five de

LINGVA SANCTA,Disputatio Philologica,

Quam ;

Indulgente Amßltsßmo PhtlofophorumQrdine in tUuflri Lyceo Upjaüenfi,

PRjESlD ΕAdm'. Reverendo Ampiijlimoqae VIRO,

MAG. OLAVO CELSIO,Lirigg. Orient. Profcif. Ord.

Ecclefipe ByrjenfisPaft.Public# bonorum cenfura

ntodtße (ubmittitKohraeanus Alumnus

JOHANNES J. MONTELIUS, Uplandus.

In Auditor to Gußaviano Majori d. lo JunitAnno cId lo CC XII.

Φ-δΙ-ΦΉ*·

UPSALIS, Prselo Weeneriano.

S:;e R;^e M:tisMaxims Fidei Viro,;j

ReOerendiffimQm CimisTbΡATM äc DOMINO,

Dn HAQÜINOSPEGEL,

S.S. TheologieDOCTORI

longe Celeberrimo,Regni Sveciae

ARGH1 EPISCOP^ iEminentiffimo,Academise Upialienfis

PROCAΝCELLARIOMagnificenfrHfimo ,

< - Coniiitorii Ecckfiaftici Cw, P R AE Si P I

GråviiSmo* >'

M.tCENATI AC PATROKO"Mäxlino^

Skotus moßri* Praful fanttiffimé, irir-

ThejoUgos intergloriafumrna, Pater :uiußs des veniam♦ Jutn mitia Itmina tdngitMufa, clicntel* portio parva Tuae.

PrirkitiMs fhrido tevmi jUgnahtre ' \Tefferjt funt mentis quantuUcmque pim.

Novimus irrigui libros de cttitibus agriSummis exbibitos ,f*peföife Viris }

Mec placuere magis fuerunt quaecunqur Pa*Sacrata ingenio grandi* fcripta fuis%

Sic beic parva micat mentis fcintillul*^ quareMe non Ingenium materiesve juUaitt·

Nc ßm prolixus : Numen ceeleße precabor yUt Itbi det multos continuare dies,

Maxime Vir. Supereβ in Te fpes una falutisMufarum > ac ßlendet Relligionis honas*Reverendiffimi Nominis Tul

tMS ,Ii

troms

WumiUtmv* dbns

Nobilifftmo de Generofijfinto Domino y

DaHÉNRICO Rofenile^tSummi Rcgii , quod Holmix eft, judicii

Aulici AdfelTöri confultiifimo.Patrono Magno. %

Fl. Feverettdis·) Clarijfimisy DoftiJJimisfe D:»ttDn. SAMUELI BOGMAN,

ΛΛοπ fn Girifta & Gryta mcritiiTimo , Prsepofito adjiccn-tium eccl. acc&tatiißmo.

" Dn. LAURENTIO WELT,Paftori :n S'udcrmanniae fiddiffimo,

nutritio benigniißmo.Dn. ΕRICO WESTIO ,jpaftori in Tiblc & f§f(UtO vigilantiilimo,de me multis nominibüs optime metito.

Spefldtißimo Virο,Dn. JACOBOPraifefto rationum redituumque legionis Prxtoiianx

- i Equeftris,Reverendo & Doffiffimo

Dn. ERICO MONTELIO,VerbiDivini in 2ΒάΙϊ»ΐ)0 praeconi fideliffimö, fiatri carisllm»·

Fautoribus fuis uteertisfimis, ita maltis nominibashonorandis

Im TicvotA mentit teßimonittm ζ§ certtffimum grsttt antrPifignum j lenjtdenßs ζ$ exigMAt hmsce prtmtttAs, ettm «"mni projferitatis υstβ offert d(ß>emßodm juApdT

eft »bfervAnttA commcntUiJ. M,

»fin γγγρ jvivd im vrm *im

Sectio Prlma.s- L

De Digmtate & PrceflantmEbr££ Lingvo.

nter Tumma, qua? ge-neri humano Supre-mum Numen praefti-tit 9 beneficia, ratio-ftem & orationerrumerito collocamus ,

hisce enim reliquasantecellit animantes homo. Habentpudern cunfta animalia fibi a natura.,

aftributam vocem fonumque fignifica-tIvum: cogitationes vcro voluntatem-^]u<~ inter fe commimicare, ut nonulli°iunt, non iliis, fed foli homini ra-J°nis & vocis articulatae participi con-

A tigit.

t

tigit. Quidquid mens humana ratio-iine confequi poteft, id ipfum voce fcri-ptove indicat oratio j cujus beneficioalii nobis fuam, & nos aliis noftrariL.viciifim exponere quimus meritétoQuin imo ufum fermonis plane adrni-randum inflrumentum ? & eximiumadconciliandam inter homines fociéta-tem atque communionem, fine qua ho-mo beate viverenequit: hominemqueeile ζωον πολί]ιχον ti, χοινωνιχον a natu- jra, neminem nifi omni humanitate ex· |utum negare exiftimaverim. Quam-quamaurem hominifoli datum eil cumintelligentia loqui: nulla tamen lingvaeil naturalis, Ted artificiales onines funt.Munus quidé ed naturae verba emitte-re,artis vero Sc induilriae eil EbraeajGraeca vel Svecana proferre. Opinio-fiem igitur Pfametichi infantulis intetfécora educatis probare conantis lm*gvam Phrygum naturale eife, ingeniofadamnavit pofteritas. Homines natufä ,

quidem duftos panem vinumque defi-deraiie fcimus: verba vero idemfign|"ficantia fine arte non protuliiie credi-trus. Unde acciditetiam, ut in eodemdiuilare vePugio nefciant,mutationem-

I que fuam non modo fubinde videantI lingvae omries, led, abfolutis periödis -fatalibus in umbram funebremque ha*bitum degenerent. Quod tamcn adEbraeam attinetejusque praerogativas,aequitatis lancc reliquarum lingvarunlörtum, naturam, formam, ättributaq;ponderanti, & cum hae noftra com-

paranti, patebit faciie* maxima illoSbravitate 8c impietate laborare, qui re-liquas quasque lingvas Ebrsae non_»tantum praeferre: fed ctiam illäm in*fulfam, difficilém, confragofam & in*jucundam elfe clamare fuftineant. Cumtarnen ceterarum multae nihil aliud fe¬te quam humaiii ingenii levitatem 8ctricas apinasque oftentent: Ebraed ve¬to myfteria DEl ad falutem hominüm

! confignata fint: in qua tot fignificatio-nis pondere graviffimae, tot nativo le-pore radiantes figurarum ftellae con*fpiciantur: quot nunquam apud Poe*

i tas 8c Oratores Graecorum Latinorum-que. Unus, inquit Junius, Pfalmorumlibellus, unaque Efajae Prophetia plu$habet ΰΊχφψείζζ , γ.ά7.7ζς,Ύ°ξγότήιος, fåxg, άληΒ-είας, feivc7yf!o;>& fi quid aliud eil, quo exprimatur id

Α ι quod

quod volo, quam Homeri Maroncs-quc omncs, quam Demofthenum cun-&i ac Ciccronii libri. Mendaccs Grae-ci, & verbofi Latini multis diale&is in-numerisque vocibusoperam dantes,fi-bi fingulipenc audorcs lingvam xoato-ζήλως fabricent. Id ipfum efficit Jin-gva Ebraea verbis pauciiiimis, propri-iifimis, naturac rei convenicntiflimispropinquiflimis, inhonefta effcrens ho-ncftiilimis> turpia caitiilimis, obfcura-.clariilimis. In lepore pronuntiatio-nis nihil rcprchenfione dignum ineflcoforcs Ebraea: velint nolint# fateri co-guntur : literarum rationem eile o-mnium abfolutiflimam; profodiamquefvaviifimam & Tummc admirabilcnu.Interdum etiam Tonus Latinae autGrae-cae lingvae? qui alias a viris politiifi-rnisj fummis in coelum effertur laudi'bus, a rufticis ac mufcarum bombi jux-ta aeftimatur ob novitatem folu/riodoin auribus. Ebraea noftra non tantumanteit omnibus aliis dignitate, jucun-ditate, gravitatc majeftateque : Ted in-finitis, ut ajunt, parafangis, differt, qua-re fuis cukoribus omni tempore incre*dibikm infpiravit amorcm, ut illanv

cum

tummelte, ne&are ac ambrofia aifimfclaverinc, & WTph i· fandbam lin-gvam dixerint, ob fandtiilirnum iüiau*äorern, & ob fan&iifima, quae conti-net, ipfius jura ac mandata.

§. II.De ejusdem ueeeßttate ac utiiitate.

VTUlla fane datur difeiplina, quae itk^lingvaEbraea iuos non habeac feri-ptores & commentatores, indeque e*rui poiTit, Comparationcm quidem-»inter hanc & alias inftituere lingvas, uthujus quanta fit prae rcliquis praeftan-tia, melius pateret, jueundum cquidemeflet j Ted brevitatis ftudium aliaque abhoc inftituto nos retrahunt. Tantumautem inter omnes alias lingvas, qua-rum innumerabilcs differentias, penc#immenfa mortalium locorumque totiushujus orbis habitabills varictas effecitjfuum extulit caput,Quantum lenta folent inter viburna cufreßl^Tantam ctiam utilitatem futuro adferfcTheologo, quantamoculi de coloribusjudicaturo, & arma contra hoftes pu*gnaturo. Sicuti dux milites exerceréfimulque pugnare & hoftes propeller*debet: ita Dotftorem Scriptwraruriki

Λ i a*a

<5non optima tantum in eccleiia docere* iTed mala etiam propulfare decet. 'a)'Qui Vet. Teftamcnti libros fidclitervult interpretari , non άν&λφάβφζin illis debet eiTeyfi infuccum & fan-gvinem vertere.velitfublimes illasresin literis punftisque minutiilimis fce-jjenumero latentes. Quin etiam irunominibus propriis, hominibus vel re¬bus aliis certas ob caufas impofitis, ma-ximoque pondere prseditis. Ex uno e,g. vocabulo Ebraeo feil. divina& humana Chrifti natura doceri poteft,Ut de nominum, ywiiT , ΓΠίΤ> ^18*Dmntf* nVth Vw, apjr aliorum-que (ignificationibus , derivationibusac myfteriis nihil dicamus. Varii tamenerrores ex ignorantia eorum tam'apudalios quam apud Graecos propullula-vere > qui τετρζγ^άμματον ijlud iandlis- :fimum CntöDH Dtf.a (iniftra ad dextram jlegerunt πιπί, quod neque illi ipfi* Ilieque ahi intelligebant, fed maximoderidebant. Jofephus Ebraea: lingvaealioquin non ignarus in variis dert*vationibus non exiguo$ incurrebaterrores, dum nimis acutiiEma fuo in¬genio indulgeret» Statuit b) Habel Γι-

r v-, - gnificare■ *.

gnifkare iu&um, ab^, cum ta¬rnen id nominis ad aliam radicem potiusreferri debeat. Ita etiä Adam c) ab Eden& non ab ΠδΠΝ terra, unde creatus, de-ducitTheodoretus. Cardinalis etiäßa-ronius haud leviorem commifit errO*rem dum Syriaco illi KÖ'D Graecam o-riginem, nempe a κεφαλή tribueret >ut fuae erroneae dePetri Apoftoli pri-matu opinioni faveret. Multae reperi-untur in lingva Ebraea voces, quarurnintima & propriiffima fignificatio in a-liis lingvis εμ,φάϊιχΰς reddi nequit. Uc

quod de JEfu dicitur, & Latiniredemtorem , Graeci λνΐ^ωΐήν interpre-tantur. Qualiscunque eorum fignifica¬tio fit, interim ad emphafinilliusnonpenetrant. Talern enim redemtorem.,nobis fiftit vocabulum btfj, quem jusconfangvinitatis ad caufam vel fangvi«nem interfefti propinqui fui vindican-dum movit. Eandem tere fententiamjifovet B. Lutherus d) de vocequam Ebraei varie explicant , nec eilullus vel Graecus vel Latinus, qui prae-fumat fe eamintelligere. Genius etiaminfinitarum phrafium, formularumqu^loquendi Ebraeorummultos errores Sc

indiiTo-

indifTohibiles peperit nodos non tan-tum Patribus, verum etiamaliosexpu-ro fönte bibere nefcientibus , fed exrivulorum diveriis inquinatisque liquo-ribus, tam diu haurientibus turbulen-tam aquam > donec fe & alios valde tur-baverint. Qui itaque fermonis Ebraeiignari iunt,crrabunt,ignoranteS}quis cxmultis venus dixerit, ait B. Hierony¬mus e). Miferum , inquit B. Gerhar-dus f), in tanta re alienis videre oculis,eum praefertim, qui aliorum oculus eilconftitutus; ac fieri nequit, quin alio¬rum judicio innitens aliquoties fallatur,qui ignorat lingvam Ébraeam noruTheologus Ted violator facrac Theolo-giae eil. Porro ad rede accuratequointelligendum textum Ν. T. non mi-nimam iibi vindicatpartemfcientia lin-guae Ebraeae : quamquam illius nito-rpm ac dccus a foediflimis, turpiilimis-que barbarismi ac Solcecifmi maculis*cum optimis ac cordatis viris religiofcdefendamus. Ab Ebraifmis tarnen cumPfochenio Iiberare haud fuilinemus.Omnes facros fcriptores Ν. T. & ipfumWr*9?>or oratorem Chriilum integras fen-tentias phrafes & vcrba; pcrque para-

bolas

bolas loquendi ac docendi rationem.»e penu Judaeorum depromfiflfe conftat.Tales tarnen Ebraifrnos Textui Grae-co non imputamus, qualesmultietiarnGraecae lingvae peritiiEmi attribuere,qui modos loquendi in Graecia ipfa_,,imo Athenis natos appellavere Ebrai-fmos. Saepe enim domi njfcuntur , quae.exteris imputantur ignorantia Graeci-fmi faepe Ebraifmi mäter eH. Conveni-entiam lingvarum facere , ut omni»-,ad Ebraei fermonis canonem revocaripoffint & debeant? nemo nifi finiftrode re cogitans dixerit. Temere ergopraeterque neceffitatem Textui Grae-co affingendi nonfunt Ebraiimi: quummagna iitGraecorum licentia, vocum-que & phrafium copia mirabihs : for-mularum item η atque locutionum in-finita varietas> nec idem eodem fem¬per modo vel ab omnibus vel abunoexprimatur, Multa etiam Ebraice egre-gie doftis occurrunt, quae ab irnperi-.tioribus ejusdem lingvae inveniri ne-queunt. Id ipfum experti funt, qui a-liorum oculisvidere coadifunt, &ver-fionum rivulis adhaeferunt, variis er-roribus refertisj quarum diverfitas ab

archetypo

*o_ .

^ ; ..

archetypo tanta^ quanta efi ipfofurnU-populorum. Commentariis, multis ρε-ricitlofis fcopulis nodisque intricatis im·plctis fefe committcre non fatis tutumvidetur, cum multa ibi ultro citroqucdifputentur, quotque au&orum capita,tot fentcntiae deprehendantur. Nam-que commentatores alii lgnorantia, feulapfu memoriae i alii malitia, dum fuispravis indulgere vellcnt opinionibus,crravere. Multi multa inter fe diiTo-nantia dixerunt. Quis.autem tanta es-fet fagacitate, in tam multa abduftusviarum divortia, ut iciat quam potiili-mum femitam infiftat, & cujus adfen-tiatur opinioni, niii fons, ad quem-»»veluti ad cynofuram, iter dirigat, cifet.Incumbit igitur, velB. Hieronymoi*terum docente, unicuique ad fontemrccurrcre, a quo icientiae veritas ma¬gis quam e rivulis quaeri poteft.

In arenam denique disputatoriamcum adverfariis defcendere non fatistutum eile ignaris fontis Ebraei,fi tri-umphurn reportare velint. Id experfifunte Patribus non pauci lingvamtaii-tum fliam callentes, & LXX interpre-tum nitcntcs veritonc> quae variis in

lods :

IT

Joels a fönte récédit. Pluribus liac per-fequi prohibet anguftia temporis, igi-tur ad cetera pergamus;d) Aug. Hb, 4 c\ 4 de Doiir. Cbrtß. />). Hb,/. c4p. 3. Antiquit. Judaic. c) quag.zg.in Gen. d) in comtn, Hf.XLV. e) in pr<e->

j- · fat, adEzd, &Neb. f) inMetb.fiud. Tb,}' '' ffX*. ■ ·

Sectio Secunda.I . si.

De origine vocabult EbreeLÜNde haec noftra lingva fola diciSanda meruerit, audivimus anteäjcid vero origin6 Ebraeae denominatio-nis debeat, non unicuique tam facilooccurrit. Etenim non minimam ex-

perta eft originatio Ebraei nominis va-rietatem, quam ficco plane pede prae-terire non fuftinemus, quamquam jamdudum a Dodorum non paucis expo-fita fit. B. Ambrofius g) ex nominejAbrami vel Abrae deduxit. AJii abnap cum Graecis, qui περάτψ inter-pretantur i? e. transitorem vel trans*fluvialem , ut non incommode vertitAuguftinus > derivant. Etfi haec fen-tentia fuos invenent patronos, eosque

noru

non exiguos, uti Waltonum, tran.situm ιAbrahatni, Euphratem cum familia fuatrajicientis, intelligentem : & Eufe-bium, transitum a vitiis ad virtutes abimpietate ad pietatem άλληγοξζηα,;eorum tarnen opinio magis videturpiaquam vera, cum illud vocabulum per-crebuerit maxime poft defcenfum Ifra-clitarum in ^Egyptum, ad diftingven-dum intcr jEgyptioimm & Ifraelitarumfacra, ritus, mores, inftituta ac lingvam.Ab "Dy b) Graecis "Aßse vel "hßsg filioSchelachi, unde Hebracam vel Ebrae-am gentem dici, plcrique reftius fta-tuunt Phiiologi .· Inde lingva porro ad-pcllationem traxit. Solet enim lingvaquaevis ab ipfa gente eandem ufarpan-te, denominari. Huic opinioni roburaddit Johannes Grammaticus, diale&uAtticam eflTe dicens, qua Athenienfes;Doricam, qua Doresj Ionicam, qua^Iones; Aiolicam, qua^Eoles; ufi lunt.Inepte autem & fabulofe dici Atticam»ab Atthide Cranai filia 5 Ionicam abIone filio Xuthi & Creufae.

s) fy*ß· *4Phiiifp, (df.j. h) Gtn> Χ:

§ U.

Ehrdtam Iwgvam primam eßeäemonprans.

t?Acilius ipfa lux ncgatur meridiana,^quam hanc lingvam, qui lacraV.T.

oracula fcripta exftant, quaequt uni-ca ante & poit diluvium ad fuperbarrL?usque Babelicae turris aedificationeni-.in ufu fuit, eile primam» Haec etenimhiftoriam originis mundi, fideliilimotradit ; Hujus antiquitatem docentetiam etymoiogiae nominum, quot-quot extant in hiftoria Moiis a Mundicreatione usque ad disperfionem gen¬tium; ejusdemque nomina tarn homi-num, quam locorum omnes interpre-tes religioie tanquam primaeva con-fervarunt, atque ultimam Ebraeae lin-gvae antiquitatem, ultro concciTerunt;ut fruftra fint omnino, quiChaldacam,Syriacam, jEthiopieam, Graecam, ali-amve lingvam primigeniam ftatuant.Equidem prifearum quarumvis vocabu-la lingvarum Ebra:ar originem deberefuam, neeeße eft ut fateantur omnes.Rudera etiam vocabulorum Ebraeomnon pauca in omnibus adbuc lingvisreperimus, quae tanquam filiae linea·

menta

14,

menta venuftae matris utcimque reti-nent. Nihil habuere gentes de quofibi magis gratülarentur> quamdeDiisSc literis. Idola de fuo, ahunde , abEbraeis nempe, nomina habtiere. Sa-turnus non a Satur deducitur, Ted a inD»0Tb vox Ebraea, fignificans Cererem,Knüf« Vefiam ; sa "Ηφαιςοι/pDtf Jovem Ammoncm} BactbumScc. gentibus dedere. Aleph Ebraeo-rum peperit Graecis "Αλφα, Syris O-laph, Arabibus Elif, See. Sic reliquaeliterae eodem fere ordine , licet in_>Ebraca nativo, in ceteris lingvis adfei-to, obtinent, etf! alias aliasque induantformas, Qui pereipiendo Ebraeo fer-moni paulo diligentia incubucrunt#obfervarunt etiam accentus minuti®*maque punda iingularem habere em-hafin Sc iignificationem $ unde Rab'ini dicunt : ni« VräK ΓΚ:Π3 o^ibn fcnru ennn fw nntfIn Ebraea Scriptura tot funt Sa-crarrrenta, quot funt literae: tot my-fteria, quot pun&a : tot arcana quotapices, i) Nonne haec omnia aperteevineunt Ebraegmlingvam & primae-vameik, Sc Vetus Teil, ipfå primöcx-

aratutf

}5( aratum efTe. Pluraquidem proferrém'argumenta nifi perfvafus eflfem nulluminveniri, qui fuam vel aliam praeferreliuic lingvae fuftineat, nifi cum ^Egy-tiis, Phrygibus, aliisque nonnullis, con¬tra omnem veritatem, omnium fince-rorum fcriptorurn judicia> & autoritä¬res 7 antiquitatem fuae gentis & lin¬gvae extollere, fimulqj vel ingeniumoftentare vel infcitiam proderc velit,Quorum nugae & fomnia refutatio-ne vix digna cenfenda Tunt.

*) PoJJevitiHS in Bibi, Seletta.§ m.

Antiquitatem charaSterum proponens*SCimus equidem lingvas omnesjrL,perpetuo mutationis motu verfariatque inftar foliorum vivere, cadero>rurfusque renafcb quemadmodum Ve-nufinus Poeta eleganter cecinit:Multa tenajcentur, qué nunc cecidere, ca-

dentqueQua nunc funt in honore, vocabula·, fi vo-

letf uftu: &C. k)Immo ne illa quidem lingva 7 quå

Deu§7 Chriftus & Apoftoli ufi funt7 fuisintegris perfiitit radicib?, quin plurima»hoc tempore defiderentur, & a cogna-tis

ίοtis repctendae fint. Quantum autem ιad literas Fbraeas, his, qui cbarafteresSamaritanos hariolantur cum hodier-nis quadratis facri codicis literis Ezraetempore permutatos fuifie, noftruirubaud fuilinemus addere calculum,· etfivel fola magnorum virorum nominapro adverfa parte pugnantium facilocuiquam imponere queant. Nam Sca¬liger, Cafaubonus, Cappellus, Voflius& alii principes alioquin & decora reiliterariae non pertinaciter modo haneaffertionem appellavere infulfam^ >Ted ctiam cum ejus propugnatori-bus disputare detre&avere, & bonamillis tantum adprecati funt mentem-»'.Non noilrum quidem eil tantas com-ponere lites, & tales e ponte dcjicerefexagenarios, nifi veritas riobis efTetquibuscunque teilibus amicior. Fieripofie quis neget, ut etiam dodiffimiyiri interdum hallucjnentur , ncruquidem ex ruditate, fed ex perfvafio-ne , hominis enim eil errare. Credi*mus itaque ρ rim as fuiiTe literas, qui busnos hodie utimur Ebraicis, quod argu-mentis haud dubiis errditi evicerunt,Odium aliquod implacabile, quod fue-

rit fudaeos inter & Samaritarios y utchara&eres a DEO acceptos inimicjsrelinquerent judaei, Sc cum profanafcriptura commutarent, haud in cau-fa eile potuit. Abfurdum eilet rlloshoc nomine accufare, qui circa minu-tiilimas quarumlibet literarum figurasplane fuperftitiofi fuere, & maluere-^centies morh quam unum mutare api-cem. Neque oblivio aut negligentiatempore captivitatis Babylonicae irL*culpa elfe poilunt, quoniam fervitusAl-gyptiaca mülto diuturnior idem effice-re nequiit. Nequeexcidium Hierofo»lymitanum, tempusque captivitatis itaabolevit lingvam fandam, ut iride illisneceile efletfuas mutare litcras Judaeil) intel,lexerunt quac praelegebantur.Daniel tn) habuit Mofis & Prophetarufcripta^unde liberätionem fui populie-ruebat. Zacharias & Haggaeus patriofermone adhuc vaticinati funt poft ca-ptivitatem. Mutationis denique άξιο-ημόνευΐον neque facra pagina, nequeJofephus, harum rerum accuratiilimusIcriptor, obliviöni involviifet, il fadasliouando findet. Quantum vero adargumentum e libro IV. Ezdrac cap;

B 14·

iS14: verf. i τ; petitum, quod anfam huic 1opinioni pracbuiife fertur> attinet, re-futatione fane indignum eilj cum ho-die nemo tam obefae iit naris, ut e-

jusmodi nugis & fabulofisfomniis, quaein in illo traduntur libro, aurem prae-beat. Diu fane eft, quod Patres illumprofcripferint,&in apocryphorumcen-fum retulerint: nunc vero ne in iliisquidem locurnamplius invenit. Ezdrasdicitur five quod Sacram Scri-pturam in unum colligeret, eandemqjin vaftatione fegregatam in juftam fe-riem redigeret , iive quod recita-ret & explicaret legem populo, nonquod literas mutarit.

Inter primos, quibus mutatio cha-rafterum Ebraeorum ab Ezdra poftca-ptivitatem Babylon, arrideat > acerri-me praelium ciet Waltonus, qui eoaudaciae proceifit, ut communem ve¬terum & recentiorum ccclefiae Doäo-rum confenfum venditare non erubu;erit. Etiamfi e veteribus duos tantuEufebium & Hieronymum nominaritiaudaritque. »)* Suntautem verba Hie-ronymi incerta valde & dubia,& fi com*mode cxpliccntur, nobiscum plane fa-

ciurtt« i

ciunt. Quod fi demonftrari poflet in~.hac opinione ipfum fuifle, dicendunueft, a pracceptore fuo Barrabano, vel abaliis Judacisj peifimae fidei hominibusdeceptum fuiiTe. In ChronicoEufebiiadfertur quidem ad annum 4740 affir-mare nonnullos Ezdram dtvinas Seri-pturas memorittr condidijfe j & ne Sama-ritanis mifcerenttir 5 literas Judaieas com-mutajfe. Verum licet Ebraicé parurruperitus habitus fit Eufebius, aliosque fö-ium id affirmarc hic dicatur : haeccotamen verba nunquam Eufebium fcri-pfiiTe puto, cum in corre&ioribus ex-emplaribus nusquam compareant, ne-que Scaliger in fuis editionibus expres-ferit ; ied vetuftior Latina EufebianiChronici veriio vitiata tantum haechabeat a quodam Monacho iive alio,qui libros Hieronymi legerat adpofita.Notum eil enim quo pa&o libros a fevcrtendos atque edendos interpolarofoleant Monachi. Hinc in errorettL·non modo Waltonus orientalium lin-gvarum peritiffimus, fed alii etiam do-dbiflimi viri abduch funt. Inter Rab¬binos pauciflimi a nobis hic difTentiunt,iiquc recentiores, PJerique docent li-

brum

ibbrum legis a Mofe fcriptum, & in ar-1ca confervatum una cum duabus legistabuli sdibdi ern i s nemρe quadratistha-ra&eribus exaratum fuiife. Clariffitnéde hac re loquitur Hipponenfis illeiPraeful, o) totius ecclefiae orthodoxaeinfigne columen tutamenque: EbradsliteVaS a lege rceptffe-, qua data eft perMoifen & per fucceffwnem patrum Εbraam lin-gvam cum fuis literis cufloditam. Ρ lurCS"noftrae fententiac propugnatores , efanftis Patribus proferrcm v fi opus es*fet; quandoquidem autem omnes feréädverfarios in acie jam proftratos adnumos antiquos veluti afylum inexpu-gnabile confugere conftar, hos etiampaulluium infpicere non érit gravo.Qui animum fuum ad varia veterumjnumorum generacolligéda applicuere,veramque éx iis indagandam antiqui*tatemnon exiguam adulterinorum-»nothorumque fegetem reperere, iru»qua Ebraici numi, quorurn magna cir-cumfertur copia, apud antiquitatum a-matores, icrutatoresque ? primum oc-cupavere locum. Nam ea non funtantiquitatey quam illis adfcribunt na-ftri ad^erfärii, dum mutationem facra-

rum

II

i rum literarum inde coliigere conan-tur. Numos hoicc certiiiimam ac ve-ram praeferre antiquitatem, male fibiperfvafit Ifaacus Voftius, &apud omneshaud pervicaces fufficere teftanterm»Waltonum exiftimavit. Etenimdiuin-ter eruditos magnum fuit dubium, angenuinum aliquod numifma JudaicumHodie inveni itur. Carolus Patinus cj)tefte Joh. Wagenieilio, exiftimavitho*die nusquam reperiri verae antiquita-tis Ebraeorum monétam. Si numisbifce fuam hypothefin ftabilire velintadverfarii, incumbit eis -probare illoscaptivitate Babylonica antiquiores exrtitifte: quod vix efficere porerunt.Namque Hottingerus, Conringius &Relandus rationibus graviftimis & fir-miftimis probarunt eos omnes poft re-ditum e captivitate Babylonica (ignatoseffe, nempe Hafmonaeorum & Herordum temporibus, & quidem ab ipfis Ju-daeis, poftquam ab Antiocho poteftartcm numi cudendi na&i iunt» Sama-ritani autem qui vocantur charafte-fes in numis quibusdam reperti, magniviri valde veroiimiliter ftatuunt lite -

tas fuifie Judaeorum tachygraphicas,

χι

illis temporibus ufitatas, linde dias iSamaritani eadem aetatc derivarint, fcdmagis intortas reddiderint, atque progentis gcnio appcndicibus quibusdamauxerint. Vetus ficlus erat optima ar-genti materia, hodierni vero maximefufpe&i j Effigiem etiam hominis quiexhibent numi Ebraici, utpote Regisvel fummi Sacerdotis, vix progenuinishabendos ccnfet cel. Conringius. Fro-vocare poflemus cum doftisad Chriftiteftimonium Matth. V. 1 %. Iωτα sv &c.linde colligitur eas literas efle vere Bi-blicas j inter quas Jod omnium mini'maj poflemusthefinoftrae aliterarunanominibus & figuris,a majuscuiis &mi'nusculis, fufpeniis, finaiibus&c. qualesapud Samaritanos nullae, robur quaere-re, aliaque non pauca pro literis qua-dratis argumenra addere : verum ad-du&a fufficere poflunt, quibus fi acqui-efcere nolint adverfarii, ficlos flclis op-ponimus, nam ficli etiam literis qua-dratis fignati inveniuntur.

§ IV.k) de Arte Poet. 1) Nehem. $. zf- m) Dan.p: z. n) App. Bibi. Pro/. III. n.p. 9 )Civ. Des lib. XVIII. cap. XXXIX- Tom.V\p) Proleg. III n. jt. of. folygl. q)p.jpi.

ί § IV-Pmiäa vocalia literis ceieva monftrans.ΤΛΕ pnnétis vocaJibus, eorumque an-•■^tiquitate Principcs literarum vehe¬menter decertarunt, neque dum Iiscomponi potuit. Si aiiftoritates fpc-ftare velimus, certe patribus patres5Rabbinis Rabbini 5 Criticis PontificiisPontifkii; Calvinianis Calviniani; Or-thodoxis Orthodoxi opponi poffuntjfi vero rationes & argumenta^ vidi-res haud dubie cenfendi puncia ipiisliteris aequaeva ftatuentes. Ebraea_lingva mäter omnium lingvarum, nontantum varia vocabuia, fed ipium etiamhaud dubic pronunciandi modum fuasdocuit filias. Si ceterae ab hominibusprofeftac fuas haberent vocales & Erbraea, cujus au&orDEus omnium per-fediffimus, iisdem careret: longe ia-ne tunc perfe&ione aliac lingvae fa-perarent Ebraeam. Ubi enim pars es-fentiae defideratur, ibi imperfe&uirL»habetur opus; uti anima & corpus ab~iolvunt hominem, ita vocales ac con-fonantes lingvam? & confequenter icri-pturam. Confonantes fine vocalibus,

cadaver Ene fpiritu^ monftrumhor-ribile

14ribilc fine forma, campana fine fono, ιjuxta aeftimari debent. Providentias& Perfe&ioni Divinae non congruumefle videtur, tam incertå ambiguåqtiefcriptura legem & verbum fuum deicri-ptum hominibus relinquere: qui enimeflet facra Scriptura Lydius lapis, adquem fidei religionisque negotia exa-minarentur , fi hieroglyphicå icripturåambigua magis, &inftartabulae Lesbiae, inafique cerei uniuscujusqj opinionife-fe accommodaret ? Id ipfum varia_»comprobant vocabula, mutatis literis,aliam atque aliam induentia fignifica-tioncm: e. g. ΊΙΠ duobus Kametz ver-bunt·) duobus Saegol, feftem; TitCQ pcrpatach Sc Sxgol, fceptrum $ Chirek &Kametz, lettutn ; Π2ΊΝ cu patach, fchvaSc faegol locuftanty Sc multiplicabo $ cupilcateph patach, kiibbutz Sc Kametzffrecumfignificant, ut praeteream fexcenta e-jusmodi alia, quae pun&atione tantumdiftingvuntur & dignofcuntur, tam Μdcclinationibus, quam conjugationibus.Obfcrvarunt Ebraeorum Dodoresin-»Sacra Scriptura non tantum varia vo¬cabula irregulariterpun&atalegi, ut ineorum & 3TD videre eit, &tefti-v. ii nionia

■LSt .monia aperta Scripturae oftendimt,Le-vit. V: ix. i Sam. VII: 17. EccE III: ί 8.fed interdum etiam fola punda absque.confonantib9 occurrere, v.g.Jud.XX:t$.Ruth.III: 17. II,Sam. XVIII: iO. Literae

1 Vltf, quas matres ledionis appellant,,ad ledionem fufficere nequeunt, cummaxima pars vocum iisdem careant.Varia Απόγραφα & privata exemplä-ria, quae olim (ine pundis circumfe-rebantur, quemadmodum & hodier-c-perimus plurima, pundis το Αυτόγρα¬φου, & publicum privarehaudpoifunt.Quod fi a nonnullis prompte legun-tur fcripturae fine pundis deicriptaCL/jhoc tarnen vix fieri poteft, nifi antea-jper vivam manududionem aut exem¬plar pundatum in exadam omniumvocabulorum Cognitionen! aliquis per-veniilet. Quod ipfi etiam Judaei ultrofatentur, dicentes Scripturam fine fu-pra & infra legi nequire.

§· V.Interpmäionem Scrijjtura Sacra

delmeans.Cllnt etiam , qui facrum Ebraei codi-^cis textum legitimis quoqué ac ne-ceiTariis carerfc diftmdionibus, -affi'f-

menti

-ιόment, quae tarnen Wae fenfuum, & lu- ιmina funt di&ionum. Profe&o tan-tae utilitatis neceilitatisque eft diftin-clio in verfus, cola & commata, ut eafi abeflent, confufio potius, quam ftru-ftura aut legitimus eiletcontextus. Ma-ximae igitur imperfeftionis & obfcuri-tatis Ebraeam Scripturam accufant,quiillam uno tenore , continuaque ferio>«nicam quaii vocem conftituente, acfiunus plD£ a principio ad finem eilet,exaratam fuifle ftatuunt : cum legiti-mis interpunftionibus non ftipata mo¬do fit 9 Ted ipfum etiam textum inter-vallis diftinxerint facti fcriptores: velcontenta adduxerint, ut Mofes : ΓΊΪown nnSin .dp« nnSin iöd.apjp nn^n nb« .p«m. Quot de-nique apud Prophetas funt concionés& nWTOitot etiam inveniunturfcftio-nes & evidentiiTimae diftmitionununotae. Ad ceteras quod attinet Hebrac-orumdiftin&iones, ctfiillas r) antiqub-fimas eile inveniamus : interim tarnennon TDD πΑπ funt,utquidä Judaeor«credidere: Ted ab Ezdra vel Maforethmvel nrrjn nDJD TO«. excogitatae in-vcntacquc» Quarum genera funt diio>

. - niajus

*7( majus & minus. Majores diftin-diones funt duplices D^VTD & riPtSHÄHae vero majores funt & minores ,

quarum illae duplices Π1Π1Π0 &niDVÜtribus & totidem DDD majusculisnotantur, totamq; legem in LIV. divi<·dunt 7r£fiJiö7r#£, quibus Judaei una cumanoquolibet énem impofuere; ultimaabfolvebant die ultimo fcfti tabema-culorum cum ingenti laetitia & multisfollemnitatibus, ac lauto prandio, ap-pellabantque ΓΤΥΙΠ nrOT quod illo diecum annuo curfu legem finirent, & or-direntur. Minores etiam funt duplices,quae quidem unico Ö aut d, eoque mi-nufculo notantur. Ε Prophetis textuslegalis homogeneus deledus diceba-tur rnCDÖD y & parafchis rcfpondebat.Capitum vero τμήμ,αΐΰί) quae hodioin Bibliis confpiciuntur, cxceptis Pfal»morum libris accepernnt Judaei ab ali-is : ficuti alii ab illis modum diftin-gvendi capita in verfus didicerimt. Qua-re vel novam ampledi capitum diftm-dionis formam, vel a communi di-ftincHone recedere accurati pofluntinterpretes, β ratio ipiis patrocinetur,

ac

ac fententia id requira.t, ut in aliqui-biis Junius & Tremellius fecerunt.

r) Att. XV. zi.

§ VI.Lingvam fanålam mcorruptam effe

probans.Lingvam Ebraeam itaque una cunuiäcro codicc ad nos incorruptam-»illibatamque, licet non totam perve-tuffe ftatuirnus. Irregularis, quae fce"pe obfervatur, fcriptio literarum, re¬dundantia , permutatio, transpofitio,έΡΓΟ* aliaque ejusmodi non argmint,lingvam Ebraeam aliquod Vitium feniis-fe 5 fed luas habent peeuliares ratio<nes, & fignificationes, fuos ufus. In-curia fcribarum Tingvae fandac facricodicis nullum adferre potuit damnü:neque Judaei id ipfum vel voluero*vel potuere. Ante enim incarnatio-nem Chrifti tam lände & fuperftitio-fe, ut ita dicam , habuerunt Scripteram» & praecipue loca de nafcituroKleffia teitificantia, ut maluerintquid-vis pati, quam minimum apicerri mu-tari. Quam ob cauffam numeraruntomniaj ne unum periret. Si autemj

tam

19tam atrox patraffent facinus, nunquamtanti momenti mentionem praeter-mifiurus fuiflct Chriftus; cum longominora Judaeorum vitia carpfiiTc lega-tut\ Poft autem Cliriftum natumnon

potuerunt: quoniam impoilibile eratMaforam omniaque exempiaria pertotum terrarum orbem difperia depra*vare, & abolere ea loca, quae teibitmonium de Chxiibo perhibent, quaoinvariata adhuc perdurare res ipfa noÅdocet. Edictum etiam in nihilum re*

digerent Salvatoris ^ qui dixit ne Ιωταquidem h yj μίαν xsfaiav legis pe-riturarn. Hisce fuum addit calcuttfm.»Origenes /) 1 Nunquam Dominus Gf Apo-fioli, qui cetera crimina arguunt in fcri-bü & Phartfeis ■) de hoc crimirie > quode-rat maximum, reticuijfent. Sin autem.j>dixerint, goß adventum t)omini Salvato-rüf (5 prxdicationem Apöftohtrum, LttirosHebrxos fuiße falfatos, caihinnum teue¬re non gotero , ut Salvator & Evange lift*?,(ß Apofioli ita teftimonia protulerint j utJudxi pofiea falfaturi erarit♦

t) in Explic. Efaix volum. 8»

§ VII.

/

1°§ VII.

Claufulam cmtinens.ΤΠ Quidem paterct nobis adhuc va--"-dlum mare, fi de cetcris huc fpe&an-tibus diflfererc liceret, inprimis doCh^ldaica lingva, qua particulae ali¬quot facri codicis perfcriptae cxtantjvidelicet Gen. XXXI. 47. Jer. X. n.Dan. cap. II. a veriu 4 ad caput VIII uf-que. Ezar.cap. IV. verf 8 ad verf 18 cap·V. Cap. VII, verf. 12. ad z6. Sed obfta-culis cogentibus variis noftra contra-

himus vela portumqucfubimus.

nyi DVivhd bmtr "»nS« mrr "jrap»i pH D^iyn

Pereximio Dn. Reftondenti,Populap & Amico perdile&o. ,

celebras /αηδία de cor a immortalUlingva,

Et punBis punBumtemporis omne lotts'·,Eripit &Milium fiudii tibi tej/erapunBuw,

Cbare, Juis punBis ; omniapunBaferas·

Er. Klint.