit au roi
Henri III en 1583. lpoque, les faades sur cour
ressemblaient celles de lhtel de Nevers
Paris et celles du chteau de La Cassine.
Gravement endommag par un incendie survenu
en 1697, le palais fut restaur; partiellement
reconstruit en 1732, il hbergea lcole Royale du
Gnie partir de lanne suivante.
La cration de cette cole revient au comte
dArgenson qui, ministre de la Guerre, consulta en
1748 et 1749 tous les directeurs de fortifications en
vue dorganiser la formation des ingnieurs du
gnie. Le projet du chevalier Nicolas de
Chastillon, directeur de la Place de Mzires, fut
retenu demble.
Lcole Royale du Gnie sinstalla dans lancien
Palais des Tournelles, mais les locaux savrrent
trop exigus et inadapts. Ldifice fut alors enti-
rement reconstruit entre 1780 et 1789, lexception
du rez-de-chausse. Lcole du Gnie se maintint
Mzires jusquen 1794, puis fut transfre
Metz suite des querelles entre rvolutionnaires
et aristocrates. Lancien Palais des Tournelles, qui
avait dj hberg le Conseil gnral dans laile
ouest ds 1790, devint le sige de la prfecture
en 1800.
Du palais du XVIe sicle, ne subsistent que le rez-
de-chausse du corps central et sa vaste salle
vote. Les deux pavillons dentre et la grille
remontent 1863. On notera enfin, sur le pilastre
langle de laile ouest et de la cour dhonneur, la
mridienne du temps vrai, et courbe du temps
moyen dessine par Gaspard Monge, comte
de Pluse (1746-1818), mathmaticien, fondateur
de lcole polytechnique et professeur lcole
Royale du Gnie.
Prfecture
Ancien Palais des Tournelles

I 17
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Het Paleis des Tournelles genoemd naarde grote toren en het torentje die de zijdevan de Maas moeten verdedigen wordtgebouwd in de 14e eeuw tegen de noor-delijke vestingmuur en is de woning in Mzires van de graven van Rethel, degouverneurs van Mzires. Het gebouwwordt gerestaureerd 1409 en tussen 1566en 1570 verbouwd voor Lodewijk Gonzagaen zijn vrouw Henritte van Kleef, hertoginvan Nevers en gravin van Rethel, die in 1583onderdak verlenen aan koning Hendrik III.In die tijd lijken de gevels op het plein opdie van het htel de Nevers in Parijs en dievan het kasteel van La Cassine. Het paleiswordt in 1732 gedeeltelijk heropgebouwdna een verwoestende brand in 1697 envanaf het volgende jaar is hier de coleRoyale du Gnie ondergebracht.De oprichting van deze school is te dankenaan de graaf van Argenson die als ministervan Oorlogszaken in 1748 en 1749 alle direc-teurs van vestingwerken raadpleegt om deopleiding van de ingenieurs van de geniete organiseren. Het project van ridder Nicolas de Chastillon, directeur van dePlace de Mzires, wordt onmiddellijk gekozen.
De cole Royale du Gnie wordt onderge-bracht in het voormalige Palais des Tour-nelles, maar de lokalen zijn te klein en nietaangepast. Het gebouw wordt dan maarvolledig omgebouwd tussen 1780 en 1789,met uitzondering van de benedenverdie-ping. De cole Royale du Gnie blijft in Mzires tot in 1794 en verhuist dan naarMetz, naar aanleiding van de strijd tussenrevolutionairen en aristocraten. Het voor-malige Palais des Tournelles, waar in dewestvleugel vanaf 1790 de departements-raad is ondergebracht, wordt in 1800 dezetel van de prefectuur.
Van het paleis uit de 16e eeuw zijn alleen debenedenverdieping van het middenbloken de enorme gewelfde zaal overgebleven.De beide toegangspaviljoens en het hekdateren van 1863. Op de pilaster op dehoek van de westelijke vleugel en het voor-plein staat de mridienne du temps vrai,et courbe du temps moyen, getekenddoor Gaspard Monge, graaf van Pluse(1746-1818), wiskundige, oprichter van decole polytechnique en leraar aan decole Royale du Gnie.
Charleville-Mzires
Het hele jaar rondleidingenvoor groepen door het toerismekantoor historischewandeling De Salle Rouget de Lisle is open op erfgoeddagen Toegankelijk voor mindervaliden Parking in de buurtBeveiligde site
Palais des Tournelles

18
Fortifications de
Mzires
Contact
08000 Charleville-Mzires
+33 [0]3 24 55 69 [email protected]
Pas d'ouverture pour le moment - visites guides par l'OT - jalonnement historique - toute l'anne pourgroupes - pour individuel, enjuillet-aot, le jeudi aprs-midiOuverture toute l'anne - Visite pdestre autour des fortifications. Parking proximit.
Les fortifications de Mzires ont t prcdes
par un premier chteau, sans doute en bois,
construit par Charlemagne vers 812, et rdifi en
pierre aprs son incendie en 897. Lpaisseur des
murs de cette seconde forteresse idalement
situe sur un peron rocheux entre deux bras de
la Meuse la fit baptiser Maceriae (murailles) en
latin, qui donna Mzires en franais.
La construction de la premire enceinte urbaine
fut sans doute ordonne en 1233 par Hugues III,
comte de Rethel. Elle formait un quadrilatre pro-
tg au nord et au sud par la Meuse et lest et
louest par des fosss remplis deau. Les rem-
parts taient pourvus dune dizaine de tours
circulaires, dont la tour darches, qui subsista
jusquau dbut du XXe sicle.
Mzires subit un sige en 1521 lors de la guerre
entre le prince de Sedan Robert II de la Marck et
lempereur Charles Quint. lpoque, les fortifica-
tions de Mzires taient dj dpasses et la
ville ne sen sortit que grce une ruse. Place
forte essentielle pour la protection des frontires
de lest et cl du royaume de France selon le
roi Henri III, Mzires vit alors son enceinte
modernise et renforce.
En 1589, Mzires fut partiellement rase par le
marchal de Saint-Paul, alors lieutenant-gnral
au gouvernement de Champagne, pour y cons-
truire une citadelle. Par la suite, entre 1675 et 1698,
Vauban dmolit trois autres faubourgs afin de
btir plusieurs ouvrages dfensifs supplmen-
taires. Bombarde en 1815 puis en 1870, la ville de
Mzires obtint le dclassement de la place forte
en 1884 et commena dmanteler les fortifica-
tions.
Malgr les destructions dues au dclassement et
aux deux dernires guerres mondiales, dimpor-
tantes parties des fortifications subsistent aujour-
dhui, notamment la tour de lcole et la Tour de la
Bobresse, toutes deux du XIIIe sicle, la porte de
Bourgogne et son pont fortifi du XVe sicle, ainsi
que deux normes tours canons de lpoque de
Franois Ier, la Tour Milard et la Tour du Roy.
La statue du Chevalier Bayard, chevalier sans
peur et sans reproches qui est linitiative de la
ruse qui a sauv Mzires, trne non loin des
remparts nord-ouest et de la Tour Milard. Un gros
projet de rhabilitation, damnagement de
circuits des remparts et des Tours du Roy et de
Bourgogne vient dtre engag par la ville et
lagglomration Cur dArdenne. noter quil
reste aussi un bel lment de fortification avec la
Porte Neuve, porte sur lest de Mzires, accole
la Tour Cauchiette, tours aujourdhui transfor-
mes en bibliothque municipale. y remarquer
les gravures en relief reprsentant des fusils
rvolutionnaires autour de la porte et les pan-
neaux du jalonnement historique (qui maillent
toute la ville) sur Gaspard Monge, grand math-
maticien qui a log dans cette tour tandis quil
enseignait lEcole Royale de Gnie en face
(aujourdhui Prfecture des Ardennes).
FortificationsdeMzires

I 19
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Waar nu de fortifications de Mziresstaan, stond eerst een kasteel, wellicht vanhout, dat omstreeks 812 werd gebouwddoor Karel de Grote en na een brand 897opnieuw werd opgetrokken in steen.Omdat de muren van deze tweede vesting ideaal gelegen op een rotsige uitlopertussen twee armen van de Maas zo dikzijn, krijgt het de Latijnse naam Maceriae(muren), of Mzires in het Frans.De eerste omwalling wordt wellicht ge-bouwd in opdracht van Hugo III, graaf vanRethel, in 1233. Deze vormt een vierhoek diein het noorden en zuiden beschermdwordt door de Maas en in het westen enoosten door met water gevulde grachten.De wallen zijn voorzien van een tientalronde torens, waaronder de boogtoren dieovereind blijft tot het begin van de 20e
eeuw.Mzires wordt in 1521 belegerd tijdens deoorlog tussen de prins van Sedan Robrecht II van der Mark en keizer Karel V.De vestingwerken van Mzires zijn al inge-nomen en de stad weet alleen te ontsnap-pen dankzij een list. Mzires, eenessentile vesting voor de beschermingvan de oostelijke grenzen en de sleutel tothet Franse koninkrijk volgens koningHendrik III, krijgt dan ook een nieuwe enversterkte omwalling.In 1589 wordt Mzires gedeeltelijk met degrond gelijk gemaakt door de maarschalkvan Saint-Paul, toen luitenant-generaal inde regering van Champagne, om een citadel te bouwen. Daarna, tussen 1675 en1698, breekt Vauban nog drie stadsdelen afom bijkomende verdedigingsstructuren te
bouwen. Na het bombardement van M-zires in 1815 en later in 1870 wordt de stadin 1884 gedeclasseerd als vestingstad enworden de vestingwerken afgebroken.Ondanks de vernielingen als gevolg van dedeclassering en beide wereldoorlogenstaan grote delen van de vestingwerkenvandaag nog overeind, met name de tourde lcole en de Tour de la Bobresse, diebeide dateren uit de 13e eeuw, de porte deBourgogne en de versterkte brug uit de 15e
eeuw en twee enorme kanontorens uit detijd van Frans I, de Tour Milard en de Tourdu Roy.Het standbeeld van Chevalier Bayard, eenridder zonder vrees of blaam die aan debasis ligt van de list die Mzires geredheeft, staat niet ver van de noordwestelijkewallen en de Tour Milard. De stad en de ag-glomeratie Cur dArdenne hebben on-langs een grootschalig renovatieprojectopgestart om de wegen van de wallen ende Tour du Roy en de Tour de Bourgogneopnieuw op te bouwen. De Porte Neuve, deoostelijke poort van Mzires, is ook eenmooi overblijfsel van de vesting, met daar-naast de Tour Cauchiette. In beide torensis vandaag de gemeentelijke bibliotheekondergebracht. Hier zijn nog relifgravureste zien van de revolutionaire schutters rondde poort en de borden van de historischewandeling (die de hele stad doorkruist)over Gaspard Monge, de bekende wiskun-dige die in deze toren woonde terwijl hij lesgaf aan de tegenoverliggende Ecole Royale de Gnie (nu de Prfecture des Ardennes).
Charleville-Mzires
Voorlopig niet open rondleidingen door het toerismekantoor historischewandeling het hele jaar voorgroepen voor individuen, in juli en augustus op donderdagnamiddagHet hele jaar open Bezoek te voet rond de vestingwerken Parking in de buurt
Gaspard Monge

20
Circuit des "Chteauxpatronaux"
NOUZONVILLE
Contact
Office de Tourisme de Charleville-MziresDans Nouzonville 7 km au nord de Charleville - rive droite et rive gauche de la Meuse08700 Nouzonville
156 proprits comprenant un habitat patronal
ont t recenses dans les Ardennes. Nouzonville
en compte une douzaine elle seule. Lhabitat
patronal recouvre une grande diversit, de lha-
bitat modeste (meuniers) au chteau des patrons
dindustrie.
Les vastes demeures riges essentiellement
dans les annes 1870-1880 montrent des styles
clectiques et ostentatoires caractristiques de
larchitecture bourgeoise de lpoque qui devait
tmoigner de la russite sociale. Les lments les
plus vidents sont bien sr la faade principale
pour lextrieur et le confort moderne de lpoque
pour lintrieur qui, parfois raffin, compte plu-
sieurs salons et dix ou vingt chambres. Ces
grosses btisses, qui ne sont pas de vrais ch-
teaux, furent souvent appels chteau par les
ouvriers qui travaillaient dans lusine du chte-
lain . lheure actuelle, la plupart de ces de-
meures ont non seulement perdu les terres
adjacentes voire leur parc, mais elles ont aussi
souvent chang daffectation.
Elles sont devenues maison de retraite, tablis-
sement scolaire, bureaux municipaux,...
Quelques remarquables exemples de chteau
patronaux ?
Le chteau de Montvilliers Bazeilles fut construit
en 1770 ; sa faade comporte un lgant avant-
corps hmicirculaire la dernire mode. Vendu
en 1836, il fut transform en orphelinat en 1942,
puis rachet par le Conseil Gnral et enfin par
un club sportif.
Le chteau Henrot, grosse maison rige dans la
deuxime moiti du XIXe sicle par la famille
Henrot, propritaire de la fonderie Henrot et Guy
Nouzonville.
Le chteau Crpel, difi pour la famille du
mme nom, prsente mme une chauguette
langle de sa faade ; il hberge aujourdhui une
cole prive.
Le chteau de La Cachette, bti par Hennecart-
Soret, patron des Forges et Ateliers de Construc-
tion Veuve Soret & Cie.
Circuit des Chteaux
patronaux Nouzonville

I 21
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
In de Ardennen liggen 156 eigendommenmet een werkgeverswoning. Nouzonville alleen heeft er al een twaalftal. Een werk-geverswoning is heel divers, van een bescheiden huis (molenaar) tot het kasteelvan de industrile werkgevers. De ruime woningen die voornamelijk gebouwd worden in de jaren 1870-1880 vertonen de eclectische stijlen en pronk-zuchtige kenmerken van de bourgeois architectuur uit die tijd, een vertoon vanmaatschappelijk succes. De duidelijkste uiterlijke elementen zijn uiteraard de voor-gevel en binnen het moderne comfort voordie tijd, met een stijlvol interieur en somsmeerdere woonkamers en tien of twintigkamers. Deze enorme bouwwerken zijngeen echte kastelen, maar worden vaakkasteel genoemd door de arbeiders diein de fabriek van de kasteelheer werken.Nu hebben de meeste van deze woningenniet alleen de omliggende gronden of parken moeten prijsgeven, maar vaak ookeen andere bestemming gekregen. Hetzijn nu rusthuizen, scholen, gemeentelijkekantoren
Enkele opmerkelijke voorbeelden van"werkgeverskastelen"?
Het chteau de Montvilliers in Bazeilleswordt gebouwd in 1770: de gevel heeft eenelegante halfronde uitbouw, de mode indie tijd. Het kasteel wordt in 1836 verkochten in 1942 omgebouwd tot een weeshuis.Later wordt het gekocht door de departe-mentsraad en tot slot ingenomen door eensportclub.Het chteau Henrot, een grote woning ge-bouwd in de tweede helft van de 19e eeuwdoor de familie Henrot, eigenaar van desmelterij Henrot et Guy in Nouzonville.Het chteau Crpel, gebouwd voor de gelijknamige familie, heeft zelfs een uitkijktoren op de hoek van de gevel, nu ishier een privschool gevestigd.Het chteau de La Cachette, gebouwddoor Hennecart-Soret, baas van de Forges et Ateliers de Construction VeuveSoret & Cie.
Nouzonville
TOUR VAN DE WERKGEVERSKASTELEN Contact: toerismekantoor van Charleville-MziresIn Nouzonville, 7km ten noorden vanCharleville rechter- en linkeroever van de Maas
NOUZONVILLE

22
Fortifications de Warcq
Tour de lEau
Contact
Association du Muse du Vieux Warcq 44, rue des Ferronniers08000 Warcq
Le Syndicat dInitiative de Warcqet les Amis du Vieux Warcq qui animent et font visiter le Muse Marceau Gilles. (belle collection doutils de ferronnier) et la Tour de lEau(reconstitution datelier de serrurerie). Ouverture sur rendez-vous. Tour de l'Eau - Muse du VieuxWarcq - Reconstitution atelier serrurie - visites guides par lAssociation du Muse du Vieux Warcq.Ouvert de mai septembre les mercredis de 14h 17h.Parking proximit.
Au Xe sicle, le chteau de Warcq venait dtre
construit par le comte Othon au confluent de la
Meuse et de la Sormonne. Entoure deau, prot-
ge en outre par de hautes tours et une solide
enceinte, cette forteresse de bois apparemment
inexpugnable fut nanmoins incendie, prise et
dtruite par larchevque de Reims Adalbron en
971. Warcq se releva vite de ses ruines, et les
comtes de Chiny en firent une chatellenie, cest-
-dire une seigneurie militaire et judiciaire.
En 1379, le comt de Chiny fut absorb par le
duch de Luxembourg mais Louis de Male,
comte de Flandre, duc de Brabant et comte de
Rethel, racheta la chatellenie. Warcq fit ainsi
partie du comt de Rethel jusqu la Rvolution.
Entretemps, la cit de Warcq souffrit de toutes
les guerres qui troublrent la Champagne.
Pour le reste, on ne dispose que de bribes
dinformations sur le chteau de Warcq, dont un
certain Gratien de Maillart (1490-1545) fut le gou-
verneur au dbut du XVIe sicle. Au sicle sui-
vant, en 1643, cest sous ses murs que furent
convoques les milices qui devaient aller sauver
le royaume Rocroi, le 19 mai. En avril 1815, les
Prussiens occuprent Warcq, tout comme en
dcembre 1870, do ils installrent deux batteries
qui semrent la mort dans Mzires.
Durant les deux guerres mondiales, Warcq fut
occup, comme toutes les communes arden-
naises, par les Allemands.
Seules deux tours subsistent de lancien chteau :
la Tour Rousseau ou Tour de lEau tour de garde
du XIIe sicle, au bord de la Meuse qui a t
remise en tat et abrite le muse de la serrurerie
ainsi que, prs de lglise, la tour de la maison
Julliard, pratiquement en ruines, qui sert actuel-
lement de pigeonnier Cette dernire tour a
rcemment t rachete par la municipalit, qui
a lintention de la restaurer.
remarquer, l'glise classe Monument Histo-
rique en 1927 et sa tour porche massive du XIe
sicle, de style roman, ses beaux fonds baptis-
maux en pierre bleue. Le village est dot de pas
moins de 7 lavoirs, tous diffrents.
Chteau de Warcq

I 23
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
In de 10e eeuw bouwt de graaf Otto hetchteau de Warcq op het punt waar deMaas en de Sormonne samenvloeien. Om-geven door water en ook beschermd doorhoge torens en een stevige omwalling lijktdit houten fort onneembaar en toch wordthet in 971 in brand gestoken, ingenomenen verwoest door de aartsbisschop vanReims, Adalberon. Warcq herrijst snel uitzijn as en de graven van Chiny bouwenhier een kastelenij, een militaire en gerech-telijke heerlijkheid. In 1379 wordt het graaf-schap Chiny opgeslokt door hethertogendom Luxemburg, maar Lodewijkvan Male, graaf van Vlaanderen, hertog vanBrabant en graaf van Rethel, koopt de kas-telenij over. Zo wordt Warcq tot de Revolutiedus deel van het graafschap Rethel. Intus-sen heeft de stad Warcq het zwaar te ver-duren door alle oorlogen die inChampagne woeden. Voor het overige beschikken we slechtsover stukjes informatie over het Chteaude Warcq, waarvan een zekere Gratien deMaillart (1490-1545) gouverneur is in hetbegin van de 16e eeuw. Een eeuw later, in1643, worden aan deze muren de legers
samengeroepen die het koninkrijk moetengaan redden in Rocroi, op 19 mei. In april1815 nemen de Pruisen Warcq in, ze doendat nog eens in 1870 en installeren twee artillerie-eenheden die dood en vernielingzaaien in Mzires. Tijdens de twee wereld-oorlogen wordt Warcq bezet door de Duit-sers, net als alle Ardense gemeenten.Van het oude kasteel staan nog maar tweetorens overeind: de Tour Rousseau of deTour de lEau een wachttoren uit de 12e eeuw aan de oever van de Maas diehersteld werd en nu het smeedwerkmu-seum huisvest, en, vlak bij de kerk, de tourde la maison Julliard, zo goed als eenrune, die nu dienstdoet als duiventil Deze toren werd onlangs gekocht door degemeente met de bedoeling hem te res-taureren.
Opmerkelijk, de kerk die in 1927 geklas-seerd werd als historisch monument en demassieve portaaltoren uit de 11e eeuw inromaanse stijl, met mooie doopvonten vanblauwe hardsteen. In het dorp staan nietminder dan 7 verschillende washuizen.
Warcq
Le Syndicat dInitiative de Warcq en les Amis du Vieux Warcq die het Muse Marceau Gilles leiden en openstellen voor het publiek (mooie collectie siersmidwerktuigen) en de Tour de lEau (reconstructie van slotenmakerij). Open op afspraak. Tour de l'Eau - Muse du VieuxWarcq Reconstructie slotenmakerij rondleidingen door de Association du Muse du Vieux WarcqOpen van mei tot september opwoensdag van 14.00 tot 17.00 uurParking in de buurt
WARCQ

24
Chteau des Fes
Montcy- Notre-DameLe Waridon
Contact
M. Jean-Pierre Lemant - Archologue Ancienne Maison Saint-JeanRue Emile Mabille - Le Waridon08080 Montcy-Notre-Dame
www.mosa.ouvaton.org
Visite de l'extrieur et accs au site par un sentier (magnifique chemin de croix 19me en fonte class).
Le Chteau des Fes, Montcy-Notre-Dame, fut
difi sur une hauteur naturelle dominant la
Meuse au confluent de deux ruisseaux. Sur une
motte rocheuse entoure dun double foss, fu-
rent construits un solide donjon rectangulaire en
pierre succdant vraisemblablement un di-
fice primitif fortifi en bois ainsi que de petits
locaux annexes sappuyant sur le mur denceinte.
Cet ensemble remontant probablement lan 870
fut sans doute la rsidence principale dun
seigneur local dont on na pas retrouv la trace
jusqu prsent.
Compltement ravage par un incendie au dbut
du XIe sicle, la demeure seigneuriale avait de
belles dimensions : prs de 18 m sur environ
10 m. Contrairement ce que certains affirment,
le chteau naurait pas t reconstruit au XVIe
sicle par la famille dAspremont qui possdait la
seigneurie de Montcy-Notre-Dame depuis 1497.
Un membre de cette famille, qui servit loyalement
le roi de France jusquen 1530, se rangea ensuite
aux cts de Charles Quint. Refusant de rendre
hommage au comte de Rethel en 1532, il devint
alors un redoutable hors-la-loi
Avant le milieu du XXe sicle, personne ne soup-
onnait lexistence de ce trs vieux chteau : ce
quil en reste des fondations du donjon sous
une motte importante ainsi quun morceau dun
mur de la haute cour tait compltement
recouvert par la vgtation. Une carrire du
dbut du XXe sicle avait dtruit tout le reste des
vestiges. Des fouilles rcentes ont permis de
dgager les ruines de ldifice et de dcouvrir
quelques objets, entre autres de la verrerie, une
coupelle en bronze, des carreaux darbalte, des
pointes de flche et des pices de monnaie des
Xe et XIe sicles.
Mentionnons encore lexistence dune tour qui
jouxte lglise du village ; daucuns avancent
quelle serait le dernier vestige du second ch-
teau de Montcy-Notre-Dame, mais elle est plutt
le reliquat des anciennes fortifications de lglise.
Le nom de chteau des fes serait une dfor-mation de chteau dfait , donc dtruit.
Duchenois, Serge.- Le "chteau des Fes"
Montcy-Notre-Dame.- Terres ardennaises, 1993.-
p. 34 : 72 p. : ill. - Terres Ardennaises. Hors srie
Fes Chteaudes
Pion et
lphant
de jeu d'chec
(futur fou du jeu moderne)

I 25
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Het Chteau des fes in Montcy-Notre-Dame staat op een natuurlijk hooggelegenterrein dat uitkijkt over de Maas, aan de samenloop van twee beken. Op een rots-heuvel omgeven door een dubbele grachtworden een rechthoekige stenen slottorengebouwd wellicht ter vervanging van eenprimitief versterkt houten bouwwerk enkleine bijgebouwen die tegen de ringmuuraanleunen. Dit geheel dateert wellicht van870 en is waarschijnlijk het hoofdverblijf vaneen lokale leenheer van wie tot nu toegeen enkel spoor teruggevonden is. De woning van de leenheer, die in hetbegin van de 11e eeuw volledig in de as gelegd wordt, is heel ruim: bijna 18m op ongeveer 10m. In tegenstelling tot enkelebeweringen wordt het kasteel in de 16e
eeuw niet heropgebouwd door de familieAspremont die sinds 1497 de heerlijkheidMontcy-Notre-Dame in handen heeft. Eenlid van deze familie, dat tot 1530 trouw indienst is van de Franse koning, schaartzich daarna aan de zijde van Karel V.Omdat hij in 1532 weigert om een leeneedte zweren aan de graaf van Rethel wordt hijvogelvrij verklaard Tot het midden van de 20e eeuw weet niemand van het bestaan van dit eeuwen-oude kasteel: wat er van overblijft de fun-deringen van de slottoren onder een hogeheuvel en een deel van de muur van hetvoorplein is volledig overwoekerd doorplanten.
Een steengroeve uit het begin van de 20e eeuw had de resterende overblijfselenverwoest. Bij recente opgravingen werdende runes van het gebouw blootgelegd enenkele voorwerpen ontdekt, zoals glaswerk,een bronzen kelk, kruisboogpijlen, pijlpun-ten en muntstukken uit de 10e en 11e eeuw.Dan is er nog een toren langs de kerk vanhet dorp: er wordt beweerd dat dit de laatste vesting zou zijn van het tweede kasteel van Montcy-Notre-Dame, maar hetis eerder een restant van de oude vesting-werken van de kerk.
De naam Chteau "des Fes" zou een verbastering zijn van chteau "dfait", of afgebroken.
Duchenois, Serge.- Le "chteau des Fes" Montcy-Notre-Dame.- Terres ardennaises,1993.- p. 34: 72 p.: ill. - Terres Ardennaises.Hors srie
Montcy-Notre-Dame
Bezoek aan de buitenzijde en toegang tot de site via een pad (prachtige beschermde 19e gietijzerenkruisweg)
MONTCY-NOTRE-DAME

26
Abbaye de
Sept-Fontaines
Contact
Abbaye de Sept-Fontaines08090 Fagnon
+33 [0]3 24 37 38 24 [email protected]
www.abbayeseptfontaines.fr
Vestiges d'abbaye de Prmontrs, aujourdhui htellerie de charme.Accessibilit aux PMR. Parking. Site scuris.
Fonde au XIIe sicle, labbaye de Sept-Fontaines
fut reprise ultrieurement par les moines des
Prmontrs. De cette poque, ne subsiste aucun
btiment.
Ravage la rvolution franaise lexception de
laile centrale, labbaye fut mise en vente partir
de 1791. On commena par disperser le mobilier,
puis les objets sacrs dont certains se retrouvent
dans les glises environnantes. En 1794, le pre-
mier propritaire priv, un certain Presolles,
acquit labbaye et fit dmolir lglise abbatiale
difie de 1707 1720 par le frre convers Jean
Perot dont il ne reste que le chur et son
abside en forme de trfle ainsi que trois arcades
sur colonnes. Le clotre fut ras avant 1810, suivi
peu de temps aprs des deux ailes. Vers 1842
furent construites deux tours de chaque ct de
lancien palais abbatial transform en demeure
de plaisance. Ce nouveau chteau fut partielle-
ment dtruit par un incendie en 1907 ; la tourelle
nord fut rdifie lanne suivante.
Pendant la guerre de 1914-1918, le chteau hber-
gea entre autres le marchal Joffre et lempereur
Guillaume II qui y installa un casino ! Entre 1921
et la veille de la seconde guerre mondiale, ce fut
au tour de Charles de Gaulle dy sjourner
souvent en compagnie de son pouse Yvonne
dont la famille avait rachet la demeure en 1912.
Inscrit comme monument historique depuis 1980,
le chteau prsente actuellement un corps de
logis rectangulaire deux tages sous toit, sti-
rant sur sept traves dont celle du milieu est sur-
monte dun fronton triangulaire. Ce corps de
logis est prolong des deux cts par un pavillon
en lgre saillie puis par une tourelle circulaire.
Depuis le milieu des annes 1980, le chteau
abrite un complexe htel-restaurant de charme
de 23 chambres, tandis quun parcours golf de
18 trous a t dessin dans le parc, entre val et
fort.
Sept-Fontaines Abbayede

I 27
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
De abbaye de Sept-Fontaines, gesticht inde 12e eeuw, wordt later overgenomendoor de premonstratenzers. Uit die tijd isgeen enkel gebouw overgebleven.Tijdens de Franse Revolutie wordt de abdij,op de middenbeuk na, verwoest en tekoop gesteld vanaf 1791. Eerst worden allemeubels verkocht en daarna de gewijdevoorwerpen waarvan enkele terug te vinden zijn in de omliggende kerken. In1794 koopt de eerste priv-eigenaar, eenzekere Presolles, de abdij en laat de abdij-kerk gebouwd tussen 1707 en 1720 doorlekenbroeder Jean Perot afbreken. Alleenhet koor, de klaverbladvormige apsis endrie bogen op zuilen blijven over. De kloos-tergang wordt afgebroken voor 1810, nietveel later gevolgd door de twee vleugels.Omstreeks 1842 worden aan beide zijdenvan het oude abdijpaleis, nu omgebouwdtot een buitenhuis, twee torens gebouwd.Dit nieuwe kasteel wordt in 1907 deels ver-
woest door een brand, de noordelijke torenwordt een jaar later opnieuw opgebouwd.Tijdens de oorlog van 1914-1918 logeren indit kasteel onder meer maarschalk Joffreen keizer Willem II die hier een casino laatplaatsen! Tussen 1921 en de vooravond vande Tweede Wereldoorlog is het de beurtaan Charles de Gaulle om hier te logeren,vaak samen met zijn vrouw Yvonne, wiensfamilie de woning had gekocht in 1912. Sinds 1980 is het kasteel erkend als histo-risch monument. Het rechthoekig woonge-deelte heeft twee verdiepingen onder dakverspreid over zeven traveen, waarvan demiddelste een driehoekig fronton heeft. Ditwoongedeelte is aan beide zijde uitgebreidmet lichtjes uitstekende paviljoens en eenronde toren. Sinds het midden van de jaren80 is in het kasteel een charmehotel-restaurant gevestigd met 23 kamers en inhet park, tussen dal en bos, werd een golf-terrein van 18 holes uitgetekend.
Fagnon
Overblijfselen van de premonstratenzerabdij, nu een charmehotelToegankelijk voor mindervalidenParking Beveiligde site
FAGNON

28
Chteau de
Montcornet
Contact
11 Terre Cadet08090 Montcornet
+33 [0]3 24 54 93 48
[email protected]
Visite libre extrieure, circuit de balade - entre du fort payante - visites guides pour groupes sur demande.Pques septembre, les samediset dimanches de 14 18 heures.Juillet-aot : tous les jours 14h 18h.Fermeture le lundi.Visite libre extrieure/circuit baladeVisites guides /groupe sur demande.Accessibilit aux PMR : non. Parking : place de lEglise.Consignes de scurit car chteau dmantel.
Situ sur un peron rocheux appel Mont-cornu,
qui domine la valle de la Sormonne et qui fut
vraisemblablement occup de la prhistoire jus-
quau XIe ou au XIIe sicle, le chteau fort de
Montcornet fut rig au dbut de la fodalit par
les Montcornet, premire ligne seigneuriale dont
on ait retrouv la trace. Au XIIIe sicle, il passa
Miles de Noyer puis la famille des Mello avant
dtre rachet en 1446 par le chambellan du duc
de Bourgogne, Antoine de Cro (1390-1475), qui le
reconstruisit presque entirement en adaptant
son systme dfensif lartillerie. Encore rema-
nie par Antoine II de Cro, la forteresse fut
acquise en 1613 par Charles de Gonzague duc
de Nevers et fondateur de Charleville en faveur
duquel la baronnie de Montcornet fut rige en
marquisat.
Abandonne ds le XVIIe sicle, aux mains
dArmand de la Meilleraie puis du duc dAiguillon
qui la dmantela vers 1760, la forteresse parvint
en ruines aux marquis de Chabrillan dont une
descendante la cda en 1961 labb Bernard
Lussigny. Aid par des associations locales, ce
dernier y entreprit des rparations conservatoires
et des fouilles. Depuis la mort de labb en 2009,
lassociation Les Amis du chteau de Montcor-
net est propritaire des ruines du chteau,
inscrites linventaire des monuments historiques
depuis 1926.
Les vestiges visibles de nos jours remontent la
fin du XVe sicle et au dbut du XVIe sicle,
poque laquelle la forteresse fut fortement
transforme comme le confirme entre autres la
canonnire lembrasure la franaise . Les
ruines de ce vaste ouvrage dfensif se compo-
sent essentiellement du chteau proprement dit,
dune basse-cour flanque de deux tours et dun
boulevard dartillerie. Un passage charretier,
traversant le chteau du nord au sud, permet la
circulation entre ces trois entits dont certains
murs accusent une paisseur de 5 mtres !
Le chteau est aujourdhui gr et anim par
l'association des amis du chteau de Montcornet
en Ardenne. Des jeux de rles et compagnies
mdivales investissent rgulirement les lieux.
Un projet damnagement de village dhabitats
historiques y est actuellement ltude.
Le Chteau de Montcornet propose dornavant
un parcours dcouverte pour les enfants de 7
12 ans : la visite des Pages et des petites Damoi-
selles.
Jules Michelet, le grand historien du
XIXe sicle sicle, dit avoir trouv
sa vocation en visitant le chteau
de Montcornet qu'il qualifia de
Colise fodal .
MontcornetChteau fortde

I 29
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Op de Mont-cornu, een rotsige uitloper dieuitkijkt over de vallei van de Sormonne enwellicht bewoond werd sinds de prehisto-rie tot de 11e of 12e eeuw, ligt het chteaufort de Montcornet. Het kasteel wordt in hetbegin van de feodaliteit gebouwd door deMontcornet, het oudste teruggevondenseigneuriale geslacht. In de 13e eeuw komthet in handen van Miles de Noyer en latervan de familie Mello, voor het in 1446 gekocht wordt door de kamerheer van dehertog van Bourgogne, Anton van Cro(1390-1475) die het kasteel bijna volledig heropbouwt op basis van zijn defensief artilleriesysteem. Het fort wordt verder verbouwd door Anton II van Cro en dan in1613 gekocht door Karel Gonzaga, hertogvan Nevers en stichter van Charleville. Tengunste van hem wordt de baronie Mont-cornet omgevormd tot een markgraaf-schap.Vanaf de 17e eeuw staat het fort leeg enkomt dan toe aan Armand de la Meilleraieen daarna aan de hertog van Aiguillon diehet omstreeks 1760 afbreekt. Later komthet fort, dan niet meer dan een rune, inhanden van de markies van Chabrillan enwordt dan, door een nakomelinge, in 1961nagelaten aan abt Bernard Lussigny. Geholpen door lokale verenigingen begintdie aan conservatoire herstellingen en opgravingen. Sinds het overlijden van deabt in 2009 is de vereniging Les Amis duchteau de Montcornet eigenaar van derunes van het kasteel, dat sinds 1926 opgenomen is op de lijst van historischemonumenten.
De overblijfselen die nu te zien zijn, daterenvan eind 15e eeuw en begin 16e eeuw. In die tijd wordt het fort grondig verbouwd,zoals onder meer blijkt uit de kanontorenmet Franse schietgaten. De runes van ditenorm verdedigingsbouwwerk bestaanhoofdzakelijk uit het kasteel zelf, een neer-hof geflankeerd door twee torens en eenartillerielaan. Een karrenpad dat van hetnoorden naar het zuiden van het kasteelloopt, verbindt deze drie structuren met elkaar waarvan de muren op sommigeplaatsen 5 meter dik zijn!
Het kasteel wordt vandaag beheerd en geleid door de Association des amis duchteau de Montcornet in de Ardennen.Rollenspellen en middeleeuwse gezel-schappen nemen de locatie regelmatigover. Er wordt momenteel een project overwogen om een dorp van historischewoningen te bouwen. Het Chteau deMontcornet heeft ook een ontdekkings-parcours voor kinderen tussen 7 en 12 jaar:la visite des Pages et des petites Damoi-selles.
Jules Michelet, de bekende historicus uitde 19e eeuw, beweert dat hij zijn roepinggevonden heeft na een bezoek aan hetChteau de Montcornet dat hij een feodaalColosseum noemde.
Montcornet
Gratis te bezoeken aan de buitenzijde, rondwandeling toegang tot het fort betalend rondleidingen voor groepen op aanvraag.Pasen tot september, elke zaterdag en zondag van 14.00tot 18.00 uur. Juli-augustus: elke dag van 14.00 tot 18.00 uur Maandag geslotenGratis te bezoeken aan de buitenzijde/rondwandelingRondleidingen/groepen opaanvraagToegankelijk voor mindervaliden: neen
MONTCORNET

30
Le site des
4 Fils Aymon
Contact
Site des 4 Fils Aymon08120 Bogny-sur-Meuse
Visite libre.
Les quatre Fils Aymon sont des preux (braves,
vaillants) clbrs dans les chansons de geste
de la littrature mdivale, notamment dans la
chanson des Quatre Fils Aymon dont ils sont
les principaux protagonistes, avec lenchanteur
Maugis, le roi Charlemagne et le cheval Bayard.
Nomms Renaud, Alard, Richard et Guichard, ils
sont les fils du comte (ou duc) Aymon de Dor-
donne et de son pouse Aja (ou Vorsie, la sur
de Charlemagne), et les adversaires du roi Char-
lemagne qui ne cesse de les poursuivre. Une par-
tie du rcit se droule dans la fort des Ardennes.
Si la lgende des Quatre Fils Aymon est dorigine
franaise, elle a connu une vaste diffusion dans
de nombreux pays, notamment en Belgique, en
Italie et en Allemagne : on trouve le rocher Bayard
en bord de Meuse prs de Dinant ainsi que des
statues du cheval Bayard et des quatre fils
Aymon Namur (en bord de Meuse), Termonde,
Cologne, etc.
Bogny-sur-Meuse est lun des sites des Ardennes
franaises recelant le plus grand nombre de
tmoignages de la lgende : quatre pics rocheux
y symbolisent les quatre frres sur le dos de
Bayard, et une statue du cheval accompagn de
ses quatre cavaliers est rige sur lemplacement
de lancien Chteau-Regnault, que Renaud, lan
des quatre frres, aurait baptis en scriant,
avant de fuir : Chastel tu sois honorez ! Chastiau
Regnaut sera dsormais appel. Un vritable
chteau a exist Chteau-Regnault. Aprs la
destruction dun chteau fort primitif remontant
au Xe sicle, le comte Hugues IV de Rethel fit
reconstruire le chteau en 1227. nouveau dtruit
au milieu du XVIe sicle, le fort est aussitt rdi-
fi par Franois de Clves. Chteau-Regnault est
rig en principaut en 1560. Le chteau fut fina-
lement dmoli sur ordre de Louis XIV en 1689.
Le site est aujourdhui amnag pour recevoir du
public avec un trs beau jalonnement sur la
lgende, un bel amnagement de la platelle
autour de la statue, plusieurs tables et textes
dorientation ; le site dispose dun accs routier
et dun parking, de tables de pique-nique, de
sentiers ; le sentier des crtes (variante du GR12)
y est magnifique ; le site est le lieu, tous les pre-
miers week-ends du mois daot du Festival de
musique folk Aymon Folk qui attire chaque
anne plus de 20000 spectateurs. Il ne serait pas
inutile aussi de mentionner que la statue des
Quatre Fils est luvre dAlbert Poncin (1877-1954),
statuaire dorigine lyonnaise, ralise en 1950.
Albert Poncin a t, avec le peintre Andr Faure
et Paul-Louis Couchoud, un prcurseur du ha-ka
franais : forme potique inspir des matres
japonais (Au fil de leau recueil crit par les trois
complices en 1905 au long dun voyage en
pniche sur les canaux de France). Sans doute
est-ce pour cette raison que ce sculpteur fut
choisi pour raliser le monument des Quatre Fils
Aymon par la Socit des Ecrivains Ardennais
prside par lcrivain Jean-Paul Vaillant.
4 Fils AymonLe site des

I 31
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
De vier Heemskinderen zijn koene (dap-pere, moedige) strijders die bezongen wor-den in de heldendichten uit de middel-eeuwse literatuur, vooral in het gedicht vande vier Heemskinderen waarin zij de hoof-drol spelen, samen met tovenaar Maeldegijs,keizer Karel de Grote en het ros Beiaard.De vier kinderen, Reinout, Adelaert, Ritsaerten Writsaert, zijn de zonen van de graaf (ofhertog) Aymon de Dordonne en zijn vrouwAye (of Vorsie, de zus van Karel de Grote)en tegenstanders van keizer Karel, die henvoortdurend vervolgt. Een deel van het ver-haal speelt zich af in de Ardense bossen.De legende van de vier Heemskinderen isoorspronkelijk ontstaan in Frankrijk, maar isalgemeen bekend geworden, vooral in Belgi, Itali en Duitsland: de rocher Bayardligt aan de oever van de Maas bij Dinant ener staan standbeelden van het ros Beiaarden de vier Heemskinderen in Namen (aande oever van de Maas), Dendermonde,Keulen Bogny-sur-Meuse is een van de plaatsenin de Franse Ardennen waar de meestegetuigen van de legende zijn overgeble-ven: vier bergtoppen die de vier broers opde rug van het ros Beiaard moeten voor-stellen en een standbeeld van het paardmet de vier ruiters op de plaats van hetvoormalige Chteau-Regnault dat Reinout,de oudste van de vier broers, zijn naamzou hebben gegeven door voor zijn vluchtte roepen: Chastel tu sois honorez ! Chas-tiau Regnaut sera dsormais appel. Erstond een echt kasteel in Chteau-Regnault.Na de afbraak van een primitief kasteel uit
de 10e eeuw laat graaf Hugo IV van Rethelhet kasteel bouwen in 1227. Ook dit wordtvernietigd in het midden van de 16e eeuwen daarna opnieuw opgebouwd doorFrans van Kleef. Chteau-Regnault wordtverheven tot prinsdom in 1560. Uiteindelijkwordt het kasteel afgebroken in opdrachtvan Lodewijk XIV in 1689.De site is nu opengesteld voor het publiekmet een heel mooie wandeling rond de legende, een mooi aangelegde heuvel rondhet standbeeld, diverse tafels en info-borden. De site is met de wagen toegan-kelijk en heeft een parking, picknicktafels,wandelpaden. Het wandelpad over debergkam (variant van de GR12) is prachtig.Op deze plaats wordt elk jaar in de eersteweekends van augustus het folkmuziekfes-tival Aymon Folk gehouden, waar elk jaarmeer dan 20.000 bezoekers naartoekomen. Ook interessant om te vermeldenis dat het standbeeld van de vier Heems-kinderen een werk is van Albert Poncin(1877-1954), een beeldhouwer uit Lyon, ge-maakt in 1950. Albert Poncin was, samenmet schilder Andr Faure en Paul-LouisCouchoud, een voorloper van de Fransehaiku: een dichtvorm genspireerd op deJapanse meesters (Au fil de leau vertelt hetverhaal van de drie handlangers tijdenseen tocht op een schuit op de Franse ka-nalen in 1905). Het is wellicht daarom datde Socit des Ecrivains Ardennais, metals voorzitter de schrijver Jean-Paul Vaillant,deze beeldhouwer koos om het monu-ment van de vier Heemskinderen temaken.
Bogny-sur-Meuse
Vrij te bezoeken
BOGNY-SUR-MEUSE

32
Domaine de
Linchamps
Contact
Vestiges du chteau
de Linchamps
08800 Hautes-Rivires
Visite libre
Si lon sait que le Domaine de Linchamps a t
une terre franche depuis le XIIIe sicle, aucune
source antrieure na t retrouve propos du
chteau de Linchamps.
Bien que lexistence du chteau fort ne soit
tablie avec certitude qu partir du XVIe sicle,
les caractristiques du chteau fort, ses disposi-
tifs dfensifs et sa situation gostratgique
90 mtres daltitude, sur un peron rocheux
dominant un mandre de la Semoy voquent
clairement une origine mdivale.
Stirant du nord au sud sur 250 m, le site castral,
large dune petite centaine de mtres, est
protg au nord par une entaille naturelle et au
sud par un large foss en forme de U. Daprs
une source du XVIe sicle, le cur du chteau
proprement dit, pice matresse dans la dfense
de la basse Semoy, tait constitu dun donjon
reconstruit en 1554, augment une trentaine
dannes plus tard dune grosse tour carre.
Il existe deux plans du chteau.
Le premier, attribu lingnieur et marchal fran-
ais Sbastien Pontault de Beaulieu (1612-1674),
prsente un difice polygonal cantonn de sept
tours et protg par une enceinte pousant
grosso modo la forme du chteau ; comme ce
plan ne concide pas avec les vestiges actuels, il
sagit vraisemblablement dune copie dun relev
antrieur 1532. Quant au second plan, apparem-
ment d au mme Beaulieu, il est fort similaire
la situation releve en 1995 par C. Brouet et
D. Vallet.
De nombreuses nigmes devraient encore tre
rsolues par une investigation archologique
approfondie
Quoi quil en soit, il est certain que le chteau de
Linchamps a t reconstruit en 1532, puis fortifi
par le duc de Guise durant la guerre de la Ligue
partir de 1585. Vendu Louis XIII, repris par le
prince de Cond durant la fronde avant dtre
remis au roi en 1660, le chteau fut dtruit sur
ordre de Louis XIV en 1673.
Domaine de Linchamps
Une lgende raconte que le fantme vtu de blanc de la dernire chtelaine de Linchamps file la nuit laide dun rouet

I 33
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Wat we wel weten is dat het domein vanLinchamps sinds de 13e eeuw een vrucht-baar gebied is, maar het Chteau van Linchamps is in geen enkele latere bronterug te vinden.Hoewel het bestaan van het kasteel pasmet zekerheid bevestigd wordt vanaf de16e eeuw wijzen de kenmerken van het kasteel, de verdedigingsstructuren en degeostrategische ligging op 90 meterhoogte, op een rotsige uitloper die uitkijktover een meander van de Semois duide-lijk op een middeleeuwse oorsprong.Het kasteeldomein strekt zich van noordtot zuid uit over een lengte van 250meteren is een kleine honderd meter breed. Hetwordt in het noorden beschermd door eennatuurlijke kloof en in het zuiden door eengrote U-vormige gracht. Volgens een bronuit de 16e eeuw zou het midden van het eigenlijke kasteel, de hoeksteen in de verdediging van de lagergelegen Semois,bestaan hebben uit een in 1554 herop-gebouwde slottoren die een dertigtal jaarlater aangevuld werd met een grote vierkante toren.
Er bestaan twee plannen van het kasteel.Het eerste, toegeschreven aan de Franseingenieur en maarschalk Sbastien Pontault de Beaulieu (1612-1674), stelt eenveelhoekig gebouw voor met op de hoe-ken zeven torens en beschermd door eenomwalling die min of meer de vorm van hetkasteel volgt. Omdat dit plan niet overeen-stemt met de huidige restanten, is dit wel-licht een kopie van een schets van na 1532.Het tweede plan, blijkbaar getekend doordiezelfde Beaulieu, is vergelijkbaar met desituatie opgetekend in 1995 door C. Brouetet D. Vallet. De vele raadsels die nog be-staan, kan alleen een grondig archeolo-gisch onderzoek ophelderen Hoe dan ook, wat zeker is, is dat het Ch-teau de Linchamps heropgebouwd werdin 1532 en daarna versterkt door de hertogvan Guise tijdens de Hugenotenoorlogvanaf 1585. Het wordt verkocht aan Lode-wijk XIII, overgenomen door de prins vanCond tijdens de opstand en terug-gegeven aan de koning in 1660. In 1673geeft Lodewijk XIV de opdracht om hetkasteel te vernietigen.
Hautes-Rivires
Vrij te bezoeken
HAUTES-RIVIRES
De legende vertelt dat de in wit geklede geest
van de laatste kasteelvrouwe van Linchamps s nachts
spint op een spinnenwiel

34
Parc MauriceRocheteau et La Tamisire
Contact
Avenue Jean Baptiste Clment08500 REVIN
+33 [0]3 24 42 12 70
www.ville-revin.net
Avril octobre : de 10h 20h. Novembre mars : de 10h 12h et de 14h 17h30.Entre libre pour le jardin. Pques septembre,les samedis et dimanches de 14 18 heures.
Thodore Faure construit sa premire usine La
Tamisire en 1855, une fonderie qui fut dtruite
en 1940. Prs de lusine, il fit btir une imposante
demeure quil fut contraint de vendre en 1868,
avec la proprit et les communs, cause de dif-
ficults financires. Lacheteur, le matre des
forges Alexis Amde Morel, modifia laspect de
la maison, puis lagrandit en y ajoutant laile
gauche. En 1903, Gilbert Henri Faure racheta la
maison et le parc situ larrire. En 1925, on
construisit laile droite, logement actuel du
concierge du parc. Lensemble resta la proprit
de la famille Faure jusquen 1968, date laquelle
la S.A. des Usines et Fonderies Arthur Martin
acquit la proprit puis la revendit la Ville de
Revin en septembre 1972.
Ds la construction de la maison, Thodore Faure
acheta une vaste tendue de prairies situes
entre la Meuse et la rue Jean Baptiste Clment.
Au fil des annes, un parc y fut amnag par les
diffrents propritaires qui y plantrent diverses
essences.
Devenue bien communal, La Tamisire changea
daffectation et de nom. Suite au dcs du maire,
le conseil municipal baptisa la proprit du nom
de Maurice Rocheteau : linauguration eut lieu le
3 juin 1973, en prsence de la famille de lancien
maire. Le btiment accueillit alors le foyer des
anciens puis, partir de 1975, la galerie dart et
les archives municipales.
Particulirement dvast par la tempte du
14 juillet 2010, le parc, espace de loisirs, avec le
court de tennis, les alles, les aires de jeux pour
les enfants, et la halte fluviale, est de nouveau
ouvert au public. Limplantation du service des
espaces verts dans les dpendances permet
dassurer lentretien du parc et le fleurissement
de la ville.
Si le ginkgo biloba, larbre aux quarante cus, na
pas t couch par la tempte, sa ramure a
beaucoup souffert ; il a perdu sa majest scu-
laire. Nanmoins, en octobre, il offre encore de
chatoyantes couleurs, avant la chute de ses
feuilles (daprs F. Lorent, Archiviste municipal).
Parc Maurice Rocheteau et La Tamisire

I 35
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Thodore Faure bouwt zijn eerste fabriek La Tamisire in 1855, een smelterij die verwoest wordt in 1940. Vlak bij de fabrieklaat hij een imposante woning bouwen,maar in 1868 ziet hij zich verplicht om dezewoning, de gronden en de bijgebouwen teverkopen omwille van financile moeilijk-heden. Koper Alexis Amde Morel, de eigenaar van de hoogovens, geeft de woning een andere aanblik en breidt ze uitmet een linkervleugel. In 1903 koopt GilbertHenri Faure het huis en het achterliggendepark terug. In 1925 wordt de rechtervleugelaangebouwd, waar nu de concirge vanhet park woont. Het geheel blijft in het bezitvan de familie Faure tot in 1968, in dat jaarkoopt de S.A. des Usines et Fonderies Arthur Martin de eigendom om dit dan teverkopen aan de stad Revin in september1972.Bij de bouw van de woning koopt Thodore Faure uitgestrekte weilandentussen de Maas en de rue Jean BaptisteClment. In de loop der jaren leggen de diverse eigenaars een park aan met verschillende plantensoorten.
La Tamisire wordt eigendom van de gemeente en verandert van bestemmingen naam. Na het overlijden van de burge-meester verandert de gemeenteraad denaam van de eigendom in Maurice Roche-teau: de plechtige opening vindt plaats op3 juni 1973, in aanwezigheid van de familievan de voormalige burgemeester. In hetgebouw is dan een rusthuis onder-gebracht en vanaf 1975 een kunstgalerieen de gemeentearchieven.Na de zware schade door de storm van 14 juli 2010 worden het park, de recreatie-ruimte met het tennisplein, de lanen, despeelterreinen voor de kinderen en de rivierhalte opnieuw geopend voor het publiek. Nu de groendienst gevestigd is inde bijgebouwen kunnen het park en debloemen in de stad onderhouden worden.Hoewel de storm de ginkgo biloba, deboom van veertig ecus, niet heeft kleinge-kregen, is de boom veel van zijn takkenkwijt, net als zijn eeuwenoude verheven-heid. Toch hult hij zich in oktober nog inschitterende kleuren voor de bladeren vallen (volgens Fr. Lorent).
Revin
April tot oktober: van 10.00 tot 20.00 uur.November tot maart: van 10.00 tot 12.00 uur en van14.00 tot 17.30 uur.De tuin is vrij toegankelijk. Pasen tot september, elke zaterdag en zondag van 14.00 tot 18.00 uur.
REVIN
Ginkgo Biloba

36
Muse du Vieux Revin
dit Maison Espagnole
Contact
Quai Edgar Quinet08500 REVIN
+33 [0]3 24 42 13 73
Le Mont Malgr-tout
Route du Malgr-Tout08500 REVIN
www.ville-revin.net
Visite en extrieur, toute lanne.
Maison pans de bois du XVIeme
sicle. Quant lorigine de son appella-
tion, il sagit sans doute du souvenir de
loccupation espagnole que subit Revin
dont la neutralit a t maintes fois
viole tant par les troupes du Royaume
de France que par celles de lEmpire ou
bien le fait qu'elle put appartenir un
riche marchand d'origine espagnole.
Elle abrite aujourd'hui le muse du pa-
trimoine local et ardennais. Exposition
permanente sur la fonderie et l'intrieur
revinois au dbut du XXe sicle. Exposi-
tion temporaire de mai octobre.
Maison EspagnoleMuse du Vieux Revin dit
Le dnomm Meurquin y souhaitait
construire sa maison sur les hauteurs de
Revin. L'autorisation lui tant refuse,
il jura d'y construire envers et contre tout
maugrant sans arrt " Y btir malgr
tout". La maison fut construite du jour au
lendemain. Tous les gens honorant
l'exploit de Meurquin, baptisrent ce lieu
comme il convient de "Mont Malgr-
Tout".

I 37
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Huis in houten vakwerk uit de 16e eeuw. De naam Spaans huis komt wellicht van deSpaanse bezetting in Revin, want hoewelhet dorp neutraal blijft, wordt het tallozekeren ingenomen door de troepen van hetFranse koninkrijk en die van het Rijk. Of denaam kan terug te voeren zijn naar eenrijke Spaanse handelaar die hier ooitwoonde. Nu is hier het museum van het lokale en Ardense erfgoed gevestigd, meteen permanente tentoonstelling over desmelterij en het leven in Revin aan hetbegin van de 20e eeuw. Van mei tot oktoberloopt er een tijdelijke tentoonstelling.
Een zekere Meurquin wil een huis bouwenin de heuvels van Revin. Hij krijgt echtergeen toestemming en zweert om ondanksalles toch te bouwen en moppert voortdu-rend Y btir malgr tout. Het huis wordtvan de ene dag op de andere gebouwd.Uit eerbied voor de heldendaad van Meur-quin krijgt deze plek de toepasselijke naamMont Malgr-Tout.
Revin
Bezoek in de openlucht, het hele jaar
REVIN

38
Circuit du
Patrimoine
Contact
OT de Revin.Circuit pdestre en extrieur, toute lanne.08500 REVIN
+33 [0]3 24 40 19 59
www.ville-revin.net
Circuit pdestre d'1h30 environ la dcou-verte des particularits patrimoniales de laville. Plaquette du circuit disponible auprs de l'Office de Tourisme. (monuments, anecdoteslocales, habitat, point de vue) :
Maison espagnole : voir ci-avant.
glise des Dominicains : glise du XVIIIe sicleattenant autrefois un couvent. Le mobilierprsente un grand intrt (class ISMH).
Ancien Cimetire et la sacristie : croix etpierres tombales de la ville (XVIIe sicle).
Maison natale du Pre Billuart : pre Domini-cain natif de Revin et qui y fut prieur eu XVIIIesicle.
Stle George Sand : stle en ardoise comm-morant le passage de l'crivain si charme parles paysages de Revin qu'elle s'en inspira pourson roman "Malgr-Tout".
Monument du Maquis des Manises : souvenirtragique du 13 juin 1944 o 106 maquisards furent excuts par les soldats allemands.Inaugur en 1948 en prsence du Prsident dela Rpublique Vincent Auriol et du ministre desAnciens Combattants de l'poque FranoisMitterrand.
Ancienne Armoirie de la Ville : sur le mur del'ancienne mairie cole, symbolise 2 cerclesconcentriques soit les 2 ressources de la ville(La Meuse et la fort), soit les 2 seigneuries quise partagaient Revin.
Machine Raguet : machines de fonderieexposes en ville.
Pompe Lavoye : porte le nom du bourgmestrequi l'aurait fait construire durant son mandatun peu avant 1789.
PatrimoineCircuit du
Visite en extrieur, toute lanne
georges Sand

I 39
Namur
Charleville-Mzires
Sedan
Een wandelweg van ongeveer 1,5 uur langshet opmerkelijke erfgoed van de stad. Brochure van de wandeling verkrijgbaar ophet toerismekantoor (monumenten, lokaleanekdotes, woningen, uitzichtpunten ):
Maison espagnole:

Kastelen van de Maas van Charleville-Mézières tot Namen

Text of Kastelen van de Maas van Charleville-Mézières tot Namen

Notulen van de plenaire vergadering van 12 januari 2018 ... fileNotulen van de plenaire vergadering van 12 januari 2018 ... Dhr. A. BAEKE, TBC-Post M. T. BRUGMA, TBC-Post Dhr. L. DE

© des Titels »LibreOffice 6« (ISBN 978395845844-4) 2018 by ... Base – die Da-tenbank Das integrierte Datenbankmodul trägt den Namen Base . Damit können Sie entweder eine Datenbank

Evolutie 2010-2018 van burn-out in België en belang ... Evolutie 2010-2018 van burn-out in België en belang van het gezamenlijk gebruik van twee diagnostische hulpmiddelen Samenvatting

Forces de Van der Waals Johannes Diderik van der Waals

Vervoersplan 2014 Namen (FR)

© Rouven Maccario - Fotolia · PDF file 2017. 10. 21. · Neues aus Berlin und Brüssel 12 Wirtschaftsjunioren 16 Namen und Nachrichten 31 Bekanntmachungen 39 Impressum 48 Monatsmagazin

Van Gogh - Cristina Pallarol 3 Van Gogh Van Gogh 523541 Set de 4 sous-verres assortis Van Gogh dans boîte Lot de 12 10 x 10 cm NOUVEAUTÉS 523447 Miroirs Van Gogh assortis dans présentoir

Artisans van gogh

Tableaux van gogh

DGD Rapport annuel 2010 · PDF file Antoon Van Broeckhoven, Annemarie Van der Avort, Marion Van Offelen, Reinout Van Vaerenbergh, Martine Warck. Table des matières Avant propos 6

Het driemaandelijks tijdschrift van de ‘Vieilles Tiges ... · PDF fileVTB Magazine Het driemaandelijks tijdschrift van de ‘Vieilles Tiges’ van de Belgische luchtvaart Publication

Yes, We Van !

Td Finance Van

van orange

DOSSIER VAN GOGH, AUTOPORTRAIT-DAL-31-10-11 VAN GOGH... · PDF file2 VAN GOGH, AUTOPORTRAIT Textes tirés de la correspondance de Vincent van Gogh et de Van Gogh le suicidé de la

Comics van gogh

Fragment uit de brochure Van Charleville-Mézières tot Namen, · PDF file 2017. 11. 6. · reeks 1040 kasteel wear niets van is avergebCven. Dit primitieve kasteel, vc"edig met de

Fotoalbum TECHNIEK. Timmerwerk van de waterpomp van de Pont Notre-Dame te Parijs. Kopergravure van A.-J. Defehrt naar een tekening van Louis-Jacques

Jewellery Instruments - · PDF fileist der Name Programm. Wir überprüfen sehr genau, welche Produkte den Namen NIQUA tragen dürfen. ... • Alicates planos • Alicates de corte

Fragment uit de brochure Van Charleville-Mézières tot ... · PDF file Fragment uit de brochure Van Charleville-Mézières tot Namen, Kastelen van de Maas Gerealiseerd in het kader

français • néerlandais • anglais • scientifique Les ... Dit boekje bevat in hoofdzaak de namen van de meest courante soorten die in de grensregio Frank-rijk-België (van de

Van Gogh Millet

Inwoners spreken over sociale cohesie in Brussel ... samen te discussiëren over de toekomst van de sociale cohesie in het Brussels Gewest. Ook zij namen kennis van de resultaten van

B K VAN CHAMBRE DES REPRÉSENTANTS · PDF file 2016-07-20 · mede-indiener van wetsvoorstel DOC 54 0434/001 De heer Dirk Van der Maelen (sp.a), mede-indiener van wetsvoorstel DOC

BELGISCH REGISTER VAN NEUROMUSCULAIRE ... ... 5 Dankwoord Het Belgisch register van neuromusculaire aandoeningen is het resultaat van meerdere vruchtbare samenwerkingen, zonder dewelke

Vincent van Gogh 1853-1890 - · PDF fileVincent van Gogh 1853-1890 Vincent’s Homeland Vincent van Gogh is geboren en getogen in Brabant. Hier woonde hij de helft van zijn leven

vril 2015 - lille. · PDF file De Centurion 57, de ster van het merk, behaalde zelfs de onderscheiding van zeilboot van het jaar 2015 op de Beurs van Düsseldorf. De positionering,

B K VAN C DES REPRÉSENTANTS ... dracht van de bevoegdheid naar het College van hoven en rechtbanken betreft het beheer van het personeel van de magistratuur alsook van het gerechtspersoneel

351copie pleine page ) ... 39. dtagb033 mirabel ndum mabeh 40. dtagb051 moh felix njang 41. dtagb028 namen mabelle abullah 42. dtagb023 ndi mercy bijifon 44. 45. 46. 47

Nove - Van Damme | Van Damme