173
F ISH F ARMERS D EVELOPMENT A GENCY M M EGHALAYA 2012-2017 MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSION Pangchakanioni chu∙ongaona

MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

  • Upload
    others

  • View
    12

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

FF II SS HH FF AA RR MM EE RR SS DD EE VV EE LL OO PP MM EE NN TT AA GG EE NN CC YY

MMEE GG HH AA LL AA YY AA

2012-2017

MEGHALAYA STATE AQUACULTURE

MISSION

Pangchakanioni chu∙ongaona

Page 2: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Dr. Mukul Sangma

Chief Minister

Meghalaya

Office : 0364-2224282

PABX : 2200

Fax : 0364-2227913

(R) 2522752

KUSINI KOBOR

“Integrated Basin Development aro Livelihood Promotion Programme” (IBDLPP), State Government niksenggipa silroroatani kam ong∙e, gital aro dingtangman∙chagipa janggi tangani cholrangko nambatatna oprake on∙enga jerangkon simsakbee tariaha, uarangoni mingsade – State Aquaculture Mission ong∙a; jean dingtangman∙ cha niksenggipa nambatatna krengani ong∙a. Meghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani ong∙e a∙bachenggnok. Missionni bil gnanggipa inchroani – “Pangchakanioni Chu∙onganiona”, ingipara maiba dakpile ga∙suata je, Mission maiko am∙enga, uan chu∙sokangenga gita nikpila. Ian aiao inmanpil∙ani ong∙a je, a∙dok jeon chu∙onga gita mikka-chima aro a∙a- chirang donga, indiba bilsiantoian na∙tokkode 15,000 M.T. nangdaprongenga. Jedakgipa kamko iandake bang∙gipa nangdapaniko gapatna gita man∙genma ine krengan baksa ian dingtangmancha miksonganiko chu·sokatna kam ka·aniba (Mission) ong∙na nanggen. Kam ka∙enggiparangni bewalrang aro joton ka∙anirang nameman∙chan dingtanggipa ong∙na nanggen. Da∙ororo dakrongba∙enga gita Sorkarini chamanirangde chu∙ongjawa ong∙ani gimin,dingtangman∙chagipa chanchianiko ra∙gate Meghalaya Sorkari, Meghalaya State Aquaculture Missionko 12th Five Year Plan baksa dakchapate an∙tangnasan chu∙onge man∙aigija, indiba gipinrangna sualatna ampile aro a∙song gipinrangonaba sokangatpile na∙tokrangko man∙na gita kamko ka∙aha. Indake anga bebera∙ enga je, Missionara cha∙na namgipa na∙tokrangkosan chu∙onga gita bang∙ataijawa indiba, a∙dokni songadamrango chakri gri dongenggipa chadamberangkoba kamrangko man∙ate dakchakpagen. Nangchapgipa kamrang jedake namgipa na∙bisarangko man∙anio, na∙tokni cha∙anirangko sualanio, saanirangna simsak ba sananio aro nokrangona kamrangko ka∙e onanio, songadamni manderangko ka∙atna man∙gen aro na∙jilaniko baikamatna man∙gen. Angni nikanigitade, Meghalayani songadamni bakrangko ia Missionara namemanchan dingtangatna cholrang donga. Da∙o an∙ching Missionko a∙bachengna am∙engaha, kam ka∙anirango aro dakna nanganirango dingtang dingtang neng∙nikanirangko chagronggen aro kam ka∙gipa officerrang chakchikna nanggen aro neng∙beoba ka∙donge re∙mikkangna nanggen. Ia Mission seania man·gope kan∙dikgipa seanisan ong∙aioba, anga niksoenga je, re∙mikkangon na∙jilani bako gital cholrang nakatbagen. Nangchapgipa kamrangko ka∙na gita Missionara bil donga aro taridapna, ra∙ jujana gita cholba donga. Kamranga Mission ong∙ani gimin, ta∙rake matchotna nanggipa ong∙a. Fishery

Page 3: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Department uamangna on∙ gipa ra∙biani kamko ka∙na gisik nangtokgen, ine anga ka∙donga. Fishery Departmentna Sorkarini dakchakaniko on∙aniko, pangrakatgen. Anga uamangko aro Meghalayani manderangko nambegipa chegipa ong∙china ska! 21.02.2012

Page 4: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

CHIEF SECRETARY, Shri W. M. S. PARIAT IASni

KUSI ONG∙CHAKANI KATTARANG

An∙chingni cha∙enggipa na∙plengna mang∙mangba anchingara a∙dok gipino

pangchakna gita nangenga, ian namen ka∙beani katta ong∙a. An∙chingni

mandejelanirang komibeoba aro chu∙onga gita a∙a-chirang aro changgipa

sapgipa manderang dongoba uarang chu∙ongatkujaenga. Da∙ororo iani

ong·enga obostara mingsa kam ka∙anio a∙selde, tik dake bilsiantio Fishery

Sectorna tangka ko chame jakkalna man∙gijani ong∙a ine ku∙rachakna nanggen;

jean chu·sokgija kam ka∙aniona sokataha aro kamrangko name dakna

man∙srangjaha.

Ua sal-somoirang da∙o badeangaha. Da∙ode chinga niksamsoe bil gnangan baksa ka∙nasiengaha

aro Meghalayako a∙doktangni na∙tokko chu∙onge ong·katatnasienga aro a∙dok gipino pangchakaniko

komiatna chanchiengaha. Beben, chu∙sokatana batede agannade nengrabea; maina nangdapenggipara

am∙e niani gitade 15000MT nan batpila aro an∙chingni chanchisamsoaniko chu∙sokatna gita adita

bilsirangko nangnaba donga.Ian simsakbe∙e chanchisamsoe chamanirangko aro tik dake kam

ka∙atanirangko nanga aro gisiko nangbee aro an∙tangtangko on∙kangsime kam ka∙gipa Fishery

Departmentni officerrangko nanggen. Anga namen kusi ong∙a je departmento on∙kange ka∙gipa dolni

chadambe officerrang donga, jemangan missionni miksonganiko chu∙sokatna ra∙bianiko ra∙chake

departmentni dakna amaniko mesokgen.

Anga ma∙sia je, Meghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko namedake simsakbe∙esa, jinma

baksa chanchigrike aro ja∙mano departmentni manderang nipiltaiesa tariaha. Anga an∙tangba

indakgipa chanchirimanirango bakko ra∙pagipa ong∙aha.Fishery departmentara ku∙patianirangko

on∙pachina pilaknan cholrangko on∙aha. Indake dakomangba, a∙damo chanchipil∙e dakna

nanggiparangba dongkuaigen aro ka∙roroe namdapatanirang donggen. Ia seanikoa, jeo nangnika

uarango jakkalna gita ja∙mano ra∙gatna man∙gen. Chu∙sokgipa ki∙tapko name ong∙katatna man∙ahani

gimin, officerrangko jerangan tusipil∙gija kamrangko ka∙e bonkamgipa seanirangko chapa ka∙atna

man∙ahana, namen mitelbea. Anga uamang pilakkon kam ka∙anirango ian namen rakbegipa kam ong∙a

ine ma∙siomangba, chu∙sokgipa ong∙china ska.

Meghalaya a∙dokni manderangni na∙tokko chu∙onge man∙na jumang niksoaniko, Fishery

Department officerrangchi chu∙sokgipa ong∙atchina angni ska.

Page 5: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Meghalaya State Aquaculture Mission

Katta-mong

Page. No.

Namgipa Aganatanirang

Agangopchengani

Bak I Aganchengani aro Miksongani 1

Bak II Missionni Sokatanirang 12

Bak III Mini Mission-I 19

Biap aro Pokkri Cho∙e Bariatani

1. Paltangni Pokkrirangko Cho∙e Bariatani 20

2. Jinmani Pokkrirangchi Bariatani 24

3. Chibol, Chibitekaro bheelrangko nambate taridapni 27

4. Chikatong aro chibolrang ba indake chongipa chirango

na∙bisarangko jilani

28

5. Pokkri Cho∙e Na∙jilna srona on∙ani aro Dakchakani 29

6. Mini Mission I ko dakani Namgni 31

7. Kan∙dike Mesoke Bon∙atani 32

Bak IV Mini Misson II 36

Na∙jilanio Nangchapgipa Bakrangko Tariani

1. Na∙bisarangko Government Pe∙chakatanirango man∙ani 37

2. Na∙bisarangko Paltangni Pe∙chakatanirango man∙ani 43

3. Na∙bisarangko FRP Pe∙atramo man∙ani 45

4. Isreaelni Budhi gita na∙tokko Pe∙atani 47

5. Na∙cha∙aniko Paltangni Kolrango tariani 47

6. Na∙tokrangni Sabisirangko Simsakani aro Laboratoryko Kuliani 51

7. Na∙jilna A∙bachengaoni Rim∙aona nanggipa Bakrang 53

8. Multi-Purpose Cooperative aro Fisheryko tariani aro bilakatani 62

Page 6: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Bak V Mini Mission III 72

Songpangni Na∙tokrangko Ripingna Chigitok Kangani

1. Gimaangenggipa Na∙tokrangko Ui∙na Sandianiko Dakani 73

2. Na∙tokrangko Ripingna, Manderangko Ui∙atna Kam Ka∙ani 73

3. Songrango Tom∙e Skie On∙ani 76

4. Chigitok Kangani 76

Bak VI Mini Mission IV 80

Skie On∙ani aro Ma∙si-ma∙talataniko Namdapatani

1. Gisiko Nange Dakgipa Dolrangni Changa-sapaniko Mangrakatani 80

a. Officerrangna Nie-Nike Skie Ra∙ani 81

b. Na∙jilgiparangni Nie-nike Skie Ra∙ani 82

c. Program Manager aro MSPna Nie-Nike Skie Ra∙ani 82

d. Fish-Cooperatorni Manderangna Nambate Skie On∙ani 84

e. Na∙jilanio Bakko Ra∙giparangko Namdapatani 85

Bak VII Mini Mission V 89

Jinmana Aganprakaniko aro Seaniko Dakani

1. Jinmako Ma∙siatna Tom∙dile Agan-Skianiko Dakani 89

2. Jinmana Mikrak-Ui∙ataniko Dakani 91

3. Noksik-Nokbakona Koborko Sokatani 94

4. Missionni Kamrangko Seani 96

Bak VIII Mini Mission VI 101

Skie On∙ani aro Ma∙si-ma∙talataniko Namdapatani

1. Aquarium - Ronggnang Na∙tokrangko Jilani 101

2. Trout Na∙tokko Jilani 103

3. Na∙tik Dal∙gipako Jilna A∙bachengatani 106

4. Gitalgipa Cha∙togipa Rokomni Na∙tokrangko Jilani 108

5. Aqua-Tourism/Park aro Pisusaani 116

Page 7: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Bak IX Aquaculture Missiono Kam Ka∙dimaniko Dakani 119

Bak X MIS aro Ui∙atanirangko Dakani 127

Bak XI Nirok-Sandiani aro Gamsikani 135

Bak XII MSAM na Korosko Hisapani 141

Bak XIII Kam Ka∙ani Bewal aro Kamko Ui∙ani 152

Bak XIV Aquaculture Missiono Civil Societyko Kam Ka∙atani 157

Bak XV Missionni Kamna Tangka Man∙ani 160

Janapchotani aro Ra∙chakani 162

Page 8: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Agangopchengani

Meghalaya o, bang∙begipa rokomanti na∙jilani cholrang bang∙beani gimin na∙tok

jilaniko bariatna gita namen namgipa ong∙achim; indiba ia ong∙telaigipa cholko ra∙na gita

ja∙manchakkuenga. Meghalayao songdonggiparang pilakan na∙tok cha∙rakgiparang ong∙oba, an∙chingo

na∙tok palanirang chu∙onggijanio gipin a∙song Andhra Pradeshonikosa ra∙baskana nangenga. Uni

gimin Meghalaya Government Fisheries ko mongsonggipa bak ine ra∙e, Meghalaya State Agriculture

Mission(MSAM) ko Twelfth Five Year Plan (2012-13 oni 2016-17) baksa nangrimate a∙bachengna

mangsongaha. MSAMni mongsonggipa miksonganirangko ka∙mao mesokatenga:

a) Da∙o dongenggipa chidikrangko namdapatani aro uarangko dal∙bate tarie na∙tok man∙aniko

chibol chibidekrangko namdapate, taridapani,

b) Meghalayao donggipa gimanasienggipa rokomanti na∙tokrangkoba ripinngna aro namgipa

na∙tokni rokomrangko jilchakramrangko palna gita nambate tariani,

c) Gisiko nange dakgipa dolrangna ma∙siataniko, changa sapaniko baridapatna dakani aro gipin

biaprangchi rimdile ui∙aniko baridapataniko on∙ani aro na∙tok jilanio bakko ra∙giparangna

pangkamgipa changa-sapaniko on∙ani.

d) Fisheryni bako kamrangko nakatroroatani

Aquaculture Mission-ko nambate aro olgroke dakna man∙a gita bak 6(dok) dake

sualaha jekon mini mission ine done ka·mao mesokatenga:

Mini Mission-I

“Area and Productivity Expansion’, Iano an·tangtangna pokkrirangko cho∙na, jinmani

pokkri cho·ani, chibol, chibidek, bheel aro chiringrangko tarianichi aro na’tok ripinganiko rakkianichi

namdapataniko ra∙bana man·gen.

Mini Mission-II

“Na∙tok jilani bidingo mongsonggipa kamrangko namdapatani”, jedake na∙tok bitchiko

man∙ani, na∙tok ni cha∙aniko tariani, na∙tokrangni sabisina simsaksoani, na∙tok jilna skang aro jilani

ja∙mani kamrang, aro fisheryo co-operative societyrangko ong∙ate mangrakatani. Na∙tok bi∙sako

Page 9: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

man∙aniko sorkarini, an∙tangtang (private) tarigipab hatchery aro FRP technology-rangko jakkalanichi

man∙gen.

Mini Mission-III

“Joltango man∙gipa na∙tokrangko ripingna gita Chigitok ba na∙tokrangko rakkie

donram biapko tariani”: Ia Mission-ni ningo gimaangenggipa rokomni na∙tokrangko ma∙sina gita

sandianiko dakani, workshop aro tv, radio ba songbadrango aganprakataniko ong∙atgen. Ia mission,

Tourism department baksa nangrime mahaseer arogipin an∙chingo man∙gipa rokomrangko ripingna

mangsonganirangko chu∙sokatna kamrangko ka·gen.

MiniMission-IV

“Na∙jilgiparangna, Officerrangna, Programme Managerrang aro dingtang dingtang

kamrangko on∙giparangna, kamko ka∙na ku∙cholsan bakrimgipa dolrang ni ma∙siani aro changa

sapaniko baridapatna (capacity building), bang·a manderangko tom·bimonge ski-parakataniko aro

kam gri dongenggipa chadamberangna changa sapaniko skie on·anirangko iano on·anggen.

Mini Mission V

“Jinmana parakatani, lekkao seanirang aro songrangona re·roroe ia Mission-ni minggni

mongsonggipa kamrang jekai manderangna mission ni gimin ma·siataniko dakna aro na·tok jilanio

chu·soke dakgipa manderangni gimin lekkao see tariani gimin manderangna ui·atani ong·gen.

MiniMission-VI

Fisheryo kamrangko nakatroroatani, nitogipa rokomni na·tokrangko donani, a·brini chi

ka·sinao donggipa rokomsa Trout na·tokko jilani, chi joksolna man·gipa chio na·tik jilani, Aqua

Tourism/Park ba kal·e rochakram biap, milsi pie kalsuaanirangan ia mini missionni bakrang ong·gen.

Aquacultureni Mission, MGNREGS, RKVY, NRLM ,Water Resources, Soil and Water

Conservation,Tourism Departmentrang baksa nangrime kam ka·gen. Ia Mission o, Management

Information Systemko nambatatna mangsonga, jeon missionni kamna ma.sina nanganirangko

chimongna, rakkie donna aro uarangko mikkangchina kam ka·anina, kamrangko sandie nirokanina aro

nipile namdapatna nangani somoerango altuae man·na gita tarigen. Projectko tarianio

mongsongbatgipara ‘monitoring aro evaluation’ ba kam ka·mitingo nirokani aro ka·aniko nipiltaie

nianiko dakanin ong·a maina iako dakanichi kam ka’mitingo namdapatna nanggni donggenchimode

Page 10: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

namdapatna cholko man·gen. Missionni dakna mangsonganiara civil society ba songsalni namgnina

kam ka·gipa dolrangko dakatpa·e state ni manderangni namgnina kam ka·ani ong’a.

Iako dakanichi bang·a game cha·enggiparangna aro kam gri donggiparangna namgipa chol

ong·a ine masiatna aro iarangni gimin RKVY, NFDB, NEC, NCDC aro SPA-rango on·gilarangko aro

talatanirangkoba man·aha.

Mission chu·sokgipa ong`chongmotgen aro ja·manchi a·songo palanirango a·gitchapile gipin

a·songrangonaba watatna man’gipa aro janggi tangani bewalo tang·doatna dakchakgipa scheme ge·sa

ong·gen.

Aquaculture Mission-ara Govt. of Meghalayani program Integrated Basin Development &

Livelihood ni mongsonggipa bak ong’a aro hisapani gitade gong 1200 crore ko 12th Plan Period o

koros ong’en.

Page 11: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

1

Bak-I

Aganchengani Aro Miksongani.

1.1 Talatchengani

1. Da∙ode India a∙songba na∙tok man∙anirangni gisepo a∙gilsako gnigipa ong∙engaha. Fisheryni bako

a∙songni janggi tangani bewalko tang∙doatanio mongsonggipa biapko ra∙engaha. Iako dakanichi

bang∙bea tangka paisarangko man∙naha aro kamrangko on∙naba man∙aha; maina ian bang∙bea

gipin badingani kamrangko ong∙katroroatna man∙a aro ian namen dam nom∙gipa cha∙togipa

cha∙ani ong∙a. Unbaksana, gipin a∙songrang baksa bading chiwale cha∙na cholko man∙bataha.

Mongsongbate, a∙songo 14.49 million kangal manderangni janggi tangani bewalo na·tok jilaniko

dake cha∙na cholko on∙aha. Fisheryni Agriculturena GDPo on∙gilaniba bariengaha, ine nikna

man∙aha.

2. Meghalayao bang∙a dingtang dingtang na∙tok jilaniko dakani cholrang gnang maina, chiring

chibimarangoniko aro kachanggimin chidikrangoniko, unbaksa mikka waa 1200 mm ong∙ani

gimin, na∙jilani kamrangna namdapatna namen bang∙bea cholrangko on∙a. Ia ong∙telaigipa

cholrangko jakkalna changjani a∙selosa an∙ching ja∙manchakenga. Meghalayani a∙dok,

ga∙nanggijagipa a∙bri a∙kong biap ong∙ani gimin bang∙e na∙tok jile badinge cha∙aniko namdapatna

adita nengnikani donga. Indiomangba, mikkachiko kachange chongipa digirangko bikotanichiba

na∙tok jilaniko dakna man∙a ine nika.

3. Meghalayani manderang namen na∙tok cha∙na namnikbegipa ong∙a; indiba manderangni nangnika

gita a∙songo chu∙onge na∙tokko man∙kujaenga. Na∙tokko nangnikanirangna Andhra Pradesh-oniko

bang∙e ra∙bagenchimoba manderangna chu·ongnikani ong∙kujaenga. Minggipinara, manderangni

chiring chibimarangoniko, chi banna re·gipa chiblokrangoniko, tank-rangoniko, chongipa

digirangoniko na·tok rim·anian songadamo janggi tanganio dake cha∙ani ong∙a aro pangchakgipa

cha∙ani ong∙a. Na∙tok jilaniko dakna chi donggipa biapko taridapanian songni manderangni

janggi tangani gadangrangko tang∙doatna namen dakchakchongmotgen.

4. Meghalaya sorkari na∙tok jile cha∙aniko mongsonggipa bak dake ra∙e manderangko na∙tok jile

cha∙aniko namdapatna aro dakchakna gita mangsongaha. Meghalaya State Aquaculture Mission

Page 12: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

2

(MSAM)-ko Twelfth Five Year Plan period-baksa nangrime (2012-13 oni 2016-17 ona)

a∙bachengatna mangsongaha.

1.2 Meghalayao na∙tok man∙anirang

1. An∙chingni stateo na∙tok jilaniko namdapatna namen chol bang∙a. NRSA datani mesokani gita

na∙tok jilaniko dakna namen bang·begipa biap ong∙a. Indiba stateo baditana kingking na∙tok

man∙anirang donggen hisapanirang dongja. A∙songo bang∙a chibimarang gnang indiba na∙tok

baditana bang∙a bang∙ja uko ma∙sina namen neng∙bea. Iako dakna gitade chonchongipa

pokkrirangko sulsul songrangoniko sandichimonge dakgenchimosa chu∙gimik ong∙jaoba

aditakode tale ma∙sina man∙genchim. Ia Mission-ara na∙tokko man∙anina aro a∙songtango

chu∙onganina miksonge re∙mikkangna daksamsogimin ong∙a.

2. Iani kamao noksa mesokatenga gita, a∙songni na∙tok man∙anirang 2010-12 ona, 4500 MT mang

ong∙a. Indiba na∙tok man∙anirang 1990 bilsirangonin niatgenchimode namen komichong∙motenga

ine nika.

3. Na∙tok chonchongiparangko man∙anirangoba batanggimin bilsi gittamrangonan mamung

namdaproroaniko nikjaenga. Bilsi 2006-07 ona chonchongipa na∙tokrangni a∙songo

jelroroanirangara lakh 10.0 mang ong∙a aro bilsi 2010-11 ona lakh 29.6 mang tang∙doangaha.

Rashtriya Krishi Vikas Yojna (RKVY) scheme-o tangka paisa on∙anirangchiba chonchongipa

na∙tokrangko jemangan jilenga, uarangko namdapatna gita dakchakaniko on∙paaha. Iani namgniko

na∙tok barianio aro uko bariatna man∙anio nikna man∙gen.

Page 13: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

3

4. Stateo ge· 14 na∙bisarangko jilchakgipa farm-rang gnang. Bilsi 2007-08 ona na∙bi∙sarangko

jilchakramrango bariatani dongjaha. RKVY-ni schemeni giminsa na∙bi∙sarangko jilgipani

tang·doaniko nikna man∙aha. Na∙tok jilna gita komibeoba 399.6 hectares chibol aro chibitekrang

donga aro na∙brine jilna gita namgipa 404.6 hectare donga. Hisap ka∙aniranga komia gita nika,

indiba chong∙motgipa hisapko ka∙na nanggen ine nikenga.

5. A∙songo namen mande jelanirang bilsi 2001-11 dipet batroroenga(2.5 % per annum) Mande

jelanirang bang·batgenchimoba na∙tok man∙anirangde namen komiskaenga ine nikna man∙a.

Na∙tok man∙anirang tang·dogijanio iako dake cha∙giparangni G.S.D.P na on∙gilanirangba

komibeaha. A∙songo man∙na amgipa Agriculture G.S.D.P na na∙tokni on∙gilani 1.15% san ong·aia

aro a∙songoniko toatode 2010-11 o 5.20% ong∙a. A∙song on∙gilanide namen komibea, 0.21% san

ong∙aia. Niatgenchimode, gipin a∙songrangode an∙ching a∙songna chang 4(bri) bata. Hajalni hajal

digi cho·na scheme-rang donggenchimoba, uko dakna tale u∙i- ma∙sigijanio bang∙en

jamanchakanirangko man∙aha. Haida, ian uno kam ka∙gipa department-rangni namedake na·tokni

data rangko chimongjani a∙sel ong∙naba gnang. Antangari kite jakkalgipa digirangba ning·tugipa

songadamrango gnang, jeonikon name simsake badita na·tokrangko ong·katataha, uarangni gimin

see chimongna man∙jani gimin a·doko badita na·tok bang·ahachim namedake uina man·ja.

6. National Sample Survey-ni sandiani gitade man∙anirangna bate cha∙anian bang·batenga ine

nikaha. National Sample survey ka∙anio chang 61-gipao 2004-05 ona na∙tok cha∙anirang

Meghalaya-o gimik gimang 6.425 kg aro gipin a∙songrango 7.096 kg ong∙a. ia apsan

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

Production of fry and fingerlings ('000 tons)

Page 14: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

4

gadangrangkon bilsi 2011-na donatode a∙song gimikni cha∙gnina chamsoa 19,000 MT ong∙gen.

Indide manderangni nangnikani aro palani nangdapgipara 14,500 MT ong∙skana nanggnok.

1.3 Aquaculture Mission-ni miksonganirang

1. Na∙tok jilanio nangdapatanirangko nike sorkarini skanggipa fisheryo jaku de∙e kam ka∙anian

ong∙enga jedakode na∙tok palanirangko bang·batatna a∙songni janggi tangani bewalko

tang·dobatatna, silroro namroroaniko aro ka∙donga gnang janggi tanganiko kangal manderangna

on∙a. Iarang gimikko ma∙sie Meghalaya-ni sorkari gitalgipa scheme-ko bikotaha, jekon 2005

bilsio ‘Thousand Pond Scheme’, ba TPS ine mingachim. Fisheries-ni ning·o 500 hectares mangni

gita pokkrirangko ra∙bae sak 2,336 na∙tok rim∙e cha∙giparangna batanggimin bilsi 6(dok)nade

namgniko dake on∙na gita man∙aha. Crore 17 gongrangchi na∙tok rim∙e cha∙giparang nama

dakchakaniko man∙aha. Ia scheme-ko name chu·sokjok ine aganna man·kuja maina TPS-ni jako

ra∙e kam ka∙ani gitade iarangra hajira sike kam ka∙na nanggipa aro namen somoi bakroe nanggipa

ong∙a. Ia Mission gita scheme-ko ta·rakbate aro nambate dakna kamko ka∙enga.TPSni mitam

bakrangkode namedake taldapatna nangkuenga, jedakode uan nambegipa scheme ong∙gen.

Scheme gimikkon Missionni ning∙ona ra∙gate ka∙ode nambatgenchim aro ta∙rakbatgenchim; maina

fisheryona chong∙motgipa na∙jilani budhi aro ui∙ani dongmanaha.

2. Meghalaya Sorkari “Meghalaya State Aquaculture Mission” ba ‘MSAM’ minga, iako

a∙bachengate kosako janapgimin kamrangko tang·dobate ka·na chanchie ra∙aha. Ian minggni dake

na∙tok man∙aniko bariatani cholrangko ong·katatani- dongsogimin pokkri aro gipin chirangoniko

man∙ani aro gital digirangko tarianichi na·tokrangko man∙ani. Chonchongipa biaprango chongipa

pokkrirangko cho∙na nanggen. Da∙o dongenggipa digirang 2500 hectare-rangni gita ong∙a uko

changgni dal·dapatna nanggen.

3. MSAM-ni mangsonganirangko ka·mao mesokatenga:

a. Na∙tokrangko bang·batate ong·katatna gita dongenggipa pokkrirangko namdapatna aro

pokkrirangko aro chidikrangko tarina.

b. Chibol, chibidek dakgipa, bheelrangko aro uandakgioa gipin biaprangko taridape gitalgipa

na∙tok jilani bewalo jilani.

Page 15: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

5

c. Jinma manderangna ui∙ataniko on∙na, changa-sapaniko bariatna skie on∙ani, a∙songni gipin

bakrangchi rimdile skie on∙ani, gisik nange dakgiparangni ma∙sianiko nambatatna skie on∙ani

d. Meghalayao donggipa gimaangenggipa ma∙malrang (Mahseer aro Chocolate Mahseer)ko

ripingani aro bang∙en palna man∙gipa rokomni na∙tokko jilchakram farmko kulie

namdapatani.

e. Nie rona nitogipa na∙tokrangko jilaniko mesoke da∙o dongenggipa rokomna bate

bang∙batatroroe gitalgipa ong∙katroroenggipa na∙tok jilani cholrang, jekai chi jokruragipa chio

na∙tikrangko jilani

f. Chongipa chiringrangko taridape chi chimonganiko baridapatani aro ge·agamani cholrangko

bariatani.

g. Gisiko nange dakgipa manderangna technicallly dakchakaniko name simsake on∙ani.

4. Missionni gimin bang∙en ma∙siataniko on∙e Mini Mission-rangko aro mangsonganirangko aro

chonbate bak daktaia jedakode, iako nambate ninagita man∙gen. Mini Mission 1-ara “Pokkrini

a∙barangko aro bang∙a na∙tokrangko man·dapna”, jekon, chonchongipa chol ming brichi man·na

amgen. Mingsa Chol - I “An∙tangna kitgipa digirangchi”: Ian na∙tokko bariatanisan ong∙aija

indiba nangchongmotgipa bak ong∙a, jedake cha∙asianiko komiatani, kam ka·e ch·aani chol aro

be·enna namgipa cha·aniko on·e an∙seng bilakanikoba on∙ani ong∙a. Jemangan ia na∙tok jilaniko

dakna ku∙si ong∙enga aro uamang a∙a 0.1 hectare ba 1000 square meters gnang, uamangna tangka

paisarangchiba dakchakaniko on∙nan baksa loan-rangko on∙e digi tarianirangko a∙bachengna

on∙gen aro na∙tokna nanggiparangkoba skanggipa bilsiode on∙gen.

5. Gnigipa Chol - “Jinmani kitgipa pokkri ba digirang”: Meghalaya a∙songni manderangde namen

saksa sakgipino pangchakgrike janggi tanggipa ong∙a. Meghalaya a∙songo bang∙a jinmachi

chalaigipa digirangba gnang. Iarangchiba bang∙a na∙tokrangko man∙na amgen. An∙tang kitgipa aro

jinma chalaigipa digirangna dingtang dakchakaniko on∙gen, jerangan 2 Ha ong∙gen uamangna

Page 16: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

6

dingtanggipa skie on∙naniranko on·gen. Stateo jinmani pokkrirang namen bang∙a aro namnambea,

jerangonikon na∙tokrangko bang∙e man∙a. Meghalayani manderang jinma kam ka∙aniko aro co-

operativerangko dakna namen namnikgiparang ong∙a

Jinmachi chalaigipa digirang 0.5 hectaresan ong∙aiode, nanganirangkoba komiesa on∙na gita

man∙aigen. Iandakgipa manderangnade tangka paisarangchi dakchakaniba komibatgen maina,

iamanga an·tangtang gipinrangna kamko tangkana on∙skana nanggnok. Indiba da∙o gita

an·tangtang kite jilgipa digirangara kangal manderangsa, uni gimin uamang sorkarini dakchakako

bang·bata somoirangnan man∙gen.

6. Gitamgipa Chol - Iara galchipgimin chiblokrang aro diporangko namdapatani ong∙a. Ian namen

nangchongmotgipa ong∙a, maina bakrarango iandakgipa indin gale donaigipa chiblokrangko

taridape gipin nanganirangnaba jakalna gita man∙gen. Ia chibolrangko namdapatanina tangka

paisarangko bang∙e jakkalna nangjawa aro na∙tokna on∙anikoba komiesa nangaigen indiba

man·pilani bang·gen. Ian dakchakaniko on·anio krabatgipa ong·a maina iandakgipa chibolrang

indin dongaigenchim aro gipin nanganinba jakkalnaba cholija. Indiba badiaba biaprango

digirangni chirang skonge donggija ran∙aia; maina uano nanggijagipa sambolrang chaa, a∙a

be∙dape dapa aro a∙kolrang dongani gimin chirang skongja.

7. Brigipa Chol - “Chitomrango ba dal·dalgipa pokkrirango na∙jilani”. Ian nambegipa ong∙a aro

bang∙e koros ong∙gipa ong∙ja, indiba iako dakna ku·mong nangrimaniko nanga. Skangggipa bak-

tongna agre, gipinrangni nangrime kam ka∙aniko iano namen nangchongmota. Nangrimani gri

mamungba chu∙sokna amja.

8. Meghalaya a∙doko bang∙a na∙tok rim·e cha∙giparang bang·beoba janggi tangani gadangrang

basakoba tang·ona tang·doa dakaia. Na∙tok jilanio bang·akon namdapatna jamanchakanio

namnamgipa bitchini na∙tokrangko man∙na gita amjaenga aro jile cha∙giparang a∙dok gipinchikosa

ra∙bana nangronga; unon na∙tokni bang·e sianikoba nikna man∙a. Je pe∙atgipa na∙bisarangba nama

cha∙aniko man∙jani gimin, dal∙chiketaia, indaken 0.3 ba 0.4 kg ong∙gipa na∙tokrangkosa man∙a gita

amaia; indiba a∙songgipinrangode kg 1 oni kg 2 ong∙gipa na·tokrangkosa man∙skaa.

Page 17: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

7

9. Mini Mission-II-ara: “Dongkugijagipa Cholrangko Dakchapani”: Iano ge∙ 7 bakrang donga.

“Na∙tok bitchi chi·ate bisarangko sualani” ara minggniko manchapa- Bitchirangko ong∙katatna

aro bitchi pe·ate na.·tok bi·sarangko na·jilgiparangni nangani kri on·na man·ani. Natok bitchi

chi·chakgipa aro na·tok bi·sa pe·chakram biap rangko sorkari aro manderang an·tangtangba

tarigen. “Na∙tok cha∙aniko tariani” – Iano na∙tokni cha∙aniko tariani kolko donani aro namgipa

na∙tokni cha∙aniko gipin a∙dokoniko ra∙bae palani ong∙a. “Na∙tokni sabisirangni gimin

simsakani” – Iano na∙tokni sabisirangko sandie niani, aro maina na∙bisaranga bang∙e sironga,

uarangni gimin sandie champenganirangko ra∙ani aro namatani bak ong∙a. Sabisirangna

simsaksoanio, a∙mitim aro chiko namedake nirokani ( soil and water testing )koba man·chapa

maina na∙tokrangni dal·roroaniba chi, amitim aro ding·asin·anio pangchaka.“Na∙tok rim·e

palani” – Na∙tok rim·e palgipa manderangni bajaro palna nangani aro uko ui∙ani gamchataniko

uiatna, aro palchakram nokrangni gimin iano simsakaniko dakgen. Na∙tokko nama bewalo aro

gamchate rakkiani kamrangkoba iano ra∙gatjolgen. Fishery Co-operativerangkoba ia kamna

bilakatgen.

10. Ia Mini Mission namen nangchongmotgipa ong∙a, maina ian natok jelroroanio komianiko

namatna dakchaka. Jensalo na∙tok bitchirangko sepangjolo man∙ja, aro natokna cha·ani on·gipaba

namja unon na·tokrang bang·e sia. Na·tok bang·e siode man∙aniba komianga aro cha·ani

o·naniba komianga. Cha·ani komiode na∙tokrangni dal·roroani komibegen aro jrimjawa, 0.4 kg-

nan na∙tok mangprak batjawa.

11. Songpangni na∙tokrangko aro dingtang dingtang rokomni na∙tokrangko ripingani aro rakkina

a∙bachenganiko Mini Mission-III-o pangchake dakgen. Da∙o dongenggipa chigitokrango na·tok

donga dongja uarangko sandina aro namdapataniko ra∙bana aro gitalgipa chigitokrangko tarina, ia

bak III Mission-ni miksongani ong∙a.

12. MSAM-ni mongsongbatgipa chu·sokaniara game cha∙giparangna aro Officeo kam ka·giparangna,

dingtang dingtang kam ka∙e on∙giparang aro nangrime dakpagiparangni na∙tok jilanio ma∙si

ma∙talani aro changa sapanichisa ong∙gen. Jinmana aganprake uamangko na·tok jile cha·china

rimbana aro bang·a kamrangko nangrime ui∙ate on·na amanian ong·a. Iako Mission-IV-o kam

kana tariaha.

Page 18: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

8

13. Mission-ko chusokatna minggni namen nangchongmotani ong∙a- bang∙a manderangna uie ma·sie

ra·na mikrakataniko on·na aro na∙jilanio chu∙sokgipa kamrangko see rakkiani aro tariani. Ia

miksonganirangko manderangna uiatna gita dondikgijan kamko ka∙na gita nanggen, jedake

TV/radio rango aganparakatachi, poster-rango seachi, chonchogipa leka pal·taprango

seanirangchi, pakmarango seanichi aro dakmesokanirangchi manderangna ma·siataniko on∙na

man∙gen. Iako Mini Mission V-o kam ka·na janapaaniko “ Mass Media Campaigns,

Documentation and Outreach ine donaha.

14. Bang∙a Mission-ni miksonganiko bilsi 5-na kingking name tarie dal∙a miksonganio donahani

gimin, uko namdapatana gita Mission-ni ningo dingtang dingtang kamrangko name nipiltaie kam

ka·aniko bilsi bonga ong·na skang bijangchiomangba dakna nanggen. Kamrangko dingtangatna je

somoioba man∙aigen. Kamrangni chu∙soka chu·sokgijaniko sandie seanirangko bilsiprakon dake,

maiba dingtangatanirang dongode uarangko napchapate, Missionni Ki·tapo maikai kam ka·na

nangachim uarangko janape segen.

15. A∙songo na∙tok jile cha∙giparang skang chasongni dakrongbewal bewal gitasan ongaia aro gital

bewalo dake chaani cholrang gitade ong·pakuja indiba jensalo namnamgipa na∙tokrangko

nangana batpile man∙aha, unon gipin ona watatna cholrang sokbaosa gital dake nianirang aro

cholrangde sokbagen. Mini Mission-VI-o Fisheryo gital man∙chapgipa cholrangni gimin janapa,

jedakode gitalgipa cholrang nakatgen. Dingtang dingtang nakatgipa cholrang, jekai nitogipa

na∙tok aro uarangko rakkie manderangna mesokani, trout na∙tokko jilani aro na∙tikrangko jilani,

iarangko dakna gita man∙gen. Ua Cholrangko ra∙giparangna dakchakanian iano mongsonggipa

miksongani ong∙a. Aqua-Tourism aro Aqua-Parkrangko aro a·dokni dingtang dingtang

biaprangoni na·tokrangko ra·bae tom·dake palna miksonganirangba ong∙a. Ia kamranga

na∙jilgiparangna gital cholrangko dakna gita didianiko on·e ding∙chaobatatgen.

1.4. Nanganiko mesokani

1. Maikoba dal∙e dakna gita chanchie tangkarangko jakkalna chamahaon, badita nanganiara donga

uko nichenge aro agitchagipako gipinchi watatna cholrangkoba ra∙gatna nanga. Mande sakprakni

mingsa cha·aniko nanganiara, cha·ani bostuni dam, cha∙chapgipa bosturangni dam aro uamangni

man∙ani kri ong∙a. Chu·gimik nanganikoa, sakprakni nangani aro mande jelanio hisapa.

Damrangko ru∙uta somoinan apsan dake tarienba, mande jelanio aro uamangni bilsio man∙anio

Page 19: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

9

pangchake hisap ka∙na nanggen. Nanganikoa minggni dake mesoka. Skanggipara nanganini

bariani. Ia barianiko bilsi gimikna donatenba, bilsi gipinona hisapna man∙a aro uandaken

changgipinonaba hisaproroangna man∙a. Nanganirangko mesokaniko Table 1.1 o mesokenga.

Masang 1.1: Nanganiko chanchipe mesokani

12-gipa bilsi 5

na Chamsoani

13-gipa bilsi 5

na Chamsoani

Sakprakni korosni bariani 6.00 6.00

Man∙nanimung nanganini 1.15 1.15

Mande Jelani bariani 2.20 2.10

Nanganini bariani 9.10 9.00

2. Batanggimin bilsirango badita cha·e bon·ataha, re∙baenggipa bilsiona nangchongmotgipa hisapani

ong∙a. Sakprakni bilsiprako nanganiko hisapanikoa, cha∙giparangni korosko rakigipa NSS onikosa

man∙aigen Batanggimin bilsirango bon·anggiminrangko NSS-ni sandirikitanikosa masirikna

manaijok. Sandiani gita, 61gipa NSS-o 2004-05 jaanti na∙tokrangko sakprako cha∙ani 528 gm

ong∙a. Bilsigimikniko hisapode, manderangni cha’ani sakprako 6.425 kg ong∙a. Ian gipin

a∙songrangna batede komibata, maina gipinrangode 7.096 kg ong∙pila. Bilsi 2012 nade ua apsanko

chamna namen neng∙nikbeani ong∙aha. 2012 o chu∙gimik manderangni cha∙ania 19,528 MT

ong∙pila. Iandake re·mikkang bilsi 2017 rangona chamsoade mande jelani kri 30,184 MT

ong∙skagnok. Uni ortode, chang 12gipa bilsi 5 ni plan bon∙ode 12,281 Mt natok barina nanggen

aro chang 13gipa bilsi 5ni plan ode, 19,769 Mt bate nanggnok.

3. Nangdapenggipako man∙na gitade, 4440 hectare pokkrirangko baridapatna nanggnok. 15,000 MT

na∙tok komianikode, pokkri 6250 hectare-rangko baridapatanichisa man∙na gita am∙gen.

Chang12gipa Planni ja∙manode, pokkri 10,690 Ha ko tarie chu∙onga gita na∙tokrangko man∙gnok.

Hectareprako man∙ani 2.4 Mt oni 3.0 ona bariode, bariatna nanggipa pokkriara 6,480 Ha san

ong∙aigen. Bilsiprako hectareprako 2.4 Mt na∙tokkosan man∙aiode, chang 13gipa Plan o 2,334 Ha

pokkrirangko bariatna nanggen; indiba bilsiprako hectareprako 3.0 Mt ong∙ode, 1,867 Ha kosan

tarina nangaigen, jean namen komibea. Indake, chang 12gipa Planni bon∙ao, a∙doko chu∙onga gita

na∙tokko man∙ode, chang 13gipa Plan o na∙tokko bariatna bang∙e krengna nangani dongjawachim.

Page 20: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

10

Masang 1.2: Na∙tokna nangani ko 12th aro 13th Planni bon∙angachipako

mesokna daksoa

Bilsi Na∙tok cha∙ani

(MT)

Nangnikani

batroroani(MT)

A∙ako

dal∙batatna

nangnikani*(ha)

A∙ako

dal∙batatna

nangnikani**(ha)

2012 19528 - - -

2017 30184 10656 4440 3552

2022 46442 16258 6774 5419

* 2.4MT/ha o pangchake ** 3.0 Mt/ha o pangchake

1.5 Kandike agane bon∙atani:

1. Meghalaya a∙songde chirang chu∙onga gita dongani gimin, na∙tokrangko man∙na gita bang∙en

ka∙donganirang gnang. Iarangko dakna gita bang∙a tangka paisarangko nanggen, unbaksa sorkarini

dakchakanikoba pokkrirangko aro chibolrangko namatna gita tangkako nangchongmotgen.

Na∙jilaniko bariatna gita, chang 12gipa Plan o Aquaculture Missionko ra·gataha, jedakode

manderang laprangko, kam ka·e cha·ani cholrangko aro an∙seng baljokaniko man∙gen.

Na∙tokrangko a∙palchiko bang∙e ra∙baania, a∙dokni lapko aro kam ka·e cha·na cholko ba komiata.

Uni gimin Governmentni iani bidingo dingchike kam ka∙aniko nangenga.

2. Chimonge serikaniranga chu∙onga ong∙ja, uarangko namdapatna nanganirang donga.

Neng∙nikanirangko ma∙sina gita, re∙roroe badita pokkrirang dongachim, uarangko toe nie, uarangni

obostarangko sandie sechimonge nina aro maidakgipa neng·nikanirang gnang uarangko ma·sina

nanggen.

3. Serikaniko man∙ani gitade, bilsi 10ni gisepo sakprako na∙tok man∙naniara 201 kg oni 105 kgona

tang∙onangaha; ian manderangni bariani aro na∙tok man∙aniara komiani a∙sel ong∙aha. Indake

Agricultureko namdapatanio aro GSDP ko tang∙doatanio Fishery Sector komiesan on∙pana

man∙aiaha. Manderangni neng∙nikaniko namatna na∙tok jilgipa pokkrirangko 5000 hectare-rangni

gita bariatna nanggen, jedakode chang 12-na Plan daksoa somoeo 6000 hectare-pokkrirangara

na∙tokko nangani aro palanirangko gapatna man∙gen. Da∙o dongenggipa pokkri-chibolrangko

namdapate na∙tok man∙aniko bariatode, pokkri gital tarina nangenggipako aro na∙tok

nangdapenggipakoba komiatna gita man∙gen.

Page 21: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

11

4. Meghalaya sorkarini Meghalaya State Aquaculture Mission-ko a∙bachenganio chang 12-gipa Plan

ni somoi donanio minggittam miksonganganirang gnang. Skanggipa a∙bachenganiara,

na∙tokrangko bang·batatani ong∙a. Iarangko minggni cholrangchi man∙a gita amgen: pokkrirangko

taridapatanichi aro dongsoenggipa pokkri-chibolrangko tarianichi. Kangal manderangna jemangan

an·tangari pokkrirangko kitgen uamangna sorkarini dakchakani donggen. Jinmachi chalaigipa ba

dol dake kitgimin digirangkoba bilakatanina ku∙monganirangko songni manderangna on∙gen.

Dingtang dingtang chidikrang jekai chibol, bheel aro kachanggipa chirangkoba na∙tok jilna

jakkalgen. Gnigipa miksonganiara, na∙tok bi∙sarangko baridapatna aro na·tokna cha·anirangko

tarie namgipa na·tokrangko bang·e ong·katatgen, aro uarangko antirango palchakanirangkoba

tariani ong∙gen. Na∙bisarangko pe∙chakatanirangko jinmana aro badiaba nokdangrang baksa melie

tarianiko dakgen. Missionni 3gipa miksonganiara, chidikrangko kange a∙dokni na∙tok na∙batrangko

kangani bil∙ani ong∙a. 4gipa bakara na∙tok jilani bidingo manderangko skie on·e tarigen aro

namdapatgen, jean mongsonggipa ong·a. Pilak gisiko nanggipa na∙jilgiparang na∙tokko

bang∙batatna ma∙siataniko on∙gen aro nambatgiparangko basee, dingtang skianirangkoba on∙gen.

Iarangna agreba, pilak officerrangnan a∙dok gipinrango dakenggipa na∙jilani budhirangko skie

ra∙na watatgen. Ia miksonganiara, na∙tokko a·doktango bariatanina namen nangchongmotgipa

ong∙gen. Mingsa nangchongmotgipa kamara, Missionni kamrangko niroksandiani aro damsikatani

ong∙a, jekon MIS ( managing information system) baksa napchapate , chong∙motgipa sakirangko

on∙na man∙gen. Bilsiprako ong∙gipa obostarango pangchake, jeon nangachim, tarie on∙dap-

ra∙galanirangkoba dakanggen.

Page 22: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

12

Bak – II

Missionni Sokatanirang

Bak – 1 o janapa gita, Aquaculture Missionkoa ming 6 dake tariaha jedakode nambate

dakna aro kam ka∙na man∙gen. Missionkoa ge∙dok chonchongipa Mission dake tarie mesoke kam

ka∙na gita donaha, jerangkon ka∙mao mesokatenga:

2.1Mini Mission-I: A·ako aro Na·tok jalaniko bangdapatani:

1. Fisheries-ni departmentrang 1000 digirangni scheme-ko 2005-06 bilsio 500 hectare-rangko

a∙songona ra∙baanichi 2,336 manderang ia scheme chi na∙tok rime cha∙giparang ong∙aha. Ia

man∙dapaniko dakanni ja∙manoba namedake chu∙ongade ong∙kujaenga, uni gimin Aquaculture

Mission gita uko ra∙baskaana mangsongenga. Chidipo chibolrangko aro jinmani pokkrirangko

tariana agreba, bilsi 5 ni gisepo sakantinan pokkrirangko cho∙e on∙e, 10,000 Ha pokkriko ong∙atna

ia Mission miksongenga. Songsanoniko man∙ode jinmana tarie on∙na miksonganiko donaha.

2. Chonchongipa chidamblek, chiblokrangoba namnamgipa na∙tokrangko watna gita uarangko

tarigen. 500 hectare songni chirangko ia Missionni ning·o ra∙baana gita amgen ine nikaha.

Chasongni chasongna na∙tokko man∙ania chidandakrangoniko ong∙a ine nika jedake Umiam,

Kyrdemkulai aro Nongmahir, Mikkangchi na∙tok jelroroatanio ian mongsongbatgipa bak ong∙gen.

Jeoba chol ong∙a, ia Mission bite nanganina namen rake kamko ka∙gipa ong∙anggen.

2.2 MiniMission-II: Na∙jilanio nangchapgiparang

1. Na∙tok jilaniko dakanio na∙bisa aro cha∙anian mongsongbatgipa bak ong∙a. Mission namgipa

na∙tok bi∙sako man∙na neng·nikaniko gitalgipa bi∙sa pe∙atanirangko(hatchery) rikate aro da∙o

dongenggipa departmentni farmrangko namdapate tarigen. Na∙tok bi∙sa nangnikaniko on∙na gita

stateni ge 7 districtrangon sorkarini hatcheryrangko nambate tarigen. Na∙tokni cha∙ani dam

rakbeani gimin aro man∙na neng·ani gimin private sectoro na∙tokni cha∙aniko tarigipa kolrangko

ia Mission o rikgen jedakode State naba tangka man·nani sokbagen. Bi∙sa pe∙atgipa FRPko

a∙dokni dingtangdingtang biaprangona sualatgen. Na∙tokni cha∙aniko dam komie man∙na amna

gita, cha∙ani tarigipa kolrangko Mission kuligen.

Page 23: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

13

2. Israel a∙songo jakkalgipa na·tok jilani budhiko skie ra∙e na∙bisako bang∙atgen. Mawpun-ni na∙tok

jilramoba Israelni budhiko ra·gate namdapatgen. Ia Missionara na∙tokrangni sabisirangko

sananio dakchakani ong∙gen aro ku∙patigiparangko dongen. Na∙tokrangara mamanti sabisirangko

man∙a altubegipa ong∙a aro na∙tokko bariatanio man∙dikatgipa ong∙a. Uaranga batrikrikgipa

sabisirangko man∙ronga jedake – Protozoa, chisu∙tik, bacteria jo∙ong aro virus. Uni gimin,

sabisirangni napaniko champengna man∙na gita uarangko an∙seng baljoke rakkina aro indake

sianichi gimaataniko champengna nanga. Sabisirangko sandiani PCR budhiko aro gipin sannani

bosturangko Mawpun Farmo dongen. Chi aro a∙mangko sannani bosturangko, salgopjal, happa

aro chopjalrangko ra∙e on·ani Missionni kam ong∙gen.

3. Na∙tok antirangko nambatatna aro gital na∙palramko da∙ororoni gital rikanirang gita tarina ine

Mission tik ka∙aha. Fishery Co-operativerangko na∙jilani bida budhiko aro tangka paisani gita

dakchakaniko on∙e na∙tokrangko bariatna chanchiaha. Na∙jilanio skie ra∙chakrama namen

nangchongmotgipa ong∙a; indiba gitalko riknara ru∙utgen ong∙ani gimin, da·o dongenggiparangko

ta∙raken namdapatna nangnikaha. Gital skichakramrangko Stateo aro Districto rikna dakchakgen.

2.3 Mini Mission-III: An·chingo donggipa na·tokrangko ripingani:

1. An∙chingni biapo donggipa na∙tokrangko ripingna chigitok kangani ia Mission-ni miksongani

mongsonggipa bak ong∙a. Ia ripinganiko nangchongmotgipa a∙selrangni gimin ra∙aha. Skanggipa,

an∙chingni biapo man∙gipa na∙tokrangara a∙songni gam ong∙ani gimin ripingna nanga. Gniggipao,

na·tok mikkangchi badingna namgipa aro cha∙tobatgipa be∙en ong∙a. Gittamgipao, samtangtango

dingtang dingtang ma.mal janggi gnanggiparangchi pangchakggrikaniko bariata, aro bon·kame

bang∙a game cha∙giparangna janggi tangani cholko ra∙bana. Na∙tokrangko ripingani cholrangko ia

Mission gita T.V- radio rango agananichi, game cha∙giparangna skie on∙nanichi, skulrango,

college-rango skie on·anichi, biapsano tom·dakate skie on·nanichi ra∙bana. Songpangni

na∙tokrangko ripingna gita Mission Niam-ritirangko tarigen aro uko Meghalaya Fisheries Act ine

minggen.

2. Mahseerkora mingsingbegipa milsi pie rona namgipa na∙tok ong∙ani gimin, ia na∙tokko Stateni

na∙tok ine minggen. Mahseer na∙tok ko rakkigipa biaprangko state ni bang∙a biaprangon simsake

rakkigen aro chu·gimik sandianiko Fishery Departmentni Programme Manager aro District

Officerrangchi dakgen. Bingbang na∙tok rim∙anirangko champenggen aro badiaba Na∙rongrangni

Page 24: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

14

donggipa biapkode milsi piesan cha∙na man∙aigen. Kanggimin chigitok (Sanctuary)rangko niam

gita rakie, nirorogiparangna taridapataniko dakgen. Ua biaprangko gipin biaprangoni nina

re∙bagiparangna ninagita Tourism Department baksa namdapatgen.

2.4 Mini Mishon – IV : Manderangni Changa-sapaniko bariatani aro HRD

1. Mission-ko chusokgipa ong∙atna gitara gisiko nange skie ra∙e chu∙sokatgiparango pangchaka.

Kam on∙giparangna (service personnel) agreba, na∙tok jilgiparang, dingtang dingtang kamrangko

on∙giparang (Multi Service Providers) aro ku·cholsan dol kam ka∙giparang naba jilani

budhirangko skie on∙gen. Skie ra∙ani aro skichakramrangko dakanian Missionni mongsonggipa

bak ong∙gen. Kam gri donggipa chadamberangna na∙bitchi chi∙atani, nitogipa na∙tokrangko jile

tarianirangko skie on∙gen. Gisik nanggipa na∙jilgiparangna bimung segatna gita aganprakaniko

Stateni District ge∙antion ong∙atgen.

2. Ia Mission ge 7(sni) Training Centre-rangko district ge∙prako skie ra∙ani bosturang chu∙onga gita

donge rikna chanchienga jedakode, ua training-o bang·a game cha∙gipa aro officeni

manderangnaba skie on∙naniko dakna man∙gen.

3. Aquaculture Mission ko Meghalay-o chang 12th Plan Period-ni somoio Fish Farmer Development

Agency (FFDA)-chi dakgen. Ia Mission-ko nambate aro chusoke dakna FFDA ko chalaianiko

mangrakatgen. FFDA Mission Director aro staff-rangmung kamko ka∙gen. Program

Managerrangko contracto kam na rakkie na∙tok jilaniko dakgiparangona sokatgen. Uamangko

Multi-Service Provider (MSPs)rang dakchakpagen, jekon, dingtang dingtang kamrangchi contract

gita rakkie na∙tok jilgiparangna dakchakna jakkalgen. Jemangan klas 12-ko pass ka∙aha

uandakgipa manderangna trainingrangko aro kam na changa sapani ko skie on∙chenggen.

4. Gadang gadang dake ia Missionara kam ka∙gen. Skanggipa changode manderangko komie skie

on∙chenggen; indiba skichakramrang namroroatanbaksa manderangko bariatroroe skie

on·anirangko dakanggen. Mission ni Bongagipa bilsiode pilakkon matchotatgnok. Nambatgipa

na∙tok jilgiparangna kusi ong∙e on∙pilskaanirangba donggen jedakode gisik nangbate rakbate kam

ka·na uamangna didiani ong·gen.

Page 25: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

15

2.5 Mini Mishon –V : Jinmana Aganprakani, See chapa kae rakkiani aro pilakonan sokangani

Na∙jilgiparangni gisik nange kamrango bak ra∙anichisan Mission miksonganirangko chu∙sokatna

man∙aigen. Mission aro uni kamrangni gimin ui∙atna aro jinmana talatna, mongsongbate

na∙jilgiparangna, chapa ka∙e aro kolrangchi ui∙atanirangko dakgen. Kamni gimin seanirang aro

namgipa chu∙sokani golporangko noksa baksa tarianirangko dakaniba Missionni Kaman ong∙gen.

Mini Mission V o aganprakani aro see tarie chapa ka·atani ko dakgen. Ia Mission gita

mikrakataniko on’na kam ka∙anichi jedake skie on∙ani, aganmesokani, na·tokpaljinmaani,

palmesokani, na∙mesokani, FM radio-o agananichi aro exhibitionrangko ong∙atanichi, lekka chapa

ka∙e sualanichi Public Manderangna Aqualculture Mission-ko uiatna man∙gen. Songbadosan

ong∙aigija, dingtangdingtang chona dal∙a ki∙taprangko ku·siktangchi seanichiba aro

jawilwatrangchiba jinmana ui∙atna miksongaha.

2.6 Mini Mission VI :Fisherysector o ong∙katroroba∙enggipa cholrangko dak∙rikani

1. Ia Mission o fisheries sector o nakatroroenggipa cholrangko dakrikna niksamsoanirang donga aro

uarangko gisiko nange dakgen aro scientific bewalchi dakgen. Ornamental/aquarium

na∙tokrangko bi∙sa pe∙ate jilani cholrang namen bang∙bea. Mesokani gita an∙chingni a∙doko

man∙gipa nitogipa na∙tokrang 256 rokomrang donga aro uarangko jile palna namen nengrabea. Ia

state ni ka∙singipa chio na∙tok jilna gitaba namen namgipa biap ong∙a. An∙chingni state o

trout(a∙brini chi ka∙singipao donggipa cha∙tobegipa rokomsa na∙tok) ko jilnaba namen namgipa

biap ong∙ani gimin, an∙ching uko jilaniko daknagita nanga. Chiring, chibolrangni na∙tik ko

jilanikoba an∙ching dakna nanga. Indakgipa chirango donggipa rokomsa na∙tik (Macrobrachium

malcolmsonii)ara Indian Major Carp rang baksa jilbrinna namgipa ong∙a.

2. Meghalaya-ni manderangde kal∙susaaniko namen namnikgiparang ong∙a aro milsi pie roaniba

uarangoni mingsa ong∙a. Ia Misson-ni ning∙o namgipa biap aro chidik rangko kangenba milsi pie

rona, kal∙susana aro aqua/eco tourism na namdapatna tik ka∙aha. Koborko ui∙atani gita, Sajar

Nangli Fishing Festival-ko Thadlaskein chibol, Jowai sepango Jaintia Hiils-o 2010 o ong∙ataha.

Uanona a∙songni dingtang dingtang bakrangni bang∙a manderang re∙baaha. Uandake gipin

namgipa biaprangko basee, a∙song gipinni nie rogiparangko muni nangatna tarianirangko dakgen.

Page 26: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

16

3. Ia Mission-ni ning∙o state o chiring,chibol rangni na∙tikrangko jilanikoba a∙bachengatgen. Aqua

park ( rochakram biap) rangkoba tarie dingtang dingtang dake ga∙suate na∙jilaniba mingsa kam

ong∙gen, jean manderangna nie rona nambegipa ong∙an baksa chatro chatrirangnaba skie ma∙sie

ra∙na chol ong∙gen. Ia mission dal∙gipa rokom ni na∙tokrangkoba a∙bachengatgen aro

mingsingatna jotton ka∙gen. Table trout aro common carpni rokom gni German phenotypes(mirror

carp aro scale carp) ko jilanikoba a∙bachengatgen.

4. West Garo Hills-o na∙tok jilaniko ripingbaenggipa Rombagre song aro Nongbareh jean Jaintia

hills-o ong∙a, da∙o namen mingsingbegipa tourist biaprang ong∙aha. Ia biaprang gitan na∙tok

ripingani gipin biaprangkoba touristrang re∙bajringgipa biap ong∙atnagita dingtangate tarina

mangsongaha.

2.7Mission ni dingtang dingtang kamrang:

1. Nangdime kam ka·ani.

Gipin Programmerangko Aquaculture Mission baksa nangdimate kam ka∙niara Fishery Sector na

bang·bata tangka rangko jakkale nambate chanchisamsoe kamrangko ka·na mangenchim aro

sorkarini rokom rokom bakrang dingtang programmerangko nangdimate kam kaode apsan

chu·sokbate kamrangko ka·na man·a. Nangdime kam ka·genchimode gitap gitap, mingsani

nangana batpile tangka chamanirangko aro ge·gni ge·gitam dolrangni kam kadapdapaniko

champenga. Apsan mangsonganirangna plak nanganirangko sualgrikna, gitalgipa cholrangko

ma∙sina gita aro kamko chalaianiko kenchakani gri niknagita chol ong∙katata. Aquaculture

Mission gipin programrang jekai MGNREGS, RKVY, NRLM baksa nangrime kam ka∙gen aro

damsan jinma bakrime ka∙aniko gipin departmentrang jekai Water Resources, Soil & water

conservation aro Tourism baksa dakskagen.

Chusokgiminko mesokani ge·sa Jaintia Hills ni song damsa Nongbareh o chongipa chitingklokko

Soil & water conservation department/Water Resources departmentni tarigipako ua songni

manderangan Fish Sanctuary (na’tokrangko ripingani biap) dakaha. Gimaangenggipa

na∙rongkoba iano ripinge rakkia aro ia chibima gimikon jelatengaha. Mission apsan dake

ripinganirangko gipin biaprangni chibima aro chiringrango dakna miksonge donaha.

Page 27: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

17

2. Management Information System (MIS)

Mission ni ning·o dingtang dingtang kam kaanirangko maikai ong·enga ma∙sina nanganirangko

chimonge see rakkigen aro uarangko jakkale tiktak je ma∙sina nangako ta∙rake man∙na chol

ong∙gen. Ia Management Information System (MIS) ko Aquaculture Mission o tarina

mangsongaha, jedakode ma’sina nanganirangko jekai badita na∙tok jilchakramrangko

ong∙katataha, sawarang badita tangkarangko man∙e namgniko man∙aha aro uandake gipin

nanganirangko ma∙sina man∙gen. MIS ko tarina ui∙gipa aro kragipa mandeko dongen. Plak

ma∙sianiko chimonge man·giminkora taraken machine gita kobor watatgen (online). Websiteko

tarie Missionni dingtangdingtang bakni gimin ma∙sina nanganirangko, gisiko nange kam

ka·pagiparangna on·gen.

3. Nirokani aro mai gadango kam ka·a nipilani aro audit ka∙ani:

Ia Mission-ni ningo kam ka∙giparangko pangnan nirokaniko dakgen, jedake jaantini kobor,

jagittam prako aro jadoko kobor ra∙anirangko dakanggen, nanggenchimode kam ka∙engmitingoba

taridapanirangko dakatgen.

Bilsignini ja∙mano, Missionni kamni tang∙doaniko a∙palni dolrangchi nianirangko dakatgen.

Bijangchio nianiko ra∙e, taridapani ba galanikoba dakgen, jedakode nambate kamko dakna

man∙kugen. Missionko bon∙chote toe nianikoba dakgen, jeon manderangna namgniko badita

on∙aha ba on∙jaha uko ma∙sina man∙gen. Missionni dingtang dingtang kamrango baditana

manderangna lapko, kam k·ae cha·na cholko aro noko-jamo namdapataniko onaha, uarangko

nisusaatanirangko dakatgen.

Missionni a∙bao kam ka∙aniko, an∙tangtangonin cheke nianiko dakgen. Kamni aro tangka paisani

gita, baoniko man∙baaha, man∙sogipa manderangmung kam ka∙e on∙gipa dolmung melie ka∙ama

ka∙ja, uarangko niani ong∙a. Ian manderangna kakket aro bebe ong∙e kam ka∙aniko mesokani

ong∙gen. Audit ka∙gipa dolara, mitam na∙jilgipaoni, songnokko rodilgipa aro jolo niksenggiparang

aro songbad segiparang ong∙gen , jedakode programme o kam ka∙aniko maimancha ong·achim

kakket aro bebedake nikgen.

Page 28: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

18

4. Songsar na Lapko sandie niani:

Manderangna mai namgniko dingtangdingtang kamrango on∙ahachim, jedake na∙jilanio, kam ka·e

cha·anio aro gipin namgnirang dongama, uko am∙e niatgen. Namgnirangko am∙e nianiko dakna

gita, dingtang dingtang kamrangchi sandirikkitaniko dakatgen. Na·jilani Mission Songna nokna

badita namroroaniko on·a, uko nianikoa, MIS aro aganmesoke on∙ani lekaonikosa sandie dakgen.

5. Tangkako am∙bae jakalani:

Missionna nanggipa tangka paisarangko, dingtang dingtang kamrangko ka∙na gita, chame

donmanaha. Uarangko man∙baani cholrang, iarangoniko ong∙gen, jekai Agriculture (RKVY),

NFDB, NEC, NCDC, SPA, State Plan etc. Meghalaya Co-operativeApex Bankoniko aro

gipinrangonikoba dakchakanirangko am∙gen.

Page 29: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

19

Bak – III

Mini Mishon - I

Biap aro Pokkri cho∙e bariatani

Aganchengani

Meghalaya State

Aquaculture Mission-ni miksonge

dakaniara manderangni nangnikaniko

aro nanganiko on∙na man∙ani ong∙a.

Chang 12gipa aro 13gipa Plan ode

manderangni na∙tokko nangnikania

9.0 oni 10.0% ong∙pile batrorognok.

Pokkrirangko cho∙e bariatani gimin

Mini Mission-I o talataha. Iano

minggni bakrang donga.

Skanggipara- gitalgipa digirangko cho∙ani jekon Chi A.dam Bariatani ine minga Minggipinara,

dongenggipa pokkri aro gipinrangko gisik nange na∙tok jilskae bang∙batatani ong∙a.

Gitalgipa digirangko jemangan a∙a antangtango gnang, cho·e na∙tok jilna tarina man∙ode nambatgen.

Indiba badiaba digirangkode ‘jinmani’ a∙ao cho∙na nangnaba gnang, jerangkon an∙tangtang kam ka∙e

matchotatna nanggen. Meghalaya a∙songni manderango bangbata biaprangon namgipa pokkrirangko

nikna man∙a; uamang ku∙monge jinmaan apsan dake songni digi ine, songo noko rakigiparang gnang,

jeon songni manderangna mikkim rasong aro songsalni gita janggi tanganio chu·sokgipa

dakchakaniko ra∙baronga.

A∙doko bang∙a chitomrang, chidiporang aro bheelrang donga, jerangkon songni gita jinmarang kange

jakkala. Indakgipa biaprango na∙tok jilna gita tarianiko on∙gilpa∙e dakode aro uko simsakangkuode,

na∙tokko bang∙dapatna gita cholko man∙gen. A∙doko dal∙dalgipa kachanggimin chitomrang aro

chibolrang donga, jerangkon ge∙a gamanina mongsongbatede jakkalachim, uarango na∙tokrangkoba

jilna gita man∙gen. Ia minggni cholrangchi na∙tokrangko bang·roroatna man·an baksa chirangni

gamchatanikoba bariatgen. Na∙tokrangko jelroroatanio Mini Mission-I o ian- dakgipa chirangko na∙tok

jilna jakkalgen. Mini Mission-I ni dakna nanggnirangko mingbri(4) dake suala.

Mawlyngngai songni jaktangchi kitgipa pokkri (Ri BhoiDistrict)

Page 30: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

20

1. Sakantinan pokkri cho∙atani

2. Jinmachi tarigipa pokkri

3. Chibolrang, chibitekrang aro bheelrangko nambate taridapani

4. Kachanggipa chitom aro chibolrango na∙jilani

Mini Mission 1-o janapgimin ming 4 kamrangko talatna ra∙aha. Ia bakko ge∙ 8 dake

pe∙raronaha. 2gipao sakantina aro 3gipaoa jinmarangni pokkrirangko tarina tik ka∙aha. Ia minggniara

janggi tangani cholko on∙e, kangal ong∙aniko gimaatani ong∙gen. Jinmani pokkriba nokantini pokkri

gitan apsan gamchataia; dingtanganide badita dal∙a chona aro Sorkarini tangka dakchakaniosan

ong∙bataia. Bakron IV oa bheel,chiblok aro chibitekrangko tariani aro bakron V oa kachanggipa

chitom aro chibolrango na∙jilanirangko dakatgen. Ia minggni kamranga, dongenggipa chirangoniko

na∙tokrangko bariatgen. Minggipin dake aganode, man∙aniko bariatania tarianiko namdapatani gimin

chu∙sokaha. Mini Mission-ni mingbrina koros dingtang dingtang bilsirango ong∙anggiminko

hisapaniko bakron VI-o janapa. Koros ong’gnigipa pilakna adita dakchakanirangko sorkari on∙gen aro

bank-rang gita sroanirangko aro jinmaba antangni kamrangchi on∙gilna nanggen. Ia Mini Mission

mingbri (4) ni gamchatani aro man∙anio bariatani gimin name dake bakron VII-o dokbadale seaha.

Kandike agananiko aro bon·ataniko bakron VIII-o on∙nangskagen.

3.1 Paltangtang pokkrirangko cho∙ani:

Iako dakani mongsongbatgipa miksonganiara, je

biaprangon a∙arangko indin gale donengachim, ua

biaprangko tarie salantio janggi tanganio maiba mingsa

cholko kangal manderangna man∙aniko bariate, be∙en

an∙senganiko on∙ani ong∙a. Ia Mission digirangko 10,000

hectare-rang apaldapate bilsi bonga (5)-ni somoiona lakh

sa(1) game cha∙giparangko namdapatgen.

1. Bilsina chamani:

Skanggipa kamde 10,000 Ha pokkrirangko bilsio cho∙ani ong∙a. Skanggipa bilsioni

a∙bachenge, ka∙sine ka∙sine bariroroate kamrangko ka∙na nanggen; maina badiaba dolrango ba

kamrango meligijani ba neng∙nikanirang dongnaba donga. Ka∙e ui∙roroesa kamrangko nengrae aro

name ka∙na man∙a. Bilsiprakna chamaniko iarangko hisapesa dakna man∙a. Skanggipa bilsio 1500

Smit songni an’tangari bikotgipa digi (East Khasi Hills)

Page 31: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

21

hectare pokkrirangko dakna a∙bachenge, ja∙mano kasine kasine 2400 hectare pokkrirangko bilsi 5gipao

cho∙e gapatgen. Mai bilsio baditako cho∙gen, uko Masang 3.1 o mesokatenga.

Masang3.1: Paltangtang Pokkri cho∙na bilsiprakna chamani

Sl.

No. Bilsi Paltangtang Pokkri cho∙ani (Ha.)

1. 2012-13 1500

2. 2013-14 1800

3. 2014-15 2000

4. 2015-16 2300

5. 2016-17 2400

Chugimik 10,000

Pokkri cho∙na chamanio na∙tok jilna a∙a chi namaniko a∙chike niesa sualna nanga.

A∙songo , a∙dok chigani obostarang dingtanggrikbeani gimin, na∙jilna namaniba district aro C&RD

blockprakon dingtanggrikbea. Districtantina badita pokkrirangko bilsio tarigen,Table 3.2 o mesoka.

Pokkri 10,000 Ha oniko 58.1% (5810 Ha) A∙chikjolna chamaha, jean a∙dok gimikni 36.4% ong∙a aro

mande jelani 37.5% ong∙a. Khasi-Jaintiajolnade a∙dok gimikni 63.6%ko chamskaaha, jean jelani

62.5% ong∙a; uko chamgiminoniko 49.1%ko on∙aha.

Joltangomangba chamanirang dingtanggrika ine nika. District ge∙4 na chamanio, Jaintia

Hillsde 21%kosan man∙paia. East Khasi Hills 28.2%ko aro West Khasi Hills 24.5%ko jolna

chamgiminoniko man∙aha. A∙chik a∙dokode, West Garo Hillsan bang∙bate 54.4%ko chamaoniko

man∙aha. East Garo Hills 23.9% aro South Garo Hills 21.7%ko jolna chamaoniko man∙aha. West Garo

Hillsan na∙jilna nambatgipa biap ong∙e, State gimikna chamaoniko bak 3ni bak 1ko man∙aha. Districtni

dingtang dingtang blockrango, a∙a chi nama namjani kri chamaniko dakaha. Dingtang dingtang C&RD

blockrangna chamaniko On∙chapgipa 3.1 o mesoka.

Masang3.2: District prakna sualgimin sakantini kitgnigipa digi

District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Chugimik Percentage

Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880 21.0

East Khasi Hills 179 213 236 270 282 1180 28.2

Ri-Bhoi 165 199 217 254 265 1100 26.3

West Khasi Hills 155 185 205 237 248 1030 24.5

Khasi-Jaintia

JolKhasi-Jaintia 632 755 834 963 1006 4190

100.0

(41.9)

Page 32: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

22

District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Chugimik Percentage

West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160 54.4

East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390 23.9

South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260 21.7

A∙chik Jolna 868 1045 1166 1337 1394 5810 100.0

(58.1)

State Gimik 1500 1800 2000 2300 2400 10000

Ongkoranga 100prako jolna mesokgipa ong∙a.

2.Cho∙ani koros :

Koros ong∙anirangara digirangni dal∙ani krisa ong∙aia, aro nama biap donga dongjani kri ong∙a.

Pokkrini dal∙ania donggipa a∙ani ga∙nangani kri ong∙a. Ramram game cha∙giparangni pokkrirangde

chonkalgiparang ong∙bata. 1000 Pokkrinko cho∙anio indake nika je, game cha∙giparang bang∙batan 0.2

Ha na agreba 0.1 Ha sa bang∙bata aro uona ra∙onna dabiaha. Dal∙kale cho∙na aganode, bang∙a kangal

gamgiparangan a∙ako chu∙onge on∙na man∙ja. Uni gimin, pokkrini apalaniko 0.1 Ha ona ra∙onataha.

Pokkri cho∙anio a∙ani Kaman bang∙bata aro digirangni apalaniko 0.1 hectare-ong∙e uni tua 1.5 m

ong∙gipako mande sak 600 cho∙e matchotatna nanga ine nikaha .Da∙ororo MGNREGS-ni hajira salsao

gong 117 ong∙ode, indide, a∙ako choatanina chamsoa gong 70,200 ong’pila aro gipin on∙chapna

nanggiparangko on∙chapede gimik gong 71,700/- ong∙a.

Jilchakatani korosara na∙bisa, cha∙ani, sanani, na∙tok rim∙ani hajira aro chun matchuki gitang,

gipin samrang aro na∙tok rim∙ani ostrorangkoba man∙chapa. Na∙tok bi∙sarangko mang 1000 ko watna

nanggen arocha∙aniko 150 kg ong∙e 0.1 hectare ong∙gipao on∙na nanggen. Uni gimin, koros

gimikara gong 11,950 ong∙a.

Na∙tok pale cha∙giparang bilsiantio jakkalgimin pilak korosrangko bilsi gittamni jamano

ra∙sroarangko chotpilna nanga. Ia loan-rangko on∙e dakchakaniara jedakode na∙tok pale cha∙giparangni

nengnikanirangko ritchengatna jilchengani korosna agreba, gnigipa bisioba na∙tokni cha∙anirangko

on∙e 3gipa bilsionan dakchakanirangko on∙anggen. Gipin nangchapgipa korosrangba gnang, jekai

banko tariani, insurance, ra∙ruraani, ui∙atgipa bolpleng. Iarang pilakkon cho∙ani koroso man∙chapatgen,

jedakode na∙jilgipana neng∙nikani ong∙jawa aro uko Nangdapgipa Koros ine on∙chapgen. Chu∙gimik

minggittam a∙selrang jekai, cho∙chakatanina, jilchakatanina aro nangdapgipa korosrangko man∙chape

gimik gimang gong 90,400/- ong∙gen.

Page 33: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

23

Rika cho∙ani korosrang bilsi bilsina bariroroa ine nikna man∙a aro ian korosrangni baridapani

gimin ong∙a. Iarang pilakni giminba ia kamo simsakani donggen. Pokkriko rika cho∙anio hajirasan

ong∙aioba, 2gipa bilsionide MGNREGSni hajirao pangchake cho∙ani koros gimikko taritaigen. Ian

na∙jilgiparangko amchakatna gita nangchongmotgipa ong∙a. Ia schemeo cho∙a rikanio 60% kode

dakchakgen; indiba koros gimikni 25%kode ra∙srona nanggen. Agitchagipa15%kode cho·a

nokgiparang on∙pana nanggen. Dakchakpa∙ania Tg 54,000/- aro ra∙srona nanggipara Tg 22,500/-

ong∙gen. Chugimik talataniko Masang 3.3 o mesokenga.

Masang3.3: Pokkri ge∙prakni koros aro dakchakani

Ba∙ku On∙talani Gamchatani

(`)

Pokkrini apalani (m2) 1000 -

Pokkrini tu∙ani (m) 1.5 -

Pokkri dotgimik (m3) 1500 -

Sakprakni salprakni a∙ani kam (m3 ) 2.5 -

Cho∙ani salrang 600 -

Salsani Hajira (`) 117 -

Chugimik cho∙ani koros (`) 600 x 117 70200

A.C silting 4 1500

A. Cho∙a-rikani koros gimik 71700

Chun100 kg @ ` 12/- 100 x 12 1200

Matchuki 1000 kg @ `1/- 1000 x 1 1000

Super phosphate 20 kg @ `8/- 20 x 8 160

Urea 20 kg @ ` 8/- 20 x 8 160

IMC and A∙gipinoni jaksi-na∙bisa (No.) 1000 2000

Ginde75 kg @ `15/- 75 x 15 1125

To biki 75 kg @ `20/- 75 x 20 1500

Sana banana Kyllum 400

Na∙rimani ostrorang Kyllum 3000

Hajira12 mansal@ ` 117/- salprak 12 x 117 1404

B. Jilchakatani koros 11949

Page 34: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

24

Ba∙ku On∙talani Gamchatani

(`)

2gipa bilsini cha∙ani 2625

3gipa bilsini cha∙ani 2625

Segate on∙ani dam 200

Ui∙atani bolpleng 450

Insurance 450

Sokatani 400

C. Nangdapgipa Dakchakani 6750

D. chugimik koros(A+B+C) 90399

Dakchakani 54239

Dakchakaniko namatani 54000

Bankoniko ra∙sroani 22500

Paltangni on∙gilani 13899

3.2.Jinmani Pokkrirangchi Bariatani :

Meghalya a∙songni manderang

pangchakgrike janggi tanganio namen

bilaka aro jinmachi chalaina gita

uamang a∙songni gnangrangko name

simsakgipa ong∙a. Iani gimin Fishery

Departmento batanggimin

changrangonin ui∙man∙aha. Jinmana

pokkrirangko Departmentba skangrango

tarie on∙aha aro da∙oba uarang namen

dongkuenga ine nika. Jinmachi

chalaigipa chibolrang jedake

Mawphlang, Jaud, Luniong, Khulia

Bondudai, Mawtneng iarangan na’tok jilanio chu·sokgipa digirang ong∙a. Jinmachi chalaigipa

Mawtnengni digi jean Ri-Bhoi District-o ong∙a, uamangde na∙tok rim·e ua diginiko pale songni skul

teacher-na dormahako on∙na ampila. Bak IV-o a∙gangimin gita 27.5 hectare-rangni gita apaldapatna

Khulia songo Jinmachi chalaigipa digioniko na’tok rim’ani (Ri-Bhoi District)

Page 35: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

25

Fishery Co-operative Societies aro Multi Purpose Co-operative Societes -na pakwataha. Jinmani

pokkriko tarina gita 500 Hako chamaha. Fishery Cooperative Society aro Multipurpose Cooperative

Societyrangkoba pokkri cho∙anio napatna man∙gen. Niamrang Cooperative Societyrangnaba apsan

ong∙aigen.

1. Bilsina Chamani:

Ia Mission-ara 500 hectare a∙arangko jinmani digio ka∙sin ka∙sin bilsiantio 100 hectare

pokkrirangchi bariatna miksongaha. Jinmani pokkrini dal∙ani komibeoba 0.5 Ha ong∙na nanggen

aro 2 Ha na batna man∙jawa 500 hectare a∙arangko jinamana sualgiminoniko, 143 hectare-

pokkrirangkode FCS aro MPC-rangna dingtang dingtang bilsirangna pakwataha. Ia ba∙kurangni

korosrangko jean Mini mission I o ong∙achim, uko Mini Mission II o nikna man∙a, jerangkon

Cooperativerangna chame donahachim.

2. Tarianina koros ong∙anirang:

India sorkarini on∙nao pangchake, jinmani digiko tarina gong 2.50 lakh 0.5 hectare-na unoni gong

2.00 lakh-kode digiko choatanio aro gitchagipa gong 0.50 lakh-kode uno nanggnigipa kamrangna

on∙naha. Ian an∙tangari kitgipa digirangna bate komibatgipa dam ong∙a. Ia minggni digirangoni

dingtanggrikaniara ian cho∙ani korososan ong∙aia; jenan Indiani Governmentara Tg 4 lak

on∙achim. Jinmarang pokkriko rika cho∙anio jak on∙na nanggen. Uni gimin, chu·gimik koroskode

jinmanade tarijaha.

Sakantina aro jinmana tarigipa pokkri cho∙ani korosni dingtanggrikania, jinmaranga

an∙tangtang pokkriko cho∙na nanggen, jeon bang∙bate koros galna nanga. Sakantini pokkriko

cho∙nade indake man∙jawa, maina nokdango cho∙giparang bang∙jawa aro uko on∙gimin somoio

matchotatna man∙jawa. Uni gimin, saksannade chong∙mot korosko hisape tariaha aro jinmanade

Indiani niam gita tariaha. Indiba, korosrang bariani gita, jinmanaba gnigipa bilsionide niroke

bariatani donggen. MGNREGSni hajirani baria gita rika cho∙anirango taridapanirang donggen.

Indakgipa dingtangatanirang jilchengani korosnade dingtangatani dongjawa.

Jilchakatanio on∙gipa koros aro bosturangde jinmanaba aro saksannaba minggninan apsan

ong∙aigen. Indiba, jilchakatanini korosko on·anio, jinma aro saksanni dingtanggrikanide iasan,

saksangipanade dakchakniko on∙angkugen. Saksangipa pokkri cho∙gipanade, bilsi 3 na kingking

dakchakaniko on∙angkugen; indiba jinmani pokkrinade bilsisanasan on∙aigen. Jinmachi

chalaigipa digirangna 0.5 hectare-ko cho∙atanio gong 2.50 lakh nanggen, unoni 60% ba gong 1.50

lakh-kode tarianio sorkari dakchakangen. Unoni gitchagipa gong 1.00 lakh-kode songni

Page 36: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

26

manderang pokkri cho∙aniko dakanichi on∙gilpaaniko dakna nang∙gen. Masang 3.4-o tale

mesokanirangko dakaha.

Masang 3.4: Jinmapokkrini Cho∙ani aro Jilchakatani Koros (0.5 Ha)

Sl. No. Ba∙ku On∙talani Gamchatani

(`)

Capital cost

Pokkrini Apalani 5000 ----

Pokkrini Tu∙ani 1.5 ----

Pokkri Dotgimik 7500 ----

A.C Siltong 2 ----

A Chu∙gimik Koros (Govt. of India norm) 2,00,000

Bilsini Jilchakatani Koros

Chun 500 kg @ `12/- per kg 500 x 12 6,000

Matchuki gitang5000 kg @ `1/- per kg 5000 x 1 5,000

Ammonium Super phosphate 100 kg @ ` 8/- per kg 100 x 8 800

Urea 100 kg @ `8/- per kg 100 x 8 800

IMC and A∙gipinoni Jaksi na∙bisa @ `2/- each 5000 tylli. 10,000

Ginde 250 kg @ ` 5/- per kg 250 x 15 3,750

To biki 250 kg @ ` 20/- per kg 250 x 20 5,000

Saa-jomana Simsaksoani L/S 4,000

Na∙rimani Ostrorang L/S 10,330

Hajira36 mansal@ ` 120/- salprako 36 x 120 4,320

B Bilsi gimikni Jilchakatani Koros 50,000

C Cho∙ani aro Jilchakatani Gimik Koros (A+B) 2,50, 000

Schemeni Tangkarang

D Governmentni dakchakani@ 60 % 2,50,000 x 0.6 1,50,000

E Jinmani On∙gilani@ 40 % 2,50,000 x 0.4 1,00,000

Gimik (D+E) 2,50,000

Jinmani pokkrini dal∙a komigipan 0.5 Ha apalgipa ong∙na nanggen; ong∙jaode mamung

dakchakaniko onjawa. Uandaken, 2Ha na batgipanaba dakchakaniko on∙na man∙jawa. Jinma

Page 37: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

27

pokkrirangko 2 Ha na dal∙batako nangode, an∙tangtang koros ka∙e matchotatna nanggen. Ia dakaniara,

bang∙bata songrango jinmani pokkrirangko tarina man∙atgen aro name dal∙na gita na∙tokrangnaba

dakchakani aro Stateo jinmani pokkrirangko nambatatna man∙gen.

3.3 Chibol, Chibitek aro Bheel-rangko nambate taridapani:

Chibolrang, Bheel-rang,jerangan apal

jolrango mikka waanirangchi, chi skonge

dongrikgipa biaprango sam chapripe a∙sal

bang∙a, indakgipao na∙tok jilna tarina man∙gen.

Koros ong∙anirangde jedake antangari aro

jinmachi chalaigipa digirang baksa apsangija

komibatgen. Indiba tariani korosde saksan aro

jinmani gitan apsan ong∙aigen. A∙bachengode,

iandakgiparango na∙tokrangko bang∙e

man∙janaba donga. Ia pilakkon jinma

dakgrimachi jedake songni dilgiparangchi, Nokma aro Sirdar, songni ku’mongachi namgipa na’tok

jilaniko songo bikotna man’gen. Ia indake tariani ja∙mano, jaksi-na’tok bi’sarangko chimonge watna

man∙gen. Indakgipa chirango na∙bisarang mamung neng∙nikgijan chioniko cha∙anirangko man∙e

dal∙rorogen. Indakgipa chirangko Mission taridapatgen aro jinmarang namnikode 2gipa bilsioni jaksi-

na∙bisarangko watgen, jedakode chini aro biapni nosto ong∙angaoniko champengna man∙gen.

1. Bilsina Chamani

Bilsi 5na chamade 500 Ha ong∙a aro bilsiprako bariroroe chamgipade, skanggipao aro 2gipa

bilsirango 50 Ha aro 3gipa aro 4gipa bilsio 100 Ha aro bon∙kame, 5gipa bilsio 200 Ha ka∙e,

pokkrirangko on∙aniko chamaha. Ia bariatgipa chamania badiao taridapaniko nanggen, uarangko

ma∙sina gita ong∙a. Taridapanina pokkrini apalani 2 Ha aro batgipara 5 Ha ong∙na nanggen,

unosa tangka paisachi dakchakaniko on∙na man∙gen. Indake dakaniara, dalgipa chibolrangkosan

ra∙aigija chongiparangkoba ra∙gataniona sokatpagen. Iano mamung dingtangman∙cha na∙tokni

cha∙aniko on∙jawa ong∙ani gimin; na∙tokrangara ong∙telaigipa jong∙chirinekrangosan tange dal∙na

nanggen, ong∙jaode, dol nokgipaan uarangna simsakna nanggen.

Jinmachi chalaigipa digirangko gital daktaina gita gong 4 lakh-ko hectareprako chamaha. Ia

obostao hectare-prako na∙tok mang 10,000-ko wate jichakatani korosde komiskagen; unbaksana,

na∙rimani bosturangna Tg 20,000/- on∙gen. Koros gimokde hectareprako Tg 4.4 lak ong∙gen.

Damalgre o chi skonge a∙dobekgipa biap jekon ja’mano

namdapate tarina man∙gen

Page 38: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

28

Jinmaba 40% (Tg1.76 L)ko on∙pana nanggen , bangki 60%kode government dakchakani gita

on∙gen. Bilsiprako hectareprako man∙gnigipa na∙tokara 1500kg ong∙gen. Masang 3.5-o kamao

mesokatenga.

Masang 3.5: Bilsiprakna chamgipa - Chidipo, Chibitek aro Bheel-rangko tariani

Sl.

No. Bilsi

Apala

(Ha.)

Tariani

Koros

(` Lakhs)

Jilchakatao

Bon∙gipa

(` Lakhs)

Koros

Gimik

(`Lakhs)

Man∙ani

(MT)

(@ 1.5

MT/Ha.)

Man∙ani

Gamchatani

(`Lakhs)

1. 2012-13 50 200 20 220 75.00 90.00

2. 2013-14 50 200 20 220 75.00 90.00

3. 2014-15 100 400 40 440 150.00 180.00

4. 2015-16 100 400 40 440 150.00 180.00

5. 2016-17 200 800 80 880 300.00 360.00

TOTAL 500 2000 200 2200 750.00 900.00

3.4Chibol, Chikatongrango aro dingtang dingtang chirango jaksi-na∙bisarangko watani:

Stateo minggittam mingsingbegipa nie

rona tarigipa biaprang jedake, Umiam,

Kyrdemkhulai aro Nongmahir gnang jeon

na∙tok bi∙sarangko jelatanio dakchakaniko

man∙gen. Ia minggittamoni Umiam chikatongan

gimikna bate 500 hectare-rang ong∙e dalbatgipa

ong∙a. Chikatong minggnide 160 hectare-

rangsan ong∙aia. Ia ripinggipa gimik biaprang

chanatode gimik gimang 650 hectare-rang

ong∙a. Iarangni gisepon bang∙a chibolrangba

dongkua. Indakgipa chibolrang ge· 24 donga, jean 50 Ha ong∙a. Fisheries-o ka∙gipa department-rangni

aganani gitade ia pilakon changope niode a∙songo 700 hectare-rang gnang. Ia chirango jaksi

na∙bisarangko wate na∙tokrangko bariatna man∙gen. Hectareprako 2000 jaksina∙bisarangko watna

man∙gen, uarangko chi ra∙anganina katonggiparango dakna man∙gen, maina uarang chionin

cha∙anirang bang∙bea. Ian departmentni kam ong∙a aro jinmani dakna nanggnirang bang∙breja.

Na∙wataniko bilsi 5na Missiono dakanggen. Wataoni 40% sioba, mangprak 0.15 kg ong∙ode,

****************************

Page 39: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

29

hectareprako 180 kgde ong∙gen (0.6 X 0.15 X 2000).Chugimikde bilsiprako 126.00 MT aro bilsi 5 ode

630 MT ong∙gen. ( Masang 3.6 ).

Masang 3.6: Na∙tokrangko Chikatong aro Chibolrango jilani Koros aro Man∙pilani

Chikatongni Bimung

Chini

Apala

(Ha)

Watani

Jaksina∙bi∙sa

(@2000/ha.)

Jaksina∙bisani

dam @ `2

(` Lakhs)

Bilsiprako

na∙manani

(MT)

Bilsi 5 o

Na∙mangipa

Gimink

Umiam 500 10.0 20.0 90.0 450.0

Kyrdemkulai 80 1.6 3.2 14.4 72.0

Nongmahir 70 1.4 2.8 12.6 63.0

Chikatong Gimik 650 13.0 26.0 117.0 585.0

Chibpol Gimik 50 1.0 2.0 9.0 45.0

Chikatong aro Chibol 700 14.0 28.0 126.0 630.0

3.5 Pokkri cho∙e Na∙jilna Srona on∙ani aro dakchakani:

Koros ong·gnigiaparngna Masang 3.7-o mesokaniko dakenga. Ia programme-na chamsoa

gimik Tg 933.74 kror ong∙a. Paltangni kitgipa digirangko dal·dapatani Chongipa Mission I-o koros

ong∙nasigipa gong 904.00 kror ong’a. Uan koros ong∙a gimikoni 96.81% ong∙a. Gipin mongsonggipa

bakara, chidipo, chidobek aro bheelrangko tariani ong∙a. Ia bakna chamgiminara Tg 22.00 kror ong∙a.

Minggnigiparangde korosni bidingo komibea. Jinma-pokkriko rika-cho∙anide Tg 5.00 kror ong∙a aro

Chikatongrango na∙wate jilania Tg 2.74 kror ong∙aia. Kamo Sorkarini korosara Tg 561.34 kror ong∙a.

Ia tangkarangkoa dakchakani gita on∙na nanggen. Bangki Tg 372.40 krorkode dol dake ka∙giparangna

on∙gen. Uoni mitam bak (60.7% ba Tg 226.00 kror) kode bankoniko ra∙srona nanggen aro

gitchagipakode jinmaan kam ka∙achi gapatna nanggen. Skanggipa bilsio dakchakani Tg 83.82 kror

ong∙gen aro bon∙kamgipa bilsio Tg 136.60 krorona sokgen. MGNREGSo jedake hajira baria indaken

tangkarangba barigen. Nangchongmotgipa bakrango koros kaani komiani gimin, pokkrirangko rika-

cho∙anirango indakpile bariani ong∙jawa.

Page 40: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

30

Masang 3.7: Bilsiprako Sroani, dakchakani aro na∙jilgiparangni on∙gilani (Tg lakh)

Bilsi Ba∙ku Paltangni

Pokkri

Jinmani

Pokkri

Bheelrang

ko

Taripil∙ani

etc.

Chilatong

aro Chibol

Pilak

Kamni

Chugimik

2012-13 Dakchapani 8136.00 60.00 132.00 54.80 8382.80

Sroani 3390.00 - - - 3390.00

On∙gilani 2034.00 40.00 88.00 - 2162.00

Koros Gimik 13560.00 100.00 220.00 54.80 13934.80

2013-14 Dakchapani 9763.20 60.00 132.00 54.80 10010.00

Sroani 4068.00 - - - 4068.00

On∙gilani 2440.80 40.00 88.00 - 2568.80

Koros Gimik 16272.00 100.00 220.00 54.80 16646.80

2014-15 Dakchapani 10848.00 60.00 264.00 54.80 11226.80

Sroani 4520.00 - - - 4520.00

On∙gilani 2712.00 40.00 176.00 - 2928.00

Koros Gimik 18080.00 100.00 440.00 54.80 18674.80

2015-16 Dakchapani 12475.20 60.00 264.00 54.80 12854.00

Sroani 5198.00 - - - 5198.00

On∙gilani 3118.80 40.00 176.00 - 3334.80

Koros Gimik 20792.00 100.00 440.00 54.80 21386.80

2016-17 Dakchapani 13017.60 60.00 528.00 54.80 13660.40

Srosni 5424.00 - - - 5424.00

On∙gilani 3254.40 40.00 352.00 - 3646.40

Koros Gimik 21696.00 100.00 880.00 54.80 22730.80

Chu∙

Gimik

Dakchapani 54240.00 300.00 1320.00 274.00 56134.00

Sroani 22600.00 - - - 22600.00

On∙gilani 13560.00 200.00 880.00 - 14640.00

Koros Gimik 90400.00 500.00 2200.00 274.00 93374.00

Ritcha prako 96.81 0.54 2.36 0.29 100.00

Page 41: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

31

3.6 Mini Mission-I ko dakani namgni

Na∙jilanio man∙pilanirang-ko Masang 3.8-o mesoka. Chugimik Pokkrirangni bilsi bonga (5)-o

bariania 11,000 hectare ong∙gen. Iarangna agreba, jaksi-na∙bisarangko watani bilsiantio 700 hectare

ong∙gen. Programme-ni ningo jaksi-na∙bisarangko watania 14,500 hectare-rang ong∙enga. Uano jelani

bang∙ani 26,580 MT-ni gita ong∙gen. lani a∙selara, na∙tokko bang∙e manani (90.3 %)de paltangni

pokkrirangni gimin ong∙bata. Man∙ani gamchataniara Tg318.96 kror ong∙gen. Koros aro man∙anini

gisepo hisapania 2.93 ong∙a, jean gimik gamchatanigita hisapon, namen komibea. Ia Mission pangnan

kangalrangna chanchichakanio kam ka∙gipa ong∙a. Ia man∙ani aro korosni gisepo hisapanini

tang∙doania, namedake skianirangko on∙manani ja∙manosa bariaignok. Ja∙manoba kamrangde namen

ong∙angaigen, maina ian kangal cha∙asianiko galna gita name tarigimin ong∙a. Ia Mission

pangchakaniko man∙e dal∙rorooba, uan kangalni dakanikon ja∙rikaikuenga. 0.1 hectare pokkrirangko

on∙ode, lakh sa(1) game cha∙giparangna kamko on∙na man∙gen. Bang∙bata na∙jilgiparangan

kangalgiparang ong∙gen. Indake iakoa an∙tangtangon man∙rikkamna gita tariaha. Iana

mongsongbatgipa kama dal∙roro-namroroani ong∙a. Apsan dake, kangalrang baksasa kam ka∙ani

ong∙ani gimin namen simsakbenaba nangskaa. Iani giminan, Mission-ara ka·sine simsakesa

jilchakanirangko on∙anio aro palanioba name simsake dakna gita ra∙gataha.

Skanggipa bilsio chontaesa kam ka∙aniko a∙bachenge, gnigipa bilsionisa bariroroataniko dakna

miksongaha. Kamrangko ka∙engmitingoba namdapatanirangko dakna cholrangko on∙gen. Name

simsake niroksandianichi aro gamsikatanichi, na∙jilanirangko name chu∙sokatna man∙gen.

Masang 3.8: Dingtangdingtang scheme-rango pokkri cho∙ani aro na∙tokko man∙ani

Bilsi Ba∙ku Paltangni

Pokkri

Jinmani

Pokkri

Bheelrangko

Taripilani.

Chikatong

aro

Chibolrang

Pilak

Scheme

rang

2012-13 Apalani (Ha.) 1500 100 50 700 2350

Man∙ani(Kg/Ha.) 2400 2400 1500 180 1.720

Chugimik Man∙ani(MT) 3600 240 75 126 4041

Gamchatani (`Lakhs) 4320 288 90 151.2 4849.2

2013-14 Apalani (Ha.) 1800 100 50 700 2650

Man∙ani (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.797

Chugimik Man∙ani(MT) 4320 240 75 126 4761

Gamchatani ( Lakhs) 5184 288 90 151.2 5713.2

Page 42: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

32

Bilsi Ba∙ku Paltangni

Pokkri

Jinmani

Pokkri

Bheelrangko

Taripilani.

Chikatong

aro

Chibolrang

Pilak

Scheme

rang

2014-15 Apalani(Ha.) 2000 100 100 700 2900

Man∙ani(Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.833

Chugimik Man∙ani (MT) 4800 240 150 126 5316

Gamchatani (Lakhs) 5760 288 180 151.2 6379.2

2015-16 Apalani (Ha.) 2300 100 100 700 3200

Man∙ani (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.886

Chu∙gimik Man∙ani (MT) 5520 240 150 126 6036

Gamchatani (`Lakhs) 6624 288 180 151.2 7243.2

2016-17 Apalani(Ha.) 2400 100 200 700 3400

Man∙ani (Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.890

Chu∙gimik Man∙ani (MT) 5760 240 300 126 6426

Gamchatani ( Lakhs) 6912 288 360 151.2 7711.2

Pil

ak

Bil

sira

ngn

a Apalani (Ha.) 10000 500 500 3500 14500

Man∙ani(Kg /Ha.) 2400 2400 1500 180 1.833

Chu∙gimik Man∙ani (MT) 24000 1200 750 630 26580

Gamchatani (Lakhs) 28800 1440 900 756 31896

3.7 Kan∙dike Mesoke Bon∙atani:

Mini Mission-I-o janapgimin gita na·tokrangko jilna gita minggni dake pokkrirangko bariate

man·dapatani pilak dongsoenggipa chini bakrangko man∙chape dakaha. Unbaksa sorkarini nangani

gita, sroanirangko on·e kangal manderangna janggi tanganio pokkrirangko cho∙na rikna gita

dakchakanirangkoba on·naha. Ia daksoania laksa kangal cha∙asigiparangna tikanggen. Uamangna

pokkriko rika cho∙anio dakchakgen aro jilchakatanina bilsisana dakchakgen. Una agreba, bilsi 3 na

kingking na∙tokna cha∙anirangko on∙e dakchakanirangko on∙nanggen; jedakode chotpilani somoi

ong∙ahaomangba mamung neng∙nikanirang dongjawa.

Rika-cho∙ani koros aro bilsi 3 na cha∙ani baksa jilchakatani korosara Tg 90,400/- ong∙a. Jinmani

pokkrirangkoa 2 Ha na bate on∙jaha, jedakode bang∙a songrangonan iara tikanggen. Jinmani pokkriko

rikna-cho∙na gita Tg 6 lakko on∙gen, indiba Tg 4 lakkode dol nokgiparang jakchi kamchi ka∙eba

Page 43: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

33

on∙pana nanggen. Songnokgiparangoni 40%kode on∙gilna nanggen ine dakani miksongania,

tangkarangko jakkalsretaniko ian champenggen ine ong∙a. A∙dok gimiko na∙tok jilna jinmani tarigipa

pokkride 500 Ha ong∙gen.

Chidipo, chidobek aro bheelrangko taridape na∙tokrangko jile bariatna gita chanchie donaha.

Tardapani korosmangmangkosan on∙enba, jilchenganina jaksi-na∙bisarangko nirokesa on∙aigen.

Paltangni pokkrirangko cho∙na on∙anina batede, ianon bang∙bate ui∙ma∙sianiko man∙bataha. Ia dakani

kamo chu∙sokode, uko ja∙mano bariatna man∙gen. Ian jinmani gisiko nange dakaniko aro name

simsakaniko nanga. 500 Ha pokkrirangkosan ia daksoanio on∙aigen.

Chibol aro chikatongrango name kam ka∙e na∙jilanian, bang∙bate na∙tokrangko ong∙katatna

man∙gipa dakani ong∙gen. Ia kamkora, gipin gipin departmentrang baksa bakrime ka∙esa matchotatgen.

Ia kam chu∙sokode, gipin departmentrang baksa na∙jilbrinaniko dakanggen.

Missionko ra∙gatani gimin na∙tokni bariania 26580 MT ong∙gen, jean da∙o man∙engana bate chang

5 ong∙pila. Pilak kamrangni matchotani ja∙mano, bilsiprako man∙a gimikni gamchataniara Tg 318.96

kror ong∙gen. Missionni bon∙aode, Stateara na∙tokko an∙tangon chu∙onge man∙gnok. Mini-Mission I ni

koros gimikara Tg 933.74 kror aro dakchakaniara Tg 561.34 kror ong∙gen. Paltangni pokkrirangko

cho∙anina dakchakanian mongsongbatgipa ong∙e, 60.1% na∙tokko bariatgipa ong∙a. Gipin bakrangko

man∙chapatode, Sorkarini bakba bariangskagen.

Dalroro silroroanio ia daksoani kamni miksongani ong·a aro kangal manderangni janggi tanganio

salantio chu·ongnikatanio man·chapa. Uan an·tangonin ong·telaigipa nisan ong’a.

Masang 3.9: Bilsiprako Paltangni kitgipa digirangko hectare o man’na miksongani

Sl.

No. Block/District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total

1. Amlarem 52 63 70 81 84 350

2. Khliehriat 33 40 44 50 53 220

3. Laskein 20 23 26 30 31 130

4. Thadlaskein 20 23 26 30 31 130

5. Saipung 8 9 10 11 12 50

Jaintia Hills 133 158 176 202 211 880

1. Pynursula 62 74 82 94 98 410

2. Shella Bholagang 45 54 60 69 72 300

3. Mawsynram 18 22 24 28 28 120

4. Mawphlang 18 22 24 28 28 120

Page 44: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

34

Sl.

No. Block/District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total

5. Mylliem 12 14 16 18 20 80

6. Mawryngknang 8 9 10 11 12 50

7. Mawkynrew 8 9 10 11 12 50

8. Laitkroh 8 9 10 11 12 50

East Khasi Hills 179 213 236 270 282 1180

1. Mawshynrut 52 64 72 83 87 360

2. Nongstoin 32 38 45 52 54 219

3. Mawkyrwat 19 23 26 30 32 130

4. Mawthadraishan 16 20 20 25 26 107

5. Ranikor 16 20 20 25 26 107

6. Mairang 16 20 20 25 26 107

West Khasi Hills 151 185 203 240 251 1030

1. Umling 78 92 102 116 122 510

2. Umsning 52 62 67 78 81 340

3. Jirang 39 45 50 57 59 250

Ri-Bhoi 169 199 219 251 262 1100

1. Selsella 115 145 164 186 190 800

2. Trikrikilla 87 104 116 133 140 580

3. Betasing 87 104 116 133 140 580

4. Zikzak 56 67 74 85 88 370

5. Dalu Gambeggre 35 41 46 53 55 230

6. Dadenggiri 35 41 46 53 55 230

7. Gambeggre 35 41 46 53 55 230

8. Rongram 21 25 28 32 34 140

West Garo Hills 471 568 636 728 757 3160

1. Resubelpara 70 87 97 110 116 480

2. Dombo Rongjung 48 58 64 74 76 320

3. Kharkutta 35 41 46 53 55 230

4. Songsak 27 32 36 41 44 180

Page 45: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

35

Sl.

No. Block/District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total

5. Samanda 27 32 36 41 44 180

East Garo Hills 207 250 279 319 335 1390

1. Gasupara 72 87 96 110 115 480

2. Chokpot 48 58 63 74 77 320

3. Rongara 35 41 46 53 55 230

4. Bhagmara 35 41 46 53 55 230

South Garo Hills 190 227 251 290 302 1260

State Total 1500 1800 2000 2300 2400 10000

Page 46: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

36

Bak – IV

Mini Mishon - II

Na∙jilanio nangchapgipa bakrangko tariani

Aganchengani

Meghalaya State Aquaculture Mission-

ni mangsonga dongenggipa pokkrirangoniko

na·tokrangko bang·batatanina aro

pokkrirangko bariatanina ong·a. Paltangni

pokkrirangko cho∙na gita miksongani

man∙chade 10,000 hectare ong∙a. Iana agreba,

Missionara chidipo , chidobek aro bheelrangko

namdapate Fisheryko namdapatna

chanchienga Na·tok bi·sarangko

dingtangmancha alduna nangani

iandakgiparango dongja; maina chi ning’ani

samsirangan uno chuonga gita cha·anirangko on·a man·a. Apsan dake, na·tok bi·sarangko chikatong

aro chibolrango uarango dal∙china watna man∙a aro una agre gipin korosko nangdapja.

Hectareprak chioniko na∙tokko man∙ania, na∙bisa, na∙chaani aro sabisi sakanchirangna simsakanio

pangchaka. Mini Mission II ara pokkrirangko bariatannina simsakanina agreba, dongenggipa

pokkrirangna maiko nangengachim, uarangna on∙ani ong∙a. Ia kamkoa bakgni dake sualna man∙gen;

na∙tok rim∙na skang aro rim∙ani ja∙man. Na∙bisa, na∙cha∙ani aro saa-dinganina simsakanirangan,

na∙tok rim∙na skang ka∙gnigipa kamrang ong∙a. Chimongani, ra∙angani aro palaniranga, na∙tok rim∙ani

ja∙mano ka∙gnigipa kamrang ong∙a. Indiba da∙ororoni gitade, na∙rimani ja∙manni mitam kamrangkode,

ka∙gijaba ong∙aia. Ia bakara nangchongmotgipa kamrangko ka∙anina simsakani ong∙a.

Ia bakkode ba∙kudok dake sualaha. Section II, na’bisarangko bariatna aro a·songtango

sualna tik ka∙e donaha. Na∙bisako bariatna kam ka∙aniko bak 3 dake sualna man∙gen,jedake-

dongenggipa departmentni pe∙chakatanirangko namdapatanichi, gital pe∙chakatanirangko gisiko

nanggiparangna government baksa nangrime tarie on∙anichi. Ruutgija salrangna skangsan, chongipa

na∙bisa pe∙chakataniko CIFAni manderang Bhubaneswaro tariaha. Ia pe∙chakatani kolko a∙songni

dingtang dingtang biaprango jaksi-na∙bisako man∙na gita sualattokgen.

Bakron III o, na· bi·sarangna cha∙aniko tariani gimin kam ka∙gen. Da·ororo na·tok

jilgiparang cha·cherangko aro to bikirangko namgnirang komioba on∙aia. Na∙tokni dal·anina

Digrichiring Fishseed Farm, West Garo Hills District

Page 47: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

37

nanggipa cha∙anirangde uarango dongjaenga. Namgni gnanggipa cha∙anirangko on∙na ranta ka∙na gita,

banggija cha∙aniko tariani kolrangko, gisiko nanggipa manderang baksa government tariatgen.

Pokkrirango an∙seng baljokani gimin simsakanirang komibea aro uani giminan na∙tokni jelanirangba

komiskaa.

Bakron IV, namgipa simsak nirokaniko pilak songrango on’a nanganiko dakgen, aro ge∙gni

laboratoryrangko stateo dongen. Bakron V oara, na∙rimani ja∙mano nanggiparangni gimin kamko

ka∙gen. Da∙oni nanggiparanga na∙rimani bosturang ong∙enga, jedake jal,ring aro gipin bosturang aro

Na∙palram, jekon rongtale donna nanga. A∙doko ge 50 mang na∙jilgiparangni cooperative societyrang

donga aro bang∙batan name kam ka∙jaengaha. Mission uarangko namate bilakatpilgen. Iana agreba,

Fish Farmers’ Development Agencykoba bilakatpilgen, jean Missionko da∙o chalaienga. Bakron VI

ode ia bakni gimin kan∙dike serikani aro mai ong∙a uarangko am∙e niani ong∙gen.

4.1Na∙bisarangko Pe∙ate man·ani

“1000 Pokkrini Scheme”o pokkrirangko bariatahani gimin, na’bisarangko jilna amani aro

dabianirang a·songo bang∙bataha. Na·tok bi·sarangko jilani scheme-rangko kam ka·gipa department-

rang jako ra·e ka·kujachim, maina bang∙bata farmrangan nosto ong∙tokahachim. Indaken bang·a

na·tok jile cha·giparangan gipin a·songrangonikosa am·ate jilna nangaha aro namen neng·nikaniko

na∙bisarangni sianichi man∙rongachim. Uni gimin a·doktango Aquaculture Mission-ni programme-ko

a·bachengna nangaha, jeon 10,000 ha pokkrirangchi bariataniko dakgen. Jinmani pokkrirangkoa 500

Ha chi bariataniko dakskagen aro Fisheryko tang∙doatgen. Iana agreba, 500 Ha chidobek, chidipo aro

bheelrangko tarie bariatanichi na∙tokrangko bang∙dapatgen. Indake ia pokkri cho∙aniara, 11,000 Ha

pokkrirangko tarianiona sokgen. Ia pokkriranga 1,100 jaksi-na∙bisarangko nangskagen. Iana agreba,

dongenggipa chibol aro chikatongrango na∙jilaniko dake,na∙tokrangko bangbatataniko dakgen, jean

700 Ha ona ong∙gen. Iani bakode 700 Ha onasan kam ka∙na miksongenga. Dingtangmancha

cha∙anirangko on∙jawa ong∙ani gimin, hectareprako komibatgipa gitasan na∙bisarangko wataigen, jean

mang 2,000 ong∙a. Indiba watanikode bilsiantian dakskagen; uni gimin, gimik gimangde hectareprako

10,000 jaksi-na∙bisarangde ong∙gen. Uni gimin ia bako jaksi-na∙bisarangko nanga gimikde 70.00 lak

ong∙gen. Aro jaksi-na∙bisarangko nanga chu·gimikde 1,170 lak ong∙gen.

Bilsiantio na·tok bi·sarangna dabianiko dakaniko Masang 4.1-o mesokatenga. Dabianirang

batroroenga. 179.00 lakh 2012-13 oni 264.00 lakh 2016-17 ona ong∙aha. Bilsiprako nanganikoa,

nangdapenggipako skang nanggipa baksa chandime hisapna nanga.

Page 48: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

38

Masang 4.1: Bilsiantio jaksi-na’ bi’sarangko nangdapani (lakh)

Bilsi

Pokkri aro

chibidekrangko tariani Chibol aro chikatong Gimik

Apala

(ha.)

Jaksi-na∙bisa

@ 10,000/ha.

Apala

(ha.)

Jaksi-na∙bisa

@ 2000/ha.

Apala

(ha.)

Jaksi-na∙bisa

(lakhs)

2012-13 1650 165 700 14.00 2350 179.00

2013-14 1950 195 700 14.00 2650 209.00

2014-15 2200 220 700 14.00 2900 234.00

2015-16 2400 240 700 14.00 3100 254.00

2016-17 2500 250 700 14.00 3200 264.00

Total 10700 1070 700 70.00 14200 1140.00

* 700Ha chikatong aro chibolrangko namdapatanio bisi 5nade jako ra∙anggen.

A∙bachengao gapatna nanggipa hisapaniranga, pokkrirangko tarianio hisapanirang

ong∙manjahani gimin, man∙dikataniko man∙aha. Serikanirangko gatani gitasan a∙bachenggipa

hisapanirangkoa ra∙ahani gimin, korosna hisapania ka∙mao ga∙akaha. 2010-11 bilsirango na’tok

man’ani a’songo 4,533 MT ong’a. Iako ong’katatna gita 190.35 lakh jaksi-na·bi·sarangko jakkalaha.

Indiba department-rango kam ka’giparangni on∙anide 29.63 lakh-san ong·aiachim.

An·tang kite jilgipa digirango na·tok bi·sarangko jilani dongjani gimin, 160.72 lakh-mangni

gitade komina nangaijok (Masang 4.2)

Masang 4.2: 2010-11 bilsio na’tok bi’sarangko nangnikani aro ra’baani

Ba∙ku Gimik

Na∙tok Man∙ani (MT) 45.33

Na∙tok kg prako nanggipa na∙bisa (No.) 4.2

Chugimik na∙bisa (lakh) 190.35

On∙gimin jaksi-na∙bisa(lakh) 29.63

Nangdapgipa jaksi-na∙bisa(lakh) 160.72

Missionni skanggipa bilsio (2012-13) nanganiara 382.75 lak ong∙a, jean skanggipa

nangdapgipa 190.35 lakko aro ua bilsio nangdapgipa 192.4 lakkoba man∙chapa. Ka∙sne ka∙snede,

Missionni bon∙achibarade 1397.35 lak na∙bisarangona sokegen. Masang 4.3

Page 49: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

39

Bang·bata bakan 80%-ni gitade kangal manderangni an·tangtang kitgipa digirangniko na·tok

bi·sarangko man·na amna nanggen. Bilsiantio gital na∙bisarangko man∙jringatna nanggen, ong∙jaode

jilgiparang na∙jilaniko watgalnaba donga. Iako chu∙sokatna gitara, da.o jeonikon man·engachim

uarangko bang·bate on·china kam ka·atana aro gital na·bisarangko man∙anirangnaba kam ka∙na

nanggen.

Masang 4.3: Bilsiantio na’tok bi’sarangko nangnikani (lakh)

Bilsi Nangdapani Gimik Nangani

Chenggipa bilsi - 190.35

2012-13 192.4 382.75

2013-14 222.4 605.15

2014-15 247.4 852.55

2015-16 267.4 1119.95

2016-17 277.4 1397.35

Jaksi-na∙bisarangko man∙ani ja∙pangde, departmentni pe∙chakatgiparangan ong∙a. Da’o dipet

Trout Farmko gale, ge· 17 department-ni farm-rang gnang. Indiba bang∙batan nosto ong∙tokaha aro

ta∙rake tarina nanganio ong∙enga. Mitamrangna RKVY aro BRGFni tangka paisachi dakchakaniko

on·enga. Dongsparangko tarianikode, Missionni kamrango man∙chapataignok. Departmental Farm-

rangko aro nanganirangko ka·mao mesokatenga:

Departmentni Farm-rangni obosta:

Ge· 17 Departmental Farm-rangna agreba, ge·sa rokomsa Trout na·tokrangko jilani Shillong-o

gnang. Na·tokrangko bang∙atani iarangan ong·achim, indiba namdapatani donggijanio bang·e

ong·katatna neng∙nikanirangko man·enga. Ia pilak Farmrangkon namdapatgen aro je nanga bak aro

pe∙chakatanirangko jeo dakna man∙a, tarie chu∙sokatgen.

1. Fish-Dale Farm - Ian Shillong-o ong·a. Uni apala 2.24 hectare ong’a. Ia farm-oniko 3.04 lakh

na·tokrangko 2008-09 bilsio man·aha. Ia Farmara a∙chugipa biapo ong∙ani gimin, common carp

na∙bisarangko ong∙atna man∙a, jekon a∙doko bang∙en nanga. Ia Farmko namdape tarie,

na∙bisarangko bangdapatgen aro ge∙sa FRPkoba songdimgen.

Page 50: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

40

2. Umjar Na·tok Farm- Ian Mawkynrew Development Block-o ong·a aro uni apala 2.50 hectare

ong·a. Ia farm-ara a∙kawe jolo ong∙oba wachikariosan chiko man∙aia aro uko simsakanirang

namen komie da∙ode namjaha.

3. Porsohat Na’tok Farm- Ian 70 hectare apalgipa ong∙a aro ua 5-7 km Nongstoin-oni chel∙ao

dong’a. A’bachengo ia farm-rangara namen somoi gita nirokgijagipa ong’a. Ua biapo bang·gija

na·bi·sarangko, na∙tokrangko jilanirangsan dongaha. Ia farm-ko namdapatgen aro FRP ge∙sako

songdimgen.

4. Laitblieh Na·tok Farm- Ian Mairang biapo ong’a aro uni apala 4.41 hectare ong·a. Ian Mairango

ong∙a. Ua bilsi gni(2)-na na·tok bi·sarangko man·anirang dongjaha. Ia farm-ko gital ong·pilatna

aro namgipa na∙bisarangko ong·katatna ge∙sa FRP-ko jakkalgen.

5. Kyrdemkhulai Na’tok Farm- Ia biapni apala 1.63 hectare ong·a aro ua onbatgipa biaprango

donga aro uan bang·bea IMC aro A∙gipinni na·tok bi·sarangko man·a gita amgen. Iano Eco-

hatcheryko songdimgen.

6. Umsning Na’tok Farm- Iani apala 3.67 hectare-rang ong’a aro ia farm-ko RKVY-ni on·gilachi

ra·doaniko man·aha. Ian bilsi 2012-13 ode na∙bisarangko ong·katatgnok.

7. Nongpoh Transit Ponds- Ia digirangkode na∙bisarangko ra∙rikriknasa tariaha. Na’tok

bitchrirangko gipin a·songoniko ra·bae manderangna sualna skang ianon chimongchenggen. Iano

na∙bisarangko pe∙atnaba joton ka∙ahachim. Ia biapara namen chi gnanggipa, ding∙gipa aro

bijangchigipa ong·ani gimin uko namdapatgen. Ia digio chini apala 0.3 hectare ong’a aro uano

ge∙sa FRP ko songdimgen.

8. Mawpun Production-cum-Research centre-ni apala 5.05 hectare ong’a. Ia farm-ko tang·doatna

koros gong 2.00 crore-rangko RKVY-ni scheme oniko jakalaha. Iako ra·dona gita Israel-ni

technology-rangko jakalna gita sandianirangko dake tik ka∙aha.

9. Umktieh Na’tok Farm- Ian ICAR Compex-ni sambao donga aro uni apala 4.70 hectare ong’a. Ia

farm-ara ge 15 na·tok bi·sarangni digirang donga aro uni apala 1514 sq. m ong’a. Uano ge 4

Na∙dalrangko jilram pokkrirang dong’a. Ian na∙bisarangko bang∙e man∙gnigipa biap ong∙chim. Ia

Page 51: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

41

pokkrirangara nosto ong·gimin ong·a aro uko taridapna gita nangenga.Iano eco-hatcheryko

songdimgen.

10. Old Thadlaskein Na’tok Farm- Ia farm-ni apala 0.29 hectare ong·a. Na∙bisako alamalasan

da∙ode man∙aiaha; uko bariatna gita FRP ko on∙dapgen.

11. New Thadlaskein Na’tok Farm- Ia biapni apala 1.9 hectare ong’a. Ua biapo namen chirang

komianiko man’a aro chirangko saldoanirangchisa common carpko pe∙atna man∙gen. FRPko

donachi uko bariatna kam ka∙gen;namdapatani ja∙mano na∙bisarangko man∙anggen.

12. Gangdubi Na’tok Farm- Ia biapni apala 0.82 hectare ong’a. Iano adita na∙bisarangkode

taridapani ja∙mano ong∙katatna gita man∙gen.

13. Williamnagar Tank- Ian 0.44 hectare apala. Chu∙onga gita chirangko iano man∙ja aro

a∙rankariode tipna am∙aia. Dinggipa biap ong∙ani gimin, Mayoni November jaonade Common

carp aro IMCko pe∙atna mangen. Dingtangman∙cha farmona chiko tarie on∙na nanggen.

Namdapatani ja∙manode, na∙bisarangko man∙anggnok.

14. Regional Na’tok Bitchrirangni Farm, Jamge- Ian 3.48 hectare apala. Ia farm-ko gital dakatna

RKVY gong 1.00 kror-ko on’e jako ra’aha. Ia farm-ba batok bi’sarangko jelatanio namen

namgipa biap ong’a. Dongenggipa eco-hatcheryko RKVYo namdapataniko dakenga.

Namdapatani ja∙manode, farmara namen namgipa na∙bisarangko bang∙e ong∙katatna man∙gnok.

15. Digrichiring Na’tok Farm- Ia biapni apalara 7.6 hectare ong·a. Ia biap-ko BRGF-ni on’gilanichi

namdapataniko dakaha. Uo ge∙sa eco-hatchery donga;je gitaan bang∙be∙e IMC aro A∙gipinni

na∙bisarangko ong∙katatna man∙gen. Ia biapna bilake kam ka∙na gita namen on’gilanirangko

nangenga. Ia biap-ara ge’sa na’tok bi’sa man’ani centre ong·a.

16. Dalu Na’tok Farm- Ia biapni apalani 0.66 hectare ong·a. Nambatgipa bitchrirangko man’a gita

Mission-ni dakchakaniko nangenga. Ian na∙bisako tarina namen namgipa biap ong∙a.

Page 52: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

42

17. Gasuapara Na’tok Farm- Ia biapni apala 1.35 hectare-rang ong’a. Ia biap-ko gital daktaina

RKVY gong 1.51 kror-rangko jakalaha. Ia farmo ge∙sa eco-hatcheryko songdimgen. Ding∙gipa

biap ong∙ani gimin, ian namen jeko daknaba namgipa ong∙a.

Ia gimikna chamsogiminrang, korosrang aro bitchrirangko man’ani pilakko Masang 4.4-o

mesokatenga.

Masang 4.4: Jaksi-na∙bisarangko Departmentni Farm-rango man’ani

Sl.

No.

Distric

t Farmni bimung

Apala

(Ha.)

Namdap

atna

chamani

(`lakhs)

Da∙ororo

Man∙gipa

na∙bisa

Songdim

gnigipa

Eco-

hatchery

Don

Gnigipa

FRP

Namdapatani

ja∙mano

man∙gnigipa

(jaksi-na∙bisa)

1. EKH Fish Dale Farm 2.24 300 3.66 - 1 15

2. Umjar FF 2.50 250 2.00 - 1 5

3. RB Kyrdemkulai FF 9.50 300 0.30 1 - 30

4. Nongpoh Transit Pond 0.30 180 0.30 - 1 5

5. Umktieh FF* 4.75 - - 1 - 30

6. Umsning FF** 3.67 200 30.00 - - 50

7. Mawpun FF** 5.05 371 - - 50

8. WKH Porsohsat FF 7.00 300 0.93 - 1 10

9. Lait Blieh FF 4.41 250 0.10 - 1 5

10. JH New Thadlaskein FF 1.90 150 - 1 5

11. Old Thadlaskein FF 0.29 50 - 1 5

12. WGH Digrichiring FF 7.60 230 - - 57.35

13. Dalu FF 0.66 60 - 1 10

14. EGH Gangdubi FF 1.40 120 1 - 10

15. Williamnagar FF 1.50 50 - 1 5

16. Jamge FF** 3.48 100 - - 55

17. SGH Gasuapara FF** 1.35 100 - - 50

Total 61.8 3461 3 9 397.35

* Namdapatanirangko State Aquaculture Missionni ning∙o 2011-12 o Tg 235.00 lakchi dakengaha.

** RKVYni ning∙o iarangko kam ka∙enga.

Missionni kamko ka∙mitingo, departmentni jaksi-na∙bisarangko man∙aniara 397.35 lak ong∙gen.

Bangki laksade paltangni ong∙katatgipa na∙bisarang ong∙gen.

Page 53: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

43

4.2 An·tangtang Na∙bisarangko Pe∙chakatgipao tarie Man∙ani:

Paltangni kitgipa digirangko na∙bisarangko ong·katatna songni manderangko

ku·monganiko dakna nanggen; maina da∙odipetde indakgiparang dongkuja. Ia Mission na·tok

bitchrirangko pe∙ate jelroroatanio dakchakaniko dakgen aro da∙ororoni pe∙chakatani kolrangko aro

FRP o pe∙atanirangko ra∙gatgen.

An∙chingni a·dokni a∙arang ga·nangjani gimin aro manderangni cholgriani gimin, dal∙dalgipa

pe∙chakatanirangkode songdimna man∙jawa. Uni gimin, ia kamna 2 Ha nasan dakchakaniko on∙aigen;

nangdapgipa korosrangkode nokgipa dakchapna nanggen. Ge 15 pe∙chakatani kolrangko tarigen,jeon

ge∙prakan 1 kror na∙mikirangko ong∙katatgen. Kror san na∙mikioni, lak 40 na∙bisa ong∙katgen aro

bonkame, lak 24 jaksi-na∙bisako man∙chotgen. Indake, na∙mikioniko jaksi-na∙bisakode bak 3ni

baksakosan man∙aigen.

1. Tangkarangchi dakchakani:

Ia pilakkon ge 7(sni) district-rango ka·sine pe∙chakatanirangko ong·katatna chamanirangko

dakgen. Skanggipa bilsiode jaksi-na∙bisarangko bang∙e nanggen ong∙ani gimin, districtprako

ge∙prakko kuliatgen. 5gipa bilsiode mamung pe∙chakataniko kulianiko dakjawa. Bilsi gni (2) aro

gittam (3)-rango ge·gittam unit-rangko matchotna aro bilsi bri (4)-o ge· gni (2)-ko matchotna

chanchigen. West Garo Hills-na agre ge· dok (6) district-rangde ge· (2) unitrang dongen. West

Garo Hills-ode ge· gittam (3) unitrangko donskagen. Masang 4.5-o dingtang dingtang

bilsirangona unit-rangko pakwatgiminrangko mesokatenga.

Pe∙chakatani kolko rikani korosara Tg 16 lak ong∙a. Korosni 60%kode government jako ra∙gen

aro 25%kode bankoniko srona dakchakgen. Bangki 15%kode nokgipa chengani koros gita on∙na

nanggen. Dakchakani gimika Tg 9.60 lak aro sroania Tg 4.0 lak ong∙a. Gitchagipa Tg 2.40 lakde

chengani tangka ong∙gen.

Masang 4.5 Districtprakna tikatgipa aro Paltangni Pe∙chakatanini koros

District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Gimik

EKH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 9.6 9.6 19.2

Sroani 4.0 4.0 8.0

Chengani 2.4 2.4 4.8

Gimik 16.0 16.0 32.0

Page 54: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

44

District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Gimik

WKH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 9.6 9.6 19.2

Sroani 8.0 8.0 8.0

Chengani 2.4 2.4 4.8

Gimik 16.0 16.0 32.0

RB Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 9.6 9.6 19.2

Sroani 4.0 4.0 8.0

Chengani 2.4 2.4 4.8

Gimik 16.0 16.0 32.0

JH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 9.6 9.6 19.2

Sroani 4.0 4.0 8.0

Chengani 2.4 2.4 4.8

Gimik 16.0 16.0 32.0

WGH Ge∙ 1 1 1 3

Dakchakani 9.6 9.6 9.6 28.8

Sroani 4.0 4.0 4.0 12.0

Chengani 2.4 2.4 2.4 7.2

Gimik 16.0 16.0 16.0 48.0

EGH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 9.6 9.6 19.2

Sroani 4.0 4.0 8.0

Chengani 2.4 2.4 4.8

Gimik 16.0 16.0 32.0

SGH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 9.6 9.6 19.2

Sroani 4.0 4.0 8.0

Chengani 2.4 2.4 4.8

Gimik 16.0 16.0 32.0

Page 55: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

45

District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 Gimik

Sta

te

Ge∙ 7 3 3 2 15

Dakchakani 67.2 28.8 28.8 19.2 144.0

Sroani 28.0 12.0 12.0 8.0 60.0

Chengani 16.8 7.2 7.2 4.8 36.0

Chugimik 112.0 48.0 48.0 32.0 240.0

4.3 Na∙bisarangko FRP pe∙atramo Man∙ani :

Bhubaneshwar CIFA o na∙peataniko namdapatani Fibre Reinforced Plastic (FRP)

technology-ko 2004-o bikotaha aro uko 126 biaprangona watataha. Chonbegipa ong·ani gimin uko

ra∙rurana namen altubegen. Ia budhi-ko Meghalaya State Aquaculture Mission-oba ra∙gatgen. Je gisiko

nanggipa na∙jilgiparangoan ba SHG ba Fishery Cooperativerangoan komigipan hectare sa pokkri

donga, ia kolko on∙gen; iano sorkarini dakchakani aro bankoniko sroaniba dongchapgen.

Ia na·tok pe·atani kola ge·saan lakh 30 na∙mikirangko peatna man·na nanggen. Unosa chamsogimin

gita lak 12 na∙bisarangko aro lak 10 jaksi-na∙bisarangko man∙aona sokna man’gen. Ia kama sak 77

na∙jilgiparangna tikgen. Ge∙prakni damde Tg 2.34 lak ong∙a. Dakchakani gita 60%ko chong∙motan Tg

1,40,400/- on∙gen aro 25%kode ba Tg 58,500/-kode bankoniko srona nanggen. Bangki 15% ba Tg

35,100/-kode nokgipa on∙chappana nanggen. Ka·mao 4.6-ko nianichi uina gita man·gen.

Masang 4.6: District ge∙prakna tikatgipa aro FRP na∙ peatanina koros ong’gnirang

District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total

EKH Ge∙ 3 3 2 2 1 11

Dakchakani 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444

Sroani 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435

Chengani 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861

Gimik 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74

WKH Ge∙ 2 3 2 2 1 10

Dakchakani 2.808 4.212 2.808 2.808 1.404 14.040

Sroani 1.17 1.755 1.17 1.17 0.585 5.85

Chengani 0.702 1.053 0.702 0.702 0.351 3.51

Gimik 4.68 7.02 4.68 4.68 2.34 23.4

Page 56: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

46

District Ba∙ku 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Total

RB Ge∙ 3 3 2 3 1 12

Dakchakani 4.212 4.212 2.808 4.212 1.404 16.848

Sroani 1.755 1.755 1.17 1.755 0.585 7.02

Chengani 1.053 1.053 0.702 1.053 0.351 4.212

Gimik 7.02 7.02 4.68 7.02 2.34 28.08

JH Ge∙ 3 2 2 2 1 10

Dakchakani 4.212 2.808 2.808 2.808 1.404 14.040

Sroani 1.755 1.17 1.17 1.17 0.585 5.85

Chengani 1.053 0.702 0.702 0.702 0.351 3.51

Gimik 7.02 4.68 4.68 4.68 2.34 23.4

WGH Ge∙ 3 3 3 2 1 12

Dakchakani 4.212 4.212 4.212 2.808 1.404 16.848

Sroani 1.755 1.755 1.755 1.17 0.585 7.02

Chengani 1.053 1.053 1.053 0.702 0.351 4.212

Gimik 7.02 7.02 7.02 4.68 2.34 28.08

EGH Ge∙ 3 3 2 2 1 11

Dakchakani 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444

Sroani 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435

Chengani 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861

Gimik 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74

SGH Ge∙ 3 3 2 2 1 11

Dakchakani 4.212 4.212 2.808 2.808 1.404 15.444

Sroani 1.755 1.755 1.17 1.17 0.585 6.435

Chengani 1.053 1.053 0.702 0.702 0.351 3.861

Gimik 7.02 7.02 4.68 4.68 2.34 25.74

ST

AT

E

Ge∙ 20 20 15 15 7 77

Dakchakani 28.08 28.08 21.06 21.06 9.828 108.108

Sroani 11.7 11.7 8.775 8.775 4.095 45.045

Chengani 7.02 7.02 5.265 5.265 2.457 27.027

Gimik 46.8 46.8 35.1 35.1 16.38 180.180

Page 57: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

47

Na·tok chonchongiparangko departmentni farmrangoniko aro paltangni pe∙atgipa jaksi-

na∙bisarangko sualaniko ia Masang 4.7-o mesokatenga. Departmental Farm-rang 50 lakh na·tok

bi·sarangko bilsi 2012-13 on∙aoni 150 lakh-ko 2016-17 o bariatna gita tik ka∙aha. Paltangni

na∙pe∙atgiparangde bilsi bilsina baririkrikgen; maina bilsiprakon Pe∙atgipa kolko on∙rikrikgen.

Unbaksana an·tangari pe∙atgipa manderangni na∙bisaranga 2012-13 o 350 lakoni 2016-17 o 1420

lakona bariatna gita tarienga. Man∙e sualania nanganina batede on∙tisa batpaenga aro uandake

sualanirangko simsake dakna nanggen.

Masang 4.7: Jinmana jaksi-nabi’sarangko sualani

Bilsi Departmentni

Farm

Paltangni

pe∙atgipa

FRP o

pe∙chakatgipa

Gimik

sualani

Nanga

Gimik

2012-13 50 100 200 350 353.1

2013-14 80 200 400 680 575.5

2014-15 100 333 550 983 822.9

2015-16 120 500 700 1320 1100.3

2016-17 150 500 770 1420 1387.7

4.4Israelni Technology gita Na∙tok Pe∙atani:

Ia technology-ko ra·baanichi na·tokrangko bang·bate ong·katatna amanina ka·dongsoani

gnang. Noksa salani, rika-cho∙ani aro uarangko chalaianiona soke pilakkon dakgen. Ia budhikoa,

a∙sako maidake nambate sane na∙tokko an·ksenge rakie nambatgipa chalaianiko dakgen.

Israeli technology farm ge· gni(2)-rango dake nichengna am∙enga- Digrichiring Na·tok Farm,

jean Tura-o aro Mawpun Na·tok Farm, jean Ri-Bhoi district-o ong·a. Rika-cho∙ani, jilanirang,

pe∙chakatani aro pilak dakna nanggiparangko, ia ge∙2 farmrango ra∙gatgen.

Israelni technology-ko ra∙gate na∙bisarangko pe∙atanina gong 5.00 kror tangkarangko koros

ka∙na nang’gen.

4.5 Na∙toka alaniko Paltangni Kolo Tariani

Bilsi bonga(5)-ni gisepo 10,500 hectarechi pokkrirangko baridapatna Mission kam ka’na

miksongenga.Missionni skanggipa bilsio, pokkrirangko 1600 Ha ona bariatgen. Na∙tokni cha∙ania,

hectareprako bilsiprako 1.5 MT ka∙e, nanga gimikara 2400 MT ong∙a.Bilsisao sal 300na hisapon,

Page 58: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

48

salprako cha∙aniko 8 MT nanga, ine nikaha.Indake bilsi 5 ona cha∙aniko nanganide 15000 MT ong∙a

aro salprakode 50 MT ong∙gen.

Ribhoi jolo donggipa pokkrirangoniko sing∙sandie niani gitade, manderang besual biki aro

gindeko 1:1 ka∙esan na∙tok bi∙sarangna on∙aia; indiba namgipa tarigimin cha∙anikode on∙ja. Mitam

na∙jilgiparangde ia namgipa na∙tokni cha∙anirangni gamchatani gimin ui∙achim; indiba uarangko

bang∙e jakkalanirangko dakkujaenga. Da∙omitingde, songo man∙gipa aro Assamoniko ra∙bagipa besual

biki aro ginderangkosan na∙chaani dake jakalenga. Jensalo da∙oni pokkrirangko chang 4na bariatgen,

cha∙anina krenganiba barigen. A∙doko na∙cha∙aniko nanganini gimin Mission simsakgen aro nanga

kamrangko ka∙gen.

Namgipa na∙cha∙aniko a∙doko jakalatna gita Mission chanchienga. Iako chanchie, na∙cha∙ani

kolrangn gimin sandina gita ge∙gni state chong∙motan Andhra Pradesh aro Keralaona watataha, jeon

na∙jilanio tang∙doaha aro mongsonggipa ong∙enga. Andhra Pradesho na∙jilgiparangoniko sing∙sandie

niani gitade, to jete galgimin gindekon (DORB) jakalkuenga aro mamung gamchatgipa na∙cha∙aniko

on∙ja. Uamangoni mitamrangde tarigimin na∙cha∙ani baksa jakalbaenggipa na∙cha∙aniko 4:1 dake brine

on∙enga. Indiba da∙ode uamang tarigimin gamchatgipa na∙cha∙aniko jakalengaha.

Na∙cha∙aniko tariani kolni gimin sandiania indake ong∙aha: Skanggipa jajaania – bang∙gija

tariana bate bang∙e tarion nambatgenma, minggipin dake, na∙cha∙aniko tariani kola pangkamgenma?

Iako indake nikha je, lap man∙e pangkamnade neng∙gen. Indiba bang∙e tariode nambatgen, maina

antirango palna aro gipinchina watatnaba chol ong∙gen. Dingtanggrikanide, na∙cha∙aniko tarianio uni

gamchataniosa pangchakaia.

Minggipin sing∙ania, dingtang dingtang jilanirangnaba cha∙aniko tarina man∙gipa kolko

songdimora nambatgenchimma. Minggipin dake , cha∙aniko tarianio name pangkamna man∙genma?

Na∙tokni cha∙ani aro gipin jilanirangni cha∙aniko tarianichapanio mamung namdapani dongja ine

nikaha. Tangka paisani bidingo on∙tisa komiatna man∙naba donga, indiba man∙dik man∙si dakanirang

dongskagen. Kolrangko dingtang cha∙aniko tarina nangahaon rongtalatna nanggen.

Gittamgipa chanchianide tariani korosni gimin ong∙a. Na∙cha∙ani damara pilak kolrangon kg

prako Tg 18/- ong∙a. Jilchakatanini damni nom∙ania tariani koroso pangchaka. Ginde (DORB), To biki

aro na∙kam bisemsemrangkoa dam nom∙e man∙a. Na∙chaani dama iarango pangchaka.

Bon∙chotgipa chancianide, kolrangni dal∙a aro chonanini gimin ong∙a. Bang∙bata cha∙aniko

tariani kolrangan salprako 250 – 300 MT ka∙e tarina man∙giparangsan ong∙bata. Chonbatgipa kolan

chang∙prako 10 MT ko tarina man∙gipa ong∙a. Uko songdimani koros aro jakalanirangko man∙chape

Tg 1.75 kror ong∙gen aro ge∙gipinara Tg 0.25 kror ong∙skagen.

Page 59: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

49

Ia somoiode indakgipa kolkode nangjaenga, indiba a∙bachengna gita chonkalgiparangko jedake

1 MT cha∙aniko tarina man∙gipa kolkasa nangenga. Indakgipa kolkoa Keralao man∙a. Ukoa sak 8 SHG

ni dolchi chalaia. Ua kola salprako 300 – 500 kg kosan tarina man∙aia. Ia kolkoa 2010 o a∙bachengaha

aro uni korosa pilak man∙chapgiparangko aro songdimaniko man∙gope Tg 9.7 laksan ong∙aia.

Bariatanirangko hisapoba, uni dam gimik Tg 12 laksan ong∙aigen. Tamil Nadu ( Coimbatore)oni

Meghalayaona ra∙baanikoba hisapna nanggen. Bree uko songani aro chalaiani koros gimikde Tg 18 lak

ong∙gen. Ia kamara sak 8 manderangna kamko on∙gen aro uko me∙chikrangchiba chalaina man∙aigen.

Ia na∙cha∙ania 25% protein donggen aro uko tariani korosa kg prako Tg45 ong∙gen. Bosturangni

korosa Tg 30 aro tariania Tg15 ong∙gen.

Kol ge∙prako 0.3 Mtkosan tarina man∙aigen ong∙ani gimin, district ge∙prako ge∙ 5 kolrangkode

kulina nanggen ine nikaha. Skanggipa bilsio district ge∙praknan ge∙sa kolko on∙gen. Ua cha∙anirangko

tarina a∙bachengahaon, district ge∙prakon ge∙prak kolko kuliatgen. Indake, ge∙ 7 districtrangon

ge∙gnigni kolrangko kuliatgen. Chalaiani aro kam ka∙anirangni gimin serikanirangko nie,

neng∙nikanirangko namatna joton ka∙gen aro gipin kolrangko kulina gita chanchianirangko dakgen.

Minggipin dakgni kama, jako ra∙nasigiparangko baseani ong∙gen. Ian chongipa kolsan ong∙ani

gimin, ukoa me∙chikrangchiba chalaina man∙aigen; uni gimin uko SHG dol, Fishery cooperative ba

gisiko nanggipa na∙jilgipa ba nokdangrangnaba on∙na man∙gen. Ja∙mangipana on∙ode, uan nambatgen

ine nikna man∙a. Kam ka∙ani koros ko hisapja∙ode, tariani dama komigen. Baseania minggnio

pangchakgen: Kolkoa songadamonasa on∙batgen, jeon na∙jilanirang bang∙bata aro ukoa gong∙gipa aro

gisiko nanggipa dolna on∙gen.

Songbatrango separake nangnikgiparangoniko dorkastorangko am∙atgen. Dorkastorangko

kosako minggni mesokgimin gita chekaniko dakgen. Minggipinara, jinmani pokkrina dakani gita

baseaniko dakgen. Na∙cha∙aniko tariani kolna koros ong∙aniko Masang 4.8 o mesokatenga. Bilsi

gipinrangnade uni dam aro koroskoa, damrangni tang∙doani gita bilsiprako Tg 1 lak ka∙e bariatna

nanggen. Je ong∙oba dam chongmotko man∙na nanggen aro ugitasa breanirangkoba dakna nanggen.

Page 60: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

50

Masang 4.8: District-prakna tikatgipa aro Na∙cha∙ani Kolrangni koros

District Ki Phang 2012-13 2013-14 Baroh

EKH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

WKH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

RB Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

JH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

WGH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

EGH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

Page 61: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

51

District Ki Phang 2012-13 2013-14 Baroh

SGH Ge∙ 1 1 2

Dakchakani 10.80 10.80 21.60

Sroani 4.50 4.50 9.00

Chengani 2.70 2.70 5.40

Gimik 18.00 18.00 36.00

ST

AT

E

Ge∙ 7 7 14

Dakchakani 75.60 75.60 151.20

Sroani 31.50 31.50 63.00

Chengani 18.90 18.90 37.80

Gimik 126.00 126.00 252.00

4.6 Na∙tokrangni sabisirangko simsakani aro Laboratoryrangko Kuliani:

Na∙tok jilgipa manderangni mingsa dal∙begipa simsakna nangani ian digirango aro tank-rango

jilgipa na∙tokrang namen sabisiko man·ningani ong·a. Na·tok bi·sarang ba dal∙dalgiparangba ra∙roroe

ra∙bamitingo name simsakgija ra’bagenchimode nosto ong·aniko man·an baksa, me∙gimu sabisikoba

basakobade rang∙san man·aia. Ia indakgipa sabisirang ong·na skang department-rang chi-tikrangni

gimin namen simsaksona nangchongmota. Ramram sabisirangna agreba, sijinma sianirang chibima

aro chiringrango ong∙ronga. Sandichakani Laboratoryrang dongjanio, mai a∙selni gimin indake sia,

uko ma∙sina man∙rongja. Sandiani chu·gimik gnanggipa Laboratoryko indakgipa sabisirangko sandina

gita kulina nangchongmota.

Ge∙sa Laboratoryko kulie uko chalaiani korosko Masang 4.10 o mesokatenga. Ge∙gni

laboratoryrangko ge∙sakoa Khasi Hillso aro ge∙gipinkoa Garo Hillso kuligen, jeni korosan Tg14 lak

ong∙gen. Bilsiantio ge∙sa labaratoryko chalaiani korosara Tg 5.6 lak ong∙a. Ge∙gni laboratoryrangko

bilsi 5 na chalaiani korosara Tg 56 lak ong∙gen. Indake, ge∙gni laboratoryrangko kulie chalaiani koros

gimikara Tg 70 lak ong∙gen. Ma∙mong sorkaride saaniko sandiani koroskosan on∙aigen; samni

damkode, na∙nokgiparang sananina chamgiminchi gamna nanggen. Masang 4.9.

Page 62: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

52

Masang 4.9: Na∙tok sabisiko sanna kuliani aro chalaiani bosturangko breani koros

Sl. No. Ba∙ku Gimik (Tg)

Koros ong∙chenggipa

1. Thermo Cycler – PCR Machine 1,50,000

2. Ultra Violet Trans illuminator 70,000

3. Gel Electrophoresis Unit 12,000

4. Cyclomixer – Vortex mixer 10,000

5. Micro Centrifuge 20,000

6. Deep Freezer 20,000

7. Microwave Oven 15,000

8. Laminar Flow Chamber 40,000

9. Autoclave 6,000

10. Microscope 30,000

11. PH meter 15,000

12. Micro pipettes bad ki glass wares 25,000

13. Electronic Balance 30,000

14. Water Bath 7,000

15. Air Conditioner 30,000

16. UPS 35,000

17. Gas Connection and Stove 7,000

18. Furniture 25,000

19. Heat scaling Machine 3,500

20. Gel Rocker 11,000

21. Refrigerator 20,000

22. Micro Centrifuge 20,000

23. Equipment for Water and Soil Analysis 75,000

24. Miscellaneous 23,500

A Chu∙gimik Koros 7,00,000

Chalaiani Koros

25. Nok Bhara ra∙ani (Electricity bill etc) 12,000

26 Primer for 1000 samples 3,50,000

Page 63: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

53

Sl. No. Ba∙ku Gimik (Tg)

27 Gipin Chalaiani Koros 60,000

28 Dormaha– PCR Technician (1) 60,000

29 Lab Assistants (2) 60,000

30 Nangchapgiparang 18,000

B Gimik Koros 5,60,000

C Gimik Koros (A+B) 12,60,000

D Laboratory ge∙gnina Koros ka∙chengani 14,00,000

E Bilsi 5 na chalaiani Koros 56,00,000

F Bilsi 5 na Koros Gimik (D+E) 70,00,000

4.7 Na∙jilna a∙bachengaoni rim∙aona nanggipa Bakrang

Aquaculture Mission-ni miksonganiara digirangoniko bangdapate na’tokrangko man∙na kam

ka∙ani ong·a aro rim∙ani ja∙mano nosto ong∙anirangko champengna ong∙bata. Iako chusokatna ming

bri(4) dakna nanggnirang gnang. Saknggipa uan, namgipa bosturangko,ostrorangko aro

dongchakaniko man·na nanggen. Gnigipa uan, na·tok palanirangko bazaar-rango namdapatna.

Gittamgipa, ja∙mano jakkalna gita ripinganiko dakna aro, brigipa uan, research instituteoniko

budhirangko ra∙gatna.

1. Bosturang, majal/chek aro gipin nanganirang:

Na·tokrangni pilak nanganirangko u·ie ma·sie ra·anirango nangchongmotgipara chi aro a∙ani

gimin ma∙sina nanganirangan ong·a. A∙o chio maia donga, uarangan na∙tokni nama silani gimin

kam ka∙a, jekai sin∙a-ding∙a, kari-karchi(pH), chini balwa, kimongani, CO2, chio donggipa

samrang jekai nitrogen, phosphorus, potassium, calcium,magnecium aro gipinrang, jerangko hisap

ka∙na nanggenchim. Da∙ode, nanggipa bosturang, jekai a∙ni-chini nama-namjako niani bosturang

dongjani gimin, na∙jilgiparangba aro Fishery Departmentba iarangko name dakna man∙kujaenga.

Iandakgipa neng∙nikanirangko namatna, State Aquaculture Missiono ostrorangko breanirangko

dakgen aro Multi-Service Provider(MSP)rangko dongen, jerangan songadamni pokkrirangona

re∙ange, chirangko sandianiko dake uarangko namatgen. MSP-rangna salgopgipa majalko on’gen,

jechin na∙tokrangko rim∙e nie, dal∙chiketanirangko namatna joton ka∙gen. Uarangko,

a∙dubekrangko bikpaoatnaba jakkalgen, jean namgijagipa balwarangko chioniko watatgen aro

na∙tokni dal∙droaniko nambatatgen. Na∙tokko bang∙e jilnagitade, guli na∙cha∙aniko on∙na nanggen

Page 64: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

54

aro pokkrio Balwa-kolko jakkalna nanggen, jean pokkrio oxygenko bang∙atgen. Balwa-kolara

oxygenkoba on∙gen aro chikoba jingjangatgen, jean balwa gitalko chio Napata aro bisi

balwarangko jerangan soenggipa bosturangoni ong∙kata, uko chiniko watatskara. Balwa-kola

rokomgni donga, ge∙sara bikpaoatgipa aro ge∙gipinara pol∙suatgipa. Dake nianina gita, rokomgni

balwa-kolrangkon departmentni farm aro na∙jilgiparangnaba on∙gen.

Departmentni Farm-rangko ia Mission mangrakatna gita nanggipa bosturangko bregen jedake,

a∙ko-chiko niani bostu, salgopgipa jalrang, happa rim∙chopani chek aro balwakolrangko on·e

dakchakaniko dakgen.

2. Pala simanio Dakgnirang

a. Districto Na∙palramrangko rikani/Namdapatani

Ia Misssion-ni gita lakh 1 gital digirangko bikotanichi bilsio 23,000 MT na’tokrangko da∙o

man∙na agreba man·gen. Da∙o dongenggipa na∙tok antirangko namdapatna aro da∙ororoni gita

tang∙doatna nangenga aro gital na∙tok antirangko district ge∙prakon rikna nanggen. Ramram

antirango palnangaioba, uarang namgipa aro rongtalgipa ong∙ja. Bang·bata na·tok palgipa

biaprang chu·onga gita chiko man·ja, jedake, rongtalgipa chiko man·ani, nalarang, galgimin

bosturangko chimongani, rongtalgipa biaprango na·tokrangko donchakna aro ratchakna,

bijolini bilrang aro na·tokko ripinge donchakna neng·nikanirangko man·ronga.

Na∙tokara ru∙ute baigipa bostu ong∙jani gimin aro bikan nosto ong∙aigipa ong∙ani gimin,

antini mongsonggipa kamde, na∙tokko rim∙aoni palaona uko name rongtale rim∙gital gita

rakkiani cholrangko dakani ong∙a.

Na∙tok antia rongtalgipa do∙ga chipna man∙e biap dal∙gipa aro chu∙onga gita garirangko

donchakna biap donggipa, sorok sam nala donggipa aro na∙tokrangko ra∙one dakgichakram

biap donggipa ong∙na nanggen. Na∙tok palgipa gan∙chang aro ratchakram oara chu∙onga gita

chirang dongna nanggen aro bregiparangna re∙rurana biapba dal∙e nanga, teng∙anirangkoba

nanggen, gan∙chang aro sambengrango su∙srangna man∙gipa ong∙na nanggen, opgalgipa

pangka, tampi-jo∙ongrang napna man∙gijagipa, tin∙kagipa suri, surichikgipa kuturi, chi aro

bijoli, jabol aro sogiminrangko galchakani donggipa ong∙na nanggen. Na∙toko mitchiani,

jo∙ong aro samrang dongna nangjawa. Na∙tokara rang∙san nosto ong∙aigipa bostu ine ma∙sie

name ka∙sinate rakkie rim∙gipaoni bregipaona ba na∙tokrangko tarie sokatna gita, department

kamko ka∙na gita nangkuenga.

Page 65: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

55

NFDB anti-bajarrangko namdapataniko dakna jako ra∙aha, uaranga :–

i. Palgopani ba bregiparangna palchakaniko name rikna ba namdapatna governmentko

dakchakgen.

ii. Me∙chik na∙jilgiparangna ba palgiparangna rongtalgipa palchakani nokrangko rike

dakchakgen.

iii. Ka∙sinate rakkie ra·jojona man·gipa aro na∙tokko taridape palna tarianirangko dakatgen.

iv. Na∙tok palgipa, rim∙gipa aro na∙jilgiparangna rongtale kam ka∙na, gamsikatna aro soatgija

rakianirangko aro uandake nanganirangko skigen.

v. Na∙tok palmesokani aro paljinma∙anirangko dakate, na∙tokko cha·anio mai namgniko

man∙a, uarangko agantalate on∙anggen.

Aquaculture Missiono na·tok palchakram ko tarianio changgipa sapgiparangoniko

budhirangko am∙gen aro na∙tok bajarko maidake rikna nanga aro tangka paisarangchi

dakchakanirangko NFDB oniko am∙gen.

Namdapatna tang∙doatna nanggipa na∙tok bajarrangko ba jeon nok gitalko rikgen, Fisheryni

Superintendentrang sandie on∙gen. Unbaksana gital bazar biaprangko rikanio Syiem-rang,

Nokma-rang aro District Council baksa agan talgrike ku∙monge dakna gita

man·chisoanirangba donga. Na∙tok antiko rikna gita MeECL MGCC etc dolrangna on∙na

man∙gen. Ge∙7 na∙tok antidamrangko, districtprako ge∙prakko rikna gita tik ka∙aha. Ge∙sa

na∙tok antiko songdimania Tg 250 lak ong∙gen. Gnigipa bilsio ge∙2 antidamko,gittamgipa

bilsio ge∙3ko,aro brigipa bilsio ge∙2 na∙tokdamko songdimgen. Ge∙sa na∙tokpaldamko rikani

korosko Masang 4.10 o mesokatenga.

Page 66: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

56

Masang 4.10 Na’tokpaldamko rikani koros

Sl. No. Koros Ka∙anirang Koros

(`lakh)

1. Gari Donchakram 20.00

2. Gatani aro Ra∙onchakani biap (5 sa∙rarang) 5.00

3. Ka∙sinate Rakichakram 3 no. (Ge∙prakni chaka 10 tons ) 45.00

4. Rong∙plengchi name tarigimin palchakram (50 nos.) 55.00

5. Kadepani aro ra∙angani 7.00

6. Tin∙ka-suri, chiaro nangchapgipa(Suri-plengko tariani 4 nos) 42.00

7. Ui∙-ma∙sigrikani cholrang 2.00

8. Ma∙talatgipa pleng (Plengo bostu aro kg prako badita - mesokgen) 2.00

9. Mitchi-mitchokrangko galani (Effluent treatment plants) 25.00

10. Neng∙takram aro paikanarang 5.00

11. Joksronggipa chikare 10.00

12. Chiko sualani(tank and taps ) 5.00

13. Champengani- Guare aro do∙ga. 10.00

14. Cha∙sikram 7.00

15. Nangchapgipa aro niksamsogijagipa korosrang 10.00

Gimik 250.00

b. Songni na’tok palram biaprango na’tok palani

Da∙o dongenggipa antirango na∙tokrangko palna nambate jakkalgen. Bang·a songni

manderang antiprakon a∙doko donggipa bazarko cha∙ronge na·tokrangko ra·ronga. Ia

antiprako ong∙atgipa antirango ba ‘haaat’rangona re∙bae songni manderang pala

breanirangko daka. Songadamni antiprakni antidamo, ka∙sinatkame rakina man∙gipa

garirango na∙tokrangko ra∙ange nama obostao palgen, jerangkon pringni bakosan

rim∙ahachim. Iandakgipa pokkrirangoniko rim∙e palaniko dakna Mission miksonge

donenga. Bilsi gittam (3)-ni jamanode ia Mission-ni ningo district ge∙praknan

na’tokrangko ka∙sinatgipa gari ge’sa(1)-ko on’gnok; je garini daman gong 25 lakh ong’a

aro chu∙gimik koros ong’gnigipa gong 175 lakh ong’gen.

Ka∙sinkame rakina man∙gipa gario na∙tokrangko ra∙jojoe palenba, palnanggijagipakode

salgipino palna ua garion rakina man∙aigen. Surichikkamgipa gario ra∙jojoe antirango

palahaon, na∙jilgiparangna mamung soe gimaani ong∙jawaha; jean joltangni bajarona name

Page 67: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

57

sokatanikoba on∙gen. Rim∙gital na∙tokko man∙ania, a∙dok gipinoniko ra∙baaniko

champenggen.

c. Districtni mitam biaprango palchakramko kuliani

Na·tokrangni salko manianio a·songo, district-rango aro skotongrango rim∙gital na·tokrangko

brena ka∙oksie re∙batoka. Rim∙gital na∙tokrangna ma∙ringako chanchie, Mission a∙dokni ge∙7

districtni palnangnakgipa biaprango, palchakani nokrangko rikna tik ka∙aha; jedakode

na∙jilgiparangni na∙tokrangko uarango palna man∙gen. Palchakramko district office

sambao,aro sub-divisionoffice sambarango dakgen, unbaksana, tin∙kaatgipa nokkoba

songdimjolgen. Na∙palramko kamgri chadamberangna ba co-operativerangna bhara on∙gen,

jeon departmentni tik ka∙gimin dam gita palna nanggen, jean suri chikgipa gario ra∙baani

koroskoba man∙chapgen. Salantio sokatna gita, songrangoni na’tokrangko man’a dipet

na∙jilgiparangoniko ua biapona ra∙bana joton ka’gen. Kam gri chadamberangko ba co-

operativerangko na∙palramko chalaina on∙na gita baseanio simsakesa dakgen. Ge∙sa

na∙palramko rikani korosara Tg 3 lak aro suri-nokkoa Tg 7 lak ong∙gen. Na∙palramrangko

districtrangna tikataniko Masang 4.11 o mesokatenga. Ge 20 na∙palramrangko rikna tik

ka∙aha, jeni korosan Tg 200 lak ong∙gen, jean suri-nokkoba man∙chapgen.

Masang 4.11: Districto Na∙palramko Songdimani Koros

Sl.

No. District

Palram Nokrang Koros

(` Lak) 2014-15 2015-16 Total

1. East Khasi Hills 2 2 4 40.00

2. West Khasi Hills 1 1 2 20.00

3. Ri-Bhoi 2 2 4 40.00

4. Jaintia Hills 1 1 2 20.00

5. West Garo Hills 2 2 4 40.00

6. East Garo Hills 1 1 2 20.00

7. South Garo Hills 1 1 2 20.00

Total 10 10 20 200.00

Rikani Koros = Tg 3 lak. Suri-nokni Dam = Tg7 lak.

Page 68: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

58

District ge∙praknan ge∙sa ka∙sinatgipa gariko gittamgipa bilsiode on∙gnok, jeni daman Tg 25 lak

ong∙a. Da∙oni dam gita, ge∙7 ka∙sinatgipa gariko breani korosde Tg 175 lak ong∙gen. Gittamgipa

bilsiosa (2014-15)bregen ong∙ani gimin, damrangko nigriktaiesa breaniko dakna nanggen.

Na∙palram aro ka∙sinatgipa gariko breani koros gimikde Tg 375 lak ong∙gen.

3. Na∙rim∙ani ja∙mano nanganirang:

Jensalo na·torangko palna gita chioniko rim·a, ta∙raken na∙tokara sona a∙bachenga; uni gimin

bakan na∙tokrangko tarianiko dakna nanga. Na∙tokko manderangona sokatna ka·singipa

donchakanio done gital dakatna man∙ode nambata. Ripinganio changa sapani jedake, ka·sinatanio

donao, kari nonge ran∙atani, na·tokrangko salo ramani (nakam)-rangko dake damsikatna man·a

aro kam grirangna cholko ogen. Na∙tokko man∙a bang∙dugaa da∙ondipat dongjani gimin,

damsikate rakianirangko dakna nangani dongjaenga. Indiba, Aqua Missionni ning∙o na∙tokrangko

man∙ani bariahaon, uarangko dakna nanggnok ine nika. Na∙tokrangko name rakkiani kamrang

dongjaode, na∙jilgiparangna namen noksan ong∙gen aro dontonganiona sokbagen. Missionni

dakchakenggipa na∙jilgiparanga chonchongiparangsan ong∙ani gimin, uamangna Missionan

rakiani cholkoba dake on∙na nanggen. Agitchapilgipa na∙tokrangko minggittam cholrangchi rakina

man∙gen, uaranga: (a) MEGFISH dokano palani, (b) Ripboaniko dakani aro (c) Na∙kam ramani.

a. MEGFISH ko tarie palani

Na’tokrangoniko dingtang dingtang rokomni cha·anirangko tarina gita man·a, jekai na∙chleng

ba na·tokko chonchone rate cha·ani tariani, na·tokni pakkora, na·tokoniko momo tariani,

na·tok chow aro na·tok samosa tarina aro uarangko manderang cha·na gita tarie palna

man·gen. Songjinmarango donggiparangde nama bimungo palaniko nangani gimin,

‘MEGFISH’ ine tape palgen. West Bengalni Fishery Departmentba ‘BENFISH’ ine kadepo

tape palaha aro namen palnangbea, ine nikaha. Stateni dingtang dingtang biaprango,

mongsongbate songjinmarango ge∙bri dokanrangko kuliatchenggen. Kam gri dongenggipa

gisiko nanggipa chadamberang ia kamko jako ra∙na man∙gen aro ra∙jojoe palnaba

dakchakgen. Ia kamkode jensalo agitcha∙e na∙tokrangko man∙aha aro gitang palo

amchakpil∙jaha, unosa dakgen. Na∙palram nokko rikani koros Tg 7.44 lak ong∙a. Ge∙ 4

dokanrangko rikgen- ge∙sako gittamgipa bilsio aro 4 gipa bilsio aro ge∙gniko 5gipa bilsio

rikna tik ka∙e donaha. Gimik hisapanide Tg 31.36 lak ong∙a aro dakchakaniara Tg 18.816 lak

ong∙skagen. Dokan nokrangko korosni kri bariatna ba komiatnaba man∙gen aro rikmiting

somoini korosko hisape kamko ka∙gen. Kuturi ge∙gniko (jean 144 sq feet ong∙a)rikaniko

Page 69: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

59

hisapesa Tg 7.44 lak ong∙gen, ine ra∙aha, jean chi ra∙baani - Tg 10,000/- aro song∙a chanani

aro gipin korosrangko man∙chape Tg30,000/- ong∙a.

Masang 4.12: MEGFISH dokanko tariani aro Korosrangni Hisap

Bilsi Dokan Koros Gimik Dakchakani

(60%)

Chengani

(40%)

2014-15 1 7.84 4.704 3.136

2015-16 1 7.84 4.704 3.136

2016-17 2 15.68 9.408 6.272

Gimik 4 31.36 18.816 12.544

b. Ripbogimin na’tokrangko palani biaprangko tariani

Meghalaya a·songde namen ripbogimin na·tokrangko cha·na namnikbegipa ong·a,

mongsongbate, Jaintia Hills-o aro Garo Hills district-rango jakkalbata. Jaintia Hills-ode

chongipa na·tok ripboe palgipa dokanrangan ge∙gni dongpila. Ia namgipa na·tokrangko

bajaroniko ra∙bae jerangkon songonikosa man∙ronga uarangko so∙simprake taria, uko Jaintia

a·songode “Kharang” aro “Khyrwong”ko minga. Ia tarigimin bosturangko songtangosan

palaigija, gipin a·songrangonaba watata.

Skangni jakalba∙enggipa ripboaniranga rongtala ong∙ja, maina uarangkoa chankolrango aro

am∙pang nokrangosa, jeon chi aro bijolirang chu∙onga gita dongja. Indakgipa ripboani

biaprangko namdapatna nangenga, jekai namgipa rongtalgipa ripbochakram nok,

namdapatgimin chankol, chitomrangko donani aro gipin nanggipa bakrang.

Ia indakgipa dokkanrangko Jaintia Hills-oniko namdapatanina agreba, ge·18-rangko

ong·katatna State tik ka·angaha. Ripbochakramko tariani karkanani korosara Tg 7 lak

ong∙gen. Uan minggni bakrangko man∙chapa – ripbochakram nok aro chankolko rikani,

ripbochakgipa kalparang, chitom(overhead tank) aro nalla, ia giminkni korosa Tg 6.55 lak aro

magur ba gipinrangko jilna 0.05 ha ong∙gipa pokkriko cho∙na gita Tg 0.45 lakko nanggen.

Dongenggipa ripboramrangko namdapatna Tg 7 lakko chamaha. Indiba, namdapatna badita

tangkako nanggenchim, uko sandiani ja∙manosa chong∙mot koroskode man∙gen. Ge∙ 18

ripbochakramrangko songdimani aro ge∙2 ko namdapatani korosara Tg 133.00 lak ong∙a,

jeonin Tg 79.80 lakde dakchakani ong∙gen.

Page 70: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

60

Masang 4.13: Walku ba ripogimin na’tokrangko palna cottage industry

ko rikna miksongani koros

Bilsi Ge∙ Koros Gimik Dakchakani

(60%)

Chengani

(40%)

2013-14 2 7.00 4.20 2.80

2014-15 3 21.00 12.60 8.40

2015-16 8 56.00 33.60 22.40

2016-17 7 49.00 29.40 19.60

Gimik 20 133.00 79.80 53.20

c. Na∙kamrangko tariani

Meghalaya a·songo dakrongbaenga gita cha·anirang jedake, “Tungtap” Khasi Hills-o aro

Garo Hills-o na·kamrangko tariani namen gamchatbea aro iarangko rakbegipa damrango ra·e

cha·na gita nanga. Na∙kam dataniara cha∙tobatata, cha∙aniko jrongningata aro nambatata.

Ge∙sa na∙kam dataniko tariani korosara Tg 37 lak ong∙a. Da∙odipet, ge∙6 na∙kam tariani

karkanarangko Khasi Hillso nikna man∙a. Uko apalatna gita ge kolgrik(20) na∙kam

datramrangko bikotna stateo chamanirangko dakaha, jegitan chonchongipa dake

cha∙giparangna dakchakni ong∙gen. Na∙kam karkanako songdimani korosara Tg 740 lak

ong∙gen, jeonin Tg 444 lakde dakchakani aro Tg 296 lakde chengani ong∙gen.

Masang 4.14: Nakam tarigipa karkanarangko kulianini koros

Bilsi Ge∙ Koros

Gimik

Dakchakani

(60%)

Chengani

(40%)

2013-14 8 296.00 177.60 118.40

2014-15 5 185.00 111.00 74.00

2015-16 4 148.00 88.80 59.20

2016-17 3 111.00 66.60 44.40

Gimik 20 740.00 444.00 296.00

Page 71: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

61

d. Budhiko Ra∙gatani ( Technology Induction)

India a·songo bikotgimin gitalgipa budhirangko ra∙gatna Natok jilanio nangenga. Jemangan

indake gital budhirangko jakkalna man·genchim uamangna dake mesoknanaba nangengachim. Ia

indakgipa budhirangko na·jilgiparangna baditana kingking jakkaltoani ong·gen, namama

namjawa uarangko nisusae name sandie jakkale nichengemung a·bachengatna nanggen.

Mitam budhirang jekon dake nie jakkalna man∙genchim, uaranga :-

a. Dingtang dake na∙jilani jeon namnamgipa aro dingtang nambatgipa na∙tokrangko pokkrirango

jilani ong∙gen.

b. Gamchatgipa na∙tokrangko bitchi chi∙ate jilani.

c. Nitogipa rongni na∙tokrangko bitchi chi∙ate jilani.

d. Ka∙singipa chiring chibimarango donggipa na∙tokrangko bitchi chi∙ate jilani.

e. Ong∙telaigipa a∙salrangko jakkale na∙jilani.

f. Kadule aro kacharango na∙tokrangko done chikatong aro chidikrango na∙jilani.

g. Jo∙ongrangko na∙tok cha∙anina jilani.

h. Na∙tokrangko sanna banna.

i. Chika`tongrango na∙rimaniko name nosto ka∙gija dakani budhirang.

j. Na∙rimani ostro aro rim∙ani ja∙mano dakgni kamrang.

Kosako janapbagimin budhirangko tok tok dake jakalanggen. Uarangko na∙jilgiparangni

pokkrirango dake nie, nama namjani, cholia ba baiani gimin chanchianggen. Ia budhirangko

na∙jilgiparangni pokkrirango dake nianggen. Ning∙tukalgipa dake nianirangkode na∙jilgipa aro

officerrang baksa damsansa ka∙gen. Bilsiantian nabaroroenggipa budhirangko skie ra∙na gita

tom∙bimonganirangko dakatgen, jedakode stateo uarangko ra·gatna man∙gen. Budhirangni gimin

ki∙taprangko aro jawilwatrangkoba chimonge mesokanirangko dake manderangna skianirangko

dakgen. Somoini kri, manderangna budhirangko ui∙atgen aro bang∙e na∙tokrangko palanirangko

dakatgen.

Page 72: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

62

4.8Multi-Purpose Co-operative aro Fisheryko Tariani aro bilakatani:

Fishery Co-operative Society (FCS)-rang ge 65 donga, jeon memberranga 2,129 ong∙a aro 445

Multi-purpose Co-operative Societies (MPCS) donga, gimik gmang sak 10,640 uano onga. Mitam

FSC ge∙ 18 aro MPCS ge∙ 51 mangde kamrangko name ka∙jaha; indiba pilak gipinrangde name

daktokenga. Bilsirang re∙angahaon, mitam FCS rangara maiba a∙selrangni olgrokangaha,

mitamrangko mesokatenga:–

1. Na∙jilani budhirang memberrango dongja aro skie on∙giparangba chu∙ongja.

2. Namgipa na∙bisa aro cha∙anirangko man∙ja.

3. Cooperative Departmentni on∙gipa tangkaranga pokkrirangko cho∙na aro nangchapgipa

kamrangko ka∙na gita chu∙ongja aro society ni memberrang tangka paisarangko ra∙bana

man∙paja.

4. Dolranga dilgipaosan pangchakaia aro uamangni gisepo meli-nangrimanirang dongbreja.

1. MSAM-o co-operative-rangko bakko ra’atpaani

MSAM-ni nisanrangara co-operative-rangko bilakatna, mangrakatna aro Mini Mission-rangni

dingtang dingtang kamrango bakko ra’pana. Mitam bakrangko FCS aro MPCS jako ra·enga:

1. Je Society-rangan bilaka aro an·tangtang on∙gilanirangko daka, na·tok bi·sarangko jilani

nokrangko aro na·tok pe∙atanio dakna gita ama.

2. Ia kamrangko dakanio aro ra·ange nokrangona on·eanio bimchipgipa ong·na man∙gen.

3. Je society-rangan na∙jilaniko dakenga uamangba dal·dapatna man·gen aro ia Mission bang·a

ka·donganirangko on·a man·gen. A∙a dal∙e dongode, nambate na∙jilanirangko dakna chol

ong∙gen.

4. MPCS aro FCS-rangan Mini Mission III-ni nanmgipa ripeng ong·na man·gen. Uamangni

kam ka·anio jedake chasongni chasongna chigitok kange na·tokrangko ripinganio apsan

nangrime kamko ka·na gita man·gen. Iarangko dakna gita, indakgipa dolrangan nambatgen,

maina uamanga songni bang∙bata nokdangrangkon man∙chapgen.

5. FCS aro MPCS-rangna namgipa budhirangko on·e mikkangchi jakkalanio na∙jilaniko

mangrakatangna manode nambatgen.

6. Iandakgipa co-operative-rangchi Mini Mission III-o kam ka·anirangko chusokgipa ong∙atna

man·gen. Indakgipa budhirangko skanggipa co-operative-rangna, skie ra∙ani cholrangna aro

kamrangchi ma∙sianinarangna on∙chenggen.

Page 73: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

63

2. FCS aro MPCS-rangming nangrime kam ka’aniko dakani bewal

1. FSC aro MPCS dolrangna jinmani pokkriko cho∙anio Mini Mission 1 o aro na∙cha∙ani aro

na∙peataniko Mini Mission 2 o aro Mini Mission 3 o Chigitok kanganirangko dakna

cholrangko on∙gen. Cooperativeni mande ong∙oba, Mini Missionni ning∙o pokkrina

dorkastoko on∙nade man∙aigen.

2. Cooperativeni Registrar, namnamgipa dolrangko Missionona dakchakaniko on∙na gita

watatgen. Baseanikoa uamangni kamo, ka∙dongchakna man∙anio, a∙a donganio, meli-

nangrimani gisik donganio aro na∙jilaniko dakna man∙gen ine nikanio pangchakgen.

3. Baseanikoa FFDAni dal∙gipa manderangchi aro ua dolko mai bako dongen ukode Mission

chanchigen.

4. Dakchakanirangko RCS gita kam ka∙atgen aro uamangan kamrangni bidingo nirok

simsakaniko dakgen. Indiba, kam a∙bachenganio aro uko ka∙atanio FFDA ka∙atgen.

5. Ia kamrangko ka∙na gita officer saksako district ba sub-division ge·prako done aro

Cooperation Department ni skotongoniko sak 2 ko seokgen, jemangan ua kamrangko ka∙na

gita jako ra∙gen. Dongimin officerrang, FFDA ni ning∙o skie ra∙anirangko dake ra∙gen aro

na∙tok jilna kamka∙anio FCS/ MPCSrang name matchotna man∙na gita nirok sandianikoba

dakgen.

6. Cooperation department basegimindolrangna kam ka∙na tangka paisarangko sandie on∙na

nanggen aro indake gipin on∙gilgiparangkoba sandie on∙na nanggen.

3. Gital Fishery Co-operative Society-rangko ong’atani aro simsakani

Meghalaya a∙doko meli-nangrimania namen nangchongmotgipa ong∙a. Indiba uko Na∙jilanio aro

Co-operativerango ra∙gatkujaenga. A∙dok gimiko 65 FCSrangsan dongaienga. Gital kuligipa 150

FCSrangna ge∙prako Tg 10 lak ka∙e on∙gen.Chugimik korosde Tg 1500 lak ong∙gen.

4. Nanggipa tangka paisarangko mesokani

Jinmana pokkrirangko cho∙a rikanirangko dakna gita, MSAMni skanggipa bilsi 2 na – 2012 aro

2013-14na chamanirangko Masang 4.15 o mesokatenga. Jinmana pokkri cho∙ani gimikde 143 ha

ong∙a,jeonikon 91 ha kode FCSrangna on∙gen aro agitchagipa 52 ha kode MPCSrangna

on∙skagen. Iarangko dakani koros gimikde Tg 715.00 lak ong∙a aro Tg 429.00 lakde dakchakani

ong∙gen. Ka∙gni bangkirangkode jinma dolan chengani gita on∙na nanggen ba bankoniko ra∙srona

nanggen. (Masang 4.15)

Page 74: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

64

Masang 4.15: Jinma rikgipa pokkrirangko bariatna chamsoani (1gipa aro 2gipa bilsirang)

Sl. District

Societyrang Chamgimin

Pokkrirang (hec.) Tangkani bisik (` Lakhs)

FCS MPCS FCS MPCS Total Dakchaka

ni Sroani

Chenga

ni Total

1. EKH 6 10 15 10 25 75.00 31.25 18.75 125.00

Sohra 3 2 6 4 10 30.00 12.50 7.50 50.00

2. WKH 5 10 10 10 20 60.00 25.00 15.00 100.00

Mawkyrwat 8 5 16 4 20 60.00 25.00 15.00 100.00

3. RB 3 10 6 10 16 48.00 20.00 12.00 30.00

4. JH 2 2 4 2 6 18.00 7.50 4.50 30.00

Amlarem 5 2 10 4 14 42.00 17.50 10.50 70.00

5. WGH 4 2 8 4 12 36.00 15.00 9.00 60.00

6. EGH 5 2 10 2 12 36.00 15.00 9.00 60.00

7. SGH 3 2 6 2 8 24.00 10.00 6.00 40.00

Gimik 44 47 91 52 143 429.00 178.75 107.25 715.00

*Ia kamko Mini Mission I ni Bak III o mesoka.

Society-rang ge· chigni (12) na’tok chaniko tariani kolrangko man∙gen, jeni koros-an gong 18

lakh ong·gen. Ia kolranko district ge·prakna sualaniko dakgen jeko Masang 4.16-o mesokaha.

A·bachengo gimik district-an geprakko skanggipa bilsio man·chenggen. Gnigipa bilsio ge

bonga(5) district-rang, East Garo Hills aro South Garo Hills-ko galchange ge·prak gimiknan

tikataniko dakgen. Ia pilakko ra·gatanio gong 216.00 lakh koros ong’gen aro dakchakania Tg

129.00 lak ong∙gen.

Masang 4.16: Na’tok ni cha’ani kol ko a’bachengatanina chamsoani

( 1gipa aro 2gipabilsi-rango)

Sl.

No.

District/

Subdivision

2012-

13

2013-

14 Gimik

Dakchaka

ni

Ra∙sro

ani

Cheng

ani Chu∙gimik

1. EKH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00

2. WKH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00

3. RB 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00

4. Amlarem SD 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00

5. WGH 1 1 2 21.60 9.00 5.40 36.00

6. EGH 1 - 1 10.80 4.50 2.70 18.00

7. SGH 1 - 1 10.80 4.50 2.70 18.00

Gimik 7 5 12 129.60 54.00 32.40 216.00

Page 75: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

65

Co-operative dolrangna ge∙10 na∙peatani kolrangko songdimna chanchienga. Chu·gimik korosde

Tg 160.00 lak ong∙gen aro uoni Tg 96.00 lakde MSAMoni dakchakani ong∙gen. District ge∙prakna

na∙peatani kolrangko chamani aro korosrangko Masang 4.17 o mesokatenga.

Masang 4.17: Na’tok peatram-ko rikna chamsoani ( 1st aro 2nd bilsi-rango)

Sl.

No.

District/

Subdivision 2

01

2-1

3

20

13-1

4

Gimik Dakchakani Sroani Chengani Gimik

1. EKH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00

2. Sohra SD - 1 1 9.60 4.00 2.40 16.00

3. Mawkyrwat SD 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00

4. RB 1 1 2 19.20 8.00 4.8 32.00

5. Amlarem SD 1 1 9.60 4.00 2.40 16.00

6. WGH 1 1 2 19.20 8.00 4.8 32.00

7. EGH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00

8. SGH 1 - 1 9.60 4.00 2.40 16.00

Gimik 7 3 10 96.00 40.00 24.8 160.00

Co-operative dolrangna ge 20 FRP na∙peatanirangko on∙e dakchakanirangko dakgen. FRP kolni

dam ge∙prako Tg 2.43 lak ong∙gen. District aro Sub-Divisionrangna sualaniko Masang 4.18 o

mesokatenga. Chugimik korosara Tg46.80 lak aro dakchakania Tg 28.08 lak ong∙gen.

Masang 4.18: FRP na’tok peatram kolrangna chamsogiminrang (Bilsi 1 aro2-o)

District/Subdivi

sion 2012-13 2013-14 Gimik Dakchakani Sroani Chengani Gimik

EKH 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68

Sohra SD - 1 1 1.404 0.585 0.351 2.34

WKH - 1 1 1.404 0.585 0.351 2.34

Mawkyrwat SD 2 1 3 4.212 1.755 1.053 7.02

RB 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68

Amlarem 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68

WGH 2 2 4 5.616 2.340 1.404 9.36

EGH 2 1 3 4.212 1.755 1.053 7.02

SGH 1 1 2 2.808 1.170 0.702 4.68

Gimik 10 10 20 28.08 11.70 7.02 46.80

Page 76: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

66

Co-operative dolrangba ge∙ 7 Chigitok kanganirango bakko ra∙pagen, je ge∙prakni korosan Tg

70.00 lak aro dakchakaniara Tg 42.00 lak ong∙gen. Chigitok kangani biaprangko ja∙mano

sandigen.

Co-operative dolrang jerangan tangka paisao bilaka aro namgipa kam ka∙ani biaprang donga,

budhirangko on∙na, skie ra∙chakatna, kam ka∙na aro pala sim∙anirangko dakna chol ong∙a,

uarangkoba dakatgen. Mitam kamrangko ka∙na gita dingtangman∙cha chamanirangko dakjahaoba,

paltangna sualanirangko dakana batede, Co-operativerangna chanchichenganniko MSAM dakgen.

Co-operativerangna tangka chamanirangko bang∙gijasan dakaioba, ja∙mano jensalo co-

operativerang kamrangko jako ra∙aha, korosrangko nipilani donggen.

Co-operativerangna on∙gipa kamrangni korosara Tg 2707.80 lak aro dakchakaniara Tg 2224.68

lak ong∙gen.Co-operative dolrang Tg181.17 lakko chengani gita on∙na nanggen. Ia MSAMni

dakchakaniara 150 Fishery Co-operative dolrangko tarianikoba man∙chapa. Bang∙a gipin

kamrangba dongkuenga jerangkon man∙chapkuja, jedake tari-tillongani, na∙tok palani aro dake nie

skie on∙anirang. Choligipa dolrang mesokbagimin kamrangko ka∙na gita, MSAMna dorkastoko

Co-operative Registrar gita watatna nanggen.

Ka∙na nangkugipa kamrangni chugimik korosara jekon Mini Mission II o man∙a Tg 6601.74 lak

(Masang 4.19)ong∙a. Ia chugimikoni Tg273.25 lakde ra∙sroani ong∙gen. Bakko ra∙giparang Tg

605.69 lakko on∙gilpana nanggen. Bangki tangka Tg 5722.80 lakkode MSAM on∙skagen. Indake

nikgen je, MSAMni on∙gilaniara 9.2 % ong∙e namen chugipa ong∙aha. Ia MSAMni bang∙e

on∙gilania, uni Missino dakchakani Kaman ong∙a ine nikgen. Bang∙a kamrangnan Mission

ra∙sroaniko dakatanio simsakaniko dakjawa. Minggipin dake, MSAMara paltangni pokkrirangko

cho∙a-rikanirangnade sroanirangko dakna gita dakchakgen. Indiba, mitam Missionni chengani

tangkarangde bankoniko sroanian ong∙naba donga; indiba una MSAM jamin chakna man∙jawa.

Page 77: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

67

Masang 4.19: Jilanio mongsonggipa kamko namdapatanina koros ong’gnirang

Bak Tangkani

bisik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik

Departmental

Farms

Ge 3 2 2 2 3 12

Dakchakani 650.00 450.00 480.00 310.00 350.00 2240.00

Sroani - - - - - -

Chengani - - - - - -

Gimik 650.00 450.00 480.00 310.00 350.00 2240.00

Paltangni

Na∙peatani

Kol

Ge 7 3 3 2 - 15

Dakchakani 67.2 28.8 28.8 19.2 - 144.0

Sroani 28.0 12.0 12.0 8.0 - 60.0

Chengani 16.8 7.2 7.2 4.8 - 36.0

Gimik 112.0 48.0 48.0 32.0 - 240.0

Ra∙togipa

FRP

Na∙peatani Kol

Ge 20 20 15 15 7 77

Dakchakani 28.08 28.08 21.06 21.06 9.828 108.108

Sroani 11.7 11.7 8.775 8.775 4.095 45.045

Chengani 7.02 7.02 5.265 5.265 2.457 27.027

Gimik 46.8 46.8 35.1 35.1 16.38 180.180

Na∙cha∙aniko

tariani Kol

Ge 2 2 2 2 2 10

Dakchakani 21.60 21.60 21.60 21.60 21.60 108

Sroani 9.00 9.00 9.00 9.00 9.00 45

Chengani 5.40 5.40 5.40 5.40 5.40 27

Gimik 36 36 36 36 36 180

Nia-sanani

Dring(Lab)

Ge 2 - - - - 2

Dakchakani 25.2 11.2 11.2 11.2 11.2 70.0

Sroani - - - - - -

Chengani - - - - - -

Gimik 25.2 11.2 11.2 11.2 11.2 70.0

Antidamrang Ge - - - 2 - 2

Dakchakani - - - 500.0 - 500.0

Sroani - - - - - -

Chengani - - - - - -

Gimik - - - 500.0 - 500.0

Page 78: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

68

Bak Tangkani

bisik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik

Suri Gari Ge - - 7 - - 7

Dakchakani - - 175 - - 175

Sroani - - - - - -

Chengani - - - - - -

Gimik - - 175 - - 175

Palchakram

Noktop

Ge - - 10 10 - 20

Dakchakani - - 10.0 10.0 - 20.00

Sroani - - - - - -

Chengani - - - - - -

Gimik - - 10.0 10.0 - 20.00

MEGFISH

Dokan

Ge - - 1 1 2 4

Dakchakani - - 4.704 4.704 9.408 18.816

Sroani - - - - - -

Chengani - - 3.136 3.136 6.272 12.544

Gimik - - 7.84 7.84 15.68 31.36

Na∙karek Ge - 2 3 8 7 20

Dakchakani - 4.2 12.6 33.6 29.4 79.8

Sroani - - - - - -

Chengani - 2.8 8.4 22.4 19.6 53.2

Gimik - 7.00 21.0 56.0 49.0 133.0

Na∙kam datani Ge - 8 5 4 3 20

Dakchakani - 177.6 11.0 88.8 66.0 343.4

Sroani - - - - - -

Chengani - 118.4 74.0 59.2 44.4 296.0

Gimik - 296.0 185.0 148.0 110.4 639.4

Technology

Induction

Ge 2 2 2 2 2 10

Dakchakani 24.0 24.0 24.0 24.0 24.0 120.0

Sroani - - - - - -

Chengani 16.0 16.0 16.0 16.0 16.0 80.0

Gimik 40.0 40.0 40.0 40.0 40.0 200.0

Coop Na∙chaani

Kol

Ge 7 5 - - - 12

Dakchakani 75.6 54.0 - - - 129.6

Sroani 31.5 22.5 - - - 54.0

Chengani 18.9 13.5 - - - 32.4

Gimik 126.0 90.0 - - - 216.0

Page 79: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

69

Bak Tangkani

bisik 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik

Coop

Na∙pe∙atram

(Hatchery)

Ge 7 3 - - - 10

Dakchakani 67.2 28.8 - - - 96.0

Sroani 28.0 12.0 - - - 40.0

Chengani 16.8 7.2 - - - 24.0

Gimik 112.0 48.0 - - - 160.0

Coop Dolni FRP

Na∙peatani

Kol

Ge 10 10 - - - 20

Dakchakani 14.04 14.04 - - - 28.08

Sroani 5.85 5.85 - - - 11.70

Chengani 3.51 3.51 - - - 7.02

Gimik 23.40 23.40 - - - 46.80

Coop dolni Gital

FCS

Ge 20 30 30 35 35 150

Dakchakani 200 300 300 350 350 1500

Sroani - - - - - -

Chengani - - - - - -

Gimik 200 300 300 350 350 1500

Coop Dolni

Chigitok

Ge - 2 2 2 1 7

Dakchakani - 12.0 12.0 12.0 6.0 42.0

Sroani - 5.0 5.0 5.0 2.5 17.5

Chengani - 3.0 3.0 3.0 1.5 10.5

Gimik - 20.0 20.0 20.0 10.0 70.0

Pilak Kamrang* Dakchaka

Ni 1172.92 1154.32 1111.96 1406.16 877.44 6222.80**

Sroani 114.05 80.06 34.78 30.78 15.60 273.25

Chengani 84.43 184.03 122.40 119.20 95.63 605.69

Gimik 1371.40 1416.40 1269.14 1556.14 988.66 7107.74

* Mini Mission I ni All Components ingipao pokkri cho∙ani korosko Co-operative dolrangna mesokjaha.

** Israelni budhiko jakalna gita Tg 500.00 lakko man∙chapataha

4.9Kandike agannani aro bonatani

Dingtang dingtang budhirangko jakkkale dake nianio namroro silroroanina, namdapatanina

bang·a na∙jilgiparangna dake nichina gita namgipa skanirangko on·aha. Ia kangalko ra∙dona

chanchianio chu∙sokaniara, nangdapgipa kamrangko ka∙anio ong∙gen; maina bang∙bata bakko

ra∙giparangan chongipa aro ramram game cha∙giparangsan ong∙aia. Na∙bisa ong·katatani, na∙tokna

Page 80: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

70

alaniko tariani, na·tok an∙sengbaljokanina simsakani aro pala-sim∙anirangan fisheryko

tang∙doatanirang ong∙a.

Jaksi na∙bisarangko man∙na gita nangchongmota, indiba paltangni na∙pechakatni kolrang

dongja aro departmentni pe∙chakatramrangkoba chu∙ongagita man∙na inode, namdapatna nanggen.

Nangenggipa jaksi-na∙bisarangkoa Assamonikosa ra∙baskaenga aro ra∙baon rama namgijarangko

re∙bana nangani gimin, na∙bisaranga neng∙goke bang∙en sironga. Da∙o nangenggipa jaksina∙bisarangko

hisape nion 160 lakko nangdapenga ine nikaha. Skanggipa bilsio Mission 119 lak jaksi-na∙bisarangko

ong∙katatgen ine nikenga.Jaksi-na∙bisarangko nanganiara skanggipa bilsion 350 lak ong∙enga.

Bilsiprako jaksi-na∙bisako nangania 220 – 270 lakona ong∙a,ine nika. Missionni bon∙achibarade,

nanganiara bilsiprako 1400 lak na∙bisarang ong∙gnok, maina Missionni kamranga barirorognok.

Ge∙ 17 departmentni farmrangko da∙ororoni gita namdapatgnok jedakode 30 lakoni 400 lakona

na∙bisarangko ong∙katatna man∙gen. Da∙ororoni gita dakdapanirangko RKVY aro BRGFni tangkarang

gita kamrangko ka∙engaha aro chu∙onggija aro nangdapgiparangko Missionni gita niroke kamko

ka∙anggen. Paltangni gita kam ka∙giparangna bilsiprako 10 kror jaksi-nabisarang sualna man∙na gita

Mission dakchakaniko 60% aro bankoniko srona 25%ko dakchakgen. Na∙jilgiparangna ge∙15

Pe∙chakatramko aro ge∙77FRP pe∙atani kolrangko Mission songdimgen. Pe∙chakatramko songdimani

korosara Tg 15 lak aro FRP pe∙atanikora Tg 2.34 lak ong∙gen. Missionni bon∙achibarade, bilsiprako

na∙bisarangko Pe∙chakatramoniko 500 lak aro FRP pe∙atani koloniko 770 lak jaksi-na∙bisarangko

man∙gen ine ka∙dongsoenga.

Gnigipa nangchongmotgipa jilchakatani bakara na∙cha∙ani ong∙a aro uan Missionni ning∙o

na∙tokko bang∙atanina ong∙gen. Da∙ororo alanirangde namen komibea jean hectareprako 1.0 MTsan

ong∙aia.Indiba na∙jilgiparangni on∙ronganiko dingtangate, bilsiprako 1.5 MT cha∙anikode on∙gen ine

ka∙dongenga jekai gindeko 1.00 MT aro to bikiko 0.5 MT brine on∙gen. Chugimik nanggipa

na∙cha∙ania 16,500 MT (11000MT ginde aro 5500MT tobiki) Missionni bon∙achibarade ong∙gnok.

Na∙jile man∙ania indakpile banggnok je uan da∙onina chang4 ong∙pilgen aro a∙doko na∙cha∙anirangko

man∙piljawakon ine kenchakpil∙enga. Na∙cha∙aniko a∙song gipinonikosa ra∙bana nangpilaha ong∙ode,

tarikugijagipa ronggra bosturangko ra∙baode nambatpil∙gen aro a∙songnaba namgni ong∙pilgen.

Mission chongipa na∙chaani kolko bikotgen, jean salo 0.5MTkosan tarina man∙aigen, jedakode

na∙cha∙aniko tarianio jako ra∙giparangko bang∙atna man∙gen. Ge 26 na∙chaani kolko songdimna

Mission dakchakgen. Na∙tokna cha∙ani tariani kol ge∙sani damara Tg 18.00 lak ong∙gen aro uan

bilsisao 150MTko ong∙katatgen. Dongenggipa na∙cha∙ani kolni gimin sandianiko dakani ja∙manosa,

bariataniko nangode on∙dapgen. Gipinrango kam ka∙ani gita, ia bakoba dakchakaniko 60% ka∙e aro

sroaniko 25% ka∙e tarie on∙gen. Na∙jilgiparang bringimin cha∙anikosa on∙na nanggen ong∙ani gimin,

Page 81: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

71

na∙tokcha∙ani kolko kulina gita Fishery Co-operatiive ba SHGrangna on∙chenganiko dakgen, jedakode

na∙cha∙aniko joljolan na∙jilgiparang nengrae man∙gen.

Gittamgipa jilchakatani kamara an∙seng-baljokanina simsakani ong∙a, jekon on∙tisaba

ra∙gatkuja.Natok man∙anikoa cha∙anina aro an∙seng-baljokanina simsakanichi ong∙bata ine nikna

man∙a. Indiba uaranga mingsanarigipa ong∙ja. Siani a∙selrangna batede, cha∙aniko on∙gijanian ong∙bata.

Laboratory ge∙gniko, ge∙sako Khasi Hillso aro ge∙gipinko Garo Hillso kuligen jeni korosan Tg25.20

lak ong∙gen aro jean skanggipa bilsina uni koros aro uko chalaiani tangkarangkoba man∙chapa. Bilsi

bonga gimikna korosde Tg70.00 lak ong∙gen. Ia laboratory nianinade tangkako nangjawa, indiba

samrangni koroskode na∙nokgiparang gamna nanggen.

Mission na∙rim∙ani ja∙manni kamrangkoba ka∙anggen. Anti ge∙sniko Mission kulina am∙enga,

je ge∙prakni korosan Tg 250.00 lak ong∙gen. Iana agreba, ge kolgrik na∙palram nokrangko Mission

rikgen, je ge∙prakni daman Tg 10.00 lak ong∙gen.

Gisiko nangbegipa na∙jilgiparangna Mission da∙ororoni na∙jilani budhirangko ra∙gatna dakchakgen,

jerangkon dake-nie nama ine nika aro ia budhini namsranganiko nirokjolatgen. Ma∙si-ma∙talatna gita

skie agane aro dakmesokanirangkoba dakatgen, jedakode da∙ororoni ra∙gatgimin budhirangko

manderang jakalna changgen. Changni chang jinmarangko tom∙ate agan-skie mesokanirangko

dakatgen.

Jensalo maiba kamko ka∙na aro dingtangman∙cha somoio matchotna ine tik ka∙e miksonge

dakaha, uan baigipa ong∙china ine ka∙na nanga. Indakgiparangna, skichakramrangko mangrakatna

nanga. Indakgiparangoni mingsade Co-operative dolrang ong∙a. Uamangko tangka paisani bidingo

bilakatgen aro mitam nangdapgipa kamrangko ka∙atgen aro nambatatgen. Jedake, Na∙pechakatram,

na∙cha∙ani kol aro na∙basee tari-tilongani(processing), indakgiparangko bilakgipa aro gisiko nanggipa

Co-operativerangna on∙gen, jedakode palbadinggipa aro antirangko komiatna man∙gen.

Nangchomotgipa kamrang aro neng·nikbatgipa uan Mini Mission II-na tangka chamsoani

ong∙a, jean gong 8362.31 lakh ong·a. Chong∙motgipa hisapanikode bosturangni tang∙doani aro

koborni gitasa taridapgen. Mini Mission II kam ka·atanirangko on·e, hisap ka∙giparangtoniko

dakchakanirangkoba am∙gen, jedakode on∙tisa tangkakoba jakkalsretanirang dongjawa.

Page 82: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

72

Bak – V

Mini Mishon - III

Songpangni Na∙tokrangko Ripingna Chigitok Kangani

A∙gilsako mingsinggipa na∙tok Mahaseer na∙tokni gamchatani gimin pilakan ma∙sitoka.

Chocolate mahaseer (Neolissocheilus hexagonolepis) aro Golden mahaseer (Tor putuitora)

na∙tokrangan Meghalaya-o bang·bata aro nikronggipa na∙tokni jatrang ong∙a. Batanggimin

bilsirangoniko niate, uamangni komirororanganiko niatgenchimode a∙selrangko nikna man∙gen. Boma

goprete siatgipa(dynamite), bleaching, bisi(pesticide), makkal(local herbs) aro gipin siatgipa

cholrangko jakkalani a∙sel komiroroangenga ine nikna man∙gen. Na∙tokrangni bitchi chi·na domitingo

aro bitchi chi∙mane ong∙onmiting somoirango, dingtang dingtang siatani cholrangko jakkale uarangko

so∙otrongbata. Uarangni bitchi chi·chakna nangenggipa ro∙ong aro chonchongipa rongsrekrangkoba

nosto ka∙e gala, indake, uarang, chibimarangko nosto ga∙e galani gimin namgipa biapko bitchi chi∙na

man∙paja.

Na·tokrangni komiroroaniko rakgipa niamrangko ra∙gate champenganiko dakna nanga.

“Meghalaya State Aquaculture Mission” ba “A·songni Chio Donggiparangna Dakgni Kam”, ge∙sa

champenganiko dakna nanggipa ong∙a. Mingbri a∙selrangni gimin uarangko rakkina gita nanga.

______________________________________________________________

Page 83: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

73

a) An∙chingni a∙songo chio rogipa pilakan a∙songni gam ong∙a. Uni gimin uarang gimajana gita

rakkie donna nanga.

b) Uarang an∙chingna gamchatgipa aro cha∙togipa na∙tokrang ong∙a.

c) Na∙tok rim∙e janggi tanggiparangna cholko on∙na.

d) Uarang Aqua Tourism-naba ba songre-songgabate rogiparangko bang∙batata.

e) Na∙tokchian chini (ringna) nama namgijaniko ma∙sina man∙a.

5.1 Gimaangenggipa Na∙tokrangko ui∙na Sandianiko dakani

Nambatgipa uarangni bon∙anganiko champengna kamko ka∙anide, bano bano na∙tokrang donga

aro rorongbata, badita bang∙a, maidakgiparango chaka aro uarangko manderang maidake bon∙atenga,

uarangni gimin ma∙sigiparango sing∙sandichengna nanggen, unosa uarangko nampilatna gita man∙gen.

Ia kamna, Departmentni District Excutive Officer aro Programe Managerrang nangrime ma∙sie ra∙ode

nambatgen. Skanggipao, chiring ba chibimarangko nichengna aro see rakkina nanggen, jeonikon ia

gimaangenggipa na∙tokrangko sandina am∙enga. Uni ja·mano songni nokma ba sordarniko na·tok

ripinganiko dakna bi∙e on∙ako man∙e official-rang ua biapko nitaina nanga. Biapko niani (survey)

ka∙ani miksonganiko nokma ba sordar-rangna talatna gitaba nanga. Uarangko nina gita, na∙tok rim∙ani

lekka, ba ugita milsi aro tamburang, jachipchang(camera), polythene bag/jola, tusichakgipa biap/jola,

oxygen cylinder-rangko rabitjolangna nanggen. Songpangni manderangkoba, bano maiko man∙a, uko

sing·-sandina gita rimjolangna nanga.

5.2 Na∙tokrangko Ripingna Manderangko Ui∙atna kam ka∙ani

An∙chingni chengoni nikrongenggipa na∙tokrangni gamchataniko manderangna ui∙atna nanga.

Aquaculture Mission, uni miksonganiko parakchol gita ui∙atna gisiko nangatna nanga.

Ian jinma tom∙e chanchiani(public meeting), noksarangko tapanichi(poster campaign),

namgipa kattarangko see tapanichi(slogan), chongipa ki∙taprango chapa ka∙atanichi, radio, jabirong-

rango parakanichi, skul aro college-rango skie on∙nanichi mikrakataniko on∙na man∙na. Ui∙atanirangko

Garo, Khasi aro English songbatrango gatna nanga.

1. Jinma to∙me chanchiani

Tom∙e chanchianiko dakanichi(public meeting) Aquaculture Mission, NGO-rang ba public-rang

baksa, jeon na∙tokrangko rakkie donna nangnikengachim, uarango tom∙e chanchianiko dakna

nanga. Uarangko dakania manderangko ui∙atna aro songpangni na∙tokrangko ripinganini

gamchataniko ui∙atani ong∙a; aro uamangoniko Missionni miksonganiko chu·sokatna

Page 84: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

74

dakchakaniko am·an baksa uamangni bak ra·paaniba ong·gen. Mittam NGO-rangde department

baksa nangrime kamko ka∙e, mitam chiring/chibimarango ka∙saninggija siatanirangkoba

champenga aro ripingna gita tom∙e chanchianikoba dakata. Goprete aro bisirangko on∙e

nisianirang bang∙kuode, uamangna ku∙patie, uamangkon Mission ni bakko ra∙ate kamrangko ka∙na

gita nanggen. Indakgipa ramram dakgipa meetingrangko chibima/ chiringrangni sambao donggipa

songadamrango ong∙ate chanchianiko dakna nanga. Indakgipa kamo changgiparangko okame

agan ma·siate on·na manderangko tom∙atgen.

2. Noksarangko tapachi ui∙atani

Seachi ba noksarangko tapaniba mingsa manderangna ui∙ataniko on∙nani chol ong∙a, jean

Missionni ripingna miksonganiko chu∙sokatgen. Dingtangman∙chagipa noksarangko dakanichi aro

salanichi manderangko didina man∙a. Iarangko dakna gita chadamberangko jakkalgen.

Ripinganiko namnikgipa dolrangko noksa salate uarangko tariatgen.

3. A·bokani / Mingani ( slogan) kattarangko seanichi ui∙atani

Na∙tokrangko rakkianina skul ba college-rango minganirangko see susaaniko dakatgen jerangan

na∙tokrangko ripingna aro jolni na∙tokrangna ong∙gen, uko a∙dokni dingtang dingtang biaprango

dakatgen.

4. Chongipa ki∙tap/leka-bisingkaprangko seatani

Chongipa ki∙tap ba leka-pal·taprango see chapa ka∙ate, jeon goprete ba bisi on∙ne siatani

namgijani gimin segen, uarangko sualanichi manderangni dakchakpaaniko man∙na gita bang∙e

sualgen, jedakode manderang ia namgijagipa bewaloniko chel∙atna man∙gen.

5. Songbadrango ui∙atani ba segatatani

Jagittamprakon a∙doko donggipa ba dingtangman∙chagipa na∙tokrangna mai ong∙angemga,

uarangko ripingani miksongani gimin songbadrango segate on∙ronggen, jedakode manderang

uarangni obostani gimin ui∙na man∙gen.

6. Parakatanina tom∙e chanchianirang

Jagittamprakon tom·e chanchianirangko ong·katataitaina gita department na∙tokrangko ripingani

gimin dakanggen. Joltangni songbadrango aro Jabirongrango chu∙sokgipa kamrangko

on∙atpachina agangrikanirangko dakgen, jedakode manderangni gisiko, gisik nanganiko

ong∙katatna man·gen.

Page 85: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

75

7. Kobor ra∙ruragiparang

Separakgiparang ba gipin a∙songni re∙bae nigiparang, kobor ra∙batimgipa aro dingtang dingtang

koborrangko watatruragipa manderangko, na·tok rakkie dongipa biapona okamate

ripinganirangko mesoke on∙na nanga, jedakode uamangni kobor gipatanichi songgipinoniba

apsan dake ra∙gatpana man∙gen.

8. Radioo Aganprakani

Radio-rango uiatanichi bang∙a manderangna namgniko on·a. Ian mingsa bangbang gita ui∙atani

namgipa chol ong·a. Ian tarakbe∙e ui∙atna man·gipa mingsa chol aro dam nom∙gipaba ong·a.

Aganprakaniko siliting ba Jabirong gita, Internet radio aro FM radiorang gitaba ui∙atanirangko

dakna man∙gen. Radio gita aganprakatanirangko, mongsongbate Chigitok kanganirangko dakna

aganprakna gita jakalgen.

9. Jabirongo watatani ( Telecast )

An·chingni a’song India gita, jeon skia man’gijagiparang bang’a, songsalni namgnina

koborrangko mesokatna ba dakmesokatna Jabirongan nambatgipa chol ong∙a. Ian bang·bate

manderangna nikanichi, mesokanichi gipatna man·a.

a) Jabirong ba jawilwat gita nike nie skie ra·na documentary film-rangko jean gimaangenggipa

na·tokrangko ripinganio chu·sokatna man·aha, jekai: Jantia Hills ni Nongbareh, West Garo

Hillsni Rombagre songo ripinganirangko, ba indake gipinrangko uiatna, watatna ba

mesokatna man·a. Iandakgipa mesokataniara, sakgipinrangkoba apsan dake dakpana ba

ja∙rikatpana dakchakgen.

b) Na·tokrangko rakkie donani gimin noksarangko mesoktaitatie, uarangko bang∙bate

ong∙katatna aro palbadingna man∙genchim ine manderangni gisiko napatna man∙gen. Ia kama

songpangni na∙tokrangko ripinganiosan ong∙aijawa, indiba tangka paisarangko nina

re∙anggiparangoniko man∙aniba ong∙gen.

10. Bi’sarangko skul-o susaatani

Skul-o bi·sarangna na·tok jilarangni gamchataniko ripingna susagrikatanirangko ong·ate

bi·sarangnaba mikrakatani ba ui∙ataniko on·na man·. Ia susaagrikaniko essay seani, poetry-ko

sean,i jera-ra·grikani aro golporangko sesusaatnaba man·a. Ian bi∙sarangni gisikko, na∙tok

Page 86: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

76

ripinganio simsakaniko nakatatgen aro chiring chibisikrangko na∙tok gnang rongtale rakianichi

karirangni namanggijanikoba nambaatpilna man∙naba donga.

11. Gan∙srango dakmesokani:

Gitrangchi, tamasa dakanirangchi, jean an·chingni pagitchamrangni darongbewal gita ong·a,

ukoba mesokna man·a. Uarangchi manderangna adita ui∙atna ba skie on’na gitaba dakchakani

ong∙gen. Iandakgipa Gahon dakanirangchiba, mesok-skianiko on∙na gita songni gahon dakgipa ba

git ring∙giparangko Mission agane dakmesokchina agangen, jedakode jolni na∙tokrangko

ripinganio manderang gisik nangpagen.

12. Kamni koborrang

Chigitok rakie donaniko koborrangko poraiani dake chapa ka·atronge Aquaculture Mission-chi

manderangna ui∙atna man·ka. Iako somoi-somoio gisik nanggipa poraigiparangna, joltangni

na∙tokrangko ripingani gamchatani gimin gatatronggen.

5.3 Songrango Tom∙e Skie On∙ni

Bang·a songni manderang uarangko rakkie donani gamchatani gimin skie ra·na nangbeenga.

Uni gimin songni manderangna namgipa dingtang dingtang bakrangni pangchakgrikani,

mongsongbate na∙tokko ripingani gamchataniko tom·dake chanchigrikataniko dake skie ra∙aniko

ong·atna nanga. Ia tom·dake chanchigrikanirangko, jeon Chigitok kangna biap bichamrang donga,

indakgiparangosa ong∙atna nanga. Indake skie ra∙anio songni dilgiparang, NGO-rang, Self Help

Group, Fishing Association dolrangko skie ra·china okamatna nanga. Indakgipa

tom∙bimonganirangkoa baditaba songrangni bijangchiosa, songnokgiparangko okamchimonge dakatna

nanggen. Indake changgipa sapgipa a·songni mingsinggipa institution-rangoni, Directorate of Cold

Water Fisheries Research, Bhimtal, CIFA, NFDB, CIFRI, CIFTni skigiparangko rimbae skie on·atna

man·ode nama. Ian manderangko an∙tangtangni chiring chibimarango na∙tok ripinganiko ma∙siatgen

aro dakpana draatgen. Dol dake jinmani kamrangan chiring chibimarangko rakiani dakdilgiparang

ong∙a aro uamangni jako ra∙paanichisan, kanga-bil∙aniranga chu∙sokgipa ong∙na man∙gen. Iako songo

noko changni chang tom∙echanchianirangko dakanichi chu∙sokatna man∙gen.

5.4Chigitok Kangani

Chigitokara naljokgipa biap ong·a, jean ong’telaigipa rakiram ong∙a aro gimaangenggipa, ba

bang∙pagijagipa ba gipinrangko simsakani biap ong∙a. Na·tokko kangram biapode rimna on’gijani

niamrangko donronga.Chini badiaba bakrangko ba dingtangman∙cha wariko chasongjolnan Chigitok

kange ra∙na man∙a. Aquaculture Mission-ni ningode iako songni dilgiparang baksa ripingani ba rakkie

donani kamrangko ka·a.

Page 87: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

77

Na·tokko donram biapde chi tuna nanga, a∙gapgijagipa, manderangni golmal ka·gijagipa chiwari

ong·na nanga. Seokgimin chiwariko aridake ba sakina , jedake rong∙dot ba bolpang, iandakgiparango

sejolachi pangrake kangna aro wilwila songrangonaba ui∙atna nanga. Uarangna name tarigenchimode

uarangni gimin ui∙giparango sing∙e tarina man·gen. Nanggenchimode, programo tarigimin gita,

chiring chibimarangko kachange tu·ate rakina nanga.

Missionni miksonganiara Na∙rong, Na∙wak aro iandakgiparang jerangan badiaba jolosan

dongaia aro gipin pangnan nikronggipa n·atokrangko rakkiani ba ripingani ong∙bata. Naljokgipa

biaprangko na·tokrangna tarigenchimode, bang·a chio donggipa janggi gnanggiparangko rakkian

baksa gimaangenggipa na∙tokrangkoba ripingjolna man·gen. Uarangni jelania manderangna

namgniko on·gen. Indake an·chingni a·doko indakgipa Chigitokrangko nina a·palchini tourist-rangko

re·bana draatgen aro jensalo uamang re·baa, unon songni manderangna janggi tanganioba tang∙dona

chol man·pagenchim.

Chiko nirokgipa River Guards jean Fisheries department-ni ong·achim, uamang naljokgipa ba

rakkie donna namgipa biaprangko bang·bate rakkina bilsi gimikan joton ka·na nanga, ong·jaode,

songni manderangonikon nirokgipako done rakkina nanggen. Nirokgiparangko donja ong·kode

Chigitokrangko rakina man∙jawa. Na∙tok bitchi chi∙ani somoiode, songni chadamberangko na∙tok

rim∙aniko champengna gita, nirokchina departmentan tik ka∙e donatgen, jedakode bitchi chi∙na

re∙bingbangmitingo rim∙na man∙jawa; ong∙jagenchimode, ripingna joton ka∙ani mamung namgnian

dongjawa.

Chigitok kanganio korosrang jedake, na∙bisarangko watani, bo∙rangrangko rikani, chikatonganiko

dakani, sorok, neng∙takram aro gipinrangko Missionni gita koros ka∙gen. Matchotahaode, ia

chigitokrangkoa gisiko nanggipa NGO/SHG aro gipin dolrangna, Departmentni dongimin niamgita

nangrime kam ka∙china gita jako on∙gen.

Page 88: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Masang 5.1: Songpangni Na∙tokrangko Ripingna chamani

(Tg Lak)

Sl.

No. Kamni Bimang

Badita Chang sandia/

see on∙ani

/mesokani/songreani

etc. bilsi 5na.

Ong∙atani/bilsi Chamsogipa

koros

Bilsi 5na Koros

Skanggipa

bilsini Kam

Bangki bilsi

4ni kam

1. Gimaangenggipa Na∙tokrangko Sandie Niani 250 ge district ge∙ 7 o 50 nos. 0.20 10.00 40.00

2. Ripingna Tom∙e Aganprakani

a. Jinma Tom∙anirang 200 district ge 7na

bichong/biaprang

40 nos. 0.50 20.00 80.00

b. Noksa/Seaniko Tapanirang 200 district ge 7na

bichong/biaprang

40 nos. 0.10 4.00 16.00

c. Aganwatanirang 200 district ge 7na

bichong/biaprang

40 nos. 0.10 4.00 16.00

d. Segimin patrang/ki∙taprangko sualani 15,000 nos. ge 3

ku∙sikrango(English,

Khasi & Garo)

3000 nos. 0.60 0.60 2.40

e. Ui∙atani/Songbado seanirang 20 chang 4 chang 0.50 2.00 8.00

f. Separakgiparangna ui∙atani 20 chang -Shillong 4 chang 0.25 1.00 4.00

g. Separakgiparangni re∙jojoe ui∙atani 35 chang pilak district 7 chang 0.50 3.50 14.00

h. Radioo aganprakani 20 chang 4 chang 0.10 0.40 1.60

i. TVo aganmesokani 20 chang 4 chang 0.75 3.00 12.00

j. Skul bi∙sarangko sesusa∙atani 39 chang pilak blocko 8 chang 0.10 0.80 3.20

k. Gan∙sangrango agan-dakmesokani 39 chang pilak blocko 8 chang 0.50 4.00 16.00

l. Songbadrango gatani 20 chang 4 chang 0.10 0.40 1.60

3. Cho long∙gipa songrango agandakmesoke

on∙ani

40 bichong/biap/song 8 chang 0.80 6.40 25.60

Page 89: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

79

Sl.

No. Kamni Bimang

Badita Chang sandia/

see on∙ani

/mesokani/songreani

etc. bilsi 5na.

Ong∙atani/bilsi Chamsogipa

koros

Bilsi 5na Koros

Skanggipa

bilsini Kam

Bangki bilsi

4ni kam

4. Chigitokrangko Kangani 200 nos. 5.00 lakh/

chigitok

200.00 800.00

Gimik 260.10 1040.40

Chu∙gimik 1300.50

Page 90: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Bak – VI

Mini Mishon - IV

Skie on∙ani aro Ma∙si-ma∙talataniko Namdapatani

Skie on∙ani ine aganon bak ra·pana gisiko nanggipa dolrang (stake holders) ni changa sapa aro

dakna changanirangko mangrakbatatna kam ka·ani mangsonga, jedakode uamang kamko nambate

ka·na gita man·gen. Aquaculture mission ni bang·a bakrangko chu·soke ka·na gitara gisiko nange

dakgipa dolrangni changa sapaniko namdapatna gita nanggen. Ia mission, na·tok jilanio dakani

bewalko human resource ni dakna amanikoba nambatatna mangsonga, jekai bitchi chi·ataniko

(hatchery)ko name nirokani, na·bisako man·ani, ornamental na.tokko jilani, pokkrio jile na.tok

man·ani, sabisiko nirokani, na·tok ni cha·aniko tariani, na·tokko pala sim∙ani etc.

Ia Mini Missiono minggni mongsonggipa bakrang donga, uarangara:

1. Gisiko nange dakgipa dolrangni changa sapaniko mangrakatani, aro

2. Skie on·chakram (training) biaprangko tariani aro skie on·na cholrangko dakani aro mangrakatani

6.1Gisiko nange bak ra·gipa dolrangni changa sapaniko mangrakatani

Skie ma∙siataniko sakprakna,

institution rangna, aro songsal (society)

ni gadango daknagita man·a. Skie

on∙anikora sakprakna dakna

nangbatgenchimoba kosako dolgni naba

dakna mongsonggipa ong·a.

Ma∙siatna skie on∙aniko dol gni

manderangna daka uan departmentni

dilgiparangna (official) aro na·tok

jilgiparangna. Dilgiparangna skie

on∙aniko dakaniara missionko dakanio

chu·sokgipa ong·atna namen mongsonggipa ong·a. Dilgiparangna gitalgipa bewalo na·tok jilaniko aro

nakatroroba·enggipa technologyrangni gimin skie on·aniko (training) on·na nanggen jedakode

uamang na·tok jilaniko dakanio da·ororo nakatgipa nambatgipa cholrangko tale ma·sina gita

man·gen.Uamangko a·songni gipin biaprangni fishery skulrangonaba ma·sie ra· nagita watatgen.

CIFA,Bhubaneswaro skieon’ani

CIFA,Bhubaneswaro skieon’ani

Page 91: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

81

Jinma ba apsan dol dake skie ra∙aniko minggittam bewalo dakna mangsonga, jekai i) jinmako

tom·dakate aganprakatani jean manderangko mission ni bakrangni gimin ma·siatgen, ii) name dakna

amgipa na·tok jilgiparangna (jemangan jinmana tom·dake aganprakatani somoeo bimungrangko

segatachim ) ma·sibatatna skianiko on·a, jedakode uamangko mission ni gimin uiatna man·gen. iii)

na·tokrangko ripingna biaprangko Chigitokko tarina gisiko nangatna gita agantalate on∙anirangko

na·tok jilgiparangna /songni manderangna ong·atani. Ia state o namen gamchatgipa na·tokrangko

ripingani biap donga. Indimangba state o chibima ni bakroa 5600km dongani gimin bang·bata na·tok

ripingani biaprang dongkuenga. Ma·si man·gimin na·tok jilgipa dolrang aro songni manderang

an·tangtangni songo na·tok ripingani biapko tarina gisik nange janapanikoba dakaha. Indakgipa

dolrangna na·tok ripingani biapko tarina gisik nange janapanikoba dakaha. Indakgipa dolrangna

na·tok ripingani bewalrangko ma’siatna gita on’na nanggen.

a. Officerrangna Nie-nike skie ra∙ani

i) Officerrangna na∙jilani budhirangko skie ra∙na gita on·gen

a. Bitchi chi·ataniko simsakani-CIFA,Bhubaneswar/CIFRI, Barrackpore

b. Cha·aniko tariani technology-CIFA,Bhubaneswar

c. Na·tok ko tariani bewal-CIFT,Cochin

d. Nitogipa na·tokko jilani-CIFA,Bhubaneswar

e. Ka·singipa chirango na’tok jilaniko dingtang mancha skie on·ani-NRC on cold water

Fisheries, Bhimtal o ong·gen.

f. Na·tokrangni sabisiko simsakani

ii) Ma·sianiko baridapatnagita state ni a·palchi re·anirangko officerrangna dakgen aro uamangna

ka·mao janapgipa technologyrang mesokgen jedakode uamang nike uie ra·ani cholrangko

man·gen.

- na·tok jilanio name dakgiparangni na·tok jilchakram farmrang aro Andhra Pradesh ni

instituterang

- West Bengal aro Kerala ni nie rona nitogipa ( ornamental) na·tok jilgipa farmrang

- Andhra Pradesh aro Kerala o gisiko nange dakgipa dolrangni private hatcheryrangko

- Andhra Pradesh Private sector ni na·tok ni cha·aniko tariani kolrang

- Andhra Pradesh aro West Bengal ni name tarigipa na·tok palchakani biaprangko

- Nie rona nitogipa na·tok jilgipa scientific instituterang koba nidilgen.

Page 92: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

82

b. Na∙ jilgiparangni nie nike skie ra∙ni

Ia mission o na·tok jilgiparangna jakkalgniggipa technologyrangni gimin training on·gen aro

indakgipa biaprangchi re·on National Institute rangni dakgimin budhirangko mesoke on·aniko

dakgen. Na·tok jilgiparangna ka’mao janapgimin topicrango pangchake skie on·aniko dakgen.

a. Pokkrio na·tok jilani-CIFA,Bhubaneswar

b. Bitchi chi·ataniko dakani – CIFRI, Barrackpore aro indakgipa gipin skulrang.

Na·tok jilgiparangko India gimikchina nike ma·sie ra·nagita rimdilgen aro biaprang jekai Bhimtal

ni NRC for cold water fisheries, CIRI, Barrackpur, CIFA, Bhubaneswar, CIFT, Cochin aro na’tok

jilgipa farmrang, cha·ani tarigipa millrang aro Andhra Pradesh o bitchi chi·e pe·atgipa (hatcheries)

West Bengal aro Keralarangchi re·dilgen.

c. Program Manager aro MSP rangna nike-nie skie ra∙ani

Ia mission na kam ka·gipa Program Manager rangnaba kan·dike skianiko state o aro state ni a·palo

missionno jakkal gnigipa technologyrangni gimin skie on·gen.Una agreba Program Manager

rangna che·em che·em ma·sibatatna skie on·ani ba ma∙siatanikoba ong·atgen, jedakode uamang

an·tangtang ka·gni kamrangna nanggipako ma·sie ra·na man·gen.

Skie ra∙na dingtangmancha basegimin ma∙siani bakrang aro jaktangchi dake nianiko tarigen, jeon

changna nanganirangko man·chapgen aro ian skie ra·giparangna nanggipa change sapaniko on·na

man·gen.

Na∙jilaniko bariatanio na·tok jilgiparangna dakchakaniko on·na changgipa kam ka·giparangko

rakkiani chol donga, jekon Multiple Service Providers (MSPs) minga. Uamangnaba seokgimin

budhirangni gimin che·em che·em gimikko skie on·aniko missionan dakgen. MSPrangko na·tok

jilgiparangna na·tok jilani bidingo kam nanggiparango jakkalgen. Uamang somoi gita

na·bisarangko, cha·ani aro sabisirangko nirokaniko dakgen. Uamang an·tangtangni kam ka·gipa

a·dok ni pokkrirangchi re·e chini obostako nie, na·bisa, cha·a aro sabisiko nirokani obosta

namangja ong·ode na·tok jilgiparangna namdapatna dakchakgen.Uamang na·tok jilgipa rang baksa

na·tok rim·e nianikoba dakgen.MSPrangko contract dake kam ka·na rakkigen.Uamangko FFDA

State Aquaculture Mission komigipa somoi bilsi san a seokgen, jekon bilsiprako dakangrikrikgen

aro apsan nangdime dormaha koba ong’gen.

Page 93: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

83

MSPs aro Program Managerrangni kamna nanggipa changa sapani

A. MSPs

MSPsrangara class 12 pass ka·gipa ong·na nanggen. Uamangna ka·mao janapgipa changa

sapaniko skie on·aniko dakgen:

a. Pokkri ni a·a aro chiko niani ostrochi nianiko nie, na·tok jilgiparangna skie dakdilgen.

b. Na·tok ni dal·roroaniko ui·na rim·e nie hisap rakkiani

c. Na·tok rim·o jakkalani ostrorang jekai hapa, rim∙chopani, aerator rang

d. Jilna skang pokkriko nirokani, ianon pokkriko chun on·ani, a·sal on·ani, na·bisarangko

wataniko man·chapa.

e. Na·tokrangko watani ja’mano pokkriko nirokani jeon, chun on·ani aro a·sal on·ani,

pokkriko sarokgalani, dal·roroaniko rim·e nianirangko man·chapa.

f. Na·tok rangni sabisi man·aniko nie masiani aro sananiko on·ani, na·tok rim·ani bewal

g. Na·tok rim·giparangni dol ko ong·atani aro na∙jilgiparangni dolko namdapatani

h. Aquaculture Mission ni nangnikani gita uina nanganirangko chimongani aro namgniko

man·gipa

MPSs rangna changa sapaniko namdapatna skie on·aniko FFDA/Fishery Department ni

Officerrang jasana ong·gen, jekon mission ni ra·chakgimin skie ra∙ani niamo pangchake

dakgen. Skie ra∙ani bakko DACUM ( Develop a Curricullum) ko jarike tarigen. DACUMko

dakatania sak 8 ba 10 ona kam on∙aniona re∙bagen aro sak 20-25 ona kamo changgiparangko

ong∙katatgen. Dingtangman∙cha chang sapani, ui∙ani aro kam ka∙na man∙aniko, mingpraknan

ong∙katatgen. Ia ui∙atania,name ka∙e baseani bak ong∙a, skie ra∙ani, dake niani, aganmesokani,

kam ka∙ani aro skie ra∙aniko toani ong∙gen. Nanggipa sapaniko skichakramo, dakmesokanio

aro dingtang dingtang skie ra∙anio changat sapatani ong∙gen. Sakprakko sapatanian skie on∙ani

miksongani ong∙gen. Sam-matrangni gimin aro na∙jilani budhirangko skie on∙ana agreba,

fishery hisap ka∙e janggi tangani, agan-ma∙sie ra∙ani aro mamungkoba nosto ka∙gija tanganiko

skiani ong∙gen.

MSPs na mesokgipa training na daksoani ko ka·mao janapaha.

1. Aquaculture mission ni bakrangko kan·dike talatchengani

2. An·chingni a∙doko na·tok jilani ko silroroatani

3. Missionko dakanio MSPs rangni kam ka·ani aro kam ka·gnirang

4. Pokkriko cho·na biapko baseani, pokkriko cho·ani bewal

Page 94: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

84

5. Na·tok watna skang pokkriko nirokani-pokkriko rongtalatani, chun on·ani, a·sal on·ani,

na·bisarangko watani

6. Pokkrini a·a aro chiko, a·a chiko niani kit chi nie-mai ong·ako nie dakchakaniko on·ani

7. Na·tok rim·ani jaman pokkri ko nirokani chun aro somoigita a·sal on·ani, pokkriko

sarokgalani, na·tok rim·e nianiko dake na·tokrangni dal·roroaniko niani

8. Na·tok rim·ao jakkalani bosturang jekai haapas ,hand nets, aerators etc.

9. Na’tokrangni sabisiko ui’ani aro saani cholrang

10. Na·tok jilgipa dolrangko ong·atani aro pokri-jinmarangko namdapatani

11. Carp na·tokko jilani dingtang dingtang rokom ni na’tokrangko jilbrinani aro na·tok baksa

wak, do·o aro do·geprangko jilbrinani

12. Bitchi chi·aniko nirokani

13. Na·tokna cha·ani on·ani

14. Rim·ani cholrang

15. Agan-ma∙sie ra∙na man·ani

16. An·chingni wilwilao donggiparangko ripingani, na·tok jilaniko dakani

B. Programme Managers

Program managerrang missiono uamangni kamrangko ka·nagita ui·ani aro change sapaniko

man·chengna nanggen.

- Kamni budhirang –na∙jilanio jakkalgipa budhirang

- Skie Onani-Skianiko ong’atani, budhi aro gamsikani

- Agan-ma’siani- mandeska baksa agangrikani aro jinmao agangrikani

- Seani aro agan-mesoke on’aniko change sapani-report ko tariani na·tok jilanio chu·soke

dakgiparang

Dakchakani kamko ui·ani-na·tok jilgipa dolrangko ong·atani, civil society dolrang baksa bakko

ra·ani aro gipin gisiko nanggipa dolrang, manderangko bak ra·atna dakani aro simsakani,

Kamko name ka∙na changani—kamna chmani, kamko ka∙atani aro uni gimin serikani.

d. Fish-Co-operatorni manderangna nambate skie on∙ani

Fishery co-operative Societyrangko mangrakatna dakanio,Fishery co-operative societyrangni

manderangna na·tok jilani gimin che·em che·em skiani, ornamental ba nitogipa nie rona namgipa

na·tokrangko jilani aro FRP na∙peatanirangko dakanirangni gimin CIFA,Bhubaneswaro skianiko

on·gen.Uamangko Indiani dingtang dingtang biaprangona re∙angdilgen; jedakode uamanga

na∙jilani kamo sapgiparang ong∙gen.

Page 95: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

85

e. Na∙jilaniko Dake Cha·na Gisik Nanggiparangko Namdaptani

MSPrangna agreba, nambate uina gita na∙jilani kamo salantio kam ka·na skianiko on·gen, gisiko

nanggipa chadamberang aro na·tok jilaniko name dakgiparang changbatna gita aro na∙tok palanio

badingchiwalaniko a·bachengna man·gen. Una agreba, bang’bea dakbewalrang donga jekon

na·tok jiliparang ra·gatna nanggen aro ia kamrangko dakna gitara namen changna gita nanga aro

uko dakna amnagipa mande ong·na nanggen. Entrepreneurship Development Programme (EDP)

rangko ong·ate indakgipa gunrangko bang·e ong·atna gita jotton ka·gen. Mission ka·mao

mesokgipa dam gni biaprango namdapatgen.

i) Paltangni jaksi-na∙bisarangko tariani--uamangna na·bisarangko jile man·e antio palna man·na

gita nanggipa ui·anirangko skie on·gen. Uamangna ka·mao janapgipa gita skie on·aniko

dakgen

a. Namgipa jaksi- na·bisarangko man·ani chol

b. FRP na∙pechakataniko nirokani aro bitchi chi·atani

c. Na·bisarangko jilchakani pokkri, na·tok dal·bakalgiparang ko jilchakani pokkri, na·tok

dal·giparangko jilchakani pokkri aro bitchi chi·chakatani pokkrirangko nirokani.

d. Na·tokrangko palani bewal, chongipa badinganiko chalaiani, on·srogiparangko tangka

paisarangko jakkalani ko nirokani

ii) Paltangni aquariumko dakgiparang

a. Aquarium o jilgipa nitobegipa na·tokrangko jilani

b. Aquarium chiklokko tariani

c. Chongipa badingchiwalani dakna skie on·ani aro tangka on·sroani aro tangka paisa

jakkalaniko nirokani

iii) Paltangni na·tokni cha·aniko tarigipa

a. Namgipa cha·ani ni gamchatani

b. Na·tokni cha·ani ni bakrang-Bringimin cha∙ani

c. Namgipa cha·aniko donani

d. Na∙tok cha∙ani gulirang -balbogipa aro naptomgipagulirang

e. Cha·ani aro on·ani bewal

f. Cha·aniko donani

g. Cha·aniko tariani bosturang.

Page 96: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

86

6.2 Skie On·chakramrangko Namdapatani aro Gital Rikani

Mission ko jako ra·e ka·dilgiparangko nambatatna Mission bimchipe kam ka·gen, jedakode

uamang bang·a kamko name ka·na man·gen. Da·o dipet na·tok jilgiparangna skie on∙anirangko

ong·atna gita Fishery Departmni chu·onga gita skichakani nokrang / biaprang aro training on·ani

bosturang dongjani a·sel ong·atna man·jaenga. Uni gimin mission bang·gija skichakram nokrangko

district skotongrango rikna tik ka·aha. Skianirangko ong·atna man·a gita, ge∙sni skie ra∙chakram

biaprangko name skie ra∙na jakkalna chu·onge riknagita mangsongaha. Meghalayani skie ra∙chakram

skulrang jekai St.Anthony·s College, CAU,Barapani, ICAR NEHR, KVKs aro Fisheries

College,Tripura, Fisheries College, Jorhat aro NIRD ni NERC, Guwahati rangni dakchakaniko ra·e

changa sapanirangko on·e ui∙anirangko bang·a gadangrango on·a aro dingtang dingtang kamrangna

dakna gita tarie donaha.

Sakgittam manderangko skidilgipa

dol dake district skotong grango donna

gita Mission mangsongenga, jedakode

an·tangtang ong·atgipa skiani bakrangko

bang·a gisiko nange dakgipa dolrangna

ong·atna man·gen. Biap ge·saoni

ge·gipinona re·roroe skie-mesoke on·gipa

dolkoba sak dok manderangchi dakgen,

uamang ni skie on·aniko districtni agan–

skie on·anio aro gipin songsalo janggi

tanganio ma∙sidapaniko namdapatna

man·gen. Skianiko on·gipa dol (team)

rangko skotong biap aro biap ge·saoni ge·saona re·roroe on·gipa dolrangko ong·atna gitara

songbadrango gatchengesa dakgen. Indake namen niksenggipa Instituterangona wataniko dakgen.

Ma∙mongrangna skianirangko on·a dakgipa dol web (internet) o on·gipa “Train on line” jean

Aquaculture mission ni bang·a bakrangko man·e lessonrangko on·gipa ong·a. Una agreba mission

dilgipa skigiparangko ong∙atna gita districtrango skigiparangna nanganina dakgen.

Skianirangko ong·atani skangipa bilsini bon·angachipak, badita chu·sokaha nianiko dakgen,

aro niplitaigen jedakode gnigipa bilsiona aro ja·manonaba skianirang tarisoaniko namdapatna

man·gen.

Officer rang aro na’tok jilaniko dakgiparangnaCIFA,

Bhubaneswaro skie on’ani

Page 97: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

87

6.3 Na∙ jilgiparangna aro Departmentni Officerrangna boksis on∙ani

Na·tok jilgipa / community /co-operative societyrangni state o gitalgipa bewalo na·tok jilaniko

namdapatanina aro gipinrangkoba didiatna uamangna boksisrangko on·na ia missionni ning·o mingsa

ong·a. Iana seokon jemangan na·tok man·aniko baridapata, gitalgipa jilani bewal ko dake niani, uko

change dakani, on·kange kam ka·ani, na·tok jile bang·bata kamaina man·anirangko mesoka,· uarango

pangchake on·gen.

Ia boksis onanini gimin parakchol (media) aro gipin bewalrango parakataniko bang·en dakgen

aro boksisrangko man·na kragipa na·tok jilgiparangko DEOs/EOS ranggita dorkasto onna naggen·

unon DEO aro EO rang a.damchi ree nianiko dakani jamano jemangan boksis ko man·na kraa

uamangni bimungrangko an·tangtangni a·dok ni CEO,FFDA na on·atgen. Sorkari sakbonga

memberrangko indakgipa na·tok jilgiparangko basena dongen. Indakgipa memberangara

departmentni gitchambatgipa kamo neng∙takgimin officerrang, jakgitel dakgipa dol jekai RRTC, DF

& MC ni manderang, parakchol (media)ni mande aro gipin sorkarini kam ka·giparangoniko ra·gen.

Boksisko man·na kragipa na·tok jilgipa mande aro mission ni dakchakaniko man·gipaonikosa

seokgen. Indakgipa boksis on·nani ko dal·bee manigen.

Boksisko state aro district gadangrango tangkako on·e ba bostuko on·e dakgen, jean gong

50,000/- ko stateni gadango aro gong 20,000/- ko districtni gadango dakgen. Una agreba gipin boksis

on·dapanikoba state aro district gadangrango dakgen. Indake boksis on·aniko bilsio Meghalaya State

Aquaculture Missionko a·bachengatani salo dakgen.

Departmentni officer/Program Managerrang jemangan State Aquaculture Missionko been

pilatanio kamko ka·a, indakgiparangnaba boksisko on·gen. Baseani bewalkoa- change kam ka·ani,

tarisoani, scheme rangko chusokatana abachengani matchotaona name kam kaaniko nigen. Na·tok

jilgiparangni uamangni kam ko maidake nika uko agananikoba ra·chakgen. Kosako janapgimin boksis

on·na seokna dongimin dolrangan dol gninan manderangko seokaniko dakgen.

Page 98: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

88

Mini Mission IVna Chamani (Capacity Building and HRD)

(`Lak)

Sl.

No. Bichong Ge∙

Ge∙prakni

Dam Chu∙gimik

1. Jinmako tomdakate ui∙atani 28 3.00 84.00

2. Na∙jilna chol ong∙giparangna dingtangmancha skiani 75 3.00 225.00

3. Game cha·gipa aro songni dol jinmarangna Chigitok

kangna sikgiparangna agan-mesokani 200 0.20 40.00

4.

Gisiko nange bak ra·gipa dolrangni changa sapaniko

mangrakatani

a. Officerrangni gipin biaprangchina re∙roroe skie ra∙ani 52 1.65 85.90

b. Changbatgipa na∙jilgiparangni niroroe skie ra∙ani 30 2.47 74.00

c. Aquaculture Missiono na∙jilgiparangna ski-mesokani 195 0.60 117.00

d. Programme Managerrangni skie ra∙ani 4 3.00 12.00

e. MSPrangna bilsio chang∙sa re∙roroe skie ra∙ani 5 1.00 5.00

f. Fishery co-operatorrangna re∙roroe skie ra∙ani 6 3.33 20.00

g. EDP skie ra∙ani 10 4.00 40.00

5. Skichakram biaprangko rikani aro namdapatani

a. Ge∙ 7 skichakram nokmongrangko districtprako rikani

jeon hostel,jinma turam, cha∙anidonram 7 100.00 700.00

b. Skiani bosturangko breani 7 20.00 140.00

c. Skotongo skigiparangko donani, districtrangna re∙roroe

skigipa, skigipako skiani, lineo skianirangko donani

etc. (L/S)

300.00

d. Na∙jilgiparangna skiani (L/S) 150.00

e. Officerrangna skiani (L/S) 50.00

6. Officerrangna aro gamgiparangna boksisrang 12.00

Gimik 2054.90

Page 99: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

89

Bak – VII

Mini Mission - V

Jinmana Aganprakani aro Seani Dakani

Janapchengani

Jinmana Aganparake Ui∙atani ine aganon jinmana ui∙atani plak cholrangko apsan bakrime kam

ka·aniko miksonga, jedakode department/dakdilgipa dolrang, mande jinmana ui·atna man·gen. Bang∙a

mande jinmako tombimongate bang·a mongsonggipa ui·atna nanggiparangko dakaniara namen

mongsonggipa ong·a. Jinmana ui∙atani bang·a manderangna koborko sokatna dakchaka.

7.1Jinmako ma∙siatna Tom∙dile Aganskianiko Dakani

Aquaculture mission manderangko

ma·siatna gita (mass campaign)

jinmako tombimongate aganprakani

ko daka jedakode mission ni ning·o

chusokatna nangani (goal),

mangsongani (objectives) aro bang·a

changa sapani aro tangka chame

dakchakaniko on·gipa programrang

ko manderangna ui·atna man·gen aro

iara maikai songo donggipa

manderangni janggi tanganiko tang·doatna man·gen. Iarangko manderangna ui·atanian missionni

miksongani ong·a. Manderangna mikrakataniko on·na Aquaculture mission jinmana agan-ui∙ataniko

bang·en dakgen, jedakode ian manderangko na∙jilani gimin ma·siatna chol ong·gen. Iako dakon,

scienceni gita agan-mesokani, agan-talatani, jinma tom·dakani (public meetings) missionni

mangsonganiko Khasi,Garo aro English chi songbad o chapa ka·ani, na·tok jilaniko chu·soke dakgipa

manderangni gimin seani aro uko film tarie jabirongo (t.v) rango on·ani jerangkon ka·mao

janapatenga:

Umsning (RiBhoi District)omanderangkoa’ganetombimongani

Page 100: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

90

1. Scienceni gita Aganmesokanirang aro Agantalatanirang

Aganmesokani aro agantalatanirangan mission ni ningtugipa bakrangko manderangko

ma·siatna dakchakanio mongsonggipa bak ong·a. Indakgipa aganmesoke talatanirangko state ni

skulrang aro niksenggipa skie ra∙ramrang, jekai CIFA,NFDB,ICAR,CIFRI,CIFT rangoniko

chanchirimna aro talate on·pana, gita okamatgen. Iachi dingtang dingtang gisiko nanggipa

dolrang, jekai departmentni manderang, na·tok jiliparang aro aquaculture missiono kam ka·gipa

manderangni ma·sianiko baridapatna dakchagen. NGO,SHG, badinggiparang, Fishery co-

operative societyrangko bak ra·na gita okamatgen, jedakode uamang stateo na·tok jilani bidingo

bang·a namdapatana nangnirangni gimin chanchirimpana gita man·gen. Indakgipa aganmesokani

aro agantalatanirangko adita somoi prakon ia missionni ong·atmiting somoio ong·atgen.

2. Agan-singgrike talgrikna tom∙anirang

Fishery departmentni dilgiparang (Officials) aro na·tok jilgiparang baksa agan- sing·grike

talgrikna tom·aniba mingsa manderangni ma·sianiko gipatna Aquaculture Mission somoi gita

bang·a stateni biaprango dakgen, jedakode ia manderangko missionni bang·a bakrangon

uamangni chanchianiko aganpana cholko on·gen. Indake sing·grike talgrikna tom·anion, bang·a

programrangna daksogimin neng·nikanirangko ui·e nambate dakna miksongna gita cholko

on·gen. Talgrikna tom·aniara an·chingni biapo man·gipa rokomrangko ripingna gamchatani aro

uarangko palna man·ani dam aro na∙jilani bako nakatbaenggipa cholrangko ra∙gatna maikai

man·gen uarangni gimin ong·batgen. Iandake na·tok rim·giparangko, department ni dilgiparang

baksa apsan ong·e dakanichi manderangni ma·sianiko baridapatna dakchakgen. Iako Aquaculture

Missionna kam ka·giparang block jolrango ong·atgen. Indake chanchirimna tom·anio bankni

manderangkoba bakko ra·atpagen; jedakode tangka ra·chakani bidingo maiba ma·sina

neng·nikani dongode, uko talatna gita man·gen.

3. Jinma Tom∙bimonganirang

Jinma tom·anikoba jedakode manderangko na·tokrangko ka·saninggija dake boma, bisi ua

indakgiparangchi so·otani gimin mikrakatna dakenga. Bang·bata districtrangon indake

na·tokrangko siataniko nikenga indiba chio janggitanggiparangko nisiania iarangni a·selba

ong∙enga - scienceni gita naljokani bewalchi ong·gija dake koila cho·e nisianiko Jaintia Hills aro

Garo Hills bang·bate dakani gimin koila chiko moila ong·ata. Indakgipa tom·anirangko iarangni

gimin chanchie kamko kagen jedakode adokni ningo sambol janggi gnanggipa apsan name

tanganiko ripingna man·gen. Aquaculture missionna kam ka·giparang bang·a songrango

ong·atgen, mongsongbate jerangan chiring, chibima sepango donga. Chiring chibimani

Page 101: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

91

na·tokrangni gimin ma·sigipa manderang, songni manderang, songni padot, nokmarang, sordar

aro songna kam ka·giparang (communities) NGOrang indakgipa tom·anirango bakko ra·na

nanggen.

4. Jinmana Agan- Mikrakataniko on·ani

a. Dingtang dingtang rokomni

na·tokrangko mingsingatna, na·tokniko

tarigipa bosturang, sabisirangko

champengna samrang on·ani,

sabisirangko sanani, aro na∙jilanio

nangenggiparangna gitalgipa chanchiani

-rangko ong·kaattna gita manderangko

tom∙chimongate natokrangko

rabachimonge pala-sim∙anirangko

dakani natok jilaniko mesokanirangko,

ba indakgiparangko ong·atanian mingsa jinma tom··dake dakani mongsonggipa ong·a, aro

iarangan missionchi stateni fishery ko tang·doaniko mesokgen.

b. An·chingo man·gipa rokomni na·tokrangko ripinganian namen mongsonggipa ong·a. Mass

mobilization ba mande jinmako tom·chimongate ma·siatanian mission ni kamrangoni

mongsongbatgipa bak ong·a, jedakode ian songni manderang, songni padot, nokma, sirdar

aro songni dol jinmako, mongsongbate jemangan chiring ,chibima jolrango donggiparangko

an·chingo man·gipa na·tokrangko ripingna nangchongmotani gimin, uandakgipa kamrangna

ku·monganiko on·pana nanga.

7.2 Jinmana seachi knaatachi Mikrak-Ui∙ataniko Dakani

Jinmana mikrak-ui∙ataniko ge·gni dake bak ka·na man·a - i) chapa (print) ka·gipa bak ii)

electronic (audio/visual) ku·rang/noksao nikgipa bak. Chapa ka∙atani ine aganon songbad, magazine

aro salantio nakatgipa songbadrang ong·a. Electronic media ine aganon radio, t.v aro balsringrangko

mangsonga. Aquaculture missiono miksongani aro bang·a kamrangko ma·siatna gita bang·en

jakkalanina miksongenga.

Williamnag aroTom∙chimongate Agan-mikrakatani

Page 102: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

92

1. Songbado parakatani

Aquaculture mission ni dakna mangsongani aro bang·a programrango jerangan songni

manderangni janggi tangani bewalko tang·doatna bang·en dakchakgen, uko jagittamprako

niksenggipa songbado aro English songbadrango gatatanian, Aquaculture Missionni kamrangoni

mingsa mongsongbatgipa kam ong·a. Ian manderangni missionni bang·a programrangko

ma·siatgen aro uamangni janggi tangani gadangko namen tang·doatna dakchakgen, ine

ka∙dongenga.

2. Kobor Separakgiparang baksa Tom∙ani

Aquaculture mission ni bang·a program aro kamrangni nambatroroani gimin somoi gita press

conferencerangko ja 3 prako ong·atgen. Mission mangsonganirangko chu·sokatna kamrangko

ka·miting somoio adita kamrangko taridapna nanggenchimode uko kobor separakgiparango

ui·atgen. Electronic media ni dingtang dingtang joltangni watgipa TVrangoba missionni

namdapani aro chu·sokatna man·anirangko on·gen, jedakode ian manderangko bak ra·atna gita

gipatna man·gen.

3. Separakgiparangni Re∙jojoe koborrangko ra∙ani

Separakgiparangmung TV watgiparangni dolrangni manderangming re∙jojoe nianiko ong·ate, je

songrang, ba jeon missionni kamrangko dakengachim uchina re·anggen. Ian songbad

segiparangna ia kamrangni gimin manderang maiko chanchia uko ma·sina gita dakchakgen.

Indakgipa PCT rangara AquaMission dakani namgniko man·gipa manderangko chananio

dakchakbatgen.

4. Radio gita parakatani

Radio gita parakatanian mingsa namgipa kobor watna dakani bewal ong·a, jean bang·a

manderangona sokatna miksonga gnang dakani ong·a. Ian nangchongmotgipa koborko bang·bata

manderangona sokatna man·a. Ian mangrakgipa aro namen dam komie dakna man·gipa ong·a.

Aganprakanirangkora cable, radio,local television ,FM radio aro internetrang gitaba dakna man·a.

Aquaculture mission ia bakrangchin bang·e namedake songadamrangni noksik nokbak rango

donggipa manderangonaba sokatna gita mangsonga jekon ka·mao janapaha.

a. MSAMni dakna mongsonganiko aro uni bang·a kamrangko jolni radio pangnan parakataniko

dakgen, ianon gitalgipa bewalo na·tokrangko jilani, pokkriko cho·oaniko, na·bisa aro

Page 103: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

93

cha·aniko nirokani, rokomprak na·tokrangko jilaniko aro gitalgipa na·tok palram biapko

dakanikoba man·chapa.

b. Missionni programrang jekai pokkriko rika cho∙ani, an·chingo man·gipa rokomni

na·tokrangko ripinganirangko local radio stationrango dingtang dingtangjoltangni ku·sikchi

parakatgen.

5. (Jabirongo)Televisiono parakatani

An·chingni a·song jeon skia poraigipa manderang namen bang·bea,televisionan koborrangko

watna namen nambegipa kol ong·a. Unbaksana t.v ara apale na∙jilani koborrangko sokatnaba

amgen. T.Vni gamchataniko ma·sie missionara ia bewalo kobor wataniko dal·been gipatna gita

jakkalna mangsonga. Ka·mao janapgipa bakrangko t.v ni joltangni channelrango pangnan

mesokatgen.

a. Skul bi·sarangna ma·sie ra·na gita agan-mesokgipa golpo dake mission ni bang·a bakrangko

mesokatgen.

b. An·chingo man·gipa rokomni na·tokrangko ripingani gimin somoini kri agan-mesokani

golporangko mesokatgen; jedakode ia manderangna indakgipa rokomni na·tok rangko pale

lap man·aniko bang·bate ma·siatna dakchakani ong∙gen.

c. Na∙bisarangko pe∙ataniko dakani gimin agan-mesokanirangko tarigen, gitalgipa bewalo

na·tok jilani pokkriko cho·ani, na·bisa aro cha·aniko nirokani, rokomprak na·tokrangko jilani

aro gitalgipa na·tok palchakram biaprangko dakatgen.

6. Gitalgipa Ui∙atani Cholrang

Computer aro Information technology ni nambatroroani aro gipanian ·Gitalgipa Ui∙ataniko

ong·kataona sokataha. Ian computer,IT,communication network aro digital media ko man·chapa.

Ian minggipin jinmarangna ui∙atani bewal, jekon ka∙grimaona sokatskaa. Ka∙grimaniara,

ui∙atgipani dingtang dingtang bimangrang , jekai chapa ka·gimin kattarang, photograph, filmrang,

chipgimin gitrang ba radio,t.v uandake gipinrang ong·a. Gitchamgipa ui∙atani kamrangko

gitalgipa ui∙atanioniko dingtanggrikatna neng·begenchimoba, a∙gilsakni web ba internetan

an·chingni ui·grikaniko dingtangataha. Aquaculture mission ian budhirangko jinmana ui∙atanina

jakkalna mangsonggipa aro iakon changgipa-sapgipa manderangchi kam ka·atgen.

Page 104: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

94

7. Websiteko tariani

Website ara chimonggimin webni jakrang, jeon noksa, video aroba gipin noksarangni bakrang

donga. Websiteko tarie ma·sina nanganirang ba gipatnara missionni kamrangoni mingsa

mongsonggipa kam ong·a. FFDA websiteko changgipa manderangchi tariatgen. Uno on·nakgipa

aro gipin mongsonggipa ui·na nanganiko changgiparang aro gipin dilgiparang jemangan

missionni kamko name ma·sigiparang ong·a, uamang on·gen. Websiteoara, kragipa biapko video

clip aro noksarang baksa chu·soke dakgipa manderangni gimin seanirangkoba on·chapgen.

Websiteko namdapatna aro jringnan gitalgipa koborrangkoba on·dape taridaprorogen, jekon uko

dakna chanchongmotgiparang contract o – kam ka·gen.

7.3 Noksik-Nokbakona Koborko Sokatani

Jeonaba ia mission ni miksonganiko sokatangna man∙na gita, skul bi·sarangna susaanirangko

dakatani, Na∙tok- chimongdame palani / mesokani, noksa salgiminrangko ba segiminrangko tapani,

dakmesokani, sorok samrango dakmesokani, git ring·anirang aro aganwatanirangko tariani ko

dakatgen.

1. Skul bi·sarangna susaanirang

Skul bi·sarangna missionni bang·a pangchakanio susaanirang mongsongbate mahaseer / chiring,

chibimani na·tokrangko ripinge rakkiani gimin ong·atgen. Ian skul bi·sarangna mikrakataniko

on·gen; maina uamangan an·chingo man·gipa rokom ni na·tokko ta·rake jelatani gimin aro

uarangko ripingani gimin ui·na gita nanggen, ine Mission chanchienga.

2. Na∙tok chimongani / Pal-mesokani

Na∙tokrangko chimongdame pal-mesokanirangba minggipin ui∙atani ba dakmesokani

mongsonggipa bakrang ong·a; jeon bang·a donne mesokanirang, jekai na·tok aro na·tokoniko

tarigipa cha·anirangko scienceni bewalo dakaniko nikna man·gen. Mission indakgipa Na∙tok

rangko chimonge palmesokanirangko ong·atna mangsonga, jeon na·tok jilaniko jakalna ra∙ani

bang·a bakrang, gitalgipa bewalo pokkri cho·ani aro rikani, na·tokni cha·aniko tari-nirokani,

na·tok rim·anikoba iano man·chapa. Na·tokoniko tarigimin bang·bea song·gimin cha·anirang aro

ru·ute donne cha·na man·gipa cha·anirangkoba districttango bilsi prako ong·atnasigipa

mela/Palmesokani biaprango dongen. Districtni dingtang dingtang songni na·tok jilgiparang,

government officialrang, badinggiparang, na·tokni cha·ani aro jilanio jakkalgipa bosturangko

jakkalgipako tarigipa/badinggiparang, NGOrang, jemangan na·tok jilaniko namdapatna kam ka∙a,

fishery co-operative rangkoba indakgipa dakanirango bakko ra·atpana okamatgen. Na∙jilani

Page 105: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

95

budhini gimin chanchianirangko na·tok jilgiparang aro department ni officialrang, NGO rang aro

na·tok rim·anio jakkalaniko ostro rangko tarigipa/badinggipana ong·atgen; jeon na·tok jilgiparang

na·tok rim·ani bidingo namdapatna namgni onga, sing·aniranko sing·na gita man·gen, jekon

department aro gipin organization ni manderang aganchakgen/talatgen. Ian stateo gitalgipa

bewalo na·tok jilaniko namdapataniko manderangna ui·atna gita ta·rake gipatna gita dakchakgen.

3. Seani ba Noksarangko tape Ui∙atani

Noksarangko mesokaniba manderangko gisiko nangatna dakani mingsa chol ong·a aro iakon

missionni ning·o dakna nanggipa mangsonggipa bang·a kamrangko a·bachengatna bang·en

jakkalgen. Indakgipa noksarangara manderangko mission aro uni mangsonganirangko gisiko

nangatna gita songadam jolrango mesokna name tarigipa ong·na nanga. Ia noksarngara missionni

mangsongani aro a·bachengo dakgni kamrang, jilchakatani budhi aro tangka-paisani bidingo

dakchakanirangko missionni ning·o on·gnirangko man·gope tarigipa ong·na nanga.

4. Tamasa ba dakmesoke Ui∙atani

Git ring·ani, tamasa ba dakmesokani aro ramasamrango dakmesokanirangara dakbaenggipa

parakchol aro ian ma·gitcham pagitchamrangoniko man·rikrike dakbaenggipa ong·a. Ring·ani,

chrok mesaanirangan manderangna ma·sina, skian baksa kusi ong·atani ong∙a. Mission indakgipa

dakbaenggipa parakcholko jinmako ma·siatna gita dakmesokani, git ring·ani aro chrokanirangko

dakgipa manderangko dakatna gita mangsongenga.

a. Git ring·ani,dakmesokani aro rama samrango dakmesokani

Git ring·ani, dakmesokani aro rama samrango dakmesokgiparangara, radio ba televisionrango

gita ong·gija, saksa sakgipinko ma·sigrika. Uamang je biaprango dakmesokenga, ua biapara

ma·sigipa aro kengni grigipa ong·a. Iano aganatgipa kattarangara nengrae ma∙sigipa ku·sik

aro jakkalgipa kattarang ong·na nanga. Gitalgipa parakcholko gita manderang mamingsaloba

neng·nikjawa. An·chingni a·songo dingtang dingtang cholrang donga. Uarangko biapni kri

dingtang dingtang bimungrangko minga. Mitam dakronggiparangara golpo aganani,

gitchamgipa ring·anirang, ramarango dakmesokani aro putulachi ( puppetry) dakmesokani

ong·a. Dakrongbaenggipa cholrangara, joljol ong·aigipa aro/ba biap damsao ong·aigipa

ong·a. Aquaculture mission indakgipa dakbaenggipa budhiko block/districtni gadang

ge·prakon ong·atna mangsongenga. Ian songadamni manderangni gitalgipa bewalo na·tok

jilaniko aro an·chingo man·gipa na·tokrangko ripinganiko bang·e dakna ma·sianiko on·a gita

dakchakgen.

Page 106: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

96

b. See A·bokanirang

Jinmako ma·siatna a·bokani katarangko jakkaleba man·a, jekon dingtangmancha seanichi

ong·skaa. Slogan manderangko okamna mol·molna, dakatna sikaniko on·a. Semesokani aro

maibako seaniko ra·chakna dakchaka. Slogan manderangna ui·ataniko bilake aro name on·na

man·gipa ong·a. Aquaculture mission bang∙a manderangkon missionni dingtang dingtang

programrangko (daksoani) gisiko nangatna gita ia bewalko dakgen. Missionni bakrangni

mongsonggipa daksoanini gimin manderangko salna man·gipa kattako slogano see stateni

bang·a biaprangon jakkalen.

7.4 Ka·bagimin Missionni Kamrangko Seani

Tom∙e chanchigiminrangko, agan-parake talgrikanirangko, chusokatna miksongani aro plak

kamrangko, na∙jilann tarigimin bakrangko, Missionni chu∙sokatgimin kamrangko, parakjolni

reportrangko, kam ka∙grimaniko tariani aro bilsiantini na∙jilani koborrangko see rakianirangan,

jinmana ma·siataniko on·ani kam ong∙a.

1. Jakprako sena tariani aro chongipa ki·taprangko

Pamphlet ba jakprako see aro chongipa ki·taprangko missionni gimin che·em che·em seanirang

(bang·a schemerang aro training tang on·e dakchakaniko dorgasto galani bewal) ko Khasi,Garo

aro English ku·sikchi chapa ka·e adokni plak songadamrango donggipa manderangna sualgen.

Chongipa lekka (leaflet) jeon missionni mangsonganiko kan·dike janapa, uarangkoba na·tok

jilaniko namdapatna dakanio jinmako ma·siatna mingsa kam ka·ani .

2. Na∙jilani kamni gimin talatani kitap

Na∙jilani kamni kitaprang missionni programko dakna gita ka·mao janapgipa mongsonggipa

bakrangko nambate mesokaha.

a) Pokkriko cho·na biapko baseani

b) Pokkriko rikani niam

c) Na·tok jilna skang simsakani

d) Na·tok jilani ja·man simsakani

e) Jarikit pokkriko simsakani

f) Na·tokrangni man·rongbewal sabisi aro uko sanani

g) Cha·ani on·aniko nirokani

h) Na·tok rim·aniko nirokani

i) An·chingo man·gipa rokomni na·tokrangko ripingani

Page 107: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

97

j) Rong gnanggipa na·tokrangko jilani

k) Manderangna mongsonggipa skie ra∙anirang

3. Chu·soke dakgipa manderangni golpoko tariani

Chu·soke na·jilaniko dakgipa manderangni gimin seaniara mingsa mongsonggipa bak ong·a

maina miksongaona sokaniara aro chu·sokatgipa ong·aniara dakna amsokgijani ong·ja indiba

miksonge donna jekai altuaa indakesa ong·aia. Saksa sakgipin ni golporang

dingtanggrikgenchimoba, indakgipa golporangko poraie nie, maikai ua manderang chu·sokgipa

ong·aha, uko ma·sinagita man·gen. Iako gisiko ra·e, Aquaculture mission paltangtang dakgipa ba

jinma na·tok jilgipa/ripinggiparangni dingtangmancha chu·soke kam ka·aaniko sena gita,

Aquaculture mission mangsongenga. Ian a·dokni na·tok jilgipa manderangko gisik nangatna

dakchakgen ine ka∙dongsoenga.

4. Parakcholni kamrangko seani

Songbad aro parakjolrango on·anian gamchatbatgipa on·pilskaaniko, songbad aro register ka·e

jakkalgiparangoniko man·ronga. Uni gimin mission indake songbado on·gimin seanirangko

chimonge ra·gen, jedakode ian na∙jilanio maikomancha dakenga uko masian baksa songbado

gatgiminrangko nirok-sanditaie uni gamchatanikoba ma·sina man·gen.

5. Bilsiprako on·gipa reportrang

Bilsio report on·anian gisiko nange dakgiparang aro gipin gisiko nanggipa manderangna

missionni kamrang aro tangka jakkalanirangko ui·na gita chol on·gen. Missionni ki∙tapo mingsa

ka∙dongchakna man∙anide, bilsiantian bilsini kamrangko kaanini gimin see chapa kagen aro

bakko ra∙enggipa plak dolrangna aro parakjolni manderangnaba sualatgen, jedakode uamang

na∙jilani chu∙sokanirangko manderangna ui∙atna man∙gen. Indake see on∙anirangko tarianion,

ka·mao on·gipa mongsonggipa bakrangko nina nanggen.

Missionni ning·o namdapaniko on·ani, pokkrirangko dal·dapatani; pokkrirangko noko

bang∙bate tariani

Missionni ning·o dakna mangsonggipa kamrangko chu·soke dakani aro uko ma·siani

Missionni programrangko dakani aro kam ka·gipa manderang

Kamna jakkalgnigipa chamsogimin tangka, bak bak dake.

Page 108: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

98

Kamni koborrang

Segatgimin kamni chitiara dontonggija cha·pa ka·e sualatgipa jeon mingsa pangchakanion

ong·rongaia aro ian poraigipa manderangsan gisik nangataniko man∙a. Aquaculture mission, ja 3

prako “newsletter” ko missionni dingtang dingtang kamrangko ua somoio kam ka·e chu·soke

dakman·gipa kamrangni gimin chapa ka·atgen. Ian gisiko nange bakrimgipa dolrangko (stake

holders), dingtang dingtang dilgiparangko man·chape, missionni kamni chu·sokanirangko

ma·siatna dakchakgen. Jinmako ma·siatna tom·dile dakani, sechimonge donani aro noksik

nokbakona sokatani kamrangni bang·a bakrangna nanggipa korosrangko Annexure o che·em

che·em mesokatenga.

Page 109: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Masang 7.1:

Sl.

No. Kamni Bimang

Badita sak bak ra·giparang/seanirang/

ui·atani/donanirang

Ong·ata

changprakna koros

ong·gnirang/ unit

of article

(` lakh )

Bilsi bongana chu·gimik

koros(` lakh)

Kam ka·ani

skanggipa

bilsi

Kam ka·ani

bangki bilsi

bri

1. Aganskiani aro Jinma tom·anirang

i. Scienceni gita aganskiani ba mesokani Bilsiprako sak 200 bak ra·giparang baksa 2.50 10.00 40.00

ii. Adita somoini gisepo workshoprangko

ong·atpilani Ja gittam prako sak 100 participants

3.00 12.00 48.00

iii. Chanchirimna tom·ani ja gittam prako 100 bak ra·giparang baksa 3.00 12.00 48.00

iv. Jinma ko tom·dile aganprakani gimik district kon bilsio changsa 20.00 20.00 80.00

2. Jinma na aganprakatani

i. Ui∙atani/Songbado seanirang Ja gittam prako mingsinggipa songbado 4.00 16.00 64.00

ii. Separakgiparangna ui∙atani Ja gittam prako Shillong 0.25 1.00 4.00

iii. Separakgiparangni re∙jojoe ui∙atani Bilsiprako 2.50 2.50 10.00

iv. Radio o parakatani Ja gittamprako local station gita 0.20 0.80 3.20

v. Televisiono aganmesokani Ja gittam prako 3-4 video ko local channel o 0.75 3.00 12.00

vi. Ka∙grimani- gitalgipa dakmesokani bilsiprako contract professionalrang gita 10.00 20.00 8.00

vii. Web siteko tariani aro nirokani bilsiprako contract professionalrang gita 10.00 10.00 10.00

viii. Changgipa kam ka·giparangko jinma tom∙e

aganprakanina rakkiani

Sak professionalrang aro saksa sssistant ko contract

o rakkigen

6.00 6.00 24.00

3. Noksik nokbakona Ui∙atna Tariani

Page 110: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

100

Sl.

No. Kamni Bimang

Badita sak bak ra·giparang/seanirang/

ui·atani/donanirang

Ong·ata

changprakna koros

ong·gnirang/ unit

of article

(` lakh )

Bilsi bongana chu·gimik

koros(` lakh)

Kam ka·ani

skanggipa

bilsi

Kam ka·ani

bangki bilsi

bri

i. Skul bi·sarangna susaani bilsiprako 39 blockrang ona 0.80 0.80 3.20

ii. Na∙tok Mela/ Palmesokanirang bilsiprako 7 districtrangna @ ` 3.00 lakh 21.00 21.00 84.00

iii. Noksa/Seaniko Tapanirang bilsiprako 600 songrang 30.00 30.00 120.00

iv. Git ring·anirang/dakmesokani/ ramarango

dakmesokani bilsiprako 39 block na @` 50,000/- 19.50 19.50 78.00

v. Seanirangko ra·e a·bokani bilsio dingtang dingtang biaprango chang 4-5

ong·atanirango

0.25 0.25 1.00

4. Seanirang

i. Segimin patrang/ki∙taprang

bilsiprako, 25,000 Segimin patrang/ki∙taprangko

minggittam ku·sikrangchi

5.00 5.00 20.00

ii. Na∙jilani Bidikrang

bilsiprako 7,000 ki·taprangko minggittam

ku·sikrangchi

3.50 3.50 14.00

iii. Na·tok jilanio chu·sokgiparangko seani bilsiprako 3-4 seanirangko king 1000 5.00 5.00 20.00

iv. Parakchol gita parakatani (advertisement) Bilsiprako 5.00 5.00 20.00

v. Bilsiprakni kamko ui·atani Bilsi prako, king 1000 1.00 1.00 4.00

vi. Songbadrango gatani Ja gittamprako, king 1000 2.00 2.00 8.00

vii. Gipin seanirang aro gipinrangni dam (L/S) 20.00 80.00

Chu·gimik 226.35 803.40

*********************************************************************************`1029.75 lak

Page 111: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Bak – VIII

Mini Mission – VI

Na∙jilani Bako Dongchapgipa Cholrang

Ia segimin ki∙tapni gipin bakrango janapgimin gita, missionni dingtangmancha

dakna miksonganiara na∙jilani kamrango nakatba·roroenggipa dake cha·ani cholrangko

dakrikrikanian ong·a aro uko mikkangchi dakangna gita, scienceni bewalo dakchakani, rong

gnang na·tokrangko jilani, a·brini ka·singipa chirango donggipa na·tokko jilani (trout

farming), chiring-chibimarangni na·tikrangko jilanirangko man·a dipetde dakna gita nanga.

Ia missionni ning·o aqua tourismko a·bachengna gita kragipa biaprangko aro jilna

maidakgipa chirangko baseanirangko dakgen.

8.1 Aquarium – Rong-gnang Na∙tokrangko jilani

Ronggnanggipa na·tokrangan a·gilsako

mingsingbatgipa jilna namgipa ong·a aro aquarium done

na·tok jilanian mingsa mingsingbatgipa dake roaniba

ong·a. Aquariumko airport, hotel, badingani nokrango,

departmental store/dokan, hospital aro gipin biaprangoba

nikna gita man·a. Aquacultureni bako ronggnang

na·tokko jilani aro palanian nambegipa cholko on∙a. Iano

cha·gijagipa na·tokrangko dakanio kam aro kamaina

nambegipa ong·a. Ia an·chingni wilwilao donggipanaba

namen nambea, manderangnaba ra·chakna altua aro iako dakna koros namen komia aro bi·sa

pe·ani somoiba namen kan·dika. Iako gipim kamrang dongoba chone ramram dake

badinganiko dakchapna man·a aro ian namen lap gnanggipa ong·a.

Meghalayao songdonggiparang samtangtango donggipa ong·telaigipa biapko namnika aro

da·ororo gital chi chekanirangko man·an baksa, chaani gulirangko, altuae ding·atanirangko,

ronggnang ching·atani, chio donna tarigimin samchengrangko man·ahani gimin manderang

bang·batroroe nitogipa na·tokrangko jilenga aro uni giminan nie rona nitogipa na·tokrangko

aro uarangko jilchakgipa glassni aquariumrangko bang·en ra·bana nangengaha.

Iandakgipa jilaniko bangen dakengahani gimin iako badingna nitogipa natokrangko aro

glassni aquariumko gipin adokrangkchikosa rabae anchingni adoko badiaba dokanrango

palenga. Mitam chadamberang glassni jilchakaniko tariengaha indiba na·tok bitchi chi·e

pe·atgiparangko badinganide sokbakuja.

Kamgri roaigipa chadamberangna kam ka·e cha·na ian mingsa chol ong·gen ine nike iako

State Aquaculture Mision o ra·gataha.

Angel Fish

Page 112: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

102

1. Na∙peatgipa aro Jilgiparang

Iako badinggiparangara dingtang dingtang dakgipa ronggnang na·tokrangko, an·chingni

a·doktango man·gipa ba gipin a·songoniko ra·bae jile nirokgiparangko man·chapa.

Chu·soke jilanio na·bisarangko ja 2-3na palna name dalkuja dipet jila. Uarangko gipin

palskagipa dokan ba mongsonggipa ra∙ronggipa biaprangona palatskaa.

2. Aquariumko tariani aro uko gipin biaprangchi raange palskaani ( Hobby / Retail

Centres-cum-aquarium manufacturing/fabrication unit)

Ian na·tok pe·ate jilgiparangmung aro na·tok jile rona namnikgiparangni gisepo ong·a.

Hobby centreko chalaigipa na·tok jilgiprangoniko bree uarangko jile rona

namnikgiparangna aro aquarium donggiparangna pala. Na·tokna agreba uamang

tarigimin on·jolna mangipa danako, balwa sikani pump, rongsrekrangko aro samkoba

paljola. Uamang aquariumko nirokani, sabisirangko champengani giminba na·tok

jilgiparangna jilani agan ku·pattianikoba on·a. Uamangan aquarium badinganiko

namdapatna mongsonggipa bakko ra·a.

Aquariumko tarianian badingani mingsa mongsongbatgipa bak ong·a, jean kam nakatna

namgipa chol ong·a. Mitam chadamberang aquarium tarianikoba bang·gija tarie hobby

centrerang gita ba na·tok jilgiparangna palna gita man·gen. Ia missionni ning·o- hobby

centres-cum-aquarium tariani dokan baksa dake dakchape tangkako sroe dakchakaniko

badinggiparangna namdapatna on·gen.

Indake dakchakasan ong·aigija na·tok jilgiparang (breeders/rearers) hobby/retail centres-

cum-aquarium tarigiparangko CIFA, Bhubaneswarchi skie ra·na gita watatgen.

Uamangko aquariumko nirokna aro simsakna, sabisi man·gipa na·tokrangko simsakna,

sabisi man·gipa na·tokrangko ma·eke donaniko skie on·gen; jedakode uamang bregipa

manderangni nanganiko dakchakna man·gen. Indakgipa dokan dakgiparangara

bang·batan mongsonggipa ui·ani dongjani a·selo, bregipa manderangko dakchakna

man·ja, ian uamangni na·tok jilna gisik nanganiko komiata ba ui∙-ma·siani dongjani

a·sel, ia dam rakbegipa na·tokrangara siaia. Jemangan indakgipa na·tokrangko

jilengachim, uamangko department namgipa rokom ni na·tokrangko on·e dakchakgen.

Uamang bang·a an·chingo man·gipa aro gipin a·songni na·tokrang, jerangkon gipin

a·songchi watna man·gen, sualgen aro iako jilani gimin ui∙-ma·sina nanganiko on·gen.

Page 113: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

103

Masang 8.1: Ronggnanggipa Na∙tokrangko Jilanina Koros chamgimin

(` lakh)

Sl.

No. Kamni Bimung

Badita

ge

Gimik

Koros@

1.00 lakh

ge∙prako

60%

Dakchakani

25%

Bankoniko

Sroani

15%

Chengani

1. Ronggnang nitogipa

Na∙tokrangko Jilani aro

Pe∙atani

25 25.00 15.00 6.25 3.75

2. Aquariumko Tariani

aro rogipa bidamrango

donani

10 10.00 6.00 2.50 1.50

Gimik 35.00 21.00 8.75 5.25

Masang 8.2: Bilsi prakni nie rona tarigipa na·tokrangna sualanirang aro gital

biaprangko bikotani.

Sl.

No. Kamni Bimung

2012-1

3

2013-1

4

2014-1

5

2014-1

5

2014-1

5

1. Ronggnang nitogipa Na∙tokrangko

Jilani aro Pe∙atani

5 5 5 5 5

2. Aquariumko Tariani aro rogipa

bidamrango donani

2 2 2 2 2

Gimik 7 7 7 7 7

3. Ronggnang nitogipa Na∙tokrangko Dondam

Meghalaya Government Stateo ornamental na·tokni Bidamko ( ornamental fish park) aro

gipin nanganirangko tarina MPEDA baksa nanggipa a·ako aro gipin nanganirangko tik

ka·grikgen.

8.2 Trout Na∙tokko Jilani

Meghalayani namgipa bal-chiara ka·singipa aro

chio donggipa na·tokrangko jilanina namen nambea. Trout

na·tokkora aganani gitade onbegipa 1000MSL ona kingking

chu·onga gita namgipa chiko man·ode jilna gita man·a.

Namgipa chian trout na∙tok ko jilani mangsonggipa bak

ong·aia aro kimonggipa chikode gelna nanga. Trout na·tokko

jilna mongsonggipa dakna nanggiparangara:

Page 114: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

104

a. Biapko baseani: jilna basegipa biapo jokkamgipa chi dongna nanga.

b. Pokkriko cho·ani: Ro∙kalgipa pokkri ong·ode nambata. Cement chi tarigipa pokkrikoba

jilna jakkalna man·a.

c. Chi watani farm/pokkri ona chi watanikora cheke ba a∙dubekrangko skongatesa jakkalna

nanga.

d. Trout na·tokko jilanina nanggipa bakrangara -

i. ding·a ba ka·sinani =10°-18° C an namgipa ong·a

ii. balwa (oxygen) 5.8 oni 9.5 mg/l

iii. pH namchacha ong·aigipa ba adita brapa pH an nambatgipa ong·aia. Nambatgipade

5.5 oni 9.0 ong·a

iv. Chi kimongani-chi kimongani on·tisaba dongna nangja aro chi namen rongtalgipa

ong·na nanga.

e. Na·tok watani bang·ani-na·bisa (5 oni 50 g) ko chi kosako 20kg na·tok/cm watna nanga.

f. Cha·aniko on·ani-cha·aniko adita somoini bakon on·na nanga.

g. Dal∙gimin na·tok- je na·tokrangan 250gm ong·ahaode rimon nambata.

h. Rongtalani- Trout na·tok jilanio chi kosako rongtale donanian mongsonggipa ong·a

Meghalayao trout na·tok rim·na namnikani bang·rorobaengaha ine nikna

man·a aro mitam ia biapko nina re·bagiparang trout na·tok rim·na namgipa biaprangko

sing·ronga. Trout na·tokko Meghalayao jilani rakbatgipa kam ong·genchimoba, ian

aquaculture missionni bakrangoni mingsa dake nina ra·gatgipa ong·a. Ia kamko Fisheries

Department aro Directorate of Cold water Fisheries, Bhimtal, Uttarkhandni baksa apsan

dakna mangsonggipa ong·a. Gimik ui∙na nanggipa kamrang daknasienggipa biapko

nichengani, jilani, skie on·ani gimikkon Bhimtal ni changgipa sapgipa (experts) manderang

on·gen. Ge 9 projectrangko gong 14.85 lakhs chi dakna mangsongaoni tangka dakchakani

60%,bank oniko sroani 25% aro antang 15% ko on·chengne gisiko nanggipa na·tok

jilgiparang jemangan chu·onga gita biap donga, uamangna on·gen. Koros aro dakchakaniara

masango gita ong·gen.

Page 115: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

105

Masang 8.3: Trout na∙tokko paltangni pokkrio jilani koros aro dakchakani bakrang

Ba∙ku Mesokani Gamchata

ni (`)

Pokkrini apalani (m2) 1000 -

Pokkrini tu∙ani (m) 1.5 -

Pokkrini bidom (m3) 1500 -

Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -

Cho∙ani salrang 600 -

Hajira (`) 120 -

Cho∙a gimikni koros (`) 600 x 120 72000

A.C. Siltong 4 1500

A. Nangchenggipa koros 73500

Chun 100 kg ha @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200

Matchu ki∙i gitang1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000

Ammonium super phosphate 20 kg @ 8/- kgprako 20 x 8 160

Urea 20 kg @ ` 8/- per kg 20 x 8 160

Na∙ bi∙sa mangprako ` 2/- 20000 x 2 40000

Cha∙ani Lomsom 15000

Saana Simsakani Lomsom 2000

Jilani, rim∙ani ostrorang, baljipko man∙chape, etc. Lomsom 30576

Sal12na hajira @ ` 117/- salprako 12 x 117 1404

B. Jilchakatani koros 91500

D. Gimik Koros (A+B) 165000

Dakchakani 99000

Bankoniko ra∙sroani 41250

An∙tangtang on∙chengani 24750

Page 116: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

106

Masang 8.4:

District

2012-1

3

2013-1

4

2014-1

5

2015-1

6

2016-1

7

Gimik

East Khasi Hills - 1 1 1 - 3

West Khasi Hills - 1 1 1 - 3

Jaintia Hills - 1 1 1 - 3

Gimik - 3 3 3 - 9

8.3 Na∙tik Dal∙gipako Jilna A∙bachengatani

Macrobrachium rosenbergii,

jekon Scampi ineba minga, ian

Palaemonidae ma·chongni

dal·batgipa ong·a. Iako diggi, chiring,

chidipo, a·baona den·wate watgipa

chiring, dongge, pokkri aro ditdogipa

chibimani braram jolrango ba nikna

man·a. Ia ma·malara ding·gipa aro

ding·kalgipa biaprango jilna namgipa ong·a.

Scampiara namen cha·tobegipa ong·a aro iani proteinara namen namgipa ong·a. Ian

gipin chiring, chibol, chidipo, na·tikrangna bate ta·rake dal·ningbata aro ian ding·gipa aro

ding·kalgipa biaprango jilna gita nama. Scampikora uamangni rokomkosan ba

ang·kerangming jilbrina gita man·a. Ia na·tikara mangrakgipa ong·ani gimin, sagalni

na·tikna bate sabisi man·ninggijagipa ong·a. Scampiko dam rake palna man·ani gimin

na·tokrangna bate jilna namnikbatronga. Scampiko chu·soksrange jilaniara namgipa biapko

baseani jeon balchi, a·ani rokom chu·onga gita namgipa chiko man·ani, nengrae sokna

man·gipa rama, iarangan ia jilanio mongsonggipa nanggiparang ong·a. Indakgipa

na·tikrangko jilanio jakkalaniara bang·en dingtanga, ianon matburung ba me·surangni

bosturangko jakkala aro pokkri rikamo brine tarigipa cha·anirangkoban on·a, ia minggniko

·jilram biapo cha∙ani tariani ba an·tangtang a·bao tarigipa cha·ani jekai na·tokni cha·ani ba

soyabean meal ine agana. Do·o aro wak na brine tarigipa cha·aniko taridape ba jetgipachi

na·tok ba na·tik ginderang baksa jetarangkoba ia na·tikko jilanio jakkala. Jilani somoi ja 6-12

mang ong∙a, indiba mai dakgipa jilani bewalko jarikani uni kri ong·aia. Scampiko rim·aniko

adita somoini kri daka, ian agre jelaniko champenge dal·ningbatna gitaba on·a. Na·tikrangni

_________________

Page 117: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

107

dal·bewalara 50 oni 200g jria. Jila ru·uta, jrea, chini namani, cha·ani on·ani krisa ong·a.

Uarangani tanganira 70% oni 80% jilani bewalni krisa pangchaka. Ia missionni ning·o

na·tikko angkerang ming jilbrina(chini a·pao cha·amgiparangko chibima, chiring, chibol,

chidiponi na·tikrangchi donskaa)niko dake nianiko paltangni pokkrirango jerangan 0.1 ha

(komigipa) oni 0.3 ha (batgipa)a∙a donga, uamangna on∙gen. Jemangan gisiko nanggiparang,

ia programko ra·gatna man∙gen. Ge 20 (kolgrik) projectrangko bilsi 5 (2012-2017) ni gisepo

chu·gimik koros gong 34.40 lakh chi dakna chamenga. Dakchakaniko 60% subsidy,25%

bankoniko sroe aro 15% ko an·tangtang on·chengna nanggen. Ka·mao masango mesokaha.

ban ioh la bynta ha ka dur jong 60% subsidy, 25% ka loan, bad 15% ba la bei na lade.

Masang8.5: Rongtalgipa chini na·tikrangko jilani

Ba∙ku Mesokani Gamchatani

(Tg)

Pokkrini apalani (m2) 1000 -

Pokkrini tu∙ani (m) 1.5 -

Pokkrini bidom (m3) 1500 -

Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -

Cho∙ani salrang 600 -

Hajira (Tg) 120 -

Cho∙a gimikni koros (Tg) 600 x 120 72000

A.C. Siltong 4 1500

A. Nangchenggipa koros 73500

Chun 40 kg ha @ ` 12/- kgprako 40 x 12 480

Matchu ki∙I gitang1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000

Ammonium super phosphate 20 kg @ 8/- kgprako 20 x 8 160

Urea 20 kg @ ` 8/- per kg 20 x 8 160

Na∙tik bi∙sa (PL-5) 2,000 nos. @ ` 20/- each 2000 x 20 40000

Cha∙ani370 kg @ ` 60/- per kg 370 x 60 22200

Saana Simsakani L/S 2000

Jilani, rim∙ani ostrorang, baljipko man∙chape, etc. L/S 31096

Sal12na hajira @ Tg 117/- salprako 12 x 117 1404

B. Jilchakatani koros 98500

D. Gimik Koros (A+B) 172000

Page 118: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

108

Ba∙ku Mesokani Gamchatani

(Tg)

Dakchakani 103200

Bankoniko sroani 43000

Chengani 25800

Masang 8.6: Rongtalgipa Rongtalgipa chini na·tikrangko jilani

Districtprakna tikataniko mesokani

District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Baroh

Ri-Bhoi - 2 1 1 - 4

West Garo Hills - 2 2 2 1 7

East Garo Hills - 1 1 1 1 4

South Garo Hills - 2 1 1 1 5

Gimik - 7 5 5 3 20

8.4 Gital Cha∙togipa Rokomni Na∙tokrangko jilani

Da·alo maidake ong·enga, stateo na·tok jilaniko dakrongba·enggipara carp

na·tokkon jile man·anian ong·aia. Jilani bewalko bang·atna gita, jilronggijagipa rokomrang

(chiring, chibolni na·tikrang, Tilapia mossambica, Notopterus chitala, Labeo gonius, L.

kontius, P. sarana aro magur na·tokrang)ko jilaniko a·bachengatgen. Indake dingtang

dingtang ma·malni na·tokrangko jile man·anian, na·tok jile cha·aniko tang·dobatatna

on·dapanio mongsonggipa onpaani ong·gen. State aquaculture mission gitalgipa cha∙togipa

rokomrangko jilna a·bachengani programrangko dakgen.

Chitalko Tilapia mung jilbrinani

Chitalara na·tok skako cha·gipa

ong·a. Uni gimin chitalko Tilapia

ming jilbrinanin chitalrarako jilana

bate lap bang·batgen. Iako dakani

minggipin namgniara, Tilapia chini

nanggijagipa samsirangko cha·e

bon·ate pokkriko nirokani korosko komiata. Tilapiara chitalna cha·ani gita ong·e chitalni

cha·ani koroskoba komiata. Chitalara namen dam rakbea. Uan gong 400-600/kg aro ian

na·tok jilgiparangnaba lap ong·gen maina iani rokom gni ma·malrangan ta·rake dala.

Economic chart o mesokani gita bilsio kg 1 (sa) o chini apalani 40ha ko 400 project

Chital Na∙tok

Page 119: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

109

mang 0.1 ha prak dake a·bachengate dake

nigen. Chu·gimik gong 444 lakhmangko ia

programko a·bachengatna dakgen,

dakchakani 60% bankoniko ra·chakani 25%

aro an·tangtang 15% ko on·chengna

nanggen. Koros aro dakchakanimasang 8.7

ni gita ong·gen.

Masang 8.7: Pokkrio 0.1 hectare-o dondimgimin na·tok chital jean tilapia baksa ong·a

jilanina korosrang

Ba∙ku Mesokani Gamchatni

(`)

Pokkrini Apala (m2) 1000 -

Pokkrini Tu∙a (m) 1.5 -

Pokkrini Bidom (m3) 1500 -

Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -

Cho∙ani salrang 600 -

Hajira (`) 120 -

Cho∙ani koros gimik (`) 600 x 120 72000

A.C. silting 4 1500

A. Nangchenggipa Koros 73500

Chun 100 kg @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200

Matchuki gitang 1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000

Ammonium super phosphate 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160

Urea 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160

Tilapia na∙bisa 1,600 nos. @ `1/- (50-70mm dal∙a) 1600 x 1 1600

Chital na∙bisa 400 nos. @ `50/- (100-150mm dal∙a) 400 x 50 20000

Na∙cha∙ani

a. Na∙tok ginde 100 kg @ ` 25/- kgprako 100 x 25 2500

b. Mi ginde 50 kg @ ` 15/- kgprako 50 x 15 750

c. Besual biki 50 kg @ ` 20/- kgprako 50 x 20 1000

Chital Na∙tok

Page 120: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

110

Ba∙ku Mesokani Gamchatni

(`)

An∙seng-baljokanina Simsakani L/S 2000

Na∙rimani Ostrorang l/S 5726

Sal 12ni hajira@ ` 117/- salprako 12 x 117 1404

B. Jilchakatani Koros 37500

D. Gimik Koros (A+B) 111000

Dakchakani 66600

Bankoniko Sroani 27750

Chengani 16650

Masang 8.8:Saksani Pokkri 0.1 ha o chital aro tilapiako jildimna

District prako jilna tikatako mesokani

District

2012-1

3

2013-1

4

2014-1

5

2015-1

6

2016-1

7

Gimik

East Khasi Hills 1 1 0.5 0.5 0.5 3.5

Ri-Bhoi 2 1 1 1 1 6

West Khasi Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3

Jaintia Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3

West Garo Hills 4 2 2 2 2 12

East Garo Hills 2 1 1 1 0.5 5.5

South Garo Hills 3 1 1 1 1 7

Gimik 14 7 6.5 6.5 6 40

1. Puntius Saranako carp baksa jilbrinani

Puntius Sarana ding·gipa biapni chiring,

chibima, chibolrango donggipa na·tok

Minnow ma·malni Puntus genius dolni

ong∙a. Ia ma·malko ·Olive barb” ineba

minga, jekon cha·ana aro nitoana jile

ronaba jakkala. Iako salgro aro salgro-

salaram Indiani chibimarango bang·e nikna man∙a. Ian bilsisao 31cm ong·e roa. Ia

ma·malara gimik dakgipakon cha·aia aro chini samsirango donggipa jo·orangko,

Puntius Sarana

Page 121: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

111

nanggijagipa na·tokrang aro chini samsirangko cha·aia. Ia rokomni na·tokara

cha·giminrangko okningo jrongatani bilrang namen bilaka. Ian bilsi sao 400-500gm dal·a

aro kg prako gong 100-150/- mang palna man·a. Ia ma·malko na·tok jilaniko dakanio

an·tangari nirokaniko dakgipa ine ra·a, maina iako chini samsirang (Lemna species)ko

pokkri rangoniko bon·atna jakkala. Ia ma·malara jilanio namgniko on·nani gimin, iako

carp ming jilbrinaniara jilani bewalko jelbraatnasan dakchakaigija, ripingnaba jakkalna

man·gen. Ia ma·malara mirka aro rohu baksaba jilna meliaia. P.saranako rokom bri

mongsonggipa carprang, jean Labeo rohita, Catla catla (Catla), Cirrhinus mrigala

(mirka), Cyprinus Carprio (common carp)rang ming jile nianiko ge· 7 (sni) districtrango

chini apalani 20ha, jean 200 pokkrirangko ong∙gen; ge∙prakan 0.1 haok a·bachengatgen.

Gisiko nanggipa na·tok jilgiparangna dakchakaniko 60%, subsidy, 25% bankoniko

ra·chakani aro an·tangtang 15% ko on·chenge dakna nang·gen. Chu·gimik korosara

gong 184 lakh ong·enga. Koros aro dakchakani ko masang 8.9 o on·aha.

Masang 8.9: Puntius sarana-ko 0.1 ha o carp baksa jilrimani korosna

dakchakaniko

Ba∙ku Mesokani Gamchatni

(`)

Pokkrini Apala (m2) 1000 -

Pokkrini Tu∙a (m) 1.5 -

Pokkrini Bidom (m3) 1500 -

Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -

Cho∙atani salrang 600 -

Hajira (`) 120 -

Cho∙ani Koros Gimik (`) 600 x 120 72000

A.C.Siltong 4 1500

A. Nangchenggipa Koros 73500

Chun 100 kg @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200

Matchu ki∙I gitang 1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000

Ammonium super phosphate 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160

Urea 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160

IMC & common carp na∙bisa 1,400 nos. @ `2/- (100-

150mm dal∙a)

1400 x 2 2800

Puntius sarana na∙bisa 600 nos. @ `2/- (50-70mmdal∙a) 600 x 2 1200

Page 122: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

112

Ba∙ku Mesokani Gamchatni

(`)

Na∙cha∙ani ;

a. Na∙tok ginde 50 kg @ ` 25/- kgprako 50 x 25 1250

b. Mi ginde 50 kg @ ` 15/- kgprako 50 x 15 750

c. To biki 50 kg @ ` 20/- kgprako 50 x 20 1000

An∙seng-baljokanina Simsakani L/S 2000

Na∙rimani ostro L/S 5576

Sal 12na hajira @ ` 117/- salprako 12 x 117 1404

B Jilchakatani Koros 18500

C. Koros Gimik(A+B) 92000

Dakchakani 55200

Bankoniko Sroani 23000

Chengani 13800

Masang 8.10: Puntius sarana-kojilna district-prako jilna tikatgimin

District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik

East Khasi Hills 0.5 0.5 0.4 0.3 0.3 2.00

Ri-Bhoi 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00

West Khasi Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50

Jaintia Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50

West Garo Hills 2 1 1 1 1 6.00

East Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00

South Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00

Gimik 6.5 3.6 3.5 3.2 3.2 20.00

2. Labeo goniusko carp ming jilbrinani

Labeo goniusara minor carp ni

mongsonggipa na∙tok ong·a. Labeo

goniusara Indiani salgro aro salaram oni

ong·a. Ian tiktak ong·e dal·aigipa

na·tokara chio napsrimgipa samsirangko

cha·a aro gipin Indiani carp rang gita

wachikario chi bana ong·gipa biaprango

donga. Ia na·tok nekgipa chirango dongna namnika jeon tong∙sa napsrime chagipa

Labeo gonius

Page 123: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

113

samsirang banga. Da·o ia rokomni natok chibima aro gipin chirangoni

bon·angroroengaha. Ia rokomko jilna a·bachengataniara jelroroatna aro ripingnaba

dakchakgen. Ia rokomko gong 200-250/kg o pala. Labeo gonuisko gipin mongsonggipa

carprang, jekai catla (catla catla), silver carp (Hypophthalmichthys moutrix), rohu (labeo

rohita) aro mirka (Cirrhinus mrigala)rangming jile nianiko stateni ge 7 (sni) districtrango

dakna a·bachengatgen. Iako daka chu·sokgipa ong·ode, ia kamko badingna namnagita

dal·dapatgen. Uandake na·tok man·aniko aro na·tok jile cha·giparangni kamaianikoba

bang·dapatgen. Missionni bilsi 5gipa somoio, 20Ha ba ge 200 pokkri mang 0.1 Ha prak

dakna mangsonga. Dakchakaniko gisiko nanggipa na·tok jilgiparangna 60% subsidy,

25% bankoniko ra·chakna aro an·tang 15%ko on·chengna nanggen. Chu·gimik koros

gong 187.60 lakh ong·gen. Koros aro dakchakani masang 8.11 gita ong·gen.

Masang 8.11: Labeo gonius na·tokrangko jilani korosrangko kamao mesokatenga

Ba∙ku Mesokani Gamchatni

(`)

Pokkrini Apala (m2) 1000 -

Pokkrini Tu∙a (m) 1.5 -

Pokkrini Bidom (m3) 1500 -

Salprako sakprakni a∙a kam ka∙ani (m3 ) 2.5 -

Cho∙ani Salrang 600 -

Hajira (`) 120 -

Cho∙ani Koros (`) 600 x 120 72000

A.C. Siltong 4 1500

A. Nangchenggipa Koros 73500

Chun100 kg @ ` 12/- kgprako 100 x 12 1200

Matchu ki∙i gitang 1000 kg @ ` 1/- kgprako 1000 x 1 1000

Ammonium super phosphate 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160

Urea 20 kg @ ` 8/- kgprako 20 x 8 160

IMC & common carp na∙bisa1,400 nos. @ `2/- (100-150 mm

dal∙a)

1400 x 2 2800

L. gonius na∙bisa 600 nos. @ `5/- (100-150mm dal∙a) 600 x 5 3000

Na∙cha∙ani:

a. Na∙tok ginde 50 kg @ ` 25/- kgprako 50 x 25 1250

b. Mi ginde 50 kg @ ` 15/- kgprako 50 x 15 750

Page 124: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

114

Ba∙ku Mesokani Gamchatni

(`)

c. To biki 50 kg @ ` 20/- kgprako 50 x 20 1000

An∙seng baljokanina Simsakani L/S 2000

Na∙rimani Ostro l/S 5576

Sal12ni hajira@ ` 117/- per day 12 x 117 1404

B. Jilchakatani Koros 20300

C. Gimik Koros (A+B) 93800

Dakchakani 56280

Bankoniko Sroani 23450

Chengani 14070

Masang 8.12: District ge·prakna Labeo gonius-ko pokkrio jilna gita tariatgiminrang

District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik

East Khasi Hills 0.5 0.5 0.4 0.3 0.3 2.00

Ri-Bhoi 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00

West Khasi Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50

Jaintia Hills 0.5 0.3 0.3 0.2 0.2 1.50

West Garo Hills 2 1 1 1 1 6.00

East Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00

South Garo Hills 1 0.5 0.5 0.5 0.5 3.00

Gimik 6.5 3.6 3.5 3.2 3.2 20.00

3. Magur (C.batrachus) ko jilani

Clarius batrachus jekon magur ine

minga, ia na·tok balwako rang·sitan

baksa nambregijagipa obostaoba

tangna gita man·gipa rokom ong·a. Ia

na·tokko mang mang jile ba gipin

na·tokmung jilbrineba bang·e man·na

ama. Ia na·tok cha·tobegipa ong·ani

gimin, na·tok cha·na namnikgiparang namen namgipa cha·ani dake ra·a. Aganani gita

Magur Na∙tok

Page 125: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

115

C.batrachusko jilaniko salgro salaramni songadamrangni chirango on·tisa

namdapatgimin jakkalanichi dakgenchimode, ian janggi tangani bewalko namdapatna

ra·bana man·gen. Ia na·tokara Meghalayao an·tangarin ong·kate tanggipa ong·ani gimin,

jilanide namen altubea aro tanggipaba ong·gen. Ia na·tokkora balwakoba rang·site

tangna man·ani gimin, gipin carprangna bate chang 5-10 bate jilronga. Clarius

batrachusko stateni gimik bakon man·a aro uko cementchi chonne rikgipa

pokkri/noksamo donggipaoba jilna man∙a. Pokkri 1Ha chi apalgipao mang 50,000-

70,000 wate jilna man·a. Ia na·tok jilani bilsi sao 100-150 gm ong∙e palna name dal·a aro

ian na·tok jilgiparangna lap ong·gen. Ia na·tokko jilna komigipa 0.02 ha oni batgipa 0.10

ha ong·a. Miksongani gita 100 ha chini dal·a oni 5000 unit oni 0.02 ha ko man·gen.

Dakchakaniko 60% subsidy, 25% bank oniko ra·chakna aro 15% ko an·tang on·chengna

gisiko nanggipa dakna amgipana on∙gen. Chu·gimik koros gong 170 lakh. Koros aro

dakchakani masang 8.13 ni kri ong·gen.

Masang 8.13: Magur na·tokrangko jilanio chamgimin korosrang

Ba∙ku Gimik

(Tg`)

Ba∙ku

Nangchenggipa Koros

0.02 Ha apalgipa aro tu∙ani 1m ong∙gipa pokkriko cho∙ani koros, jeon chi

jokbaatna aro wate galna tarichapa aro sambengrangko itachi kachanga 20,000.00

Bilsiprani Koros

Jilchakatani 300.00

Chun 25 kg @ ` 12/- kgprako. 200.00

Matchu ki∙I gitang 200 kg @ ` 1/- kgprako 6,000.00

Na∙bisarangko watani 600 nos. @ ` 10/- mangprako 6,000.00

Tarigimin na∙cha∙ani - 3 quintals @ ` 2000/- quintalprako 500.00

Na∙tok saanirangko champengani koros L/S 1,000.00

Nangchapgipa Koros L/S 14,000.00

Gimik 34,000.00

Chu∙gimik 1 & 2 = (20,000 + 14,000)

Page 126: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

116

Masang 8.14: Magur na·tokko jilanina tikatgimin District-rang

District 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16 2016-17 Gimik

East Khasi Hills 4 4 4 4 4 20

Ri-Bhoi 4 4 4 4 4 20

West Khasi Hills 2 2 2 2 2 10

Jaintia Hills 2 2 2 2 2 10

West Garo Hills 4 4 4 4 4 20

East Garo Hills 2 2 2 2 2 10

South Garo Hills 2 2 2 2 2 10

Gimik 20 20 20 20 20 100

8.5 Aqua Tourism/Aqua Park/MilsiPisusa∙ani

Aqua Park ara an·senge rona ba kalgrike rona tarigipa chi onga jeon chio solsolani , aro gipin

kalanirang aro jrona namgipa biaprang ong·a. Ian baksanaba kongkeng dareng jokgipa

chiring/chibimarango dingtang dingtang rokomni na·tok dongchakram biaprangko a·palchini

manderangko re·baatna tarina man·gen Aqua Parkrang adokni tourismko tangdoatna kam

ka·ani bak ongpagen, uarangara skie raani adam aro an·senge roani biapba ong·a. Gegni

aquaparkrangko gesa Khasi Hills o aro gegipinko Garo Hills o donna miksongenga.West

Khasi Hills donggipa Nokhnum chichang Nongstoin ni km 14 o donggipakoba aqua park

dake tarina mangen. Ian Meghalaya o 20-25 sq mt ong·e dal·batsranggipa chibimao donggipa

chichang ong·a. Langshiang Chidare Indiao gitamgipa dalbatgipa onga aro uan chichangoni

10 km san chel·a.Garo Hills ni Naphak Lake ba aqua park tarina mangen. Indakgipa chibol

aro warirangko Garo Hills niko sandianiko Department uigipa manderangmung dakangkuna

man·gen.

Jillao mande

jelroroengahani gimin, a·palo

kusi ong∙na dake roanirangko

sandianiba batroroengaha.

Meghalayani manderangara

kal·susaanirangko namnikgipa

ong·a, unoni milsi pie roaniba

mingsa ong·a. Sport fisheries

aro aqua/eco-tourismko dakna

gita mitam biaprangko milsi pie

roani biap dakode

nambatgenchim. Indakgipa Mawrap, West Khasi Hills

Page 127: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

117

chirango chu·onga gita milsi pina namgipa rokomni na·tokrang dongna nanga, jedakode ian

milsi pigipa manderangni nangnikaniko on·a man·gen. Indakgipa biaprangan touristrangni

re·gipa biap ong·gen aro ian sonngni manderangnaba man∙dapani kamrangko nakatatgen;

unbaksa an·chingni stateni matburungrangkoba ripingna man·gen. Departmento kragipa chi

donggipa biaprangko basee fishery sportna nambatate nanggipa rikna nanganirangko dakgen.

Indakgipa susaanirangko name ong·atgenchimode, indakgipa kamrangara statena bang·a

tangkarangko on·gen. Basegimin biaprangko namdapatna ja·mano, ia kamko NGOrang,

angling association(milsi pisusaniko ong·atgipa dol)na nirokna gita on·gen. Milsi pina gitara

dongimin damko gamesa dakna on·gen aro ia man·aniara community/NGOrangna namgni

ong·gen aro chadamberang jemangkon skatang na·tok rim·giparangko nitimna dona

uamangko rakkianina gamna gita jakkalgen. An·tang tarigipa ring baksa gipin nanggipa

bosturangko chibima,chiringrangko nitimna rakkigiparang aro gipin re·roroe nitimgipa

manderangna on·tisa neng·takani nokkoba indakgipa chibima, chiringrangni rikkamo rikgen.

Meghalayao milsi

pisusanian mongsonggipa dake

roanirangoni mingsa ong·a. Chibima,

chiringrang bang·beanian milsi pina

namnikgpa manderang, jekai me·a

,me·chik, chadambe, kusina milsi

pigipa manderang, jemangan chel·bea

biaprangoni milsi pie rona sandibaa,

sport fisheryko namdapatanian stateni

obostako tang·doatna dakchakani,

jeon hotel, restaurant, milsi pina

jakkalgipa bosturang, dokan rangko milsi pina basegipa biaprango rikgen. Ian an·chingni

milsi pigiparang aro a·palchini re·bagiparangna namgni ong·gen. Ian an·ching

chadamberangna kamko ba nakatatgen. Sport fisherykora tourism department baksa

nangdime ra·gatna man·gen.

Meghalayao milsi pina

namgipa biaprang donga, uarangoni

Ranikoran biap damsa ong·a, ian India

aro Bangladeshni ario donggipa

chongipa jila ong·a. Ia stateo na·tok

Ranikorni Chibima,West Khasi Hills

Rilang chibimao milsi pigiparang

Page 128: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

118

milsi pina namgipa biap Shillongoni 140 km mang ong·a. Ia biap nitoani aro chiring

chibimani na·tok bang·ani, namgipa cholko on·e, stateni milsi pina nambegipa biap ong·ata.

Gipin chibimarang jekai Garo Hillsni Simsang, Khasi aro Jaintia Hillsni Rilang, Khri,

Umngot, iarangan Meghalayani mitam niksenggipa milsi piram biaprang ong·a, jeon

indakgipa kal·susaanirangko gisepo ong·ata. Ia programko namdapatna gita gong 20,000

crore ko chamaha. Chu·gimik mini missionni koros chamara gong 26.4 crore ong·a.

Page 129: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

119

Bak – IX

Aquaculture Missiono Kam Ka∙dimaniko dakani

Aganchengani

1. Ka∙dimaniara dingtangdingtang kamrangko manderangna chu·soke on·ani ong·a, jean

ong·kujachim ba sorkarini rokom rokom dolrang dingtang dakesa on·achim.

Ka∙dimaniara i) kam ka.dapdape galanirangko champenga ii)Apsan mangsonganirangna

nanganirangko sualgrike jakkalna on·a, iii)Programko chu·sokatna on·aniko nambatatna

dakchaka iv)on·gipa kamko nambatata v)dingtangdingtang namdapatna dakgipa

kamrangko nangrimatna dakchaka vi)gitalgipa cholrangko ma·sina gita dakchaka

vii)kamko chalaianiko kenchakani gri nikna gita on·a viii)kam ka·ako nirokanio namgipa

biteko ong·katata.

2. Fisheries ba na·tok jilaniara Indiani mongsonggipa bak-bitong ong·a, aro Meghalaya

stateo fisheriesko namdapatana bang·bea cholrang donga. State Aquaculture Missionko

gipin programrang baksa apsan dakgenchimode, Fishery kamrangko nambate tarina

man·gen ine ka·donga. Indake dingtangdingtang sorkarini programrang aro

schemerangko dakna tarianio apsan dakaniara dolgniko meligrikna dakchaka.

9.1 Convergence ko Aquaculture Mission ming dakanichol

1. Convergence ba Ka∙dimaniko dakora dingtangdingtang bimango aro dingtangdingtang

cholrangchi ka·na man·a. Dingtangdingtang rokomni ka∙dimaniara department bako kam

ka∙ani ba gipin departmentrang baksa ka∙ani, dol dake ka∙grimani, departmentni

kamrangko bakrime ka∙e matchotatani, tangka paisa sualgiminrangko jakkale kam

ka·ani, budhirangko donbrine ka∙ani ong·a. Jekai MGNREGS aro NWDPRA. Je songo

jinmani pokkrirangko RSVY / BRGF rango cho·aha uan bang·batatna dondime kam

ka·ani onga. Dondime ka·na nanganiara, bang·bata salon maikai dakgen, maidake

a·bachenggen aro nanggipa korosrangni gimin ong·bata.Ian ge·gni departmentrang

baksa, ba una bate bang·bata departmentrang baksa, scheme ge·gni gegitam dondime

ka·ani aro tangka chamrime ba technologyko apsan jakkale kam ka·aniba ong·a.

2. Mingsa Indiani Governmentni mongsongbatgipa program aro ka∙dimanichi chu·soke

dakna man·gipara MGNREGS, jean Ministry of Rural Developmentni ong·a.

Page 130: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

120

Dingtangdingtang ministryni gipin schemerangba ka∙dimaniko dakna cholko on·a.

MGNREGSko gipin departmentrangming nangrime dakgenchimode kam ka·na

mangsonganirangko nambate dakna chol ong·gen. Uni gimin District level committeeko

Project Director, DRDAni ning∙o dakna gita mangsongenga, maina ian MGNREGSko

Aquaculture Mission baksa nangrime dakna dakchakgen.

3. Bang·bea kamrang jerangan chi man·gipa biaprang, chiko rakkiani aro chiko

jakkalanirangkora Department of water Resources (DoWR) aro Department of Land

Resources (DoLR), Ministry of Rural Developmentrangsa niroka sandianirangko daka.

MGNREGSni 50% batgipa kamrangan chiko ripingani bidingo ong·a, DoWR aro

DoLRni pokkri, digi aro gipin chirangko ba kam ka·na miksonggipa kamrang, jekai

a·baona chi on·a aro na·tok jilaniko dakna, a·ningoni chiko jakkalna aro na·tok jilaniko

dakna on·e janggi tangani cholko on·a .

4. Chi-an bang·a Government of Indiani dingtangdingtang ministryni bang·a namdapatna

dakgipani schemerangoni mongsongbatgipa ong·a. Watershed development

projectrangko a·songni bang·a biaprangon minggitam programrangchi daka, jekai

Integrated wasteland Development Project (IWDP).

5. Mission, tangkamaigipa chio pangchake, janggitangani cholko aro manderangna

chu·onga gita namgipa cha·aniko na∙jilgiparangna on·a gita rake kam ka·gen.

9.2 Gisiko nange daknasikgipa dolrang baksa workshoprango nangrime dakani

1. Workshop “MSAMni gipin Departmentrang baksa ka∙dimani” ko 28th November,2011o

Shillongo bang·a gisiko nange dakgipa dolrang baksa ong·ataha. Workshopo

chanchirimao pangchake ka·mao mesokgipa dakna nanggipa miksonganirangko ge∙dok

mini missionni ning·o nangrime dakna janapaha.

Page 131: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

121

2. Mini Mission I ni ka∙dimani S

l. N

o.

Kamrang

Department/Agencyrang

aro gipin kamrang

jerangkon Aquaculture

Mission baksa ka∙na

man∙gen

Missionni ning∙o kam

ka∙na tarigiminrang

Tangkani

bidik

1. Paltangni

Pokkrirangko

cho∙anichi

bang∙dapatani

Horticulture Mission

( Dept of Agriculture)

MGNREGS (C&RD)

NWDPRA (Agriculture

Department)

IWMP (Soil &Water

Conservation)

-Dakdimani kamrango

cho∙gnigipa

pokkrirangna gital

niamrangko dakani

-Na∙jilna gita chirangko

nambate jakalna

chanchiani

-Chiko jakkalenggipa

dolrangna na∙jilani

gimin skie on∙ani –

Fishery departmentni

officerrangna skie

ra∙aniko on∙ani

-Jilchakatanirangko

fishery departmentni

on∙ani

TMNEH,

MGNREGS,

NWDPRA,

IWMP,

MSAM

2. Jinmani

Pokkrirangchi

bariatani

Kosako gita. Kosako

janapbagimin gita, pilak

ge∙4 departmentrangkon ia

dakgrimanio nanggen. Ia

kamo,Cooperation

Departmentba jako ra∙paode

nambegen.

-Kosako gita -

- Fishery

cooperatorrangna skie

namdapatanirangko

on∙gen.

TMNEH,

MGNREGS,

NWDPRA,

IWMP,

RCS,

Meghalayani

programrang.

3. Chibitek

chibolrangko

inamdapatan

MGNREGS ( C&RD)

NWDPRA (AgriDept)

-Kosako gita -

MGNREGS,

NWDPRA,

Soil & Water

Conservation

Department,

MSAM

4. Chikatongrango

na∙tok man∙aniko

bariataniko

dakani

Dept of Tourism

MECL

Na∙rimgiparangni bilko

mangrakatani,

Chikatongni sambajolo

donggipa na∙rimgipa

dolrangna skie ui∙atani,

aro Fishery Cooperative

Societyko bikotani

. (RCS)

Tourism

Department,

NEC,

MSAM

5. Chibol aro

chidikrango jaksi-

na∙bisarangko

watani

NWDPRA (AgriDept)

IWMP (S&W C)

MRDS,

NERCOMP

Fishery 0fficer

ong∙gijagiparangna

jilchakataniko aro skie

ui∙ataniko on∙ani

MGNREGS

NWDPRA

MRDS/IFAD

Page 132: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

122

3. Mini Mission II ni dakdimani bitom S

l. N

o.

Kamrang

Depts / Schemerang

jerangkon Aquaculture

Mission baksa ka∙dimna

man∙gen.

Missiono kam ka∙na

daksoanirang

Tangkani

bidik

1. Government

hatcheryrang baksa

na∙bisarangko

man∙ani

RKVY (AgriDept)

NFDB (Central Govt)

Pe∙chakatanirangko

namdapatani

RKVY

NFDB

2. Na∙palramrangko

rikani

BADP (State govt)

NFDB (Central Govt)

DRDA (C& RD dept)

Jakalenggipa

na∙palramko

namdapatani/da∙ororoni

gita gital na∙palramko

rikani

NFDB

SPA

3. Pokkri bang∙e

donggipa biapona

ramarangko cho∙ani

BADP (State govt)

DRDA (C& RD Dept)

A∙ako ra∙ani aro

Nokmaoniko NOCko

ra∙ani

BADP

SPA

4. Pokkri bidamraongo

dingtang dingtang

cholrangko dakaniko

kuliani

BADP

DRDA

District administration

baksa nangrime kam

ka∙ani

NFDB

5. Na∙jilgiparangni co-

operative society-

rangko bilakatani

Department of Co-

operation

NCDC

Co-operatorrangko

skie ui∙atani

NCDC

4. Mini Mission III o Ka∙dimani

Sl.

No.

Kamrang

Depts / Schemerang

jerangkon Aquaculture

Mission baksa ka∙na

man∙gen.

Missiono ka∙na

daksoanirang

Tangkani

Bidik

1. Gimaangenggipa

na∙tokrangko sandie

mesokani

St. Anthony·s College

ICAR institutes

Civil society

organizations

A core team to be

developed, Capacity

building

Aquaculture

Mission

2. Na∙kanganina

ui∙atanirang

St. Anthony·s College

CSOs, Print and

electronic media, Private

media houses, MBDA,

MRDS

Dakmesokani, tamasa,

jawilwat aro

gipinrangko tarina gita

dolko bikotna nanggen.

Aquaculture

Mission

3. Communityna ski-

mesoke on∙ani

St. Anthony·s College,

MRDS, SIRD

Legislationko

conservation dakna gita

re∙roroe skie on∙ani

Aquaculture

Mission

4. Gipin

dakchapanirang

baksa

Chigitokrangko

dakani

Dept of Tourism, DRDA

MBDA, MRDS, NGOs

Chigitokna namgipa

biaprangko sandianiko

aro ski-

ma∙siatanirangko Dist

Admist dakgen.

MBDA

VGF

NEC

Page 133: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

123

Sl.

No.

Kamrang

Depts / Schemerang

jerangkon Aquaculture

Mission baksa ka∙na

man∙gen.

Missiono ka∙na

daksoanirang

Tangkani

Bidik

5. Joltangni

na∙tokrangko jile

pe∙atna gita

Chigitokrangko

tariani.

IWMP (S&WC)

RKVY (Agridept)

Fishery officer

ong∙gijagiparangna skie

ra∙ani

RKVY

5. Mini Mission IV o Ka∙dimani

Sl.

No.

Kamrang

Depts / Schemerangko

Aquaculture Mission

baksa ka∙dimani

Missiono ka∙na

daksoanirang

Tangkani

Bidik

1. Skie ra∙na nanganiko

Am∙e niani

SIRD, St. Anthony·s

College, ICAR

institutions

Am∙e nianiko skanggipa

skie ra∙ani bilsini

ja∙mano dakgen

Aquaculture

Mission

2. Skie ra∙aniko Tariani -do- Bilsiantina skie ra∙na

tarisoani

-do-

3. Skie on∙giparangko

skie on∙ani (ToT)

programme

-do- Missionna Master

Trainerko tariani

-do-

4. Districto skie ra∙ani MRDS, DRDA Re∙roroe ui∙-

mikrakatgiparangko

dongen

DRDA,

MRDS

5. Officer aro

na∙jilgiparangna

gipin stateoniko

mesokaniko dakgen.

ICAR institutes,

Fisheries Colleges,

Private institutions,

Progressive farmers

Demonstration

farmrangko niroroanio

pangchake dakgen.

Aquaculture

Mission

6. o Fisheries deptni

officerrangna

trainingko on∙ani

ICAR institutes,

Fisheries Colleges, St.

Anthony·s college,

NIRD, IIE, IIM (B)

Project management,

MDP, Technology

managemento skie ra∙ani

-do-

NFDB

7. Na∙jilgiparangna

trainingko on∙ani

ICAR institutes, St.

Anthony·s college,

SIRD, MRDS, RRTC

Master trainerrangchi

district skie on∙ani

-do-

NFDB

8. Skie ra∙ani aro

Training

Management unitko

HQo kuliani

ATMA, NFDB, DoPT Training unit

Training infrastructureko

HQo dakani

DoPT

NFDB

9. IEC bakrangko

ong∙atani

SIRD, NIRD, St.

Anthony·s College,

ICAR institutions

Media Cellko Missionni

tarigipako bilakatani

Aquaculture

Mission

10. Training

institutionrangko

noksa salani

S IRD, DRDA Training infrastructureko

Meghalayao bikotani

-do-

Page 134: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

124

Sl.

No.

Kamrang

Depts / Schemerangko

Aquaculture Mission

baksa ka∙dimani

Missiono ka∙na

daksoanirang

Tangkani

Bidik

11. Skie ra∙anina

nanggiparangko

tariani

NFDB,RKVY, ATMA Skie ra∙ani bidikrangko

kuliani

RKVY,

ATMA

12. Gisiko nanggipa

na∙jilgiparangna skie

on∙aniko dakani

SIRD, St. Anthony·s

College, ICAR

institutions

Master trainerrangchi

districto skie on∙ani

Aquaculture

Mission

13. Fish co-

operatorrangko

tang∙doatani

SIRD, St. Anthony·s

College

Technical trainings, EDP

trainings

NCDC

14. Self employmentna

skill trainingko

on∙ani

RRTC, SIRD, St.

Anthony·s College

Skill trainingrangko

ornamental fisheryko

dakna aro aquarium

fabricationko bikotani

Aquaculture

Mission

6. Mini Mission V o ka∙dimani

Sl.

No.

Kamrang

Depts / Schemerang

Aquaculture Mission

baksa ka∙dimani

Missiono ka∙na

daksoanirang

Tangkani

Bidik

1. Jinmana ui∙-

ma∙siatna kam

ka∙ani

DRDA, MRDS, NGOs,

media institutions

DRDA and district

administration baksa

nangrime blockrango

kam ka∙gen.

Aquaculture

Mission

2. Dingtang dingtang

ui∙atanirang gita

gatatanirangko

dakgen

DRDA, MRDS, NGOs,

media institutions, Dept

of I &PR

Songbado gatani, kobor

ra∙timgiparango,aganpra

kanio aro cablerango

ui∙atani

-do-

3. Chu∙sokgipa

na∙jilgiparangni

gimin segataniko

dakani

MBDA, MRDS, NGOS,

media institutions

Chu∙sokgipa

na∙jilgiparangni

jawilwatko tariani

-do-

4. Na∙tok palani Mela

aro Festivalrangko

ong∙atani

Dept of Tourism, DRDA,

Wild life, NGOs, media

institutions

Missionchi kam ka∙ani,

songre giparangni jakao

ra∙ani

Tourism

dept chi

dakchakaniko

dakgen.

Page 135: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

125

7. Mini Mission VI o ka∙dimani S

l. N

o.

Kamrang

Depts / Schemerang

Aquaculture Mission

baksa ka∙dimani

Missioo ka∙na

daksoanirang

Tangkani

Bidik

1. Water sportko

basegimin biapo

PPP o pangchake

ka∙gen.

Dept of Tourism,

C & RD, MECL, MRDS,

NGOs, DRDA

- Mission and

Department of Tourism

nangrime gatatgen.

songreroroenigiparangni

ka∙paani

Aquaculture

Mission,

Tourismoni

tangkarang

ong∙gen.

2. Melie dongani,

re∙jojoe roani,

chibol rikamrango

do∙orangko nie

roani

Dept of Tourism, DRDA,

Wild life, NGOs

- Mission and

Department of Tourism

nangrime gatatgen.

songreroroenigiparangni

ka∙paani

Tangka

Tourism

depttoni

3. Dal∙gipa Aquarium

rangko (Ornamental

fish) in tourist

biaprango donani

Dept of Tourism,

MPEDA, NFDB

Aquariumrangko

paltangna dakgiparangko

kam ka∙atna man∙gen.

NFDB aro

Tourismoni

tangka.

4. Aqua-Parkko

chikatong ba gipin

dal∙dalgipa

chidikrangni

sambao tariani

-do-

-Joint Publicity by

Mission and Department

of Tourism

-Songregipa dolrangni

jako ra∙paani

Aquaculture

Mission,

Tourismoni

tangkarang

re∙bagen.

5. Trout na∙tokko

jilaniko

tang∙doatani

National Research Centre

for Coldwater Fisheries,

Progressive farmers

Troutko jilaniko

namgipa chiringrango

dakani

NFDB

6. Na∙tik gipokko

jilaniko

tang∙doatani

CIFA, Progressive

farmers, NGOs

Na∙tik dal∙gipako jilna

mangipa biaprango jilani

NFDB

9.3Kamna tangka on·giparangko dondime jakkalani

Agriculture Missionni kamko ka·na nanggipa tangkarangna ka·mao

mesokgipa cholrangko ra·gatgen. Dingtang dingtang schemerangni apsangipa kamna on·gipa

tangkako chol man·a dipet nangrime dakgen, jekai IWMP of Soil & Water Conservation

Department ni ning·o donggipa chirangko tarianiko aro Deartment of Water Resourcesni

chirangko tarigen. NRM, NICRA(National Iniative on Climate Resilient Agriculture)ni

bang·a schemerang baksa nangrime daknaba chanchigen. Jinma aro private agencyrangni

schemerang jean tourism aro cha·aniko tariani kolrang (PPP mode ni projectrang)baksaba

nangrime dakgen.

Page 136: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

126

9.4Da·ororo nangrime dakgparang

Bang·a nangrime dakanio ong·enggipa dolrang donga, mitamara

an·tangtangan ong·a, mitamkora chanchie daka. Indake ong·enggiparangara:

1. Jaintia Hillsni song damsa Nongbareho Chongipa check dam Amlayechini baksa

tarigipako ua songni manderangan Fish Sanctuary ine donaha. Gimaangenggipa

chocolate mahaseer ma·malkoba iano ripinge rakkia aro ia chio jelatengaha.

2. Saksa NGO (Rombagreni National Management Resource group) ba an·chingni

biaposan man·gipa chini gamko Simsangchio (Garo Hills) Tura-Williamnagar ramao

ripingenga. Ian manderangni nina re·na namnikgipa biap ong·enga aro ia biapko

re·pakgipa manderang na·tokrangko ripingna kusi ong·beenga. Nigamtona gita dakgipa

biapko aro ua biapona sokna gita, mande re·na ramakoba Tourism Department tariaha

aro ua biapchi napna tangka ra·gipachin reservoirko tarienga. Ian Tourism Department

aro Fishery Departmentni Mahaseer na·tokko ripingna dakani namgnina nangrime

dakani ong·a.

3. Aquaculture Mission Water resoures for conservation baksa apsan na·tokrangko ripingna

aro stateo Chigitokko dakna apsan kam ka·gen. Mission DRDA aro gipinrangko

namdapatna kam ka·gipa agencyrang baksa melie kam ka·gen.

Page 137: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

127

Bak – X

MIS aro Ui∙atanirangko Dakani

Aganchengani

1. Management Information System(MIS) organisationko chalaiani bidingo ma·sina

nanganiko name aro chu·soke on·a man·a. MISara gipin ma·sianiko on·giparangoni

dingtanga; maina iako organization ni dakgipa kamrangko nina jakkala. Skangode

badingani kamrangara gipin organisationrangni ning·oni kamrangni reportko jakchi

ka·esa on·a aro uko giseposan dakaia jekon chane aro sulsul mesoke daka. Ian kam

ka·aniko nirokaniko bang·gija aro ru·utesa ui·ataniko on·ana man·aia. Ma·sina

nanganirangko chimonganiko (data) organizationni nangani kri jakchi daka.

2. Skangni kamrango computerko nengragipa kam jekai palaniko sandianiba payroll ko

bang·gija ui·atani ba bimangosan dakaia. Adita somoirang re·angani ja·mano, computer

dakani bewalrang rakrorobaha, hardwareo donchakani ba chimongani biapko bang·bate

man·aha aro technology ba skango galchipgipa computer applicationna bate nambataha.

Indake bangbatroroe ma·sina nanganirangko rakkie dona man·aha, kamko

chalaigiparang bang·bate ma·sina nangaha….

10.1Meghalaya State Aquaculture Mission na MIS kojakkalani

Aquaculture Mission na MISko a·bachengna nangengaha, jedakode ma·sina

nanggipa gimikon chimonge dona man·gen aro missionko dakani somoio aro nirokmitingo

somoi gita ma·sina nanganirangko man·gen.

1. Namgniko man·giparang(Beneficiaryrang)ko bimung segatani (Register): Gimik

namgniko man·giparangni gimin ma·sina nanggiparang jekai sakprak/dol dakgiparangni

bimung EPIC ID, Photorangko MISo dongen, Registration ba bimung segatanio

namgniko man·giparangni biap, maidakgipa pokkri, na·tokni rokom, badita na·tokrangko

man·a ka·donga, jilani bewal, rim·ani somoi, tangka ra·chakako gampilani somoi,

schemeni obostako segen.

Page 138: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

128

2. Financial data: Financial templateo ka·mao mesokgipa financial datako segen:

i) Receipt

ii) Tangka on·ani

iii) Kamko ka·ani koros

iv) Gipin korosrang

3. Reportrang: MISara State/District levelni namgniko man·giparangni report ko nangani

kri mesokskana man·gen. Reportrangni rokomara

i) Badita sak namgniko man·giparang donga

ii) Badita dam chi donga

iii) District ge·sao badita rokomni na·tokrang donga

iv) Jao/bilsio badita na·tokrangko man·a

v) Sakprak namgniko man·giparangni gimin ma·sianiko

vi) Je gipin ma·sina nangani

vii) Kamko dakani bidingo MISni mikrakatani

10.2 Meghalaya State Aquaculture Missionna software designko mesokani

Ia bewalo ma·sina nanganirangko chimonganiko State aro District levelo

change skigimin mandeko jakkale dakgen. Iakon website tarie dakgen, jeon ma·sina nanga

gimikkon online ong·e tariachi dakgen. State Aquaculture Misssionni gimin chu·gimik

ma·sina nanganiko je somoioba online man·gen. Je ui·na nanganirangko on·gimin

websiteoniko chapa ka·e ra·na mangen. Iako state aro district levelon jakkalna mangsongani

gimin ,iako name chalaina gita namen simsake rakkina nanga. Iako jakkalgipa dingtang

dingtang manderang ong·gen; uni gimin uamang sakprakan an·tangtangni jakkalani bimung

aro password dongna nanga. Ia software ge·prak district ni State Aquaculture Missionni

bidingo ma·sina nangarangko central databaseona watatna man·gen. Iakon state aro district

levelon dingtangmancha change skie ra·gimin mandeko chalaina gita dongen.

10.3 MIS na nanggipa ICT

1. Database Server: Namgipa databasekora NIC taria aro niroka. Gimik ma·sina

nanggipakon centralized databaseoni gitasa daka.

Page 139: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

129

2. Nanggipa network: Softwarekora onlinesa dakani gimin internet connectionde

nangchongmotgipa ong·a. Iakon state aro district headquarterrango broadband(speed

ta·rakgipa internet) connect ka·e dakna man·a.

3. Nanggipa Hardware:

Hardwareko state aro district levelo LAN gnang dakna nanga.

a.) Server –state data centreo jekon NIC nirokgen

b.) Desktop PC ba Laptop- State aro district administrator levelo

c.) Printers, Scanners aro UPS

d.) LAN peripherals

e.) Internet connectionko VSAT ba broad band gnang nangchongmotgipa ong·a

4. Professional dakchakaniko nangani:Data baseko nirokna, datako chipna,

neng·nikaniko nirokna ba indake gipin kamrangko state aro district levelo changgipa

mande rakkigipa dakna nanga.

a.) State Level Data Administrator :State levelni system administratorara state data

manager aro data entry operator

b)State Data Manager – Saksa mandeko contract dake rakkigen, jean B>E/B.Tech

computer Science/IT, MCA dakgipa ba NIC ni nangani kri dongimin gita japrako Tg

25,000/- Tg 30,000/- on·gen.

c)Data Entry Operator – NICni nangnikani gita dongimin sakgni graduaterang

jemangan computer change uamangko contract dake rakkigen aro dormaha jao Tg

8000/- Tg 10,000/- on·gen.

d)District Level Data Administrator: District levelo administratorara district data

manager aro data entry operator ong·a.

e)District Data Manager– Saksa BCA/B.Sc (computer)/·A· Level DOEACC ba NIC ni

dongimin niam gita district ge·prakon contract dake rakkie japrakoTg15000/- on·gen

f)Data Entry Operator- Saksa computer changgipa graduate ong·gipaba NIC ni niam

dongimin gita contract dake rakkie jaoTg 8000/- Tg10,000/- on·gen.

Page 140: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

130

5. GIS ko jakkalani

STATE MIS CELL

State Data Manager - 1 nos

Data Entry Operators - 2 nos.

DISTRICT MIS CELL

District Data Manager - 1 nos

Data Entry Operators - 1nos.

NIC

Date management Team.

COMPUTER

SYSTEM

GEO SPATIAL

DATA

USERS

Maps, Satellite images,

Statistic tables etc.

Hardware, Software,

Storage, Display etc.

Design of standards,

updating, Analysis &

Implementation

Page 141: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

131

1. GPS

Geo Positioning System (GPS) ko jakkalaniara biapko aro chiko uarangni dal·a ba

chonnako nianina namen namgni ong·a.

Context levelko sale mesokani

State District

Fisheries

Department

Beneficiaries/ Users

Meghalaya Online

Aquaculture Mission

Software (NIC Server)

Send Data

Send Data

Data

Send Data

Data

Get Info

Get Info

Get Info

Ioh Jingtip

Page 142: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

MIS - MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONni KAM KA∙NA TARIGIMIN

Sl.

No. Tarigimin Bimung Kamrang

Kamko matchotani

Somoi Pangchake

1. SOFTWARE

DEVELOPMENT

Online Websiteko Meghalaya

Aqua Culture Missionna tariani

Ja 6 Mission websiteko NIC Shillong, State Level

data Management Cell baksa nangrime tarigen,

nirokgen. Nirok sandianiko NIC aro State and

District level dakanggen.

2. SOFTWARE TESTING Tarigimin softwareko ong∙gijani

aro gualanirangko nampilatna

dake nigen.

Ja 2 Applicationko dake nianiara tarigipa dolni jako

ong∙gen.

3. ICT INFRASTRUCTURE Internet Connectivity

(VSAT/Broadband)

Stateo networkko aro District

Level officeo ong∙katatgen.

Ja 2 Je Districton BSNL Broadband donga, ukon

jakalna nanggen. Jeon man∙ja, VSATko

RFPoniko jakalna nanggen.

4. PERSONNEL Stateo aro Districto chakri

on∙anirangko dakgen.

Ja 1 -

5. TRAINING Stateo aro Districtoba

officerrangna trainingko on∙gen.

Ja 1 Skie on∙anirangko NIC dakgen.

Page 143: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

MIS MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONNI KAM KA∙NA

TARIGIMIN KOROS (a) Hardwareni Koros Gimik

a.) Hardwareni Koros Gimik

Head of

expenditure Item Name

Cost/Unit

( Tg)

Quantity Total Cost (in `)

State Doistrict Non

recurring Recurring

Annual

Recurring

Charges

ICT

Equipments

Desktop PC 45,000/- 3 14 7,65,000/-

UPS 5,000/- 3 14 85,000/-

Printer (B&W) 10,000/- 1 7 80,000/-

Scanner 8,000/- 1 7 64,000/-

LAN

equipments

10,000/- 1 7 80,000/-

VSAT

Hardware

50,000/- 0 6 3,00,000/-

Ka jingring

Internet

VSAT

monthly

charges

10,000/- 0 6 - 60,000/- 7,20,000/-

BSNL

Broadband

(one time

payment)

5,000/- 1 1 10,000/-

BSNL

Broadband

connection

monthly

charges

3,000/- 1 1 - 6,000/- 72,000/-

Total Cost 13,84,000/- 66,000/- 7,92,000/-

b.) Personnel Koros Gimik

Head of

expenditure Chakri

Dormaha/japrako

( Tg)

Chugimik

kam Jaantini

Dormahani

Koros (Tg )

Bilsi

gimikni

dormahani

Koros (Tg) State District

Personnel

State Data

Manager

25,000/- 1 0 25,000/- 3,00,000/-

District Data

Manager

20,000/- 0 7 1,40,000/- 16,80,000/-

Data Entry

Operators

10,000/- 2 7 90,000/- 10,80,000/-

Gimik Koros 2,55,000/- 30,60,000/-

Page 144: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

134

MIS Meghalaya State Aquacu ation lture Missionni Kam ka∙na Tarigimin

1. Jakalgni bosturangko chang∙sa bree donani = Tg 13,84,000/-

2. Internet Connectivity and Personnelni japrakni Koros = Tg 3,21,000/-

3. Internet Connectivity and Personnelni bilsi gimikni Koros = Tg 38,52,000/-

Chu∙gimik bilsi 5ni Koros

Recurring

Expenses Head

Skangipa

bilsi

Gnigipa

bilsi

Gittamgip

a bilsi

Brigipa

bilsi

Bongagipa

bilsi

Gimik Koros

(Tg)

Songdimani

Koros 13,84,000/- - - - - 13,84,000/-

VSAT bhara

aro donani

Koros

7,20,000/- 7,56,000/- 7,93,800/- 8,33,490/- 8,75,164/- 39,78,454/-

BSNL bhara

aro donani

Koros

72,000/- 75,600/- 79,380/- 83,349/- 87,516/- 3,97,845/-

Dormahani

Koros 30,60,000/- 33,66,000/

-

37,02,600/- 40,72,860/- 44,80,146/- 1,86,81,606/-

Bilsi bongana gimik koros 2,44,41,905/-

Contingencies 5% 12,22,095/-

MIS Meghalaya State Aquaculture Missionko dakani Chugimik Koros 2,56,64,000/-

(Katachi:Kror gni lak sotbongadok hajalsotdokbri ong∙a)

Internet and VSAT koros: 5% bariani uan2gipa bilsioni

Dormaha: 10% bariani uan 2gipa bilsioni

Contingencyara chanamgipakoba man∙chapa.

Page 145: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

135

Bak – XI

NIROK-SANDIANI ARO NIPILANI

Talatchengani

Niroksandiani aro Nipilani ( gamsikani ineba agana ) kam ka∙anini bak ge∙sa ong∙na nanga,

maina uan kamrangko ka∙mitingo taridapanirangko dakna cholko on∙a aro k∙ani

bijangchiomangba namdapatanirangko dakna dakchaka. Programo miksongani gnanggipa

ge∙dok Mini-Missionrang donga. Nirok-sandiani aro Nipilaniara Mission o kam kaanirangko

sronge kaengama kajaenga aro miksongako chusokatgenma uko mesokgnigipa ong∙a.

Nirokaniara kam ka∙enganiko dondikgija sandiani, gamsikaniara ba nipiltaianiara somoi

somoio mai ong∙engaha uko mesoke on∙ani ong∙a. Nirok gamsikaniara ge∙sa ge∙gipin baksa

susaani pal pangchakgrikgipa kamko ka∙a. Nirokaniara salantini kamrangko sandi-mesoke

on∙gipa ong∙a, indiba gamsikaniara dingtangman∙cha kamni gimin ui∙aniko on∙gipa ong∙a.

Nirokaniara kamni namroroaniko ja∙rike ui∙atgipa ong∙a, gamsikaniara batanggimino mai

ong∙aha aro uni gamchataniara badita uko mesokgipa ong∙a. Nirokania kam ka∙enganiko toe

on∙a; indiba gamsikania kam ka∙anio mai man∙cha ong∙a aro mai namgni ong∙gen uko

mesokgipa ong∙a.

Nirokania kam ka∙anio badita naming uko tona dakchakgen, indiba gamsikania chamgimin

manchianiona badita sokaha uko tona dakchaka. Gamsikania minggni sing∙anirangna

aganchakaniko on∙gen: Mai dakgipa kamrang chu∙soka aro maina? Maidakgipa namdapatani

kam bang∙bate namgnirangko on∙a?

11.1Nirokani aro Nipiltaina Gamsikaniko Tariani ja∙kurang

A∙bachengode, nirokani aro gamsikaniko dakania tongtong ong∙jachim, kamko ka∙anikosan

nibataiachim , indiba da∙ode kam ka·ani biteko man∙aniona sokaha. Kam ka∙anio nirokania,

manderangko kamona sokatna mai dakgipako ra∙enga, matchotama matchotja aro maidakgipa

ka∙chenganirangko man∙aha, uarangko ma·sina gisik nangataha. Biteko man·aniona

nirokaniara maidake kam ka∙na nanga uarangko mesokaniona sokataha.

Pokkri cho∙anirangko matchotani ja∙manosa, nama namgijani giminde ui∙na man∙gen.

Obostade namgipa ba namgijagipaba ong∙na man∙a, ba mongsonggipa ba nangbregijagipaba

ong∙naba donga. Mesokna gita, jaksi-na∙bisarangni tangbangani, na∙bisarangni

dalningbatanio, jerangan mongsonggipa namgniko on∙a. Pokkri cho∙e na∙jilania nambatgipa

janggi tanganiko on∙ode, uan gnigipa namgniko on∙gipa ong∙a. pokkriko rika cho∙ania

Page 146: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

136

gamchatgipa me∙su-samjakrangko ran∙gipa somoirango dakaniba ong∙gen. Uan na∙jila gamani

gita a∙ako nambatatgen. Iarangan nambatatgipa bakrang ong∙a. Namgija bakba re∙bana

man∙aia, jekai mi ge∙gipa a∙pal pokkri sambao dongode, namjanaba donga. Ru∙uta ong∙oba,

bilsibongani ja∙manode, pilakkon ma∙sina man∙gnok. Missionni ning∙o dakchakako man∙gipa

na∙jilgiparang, na∙jilaniko nambadatnaba donga, ong∙jaoba gipin ge∙a gamaniona jitskanaba

donga.

Nirokani aro Gamsikaniko dakanio mingbonga dakgnirang donga, uaranga :

1. Miksongani aro cholko tariani

An∙ching maina M aro E ko nanga? Kam ka∙ani chinrang baksa a∙bachengani pal,

an∙ching ka∙na gita singanichisa a∙bachengna nangaha. Kamko ka∙na gita maiko ma∙sina

nangachim, uko man∙na gita an∙chingko uarangan dakchaka. Kam ka∙na gita sing·aniko

ma∙sianiara nangchongmotani ong∙a. Skang, singaniko an∙ching ma∙sichengna, unikode

nanganirangko man∙ani cholko nina aro uko ra∙chakna ba jegalnaba man∙gen. Unikode,

gipin chanchianirangko ra∙baskana man∙gen. Minggipin dake aganode, pilak

sing∙anirangan ma∙sina nanggipa ong∙anio pangchaka.

2. Ui∙na Nangani aro Sing∙anirangko Baseani

An∙chingni kam ka∙ani sing∙aniko jakale, mesokgiparangko nengrabate ma∙sina man∙gen

aro gipin ui∙na nanganirangko jerangknan ui∙atanirangko chimongna man∙gen. Je

ui∙atanian kamna sing∙anina aganchakani ong∙a, ukosan ra∙na nanggen. Ian ui∙aniko

on∙anina chimongani ong∙gen, jekon nanga.

3. Pangchakani ui∙ataniko chimongani

Sing∙anirangna aganchakna gita, pangchakani ui∙aniko chimonganiko ui∙na nanggen.

Ui∙atanina pangchakaniko sing∙anina aganchakna nangja ong∙ode, ba ua ui∙ataniko

man∙aha ong∙ode, chimongna gita nangjawa.

4. Datako chimongani cholrangko Baseani

Jensalo an∙ching jeko nanga uko chimongna ui∙aha aro maia mesokanirangko jakalna

nanga man∙aha, datako chimonganiko daknasan chanchina nangaiaha. Dakani

mingprakan dingtang dingtang damrang donga aro dingtang dingtang ui∙ataniko nambate

Page 147: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

137

on∙a. An∙ching nambatgipa aro bang∙batgipa ui∙ataniko jakalna man∙gen. An∙ching bakko

ra∙gipa budhi ba nokantiona re∙roroe sandianiko dakanikoba jakalna man∙gen.

5. Baseaniko Ong∙atani , Nisoani aro Dingtangani

Datako basena nanggen aro chanchienggipa dolrangna nisoani lekkarangko on∙na

nanggen, jedakode bijangchimitingon nampilatna man∙gen.

11.2 Kam ka·ani obostako nirokani

Ka·gni kamrangna chanchie daksoanio kam ka·mitingo nirokani aro je

kamrangko nipiltaie nianian mongsongbatgipa bak ong·na nanga; maina ia kam ka·mitingo

aro jatchio namdapatna nanganirangko dakna gita cholko on·a. Programo ge 6 mini mission

donga, jekon man·na miksonga gnang donaha.

MSAMna Nirok-sandiani aro Gamsikaniko dakani

MSAMo nirokaniko minggni bewalo dakgen aro gamsikanikoba minggni bewalo dakgen.

Skanggipa nirokaniko dakon namgniko man·giparang(beneficiary)ni gimin ma·sina gita

sandie nianiko dakchenggen. Uamangni gimin ma·sina nanganirangko chimonggipa

computerni ACCESS ba DBASE ba SPSSo dongen. Ian ja·mano gamsikanina poraie nianiko

dakchakani ong·gen. Gnigipa gadangara, indake chimonggimin ma·sina nanganirang MIS na

ong·gen. Iani ja·mano, kam ka·ani somoio namroroaniko ma·sina dakchakgen.

Gamsikaniko gipin dolna on·gen aro iako gadang gittamo dakgen. Skanggipa

gadangni gamsikaniko skanggipa bilsini bon·angachipak dakgen. Ia kamko ka·engmitingo

neng·nikanirang donggniko ma·sina dakchakgen. Reportko ja brio matchotna nanga;

jedakode kam ka·miting somoion namatna nanganirang dongode bilsi gnini gisepo dakna

man·gen. Gittamgipa nirokani reportko bongagipa bilsini bon·angachipak dakgen.

11.3 Skanggipa bilsini bon·angachipak aro bilsi jatchini gamsikanio sing·na

nanganirang

Pokkri cho·ani somoio

Missionni tik ka·gimin hajira damna kam ka·gipako man·ama man·ja?

Pokkriko kitani kamko sal 600 o matchotama matchotjawa?

Nokni manderangoni badita sakko pokkri kitanio jakkalaha?

Kam ka·anina on·gipa tangkako pokkri kitani somoio on·a man·ahama?

Page 148: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

138

Na·bisarangko sualani aro gipin jakkalna nanggipa bosturang

Chun,matchu ki·i aro a·sal ong·atgipa (fertilizer) na badita koros ong·aha?

Badita mang na·bisarangko sualaha?

Sualani somoio na·bisarang sia dongama dongja?

Bon·kamao badita mang na·bisarang sia?

Na·tokrangna cha·aniko sualani aro sabisiko nirokani

Na·tokni cha·aniko somoigita on·ama on·ja?

Na·tokni cha·ani ni rokom ko chu·ongnikaiama?

Na·tokni cha·aniko badita bang·e suala?

Na·tokrangna sualgipa cha·anina agre gipin cha·aniko on·dapama?

Na·tokrang maiba sabisiko man·ahama?

Na·tokrangni sabisiko sanna badita tangka koros ong·aha?

Na·tokrangko rim·ani aro pala sim·ani

Na·tokrangko namgipa somoio rim·ama?

Na·tokrangko rim·amaniko name dakama?

Badita sak kam ka·giparangko na·tok rim·anio jakkala?

Rim·gipa na·tok badita jrea?

Badita na·tokrangko nook cha·aha aro baditako palaha?

Na·tok palanio neng·nikani dongama?

Nang·ni pokkrio jilgipa na·tokrangko pale badita tangkako man·aha?

Page 149: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

139

11.4 Gamsikaniko ma∙sina Kam ka∙anio Korosko niani aro Kamni Dal∙ani

Gamsikaniko dakanio skanggipa changna 1000 na∙jilgiparangko ra∙gen. Cheke

niani ja∙mano 900 sing∙anirangkode man∙gen ine ka∙dongsona man∙a. District ge∙prakonin

bakko ra∙giparang donggen. Dake nianiko district ge∙brioniko ra∙gen – ge∙gnigipara Khasi-

Jaintia aro gipin ge∙gniara Garo Hillsoni ong∙gen. Na∙jilanio bang∙batgipa blockrangko

basegen.

Bijangchigipa gamsikaniko dakania 1500 nokdangrangko man∙chapgen aro

bon∙chote gamsikaniko dakaniba 1500 nokdangrangko man∙gopgen. Ia nianiko, skanggipa

bilsini nianio matchotgijagiparangko man∙chapatgen.

Missionni kamrangko matchotani ja∙manosa chu∙gimik gamsikanikode dakna

gita man∙gen. Skanggipa bilsi gittamni na∙jilgiparangoniko ia nianiko ra∙chenggen, jedakode

uni gamchataniko nina man∙gen. Skanggipa bilsi gittamni na∙jilgipa songrangoniko nina gita

ra∙chenggen.

Mesokna gita toaniko dakana agreba, mitam songrang jerangkon toanio

man∙chapkuaja, PRAchi uamangni kamrangko nianiko dakskagen. Ia dakaniara ,Social Audit

ni pal ongskagen. Dingtanggrikanide, ia dake nianiara badiaba songrangnasan ong∙aigen.

Ia nianiko dakana gita, dolsako Missionni skanggipa jadokni gisepon dongen,

jedakode Missionni kamrangkba ma∙sijolna man∙gen. Datarangko dingtang dingtang

bakrangoniko chimonggen, jeon pangchakna man∙gen. Iarango pangchaken, ja∙mano toe

nianina chamna man∙gen. Toani pangchakani datako mikkangchi jakalna pangchakna gita

computer donaniko togipa dolan dakna nanggen. Ge∙prakko toe nianina Tg 28 lakko aro Tg

16 lakkoa computer base line datako tarianina donenga jeon laksa na∙jilgiparangko

man∙chapgen. Ge∙gittam nianirangko dakani korosara gittamgipa dolko man∙chape nirok-

gamsikaniara Tg 100 lak ong∙gen.

11.5Nigopani Aro Bon∙atani

Nirok-sandianiara kam ka∙anio nangeaniko toanina dakchakgen aro

gamsikaniara miksonganiko chu∙sokatna dakchakgen. Gamsikaniara mongsongbate minggni

sing∙anirangko aganchakna dakchakgen. Da∙ororode, nirokani aro gamsikaniara ma∙aniona

apalbatataniko man∙aha.

Iani mongsonggipa bakde, pokkri cho∙anian ong∙a aro uan kangalko rikgalani

mongsonggipa bak ong∙a, uni gimin, uko name nirokna nanga. Nirokani baksakode FFDA

dakgen aro gipin bakode gittamgipa dol dakskagen. FFDAni nirokaniara, na∙jilgiparangni

janggi tanganini gimin sandie on∙ani ong∙gen, aro MIS webo jagittamprako gatatani ong∙gen.

Page 150: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

140

Nirokani gnigipa bakde jakgitelgipa dolchi dakgen. Ia bakara, bijangchigipa

bakrango taridapaniko dakna nangode ine sandiani ong∙gen, aro donsogimin miksonganiara

chu∙sokahama uko niani ong∙gen. Gittamgipa dolna on∙gipa bak aro gipinrang damsan

chanchiesa kamko ka∙gen. Ia gamsikanikoa chang gittam dakatgen; ge∙sara skanggipa bilsini

bon∙ao, kam ka∙engani bijangchio taridapaniko dakna nangode, gnigipara, bilsi gni adhani

matchoatani ja∙mano aro bon∙kame, bilsi bongani bon∙ao ong∙gen. Ua dolara surveydatako

computero tarie on∙na nanggen aro dolni data chimonggipako ge∙gittam dake gamsikaniko

on∙na nanggen. Gittamgipa dolna gamsikaniko dakanina chamgiminara Tg 100 lak ong∙a,

jekon ua kamna miksonge donaha.

Page 151: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

141

Bak – XII

MSAMna Korosko Hisapani

Aganchengani

MSAM lakhsa manderangna jekon an·tangtang na·tok pokkriko cho·gen, Tg 904.99/-

crorechi tarina mangsongaha, maina ian na·tok man·aniko bang·batatgen aro ian kamaina aro

kam on·e cholko on·gen. Kamko ka·na bang·batgipako (60% baTg540/-crore) ko Meghalaya

ni sorkari dakchakna gita on·gen. Commercial bankrang 25% baTg225/-croreko ra·chaksona

(loan) dake namgniko man·giparangna (beneficiary) on·gen aro bangki Tg138.99/-crore, jean

chu·gimik kam ka·na chamgipaoni 15% ong·a uko namgniko man·giparang an·tangtang

on·na nanggen. Na∙jilgipa sakantian Tg 36,000/-ko an∙tangoniko ba ra∙sroe kam ka∙na

nanggen. Ia korosko ka∙na skang minggni obostako nina nanggen. Mingsara na∙jilgipani

bilsiprako man∙dapani. Gnigipara koros ka∙anio lap man∙ani. Skanggipa obostako chekaniara,

koros ka∙anio man∙aniko nina nanggen. Gnigipa bakoara, SBCAo pangchake dakna nanggen.

Ia bakoara janapbagimin obostarango pangchakbate dakaha. Bakron II koara ramram

aro chongipa na∙jilgiparangni man∙aniko nirokna gita on∙kangaha. Bakron III koa paltangni

na∙jilgiparangni lap man∙aniko toani gimin ong∙a. Ia bikotania kamko talatani aro songadamo

chakkriko on∙a gita ong∙a. SBCAo ong∙ronga gita je bikotaniba ong∙sruaona ga∙akna man∙a;

gisiko nange bikotania ong∙sruaona dilja aro choligipa kam ong∙ata. Gisiko nange bikotaniko

bakron IV o mesokenga. Kan∙dike talatani aro bon∙chotatanikoa bakron V o on∙skaenga.

12.1 Chongipa aro Ramram Na∙jilgiparangni Man∙ani

Na∙jilgiparangni man∙dapaniko hisapanikoa simsakbe∙esa dakna nanga, maina mitam

laprangde uamangna on∙atanioba ong∙a aro mitam bakde koros ka∙anio man∙dapani ong∙a.

Minggipin dake, Meghalaya Governmentara Pokkrirangko cho∙nasan dakchakaigija,

na∙jilgiparangna jilchakatani koroskoba on∙na tariaha; maina bang∙bata na∙jilgiparangan

cholgri aro ramram na∙jilgiparangsan ong∙a. Ia schemekoa, kangalrangko dakchakna

miksonge dakaha aro 0.1 Ha ona on∙na tariaha. Pilak kam ka∙anirangan lapko man∙e bariatna

dakgipa ong∙a; maina an∙chingni a∙doko bangbea a∙a-chirang gamchatgija gita dongtokenga.

Na∙jilgipani man∙dapaniko nianio man∙dikpile nina nanggipara, tangka bon∙ataniko

lap man∙pile man∙ani ong∙a. Mitamrangni korosko hisapaniode, gama-suanio man∙ani koros

baksa hisapa ine Agricultureni korosni Commission aro dam o agana(CACP), je bikotanini

chanchianikon C2 o dona. Korosni gamchatanide, a∙ani gamchatani, hajira aro rika-cho∙ani

korosna agreba jilchakatani koroskoba man∙chapa. Indiba a∙ani gamchatanikode iano

Page 152: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

142

chanjaha maina bang∙bata a∙arangan pokkri cho∙ana agre indakpile gamchatgipa ong∙ja.

Na∙jilgipani korosni mitam bakde, bankrangoniko ra∙sroaona ong∙a jean bilsiprako 7% ong∙a.

Bangki donggipakode, gamgipa an∙tangan on∙gilna nanggen. Chenganikode bilsiprako

10% o hisap ka∙aha maina, uamangni korosara hajiraosa ong∙aigen aro jilchakatanikode

bilsigimiknan brerikrikna nanggen. Pokkrini baianiko bilsi 20na ra∙e, bilsiprako nosto

ong∙anganikoa 5% ka∙e ra∙skaaha. Bosturangni baianikoa bilsi 2 oni 4 ona ra∙e,bilsiprako

cham∙anganikoa 33.3% ka∙e ra∙aha.

Pokkriko cho∙ani bilsisani ja∙manosa man∙dapanirangkoa man∙gen. Bilsi bonga

gimikon na∙jilgiparang dinggrikgipa man∙anirangko man∙gen. A∙selara, skanggipao,

na∙jilgiparangna governmentara skanggipa bilsio tangkachi dakchakaha. Gnigipara,

chotpilaniko gnigipa bilsioni a∙bachengatgen aro bongagipa bilsio matchotatgen. Sudkode

ra∙sroaniko chotpilanio paangchake tarigen. Uni gimin, chotaniranga bilsini bilsina

dingtanggen aro gnigipa bilsioni man∙pilanirangko man∙anggen.Ra∙sroanikoa, bongagipa

bilsio matchotatna nanggen. Uandake, dokgipa bilsiode man∙ania chu∙gimik ong∙gnok aro

chotpilaniko dakna nangjawaha.

Skanggipa aro dokgipa bilsio man∙anirangko masang 12.1 o mesokenga. Man∙anikoa

tang∙dogijagipa damrangosa hisapaha. Na∙jilgipana chu∙gimik korosde bak gittam dake

ong∙aha,chong∙motan, chengani, chengani sud, pokkrini baiani, bosturangni baiani aro

ra∙sroaniko chotpilani.

Skanggipa bilsio chu·gimik koros ong·a jeon ia kamko ka·na chu·gimik dam aro kam

ka·na nangtaitaigipa korosTg85149/- mang ong·a. Sorkarini dakchakgipaTg48750/-bank loan

Tg22500/- aro na·tok jilaniko dakgiparang an·tangtangni on·na nanggipaTg13899/- ong·a.

Bankoniko ra·chakgipako(loan) gampilani gnigipa bilsioni a·bachenga aro bongagipa bilsio

bon·a. Ra·chaksoaniko gampilaniara tangkako nanganiTg717/-oni Tg1390/- ong·a. ia pilak

dingtangani gimin gnigipa bilsio tangkaTg9129 mang batskaa. Gittamgipa bilsio

ra·chaksoaniko gampilani komiani giminTg394 mangchisan batskaia. Brigipa bilsio tangka

man·aniTg7029/- ong·a aro bilsi bongaoTg7422/- ong·a. Bilsi dok dipet tangka

man·nagipaTg13441/- ong·a.

Janapbagimin man∙anikoa komie hisap ka∙na nanggen, maina jaksi-na∙bisarangni

gimaanikoa 40% ka∙e ra∙aha, jean agre dal∙duga∙a. Namgipa jaksi-na∙bisarangko a∙dokni

na∙peatramrangoniko uarangni tangbanganina simsakani baksa, man∙ahaode, gimaanirangkoa

20%ona ra∙onatna man∙gnok, jeon 80 kgchi barianiko man∙gnok aro man∙dapania Tg 9600/-

ong∙gen. Indake, kangalko rikgalania, namgipa jaksi-na∙bisarangko sabisi gri on∙anian ong∙a.

Page 153: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

143

Iako gisik ra∙na nanggen je, damrangkoa 2011 bilsionikosa hisapna gita ra∙aha. Koros

ka∙ani aro man∙ani damrang apsan dake tang∙doode, na∙jilgiparangni man∙dapania barigen.

Kangalna tarigipa kamrangkode, koros aro man∙dapaniko hisapesa nama namgijaniko bikotna

nanga. Alamalade kangalna tarigipa kamrangkoba hisapna man∙a. Kangalgipa nokdangni

man∙ania bilsiprako 2012 o Tg 60,000/- ong∙ode, komibeoba 25% lapkode on∙gen. Gipin

dake, je nokdangrangan kangalni gadangoni bakbrini baksa ba una bate tang∙onachim,

uamanga kangalni gadangoni tang∙doskagen. Indake, ia schemeranga namgipa laprangko

chongipa aro ramram na∙jilgiparangna on∙skaa.

Masang 12.1: Najilgiprangni Antangtang Pokkri Cho·anio Mandapanirang

(Income Gains to the Farmers from Individual Pond Scheme)

Sl.

No. Kam

Igipa

Bilsi

IIgipa

Bilsi

IIIgip

a Bilsi

IVgipa

Bilsi

Vgipa

Bilsi

VIgipa

Bilsioni

Rika-Cho∙ani aro Jilchakatani Koros

1. Cho∙ani Koros 71700 - -- - - -

2. Bostuni Koros 3000 - - - - -

3. Chun, matchuki aro a∙salrang 2520 2520 2520 2520 2520 2520

4. Jaksi-na∙bisa 2000 2000 2000 2000 2000 2000

5. Na∙cha∙ani 2625 2625 2625 2625 2625 2625

6. Jilchakatanirangko ra∙baani 400 400 400 400 400 400

7. Saa-ding∙ana simsakani 400 400 400 400 400 400

8. Hajira(sak-sal 12) 1404 1404 1404 1404 1404 1404

9. Insurance 450 450 450 450 450 450

10. Kam ka∙ani aro Senotap 650 - - - - -

11. Chu∙gimik Koros (1 to 10)* 85149 9799 9799 9799 9799 9799

Tangkani Bidik

12. Governmentni Dakchakani 48750 2625 2625 - - -

13. Bankoniko Ra∙sroani 22500 - - - - -

14. Chengani 13899 7174 7174 9799 9799 9799

15. Gimik (12 to 14) 85149 9799 9799 9799 9799 9799

Man∙ani aro Lapni Gamchatani

Page 154: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

144

Sl.

No. Kam

Igipa

Bilsi

IIgipa

Bilsi

IIIgip

a Bilsi

IVgipa

Bilsi

Vgipa

Bilsi

VIgipa

Bilsioni

16. Man∙ani (kg) (1000x0.6x0.4) 240 240 240 240 240 240

17. Man∙ani Gamchatani (`120x240) 28800 28800 28800 28800 28800 28800

18. Chengani (cho∙ani &

jilchakatani) 13899 7174 7174 9799 9799 9799

19. Chengani Sud (10%) 1390 717 717 980 980 980

20. Pokkrini baianggijani (5%) 3585 3580 3580 3580 3580 3580

21. Bosturangni cham∙angani 1000 1000 1000 1000 1000 1000

22. Ra∙sroaniko Chotani 7% 0 7200 6806 6412 6019 -

23. Na∙jilgipani Koros Gimik(18oni

22) 19874 22296 21902 21771 21378 15359

24. Lap (17 - 23) 8926 9129 9523 7029 7422 13441

* Jensalo gnigipa aro gittamgipa bilsini na∙cha∙ani korosrangko ra∙sroani baksa

chandimaha, koros gimikara Tg 90399/- ong∙baaha. Brigipa bilsionide, na∙jilgipara

na∙cha∙anina gamna man∙gnok.

12.2 Sakprakni Pokkrirangni Cholianiko Niani (Economic Analysis)

Na∙jilgiparangni gisepo kangalaniko bon∙ataniara man∙dapanichi ong∙a ine

nikahaon, kamranga choligipa ong∙na nanga, maina jatni nikani gitade, korosrangkoa jinmani

rongdikonikosa jakalenga. Economicko bikotania kamko gamchatatna ba on∙tisa tangkachiba

chu∙sokatna ba ong∙jaoba kamni cholianiko mesokna ong∙a. Ia kamni bidingo mamung

susaanirang dongjani gimin, cholianikosan niroke nina nangaia. Social Benefit Cost Analysis

(SBCA)ko ia nianio jakalgen.

1. Songsarna Namgniko niani (Social Benefit Cost Analysis)

Koros aro lap man∙anirangko segatanirangko bang∙en man∙a, indiba mitam bakrangko nie

uarangko segate ra∙na namja ine nikaha. Iano minggni mongsonggipa niani bak donga.

Skanggipa niama, pilak kamni bakan nambo namjabo tangkani hisap gita ong∙na nanga.

Gnigipa niama, koros aro lapko ua somoi tangkani gamchatani gita hisapna nanga.

Da∙oni gongsara ja∙mano man∙gipa gong∙sana bate gamchatbata, maina uni sud donga.

Page 155: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

145

Pilak somoion jakalna man∙na gita, koros aro lapkoara da∙oni gamchatanina komibate

ra∙na nanga.

Kamko ra∙chakani ba jegalania chanchiani bakrangoniko baseanio ong∙a. Ia bakranga

minggni donga – uaranga ra∙ongipa aro ra∙ongijagipa toanirang ong∙a. Ra∙ongijagipa

toanio, on∙pilani somoian mongsongbatgipa ong∙a. Ukoara bilsirangna donaha, jeon

koros ong∙giminko man∙pilani ong∙a. Indakgipa toanirangkoa ta∙rake kam ka∙ani

budhirangko man∙giparango dakna nanga. Koros ka∙anio man∙pilaniko dakna nangani

gimin, gimaatjana gita gamgiparang ta∙rake man∙pilna joton ka∙ronga.

Ru∙utkalgipa na∙jilani kamrangna, mingbri ra∙one on∙anirang donga, jekai, da∙oni

gamchatani, tok dake onpilani, koros ka∙anio lap man∙ani tok aro breanio lap man∙ani

tok. Da∙oni gamchatania, da∙o koros ka∙anio lapko nikani jean rika-cho∙ani koroskoba

man∙chapa. Bariatgimin lap man∙ania (lap man∙aoniko korosko changale) komiataniko ba

gapataniko man∙gen. Tok dake on∙pilania bariatgimin lap man∙aniko da∙oni barigimin

damko apsanatani ong∙a. Koros ka∙anio lap man∙ani tokara lap man∙anio gapgijana

on∙dapaniko lap man∙gijanina on∙dapgijanichi sualani ong∙a. Ia minggittam toanirango,

lap aro damrangna dingtangdingtang ong∙gija gimik lapnasa komiataniko dakataha.

Chu∙gimik lapkoa, man∙a gimikoniko korosko changale man∙a. Korosni lapkoa lap

gapgijana on∙dapaniko da∙oni korosniko komiatanichi suale man∙a. Ia toanio, lapna aro

korosna galonanirangko dingtang dingtang dakaha.

Economic toanio, dam nama aro namgijanio pangchake bosturangko man∙nako sandina

man∙a. Indiba ianode da∙oni gita dam namgijanio bostuko sandina nangja, maina rika

cho∙anio ba tarianio subsidy ba tax dongja.

Economic toanio damko komiatania, kam ka∙ani koros chong∙motko mesokna nanga.

Bang∙bata silroroenggipa a∙songrangon, ukoara 8ba 15%ni gisepo ra∙rongbata aro

mongsongbatgipa basee ragipara 12% ong∙a. Namgipa damna agreba, minggipin somoio

pangchake ra∙gipakoba jekon ra∙onatronga, jakala. Jinmarango somoi ru∙uten dongani

gimin, tokko ra∙onanikoa komiatskara. Uni gimin, komiatgimindama 10% ong∙a,

jedakode uan koros k∙ani namgipa damko man∙gen aro somoini gita nianioba nangegen.

Bilsiantini na∙jilani ramram laprangko hisap ka∙e niaha aro rika-cho∙ani koros aro

jilchakatani koros jekai chun, matchu ki∙i, a∙sal, jaksi-na∙bisa, na∙cha∙ani, sabisina

simsakani, hajira aro na∙jilani bosturangko changale niaha. Dongspagipa, ba bang∙gija

lapara na∙jilaniko dakna koros ong∙gipako gapatna gita man∙a ine nikaha aro na∙jilanio

nangchapgipa koroskoba chotna man∙a ine nika. Na∙jilgijani lapko , na∙jilani laponikon

pi∙okode, an∙ching barigipa lapko man∙a. Na∙jilna jakalgipa a∙akoa mamungnaba jakaljani

Page 156: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

146

gimin, na∙jilani donggijani lapkoa zero ine ra∙na nanga, indake lap aro bariatgimin lapni

dingtanggrikani dongja.

Chu∙gimikgipa lapara, kamni korosko man∙pilani aro chu∙gimik korosona sokpilani

ong∙a. Na∙jiolanio nosto ong∙anganikode pi∙okjaha maina, bariatgimin lapan chu∙gimik

korosona sokpilatna man∙a. Kam ka∙ani korosoniko sudkoba pi∙okjaha main, man∙ania

kamni korosona sokpilna nanga.

Dingtang dingtang toaniko jakalna gita datako masang 12.2 o mesokenga. Paltangni

pokkrirangkode 10% komiatanio hisapaha. Nangchongmotgipa nianirango pangchake,

pokkrini baianikoa bilsi 20na donaha aro na∙jilani ostrorang jekai jalrang aro gipin

jakalani bosturangkoa bilsi 3prako bodolina nanggen. Gipin dake, na∙jilani bosturangni

dama bilsiprako Tg 1000 lak ong∙gen. Na∙jilani bosturangni koroskoa koros gimikni 5%

ka∙e donaha, jekon skanggipa bilsion brena nanggen. Na∙jilgiparangni kamrangko bilsi

gipinon nirokgenoba, iarangni korosrangkode name ma∙sijaha, maina ukoa bilsi 5na king

kingan dakanggen, jerangkon gipin nangchapgipa kamrang baksa dakna nanggen.

Table 12.2: Net Present Value of Pond Individual Scheme at 10% Discount Rate

(` Lak)

Yea

r

Incremental Cost Increme

ntal

Benefit

Increm

ental

Net

Benefit

Discount

Factor at

10%

Net

Present

Value Capital Production

Cost

Equipment

& Capacity

Building

Management

Cost

Total

Cost

1. 71700 11649 2000 4267 89616 - -89616 1 -89616

2. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.909090 14683

3. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.826446 13348

4. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.751315 12134

5. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.683013 11031

6. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.620921 10029

7. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.564474 9117

8. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.513158 8288

9. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.466507 7535

10. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.424098 6850

11. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.385543 6227

12. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.350494 5661

13. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.318631 5146

14. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.289664 4678

15. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.263331 4253

16. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.239392 3866

Page 157: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

147

Ge∙bri gamchataniko ra∙aniko masang 12.3 o mesokenga. Chugimik korosara Tg 89616/-

ong∙a in era∙ode, aro bilsiantio man∙pilanikoa Tg 16151/- ine ra∙ode, chu∙gimikko

man∙pilna gita bilsi 5.5 nanggen. Minggipin dake, chotpilanikoa bilsi 5.5 nanggen. Je

ong∙omangba iana koros ka∙anio mamung choligijani dongja. Uni gimin, komiatgipa

ra∙aniona dakaha, jedakode koros ka∙gipa tangkaona sokpilna man∙gen.

Na∙jilaniko da∙oni korosko hisapoa Tg 454.86 kror ong∙a. Chu∙gimik Tg 896.16

krorko hisape Tg 454.86 krorko bilsi 20ni gisepo man∙pilgen, jean ma∙pang ong∙a.

Gnigipara man∙chapgipa tok ong∙a, jeni lapan 17.13% ong∙a. Ian namen namgipa tok

ong∙a, je kaman kangal ong∙aniko komiatna man∙gen.

Koros ka∙anio lap man∙ani ratioa 1.508 ong∙a jean 50.8 % lapko koros ka∙anio on∙a ine

nika. Damoni lapona ratioa 1.2328 jean da∙oni gamchatani gita 23.28% damna bate lap

ong∙a ine nika. Mongsongbatede, kamrangko ra∙chakania 1.1 ratio ong∙na ba batna

nanga. Ian chakkrirangkoba on∙gen aro songsalo tangka paisakoba man∙atgen. Indake

ge∙bri toanirangan, paltangni pokkri dakania namgipa aro gamchatgipa ong∙a ine mesoka.

2. Chakkriko on∙ani

Ia kamo chakkriko ong∙katatania namen nangchongmotgipa ong∙a maina, a∙doko game

sue cha∙aniko bilsi a∙najolde on∙na man∙ja.Na∙jilania rokomgni cholrangko on∙a –

pokkriko rika-cho∙anio chang∙sasan ong∙oba kamko on∙a, minggipina bilsiantion

na∙tokko rim∙e palanio kamrangko ong∙katatgen. Skanggipara namen mongsonggipa

ong∙a aro gnigipaba namen nangchonmotgipa ong∙a. Koroskoa kam ka∙anio ka∙na

nanggipa ong∙a maina pokkri cho∙anio hajira on∙esa ka∙na nanggen aro nanggipa

bosturangde bang∙gijasan ong∙aia. Ia kamrangkoa MGNREGS baksa nengraen bakrime

ka∙na man∙gen, maina koros gimikni kam ka∙ani baka namen dal∙a.

Pokkriko rika-cho∙ania 600 mandena hajirako ong∙katatgen, jekon MGNREGSni niam

gita nokdang ge∙dokna sal 100na bilsi gimikn akamko on∙gen. Missionara 20000

17. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.217629 3515

18. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.197845 3195

19. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.179859 2905

20. - 11649 1000 - 12649 28800 16151 0.163508 2641

45486

Page 158: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

148

pokkrirangko bilsiprako cho∙na gita miksongaha, jean 1.2 lak nokdangrangna kamko sal

100na ong∙katatgen. Stateoa mande jelani 30 lakmang donga ba nokdang ge∙ lak

dokmang ong∙gen. Chanchichipe, nokdang ge∙ lak brimang hajirako MGNERGSo

nangenga, ia ong∙atania nokdangrangoni 30%nade hajirako MGNREGSni ning∙o on∙na

man∙enga. Na∙jilanikoa bilsi 5na ong∙atengani gimin, Chi∙gnigipa Plano MGNREGSni

kamko 30% kamkode ka∙na man∙gen.

Na∙tokko rim∙a palanioba kamrangko ong∙katata, jean pokkri ge∙prako sal 12 hajirako

bilsiprako ong∙katata. Indakgipa kamrangko ong∙katatania nangchongmotgipa ong∙a,

maina uan kamkosan ong∙katataija. Salprako ong∙katatani gamchatania namen dal∙a jean

Tg 2400/- ong∙a. Indake na∙jilania kam gri donggiparangna kamrangko ong∙katata. Ia

minggni namgipa bakranga, bang∙a kamko on∙a, jean namgipa tangka man∙ani chol

ong∙asan ong∙aija indiba na∙tokrangkoba bariata.

Ia schemea man∙aniko sualani bak ong∙a, maina manderangni bang∙a somoiko ra∙gija

man∙dapanirangko on∙a. Gipinrangni man∙ana bate komibatani gimin, apsangijaniko ia

na∙jilanio sualania komiatgen. Da∙oni gamchatanina batede, man∙ani gimikde na∙jilaniko

dake bang∙batgen ine nikna man∙a.

12.3Niksamsoaoniko Baseani

Bang∙a kam ka∙anirangan koros ka∙anio lapko man∙anina chanchisoanirango

chu∙sokrangja. Ia chong∙mot ong∙gijaniranga maibarangni a∙sel ong∙ranga jekai damrangni

dingtanggrikani, ong∙telaigipa a∙selrang aro gipinrang. Man∙pilanio dingtanggrikaniko

ma∙sina gita,niksamsoaniko baseaniko dakna nanggen.

Da∙oni gita baseaniko dakanio, rokom gittam komiataniko daakaha – Pokkrini

baianiko bilsi 20 oniko bilsi 15 ona ra∙onaha, tariani damko 10% ka∙e bariataha ba tariani

dam aro man∙aniko bariatanio minggnian 10% bariaha.

Ia dingtangatanirangkoa mingbri toanirangchi hisapaha aro ukoara masang 12.3 0

mesokenga. Jensalo pokkrini baianiko bilsi 15 na tang∙onataha, da∙oni gamchatani gitade uara

Tg 293.63 krorona tang∙onaha. Uan 35.4% tang∙onani ong∙a. Indita tang∙onani

ja∙manomangba, na∙jilania cholikuaenga ine nikaha. Man∙chipilania 17.13%oni 15.67% ona

tang∙onaha aro korosni lapni ratioa 1.23 oni 1.16 ona tang∙onaha. Koros aro lapni ratioara

1.508 oni 1.328 ona tang∙onskaaha. Pilak ratiorang rang∙san tang∙onahaoba, na∙jilani kamde

cholikuaienga ine nikaha. Tang∙onani ja∙manoba, pilak ratiorangan chue dongkuenga aro

koros ka∙na jajrengani dongja ine nikaha.

Korosrang 10% bariomangba, ratio tang∙onanide namengkua aro na∙jilania

cholikuaienga.Da∙oni gamchatania Tg 345.76 krorona tang∙onani, jean 24% tang∙onani

Page 159: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

149

ong∙a.Koros aro lapni rationi tang∙onania 1.51 oni 1.38 ona ong∙skaaha. Ia minggni

toaniranga, bilsi 15na pokkrini baianioniko man∙anina bate namen chubata. Gipin minggittam

ratioranga, man∙chipilani aro korosni lapni ratio jean namen tang∙ona, bilsi 15na pokkrini

gamchatani baksa apsananga. Indake, jilchakatani korosko 10% bariatoba chanchianiko

mangrakatna man∙ja aro bilsi 15na na∙jilaniko komiataninade nambatkuenga.

Koroso 10%ko bariatani namgijara, pokkrini baianina bate namen komibata. Da∙oni

gamchatania namen chua jean Tg 345.76 kror ong∙a aro chu∙gimik lap aro korosni ratioa 1.38

ong∙a. Gipin minggni ratioranga, bilsi 15na pokkrini baianina apsananga.

Na∙tokrangni damrangko bariatani kri, man∙anikoba bariatna man∙gen ine nikenga

maina jaksi na∙bisarangni gimaaniara bang1enga ine nika. Damrangko 10% bariatode,

man∙aniba 10% barigen ine nika. Indake ong∙genchimode, da∙oni gamchatania Tg 586.67 kror

ong∙nok; jean a∙bachengaoni 29.0% bariani ong∙a. Chu∙gimik lap aro korosni ratioa 1.51oni

1.64ona tang∙doaha. Man∙chipilania point 2 chi bataha jean 19.0 % ona sokata. Lap aro

korosni ratioa 1.28 ona namen tang∙doaha. Iako gisik ra∙na nanggen, je brigipa nikanide

namen nama aro a∙bachengo chanchisoana bate bang∙bate lapko man∙gen ine kadongna

man∙a.

Masang 12.3: Projectni dingchikaniko toe nianirang

( Sensitivity of Measures of Project Effectiveness)

Sl.

No. Toani A∙bachengogipa

Bilsi 15na

komiatgimin

pokkrini

baiani

Man∙ani

korosni 10%

bariani

Damni aro

man∙anini

10% bariani

1. Da∙oni Gamchatani (Kror) 454.86 293.63 345.76 586.67

2. Lap aro Korosni Ratio 1.508 1.328 1.3809 1.6462

3. Man∙chipilani % 17.13 15.676 15.43 18.95

4. Lap aro Damni Ratio 1.2328 1.1606 1.1676 1.2843

12.4 Agangopani aro Bon∙atani

Mongsonggipa MSAMni miksongania, an·tangtang paltangni pokkrirangko

rika-cho∙anian ong∙a, jeon minggni miksonganirang donga – na∙tok man∙anirangko bariatani

aro kangal ong∙aniko komiatani. Man∙aniko bariatania cholian baksa baigipa ong∙na nanga;

jekon dam aro lapko toanichi name nina man∙gen. Kanga long∙aniko komiatania,

kangalrangna simsake kam ka∙ode, uamangna cholrangko on∙e lapko on∙ode, chakri gita

choligipa ong∙gen.

Page 160: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

150

Pokkri rika-cho∙ani schemekoa 0.10 Ha ong∙e dal∙e tarina tik ka∙aha.

Man∙gnigiparanga bang∙batan kangalrarasa ong∙ani gimin, indakeba indakeba, tangka paisani

bidingo dalchakaniko dakna tariaha. Tg 90000/- koros gimikoniko, Meghalaya Governmenta

Tg 54000/-ko dakchakna tariaha, bangki Tg 22500/-ko ra∙sroaniko dakchina gita tarie

on∙skaaha.

Na∙jilgipani skanggipa bilsio pale gimik man∙anikoa Tg 8926/- ine hisapaha.

Bankoniko ra∙sroaniko chotpilani gimin, gnigipa bilsioni bongagipa bilsiona bilsi gimiko

man∙ania Tg 6241/- oni Tg 7422/-ona kingking dingtanggrikanirang donggen. Sroanikoa

bongagipa bilsion matchote chotna nanggen aro indake dokgipa bilsionide bilsio man∙ania Tg

13441/-ona tang∙doangnok. Man∙chongmotanide, da∙o mesokana bate batgen, maina jaksi

na∙bisarangni sianiara namakosa watode kominok aro minggipinara sa-ding∙anirangna

simsakani gimin ong∙gen. 20% ona na∙bisani sianiko komiatahaon, na∙tokko man∙ania 80kg

bariskanok, jean Tg 9600/-ko man∙dapatgnok. Indake namgipa jaksi-na∙bisarangko on∙a ba

watania aro sa-ding∙anina simsakania, na∙jilanichi kangalaniko komiatna namen

nangchongmotgipa ong∙a. Hisap ka∙anirangkoa 2011 bilsini damosa pangchake dakaha.

Breani aro palani koros aro damrang apsan dake tang∙doode, na∙jilgipani man∙dapaniba

barigen. Ian a∙jilania ramram game cha∙giparangna man∙dapgipa lapko on∙a. Bak brini

baksachisan kangal ine chanako man∙engode, pilak na∙jilgipa nokdangrangan kangal ong∙ani

lineni kosakona tang∙dotokgnok.

Da∙oni paltangni pokkrirangni gamchataniko hisapaniara 10% komiatanio ka∙aha.

Pokkrini baianikoa bilsi 20na chong∙motede hisap ka∙aha aro pilak na∙jilani bosturangkoa

bilsi gittam prakon bodolina nanggenchim. Ba gipin dake, na∙jilani bosturangni dama Tg

1000 lak ong∙gen. Na∙jolaniko dakna uni korosara koros gimikni 5% ong∙gen, jekon

skanggipa bilsion hisapgen. Na∙jilgiparangni daka-rikanirangko bilsi bonganan nirokgenoba,

gipin bilsirangni scheme baksa nichapaigen ong∙ani gimin, dingtangman∙cha uko mesokjaha.

Economicko hisape se∙anio, indakgipa na∙jilaniara cholia aro namgipa lapko on∙a ine

nikaha. Koros ka∙gipa tangkakoa bilsi 5.5ni gisepon man∙pilgen. Komiatgipa toaniranga

na∙jilania nama ine mesoka.Tg 896.16 krorko koros ka∙ode Tg 454.86 kror tangkako bilsi

20ni gisepon man∙pilgen ine nika. Man∙chipilania 17.13% ong∙a ine nikaha, jean kangalaniko

galna gita kamrangko dakanio nambatgipa ong∙a ine ma∙sia.

Ia schemeara 1.2 lak nokdangrangna sal 100ni kamko pokkri rika-cho∙anio

MGNREGSni niam gita 12gipa Plan Periodo 30% ong∙nasipile hajirarangko on∙gen.

Na∙jilanio kamrangko ong∙katataniara indakpil∙ede ong∙ja; indiba uan namako ong∙katata.

Salprako na∙jilanio man∙ania Tg 2400/- ong∙a.

Page 161: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

151

Na∙jilani kamranga lap man∙anio namen namgipa ong∙a, maina uara dingtangman∙cha

man∙dapaniko somoi cha∙gija manderangna on∙a. Na∙jilgiparangni man∙ania gipinrangna bate

namen komibeani gimin, apsangijaniko na∙jilania komiatgen ba apsanatpagen. Man∙dapani

chong∙motde da∙oni gita hisapanina batede bata.

Na∙jilanio, Economic gita baianiko cholijasusu nikaniona donatman∙ani ja∙manoba,

namaia ine nikaha. Jensalo pokkrini baianiko bilsi 15ona ra∙onaha, uarangni gamchataniara

Tg 293.63 kroronaa tang∙onaha; koros ka∙anio man∙pilanide namkuaienga. Man∙chipilania

17.13%oni 15.67%ona tang∙onaha aro lap aro korosni ratioa 1.23oni 1.16ona ong∙skajok. Ia

pilak ratiorangan komiani ja∙manoba na∙jilaniara nama ine mesokaha.

Jilchakatani korosko 10% bariatode, ratio tang∙onania namchachaa aro pokkrini

baianini komiana batede bang∙bate man∙a. Chong∙mot onganide, man∙ani damni bariani

ja∙chape na∙tokko man∙batani ong∙a, maina jaksi-na∙bisarangni gimaanirang uamangna

simsakanini gimin nambataha. Tariani koros aro namdapatani 10% bariode, da∙oni

gamchatania Tg 586.67 kror ong∙a,jean a∙bachengani nikana bate 29% bata. Dao lap aro

korosni ratioa 1,51oni 1.64ona tang∙doangskaaha. Manchipilania point 2%chi gadoaha aro

19.0%ona sokaha. Lap aro damni ratioa 1.28ona tang∙doaha. Indake ia schemea Missionni

mongsonggipa bak ong∙e namgipa niamrang donga aro ian niksenggipa namroroatani aro

kangalaniko komiatanio dakgrikani ge∙sa ong∙a.

Page 162: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

152

Bak – XIII

Kam Ka∙ani Bewal aro Kamko Ui∙ani

Institutionrangko mangrakatani

Kamko ka·dilna dongipa Institutionrang stateko namdapatna namen mongsonggipa

biapko ra·a. Mission indakgipa institutionrang jekai FFDA aro Fishery co-operative Societies

(FCS) aro civil society organisationrangni dakchakaniko nanga.

13.1 Fish Farmer Development Agency (FFDA)

FFDA ara missionko dakdilna ong·ataha jean an·tangchi chalaigipa ong·a. Minister

(i/c Fisheries)an Agencyni chairman ong·a. Ian gadanggni dakgipa ong·a, ge·sa state level

aro ge·gipinara district level ong·a. Fisheriesni Directoran state levelni Chief Executive

Officer (CEO), Deputy Chief Officer (DyCEO) technical aro administrative kamrango uko

dakchakpaa.

District levelo Superintendent of Fisheries FFDAni District Executive Officers

(DEO) dake kam ka·gen, jemangan missionni programrangni kamko ka·gniko nigen. Ge·gni

levelni tikkao rakkigiparang Fishery Departmentni officerang jekai Sub-Divisional Fishery

Officerrang, Fishery Demonstratorang baksa DEO na dakchakgen. Program Manager (PM)

jerangan B.F.Sc/B.Sc (Pisciculture) graduate ong·giparangko tikkao kam ka·na rakkia.

Uamangba DEOko State Aquaculture Mission ko dakanio nirokna dakchakgen. Gnigipa

gadangara Multiple Service Providers (MPS), ua kamna class XII pass ka·giparangko

seokgen. Uamangko na·tok jilgiparangona sokatna gita jakkalgen. Uamangna nanggipa

training ba skie ra·aniko FFDA on·gen. Districtprako sak 6 MPS rangko dongen, uandake

chu·gimik sak 42 MPS rangko stateo missionko dakani somoio seokgen. Uamangkora tikka

dake kam ka·nasan rakkigen aro uko mission ko dakani somoiosan ong·aigen.

13.2FFDA o kam ka·giparangni kamrang:

a.) CEO

1. CEO, FFDA agencyni meetingrangko Chairman(FFDA), Commissioner &

Secretary/Principal Secretary (Fisheries) baksa chanchirime dakdilgen

2. State o Aquaculture Missionko Mission documentni kri niroke ka·a.

Page 163: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

153

3. Kamko chailaigipa dol aro FFDAni Execvutive Committee(kamko ka·dilgipa dol)

gisepo dila aro ku·patia gita kamko ka·a.

4. Ia kamrangko FFDA ni CEO na dongimin ka·na nanggipa kamrang baksa

on·chapgipa ong·gen.

b.) Deputy CEO.

1. Mission Director –cum- CEO ko administrative unbaksa technical kamrangko

donchapgen

2. Missionni kam ka·aniko nirokna nanggen

3. Workshop, jinma tombimongani (public meetings), mikrakatna ba ma·siatna

tom·dilanirang (awareness campaigns), skiani (training) programrangko ong·atanio

dakchakna gita nanggen.

4. Technical skiani ki·taprang, chongipa ki·taprang, bilsio kam ka·ani namroroani

reportrangko chapa ka·ako dakna nanggen.

5. MIS ni kam ka·aniko dakna nanggen.

6. Je gipin kam jekon sorkari aro FFDA gisepo on·a uko bak ra·na gita nanggen.

c.) District Executive Officers (Supdt. of Fisheries) & Sub- Divisional Executive Officer

(Fishery Officers).

1. SPA, State Planrangni ning·o hisapgipa ka·rongbewal kamna agreba FFDA ni

DEOrang aro Sub-Divisional EOrang Aquaculture Missionna kam ka·na nanga.

Uamangan mission ni kamrangko simsake aro bimchipe ka·na mongsonggiparang

ong·a.

2. Gipatna kam ka·aoni projectrangko matchotaona DEOrang aro Sub Divisional EO

rangni dakna nanggiparangara bimung segatna, MCABoniko tangka ra·chaksona

kamko ka·ani, nirokani, hisap rakkiani aro tangka watani jekon legal aro financial

frameworko dakgen ba on·asigipa obostao pangchake gisepo dakgen.

Page 164: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

154

3. Uamangan ta·rake MIS datako watna ong·atna nanga aro biaprangko nirokaniko aro

ning·oni ba a·palni dolrang obostanikri ja·manchi nirokanirangko altubatana nanga.

d.) Program Managerrang

1. A·bachengo tarimiting somoio, jeon draft project ni mangsonganirangko

ong·atmitingo, ma·sina chimonganirangko, seminar/workshop/tom·anirangko,

ma·sigipa manderangming agangrike golpoanirangko, ma·sianirangko chimonge

tarianirangko bon·kame dakna dakchakgen.

2. Stateo dongenggipa chirangko baseanio aro see tarianiko dakchakgen.

3. Namgipa chiring, chibimarangko sandianio dakchakgen jekon rokomanti

na·tokrangko jilchakgipa biap (sanctuaries), milsi pie kal·susaanirangna biapko

tarigen.

4. Technical skianiko pilak na·tok jilaniko dakgiparangna Meghalaya State

Aquaculture Mission o on·gipa dakchakgen.

5. Missionni kam ka·aniko nirokgen.

6. FFDAko seanirangko aro gipin Office ni kamko dakchakgen.

7. A·bachengoni matchotaona seaniko dakgen aro MIS ko dakchakgen.

8. Pokkri kitaniko, jilna skang aro jilani ja·man pokkriko nirokaniko dakgen.

9. Na·tokni dal·roroani aro an·seng-baljokaniko nianiko pangnan dakgen.

10. Na·tok rim·aniko nie man·aniko hisape nianiko dakgen, pala-sim·aniko nirokgen aro

jilani ja·mano nirokna nangani bidingo dakchakgen.

11. Una agre, gipin kamrangko jerangkon gisepo uamangna on·gen.

Page 165: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

155

e.) Multiple Service providers (MSPs).

1. Uamangko na·tok jilaniko dakgiparangni bang·a nengnikanirangko uamangni

nokona re·e dakchakanirangko on·a gita jakkalgen jedakode uamangna somoi gita

na·tok bitchri, cha·ani aro kam ka·anio nirokanirangko dakgen.

2. Uamang an·tangtangni a·doko ga·akgipa na·tok pokkrirangko nina re·anganiko

dakgen, chini obostako nie namja ong·ode na·tok jilaniko dakgiparangna

dakchakaniko on·gen.

3. Uamang na·tok rim·e nianiko dake na·tok jilgiparangko dakchakgen, rim·aniko aro

pala-sim·ani bidingoba dakchakgen

13.3 Fishery Co-operative Societies

Mission ni nangbatgipa kamara kangal-cholgrirangko niani ong·a maina uamang

na·tok jilanio nanggipa bosturangko man·ja aro na·tok rim·e man·akoba an·tangtang palna

nanga. Na·tok jilaniko dakgiparang ku·cholsan ku·monge Societyko dakgenchimode uamang

ia kamko nambate ba chu·soke dakna man·gen. Missionni bang·a neng·nikanirangko co-

operativeni gita ka·na man·gen. Je kamrangko co-operative na dakna on·a man·a

indakgiparangara- a) Co-operative ni na·tok pokkriko kitan i, b)Portable FRP hatchery ko

ra·e on·aniko, c)na·tokni cha·aniko tarigipa kol (mill) ko nirokani, d)na·tokrangko pala-

sim·aniko aro e)na·tok jilaniko dakgiparangni change- sapaniko bariatna dakani (capacity

building).Cooperative Society rangko bilabatana tangka chamataniko masang 4:16 o mesoka.

Gimik gimang chmatani Tg gong lak 400 ong·a, iako kam ka·nasienggipa societyrangko

man·ahani jamano on·atgen.

Page 166: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

156

Masang 4.16: Fishery Cooperativerangko bilakbatatna chamsogiminrang

Ba∙ku

2012-1

3

2013-1

4

2014-1

5

2015-1

6

2016-1

7

Gimik

Pokkri Ge∙ 5 5 5 5 5 25

Dakchakani 15.0 15.0 15.0 15.0 15.0 75.0

Paltangni 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 50.0

Gimik 25.0 25.0 25.0 25.0 25.0 125.0

FRP na∙pe

Chakatani

Ge∙ 2 2 2 2 2 10

Dakchakani 1.398 1.398 1.398 1.398 1.398 6.99

Paltangni 0.932 0.932 0.932 0.932 0.932 4.66

Gimik 2.33 2.33 2.33 2.33 2.33 11.65

Tarichakram Ge∙ - - - 1 1 2

Dakchakani - - - 4.2 22.20 26.40

Paltangni - - - 2.80 14.80 17.6

Gimik - - - 7.0 37.0 44.0

Technology

On∙ani

Ge∙ 2 2 2 2 2 10

Dakchakani 24.0 24.0 24.0 24.0 24.0 120.0

Paltangni 16.0 16.0 16.0 16.0 16.0 80.0

Gimik 40.0 40.0 40.0 40.0 40.0 200.0

Ornamental

Na∙tokrang

Ge∙ - 2 2 - - 4

Dakchakani - 0.96 0.96 - - 1.92

Paltangni 0.64 0.64 1.28

Gimik - 1.60 1.60 - - 3.2

Page 167: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

157

Bak – XIV

Aquaculture Missiono Civil Societyko Kam Ka∙atani

Civil Society da·ororo namen monngsonggipa biapko ra·e manderangko

namgipa ramao dilaniko bilake dakan baksa a·songni namgnina tom·anio chanchina nanggni

kamrangni programrangko daka.Civil societyko jinmako tom·e ui·ataniko on·a jakkalna gita

man·gen aro sorkarini institutionrang technical dakchakani aro kamko on·skana

man·gen.Civil Society ara manderangko mission o bim·chipe bakko ra·na gita altue

nang·atna man·gen aro governmentni instituteranga budhi on∙anirango aro kamrango

dakchakna man∙gen. Mingsako gisik ra∙na nanggen, je Aquaculture Missionko dakanio

donugiminko bikotani gita daknade, songpanggiparang apalbate a∙dokni namgnina miksonge

ku∙cholsan kam ka∙na nanggen.

An·ching Meghalaya stateara civil societyrangko sorkarina kam ka·giparang

gita uamangni changa sapani aro ma·sianiko baridapatna nanchongmotenga. Sorikarini

simsakgija ba nirokgijagipa programni bakrangara a·bachenge civil societyko bak

ra·atsranggijani a·sel ong·a, minggipinara kragija aro sapgijagipa civil society

organisationko baseani, bon·kamao chu·sokgijaniona soka. Budhirangko ra∙gatanio,

rang∙sande ding∙charanaija; ua kamko dakatna gita agandilgiparangni jakkoba nanggen.

Mitam Civil Societyni manderang jinmako ka∙dilna gita Missiono gisiko nange bakko ra∙gipa

ong∙na nanggen.

A∙doko gimaangenggipa aro rakina nanggipa na∙tokrangkoripingna,

dingtangman∙cha miksonge dakgipa manderangko ui∙atani, jinmako gisiko nangatani, ba

gipinrangko Missionni social auditko dakna man∙atna gita dakaha. Dingtangman∙chagipa

kamko ka∙na gita, dingtangman∙cha gisiko nange kam ka∙aniko jinmao dakna nanga.

Missionni ning∙o kam ka∙na gita gisiko nanggipa badiaba dolrangko baseaniko dakgen,

jerangan dingtangman∙chagiparang ong∙a. Basegimin kamko ka∙na gita, maiba bakrango

pangchake nianiko dakgen. Niani mitam bakranga –

a.) Songbadrango, jinmarangni nikanio, web site aro gipinrango ppangchake dolo

pangchakna man∙aniko basegen.

b.) Jinmana ui∙atani ba ma∙siataniko dakna budhidonganiko man∙ani

c.) Manderangni dol dakaniko a∙bachengatna ba bilakatna kam ka∙ani bakrang

Page 168: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

158

d.) Gipin mingsinggipa dolrang baksa meli-nangrime kam ka∙na man∙ani

e.) Government department baksa ba kamrango ka∙ani ui∙ani dongani.

Kamna koros ong·gipako hisap ka·e nina man·genaro civil societyko ba

kamko jako ra·mitingo kam ka·gipa manderangkora aro uandaken gipin bosturangko on·pana

ka·donga.Civil society ni dakchakpaanira mission ni apalgipa rikchakani adita somoirangni

gisepon namdapgen aro ia bako nangenggipa koros chu·gimikkode niksamsona namen

nanggen uni gimin ia bak(chapter)na chu·gimik chamsogipa tangkara`10,000 crore jekon

bilsi bongana bate koros ka·gen aro bilsi prak `2.00 mang jakkalgen.

Ia bak o dingtangmancha kamrangko jako ra·nasienggipako ka·mao mesoka

gita ong·gen.

1. Manderangko gisiko nangatana MSAM ni mingsa pangchakanio gisepo workshopko

civil society baksa ong·atani

2. Civil societyni gisepo bang·bea Animator,facilitator(manderangna mangsonganiko

ma·siatna aro maiko chu·sokatna dakchakgipa) aro skie on·a dakchakgiparangko

jinmako tom·bimongate aro mikrakatna dakgipa campaignrangko ong·atani

3. Nambate dakgipa civil society organization na incentiverangko bilsiprako uamangni

mangsongani kamrangko nie on·gen

4. Na·tok bitchi,cha·ani,sabisirangko nirokani,pala simanirangni gimin ui·ataniko on·e

missionko dakchakgiparangna kamko on·e dakgen.

5. Mission ko daka rikani bewalo dakchakpagen, manderangna dake cha·ani cholrangni

gimin ma·siataniko on·e,uamangna bilko on·e missionko gipin dolrang baksa

nangrimanirangchibilakbatatgen.

6. State ni fiheries sectorko namdaptna dakchaknagita dingtang dingtang a·bao kam ka·gipa

manderangko dol sa ong·ate mangsonge a·songni gipin bakrango dakagita Matsya Mitras

ni gimin bang·bate ma·siataniko on·gen.

Page 169: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

159

7. Uandaken River Defence Parties ko chibimarangoniko nan·tangari ong·telaigiparangko

skatang dake jakkalaniko aro chio donggipa ma·malrangko bisi on·e, bomragchi

nisianiko jokatna nanga.

8. Una agre je gipin kam jeanmission ni mangsonganiko nambatate civil society ko bak

ra·pana on·a.

Bon∙atna gita, kosako janapbagipa kamranga, governmenrtni manderanmgko

name bakko ra∙atna, jedakode nambate fisheryko rikna man∙gen, indake miksongani ong∙a.

Jedakemangba, kosako janapgiminranga namgipa aro chu∙gimikgipa ong∙a ine rachakna

man∙gnigipa ong∙a. Uan bilsirangna ong∙gen, maina ui∙roroesa aro namdapatroroesa a∙doko

uarangko bariatna man∙gen. Je ong∙oba, Missionko name dakna gitara, civil societyko

missionni bang·a kamrangko ka·anian ong·ako dakna ong·gipa ong∙a.

Page 170: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

160

Bak – XV

Missionni Kamna Tangka Man∙ani

Missionni bang·a bakrangna kam ka·na chu·gimik hisape nioara Tg 1138.645

krore ong·a, unoni sorkari/agencyrangni nanggipa dakchakani tangkara Tg 795.328 krore

ong·a.

Dingtang dingtang dolrang jekai Ministry of Agricultureni RKVY, Central

Ministryni NFDB, NEC, NCDC, SPA, StatePlanrangniko bang·en dakchakaniko man·na

ka·dongenga. Indiba, nangenggipa tangka-paisarangko miksonga gita man∙gen ine

ka∙dongsona man∙ja.

Missionko dakna gita, Meghalaya Co-operative Bank oniko tangka ra·chke

dakchakaniko am·aniko dakgen. Uandaken, man·a amgipa tangkachi dakchakaniko gipin

multi-lateral Instituterangoniko sandianikoba dakgen.

Somoi gita nipilanirangko dake nanggipa tangkarangko gapataniko dakgen aro

uarangko Missiono jakalna on∙anirangko chanchigen aro tangkarangko man∙anirangko somoi,

somoina sandianggen.

Page 171: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

NANGGIPA TANGKARANGNA CHAMANIRANG

(` lak)

Kamni Ba∙kurang

Bilsi 5 na

nanggipa Koros

Gimik

(2012–17)

Dakchakani

Tangkani Bidik

NF

DB

Cen

tral

Gover

nm

ent

Sta

te

Gover

nm

ent

(Pla

n)

RK

VY

SP

A

NE

C

NC

DC

MP

ED

A

Mini Mission – I: Pokkriko Rika-Cho∙ani 933.74 561.34

Mini Mission – II: Na∙jilanio Nangdapaniko

Dakani 71.02 62.23

Mini Mission – III: Jolni aro Gimaangenggipa

Na∙tokrangko Ripingna Chigitokko Kuliani 13.005 13.005

Mini Mission – IV: Ma∙si-Skie Ra∙ani 20.55 20.55

Mini Mission – V: Jinmako Ui∙-Mikselatani 10.30 10.30

Mini Mission – VI: Na∙jilanio Nachapgipa

Kamrang 26.43 26.43

Ka∙dimani Tangka 50.00 50.00

MIS & Ui∙e Ra∙ani 2.60 2.60

Nirok-Sandiani & Gamsikani 1.00 1.00

Civil Societyko Aquaculture Missiono kam

ka∙atani 10.00 10.00

Kamni Gimik Koros 1138.645 757.455

Administrative Cost at 5% of the Total Project

Cost 37.873

Nanggipa Gimik 1138.645 795.328

Page 172: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

Shri K.N. Kumar, IAS, Principal Secretary, Fisheriesni Aganchotani aro

Nama ine Ra∙chakani

Shakespeareni golpoo, Lady Macbethara an∙tangni segipani

gimin indake aganaha,·Menggoara na∙tokkode cha∙genchim, indiba

an∙tangni ja∙akode sosiatjawachim·. Maiba miksonganiko man∙na gita,

indiba koros ka∙gija aro neng∙nikaniko ra∙na sikgijania, bostu ra·gija

dokano re·jojoe nigipa gita ong∙aia. Na∙tok cha∙na sikgipa manderangde

maikobade dakna nanggen – skanggipa uarangko man∙aniko skie ra∙chengna nanggen aro

unikoa uoniko gamko bikotaniko ui∙na nanggen.

Bilsi bongani gisepo 15,000 MT na∙tokrangko man∙a.

Dakchongmotgiparangde jagoke gogotekpilgen. Rongtalbeean, indake dal∙gipa na∙jilaniko

dakanio ga·akonanirangba donga ine nikgen. Indiba manderangna kam ka∙ania nengragipa

rama cho∙aniko kam ka∙anina bate bata ba nengrabatgipako basee kam ka∙aninaba bata. Ia

Missionni gimin, mandeni gisiko kamko ka·e man·pilna ka∙dongsoani na bate aro

kamka·anio kenchakanirangko galana bate, naljokaniko aro altuanikosan dakna

chanchibatgenma ine dal∙batgipa kenchakani donggenchim. Kamrang nengrae

re∙bajagenchimomangba, re∙mikkangna nanga aro indake janggi ine chanchianiko kal∙ake

rona nangja, ian ong∙ana bate ong∙chongmotgipa ong∙a, indake dal∙e chanchina nanga.

Fishery Departmentni chu∙sokanikoa kam ka∙na tarigimin seanio nikaha; jeon

chu·sokna skanirangko ong∙atna man∙gen, ine ma∙sina man∙a, jekon batanggimin somoio

nikkuja aro joton ka∙eba nikuja. Ia na∙jilani ki∙tapko seanion skie ra∙anini a∙bachengani,

namgipa ui∙e ra∙ani, tusichipa gita dakgipa kamko mikrakatani aro dondikgipa na∙jilanina

cha∙aniko on∙ani gita ong∙a. Rongtalbreja gita ong∙naba donga, indiba ua kam ka∙enga ine

nika. Angni officerrangni on∙kange kam ka∙anio, balwade dingtangaha, ine rasong chana

man∙a. Anga chongipa chu∙sokanirangko chimonga, maina uarangan dal∙a chu∙sokaniona dila.

Ia seania chu∙sokgipa ong∙a ine ku∙rachakna man∙ja. Chu∙sokania Isol ong∙ode,

indide ang gita bebera∙gijagipanade kusi ong∙ani ong∙a, maina minggnian dongja. An∙ching

kam ka∙enga gita, bijangchioba taridapanirangko dakdapanggen aro bang∙bate skie ra∙anggen;

indiba an∙ching neng∙nikanioba dakangkuaigen. Bilsi bongani ja∙manode, Meghalayao

cha∙gipa na∙tokrangkoa 2000 KM chel∙gipao tarijawaha, bas sal 15na songree an·chingona

sokbajawaha. Chinga a∙dokni sakantikon ia kamo jako gisiko nange ra∙aniko nangnika aro

Page 173: MEGHALAYA STATE AQUACULTURE MISSIONmsam.nic.in/docs/mission_document_garo.pdfMeghalaya State Aquaculture Mission ki∙tapko oprakarion, Meghalayani silroroanini Itihasara gisik ra∙beani

163

nipiljana aro re∙piljanaha! An∙ching je a∙gilsakon dongenga, ong∙aigen ingiparangna bang∙e

ka∙donganiko on∙janaba donga aro indake an∙tangtangnasan chanchiaigiparangnaba

ong∙taijawa. Uni gimin, an∙ching re∙mikkangna chanchina hai.

Indakgipa seaniko dakania mande saksanni kam ong∙na man∙ja ba bang∙gija

officerrangni dolni jakchiba ong∙na man∙ja. Na∙tok jilani Missionko dakania pe∙ania 2011ni

May ja mangon a∙bachengaha. Ian chanchirimani seanirangchi re∙chakataha. Gisik nanggipa

manderangoniko dingtang dingtang ui∙atanirango pangchake, Missionni ki∙tapko seaniko

2011, August jao parakataha. Iako ong∙atna gita ja gittammang nangaha, jeon gisiko nanggipa

manderang, na∙jilgiparang aro ui∙giparangoniko dakchakani seanirangko man∙soaha. Dr.

Subrahmanyam, Dr. R.M. Prasad and Dr. R.P.Singh, Basin Development Authorityni

Adviserrang ki∙tapo hisap ka∙anirangko dakchakaha. Fishery Departmentni Senior

Officerrangni Committeeko tariaha, jean dintng dingtang bakrango ia ki∙tapko seanio

ku∙patianirangko on∙aha. Chinga dingtang dingtang research instituterangoniko, central aro

aro state government officerrangoniko Missionni ki∙tapko dakanio ku∙patianirangko

man∙soaha. Bang∙bata ku∙patianirangkon man∙chapataha.

Anga adita budhirangko gipinrangoniko man∙soaha aro Bankrang,

Cooperatorrang, scientistrang, MRDS aro NERCOMP officialrang baksa agan-

chanchigrikanirangko dakaha. Uamangni budhirangko ki∙tapni bakrango napchapataha.

NFDBni CEO, Dr. P. Krishnaya,CIFA aro CIFRIni Director, Indiani Fishery Surveyni DG,

ICARni Scientistrang aro St. Anthony·s College, Shillong, Fishery Departmentni manderang,

dingtang dingtang somoirango, uamangni ku∙patianirangko on∙aha. Gamchatgipa

on∙chapatani ong∙jaoba, kamrangko ong∙atna ku∙patianirang ong∙chongmotaha.

Anga dingtangman∙cha Shri A F Syiem, Dy. CEO, FFDAko janapna ska, jean

ki∙tapko tarianio dingtang dingtang bakrango angni neng∙nikanirangko komiataha, uaranga

dakchakaniosan ongaija indiba somoi gita name kam ka∙ani gimin ong∙bata. Name change

kam ka∙ania pilako dakoba gimarongja!

Departmentni officerrangni palo, anga chingni gisiko nangbegipa mandera∙aniko

Hon·ble Chief Minister (i/c.Fisheries) Dr. Mukul Sangmana uni je somoioba jaksramgipa

kamrangna mitelpil∙aniko on∙na ska.

K.N.Kumar, IAS

Principal Secretary

Department

.