نآjas.ui.ac.ir/article_18163_dd333051e32390bba1ee5b804026...ﺎﺑ نآ ﺮﻤﺘﺴﻣ ﻲﻳﺎﻳﻮﭘ و ﻪﻌﻣﺎﺟ يﺎﻘﺑ ﻪﻣادا ﻪﻛ ﺖﺳا ﻲﻬﻳﺪﺑ

جامعه شناسي كاربردي

1389بهار ‐ اول شماره ‐ ) 37( شماره پياپي ‐ و يكم سال بيست 21/9/88:تاريخ پذيرش 31/6/88:تاريخ دريافت

83-104صص

و برخي عوامل مرتبط با آنبررسي جامعه شناختي گرايش به فرزندآوري

)جوانان متاهل شهر تبريز: مورد مطالعه(

*روه علوم اجتماعي دانشگاه آزاد اسالمي واحد شهرضااستاد گ، صمد كالنتري استاديار گروه علوم اجتماعي دانشگاه تبريز، زاده محمد عباس

استاديار گروه علوم اجتماعي دانشگاه تبريز، يفاروق امين مظفر دانشجوي كارشناسي ارشد جامعه شناسي، ندا راكعي بناب

چكيده علم جمعيت و از جمله موضوعاتي است كه درحوزه مسائل اجتماعي، توجه زيادي يكي از مهمترين مؤلفه هايفرزندآوري

از فرزندآوريبه دليل اهميت تحوالت جمعيتي ايران در چهار دهة اخير و تأثير پذيري .را به خويش معطوف داشته است به ... فازيو، دوركيم و وبر، استرلين،ه، در نظر دارد با استفاده از تئوريهاي مبادلپژوهش حاضر، .. وعوامل اقتصادي، اجتماعي

گرايش به با، پذيرش اجتماعي، مشاركت اجتماعي و منافع اقتصادي گرايش ديني بين ارتباطبررسي جامعه شناختي .فرزندآوري پرداخته و سهم و تاثير هر كدام از متغيرهاي ياد شده را بر ميزان گرايش به فرزندآوري مشخص نمايد

. بهره گرفته شده است» پرسشنامه ساخت يافته«منظور جمع آوري اطالعات از ابزار ه ب. ش پيمايشي استروش تحقيق، رو نفر به روش نمونه گيري 386جامعه آماري بررسي حاضر، شامل جوانان متاهل شهر تبريز بوده كه بر اساس فرمول كوكران،

اي تجزيه و تحليل هاي توصيفي و استنباطي رگرسيوني، نرم افزار مورد استفاده بر. تصادفي مطبق انتخاب گرديده استSPSS ،و براي تجزيه و تحليل هاي ساختاري چند متغيره LISRELبوده است .

درصد تغييرات متغير وابسته 22در مجموع نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه متغيرهاي مورد استفاده در پژوهش توانسته اند، بر ميزان ايبل توجه اين است كه مشاركت اجتماعي تاثير كاهنده ولي متغير گرايش مذهبي تاثير فزايندهنكته قا. را تبيين نمايند

.گرايش جوانان به فرزندآوري داشته است تبريز ، ديني، پذيرش اجتماعي، منافع اقتصاديگرايش جوانان، فرزندآوري، مشاركت اجتماعي، : ي كليدي ها واژه

Email: [email protected] 09133163169 :نويسنده مسئول *

1389، شماره اول ، بهار 37جامعه شناسي كاربردي ، سال بيست و يكم ، شماره پياپي

84

مقدمه

گوني ساخت جامعه ايران و رواج شهرنشيني و دگرنفوذ تمدن از يكسوي، و شتاب در پويايي اجتماعي،

در خانواده تاثير شگرفي از سوي ديگر،...جغرافيايي و هاي اين نهاد را از ديدگاه بخشيده و ويژگيهاي ايراني

بنابراين ). 259:1372،آشفته(ير داده است يرفتار و انديشه تغنيز به ناچار پابه پاي تحوالت اجتماعي متحول خانواده

بطوريكه از اين منظر پذيرش اشكال جديد ، شود ميهاي زن و شوهري بدون فرزند يا با همزيستي، خانواده

نمود فرزندان ازدواج نكرده، بجاي اشكال سنتي خانواده .پيدا كرده است

در نيم قرن اخير تغييرات بنيادي در شكل و انتقال از . ايران محسوس بوده است خانواده درهاي ويژگي

تغييرات بوده و اي از بارزترين اين خانواده گسترده به هستهكاهش اساسي و مستمر مرگ و مير شانس دوام و بقاي

داده و از آن طريق به تثبيت خانواده خانواده را افزايشطور اگر چه مناطق مختلف به .اي كمك كرده است هسته

ين و به درجات متفاوت در معرض دگرگونيهاناهمزمااند و بهمين دليل به طور اقتصادي ـ اجتماعي قرار گرفته

گسترده، : همزمان شاهد وجود و ادامه حيات اشكالشكسته، هسته اي تكميلي، هسته اي مشاركتي و گسترده

، اما شكل بوده ايم خانواده در ايران اشكال تركيبي ديگرهسته اي است و خانواده گسترده فرايند غالب خانوادة شهر،

).239:1376تافلر، (كند مي افول را طيكاهش سطح زاد و ولد و باروري عالوه بر تأثير

جمعيت و از آن طريق تعديل قاطعي كه بر ميزان رشد بر تركيب و ساختار ،شتاب افزايش تعداد جمعيت داشته

و ولد كاهش مستمر زاد . نيز تأثير خواهد گذاشت جمعيت به تدريج ،كنترل شده و انتقال از باروري طبيعي به باروري

ساختار سني جمعيت را از وضعيت جواني خارج و به طرف هرم سني ،به همين لحاظ. دهد سوق مي سالخوردگي

توان گفت در طول تاريخ جمعيت ايران كه به جرأت مياي گسترده داشته و به لحاظ تمركز بيش از همواره قاعده

سال از 15كمتر از درصد از كل جمعيت در سنين40ساختاري جوان برخوردار بود، در دو دهة اخير به سبب

رفتگي در تغيير شكل داده و نوعي فرو كاهش باروريشكل به همين سبب تغيير. قاعده هرم سني ايجاد شده است

بيش از سال از رقمي15هرم سني نسبت جمعيت كمتر از درصد 30اندكي بيش از به رقمي1365 درصد در سال 45

سال 20در حال حاضر كاهش و در واقع در فاصله كمتر از روند . بي سابقه به دو سوم تقليل يافته است با روندي

ديگر ادامه ساله تا چند دهة15كاهش جمعيت كمتر از رسيددخواهزني درصد20و به حدود خواهد داشت

).16:1383زنجاني،(رم سني جمعيت ايران در حال انتقال در حال حاضر ه

بدين ترتيب اگر نقطة . سالخوردگي است از جواني به شروع كاهش اساسي و مستمر باروري در ايران را

تا پايان ربع اول قرن پانزدهم ، در نظر بگيريم1365سالايران ساختاري ساختار جمعيت،)1425(هجري شمسي

، 1375 تا سال در حاليكه. كامالً سالخورده خواهد بوددرصد از كل جمعيت ايران در سنين 5همواره كمتر از

سالخوردگي سال قرار داشته و هنگام نيل به65باالتر از نسبت درصد ) دهه سوم قرن پانزدهم( كامل جمعيت

درصد رسيده و در 15حدود ساله به باال به65جمعيت .واقع بيش از سه برابر خواهد شد

رشد جمعيت ايران 2025از سال سال آينده، 20طي رشد ،بر اين اساس.به زير يك درصد كاهش خواهد يافت

جمعيت طي سالهاي اخير با كاهش محسوسي همراه بوده

85 ..............بررسي جامعه شناختي گرايش به فرزندآوري و برخي عوامل

است و انتظار مي رود اين رقم در دو دهه آينده نيز همچنان . ادامه يابد

طبق اعالم بانك جهاني نرخ رشد جمعيت ايران از رصد خواهد رسيد و جمعيت ايران به زير يك د2025سال

اين . درصد كاهش خواهد يافت99/0 به 2025در سال گزارش حاكي است، رشد اقتصادي ايران طي سالهاي

كه درصد خواهد بود؛ 67/1 بطور متوسط 2009 تا 2005بانك جهاني . درصد بود58/1طي دو سال اخير اين رقم

تا 2010تخمين مي زند رشد جمعيت ايران طي سالهاي افزون بر اين رشد . درصد كاهش يابد59/1 به 2014

درصد طي 32/1 نيز به 2019تا 2015جمعيت طي سالهاي . درصد كاهش خواهد يافت13/1 به 2024 تا 2020سالهاي

بنابراين در حال حاضر كاهش گرايش به فرزندآوري نيز به فهرست مانند تاخير در ازدواج و خيلي موارد ديگر،

مورد بررسي ستيل اجتماعي كشور پيوسته است كه بايمسائ با اين توصيف .راه حلي براي آن پيدا شود قرار گرفته و

بررسي جامعه شناختي رابطه با مقاله حاضر در صدد است، پذيرش اجتماعي، مشاركت اجتماعي و گرايش دينيبين

فرزند آوري در بين جوانان به گرايشبا منافع اقتصادي كه كداميك از متغيرهاي مورد پرسش اصلي به اين متاهل،

پاسخ بررسي تاثيرگذار بر امر گرايش به فرزندآوري است، .مناسب و علمي ارائه دهد

ادبيات نظري و تجربي

به ،درتبيين جامعه شناسي كاهش بي سابقه باروريتغيير كاركرد خانواده و فرزندان در جامعه شهري اشاره مي

شهرنشيني و گسترش دستگاه هاي صنعتي شدن، .شوداداري بعنوان عوامل مؤثر در دگرگوني جوامع غربي در

شهرنشيني با مجموعه . قرون اخير مورد توجه قرار گرفته اندهاي زندگي و همچنين اي از تقسيم كار در همه بخش

هاي بااليي از تحرك اجتماعي و مكاني همراه بوده ميزانب ناپذيري منجر به رشد اين امر به طور اجتنا. است

دنياگرايي و عقل گرايي و كاهش نفوذ نيروهاي سنتي شده در نتيجه از خانواده نيز همانند ساير نهادها دچار .است

طبيعي است كه ).34:1380شيخي،( مي شودتحول فرزندآوري تا حدي مي تواند به عنوان كاركرد مثبت در

توجه به ويزگيهاي باجوامع تلقي شود، حال اگر خانواده ها ندآوري نداشته باشند، رچندان تمايلي به فرجامعه شهري،

بديهي است كه ادامه بقاي جامعه و پويايي مستمر آن با مشكالت عديده اي روبرو خواهد شد؛ چيزي كه به نظر مي

.رسد بعضي از كشورهاي اروپايي دچار آنندــه ــرايش ب ــوثر در گ ــل فرهنگــي م يكــي از عوام

جامعـه شناسـاني چـون . ، گـرايش دينـي اسـت فرزندآوريبه نظر دوركيم در جوامع . ، به اين مهم پرداخته اند 1دوركيم

وي بيـان مـي . ساده تر، دين در خود جامعه نهاده شده است دارد كه در خانواده هاي گسترده، مـذهب باعـث وفـاداري زوجين به يكديگر بوده و در حال حاضـر، بـا خودمختـاري

صا با روي آوردن به روابـط شخـصي هاي شخصي، مخصو به جاي وفاداري به خانواده هاي گـسترده و يـا گـروه هـاي

مذهبي، مذهب تا حدي از زندگي مـردم كنـار رفتـه اسـت

Skage ,2006).( در نتيجــه، پيونــدهاي عميــق، ايمانهــا واعتقادات و احساسات جمعي كه بتوانند واجـد خـصوصيت

شــند، كمتــر شــده دينــي نــسبتاً جمعــي و نــسبتاً قــوي با زندگي روز به روز مـادي شـده و ). 19:1354ميشل، (است

در اثر اين تحول، خانواده نيز همانند ساير نهادهاي اجتماعي ــاي ــادات و باوره ــه خــارج و ديگــر آن اعتق از حالــت اولي

).580: 1383دوركيم،(مذهبي گذشته رخت بر بسته است

1-Durkheim


86

ي مذهب را به عنوان يك نظام اعتقاد2ماكس وبرايشان . تعريف مي كند كه طبيعت نيروها را شكل مي دهد

مذهب را يك متغير مستقل تاثير گذار بر امور اجتماعي و ). Skage, 2006(زندگي فردي و اجتماعي مي داند

نيز در مطالعات خود در مورد خانوده 3توماس و هنرياز . و مذهب، آنها را مثل سازمان يكپارچه تعريف مي كنند

نان، اتصال مذهب و خانواده منجر به يكپارچگي مي نظر ايشود، با وجود اعتقادات كمتر، طالق و از هم پاشيدگي خانوده ها نيز بيشتر مي شود؛ عكس اين امر نيز صادق

.(Pargament,1997)است بر اساس نظريه هاي هنـري، دوركـيم و وبـر مـي

بي توان گفت كه وقتي در جامعه اي از نفوذ اعتقادات مـذه كاسته مي شود، طبيعي است كه ميزان باروري كه عالقه بـه آن جزء موارد مهم و قابل توجه در مذاهب اسـالمي اسـت،

در ادامه مطالب نظري ياد شده، در سـال . كاسته خواهد شد ــا عنــوان 1999 خــانوادهفراينــد «، نيــسكا در تحقيــق خــود ب

ا به اين نتيجه رسيد كه عامل مـذهب بـ » يمكزيك آمريكايىايجاد يك اعتقاد قـوي، معيارهـاي رفتـاري افـراد را تحـت تاثير قرار مي دهـد و يـك عامـل كليـدي بـراي بـاال بـودن

,Niska) . آمريكــايي اســت-بــاروري زنهــاي مكزيكــي

كاوه فيروز در تحقيق خود كه به بررسي چگونگي . (1999تغيير سياستهاي كنترل جمعيت طي سـه دهـه اخيـردر ايـران

ه اين نتيجه رسيده است كه عدم موفقيـت دولـت پرداخته، ب ، بخـاطر عـدم 1346-55ها در كنترل جمعيت طي سـالهاي

ــوده و ــانيون ب ــاء و روح ــوي علم ــتها از س ــن سياس ــد اي تايي به بعد نه تنها به خاطر 1360همچنين موفقيت دولت در سال

باال رفتن سطح سواد و گسترش شبكه بهداشت بوده ، بلكـه ذهبي و حمايت آنهـا مبنـي بـر اسـتفاده از موافقت علماي م

2- Max Weber 3- Thomas and Henry

وسايل تنظيم خانواده، نقش مـوثري در موفقيـت سياسـتهاي ــته اســـت ــد از انقـــالب داشـ ــاوه (كنتـــرل جمعيـــت بعـ كـ

پس با وجود نگرش مـذهبي شـديد، بـاروري ).1367فيروز،در تحقيقي در طاهريان فرد . در سطح بااليي انجام مي گيرد

نگرش دو نسل متفاوت از زنان مورد عوامل موثر بر تفاوت نسبت به مسئله ازدواج و باروري در شيراز انجام داده است، به اين نتيجه رسيده كه سطح پايين اعتقادات مـذهبي باعـث

. )1383،طاهريـان فـرد (كاهش سـطح بـاروري شـده اسـت مقايـسه تطبيقـي » در تحقيقـي كـه بـا عنـوان حسنيپريزاد و

عوامـل مـوثر بـر آن در جمعيتي و -شاخص هاي بهداشتي در »)اهل سنت و شيعه ( ساله داراي همسر 15-49ميان زنان

، انجام داده اند، به اين نتيجـه رسـيده انـد كـه استان خراسان اطالعـات مربـوط بـه مراكـز بهداشـت در سـطح با توجه به

استان خراسان در برخـي منـاطق بـويژه منـاطقي كـه از نظـر كه داد نشان ،نت مي باشد مذهبي داراي خانوارهاي اهل س

خانوارهاي اهـل سـنت ميزان باروري در اين مناطق در ميان پريزاد و حسني، (بوده استبيشتر از خانوارهاي شيعه مذهب

1382.(

عامل موثر ديگر در گرايش به فرزندآوري عامـل از طريق تئوريهـاي مختلفـي قابـل تفـسير اقتصادي است كه

تئوري مبادله،. است مبادلهريتئو يكي از اين تئوريها،.استسرچشمه فكري اش در سود انگاري فلسفي و روانـشناختي

حاصل منافع شخصي در بشري را اين نظريه رفتار . قرار دارد گروه اجتماعي را فقط به ، افراد ،در اين نظريه . گيرد نظر مي

اساسـي تـرين پـيش . دهنـد شان شكل مي شخصيخاطر نفع ايـن اسـت كـه گـروه هـا صـرفاً له مباد فرض هاي نظريه ي

مجموعه هاي از افراد هستند كه پيش بيني و تبيين رفتـار آن گيـرد و افـراد ها بر اساس مطالعه انگيزه هايشان صورت مي

محاسـبه يعني افـراد ؛شوند بوسيله نفع شخصي برانگيخته مي


ملتفــت . (باشــد گــران عقالنــي در مــورد ســود و هزينــه مــين از ديدگاه اين مكتب انسان هـا همـواره همچني ).23:138،

در ارتباط متقابل هـستند و سـعي با ديگران در زندگي خود . كنند كه در اين ارتباط براي خود نفعي بدست آوردنـد مي

نظريـه .هرگونه ارتباط با ديگران حكم نـوعي مبادلـه اسـت مبادله اجتماعي سعي دارد كه نشان دهد كه رفتار بر حـسب

هايي را كه به همـراه كه دريافت كرده و هزينه پاداش هايي ،رفتارهاي مـورد نظـر در ايـن جـا . مي آورد، تغيير مي كند

وجـود تعامـل كننـده كـه بـين دو شـخص است رفتار هايي را تعامـل هر دو نفر پاداش ها و هزينه ها ناشي از اين .دارند

بـر .كننـد محاسـبه مـي براي انجام يا عدم انجام يك كنـشي رابطــه بــين زن و شــوهر يــك مبادلــه ،س ايــن ديــدگاهاســا

ــدگي شــروع شــده محــسوب مــي ــداي زن شــود، كــه از ابتاين ديدگاه بيان مي كنـد كـه . )47:1372اسكيد مور (است

تمامي روابط انسان بر اساس تجزيه و تحليل ذهني از هزينـه بـراي . گيـرد و منفعت و مقايسه ي شقوق مختلف شكل مي

ن و شوهر هزينه هاي يك بچه را بيـشتر از مثال؛ زماني كه ز منافع آن از جمله از دست دادن مشاركت اجتماعي ارزيابي

نظريه پـيش بينـي مـي كنـد كـه ايـن خـانواده كنند، اين ميگرايش كمتـري بـه بچـه دار شـدن تحمل هزيه زياد بخاطر

بر اين فرض مبتني 4 تئوري هاروي ليبنشتاين .خواهند داشت ا عدم منفعـت اقتـصادي فرزنـدان عـاملي است كه منفعت ي

گيري والـدين در مـورد شـمار فرزنـدان است كه بر تصميم بــا اســتفاده از ايــن رويكــرد ،بــه نظــر وي. گــذارد تــاثير مــي

توان به نوعي ايجاد تعادل بـين رضـايتمندي اقتـصادي و ميگيـري در مـورد شـمار هاي نگهداري فرزند و تصميم هزينه

شتاين مـسئله هزينـه و منفعـت را در نظـر ليبن. فرزندان رسيد كننـد كـه سـنگين مـي –گويد والدين سبك گيرد و مي مي

4-Libeneshtaien-Harvy

. توانـد داشـته باشـد داشتن فرزند چقدر هزينه يا منفعت مـي ، باشـد ها يـا مخـارج چنانكه منافع داشتن بچه بيشتر از هزينه

نگرش والدين مثبت خواهد بـود و تـصميم بـه داشـتن بچـه .خواهند گرفت

هاي يك جامعه رفتار در او بر اين باور است كه نهايتدر عقالني است–باروري ناشي از يك رفتار اقتصادي

).51:1381 حسيني،(

او در مقاله . از ديگر صاحبنظران اين نحله است5گري بكر، 1960مشهور خود به نام تحليل اقتصادي باروري در سال

. ها پرداخته است به تبيين اقتصادي رفتار باروري خانوادهثر از ها متا كه رفتار باروري خانوادهبكر بر اين باور است

در اين تئوري فرزند به عنوان . رفتار اقتصادي آنهاستكاالي مصرفي در نظر گرفته مي شود كه تصاحب آن

بكر مي . مستلزم صرف پول و زمان از سوي والدين است :گويد

نش يك كاال تصميم ها در مورد گزي كه خانوادهيهمانطور. كنند تصميم گيري ميمي گيرند، در مورد داشتن فرزند نيز

رفتارهاي ، حركت اصلي باروري در جامعه را بكر،به باور ).51:1381حسيني،(كند اقتصادي انسان ديكته مي

نظريه خود را نيز به سان نظريه هاي قبلي،6ريچارد استرلين تبيين اقتصادي باروري هايي كه در صدد با استفاده از تئوري

عرضه، تقاضا و«اين تئوري به تئوري .كند هستند، بيان مي –چارچوب عرضه «يا به طور خالصه » هاي تنظيم هزينه از نظر ايشان در هر صورت سطح .شهرت يافته است» تقاضا

اساس ارزشهاي اقتصادي، باروري و فرزندآوري بر حسيني،( اجتماعي، زيستي و فرهنگي تعيين مي گردد

53:1381.(

5-Becker-G 6-Richard Esterlin


88

خالصه كالم اينكه تئوريهاي اقتصادي هر پديده مثال اقدام به (اجتماعي و يا هر گونه كنش اجتماعي

آن احتساب سود و زيان مترتب بر يرا بر مبنا) فرزندآوري يكنشهر گونه كهارزيابي مي كنند و اگر احساس كنند

نصورت خواهد بود، در آداراي پيامدهاي مثبت و سودآور از اقدام به آن كوتاهي نمي ورزند و اگر نه احساس نمايند كه هزينه ها بر منافع پيشي گرفته است، از اقدام به آن

.صرفنظر خواهند كردعامل ديگري كه در فرزندآوري سهم بسزايي دارد،

دانشمندان مختلفي به تاثير .مشاركت اجتماعي است. گي پرداخته اندمشاركت اجتماعي در تغيير الگوهاي زند

جامعه شناس آلماني كه در بسط ،7رنه كونيك: ازجمله مساله كاهش كاركردهاي خانواده ،نظريه انقباض دوركيم

از ديد او در اثر تكامل صنعتي، . را مد نظر قرار مي دهددروني خانواده از بين رفته و كاركردهاي مهم آن ساختار

انويه نام مي برد، كه كونيك از آنان به عنوان كاركردهاي ثگرديده به نهادهاي دولتي، اجتماعي و اقتصادي واگذار

معتقد است كه در شرايط كنوني، كال او. استكاركردهاي ثانويه خانواده مانند كاركرد اقتصادي، آموزشي و بهداشتي و نگهداري از سالخوردگان و حتي گذران اوقات فراغت به سازمانهاي دولتي واگذار شده

خارج شدن كاركرد توليد اقتصادي خانواده به ،وي .استسازمانهاي مستقل جامعه، انتقال آن به كليسا و ساير نهادهاي اجتماعي را مورد بحث قرارمي دهد، او معتقد است كه امروزه درخواستهاي شغلي نيز به موسسات خاص دولتي با پرسنل آموزش ديده واگذار شده است، از طرف

از لحاظ اقتصادي بي قدرت شدن ديگر كوچك شدن و خانواده مانعي در ارائه كاركردهاي تامين و محافظت اعضاء

7-Konig-Rene

در جوامع .)Konig,1978(است نيز بوده سالخورده و بيمار خانواده اوقات فراغت زيادي براي خود اختصاص ،مدرن

برحسب استعدادها و تخصص هر يك توانسته است داده و ه شغلي جدا از شغلهاي از اعضاي خود، در جامعه ب

خانوادگي و سنتي بپردازد در نتيجه، با وجود كلوبها و انجمنهاي دوستانه كاركرد فرزندآوري و نگهداري از

افراد بتوانند امراز رهگذر اين فرزند كمتر مي شود، تا راحت تر و با خيال آسوده در جامعه مشاركت فعال داشته

. باشند مشاركت بر فرايندهاي ، شناختي ديدگاه جامعهاز

اجتماعي ـ اقتصادي، نهادهاي خانوادگي و نظام تعليم و از اين ديدگاه، فراگردهاي اجتماعي . تربيت تاكيد مي شود

به زعم .و بيروني تعيين كننده ميزان مشاركت افراد هستند اجتماعي،، حركت هاي ساختاري هانتينگتونافرادي چون

مثبت و منفي مشاركتي افراد را اقتصادي، نگرش هاي واين نيروها از مجراي ساخت خانوادگي و . دهند شكل مي

عوامل تربيت اجتماعي بر كنش كنشگران اجتماعي تأثير مشاركت اجتماعي، مستلزم مشاركت پيوسته .مي گذارند

هر در نتيجه .)Chandapiwa,2008 (همه اعضايش است يزان مشاركت مچه بسوي جوامع مدرن حركت مي كنيم،

تبادل اطالعات كه از جمله كاركردهاي مشاركت تلقي وبه .افزايش مي يابد ،(Baum, 2001: 1840-1841) گردد تنوع و تمايز ساختاري نوسازي كه در فرايندهانتينگتوننظر

و تخصصي شدن كاركردي و نهايتا پيچيدگي ساختاري به مشاركت مردم براي ايفاي نقش هاي،بوجود مي آيد

بر حسب ميزان و ). 1375هانتينگتون، (جديدتر نياز است تغييراتي در خانواده صورت نوع مشاركت در نظام ها،

گيرد، از جمله خانواده گسترده به خانوده هسته اي با ابعاد با افزايش مشاركت مردم و همچنين افزايش كمتر تغيير يابد


كاسته ميزان شهرنشيني از تعداد فرزندان ايده ال خانودهشده و خانواده ها تمايل زيادي براي داشتن فرزندان زياد

.ندارند با عنوان 1973 در سال 8تحقيق صورت گرفته توسط كيو

، نشان متحده امريكاازدواج، باروري و بازار كار در اياالتتعدادي زيادي از زنان سال گذشته40مي دهد كه طي

براي خود دست و پا ي وارد بازار كار شده و در نتيجه شغل و بازار كار در ساختار خانوادگي آنها اين اشتغال. كرده اند

. تغيير ايجاد كرده و منجر به تعويق نقش مادري شده استبنابراين مشاركت در امور اجتماعي خود مي تواند به عنوان عاملي مهم در گرايش كمتر افراد به فرزندآوري تلقي

در تحقيق) 2006 (9پيجدن لوروبين .)Kuo,1937(گردد و نگرش ها تحليل: مذهب ودارو جنس،خود با عنوان

با درآمد ناعالم داشته است كه زنا ،ها زن يربارو ادراكاتبه جهت مشاركت و حضور مستمر در باال و شغل خوب

عرصه هاي عمومي، تمايل كمتري به فرزندآوري .)Loudon Page,2006(دارند

گرايش به فرزندآوري، كه در مقاله سومين عامل سهيم در . حاضر به آن پرداخت شده است، پذيرش اجتماعي است

، موضوع پذيرش اجتماعيتئوريهاي متعددي براي تبيين مطرح گرديده است؛ از آن جمله مي توان به تئوري

. اشاره كرد11آيزين وتئوري فيش باين و10فازيو كنترل شده فازيو به فرايندهاي شناختي: تئوري فازيو) الف

به نظر ايشان فرايندهاي شناختي . و اتوماتيك اشاره دارد . رفتار را تقويت مي نمايد–كنترل شده رابط بين گرايش

بنابراين كسب اطالعات و تجربه، در اين ميان، نقش مراد از كسب تجربه، بخش اش مرتبط با .اساسي دارد

8-Kuo,Yu,chen

Loudon Page -9 Russel Fazio -10 Fish bein & Ajzin -11

مقبوليت ديدگاههاي افراد جامعه پيرامون مقبوليت يا عدم مثال (يك كنش اجتماعي) عدم پذيرش اجتماعي(اجتماعي

است كه اين امر خود مي تواند نقش ) فرزندآوريبازدارندگي و يا برانگيزانندگي را در خصوص فرزندآوري

.بازي نمايدبرخالف تئوري قبلي كه : تئوري فيش باين و آيزين ) ب

ار مي مستقيما، گرايشها را تاثير گذار در شكل گيري رفتپنداشت، در اين تئوري، گرايشها، به طور مستقيم بر رفتار تاثير ندارند، بلكه؛ گرايشها بر نيات ما تاثير مي گذارند و

:Urry,2000(اين نيات است كه رفتار ما را شكل مي دهند

، تئوري فيش باين و آيزينبه عبارتي بر اساس ). 197-229 ، خود،يت به رفتار تابع قصد و نيت است و قصد و ن،رفتارارزيابي و انتظار فايده تابع ( ن رفتارآ گرايش به سوي ،تابع انتظارات افراد مهم يا انتظارات تابع ( و هنجار ذهني)فايده

است) انگيزه براي پيروي از انتظارات ديگران و ديگران

).187 : 1372رفيع پور، ( صميم براي ت، فيش باين و آيزن، هر فردفازيوطبق نظر

ستان، گيري در انجام هر عملي به نظرات دووالدين و بطور كلي جامعه توجه زيادي نشان مي گروهها ،

دهد و اگر فرد در انجام كنش خاص مثال فرزندآوري از پذيرش اجتماعي باالي آن خبردار باشد، خواسته يا

ناخواسته به آن تن در خواهد داد ؛ عكس اين امر نيز صادق .است

ي تحقيقها هفرضي

فرضيه اصلي و پذيرش اجتماعي، دينيگرايشمشاركت اجتماعي،

در گرايش به فرزند آوري تاثير فرزندانمنافع اقصادي .دارند


90

فرضيه هاي اختصاصي

مشاركت بين گرايش به فرزندآوري جوانان متاهل و . رابطه وجود دارداجتماعي

گرايشبين گرايش به فرزندآوري جوانان متاهل و .ديني آنها رابطه وجود دارد

پذيرش بين گرايش به فرزندآوري جوانان متاهل و . رابطه وجود دارداجتماعي

بين گرايش به فرزندآوري جوانان متاهل و منافع . رابطه وجود دارد فرزنداناقتصادي

روش شناسيتعاريف نظري و (معرفي متغيرهاي تحقيق

)عملياتي دينيگرايش

ها به سوي توان گرايش انسان مي ديني را گرايش وجود واالي خداوند يا نيروهاي بـرين و يـا احـساس سـاده وابستگي به آنان به منظور تبيين علـل وجـودي خويـشتن در

اين ).1366بيرو، (جهان و بازيابي معنايي براي هستي داشت عزيز بودن -متغير با شاخصهايي چون رزق حالل درآوردن

نعمت و رحمـت آوردن -زد خداوند خانواده هاي پراوالد ن مايه ي بركت -فرشتگان بر بام خانه اي كه بچه در آن باشد

- حـضور در مراسـم مـذهبي -بودن فرزند در خانه مـومن ايمان به روز قيامت و فخركردن پيامبر بـه زيـاد بـودن امـت

مــورد ) اعتقــاد پاســخگو بــه ايــن امــر(خــود در روز قيامــت . سنجش قرار گرفته است

مشاركت اجتماعي

هــاي مــشاركت اجتمــاعي بــه آن دســته از فعاليــت اعضاي يك آن،داوطلبانه و ارادي داللت دارد كه از طريق

جامعــه در امــور محلــه شــهر و روســتا شــركت كــرده و در غفـاري، (سـهيم مـي گردنـد مناسبات حيات اجتماعي خود

1386 :28 .(

روز را مـسايل شاخـصهايي چـون بـا متغير مذكور شـركت در نمـاز -...دنبال كردن از طريق راديو ،روزنامـه و

- پرداخت عـوارض و ماليـات سـر موعـد مقـرر -جماعت -شركت در مباحث و سخنرانيهاي علمي ،فرهنگـي ،هنـري

مهم و استفاده از اينترنت و كامپيوتر جهت كسب اطالعات .ست سطح سنجش فاصله اي سنجيده شده ادر

پذيرش اجتماعيپذيرش اجتماعي مي تواند از منظرهـاي مختلفـي

تعريف گردد؛ يعنـي انديـشمندان مختلفـي بـا لحـاظ حـوزه كاري خود، بـه تعريفـي از پـذيرش اجتمـاعي اقـدام كـرده

بـه به طـور طبيعـي رفتارهـاي مناسـب .(Faiers, 2005)اندنسانها نه به دليـل تـرس ا .منزله هنجارهاي دروني شده است

بلكه بـه دليـل پذيرفتـه شـدن توسـط ديگـران و ،از ديگران همچنين همرنگ شدن با آنها رفتارهاي مناسب و شيوه هاي

ــد ــي دهن ــام م ــار را انج ــوئن،(بهنج ــوم ).200:1372ك مفهپذيرش اجتماعي قابل كاربرد در پديده هاي مختلف بوده و

. (Rogers, 2005)آنها سـازگاري دارد اكثرتا حد بااليي با ارتباطــات و شــرايط اجتمــاعي از جملــه فهــم درســت

. (Mallett,2007)كاركردهاي مهم پذيرش اجتماعي استعزيز بودن خانواده هاي شاخصهايي مانند متغير مذكور با

ترس از انگ اجاق كـور -پرجمعيت نزد بزرگترهاي فاميل در ســطح وفـشار اطرافيـان در مــورد بچـه دار شـدن -بـودن

.ست شده اسنجش فاصله اي سنجيده


فرزندانمنافع اقتصاديانسانها به عنوان كارفرمايان، به دنبال نتايجي مي

ريتزر،( براي آنها داشته باشديروند كه سود بيشتر423:1374.(

ضروري بودن ،يي چونشاخصهابا متغير ياد شده -فرزندبراي تامين و نگهداري والدين در سنين كهولت

نسبت باال بودن هزينه هاي بچه ها -ه هاي بچهباالبودن هزين بيشتربودن خرج بچه ها نسبت به - منافع آتي شان به

نيروي كار - منبع لذت بودن فرزند براي والدين-.بزرگترهادر سطح سنجش و در بزرگسالي، فرزندان مجاني بودن

.فاصله اي سنجيده شده است

گرايشبـراي عمـل تركيب شناختها، احساسها و آمادگي

نسبت به يك چيز معين را گرايش شخص نسبت به آن چيز ).1385كريمي، (گويند مي

گرايش به فرزند آوري

منظور، گرايش و تمايل به داشتن فرزند از نظر اجتمـاعي و .هاست بيولوژيكي در بين خانواده

اين متغير با شاخص هاي خوشبختي خانواده در گرو وجود دور - بودنواج، براي توليد نسل تنها هدف از ازد-بچه

دوري از -ماندن از فعاليت هاي اجتماعي بخاطر بچه - شروع مشكالت با تولد فرزند -محيطهاي پراز بچه

نشانه -افزايش فشارها و طيفي از بيماريها با حضورفرزند تمايل به بچه دار شدن تحت –. زندگي بودن وجود بچه

بهتر شدن رابطه متقابل -...) با عمل جراحي و(هرشرايطي همسران با وجود بچه و گرما بخش بودن فرزند در زندگي

.سنجيده شده است و در سطح سنجش فاصله اي

و شـيوه فراينـد نمونـه گيـري ، روش تحقيق تجزيه و تحليل داده ها

روش تحقيق در اين پژوهش، براساس هدف اده تحقيق، از نوع كاربردي و بر اساس نحوه گردآوري د

همچنين از لحاظ ميزان ژرفايي، . است12ها، پيمايشي . است13پهنانگر بوده و بادر نظر گرفتن معيار زمان، مقطعي

متاهلان جوان شامل كلية ،جامعة آماري بررسي حاضر ،از بين آنها 44079614تعداد شهر تبريز به ساله29تا15

= 05/0 و دقت برآورد 01/0طبق فرمول كوكران با خطاي d 1 و =pq ، شده و بر اساس نفر نمونه انتخاب383حدود

گيري طبقه اي تصادفي به مناطق هشتگانه شهرداري نمونهنهايت امر اينكه بعد از .)1جدول شماره (اختصاص يافتند

حصول اعتبار و پايايي وسيله اندازه گيري، پرسشنامه مقدماتي نهايي شده و توسط پرسشگران آموزش ديده از

بعد از اتمام گردآوري داده ها، . منتخب پر گرديدندمناطقهاي مركزي و شاخص(تجزيه و تحليل هاي توصيفي

همبستگي پيرسون، آزمون(و استنباطي) پراكندگي آماري هايافزار با استفاده از نرم) رگرسيون و تحليل مسير

Spss و Lisrel ه استصورت پذيرفت.

Survey -12

Cross Sectional -13 مي باشد، 440796ه تعداد ساله شهر تبريز ب29تا15كلية جوانان متاهل - ١٤كه با بررسي بيشتر از آمارنامه هاي رسمي و داده هاي مربوطه در اين زمينه

الزم ، مربوط به كل متاهلين شهر تبريز مي باشد877373 .بدست آمده است .است كه در مقاله قبلي نيز اين عدد تصحيح گردد


92

( ) ( )[ ] 3835.*5.*96.105.*877373

.5*.5* 1.96*87737322

2

22

2

≈+

=+

=pqtNd

pqNtn

تعداد نمونه هاي تخصيص يافته به نسبت مناطق شهرداري: )1(جدول شماره شهرداريمناطق

تبريزنمونه اختصاص درصد جمعيت

يافته 104 8/26 31334 منطقه يك 74 2/19 224443 منطقه دو 87 6/22 264377 منطقه سه 97 3/25 296015 منطقه چهار 6 6/1 16033 منطقه پنج 3 69/0 8063 منطقه شش 9 3/2 27279 منطقه هفت 6 5/1 18349 منطقه هشت

386 100 1167863 جمع 1386مركز آمار وزارت مسكن وشهرسازي سال : مĤخذ

وسيله اندازه گيري16 و پايايي15اعتباربراي بررسي اعتبار وسيله اندازه گيري، اعتبار

نظر بوده و براي بررسي پايايي گويه هاي محتوايي مد( موجود در وسيله اندازه گيري از ضريب آلفاي كرونباخ

استفاده شده است ) نفر30با اجراي پيش آزمون به تعدادپايايي سؤاالت نيز براساس آزمون آلفاي كرونباخ و .

.ها محاسبه گرديد پايداري دروني گويه پايايي سؤاالت رايب، ض)2(طبق اطالعات جدول شماره

, مشاركت اجتماعيمربوط به گرايش به فرزندآوري، و منافع اقتصادي در حد پذيرش اجتماعيگرايش ديني،

Validity -15 Reliability -16

حداقل با در نظر گرفتن اين نكته كه.(قابل قبولي بوده استقاضي ( است 6/0 ،مقدار الزم براي پايايي سؤاالت

.))60: 1371 ،طباطبائي


مورد بررسي متغيرهاييي سؤاالت مربوط به پايا:)2(جدول شماره

مقدارآلفاسؤال تعداد متغير 67/0 16 گرايش به فرزندآوري

72/0 4 پذيرش اجتماعي

79/0 8 دينيگرايش

67/0 5 مشاركت اجتماعي

60/0 5 منافع اقتصادي

تجزيه و تحليل داده ها يافته هاي توصيفي يك متغيره مرتبط با

يش به فرزندآوري جوانان متاهلگراگرايش به فرزندآوري در ميان متغيربراي سنجش

سوال طرح شده است، كـه بـه ترتيـب بـه 16جوانان متاهل .توزيع داده هاي آماري آن مي پردازيم

كـه :، مالحظه مي شود )3(با توجه به جدول شماره درصد بـا وجـود بچـه در زنـدگي زناشـويي احـساس 4/51

ازدواج را براي براي توليد نـسل 2/49نند، خوشبختي مي ك از پاسخگويان بچـه را مـانعي بـر سـر 5/40انجام مي دهند،

درصــد از خــانواده هــاي 37اهــداف اجتمــاعي مــي داننــد، بچه را شـروع مـشكالت فـراوان 4/42پرجمعيت گريزانند،

فرزندان را باعث ايجاد بيماريهاي روحـي و 2/39مي دانند،

در هر صورت ممكن حتي بـا 1/51 كنند، رواني قلمداد مي ــستند، ــدن ه ــه دار ش ــان بچ ــي خواه ــل جراح از 9/74عم

بچه هـاي 9/62پاسخگويان بچه را عصاي دست نمي دانند، از زنـان خواهـان 9/62زياد را سد راه موفقيت مي پندارندو

.مادر شدن نيستند، بـه )4(همچنين بر اساس مندرجات جدول شماره

در ) متغير وابسته تحقيق (به فرزندآوري طور متوسط گرايش . اسـت 7/7 بـا انحـراف اسـتاندارد 22/59بين جوانان متاهل

مـي 78 و حداكثر نمـره 43 ، حداقل نمره 35دامنه تغييرات بدست آمده بيانگر اين امر اسـت 301/0باشد ضريب كجي

كه افراد پايين تر از ميانگين نمره گرفته اند؛ يعنـي گـرايش .وري بين آنها متوسط به پايين استبه فرزندآ

43 75/51 5/60 25/69 78

ميانگين بدست آمده: 22/59 به فرزندآوريميانگين گرايش :1پيوستار شماره

يكم به باروگرايش گرايش زياد به باروري


94

آماره هاي پراكندگي مرتبط با متغير گرايش به فرزندآوري: )3(جدول شمار

دامنه تغييرات

ضريب حداقل حداكثر كجي

انحراف استاندارد

متغير تعداد ميانگين

گرايش به فرزندآوري 386 22/59 7/7 301/0 43 78 35

توصيفي و استنباطي دو متغيرهيافته هاي

مشاركت اجتماعيمتغير ــرا ــر يب ــنجش متغي ــاعي س ــشاركت اجتم ــنج م پ

روزنامـه ،ردن از طريـق راديـو مسايل روز را دنبال كـ (گويه پرداخت عوارض و ماليـات - شركت در نماز جماعت -...و

شركت در مباحث و سخنرانيهاي علمي ، -سر موعد مقرر ــري فرهنگــي، اســتفاده از اينترنــت و كــامپيوتر جهــت -هن

بر اساس اطالعات جـدول . طرح شده بود )كسب اطالعات كـه بـه طـور متوسـط نمـره مال حظـه مـي شـود ،)4(شماره

بـا انحـراف 40/22 در بين جوانان متاهل مشاركت اجتماعي

بدست آمده، حداقل 20دامنه تغييرات . است 3/4استاندارد ضــريب كجــي مقدار .باشــد مــي 30 و حــداكثر 10نمــره

افـراد ، نـشان مـي دهـد كـه 2 و پيوستار شماره بدست آمده جوانـان يعنـي ؛ بيشتري نمره اي باالتر از ميانگين گرفتـه انـد

ــشاركت اجتمــاعيمتاهــل داراي ــاالم ــستند يي ب ــراي .ه ب و گـرايش بـه مشاركت اجتماعي سنجش ارتباط متغيرهاي

مطـابق آزمـون .دفرزندآوري از آزمون پيرسون اسـتفاده شـ ضريب همبستگي پيرسون انجام شده مالحظه مي شـود كـه

رابطـه ،وريآ و گـرايش بـه فرزنـد مشاركت اجتمـاعي بين ).4جدول شماره(خطي معني داري حاصل نيامده است

مشاركت اجتماعي جوانانميانگين :2پيوستار شماره

10 15 20 25 30

ميانگين بدست آمده: 40/22

مشاركت كم مشاركت باال


دآوري و گرايش به فرزن مشاركت اجتماعي متغيرآماره هاي توصيفي و استنباطي مرتبط با :)4(جدول شماره





20

مشاركت 358 40/22 33/4 -49/0 10 30 اجتماعي

تعداد مشاهدات 296 سطح معني داري 63/0

تگيشدت همبس -027/0

و گرايش به فرزندآوريمشاركت اجتماعيمتغير : آزمون پيرسون

پذيرش اجتماعي متغير

عزيـز (شـاخص چهاربراي سنجش متغير مذكور تـرس -بودن خانواده هاي پرجمعيت نزد بزرگترهاي فاميل

فـشار اطرافيـان در مـورد بچـه دار -از انگ اجاق كور بودن بـر اسـاس آمـاره هـاي پراكنـدگي .طرح شده بـود ، )شدن

پيوســـتار و ) ضـــريب كجـــي = -5/0ميـــانگين و =14/17(، بيـشتر جوانـان متاهـل از نظـر مي توان گفـت كـه ، 3شماره

فرزندآوري در جامعه داري پذيرش اجتماعي نـسبتا بـااليي پـذيرش اجتمـاعي متغيرهاي بين براي سنجش ارتباط .است

.و گرايش به فرزنـدآوري از آزمـون پيرسـون اسـتفاده شـد ــده ــستگي پيرســون انجــام ش ــون ضــريب همب ــابق آزم ،مط

و گـرايش بـه پـذيرش اجتمـاعي بـين كـه مي شود مالحظه ، رابطه خطي معني داري حاصـل نيامـده اسـت فرزندآوري

.)5جدول شماره(

پذيرش اجتماعي ميانگين :3پيوستار شماره

4 9 14 19 24


پذيرش كمتر پذيرش بيشتر


96

و گرايش به فرزندآوريپذيرش اجتماعي متغير آماره هاي توصيفي و استنباطي مرتبط با :)5(جدول شماره دامنه

تغييرات


انحراف ستانداردا


20

پذيرش اجتماعي 359 14/17 38/4 -5/0 4 24

تعداد مشاهدات 359 سطح معني داري 83/0 شدت همبستگي 12/0

و گرايش به فرزندآوريپذيرش اجتماعي متغير : آزمون پيرسون

دينيگرايشمتغير

رزق حالل ( گويه 8 ديني از گرايش براي سنجش درآوردن، عزيز بودن خـانواده هـاي پـراوالد نـزد خداونـد، نعمت و رحمت آوردن فرشتگان بر بام خانه اي كه بچـه در

ــومن، ــه م ــد در خان ــودن فرزن ــه ي بركــت ب آن باشــد، مايحضور در مراسم مذهبي، ايمان بـه روز قيامـت، فخركـردن

بـر . طـرح شـد )پيامبر به زياد بودن امت خود در روز قيامت = -75/0ميـانگين و = 6/38(اساس آماره هـاي پراكنـدگي

مي توان گفت كه بيشتر ، 4 و پيوستار شماره )ضريب كجي بـراي . دينـي بـااليي هـستند گـرايش جوانان متاهـل داراي

ــاي ــاط متغيره ــرايشســنجش ارتب ــه گ ــرايش ب ــي و گ دينمطـابق آزمـون . استفاده شد پيرسون rآزمونفرزندآوري از

ضريب همبستگي پيرسون انجام شده مالحظه مي شـود كـه ــين ــرايشب ــدت گ ــدآوري ش ــه فرزن ــرايش ب ــي و گ دين

ــا ــر ب ــا ســطح معنــي داري 402/0همبــستگي براب )000/0( ب 05/0بدست آمده اسـت و چـون سـطح معنـي داري كمتـر

است، پس نتيجه گرفته مي شود كه همبستگي دو متغير فوق متوسط و نوع رابطه مثبت و معني داربوده، شدت همبستگي

دينـي گـرايش مستقيم بوده است ، يعني افـرادي كـه داراي بااليي بودند، عالقمندي بيشتري به فرزندآوري داشته انـد و

دينــي پـاييني بودنــد، گـرايش همچنـين افـرادي كــه داراي گرايش به فرزندآوري در بـين آنهـا كمتـر ديـده مـي شـود

).6جدول شماره (

گرايش ديني جوانانميانگين:4پيوستار شماره

14 5/22 31 5/39 48


مگرايش ديني كگرايش ديني باال


و گرايش به فرزندآوري دينيگرايشمتغير آماره هاي توصيفي و استنباطي مرتبط با :)6(جدول شماره

متغير تعداد ميانگين انحراف استاندارد ضريب كجي حداقل حداكثر دامنه تغييرات

34

دينيگرايش 369 6/38 5/6 -75/0 14 48

تعداد مشاهدات 369 سطح معني داري 000/0 شدت همبستگي 402/0

و گرايش به فرزندآوري دينيگرايشمتغير : آزمون پيرسون

فرزندانمتغير منافع اقتصادي شاخص 5براي سنجش منافع اقتصادي از

ضروري بودن فرزند براي تامين و نگهداري والدين در باال بودن هزينه هاي بچه ها، بيشتر از منافع - سنين كهولت

)... و نيروي كار مجاني فرزند در بزرگسالي- شان آتي بر اساس آماره هاي پراكندگي .ه بودطرح شد

و پيوستار )ضريب كجي = -05/0ميانگين و =85/16(مي توان گفت كه از ديد افراد مورد بررسي، ،5شماره

.هزينه فرزندان بيشتر از منافع آتي آنان است

و گـرايش بـه اقتصادي منافع براي سنجش ارتباط متغيرهاي مطـابق آزمـون . فرزندآوري از آزمون پيرسون اسـتفاده شـد

ضريب همبستگي پيرسون انجام شده مالحظه مي شـود كـه ــين ــصاديب ــافع اقت ــدآوري من ــه فرزن شــدت ،و گــرايش ب

)031/0( بـا سـطح معنــي داري -133/0همبـستگي برابـر بـا 05/0چــون ســطح معنــي داري كمتــر . بدســت آمــده اســت

فرضــيه مــذكور بــه تاييــد رســيده و شــدت بنــابراين، اســت هـر يعني ، مي باشد معكوسهمبستگي ضعيف و نوع رابطه

چقدر والدين بيشتر دنبـال منـافع اقتـصادي خـود باشـند، بـه كاسـته خواهـد وريآهمان ميزان از گرايش آنان بـه فرزنـد ).7جدول شماره ( شد؛ عكس اين امر نيز صادق است

منافع اقتصاديميانگين : 5پيوستار شماره

8 25/13 5/18 75/23 29


هزينه منفعت


98

و گرايش به فرزندآوري متغير منافع اقتصادي آماره هاي توصيفي و استنباطي مرتبط با :)7(ول شماره جد





21

منافع اقتصادي 312 85/16 19/0 -05/0 8 29

تعداد مشاهدات 312 سطح معني داري 031/0 شدت همبستگي -133/0

و گرايش به فرزندآوري منافع اقتصاديمتغير : ون پيرسون آزم

تحليل رگرسيوني

با وارد كردن متغير ميزان گرايش به فرزنـدآوري گـرايش متغيرهـاي ( متغير مـستقل 4عنوان متغير وابسته و به

ــي ــافع دين ــاعي و من ــذيرش اجتم ــاعي، پ ــشاركت اجتم ، مبـين در مـدل رگرسـيون عنوان متغيرهاي پـيش به) اقتصادي

چندگانه خطي و اجراي آن به روش گام به گام، نتايج زيـر :حاصل آمده است

براي ضريب همبستگي چندگانه بيانگر / 478مقدار مقدار ضريب همبستگي چندگانه بين متغير وابسته و

ي با باشد؛ يعني گرايش به فرزندآورمتغيرهاي مستقل مييا بعبارتي با برآورد آن از روي ( متغير فوق 4مجموعه

داراي همبستگي معني داري ) متغير4معادله رگرسيوني اين » ضريب تعيين تعديل شده«. درصد مي باشد8/47به ميزان

كه مجذور ضريب همبستگي چندگانه فوق است، معرف متغير وابسته است كه ) واريانس(درصدي از پراكندگي

درصد از 22بنابراين حدود . مدل توجيه مي شودتوسط

متغير فوق تبيين مي 4واريانس گرايش به فرزندآوري را قسمت بعدي، خروجي آناليز . )8جدول شماره (كنند

كه معني دار بودن آن نشان مي دهد بين استواريانسمتغيرهاي مستقل و وابسته رابطه خطي وجود دارد؛ يعني

99داري بيش از با سطح معنيF براي 629/36مقدار اي خطي بين گرايش به درصد تأييدي بر وجود رابطه

گفته است و همچنين فرزندآوري و متغيرهاي مستقل پيشبدين معني است كه الاقل يكي از اين متغيرها در معادله

داري رگرسيوني گرايش به فرزندآوري داراي ضريب معني ).9جدول شماره(است

نكه از بين متغيرهاي وارد شده بر مدل نتيجه بعدي ايگرايش ديني و مشاركت « رگرسيوني، در نهايت متغيرهاي

منافع « در مدل نهايي ماندگار شده ولي متغيرهاي» اجتماعي از مدل نهايي خارج شده اند» اقتصادي و پذيرش اجتماعي

).11 و 10جداول شماره(

خالصه آماره هاي مربوط به تجزيه رگرسيوني :)8(ول شماره جد

آزمون كولموگروف اسميرنوف

كميت سطح معني داري

كميت دوربين واتسون

اشتباه معيار برآورد

ضريب تبيين اصالح

شده

ضريب تبيين

ضريب همبستگي چندگانه

101/0 22/1 7/1 2/8 22/0 22/0 47/0


تحليل واريانس براي آزمون معني داري شكل رگرسيوني: )9(جدول شماره

P F ميانگين مجذورات

مجموع درجه آزادي مجذورات

رگرسيون 60/4991 2 80/2495

باقيمانده 92/16897 248 13/68

000/0 62/36

كل 53/21889 250 -

هايي كه در مدل نهايي مانده اندمتغير ): 10(جدول شماره

سطح معني

داري

متغيرها ي مانده در مدل ضرايب استاندارد tكميت رگرسوني

دينيگرايش .466 8,245 .000

مشاركت اجتماعي -.202 -3,581 . 001

متغيرهايي كه از مدل نهايي خارج شده اند): 11(جدول شماره

سطح معني

داري

ضرايب استاندارد tكميت

متغيرها ي وارد شده در مدل رگرسيوني

پذيرش اجتماعي -.037 -.663 .508

منافع اقتصادي -.445 -.445 . 657

17تحليل مسيردر اين بخش هدف اصلي برآورد ميزان تاثير پذيري مستقيم، غير مستقيم و كل متغير گرايش به فرزند آوري به

ديني، گرايشعنوان متغير وابسته از متغير هاي مستقل فع اقتصادي پذيرش اجتماعي، مشاركت اجتماعي و منا

Path Analysis - 17

براي رسيدن به هدف مذكور از تكنيك تحليل مسير . است، مورد آزمون واقع 1شكل ساختاري شمارهاستفاده شده و

.شده است


100

بر اساس شاخصهاي نيكويي برازش در شكل . ، مدل آزمون شده، مورد تاييد قرار گرفته است1شماره

تايج تحليل مسير بنابراين، بعد از تاييد مدل، مي توان ن :صورت پذيرفته را به شرح زير عنوان داشت

ديني بر متغير گرايش به گرايشاثر مستقيم متغير . درصد بوده است46فرزند آوري معني دار و به ميزان

همچنين اين متغير توانسته است از طريق متغيرهاي مشاركت درصد تاثير منفي و در كل 2اجتماعي و پذيرش اجتماعي

درصد بر متغير گرايش به فرزند آوري تاثير معني داري 44 .داشته باشد

اثر مستقيم متغير مشاركت اجتماعي بر متغير بوده -/11گرايش به فرزند آوري معني دار و به ميزان

متغير مذكور از طريق متغير پذيرش اجتماعي تاثير . است . معني داري روي متغير گرايش به فرزندآوري نداشته است

اثر مستقيم متغير پذيرش اجتماعي بر متغير .گرايش به فرزند آوري معني دار نبوده است

بر متغير فرزنداناثر مستقيم منافع اقتصاديگرايش به فرزندآوري و غير مستقيم آن از طريق مشاركت

.اجتماعي، معني دار نبوده استدر مجموع نتايج نشان مي دهد كه از بين

تاثير متغير گرايش ديني بيشتر از ساير متغيرهاي مستقل،متغيرها بوده و كليه متغيرهاي مورد استفاده در پژوهش

. درصد تغييرات متغير وابسته را تبيين نمايند22توانسته اند، درصد آن مرتبط با ساير متغيرها بوده كه در تحليل 78

*

*

*

*

برازش مدل ساختاري مرتبط با متغير گرايش به :1شكل ساختاري شماره فرزندآوري

V1= گرايش ديني, V2= اجتماعيذيرشپ ,V3=مشاركت اجتماعي


جدول شماره (حاضر به آنها پرداخت نشده استجه اين است كه مشاركت اجتماعي تاثير نكته قابل تو). 12

مذهبي تاثير فزاينده بر ميزان گرايشكاهنده ولي متغير

گرايش جوانان به فرزندآوري داشته است، اما در نهايت . مذهبي بيشتر از آن بوده استگرايشسهم و تاثير متغير

رهاي مستقلتحليل مسير متغير گرايش به فرزندآوري بر اساس متغي: )12(جدول شماره

متغيرهاي مستقل نوع اثر اثر غير مستقيم اثر مستقيم

اثرات تحليل نشده تحليل شده اثرات اثركل

/44 -/02 /46 ديني گرايش -/01 - -/01 پذيرش اجتماعي -/11 /000 -/11 مشاركت اجتماعي

-/08 -/02 -/06 منافع اقتصادي

22/ 78/

گيري نتيجهبحث و

همانطوري كه در ابتداي مقاله عنوان شد، هدف مقاله ، گرايش دينيبررسي جامعه شناختي رابطه بين حاضر،

پذيرش اجتماعي، مشاركت اجتماعي و منافع اقتصاديبنابراين از . بوده است در گرايش به فرزندآوريفرزندان

تئوري ها و تحقيقات گوناگوني جهت تبيين موضوع وبر، دوركيم،بر اساس نظريات . ديدمذكور، استفاده گر ،امروزين دنيوي در زندگي مادي و توماس و هنري،

در خانواده وارزشها و گرايشات معنوي كمرنگ تر شدهمذهب باعث وفاداري زوجين به يكديگر هاي گسترده،

ا خودمختاري هاي شخصي، در حال حاضر، بليبوده وجاي روي آوردن به روابط شخصي به مخصوصا با

وفاداري به خانواده هاي گسترده و گروه هاي مذهبي، از زندگي مردم كنار رفته است، در نتيجه تا حديمذهب

د واجد خصوصيت ن بتوانايمانيات و اعتقادات عميق كهو كمرنگ تر شده ،ديني نسبتاً جمعي و نسبتاً قوي باشند

بر . قرار گرفته اندتاكيدات مذهبي كمتر سرلوحه زندگي اساس مي توان گفت كه باال بودن اعتقادات ديني با اين

افزايش گرايش به فرزندآوري در جامعه مورد مطالعه ما در

توسط كاوه نتايج تحقيقات پيشينارتباط است؛ طوريكه و )1382(حسني و پريزاده،)1383 (-، )1367(فيروز ديني بر گرايش به فرزندآوريگرايشثير أ ت،)1999(نيسكا

بر اساس نتايج حاصله، نظريات پس . كرده اندرا تاييد گرايشدوركيم و نتايج تحقيقات پيشين مرتبط با تاثير

به ديني بر گرايش به فرزندآوري كه در ادبيات تحقيق آورده شده اند، قابل كاربرد در جامعه آماري مورد تفصيل

قادات مذهبي تيعني در شرايطي كه اع .مطالعه مي باشندشد، گرايش به فرزندآوري نيز كه از تاكيدات مردم باال با

در ميان پيروان نيز بيشتر ،اديان مختلف از جمله اسالم است .ديده مي شود

بيشتر رنه كونيك معتقد است كه در شرايط كنوني، ،يه خانواده مانند كاركرد اقتصاديكاركردهاي ثانو

به لحاظ و به سازمانهاي دولتي واگذار شده ...آموزشي و مشكالت اقتصادي و ساير شرايط جامعه مدرن امروزي،ديگر وقت چنداني براي فرزندآوري و پرداختن به فرزند

تحقيق حاضر نيز نشان داد كه گرايش به .نمي ماندفرزندآوري در بين جوانان مورد مطالعه كمتر است، بنابراين


102

ه نظريه ايشان قابل كاربرد در جامعه آماري مورد مطالع . است

در جامعه مدرن امروزين به جهت هانتينگتونبه نظر به مشاركت مردم براي .. و ساختاريات و تمايزاتتنوع

اين اساس مي توان بر.ايفاي نقش هاي جديدتر نياز استبا افزايش مشاركت مردم از تعداد فرزندان نتيجه گرفت كه

اي داشتن اده ها تمايل زيادي بر شده و خانوخانوده كاسته اين نظر هانتينگتون نيز به لحاظ تجربي .فرزندان زياد ندارند

در تحقيق حاضر تاييد شده است، بنابراين قابل كاربرد در . جامعه آماري مورد مطالعه است

روبين لوندن نيز در تحقيق خود كه به بررسي رفتارها و نگرش ها و ادراكات باروري زنان مي پرداخت، اذعان

ت كه زنان شاغل با درآمد خوب در مواجه با داشته اسبارداري خود با نگراني برخورد مي كنند چرا كه نگران

يعني به . شغل و دوري از عرصه هاي اجتماعي هستندصورت تلويحي مي توان از نتايج تحقيق ايشان اين برداشت را داشت كه مشاركت در عرصه هاي اجتماعي خود عاملي

فرزندآوري؛ چيزي كه در تحقيق است در گرايش كمتر بهحاضر نيز اين امر تاييد شد، بنابراين نتيجه تحقيق ايشان قابل

.كاربرد در جامعه آماري مورد مطالعه استگري بكر و تئوري استرلين وبر، لبشتاين، ،طبق نظريه مبادله مي توان گفت كه

خـود دنبال آنند كه بـراي انسان ها همواره در زندگي خود تمامي روابط انسان بر اساس تجزيـه و . بدست آوردند نفعي

تحليل ذهني از هزينه و منفعت و مقايسه ي شـقوق مختلـف بنابراين به فرض مثال چنانچه منافع اقتصادي ؛گيرد شكل مي

هاي آنان باشد، زوجين انگيزه داشتن فرزندان بيشتر از هزينه ر نيـز فرزندان بيشتر را در سر خواهند داشت؛ عكس ايـن امـ

ــت ــادق اس ــاي . ص ــه ه ــواي نظري ــاس محت ــر اس ــل ب در كهـا متـاثر از رفتـار اقتـصادي رفتار بـاروري خـانواده مذكور،

تحقيق حاضر نيز به لحاظ تجربي موارد نظري يـاد . آنهاستقابـل كـاربرد در جامعـه شده را تاييد كرده اسـت، بنـابراين

.آماري مورد مطالعه مي باشند

را در فازيوه فيش باين و آيزن و نتايج تحقيق حاضر، نظرييك هنجار ذهني و به عنوان پذيرش اجتماعيثير أمورد ت

كرده نييد أدر گرايش به فرزندآوري را تفشار اجتماعي يعني فشار اطرافيان در گرايش به فرزندآوري . است .نداشته استده ها چندان تاثيري اخانو

اري متغيرهاي نتيجه نهايي با در نظر گرفتن ميزان تأثير گذمستقل بر وابسته، حكايت از آن دارد كه در مجموع، متغير

گراش به فرزندآوري در ديني باالترين تأثير را بر گرايش . داشته استبين جوانان متاهل

در نهايت بر اساس مطالب نظري و تجربي تاييد شده، پيشنهادهاي زير براي باالبردن گرايش به

ايط اجتماعي و اقتصادي خانواده متناسب با شر(فرزندآوري قابل طرح است) ها

تاثير مشاركت اجتماعي افراد به صورت ضـمني و تلـويحي از جملــه اينكــه، : خــود داراي كاركردهــاي بــسياري اســت

مشاركت اجتماعي باعث مي گرددكه افراد به درك عينـي و ملموس تري از واقعيت هاي جامعه برسند كه اين امر مـي

فرد داراي نتايجي باشد مثال باعث مي شود فـرد تواند براي در نتيجه تعامالت اجتماعي، تصميم بـه افـزايش يـا كـاهش

بنـابراين مـشاركت بـاالي اجتمـاعي . بگيرد... فرزندآوري و افراد مورد بررسي در راستاي كسب اطالع از واقعيت هـاي

.جامعه محل زيست ضروري مي نمايدان سودآوران آينده تلقي مي اگر در گذشته فرزندان به عنو

از جوامع سنتي به مدرن و رشدند، ولي امروزه به جهت عبو حتي فراتر ازآن، چنين طرز تلقـي از فرزنـدان كمرنـگ تـر

بلكـه هزينـه ،شده و ديگر فرزندان نه تنهـا سـودآور نيـستند بــر ... هــاي فراوانــي را بــه خــاطر نداشــتن شــغل، بيكــاري و


كـه اين امر باعث مـي گـردد .يندخانواده ها تحميل مي نما بسياري از افراد عليرغم ميل باطني خود تـصميم بـه كـاهش فرزندآوري بنمايند، بنابراين مـي تـوان بـا ترفيـع مـشكالت اقتصادي افراد جامعه، استاندارد گرايش افراد مـورد مطالعـه

.را به فرزندآوري احيا كردلي مهم در ديني باال مي تواند عامگرايشبا توجه اينكه

گرايش به فرزندآوري جوانان باشد، بنابراين توجه به مقوالت ديني در حوزه فرزندآوري ضروري است؛ چرا

داشتن فرزندان - اسالم–كه با توجه به آموزه هاي ديني ما صالح زياد، به نوعي خود مي تواند عامل بهبود جامعه

ي در بين پس با باال بردن ارزشهاي معنوي و دين.تلقي گرددجوانان مي توان آنها را در گرايش به فرزندآوري بيش از

.كردمصمم تر پيش

منابع،نمونـه .جامعه شناسي جمعيت ،)1372( امير ،آشفته تهراني .جهاد دانشگاهي اصفهان: ايران، اصفهان

بررســي علــل ناســازگاري ،)1372(اســكيدمور، ويليــام هيد بهـشتي ، دانـشگاه شـ : زوجين، ترجمه حاضري، تهـران

.پژوهشكده خانواده، فرهنگ علوم اجتماعي، ترجمه باقر )1370(بيرو، آلن

.كيهان: ساروخاني، تهران

شوك آينده، حـشمت اهللا كـامراني، ، )1376(تافلر، الوين .سيمرغ: تهران

مقايـسه ،)1382(اغالمرضـ ، حـسني و محمـدجواد ،پريزادهمـوثر بـر جمعيتي و عوامل -تطبيقي شاخص هاي بهداشتي

اهـل سـنت و ( سـاله داراي همـسر 15-49آن در ميان زنـان .خراسان.در استان خراسان) شيعه

ــاتم ــسيني، ح ــت ،)1381(ح ــر جمعي ــدي ب ــي درآم شناسدانــشگاه : اجتمــاعي و تنظــيم خــانواده، همــدان–اقتــصادي . بوعلي سينا

، صور بنياني حيات ديـن ، ترجمـه )1383(دوركيم ، اميل . مركز:ران باقر پرهام ، ته

، سنجش گرايش روسـتائيان بـه ) 1372( رفيع پور، فرامرز . ارغنون:جهاد سازندگي، تهران ، نظريه هاي جامعه شناسي )1374(ريتزر،جورج

.علمي: در دوران معاصر، محسن ثالثي،تهران، تحليل جمعيت شناختي،تهران )1383(زنجاني، حبيب اهللا

.سمت: ــدتقي ــيخي، محمـ ــه ،)1380(شـ ــان و جامعـ ــي زنـ شناسـ

.شركت سهامي انتشار:خانواده،تهران، بررسي عوامل موثر بـر تفـاوت )1383(طاهريان فرد،طيبه

نگرش دو نسل متصل از زنان نـسبت بـه مـسئله ازدواج و رشـته جمعيـت .پاياننامه كارشناسي ارشـد . باروري در شيراز

.دانشگاه شيراز. شناسيشناسـي جامعـه )1386(رضا و نيـازي محـسن غفاري، غالم .نزديك: مشاركت، تهران

، تكنيـك هـاي خـاص )1371( قاضي طباطبائي، محمـود .تحقيق، انتشارات دانشگاه پيام نور

بررســـي چگـــونگي تغييـــر ، )1367(كـــاوه فيروز،زينـــبسياستهاي كنترل جمعيت طي سه دهه اخير در ايران و تـاثير

رشـته جمعيـت .پاياننامـه كارشناسـي ارشـد ، آن بر بـاروري .شناسي دانشگاه تهران

ــوئن،بروس ــي،ترجمه ، )1372(كـ ــه شناسـ ــاني جامعـ مبـ .سمت: غالمعباس توسلي و رضا فاضل،تهران

:شناسـي اجتمـاعي، تهـران ، روان )1385(كريمي، يوسـف .ارسباران


104

بررســي عوامــل مــؤثر بــه گــرايش ،)1381(ملتفــت، حــسين زوجين به طالق در شهرستان داراب، دانـشگاه شـيراز پايـان

.نامه كارشناسي ارشد، رشته جامعه شناسي. ، جامعـه شناسـي خـانواده و ازدواج )1354. (ميشل، آنـدره

اجتمـاعي و تعـاون دانـشكده علـوم :نگيس اردالن ،تهران فر .دانشگاه تهران، ســـامان سياســـي در جوامـــع )1375(اموئلهـــانتيگتون، ســـ

.دستخوش دگرگوني، محسن ثالثي، تهران، نشر علمBaum, H .(2001), Citizen Participation, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciencespp, PP:1840-1846. Chandapiwa Butale, M.S.(2008), The Four shifts: family, work, online learning and social participation for-female in-service teachers at the University of Botswana, Dissertation Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Doctor of Philosophy in the Graduate School of The Ohio State University. Faiers, A., Neame, C.( 2005), Consumer attitudes towards domestic solar power systems. Energy Policy, 1–10. konig ,Rene (1978),Desintegration und Desorganization der Familie in Franz Filsner (Hrsg.),Einfuhrung in die Familien soziologie.Zurich:UTB.S.244-257. Kuo, Yu-Chen, (1973)Marriage, fertility, and labor market prospects in the United States, 1960-2000: Texas A&M University. Loudon Page,R.(2006) Sex, Drugs, and Religion: A Multi-ethnic Analysis of Health Behaviors,Attitudes, and Perceptions of Childbearing Women The University of Texas at Austin, December 2006. Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. New York: Guilford.

Skaggs,S(2006), Relation and Rissian Marriages: Exploring The Relationship and Family Mascow,Russia. Mallett, Alexandra (2007), Social acceptance of renewable energy innovations: The role of technology cooperation in urban Mexico, Energy Policy 35 (2007) 2790–2798.

Niska, K. J. (1999). Mexican American family processes: Nurturing, support, and socialization. Nursing Science Quarterly, 12, 138-142. Rogers, E., 2005. Diffusion of Innovations. Free Pres, New York. Urry,John.(2000), Sociology Beyond Societies, Mobilization for Twenty first Century,london & New york. http://www.pezeshk.us.org

Documents

نآjas.ui.ac.ir/article_18163_dd333051e32390bba1ee5b804026...ﺎﺑ نآ ﺮﻤﺘﺴﻣ ﻲﻳﺎﻳﻮﭘ و ﻪﻌﻣﺎﺟ يﺎﻘﺑ ﻪﻣادا ﻪﻛ ﺖﺳا ﻲﻬﻳﺪﺑ